Wikipedia anwiki https://an.wikipedia.org/wiki/Portalada MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Especial Descusión Usuario Descusión usuario Wikipedia Descusión Wikipedia Imachen Descusión imachen MediaWiki Descusión MediaWiki Plantilla Descusión plantilla Aduya Descusión aduya Categoría Descusión categoría Portal Descusión Portal TimedText TimedText talk Módulo Descusión módulo Accesorio Descusión accesorio Accesorio definición Descusión definición accesorio Francia 0 1658 1838295 1835978 2022-07-31T10:34:11Z Jfblanc 747 wikitext text/x-wiki {{Articlo 1000|+30}} {{Ficha de país | nombre = Republica Francesa | nombre_oficial = République Française | nombre_común = Francia | imachen_bandera = Flag of France (1794–1815, 1830–1958).svg | imachen_escudo = Armoiries république française.svg | imachen_escudo_grandaria = 80px | simbolos = | imachen_mapa = EU-France.svg | lema_nacional = [[Liberté, Égalité, Fraternité]]<br />([[Idioma francés|Francés]]: «Libertat, Igualdat, Fraternidat»)''</small> | himno_nacional = ''[[La Marseillaise]]'' | capital = [[París]] | capital_población = 2.148.000([[2020]]) | capital_cor_fmt = | capital_cor = 52_31_N_13_24_E_ 52°31′ N 13°24′ E | ciudat_prencipal = [[París]] | idiomas_oficials = [[Idioma francés|Francés]]<sup>1</sup> | gubierno = [[Republica semipresidencialista]] | enfiladors_titols = [[President de Francia|President]]<br />[[Primer Menistro de Francia|Primer Menistro]] | enfiladors_nombres = [[Emmanuel Macron]]<br />[[Élisabeth Borne]] | establimiento= [[Fiesta nacional]] | establimiento_fitas = | establimiento_calendatas = [[14 de chulio]]<br />[[Presa d'a Bastilla]] | superficie = 674.843 <sup>2</sup> | superficie_posición = 47 | superficie_augua = 0,26% <sup>3</sup> | mugas = | costas = | población = 67.407.200 (2021)<sup>2</sup> | población_posición = 22 | población_densidat = 110 | PIB = 2.234.608.690.000 EUR€ | PIB_anyada = 2019 | PIB_posición = 7 | PIB_per_capita = 34.432,63 | moneda = [[Euro]] ([[ISO 4217|€ EUR]])<sup>4</sup> | chentilicio = francés, francesa | horario = [[CET]] ([[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+1)<sup>5</sup> | horario_estiu = [[CET]] ([[Tiempo Coordinato Universal|UTC]]+2)<sup>5</sup> | cctld = .fr | codigo_telefonico = 33 | prefixo_radiofonico = FAA-FZZ, HWA-HYZ, THA-THZ, TKA-TKZ, TMA-TMZ, TOA-TQZ, TVA-TXZ | codigo_ISO = 250 / FRA / FR | miembro_de = [[UE]], [[ONU]], [[OTAN]] | notas = <sup>1</sup> Se charran quantas luengas rechionals.<br /><sup>2</sup> Territorio total d'a Republica Francesa, incluyindo-ie los departamentos y territorios d'ultramar, pero excluyindo lo territorio francés de [[Tierra Adelia]] en l'[[Antarctida]] a on a soberanía ye en suspenso debito a lo [[Tractato Antarctico]] de [[1959]].<br /><sup>3</sup> Datos d'o Rechistro Catastral francés, que excluye ibóns, basals y cheleras mayors a 1 km² asinas como los [[estuario]]s d'os ríos.<br /><sup>4</sup> Toda la Republica Francesa menos os territorios d'ultramar en l'Ocián Pacifico, a on s'emplega o [[franco CFP]]<br /><sup>5</sup>Francia metropolitana (Europa). }} '''Francia''' u '''Franza''' (en [[idioma francés|francés]] '''France''' {{IPA|[fʁɑ̃s]}}), oficialment a '''Republica Francesa''' (en [[idioma francés|francés]] '''République française''', {{IPA|[ʁepyblik fʁɑ̃sɛz]}}) ye un [[estato]] constituito por una [[metropoli]] y por territorios d'[[Ultramar]]. Francia ye o estato más gran d'a [[Unión Europea]]; ye situato en a [[Europa]] occidental y muga a l'ueste con l'[[Ocián Atlantico]]; a lo norte con a [[canal d'a Manga]], o [[paso de Calais]] –que a desepara d'o [[Reino Uniu]]– y a [[mar d'o Norte]]; a l'este con [[Belchica]], [[Luxemburgo]], [[Alemanya]], [[Suiza]] y [[Italia]]; y a lo sud con [[Andorra]], [[Espanya]], [[Mónegue]] y a mar [[Mediterrania]]. A Francia metropolitana ye formata, amás, por a isla de [[Corcega]], en a Mediterrania, situata a lo norte d'a isla italiana de [[Cerdenya]]. Tamién encluye islas y territorios d'ultramar, repartitos arredol d'o mundo''. A suya [[Población humana|población]] ye de 64.898.000 d'habitants, en una [[superficie]] de 674.843 [[km²]] y una [[densidat de población]] de 110 hab/km². Politicament, o país ye una [[republica]] [[Presidencialismo|presidencialista]] con [[Capital (politica)|capital]] en a ciudat de [[París]]. L'actual [[Lista de presidents de Francia|president]] ye [[Emmanuel Macron]] y o [[Lista de primers ministros de Francia|primer ministro]] ye [[Jean Castex]]. O país celebra a suya [[Fiesta nacional]] o día [[14 de chulio]], aniversario d'a [[presa d'a Bastilla]] en [[1789]], mientres a [[Revolución francesa]]. Francia, entre totz os Estatos europeus, ye o más antigo en a suya constitución como tal, orichinalment un [[dominio reyal]] centrato en a Isla de Francia, y [[París]] en yera a capital. Actualment, Francia ye miembro d'o [[Consello d'Europa]]; ye un d'os países fundadors d'a Unión Europea, d'a [[eurozona]] y d'o [[espacio Schengen]]. Ye un d'os cinco miembros permanents d'o [[Consello de Seguridat d'as Nacions Unitas]]. Fa parti tamién d'a [[Unión latina]], d'a [[Organización ta la Cooperación y o Desembolique Economico]] (OCDE), d'a [[Francofonía]] y d'o [[Grupo d'os ueito]] (G8). Melitarment, Francia ye miembro d'a [[Organización d'o Tractato de l'Atlantico Norte]] (OTAN) -se'n heba retirato en [[1966]] y tornó parcialment en [[2002]]. A suya [[moneda]] ye o [[euro]], que sustituyó a l'antigo [[franco francés]]. O [[idioma francés]] ye o solo [[idioma oficial]] d'o país, encara que se i charran luengas propias en muitas rechions. Asinas, en l'antiga [[Occitania]], que hue fa parte en a suya mayor parte de Francia, se i charra l'[[idioma occitán]], y tamién se i charran o [[Idioma basco|basco]] (en [[Iparralde]], o País Basco francés), o [[Idioma bretón|bretón]] (en [[Bretanya]]), l'[[Idioma alemán|alemán]] (en [[Alsacia]]), l'[[idioma franco-provenzal]] (en [[Arpitania]]), o [[idioma catalán|catalán]] ([[Pireneus Orientals]]) y l'[[idioma corso]] (en [[Corcega]]), amás d'una minoría de [[Idioma italián|luenga italiana]] en [[Niza]]. == Etimolochía == A palabra ''Francia'' tiene o suyo orichen en o [[latín]], estando ''Francia'' en ixa luenga a palabra que s'emplegaba ta nombrar o territorio ocupato por una d'as [[tribus chermanicas]], os [[francos]], que ocuporon a marguin oriental d'o [[río Rin]] mientres o [[Imperio Román]], servindo a sobén como [[mercenario]]s con l'[[Exercito román]] antis de trescruzar o río y asentar-se en a suya marguin occidental como uno d'os pueblos federatos d'o Imperio. Os francos yeran en realidat una confederación de pueblos esferents, unitos contra os suyos enemigos comuns, os [[alamans]], y bi ha quantas teorías sobre l'orichen d'o suyo nombre. Ta beluns, o suyo nombre deriva d'a palabra d'o [[protochermanico]] ''frankon'', que significa [[lanza]] u [[chabalina]]. Ta d'atros, o suyo orichen ye ''frank'' como ''libre'', con o mesmo sentito que tién hue a palabra ''franco'' en [[Idioma aragonés|aragonés]], en estar os francos uno d'os pueblos libres federatos con os romans. Ye verdat que os francos teneban contactos con os romans ya en os sieglos [[Sieglo III|III]]-[[Sieglo IV|IV]], encara que cal decir que ixos contactos estioron a sobén nomás as primeras [[invasions chermanicas]]. Antiparte, ye fácil que o sentito de ''franco'' como ''libre'' tenga o suyo orichen en a [[Edat Meya]], en estar os francos medievals (habitants d'o [[Reino Franco]], o primer nombre de l'actual Francia, encluyindo os [[Occitania|occitans]]) a mayor parte d'os nuevos habitadors en as repoblacions de territorios conquiestos en o proceso d'a [[Reconquiesta]], habitadors que teneban as suyas [[franquicia]]s y libertatz. Mientres a [[dinastía carolinchia]], en os sieglos [[Sieglo VIII|VIII]]-[[Sieglo XI|XI]], o territorio ocupato por os francos yera clamato ''Franchonolant'' (''Frenkenland''), mientres que o territorio habitato por os galorromans yera clamato ''Uualholant'' (''Welschland'', con a mesma radiz que [[Galas]] en as [[luengas chermanicas]]). Dende [[1204]], apareixe o nombre de ''Francia'' ta referir-se a l'actual Francia, designando o territorio sobre o qualo exerciba a suya soberanía o [[Lista de reis de Francia|rei]] de Francia. == Organización politico-administrativa == {{Articlo principal|Organización politico-administrativa de Francia}} As principals divisions administrativas francesas son as [[Lista de rechions francesas|rechions]], un total de 26 (d'as qualas 22 son metropolitanas que pertocan a la Francia continental). O siguient tipo de división administrativa ye o [[Departamentos de Francia|departamento]], un total de 100 (d'os qualos 4 son d'ultramar). A siguient división administrativa ye o [[Districtos de Francia|districto]] (u ''arrondissement'' en francés), bi'n ha 342. Os districtos se subdividen en 4.035 [[Cantons de Francia|cantons]] por motivos administrativos y electorals. A la fin, tamién os districtos se dividen en 36.682 municipios u ''[[comunas de Francia|comunas]]''. As rechions, os departamentos y os municipios son conoixitos como "colectividatz territorials" (''collectivités territoriales''), lo que quiere decir que os residents pueden esleyir os miembros d'una asambleya local y un chefe executivo, mientres que os districtos y os cantons son nomás divisions administratibas y/u electorals sin d'autonomía. Dica l'anyo [[1940]] os districtos tamién yeran colectividatz territorials con una asambleya local (o consello de districto), pero fuoron eliminatas mientres o rechimen de [[Francia de Vichèi|Vichèi]], y abolitas en a [[Quatrena Republica Francesa|Quatrena Republica]] en [[1946]]. Tres comunas u municipios importants –[[París]], [[León del Roine]] y [[Marsiella]]– se dividen en ''arrondissements'' u districtos municipals ta la suya administración territorial, que amás tienen bell grau d'autonomía financiera y administrativa. O departamento de París nomás ye formato por una sola comuna u municipio, y as cinco rechions d'ultramar –[[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]], [[Martinica]], [[Guayana Francesa]], [[Mayotte]] y a [[Reunión|Isla d'a Reunión]]– son constituitas nomás por un departamento. A rechión de [[Corcega]], que ye formata por dos departamentos, tien un estatuto especial de colectividat territorial una mica diferent d'as atras rechions metropolitanas (en ye considerata una, encara que no ye una rechión continental). Totas as rechions, continentals u d'ultramar, son partis integrants d'a Unión Europea. Dende a promulgación d'as [[leis Defferre]] de [[1982]] y [[1983]], y as [[leis Raffarin]] de [[2003]] y [[2004]], Francia s'ha constituito como un estato descentralizato. A reforma constitucional de febrero de 2003 diz que a organización d'a Republica ye descentralizata. [[Imachen:France map FR.png|thumb|right|280px|Mayors ciudatz de Francia]] {| border="1" cellpadding="2" width="300" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" ! Ciudatz de más de 200.000 (2012) !! Mayors arias metropolitanas (2012) |- align="center" | [[París]], 2.240.000 || [[París]], 12.340.000 |- align="center" | [[Marsiella]], 850.000 || [[León del Roine]], 2.215.000 |- align="center" | [[León del Roine]], 500.000 || [[Marsella]], 1.730.000 |- align="center" |[[Tolosa]], 450.000 || [[Tolosa]], 1.275.000 |- align="center" |[[Niza]], 345.000 || [[Lille]], 1.160.000 |- align="center" |[[Naoned]], 290.000 || [[Bordeus]], 1.150.000 |- align="center" |[[Estrasburgo]], 275.000 || [[Niza]], 1.000.000 |- align="center" |[[Montpeller]], 270.000 || [[Naoned]], 900.000 |- align="center" |[[Bordeus]], 240.000 || [[Estrasburgo]], 770.000 |- align="center" |[[Lille]], 230.000 || [[Roazhon]], 690.000 |- align="center" |[[Roazhon]], 210.000 || [[Grenoble]], 680.000 |} === Se veiga tamién === * [[Arias metropolitanas en a UE]] == Cheografía == {{articlo principal|Cheografía de Francia}} Francia poseye una ampla variedat de paisaches dende as planas costeras en o [[norte]] y l'[[ueste]] d'o país, a las cadenas montanyosas en o [[sud]] (os [[Pireneus]]) y o sudeste (os [[Alpes]]), d'os qualos istos zaguers contienen a lo punto más alto de tota [[Europa]], o [[Mont Blanc]] a 4.808 [[metro]]s d'[[altaria]]. [[Imachen:Satellite image of France in August 2002.jpg|thumb|left|Francia vista dende un satelite.]] Mientres que o territorio principal de Francia (a ''metropoli'') se troba en Europa occidental, o estato francés tamién lo constituyen territorios de: * [[America d'o Norte]]: a ''colectividat territorial'' de [[Saint-Pierre et Miquelon]] * O [[Caribe]]: os departamentos de [[Guadalupe (Francia)|Guadeloupe]] y a [[Martinica]] y as ''colectividaz territorials'' de [[Saint-Barthélemy]] y [[Saint-Martin]]. * [[America d'o Sud]]: o departamento d'a [[Guayana Francesa]] * L'[[ocián Indico]] occidental: o departamento d'a [[Reunión]] y a ''colectividat departamental'' de [[Mayotte]] * L'[[ocián Pacifico]]: a ''colectividat territorial'' de [[Wallis y Futuna]], o ''país d'ultramar'' d'a [[Polinesia Francesa]] y a ''colectividat sui generis'' de [[Nueva Caledonia]] * L'[[Antarctida]] (encara que as reclamacions sobre territorio antarctico no son reconoixitas por muitos países) y l'ocián Indico meridional: as [[Territorios Australs Franceses|Tierras Australs y Antarcticas Francesas]] (TAAF) === Hidrografía === Os ríos más importans de Francia son, en a versant atlantica: [[río Garona|Garona]], [[río Loira|Loira]] y [[río Sena|Sena]]. En a versant mediterrania o [[Roine]], con o suyo afluent o [[río Saona|Saona]]. Tamién tien parti d'as compleganzas d'os ríos [[río Rin|Rin]], [[río Mosela|Mosela]] y [[río Escalda|Escalda]]. == Historia == {{Articlo principal|Historia de Francia}} '''Francia''' ye un [[estau]] que con muitos cambios politicos ha tenito una continuidat dende l'[[Alta Edat Meya]] influindo muito en a evolución economica, tecnolochica y cultural d'[[Europa Occidental]]. === O dominio [[francos|franco]] === [[Imachen:Steuben - Bataille de Poitiers.png|thumb|left|[[Batalla de Tours]]]] {{Articlo principal||Merovinchios|Carolinchios}} {{Articlo principal|Imperio Carolinchio}} En l'anyo [[486]] [[Clodoveu I]], o rei [[francos|Franco]] de [[Tournai]], venció a lo román [[Siagrio]] en [[Soissons]] y estendilló o suyo reino dica o río [[río Loira|Loira]]. En l'anyo [[496]] venció a los [[alamans]] en [[Tolbiac]], se convirtió a lo catolicismo y prenió [[baptismo]] chunto con muitos guerrers en [[Rems]] de mans de [[Sant Remichio]]. Por ixo dimpués os reis de Francia serán [[coronación|coronau]]s en Rems. Clodoveu atacó a [[Alarico II]] rei d'os [[reino visigodo de Tolosa|visigodos]] en l'anyo [[507]] y lo venció en a [[batalla de Vouillé]], cerca de [[Piteus]]. Clodoveu morió en l'anyo [[511]] y o suyo reino fue dividiu entre os suyos quatre fillos. Clotario lo reunificó, pero a la suya muerte en l'anyo [[561]] tornó a ser dividiu en quatre partidas, que esdevinioron rechions diferenciadas por a suya composición etnica, gobierno y historia: [[Austrasia]], [[Neustria]], [[Reino de Borgonya|Borgonya]] y [[Aquitania]], a zaguera controlada por o patriciau galo-román local y a menos chermanizada, de traza que baixo os [[merovinchios]] o territorio d'os [[francos]] se divide en tres reinos: [[Neustria]], [[Austrasia]] y [[Reino de Borgonya|Borgonya]]. A historia d'os francos en os sieglos [[Sieglo VI|VI]] y [[Sieglo VII|VII]] ye marcada por a rivalidat entre Neustria y Austrasia, y os [[mayordombres de palacio]] van prenendo o poder, de traza que a rivalidat entre mayordombres (que representan l'aristocracia terratenient y melitar) marca a politica més que a rivalidat entre reis. Baixo o reinau de [[Dagoberto]] ([[629]]-[[639]]) Neustria ye o reino franco més important. En o [[sieglo VIII]] predomina Austrasia, dirichida por os [[mayordombre]]s de palacio [[Pepín de Heristal]], [[Carlos Martel]] y [[Pepín lo Petit]], que deposa a lo zaguer rei merovinchio y funda a [[dinastía Carolinchia]]. [[Carlos Magno]] ye nombrau emperador en l'anyo [[800]]. Con Carlos Magno o [[Imperio Carolinchio]] plega a la suya maxima extensión. En l'anyo 843 por o [[tractau de Verdún]] o imperio queda dividiu, y se creya o [[Reino de Francia Occidental]] con centro politico en Neustria, y que tendrá una existencia independient d'o resto d'o Imperio. [[Imachen:Sacre de Charlemagne.jpg|thumb|A coronación de [[Carlos Magno]].]] Dende o [[sieglo IX]] os contes esdevienen cargos hereditarios y esdevienen tamién principes territorials, o mesmo se desvién con os duques. A fins d'o sieglo IX desapareix o bilingüismo romanz-francico, y os francos s'integran culturalment a los galo-romans. En [[Francia Occidental]] os reis son esleitos por os grans y no son necesariament d'a dinastía carolinchia. A familia d'os [[robertins]] s'imposa china chana, y dende [[Hugo Capeto]], rei en l'anyo [[987]], os robertins conservarán a corona a títol hereditario con o nombre de [[dinatía Capeta]] u d'os Capetos. D'esta traza o reino de Francia Occidental esdevién o [[Reino de Francia]]. O cambio de dinastía lo cuentan asinas en o "[[Liber Regum]]": {{Cita|Murie est rei Lodois, e non lexo fillo nenguno. Los [[franceses]] leuantaron rei ad [[Ugon]] el duc, qui fo fillo de [[Ugon el grant duc]]. '''Qui sestallo la generación de Charles'''. [E]st rei Ugon que leuantoron ouo fillo al rei Roberth.}} === O reino de Francia === O reino de Francia teneba a lo rei en o cabalto d'a hierarquía feudal, y tien o [[refirme]] d'a ilesia como rei coronau por ella. En a practica no tien autoridat reyal que en as propias posesions, que en o sieglo XI yeran [[París]], [[Orliens]] y as suyas redoladas. As posesions d'o rei yeran o [[dominio reyal]]. En o resto d'o territorio os duques y contes teneban independencia de feito. A lo principio os [[condato]]s correspondeban en cheneral a [[diocesi]], pero as mugan van evolucionando por matrimonios, herencios, compras y guerras locals. O rei tamién va estendillando china chana o dominio reyal. Os contes de [[condato de Piteus|Piteus]] prenen o títol de duques d'[[ducato d'Aquitania|Aquitania]] a zaguers d'o [[sieglo X]] y sozmeten o ducato de [[ducato de Gascunya|Gascunya]] a mitat d'o [[sieglo XI]]. En o sieglo XI bi ha dos luengas propias d'as elites d'o reino de Francia y que tamién son literarias: o [[idioma normando|normando]] d'os duques de Normandía y reis de Francia y l'[[idioma occitán|occitán]] en o sud. ==== As mugas ==== A muga oriental fue creyada por o [[tractato de Verdún]], manimenos o [[Sacro Imperio Román Chermanico]] tiene cada vegada menos control en o [[Reino de Borgonya]], y en l'anyo [[1167]] o conte de [[Condato de Forez|Forez]], que yera en guerra contra os lioneses, cambia o suyo churamiento de fidelidat dende o Emperador chermanico a lo rei Capeto, encomenzando un proceso d'expansión d'o reino de Francia en territorio d'o [[Sacro Imperio Román Chermanico]]. ==== O sieglo XII ==== O [[dominio reyal]] forma un conchunto contino dende [[Selis]] dica [[Burch (Francia)|Burch]]. O [[condato de Flandres]] tien ciudatz ricas por a [[industria textil]] ([[Gant]], [[Bruxas]] y [[Ypres]]) y tien més vinclos con [[Anglaterra]] (que li vende a lana), y con territorios a l'este d'o [[río Escalda]]. O [[condato de Campanya]] esdevién en o [[sieglo XII]] en o principal dominio d'a [[casa de Blois]] (o [[condato de Blois]] sigue en mans d'a branca menor). As ferias de Campanya ([[Lagny]], [[Provins]], [[Troyes]], [[Bar-sur-Aube]]) serán importants fuents d'ingresos d'os contes. Dende principios d'o sieglo XI miembros d'a dinastía d'os [[Capetos]] son duques de [[Borgonya]]. En l'anyo [[1066]] [[Guillén de Normandía]] conquiere o reino d'[[Anglaterra]]. O [[ducato de Normandía]] pasa en l'anyo [[1144]] a lo conte d'Anchú, [[Godofred de Plantagenet]]. Os duques d'Anchú tamién dominan en [[Maine]] y [[Turena]] dende a primera metat d'o sieglo XI. O condato de Bretanya pasa a estar baixo sobiranía d'o ducato de Normandía en [[1113]]. O [[ducato d'Aquitania]] tien dos capitals: [[Piteus]] y [[Burdeus]]. En o sud os [[Condato de Tolosa|contes de Tolosa]] tienen a sobiranía dende [[Quercy]], [[Rouerne]], [[Gothia]] y a cuenca meya d'o [[río Roine]], ([[Marquesato de Provenza]]). Os contes de [[Condato de Barcelona|Barcelona]] tienen o [[condato de Provenza]] y tienen influencia sobre os vasallos d'o conte de Tolosa. En o "[[Liber Regum]]" comentan bella cosa d'a chenealochía d'os reis d'ixas envueltas. {{Cita|[E]l rei [[Henrique I de Francia|Henrrich]] ouo fillo al rei [[Felipe I de Francia|Philip]]. [E]l rei Philip ouo fillo a [[Loís VI de Francia|Lodois]]. [E]st rei Lodois ouo V fillos de la filla de sire Albert, que aduxo doltras los monç. [E]l uno ouo nomne [[Felipe de Francia y Savoya|Philip]]. [E]l otro ouo nomne [[Loís VII de Francia|Lodois]]. [E]l tercero, [[Henrique de Francia y Savoya|Henrrich]]. [E]l quarto, [[Roberto I de Dreux|Roberth]]. [E]l quinto, [[Felipe de Francia (arciagno de París)|Philip]] otrosi. [[Felipe de Francia y Savoya|[P]hilip el maior]], qui era ia rei coronado, morie por occasion en [Fol. 36 v.] uida de so padre. Regno [[Loís VII|Lodois]], so ermano; coronólo l apostoli [[Inocencio II|Innocencio]] en la cibdad de [[Rems]]. [E]st rei [[Loís VII|Lodois]] ouo fillo al rei [[Felipe II de Francia|Philip]], qui agora es rei de França.}} ==== Capetos contra Plantachenetz ==== Henrique de Plantachenet, conte d'[[Anchú]] y duque de [[Ducato de Normandía|Normandía]] se casa en [[1152]] con [[Alionor d'Aquitania]], heredera d'o [[ducato d'Aquitania]]. Dos anyadas dimpués ye coronau rei d'Anglaterra con o nombre d'[[Henrique II d'Anglaterra]], y ye bisnieto por parte de mai de [[Guillén o conqueridor]]. Henrique se troba gobernando en cinco estaus: [[Anglaterra]], [[Normandía]], [[Anchú]], [[Aquitania]] y [[Bretanya]]. Pa os Plantachenet Anglaterra yera un dominio periferico. Os Plantachenet yeran de luenga y cultura [[normandos|normanda]] (u francesa), tienen muito vinclo con Anchú y s'oposan a lo rei de Francia como grans sinyors feudals. Bi ha una guerra intermitent en as marguins de [[Isla de Francia]], Normandía, [[Turena]], [[Poitou]] y [[Lemosín]]. Dimpués de prener posesión d'[[Auvernia]] a fins d'o [[sieglo XII]], [[Felipe-Augusto de Francia]] fa confiscar en [[1202]] totas as tierras francesas de [[Chuan d'Anglaterra]]. En os anyos vinients [[Normandía]], Anchú y Turena son adhibidas a lo [[Domino Reyal]]. Felipe-Augusto posa como gobernador de Bretanya a un primo suyo y lo rei d'Anglaterra no conserva en Francia que [[Gascunya]] y o centro d'Aquitania, (rechión de [[Bordeus]]). === Flandres entre os sieglos XII y XIII === Por matrimonios y herencios o [[dominio reyal]] s'estendilla dica a [[Picardía]]. A fins d'o [[sieglo XII]] [[Felipe-Augusto de Francia]] adhibe [[Artois]] (metat sudoccidental d'o condato de Flandres) a los suyos territorios, y quan prebaba d'imposar a suya autoridat més a lo norte as ciudatz [[flamencos|flamencas]] fan liga con o rei d'Anglaterra, y os ducatos y condatos vicins ([[Condato de Brabant|Brabant]], [[Condato d'Holanda|Holanda]], [[Ducato de Limburgo|Limburgo]] y [[Ducato de Lorena|Lorena]]) fan una coalición chunto con o emperador chermanico [[Otón IV]]. Manimenos en [[1214]] [[Frederico-Augusto de Francia]] desfa la coalición en a [[batalla de Bouvines]] y [[Flandres]] y pasa a estar en a [[subchección (poder)|subchección]] suya por un quasi un sieglo. === Cruzada contra os albichenses === En o [[sieglo XIII]] bi ha muitos [[albichenses]] cerrinos en [[Tolosa]], [[Albi]], [[Agen]], [[Pamiers]], [[Carcasona]], [[Besers]] y lurs redoladas. En [[1207]] o [[Papa]] excomulga a lo conte de Tolosa [[Remón VI de Tolosa]] sospeitoso de simpatizar con os [[cataros]], y a l'anyo vinient fa clamar a la cruzada contra ellos. [[Felipe-Augusto de Francia]] no se i suma, pero si que lo fan muitos [[normandos]] y franceses d'o norte. En [[1209]] [[Besers]] ye saqueyau y fan una [[mortalera (delito)|mortalera]] con a suya población. [[Simón de Montfort]] s'estableix como mayestre y acosa a los cataros con a pretensión de recibir o [[condato de Tolosa]]. En [[1211]] consigue atra excomunión de Remón VI. A población occitana tien una reacción fura contra a población d'o norte de Francia. [[Pero II d'Aragón]] defiende a lo conte de Tolosa, pero en [[1213]] Pero II y o conte son vencius en a [[batalla de Muriel]]. [[Simón de Montfort]] ye asesinau en [[1218]] y o rei de Francia [[Loís VIII de Francia]] ye qui aproveita a ocasión: en [[1226]] invade a rechión y tres anyadas dimpués o conte de Tolosa acepta casar a la suya filla con o [[chermano]] de [[Loís IX de Francia]], [[Alifonso de Piteus]]. En [[1271]] o [[Lenguadoc]] s'adhibe en o [[dominio reyal]] de pa cutio. === O reino de Francia en tiempos de Loís IX y Felipe o Fermoso === [[Felipe o Fermoso]] prebaba de reforzar o poder d'o reino a l'egual que o suyo predecesor [[Loís IX de Francia]]. O condato de [[condato de Campanya|Campanya]] y [[Bria]] ye adhibito a lo [[dominio reyal]] en [[1328]]. O reino s'estendilla a costa d'o [[Sacro Imperio Román Chermanico]] en a redolada de [[León d'el Roine]] entre [[1288]] y [[1312]], en [[1301]] [[Barrois Mouvent]], en [[1305]] [[Vivarais]], y en [[1316]] [[Valentinois]]. En l'interior d'o Reino de Francia bi ha quatre grans estaus vasallos: [[Ducato de Borgonya|Borgonya]], [[Ducato de Bretanya|Bretanya]], [[Condato de Flandres|Flandres]] y [[Guyena]] (o nombre d'[[Aquitania]] en francés, oficial dende o [[sieglo XIII]]). [[Borgonya]] y [[Bretanya]] son en mans d'os [[capetos]] locals. A qüestión d'Aquitania ye enreligada porque en parte ye en poder d'os reis d'Anglaterra. En [[1259]] [[Loís IX de Francia|Loís IX]] firma un tractato con [[Henrique II d'Anglaterra]] en o que mugan o [[ducato de Guyena]] en [[paga]]s por o vasallache de Loís. Dende fins d'o [[sieglo XII]] os [[flamencos]] se troban en rebelión de contino, y vencerán a la caballería francesa en [[1320]] en [[Courtrai]]. === Influencia francesa en tiempos de Loís IX === Encara que i haiga problemas pa mantener o control d'o reino de Francia, os capetos tienen influencia fuera d'as suyas mugas. En [[1246]] [[Carlos I d'Anchú]] esdevién conte de [[Condato de Provenza|Provenza]] por matrimonio, en vente anyadas més tarde conquiere o [[reino de Secilia]]. Dende [[1295]] un capeto esdevién o conte de [[condato de Borgonya|Borgonya]]. As coronas de Francia y [[Reino de Navarra|Navarra]] se troban en unión presonal entre [[1285]] y [[1328]]. O [[Delfinau]], que fue fundado por os contes d'Albón en o [[sieglo XI]], se posa baixo a protección d'o rei de Francia. O delfín Humberto li vende a lo rei as suyas posesions en [[1349]]. Os papas adquirioron o condato de [[Venaissin]] en [[1274]] y comproron [[Avinyón]] a lo conte de Provenza en [[1347]]. Os papas residen en Avinyón dende [[1309]] dica [[1377]]. === A guerra d'as Cient Anyadas y o reinau de Loís XI === [[Imachen:Battle of crecy froissart.jpg|thumb|200px|[[Batalla de Crécy]] ([[1346]]).]] {{Articlo principal|Guerra d'as Cient Anyadas}} A muerte de [[Carlos IV de Francia]] en [[1328]] sin hereus barons fa acabar con él a linia dreita d'a dinastía d'os Capetos. A [[lei salica]] fa que i haiga un problema succesorio en Francia pero no en [[Reino de Navarra|Navarra]], on hereda a suya sobrina [[Chuana II de Navarra|Chuana II]]. Os reis d'Anglaterra reivindicaban a corona de Francia. O [[exercito anglés]] iba ganando a guerra a lo principio gracias a los [[Arco (arma)|arquers]], que permitioron exitos en as batallas de [[Batalla de Crécy|Crécy]] ([[1346]]) y [[Batalla d'Azincourt|Azincourt]] ([[1415]]). Os angleses no pueden controlar por muito tiempo os territorios conquiestos por no tener [[refirme]] local, (a diferencia d'os [[Plantachenet]] d'o sieglo XII yeran vistos como forans). A sola rechión de Francia on bi ha un [[refirme]] cutiano a los angleses ye en [[Guyena]]. Os franceses yeran desorientaus y en estau de guerra civil ([[armanyacs]] contra [[borgonyons]]), pero a hostilidat contra os angleses iba aumentando y [[Chuana d'Arco]] se n'aproveita. ==== A primera fase d'a guerra ==== [[Imachen:Henry II of England.jpg|left|thumb|150px|[[Henrique II d'Anglaterra]].]] Os [[capeto]]s dreitos s'estinguen en [[1328]], y se planteya un problema de sucesión. Os grans de Francia adrezan més a suya atención por [[Felipe VI de Francia|Felipe de Valois]] por estar francés que por atros candidatos posibles como [[Eduardo III d'Anglaterra]], [[nieto]] de Felipe o Fermoso. Eduardo pareix aceptar-lo pero dimpués reivindica a corona y ataca. Os suyos exitos melitars son importants: Destrucción d'a flota francesa en a [[batalla de L'Écluse]], en Flandres en [[1340]], a victoria en a [[batalla de Crécy]] en [[1346]] y de [[Piteus]] en [[1356]], on o rei de Francia Chuan o Bueno ye feito presionero. En [[1360]] por o [[tractau de Brétigny]] una Guyena asaber-lo d'examplada (muito més gran que a redolada de [[Bordeus]], plegando dica Piteus y [[Cevennes]]), ye atribuita a lo rei d'Anlaterra en pagas por renunciar a la corona francesa. Manimenos [[Carlos V de Francia]] tien de [[conestable]] a lo bretón [[Bertrand Du Guesclin]] y pronto reconquiere os territorios perdius. Enta [[1375]] os angleses no dominan que [[Calais]], [[Ponthieu]] y as rechions de [[Bordeus]] y [[Bayona]]. ==== A segunda fase d'a guerra ==== [[Imachen:Jeanne d' Arc (Eugene Thirion).jpg|140px|thumb|[[Chuana d'Arco]] (ólio d'[[Eugéne Thirion]]).]] S'estableix un equilibrio fráchil. A prencipios d'o [[sieglo XV]] bi ha dos clans franceses opuestos. Os [[armanyacs]] que son fuertes en o centro y sud y os [[borgonyons (partiu)|borgonyons]]. [[Chuan o Bueno]] cede a un fillo suyo dito [[Felipe l'Atreviu]] o [[ducato de Borgonya]], que fa una politica prou independient y convence a [[Carlos VI l'Ababol]] desherede a lo delfín [[Carlos VII de Francia|Carlos]] en proveito d'[[Henrique V d'Anglaterra]]. Henrique V, qui en [[1415]] ya heba venciu a la [[caballería]] francesa, tien una enchaquia pa reviscolar a guerra. En 1429 [[Chuana d'Arco]] libera [[Orliens]], que yera asitiada por os angleses y fa coronar a [[Carlos VII de Francia]] en [[Rems]], y dende ixe inte os angleses reblan y retaculan, en [[1453]] no conservan que [[Calais]] y a guerra remata. Os [[lista de duques de Borgonya|duques]] de [[Ducato de Borgonya|Borgonya]] han aproveitau pa asegurar-se a suya posición en una ampla zona entre o [[Sacro Imperio]] y o [[reino de Francia]], y poseyen o [[ducato de Borgonya]], [[Flandres]], [[Artois]], [[Picardía]]. O [[ducato de Nevers]] ye en mans d'una branca menor d'a familia y o [[ducato de Bretanya]] gana independencia. En o tot o [[sieglo XIV]] o [[Biarn]] se libera d'a sobiranía anglesa y francesa. === O reinau de Loís XI === En o reinau de [[Loís XI de Francia]] se produce una luita contra [[Carlos o Temerario]], duque de Borgonya. A la muerte de Carlos o Temerario o rei s'anexiona a lo dominio reyal o [[ducato de Borgonya]], [[Artois]] y [[Picardía]]. Manimenos a sucesión d'a casa de Borgonya pasa a los [[Casa d'Habsburgo|Habsburgo]] por o matrimonio d'a filla de Carlos o temerario con [[Maximilián d'Austria]] en [[1477]]. O [[ducato de Nevers]] esdevién un feudo fiel a lo rei. Flandres encara s'escapa de l'autoridat d'o rei. Loís XI consiguió que o rei d'Aragón li entregase en prenda o [[Rosellón]] y [[Cerdanya]] en pagas por l'aduya cuentra una revuelta en Catalunya. Loís XI presionó sobre a [[casa d'Anchú]] pa que adhibisen o suyo herencio territorial ([[Anchú]] y [[Maine]]) a lo dominio reyal. Tamién consigue que o rei [[Renato de Napols]] y conte de Provenza legue indreitament o suyo [[condato de Provenza]] a lo rei de Francia dimpués que [[Alfonso V lo Magnanimo]] lo destrone, de traza que en [[1481]] se proclama a unión d'o condato de Provenza a Francia. === L'antigo rechimen en Francia === En l'interior de Francia contina a consolidación d'o [[dominio reyal]] por meyo d'a incorporación d'[[infantau]]s y atros feudos, terminando principalment entre o sieglo [[Sieglo XVI|XVI]] y [[Sieglo XVII|XVII]]. A oposición a los Habsburgo dominó a politica exterior de Francia dica mitat d'o [[sieglo XVIII]], y ye un herencio d'a Edat Meya: os Habsburgo yeran herederos d'a [[casa de Borgonya]] y tamién d'a [[casa de Trastamara]] y doncas d'a [[casa d'Aragón]], que yera oposada a los Anchú en o [[reino de Nápols]] y o [[reino de Secilia]]. === O problema d'as mugas === [[Carlos VIII de Francia]] quiere fer valer os suyos dreitos por o [[reino de Nápols]], procedents d'a [[casa d'Anchú]]. Pa tener as mans libres torna [[Artois]] y [[Franco Condato]] a los Habsburgo en [[1493]] y Rosellón y Cerdanya a la [[Corona d'Aragón]]. Carlos VIII fracasa en Italia, a l'egual que Loís XII. Manimenos [[Francisco I de Francia]] vence en a [[batalla de Marignano]] en [[1515]], pa dimpués enfrentar-se a [[Carlos V d'Alemanya|Carlos V]]. En [[1529]] por o [[tractau de Cambrai]] Flandres y Artois s'unen a lo Imperio y ye o unico caso d'expansión d'o imperio a l'ueste d'a linia fixada en l'anyo 843 por o [[Tractau de Verdún]]. Manimenos a guerra esclata de nuevo y en [[1555]]-[[1556]] Carlos V lega os Países Baixos y o Franco Condato a [[Felipe II d'Espanya|Felipe II]]. Quan os Habsburgo teneban as arcas vuidas firman en [[1559]] o [[tractau de Cateau-Cambrésis]] y Francia conserva os Tres Bispaus (ocupaus en [[1552]]), Calais (conquiesto a los angleses en [[1558]]) pero pierde Italia, on no conserva que o [[Marquesato de Saluzzo]], que estió vasallo d'o delfinau. En [[1601]] [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]] reconoix as pretensions d'o duque de [[Ducato de Savoya|Savoya]] sobre Saluzzo y en [[paga]]s, n'obtién [[Bresse]], [[Bugey]] y [[Gex]]. === O ducato de Bretanya === En a [[Anyos 1480|decada de 1480]] o [[Ducato de Bretanya|duque de Bretanya]] preba de casar a la suya filla y heredera, [[Ana de Bretanya|Ana]], con [[Maximilián d'Austria]], viduo de [[María de Borgonya]] en [[1482]]. Esto fa que os franceses interviengan. A la fin Ana se casa con o rei de Francia [[Carlos VIII de Francia|Carlos VIII]] en [[1491]], y dimpués con o suyo sucesor [[Loís XII de Francia]]. Manimenos o ducato no ye unito a la corona. Amés Loís XII casa a la suya filla [[Claudia de Francia]] con Francisco d'Engolesme, o futuro [[Francisco I de Francia]]. Baixo o suyo reinau, en [[1532]] os estaus de Bretanya, aplegaus en [[Vannes]], demandan a unión perpetua y en pagas se reconoixen os dreitos y privilechios d'o ducato. === Atros feudos y infantaus === [[Loís XII de Francia|Loís XII]] y [[Francico I de Francia|Francisco I]] aportan a la corona os infantaus que controlaban ([[ducato d'Orliens]], condatos de [[Condato de Blois|Blois]] y [[Condato de Valois|Valois]] y [[Condao d'Engolesme|Engolesme]]). A etapa vinient afecta a lo dominio d'o duque de Borbón (con títol de [[conestable]]). Formau por [[feu]]s y infantaus o territorio d'o conestable prene una gran extensión en o [[sieglo XV]] con o [[Bourbonais]], Mancha, [[Auvernia]], [[Forez]], [[Beajoulais]], etc.. En [[1521]] Francisco I reclama a restitución d'os infantaus. Como o conestable ye refuchiau cerca de [[Carlos V d'Alemanya|Carlos V]] o conchunto d'o suyo dominio, recuperau u confiscau, pasa a mans d'a corona en as anyadas vinients. Quan [[Henrique IV de Francia]] puya plega a la [[cadiera reyal]] accede tamién por herencio a un amplo dominio. As posesions en l'interior d'o reino s'unen a la corona en [[1607]]. [[Biarn]] y a [[Baixa Navarra]], que yeran estaus sobirans d'Henrique IV s'anexionan en [[1620]], y ya no quedarán que poquetz feudos. === A monarquía absoluta === [[Henrique IV de Francia|Henrique IV]] ye asesinau en [[1610]] y esto enfebleix a monarquía. Ye o cardenal [[Richelieu]], menistro de [[Loís XIII de Francia|Loís XIII]] dende [[1624]] dica [[1642]], qui restableix y refuerza l'autoridat d'o Estau. Dende [[1643]] o cardenal [[Mazarino]] contina esta politica, a pesar d'a resistencia d'os notables y os grans d'o reino (a Fronda). En [[1661]] o cardenal muere y [[Loís XIV de Francia|Loís XIV]] decide exercer solo o poder, seguindo a mesma dirección. ==== Espansión en o sieglo XVII ==== A expansión territorial, ligada a la luita contra os Habsburgo d'Espanya y Austria, ye por razons estratechicas: ocupar posicions que permitan intervenir en [[Alemanya]] u [[Italia]] y impedir que os Habsburgo ocupen posicions que lis permitan d'intervenir en Francia. En [[1648]] os [[tractaus de Westfalia]] posan fin a la [[guerra d'as trenta anyadas]]. Francia obtién a reconoixencia d'a suya sobiranía en tres bispaus ocupaus dende [[1552]] y bell territorio d'[[Alsacia]]. D'esta traza tien ya cabos de puent en o Imperio. O [[tractau d'os Pireneus]] de [[1659]] posa fin a la guerra contra Espanya, que li cede [[Rosellón]], a [[Cerdanya norte]], [[Artois]] (de fueras de [[Saint-Omer]]), y parte d'o [[Flandres maritimo]], [[Hainaut]] y [[Luxemburgo]]. As guerras contra os [[Habsburgo]], [[Países Baixos]] y o [[reino d'Anglaterra]] ocupan unas 30 anyadas o reinau de [[Loís IX de Francia|Loís IX]] ([[1661]]-[[1715]]). O resultau ye l'anexión de part d'os [[Países Baixos espanyols|Países Baixos]] enantes espanyols, d'o [[Franco Condato]] ([[1678]]) y d'o resto d'[[Alsacia]], con [[Estrasburgo]]. ==== Expansión en o sieglo