Dagbani Wikipedia
dagwiki
https://dag.wikipedia.org/wiki/Sol%C9%94%C9%A3u
MediaWiki 1.39.0-wmf.26
first-letter
Miidiya
Diŋ'gahim
Yɛltɔɣa
Ŋun su
Ŋun su yɛltɔɣa
Wikipedia
Wikipedia yɛltɔɣa
Lahabali kɔligu
Lahabali kɔligu yɛltɔɣa
MiidiyaWiki
MiidiyaWiki yɛltɔɣa
Tɛmplet
Tɛmplet yɛltɔɣa
Sɔŋsim
Sɔŋsim yɛltɔɣa
Pubu
Pubu yɛltɔɣa
Salima
Salima yɛltɔɣa
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Abdul-Naser Mahamud Jibril
0
657
44973
39664
2022-08-28T21:18:57Z
Abubakari Khadijah
116
added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Abdul-Naser Mahamud Jibril''' nyɛla bɛ ni daa dɔɣi ninvuɣ' so [[Ʒiɛŋ]] din be [[Nanton District|Nanton]] piibu-piibu yaɣili Tudu yaɣili la, [[Ghana]] tiŋgbani ni. Niriba pam mi o la Afa Tafirili. O nyɛla ŋun be asafihili yaɣili [[Dagbaŋ]] kpɛrigu puuni.
== O Piligu ==
Abdul- Naser Mahamud Jibril nyɛla bɛ ni dɔɣi so tiŋshɛli din yuli booni Ʒiɛŋ ka di mini [[Nantɔŋ]] bi waɣa ni taba la. O ba yuli n-daa booni Alhaj Mahamud ka o ma mi yuli booni Adamu.<ref>{{cite web|url=https://www.gleauty.com/GH/Accra/1498461390460930/Liteblue-Events|title=LITEBLUE EVENTS|language=English|publisher=GLEAUTY|date=16 February 2017}}</ref> Pirimla Al-Kuraani baŋsim bɔbu zuɣu, O daa zaŋla nimmohi n-niŋ di puuni O daalifa sani.
== Biɛhigu ==
Afa Tafirili nyɛla kpɛrikpɛrita ka lahi nyɛ asafihili lana. Paɣ' bɔbgu ka o daa mali ka [[Naawuni]] daa lee bɔhi yino zuɣu. O yabidoo sani ka o daa zooi Ʒiɛŋ maa. Afa Tafirili daa nyɛla yuun-pia (10) ka yi Ʒiɛŋ n-labi [[Tamali|Tamale]].
== Karim baŋsim ==
Afa Tafirili nyɛla ŋun bɔhim Anashaara [[baŋsim]] biɛla ka bɔhim Mahamadiya baŋsim ka di zooi o biɛhigu ni pam.
O daa pili la Mahamadiya baŋsim ŋɔ bɔhimbu o yabidoo sani ŋun yuli booni Alhaj Jibril.<ref>{{cite web|url=https://www.modernghana.com/news/205159/gunshots-in-court.html|title=Gunshots In Court|author=Stephen Zoure|date=5 March 2009|publisher=Daily Guide|language=English}}</ref>
== Tuma ==
O kpɛrigu kpɛribu ŋmarigi daa puhila O ni daa be karinzɔŋ ni la, ka bɛ daa tooi niŋdi moolidi nima. Dina n-nyɛ o gba suhi daa yiɣisi di zuɣu, ka Naawuni mi daa ti o nasara.
O [[tuma]] din yi palo nyɛla kpɛrigu kpɛribu ka O daasafihili mali yaa pam. Ŋaha din bi yɔli tooi zoogi O yɛltɔɣa ni. O yaɣili kpɛrigu kpɛribu ni tooi nyɛla alifahili bee yili yidaantali. O mini [[Dagbaŋ]] [[kpɛrikpɛrita]] biiŋa bɛni ka bɛ booni o [[Looya Gbaɣinli]] n-tooi laɣinda n-kpɛriti pam.
O daa lahi tum waasimani tuma dini daa niŋ ka o kpuɣi napɔŋ n-chaŋ [[Abidjan]].<ref>{{cite web|url=http://www.findglocal.com/GH/Accra/1498461390460930/Liteblue-Events|title=General Events Management|language=English}}</ref><ref>https://ukblow.info/chart/kanjora-2/fWiemNucf9Kneaw.html</ref>
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:E-Class]]
[[Pubu:Doo]]
[[Pubu:Adiini]]
[[Pubu:Africa]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
[[Pubu:Dagbamba]]
[[Pubu:Dagbanli]]
[[Pubu:Ghana]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
kytq5bs9stvy05v1l17fk3xaw3dkz4a
Baasali tobu
0
1630
44965
21939
2022-08-28T20:59:58Z
Abubakari Khadijah
116
added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
Baasali Tobu(Battle at baasali)
Naa Abdulai Naɣabiԑɣu n daa n-nyɛ [[Naa Yakubu Nantoo]] bi'kpɛm sani. [[Naa Abdulai Naɣabiԑɣu]] ni daa deei yani, o daa yɛlimi ni o ni lo tobu n chaŋ ti ŋme Baasali nima. Ka lo alikaule ni o ni ʒili pakoya ka che ka bi kuli dabba, O chaŋ Baasali ti kari Naɣabiԑɣu ka che Baasali.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Tobu]]
sgc4n688yaxff546tdyfym5c7r0poia
44966
44965
2022-08-28T21:01:20Z
Abubakari Khadijah
116
added categories
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
Baasali Tobu(Battle at baasali)
Naa Abdulai Naɣabiԑɣu n daa n-nyɛ [[Naa Yakubu Nantoo]] bi'kpɛm sani. [[Naa Abdulai Naɣabiԑɣu]] ni daa deei yani, o daa yɛlimi ni o ni lo tobu n chaŋ ti ŋme Baasali nima. Ka lo alikaule ni o ni ʒili pakoya ka che ka bi kuli dabba, O chaŋ Baasali ti kari Naɣabiԑɣu ka che Baasali.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Tobu]]
[[Pubu:Lahabaya Zaa]]
[[Pubu:Northern region]]
kj6hb2525k3932usv2y1zr53yogjsay
Romana Acosta Bañuelos
0
6413
44967
44671
2022-08-28T21:02:57Z
Abubakari Khadijah
116
added links
wikitext
text/x-wiki
{{E-Class}}
{{Databox}}
'''Romana Acosta Bañuelos''' ([[March]] 20, 1925 -[[January]] 15, 2018)<ref>{{cite web|url=https://www.latimes.com/local/obituaries/la-me-romana-acosta-banuelos-20180119-story.html|title=Romana Acosta Bañuelos, first Latina U.S. treasurer and Mexican American pioneer, dies at 92|date=19-01-2018|month=January|year=2018|publisher=Los Angeles Times|language=English|accessdaymonth=12/05/2021}}</ref> nyɛla paɣa ŋun daa n-nyɛ laɣ' gbubira ŋun pahiri pihita ni anahi zaŋ ti [[United States of America]] tingbani. Bɛ daa dɔɣi o la silimiin' goli [[March]] 20, 1925. [[Tiŋgbani|Tingbani]] zuɣulana, [[Richard Nixon]] n-daa piigi o September 20, 1971<ref>{{cite web|url=https://www.presidency.ucsb.edu/documents/statement-announcing-nomination-romana-banuelos-treasurer-the-united-states|title=The American Presidency Project|language=English|year=2007|publisher=University of California, Santa Barbara}}</ref>. O daa kuli tumi la tuma tum [[December]] 17, 1971 hali silimiin' goli [[February]] 14, 1974.
O daa yila nandaamba zuliya ni na (Mexican-American) amaa ka daa kpaŋ o maŋa hali n-ti lɛbi Hispanic laɣ' gbubira zaŋ ti United States 1971-1974. Ŋuni n-daa lahi su Romana Mexican Food Products, Inc. (bindira niɛma) din du' zuɣu daa be Gardena, California tingbani. O daa lahi pahi la ninvuɣ' shɛba ban daa kpa Pan-American National Banki la di be East Los Angeles.
==O piligu ==
== O tuma ==
do Beach, California, U.S.|death_date=15 January 2018 (aged 92)|party=Republican|spouse(s)=Martin Torres (divorced)
Alejandro Bañuelos|predecessor=Dorothy Andrews Elston Kabis|successor=Francine Irving Neff}}
=== Ramona's Mexican Food Products ===
=== Pan-American National Bank ===
=== United States Treasurer ===
==O biɛhagu maŋmaŋa==
==O kpaŋmaŋa pina==
* Outstanding Business Woman of the Year, City of Los Angeles,1969.
* Commendation Award, County of Los Angeles, 1969.
* Woman Achievement Award, The East Los Angeles Community Union (TELACU), 1977.
* Lifetime Achievement Award, Latino Business Chamber of Greater Los Angeles, 2011.