XVIII ==== [[Imachen:Acta Eruditorum - III mappe Francia, 1703 – BEIC 13363829.jpg|thumb|''Francia'', 1703]] O expansionismo s'enfebleix. Os [[Borbons]] gobiernan en Espanya y os [[Países Baixos]] pasan a [[Austria]], con o que cambia o contexto diplomatico. Francia plega a fer liga con Austria contra [[reino de Prusia|Prusia]] y Anglaterra en [[1756]]. A expansión se fa més amoniquet, y [[Estanislau Leszczynski]], antigo rei de Polonia, esdevién duque de [[Ducato de Lorena|Lorena]] vitalicio en cuentas de Francisco, o [[mariu]] de [[María Tresa d'Austria]], que recibe o [[Gran Ducato de Toscana]] en compensación. Quan muere Estanislau o [[Ducato de Lorena]] s'adhibe a lo reino, y en [[1768]] a [[Republica de Chenova]] cede [[Corcega]] a Francia. En [[1789]] o territorio francés ye como l'actual, pero sin [[Savoya]], [[Niza]], [[Avinyón]] y o condato [[Venaissin]], [[prencipato de Montbéliard]] y ciudat de [[Mülhausen]]. En o [[sieglo XVIII]] Francia conoix una centralización administrativa, bi ha fidelidat a la monarquía y a [[Idioma francés|luenga francesa]] se cheneraliza en as elites socials. As divisions administrativas son "gobiernos", territorios baixo o control d'un gran sinyor que tien una función melitar u de mantenimiento de l'orden, y ''generalités'', baixo un intendent con una función de chestionar a fiscalidat, as [[obras publicas]] y a [[policía]] en nombre d'o rei. Os gobiernos aumentan os suyos poders en as [[guerras de relichión de Francia|guerras de relichión]] u d'a Fronda y a monarquía despulla d'o suyo poder a los sinyors. Os Parlamentos y Cortz sobiranas son instancias chudicials que executan una función politica important a la fin de l'[[antigo rechimen]]. Bi ha distinción entre "países d'estaus" en os que una asambleya vota y distribuye os impuestos y "países d'eleccions" en os que os achents d'o rei actuan dreitament. === A Revolución === [[Imachen:Eugène Delacroix - La liberté guidant le peuple.jpg|thumb|200px|''A Libertat guiando a o pueblo'', obra d'[[Eugène Delacroix]].]] {{Articlo principal|Revolución Francesa}} A [[Revolución Francesa]] esclata en [[1789]] y fa que caiga a monarquía 3 anyadas més tarde. Os [[privilechio]]s son abolius a nueit d'o [[4 d'agosto]]. O [[26 d'agosto]] son declaraus os [[dreitos de l'hombre y d'o ciudadán]]. A [[sobiranía]] d'a [[nación]] sustituye a la sobiranía d'o rei. A [[centralización]] de l'antigo rechimen arredol d'a figura d'a monarquía en a capital contina en a Revolución francesa con o rechimen [[chacobita]]. Contina a expansión territorial pero ya no será tan decisiva como en a Edat Meya y en l'Antigo rechimen. Bi ha un cambio administrativo y en 1789 l'Asambleya Constituyent fa una división de Francia en [[Departamentos de Francia|departamentos]], que entrará en vigor en febrero de [[1790]]. A mida d'os departamentos se fa d'una traza que permita a los habitants plegar a la capital en un día. A población local eslei a los miembros d'as asambleyas departamentals, que pueden d'esta traza canalizar as reivindicacions locals. Os departamentos esminglanan as [[Provincias historicas de Francia|provincias historicas]] prou grans pero resucitan bella entidat antiga: [[Périgord]], ([[Dordonya]]) [[Quercy]] ([[Lot]]) y [[Rouerge]] ([[Aveyron]]). En [[1800]] [[Napolión Bonaparte]] posa a un [[prefecto]] en cadagún d'os departamentos. Os prefectos yeran més poderosos que os intendents d'enantes de 1789. [[Imachen:Jean Auguste Dominique Ingres 016.jpg|thumb|left|150px|[[Napolión Bonaparte]], primer cónsul.]] Dimpués d'a revolución en Francia se reivindicaban unas mugas “naturals” pa chustificar una expansión territorial: os monts [[Pireneus]] a o sud, os [[Alpes]] y o [[río Rin|Rin]] a l'este. Se concibe a [[Idioma francés|luenga francesa]] como ferramienta pa unificar a nación francesa (en cuenta d'un criterio de pertenencia a la nación u de definición d'a nación francesa). Se concibe que as atras luengas son elementos de l'antigo rechimen u vehiclos d'o separatismo. [[Avinyón]] y o [[Condato Venaissin]] son anexionaus en [[1791]]. En [[1792]] ye anexionada [[Savoya]], en [[1793]] o [[prencipato de Mónegue]], o [[condato de Niza]], o [[bispato de Basilea]] y enclaus de [[Saarwerden]], [[Salm]] y [[Montbéliard]] tamién son anexionaus. En 1792 Francia declara a guerra a la [[casa d'Habsburgo]], con qui fan liga [[Reino de Prusia|Prusia]], [[Reino Uniu]], [[Espanya]] y [[Países Baixos]]. Dimpués de bella derrota l'exercito d'a republica francesa s'imposa en [[1794]] dezaga d'a muga noreste. A l'atro anyo s'anexionan os [[Países Baixos austriacos]] y o [[bispato de Lidje]], y a l'inte se dividen en departamentos. En [[1799]] se desvién o mesmo en a marguin ezquierda d'o [[río Rin]]. [[Mülhausen]] y a [[Republica de Chinevra]] s'incorporan a Francia ixe mesmo anyo. En o periodo napolionico o [[Primer Imperio Francés|Imperio Francés]] ye muito més gran que no pas a Francia que se reivindicaba con unas mugas naturals. Dende [[1810]] s'estendilla dende [[Roma]] dica [[Hamburgo]]. O [[Tractau de París (1815)|Tractau de París]] d'o [[20 de noviembre]] de [[1815]] que remata as [[guerras napolionicas]] torna a Francia as mugas de 1789 d'alto u baixo, no conservando que pocos enclaves anexionaus en a Revolución Francesa. === A Restauración, a Segunda Republica y o Segundo Imperio === [[Imachen:Franz Xaver Winterhalter Napoleon III.jpg|thumb|150px|[[Napolión III]].]] Dimpués d'a derrota de Napolión se restaura a monarquía. A expansión europea s'atura y as prebatinas d'anexión topetan con a oposición d'atros estaus. En [[1824]] muere [[Loís XVIII de Francia|Loís XVIII]], y ye succediu por [[Carlos X de Francia|Carlos X]], que ye ultramonarquico. En chulio de [[1830]] bi ha una revolución que lo derroca y sienta en a [[cadiera reyal]] a lo duque d'Orliens [[Loís-Felipe d'Orléans]]. Se creya una monarquía costitucional que ye sostenida por a burguesía. Loís-Felipe abdica en a revolución de febrero de [[1848]], quan ye proclamada a [[Segunda Republica Francesa]]. En aviento de [[1848]] [[Loís Napolión Bonaparte]], fillo de Loís, un [[chermano]] de Napolión, ye esleito president. Tres anyadas dimpués, un [[golpe d'estau]] y un [[plebiscito]] concentran o poder en [[Loís Napolión Bonaparte]], que restableix o imperio en [[1852]] y prene o títol de [[Napolión III]]. En [[1860]] o rei de Cerdenya y Piemont cede [[Savoya]] y [[Niza]] a Francia en pagas por l'aduya en a politica d'[[unificación italiana]]. En [[1866]]-[[1867]] prebó d'aproveitar o conflicto entre Austria y [[reino de Prusia|Prusia]] pa ocupar [[Belchica]] y [[Luxemburgo]], pero [[Otto von Bismarck|Bismarck]] lo impedirá. As tropas alemanas rodeyan [[París]], o gobierno se refuchia en [[Burdeus]]. O imperio se desfa quan os prusians fan presionero a Napolión III en a [[batalla de Sedán]]. En setiembre de [[1870]] se proclama de nuevo a republica (a [[Tercera Republica Francesa]]), consolidada a fins d'a [[decada de 1870]]. A III republica durará dica a [[segunda guerra mundial]]. En chinero de [[1871]] se firma un armisticio con Alemanya, y por o [[tractau de Francfort]] d'o [[10 de mayo]] de [[1871]] Francia cede a Alemanya [[Alsacia]] (de fueras de [[Belfort]]), y una part de [[Lorena (Francia)|Lorena]], con a ciudat de [[Metz]]. === A primera guerra mundial === [[Imachen:French 87th Regiment Cote 34 Verdun 1916.jpg|thumb|180px|Soldaus franceses en a [[batalla de Verdún]].]] {{Articlo principal|Primera Guerra Mundial}} As tropas francesas resisten a las tropas alemanas en a [[batalla d'o Marne]] en setiembre de [[1914]] y o conflicto durará 5 anyadas. Dimpués d'a rendición d'Alemanya as rechions chermanicas d'[[Alsacia]] y [[Lorena (Francia)|Lorena]] tornan a Francia sin consultar-lo a la población local, en gran part chermanofona. Francia reclama os districtos de [[Sarre-louis]] y [[Sarrebruck]], seguntes presuntos dreitos historicos. Encara que [[Estaus Unius]] s'oposa a esta reivindicación, se plega a un alcuerdo sobre a creyación d'un [[territorio d'o Sarre]] sozmeso a un estatuto especial. === A Segunda Guerra Mundial === {{Articlo principal||||Segunda Guerra Mundial|Francia de Vichèi|Francia Libre}} [[Imachen:Bundesarchiv Bild 183-H28708, Paris, Eiffelturm, Besuch Adolf Hitler.jpg|left|thumb|Adolf Hitler en [[París]] o [[30 de chulio]] de [[1940]].]] O [[10 de mayo]] encomienza a [[batalla de Francia]], una campanya melitar que remata o [[22 de chunio]] de [[1940]] en a que a ''[[Wehrmacht]]'' d'o [[Tercer Reich]] invadió os [[Países Baixos]], [[Belchica]], [[Luxemburgo]] y Francia. Os franceses no son capaces de defender-sen bien en a guerra contra [[Tercer Reich|Alemanya]]. Encara que i heba una linia defensiva en a muga con Alemanya (a [[linia Maginot]]) y que feban servir voluntarios [[Segunda Republica Espanyola|republicans espanyols]] en a primera linia de combate, os alemans entran por o noreste, (muga de Francia con [[Belchica]]). Francia firma un [[armisticio]] con Alemanya o [[22 de chunio]] de [[1940]] y queda dividida en dos zonas: una zona ocupada dreitament por Alemanya en a metat norte y a costa Atlantica y un [[estau titere]] en o centro y sudeste dito [[Francia de Vichèi]] y con capital en [[Vichèi]] y dirichiu por o mariscal [[Philippe Pétain]]. [[Alsacia]] y [[Lorena (Francia)|Lorena]], rechions historicament chermanicas, tornan a Alemanya, y [[Niza]] y [[Savoya]] son anexionadas por Italia. En chulio a Cambra de deputaus y o Senau chuntos en una Asambleya Nacional da poders plens a Pétain, que se compromete a colaborar con Alemanya. En chunio de 1940 o cheneral [[Charles De Gaulle]] funda o movimiento d'os [[Francia Libre|franceses libres]] en [[Londres]] con a intención de continar a guerra, manimenos son poca chent. En chunio de [[1944]] os [[Aliaus (Segunda Guerra Mundial)|Aliaus]] desembarcan en [[Normandía]] ([[batalla de Normandía]]) y en agosto de [[1944]] liberan París. Se restableix un rechimen democratico baixo a dirección de [[Charles De Gaulle]], que dimite en [[1946]]. === Francia en a postguerra y en a CEE === [[Imachen:EP Strasbourg hemicycle l-gal.jpg|200px|thumb|Seu d'o [[Parlamento Europeu]] en [[Estrasburgo]].]] Francia consigue exercer un papel en a politica internacional en a postguerra, y participa en a ocupación d'Alemanya. En [[1946]] se creya una nueva constitución y se funda a [[Quatrena Republica Francesa]]. Se produce una recuperación economica. Francia s'asocia con atros países d'Europa Occidental pa formar a [[CEE]]. As colonias luitan por a suya independencia. Os franceses son derrotaus en [[Indochina]] y la pierden, o [[Imperio Colonial Francés]] encomienza a desfer-se. Os alcherians se rebelan en [[1954]] y Francia considera [[Alcheria]] una colonia como as atras por tener muita población francesa (os [[pietz negros]]). En 1958 De Gaulle ye president y se prepara una nueva constitución, que s'aprueba en referendum en setiembre, naixendo a [[Quinta Republica Francesa]]. En [[1962]] Francia accepta a independencia d'[[Alcheria]] por os [[Alcuerdos d'Evian]], y a mayoría d'os pietz negros tornan ta Francia, sendo establius en a costa mediterrania, contribuindo a l'afrancesamiento d'[[Occitania]], de [[Catalunya Norte]] y de [[Corcega]]. == Bibliografía == * [[Jean Sellier]].: ''Atlas de los pueblos de Europa Occidental''. Editorial Paidós. == Vinclos externos == * [http://www.todofrancia.com/internacional.asp todo''Francia''.com] * [http://www.premier-ministre.gouv.fr/es/ Web d'o primer menistro] * [http://www.france.diplomatie.fr/france/es/histoire/ Historia de Francia] * [http://www.traveldir.org/france/ Torismo de Francia] {{Europa}} [[Categoría:Francia]] mc8hxl8x863761xw7pylzpn6uobopb8 Ateísmo 0 15965 1838281 1646806 2022-07-30T22:51:46Z 200.83.207.228 Eliminación de uso incorrecto de imagen de simbología agnostica wikitext text/x-wiki {{Articlo 1000|-10}} [[Imachen:Irreligion map.png|thumb|]] L''''ateísmo''' (d'o [[idioma griego|griego]] αθεος, ''azeós'') ye a [[doctrina]] que afirma a negación d'a existencia de qualsiquier [[dios]]. Adintro d'a definición d'ateísmo, son ateístas tanto as personas que negan a existencia de dioses, como las que no creyen en un dios, anque no negan a suya existencia. Manimenos istos zaguers no gosan excluyir-sen d'o termin "ateu" y son ditos [[Agnosticismo|agnosticos]], estando pues ateístas nomás quí negan a existencia de tot dios. Asinas muitos agnosticos se negan a reconoixer-sen como ateístas. Ye important distinguir l'ateísmo d'a manca de [[relichión]], ya que existen relichions que negan u no fablan d'a existencia d'un dios u dioses, y que por tanto, son ateas. <center><gallery> Image:Bezbozhnik u stanka 22-1929.jpg Image:Descent of the Modernists, E. J. Pace, Christian Cartoons, 1922.jpg </gallery></center> == Se veiga tamién == * [[Anarquismo]]. * [[Agnosticismo]]. * [[Laicismo]]. == Vinclos externs == {{Commonscat}} [[Categoría:Filosofía]] [[Categoría:Relichión]] 86mqg2nef71sleue9qn0cuisij6ocwq Colonización europea d'America 0 16770 1838250 1594099 2022-07-30T16:39:00Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|1|0 */ wikitext text/x-wiki [[Imachen:Colonias europea en América siglo XVI-XVIII.png|thumb|250px|Colonias europeas y pueblos orichinarios (sieglos XVI-XVIII)]] A '''Colonización europea d'[[America]]''' prencipia a la fin d'o [[sieglo XV]] dimpués de que [[Cristofo Colombo]] i plegase en [[1492]] con o [[mecenache]] d'a [[Corona de Castiella]]. Dende l'inte, o Reino d'[[Espanya]], y mas tardi os reinos de [[Portugal]], [[Anglaterra]], [[Francia]], y [[Países Baixos]], conquistoron y colonizoron bells territorios y poblacions que ya habitaban en o [[continent]]. Os reinos d'Espanya y Portugal estioron os primers en realizar a conquista, y se asentoron prencipalment en [[Centroamerica]] y l'aria andina de [[Suramerica]]. O Reino d'Espanya estió a potencia que mayor presencia colonial imposó en America. Prenió posesión por a fuerza d'os dos grans imperios existents en America en ixe momento, o [[Imperio Incaico]] en l'actual [[Perú]] y o [[Imperio Azteca]] en l'actual [[Mexico]], establindo-se en as suyas ciudatz. Dende astí controló una gran parti de Centroamerica, y a zona andina suramericana dica la zona central de l'actual [[Chile]]. En [[America d'o Norte]] conquistó a peninsula d'a [[Florida]] y os actuals estatos de [[California]], [[Nuevo Mexico]], y atros territorios mas. En o [[Caribe]], dominó sobretot [[Cuba]], [[A Espanyola]], [[Puerto Rico]], [[Chamaica]], entre atras islas. Portugal colonizó a mayor parti d'a francha costera atlantica d'o norte d'America d'o Sur, que mas tardi sería o Estato de [[Brasil]]. Anglaterra establió [[tretze colonias]] en a francha costera [[Ocián Atlantico|atlantica]] nordamericana, antimás de colonizar bellas islas [[caribe]]nyas y parti de [[Canadá]]. [[Francia]] ocupó l'actual [[Guayana Francesa]] en Suramerica (encara baixo lo suyo dominio), [[Loisiana]] en o [[Golfo de Mexico]], bellas islas d'o Caribe, y a rechión canadiense de [[Quebec]]. Holanda establió colonias en Nordamerica ([[Nueva Amsterdam]] que dimpués sería [[Nueva York]]), norte d'America d'o Sud (Guyana holandesa, hue [[Surinam]]) y bells asentamientos en islas caribenyas ([[Antillas Neerlandesas]] y [[Aruba]]). [[Categoría:Historia d'America]] [[Categoría:Historia d'Europa]] kko3sp9hu428ki0mh9yp6db3dq2pvpz Irving Cummings 0 36513 1838256 1782595 2022-07-30T16:42:43Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Irving Cummings |imachen = Silent film actor Irving Cummings (SAYRE 22341).jpg |imachen grandaria = 250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[9 d'octubre]] de [[1888]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[18 d'abril]] de [[1959]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px]] [[Los Ángeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[actor]], [[productor cinematografico|productor]] y [[guionista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Irving Cummings''', naixito de [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) o [[9 d'octubre]] de [[1888]] y muerto en [[Los Ángeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) o [[18 d'abril]] de [[1959]], estió un [[director cinematografico]], [[actor]], [[productor cinematografico|productor]] y [[guionista]] [[Estaus Unius|estausunidense]]. == Vinclos externos == *{{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0191899 Irving Cummings] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Cummings, Irving}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Actors d'Estaus Unius]] [[Categoría:1888 (naixencias)]] [[Categoría:1959 (muertes)]] k7db43e0jnh2bhuim3b83q9380muprg Nicolau Copernico 0 43224 1838244 1782723 2022-07-30T16:37:09Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Articlo 1000|+10}} {{Ficha de famoso |nombre = Nicolau Copernico |imachen = Copernicus.jpg |imachen grandaria = 230px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de febrero]] de [[1473]] |puesto naiximiento = [[Imachen:POL Przemysł II 1295 COA.svg|20px]] [[Toruń]] |calendata muerte = [[24 de mayo]] de [[1543]] |puesto muerte = [[Imachen:POL Przemysł II 1295 COA.svg|20px]] [[Frombork]] |ocupación = [[Astronomía|Astronomo]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Nicolau Copernico''' ([[Toruń]], [[19 de febrero]] de [[1473]] - [[Frombork]], [[24 de mayo]] de [[1543]]) estió un [[astronomo]] [[Polonia|polaco]]. Tamién conoixito como a '''Mikołaj Kopernik''' (en [[idioma polaco|polaco]]) o '''Nicolaus Copernicus''' (en [[idioma latín|latín]]). Copernico ye considerato o fundador de l'astronomia moderna, por haber-li dato las bases que li permitioron a [[Isaac Newton]] de culminar a revolución astronomica —en pasar d'un universo cheocentrico a un cosmos heliocentrico— y de cambear de traza irreversible a visión d'o cosmos prebalent dica ixe inte. Copérnico estió, amés, un especialista en [[trigonometría]]. Lo podemos ubicar dentro d’o Renaiximiento. == Estudios e primeras investigacions == A epoca en a que vivió Regiomontano, Polonia yera una verdadera "Edat d'Oro" cultural, e la [[Universitat de Cracovia]] teneba un gran prestichio en matematicas y en astronomia. Estudeyó en esta [[Universidat Jaguellonica]], de [[Cracovia]] ([[1491]]-[[1494|94]]) baixo con o matematico [[Wojciech Brudzewski]] como mayestre. Viachó por [[Italia]] y s'inscrivió en a universitat de [[Bolonia]] ([[1496]]-[[1499]]), on estudeó [[dreito]], [[medicina]], [[Griego moderno|griego]] y [[filosofia]], y treballó como asistent de l'astronomo [[Domenico da Novara]]. Novara ye un d'os primers scientíficos que posa en qüestión o [[Teoría cheocentrica|sistema cheocentrico]] de [[Claudio Ptolomeu]]. O intrés de Copernico por la [[cheografia]], y l'[[astronomia]] fue estimulau por o suyo profesor. Ellos dos observoron lumerosas ocultacions, [[eclix de luna|eclixes de luna]], asinas como a ocultación d'o [[estrel]] [[Aldebaran]] o [[9 de marzo]] de [[1497]] a [[Bolonia]] [[Imachen:Torun-Rynek-ratusz-2.jpg|thumb|Imachen de [[Toruń]], ciudat natal de Copernico]] O [[1500]] fue ta [[Roma]], a on que dió un curso de [[matematicas]] y astronomia, y o [[1501]] tornó ta la suya patria y prenió posesión d'una [[calonchía]] d'a seu de [[Frauenburg]], cargo obtenito gracias a l'aduya d'o [[tío]] suyo [[Lucas Watzelrode]]. A penar d'o suyo cargo las suyas obligacions administrativas, que iban dende a reforma d'a moneda dica a contener y refrenar a [[orden Teutonica]], decide acabar os suyos [[estudio]]s de medicina, y doncas, tornó ta [[Padua]] ([[1501]]-[[1506]]) por estudiar dreito y medicina; encara fació una breu estada en [[Ferrara]] ([[1503]]), a on que obtenió o grau de doctor en [[Dreito Canonico|dreito canonico]]. Dimpués tornó ta [[Polonia]], y construyó un observatorio en [[Frauenburg]] (huei Frombork), on feba las suyas investigacions d'astronomia. En siet anyos escribiba ''Hypothesibus Motuum Coelistium a se Contitutis Commentariolus'' (conoixito con o títol de ''Commentariolus''), curto tractau d'astronomía, que remató enta [[1515]], y que no fue publicau dica o [[sieglo XIX]]. Ye en esta obra a on anunciaba os suyos principios de l'astronomia [[Teoría heliocentrica|heliocentrica]], que revolucionó la comunidat scientífica d'o suyo tiempo. Reinstalau ya de pa cutio en o suyo país ([[1512]]), atendió l'administración d'a [[diocesi]] d'[[Diocesi d'Ermland|Ermland]], exerció a medicina, ocupó ciertos cargos administrativos i levó a cabo o suyo inmenso y fundamental treballo en o campo de l'astronomia. A suya obra mayestra, ''[[De Revolutionibus Orbium Coelestium]]'', fue escrita en 25 anyos. ([[1507]]-[[1532]]) y fue publicada postumament o 1543 por [[Andreas Osiander]], pero muitas d'as ideyas basicas y d'as observacions que contién circuloron a traviés de l'opusclo ''commentariolus'' (no editau dica o [[1878]]), que, a penar d'a suya brevedat, ye d'una gran precisión e claridat. D'esta obra machistral, (''De Revolutionibus''), en surchió pensamiento [[Sciencia|scientífico]] moderno y a imachen de l'[[Universo]] més aceptada dica o primers d'o [[sieglo XX]], no será publicada dica o [[24 de mayo]] de [[1543]], poco enantes d'a suya muerte, por un impresor de [[Nuremberg]]. Este libro contién importants seccions sobre [[trigonometría]] que ya heban estau publicadas separadament l'anyo anterior baixo o títol de ''De lateribus et angulis triangulorum''. O material trigonométrico ye analogo a lo d'o ''De triangulis'' de Regiomontano, publicau 10 anyos antes en Nuremberg, pero as ideyas trigonometricas de Copérnico pareixeban calendar d'antes d'o 1533, quan probablement no conoixeba os treballos de Regiomontano. Con tot y con ixo, ye muito posible que a forma final d'a trigonometría de Copernico proceda, en parte a lo menos, d'a de Regiomontano, car en 1539 Copernico recibió como [[estudiant]] a lo choven matematico prusián Georg Joachim Rheticus (o Rhaeticus, 1514-1576), un matematico de [[Wittenberg]] que sin duda heba estau en contacto con a matematica que se feba en Nuremberg. Rheticus treballó con Copernico mientres unas tres anyadas, y estió él qui publicó, con l'aprobación d'o suyo mayestro, a primera exposición resumida de l'astronomia de Copernico en una obra titulada ''Narratio Prima'' (1540), y tamién qui fació os primers preparativos, completaus més tarde por Andreas Osiander, pa a publicación impresa d'o famoso ''De revolutionibus''. Ye probable, doncas, que a trigonometria que apareix en a obra clasica de Copernico siga relacionada estreitament, a traviés de Rheticus, con la de [[Regiomontano]]. Mos podemos dar cuenta d'o nivel de dominio d'a trigonometria por parte de Copernico por o os teoremas que apareixen en o De revolutionibus y por una proposición que incluyó en una primera versión manuscrita d'o libro, pero que no apareixió en a versión impresa. Esta proposición eliminada ye una cheneralización d'un teorema de Nasir Eddin (teorema que si apareixe en o libro) sobre o movimiento rectilinio resultant de combinar dos movimientos circulars. O teorema de Copérnico ye o siguent: Si un cerclo menor redola sin esvarizar-se por l'interior d'a circumferencia d'un cerclo mayor con un diametro dos vegadas mayor, alavez a [[trachectoria]] d'un punto fixo d'o cerclo menor que no siga situau sobre a circumferencia ye una [[elix]]. Incidentalment, Cardano conoixeba o [[teorema de Nasir Eddin]], pero no a cheneralización de Copérnico, teorema que fue redescubierto mientres o sieglo XVII. == A teoría heliocentrica copernicana == O sistema de Copernico descansa sobre a observación qué a Tierra redola arredol d'o suyo eixe una vegata cada día, o que explica o movimiento diurno d'a esfera celeste. Postula, igualment que a Tierra fa una vuelta a lo Sol ([[Teoría heliocentrica|heliocentrismo]]) cada anyata. Afirma tamién que os atros planetas fan o mesmo arredol d'o Sol. Copernico abanzó tamién que a Tierra bandeya tamién sobre o suyo eixe, o que explicaría a [[Precesión d'os equinoccios|precesión]]. A teoría de Copernico ataca a teoría de [[Claudio Ptolomeu|Ptolomeu]], a cosmolochia, a [[fisica]], y, dica a [[filosofia]] d'[[Aristótil]]. Tamién as [[Bíblia|Escrituras]] amostraban a inmovilidat d'a [[Tierra]] y o movimiento d'o [[Sol]]. Copernico conserva, de todas trazas, bells elementos de l'antigo sistema. A ideya d'as esferas solidas, u a esfera d'os fixos. O nuevo sistema proposato por Copernico tien ciertas avantallas sobre o d'o suyo predecesor. Esplica, entre atras, o movimiento diario d'o Sol, y d'os estrels pa a rotación terrestre. Tamién esplica o movimiento d'o Sol mientres l'anyata. Igualment esplica o [[retrogradación|movimiento retrograu]] d'os [[movimiento d'os planetas#movimiento d'un planeta exterior|planetas exteriors]], [[Marte (planeta)|Marte]], ([[Chupiter (planeta)|Chupiter]], [[Saturno (planeta)|Saturno]]). A suya teoría tien en cuenta tamién, os [[movimiento d'os planetas#movimiento d'un planeta interior|planetas interiors]], ([[Venus (planeta)|Venus]], y [[Mercurio (planeta)|Mercurio]]). Copernico abanza tamién una teoría sobre l'orden d'os planetas, as suyas [[distancia]]s, y, doncas, o [[periodo orbital]]. Copernico contradiz a [[Claudio Ptolomeu|Ptolomeu]], dicindo que contra més gran ye a [[orbita]] d'un planeta, més gran ye o tiempo que caldrá pa que faiga una revolución completa al Sol. [[Imachen:Nicolaus Copernicus.jpg|thumb|Nicolau Copernico]] Copernico heba estudiato os escritos d'os filosofos griegos mirando-ie referencias a lo problema d'o movimiento terrestre, especialment os pitagoricos y [[Aristarco de Samos]], qui establió por primera vegata a teoría heliostatica. As [[hipotesi]]s alazetals d'a '''Teoría Copernicana''' son: '''1.- O mundo (universo) ye esferico.''' '''2.- A Tierra tamién ye esferica.''' '''3.- O movimiento d'os cuerpos celestes''' ye regular, cercular y perpetuo u compuesto por movimientos cerculars. :Distingue diferents tipos de movimientos: ::'''3.1.- Movimiento diurno''': Causato por a '''rotación de la Tierra''' en 24 horas e no de tot l'universo. ::'''3.2.- Movimiento anyal''' d'o Sol: Causato por a '''translación de la Tierra''' arredol d’o Sol en una [[anyata]]. ::'''3.3.- Movimiento mensual d'a Luna''' arredol d'a Tierra. ::'''3.4.- Movimiento planetario'': Causato por a composición d'o movimiento propio y d'a Tierra. A [[retrogradación d'os planetas|retrogradación]] d'o movimiento d'os planetas no ye més que aparent y o un movimiento verdadero y ye a causa d'o movimiento de translación d'a Tierra arredol d'o Sol. '''4.- O cielo ye immenso''' respecto a la mida de la Tierra. '''5.- L'orden d'as orbitas celestes'''. Dimpués de creticar l'orden que l'astronomia tolemaica asignaba a los planetas, dió l'orden correcto d'o suyo aleixamiento d'o Sol. Ye indudable que 2000 anyatas de [[teoría cheocentrica]] no rematoron por haber-ie un unico scientifico como Copernico que demostrase a suya falsedat, ye platero que a teoría cheocentrica fue abandonata sobretot por una necesitat social inspirata en os nuevos aires d’o [[Renaiximiento]] y d'o [[neoplatonismo]] que se respiraban == La revolución copernicana == O que se conoixe como a ''revolución copernicana'' ye a suya formulación d'a teoría heliocentrica, seguntes a qual, a Tierra y os atros planetas chiran arredol d'o Sol. Cal centrar o valor real d'a suya obra en o feito de reimposar teorías ya refusatas por o ''sentito común'' i de dar-lis una estructuración coderent i scientífica. A ruptura basica que representaba pa a ideolochia relichiosa medieval a sustitución d'un cosmos cerrato y hierarquizato, con l'hombre como centro, por un universo homochenio i infinito, situato arredol d'o [[Sol]], fació dudar a Copernico de publicar a suya obra pa evitar problemas més que previsibles con a Ilesia, e no estió dica o [[1543]] que amaneixió a primera edición d'o ''De Revolutionibus Orbium Coelestium'', como ya s'ha dito, feita en Nuremberg con la supervisión d'o suyo disciplo Georg Joachim [[Rheticus]]. == Bibliografía == * Koestler, Arthur. ''The sleepwalkers (A history of Man's Changing Vision of the Universe)'', Penguin, Arkana, 1989. * Armitage, Angus. ''The World of Copernicus''. Nueva York, NY: Mentor Books, 1951. ISBN 0-8464-0979-8. * Barbara Bieńkowska. ''The Scientific World of Copernicus: On the Occasion of the 500th Anniversary of His Birth, 1473–1973.'' Springer, 1973. ISBN 9027703531. * Koeppen, Hans et al.. ''Nicolaus Copernicus zum 500''. Geburtstag. Böhlau Verlag, 1973. ISBN 3-412-83573-0. * Koyré, Alexandre. ''The Astronomical Revolution: Copernicus – Kepler – Borelli''. Ithaca, NY: Cornell University Press, 1973. ISBN 0-8014-0504-1. * Kuhn, Thomas. ''The Copernican Revolution: Planetary Astronomy in the Development of Western Thought.'' Cambridge, MA: Harvard University Press, 1957. OCLC 535467. * Rabin, Sheila. ''Copernicus.'' The Stanford Encyclopedia of Philosophy (edició d'o verano de 2005), Edward N. Zalta (ed.), 2005. * Repcheck, Jack. ''Copernicus' Secret: How the Scientific Revolution Began.'' New York: Simon & Schuster, 2007. ISBN 0-7432-8951-X. * Rosen, Edward. ''Copernicus and his Successors.'' London: Hambledon Press, 1995. ISBN 1 85285 071 X. == Vinclos externos == {{Commonsart|Nicolaus Copernicus|Nicolau Copernico}} {{DEFAULTSORT:Copernico, Nicolau}} [[Categoría:Astronomos de Polonia]] [[Categoría:1473 (naixencias)]] [[Categoría:1543 (muertes)]] lo9jivcof35evtdwshpld8krq4u1uuy Futbol Club Barcelona 0 50932 1838239 1835011 2022-07-30T14:35:12Z Jarash 4750 -[[Dani Alves]], -[[Clément Lenglet]], -[[Adama Traoré]], -[[Luuk de Jong]] wikitext text/x-wiki {{Ficha d'equipe de fútbol | Nombre = FC Barcelona | Escudo = [[Imachen:FCB.svg|140px]] | Nombre oficial = Fútbol Club Barcelona | Embotada = Blaugranas, Azulgranas, Culés, Barça | Anyada d'establimiento = [[29 de noviembre]] de [[1899]]<br><small>como ''Foot-ball Club Barcelona''</small> | Socios = 144.756<ref>{{Cita web|title=Més que un Club {{!}} Canal Oficial FC Barcelona|url=https://www.fcbarcelona.cat/ca/club/mes-que-un-club|consulta=2022-06-27|llengua=ca}}</ref> | Presupuesto = | Desaparición = | Nombre estadio = [[Camp Nou]] | Localidat = [[Barcelona]] | Aforo = 99.354<ref>{{ca}} [http://www.fcbarcelona.cat/club/instalacions-i-serveis/detall/fitxa/camp-nou-un-estadi-cinc-estrelles ''Un estadi de cinc estrelles''.]</ref> | Devantadera = [[24 de setiembre]] de [[1957]] | Altras instalacions = Ciudat Esportiva Joan Gamper | Propietario = Socios | President = [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|22px|border|Espanya]] [[Joan Laporta]] | Director esportivo = | Entrenador = [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|22px|border|Espanya]] [[Xavier Hernández i Creus|Xavi Hernández]] | Nacionals = [[Copa d'o Rei|Copas d'o Rei]] (30)<br />[[Primera división espanyola|Ligas]] (26)<br />[[Supercopa d'Espanya de Fútbol|Supercopa d'Espanya]] (13) | Internacionals = [[Liga de Campions|Ligas de Campions]] (5)<br />[[Copa d'a UEFA|Copas d'a UEFA]] (3)<br />[[Copa Mundial de clubs d'a FIFA]] (3)<br />[[Supercopa d'Europa de Fútbol|Supercopas d'Europa]] (3) | Liga = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px|border|Espanya]] [[Primera división espanyola de fútbol|Primera división]] | Temporada = 2021/22 | Posición = 2º | Web = http://www.fcbarcelona.com | pattern_la1 = | pattern_b1 = _barcelona2223h | pattern_ra1 = | pattern_sh1 = _barcelona2223h | pattern_so1 = _barcelona2223h | leftarm1 = 000040 | body1 = 000040 | rightarm1 = 000040 | shorts1 = 000040 | socks1 = 000040 | pattern_la2 = _barcelona2223a | pattern_b2 = _barcelona2223a | pattern_ra2 = _barcelona2223a | pattern_sh2 = _barcelona2223a | pattern_so2 = _barcelona2223al | leftarm2 = DEB566 | body2 = DEB566 | rightarm2 = DEB566 | shorts2 = DEB566 | socks2 = DEB566 | pattern_la3 = _fcbarcelona2122t | pattern_b3 = _fcbarcelona2122t | pattern_ra3 = _fcbarcelona2122t | pattern_sh3 = _fcbarcelona2122t | pattern_so3 = _fcbarcelona2122t | leftarm3 = 4055C0 | body3 = 4055C0 | rightarm3 = 4055C0 | shorts3 = 4055C0 | socks3 = 001041 }} O '''Fútbol Club Barcelona''' ye una entidat esportiva [[Catalunya|catalana]], con seu en a ciudat de [[Barcelona]]. Fue establito o [[29 de noviembre]] de [[1899]] como equipe de fútbol, y iste en a temporata 2010/2011 chuga en a [[Primera división espanyola|Primera División d'a Liga espanyola]] de fútbol. Ye, chunto con o [[Real Madrid Club de Fútbol]] y [[Athletic Club]] l'unico equipe que ha chugato todas as temporatas en Primera división. A más d'a suya sección de fútbol, tien atras quatre seccions profesionals: [[Futbol Club Barcelona (sección de baloncesto)|baloncesto]], [[Futbol Club Barcelona (balonmán)|balonmán]], [[Futbol Club Barcelona (sección de hockey sobre patins)|hockey sobre patins]] y [[Futbol Club Barcelona (fútbol sala)|fútbol sala]] a mas a mas d'atras ueito no profesionals: atletismo, patinache, [[Futbol Club Barcelona (sección de hockey sobre chelo)|hockey sobre chelo]], voleibol, [[hockey hierba]], baloncesto en silla de ruedas, [[Futbol Club Barcelona (sección de rugby)|rugby]] y fútbol playa. == Plantilla 2021/2022 == * ''Actualizato o [[30 de chulio]] de [[2022]].''<ref>[https://www.fcbarcelona.com/en/football/first-team/players Plantilla actualizata en a pachina web oficial d'o club].</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no= 1|pos= POR|nat=Germany| name= [[Marc-André ter Stegen]]}} {{Fs player|no= 2|pos= DEF|nat=USA| name= [[Sergiño Dest]] |other=}} {{Fs player|no= 3|pos= DEF|nat=Catalonia| name= [[Gerard Piqué]] |other= [[Capitán (fútbol)|2o capitán]]}} {{Fs player|no= 4|pos= DEF|nat=Uruguay| name= [[Ronald Araújo]]}} {{Fs player|no= 5|pos=MEY|nat=Catalonia| name= [[Sergio Busquets]] |other=}}[[Imachen:Captain sports.svg|12px|link=Capitán (fútbol)|Capitán]] {{Fs player|no= 6|pos=MEY|nat=Catalonia| name= [[Riqui Puig]]}} {{Fs player|no= 7|pos=DEB|nat=France| name= [[Ousmane Dembélé]] |other=}} {{Fs player|no= 8|pos=MEY|nat=Canary Islands| name= [[Pedri]] |other=}} {{Fs player|no= 9|pos=DEB|nat=Netherlands| name= [[Memphis Depay]] |other=}} {{Fs player|no=10|pos=DEB|nat=Spain| name= [[Ansu Fati]] |other=}} {{Fs player|no=12|pos=DEB|nat=Denmark| name= [[Martin Braithwaite]] |other=}} {{Fs mid}} {{Fs player|no=13|pos= POR|nat=Brazil| name= [[Norberto Murara Neto|Neto]]}} {{Fs player|no=14|pos=MEY|nat=Galicia| name= [[Nico González]] |other=}} {{Fs player|no=18|pos= DEF|nat=Catalonia| name= [[Jordi Alba]] |other= [[Capitán (fútbol)|4o capitán]]}} {{Fs player|no=19|pos=DEB|nat=the Land of Valencia (2x3 ratio)| name= [[Ferran Torres]] |other=}} {{Fs player|no=20|pos=MEY|nat=Catalonia| name= [[Sergi Roberto]] |other= [[Capitán (fútbol)|3r capitán]]}} {{Fs player|no=21|pos=MEY|nat=Netherlands| name= [[Frenkie de Jong]] |other=}} {{Fs player|no=22|pos= DEF|nat=Catalonia| name= [[Óscar Mingueza]] |other=}} {{Fs player|no=23|pos= DEF|nat=France| name= [[Samuel Umtiti]] |other=}} {{Fs player|no=24|pos= DEF|nat=Catalonia| name= [[Eric García]] |other=}} {{Fs player|no=25|pos=DEB|nat=Gabon| name= [[Pierre-Emerick Aubameyang]] |other=}} {{Fs end}} '''Equipe tecnico:''' *'''Entrenador:''' [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|borde|18x18px]] [[Xavier Hernández i Creus|Xavi Hernández]]. *'''Segundo entrenador:''' [[Imachen:Flag of Spain.svg|18px|border]] Óscar Hernández. *'''Entrenador de porteros:''' [[Imachen:Flag of Spain.svg|18px|border]] José Ramón de la Fuente. *'''Preparadors fisicos:''' [[Imachen:Flag of Spain.svg|18px|border]] Iván Torres, Andrés Martín. == Seccions == === Actuals === ==== Profesionals ==== * [[Futbol Club Barcelona (sección de fútbol femenín)|Sección de fútbol femenín]], establita en ([[1988]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de baloncesto)|Sección de baloncesto]], establita en ([[1926]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de balonmán)|Sección de balonmán]], establita en ([[1940]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección d'hoquei patins)|Sección d'hoquei patins]], establita en ([[1942]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de fútbol sala)|Sección de fútbol sala]], establita en ([[1972]]) ==== No profesionals ==== * [[Futbol Club Barcelona (sección d'atletismo)|Sección d'atletismo]], establita en ([[1915]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección d'hockey hierba)|Sección d'hockey hierba]], establita en ([[1923]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de rugbi)|Sección de rugbi]], establita en ([[1924]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de voleibol)|Sección de voleibol]], establita en ([[1970]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de hockey sobre chelo)|Sección de hockey sobre chelo]], establita en (1972). * [[Futbol Club Barcelona (sección de patinache artistico sobre chelo)|Sección de patinache artistico sobre chelo]], establita en (1972). === Desapareixitas === ==== No professionals ==== * [[Futbol Club Barcelona (Sección de luita grecoromana)|Sección de lluita grecoromana]] establita en ([[1924]] y desapareixita en [[1928]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de ciclismo)|Sección de ciclismo]] establita en ([[1925]] y desapareixita en [[1945]], reestablita en [[2004]] y eliminata atra vegata en o [[2006]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de tenis)|Sección de tenis]] establita en ([[1926]] y desapareixita en [[1936]]). * [[Futbol Club Barcelona()|Sección de patinache artistico del Futbol Club Barcelona]] establita en ([[1952]] y desapareixita en [[1956]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de chimnasia)|Sección de chimnasia]] establita en ([[1957]] y desapareixita en [[1976]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de judo)|Sección de judo]] establita en ([[1961]] y desapareixita en [[1976]]). * [[Futbol Club Barcelona (sección de natación)|Sección de natación]] desapareixita en (1942). * [[Futbol Club Barcelona (sección de beisbol)|Sección de beisbol]] establita en ([[1941]] y desapareixita en [[2011]]). * Sección de [[fútbol americán]] con os [[FC Barcelona Dragons]] dende 2001 dica 2003. == Se veiga tamién == * [[Futbol Club Barcelona (sección de baloncesto)]]. == Referencias == {{listaref}} == Vinclos externos == * {{ca}}/{{en}}/{{es}}/{{ja}}/{{ar}} [http://www.fcbarcelona.com/ Pachina web oficial d'o FC Barcelona.] * {{ca}} [http://www.fcbrugby.com Pachina web oficial d'a seccion d'o rugby.] {{Primera dibisión española}} [[Categoría:FC Barcelona]] [[Categoría:Equipes d'a primera división espanyola de fútbol]] 5k7rovuaiemyhs7849urrmt1dl28j27 John Frankenheimer 0 53434 1838260 1782889 2022-07-30T16:49:24Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = John Frankenheimer |imachen =Frankenheimer - Life - portrait.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de febrero]] de [[1930]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[6 de chulio]] de [[2002]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Ángeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Carolyn Miller ([[1954]]-[[1962]])<br />Evans Evans ([[1963]]-[[2002]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''John Michael Frankenheimer''', naixito de [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]]) o [[19 de febrero]] de [[1930]] y muerto en [[Los Ángeles]] ([[California]]) o [[6 de chulio]] de [[2002]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], director de quantas destacatas [[cinta]]s d'o [[Cine estausunidense]]. Dirichió amás a belunas d'as m'as destacatas estrelas, como [[Gregory Peck]], [[Donald Sutherland]], [[Jean Reno]], [[Lee Marvin]], [[Deborah Kerr]], [[Eva Marie Saint]] u [[Steve McQueen]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001239 John Frankenheimer] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Frankenheimer, John}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Nueva York]] [[Categoría:1930 (naixencias)]] [[Categoría:2002 (muertes)]] rgubxhkfytwphyeh5nl1oj77rijk0ta 1838261 1838260 2022-07-30T16:50:28Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = John Frankenheimer |imachen =John Frankenheimer on the set of "Andersonville" (cropped).JPG |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de febrero]] de [[1930]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[6 de chulio]] de [[2002]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Ángeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Carolyn Miller ([[1954]]-[[1962]])<br />Evans Evans ([[1963]]-[[2002]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''John Michael Frankenheimer''', naixito de [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]]) o [[19 de febrero]] de [[1930]] y muerto en [[Los Ángeles]] ([[California]]) o [[6 de chulio]] de [[2002]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], director de quantas destacatas [[cinta]]s d'o [[Cine estausunidense]]. Dirichió amás a belunas d'as m'as destacatas estrelas, como [[Gregory Peck]], [[Donald Sutherland]], [[Jean Reno]], [[Lee Marvin]], [[Deborah Kerr]], [[Eva Marie Saint]] u [[Steve McQueen]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001239 John Frankenheimer] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Frankenheimer, John}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Nueva York]] [[Categoría:1930 (naixencias)]] [[Categoría:2002 (muertes)]] 25hymanwpkl4ya2jiyix1pkeb2pe5tw Jeff Daniels 0 53611 1838257 1784576 2022-07-30T16:43:54Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Jeff Daniels |imachen =Jeff Daniels May 2018 (cropped).jpg |grandaria imachen =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de febrero]] de [[1955]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Athens (Cheorchia)|Athens]] ([[Cheorchia (estato)|Cheorchia]]) |calendata muerte = |puesto muerte= |conchuche = Kathleen Treado ([[1979]]- ) |fillos = |oscars= |goyas= |césars= |BAFTAs= |globos= |sitio web = [http://www.jeffdaniels.com/ www.JeffDaniels.com] |anotacions = }} '''Jeffrey Warren "Jeff" Daniels''', naixito d'[[Athens (Cheorchia)|Athens]] ([[Cheorchia (estato)|Cheorchia]]) o [[19 de febrero]] de [[1955]], ye un [[actor]], [[musico]], [[director cinematografico]] y [[guionista]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[Cine estausunidense]] dende meyatos d'os [[anyos 1970]], y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera. D'entre as suyas cintas se puet destacar ''[[The Purple Rose of Cairo]]'' ([[1985]], [[Woody Allen]]), ''[[Something Wild (cinta de 1986)|Something Wild]]'' ([[1986]], [[Jonathan Demme]]), ''[[Arachnophobia (cinta)|Arachnophobia]]'' ([[1990]], [[Frank Marshall]]) u ''[[The Squid and the Whale]]'' ([[2005]], [[Noah Baumbach]]) == Vinclos externos == * [http://www.jeffdaniels.com/ Pachina web oficial de Jeff Daniels]. * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001099 Jeff Daniels] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Daniels, Jeff}} [[Categoría:Actors d'Estaus Unius]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Musicos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius d'o estau de Cheorchia]] [[Categoría:1955 (naixencias)]] 1hincb8ksuuwgddlke4gi4zwwkyro5c Fred Zinnemann 0 60824 1838265 1782937 2022-07-30T17:03:56Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Fred Zinnemann |imachen =Fred Zinnemann 1940s.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[29 d'abril]] de [[1907]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg|22px|border]] [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]]) |calendata muerte = [[14 de marzo]] de [[1997]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Londres]] ([[Reino Uniu]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Fred Zinnemann''', naixito de [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]], hue [[Austria]]) o [[29 d'abril]] de [[1907]] y muerto en [[Londres]] ([[Reino Uniu]]) o [[14 de marzo]] de [[1997]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]] d'orichen [[austria]]co, con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica en o [[Cine estausunidense]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0003593 Fred Zinnemann] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Zinnemann, Fred}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Viena]] [[Categoría:1907 (naixencias)]] [[Categoría:1997 (muertes)]] qq8s1kjh6v4fx9srdcurmkja6iwcwcu Neil LaBute 0 63304 1838277 1782952 2022-07-30T22:44:29Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Neil LaBute |imachen =Neil LaBute 2010 photo cropped.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de marzo]] de [[1963]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Detroit]] ([[Michigan]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Director cinematografico]] y [[guionista]] |salario = |patrimonio neto = |conyuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Neil LaBute''', naixito de [[Detroit]] ([[Michigan]]) o [[19 de marzo]] de [[1963]], ye un [[director cinematografico]] y [[guionista]] [[Estaus Unius|estausunidense]]. == Filmografía == === Como director === * [[1997]]: ''[[In the Company of Men]]'', con [[Aaron Eckhart]], [[Stacy Edwards]] y [[Matt Malloy]]. * [[1998]]: ''[[Your Friends & Neighbors]]'', con [[Amy Brenneman]], [[Aaron Eckhart]], [[Catherine Keener]] y [[Nastassja Kinski]]. * [[2000]]: ''[[Tumble (cinta)|Tumble]]'', con [[Aaron Eckhart]] y [[Jenny Wade]]. * [[2000]]: ''[[Nurse Betty]]'', con [[Morgan Freeman]], [[Renée Zellweger]], [[Chris Rock]], [[Greg Kinnear]] y [[Aaron Eckhart]]. * [[2001]]: ''[[Bash: Latter-Day Plays]]'', con [[Ron Eldard]], [[Calista Flockhart]] y [[Paul Rudd]]. * [[2002]]: ''[[Possession (cinta de 2002)|Possession]]'', con [[Gwyneth Paltrow]], [[Aaron Eckhart]], [[Jeremy Northam]] y [[Jennifer Ehle]]. * [[2003]]: ''[[The Shape of Things]]'', con [[Gretchen Mol]], [[Paul Rudd]], [[Rachel Weisz]] y [[Fred Weller]]. * [[2006]]: ''[[The Wicker Man (cinta de 2006)|The Wicker Man]]'', con [[Nicolas Cage]], [[Ellen Burstyn]], [[Kate Beahan]] y [[Frances Conroy]]. * [[2008]]: ''[[Lakeview Terrace]]'', con [[Samuel L. Jackson]], [[Patrick Wilson]], [[Kerry Washington]], [[Ron Glass]] y [[Justin Chambers]]. * [[2010]]: ''[[Death at a Funeral (cinta de 2010)|Death at a Funeral]]'', con [[Zoe Saldana]], [[James Marsden]], [[Keith David]] y [[Luke Wilson]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001438 Neil LaBute] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:LaBute, Neil}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Detroit]] [[Categoría:1963 (naixencias)]] f6if04ail2affrg1v6l3pz9essjoeln Valerio Zurlini 0 63318 1838286 1782954 2022-07-31T08:06:11Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Valerio Zurlini |imachen =Valerio Zurlini.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[19 de marzo]] de [[1926]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px|border]] [[Bolonia]] ([[provincia de Bolonia]], [[Emilia-Romanya]], [[Reino d'Italia]]) |calendata muerte = [[28 d'octubre]] de [[1982]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Italy.svg|22px|border]] [[Verona]] ([[provincia de Verona]], [[Veneto]], [[Italia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] y [[guionista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Valerio Zurlini''', naixito de [[Bolonia]] ([[provincia de Bolonia]], [[Emilia-Romanya]], [[Reino d'Italia]]) o [[19 de marzo]] de [[1926]] y muerto en [[Verona]] ([[provincia de Verona]], [[Veneto]], [[Italia]]) o [[28 d'octubre]] de [[1982]], estió un [[director cinematografico]] y [[guionista]] [[Italia|italián]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0958801 Valerio Zurlini] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Zurlini, Valerio}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Italia]] [[Categoría:Guionistas d'Italia]] [[Categoría:Naixius de Bolonia]] [[Categoría:1926 (naixencias)]] [[Categoría:1982 (muertes)]] ch4v5hqkrwp2dekgh3n0wkzmjbanvad Mike Newell 0 64312 1838290 1782973 2022-07-31T08:25:13Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Mike Newell |imachen =Mike Newell.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[28 de marzo]] de [[1942]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Saint Albans]] ([[Hertfordshire]], [[Anglaterra]], [[Reino Uniu]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Director cinematografico|Director]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Mike Newell''' ([[nombre artistico]] de '''Michael Cormac "Mike" Newell'''), naixito de [[Saint Albans]] ([[Hertfordshire]], [[Anglaterra]]) o [[28 de marzo]] de [[1942]], ye un [[Director cinematografico|director]] y [[productor cinematografico]] [[Reino Uniu|britanico]], con cintas destacatas mientres a suya carrera cinematografica como ''[[Four Weddings and a Funeral]]'' ([[1994]]), ''[[Donnie Brasco (cinta)|Donnie Brasco]]'' ([[1997]]) u ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' ([[2005]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001565 Mike Newell] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Newell, Mike}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'o Reino Uniu]] [[Categoría:Naixius de Hertfordshire]] [[Categoría:1942 (naixencias)]] asx27sxr0n5ewlbitrzif0257yg7u0d Jean Epstein 0 64857 1838280 1782993 2022-07-30T22:49:43Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Jean Epstein |imachen =Jean epstein 1920.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[25 de marzo]] de [[1897]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Military ensign of Vistula Flotilla of Congress Poland.svg|22px|border]] [[Varsovia]] ([[Reino d'o Congreso]], [[Imperio ruso]]) |calendata muerte = [[3 d'abril]] de [[1953]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Isla de Francia]], [[Francia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[escritor]] y [[novelista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Jean Epstein''', naixito de [[Varsovia]] ([[Reino d'o Congreso]], [[Imperio ruso]]) o [[25 de marzo]] de [[1897]] y muerto en [[París]] ([[Isla de Francia]], [[Francia]]) o [[3 d'abril]] de [[1953]], estió un [[director cinematografico]], [[escritor]] y [[novelista]] [[Francia|francés]] d'orichen [[Chodigos|chodigo]] [[Polacos|polaco]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0258477 Jean Epstein] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Epstein. Jean}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Escritors de Francia]] [[Categoría:Escritors en francés]] [[Categoría:Novelistas de Francia]] [[Categoría:Naixius de Varsovia]] [[Categoría:1897 (naixencias)]] [[Categoría:1953 (muertes)]] 45ccmw5njp46q7eiq79cdjtre87ehpm Luigi Comencini 0 65614 1838284 1783003 2022-07-31T07:03:31Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Luigi Comencini |imachen =Luigi Comencini.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[8 de chunio]] de [[1916]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px|border]] [[Salò]] ([[provincia de Brescia]], [[Lombardía]], [[Reino d'Italia]]) |calendata muerte = [[6 d'abril]] de [[2007]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Italy.svg|22px|border]] [[Roma]] ([[Lazio]], [[Italia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = [[Cristina Comencini]] y [[Francesca Comencini]] |sitio web = |anotacions = }} '''Luigi Comencini''', naixito de [[Salò]] ([[provincia de Brescia]], [[Lombardía]], [[Reino d'Italia]]) o [[8 de chunio]] de [[1916]] y muerto en [[Roma]] ([[Lazio]], [[Italia]]) o [[6 d'abril]] de [[2007]],<ref>{{es}} [http://www.elpais.com/articulo/cultura/Muere/cineasta/italiano/Luigi/Comencini/elpepucul/20070406elpepucul_2/Tes ''Muere el cineasta italiano Luigi Comencini''], en o diario ''[[El País]]''.</ref> estió un [[director cinematografico]] [[Italia|italián]], pai d'as directoras [[Cristina Comencini]] y [[Francesca Comencini]]. Con [[Dino Risi]], [[Ettore Scola]] y [[Mario Monicelli]], Luigi Comencini ye considerato uno d'os prencipals representants d'o [[Cine de comedia]] en o [[Cine italián]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0173728 Luigi Comencini] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. == Referencias == {{Listaref}} {{DEFAULTSORT:Comencini, Luigi}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Italia]] [[Categoría:Naixius d'a provincia de Brescia]] [[Categoría:1916 (naixencias)]] [[Categoría:2007 (muertes)]] hymb4y7be27j8vaxltultoc3huk7jyr 1838285 1838284 2022-07-31T08:04:11Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Luigi Comencini |imachen =Luigi Comencini.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[8 de chunio]] de [[1916]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px|border]] [[Salò]] ([[provincia de Brescia]], [[Lombardía]], [[Reino d'Italia]]) |calendata muerte = [[6 d'abril]] de [[2007]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Italy.svg|22px|border]] [[Roma]] ([[Lazio]], [[Italia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = [[Cristina Comencini]] y [[Francesca Comencini]] |sitio web = |anotacions = }} '''Luigi Comencini''', naixito de [[Salò]] ([[provincia de Brescia]], [[Lombardía]], [[Reino d'Italia]]) o [[8 de chunio]] de [[1916]] y muerto en [[Roma]] ([[Lazio]], [[Italia]]) o [[6 d'abril]] de [[2007]],<ref>{{es}} [http://www.elpais.com/articulo/cultura/Muere/cineasta/italiano/Luigi/Comencini/elpepucul/20070406elpepucul_2/Tes ''Muere el cineasta italiano Luigi Comencini''], en o diario ''[[El País]]''.</ref> estió un [[director cinematografico]] [[Italia|italián]], pai d'as directoras [[Cristina Comencini]] y [[Francesca Comencini]]. Con [[Dino Risi]], [[Ettore Scola]] y [[Mario Monicelli]], Luigi Comencini ye considerato uno d'os prencipals representants d'o [[cine de comedia]] en o [[cine italián]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0173728 Luigi Comencini] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. == Referencias == {{Listaref}} {{DEFAULTSORT:Comencini, Luigi}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Italia]] [[Categoría:Naixius d'a provincia de Brescia]] [[Categoría:1916 (naixencias)]] [[Categoría:2007 (muertes)]] awwtgpgwb9usw0qxngy7hreg32f4pyy Archie Mayo 0 66027 1838275 1783019 2022-07-30T22:36:30Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Archie Mayo |imachen =Archie Mayo 1938.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[29 de chinero]] de [[1891]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[4 d'aviento]] de [[1968]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Mexico.svg|22px|border]] [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] ([[Jalisco]], [[Mexico]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Archie Mayo''', naixito de [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) o [[29 de chinero]] de [[1891]] y muerto en [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] ([[Jalisco]], [[Mexico]]) o [[4 d'aviento]] de [[1968]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]]. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0562845 Archie Mayo] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Mayo, Archie}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Nueva York]] [[Categoría:1891 (naixencias)]] [[Categoría:1968 (muertes)]] mwdrpdye7prfehiw8u3oulbzn3oz0fo John McTiernan 0 66736 1838274 1783040 2022-07-30T22:34:56Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = John McTiernan |imachen =John McTiernan Deauville 2014 3.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[8 de chinero]] de [[1951]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Albany (Nueva York)|Albany]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Director cinematografico|Director]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''John McTiernan''' (''John Campbell McTiernan, Jr.''), naixito d'[[Albany (Nueva York)|Albany]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]]) l'[[8 de chinero]] de [[1951]], ye un [[Director cinematografico|director]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], director de quantas cintas destacatas d'o muderno [[Cine estausunidense]], como ''[[Predator (cinta)|Predator]]'' ([[1987]]), ''[[Die Hard]]'' ([[1988]]) u ''[[The Hunt for Red October (film)|The Hunt for Red October]]'' ([[1990]]). == Filmografía == === Director === * [[1986]]: ''[[Nomads (cinta de 1986 film)|Nomads]]''. * [[1987]]: ''[[Predator (cinta)|Predator]]''. * [[1988]]: ''[[Die Hard]]''. * [[1990]]: ''[[The Hunt for Red October (cinta)|The Hunt for Red October]]''. * [[1992]]: ''[[Medicine Man (cinta)|Medicine Man]]''. * [[1993]]: ''[[Last Action Hero]]''. * [[1995]]: ''[[Die Hard with a Vengeance]]''. * [[1999]]: ''[[The 13th Warrior]]''. * [[1999]]: ''[[The Thomas Crown Affair (cinta de 1999)|The Thomas Crown Affair]]''. * [[2002]]: ''[[Rollerball (cinta de 2002)|Rollerball]]''. * [[2003]]: ''[[Basic (cinta)|Basic]]''. * [[2010]]: ''[[Run (cinta de 2010)|Run]]''. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001532 John McTiernan] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:McTiernan, John}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius d'o estau de Nueva York]] [[Categoría:1951 (naixencias)]] iyp12t24cmcime6bxxtaz09ttqhh6oq Batalla de l'Ebro 0 67579 1838245 1803859 2022-07-30T16:37:29Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de batalla |nombre_batalla=Batalla de l'Ebro |parti_de=Guerra Civil Espanyola |imachen=[[Imachen:Batalla Ebro.png|250px]] |descripción_imachen=Mapa d'a batalla de l'Ebro |calendata=d'o [[25 de chulio]] de [[1938]] a lo [[16 de noviembre]] de [[1938]] |puesto=[[Río Ebro]] ([[Aragón]] y [[Catalunya]]) |resultau= Victoria d'os sublevatos |combatients1=[[Imachen:Flag of the Second Spanish Republic.svg|25px]] [[Exercito Popular Republicán]] |combatients2=[[Imachen:Flag of Spain Under Franco 1936 1938.png|25px]] Sublevatos |comandants1= [[Juan Modesto]]<br />[[Enrique Líster]]<br />[[Manuel Tagüeña]]<br />[[Etelvino Vega]]<br />[[Juan Hernández Saravia]]<br />[[Vicente Rojo Lluch]] |comandants2= [[Fidel Dávila Arrondo]]<br />[[Juan Yagüe]]<br />[[Rafael García Valiño]]<br />[[Francisco Franco]]<br /> |soldaus1=100.000 soldatos |soldaus2=90.000 soldatos |baixas1=30.000 muertos<br />20.000 feritos<br />19.563 prisioners<br />200 [[Avión|avions]] |baixas2=6.500 muertos<br />30.000 feritos<br />5.000 prisioners |campanya = Guerra Civil Espanyola }} A '''batalla de l'Ebro''' estió una d'as zagueras y más decisivas [[batalla]]s d'a [[Guerra Civil Espanyola|guerra civil]] espanyola. Se produció dende o [[25 de chulio]] a lo [[16 de noviembre]] de [[1938]] quan l'[[Exercito Popular Republicán]] aislato en [[Catalunya]] prebó de recuperar os territorios a lo sud de l'[[Ebro]], enlazar con as linias republicanas d'o [[Sistema Iberico]], afloixar a presión [[melitar]] sobre [[Valencia]], y aislar a las tropas sublevatas que i heba en [[provincia de Castellón|Castellón]]. == Antecedents == Dimpués d'a [[batalla de Belchit]] y d'a [[batalla de Teruel]], en a primavera de [[1938]] as tropas sublevatas iban avanzando por a marguin dreita de l'Ebro y plegoron dica a [[mar Mediterrania]] por [[Vinaroz]] tallando en dos o territorio baixo control d'a Republica. O gobierno d'a Republica reclutó més soldatos en Catalunya y creyó un [[exercito]] de 100.000 hombres distribuitos en 3 [[Cuerpo d'Exercito|cuerpos]], o [[V Cuerpo d'Exercito (Exercito Popular Republicán)|Cinqueno Cuerpo]] baixo o mando d'[[Enrique Líster]], o [[XV Cuerpo d'Exercito (Exercito Popular Republicán)|Quinceno Cuerpo]] baixo [[Manuel Tagüeña]] y o [[XV Cuerpo d'Exercito (Exercito Popular Republicán)|Diecihueiteno Cuerpo]]. O mando supremo fue confiato a [[Juan Modesto]] y [[Vicente Rojo]] yera o chefe d'operacions. [[Juan Negrín]] y o Gubierno republicán heban pensato en as circunstancias internacionals pa decidir-se a lanzar una ofensiva en l'Ebro. Tamién pretendeban millorar a suya posición a l'hora d'unas posibles negociacions de paz con o Gubierno rebel. Con a ofensiva de l'Ebro sería posible estabilizar os frents de batalla y aguardar os resultaus d'a crisi de [[Checoslovaquia]], en a que esperaban a formación d'un bloque de potencias democraticas pa contrarrestar l'auche de gubiernos de tipo [[Totalitarismo|totalitario]] y mesmo [[Faixismo|faixista]]. Os politicos republicans suposaban que o Gobierno de [[Francisco Franco|Franco]] se veyería carriato ta un conflicto internacional por [[Benito Mussolini|Mussolini]] y [[Adolf Hitler|Hitler]]. == Desembolique == A nueit d'o día [[24 de chulio]] de 1938 se produció una ofensiva en un frent de quasi 100 [[km]], a mayor ofensiva republicana d'a guerra civil. A [[XIV Brigada Internacional]] fació una operación de guerra distractiva en [[Amposta]] que tamién pretendeba cubrir o flanco d'un ataque principal. En Mequinenza o XV Cuerpo fació un ataque tamién pa cubrir o flanco d'ixe ataque principal, que se produció en o sector de Gandesa baixo o mando de Líster. O paso d'o río se podió fer por sorpresa de tot, yera bien preparato y facioron servir puents, barcazas, y tota clase d'embarcacions. As unidatz republicanas arrolloron a [[50ª División (Espanya)|50ª División]] d'o [[Cuerpo d'Exercito Marroquín]] en [[Flix]], [[Móra d'Ebre]] y [[Miravet]]. En l'aria d'Amposta a 14 Brigada internacional habió de reblar y tornar a cruzar o río, derrotata por a [[105ª División (Espanya)|105ª División]] d'os sublevatos. En l'aria de Mequinenza a [[42ª División (Exercito Popular Republicán)|42ª]] y a [[44ª División (Exercito Popular Republicán)|44ª]] Divisions republicanas ocuporon una extensa aria entre [[Mequinenza]] y [[Fayón]] fendo retacular 5&nbsp;km a los sublevatos. En o sector central avanzó l'[[XI Brigada Internacional]], formata por escandinavos, plegando dica [[Gandesa]], sin poder ocupar-la de tot. Os republicans controlaban ya un extenso arco entre [[Fayón]] y [[Cherta]]. Os republicans desembolicoron un efectivo sistema de defensa pa poder mantener as suyas posicions. === Contraofensiva de Franco === Nuevas unidatz acudioron a enfortir o [[Cuerpo d'Exercito Marroquín]]. 8 divisions de l'Exercito nacional defendeban Gandesa y o día [[3 d'agosto]] a ofensiva republicana fue aturada. [[Francisco Franco]] encomenzó una lenta batalla de desgaste, (tecnica que seguiba en a guerra civil). En os 4 meses vinients os republicans acotolarían os suyos recursos. A principios d'agosto as divisions [[82ª División (Espanya)|82ª]] y [[4ª División (Espanya)|4ª]] d'os sublevatos ya heban feito desapareixer a bolsa de Mequinenza. O [[30 de setiembre]] os [[Pactos de Múnich]] defraudoron as esperanzas d'internacionalización d'o conflicto espanyol. Os republicans ya no podeban mantener as suyas posicions a lo sud de l'Ebro. L'exercito republicán yera sozmeso a un intenso bombardeyo de l'[[aviación]] y l'[[artillería]] y tamién sufriba ataques locals. O frent republicán se fue replegando lentament enta l'Ebro. O [[18 de noviembre]] tornoron a cruzar o río camín d'o norte as zagueras tropas republicanas. == Conseqüencias == A batalla de l'Ebro significó a derrota d'a resitencia que a Republica Espanyola podeba ofreixer a l'avance d'as tropas sublevatas. O [[15 de chinero]] as tropas sublevatas entraban en [[Tarragona]] y en un mes quasi tota [[Catalunya]] yera ya ocupata. [[Categoría:Batallas d'a Guerra Civil Espanyola|Ebro]] [[Categoría:Batallas de 1938]] 980us795h7jg3fqflgjnejisg7svnxb Sondra Locke 0 68536 1838276 1784786 2022-07-30T22:43:20Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Sondra Locke |imachen =Sondra Locke 1968 press photo.jpg |grandaria imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[28 de mayo]] de [[1944]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Shelbyville (Tennessee)|Shelbyville]] ([[Tennessee]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[3 de noviembre]] de [[2018]] |puesto muerte = [[Los Angeles]], ([[California]]), EUA |conchuche = [[Clint Eastwood]] ([[1975]]–[[1990]])<br />Scott Cunneen ([[1996]]–[[2018]]) |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Sondra Locke''' ([[28 de mayo]] de [[1944]]&ndash;[[3 de noviembre]] de [[2018]]), ye una [[actriz]] y [[directora cinematografica]] [[Estaus Unius|estausunidense]], con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. Quantas d'as suyas primeras cintas estioron coprotagonizatas por o suyo primer esposo, l'actor [[Clint Eastwood]]. D'entre as suyas cintas, cal destacar ''[[The Outlaw Josey Wales]]'' ([[1976]], [[Clint Eastwood]]), ''[[Bronco Billy]]'' ([[1980]], [[Clint Eastwood]]) u ''[[Sudden Impact]]'' ([[1983]], [[Clint Eastwood]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0516800 Sondra Locke] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Locke, Sondra}} [[Categoría:Actrices d'Estaus Unius]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Tennessee]] [[Categoría:1944 (naixencias)]] czxsqlta6s4pug4dpgz2tvig7zp2umt Dino Risi 0 69135 1838287 1783093 2022-07-31T08:07:45Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Dino Risi |imachen =Dino Risi Cannes.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[23 d'aviento]] de [[1916]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px|border]] [[Milán]] ([[Reino d'Italia]], hue [[Italia]]) |calendata muerte = [[7 de chunio]] de [[2008]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Italy (1861-1946).svg|22px|border]] [[Roma]] ([[Italia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Dino Risi''', naixito de [[Milán]] ([[Reino d'Italia]], hue [[Italia]]) o [[23 d'aviento]] de [[1916]] y muerto en [[Roma]] o [[7 de chunio]] de [[2008]], estió un [[director cinematografico]] [[Italia|italián]], considerato, con [[Mario Monicelli]], [[Luigi Comencini]], [[Nanni Loy]] u [[Ettore Scola]] como uno d'os prencipals representants d'o [[cine de comedia]] en o [[cine italián]]. D'entre as suyas cintas, cal destacar ''[[Il sorpasso]]'' ([[1962]], con [[Vittorio Gassman]] y [[Jean-Louis Trintignant]]), ''[[I mostri]]'' ([[1963]], con [[Vittorio Gassman]] y [[Ugo Tognazzi]]) ''[[Operazione San Gennaro]]'' ([[1966]], con [[Totò]], [[Nino Manfredi]] y [[Senta Berger]]), ''[[In nome del popolo italiano]]'' ([[1971]], con [[Ugo Tognazzi]] y [[Vittorio Gassman]]) u ''[[Fantasma d'amore]]'' ([[1981]], con [[Romy Schneider]] y [[Marcello Mastroianni]]). Por o suyo treballo recibió quantos premios cinematograficos, italians u foranos. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0728271 Dino Risi] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Risi, Dini}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Italia]] [[Categoría:Naixius de Milán]] [[Categoría:1916 (naixencias)]] [[Categoría:2008 (muertes)]] sua0tcjh0d1e0bpooxpxatt4msaccc0 Jacques de Baroncelli 0 70699 1838279 1783131 2022-07-30T22:48:29Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Jacques de Baroncelli |imachen =De baroncelli 1925 (2).jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[25 de chunio]] de [[1881]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Occitania.svg|22px|border]] [[Bouillargues]] ([[Gardon]], [[Occitania]]) |calendata muerte = [[12 de chunio]] de [[1951]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Isla de Francia]], [[Francia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Jacques de Baroncelli''' ([[nombre artistico]] de '''Marie Joseph Henri Jacques de Baroncelli de Javon'''), naixito de [[Bouillargues]] ([[Gardon]], [[Occitania]]) o [[25 de chunio]] de [[1881]] en una familia [[Aristocracia|aristocrata]] y muerto en [[París]] ([[Isla de Francia]], [[Francia]]) o [[12 de chunio]] de [[1951]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Francia|francés]], activo en o [[cine francés]] dende os primers tiempos d'o [[cine mudo]], dende meyatos d'os [[anyos 1910]]. D'entre a suya filmografía, se puet destacar ''[[Le Père Goriot (cinta de 1921)|Le Père Goriot]]'' ([[1921]], con [[Jacques Grétillat]], [[Gabriel Signoret]] y [[Jeanne Cheirel]]), ''[[Je serai seule après minuit]]'' ([[1931]], con [[Mireille Perrey]], [[Pierre Bertin]] y [[Vanah Yami]]), ''[[L'Homme du Niger]]'' ([[1940]], con [[Victor Francen]], [[Jacques Dumesnil]] y [[Annie Ducaux]]) u ''[[Les Mystères de Paris (cinta de 1943)|Les Mystères de Paris]]'' ([[1943]], con [[Marcel Herrand]], [[Yolande Laffon]] y [[Alexandre Rignault]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0056334 Jacques de Baroncelli] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Baroncelli, Jacques de}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Guionistas de Francia]] [[Categoría:Productors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Naixius de Gardon]] [[Categoría:1881 (naixencias)]] [[Categoría:1951 (muertes)]] poz93656ro13nzm6lizfid5p1a63k7j Sam Peckinpah 0 71725 1838272 1783171 2022-07-30T17:19:43Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Sam Peckinpah |imachen =Sam Peckinpah.JPG |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[21 de febrero]] de [[1925]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Fresno (California)|Fresno]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[28 d'aviento]] de [[1984]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Inglewood (California)|Inglewood]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] y [[guionista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Marie Selland ([[1947]]–[[1960]])<br />Begoña Palacios ([[1965]]–[[1984]])<br />Joie Gould ([[1971]]–[[1972]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Sam Peckinpah''' ([[nombre artistico]] de '''David Samuel Peckinpah'''), naixito de [[Fresno (California)|Fresno]] ([[California]]) o [[21 de febrero]] de [[1925]] y muerto en [[Inglewood (California)|Inglewood]] ([[California]]) o [[28 d'aviento]] de [[1984]], estió un [[director cinematografico]] y [[guionista]] [[Estaus Unius|estausunidense]], con una destacata carrera cinematografica en o [[cine estausunidense]]. D'entre as suyas [[cinta]]s, a on gosaba presentar situacions de violencia extrema, se puet citar ''[[Major Dundee]]'' ([[1965]], con [[Charlton Heston]], [[Richard Harris]], [[Jim Hutton]] y [[James Coburn]]), ''[[The Wild Bunch]]'' ([[1969]], con [[William Holden]], [[Ernest Borgnine]], [[Robert Ryan]] y [[Edmond O'Brien]]), ''[[The Ballad of Cable Hogue]]'' ([[1970]], con [[Jason Robards]], [[Stella Stevens]] y [[David Warner]]), ''[[The Getaway (cinta de 1972)|The Getaway]]'' ([[1972]], con [[Steve McQueen]], [[Ali MacGraw]], [[Ben Johnson]] y [[Al Lettieri]]), ''[[Pat Garrett and Billy the Kid]]'' ([[1973]], con [[James Coburn]], [[Kris Kristofferson]], [[Slim Pickens]], [[Bob Dylan]] y [[Jason Robards]]), ''[[Bring Me the Head of Alfredo Garcia]]'' ([[1974]], con [[Warren Oates]], [[Isela Vega]], [[Robert Webber]] y [[Gig Young]]), u ''[[Cross of Iron]]'' ([[1977]], con [[James Coburn]], [[Maximilian Schell]], [[James Mason]], [[David Warner]], [[Slavko Štimac]] y [[Senta Berger]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001603 Sam Peckinpah] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Peckinpah, Sam}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de California]] [[Categoría:1925 (naixencias)]] [[Categoría:1984 (muertes)]] kd8bhutmcsdqx5xkrufxcrlv6eks2v8 Blake Edwards 0 72432 1838258 1783202 2022-07-30T16:46:40Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Blake Edwards |imachen =Blake Edwards 1966.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[26 de chulio]] de [[1922]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Tulsa (Oklahoma)|Tulsa]] ([[Oklahoma]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[15 d'aviento]] de [[2010]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Santa Monica (California)|Santa Monica]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Blake Edwards''' ([[nombre artistico]] de '''William Blake Crump'''), naixito de [[Tulsa (Oklahoma)|Tulsa]] ([[Oklahoma]]) o [[26 de chulio]] de [[1922]] y muerto o [[15 d'aviento]] de [[2010]] en [[Santa Monica (California)|Santa Monica]] ([[California]]),<ref>{{en}} [http://artsbeat.blogs.nytimes.com/2010/12/16/blake-edwards-prolific-comedy-director-has-died/ ''Blake Edwards, Prolific Comedy Director, Dies at 88''], en o diario ''[[The New York Times]]'' d'o [[17 d'aviento]] de [[2010]].</ref> estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1940]], y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía, se puet destacar as [[cinta]]s ''[[Operation Petticoat]]'' ([[1959]], con [[Cary Grant]], [[Tony Curtis]] y [[Dina Merrill]]), ''[[Breakfast at Tiffany's (cinta)|Breakfast at Tiffany's]]'' ([[1961]], con [[Audrey Hepburn]], [[George Peppard]], [[Patricia Neal]] y [[Buddy Ebsen]]), ''[[Days of Wine and Roses (cinta)|Days of Wine and Roses]]'' ([[1962]], con [[Jack Lemmon]], [[Lee Remick]], [[Charles Bickford]], [[Jack Klugman]] y [[Alan Hewitt]]), ''[[The Pink Panther (cinta de 1963)|The Pink Panther]]'' ([[1963]], con [[David Niven]], [[Peter Sellers]], [[Robert Wagner]], [[Capucine]] y [[Claudia Cardinale]]), ''[[Darling Lili]]'' ([[1970]], con [[Julie Andrews]] y [[Rock Hudson]]), ''[[The Return of the Pink Panther]]'' ([[1975]], con [[Peter Sellers]], [[Christopher Plummer]], [[Herbert Lom]] y [[Catherine Schell]]), ''[[Victor Victoria]]'' ([[1982]], con [[Julie Andrews]], [[James Garner]] y [[Robert Preston]]), ''[[That's Life! (cinta)|That's Life!]]'' ([[1986]], con [[Jack Lemmon]] y [[Julie Andrews]]), u ''[[Switch (cinta)|Switch]]'' ([[1991]], con [[Ellen Barkin]], [[Bruce Payne]], [[Jimmy Smits]], [[JoBeth Williams]] y [[Lorraine Bracco]]). == Filmografía == * [[1954]]: ''[[The Atomic Kid]]''. * [[1955]]: ''[[My Sister Eileen (cinta de 1955)|My Sister Eileen]]''. * [[1955]]: ''[[Bring Your Smile Along]]''. * [[1956]]: ''[[He Laughed Last]]''. * [[1957]]: ''[[Mister Cory]]''. * [[1958]]: ''[[This Happy Feeling]]''. * [[1959]]: ''[[Operation Petticoat]]'', con [[Cary Grant]], [[Tony Curtis]] y [[Dina Merrill]]. * [[1960]]: ''[[High Time (cinta)|High Time]]''. * [[1961]]: ''[[Breakfast at Tiffany's (cinta)|Breakfast at Tiffany's]]'', con [[Audrey Hepburn]], [[George Peppard]], [[Patricia Neal]] y [[Buddy Ebsen]]. * [[1962]]: ''[[Experiment in Terror]]''. * [[1962]]: ''[[Days of Wine and Roses (cinta)|Days of Wine and Roses]]'', con [[Jack Lemmon]], [[Lee Remick]], [[Charles Bickford]], [[Jack Klugman]] y [[Alan Hewitt]]. * [[1963]]: ''[[The Pink Panther (cinta de 1963)|The Pink Panther]]'', con [[David Niven]], [[Peter Sellers]], [[Robert Wagner]], [[Capucine]] y [[Claudia Cardinale]]. * [[1964]]: ''[[A Shot in the Dark (cinta de 1964)|A Shot in the Dark]]''. * [[1965]]: ''[[The Great Race]]''. * [[1966]]: ''[[What Did You Do in the War, Daddy?]]''