==Kundivihira==
{{Reflist}}
[[:Category:America paɣaba]]
==Lahi nyama==
[[Pubu:Wp/American Ninsala]]
[[Pubu:Paɣa]]
[[Pubu:Ninsala ŋun na be o nyɛvuli ni]]
bqwoxaumjgvejeh4dts1m85yv77pl5i
Tii
0
8662
44962
13104
2022-08-28T18:11:24Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Tii'''<ref>Naden, Tony. 2014 .[https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla bindirgu din nyɛ zaɣikom ka bɛ tooi zooi n maliŋa n-niŋdi nangbansuuli.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bimbilli]]
{{stub}}
cbmh6zszjne0gq63zkb5dt5stulhf4z
Noo
0
8701
44910
44350
2022-08-28T12:04:35Z
Alhassan Mohammed Awal
38
/* Noo balibu */
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Hen, Brenna, Poland July 2020.jpg|thumb|Noo]]
'''Noo'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[binniɛŋ]] ŋun mali naba ayi ka [[daadama]] bahiri o bee n wumsiri o. Noo ŋmani la [[nooŋa]] ka gbaali kɔbiri kamani noonsi kɔbiri la. Noo lee galisi mi gari [[noonsi]] pam. Noo mali la kpunkpama kamani binyiɣirisi zaa ni mali kpunkpama shɛm. Noo lee ku tooi yiɣila pam ka ti ni mi binyiɣiri shɛba. Amaa o ni tooi yiɣi tam gooni din bi du zuɣu, dapahi zuɣu, ni dari yi laɣisi doya bee hali ti' bihi ban bi waɣa zuɣu.
== Noo balibu ==
# Nolɔɣu
# Nonyaŋ
# Nobila
# Nosaa
# Nokurigu
# Gbuŋgbuŋ
# Bab'li
# Bimbihiŋ
== No ni wɔɣiri sham ==
Pɔi ka noo ti yɛn wɔɣi, shee [[nolɔɣu]] n du (laɣim) [[Nɔnyaŋ|nonyaŋ]] ka o naan tooi nyɛ [[gala]]. O yi yɛn nyɛ gala ŋɔ, o kuriti la boɣi bila n nyɛ gala ŋɔ niŋ. Noo nyɛrila gali yini dabisili puni. O yi nyɛ gala ŋɔ ti saɣi o yiko tariga, O yɛn kpalim mi ŋundi gala ŋɔ zuɣu hali ni bakɔi dibaata ka gala naan pili bihi waɣibu.
== Noo anfaani nima. ==
# [[Ninsalinima]] korigiri noo niŋdi [[nimdi]].
# No'guliba kohiriba nyɛri liɣiri.
# [[No'guliba]] lan mali ba wumsiri kpaan bihi.
# [[Dagbamba]] lan mali noo chani ti puhiri bɛ [[diɛnnima]]
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Nooŋa]]
{{stub}}
bv5tj67e6ri1x7o29l8sdt1y6hdv3mh
44954
44910
2022-08-28T17:48:55Z
Attah Mohammed
1126
+
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Hen, Brenna, Poland July 2020.jpg|thumb|Noo]]
'''Noo'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla [[binniɛŋ]] ŋun mali naba ayi ka [[daadama]] bahiri o bee n-wumsiri o. Noo ŋmani la [[nooŋa]] ka gba mali kɔbiri kamani noonsi kɔbiri la. Noo lee galisi mi gari [[noonsi]] pam. Noo mali la kpunkpama kamani binyiɣirira zaa ni mali kpunkpama shɛm. Noo lee ku tooi yiɣila pam ka ti ni mi binyiɣiri shɛba. Amaa o ni tooi yiɣi tam gooni din bi du zuɣu, dapahi zuɣu, ni dari yi laɣisi doya bee hali ti' bihi ban bi waɣa zuɣu.
== Noo balibu ==
# Nolɔɣu
# Nonyaŋ
# Nobila
# Nosaa
# Nokurigu
# Gbuŋgbuŋ
# Bab'li
# Bimbihiŋ
== No ni wɔɣiri sham ==
Pɔi ka noo ti yɛn wɔɣi, shee [[nolɔɣu]] n-du (laɣim) [[Nɔnyaŋ|nonyaŋ]] ka o naan tooi nye [[gala]]. O yi yɛn nye gala ŋɔ, o kuriti la boɣ' bila n-nye gala ŋɔ niŋ. Noo nyɛrila gali yini dabisili kam. O yi nye gala ŋɔ ti saɣi o yiko tariga, O yɛn kpalim mi ŋundi gala ŋɔ zuɣu hali ni bakɔi dibaata ka gala maa naan yi pili bihi wɔɣibu.
== Noo anfaani nima. ==
# [[Ninsalinima]] korigiri noo niŋdi [[nimdi]].
# No'guliba kɔhiri ba nyɛri liɣiri.
# [[No'guliba]] lan mali ba wumsiri kpaambihi.
# [[Dagbamba]] lan mali noo chani ti puhiri bɛ [[diɛnnima]]
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Nooŋa]]
{{stub}}
cj6u7wzvxhlxsysodteamyjdar36wn3
Dafaduka
0
8736
44958
16520
2022-08-28T18:01:44Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Jollof rice.jpg|thumb|Dafaduka]]
'''Dafaduka''' (''jollof rice'')<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/Dagbanli/download/ ''Dagbanli dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla shinkaafa shɛli bɛni laɣim bee n-gabi shikaafa mini kpam n-duɣi nangbanyini. Di nyɛla bachi paŋdili n-yi Gbengberi sanina.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bindirigu]]
{{stub}}
a8t5xyvfd8z03ac2dcr3plbtds4rfuy
44960
44958
2022-08-28T18:07:34Z
Jahinfo
544
M mali la bachi niŋ
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
[[File:Jollof rice.jpg|thumb|Dafaduka]]
'''Dafaduka''' (''jollof rice'')<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/Dagbanli/download/ ''Dagbanli dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla shinkaafa shɛli bɛ ni laɣim bee n-gabi shikaafa mini kpam n-duɣi nangbanyini. Di nyɛla bachi paŋdili n-yi Gbengberi sanina.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bindirigu]]
{{stub}}
8638uaujhw2fx1p4dyu6mkwxi3ynxhn
Kulilia
0
8770
44963
12528
2022-08-28T18:15:54Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Kulilia''' / '''Saapaɣa'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla binniɛŋ ŋumbiɛhigu ŋmani sakɔɣu amaa ka o lee waɣa ngari sakoɣu.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Binneeŋa]]
{{stub}}
o6wqep7xv2i4lofiefuszjksfzlk3xv
Gbampiɛlli
0
8787
44953
12471
2022-08-28T17:48:05Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Gbampiɛlli''' (''European person'')<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla yu shɛli Dagbamba ni lahi mali n-tiri silimiinsi.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Balli]]
{{stub}}
5wy8jgq8jtcavqxb8tbpjlui16lxemd
Zomia
0
8804
44964
16771
2022-08-28T18:20:16Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Zomia''' (''Tapinanthus'' sp.)<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref><ref>Blench, Roger. 2012. ''[http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Animals/General/Dagbani%20living%20things.pdf Aardvarks go shopping: Dagbamba concepts of living things]''. Cambridge: Kay Williamson Educational Foundation.</ref> nyɛla bimbila bali shɛli.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bimbilli]]
{{stub}}
gyjf91gj9k61h7d75qzj6elbws8rnt0
Baŋkalansilinli
0
8969
44961
12827
2022-08-28T18:07:47Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Baŋkalansilinli'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla binniɛŋ ŋumbiɛhigu ŋmani baŋa zuliya binniɛma la. O biɛhigu ŋmanila baŋli ka o lee be polipoli bee salili n nyaŋ baŋli.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Binvuhirigu]]
{{stub}}
pwy1ltigbriod12dy28g7hyjsi0fcst
Bulimbuɣu
0
8979
44957
13651
2022-08-28T17:55:34Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Bulimbuɣu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> / '''Ulaŋkwana'''<ref name="Blench>{{cite web|url=http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Plants/General/Dagbani%20plant%20names.pdf|title=Dagbani plant names|location=Cambridge|publisher=Kay Williamson Educational Foundation|date=4 February 2012|accessdate=July 23, 2021|first=Roger|last=Blench}}</ref> nyɛla bimbilinli din tooi niŋdi tia ka di wala gba yuli booni Bulimbuɣu. Di wala maa nyɛla din dira ka malisa pam.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Tia]]
{{stub}}
khb0c1n6xx533dwwblb5co84q2ywuo5
Jɛpaa
0
9029
44952
12919
2022-08-28T17:45:08Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Jɛpaa''' (''Japanese person'')<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla binshɛli Dagbamba ni bi dihi tabili ni di nyɛla zaɣimaŋli.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Balli]]
{{stub}}
q4p63qphtu674mm1xd58vlotfp1mw6c
Yuɣu
0
9047
44907
44347
2022-08-28T12:02:24Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Yuɣu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla bin niɛŋ ŋun ŋmani [[baŋli]] bee [[wua]]. Yuɣu lee galisi gari baŋli ka lee pɔra ni wua. Yuɣu ningbungbaŋ kpem pam ka o [[nimdi]] dabisa. Yuɣu nyɛla [[binniɛŋ]] ŋun mali [[zinli]] ka di waɣa. Ka o ningbungbaŋ pɔrisi pɔrisi. Yuɣu yi gɔra n ti nya ninsala o fahiri mi dɔni. Di zuɣu chɛmi ka o gbaabu bi tɔ kamani baŋli bee wua.
== Yuɣu biɛhigu shee ==
Yuɣu soɣisinli shee nyɛla mɔri ni,kuɣa ni,tia yɔri ni, n ti pahi voya ni.