. * [[1967]]: ''[[Gunn (cinta)|Gunn]]''. * [[1968]]: ''[[The Party (cinta)|The Party]]''. * [[1970]]: ''[[Darling Lili]]'', con [[Julie Andrews]] y [[Rock Hudson]]. * [[1971]]: ''[[Wild Rovers]]''. * [[1972]]: ''[[The Carey Treatment]]''. * [[1974]]: ''[[The Tamarind Seed]]''. * [[1975]]: ''[[The Return of the Pink Panther]]'', con [[Peter Sellers]], [[Christopher Plummer]], [[Herbert Lom]] y [[Catherine Schell]]. * [[1976]]: ''[[The Pink Panther Strikes Again]]''. * [[1978]]: ''[[Revenge of the Pink Panther]]''. * [[1979]]: ''[[10 (cinta)|10]]''. * [[1981]]: ''[[S.O.B. (cinta de 1981)|S.O.B.]]''. * [[1982]]: ''[[Trail of the Pink Panther]]''. * [[1982]]: ''[[Victor Victoria]]'', con [[Julie Andrews]], [[James Garner]] y [[Robert Preston]]. * [[1983]]: ''[[Curse of the Pink Panther]]''. * [[1983]]: ''[[The Man Who Loved Women (cinta de 1983)|The Man Who Loved Women]]''. * [[1984]]: ''[[Micki and Maude]]''. * [[1986]]: ''[[A Fine Mess]]''. * [[1986]]: ''[[That's Life! (cinta)|That's Life]]'', con [[Jack Lemmon]] y [[Julie Andrews]]. * [[1987]]: ''[[Blind Date (cinta de 1987)|Blind Date]]''. * [[1988]]: ''[[Sunset (cinta)|Sunset]]''. * [[1989]]: ''[[Skin Deep (cinta de 1989)|Skin Deep]]''. * [[1991]]: ''[[Switch (cinta)|Switch]]'', con [[Ellen Barkin]], [[Bruce Payne]], [[Jimmy Smits]], [[JoBeth Williams]] y [[Lorraine Bracco]]. * [[1993]]: ''[[Son of the Pink Panther]]''. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001175 Blake Edwards] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://tcmdb.com/participant/participant.jsp?participantId=55925 Blake Edwards] en [[Turner Classic Movies]]. == Referencias == {{Listaref}} {{DEFAULTSORT:Edwards, Blake}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius d'Oklahoma]] [[Categoría:1922 (naixencias)]] [[Categoría:2010 (muertes)]] 7vkukq6d1uqumbgnfz93g8cteq58vdq William Wyler 0 72522 1838266 1783204 2022-07-30T17:05:22Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = William Wyler |imachen = William Wyler portrait.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[1 de chulio]] de [[1902]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Germany (1867–1919).svg|22px|border]] [[Mülhausen]] ([[Imperio alemán]], hue en [[Francia]]) |calendata muerte = [[27 de chulio]] de [[1981]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico|Director]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conyuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''William Wyler''', naixito de [[Mülhausen]] ([[Imperio alemán]], hue en [[Francia]]) l'[[1 de chulio]] de [[1902]] d'una familia de [[chodigos]] [[Suiza|suizos]], y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) o [[27 de chulio]] de [[1981]], estió un [[Director cinematografico|director]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende meyatos d'os [[anyos 1920]] dica prencipios d'os [[anyos 1970]] y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya abundant filmografía, se puet citar as [[cinta]]s ''[[Hell's Heroes (cinta)|Hell's Heroes]]'' ([[1930]], con [[Charles Bickford]], [[Raymond Hatton]] y [[Fred Kohler]]), ''[[Barbary Coast]]'' ([[1935]], con [[Edward G. Robinson]], [[Miriam Hopkins]] y [[Joel McCrea]]), ''[[Jezebel (cinta)|Jezebel]]'' ([[1938]], con [[Bette Davis]], [[Henry Fonda]] y [[George Brent]]), ''[[Wuthering Heights (cinta de 1939)|Wuthering Heights]]'' ([[1939]], con [[Laurence Olivier]] y [[Merle Oberon]]), ''[[The Westerner (cinta)|The Westerner]]'' ([[1940]], con [[Gary Cooper]] y [[Walter Brennan]]), ''[[Mrs. Miniver (cinta)|Mrs. Miniver]]'' ([[1942]], con [[Greer Garson]], [[Walter Pidgeon]] y [[Teresa Wright]]), ''[[The Best Years of Our Lives]]'' ([[1946]], con [[Fredric March]], [[Dana Andrews]], [[Harold Russell]] y [[Teresa Wright]]), ''[[The Heiress]]'' ([[1949]], con [[Olivia De Havilland]], [[Montgomery Clift]] y [[Miriam Hopkins]]), ''[[The Desperate Hours (cinta)|The Desperate Hours]]'' ([[1955]], con [[Humphrey Bogart]] y [[Fredric March]]), ''[[Ben-Hur (cinta de 1959)|Ben-Hur]]'' ([[1959]], con [[Charlton Heston]], [[Jack Hawkins]], [[Haya Harareet]], [[Stephen Boyd]] y [[Hugh Griffith]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000007 William Wyler] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Wyler, William}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Mülhausen]] [[Categoría:1902 (naixencias)]] [[Categoría:1981 (muertes)]] on3b499utg6kew5wu7dw0ip6gbfmup3 Michel Audiard 0 72629 1838278 1783206 2022-07-30T22:46:30Z Cembo123 6885 +imachens wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Michel Audiard |imachen =Michel Audiard.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[15 de mayo]] de [[1920]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Isla de Francia]], [[Francia]]) |calendata muerte = [[28 de chulio]] de [[1985]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[Dourdan]] ([[Essonne]], [[Francia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[escritor]] |salario = |patrimonio neto = |conyuche = |obras = |fillos = [[Jacques Audiard]] |sitio web = |anotacions = }} '''Paul Michel Audiard''', naixito de [[París]] ([[Isla de Francia]]) o [[15 de mayo]] de [[1920]] y muerto en [[Dourdan]] ([[Essonne]]) o [[28 de chulio]] de [[1985]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[escritor]] [[Francia|francés]], activo en o [[cine francés]] dende zaguerías d'os [[anyos 1940]]. Ye o [[pai]] d'o tamién director y guionista [[Jacques Audiard]]. D'entre a suya filmografía, se puet citar as [[cinta]]s ''[[Garou-Garou, le passe-muraille]]'' ([[1951]], de [[Jean Boyer]], con [[Bourvil]], [[Joan Greenwood]], [[Marcelle Arnold]] y [[Nina Myral]]), ''[[Les Grandes Familles (cinta)|Les Grandes Familles]]'' ([[1958]], de [[Denys de La Patellière]], con [[Jean Gabin]], [[Jean Desailly]], [[Pierre Brasseur]] y [[Bernard Blier]]), ''[[Les Vieux de la vieille]]'' ([[1960]], de [[Gilles Grangier]], con [[Jean Gabin]], [[Pierre Fresnay]], [[Noël-Noël]] y [[Mona Goya]]), ''[[Un taxi pour Tobrouk]]'' ([[1960]], de [[Denys de La Patellière]], con [[Hardy Krüger]], [[Lino Ventura]], [[Maurice Biraud]], [[Charles Aznavour]] y [[Germán Cobos]]), ''[[Un singe en hiver (cinta)|Un singe en hiver]]'' ([[1962]], d'[[Henri Verneuil]], con [[Jean Gabin]], [[Jean-Paul Belmondo]], [[Suzanne Flon]] y [[Noël Roquevert]]), ''[[Elle boit pas, elle fume pas, elle drague pas, mais... elle cause!]]'' ([[1970]], con [[Annie Girardot]], [[Bernard Blier]], [[Mireille Darc]]), ''[[Le Guignolo]]'' ([[1980]], de [[Georges Lautner]], con [[Jean-Paul Belmondo]], [[Georges Géret]] y [[Michel Galabru]]), u ''[[Garde à vue (cinta)|Garde à vue]]'' ([[1981]], de [[Claude Miller]], con [[Lino Ventura]], [[Michel Serrault]], [[Romy Schneider]] y [[Guy Marchand]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0002192 Michel Audiard] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Audiard, Michel}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Escritors de Francia]] [[Categoría:Escritors en francés]] [[Categoría:Guionistas de Francia]] [[Categoría:Naixius de París]] [[Categoría:1920 (naixencias)]] [[Categoría:1985 (muertes)]] d8ou2ubv5pef8ck2vngx7m1af62g1ua Francis Veber 0 72631 1838283 1783207 2022-07-30T22:55:00Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Francis Veber |imachen =Francis Veber 2012.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[28 de chulio]] de [[1937]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[Neuilly-sur-Seine]] ([[Altos d'o Sena]], [[Francia]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Director cinematografico]] y [[guionista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Francis Veber''', naixito de [[Neuilly-sur-Seine]] ([[Altos d'o Sena]]) o [[28 de chulio]] de [[1937]], ye un [[director cinematografico]] y [[guionista]] [[Francia|francés]], activo en o [[cine francés]] dende prencipios d'os [[anyos 1970]]. D'entre a suya filmografía, se puet destacar as [[cinta]]s ''[[Le Grand Blond avec une chaussure noire]]'' ([[1972]], d'[[Yves Robert]], con [[Pierre Richard]], [[Jean Rochefort]] y [[Paul Le Person]]), ''[[La Cage aux folles]]'' ([[1978]], d'[[Edouard Molinaro]], con [[Ugo Tognazzi]] y [[Michel Serrault]]), ''[[Mon père, ce héros]]'' ([[1991]], de [[Gérard Lauzier]], con [[Gérard Depardieu]], [[Marie Gillain]] y [[Charlotte de Turckeim]]), ''[[Le Jaguar (cinta)|Le Jaguar]]'' ([[1996]], con [[Jean Reno]] y [[Patrick Bruel]]), ''[[Le Dîner de cons]]'' ([[1998]], con [[Jacques Villeret]], [[Thierry Lhermitte]], [[Francis Huster]] y [[Daniel Prévost]]), u ''[[Tais-toi!]]'' ([[2003]], con [[Gérard Depardieu]], [[Jean Reno]], [[Richard Berry]] y [[André Dussollier]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0891554 Francis Veber] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Veber, Francis}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Guionistas de Francia]] [[Categoría:Naixius d'Altos d'o Sena]] [[Categoría:1937 (naixencias)]] mkgpv2f7s8rgxqyuhhi5aajmyjq0n3i Wes Craven 0 72912 1838255 1783217 2022-07-30T16:40:44Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Wes Craven |imachen =Wes Craven 2010.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[2 d'agosto]] de [[1939]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]] ([[Ohio]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[30 d'agosto]] de [[2015]] |puesto muerte = [[Los Ángeles]], [[California]] |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Bonnie Broecker ([[1964]]–[[1969]])<br />Mimi Craven ([[1984]]–[[1987]])<br />Iya Labunka |obras = |fillos = |sitio web = [http://www.wescraven.com/ www.WesCraven.com] |anotacions = }} '''Wesley Earl "Wes" Craven''', naixito de [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]] ([[Ohio]]) o [[2 d'agosto]] de [[1939]] y muerto en [[Los Ángeles]], [[California]] o [[30 d'agosto]] de [[2015]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1970]], que gosa ser conoixito por as suyas cintas de [[cine de terror]] y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía, se puet citar as [[cinta]]s ''[[The Last House on the Left (cinta de 1972)|The Last House on the Left]]'' ([[1972]], con [[Sandra Cassel]], [[Lucy Grantham]], [[David Hess]], [[Fred J. Lincoln]] y [[Jeramie Rain]]), ''[[The Hills Have Eyes (cinta de 1977)|The Hills Have Eyes]]'' ([[1977]], con [[Susan Lanier]], [[Robert Houston]], [[Martin Speer]] y [[Dee Wallace-Stone]]), ''[[A Nightmare on Elm Street]]'' ([[1984]], con [[John Saxon]], [[Ronee Blakley]], [[Heather Langenkamp]], [[Amanda Wyss]], [[Nick Corri]], [[Johnny Depp]] y [[Robert Englund]]), ''[[The Serpent and the Rainbow (cinta)|The Serpent and the Rainbow]]'' ([[1988]], con [[Bill Pullman]], [[Cathy Tyson]], [[Zakes Mokae]] y [[Paul Winfield]]), ''[[Shocker (cinta)|Shocker]]'' ([[1989]], con [[Michael Murphy]], [[Peter Berg]] y [[Mitch Pileggi]]), ''[[The People Under the Stairs]]'' ([[1991]], con [[Brandon Adams]], [[Everett McGill]], [[Wendy Robie]], [[A. J. Langer]], [[Ving Rhames]] y [[Sean Whalen]]), ''[[Wes Craven's New Nightmare]]'' ([[1994]], con [[Robert Englund]], [[Heather Langenkamp]], [[Miko Hughes]] y [[John Saxon]]), ''[[Vampire in Brooklyn]]'' ([[1995]], con [[Eddie Murphy]], [[Angela Bassett]], [[Allen Payne]] y [[Kadeem Hardison]]), ''[[Scream (cinta)|Scream]]'' ([[1996]], con [[David Arquette]], [[Neve Campbell]], [[Courteney Cox]], [[Matthew Lillard]], [[Rose McGowan]], [[Skeet Ulrich]] y [[Drew Barrymore]]), u ''[[Red Eye (cinta)|Red Eye]]'' ([[2005]], con [[Rachel McAdams]], [[Cillian Murphy]] y [[Brian Cox]]). == Vinclos externos == * [http://www.wescraven.com/ Pachina web oficial de Wes Craven]. * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000127 Wes Craven] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.allmovie.com/artist/86179 Wes Craven] en [[Allmovie]]. {{DEFAULTSORT:Craven, Wes}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius d'Ohio]] [[Categoría:1939 (naixencias)]] [[Categoría:2015 (muertes)]] 4bddgakyeqlo72wvtx8q4v1ih3kvq07 Robert Aldrich 0 73326 1838242 1783229 2022-07-30T16:35:38Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Robert Aldrich |imachen =What Ever Happened to Baby Jane? (film) 1962 - Production photo. Robert Aldrich, Bette Davis.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[9 d'agosto]] de [[1918]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Cranston (Rhode Island)|Cranston]] ([[Rhode Island]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[5 d'aviento]] de [[1983]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Harriet Foster ([[1941]]-[[1965]])<br />Sibylle Siegfried ([[1966]]- ) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Robert Burgess Aldrich''', naixito de [[Cranston (Rhode Island)|Cranston]] ([[Rhode Island]]) o [[9 d'agosto]] de [[1918]] y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]]) o [[5 d'aviento]] de [[1983]], estió un destacato [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende zaguerías d'os [[anyos 1940]]. D'entre os títols d'a suya filmografía, se puet destacar ''[[Vera Cruz (cinta)|Vera Cruz]]'' ([[1954]], con [[Gary Cooper]], [[Burt Lancaster]], [[Denise Darcel]], [[Cesar Romero]], [[Sara Montiel]], [[George Macready]] y [[Ernest Borgnine]]), ''[[Autumn Leaves (cinta)|Autumn Leaves]]'' ([[1956]], con [[Joan Crawford]] y [[Cliff Robertson]]), ''[[Ten Seconds to Hell]]'' ([[1959]], con [[Jack Palance]], [[Jeff Chandler]], [[Martine Carol]] y [[Robert Cornthwaite]]), ''[[Sodom and Gomorrah (cinta de 1963)|Sodom and Gomorrah]]'' ([[1963]], con [[Stewart Granger]], [[Anouk Aimée]], [[Pier Angeli]], [[Stanley Baker]] y [[Rossana Podestà]]), ''[[4 for Texas]]'' ([[1963]], con [[Frank Sinatra]], [[Dean Martin]], [[Anita Ekberg]], [[Ursula Andress]] y [[Charles Bronson]]), ''[[The Dirty Dozen]]'' ([[1967]], con [[Lee Marvin]], [[Ernest Borgnine]], [[Charles Bronson]], [[Jim Brown]], [[John Cassavetes]], [[Richard Jaeckel]], [[George Kennedy]] y [[Trini López]]), ''[[Ulzana's Raid]]'' ([[1972]], con [[Burt Lancaster]], [[Bruce Davison]] y [[Richard Jaeckel]]), u ''[[The Frisco Kid]]'' ([[1979]], con [[Gene Wilder]], [[Harrison Ford]], [[Ramon Bieri]], [[Val Bisoglio]] y [[George DiCenzo]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000736 Robert Aldrich] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=19544 Robert Aldrich] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Aldrich, Robert}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Rhode Island]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:1918 (naixencias)]] [[Categoría:1983 (muertes)]] 474jqsr5dgw49dkpd7ks68jh5k0fa3s Lewis Milestone 0 75632 1838273 1783267 2022-07-30T22:34:03Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Lewis Milestone |imachen = Milestone1.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[30 de setiembre]] de [[1895]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Russia.svg|22px|border]] [[Chişinău]] ([[Moldavia]], [[Imperio ruso]]) |calendata muerte = [[25 de setiembre]] de [[1980]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = Lee Kendall ([[1936]]-[[1978]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Lewis Milestone''' ([[nombre artistico]] de '''Lev Milstein'''), naixito de [[Chişinău]] ([[Moldavia]], [[Imperio ruso]]) o [[30 de setiembre]] de [[1895]] y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) o [[25 de setiembre]] de [[1980]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende zaguerías d'os [[anyos 1910]] y con quantos premios recibitos mientras a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía, se puet destacar as [[cinta]]s ''[[Two Arabian Knights]]'' ([[1927]], con [[William Boyd]], [[Mary Astor]] y [[Louis Wolheim]]), ''[[All Quiet on the Western Front (cinta de 1930)|All Quiet on the Western Front]]'' ([[1930]], con [[Louis Wolheim]], [[Lew Ayres]] y [[John Wray]]), ''[[The Front Page (cinta de 1931)|The Front Page]]'' ([[1931]], con [[Adolphe Menjou]], [[Pat O'Brien]] y [[Mary Brian]])''[[The General Died at Dawn]]'' ([[1936]], con [[Gary Cooper]], [[Madeleine Carroll]] y [[Akim Tamiroff]]), ''[[Of Mice and Men (cinta de 1939)|Of Mice and Men]]'' ([[1939]], con [[Burgess Meredith]], [[Betty Field]], [[Lon Chaney, Jr.]], [[Charles Bickford]], [[Bob Steele]] y [[Noah Beery, Jr.]]), ''[[The Strange Love of Martha Ivers]]'' ([[1946]], con [[Barbara Stanwyck]], [[Van Heflin]], [[Lizabeth Scott]] y [[Kirk Douglas]]), ''[[Ocean's 11 (cinta de 1960)|Ocean's 11]]'' ([[1960]], con [[Frank Sinatra]], [[Dean Martin]], [[Sammy Davis, Jr.]], [[Peter Lawford]], [[Joey Bishop]] y [[Angie Dickinson]]), ''[[Halls of Montezuma (cinta)|Halls of Montezuma]]'' ([[1951]], con [[Richard Widmark]], [[Jack Palance]], [[Reginald Gardiner]], [[Robert Wagner]] y [[Karl Malden]]), ''[[Pork Chop Hill]]'' ([[1959]], con [[Gregory Peck]], [[Rip Torn]], [[George Peppard]] y [[Woody Strode]]), u ''[[Mutiny on the Bounty (cinta de 1962)|Mutiny on the Bounty]]'' ([[1962]], con [[Marlon Brando]], [[Trevor Howard]], [[Richard Harris]] y [[Hugh Griffith]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0587277 Lewis Milestone] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=9468 Lewis Milestone] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Milestone, Lewis}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:1895 (naixencias)]] [[Categoría:1980 (muertes)]] qig9n6bxrohru1cexwmtd8z2urvb1j3 Categoría:Directors cinematograficos d'Escocia 14 79763 1838291 1819307 2022-07-31T08:29:03Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki [[Categoría:Artistas d'Escocia]] [[Categoría:Escoceses]] [[Categoría:Cine d'Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu|Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'Escocia]] g9k3x7vmc1r2wu9ockmffif0f31dw3z 1838292 1838291 2022-07-31T08:29:15Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki [[Categoría:Artistas d'Escocia]] [[Categoría:Escoceses]] [[Categoría:Cine d'Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu|Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos por país]] 6socz92w507kpg5mwdqeo7opi7xzcr0 1838293 1838292 2022-07-31T08:29:28Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki [[Categoría:Artistas d'Escocia]] [[Categoría:Escoceses]] [[Categoría:Cine d'Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu|Escocia]] [[Categoría:Directors cinematograficos por nacionalidat]] i19wx7g5cmiwkq024k8yaenjcf17apg Josef von Sternberg 0 79844 1838269 1783349 2022-07-30T17:10:29Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Josef von Sternberg |imachen = Joseph von Sternberg.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[29 de mayo]] de [[1894]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg|22px|border]] [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]], hue [[Austria]]) |calendata muerte = [[22 d'aviento]] de [[1969]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Josef von Sternberg''' ([[nombre artistico]] de '''Jonas Sternberg'''), naixito de [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]], hue [[Austria]]) o [[29 de mayo]] de [[1894]] y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]]) o [[22 d'aviento]] de [[1969]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]] d'orichen [[Chodigos|chodigo]] [[austria]]co, activo en o mundo d'o cine dende zaguerías d'os [[anyos 1920]]. D'entre a suya filmografía, cal destacar bellas [[cinta]]s, como ''[[The Last Command (cinta de 1928)|The Last Command]]'' ([[1928]], con [[Emil Jannings]], [[Evelyn Brent]], [[William Powell]] y [[Jack Raymond]]), ''[[Thunderbolt (cinta de 1929)|Thunderbolt]]'' ([[1929]], con [[George Bancroft (actor)|George Bancroft]], [[Fay Wray]], [[Richard Arlen]], [[Tully Marshall]] y [[Eugénie Besserer]]), ''[[Der blaue Engel]]'' ([[1930]], con [[Emil Jannings]], [[Marlene Dietrich]] y [[Kurt Gerron]]), ''[[Shanghai Express (cinta)|Shanghai Express]]'' ([[1932]], con [[Marlene Dietrich]], [[Clive Brook]] y [[Anna May Wong]]), ''[[Blonde Venus]]'' ([[1932]], con [[Marlene Dietrich]], [[Herbert Marshall]], [[Cary Grant]] y [[Dickie Moore]]), ''[[The Shanghai Gesture]]'' ([[1941]], con [[Gene Tierney]], [[Walter Huston]], [[Victor Mature]] y [[Ona Munson]]), u ''[[Macao (cinta)|Macao]]'' ([[1952]], con [[Robert Mitchum]], [[Jane Russell]] y [[William Bendix]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0903049/ Josef von Sternberg] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=6032 Josef von Sternberg] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Sternberg, Josef von}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Viena]] [[Categoría:1894 (naixencias)]] [[Categoría:1969 (muertes)]] 00gm3ux6wgui5pfp1i8mqvnb4qy49uy 1838270 1838269 2022-07-30T17:11:52Z Cembo123 6885 S'han revertito as edicions de [[Special:Contributions/Cembo123|Cembo123]] ([[User talk:Cembo123|Descusión]]); tornando t'a zaguera versión editada por [[User:AraBot|AraBot]] wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Josef von Sternberg |imachen = |imachen grandaria = |piet de foto = |calendata naiximiento = [[29 de mayo]] de [[1894]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg|22px|border]] [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]], hue [[Austria]]) |calendata muerte = [[22 d'aviento]] de [[1969]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Josef von Sternberg''' ([[nombre artistico]] de '''Jonas Sternberg'''), naixito de [[Viena]] ([[Imperio Austro-hongaro]], hue [[Austria]]) o [[29 de mayo]] de [[1894]] y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]]) o [[22 d'aviento]] de [[1969]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]] d'orichen [[Chodigos|chodigo]] [[austria]]co, activo en o mundo d'o cine dende zaguerías d'os [[anyos 1920]]. D'entre a suya filmografía, cal destacar bellas [[cinta]]s, como ''[[The Last Command (cinta de 1928)|The Last Command]]'' ([[1928]], con [[Emil Jannings]], [[Evelyn Brent]], [[William Powell]] y [[Jack Raymond]]), ''[[Thunderbolt (cinta de 1929)|Thunderbolt]]'' ([[1929]], con [[George Bancroft (actor)|George Bancroft]], [[Fay Wray]], [[Richard Arlen]], [[Tully Marshall]] y [[Eugénie Besserer]]), ''[[Der blaue Engel]]'' ([[1930]], con [[Emil Jannings]], [[Marlene Dietrich]] y [[Kurt Gerron]]), ''[[Shanghai Express (cinta)|Shanghai Express]]'' ([[1932]], con [[Marlene Dietrich]], [[Clive Brook]] y [[Anna May Wong]]), ''[[Blonde Venus]]'' ([[1932]], con [[Marlene Dietrich]], [[Herbert Marshall]], [[Cary Grant]] y [[Dickie Moore]]), ''[[The Shanghai Gesture]]'' ([[1941]], con [[Gene Tierney]], [[Walter Huston]], [[Victor Mature]] y [[Ona Munson]]), u ''[[Macao (cinta)|Macao]]'' ([[1952]], con [[Robert Mitchum]], [[Jane Russell]] y [[William Bendix]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0903049/ Josef von Sternberg] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=6032 Josef von Sternberg] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Sternberg, Josef von}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Viena]] [[Categoría:1894 (naixencias)]] [[Categoría:1969 (muertes)]] 5it7tag6bayc8mkrk1be3gc9py5sjb2 Carlos III d'Aragón 0 80617 1838294 1836202 2022-07-31T09:11:39Z Minorax 52576 larger file wikitext text/x-wiki {{Ficha de noble |nombre = Carlos III d'Aragón |títol = [[Lista d'emperadors d'o Sacro Imperio Román Chermanico|Emperador]] d'o [[Sacro Imperio Román Chermanico]], [[Reino d'Aragón|Rei d'Aragón]], [[Reino de Valencia|Valencia]], [[Reino de Mallorca|Mallorca]], [[Hongría]], [[Bohemia]], [[Reino de Nápols|Nápols]] y [[Reino de Secilia|Secilia]] |imachen = Carles-III-de-Catalunya.jpg |grandaria d'imachen = 220px |descripción = Carlos III d'Aragón |reinau = |títol0 = [[Imachen:Charles VI Arms-imperial.svg|25px]]<br />[[Lista d'emperadors d'o Sacro Imperio Román Chermanico|Emperador d'o Sacro Imperio Román Chermanico]] |reinau0 = [[12 d'octubre]] de [[1711]] – [[20 d'octubre]] de [[1740]] |predecesor0 = [[Chusé I d'Habsburgo|Chusé I]] |succesor0 = [[Carlos VII d'o Sacro Imperio Román Chermanico|Carlos VII]] |títol1 = [[Imachen:Coa Hungary Country History (14th century).svg|25px]]<br />[[Hongría|Rei d'Hongría]] y [[Bohemia]] y [[Austria|Archiduque d'Austria]] |reinau1 = [[1711]]–[[1740]] |predecesor1 = [[Chusé I d'Habsburgo|Chusé I]] |succesor1 = [[María-Tresa I d'Austria]] |títol2 = [[Imachen:Armas del soberano de Aragón.svg|25px]]<br />[[Lista de reis d'Aragón|Rei]] d'[[Corona d'Aragón|Aragón]] |reinau2 = [[1705]]-[[1714]] |predecesor2 = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] |succesor2 = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] |títol3 = [[Imachen:Aragon arms.svg|22px]]<br />[[Lista de contes de Barcelona|Conte]] de [[Condato de Barcelona|Barcelona]] |reinau3 = [[1705]]-[[1714]] |predecesor3 = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] |succesor3 = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] |títol4 = [[Imachen:Image-Blason Sicile Péninsulaire.svg|22px]]<br />[[Reino de Nápols|Rei de Nápols]] |reinau4 = [[1707]] – [[1735]] |predecesor4 = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] |succesor4 = [[Carlos III d'Espanya|Carlos VII]] |títol5 = [[Imachen:Aragon-Sicily Arms.svg|22px]]<br />[[Reino de Secilia|Rei de Secilia]] |reinau5 = [[1720]] – [[1735]] |predecesor5 = [[Vitor-Amadeu II de Savoya]] |succesor5 = [[Carlos III de Espanya|Carlos V]] |coronación = |atros títols = [[Lista de duques de Parma|Duque]] de [[Ducato de Parma|Parma]] |nombre real = |calendata de naixencia = [[1 d'octubre]] de [[1685]] |puesto de naixencia = [[Imachen:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|22px|border]] [[Viena]] ([[Sacro Imperio Román Germanico|Sacro Imperio]]) |calendata de muerte = [[20 d'octubre]] de [[1740]] |puesto de muerte = [[Imachen:Banner of arms crown of Castille Habsbourg style.svg|22px|border]] [[Viena]] ([[Sacro Imperio Román Germanico|Sacro Imperio]]) |puesto d'enterreco = [[Cripta Imperial de Viena]] |predecesor = |rechent = |succesor = |suc-tipo = |hereu = |consort = [[Isabel-Cristina de Brunswick]] |conchuche = |descendencia = |casa reyal = [[Casa d'Austria]] |dinastía = |himno reyal = |pai = [[Leopoldo I d'Habsburgo|Leopoldo I]] |mai = [[Alionor-Malena de Palatinato-Neoburgo]] |escudo = Charles VI Arms-personal.svg |lema = }} L''''archiduque Carlos d'Austria''' ([[Viena]], [[Sacro Imperio Román Chermanico]] [[1 d'octubre]] de [[1685]] - ''id.'' [[20 d'octubre]] de [[1740]]) estió pretendient a la [[cadiera reyal]] de la [[Monarquia Hispanica]] mientres a [[Guerra de Succesión Espanyola]], conseguindo o refirme d'[[Reino d'Aragón|Aragón]] y de [[Valencia]] ([[1706]]-[[1707]] / [[1714]]), de [[Reino de Mallorca|Mallorca]] ([[1706]]-[[1715]]), de [[Reino de Cerdenya|Cerdenya]] ([[1706]]-[[1720]]) y de [[Catalunya]] ([[1706]]-[[1714]]), a on que gobernó con o nombre de '''Carlos III d'Aragón''', y de [[Reino de Secilia|Secilia]] ([[1706]]-[[1714]] / [[1720]]-1738) y de [[Reino de Nápols|Nápols]] ([[1706]]-[[1738]]), a on estió '''Carlos IV'''. Mientres a guerra se yera desembolicando recayó en ell a corona imperial, estando nombrato '''Carlos VI d'o Sacro Imperio Román Chermanico''' ([[1711]]-[[1740]]). == Orígens familiars == Naixió l'[[1 d'octubre]] de [[1685]] d'a cort imperial de [[Viena]] y estió o segundo fillo d'o [[emperador]] [[Leopoldo I d'o Sacro Imperio Román Chermanico]] y a suya tercera esposa [[Alionor d'o Palatinato-Neuburg]]. Yera nieto por linia paterna d'o tamién emperador [[Ferrando III d'o Sacro Imperio Román Chermanico]] y d'a infanta [[María Ana d'Espanya]], y por linia materna d'o elector [[Felipe Guillén I]] y d'a ''landgravina'' [[Isabel-Amalia de Hessen-Darmstadt]] == Núpcias y descendients == Se casó l'[[1 d'agosto]] de [[1708]] en a [[Seu de Barcelona]] con [[Isabel-Cristina de Brunswick-Wolfenbüttel]] ([[1691]]-[[1750]]). D'ista unión naixioron: * o prencipe Leopoldo d'Habsburgo ([[1716]]), * [[María-Tresa I d'Austria]] ([[1717]]-[[1780]]), [[Lista d'emperadors d'o Sacro Imperio Román Chermanico|emperatriz d'o Sacro Imperio Román Chermanico]], * a princesa María-Ana d'Habsburgo ([[1718]]-[[1744]]), casata en [[1744]] con Carlos de Lorena, * a princesa María-Amalia d'Habsburgo ([[1724]]-[[1730]]). == Guerra de Succesión Espanyola == {{Articlo principal|Guerra de Succesión Espanyola}} En morir o [[rei]] [[Carlos II d'Aragón]] sin succesión en [[1700]], l'archiduque Carlos yera suposadament o candidato a la corona hispana en virtut d'un antigo pacto entre o rei Carlos II, o zaguer [[Dinastía d'os Habsburgo|Habsburgo]], que estipulaba a suya succesión en un atro miembro d'a Dinastía Habsburgo. Pero Carlos III testó a favor de [[Felipe V d'Espanya|Felipe d'Anchú]], [[nieto]] d'o [[rey]] [[Loís XIV de Francia]] y biznieto de [[Felipe IV de Castiella]], como succesor, por o que s'inició un conflicto entre os dos pretendients, conoixito con o nombre de [[Guerra de Succesión Espanyola]]. [[Imachen:Batalla de Zaragoza-1710.jpg|thumb|210px|left|[[Batalla de Zaragoza]].]] En [[1705]], l'archiduque Carlos embarcó con un exercito aliato en [[Lisbona]] en dirección a la Mediterrania. S'aturó en [[Alteya]], y o 17 d'agosto os aliatos proclamaron rei a l'archiduque Carlos en a ciudat de [[Denia]], con o refirme d'a población civil<ref>{{ca}} Regidoría de Cultura de Dénia, ''[http://books.google.es/books?id=b1XsSAAACAAJ&dq=proclamaci%C3%B3+arxiduc+Carles&hl=ca&ei=j3mnTLW6B42UOs3ukMcM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCwQ6AEwAQ L'Arxiduc Carles i Dénia: col·lecció documental: edició conmemorativa de la Guerra de Successió a Dénia (1705-1708): Joan Baptista Basset proclama a Dénia l'arxiduc Carles rei de València : III Centenari (1705-2005).]''</ref> y a revuelta valenciana d'os [[maulets]] s'estendilló liderata por [[Joan Baptista Basset]]. Mientres soldatos armatos zarran o paso a os borbonicos en a plana de [[Vic]]. A flota de l'Archiduque arribó a Barcelona o [[22 d'agosto]] de [[1705]]. Barcelona, rodiata d'as tropas aliatas rebló o [[9 d'octubre]] y o [[Virrei de Catalunya]] [[Francisco Antonio Fernández de Velasco y Tovar]] sinyó a capitulación. O [[22 d'octubre]] entra en Barcelona l''''Archiduque Carlos''', que o [[7 de noviembre]] de [[1705]] chura as constitucions catalanas, y ye proclamato rei adoptando o nombre de Carlos III d'Habsburgo. En [[1706]], l'archiduque Carlos ye proclamato rei en [[Zaragoza]]. A reacción belica de Felipe d'Anchú a anyo siguient levó a o prencipal exercito [[Dinastía d'os Habsburgo|pro-Habsburgo]] a la peninsula, o duque d'Anchú ganó a iniciativa y [[James Fitz-James Stuart]] se dirichió enta l'[[Ebro]]<ref>{{es}} Enrique Giménez López, ''[http://rua.ua.es/dspace/bitstream/10045/5005/1/RHM_06-07_03.pdf Los corregidores de Alicante. Perfil sociológico y político de una élite militar]''</ref> mientres [[François Bidal d'Asfeld]] recibió o encargo de prener as villas d'o sud d'o [[Reino de Valencia]]<ref>{{en}} William Young, ''[http://books.google.es/books?id=wErzZ_lUWAQC&pg=PA405&dq=george+byng+alicante+1706&hl=ca&ei=zIIFTJ26LpqSOJ2h7YUF&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDYQ6AEwAg#v=onepage&q=george%20byng%20alicante%201706&f=false International Politics and Warfare in the Age of Louis XIV and Peter the Great]'', p.405</ref> tenendo como conseqüencia a conquiesta d'os reinos de Valencia y d'Aragón, dimpués d'a [[batalla d'Almansa]] o 25 d'abril de 1707. En a [[peninsula Iberica|peninsula]], a guerra se desembolica entre ataques y contraataques d'os dos bandos. Carlos III [[Ocupación austriacista de Madrit (1710)|ocupó Madrit]],<ref>{{es}} Carlos E. Corona Barratech i José A. Armillas Vicente, ''[http://books.google.es/books?id=wLNVAv7N-_YC&pg=PA254&dq=madrid+1710+carlos&hl=ca&ei=J46nTMqdDM6ZOpnb7JkM&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDMQ6AEwAw#v=onepage&q=madrid%201710%20carlos&f=false La España de las reformas: hasta el final del reinado de Carlos IV]'', v.2, p.254</ref> pero Felipe V la recuperó. Tan y mientres, Anglaterra, que no perdeba de vista as suyas ambicions d'instalar-se permament en a Mediterrania<ref>[http://books.google.es/books?id=cexku0IQZysC&pg=PA42&dq=inglaterra+presencia+mediterraneo+menorca+y+gibraltar&hl=es&ei=eq3nTL6EFsqbOqaxxN0K&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDMQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false]</ref> ocupó [[Menorca]] en nombre de Carlos III o [[29 de setiembre]] de [[1708]]. Estando a guerra en curso y en un punto critico, quan Carlos perdeba en a península y os suyos aliatos ganaban en l'exterior, su [[chermano]], o [[Chusé I d'o Sacro Imperio Román Chermanico|emperador Chusé I]], morió de pronto, por o que a succesión a la cadiera imperial recayo en l'archiduque, feito que prevocó un cambio de refirmes d'as potencias europeas. == Emperador d'o Sacro Imperio Román Chermanico == [[Imachen:Charles VI (1685-1740), Holy Roman Emperor.jpg|120px|thumb|left|Carlos IV como emperador.]] [[Imachen:Carles III Habsburg Lluc A I Alomar.jpg|150px|thumb|right|Unico escudo conservato en os antigos territorios d'a [[Corona d'Aragón]] de l'archiduque como sobirán d'a [[Monarquía Hispanica]] (Museu d'o santuario de [[Lluc]], [[Mallorca]]).]] En [[1711]] fue coronato [[Lista d'emperadors d'o Sacro Imperio Román Chermanico|emperador d'o Sacro Imperio Román Chermanico]], y no estió dica 1725 quan renunció por ixe motivo a la corona hispana, en o [[Tractato de Viena]], por ell y por os suyos descendients, encara que mantenindo dica a suya muerte os títols que heba preso en prencipiar o conflicto succesorio.<ref>{{ca}} [[:m:w:ca:Fitxer:Tractat de viena.jpeg|Tractat_de_viena]]</ref> En puyar a la [[cadiera imperial]] habió de fer frent a os ataques d'os [[otomans]] entre [[1716]]-[[1718]], conquerindo parti d'as tierras otomanas en [[Vlaquia]] y [[Serbia]], as qualas, manimenos, perdió entre [[1737]] y [[1739]]. Introdució en o Imperio o protocolo espanyol (''[[Escuela Espanyola d'Equitación|Spanische Hofreitschule]]''). Mientres o suyo reinau se construyoron a Biblioteca Nacional y as obras mas importants d'o barroco en [[Viena]]. Tamien teneba aficions musicals: fació composicions y en ocasions dirichiba a orquesta d'a cort. En [[1713]], debant d'a manca de fillos masclos, promulgó a [[Pragmatica Sanción]], que establiba a indivisibilidat d'o reino asinas como permitiba l'acceso d'as mullers a la cadiera imperial. Carlos VI d'Austria morío o [[20 d'octubre]] de [[1740]] en [[Viena]]. Se mantiene a teoría de que morió a causa d'una [[intoxicación alimentaria]] por [[potrecón verinoso|setas]], probablement por ''[[Amanita phalloides]]''.<ref name=wasson>{{en}} Wasson RG. (1972). The death of Claudius, or mushrooms for murderers. ''Botanical Museum Leaflets, Harvard University'' '''23'''(3):101–128.</ref> == Títols, cargos y succesors == L'archiduque Carlos ye nombrato primero como rei Carlos III de Castiella, Leyón, Aragón y as dos Secilias, entre atros,<ref>[http://books.google.es/books?id=_eZu2AU77DcC&dq=Das+Leben+und+der+Briefwechsel+des+Landgrafen+Georg+von+Hessen-Darmstadt&printsec=frontcover&source=bl&ots=tWmSZiWUOl&sig=rSM8U0r3thk61FBQI2uWLqqsDA4&hl=ca&ei=dPYuS9vKEsGt4Qab7t2qCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAsQ6AEwAA#v=onepage&q=&f=false Das Leben und der Briefwechsel des Landgrafen Georg von Hessen-Darmstadt, p.572]</ref><ref>Lünig, Johann Christian. Das teutsche Reichsarchiv aus den berühmtesten Scribenten, vol.3; p.578; Doc. CIX</ref> y a partir de 1711 como Carlos VI ''electus Romanorum Imperator semper Augustus''.<ref>Károlyi, Sándor (Gróf). Önéletírása és naplójegyzetei, p.441-442</ref><ref>Stroobant, (l'abbé) Corneille. Histoire de la commune de Virginal, p.554</ref> Tamién estió titular d'o [[ducato de Parma]] ([[1735]]-[[1740]]) como '''Carlos II de Parma'''. == Vinclos externos == {{Commonscat|Charles VI, Holy Roman Emperor|Carlos III d'Aragón}} <center> {{start box}} {{succession box | títol = [[Lista de reis d'Aragón|Rei]] d'[[Reino d'Aragón|Aragón]] | periodo = [[1705]]-[[1714]] | predecesor = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] | succesor = [[Felipe IV d'Aragón|Felipe IV]] }} {{end box}} </center> == Referencias == {{listaref}} [[Categoría:Reis d'Aragón]] [[Categoría:Reis de Nápols]] [[Categoría:Reis de Secilia]] [[Categoría:Emperadors d'o Sacro Imperio Román Chermanico]] [[Categoría:Naixius de Viena]] [[Categoría:1685 (naixencias)]] [[Categoría:1740 (muertes)]] [[Categoría:Casa d'Habsburgo]] o9rmizozazz5upgpka3q4htwf5hqjb0 Walter Hill 0 80842 1838263 1783363 2022-07-30T16:57:58Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Walter Hill |imachen =Walter Hill 1137 (cropped).jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[10 de chinero]] de [[1940]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Long Beach (California)|Long Beach]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Walter Hill''', naixito de [[Long Beach (California)|Long Beach]] ([[California]]) o [[10 de chinero]] de [[1940]], ye un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine etatounitense]] dende zaguerías d'os [[anyos 1960]]. D'entre a suya filmografía como director, cal destacar-ne bellas [[cinta]]s como ''[[The Long Riders]]'' ([[1980]], con [[James Keach]], [[Stacy Keach]], [[David Carradine]], [[Robert Carradine]] y [[Keith Carradine]]), ''[[48 Hrs.]]'' ([[1982]], con [[Nick Nolte]], [[Eddie Murphy]], [[Annette O'Toole]] y [[James Remar]]), ''[[Another 48 Hrs.]]'' ([[1990]], con [[Eddie Murphy]] y [[Nick Nolte]]), u ''[[Geronimo: An American Legend]]'' ([[1993]], con [[Wes Studi]], [[Jason Patric]], [[Robert Duvall]], [[Gene Hackman]] y [[Matt Damon]]). Tamién cal destacar atras cintas como ''[[Alien (cinta)|Alien]]'' (productor, [[1979]], de [[Ridley Scott]], con [[Tom Skerritt]], [[Sigourney Weaver]], [[Veronica Cartwright]], [[Harry Dean Stanton]], [[John Hurt]], [[Ian Holm]] y [[Yaphet Kotto]]), ''[[Aliens (cinta)|Aliens]]'' (guionista, [[1986]], de [[James Cameron]], con [[Sigourney Weaver]], [[Carrie Henn]], [[Michael Biehn]], [[Lance Henriksen]], [[William Hope]] y [[Paul Reiser]]) u ''[[Alien 3]]'' (guionista y productor, [[1992]], de [[David Fincher]], con [[Sigourney Weaver]], [[Charles S. Dutton]], [[Charles Dance]], [[Brian Glover]], [[Ralph Brown]], [[Paul McGann]], [[Danny Webb]], [[Pete Postlethwaite]], [[Lance Henriksen]], [[Leon Herbert]] y [[Peter Guinness]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001353 Walter Hill] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.allmovie.com/artist/94395 Walter Hill] en [[Allmovie]]. {{DEFAULTSORT:Hill, Walter}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Long Beach (California)]] [[Categoría:1940 (naixencias)]] o0ob430jjjte3ey3d8vpk64p0nguvbp Henry King 0 81458 1838264 1783368 2022-07-30T17:02:37Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Henry King |imachen =Henry King (director) 001.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[24 de chinero]] de [[1886]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Christiansburg (Virchinia)|Christiansburg]] ([[Virchinia]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[29 de chunio]] de [[1982]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = [[Gypsy Abbott]] (?-[[1952]])<br />Ida ([[1959]]-[[1982]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Henry King''', naixito de [[Christiansburg (Virchinia)|Christiansburg]] ([[Virchinia]]) o [[24 de chinero]] de [[1886]] y muerto en [[Los Angeles]] ([[California]]) o [[29 de chunio]] de [[1982]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1910]], encara que heba prencipiato a suya carrera artistica como actor en o [[teatro]]. Mientres a suya carrera cinematografica recibió quantos premios. D'entre a suya filmografía, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[Marie Galante (cinta)|Marie Galante]]'' ([[1934]], con [[Spencer Tracy]], [[Ketti Gallian]] y [[Ned Sparks]]), ''[[Seventh Heaven (cinta de 1937)|Seventh Heaven]]'' ([[1937]], con [[Simone Simon]], [[James Stewart]], [[Jean Hersholt]] y [[Gregory Ratoff]]), ''[[Jesse James (cinta)|Jesse James]]'' ([[1939]], con [[Tyrone Power]], [[Henry Fonda]], [[Nancy Kelly]] y [[Randolph Scott]]), ''[[A Yank in the RAF]]'' ([[1941]], con [[Tyrone Power]], [[Betty Grable]], [[John Sutton]] y [[Reginald Gardiner]]), ''[[The Song of Bernadette (cinta)|The Song of Bernadette]]'' ([[1943]], con [[Jennifer Jones]], [[William Eythe]], [[Charles Bickford]] y [[Vincent Price]]), ''[[Twelve O'Clock High]]'' ([[1949]], con [[Gregory Peck]], [[Hugh Marlowe]], [[Gary Merrill]], [[Millard Mitchell]] y [[Dean Jagger]]), ''[[The Snows of Kilimanjaro (cinta)|The Snows of Kilimanjaro]]'' ([[1952]], [[Gregory Peck]], [[Ava Gardner]], [[Susan Hayward]] y [[Hildegard Knef]]), u ''[[This Earth Is Mine]]'' ([[1959]], con [[Rock Hudson]], [[Jean Simmons]], [[Claude Rains]] y [[Dorothy McGuire]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0454771/ Henry King] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:King, Henry}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Virchinia]] [[Categoría:1886 (naixencias)]] [[Categoría:1982 (muertes)]] qsivonhbwlw77hbpesjy3m3wm9ndvm2 Roger Vadim 0 81644 1838282 1783374 2022-07-30T22:54:08Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Roger Vadim |imachen =Roger Vadim - still.jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[26 de chinero]] de [[1928]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Tercera Republica Francesa]]) |calendata muerte = [[11 de febrero]] de [[2000]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Francia]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[escritor]], [[guionista]], [[productor cinematografico]] y [[novelista]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = [[Brigitte Bardot]] ([[1952]]-[[1957]])<br />[[Annette Stroyberg]] ([[1958]]-[[1960]])<br />[[Catherine Deneuve]] ([[1962]]-[[1964]])<br />[[Jane Fonda]] ([[1965]]-[[1972]])<br />[[Catherine Schneider]] ([[1975]]-[[1977]])<br />[[Marie-Christine Barrault]] ([[1990]]-[[2000]]) |obras = |fillos = [[Christian Vadim]]<br />[[Nathalie Vadim]]<br />[[Vanessa Vadim]] |sitio web = |anotacions = }} '''Roger Vadim''' ([[nombre artistico]] de '''Roger Vladimir Plemiannikov'''), naixito de [[París]] ([[Tercera Republica Francesa]]) o [[26 de chinero]] de [[1928]] y muerto en [[París]] ([[Francia]]) l'[[11 de febrero]] de [[2000]], estió un [[director cinematografico]], [[escritor]], [[guionista]], [[productor cinematografico]] y [[novelista]] [[Francia|francés]], activo en o [[cine francés]] dende meyatos d'os [[anyos 1950]]. D'entre a suya filmografía, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[Et Dieu... créa la femme]]'' ([[1956]], con [[Brigitte Bardot]], [[Curd Jürgens]] y [[Jean-Louis Trintignant]]), ''[[Les Liaisons dangereuses 1960]]'' ([[1959]], con [[Gérard Philipe]], [[Jeanne Moreau]], [[Annette Stroyberg]], [[Jean-Louis Trintignant]] y [[Boris Vian]]), ''[[Le Repos du guerrier]]'' ([[1962]], con [[Brigitte Bardot]], [[Robert Hossein]], [[Jean-Marc Bory]], [[Michel Serrault]] y [[Jacqueline Porel]]), ''[[Barbarella (cinta de 1968)|Barbarella]]'' ([[1968]], con [[Jane Fonda]], [[John Phillip Law]] y [[Anita Pallenberg]]), u ''[[Surprise Party]]'' ([[1983]], con [[Caroline Cellier]], [[Philippine Leroy-Beaulieu]], [[Christian Vadim]], [[Michel Duchaussoy]] y [[Mylène Demongeot]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0671862 Roger Vadim] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Vadim, Roger}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Escritors de Francia]] [[Categoría:Escritors en francés]] [[Categoría:Guionistas de Francia]] [[Categoría:Novelistas de Francia]] [[Categoría:Productors cinematograficos de Francia]] [[Categoría:Naixius de París]] [[Categoría:1928 (naixencias)]] [[Categoría:2000 (muertes)]] oaraewbikma9igw8gcw581o3afyfk89 King Vidor 0 82441 1838267 1783399 2022-07-30T17:07:15Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = King Vidor |imachen =King Vidor, American film director (1894-1982).jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[8 de febrero]] de [[1894]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Galveston]] ([[Texas]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[1 de noviembre]] de [[1982]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Paso Robles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conyuche = [[Florence Vidor]] ([[1915]]-[[1924]])<br />[[Eleanor Boardman]] ([[1926]]-[[1931]])<br />Elizabeth Hill ([[1932]]-[[1982]]) |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''King Vidor''' ('''King Wallis Vidor'''), naixito de [[Galveston]] ([[Texas]]) o [[8 de febrero]] de [[1894]] y muerto en [[Paso Robles]] ([[California]]) l'[[1 de noviembre]] de [[1982]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1910]], con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[The Big Parade]]'' ([[1925]], con [[John Gilbert]], [[Renée Adorée]], [[Hobart Bosworth]] y [[Claire McDowell]]), ''[[The Crowd]]'' ([[1928]], con [[James Murray]], [[Eleanor Boardman]]), ''[[Hallelujah! (cinta de 1929)|Hallelujah!]]'' ([[1929]], con [[Daniel L. Haynes]], [[Nina Mae McKinney]], [[William E. Fountaine]], [[Harry Gray]] y [[Fannie Belle de Knight]]), ''[[The Champ (cinta de 1931)|The Champ]]'' ([[1931]], con [[Wallace Beery]], [[Jackie Cooper]], [[Irene Rich]] y [[Roscoe Ates]]), ''[[The Wedding Night]]'' ([[1935]], con [[Gary Cooper]], [[Anna Sten]], [[Ralph Bellamy]] y [[Helen Vinson]]), ''[[Stella Dallas (cinta de 1937)|Stella Dallas]]'' ([[1937]], con [[Barbara Stanwyck]], [[John Boles]], [[Anne Shirley]] y [[Barbara O'Neil]]), ''[[The Citadel (cinta)|The Citadel]]'' ([[1938]], con [[Robert Donat]], [[Rosalind Russell]], [[Ralph Richardson]] y [[Rex Harrison]]), ''[[Northwest Passage (cinta)|Northwest Passage]]'' ([[Spencer Tracy]], [[Robert Young]], [[Walter Brennan]] y [[Ruth Hussey]]), ''[[Duel in the Sun]]'' ([[1946]], con [[Jennifer Jones]], [[Joseph Cotten]], [[Gregory Peck]], [[Lionel Barrymore]], [[Herbert Marshall]], [[Lillian Gish]] y [[Walter Huston]]), ''[[Beyond the Forest]]'' ([[1949]], con [[Bette Davis]], [[Joseph Cotten]] y [[David Brian]]), ''[[Man Without a Star]]'' ([[1955]], con [[Kirk Douglas]], [[Jeanne Crain]], [[Claire Trevor]] y [[William Campbell]]), ''[[War and Peace (cinta de 1956)|War and Peace]]'' ([[1956]], con [[Audrey Hepburn]], [[Henry Fonda]], [[Mel Ferrer]] y [[Vittorio Gassman]]) u ''[[Solomon and Sheba]]'' ([[1959]], con [[Yul Brynner]], [[Gina Lollobrigida]], [[George Sanders]] y [[Marisa Pavan]]). == Vinclos externos == {{commonscat|King Vidor}} * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0896542 King Vidor] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=6846494 King Vidor] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Vidor, King}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Texas]] [[Categoría:1894 (naixencias)]] [[Categoría:1982 (muertes)]] h0ihnl498crp1xeqn02hkv3jxfhn1u9 Victor Fleming 0 83211 1838259 1783425 2022-07-30T16:47:48Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Victor Fleming |imachen =Victor Fleming (1927 headshot).jpg |imachen grandaria =250px |piet de foto = |calendata naiximiento = [[23 de febrero]] de [[1889]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Pasadena (California)|Pasadena]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[6 de chunio]] de [[1949]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Cottonwood (Arizona)|Cottonwood]] ([[Arizona]], [[Estaus Unius]]) |ocupación = [[Director cinematografico|Director]] y [[productor cinematografico]] |salario = |patrimonio neto = |conyuche = |obras = |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Victor Fleming''', naixito de [[Pasadena (California)|Pasadena]] ([[California]]) o [[23 de febrero]] de [[1889]] y muerto en [[Cottonwood (Arizona)|Cottonwood]] ([[Arizona]]) o [[6 de chunio]] de [[1949]], estió un [[Director cinematografico|director]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1910]] y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía como director, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[To the Last Man (cinta de 1923)|To the Last Man]]'' ([[1923]], con [[Richard Dix]], [[Lois Wilson]] y [[Noah Beery]]), ''[[The Devil's Cargo]]'' ([[1925]], con [[Wallace Beery]], [[Pauline Starke]] y [[Claire Adams]]), ''[[Abie's Irish Rose (cinta)|Abie's Irish Rose]]'' ([[1928]], con [[Charles Rogers]], [[Nancy Carroll]], [[Jean Hersholt]] y [[J. Farrell MacDonald]]), ''[[Treasure Island (cinta de 1934)|Treasure Island]]'' ([[1934]], con [[Wallace Beery]], [[Jackie Cooper]], [[Lionel Stander]] y [[Otto Kruger]]), ''[[Captains Courageous (cinta)|Captains Courageous]]'' ([[1937]], con [[Freddie Bartholomew]], [[Spencer Tracy]], [[Lionel Barrymore]], [[Melvyn Douglas]] y [[Charley Grapewin]]), ''[[The Wizard of Oz (cinta de 1939)|The Wizard of Oz]]'' ([[1939]], con [[Judy Garland]], [[Frank Morgan]], [[Ray Bolger]], [[Bert Lahr]], [[Jack Haley]] y [[Billie Burke]]), ''[[Gone with the Wind (cinta)|Gone with the Wind]]'' ([[1939]], con [[Clark Gable]], [[Vivien Leigh]], [[Leslie Howard]], [[Olivia de Havilland]], [[Hattie McDaniel]], [[Butterfly McQueen]], [[Thomas Mitchell]] y [[Barbara O'Neil]]), ''[[A Guy Named Joe]]'' ([[1943]], con [[Spencer Tracy]], [[Irene Dunne]], [[Van Johnson]] y [[Ward Bond]]), u ''[[Joan of Arc (cinta de 1948)|Joan of Arc]]'' ([[1948]], con [[Ingrid Bergman]], [[José Ferrer (actor)|José Ferrer]], [[Francis L. Sullivan]] y [[J. Carrol Naish]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm00281808 Victor Fleming] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.allmovie.com/artist/89980 Victor Fleming] en [[Allmovie]]. * {{en}} [http://tcmdb.com/participant/participant.jsp?participantId=62957 Victor Fleming] en [[Turner Classic Movies]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=347 Victor Fleming] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Fleming, Victor}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de California]] [[Categoría:1889 (naixencias)]] [[Categoría:1949 (muertes)]] 0kxbxcqhd6i2437rtvlubyeyv82aspa David Lean 0 85309 1838288 1785076 2022-07-31T08:13:51Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki :''Iste articlo ye sobre o director, guionista y productor britanico David Lean; t'atros usos, se veiga '''[[David Lean (desambigación)]]'''''. {{Ficha d'actor |nombre = David Lean |imachen =Aankomst filmster Ann Todd en haar echtgenoot filmregisseur David Lean op Schiph, Bestanddeelnr 905-4605 (2).jpg |grandaria imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[25 de marzo]] de [[1908]] |puesto naximiento = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Croydon]] ([[Surrey]], [[Reino Uniu]]) |calendata muerte = [[16 d'abril]] de [[1991]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Londres]] ([[Reino Uniu]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |conyuche = Isabel Lean ([[1930]]-[[1936]])<br />[[Kay Walsh]] ([[1940]]-[[1949]])<br />[[Ann Todd]] ([[1949]]-[[1957]])<br />Leila Matkar ([[1960]]-[[1978]])<br />Sandra Hotz ([[1981]]-[[1984]])<br />Sandra Cooke ([[1990]]-[[1991]]) |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''David Lean''', naixito de [[Croydon]] ([[Surrey]]) o [[25 de marzo]] de [[1908]] y muerto en [[Londres]] o [[16 d'abril]] de [[1991]], estió un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Reino Uniu|britanico]], activo en o [[cine britanico]] dende primerías d'os [[anyos 1940]] y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya ampla filmografía, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[In Which We Serve]]'' ([[1942]], con [[Noël Coward]], [[John Mills]], [[Bernard Miles]] y [[Celia Johnson]]), ''[[Brief Encounter]]'' ([[1945]], con [[Celia Johnson]], [[Trevor Howard]], [[Stanley Holloway]], [[Joyce Carey]], [[Cyril Raymond]] y [[Everley Gregg]]), ''[[Great Expectations (cinta de 1946)|Great Expectations]]'' ([[1946]], con [[John Mills]], [[Anthony Wager]], [[Jean Simmons]], [[Valerie Hobson]], [[Alec Guinness]], [[Martita Hunt]] y [[Finlay Currie]]), ''[[The Sound Barrier]]'' ([[1952]], con [[Ralph Richardson]], [[Ann Todd]], [[Nigel Patrick]], [[John Justin]] y [[Denholm Elliott]]), ''[[The Bridge on the River Kwai]]'' ([[1957]], con [[William Holden]], [[Alec Guinness]], [[Jack Hawkins]] y [[Sessue Hayakawa]]), ''[[Lawrence of Arabia (cinta)|Lawrence of Arabia]]'' ([[1962]], con [[Peter O'Toole]], [[Alec Guinness]], [[Anthony Quinn]], [[Jack Hawkins]] y [[Omar Sharif]]), ''[[Doctor Zhivago (cinta)|Doctor Zhivago]]'' ([[1965]], con [[Omar Sharif]], [[Julie Christie]], [[Geraldine Chaplin]], [[Rod Steiger]], [[Alec Guinness]] y [[Tom Courtenay]]), ''[[Ryan's Daughter]]'' ([[1970]], con [[Robert Mitchum]], [[Sarah Miles]], [[John Mills]], [[Christopher Jones]], [[Trevor Howard]] y [[Leo McKern]]), ''[[A Passage to India (cinta)|A Passage to India]]'' ([[1984]], con [[Judy Davis]], [[Victor Banerjee]], [[Peggy Ashcroft]], [[James Fox]] y [[Alec Guinness]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000180 David Lean] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Lean, David}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu]] [[Categoría:Guionistas d'o Reino Uniu]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'o Reino Uniu]] [[Categoría:1908 (naixencias)]] [[Categoría:1991 (muertes)]] 7oo5gr7w1mw6r026d14qqyf7ktnyg0v Richard Thorpe 0 85333 1838268 1785078 2022-07-30T17:08:55Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki :''Iste articlo ye sobre un director cinematografico estausunidense; t'atros usos, se veiga '''[[Richard Thorpe (desambigación)]]'''''. {{Ficha d'actor |nombre = Richard Thorpe |imachen =Richard Thorpe Cheating Cheaters (1934) (cropped).jpg |grandaria imachen =250px |piet de foto = |nombre real = Rollo Smolt Thorpe |calendata naiximiento = [[24 de febrero]] de [[1896]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Hutchinson (Kansas)|Hutchinson]] ([[Kansas]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[1 de mayo]] de [[1991]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Palm Springs (California)|Palm Springs]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Richard Thorpe''' ([[nombre artistico]] de '''Rollo Smolt Thorpe'''), naixito de [[Hutchinson (Kansas)|Hutchinson]] ([[Kansas]]) o [[24 de febrero]] de [[1896]] y muerto en [[Palm Springs (California)|Palm Springs]] ([[California]]) l'[[1 de mayo]] de [[1991]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende primerías d'os [[anyos 1920]], encara que alazetó a suya carrera como actor en as [[cinta]]s de [[cine mudo]]. D'entre a suya filmografía, cal destacar-ne bellas cintas como ''[[Tarzan Escapes]]'' ([[1936]], con [[Johnny Weissmuller]], [[Maureen O'Sullivan]], [[John Buckler]] y [[Benita Hume]]), ''[[The Adventures of Huckleberry Finn (cinta de 1939)|The Adventures of Huckleberry Finn]]'' ([[1939]], con [[Mickey Rooney]], [[Walter Connolly]] y [[William Frawley]]), ''[[Above Suspicion (cinta de 1943)|Above Suspicion]]'' ([[1943]], con [[Joan Crawford]], [[Fred MacMurray]] y [[Basil Rathbone]]), ''[[Malaya (cinta)|Malaya]]'' ([[1949]], con [[Spencer Tracy]], [[James Stewart]] y [[Sydney Greenstreet]]), ''[[Ivanhoe (cinta de 1952)|Ivanhoe]]'' ([[1952]], con [[Robert Taylor]], [[Elizabeth Taylor]], [[Joan Fontaine]], [[George Sanders]], [[Emlyn Williams]], [[Felix Aylmer]] y [[Finlay Currie]]), u ''[[Knights of the Round Table (cinta)|Knights of the Round Table]]'' ([[1953]], con [[Robert Taylor]], [[Ava Gardner]], [[Mel Ferrer]], [[Stanley Baker]], [[Anne Crawford]] y [[Felix Aylmer]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0861703 Richard Thorpe] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=6687357 Richard Thorpe] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Thorpe, Richard}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Kansas]] [[Categoría:1896 (naixencias)]] [[Categoría:1991 (muertes)]] 1rv4dfozx45sdiwdgnpp81ojwvpvit9 Franklin J. Schaffner 0 88733 1838271 1785104 2022-07-30T17:17:34Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Franklin J. Schaffner |imachen =Franklin J. Schaffner.jpg |grandaria imachen =250px |piet de foto = |nombre real = Franklin James Schaffner |calendata naiximiento = [[30 de mayo]] de [[1920]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Japan.svg|22px|border]] [[Tokio]] ([[Chapón]]) |calendata muerte = [[2 de chulio]] de [[1989]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Santa Monica (California)|Santa Monica]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = Helen Jean Gilchrist ([[1948]]-[[1989]]) |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Franklin James Schaffner''', conoixito por o suyo [[nombre artistico]] de '''Franklin J. Schaffner''', estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], naixito de [[Tokio]] ([[Chapón]]) o [[30 de mayo]] de [[1920]] y muerto en [[Santa Monica (California)|Santa Monica]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) o [[2 de chulio]] de [[1989]]. Recibió quantos premios mientres a suya carrera cinematografica en o [[cine estausunidense]]. Entre a suya filmografía, cal destacar bellas [[cinta]]s, como ''[[Planet of the Apes (cinta de 1968)|Planet of the Apes]]'' ([[1968]], con [[Charlton Heston]], [[Roddy McDowall]], [[Kim Hunter]], [[Maurice Evans]], [[James Whitmore]], [[James Daly]] y [[Linda Harrison]]), ''[[Patton (cinta)|Patton]]'' ([[1970]], con [[George C. Scott]], [[Karl Malden]], [[Michael Bates]] y [[Karl Michael Vogler]]), ''[[Nicholas and Alexandra]]'' ([[1971]], con [[Michael Jayston]] y [[Janet Suzman]]), ''[[Papillon (cinta)|Papillon]]'' ([[1973]], con [[Steve McQueen]] y [[Dustin Hoffman]]), u ''[[The Boys from Brazil (cinta)|The Boys from Brazil]]'' ([[1978]], con [[Gregory Peck]], [[Laurence Olivier]] y [[James Mason]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0769874 Franklin J. Schaffner] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.ibdb.com/person.php?id=16080 Franklin J. Schaffner] en [[Internet Broadway Database]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=5505 Franklin J. Schaffner] en [[Find A Grave]]. {{DEFAULTSORT:Schaffner, Franklin J.}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Tokio]] [[Categoría:1920 (naixencias)]] [[Categoría:1989 (muertes)]] dexzp2q27wisfj1e3nwicu5qg5tmiay Ken Russell 0 94747 1838289 1785116 2022-07-31T08:20:56Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Ken Russell |imachen = Ken Russell in 1971.jpg |grandaria imachen = 225px |piet de foto = |nombre real = Henry Kenneth Alfred Russell |calendata naiximiento = [[3 de chulio]] de [[1927]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Southampton]] ([[Hampshire]], [[Anglaterra]], [[Reino Uniu]]) |calendata muerte = [[27 de noviembre]] de [[2011]]<ref name="Guardian">{{en}} [http://www.guardian.co.uk/film/2011/nov/28/ken-russell-dies-aged-84?CMP=twt_gu ''Ken Russell dies aged 84''], en o diario ''[[The Guardian]]''.</ref> |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United Kingdom.svg|22px|border]] [[Londres]] ([[Anglaterra]], [[Reino Uniu]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = [[Shirley Ann Russell]] ([[1956]]–[[1978]])<br />Vivian Jolly ([[1983]]–[[1991]])<br />[[Hetty Baynes]] ([[1992]]-[[1999]]<br />Lisi Tribble ([[2001]]-[[2011]]) |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Ken Russell''' (''Henry Kenneth Alfred Russell''), naixito de [[Southampton]] ([[Hampshire]], [[Anglaterra]]) o [[3 de chulio]] de [[1927]] y muerto en [[Londres]] ([[Anglaterra]]) o [[27 de noviembre]] de [[2011]],<ref name="Guardian"/> estió un [[director cinematografico]] [[Reino Uniu|britanico]], activo en o [[cine britanico]] dende meyatos d'os [[anyos 1950]] y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía, se puet citar bellas [[cinta]]s, como ''[[Women in Love (cinta)|Women in Love]]'' ([[1969]], con [[Alan Bates]], [[Oliver Reed]], [[Glenda Jackson]], [[Jennie Linden]] y [[Eleanor Bron]]), ''[[The Devils (cinta)|The Devils]]'' ([[1971]], con [[Oliver Reed]], [[Vanessa Redgrave]], [[Dudley Sutton]], [[John Woodvine]] y [[Gemma Jones]]), ''[[Tommy (cinta)|Tommy]]'' ([[1975]], con [[Ann-Margret]], [[Oliver Reed]], [[Roger Daltrey]], [[Tina Turner]], [[Elton John]], [[Eric Clapton]], [[Keith Moon]], [[Paul Nicholas]], [[Jack Nicholson]] y [[Robert Powell]]) u ''[[Altered States]]'' ([[1980]], con [[William Hurt]], [[Blair Brown]], [[Bob Balaban]], [[Charles Haid]], [[Thaao Penghlis]] y [[Drew Barrymore]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001692 Ken Russell] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. == Referencias == {{Listaref}} {{DEFAULTSORT:Russell, Ken}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'o Reino Uniu]] [[Categoría:Naixius de Hampshire]] [[Categoría:1927 (naixencias)]] [[Categoría:2011 (muertes)]] na1bjo5vlihn7dlpe34sg1qqbuwxqq1 Edward Dmytryk 0 100542 1838241 1785212 2022-07-30T16:32:58Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Edward Dmytryk |imachen =Dmytryk before House committee.jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[4 de setiembre]] de [[1908]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Canada.svg|22px|border]] [[Grand Forks (Columbia Britanica)|Grand Forks]] ([[Columbia Britanica]], [[Canadá]]) |calendata muerte = [[1 de chulio]] de [[1999]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Encino (Los Angeles)|Encino]], [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] y [[montador cinematografico]] |conchuche = |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Edward Dmytryk''', naixito de [[Grand Forks (Columbia Britanica)|Grand Forks]] ([[Columbia Britanica]], [[Canadá]]) o [[4 de setiembre]] de [[1908]] y muerto en [[Encino (Los Angeles)|Encino]], [[Los Angeles]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) l'[[1 de chulio]] de [[1999]], estió un [[director cinematografico]] y [[montador cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]] d'orichen [[Canadá|canadiense]] (encara que os suyos oríchens etnicos yeran [[ucraineses]]). Activo en o [[cine estausunidense]] dende zaguerías d'os [[anyos 1920]], estió uno d'os directors encluyitos en a [[lista negra de Hollywood]] (''blacklisted'' en luengache d'ixas envueltas) mientres a persecución d'o senador [[Joseph McCarthy]] contra a presunta enfluyencia d'o [[comunismo]] en o cine estausunidense. D'entre a suya filmografía, se puet destacar bellas [[cinta]]s como ''[[Tender Comrade]]'' ([[1943]], con [[Ginger Rogers]], [[Robert Ryan]], [[Ruth Hussey]], [[Kim Hunter]], [[Patricia Collinge]] y [[Mady Christians]]), ''[[The Caine Mutiny (cinta)|The Caine Mutiny]]'' ([[1954]], con [[Humphrey Bogart]], [[José Ferrer (actor)|José Ferrer]], [[Van Johnson]] y [[Fred MacMurray]]), ''[[The Young Lions (cinta)|The Young Lions]]'' ([[1958]], con [[Marlon Brando]], [[Montgomery Clift]], [[Dean Martin]], [[Hope Lange]], [[May Britt]] y [[Maximilian Schell]]) u ''[[Lo sbarco di Anzio]]'' ([[1968]], con [[Robert Mitchum]], [[Peter Falk]] y [[Robert Ryan]]). == Filmografía == * [[1935]]: ''[[The Hawk (cinta de 1935)|The Hawk]]''. * [[1939]]: ''[[Million Dollar Legs (cinta de 1939)|Million Dollar Legs]]'' (no acreditato). * [[1939]]: ''[[Television Spy]]''. * [[1940]]: ''[[Emergency Squad (cinta)|Emergency Squad]]''. * [[1940]]: ''[[Golden Gloves (cinta de 1940)|Golden Gloves]]''. * [[1940]]: ''[[Mystery Sea Raider]]''. * [[1940]]: ''[[Her First Romance]]''. * [[1941]]: ''[[The Devil Commands]]''. * [[1941]]: ''[[Under Age (cinta de 1941)|Under Age]]''. * [[1941]]: ''[[Sweetheart of the Campus]]''. * [[1941]]: ''[[The Blonde from Singapore]]''. * [[1941]]: ''[[Secrets of the Lone Wolf]]''. * [[1941]]: ''[[Confessions of Boston Blackie]]''. * [[1942]]: ''[[Counter-Espionage]]''. * [[1942]]: ''[[Seven Miles from Alcatraz]]''. * [[1943]]: ''[[Hitler's Children (cinta)|Hitler's Children]]''. * [[1943]]: ''[[The Falcon Strikes Back]]''. * [[1943]]: ''[[Captive Wild Woman]]''. * [[1943]]: ''[[Behind the Rising Sun (cinta)|Behind the Rising Sun]]''. * [[1943]]: ''[[Tender Comrade]]'', con [[Ginger Rogers]], [[Robert Ryan]], [[Ruth Hussey]], [[Kim Hunter]], [[Patricia Collinge]] y [[Mady Christians]]. * [[1944]]: ''[[Murder, My Sweet]]''. * [[1945]]: ''[[Back to Bataan]]''. * [[1945]]: ''[[Cornered (cinta)|Cornered]]''. * [[1946]]: ''[[Till the End of Time (cinta)|Till the End of Time]]''. * [[1947]]: ''[[So Well Remembered]]''. * [[1947]]: ''[[Crossfire (cinta)|Crossfire]]''. * [[1949]]: ''[[Obsession (cinta de 1949)|Obsession]]''. * [[1949]]: ''[[Give Us This Day]]''. * [[1952]]: ''[[The Sniper (cinta de 1952)|The Sniper]]''. * [[1952]]: ''[[Mutiny (cinta)|Mutiny]]''. * [[1952]]: ''[[Eight Iron Men]]''. * [[1953]]: ''[[The Juggler (cinta)|The Juggler]]''. * [[1954]]: ''[[The Caine Mutiny (cinta)|The Caine Mutiny]]'', con [[Humphrey Bogart]], [[José Ferrer (actor)|José Ferrer]], [[Van Johnson]] y [[Fred MacMurray]]. * [[1954]]: ''[[Broken Lance]]''. * [[1954]]: ''[[The End of the Affair (cinta de 1955)|The End of the Affair]]''. * [[1955]]: ''[[Soldier of Fortune (cinta)|Soldier of Fortune]]''. * [[1955]]: ''[[The Left Hand of God]]''. * [[1956]]: ''[[The Mountain (cinta de 1956)|The Mountain]]''. * [[1957]]: ''[[Raintree County (cinta)|Raintree County]]''. * [[1958]]: ''[[The Young Lions (cinta)|The Young Lions]]'', con [[Marlon Brando]], [[Montgomery Clift]], [[Dean Martin]], [[Hope Lange]], [[May Britt]] y [[Maximilian Schell]]. * [[1959]]: ''[[The Blue Angel (cinta de 1959)|The Blue Angel]]''. * [[1959]]: ''[[Warlock (cinta de 1959)|Warlock]]''. * [[1962]]: ''[[Walk on the Wild Side (cinta)|Walk on the Wild Side]]''. * [[1962]]: ''[[The Reluctant Saint]]''. * [[1964]]: ''[[The Carpetbaggers]]''. * [[1964]]: ''[[Where Love Has Gone (cinta)|Where Love Has Gone]]''. * [[1965]]: ''[[Mirage (cinta de 1965)|Mirage]]''. * [[1966]]: ''[[Alvarez Kelly]]''. * [[1968]]: ''[[Lo sbarco di Anzio]]'', con [[Robert Mitchum]], [[Peter Falk]] y [[Robert Ryan]]. * [[1968]]: ''[[Shalako (cinta)|Shalako]]''. * [[1972]]: ''[[Bluebeard (cinta de 1972)|Bluebeard]]''. * [[1975]]: ''[[The 'Human' Factor]]''. == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0229424/ ''Edward Dmytryk''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Dmytryk, Edward}} [[Categoría:Directors cinematograficos de Canadá]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius d'a Columbia Britanica]] [[Categoría:1908 (naixencias)]] [[Categoría:1999 (muertes)]] gtuy91b6eqx617y2ptvc651k29wxo3y José Luis Sáenz de Heredia 0 101697 1838237 1818169 2022-07-30T12:05:14Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = José Luis Sáenz de Heredia |imachen =Festival de Cine de San Sebastián (30 de 110) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[10 d'abril]] de [[1911]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|22px|border]] [[Madrit]] ([[Espanya]]) |calendata muerte = [[4 de noviembre]] de [[1992]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px|border]] [[Madrit]] ([[Espanya]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] y [[politico]] |conchuche = |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''José Luis Sáenz de Heredia''', naixito de [[Madrit]] o [[10 d'abril]] de [[1911]] y muerto en ixa mesma capital o [[4 de noviembre]] de [[1992]], estió un [[director cinematografico]] y [[politico]] [[Espanya|espanyol]], con quantos premios y distincions recibitos mientres a suya carrera cinematografica. Muit partidario d'o [[franquismo]], tamién tenió cargos politicos mientres a [[dictadura]] de [[Francisco Franco]], estando-ne amás o director d'a polemica cinta ''[[Raza (cinta)|Raza]]'', con [[guión]] d'o mesmo dictador Franco (con [[pseudonimo]]). D'entre a suya filmografía, se pueden destacar bellas [[cinta]]s como ''[[Raza (cinta)|Raza]]'' ([[1941]], con [[Alfredo Mayo]], [[Ana Mariscal]], [[José Nieto]], [[Blance de Silos]], [[Rosina Mendía]], [[Pilar Soler]] y [[Manuel Soto]]), ''[[Todo es posible en Granada]]'' ([[1954]], con [[Merle Oberon]], [[Francisco Rabal]], [[Peter Damon]], [[Rafael Bardem]] y [[Félix Dafauce]]), ''[[Historias de la radio]]'' ([[1955]], con [[Francisco Rabal]], [[Margarita Andrey]], [[Xan das Bolas]], [[Alberto Romea]], [[Guadalupe Muñoz Sampedro]], [[José Luis Ozores]], [[Adrián Ortega]], [[José Orjas]] y [[José Isbert]]), ''[[La verbena de la Paloma (cinta de 1963)|La verbena de la Paloma]]'' ([[1963]], con [[Concha Velasco]], [[Vicente Parra]], [[Ángel Garasa]], [[Mercedes Vecino]], [[Milagros Leal]] y [[Irán Eory]]), ''[[Franco, ese hombre]]'' ([[1964]], decumental), ''[[¡Se armó el belén!]]'' ([[1970]], con [[Paco Martínez Soria]], [[Germán Cobos]], [[Irán Eory]], [[Julia Caba Alba]], [[Rafael López Somoza]], [[Javier Loyola]], [[Erasmo Pascual]], [[Manuel Toscano]], [[Ángel de Andrés]]), ''[[Don Erre que erre]]'' ([[1970]], con [[Paco Martínez Soria]], [[Mari Carmen Prendes]], [[José Sacristán]], [[Josele Román]], [[Tomás Blanco]], [[Guillermo Marín]], [[Valeriano Andrés]], [[Alfonso del Real]] y [[Manuel Alexandre]]), u ''[[La decente (cinta)|La decente]]'' ([[1971]], con [[Concha Velasco]], [[Alfredo Landa]], [[José Luis López Vázquez]], [[Fernando Guillén]], [[Josele Román]] y [[Julia Caba Alba]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0844538 ''José Luis Sáenz de Heredia''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Saenz de Heredia, Jose Luis}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'a Comunidat de Madrit]] [[Categoría:Naixius de Madrit]] [[Categoría:Politicos d'a Comunidat de Madrit]] [[Categoría:1911 (naixencias)]] [[Categoría:1992 (muertes)]] m6fdg9ke45dc3c22wmfdejvl9pl548f George Roy Hill 0 103288 1838262 1785286 2022-07-30T16:52:56Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = George Roy Hill |imachen = George Roy Hill (cropped).jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[20 d'aviento]] de [[1921]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Minneapolis]] ([[Minnesota]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = [[27 d'aviento]] de [[2002]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = [[Louisa Horton Hill]] ([[1951]]-?; [[esvurcio]]) |fillos = 4 |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''George Roy Hill''', naixito de [[Minneapolis]] ([[Minnesota]], [[Estaus Unius]]) o [[20 d'aviento]] de [[1921]] y muerto en [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) o [[27 d'aviento]] de [[2002]], estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[teatro]] y en o [[cine estausunidense]]s dende primerías d'os [[anyos 1950]]. D'entre a suya filmografía, se puet mencionar as suyas direccions en bellas [[cinta]]s como ''[[Period of Adjustment (cinta)|Period of Adjustment]]'' ([[1962]], con [[Anthony Franciosa]], [[Jane Fonda]], [[Jim Hutton]], [[Lois Nettleton]] y [[John McGiver]]), ''[[Toys in the Attic (cinta)|Toys in the Attic]]'' ([[1963]], con [[Dean Martin]], [[Geraldine Page]], [[Gene Tierney]] y [[Wendy Hiller]]), ''[[Hawaii (cinta)|Hawaii]]'' ([[1966]], con [[Julie Andrews]], [[Max von Sydow]], [[Gene Hackman]], [[Jocelyne LaGarde]], [[Richard Harris]] y [[Carroll O'Connor]]), ''[[Thoroughly Modern Millie]]'' ([[1967]], con [[Julie Andrews]], [[James Fox]], [[Mary Tyler Moore]], [[John Gavin]], [[Carol Channing]] y [[Beatrice Lillie]]), ''[[Butch Cassidy and the Sundance Kid]]'' ([[1969]], con [[Paul Newman]], [[Robert Redford]] y [[Katharine Ross]]), ''[[The Sting]]'' ([[1973]], con [[Paul Newman]], [[Robert Redford]] y [[Robert Shaw]]), u ''[[A Little Romance]]'' ([[1979]], con [[Laurence Olivier]], [[Diane Lane]], [[Thelonious Bernard]], [[Arthur Hill]] y [[Sally Kellerman]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0001351/ ''George Roy Hill''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.ibdb.com/person.asp?ID=15110 ''George Roy Hill''] en [[Internet Broadway Database]]. {{DEFAULTSORT:Hill, George Roy}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Minnesota]] [[Categoría:1921 (naixencias)]] [[Categoría:2002 (muertes)]] 2zt09txijypqv5pj21la8gouu7a5n0q George Archainbaud 0 103978 1838243 1785295 2022-07-30T16:36:44Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = George Archainbaud |imachen =George Archainbaud 1921.jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[7 de mayo]] de [[1890]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[París]] ([[Tercera Republica Francesa]]) |calendata muerte = [[20 de febrero]] de [[1959]] |puesto muerte = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Beverly Hills]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = Katherine Johnston ([[1921]]-[[1959]]) |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''George Archainbaud''' estió un [[director cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]] d'orichen [[Francia|francés]], naixito o [[7 de mayo]] de [[1890]] de [[París]] ([[Tercera Republica Francesa]], hue [[Francia]]) y muerto en [[Beverly Hills]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) por un [[infarcto de miocardio]] o [[20 de febrero]] de [[1959]]. Estió activo en o [[cine estausunidense]] dende meyatos d'os [[anyos 1910]]. D'entre a suya filmografía como director, se puet mencionar bellas [[cinta]]s, como ''[[The Shadow of the Desert]]'' ([[1924]], con [[Frank Mayo]], [[Mildred Harris]] y [[Norman Kerry]]), ''[[Broadway Scandals]]'' ([[1929]], con [[Sally O'Neil]], [[Jack Egan]] y [[Carmel Myers]]), ''[[The Silver Horde (cinta de 1930)|The Silver Horde]]'' ([[1930]], con [[Evelyn Brent]], [[Louis Wolheim]], [[Joel McCrea]], [[Raymond Hatton]], [[Jean Arthur]]), ''[[The Lost Squadron]]'' ([[1932]], con [[Richard Dix]], [[Mary Astor]] y [[Robert Armstrong]]), ''[[State's Attorney (cinta de 1932)|State's Attorney]]'' ([[1932]], con [[John Barrymore]], [[Helen Twelvetrees]] y [[Jill Esmond]]), ''[[Her Jungle Love]]'' ([[1938]], con [[Dorothy Lamour]], [[Ray Milland]] y [[Lynne Overman]]), u ''[[The Kansan (cinta)|The Kansan]]'' ([[1943]], con [[Richard Dix]], [[Jane Wyatt]] y [[Albert Dekker]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0002179/ ''George Archainbaud''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. * {{en}} [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=18326 ''George Archainbaud''] en [[Find a Grave]]. {{DEFAULTSORT:Archainbaud, George}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de París]] [[Categoría:1890 (naixencias)]] [[Categoría:1959 (muertes)]] 7brfg25oawvnlj4ppr167on3i27bwws Fernando Colomo 0 104200 1838236 1818163 2022-07-30T12:04:13Z Cembo123 6885 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Fernando Colomo |imachen =Fernando Colomo en