== O dɔɣibu/wɔɣibu ==
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Binvuhirigu]]
{{stub}}
sgy45vemjtam88qtnl5xh7okkskn6rh
44949
44907
2022-08-28T17:38:31Z
Attah Mohammed
1126
Maliniŋ
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Yuɣu'''<ref>Naden, Tony. 2014. [https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyɛla binniɛŋ ŋun biɛhigu chaŋ ti ŋmani [[baŋli]] bee [[wua]]. Amaa yuɣu lee galisi gari baŋli ka lee pɔra ni wua. Yuɣu ningbungbaŋ kpem pam ka o [[nimdi]] dabisa lala. Yuɣu nyɛla [[binniɛŋ]] ŋun mali [[zinli]] ka di waɣa. Ka o ningbungbaŋ pɔrisi pɔrisi. Yuɣu yi gɔra n-ti nya ninsala o fɔhirimi dɔni. Di zuɣu chɛmi ka o gbaabu bi tɔ kamani baŋli bee wua.
== Yuɣu biɛhigu shee ==
Yuɣu soɣisinli shee nyɛla mɔri ni, kuɣa ni, ti'yɔri ni, nti pahi voya ni.
== O dɔɣibu/wɔɣibu ==
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Binvuhirigu]]
{{stub}}
g4nixh5ogyrt8tipogpvk884152wwej
Kamli
0
9066
44948
13096
2022-08-28T17:35:09Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Kamli'''<ref>Naden, Tony. 2014 .[https://www.webonary.org/dagbani/download/ ''Dagbani dictionary'']. Webonary.</ref> nyela bin walili din ŋubira.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bimbilli]]
{{stub}}
ickg6fx7hi1g4kguo10ouye3xbpqzcn
Ʒinyurigu
0
9398
44950
13682
2022-08-28T17:40:53Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Ʒinyurigu'''<ref name="Blench>{{cite web|url=http://www.rogerblench.info/Ethnoscience/Plants/General/Dagbani%20plant%20names.pdf|title=Dagbani plant names|location=Cambridge|publisher=Kay Williamson Educational Foundation|date=4 February 2012|accessdate=July 23, 2021|first=Roger|last=Blench}}</ref> nyɛla mɔɣu balisheli bee bimbindili.
==Kundivihira==
<references/>
[[Pubu:Bimbilli]]
{{stub}}
01ssiocvel4s4buuvvka67egw054tx9
Oti-Volta bala
0
9487
44956
44601
2022-08-28T17:50:47Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
'''<nowiki/>'Oti–Volta bala'''<ref>{{Citation|title=Oti–Volta languages|date=2021-07-23|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oti%E2%80%93Volta_languages&oldid=1035008868|work=Wikipedia|language=en|access-date=2021-12-31}}</ref> pahi la bal' shɛŋa bɛ ni boondi Gur zuliya nima bala la ni. Bala pihita n-laɣim be Oti-Volta bala maa ni.<ref>Manessy, Gabriel. 1975. ''Les Langues Oti-Volta''. (Langues et Civilisations a Tradition Orale, 15.) Paris: SELAF.</ref>
== Kundivihira ==
{{reflist}}
[[Pubu:Bala]]
{{stub}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Ghana bala]]
[[Pubu:E-Class]]
b9pxd907l3m2urm15gcakhe9o2nalzo
Naa Dimani
0
9665
44971
40437
2022-08-28T21:09:14Z
Abubakari Khadijah
116
Added link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Naa Dimani''' nyɛla Yaa Naa kuro [[Dagbaŋ]]. O saha ka nakɔhigu pili Dagbaŋ.
== O Piligu ==
== O Nam Yuya ==
== O Bihi ==
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
riuijclxvgg3s8eo9bj0k5bev6ui8c9
Togo
0
9667
44969
42976
2022-08-28T21:05:31Z
Abubakari Khadijah
116
Added link
wikitext
text/x-wiki
[[Togo]] nyɛla [[tiŋgbani]] shɛli din za di gama zuɣu.{{Databox}}
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
qlklvmtnb6bhnq8v2m895gj1t0p0rm7
Dagbaŋ Tiŋsi Yuya ni di Salima
0
10279
44908
44906
2022-08-28T12:03:05Z
Iddi Manzah Suweidu
275
wikitext
text/x-wiki
'''[[Dagbaŋ]]''' tiŋ kam mali la yuli, ka di pirigili mali di Salima, ŋan shɛŋa n dɔya ŋɔ
==A==
==B==
* [[Banvim]] - Tiŋpiliyili
* Bagurugu - Binbarayili
==C==
Chaankpem
Chaalam
==D==
* Demɔŋ - Nyankpanayili
* [[Diare|Diyɛli]] - Kambaŋyili
* Daluŋ Yaɣiriyili.
==K==
* [[Karaga District|Karaga]] - beemoni yili/tiŋkpaŋ yili
* [[Kpatiŋa]] - Nyoligu yili /Daŋdaŋ yili
* [[Korili/ Nakpali]] - zaankpɛma yili
* Kunbung sandar yili/Binbiem yili
* [[Kpong - Tamale|Kpuŋtamale]] - Duriguŋyili.
* Kpuŋ - Tibalayili
* Kaanshɛɣu - Saɣaŋmana yili.
==L==
[[Lamasheɣu|Lamashɛɣu]] - Daŋʒia yili.
==M==
* [[Miɛŋ|Mion]] - zuuyili / kurisabi yili
==N==
[[Nantɔŋ|Nanton]] Bataŋ Zabʒiriguyili
Nyɔŋ - Danoo yili
Nakpanzoo - Malimaŋ yili
[[Naabɔɣu]] - Bɔɣ'nyɔma yili
[[Naya]] -Saŋkara yili
[[Nyankpala]] - Beyɔm yili
==P==
* [[Pishiɣu]] - Namgbuna yili
==S==
* [[Sagnarigu|Saɣnarigu]] - Duŋkurigu yili.
* [[Savelugu]] - diŋgambu yili /yoo yili
* [[Sang|Saŋ]] - Zɔya yili
* Suŋ - Maliyɔɣiri yili
* [[Sunsɔŋ]] - Buɣiyɛligu yili
==T==
* [[Tamali|Tamale]] - Guŋbiliya yili.
* [[Tampion|Tampioŋ]] - Kpimbee yili
* Tibuŋ - Sandaa yili
* Tuɣu - Saŋmaani yili
* [[Tɔŋ]] - zɔya yili
* [[Tamaligu]] - Goozabli yili
==V==
* [[Voɣu|Vɔɣu]] - Naanwaliya yili
==Z==
* Zanŋgbaliŋ - Burizambu yili
* Zuɣu - Waayili
* Zɔɣu - Kalimburi yili / Kulaa yili
* Zaŋkali - Kulijia yili.
[[Pubu:Tinsi]]
b9j52wn9sy14x15wdelgofazx7n6zjr
44911
44908
2022-08-28T12:06:10Z
Iddi Manzah Suweidu
275
wikitext
text/x-wiki
'''[[Dagbaŋ]]''' tiŋ kam mali la yuli, ka di pirigili mali di Salima, ŋan shɛŋa n dɔya ŋɔ
==A==
==B==
* [[Banvim]] - Tiŋpiliyili
* Bagurugu - Binbarayili
==C==
Chaankpem
Chaalam
==D==
* Demɔŋ - Nyankpanayili
* [[Diare|Diyɛli]] - Kambaŋyili
* Daluŋ Yaɣiriyili.
==K==
* [[Karaga District|Karaga]] - beemoni yili/tiŋkpaŋ yili
* [[Kpatiŋa]] - Nyoligu yili /Daŋdaŋ yili
* [[Korili/ Nakpali]] - zaankpɛma yili
* Kunbung sandar yili/Binbiem yili
* [[Kpong - Tamale|Kpuŋtamale]] - Duriguŋyili.
* Kpuŋ - Tibalayili
* Kaanshɛɣu - Saɣaŋmana yili.
==L==
[[Lamasheɣu|Lamashɛɣu]] - Daŋʒia yili.
==M==
* [[Miɛŋ|Mion]] - zuuyili / kurisabi yili
==N==
[[Nantɔŋ|Nanton]] Bataŋ Zabʒiriguyili
Nyɔŋ - Danoo yili
Nakpanzoo - Malimaŋ yili
[[Naabɔɣu]] - Bɔɣ'nyɔma yili
[[Naya]] -Saŋkara yili
[[Nyankpala]] - Beyɔm yili
==P==
* [[Pishiɣu]] - Namgbuna yili
==S==
* [[Sagnarigu|Saɣnarigu]] - Duŋkurigu yili.
* [[Savelugu]] - diŋgambu yili /yoo yili
* [[Sang|Saŋ]] - Zɔya yili
* Suŋ - Maliyɔɣiri yili
* [[Sunsɔŋ]] - Buɣiyɛligu yili
* Singa - Kogbana yili
==T==
* [[Tamali|Tamale]] - Guŋbiliya yili.
* [[Tampion|Tampioŋ]] - Kpimbee yili
* Tibuŋ - Sandaa yili
* Tuɣu - Saŋmaani yili
* [[Tɔŋ]] - zɔya yili
* [[Tamaligu]] - Goozabli yili
==V==
* [[Voɣu|Vɔɣu]] - Naanwaliya yili
==Z==
* Zanŋgbaliŋ - Burizambu yili
* Zuɣu - Waayili
* Zɔɣu - Kalimburi yili / Kulaa yili
* Zaŋkali - Kulijia yili.
[[Pubu:Tinsi]]
shro5vyr0ldhx0te83xaulsjow18v3r
44913
44911
2022-08-28T12:08:57Z
Iddi Manzah Suweidu
275
wikitext
text/x-wiki
'''[[Dagbaŋ]]''' tiŋ kam mali la yuli, ka di pirigili mali di Salima, ŋan shɛŋa n dɔya ŋɔ
==A==
==B==
* [[Banvim]] - Tiŋpiliyili
* Bagurugu - Binbarayili
==C==
Chaankpem
Chaalam
==D==
* Demɔŋ - Nyankpanayili
* [[Diare|Diyɛli]] - Kambaŋyili
* Daluŋ Yaɣiriyili.
==K==
* [[Karaga District|Karaga]] - beemoni yili/tiŋkpaŋ yili
* [[Kpatiŋa]] - Nyoligu yili /Daŋdaŋ yili
* [[Korili/ Nakpali]] - zaankpɛma yili
* Kunbung sandar yili/Binbiem yili
* [[Kpong - Tamale|Kpuŋtamale]] - Duriguŋyili.
* Kpuŋ - Tibalayili
* Kaanshɛɣu - Saɣaŋmana yili.
==L==
[[Lamasheɣu|Lamashɛɣu]] - Daŋʒia yili.
==M==
* [[Miɛŋ|Mion]] - zuuyili / kurisabi yili
==N==
[[Nantɔŋ|Nanton]] Bataŋ Zabʒiriguyili
Nyɔŋ - Danoo yili
Nakpanzoo - Malimaŋ yili
[[Naabɔɣu]] - Bɔɣ'nyɔma yili
[[Naya]] -Saŋkara yili
[[Nyankpala]] - Beyɔm yili
==P==
* [[Pishiɣu]] - Namgbuna yili
==S==
* [[Sagnarigu|Saɣnarigu]] - Duŋkurigu yili.
* [[Savelugu]] - diŋgambu yili /yoo yili
* [[Sang|Saŋ]] - Zɔya yili
* Suŋ - Maliyɔɣiri yili
* [[Sunsɔŋ]] - Buɣiyɛligu yili
* Singa - Kogbana yili
==T==
* [[Tamali|Tamale]] - Guŋbiliya yili.
* [[Tampion|Tampioŋ]] - Kpimbee yili
* Tibuŋ - Sandaani yili
* Tuɣu - Saaŋmaani yili
* [[Tɔŋ]] - zɔya yili
* [[Tamaligu]] - Goozabli yili
==V==
* [[Voɣu|Vɔɣu]] - Naanwaliya yili
==Z==
* Zanŋgbaliŋ - Burizambu yili/ Dalaa yili
* Zuɣu - Waayili
* Zɔɣu - Kalimburi yili / Kulaa yili
* Zaŋkali - Kulijia yili.
[[Pubu:Tinsi]]
nikqgrjm3dhpw0cefu3qqkabttwbmr3
44914
44913
2022-08-28T12:09:33Z
Alhassan Mohammed Awal
38
wikitext
text/x-wiki
'''[[Dagbaŋ]]''' tiŋ kam mali la yuli, ka di pirigili mali di Salima, ŋan shɛŋa n dɔya ŋɔ
==A==
==B==
* [[Banvim]] - Tiŋpiliyili
* Bagurugu - Binbarayili
==C==
Chaankpem
Chaalam
==D==
* Demɔŋ - Nyankpanayili
* [[Diare|Diyɛli]] - Kambaŋyili
* Daluŋ Yaɣiriyili.
==G==
Gushegu - maltima ka'kuli nko yili
==K==
* [[Karaga District|Karaga]] - beemoni yili/tiŋkpaŋ yili
* [[Kpatiŋa]] - Nyoligu yili /Daŋdaŋ yili
* [[Korili/ Nakpali]] - zaankpɛma yili
* Kunbung sandar yili/Binbiem yili
* [[Kpong - Tamale|Kpuŋtamale]] - Duriguŋyili.
* Kpuŋ - Tibalayili
* Kaanshɛɣu - Saɣaŋmana yili.
==L==
[[Lamasheɣu|Lamashɛɣu]] - Daŋʒia yili.
==M==
* [[Miɛŋ|Mion]] - zuuyili / kurisabi yili
==N==
[[Nantɔŋ|Nanton]] Bataŋ Zabʒiriguyili
Nyɔŋ - Danoo yili
Nakpanzoo - Malimaŋ yili
[[Naabɔɣu]] - Bɔɣ'nyɔma yili
[[Naya]] -Saŋkara yili
[[Nyankpala]] - Beyɔm yili
==P==
* [[Pishiɣu]] - Namgbuna yili
==S==
* [[Sagnarigu|Saɣnarigu]] - Duŋkurigu yili.
* [[Savelugu]] - diŋgambu yili /yoo yili
* [[Sang|Saŋ]] - Zɔya yili
* Suŋ - Maliyɔɣiri yili
* [[Sunsɔŋ]] - Buɣiyɛligu yili
* Singa - Kogbana yili
==T==
* [[Tamali|Tamale]] - Guŋbiliya yili.
* [[Tampion|Tampioŋ]] - Kpimbee yili
* Tibuŋ - Sandaani yili
* Tuɣu - Saaŋmaani yili
* [[Tɔŋ]] - zɔya yili
* [[Tamaligu]] - Goozabli yili
==V==
* [[Voɣu|Vɔɣu]] - Naanwaliya yili
==Z==
* Zanŋgbaliŋ - Burizambu yili/ Dalaa yili
* Zuɣu - Waayili
* Zɔɣu - Kalimburi yili / Kulaa yili
* Zaŋkali - Kulijia yili.
[[Pubu:Tinsi]]
l66wn913y4pnqqlwwap3v5t9rji7pz4
44917
44914
2022-08-28T12:16:52Z
Alhassan Mohammed Awal
38
/* G */
wikitext
text/x-wiki
'''[[Dagbaŋ]]''' tiŋ kam mali la yuli, ka di pirigili mali di Salima, ŋan shɛŋa n dɔya ŋɔ
==A==
==B==
* [[Banvim]] - Tiŋpiliyili
* Bagurugu - Binbarayili
==C==
Chaankpem
Chaalam
==D==
* Demɔŋ - Nyankpanayili
* [[Diare|Diyɛli]] - Kambaŋyili
* Daluŋ Yaɣiriyili.
==G==
Gushegu - maltima ka'kuli nko yili/dungshali yili maltima ka dee duŋ
==K==
* [[Karaga District|Karaga]] - beemoni yili/tiŋkpaŋ yili
* [[Kpatiŋa]] - Nyoligu yili /Daŋdaŋ yili
* [[Korili/ Nakpali]] - zaankpɛma yili
* Kunbung sandar yili/Binbiem yili
* [[Kpong - Tamale|Kpuŋtamale]] - Duriguŋyili.
* Kpuŋ - Tibalayili
* Kaanshɛɣu - Saɣaŋmana yili.
==L==
[[Lamasheɣu|Lamashɛɣu]] - Daŋʒia yili.
==M==
* [[Miɛŋ|Mion]] - zuuyili / kurisabi yili
==N==
[[Nantɔŋ|Nanton]] Bataŋ Zabʒiriguyili
Nyɔŋ - Danoo yili
Nakpanzoo - Malimaŋ yili
[[Naabɔɣu]] - Bɔɣ'nyɔma yili
[[Naya]] -Saŋkara yili
[[Nyankpala]] - Beyɔm yili
==P==
* [[Pishiɣu]] - Namgbuna yili
==S==
* [[Sagnarigu|Saɣnarigu]] - Duŋkurigu yili.
* [[Savelugu]] - diŋgambu yili /yoo yili
* [[Sang|Saŋ]] - Zɔya yili
* Suŋ - Maliyɔɣiri yili
* [[Sunsɔŋ]] - Buɣiyɛligu yili
* Singa - Kogbana yili
==T==
* [[Tamali|Tamale]] - Guŋbiliya yili.
* [[Tampion|Tampioŋ]] - Kpimbee yili
* Tibuŋ - Sandaani yili
* Tuɣu - Saaŋmaani yili
* [[Tɔŋ]] - zɔya yili
* [[Tamaligu]] - Goozabli yili
==V==
* [[Voɣu|Vɔɣu]] - Naanwaliya yili
==Z==
* Zanŋgbaliŋ - Burizambu yili/ Dalaa yili
* Zuɣu - Waayili
* Zɔɣu - Kalimburi yili / Kulaa yili
* Zaŋkali - Kulijia yili.