los Premios Goya 2017.jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = Fernando Colomo Gómez |calendata naiximiento = [[2 de febrero]] de [[1946]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Spain 1945 1977.svg|22px|border]] [[Madrit]] ([[Espanya]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupazión = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |conchuche = |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Fernando Colomo''' ([[nombre artistico]] de '''Fernando Colomo Gómez'''), naixito de [[Madrit]] o [[2 de febrero]] de [[1946]], ye un destacato [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Espanya|espanyol]], activo en o [[cine espanyol]] dende primerías d'os [[anyos 1960]], con nomás que 16 anyadas, y con quantos premios recibitos mientres a suya carrera cinematografica. Amás de treballar en o mundo d'o cine, ha feito tamién quantas [[Serie de televisión|series de televisión]]. D'entre a suya filmografía como director, se puet mencionar bell una d'as suyas [[cinta]]s, como ''[[¿Qué hace una chica como tú en un sitio como éste?]]'' ([[1978]], con [[Carmen Maura]], [[Concha Grégori]], [[Félix Rotaeta]], [[Héctor Alterio]], [[Kiti Manver]] y [[Joaquín Hinojosa]]), ''[[El caballero del dragón]]'' ([[1985]], con [[Klaus Kinski]], [[Harvey Keitel]] y [[Fernando Rey]]), ''[[Bajarse al moro (cinta)|Bajarse al moro]]'' ([[1989]], con [[Antonio Banderas]], [[Verónica Forqué]], [[Aitana Sánchez-Gijón]], [[Chus Lampreave]] y [[Juan Echanove]]), ''[[El efecto mariposa]]'' ([[1995]], con [[Coque Malla]], [[María Barranco]], [[Rosa María Sardà]], [[Peter Sullivan]] y [[James Fleet]]), u ''[[Al sur de Granada]]'' ([[2003]], con [[Matthew Goode]], [[Verónica Sánchez]], [[James Fleet]] y [[Guillermo Toledo]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0173101 ''Fernando Colomo''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Colomo, Fernando}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'a Comunidat de Madrit]] [[Categoría:Guionistas d'a Comunidat de Madrit]] [[Categoría:Naixius de Madrit]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'a Comunidat de Madrit]] [[Categoría:1946 (naixencias)]] br04wqsntgj8jv3jw1x29d7d8ba41cm Bruce Beresford 0 104436 1838240 1785306 2022-07-30T16:30:21Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Bruce Beresford |imachen =Bruce Beresford 2016 (1GEfTW9wxpc).jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = |calendata naiximiento = [[16 d'agosto]] de [[1940]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Australia.svg|22px|border]] [[Sydney]] ([[Nueva Galas d'o Sud]], [[Australia]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupazión = [[Director cinematografico]] |conchuche = |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = [http://www.bruceberesford.org/ www.BruceBeresford.org] |anotacions = }} '''Bruce Beresford''', naixito de [[Sydney]] ([[Nueva Galas d'o Sud]], [[Australia]]) o [[16 d'agosto]] de [[1940]], y un destacato [[director cinematografico]] [[Australia|australián]], activo en o [[cine australián]] en primeras y en o [[cine estausunidense]] dimpués dende primerías d'os [[anyos 1970]], y con quantos reconoiximientos recibitos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía como director, se puet destacar bellas [[cinta]]s, como ''[[Tender Mercies]]'' ([[1983]], con [[Robert Duvall]], [[Tess Harper]], [[Betty Buckley]], [[Wilford Brimley]], [[Ellen Barkin]] y [[Allan Hubbard]]), ''[[Driving Miss Daisy]]'' ([[1989]], con [[Morgan Freeman]], [[Jessica Tandy]], [[Dan Aykroyd]], [[Esther Rolle]] y [[Patti Lupone]]), u ''[[Silent Fall]]'' ([[1994]], con [[Richard Dreyfuss]], [[Linda Hamilton]], [[John Lithgow]], [[J. T. Walsh]] y [[Liv Tyler]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.bruceberesford.org/ Pachina web oficial de Bruce Beresford]. * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000915 ''Bruce Beresford''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Beresford, Bruce}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Australia]] [[Categoría:Naixius de Sydney]] [[Categoría:1940 (naixencias)]] 359toz3pbuo4lcr66w5fve0wx2onq2q Jon Avnet 0 104450 1838248 1785308 2022-07-30T16:38:06Z Cembo123 6885 +imachen wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Jon Avnet |imachen =Jon Avnet.jpg |grandaria_imachen =250px |piet de foto = |nombre real = Jonathan Michael Avnet |calendata naiximiento = [[17 de noviembre]] de [[1949]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupazión = [[Director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] |conchuche = Barbara Brody |fillos = |oscars = |globos = |BAFTAs = |emmys = |sags = |tonys = |grammys = |canas = |berlinale = |san sabastián = |goyas = |césars = |ariel = |cóndor = |david = |deutscher = |nombre premio1 = |premio1 = |nombre premio2 = |premio2 = |nombre premio3 = |premio3 = |nombre premio4 = |premio4 = |nombre premio5 = |premio5 = |nombre premio6 = |premio6 = |nombre premio7 = |premio7 = |nombre premio8 = |premio8 = |nombre premio9 = |premio9 = |nombre premio10 = |premio10 = |sitio web = |anotacions = }} '''Jon Avnet''' ([[nombre artistico]] de '''Jonathan Michael Avnet'''), naixito de [[Nueva York]] ([[Nueva York (estato)|Nueva York]], [[Estaus Unius]]) o [[17 de noviembre]] de [[1949]], ye un [[director cinematografico]], [[guionista]] y [[productor cinematografico]] [[Estaus Unius|estausunidense]], activo en o [[cine estausunidense]] dende meyatos d'os [[anyos 1970]] y con quantos premios y reconoiximientos mientres a suya carrera cinematografica. D'entre a suya filmografía como director, se puet destacar bell una d'as suyas [[cinta]]s, como ''[[Fried Green Tomatoes]]'' ([[1991]], con [[Kathy Bates]], [[Jessica Tandy]], [[Mary Stuart Masterson]] y [[Mary-Louise Parker]]), ''[[The War (cinta de 1994)|The War]]'' ([[1994]], con [[Elijah Wood]], [[Kevin Costner]], [[Mare Winningham]] y [[Lexi Randall]]), ''[[Up Close & Personal]]'' ([[1996]], con [[Robert Redford]], [[Michelle Pfeiffer]], [[Stockard Channing]] y [[Joe Mantegna]]), u ''[[Righteous Kill]]'' ([[2008]], con [[Robert De Niro]], [[Al Pacino]], [[Donnie Wahlberg]], [[John Leguizamo]], [[Curtis Jackson]], [[Carla Gugino]] y [[Brian Dennehy]]). == Vinclos externos == * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0000816 ''Jon Avnet''] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Avnet, Jon}} [[Categoría:Directors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Guionistas d'Estaus Unius]] [[Categoría:Productors cinematograficos d'Estaus Unius]] [[Categoría:Naixius de Nueva York]] [[Categoría:1949 (naixencias)]] dxxurk26cg0n57n6tiiw6y2pr3livd7 Amecameca 0 104681 1838249 1782071 2022-07-30T16:38:16Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de localidat |nombre = Amecameca |nombre_oficial = Municipio d'Amecameca |imachen = [[Imachen:AmecaandIztacc.JPG|250px]]<br />Amecameca de Juárez |país = Mexico |bandera_país = Flag of Mexico.svg |bandera = |escudo = |escudo_grandaria = 90px |superficie = 465.7 |tprechión = |rechión = |tpprovincia = |provincia = |población = 48 021 |calendata = 2010 |densidat = |altaria = |ríos = |cp = |web = http://www.amecameca.gob.mx |situación = [[Imachen:Amecameca en el Estado de Mexico.svg|250px]] }} '''Amecameca''' ye un municipio d'o [[estato de Mexico]], en [[Mexico]]. A suya población ye de 38.907 habitants en una [[superficie]] de 84,1&nbsp;[[Kilometro quadrau|km²]]. Se troba a man de [[Ciudat de Mexico]], en dirección norte. O municipio tien una minoría etnica [[azteca]] e per ixo s'ha puesto conservar lo nombre tradicional en la luenga d'istos: '''''Amaquemecan'''''. == Vinclos externos == * [http://www.amecameca.gob.mx Pachina web municipal]. {{Municipios de l'Estato de Mexico}} [[Categoría:Municipios d'o estau de Mexico]] amozbitmizyqpcjnb80xez0w6pb5al3 Wikipedia:Usuarios activos 4 108626 1838234 1838193 2022-07-30T11:59:45Z Jembot 32402 Bot: Actualizando ranking wikitext text/x-wiki {{/begin|500}} |- | 1 || [[User:Willtron|Willtron]] (Admin) || [[Special:Contributions/Willtron|{{formatnum:297}}]] |- | 2 || [[User:Wilkez|Wilkez]] || [[Special:Contributions/Wilkez|{{formatnum:51}}]] |- | 3 || [[User:Cembo123|Cembo123]] (Admin) || [[Special:Contributions/Cembo123|{{formatnum:35}}]] |- | 4 || [[User:Iggy1975|Iggy1975]] || [[Special:Contributions/Iggy1975|{{formatnum:25}}]] |- | 5 || [[User:Francisco Javier Cebrián|Francisco Javier Cebrián]] || [[Special:Contributions/Francisco Javier Cebrián|{{formatnum:15}}]] |- | 6 || [[User:Aacases|Aacases]] || [[Special:Contributions/Aacases|{{formatnum:6}}]] |- | 7 || [[User:EduardoGG|EduardoGG]] || [[Special:Contributions/EduardoGG|{{formatnum:5}}]] |- | 8 || [[User:Wrg6jcstbwtcu|Wrg6jcstbwtcu]] || [[Special:Contributions/Wrg6jcstbwtcu|{{formatnum:3}}]] |- | 9 || [[User:FMSky|FMSky]] || [[Special:Contributions/FMSky|{{formatnum:2}}]] |- | 10 || [[User:Ali kkan|Ali kkan]] || [[Special:Contributions/Ali kkan|{{formatnum:1}}]] |- | 11 || [[User:Hogyncymru|Hogyncymru]] || [[Special:Contributions/Hogyncymru|{{formatnum:1}}]] |- | 12 || [[User:1234qwer1234qwer4|1234qwer1234qwer4]] || [[Special:Contributions/1234qwer1234qwer4|{{formatnum:1}}]] |- | 13 || [[User:Ahti-Saku|Ahti-Saku]] || [[Special:Contributions/Ahti-Saku|{{formatnum:1}}]] |- | 14 || [[User:Rei Momo|Rei Momo]] || [[Special:Contributions/Rei Momo|{{formatnum:1}}]] |- | 15 || [[User:Eccekevin|Eccekevin]] || [[Special:Contributions/Eccekevin|{{formatnum:1}}]] |- | 16 || [[User:Gerd Eichmann|Gerd Eichmann]] || [[Special:Contributions/Gerd Eichmann|{{formatnum:1}}]] |- | 17 || [[User:Jarash|Jarash]] || [[Special:Contributions/Jarash|{{formatnum:1}}]] |- | 18 || [[User:Mashkawat.ahsan|Mashkawat.ahsan]] || [[Special:Contributions/Mashkawat.ahsan|{{formatnum:1}}]] |- | 19 || [[User:Fablandearagones|Fablandearagones]] || [[Special:Contributions/Fablandearagones|{{formatnum:1}}]] {{/end}} cb594tc2ip71f8wz3mlnar6q25qspxi Castel Nuovo 0 111008 1838252 1789567 2022-07-30T16:39:50Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ficha d'edificio |nombre = Maschio Angioino |nombre nativo = Castel Nuovo |imachen = [[imachen:Napoli - Maschio Angioino.JPG|250px]] |descripción = Castiello de Castel Nuovo |situación = [[Nápols|Naples]] |adreza = |estato = [[Italia]] |país = |tpdivisión = |división = |coordenatas = |tipo = |estilo = [[Arquitectura renaixentista|Renaixentista]] |función = [[Fortaleza]] |material = |catalogación = |construcción = sieglos [[sieglo XIII|XIII]]-[[sieglo XV|XV]] |inicio = |fin = |inauguración = |destrucción = |fundador = |destructor = |arquitecto = |incheniero estructural = |incheniero de servicios = |incheniero civil = |atros = |premios = |web = |latd=|latm=|lats=|latNS=|longd=|longm=|longs=|longEW= |mapa_loc=Italia }} '''Castel Nuovo''', u '''Castello Nuovo'''<ref>Valeria Rosa, ''Napoli e la magica atmosfera della Piazza del Plebiscito.'' [http://www.volipindarici.it/appunti/napoli/centro/napc_12.htm]</ref>, u comunment '''Maschio Angioino''' (''Masclo [[Casa Capeta d'Anchú|Anchevín]]''; en napolitán '''Castiello Nuovo''''','' u '''Maschio Angiuino''''';'' en o ''[[Romance d'as Queixas d'Alfonso V]],'' '''Castel Nou''') ye un castiello historico medieval y d'o [[Renaiximiento]], y uno d'os simbolos d'a ciudat de [[Nápols|Naples]]. En 2015, iste castiello ye la seu d'a Società Napoletana di Storia Patria, d'o comité napolitano d'o Istituto per la Storia del Risorgimento Italiano, y bi está tamién o Museo Civico de Castel Nuovo. == Historia == === Os oríchens y o periodo anchevín === [[imachen:Nàpols - Castel Nuovo.jpg|thumb|upright=0.9|left|Castel Nuovo de nueitz]] A construcción d'o suyo nuclio antigo se debe a la iniciativa de [[Carlos I d'Anchú|Carlos I de Naples]], que en [[1266]], trespasó la capital dende [[Palermo]] a [[Nápols|Naples]].<ref name=Pubblicomit>''Mura e castelli di Napoli'', Pubblicomit, 1999</ref> A presencia d'una [[monarquía]] externa constituyó, a redol d'o poder reyal, un polo urbanistico alternativo, formau por o puerto y los dos castiellos cercanos, [[Castel Capuano]] e [[Castel dell'Ovo]]. A istos dos castiellos existents, os D'Anchú adhibieron o principal, Castel Nuovo (''Chastiau neuf'').<ref name=Pubblicomit /> Dica allora, la residencia reyal de Naples yera [[Castel Capuano]], pero lo rei querié edificar un nuevo castiello ta la cort a man d'o mar y principió en 1279 a construcción d'o ''Castrum Novum,'' que se remató 1282. Pero, por la perda d'a corona de Secilia y otros avenimientos, Carlos I nunca habitó lo castiello. En 1285, o succesor [[Carlos II d|Carlos II de Naples]] s'instala con la cort, lo enampla y lo repule. Igualment, o suyo fillo [[Roberto I de Naples]] que, a partir de 1309, fa d'o lugar un notable centro de cultura, hospedando a chents de letras como [[Petrarca]], [[Giovanni Boccaccio|Boccacio]], y artistas como [[Giotto di Bondone|Giotto]], que pinta en 1332 la capiella (''Cappella Palatina''). === Os aragoneses === En 1443, [[Alifonso V d'Aragón]], que heba conquiesto o trono de Naples, establió en o castiello una cort ta competir con a cort de Lorenzo de Medici, reconstruyindo la fortaleza completament con a forma actual, y mantenendo la suya función de centro de poder reyal. Os treballos se fizon a partir de 1453 e se rematoron en 1479, dimpués d'a muerte d'o rei. == Descripción == D'a fortaleza d'a casa anchevina se conserva la capiella palatina, qualques torres y las murallas. O castiello, en parte reconstruyito por Alifonso V d'Aragón se presenta de planta irregularment trapezoidal y esfenso por cinco grans torres. As tres torres an se troba la entra son as torres de «San Giorgio», de «Mezzo» y de «Guardia» (de cucha a dreita), tanimientres as dos d'o costau enta o mar son as torres de l'«Oro» y de «Beverello» (encara de cucha a dreita). A redol d'o castiello bi está lo fueso d'esfensa.<ref>''Il Maschio Angioino'', De Feo Italo, Azienda Autonoma di cura e Turismo, 1969</ref> === Arco de triunfo === [[imachen:NapoliMaschioAngioinoArcoLaurana3.jpg|thumb|upright=0.9|right|Relieu con la entra d'Alifonso V en Naples]] [[imachen:Naples, Italy - Castel Nuovo.jpg|222px|thumb|upright=0.9|left|Arco de triunfo d'Alifonso V, de Castel Nuovo]] Entre as dos torres que esfienden la entra bi ha un arco de triunfo, que celebra la conquiesta d'o [[Reino de Nápols|reino de Naples]] por Alifonso V en 1443 y a suya entra en a capital. Ye una obra d'o renaiximiento italiano, que remera a l'arquitectura d'os emperadors romanos.<ref>Adolfo Avena, ''Il restauro dell'arco d'Alfonso d'Aragona in Napoli'', Danesi - Roma, 1908</ref><ref name="ReferenceA">''Napoli aragonese tra castelli, vicoli e taverne'', Editrice Electa, 1999</ref> Consta d'un arco inferior con columnas corintias. Encima, un relieu con a entra d'Alifonso V en Naples. Superpuesto, un arco entre columnas chonicas. Encima, las estatuas d'as quatro virtutz (Templanza, Chusticia, Fortaleza, Magnanimidat). L'arco está coronau por una estatua de sant Miguel. === Capiella palatina === [[imachen:Vista dal balconcinoMaschio Angioino.jpg|thumb|upright=0.9|Frontera d'a capiella d'o palacio dende l'interior d'o patio d'o castiello]] A [[capiella]] d'o palacio ("Cappella palatina"), u ilesia de Sant Sabastián u de Santa Barbara, ye d'arquitectura [[Arquitectura gotica|gotica]] d'a epoca anchevina (sieglo XIV). La [[frontera]] sobre o patio interno presenta un portico renaixentista, con [[releu (arte)|relieu]]s feitos por [[Andrea dell'Aquila]] y [[Francesco Laurana]], y un rosón refeito en epoca aragonesa. L'interior tiene frescos de Giotto, enta 1330, que representan historias d'o [[Viello Testamento|Viello]] y Nuevo Testamentos. A más, unos versos anonimos d'enta 1350 describen a labor de Giotto. Bi ha tamién esculturas d'os artistas que treballoron en l'arco de triunfo, eixemplos excelents d'o Renaiximiento napolitano. === Sala d'os Barons === [[Imachen:Napoli Castel Nuovo sala dei baroni 1060658.JPG|thumb|Sala dei Baroni, Castel Nuovo]] En orichen, "Sala del Trono", ye la sala principal d'o castiello. Cullió o nombre de Sala d'os Barons (Sala dei Baroni) porque i esdevino la ''conchura d'os barons'' contra lo rei [[Ferrando I d'Aragón|Ferrando I]], fillo d'Alifonso. En 1486, o rei convidó a todos conchuraus en ista sala con o pretesto de fer una fiesta de nueitz, ta zarrar as hostilidatz. Os barons i vinioron, pero lo rei ordenó a las suyas chents d'armas que trancasen las puertas, fendo-los p8resos a todos y mandando matar a belunos d'ellos, entre los quals, Francesco Coppola, conte de Sarno, y los suyos fillos.<ref name="ReferenceA"/> === Prisions === Bi ha dos zonas debaixo d'a Capiella Palatina: o fueso d'os crocodilos y d'a prisión d'os barons. O fueso de crocodilos estió o silo de grano d'a cort aragonesa, pero tamién ta i ficar a los presos con pena más severa.  === Museu Civico === En 1990 se inauguró un [[museu]], que s'enceta en a capiella Palatina, pasa por la sala de l'Armería dica lo primer y segundo nivel d'o castiello, istos zaguers destinaus a la pintura y escultura. En a primer planta están os frescos y pinturas relichiosos, d'o sieglo XV a XVIII, con importants artistas seguidors de [[Caravaggio]] e importants exponents d'o [[barroco]] napolitano, como [[Luca Giordano]]. En a segunda planta, están as obras d'o sieglo XVIII a XX. La exposición sigue un orden tematico: historia, paisaches, retratos, anviestas de Naples. === Biblioteca de la Società Napoletana di Storia Patria === En a segunda y tercer plantas está la Biblioteca d'a Società Napoletana di Storia Patria. Poseye fondos de libros, iconografías, decumentos y pergaminos. Conserva o primer libro impreso en Italia, ''De civitate Dei'' de [[Sant Agostín d'Hipona|Agostín d'Hipona]], realizau en 1465. == Vinclos externos == * [http://www.comune.napoli.it/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/IT/IDPagina/1372 Comune di Napoli - Castel Nuovo] * [http://www.storia.unina.it/snsp Società napoletana di storia patria (sito ufficiale)] * [http://www.vesuviolive.it/cultura/75440-napoli-la-citta-dei-sette-castelli-eccoli-tutti-quanti/ I sette castelli di Napoli] * [http://www.vesuviolive.it/vesuvio-e-dintorni/notizie-di-napoli/74153-il-maschio-angioino-la-leggenda-del-coccodrillo-e-il-mistero-che-continua/ La leggenda del coccodrillo del Maschio Angioino] * [http://www.vesuviolive.it/cultura/49940-video-maschio-angioino-sue-evoluzioni-non-sempre-cosi/ Video dell'evoluzioni del Maschio Angioino dello scorso secolo] == Referencias == [[Categoría:Castiellos de Nápols|Nuovo]] [[Categoría:Castiellos d'a Corona d'Aragón|Nuovo]] sigdao3phhz73n8063gz51ceod9lgv7 Titán (satelite) 0 113690 1838247 1836130 2022-07-30T16:38:02Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Infobox cuerpo celeste |nombre = Titán |atrosnombres = Saturno VI |bayer = |flamsteed = |imachen = [[Imachen:Titan_in_true_color.jpg|260px]]<br>L'atmosfera de Titán fa la luna més gran de Saturno semblar una pilota narancha nuble en ista imachen en color natural feita per a nau espacial Cassini. |color = |color2 = |tipo = |constelación = |ascensión = |declinación = |maparent = |tpgalaxia = |numestrelas = |estrelaviella = |radio = |distancia = |ta = |perihelio = |afelio = |excentricidat =0,0288 |periodo orbital =15,945 d |po sideral = |po sinodico = |inclinación = |velocidat orbital =5,57 km/s |satelites = |satelitede = [[Saturno]] |dequatorial = |dpolar = |dmeyo = |diametro = |gordaria = |superficie =8,3×10 km<sup>2</sup> |volumen = |masa =(1,3452±0.0002)×10<sup>23</sup> kg  |densidat =1,8798±0,0044 g/cm³ |gravedat =1,352 m/s<sup>2</sup> |vescape =2,639 km/s |rotación =sincrona |inclinación axial =0 |albedo =0,22 |luminosidat = |clasestelar = |endicecolor = |msolar = |tmin = |tmey = |tmeydia = |tmeynueit = |tmax = |tsup =93,7 K (−179,5 °C) |tcor = |tnucl = |variabilidat = |mpropioa = |mpropiod = |vradial = |paralaxi = |tespectral = |edat = |distanciabs = |presión =146,7 [[Pascal (unidat)|kPa]] (1,45 [[atmosfera (unidat)|atm]]) |compuesto1 =[[Nitrocheno]] |cantidat1 =98,4% |compuesto2 =[[Metano]] |cantidat2 =1,4% |compuesto3 =[[Hidrocheno]] |cantidat3 =0,2% |compuesto4 = |cantidat4 = |compuesto5 = |cantidat5 = |compuesto6 = |cantidat6 = |compuesto7 = |cantidat7 = |compuesto8 = |cantidat8 = |compuesto9 = |cantidat9 = |compuesto10 = |cantidat10 = |compuesto11 = |cantidat11 = |compuesto12 = |cantidat12 = }} '''Titán''' ye o mayor [[satelite]] de [[Saturno (planeta)|Saturno]].<ref>{{en}} [https://solarsystem.nasa.gov/moons/saturn-moons/titan/overview/ "Titán"] en a pachina web d'a [[NASA]]</ref> Ye l'unico satelite conoixito con una densa [[atmosfera]] e l'unico obchecto en o espacio, antimás d'a [[Tierra]], an platera evidencia de cuerpos estables de liquido superficial se ye trobata. Titán ye o seiseno satelite elipsoidal de [[Saturno (planeta)|Saturno]]. Freqüentment descrito como un satelite parellán ta una planeta, o diametro de Titán ye un 50% més gran que o d'o satelite natural d'a Tierra, a [[Luna]], e ye un 80% més masivo. Ye o segundo satelite més gran en o [[Sistema Solar]], dimpués d'o satelite de [[Chupiter (planeta)|Chupíter]] [[Ganimedes (satelite)|Ganimedes]], e ye més gran que a planeta més chicota, [[Mercurio (planeta)|Mercurio]], encara solo un 40% tan masivo. Descubierto en 1655 per o astronomo neerlandés [[Christiaan Huygens]], Titán estió o primer satelite conoixito de Saturno e o seiseno satelite planetario conoixito. Titán [[orbita]] Saturno a 20 radios de Saturno. Dende a superficie de Titán almerca un arco de 5,7 graus e apareixerba 11,4 vegadas més gran que a Luna apareix ta nusatros. Titán ye principalment composato per [[chelo|chelo d'augua]] e material rocoso. Asinas como [[Venus (planeta)|Venus]] antis d'a [[Era Espacial]], a densa atmosfera paca empachaba veyer a superficie de Titán entro que nueva información s'acabaló quan a misión ''[[Cassini–Huygens]]'' i plegó en 2004, incluyito o descubrimiento de [[lacos de Titán|lacos]] d'[[hidrocarburo]]s liquidos en as rechions polars de Titán. A cheolochicament choven superficie ye cheneralment lene, con pocos [[cráter d'impacto|cráters d'impacto]], encara que se son trobatos bellas montanyas e varios posibles [[criovulcán|criovulcans]]. L'atmosfera de Titán en contién mayorment de nitrocheno; atros components menors menan en a formación de boiras de [[metano]] y [[etano]] y en un esmog organico rico en nitrocheno. O clima, incluyitos o viento e plevia, en crea de rasgos superficials semellants a los d'a Tierra, como dunas, ríos, lacos, mars (probablement de metano y etano liquidos), e deltas, que son controlatos per patrons d'orache estacionals como en a Tierra. Con os liquidos d'ell (tanto en a superficie como en a subsuperficie) e a fuerte atmosfera de nitrocheno, o ciclo d'o metano en Titán ye analogo ta o ciclo de l'augua en a Tierra, encara que a una temperatura muito menor de 94 K (−179.2&nbsp;°C). ==Historia== [[Imachen:Christiaan Huygens-painting.jpeg|thumb|left|[[Christiaan Huygens]] descubrió Titán en 1655.]] Titán fue descubierto o 25 de marzo de 1655 per l'astronomo neerlandés [[Christiaan Huygens]]. Huygens s'inspiró en o descubrimiento de [[Galileo Galilei|Galileo]] d'as quatre mayors lunas de Chupíter en 1610 e as suyas milloras en a tecnolochía d'o [[telescopio]]. Christiaan, con a aduya d'o chirmán d'ell [[Constantijn Huygens jr.]], escomencipió a construyir-ne de telescopios arredol d'o 1650 e descubrió a primera luna alufrata que orbita Saturno con un d'os telescopios que fabricón. Lo nombró simplament ''Saturni Luna'' (u ''Luna Saturni'', en latín "Luna de Saturno"), publicando en 1655 o tractato ''De Saturni Luna Observatio Nova'' ("A nueva observación d'a Luna de Saturno). Aprés que [[Giovanni Domenico Cassini]] publicase os suyos descubrimientos d'as quatre lunas més de Saturno entre 1673 e 1686, os astronomos prenión l'habito de referir-se ta istos e Titán como Saturno I dica V (con Titán allora en quatrena posición). Atro epiteto tempranero de Titán estió "satelite ordinario de Saturno". Titán se numera oficialment '''Saturno VI''' perque aprés os descubrimientos de 1789 o esquema numerico se concheló ta estalbiar causar-ne més de confusión (habendo levato Titán os numeros II, IV e tamién VI). Numerosas lunas chicotas se son descubiertas més amanatas ta Saturno dende allora. O nombre ''Titán'', e os nombres de totz os siet satelites de Saturno alavez conoixitos, vien de [[John Herschel]] (fillo de [[William Herschel]], descubridor de [[Mimas (satelite)|Mimas]] y [[Encelado (satelite)|Encelado]]) en a suya publicación d'o anyo 1847 ''Resultato d'observacions astronomicas feitas en o cabo de Buena Asperanza''. Iste sucherió nombres d'os [[Titán (mitolochía)|Titans]] mitolochicos (en [[griego antigo]] Τῑτάν), chirmans e chirmanas de [[Crono]], o Saturno griego. En a [[mitolochía griega]], os Titans yeran una raza de deidatz poderosas, descendients de [[Chea]] e [[Urán (mitolochía)|Urán]], que gubernoron durando a lechendaria [[Edat d'Oro]]. ==Orbita e rotación== [[Imachen:Titan's orbit.svg|thumb|Orbita de Titán (brullata en royo) entre as atras grans lunas interiors de Saturno. As orbitas d'as lunas externas son (de difuera enta adintro) a de Chapeto e Hiperión; as d'as internas son as de Rea, Dione, Tetis, Encelado e Mimas.]] Titán orbita una vegada cada 15 días e 22 horas. Como a [[Luna]] e a-saber-los satelites d'as [[planeta chiganta|planetas chigantas]], o periodo rotacional d'ell (o suyo día) ye identico ta o periodo orbital d'ell; Titán endura asinas una [[chunta de marea]] en una [[rotación sincrona]] con Saturno, e permanentment amuestra una cara ta la planeta, doncas, o "día" de Titán ye igual a lo suyo periodo orbital. Per isto, bi ha un punto subsaturnián en a suya superficie, dende a quala a planeta pareixerba estar penchata perén dreitament per dencima. As lonchitutz en Titán se miden enta l'ueste, prencipiando a partir d'o meridián que cruza iste punto. A suya excentricidat orbital ye 0,0288 e o plan orbital ye inclinato 0,348 graus en relación con o equador de Saturno. Veyito dende a Tierra, Titán agafa una distancia angular de bells 20 radios de Saturno (aproximatament 1 200 000 kilometros (750 000 millas) dende Saturno e almerca un disco de 0,8 [[arcosegundo]]s de diametro. O satelite chicot e con forma irregular [[Hiperión (satelite)|Hiperión]] ye achuntato en una [[resonancia orbital]] 3:4 con Titán. A evolución "panda e lene", que Hiperión bi estarba migrato dende una orbita caotica, se considera improbable, seguntes s'alazeta en bells modelos. Hiperión probablement se formó en una isla orbital estable, entre que o masivo Titán en embeuró u en chitó de cuerpos que se'n i amanaban masiato. ==Accidents a grans rasgos== [[Imachen:Titan, Earth & Moon size comparison.jpg|thumb|left|Contimparación de grandaria: Titán (abaixo a la cucha) con a Luna e a Tierra (alto e a la dreita).]] [[Imachen:Napas de Titán.jpg|thumb|left|500px|Modelo d'a estructura interna de Titán.]] Titán ha 5 151 kilometros (3 201 millas) de diametro, 1,06 veces o d'a planeta Mercurio, 1,48 o d'a Luna e 0,40 o d'a Tierra. Antis d'a plegada d'o '' [[Voyager 1]]'' en 1980, s'asmaba que Titán yera una miqueta més gran que [[Ganimedes (satelite)|Ganimedes]] (con un diametro de 5 262 kilometros u 3 270 millas) e per tanto a mayor luna d'o Sistema Solar; isto maguer yera una sobreestimación causata per a densa e paca atmosfera de Titán, que s'estendilla a-saber-los kilometros sobre a suya superficie e augmenta o diametro aparent d'ell. O diametro e masa de Titán (e doncas a densidat d'ell) son semellants ta os d'as lunas [[Chupiter (planeta)|chovianas]] Ganimedes e [[Calisto (satelite)|Calisto]]. Alazetata en a suya densidat de 1,88 g/cm<sup>3</sup>, a composición cheneral de Titán ye meitat de chelo d'augua e meitat de material rocoso. Encara que parello en composición a [[Dione (satelite)|Dione]] y [[Encelado (satelite)|Encelado]], ye més denso debito a la [[compresión gravitacional]]. Ha una masa igual a 1/4226 a de Saturno, o que lo fa a mayor luna d'as chigantas gaseosas en relación a la masa d'a suya planeta, a despeito de que, estando Titán 1/22,609 d'o diametro de Saturno, Tritón ye més gran en diametro en relación a [[Neptuno (planeta)|Neptuno]] con 1/18,092 d'o diametro de Neptuno. Titán probablement se diferencia en varias napas con un centro rocoso de 3 400 kilometros u 2 100 millas rodiato per varias napas composatas de diferents formas cristalinas de chelo. L'interior d'ell puet agún prou calient ta una napa liquida consistent en un "[[magma]]" composato per augua e [[almoniaco]] entre una crosta de [[chelo Ih|chelo I<sub>h</sub>]] e napas de chelo més fundas feitas de formas de chelo a alta presión. A presencia d'almoniaco permite a l'augua remanir liquida mesmo a temperaturas tan baixas como 176 K u -97&nbsp;°C (ta la mezcla eutectica con augua). A sonda ''Cassini'' descubrió a evidencia d'una estructura en napas en forma d'ondas de radio de extrematament baixa freqüencia naturals en l'atmosfera de Titán. S'asma que a superficie de Titán ye un pobre reflector d'ondas de radio de extrematament baixa freqüencia, per tanto poderban con tot e con ixo estar reflectando a muga entre o liquido e chelo de un ocián subsuperficial. Os accidents superficials estión alufratos per a nau espacial ''Cassini'' chorripar dica 30 kilometros u 19 millas entre octubre de 2005 e mayo de 2007, o que suchiere que a crosta ye deseparata de l'interior e aporta una preba adicional de una napa interior liquida. Atra preba que ampara una napa liquida e una casca de chelo deseparata d'o ruello solido viene de a traza como o campo gravitatorio varía mientres que Titán orbita Saturno. A contimparación d'o campo gravitatorio con observacions topograficas alazetatas en radar tamién suchiere que a casca de chelo pueda estar substancialment richida. ==Formación== Se piensa que as lunas de Chupíter e Saturno se formón meyant [[disoo d'acreiximiento|coacreiximiento]], un proceso parellán á o que se creye que formón as planetas en o Sistema Solar. Entre que as chóvens chigantas gaseosas se formaban, yeran rodiatas per discos de material que gradualment se'n iban fusionando en lunas. Sin dembargo, mientres Chupíter posede quatre grans satelites en orbitas semellants á las d'as planetas altament regulars, Titán domina de traza aplastant o sistema saturnián e posede una alta excentricidat orbital no immediatement explanicata solament per acreiximiento. Un modelo proposato ta la formación de Titán ye que o sistema saturnián escomencipió con un grupo de lunas parellanas á os satelites Galileans chovians, pero que fuoron perturbatos per una serie d'impactos chigants, que continarban ta formar Titán. As lunas saturnianas de meya grandaria, como [[Chapeto (satelite)|Chapeto]] e [[Rea (satelite)|Rea]], se formón d'os repuis d'istas colisions. Iste escomencipio tan violento explanicarba tamién a excentricidat orbital de Titán. En 2014, una analís d'o nitrocheno atmosferico de Titán suchirió que posiblement se yera obtenito de material parellán á o que se troba en a [[Boira d'Oort]] e no de fuents presents durando en a coacreiximiento de materials arredol de Saturno. ==Atmosfera== [[Imachen:Titan-Complex 'Anti-greenhouse'.jpg|thumb|right|200px|Imachen en colors verdaderas d'as napas de boiras en l'atmosfera de Titán.]] Titán ye a unica luna con un [[atmosfera]] significativa e l'atmosfera d'ell ye a unica atmosfera densa rica en nitrocheno en o Sistema Solar chunto con a d'a Tierra. As alufradas d'ella feitas en 2004 per as sondas espacials ''[[Voyager]]'' amostrón que l'atmosfera de Titán ye més densa que a d'a Tierra, con una presión superficial de bellas 1,45 [[atmosfera (unidat)|atm]]. Ye tamién bellas 1,19 veces més masiva que a d'a Tierra en cheneral o bellas 7,3 vegadas més masiva per superficie. As napas de boiras [[Opacidat (optica)|pacas]] bloquean a luz veyible d'o Sol y enfoscan as caracteristicas superficials de Titán. A baixa gravedat de Titán embreca que l'atmosfera d'ell s'estendilla muito més que a d'a Tierra. L'atmosfera de Titán ye paca en a-saber-las [[lonchitut d'onda|lonchitutz d'onda]] e doncas, ye imposible obtenir o espectro de reflectividat d'a superficie dende orbita. No fue dica a plegada d'a nau espacial ''[[Cassini-Huygens]]'' en 2004 quan as primeras imáchens dreitas d'a superficie de Titán se consiguión. [[Imachen:PIA18431-SaturnMoon-Titan-SouthPoleVortex-Cloud-20121129.jpg|thumb|left|200px|Revolvín, boira de gas de cianuro d'hidrocheno chiratoria, en o Polo Sud de Titán (29 de noviembre de 2012).]] A composición atmosferica de Titán en a estratosfera ye un 98,4% nitrocheno con restant 1,6% composto principalment de metano (1,4%) e hidrocheno (0,1-0,2%). Bi'n ha de quantidatz residuals d'atros [[hidrocarburo]]s, como etano, diacetileno, metilacetileno, acetileno e propano, e d'atros gases, tals como cianoacetileno, cianuro d'hidrocheno, [[dioxido de carbonio]], monoxido de carbonio, [[cianochén]], [[argón]] y [[helio]]. Se piensa que os hidrocarburos se forman en l'atmosfera superior de Titán en reaccions resultants d'a trencadura d'o metano per a luz [[ultravrioleta]] d'o Sol, o que i produz una preta boira narancha. Titán pasa o 95% d'o tiempo d'ell aíntro a magnetosfera de Saturno, o que l'aduya á protecher-se d'o [[viento solar]]. A [[enerchía]] d'o Sol deberba haber convertito qualsiquier rastro de metano en l'atmosfera de Titán en hidrocarburos més complexos en bells 50 millons d'anyadas, un breu tiempo contimparato con a edat d'o Sistema Solar; o que suchiere que o metano debe d'estar replenato gracias á una reserva natural u aíntro d'o mesmo Titán. Talmén l'orichen d'o metano siga l'interior d'ell, liberato á traviés d'os [[criovulcán|criovulcans]]. [[Imachen:PIA18410-TitanSunsetStudies-CassiniSpacecraft-20140527.jpg|thumb|right|200px|Os estudios sobre o lusco en Titán feitos per a ''Cassini'' aduyón ta replecar millor l'armosferas d'[[exoplaneta]]s (concepción artistica).]] [[Imachen:Titan-SaturnMoon-Maps-TraceGases-20141022.jpg|thumb|left|250px|Traza de gases [[compuesto organico|organicos]] en l'atmosfera de Titán—[[isocianuro d'hidrocheno|HNC]] (a la cucha) e [[Cianoacetileno|HC<sub>3</sub>N]] (a la dreita).]] O 3 d'abril d'o 2013, a NASA informó de que a [[quimica organica]] complexa pudo estar surtita en Titán, seguntes estudios que simulan l'atmosfera de Titán. O 6 d'o 2013, os scientificos d'o [[Instituto d'Astrofisica d'Andalucía|IAA-CSIC]] informó d'a detección d'hidrocarburos aromaticos policiclicos en l'atmosfera superior de Titán. O 30 de setiembre de 2013, se detectó [[propileno]] en l'atmosfera de Titán per a nau espacial ''Cassini'' d'a [[NASA]], en usar o suyo espectometro d'infrarroyos composato (CIRS). Ista ye a primera vegada que se ha trobato propileno en atra luna u planeta distinta d'a Tierra e ye o primer composato quimico trobato per o CIRS. A detección de propileno implen una lacuna misteriosa en as alufradas que se remontaban á o primer vuelo sobre Titán d'a nau espacial [[Voyager 1]] d'a NASA en 1980, durando o qualo se descubrió que muitos gases que forman a boira difusa de color bardina yeran hidrocarburos, teoricament formatos á traviés d'a recombinación de radicals creatos per a [[fotolisi]] ultravrioleta d'o Sol d'o metano. O 24 d'octubre de 2014, se trobó metano en as boiras polars de Titán. [[Imachen:Titan-Earth-PolarClouds-20141024.jpg|center|thumb|500px|Boiras polars, feitas de metano, en Titán (a la cucha) contimparatas con boiras polars en a Tierra (a la dreita), que son feitas d'augua u chelo d'augua.]] ==Clima de Titán== [[Imachen:Vortex on saturn's moon titan.png|thumb|left|Revolvín polar atmosferico sobre o polo sud de Titán.|text-top]] A temperatura superficial de Titán ye bells 94 K (-179,2&nbsp;°C). A ista temperatura, o chelo d'augua ha una presión de vapor extrematament baixa, doncas a poqueta vapor d'augua present apareixe limitato ta la estratosfera. Titán recibe bell 1% d'a luz solar que a Tierra. Antis que a luz solar alcance a superficie, bells 90% se'n ye absobito per a densa atmosfera, i deixando només que o 0,1% d'a quantidat de luz que a Tierra recibe. O metano atmosferica creya un [[efecto hibernadero]] en a superficie de Titán, sin d'o qualo Titán estarba a-saber-lo més fredo. Per o contrario, a [[boira baixa]] en l'atmosfera de Titán contribuye a un efecto anti-hibernadero en reflexando a luz d'o sol de vuelta ta o espacio, o que anula un porción d'o efecto hibernadero e fa a superficie d'ell significativament més freda que a suya atmosfera superior. [[Imachen:PIA18420-Titan-MethaneClouds-20140722.gif|thumb|right|upright|Boiras de metano (animatas; chulio 2014).]] As boiras de Titán, probablement composatas de metano, etano u atros organicos simplos, son esparditas e variables, interrumpindo a boira baixa cheneral. Os descubrimientos de a sonda ''Huygens'' indican que de l'atmosfera de Titán periodicament pleve metano liquida e atros compuestos organicos enta a superficie. As boiras cheneralment cubren 1% d'o disco de Titán, encara que succesos esclataders se sigan alufratos an a cubierta de boiras rapedament s'estendilla dica o 8%. Una hipotesi afirma que as boiras d'o sud se forman quan os elevatos libels de luz solar durando o estiu meridional en chenera de devantamientos en l'atmosfera, o que resulta en [[convección]]. Ista explicación ye embolicata per o feito de que a formación d'a boira se ye alufrata no solo durando o solsticio d'o estiu meridional pero tamién durando a metat d'a primavera. L'augmento d'a humidat de metano en o polo sud posiblement contribuye a un rapedo augmento en a grandaria d'as boiras. Yera estiu en o hemisferio sud de Titán dica 2010, quan a orbita de Saturno, que gubierna o movimiento de Titán, movió o hemisferio septentrional de Titán enta a luz solar. Quan as estacions cambeen, s'aspera que o etano escomencipiará a condensar-se sobre o polo sud. ==Caracteristicas superficials== [[Imachen:PIA20713-Titan-SaturnMoon-LabeledFeaturesIAU-June2015.jpg|thumb|left|<center>Mapa global de Titán conGlobal map of Titan -con etiquetas d'a [[Unión Astronomica Internacional]] (Agosto 2016).</center>]] {|class="wikitable" |- style="text-align:center" | [[Imachen:PIA19657-SaturnMoon-Titan-NorthPole-20140407.jpg|150px]] | [[Imachen:PIA19657-SaturnMoon-Titan-SouthPole-20140407.jpg|150px]] |- | Polo Norte de Titán (2014). | Polo Sud de Titán (2014). |} A superficie de Titán se ye descripta como "complexa, entretallata per fluidos, [e] cheolochicament choven". Titán ye estato aproximatament dende a forrmación d'o Sistema Solar, pero a superficie d'ell ye muito més choven, entre 100 millons e un billón d'anyadas d'edat. Os procesos cheolochicos puet que haigan remodelato a superficie de Titán. L'atmosfera ye dos vegatas més densa que a d'a Tierra, o que fa difícil que os instrumentos astronomicos fotíen a superficie d'ell en o espectro visible d'a luz. A nau espacial ''Cassini'' en ye fendo servir d'instrumentos d'infrarroyos, de radioaltimetría e de radar d'ubridura sintetico en fotiar-lo ta mapear porcions de Titán durando as suyas volatas de reconoiximiento amanatas. As primeras imáchens revelón una cheolochía diversa, con arias tanto corrucatas como suaus. Bi'n ha de caracteristicas que puet estar d'orichen [[criovulcanismo|vulcanico]], en arrullar-ne d'augua mezclata con almoniaco enta a superficie. Tamién bi'n ha de prebas de que a crosta de chelo de Titán puet estar substancialment richida, o que sucherirba poqueta actividat cheolochica. [[Imachen:PIA18309-SaturnMoonTitan-SenkyoRegion-20150108.jpg|thumb|right|Rechión Senkyo.]] Tamién bi'n ha de caracteristicas en traza de rayas, belunas d'ellas de cientos de quilometros de largaria, que semblan estar causatos per particlas soflatas per o viento. Lur analís tamién ha feito veyer que a superficie ye relativament suau; os poquetz obchectos que pareixen estar cráters d'impacto semblan haber estato replenatos, talment en plevendo-ne d'hidrocarburos u per vulcans. A radioaltimetría suchier que as variacions d'altaria son baixas, tipicament no més de 150 metros. Cambeos d'elevacions ocasionals de 500 metros se son descubiertos e Titán n'ha de montanyas que de cabo ta quan agafan varios cientos de metros dica més d'un quilometro d'altaria. A superficie ye marcata per amplas rechions de terreno brilant e fusco. Entre istos ye [[Xanadu (Titan)|Xanadu]], una gran aria equatorial [[Reflexión optica|reflectant]] amanatament d'a grandaria d'Australia. Fue primero identificata en as imáchens en [[infrarroyo]]s d'o [[Telescopio Espacial Hubble]] en 1994 e dimpuesas veyita per a nau espacial ''Cassini''. A enreligata rechión ye plena de tozals e tallata per vals e fuesas. Ye trescruzata en bells puestos per ringleras fuscas —caracteristicas topograficas sinuosas que semblan crenchas e crepazas. Isto poderba implicar actividat [[tectonica]], que indicarba que Xanadu ye cheolochicament choven. Per atro costato, as ringleras poderban estar canals formatas per liquido, o que suchier que o viello terreno ye estato tallato per un sistema de rigachuelos. Bi'n ha d'arias fuscas de similar grandaria per atras partis en Titán, alufratas dende o suelo e per a ''Cassini''; a o menos una d'istas, a [[Ligeia Mare]], a segunda mar més gran de Titán, ye una mar de metano quasi puro. {|class="wikitable" |- style="text-align:center" |[[Imachen:Titan2005.jpg|center|thumb]] |[[Imachen:Titan multi spectral overlay.jpg|center|thumb]] |[[Imachen:Titan globe m.jpg|center|thumb]] |[[Imachen:PIA20016-SaturnMoon-Titan-20151113.jpg|center|thumb]] |- |Mosaico de Titán dende a volata de reconoiximiento d'a ''Cassini''' en febrero de 2005. A gran rechión fusca ye [[Shangri-La (Titán)|Shangri-La]]. |Titán en colors falsas amostrando detalles d'a superficie e l'atmosfera con Xanadu en a rechión brilant en o centro a la dreita. |Globo de Titán, un mosaico d'imáchens infrarroyas con a nomenclatura. |Titán veyito en infrarroyos. |} ===Lacos=== [[Imachen:PIA10008 Seas and Lakes on Titan.jpg|thumb|Mosaico a partir d'o radar d'a ''Cassini'' con colors falsas d'a rechión norte de Titán. A coloración azul indica baixa reflexividat de radar, causata per as mars d'hidrocarburos e [[lacos de Titán|lacos]] e rete d'afluents plenos d'etano e metano liquidos e N<sub>2</sub> disuelto. Se bi amuestra quasi a metat d'o gran cuerpo abaixo a la cucha, a [[Kraken Mare]]. A [[Ligeia Mare]] ye entalto a la dreita.]] [[Imachen:HRICoastLineMoasic H.jpg|thumb|Mosaico de tres imáchens d'a ''Huygens'' d'o sistema de canals en Titán.]] A posibilidat d'as mars d'hidrocarburos en Titán fue primero sucherita alazetata en os datos d'a ''Voyager 1'' e ''2'' que amostraban que Titán heba una densa atmosfera d'amanatament a correcta temperatura e composición ta permitir-las, pero as prebas directas no fuon obtenitas dica 1995 quan os datos d'o Hubble e atras observacions sucheriban a existencia de metano liquido en Titán, ya siga en bosas aislatas ya siga en escala d'ocians con l'amplaria d'o satelite, similars ta l'augua n'a Tierra. A misión ''Cassini'' confirmó a zaguera hipotesi. Quan a sonda plegó en o sistema saturnián en 2004, s'asperaba que os lacos u ocians d'hidrocarburos se detectarban per a luz reflexata de lur superficie, pero garra reflexión especular fue inicialment alufrata. Amán d'o polo sud de Titán, una enigmatica sinyal clamata [[Ontario Lacus]] s'identificó (e dimpuesas se confirmó que yera un laco). Una posible ribera tamién s'identificó amán d'o polo vía imáchens per radar. Aprés una volata de reconoiximiento o 22 de chulio de 2006, que o radar d'a nau espacial ''Cassini'' i fotografió as latitutz septentrionals (que allora yeran en hibierno), varias clapas enormes, lenes (e asinas escuras ta o radar) se i veyeban chabiscando a superficie amán d'o polo. Alazetando-se en observacions, os scientificos anunción "prebas definitivas de lacos plenos de metano en a luna saturniana de Titán" en chinero de 2007. O equipe ''Cassini-Huygens'' concluyón que as caracteristicas fotiatas yeran quasi segurament os lacos d'hidrocarburos tanto de tiempo buscatos, os primers cuerpos superficials estables de liquido trobatos difuera d'a Tierra. Bells semblan haber-be de canals asociatas con liquido e chacen en depresions topograficas. As caracteristicas d'erosión per liquido pareixen estar un succeso muito recient: as canals en bellas rechions han creyato sorprendentment poqueta erosión, o que suchier que a erosión en Titán ye extrematament lenta u bells atros fenomenos puedan haber escobato gleras e accidents cheograficos més antigos. Sobre tot, as observacions de radar d'a ''Cassini'' han amostrato que os lacos no cubren soque un chicot percentache d'a superficie, o que fa Titán muito més xuto que a Tierra. A mayoría d'os lacos se concentran amán d'os polos (an a relativa manca de luz solar evita a evaporación), encara que varios lacos d'hidrocarburos de larga durada tamién se son descubiertos en as rechions deserticas equatorials, incluyito un amán d'o puesto d'aterrizache en a rechión Shangri-La, que ha aproximatament a metat d'a grandaria d'o [[Gran Laco Salato]] de Utah. Os lacos equtorials son probablement "oasis", ye dicir, probablement se furnen a traviés d'[[aqüifero|aqüifers]] subterranios. [[Imachen:PIA20021-SaturnMoonTitan-MagicIsland-20160302.jpg|thumb|A Isla Machica, una caracteristica misteriosa que evoluciona en a Ligeia Mare de Titán.]] En chunio de 2008, o Espectrometro Visual e d'Infrarroyos de Mapeyo en a ''Cassini'' confirmó a presencia de etano liquido sin de dandaleos en [[Ontario Lacus]]. O 21 d'aviento de 2008, ''Cassini'' pasó sobre Ontario Lacus e n'alufró de reflexión especular en o radar. A fuerza d'a reflexión afanaba o receptor d'a sonda, o que indicaba que o libel d'o laco no variaba més de 3&nbsp;mm (o que embreca u que os vientos superficials son minimos u que o fluido d'hidrocarburos d'o laco ye viscoso). As reflexions especulars son indicativos de una superficie lene, parellán a un mirallo, doncas a observación corroboró a inferencia d'a presencia d'un gran cuerpo liquido replegato per as imáchens de radar. A observación fue feita ascape dimpués que a rechión polar norte surtise de quince anyadas de fosquera hibernal. [[Imachen:Specular Spectacular (PIA18432).jpg|thumb|right|Radiación amanata ta o infrarroyo d'o Sol reflexata per as mars d'hidrocarburos de Titán.]] O 8 de chunio de 2009, o Espectrometro Visual e d'Infrarroyos de Mapeyo d'a ''Cassini'' alufró una reflexión especular indicativa d'una superficie lene, parellana a un mirallo, dende o que hue se clama [[Jingpo Lacus]], un laco en a rechión polar norte poquet dimpués que l'aria surtise de quince anyadas de fosquera hibernal. As primeras mesuras de radar feitas en chulio de 2009 y en chinero de 2010 indicón que Ontario Lacus fue extrematament poco profundo, con una fondura meya de 0,4–3 m e una fondura maxima de 3 a 7 m (9,8 a 23,0 pietz). En contraste, a [[Ligeia Mare]] d'o hemisferio norte fue inicialment mapeyato con fonduras que excedeban os 8 m, o maximo discenible per o radar e as tecnicas d'analís d'aquell tiempo. Un analís scientifico posterior, publicato en 2014, mapeyó més exhaustivament as fonduras d'as tres mars de metano de Titán e amostró fonduras de més de 200 metros (660 pietz). [[Ligeia Mare]] ha un meya de 20 a 40 (66 a 131 pietz) en fondura, mientres atras partis de Ligeia no rechistrón garra reflexión de radar en absoluto, o que indica una fondura de més de 200 m (660 pietz). Encara que només que siga a segunda mar de metano de Titán, Ligeia "contién pro metano liquido ta emplir tres [[Laco Michigan|lacos Michigan]]." Durando una volata de reconoiximiento o 26 de setiembre de 2012, o radar de ''Cassini'' detectó en a rechión polar norte o que pareixeba un río con una longaria de més de 400 quilometros. Se ha contimparato con o [[río Nilo]], muito més largo, en a Tierra. Ista caracteristica se comunica con a [[Ligeia Mare]]. Dimpuesas, un documento (''Liquid-filled Canyons on Titan'') publicato en as Geophysical Research Letters o 9 d'agosto de 2016 informó sobre a observación d'o altimetro RADAR de Cassini de mayo de 2013 d'as canals de [[Vid Flumina]], definitas como un rete de drenache conectato con a segunda mar més gran de Titán, [[Ligeia Mare]]. O analís d'os lecos d'o altimetro recullitos amostrón que as canals se localizaban en foces profundas (dica ~570 m), con catarras, e n'han de fuertes reflexions superficials especulars que indican que actualment son plenas de liquidos. As elevacions d'o liquido en ixas canals son a o mesmo libel que a Ligeia Mare ta una precisión de bells 0,7 m, consistent con a interpretación de vals fluvials inundatas. As reflexions especulars tamién s'alufran afluents d'orden menor elevatos sobre o libel de Ligeia Mare, consistents con l'alimentación de drenache enta o sistema de canals principal. Isto puet estar a primera preba directa d'a presencia de canals de liquido en Titán e d'a primera observación de foces de cient metros de fondura en Titán. As foces d'os Vid Flumina son asinas inundatos per a mar pero bi ha poquetas observacions ta atestiguar a presencia de liquidos en a superficie que sigan en elevacions més altas. Durando sies volatas de reconoiximiento de Titán de 2006 a 2011, ''Cassini'' complegó rastreyo radiometrico e datos opticos de navegación dende os que os investigadors alto u baixo podeban inferir a forma cambeant de Titán. A densidat de Titán ye consistent con un cuerpo que ye aproximatament un 60% de roca e un 40% d'augua. Os analises d'o equipe suchieren que a superficie de Titán puet elevar-se-ne u cayer dica 10 metros durando cada orbita. Ixe grau de deformación suchier que l'interior de Titán ye relativament deformable e que o modelo més probable de Titán ye uno aon una crosta de chelo con una densidat de decenas de quilometros flota sobre un ocián global. Os descubrimientos d'o equipe, chunto con os resultatos d'estudeos previos, en dan de pistas de que l'ocián pueda chacer a no més de 100 quilometros (62 millas) chus a suya superficie. O 2 de chulio de 2014, a NASA informó de que l'ocián adintro de Titán pueda estar tan salato como a [[Mar Muerta]]. O 3 de setiembre de 2014, a NASA informó d'estudeos que sucheriban que as plevias de [[metano]] podeban interactuar con una napa de materials chelatos chus o suelo, clamatos "alcanifers", ta producir-ne d'[[etano]] e [[propano]] que pueda finalment alimentar os ríos e lacos. En 2016, a ''Cassini'' trobó a primera preba de canals plenas de fluido en Titán, una serie de foces profundas e con catarras que desembocan en a [[Ligeia Mare]]. Iste rete de foces, dito Vid Flumina, varían en fondura dende o 240 dica os 570 m e ha paretz tan decantatas como 40º. Se creye que se son formatos u per un devantamiento d'a crosta, como o [[Gran Canyón]] d'a Tierra, u como una baixada d'o libel d'a mar u tament una combinación d'entramos. As fonduras d'a erosión suchieren que o liquido que fluye en ista parti de Titán ye una caracteristica antiga que persiste durando mils d'anyadas. {|class="wikitable" |- |[[Imachen:PIA12481 Titan specular reflection.jpg|center|frameless|upright=0.75]] |[[Imachen:Liquid lakes on titan.jpg|center|frameless|upright=0.625]] |-| | Foto d'a reflexión especular infrarroya de [[Jingpo Lacus]], un laco en a rechión polar norte. |Vista de radar en perspectiva de [[Bolsena Lacus]] (abaixo a la dreita) e atros lacos d'hidrocarburos d'o hemisferio norte. |- |[[Imachen:Titan 2009-01 ISS polar maps.jpg|center|frameless|upright=1.5]] |[[Imachen:Titan S. polar lake changes 2004-5.jpg|center|frameless|upright=1.5]] |- |Imáchens de concarada entre o numero de lacos en o hemisferio norte de Titán (a la cucha) y en o hemisferio sud (a la dreita) |Dos imáchens d'o hemisferio sud de Titán obtenitas con una anyada de trestalladura, an s'amuestran cambeos en os lacos polars meridionals. |} <!-- avoids horizontal scrollbar --> ===Craters d'impacto=== [[Imachen:Titancrater.jpg|thumb|left|Imachen de radar image d'un cráter d'impacto de 139 quilometros de diametro en a superficie de Titán, an s'amuestran un suelo lene, un canto ferioso e posiblement una tuca central.]] Os datos aportatos per o radar, radar d'ubridura sintetico e imáchens d'a ''Cassini'' n'han revelato poquetz de cráters d'impacto en a superficie de Titán. Semblan que istos impactos son relativament chóvens, contimparatos con a edat de Titán. Entre os poquetz cráters descubiertos ye una compleganza d'impacto con dos aniellos de 440 quilometros (270 millas) d'amplaria clamata Menrva, veyita per a ''Cassini'' como una marca concentrica brilant e fusca. Se son alufratos tamién un cráter més chicot de 60 quilometros (37 millas) d'amplaria con suelo plano clamato Sinlap e un cráter de 30 quilometros (19 millas) con una tuca central e un suelo escuro clamato Ksa. O radar e as imáchens d'a ''Cassini'' tamién han revelatos "crateriformes", caracteristicas circulars en a superficie de Titán que pueden estar relacionatos con os impactos, pero mancan bellas caracteristicas que ferban a indentificación segura. Per eixemplo, un aniello de 90 quilometros (56 millas) d'amplaria de material brilant e aspro conoixito como [[Guabonito (Titán)|Guabonito]] ye estato observato per a ''Cassini''. Se piensa que ista caracteristica ye un cráter d'impacto farsito per un sedimento fusco, movito per o viento. Atras muitas caracteristicas parellanas se son observatas en as rechions fuscas de Shangri-La e Aaru. O radar alufró varias caracteristicas circulars que pueden estar cráters en a rechión brilant de Xanadu durando a volata de reconoiximiento d'a ''Cassini'' d'o 30 d'abril de 2006 en Titán. [[Imachen:PIA19052-SaturnMoon-Titan-LigeiaMare-SAR&DespeckledViews-20150212.jpg|thumb|right|[[Ligeia Mare]] –radar d'ubridura sintetico e vistas més claras e sin de puntetz.]] A-saber-los cráters de Titán u prebables cráters amuestran prebas de gran erosión e totz n'amuestran de bella indicia de modificación. A mayor parti d'os cráters n'han de cantos fenditos u incompletos, a penar que bellos cráters han relativament cantos més masivos que en qualsiquier puesto en o Sistema Solar. Bi'n ha poquetas de prebas d'a formación de [[palimpsesto (astronomía planetaria)|palimpsestos]] a traviés d'a relaxación de crosta viscoelastica, a diferencia d'atras lunas chelatas. A mayor parti d'os cráters careix de tucas centrals e han suelos lenes, posiblement debitos a la cheneración d'impacto u a una erupción de [[criovulcán|lava criovulcanica]]. O embute de varios procesos cheolochicos ye una razón ta la relativa falta de cráters; o escudo atmosferico tamién i fa prebo. S'estima que l'atmosfera de Titán achiquire o numero de cráters en a superficie d'ell per dos. A limitata cobredura de Titán d'o radar d'alta resolución obtenita en 2007 (22%) sucheriba a existencia de desuniformidatz en a distribución d'os suyos cráters. En [[Xanadu (Titán)|Xanadu]] bi'n ha 2-9 vegatas més de cráters que en qualsiquier puesto de Titán. O hemisferio anterior ha un 30% de mayor densidat que o hemisferio posterior. Bi'n ha de menors densidatz de cráters en arias de dunas equatorials y en a rechión polar norte (an os lacos e mars d'hidrocarburos son més comuns). Os modelos de trachectorias e anglos d'impacto antis de l'arribada d'a ''Cassini'' suchieren que an o impactor truca a crosta de chelo d'augua, una chicota quantidat d'echeccions remane como augua liquida adintro d'o cráter. I puet persistir liquida durando sieglos u més, suficient ta "a sintesi de moleculas simplas precursoras ta l'orichen d'a vida". ===Criovulcanismo y montanyas=== [[Imachen:Tortola Facula in infrared.jpg|thumb|left|200px|Imachen en quasi infrarroyos de Tortola Facula, d'a qual se piensa que podese estar un criovulcán.]] Os scientificos ha especulato durando muito tiempo si as condicions de Titán se pareixen a las d'a Tierra primichenia, encara que a una temperatura muito més baixa. A detección de argón 40 en l'atmosfera en 2004 indicó que os vulcans heban chenerato columnas de "lava" composata d'augua y [[almoniaco]]. Os mapas globals d'a distribución d'os lacos en a superficie de Titán reveló que no bi'n heba pro de metano superficial ta explanicar a suya contina presencia en a suya atmosfera e, doncas, se bi'n debe adhibir una porción significativa a traviés de procesos vulcanicos. Manimenos, bi'n ha poquetas d'accidents superficials que puedan interpretar-se sin garra dubda como criovulcans. Un d'os primers de tals accidents revelatos per as observacions d'o radar d'a ''Cassini'' en 2004, dito [[Ganesa Macula]], s'asemella a os accidents cheograficos clamatos ''[[farrum|farra]]'' trobatos en Venus e inicialment, doncas, se pensó que yera un criovulcán en orichen, dica que Kirk et al. refusón ista hipotesi en a reunión anual d'a [[Unión Americana de Cheofisica]] en aviento de 2008. Se trobó que o accident no yera un ''farrum'' en absoluto, sino que pareix que fue o resultato d'una combinación accidental de luz y zonas fuscas. En 2004 a ''Cassini'' tamién detectó un accident inusualment brilant (clamato [[Tortola Facula]]), que s'interpretó como un domo criovulcanico. Garra accident parellano se bi ye identificato dende 2010. En aviento de 2008, os astronomos anunción o descubrimiento de dos "puntos brilants" pasaders pero inusualment duraders en l'atmosfera de Titán, que pareixen masiato persistents ta explanicar-se como mers succesos meteorolochicos, o que suchier que son o resultato d'episodios extensos criovulcanicos. En marzo de 2009, bella estructura pareixida a colatas de lava s'anuncioron en a rechión de Titán dita Hortei Arcus, que pareix fluctuar en brilo en bells meses. Encara que muitos fenomenos se suchirioron ta explanicar ista fluctuación, se trobó que as [[colada de lava|colatas de lava]] se'n elevaban 200 metros (660 pietz) sobre a superficie de Titán, consistent con que bi heba habito una erupción de debaixo d'a superficie. Una catena montanyosa de 150 kilometros u 93 millas de lonchitut, 30 kilometros u 19 millas d'amplaria e 1,5 kilometros u 0,93 d'altaria fue descubierta tamién per a ''Cassini'' en 2006. Ista catena chace en o hemisferio sud e se piensa que se composa de material chelato y cubierto con nieu de metano. O movimiento d'as placas tectonicas, talment influito per un crater d'impacto cercano, podría haber ubierto una boquera per a que o material d'a montanya sería puyato. Antes d'a ''Cassini'', os scientificos asumeban que a mayor part d'a topografía en Titán estaría estructuras d'impacto, manimenos istos descubrimientos revelan que, igual que en a Tierra, as montanyas se formoron a traviés de procesos cheolochicos. En aviento de 2010, o equipe d'a misión ''Cassini'' anuncioron o mes emocionant criovulcán nunca trobato. Clamato [[Sotra Patera]], ye un en una catena de a o menos tres montanyas, cadaúna entre 1000 e 1500 metros d'altaria, varias d'as quals son coronatas con grans craters. O terreno arredol d'os suyos pietz pareixe estar cubierto per colatas de lava. A mayoría d'as mes altas agullas de Titán se dan amán d'o equador en os ditos "cintos de cinglas". Se creye que son analogas a las montanyas de plego terrestres como as [[Montanyas Rocosas|Rocosas]] u o [[Himalaya]], formatas per a colisión e acanablamiento d'as placas tectonicas, u a las zonas de [[subducción]] como os [[Andes]], do a elevación d'a lava (u criolava) de una placa descendient regalando-se plega en a superficie. Atro mecanismo de lur formación puet estar as fuerzas de marea de Saturno. Considerando que o manto de chelo de Titán ye menos viscoso que o manto de magma terrestre e que o suyo leito de chelo ye mes tovo que o leito de granito d'a Tierra, ye improbable que as montanyas pleguen a altarias tant grans como as terrestres. En 2016, o equipe d'a Cassini anunció o que ells creyeban que yera a montanya mes alta en Titán. Sito en a catena d'os Mithrim Montes, ha 3 337 metros d'altaria. [[Imachen:Sotra Facula.jpg|thumb|right|Imachen en colors falsas feita con o espectometro de mapeo en visible e infrarroyos d'a ''Cassini-Huygens'' (en anglés ''VIMS'') d'o posible criovulcán [[Sotra Patera]], combinata con un mapa en 3D basato en datos de radar que amuestran agullas de 1000 metros d'altaria e un crater de 1500 metros de fondura.]] Si realment existe o vulcanismo en Titán, a hipotesi ye que iste ye empentato per a enerchía liberata per a desintegración d'os elementos radioactivos dentro d'o manto, como en a Tierra. O magma en a Tierra ye feito de roca liquida, que ye menos densa que a crosta rocosa solida a traviés d'a que surte. Ya que o chelo ye menos denso que l'augua, magma aquoso de Titán estaría mes denso que a suya crosta chelata. Ixo significa que o criovulcanismo en Titán requeriría una gran quantidat d'enerchía adicional ta rular, posiblement vía o [[calentamiento de marea]] d'o cercano Saturno. O chelo con baixa presión, que cubre una napa liquida de sulfato d'amonio, puya copiosament y o sistema instable puet producir espectaculars plumas. Titán ye rollato de contino a traviés d'o proceso d'o chelo con grandaria d'un grano e a cenisa d'o [[sulfato d'amonio]], que aduya a producir un paisache modelato per o viento y bella caracteristica pareixida a las [[duna]]s d'arena. En 2008 Jeffrey Moore (cheologo planetario d'o [[Ames Research Center]]) proposó una vista alternativa d'a cheolochía de Titán. Notando que denguna caracteristica vulcanica no yera estata identificata de traza indubdable en Titán, afirmó que Titán ye un mundo cheolochicament muerto, d'o qual a superficie ye modelata només que per craters d'impacto, erosión fluvial y eolica, [[remoción de masa]] y atros procesos exochenicos. Seguntes ista hipotesi, o metano no ye emitito per vulcans sino que a monico se'n difunde difuera de l'interior fredo y richido de Titán. Ganesa Macula podría estar un crater d'impacto erosionato con una duna fosca en o centro. As catenas montanyosas observatas en bella rechión y podrían explanicar como granizas estructuras de multiples impactos anulars muit degradatas u como resultato d'a contración global pormor d'o tatón enfredamiento de l'interior. Mesmo en iste caso, Titán puet que encara tienga un ocián interno feito d'una mescla de augua eutectica e amoniaco con una temperatura de 176 K (u -97&nbsp;°C), que ye prou baixo ta estar explanicato per a desintegración d'os elementos radioactivos en o ruello. O terreno brilant de Xanadu puet estar un terreno degradato con a-saber-los craters parellán a l'observato en a superficie de Calisto. De feito, si no estase per a manca d'atmosfera d'ell, Calisto fería honra como modelo ta la cheolochía de Titán en iste scenario. Jeffrey Moore mesmo clamó Titán "Calisto con orache". A-saber-las d'as mes prominents montanyas y pueyos han recibito nombres oficials d'a [[Unión Astronomica Internacional]]. Seguntes o [[Laboratorio de Propulsión a Reacción]], "Per convención, as montanyas en Titán se nombran a partir d'as montanyas d'a [[Tierra Meya]], o [[scenario]] ficticio d'as novelas fantasticas de [[J.R.R. Tolkien]]". As ''colles'' (conchuntos de pueyos) son nombratas a partir de personaches d'as mesmas obras de Tolkien. ===Terreno fosco=== [[Imachen:Titan dunes crop.png|thumb|left|upright|Dunas d'arena en o [[Desierto de Namibia]] en a Tierra (alto) comparatas con as dunas de Belet en Titán.]] En as primeras imachens d'a superficie de Titán presas per os telescopios basatos en a Tierra a principios d'os 2000, grans rechions de terreno fosco fueron revelatas extendillando-se per o equador de Titán. Antes d'a plegata d'a ''Cassini'', se pensaban que istas rechions yeran mars d'hidrocarburos. As imachens de radar capturatas per a sonda espacial ''Cassini'' han revelato per unatro costato que belunas d'istas rechions yeran extensas planas cubiertas per dunas lonchitudinals, dica 330 pietz (100 metros) d'altaria e sobre un kilometro d'amplaria y entre diez y cient kilometros de largaria. As dunas d'ista mena son siempre aliniatos con una dirección d'o viento meya. En o caso de Titán, continos vientos zonals (enta o este) se combinan con vientos de marea variables (aproximatament de 0,5 metros per segundos). Os vientos de marea son o resultato d'as fuerzas de marea de Saturno sobre l'atmosfera de Titán, que son 400 vegatas mes fuertes que as fuerzas de marea d'a Luna sobre a Tierra e tienden a conducir os vientos enta o equador. Iste patrón de viento, se'n ye teorizato, causa un material granular en a superficie ta construir gradualment largas dunas paralelas aliniatas de ueste a este. As dunas se desfán arredol d'as montanyas, do a dirección d'o viento cambea. Se presuposaba inicialment que as dunas lonchitudinals (u linials) se formaban per vientos moderatament variables que u seguiban una dirección meya u alternaban entre dos direccions diferents. As observacions posteriors indican que as dunas apuntan enta o este anque as simulacions climaticas indican que os vientos d'a superficie de Titán bufan enta o ueste. A menos d'um kilometro per segundo, istos no son prou fuertes ta devantar e transportar material d'a superficie. Recients simulacions per ordinador indican que as dunas puden estar o resultato de raros vientos de tronada que nomás pasan cada quince anyos quan Titán ye en o [[equinoccio]]. Istas tronadas producen fuertes ixufrins descendients, fluindo enta o este dica a 10 metros per segundo quan alcanzan a superficie. L'"arena" en Titán probablement no ye feita de chicotz granos de silicatos como en a Tierra, sino que mes bien se siga formata quan o metano liquido pleve y erosiona lo leito de chelo d'augua, posiblement en a forma de tamborinadas. Per unatro costato, l'arena puet estar venita tamién de solidos organicos producitos per reaccions fotoquemicas en l'atmosfera de Titán. Bells estudios sobre a composición d'as dunas en mayo de 2008 reveloron que istas n'heban menos d'augua que a resta de Titán e mes probablement se derivan asinas de follín organico como polimers d'hidrocarburo arroclando-se ensemble dimpuesas de plever sobre la superficie. Os calculos indican que l'arena en Titán ha una densidat d'un tercio de l'arena terrestre. A baixa densidat combinata con a sequera de l'atmosfera de Titán puet causar que los granos s'arroclen ensemble per l'acumulación d'a electricidat estatica. L'"adherencia" puet dificultar a la cheneralment molla bisa amán d'a superficie de Titán o mover as dunas, encara que los vientos mes poderosos d'as tronadas estacionals podrían agún levar-las enta o ueste. ==Observación y exploración== [[Imachen:Titan's thick haze layer-picture from voyager1.jpg|thumb|right|upright|Vista d'a ''[[Voyager 1]]'' d'o boiramen en un marguin de Titán (en 1980).]] Titán mai ye veyible ta o uello espullato, pero puet alufrar-se a traviés de chicotz telescopios u potents prismaticos. L'alufrada d'aficionato ye difícil per a proximidat de Titán a lo globo brilant de Saturno e lo sistema d'aniellos; una barra amagadera, que cubre l'ocular e s'emplega ta bloquiar a planeta brilant, amillora a-saber-lo la vista. Titán ha una magnitut aparent de +8,2 e una magnitut d'oposición meya de 8,4. Ista ye comparable a la de +4,6 de [[Ganimedes (satelite)|Ganimedes]], parellán en grandaria, en o sistema [[Chupiter (planeta)|chovián]]. As alufradas de Titán antis d'a era espacial yeran limitatas. En 1907 l'astronomo espanyol [[Josep Comas i Solà]] observó un [[enfoscamiento enta lo marguin]] en Titán, a primera preba de que lo cuerpo tien una atmosfera. En 1944, [[Gerard Kuiper]] fizo servir una tecnica espectroscopica ta detectar una atmosfera de metano. [[Imachen:NASA-Cassini-Saturn-TitanFlybyTests-20140617.jpg|thumb|left|Estudios d'os sinyals de radio d'a Cassini en a sobrevolata de Titán (concepción artistica).]] A primera sonda que visitó o sistema saturnián fue a ''[[Pioneer 11]]'' en 1979, que reveló que Titán yera probablement masiato fredo ta mantener-ne de vida. Prenió imachens de Titán, mesmo Titán e Saturno ensemble en meyo e a lo cabo de 1979. A qualidat fue a escape superata per as dos ''Voyagers''. Titán fue examinata tant per la ''Voyager 1'' e la ''2'' en 1980 e 1981, respectivament. A trachectoria d'a ''Voyager 1'' fue disenyata ta furnir una sobrevolata de Titán optimizata, durando la qual a nau pudo determinar a densidat, composición e temperatura de l'atmosfera e obtenió una mesura precisa d'a masa de Titán. O boiramen empacha de fotografiar la superficie, encara que en 2004 un intenso procesamiento dichital d'as imachens presas a traviés d'o filtro narancha d'o ''Voyager 1'' en reveló de pistas d'os accidents brilant e fosco agora conoixitos como [[Xanadu (Titán)|Xanadu]] e [[Shangri-la (Titán)|Shangri-la]], que heban estatos observatos en o infrarroyo per o Telescopio Espacial Hubble. A ''Voyager 2'', que se'n haberba esbarrato ta realizar una sobrevolata de Titán si la ''Voyager 1'' no hese puesto, no pasó amán de Titán e continó o viache enta Urano e Neptuno. ===''Cassini-Huygens''=== [[Imachen:Titan and rings PIA14909.jpg|125px|left|thumb|Imachen d'a ''Cassini'' de Titán debant d'os [[aniellos de Saturno]].]] [[Imachen:PIA08391 Epimetheus, Rings and Titan.jpg|175px|right|thumb|Imachen d'a ''Cassini'' de Titán dezaga d'o satelite [[Epimeteu (satelite)|Epimeteu]] e os aniellos.]] Mesmo con os datos proporcionatos per as ''Voyagers'', Titán remaniba un cuerpo d'o misterio 1 -un gran satelite tapato con una atmosfera que fa dificil a observación detallata. O misterio que heba rodiato Titán dende as observacions de Christiaan Huygens e Giovanni Cassini en o sieglo diecisiet se reveló per a nau nombrata en lur honor. A nau ''Cassini-Huygens'' alcanzó Saturno l'1 de chulio de 2004 y escomencipió lo proceso de mapiar a superficie de Titán per [[radar]]. Un prochecto conchunto de l'[[Achencia Espacial Europea]] (ESA) e a [[NASA]], a ''Cassini-Huygens'' prebó una misión muito exitosa. A sonda ''Cassini'' voló sobre Titán o 26 d'octubre de 2004 e prenió imachens d'a mayor resolución d'a superficie de Titán, a solo 1200 kilometros (750 millas), columbrando-n'i d'arias de terreno claras e foscas que poderban estar invisibles ta o uello humán. O 22 de chulio de 2006, ''Cassini'' fizo a suya primera sobrevolata enfilata amanata a 950 kilometros (590 millas) de Titán; a sobrevolata mes amanata fue a 860 kilometros (550 millas) o 21 de chunio de 2010. Se ye trobato liquido a embute en a superficie d'a rechión polar norte, en traza d'a-saber-los lacos e mars descubiertos per a ''Cassini''. ====Aterrizache d'a ''Huygens''==== [[Imachen:Huygens surface color.jpg|thumb|left|150px|Imachen ''in situ'' d'a ''Huygens'' dende a superficie —a unica imachen dende a superficie d'un cuerpo mes luent que Marte.]] [[Imachen:Huygens_surface_color_sr.jpg|thumb|upright|150px|A mesma imachen con contraste augmentato.]] ''Huygens'' aterrizó en Titán o 14 de chinero de 2005, descubrindo que muitas d'as suyas caracteristicas superficials semblan estar-se formatas per fluidos en bell inte d'o pasato. Titán ye o cuerpo mes distant d'a Tierra que ha una sonda aterrizata en a suya superficie. A sonda ''Huygens'' aterrizó chusto en a punta mes oriental d'a rechión brilant dita agora [[Adiri (Titán)|Adiri]]. A sonda en fotografió de pueyos bufinos con foscos "[[flum]]s" fluyindo enta una fosca plana. O conoiximiento actual ye que os pueyos (tamién clamatos tierras altas) son composatos princialment per chelo d'augua. Compuestos organicos foscos, creatos en l'atmosfera superior per a radiación ultravrioleta d'o Sol, pueden plever de l'atmosfera de Titán. Istos baixan os pueyos con a plevia de metano e se depositan en as planas durando escalas de tiempo cheolochico. Aprés l'aterrizache, a ''Huygens'' fotografió una plana fosca cubierta con bolos e cantaletz, que se composan de chelo d'augua. Os dos bolos chusto chus o meyo d'a imachen a la dreita son mes chicota que o que pueden semblar: o d'a cucha tien quince centimetros de largaria, e lo d'o meyo en tien quatre, a una distancia de bells 85 centimetros d'a ''Huygens''. En b'ha de prebas d'erosión en a base d'os bolos, o que n'indican de posible actividat fluvial. A superficie ye mes escura que lo que a lo principio s'asperaba, consistent en una mixtura d'augua e chelo d'hidrocarburo. O "suelo" visible en as imachens s'interpreta como precipitación d'a boira d'hidrocarburos d'entalto. En marzo de 2007, a NASA, a ESA e lo COSPAR decidioron nombrar o puesto de l'aterrizache d'a ''Huygens'' como a ''Estación Memorial Hubert Curien'' en memoria de l'antigo president d'a ESA ===Misions proposatas u conceptuals=== [[Imachen:TSSM-TandEM-Montgolfiere.jpg|thumb|right|upright|O globo proposato ta la Titan Saturn System Mission (interpretación artistica).]] En b'ha habito de varias misions conceptuals proposatas en os anyos recients ta tornar a ninviar una sonda espacial a Titán. O treballo conceptual inicial ye estato completato ta tals misions per a NASA, a ESA e lo IPL. En o present, garra d'istas propuestas no se han convertito en misions con fundos. A Titan Saturn System Mission (TSSM) fue una propuesta conchunta entre a NASA e la ESA ta explorar as lunas de [[Saturno (planeta)|Saturno]]. Concebiba un globo d'aire calient flotando en l'atmosfera de Titán durando sies meses. Estio competindo contra la propuesta Europa Jupiter System Mission (EJSM) ta financiación. En febrero de 2009 s'anunció que a ESA e la NASA n'heba dato de prioridat a la misión EJSM enguís d'a TSSM. O proposato Titan Mare Explorer (TiME) yera un aterrizador de baixo coste que amararba en un laco en l'hemisferio norte de Titán e flotarba en a superficie d'o laco de tres a sies meses. Fue triato ta l'estudio de disenyo de Fase-A en 2011 como misión candidata ta la enchaquia d'o Dotzén Programa de Descubrimiento d'a NASA, pero no fue triata ta la volata. Unatra misión enta Titán proposata a l'inicio de 2012 per Jason Barnes, un scientifico en a Universidat d'Idaho, ye o Aerial Vehicle for In-situ and Airborne Titan Reconnaissance (AVIATR): un avión (u dron) tripulato que volarba a traviés de l'atmosfera de Titán e prenerba imachens d'alta definición d'a superficie de Titán. A NASA no aprebó pas o 715 millons de dolars requiestos e lo futuro d'o prochecto ye incierto. Un disenyo conceptual per unatro amarador de lacos fue proposato a la fin de 2012 per a interpresa espanyola d'incheniería privata SENER e lo Centro de Astrobiología de [[Madrit]]. A sonda concebita ye dita Titan Lake In-situ Sampling Propelled Explorer (TALISE). A principal diferencia contimparata con a sonda TiME estarba que a TALISE ye concebita con o suyo propio sistema de propulsión e no estarba per tant rebaixata ta la simpla deriva en o laco quan