[[Pubu:Tinsi]]
0oerrqlwp2xkju1refvwjckfextonnx
Bachiliba
0
10300
44972
44692
2022-08-28T21:15:39Z
Abubakari Khadijah
116
Added link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
Bachiliba (Synonyms) bachiliba nyɛla bachi shɛŋa din kumsi pa yim amaa ka di gbunni lee nyɛ yim.<ref>{{Cite web|title=Synonyms of synonym {{!}} Thesaurus.com|url=https://www.thesaurus.com/browse/synonym|access-date=2021-09-16|website=www.thesaurus.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of SYNONYM|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/synonym|access-date=2021-09-16|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>
== ŋmahinli ==
1. Hankali – Yɛm /kookali
2. Alibarika – Anfaani
3. Anzansi – Suhukpeeni
4. Yɛda – Naani /Dihi tabili
5. Arizichi – Buni
6. Nasara – Katari
7. Sarati – barina / gamo
8. Yom – valiŋ
9. Suŋ – Viɛlli /kasi
10. Jelinsi – Dimli /duŋ
11. Jɛlinsi – Wumsi
12. Lihi – yuli
13. ŋme – bu
14. Bidibiga – Doo
15. Bi’puɣiŋga – paɣa
16. Kpema – toondana
17. Kore – lɔŋ /gara
19. Waligu – tulim
20. Wari- maasim
21. Bundana- liɣirilana
22. Fakari- fara
23. Nandana – Faralana
24. Yaa – kpiɛŋ
25. Biɛm – Shim
26. Gbuɣinli – Gbungburugu
27. Salo- zama/ zamaatu
28. [[Pu'kparilim|Pu’kparim]] – Zamba/ Pu’sabilim
29. Karimbaani – Kapirichi/ ninchini
30. Nyaam – Balim
31.jɛnkuno – zambaŋa
32. [[Baŋsim]] – fɔhim/ neesim
33. Nu’zaa – gɔbiga
34. Nintarim – zɔm
35. Tuuli – piligu
36. Kambonnaa- Sapashini
37. Damli – tɔbu
38. Fɔŋbilim – Yɛm
39. Gbuɣiŋli – gbungburugu
40. Ʒilinsi – Zuɣu sabilim
41. Labi zilli – tu
42. Kpalaŋa – peto
43. Daliya- liiga
44. Gbaŋ – washiika
45. Sampaa – leeŋa
46. gbali – napɔŋ
47. Nuu – bɔɣu
48. [[Mɔɣu Nyɔbu|Mɔɣuni]] – [[Yoɣu|Yɔɣu]]
49. Pipia – sabilleeŋa
50. Zilisigu – Siɣa
== Kundivihira ==
[[Pubu:Bachinima]]
[[Pubu:Bachi liba]]
bhe360q0elgo0ka21ol80jqu0hyt7iw
Kpaling
0
11268
44968
37723
2022-08-28T21:04:17Z
Abubakari Khadijah
116
Added link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
Tiŋ'ŋɔ nyɛla tiŋ' shɛli din be [[Savelugu Municipality|Savelugu Municipal Assembly]], [[Northern Region]], [[Ghana]] [[Tiŋgbani|tiŋgbaŋ]] ni.
==Taarihi==
==Tarisi==
==Salima==
==Di Nanima==
==Di Shikuru==
==Kundivihira==
{{Reflist}}
[[Pubu:Tinsi]]
[[Pubu:Dagbaŋ tinsi]]
[[Pubu:Savelugu Municipal Tinsi]]
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
pji7auietsbuumlr60t808lsz4bha7s
Nogmado
0
11861
44970
36822
2022-08-28T21:08:11Z
Abubakari Khadijah
116
Added link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
Tiŋ ŋɔ nyɛla tiŋ' shɛli din be [[Zabzugu Municipalilty|Zabzugu Municipal Assembly]], [[Northern Region]], [[Ghana]] [[Tiŋgbani|tiŋgbaŋ]] ni.
==Taarihi==
==Tarisi==
==Salima==
==Di Nanima==
==Di Shikuru==
==Kundivihira==
{{Reflist}}
[[Pubu:Tinsi]]
[[Pubu:Dagbaŋ tinsi]]
[[Pubu: Zabzugu Municipal Tinsi]]
dlf8jcpwfpcdqapdu6v04d6ncu6s88c
Yidantɔɣim ( Yɛlizolilan Laɣafu)
0
12245
44922
44779
2022-08-28T12:53:49Z
Alhaj Darajaati
22
Added information
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka Afa mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini Tamali. Zaŋ chaŋ wuntaŋ puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ Tolon-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. Tɔbu bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
1odesmmn003xe1s5aefop7ylvghdj7t
44933
44922
2022-08-28T14:38:13Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka Afa mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini Tamali. Zaŋ chaŋ wuntaŋ puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ Tolon-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
pqp8m68v7vnd97wj1zw8wqu5p9oaj5t
44934
44933
2022-08-28T14:39:21Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka Afa mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini Tamali. Zaŋ chaŋ wuntaŋ puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
i266273xzj4atiltlbybvkq2f3mhhi9
44935
44934
2022-08-28T14:41:20Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka Afa mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ wuntaŋ puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
6mnovzisumpaky998m0e2vs0ilbhw47
44936
44935
2022-08-28T14:42:31Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ wuntaŋ puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
8g4feddicevylckb8r7y8xme7qtw1x6
44937
44936
2022-08-28T14:43:55Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali baŋsim ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
2uovq462ohv50awk5zq94p0yd6j1w72
44938
44937
2022-08-28T14:44:54Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam gbana zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi nintɔri sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
hn9z0sjexecc25eiq19gefkrecg8bzh
44939
44938
2022-08-28T14:47:40Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi Kulkpuni mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
aq09k241hswwqplikknkayglhwwjwxo
44940
44939
2022-08-28T14:51:13Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, Gushe-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
d7qum313iba904sh8emse2h2m721ob9
44942
44940
2022-08-28T15:49:19Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni Kumbuŋ-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
4xzkahbj48xkmjw7ocswbnd1abm8820
44943
44942
2022-08-28T15:51:42Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka noonsi chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
em9ka8bluvmnyk8qfwcio1uekip9s4k
44944
44943
2022-08-28T15:53:36Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ bilchinima so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
cjsw1qjf2l9013nk5yur78ze1ikemu6
44945
44944
2022-08-28T15:55:02Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi ni yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
4qm5u1ttvrxyq2v80f6vxdcohppka01
44946
44945
2022-08-28T15:56:51Z
Alhaj Darajaati
22
Fixed typo
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi din yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani Kasuli-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
brl4j2euoz2so7ap6c6jj5xion2v64h
44947
44946
2022-08-28T15:58:26Z
Alhaj Darajaati
22
Added a link
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din chɛ bɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛri, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi din yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani [[Kasuliyili|Kasuli]]-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
43d3zpvxx3ses2he2xkjv1cbtc9dtzs
44951
44947
2022-08-28T17:44:58Z
Jahinfo
544
Correction of spellings
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛm ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣila zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi pii o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛni daa vihi baɣisi be daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din ni chɛ biɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya, yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛrili, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi din yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani [[Kasuliyili|Kasuli]]-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
2y23xc4wilt7gwjrdh0dz3p9j9zladu
44955
44951
2022-08-28T17:50:26Z
Jahinfo
544
Addition of words
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka o nyɛ [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛba ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣ'la zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi piigi o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛ ni daa vihi baɣisi bɛ daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bi zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" niti zuɣusuŋ ti daŋ maa nye nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " diyi pa dabiɛm lana, bi ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di? A dihi ma vi! Diyi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nye Yaanabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinsheli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, kati nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim nti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupielli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣsili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣsili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyema".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa [[Dagbaŋ]] nim bori bee bi jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛtɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbierili, di ku biɛ ninyino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohɛ-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam nti ninyino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum nti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana nti kpati! Amaa Zohɛ Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒɛlinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni laba kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din ni chɛ biɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya, yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛrili, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi din yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani [[Kasuliyili|Kasuli]]-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
26wz59mngz5mn84g8nay3c93ip2sfr3
44959
44955
2022-08-28T18:05:25Z
Jahinfo
544
Correction of spellings
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
{{E-Class}}
'''Yidantɔɣima''' ( Yɛlizolilan Laɣafu) Pɔi ka o daa ti ʒini nam [[Gbandɔrigu|gbana]] zuɣu, Yidantɔɣim (Yɛlizolilan Laɣafu) daa nyɛla bini mi so ka o nyɛ [[Afanima|Afa]] mbe Yɛlizoli. Di mini o daa nyɛ paɣabia maa, o daa pahila ninvuɣu shɛba ban mali yaa lala saha maa. Ka bɛ zori o ni daa mali [[baŋsim]] ashili zaŋ kpa [[Alikuraan|Alikuraani]].<ref>{{Cite web|date=2020-04-23|title=The Magnificent Yidantɔɣim aka YƐlizolilan Laɣafu|url=https://www.sanatuzambang.info/2020/04/23/the-magnificent-yidantɔɣim-aka-yɛlizolilan-laɣafu/|access-date=2022-08-27|website=Sanatu Zambang|language=en-GB}}</ref>
== Piligu ==
O ma [[Kpatu Naa Ashɛtu]] " [[Naawuni]] dijikini ku zo saa" daa nyɛla Naa [[Naa Andani Jɛŋgbariga]] bipuɣiŋga " [[Yuɣimpini]] bili gɔhi n-tiligi ŋmɛri", Kpatu Naa Ashɛtu nyɛla [[Naa Yakubu Nantoo]] beli kpɛm'sani" nantoo chɛ biɛm ka mɔha gari kɔbiga, balim balim [[kɔligu]] ku cheei yom".
Din boŋɔ ndaa chɛ ka Naa Yakubu Nantoo nyɛ Yɛlizolilan Laɣafu ŋahiba. [[Yani]] ni daa lu, ka nam maa lu Kpatu Naa Ashɛtu dunnoli ni dama ŋuni daa nyɛ kpɛma.
Amaa o ni daa nyɛ paɣ'la zuɣu, o daa be katiŋ pam ni bi piigi o, dama paɣa kutooi nyɛ [[Ndan Yaa Naa|Yaan-Naa]]. Bɛ ni daa vihi baɣisi bɛ daa gbaai la [[Naa Suman Zoli]], bilim bilim ku ŋma.
Din zuɣu lahabali ni daa yina wuhi ni Sumani ka bɛ gbaai ni o ʒini Yani gbana zuɣu, Yidantɔɣim daa niŋla suhupiɛlli ni Yani gbana na be bɛ zuliya ni. [[Alizimba]] dali ka Naa Sumani lɛbi [[Naa Gbewaa|Gbewaa]] Zuu, [[Gbuɣinli]], tihi ni mɔrilana, zuɣusaa mini tiŋlana, andunia lana. Bɛni yeli Yaan-Naa Suman zoli kparigu naai, Yɛlizolilan laɣafu ŋun daa be o ŋahiba nam ŋɔ dibu shee nti pahi o nyaandoliba daa labi kuli Yɛlizoli. Bini daa kuna, ka o zani o ma sani ni bi niŋ suhupiɛlli dama bɛ daŋ maa di nasara.
Yidantɔɣim ni kpe o ma sani, o ma daa bi larigi o nini. Bɛ ni puhi taba naai di fahimi, ka Yidantɔɣim yɛli" ni ti zuɣusuŋ ti daŋ maa nyɛ nasara ".N ŋahiba Naa Suman Zoli di Yani gbana, ka Kpatu Naa Ashɛtu tuhi [[nintɔri]] sɔŋ tiŋa. Ka tim boli bia ni o zaŋmi saɣim na ti ti Yidantɔɣim ka o di ka labi yiŋa.
N dɔɣi bia chɔɣifu, vi dima! Oiy Mma taali bo ka n-tum ti diri n-ŋɔ vi? Ka Yidantɔɣim bohi. Ka o ma lahi tuhi sɔŋ n yɛli " di yi pa dabiɛm lana, bia ŋuni n lari o ba turi?" n di vi.
Ka daɣila a suhi piɛli mi a ŋahiba [[Miɛŋ]] Lana Yakubu ni bi nya Yani di maa? A dihi ma vi! Di yi pa ni nye paɣa zuɣu, mani n di tu ni n-nye Yaan-Naa ka a di nyɛ Yaan nabia, n zaɣisila Dagbaŋ nabihi ka kuli a ba ŋun daa nyɛ musulinsi baŋda dama baɣa daa yɛli ma ni nti yan dɔɣila dahinshɛli ninvuɣ timsili n yi kuli a ba.
Zuŋɔ, vi dima dama n daa niŋla yoli. A ŋahiba Yakubu ni tooi kpi ka bi di Yani, ka ti nyaangi maa kutooi lahi di Yani. Ka daɣila ŋɔ ka a booni nasara? A dihi ma vi! Bia so ni boli maa baa?
Zaŋmi sohila saɣim n-ti Yidantɔɣim ka o di ka gbaai soli. Saha ŋɔ, Yelizoli Lana Laɣifu suhupiɛlli zom barigi, n kpalim la suhuyiɣ'sili, namboɣu ni yɔlitɛm. Ka o baŋ ni ʒilinsili n di o,ni suhuyiɣ'sili ka o yɛli Mma " ni che ka a baŋ ni pa bia chɔɣifu n-nyɛma".
Ni che ka n-ŋahiba Yakuba lee Yaan-Naa, [[Dagbaŋ]] nim bori bee bɛ jɛ. Yelizoli Lana [[Laɣifu]] ka kpam yɛltɔɣa n daa bala( pakpaŋ dapal yɛlbiɛrili, di ku biɛ nin yino). Ka o puhi o ma ka chɛbiso ka gbaai Yelizoli soli.
Dahin yini asiba pinda, ka lahabali paai Zohi-Naa. Lahabali ŋɔ daa timsi pam n ti nin yino, din zuɣu ka [[Zohɛ Naa|Zohi Naa]] daa ŋmaligi yi o zɔŋni ni o ti gbuligi lahabali nti [[Mba Duɣu]] " Yidantɔɣim ni o bori Naa Sumani yi Gbewaa yili ka o ŋahiba Miɛŋlan Yakubu lɛbi Yaan-Naa, o yɛli ya ni ti yi bi wum n ti o ni bori shɛli maa, ni o ni liri o ŋahiba ka nyahi o nyuli taarihi kundinim puuni".
Bo ka Yidantɔɣim ni tooi niŋ? Ka Yɔɣu Kpamba shɛb' yɛli. Chɛ ka o kana n ti kpati! Amaa Zohi Naa daa nyɛla tɛhi waɣila lana ka o yɛli yi ban bohiri ni bo ka o ni tooi niŋ. Ʒilinsi n mali ya zaŋ kpa ninvuɣu so ŋun n-nyɛ o bee yi bi mila binshɛɣu yini yɛri maa. Zom yi yɛli ni o ni labI a kuɣili, o nɔmi sɔŋ.
Sokam ŋun be Dagbaŋ mi Yidantɔɣim ni mali yaa shem. Chɛli ya ka ti bohi n-nyɛ daliri din chɛ ka o bori ni o tuhi o ŋahiba ka ti lee bo maligu ntili. Gbuɣinli n bori o gbunɣiŋ kpee vuri, ti zaa mi o ni yi shɛli na. Amaa maligu ŋɔ daa bi nyɛ naba zani dama Yidantɔɣim yɛtɔɣa bi yisira.
Zaŋmi ya n ŋahiba Naa Yakuba n lɛbi Yaan-Naa ka pa lala yini mali kuli, achiika binshɛɣu n kutooi daa nira nti paai ma yɛtɔɣa. Ka a yabdoo Yidantɔɣim daa yɛli n ka niya ni n tuhi so Dagbaŋ, n bi bori ni n kpaai [[ʒim]], n ku bori mi ni Naa Sumani yi nayili ka n ŋahiba Naa Yakuba lɛbi Yaan-Naa. Ka pa dini n niŋ ni liri ya.
Alizimba dali nolɔɣu kukoli, ka Sankara-yilinima neei gomni wachi. Jaŋsi n-daa kuli deei tiŋ maa zaa, di dabiɛm zaa daa nyɛla bahi gba ni zora saha shɛli bi ni nya [[Jɛŋa|jaŋsi]]. Binshɛɣu be sunsuuni, ka ninkura maa yɛli.
Yɛlizoli-lana Laɣafu II
Saha shɛli wuntaŋ niti yan puhina, ka lahabali yi Gbewaa yili na ni Yidantɔɣim kperi na Yani ( Yendi). Gbewaa yili ŋɔ ku ŋam ʒim, ka Naa Sumani mini o sapashinima nti pahi Namɔɣilinsi kana nti zani so shɛli din kpari [[Bimbilla|Bimbila]] polo.
Ni ka tɔbu shɛli din tuhi Yɛlizoli-lana Laɣafu mini Naa Suman Zoli daa pili. Yɛlizoli-lana Laɣafu liribu maa daa nyɛla libigili ni dabiɛm. Naa Sumani sapashinima daa ka bɛni yɛn niŋ shɛm pahila bi tiri gbunni. Yɛlizoli-lana mini o nyaaga daa dihi la Naa Sumani tɔbihi n yaɣi [[Kulkpuni]] mini [[Tamali]]. Zaŋ chaŋ [[Wuntaŋa|wuntaŋ]] puhili, Naa Sumani mini o [[Sapashintali|sapashinima]] tiri gbunni hali ti paai Miɛŋ, ni ka tɔbu ŋɔ daa na vuhi ni biɛɣu neei.
Kpe ka Dagbaŋ Wɔrizohi kanna ni bi gu ka taɣi Naa Suman Zoli. Bɛ ni ndaa nyɛ [[Tolon]]-Naa tooni, [[Gushegu|Gushe]]-Naa nudirigu zuɣu ni [[Kumbuŋ]]-Naa nuzaa zuɣu.
Din niŋ ka Yɛlizoli-lana Laɣafu pili ba liribu, Wunyuɣiri Naa, Lɔɣubuya Naa mini Malitima ka deei duŋ Naa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni.
Saha ŋɔ, Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbihi kpuɣi taɣibu. Ka dihi ba labisi nyaaŋa nti kpa tɔbu maa ni pili shɛli.
Din ni chɛ biɛla ni bi kpe Naya, ka lahaʒibu shɛli niŋ. Hali ni zuŋɔ so ka ni n-nitooi buɣisi binshɛɣu din daa niŋ maa. [[Tɔbu]] bihi ŋɔ ni daa gili Naa Sumani niŋ sunsuuni ka binshɛɣu kutooi lahi kpe. Amaa achiika gbuɣima ko n mi mɔɣini a shɛli. Yim ka pohim chɛ ʒɛbu, ka [[Nooŋa|noonsi]] chɛ kumsi.
Ka kukoli yina n-yɛli " chɛli ya, yi Naa kpiya. Yini tooi chɛ tɔbu maa laa". Yɛtɔɣili ŋɔ daa bi yi so sani na pahila Yɛlizoli-lana Laɣafu, n kamina kpe Naa Sumani zuɣu n-mi nyɛ ni bori shɛli. Yi kuma pumpoŋɔ bee yi bi kuma, sheei yi bo la Yaan-Naa pali. Tɔ amaa, n-yɛn yɛliya mi, yi so kutooi kuma din zuɣu chɛli ya tɔbu maa dama dibi tu ni Dagbaŋ [[bilchinima]] so lahi yi ʒim yaha. N- chɛni mi maa, amaa so yi ʒini gbana ŋɔ zuɣu ka di pa n-ŋahiba Mioŋ-lana Yakuba, yini nyɛma yaha.