bi amarase. Un Programa de Descubrimiento que compite per a suya misión numero 13 ye lo Journey to Enceladus and Titan (JET), un orbitador astrobiolochico de Saturno que valurarba lo potencial d'habitabilidat d'[[Encelado (satelite)|Encelado]] e Titán. En 2015, o programa NASA Innovative Advanced Concepts (NIAC) ganó una beca de Fase II ta un estudio d'un disenyo d'un submarín ta explorar as mars de Titán. ==Condicions prebioticas e vida== Se piensa que Titán ye un ambient prebiotico rico en quemica organica complexa con un ocián liquido subsuperficial posible como ambient biotico. A misión ''Cassini-Huygens'' no s'equipó ta furnir-ne de prebas ta [[biosinyadura]]s u compuestos organicos complexos; amuestra un ambient en Titán que ye semellant, de bella traza, a las teorizatas ta la Tierra primordial. Os scientificos conchecturan que l'atmosfera d'a Tierra primichenia fue semblant en composición ta l'actual atmosfera de Titán, con a important excepción d'a manda de vapor d'augua en Titán. ===Formación de moleculas complexas=== L'experimento Miller-Urey e a-saber-los experimentos siguients han amostrato que con una atmosfera semblant a la de Titán e l'adición de radiación [[Ultravrioleta|UV]], se'n pueden chenerar de moleculas complexas e substancias polimericas como [[tolina]]s. A reacción escomencipia con a disociación de nitrocheno e metano, formando cianuro d'hidrocheno e acetileno. Atras reaccions se son estudiatas mes amplament. Se ye informato que quan a enerchía s'aplicaba ta la combinación de gases como los de l'atmosfera de Titán, cinco bases d'acidos nucleicos, os ladriellos de l'[[ADN]] e lo [[ARN]], fuoron entre os muitos compuestos producitos. Antimés, os aminoacidos, os monomeros ("ladriellos") d'as [[proteína]]s, se i troboron. Fue a primera vegata que bases d'acidos nucleicos se yeran trobatas en tal experimento sinse haber-bi'n d'augua present. O 3 d'abril de 2013, a NASA anunció que compuestos quimicos complexos poderban surtir seguntes estudios que simulaban l'atmosfera de Titán. O 26 de chulio de 2017, os scientificos d'a Cassini identificoron de traza positiva la presencia d'anions de catena de carbonio en l'atmosfera superior de Titán que pareixeban estar embrecatos en a producción de grans compuestos organicos complexos. Se conoixeba previament que istas particlas altament reactivas contribuyen a construyir compuestos organicos complexos en o meyo interstelar, o que doncas ofreix un tranco posiblement universal ta producir material organico complexo. O 28 de chulio de 2017, os scientificos afirmoron que l'acrilonitrilo u cianuro de vinilo, (C<sub>2</sub>H<sub>3</sub>CN), posiblement esencial ta la vida per estar relacionato con a formación d'a [[membrana celular]] e a estructura vesicular, se ye formato en Titán. ===Posibles habitats subsuperficials=== Simulacions en laboratorio han menato a sucherir que suficient material organico existe en Titán ta escomencipiar una evolución quemica analoga a la que se piensa que heba prencipiato a vida en a Tierra. L'analochía asume a presencia d'augua liquida durando periodos mes luengos que os actualment alufrables; a-saber-las teorías suchieren que l'augua liquida d'un impacto poderba alzar-se chus una napa d'aislamiento chelata. Se ye teorizata tamién que ocians d'[[amoniaco]] poderban existir fondament chus a superficie. Atro modelo suchier una solución d'amoniaco e augua con una fondura de dica 200 kilometros u 120 millas baixo una crosta de [[chelo]] d'augua con condicions que, encara que sigan extremas ta as valuras terrestres, son tals que a vida i poderba sobrevivir. A transferencia de calor entre l'interior e as napas superiors estarba crucial ta mantener qualsiquier vida ocianica subsuperficial. A detección de vida microbiana en Titán penderba d'os suyos efectos biochenicos, con o [[metano]] e lo nitrocheno atmosfericos examinatos. ===Metano e vida en a superficie=== Se ye sucherito que a vida poderba existir en os lacos de metano liquido en Titán, simplament como los organismos terrestres viven en l'augua. Tals organismos n'inhalarban de H<sub>2</sub> enguís de [[glucosa]] e n'exhalarba de metano enguís de dioxido de carbonio. Totz os sers vivos en a Tierra (incluyitos os metanochens) n'usan d'augua liquida como solvent; s'especula que a vida en Titán en poderba usar d'hidrocarburs liquidos enguís, como metano u etano. L'augua ye un solvent mes fuerte que lo metano. L'augua ye tamién quemicament reactiva e puet crebar grans moleculas organicas a traviés de a [[hidrolisi]]. A forma de vida d'a qual o solvent estase un hidrocarburo no enfrontinarba o risgo de que as suyas biomoleculas se destruyan d'ista traza. En 2005, l'astrobiologo Chris McKay arguyó que si a vida metanochenica existise realment en a superficie de Titán, haberba probablement un efecto midible en a proporción de mescla en a troposfera de Titán: os nibels d'hidrocheno e acetileno estarban midiblement mes baixos que os asperatos d'atra traza. En 2010, Darrel Strobel, d'a [[Universidat Johns Hopkins]], identificó una gran abundancia d'hidrocheno molecular en as napas atmosfericas superiors de Titán contimparatos con as napas inferiors, arguyindo un fluxo descendent con una taxa d'aproximatament 10<sup>28</sup> moleculas per segundo e a desaparición de l'hidrocheno amán d'a superficie de Titán; como Strobel notó, os suyos descubrimientos yeran en linia con os efectos que McKay heba preditos si formas de vida metanochenicas estasen present. O mesmo anyo, atro estudio amuestró baixos nibels d'acetileno en a superficie de Titán, o que s'interpretarba per McKay como consistent con a hipotesi d'organismos que en consumen d'hidrocarburs. Encara que remana a hipotesi biolochica, alvertió que atras explanicacions ta os descubrimientos de l'hidrocheno e l'acetileno son mes probables: as posibilidatz de procesos fisicos e quemicos agún no identificatos (per eixemplo, un catalizador superficial que n'acceptan d'hidrocarburs u hidrocheno) u defectos en os modelos de corrient d'o fluxo de material. Os datos de composición e os modelos de transporte necesitan confirmar-se, etc... Mesmo asinas, a penar d'afirmar que a explanicación catalitica no biolochica estarba menos percutidera que a biolochica, McKay paró cuenta de que o descubrimiento d'un catalizador efectivo a 95 K (-180&nbsp;°C) agún estarba significativa. A NASA mencionó en l'articlo de noticias sobre os decubrimientos de chunio de 2010: "Dica agora, as formas de vida basatas en o metano son només que hipoteticas. Os scientificos encara no han detectata ista forma de vida en garra puesto". Ya que l'afirmación d'a NASA tamién diz: "bells scientificos creyen que istas sinyaduras quemicas empara l'argumento d'una forma primitiva, exotica u d'un precursor de a vida en a superficie de Titán". En febrero de 2015, una [[membrana celular]] capable de funcionar en metano liquida en as condicions de Titán fue modelata. Composata per chicotas moleculas que en contienen de carbonio, hidrocheno e nitrocheno, haberba la mesma estabilidat e flexibilidat como as membranas celulars en a Tierra, que se composan de [[fosfolipido]]s, compuestos de carbonio, hidrocheno, oxicheno e [[fosforo]]. Ista hipotetica membrana celular se denominó "[[azotosoma]]", una combinación de ''azote'', "nitrocheno" en francés, e "[[liposoma]]". ===Retrancos=== A penar d'istas posibilidatz biolochicas, en bi ha de granizos retrancos ta la vida en Titán e qualsiquier analochía com a Tierra ye inexacta. A una vasta distancia d'o [[Sol]], Titán ye fredo e a suya atmosfera manca de CO<sub>2</sub>. En a superficie de Titán, l'augua existe només que de traza solida. Per istas dificultatz, os scientificos como [[Jonathan Lunine]] han veyito a Titán menos como un habitat probable ta la vida que como un experimento ta examinar as teorías sobre as condicions que prevalecioron antis de l'aparición d'a vida en a Tierra. Encara que a vida mesma pueda no existir-ie, as condicions prebioticas en Titán e a quemica organica asociata remane de gran interés en replecar a historia primichenia d'a biosfera terrestre. Usar Titán como un experimento prebiotico embreca no solo a observación a traviés de naus espacials, sino experimentos de laboratorios e modelaches quemicos e fotoquemicos en a Tierra. ===Hipotesi d'a panspermia=== S'hipotetiza que impactos de grans asteroides e cometas en a superficie terrestre poderba haber causato que fragmentos de roca cargatos de microbios escapase d'a gravedat terrestre, sucherindo a posibilidat d'a [[panspermia|transpermia]]. Os calculos indican que istos trobarban muitos d'os cuerpos d'o Sistema Solar, mesmo Titán. Per atro costato, Jonathan Lunine ha arguyito que qualsiquier ser vivo en os lacos d'hidrocarburs criochenicos de Titán necesitarba estar tant diferent quemicament d'os terrestre que no estarba posible que uno estase l'antipasato de l'atro. ===Condicions futuras=== As condicions de Titán poderban convertir-se muito mes habitable en un leixano futuro. Dentro de cnco billons d'anyadas dende agora, quan o Sol se convierta en una [[chiganta roya]], a suya temperatura superficial puyarba prou ta que Titán en tienga d'augua liquida en a suya superficie, fendo-lo habitable. Ya que a producción de rayos ultravrioletas solars disminuirá, a boira en l'atmosfera superior de Titán s'achiquirá, baixando l'efecto antihibernadero en a superficie e permitindo que l'efecto hibernadero creato per o metano atmoferico chugase un paper muito mayor. Istas condicions chuntas poderban crear un ambient habitable e bi persistirba per varios cients millons d'anyadas. Se ye proposato que iste yera estato prou tiempo ta que a vida simpla se chenerase en a Tierra, encara que a presencia d'amoniaco en Titán causarba que as reaccions quemicas se producisen mes lentament. ==Veyer tamién== * [[Lacos de Titán]] == Referencias == {{Listaref}} ==Vinclos externos== * [http://saturn.jpl.nasa.gov/ Cassini–Huygens Mission To Saturn & Titan]. Caracteristicas multimedia [https://web.archive.org/web/20070429204420/http://saturn.jpl.nasa.gov/news/features/feature20070129.cfm Guía Virtual de Titán Virtual Tour] (en anglés). * [https://web.archive.org/web/20080412005822/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sat_Titan Titan Profile] at [http://solarsystem.nasa.gov/ Sitio web d'a NASA ta la Exploración d'o Sistema Solar] (en anglés). * [http://www.esa.int/SPECIALS/Cassini-Huygens/SEMKVQOFGLE_0.html Video d'o descenso d'a ''Huygens’''] d'a ESA (en anglés). * [http://ciclops.org/search.php?x=19&y=3&search=Titan Sitio d'o Laboratorio Central d'Imachen d'a Cassini (CICLOPS)] (en anglés). * [[Achencia Espacial Europea]]. (2005). [http://www.esa.int/SPECIALS/Cassini-Huygens/index.html ESA—Cassini–Huygens] (en anglés). * [[Planetary Society]] (2005). [https://web.archive.org/web/20110605100801/http://www.planetary.org/explore/topics/saturn/titan.html TPS: Saturn's moon Titan] (en anglés). * Laboratorio Lunar e Planetario d'a [[Universidat d'Arizona]] (2005). [https://web.archive.org/web/20050308093058/http://www.lpl.arizona.edu/~kholso] (en anglés). * [http://esamultimedia.esa.int/images/huygens_alien_winds_descent.mp3 Sorol extraterrestre]. Ista grabación ye una reconstrucción de laboratorio d'os sonitos sentitos per os microfonos d'a Huygens (en anglés). * Pelicula d'a [https://web.archive.org/web/20100601170623/http://sos.noaa.gov/videos/Titan.mov rotación de Titán] d'o sitio d'a National Oceanic and Atmospheric Administration (en anglés). * [http://www.astronomycast.com/astronomy/planets/our-solar-system/ep-201-titan/ AstronomyCast: Titán] Fraser Cain e [[Pamela L. Gay|Pamela Gay]], 2010 (en anglés). * [http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/TITAN/target Titan nomenclature] and [http://planetarynames.wr.usgs.gov/images/Titan_comp.pdf Mapa de Titán con os nombre d'os suyos accidents] dende [http://planetarynames.wr.usgs.gov/ a pachina de nomenclatura d'a USGS] (en anglés). * [https://www.google.com/maps/space/titan/@39.2264184,-165.5899535,12980453m/data=!3m1!1e3 Google Titan 3D], mapa interactivo d'o satelite (en anglés). {{Sistema Solar}} [[Categoría:Sistema Solar]] [[Categoría:Satelites]] rpk4ebesbkq1pep6newl9p3sjxxpfwh Kevin Schon 0 116812 1838238 1829808 2022-07-30T14:29:24Z 200.9.47.124 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'actor |nombre = Kevin Schon |imachen = Kevin Schon.jpg |grandaria imachen = 250px |piet de foto = |nombre real = Kevin Dodd Schon |calendata naiximiento = [[7 de febrero]] de [[1958]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[San Diego]] ([[California]], [[Estaus Unius]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |conchuche = |fillos = |oscars = |goyas = |césars = |BAFTAs = |globos = |sitio web = http://www.davidkaufmanweb.com |anotacions = }} '''Kevin Schon''', naixiu de [[San Diego]] ([[California]]) o [[7 de febrero]] de [[1958]], ye un [[actor]] [[Estaus Unius|estausunidense]]. ==Vinclos externos== {{commonscat|Kevin Schon}} * {{en}} [http://www.imdb.com/name/nm0774735 Kevin Schon] en [[Internet Movie Database|IMDb]]. {{DEFAULTSORT:Schon, Kevin}} [[Categoría:1958 (naixencias)]] [[Categoría:Actrices d'Estaus Unius]] [[Categoría:Actrices de Hollywood]] [[Categoría:Naixius de San Diego]] bp1y8xggf4mxd43z6qfv6aajzcxwjjf Greta Thunberg 0 122901 1838254 1783895 2022-07-30T16:40:36Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Greta Thunberg |imachen = Greta Thunberg at the Parliament (46705842745) (cropped).jpg |imachen grandaria = 250px |piet de foto = Thunberg en 2019 |calendata naiximiento = [[3 de chinero]] de [[2003]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Sweden.svg|25px|border]] [[Estocolmo]] ([[Suecia]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[Activista meyo ambiental]] |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = ''[[No One is Too Small to Make a Difference]]'' |fillos = |sitio web = |anotacions = }} '''Greta Thunberg''' ([[3 de chinero]] de [[2003]] de [[Estocolmo]], [[Suecia]]) ye una [[estudiant]] sueca qui a aconseguiu atrayer l'atención d'a opinión publica mundial sobre l'[[Escalfamiento global]] a traviés d'o suyo activismo meyo ambiental. == Biografía == O 20 d'agosto de 2018, con una edat de 15 anyos y en solitario, prencipió una [[vaga]] en a escuela pa manifestar-se debant d'a seu d'o [[Palacio d'o Parlamento de Suecia|parlamento sueco]] portiando un panel que deciba "vaga escolar per o clima" (en [[sueco]] "Skolstrejk för klimatet"). [[Imachen:Greta_Thunberg_4.jpg|miniaturadeimagen|Greta Thunberg frent a lo parlamento sueco en agosto de 2018]] Amoniquet estió atrayendo l'atención d'os meyos de comunicación y atros estudiants s'unioron a ella. En [[aviento]] de 2018 ya yeran mas de 20,000 estudiants que iban a la vaga en 270 ciudatz de totz o mundo. En chinero de 2019 charró debant d'o Foro de Davos a lo qual plegó dimpués d'un viache de 32 horas de [[tren]] pa minimizar lo suyo impauto ecolochico. O 21 de febrero de 2019 charró debant d'a Comisión Europea. En marzo de 2019 visitó [[Berlín]] y charró debant de 25,000 personas amán d'a [[Puerta de Brandemburgo]]. En [[abril]] de 2019 charró en o [[Parlamento Europeu]] en [[Estrasburgo]]. == Premios == <br /> {| class="wikitable" |+ !Nombre !Organizazión !País !Calendata |- |Swedish woman of the year |Swedish Women's Educational Association (SWEA) |[[Suecia]] |marzo 2019 |- |Goldene Kamera |Funke Mediengruppe |[[Alemanya]] |marzo 2019 |- |Fritt Ords Prize |Fritt Ord Fundation |[[Noruega]] |abril 2019 |- |[[Premio Nobel d'a Paz]] |[[Academia Sueca]] |[[Suecia]] |Nominada |- |Ambassador of Conscience Award |Amnesty International |[[Reino Uniu]] |chunio 2019 |- |Geddes Environment Medal |Royal Scottish Geographical Society |[[Reino Uniu]] |chulio 2019 |} Greta Thunberg ha estau portiada d'a revista ''Time'' en mayo 2019 que amás la ha nombrau como una d'as cient personas mas influyents de [[2019]]. Tamién ha estau nombrada ''doctor honoris causa'' per a universidat de [[Mons]], [[Belchica]]. == Obras == * {{en}} "No One Is Too Small to Make a Difference", 2019, ISBN 978-0-14-199174-0 {{DEFAULTSORT:Thunberg, Greta}} [[Categoría:2003 (naixencias)]] [[Categoría:Naixius d'Estocolmo]] [[Categoría:Ecolochistas]] [[Categoría:Medio ambient]] favruvgm202he0fakhzbjshyoku51n6 Vicky Calavia 0 124974 1838235 1783915 2022-07-30T12:01:39Z Cembo123 6885 /* Vinclos externos */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de famoso |nombre = Vicky Calavia |imachen = |calendata naiximiento = [[10 de noviembre]] de [[1971]] |puesto naiximiento = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|25px|border]] [[Zaragoza]] ([[Aragón]]) |calendata muerte = |puesto muerte = |ocupación = [[director de cine|directora de cine]], productora, guionista y gestora cultural. |salario = |patrimonio neto = |conchuche = |obras = |fillos = |sitio web = https://vickycalavia.com/ |anotacions = }} '''Vicky Calavia''' ye una productora, guionista y [[director de cine|directora de cine]] [[Aragón|aragonesa]] naixida de Zaragoza.<ref>{{es}} [https://zaragozabuenasnoticias.com/2015/04/19/de-tapas-con-vicky-calavia/ De tapas con… Vicky Calavia] en ZaragozaBuenasNoticias.com</ref> Tién una amplia filmografía de cintas y documentals y con quantos premios recibitos entre os que cal destacar os [[Premios Simón]] a o Millor documental en 2016 y 2017. == Biografía == Tot y con cursar a carrera d'[[albeitar]], Vicky Calavia s'intresó per lo mundo d'o cine, a traviés de diversos cursos y aprendizache autodidacta ha aconseguiu dedicar-se a ell. Amás de directora, ye productora, guionista y docent d'historia y analisi cinematografica dende 1999. Amás ha estau directora y programadora de diversos festivals y muestras de cine: ''Travesía'' (2003), ''Inventario'' (2004-2006), ''Zaragoza en Corto'' (2018-2019) u ''ProyectAragón'' (2007-2019). == Obras == * ''Manuel Rotellar. Apuntes desde la fila 8.'' (2009). * ''La proyección de los sueños. Alberto Sánchez.'' (2011). * ''Canto a la libertad. Himno de Aragón.'' (2011). * ''Tu alma es un paisaje escogido'' (2011) * ''Espacios habitados.'' (2012). * ''Por qué escribo.'' (2013). * ''Aragón Rodado.'' (2014). * ''María Domínguez. La palabra libre.'' (2015). * ''Eduardo Ducay. El cine que siempre estuvo ahí.'' (2015). * ''Píldoras por amor.'' (2016). * ''La ciudad de las mujeres.'' (2016). * ''María Moliner. Tendiendo palabras.'' (2017). * ''FilmSet. Cine y turismo.'' (2017). * ''Luchar por Europa: la huella de Brandt.'' (2017). * ''La Almunia. Se Rueda!'' (2017). * ''Al Este. Aragón & Cataluña.'' (2017). * ''Recosiros.'' (2018). * ''Ramón Perdiguer: Coleccionista de sueños.'' (2018)​ * ''Emilia Baylo.'' (2018). * ''Volver a Aragón.'' (2018). * ''En tu piel.'' (2018). * ''Natividad Zaro. En voz alta'' (2019). == Premios == * Premio SCIFE Mejor Difusión Cine: Travesía (exposición comisariada por Vicky Calavia). Fuentes de Ebro, 2003. * Premio AIPEP Difusión del Audiovisual. Zaragoza, 2005. * BOCINA DE PIEDRA Premio a la Difusión del cine aragonés para PROYECTARAGON, Jornadas de Cine Mudo de Uncastillo, 2011. * Premio Festival Cine y Salud Ámbito Aragonés a PROYECTARAGÓN Muestra Audiovisual Aragonesa (directora, Vicky Calavia), Gobierno de Aragón, 2011 * Premio ALBERTO SÁNCHEZ “Difusión cine aragonés” a PROYECTARAGON. Muestra de cine Delicias, Zaragoza, 2012. * Premio FESTIVAL DE CINE DE ZARAGOZA al Mejor Documental Nacional por “Por qué escribo”, 2013. * Premio ARAME (Asociación de Mujeres Empresarias de Aragón) a la Innovación y Creatividad 2015, Cámara de Comercio de Zaragoza. * [[Premios Simón|Premio Simón]] Millor Documental [[Premio Simón de 2016|2016]]. ''Eduado Ducay. El cine que siempre estuvo ahí.'' * [[Premios Simón|Premio Simón]] Millor Documental [[Premio Simón de 2017|2017]]. ''La ciudad de las mujeres.'' * Premio BIZNAGA DE PLATA MUJER EN ESCENA-AFIRMANDO LOS DERECHOS DE LA MUJER MEJOR DOCUMENTAL LARGOMETRAJE por “María Domínguez. La palabra libre” en el Festival de Cine de Málaga 2016. * Premio AUGUSTO al MEJOR DOCUMENTAL por “Eduardo Ducay. El cine que siempre estuvo ahí”, Festival de Cine de Zaragoza, 2016. * Premio del Público en el Festival Internacional Buñuel-Calanda por “María Moliner. Tendiendo palabras”, 2017. * Premio Fundación 29J “Cultura”, 2018. == Referencias == {{Listaref}} == Vinclos externos == * [https://vickycalavia.com/ Pachina web personal.] <center> {{start box}} {{succession box | predecesor = Establida la categoría | títol = [[Premio Simón - Millor documental]] | periodo = [[2016]] - [[2017]] | succesor = [[José Manuel Herraiz]] }} {{end box}} </center> [[Categoría:Naixius de Zaragoza]] [[Categoría:1971 (naixencias)]] [[Categoría:Directors cinematograficos d'Aragón]] a05lhfwnmfwq6q0cnyggue2444nx89v Sor Juana Inés de la Cruz 0 130217 1838253 1808275 2022-07-30T16:40:17Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|1|0 */ wikitext text/x-wiki {{wikificar}} '''Juana Inés de Asbaje Ramírez de''' Santillana (San Miguel Nepantla, Nueva Espanya, [[12 de noviembre]] de 1648-[[Ciudat de Mexico|Mexico]], Nueva Espanya, [[17 d'abril]] de 1695), mas conoixida como que '''[https://es.wiktionary.org/wiki/sor sor]''' '''Juana Inés d'a Cruz''', estió una relichiosa jerónima y [[Escritor|escritora]] novohispana, exponente d'o Sieglo d'Oro d'a literatura en [[Idioma castellán|espanyol]]. Considerada por muitos como que a ''decena'' ''musa'', cautivó a lirica, l'auto sacramental y o [[teatro]], asinas como a [[prosa]]. Con muit temprana edat aprendió a leyer y a escribir. Perteneixió a la talle d'Antonio de Toledo y #Salazar, marqués de Mancera y 25.º virrey novohispano. En [[1669]], por anhelo de conoixencia, ingresó a la vida monastica. Os suyos mas importants mecenas estioron os virreyes De Mancera, o arzobispo virrey Payo Enríquez de Rivera y os marqueses d'a Laguna de Camero Viello, virreyes tamién d'a Nueva Espanya, qui publicoron os dos primers tomos d'as suyas obras en a Espanya peninsular. Gracias a Juan Ignacio María de Castorena Ursúa y Goyeneche, bispe de Yucatán, se conoixe a obra que sor Juana teneba inedita quan estió condenada a destruir os suyos escritos. Ell la publicó en Espanya. Sor Juana murió a causa d'una epidemia o [[17 d'abril]] de [[1695]] en o [[Convento]] de Santo Jerónimo. siyvabwf5fhlyvennn37wyu526at2sg Apple Macintosh 0 131032 1838246 1696467 2022-07-30T16:37:42Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ wikitext text/x-wiki [[Imachen:Macintosh_128k_transparency.png|thumb|300px|Macintosh 128K.]] O '''Macintosh''' (prencipalment '''Mac''' dende [[1998]]) ye una familia d'[[ordinador]]s personals disenyadas, fabricadas y vendidas por [[Apple Inc.]] dende chinero de [[1984]]. O Macintosh orichinal ye o primer [[ordinador personal]] exitosa pa o mercato masivo que presienta una interficie grafica d'usuario, una pantalla incorporada y un xorigué.Apple vendió Macintosh de conchunta con a suya popular familia d'ordinadors [[Apple II]] entre quasi diez anyadas dica que ista zaguera se suspendió en [[1993]]. Os primers modelos de Macintosh yeran costosos, obstaculizando a competitividat en un mercato dominau por o [[Commodore 64]] muito mas barato pa os consumidors, asinas como l'[[IBM PC|IBM Personal Computer]] y o mercato de clons que l'acompanyaba pa as interpresas, encara que yeran menos costosos que o Xerox. Alto y atros ordinadors con interficies graficas d'usuario anteriors a Mac. Os sistemas Macintosh tenioron exito en a [[educación]] y l'autoedición, convertindo a Apple en o segundo mayor fabricant de PC entre o proximo decenio. En primerías d'o decenio de [[1990]], Apple presentó o [[Macintosh LC II]] y o Color Classic, que yeran competitivos en pre con as maquinas Wintel en ixe inte. Manimenos, a introducción de [[Windows 3.1]] y o procesador Pentium d'Intel, que superó a o Motorola 68040 utilizau en os Macintosh actuals en a mayoría d'os puntos de referencia, gradualment le sacó a quota de mercato a Apple y, en zaguerías de [[1994]], Apple estió relegada a o tercer puesto quan Compaq se convirtió en o lider fabricant superior de PC. Mesmo dimpués d'a transición a la linia superior Power Macintosh basada en PowerPC a meyaus d'o decenio de [[1990]], a caita d'os pres d'os components basicos de PC, a mala chestión d'o inventario con Macintosh Performa y o lanzamiento de [[Windows 95]] contribuyoron a la disminución contina d'a base d'usuarios de Macintosh. A familia d'ordinadors Macintosh ha utilizau una variedat d'arquitecturas de [[CPU]] diferents dende a suya introducción. Orichinalment usaban a serie de microprocesadors [[Motorola 68000]]. A meyaus d'o decenio de [[1990]], facioron a transición a os procesadors [[PowerPC]] y nuevament a meyaus d'o decenio de [[2000]] prencipioron a fer servir procesadors Intel x86 de 32 y 64 bits. Apple prencipió a realizar a transición d'as arquitecturas de CPU a os suyos propios procesadors basaus en ARM pa o suyo emplego en Macintosh a partir de [[2020]]. [[Categoría:Hardware]] [[Categoría:Apple Inc.]] fj6y642leyq7u7d0at1yllkb8hs4ddl Le Cinquième Élément 0 131672 1838251 1726580 2022-07-30T16:39:22Z Wilkez 65661 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ wikitext text/x-wiki {{Ficha de cinta |títol orichinal= Le Cinquième Élément |títol= |imachen= 5thelement_(3896845879).jpg|thumb|300px |nombre imachen= Una cosplay disfrazada como ''Leeloo'', personache interpretau por [[Milla Jovovich]]. |endice= |dirección= Luc Besson |aduyantdirección= |dirección artistica= |producción= [[Patrice Ledoux]] |disenyo producción= |guión= [[Luc Besson]]<br> [[Robert Mark Kamen]] |musica= [[Éric Serra]] |sonito= |fotografía= [[Thierry Arbogast]] |montache= [[Sylvie Landra]] |scenografía= |vestuario= [[Jean-Paul Gaultier]] |maquillache= |peluquería= |efectos= |actors= [[Bruce Willis]]<br/>[[Milla Jovovich]]<br/>[[Gary Oldman]] |país= [[Francia]] |anyo= 1997 |chenero= [[sciencia ficción]] |duración= 127 min. |productora= Gaumont |destribución= Gaumont Film Company |presupuesto= 80 millons de [[Dólar estausunidense|dólars]] |imdb= |}} '''Le Cinquième Élément''' (títol orichinal en [[francés]], estenata en [[Aragón]] con o títol en castellán '''El quinto elemento''') ye una [[cinta]] francesa de cine de [[sciencia ficción]] de l'anyo [[1997]], dirichita por [[Luc Besson]] seguntes un guión de [[Luc Besson]] y [[Robert Mark Kamen]] con una dirección de fotografía de [[Thierry Arbogast]] y una banda sonora de [[Éric Serra]].<ref>{{de}} Steven Jay Schneider:''101 Science Fiction Filme: Die Sie sehen sollten, bevor das Leben vorbei ist'', Edition Olms, [[2012]], ISBN 9783283011697, p.353</ref> En o suyo reparto incluye a destacatos actors como [[Bruce Willis]], [[Milla Jovovich]] u [[Gary Oldman]]. Prencipalment ambientada en o sieglo XXIII, a trama central d' a cinta embreca a supervivencia d'a planeta Tierra, que se convierte en responsabilidat de Korben Dallas ([[Bruce Willis]]), un taxista y excomandant d' as fuerzas especials, dimpués de que una choven ([[Milla Jovovich]]) caiga en a suya gabina. Pa aconseguir isto, Dallas une as suyas fuerzas con ella pa recuperar quatro pietras misticas esencials pa l'esfensa d' a Tierra contra l' imminent ataque d' una entidat cosmica rebordiza. Besson prencipió a escribir l' historia que se convirtió en ''Le Cinquième Élément'' quan teneba 16 anyadas d'edat; Teneba 38 anyos quan a cinta s' engueró en os cines. Besson quereba filmar a cinta en [[Francia]], pero no se troboron instalacions adequadas. Asinas, o rodache tenió puesto en [[Londres]] y [[Mauritania]]. Os artistas de cómics [[Jean "Moebius" Giraud]] y [[Jean-Claude Mézières]], cuyos libros sirvioron d' inspiración pa partis d' a cinta, estioron achustaus pa o disenyo de producción. O disenyo d'o vestugario estió de [[Jean-Paul Gaultier]]. ''Le Cinquième Élément'' recibió prencipalment criticas positivas, encara que tendió a polarizar a los criticos. Se le ha clamau o millor y o pior exito de verano de totz os tiempos. A cinta estió un exito financiero, ganando mas de $ 263 millons en a taquilla con un presupuesto de $ 90 millons. En l' inte d'o suyo lanzamiento, yera a cinta europea mas cara nunca realizada, y siguió estando a cinta francesa mas taquillera en a taquilla internacional dica o lanzamiento de [[Intouchables]] en [[2011]]. == Reparto == * [[Bruce Willis]] como ''Korben Dallas'' * [[Milla Jovovich]] como ''Leeloo'' * [[Gary Oldman]] como ''Jean-Baptiste Emanuel Zorg'' * [[Ian Holm]] como ''Vito Cornelius'' * [[Chris Tucker]] como ''Ruby Rhod'' * [[Luke Perry]] como ''Billy Masterson'' * [[Brion James]] como ''Cheneral Munro'' * [[Tom Lister Jr.|Tommy "Tiny" Lister Jr.]] como ''President Lindberg'' * [[Lee Evans]] como ''Fog'' * [[Charlie Creed-Miles]] como ''David'' * [[Maïwenn Le Besco]] como ''Diva Plavalaguna'' == Argumento == En [[1914]], un arqueologo y o suyo socio se troban en o desierto d' Echipto estudiando uns gravaus en as paretz d' un templo antigo. Os gravaus dicen que cada 5000 anyos plega a la [[Tierra]] un ser clamau ''O Maligno''. Uns extraterrestres conoixius como Mondoshawan arriban a lo templo pa retirar dende una camera secreta, con o fin de cosirar-la, l' unica arma capaz de redotar o Gran Mal que amaneixe cada cinco mil anyos. L' arma ye formada por quatro pietras, que represientan os quatro elementos (augua, aire, tierra y fuego), y un sarcofago que contiene un Cinqueno Elemento en forma d' un [[ser humán]], que combina o poder d' os atros quatro elementos en una ''Luz Divina''. Os Mondoshawan le prometen a lo suyo contacto humán, un mosén, que tornarán con os Elementos a tiempo pa aturar a lo Gran Mal, pero un accident les obliga a deixar a clau d' a camera a lo mosén y le deixan instruccions pa transmeter l' as cheneracions futuras dica a suya tornada. A mitat d'o sieglo XXIII, o Maligno torna a amaneixer en l'espacio en forma d'una chigant bola de fuego negro destruindo un [[acuirazau terrestre]]. O mosén actual d'a Orden Mondoshawan, Vito Cornelius ([[Ian Holm]]), informa a lo President Lindberg ([[Tom Lister Jr.]]) d'a historia d'o gran mal y l' arma que puede aturar-lo. A mesura que os Mondoshawan tornan a la Tierra, son emboscaus por os mangalors, una belicosa y proscrita raza alienichena achustada por l'interpresario Jean-Baptiste Emanuel Zorg ([[Gary Oldman]]), qui, a la suya vegada, estió achustau por O Maligno de disposar d'as 4 piedras d'os elementos. A [[nau espacial]] mondoshawan se destruye y l'unico que os scientificos d' a Tierra pueden recuperar ye parti d'o cinqueno elemento: una [[man]]. Iste miembro ye levau a un centro scientifico de [[Nueva York]] y reconstruyen por completo a lo ''supervivient'' que resulta estar una moceta: Leeloo (u Leeloo Minai Lekarariba-Laminai-Tchai Ekbat De Sebat) ([[Milla Jovovich]]). Ista dispierta espantada y confusa por lo que escapa d'o suyo confinamiento, remata blincando d'una [[ráfil]] y aterrizando en o taxi volador de Korben Dallas ([[Bruce Willis]]), un excomandant d' as Fuerzas Especials. Antis de desganar-se, Leeloo nombra a Vito Cornelius. Dallas leva a la moceta a casa de Cornelius y d'o suyo aprendiz, David ([[Charlie Creed-Miles]]), gracias a lo qual Cornelius s' entera de que as pietras d' os quatro elementos estioron confiadas a la Diva Plavalaguna ([[Maïwenn Le Besco]]), una [[cantaire]] d'opera. A causa d' a que os mangalors no podioron obtener as pietras en a emboscada contra os Mondoshawan, Zorg los mata, y en venganza, os mangalors supervivients intentarán obtener os elementos pa ells mesmos. En enterar-se por os Mondoshawan que Plavalaguna tien as pietras, o Cheneral Munro ([[Brion James]]), antigo superior de Dallas, reenlista a Korben y le ordena viachar d' amagau, como ganador d' un concurso de radio, pa trobar-se con a Diva en un crucero de fachenda en l' espacio. A publicidat d'o concurso atraye tamién a los mangalors y a Zorg. A bordo d' a embarcación viacheyan Dallas con Leeloo y Cornelius, David se troba complindo ordens de preparar o templo echipcio pa recibir as piedras. A Diva muere quan os mangalors atacan y prenen o control d' a nau, pero Dallas recupera os Elementos d'o cuerpo d' a Diva. Baralla contra os mangalors pa liberar o barco, matando a lo suy lider. Zorg en a suya busca d' os Elementos troba una maleteta y asume que os Elementos son en ella, y se marcha deixando tras d'ell una bomba con un temporizador de tiempo que fa que os ocupants d'o crucero haigan d'evaquar. Zorg se marcha en a suya nau espacial pero descubre que a maleteta yera vueda, por lo que torna a lo crucero. Desactiva a suya propia bomba pero no i heba contau con que un mangalore, antis de morir activara unatra, destruindo o barco y matando a Zorg, entre que que Dallas, Cornelius, Leeloo, y o talk-show Ruby Rhod ([[Chris Tucker]]) escapaban con os Elementos a bordo d'a nau espacial de Zorg. Os quatro viacheyan ent'a camera de l'arma secreta en o templo echipcio, a medida que a planeta d'O Maligno s'amana a la Tierra a gran velocidat. O grupo intenta que as pietras funcionen pero Leeloo se niega a cooperar perque ya no quiere salvar a lo mundo. Ye desencantada con l'humanidat dimpués d'haber plegau a estar testigo d' a brutalidat d' a guerra y a violencia y se niega a liberar a Luz Divina. Dallas le explica que a pesar d' a guerra encara quedaban atros motivos por os que mereixeba a pena salvar a lo mundo, como l' amor y la besa, descubrindo-se que o Cinqueno Elemento yera l'amor. En respuesta, Leeloo combina o poder d' as pietras y libera a Luz Divina, fendo que O Maligno quede latent como una nueva [[satelite natural|luna]] en orbita d'a Tierra. == Producción == En [[1994]], entre que filmaba a suyo exito comercial [[Léon: The Professional]], Luc Besson continó treballando en o guión d' O cinqueno elemento, alcorzando-lo y reducindo o presupuesto d' a cinta a $ 90 millons, intentando trobar un [[estudio de gravación|estudio]] disposau a producir-lo. Columbia Pictures, que teneba una sociedat en León, alcordó financiar a cinta. En ixe inte, Besson i heba decidiu andar con un [[actor]] prencipal menos conoixiu pa estalbiar en costos de producción. Besson yera en l' oficina de Barry Josephson quan [[Bruce Willis]] gritó con respective a una cinta diferent. Besson pidió charrar con Willis "solament pa saludar", y le dició que O cinqueno elemento finalment iba a seguir adebant, explicando a decisión d'andar con un actor menos costoso. Dimpués d'un breu silencio, Willis declaró: "Si me fa goyo a cinta, de cutio podemos arribar a un alcuerdo", acceptó asumir o paper dimpués de leyer o guión. A producción prencipió en primerías de d'agosto de 1995. Besson viachió a diversos puestos pa o casting, incluius [[París]], [[Londres]] y [[Roma]]. Achustó a [[Gary Oldman]] (que i heba protagonizau Léon) pa o paper de Zorg, describiendo a Oldman como "uno d' os cinco millors actors d'o mundo". Pa o personache de Leeloo, Besson trigó a [[Milla Jovovich]] entre os 200 a 300 demandants que conoixió en persona. O "Luengache Divino" charrau por Leeloo ye un luengache ficticio con solament 400 parolas, inventau por Besson. Jovovich y Besson mantenioron conversas y s'escribioron cartas en l' idioma como practica. Besson yera casau con [[Maïwenn Le Besco]], qui interpretó o paper de Diva Plavalaguna quan prencipió o rodache; manimenos, la deixó por Jovovich mientres o rodache. Jovovich y Besson se casoron mas tardi pero s'esvurzioron en [[1999]]. Deseyando rodar a cinta en [[Francia]], Besson no podió trobar as instalacions adequadas y "con o corazón ixagrinau" filmó en [[Londres]]. Se filmó prencipalment en Pinewood Studios en siet estudeos de son, incluiu o famoso 007 Stage. A construcción d' os sets prencipió en octubre de [[1995]]. A scena de l'opera se filmó en a Royal Opera House. As scenas representadas en [[Echipto]] estioron filmadas en [[Mauritania]]; o primer rodache ocurrió allí o 5 de chinero de 1996. A filmación con actors prencipió a cabos de chinero de 1996 y se completó 21 semanas dimpués. Willis remató de filmar o 16 de mayo, entre que que Oldman solenco prencipió a filmar a semana siguient; o protagonista (Korben) y l'antagonista (Zorg) nunca comparten tiempo de pantalla. Manimenos d' estar filmada en Londres, O cinqueno elemento estió una producción francesa, y se convirtió en a cinta europea mas costosa nunca realizada en ixe inte. Os edificios en [[Nueva York]] se derivoron tanto de masas d' apartamentos modulars d'o decenio de 1960 como d' os disenyos futuristas de l'arquitecto [[Antonio Sant'Elia]] en o decenio de 1910. Besson exichió que a mayoría d' as tomas d' acción se levasen a cabo a plena luz d'o día, ya que, seguntes os informes, yera canso d' os corredors foscos d' as naus espacials y as planetas con poca luz que son comunas en as cintas de sciencia ficción, y quereba una farcha mas brillant y "alegrement barrenada" en puesto d'una farcha pacina y realista. Gaultier disenyó cada uno d'os 900 desfraces emplegaus por os extras en as scenas de Fhloston Paradise y revisó cada desfraz cada maitín. Se deciba que os suyos diseños, descritos como "intelectualments transgresors", desafiaban a sexualidat y as normas de chenero. Una sola chaqueta que disenyó pa a cinta costó $ 5,000. == Referencias == {{Listaref}} [[Categoría:Cintas de Francia]] [[Categoría:Cintas de cine de sciencia-ficción]] bhqk58i7ksanqwgbvt1cntqc3bsemk2