Yɛlizoli-lana Laɣafu "pakpaŋ dapali yɛlibiɛrili, di ku biɛ niŋ yino". Kpatu Ashɛtu bia " Naawuni dikilijini ku zo saa" - Naa Andani Jaŋgbariga bipuɣiŋga "Naawuni chɛli dikpuni din vɛila, ka ninkura ʒini tabili, ka bihi paɣi wuni".
Taarihi din yi nolini na wuhiya, ni jaŋ shɛbi ban daa kpe tiŋ maa daa nyɛla Yɛlizoli-lana Laɣafu tɔbu bihi, ni o daa lɛbigi bala ninsalinima ni bi tuhi o ŋahiba. Amaa ninkura n-yɛli ni " kpaɣu kuri o lana, ka kuni Yani"? So kuli yi niŋ, o daŋ n-maani o kul, kamani [[Kasuliyili|Kasuli]]-lana Yahaya yɛligu "ŋuni n-naam kuli".
O ni yɛli yɛtɔɣa ŋɔ, Yidantɔɣim daa ŋmaligi mi ni o tɔbu bihi. Pɔi ka o paai Naya, tiŋ maa zaa da kpela duu,dama ŋumaŋuma yina ni Naa Sumani lu tɔbu maa ni. Naya alapele paaki ni be shɛli saha ŋɔ ka bi daa sɔɣi Naa Sumani Zoli, dama ni ka o daa lu tɔbu maa ni.
== Kundivihira ==
{{Reflist}}
[[Pubu:Lahabaya zaa]]
[[Pubu:Nam]]
[[Pubu:Kaya]]
fcaooolof4eoilb2cdxe9rv4uo7vf5u
Samia Nkrumah
0
12370
44909
44901
2022-08-28T12:03:43Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni.
== Kundivihira ==
men8kmw9kolnipt35yjn1qaejbtgp6r
44912
44909
2022-08-28T12:07:28Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.
== Kundivihira ==
sk737sbi4bavnmtv3wvxp34ueoxkex2
44915
44912
2022-08-28T12:12:24Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
hm8dkck7e66izfhc8musg794qv8j1pe
44916
44915
2022-08-28T12:15:00Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish.
== Kundivihira ==
9ndx4hii6ckl0qazt7qew4veqc1z7s7
44918
44916
2022-08-28T12:19:37Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.
== Kundivihira ==
1ldnb5w0m7rf6daks2qoj9bbupqu9n9
44919
44918
2022-08-28T12:22:38Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref>
== Kundivihira ==
nu4lu77xosgtny2an5vfvz4qh13qg0z
44920
44919
2022-08-28T12:31:53Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref>
== Kundivihira ==
j5cw75o84d2rup1o0ifq1cl0sj5y5cg
44921
44920
2022-08-28T12:34:33Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili.
== Kundivihira ==
boexko43q8p650a2jbwlhwxfcio7wyz
44923
44921
2022-08-28T12:55:17Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.
== Kundivihira ==
i1xuu4v0ezajf9yrpyp0ee3u6fa1vnw
44924
44923
2022-08-28T12:58:40Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref>
== Kundivihira ==
87kjad0nitnaxs1baaqsre84637pdt0
44925
44924
2022-08-28T13:00:11Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref>
== Kundivihira ==
67mw90qwxa47kyn0bat1wfvrmtloe7d
44926
44925
2022-08-28T13:02:44Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
7amvovvhpj59lvzbggmx6wj05mw9gt2
44927
44926
2022-08-28T13:10:40Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi bibihi doo yiya kundi,
== Kundivihira ==
k77nkl7f7c99gu2l5uvbc2jgid6sc9a
44928
44927
2022-08-28T13:12:06Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi bibihi doo yiya kundi,paɣaba tuunbaŋsim bohambu,n ti tabili paɣaba biɛhigu polo.
== Kundivihira ==
qs3qe6eyax0txoo3dfhsgwt2vs6rtze
44929
44928
2022-08-28T13:13:46Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 jintɔriba piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",Huffington post, buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni gbansabila siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, Western Region, Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi bibihi doo yiya kundi,paɣaba tuunbaŋsim bohambu,n ti tabili paɣaba biɛhigu polo.<ref>{{Citation|title=The People and the Leader|date=2022-02-07|url=http://dx.doi.org/10.1215/9781478007128-008|work=Nkrumah and the Ghana Revolution|pages=76–103|publisher=Duke University Press|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
6n82ahb3bq3q596stvett2zg6mrb0p5
44930
44929
2022-08-28T13:22:22Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 [[jintɔriba]] piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>Egypty gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ London. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",[[Huffington post]], buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni [[gbansabila]] siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "African must unite" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, [[Western Region]], Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi paɣaba ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi bibihi doo yiya kundi,paɣaba tuunbaŋsim bohambu,n ti tabili paɣaba biɛhigu polo.<ref>{{Citation|title=The People and the Leader|date=2022-02-07|url=http://dx.doi.org/10.1215/9781478007128-008|work=Nkrumah and the Ghana Revolution|pages=76–103|publisher=Duke University Press|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
siqq65loy9q6i6qzurjr1w3sz6i0k4q
44931
44930
2022-08-28T13:27:17Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 [[jintɔriba]] piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>[[Egypt|Egypty]] gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ [[London]]. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",[[Huffington post]], buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni [[gbansabila]] siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "[[African must unite]]" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, [[Western Region]], Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana [[paɣa]] tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi [[paɣaba]] ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla karimba kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi bibihi doo yiya kundi,paɣaba tuunbaŋsim bohambu,n ti tabili paɣaba biɛhigu polo.<ref>{{Citation|title=The People and the Leader|date=2022-02-07|url=http://dx.doi.org/10.1215/9781478007128-008|work=Nkrumah and the Ghana Revolution|pages=76–103|publisher=Duke University Press|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
9ddulf2tf60jdew7zpbdz0jrfv28q57
44932
44931
2022-08-28T13:33:35Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Samia Yaba Christina Nkrumah''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so silimin gɔli 23rd,June,1960.<ref name=":0">{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref> O nyɛla siyaasa nira [[Ghana]] tiŋgbani ni, ka lan daanbolo n zaŋ ti "Convention People's Party" (CPP). Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 2008 [[jintɔriba]] piibu, piibu la, o daa nyɛla [[Jomoro]] yaɣili la (Jomoro constituency). Lala kuɣu ŋɔ n daa nyɛ tuuli kuɣu shɛli o ni daa kpaɣiri bo o [[siyaasa]] tali ni. O nyɛla [[Dr.Kwame Nkrumah]] ŋun daa nyɛ Ghana gɔmnanti tuuli la [[bipuɣinbila]]
== O piligu (EARLY LIFE) ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Aburi]], yuuni 1960. Di bela [[Eastern Region]],Ghana.<ref name=":0" /> Muɣisigu daa nyɛla din daa zaŋ o mini o ma,ni o biɛya nima yihi Ghana tiŋgbani ni, dahinshɛli 1966 "[[military coup]]" din daa yiɣisi Kwame Nkrumah ma ni daa niŋ la. <ref>{{Cite web|title=TheGhanaianJournal.com is for sale|url=https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=TheGhanaianJournal.com|access-date=2022-08-27|website=HugeDomains|language=en}}</ref>[[Egypt|Egypty]] gɔmnanti daa nyɛla ŋun chɛ ka o.mini o daŋ ʒini Egypty tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|last=Wire|first=Pan-african News|date=2007-02-19|title=Pan-African News Wire: Samia Nkrumah Says That Her Father, Dr. Kwame Nkrumah, Wanted to Return to Ghana|url=http://panafricannews.blogspot.com/2007/02/samia-nkrumah-says-that-her-father-dr.html|access-date=2022-08-27|website=Pan-African News Wire}}</ref> Yuuni 1975, o mini o daŋ daa lan nyɛla ban lab'na Ghana, di.ni daa niŋ ka "[[General Acheampong's National Redemption Council government]]" boli ba. O ni daa kuna Ghana, O daa chaŋla "[[Achimota school]]". Amaa, o daa lan nyɛla ŋun yi Ghana dini daa niŋ ka o ma lan kpuɣi napɔŋ labi [[Egypt]] yuma din gbaai 1980's piligu polo. Samia daa nyɛla ŋun kpuɣi napɔŋ chaŋ [[London]]. Ni ka o daa tuɣi o shikuru baŋsim bohimbu shikuru din yuli booni "the School of Oriental and African Studies",University of London, din be United Kingdom la. [[Shikuru]] ŋɔ ni ka o daa deei shɛhira gbaŋ shɛli bɛ ni bɔli, "[[Degree of Bachelor Arabic Studies]]" yuuni 1991. Lala shikuru ŋɔ ni ka o daa lan deei o Master's degree, yuuni 1993.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-27|website=web.archive.org}}</ref>
== O tuma ==
Samia Nkrumah daa pili la o Karachi tali banki ni (bank clerk). O daa pili la lala tuma [[Bank of India]] bɔɣu din be London la, yuuni 1984. Din nyaaŋa o mini [[Al-Ahram]] daa lan tum lahabaya sabbu polo,yuuni 1989.<ref>{{Cite web|date=2011-07-27|title=samiankrumah.org - samiankrumah Resources and Information. This website is for sale!|url=https://web.archive.org/web/20110727232758/http://www.samiankrumah.org/pdf/CV_Samia%20Nkrumah.pdf|access-date=2022-08-28|website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Siyaasa tali ==
Sabbu shɛli din sabi yɛrio o yɛltɔɣa ka di zuɣu nyɛ, "the new.Mandela is a woman",[[Huffington post]], buɣisi o ka wuhi o kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ Ghana ni [[gbansabila]] siyaasa tali polo. O nyɛla ban kpa "African must unite" kpamba puuni yino.<ref>{{Cite book|last=1909-1972.|first=Nkrumah, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/951605681|title=Africa must unite|isbn=978-0-901787-03-3|oclc=951605681}}</ref> Lala "[[African must unite]]" ŋɔ niya nyɛla di zaŋ di zaŋ Jilima lan Kwame Nkrumah ni daa mali tiɛhi wɔɣili shɛli zaŋ tabili siyaasa tali biɛhigu chaŋ katiŋa.<ref>{{Citation|title=Africa must unite!|date=2013-06-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9780203713785-36|work=The Atlas of African Affairs|pages=86–87|publisher=Routledge|isbn=978-0-203-71378-5|access-date=2022-08-28}}</ref> O ni daa pahi lala kpamba ŋɔ ni la zuɣu daa chɛ ka o kpuɣi niya kpe Ghana siyaasa tali ni, ni nimmohi.<ref>{{Citation|title=Candidate Eligibility Laws|url=http://dx.doi.org/10.5040/9781472561169.ch-003|work=Parliamentary Elections, Representation and the Law|publisher=Hart Publishing|access-date=2022-08-28}}</ref>
=== Jintɔritali ===
Silimin gɔli December, 2008, o daa nyɛla ŋun yina ti kpaɣiri Jomoro yaɣili, [[Western Region]], Ghana jintɔrotali kuɣu la. O daa nyɛla ŋun di nasara Lee Ocran zuɣu, ŋun daa nyɛ lɛm (National Democratic Congress (NDC)) yaɣili ŋun daa su lala kuɣu pɔi ka bɛ naan niŋ lala piibu,piibu la zuɣu. O daa nyɛla dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhi kob'si yɔbu,ni kɔbigu ni pisopɔin ni yini (6,571). Kob'gu puuni, vaabu pihi nu polo ka o daa di maa.<ref>{{Cite journal|last=Mensah|first=Christopher|last2=Akyeampong|first2=Oheneba A|last3=Antwi|first3=Kwabena Barima|date=2013-04-16|title=Residents’ Perception of Impacts of Amansuri Conservation and Integrated Development Project (ACID) in Jomoro District, Western Region, Ghana|url=http://dx.doi.org/10.5539/jsd.v6n5p73|journal=Journal of Sustainable Development|volume=6|issue=5|doi=10.5539/jsd.v6n5p73|issn=1913-9071}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2017-02-15|title=Jakarta gubernatorial poll turns into tight race|url=http://dx.doi.org/10.1108/oxan-es217992|journal=Emerald Expert Briefings|doi=10.1108/oxan-es217992|issn=2633-304X}}</ref> O ko n daa nyɛ CPP jintɔra ,di zuɣu di daa ʒila o zaŋ o maŋa pahi NDC nima zuɣu (Ban daa galisi jina duu bee NPP (ban daa pɔri jina duu).<ref>{{Citation|last=Labidi|first=Samia|title=Faces of Janus: The Arab-Muslim Community in France and the Battle for Its Future|date=2010|url=http://dx.doi.org/10.1057/9780230106031_7|work=The Other Muslims|pages=107–122|place=New York|publisher=Palgrave Macmillan US|isbn=978-0-230-62188-6|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=editor.|first=Lytton, Timothy D., 1965-|url=http://worldcat.org/oclc/601492423|title=Suing the gun industry : a battle at the crossroads of gun control and mass torts|date=2006|publisher=University of Michigan Press|isbn=978-0-472-02180-2|oclc=601492423}}</ref> Ka o daa bohi o suhi zaŋ o maŋ pahi wɔbigu paati zuɣu "House of 5th Parliament of the 4th Republic of Ghana".<ref>{{Cite journal|last=Lybyer|first=Albert Howe|date=1933-01-01|title=Persia Asserts Her Independence|url=http://dx.doi.org/10.1525/curh.1933.37.4.496|journal=Current History|volume=37|issue=4|pages=496–499|doi=10.1525/curh.1933.37.4.496|issn=0011-3530}}</ref>
==== O daanbolo tali zaŋti CPP ====
Ŋuni n nyɛ Ghana [[paɣa]] tuuli ŋun lee paati, paati kpɛma. O nasara ŋɔ dibu, n ti pahi [[paɣaba]] ata shɛba daa yihi CPP paati nineesim polo. Di daa lan nyɛla din wuhi CPP yɛlimaŋ ti bo zaŋ chaŋ di ni niŋ kamaata niŋ paɣaba ku bukaata shɛŋa biɛhigu ni. Samia n daa nyɛ tuuli paɣa so Convention People's Party (CPP) ni pii so tuuli ni lee paati daanbolo ka o nyɛ paɣa. Bɛ daa piigi o la daabolo tali silimin gɔli 10th, September, 2011. O daa nyɛla nuu dihibu din kalinli daa yiɣisi tuhili ni kobigu ni pihiwɔi ni yini (1,191),ka ŋun daa pun ʒi lala kuɣu ŋɔ zuɣu ka o kpaɣiro bɔli maa nyɛ nuu dihibu kobisita ni pihinu ni ata (353). Ŋuni n nyɛ paɣa so ŋun tooi yiɣisi zani o naba ayi zuɣu piligi n gari tooni lee paati paati kpɛma Ghana.<ref>{{Cite journal|date=1997-06-27|title=Gaia Guru Wins Blue Planet Prize|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.276.5321.1977d|journal=Science|volume=276|issue=5321|pages=1977–1977|doi=10.1126/science.276.5321.1977d|issn=0036-8075}}</ref> O daa biɛla lala kpamli ŋɔ hali ni yuuni 2015.
== O maŋa maŋa biɛhigu ==
Samia Nkrumah n nyɛ Kwame Nkrumah, bia ŋun pahiri ayi,Ghana gɔmnanti tuuli. Ŋuni n daa nyɛ Ghana "Prime Minister" tuuli,Ghana zuɣulan tuuli. Kwame Nkrumah n daa nyɛ ŋun gari tooni ka Gold Coast dee maŋ sulinsi Britain nima sani,yuuni 1957. Kmame Nkrumah n daa lan nyɛ ŋun yɛri sɔŋdi "Pan Africanism", ka daa lan nyɛ ŋun pahi gari tooni ka "organazation of African unity" kpa. Kwame Nkrumah daa lan nyɛla ŋun di Kpaŋ maŋa pini shɛli bɛ ni boli "Lenin Peace Prize", Soviet Union nima n daa ti o li,yuuni 1962.<ref>{{Cite journal|last=Cavanagh|first=Mary F.|date=2015-10|title=Structuring an Action Net of Public Library Membership|url=http://dx.doi.org/10.1086/682734|journal=The Library Quarterly|volume=85|issue=4|pages=406–426|doi=10.1086/682734|issn=0024-2519}}</ref><ref>{{Cite book|last=Carlos|first=Brollo, Fernanda; Forquesato, Pedro; Gozzi, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/1016925235|title=To the Victor Belongs the Spoils? : Party Membership and Public Sector Employment in Brazil.|oclc=1016925235}}</ref> Samia Nkrumah mali la biɛya bɛ baa ayi,Gamal Nkrumah mini Sekou Nkrumah. Amaa, o lan mali tizɔdoo ŋun ma be o ko, ka o yuli booni Professor Francis Nkrumah, o nyɛla [[karimba]] kurɔ,ka lan nyɛ bibihi doɣite, o daa lan nyɛla "director" n ti "Noguchi Memorial Institute for Medical Research" din be Lagon,Ghana la.<ref>{{Citation|title=Lessons from the Past|date=2016-03-17|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315642642-9|work=How to Read a Play|pages=15–43|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-64264-2|access-date=2022-08-28}}</ref><ref>{{Cite book|last=1942-|first=Greene, Naomi,|url=http://worldcat.org/oclc/700688602|title=Landscapes of loss : the national past in postwar French cinema|isbn=978-1-4008-2304-8|oclc=700688602}}</ref> bɛ ni daa zaŋ sooja gɔmnati tali ŋme n yiɣisi o ba Ghana zuɣulan tali ni,silimin gɔli,24 February 1966,<ref>{{Cite web|title=Ghana news Agency|url=http://dx.doi.org/10.1163/1872-9037_afco_asc_960|access-date=2022-08-28|website=African Studies Companion Online}}</ref> Egypt gɔmnanti daa chɛ mi ka aleepile kpuɣi Samia,o ma,ni o tizɔdabba la chaŋ Egypt tiŋgbani ni. Gamal Abdel Nasser ko n daa kpalim Ghana,ka bɛ ba mi chaŋ exile,Guinea tiŋgbani ni.<ref>{{Citation|title=Nkrumah, Kwame (1909–1972)|date=2004|url=http://dx.doi.org/10.4135/9781412952392.n255|work=Encyclopedia of Leadership|place=2455 Teller Road, Thousand Oaks California 91320 United States|publisher=SAGE Publications, Inc.|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia yidana n nyɛ Michele Melega,Italian Danish. Bɛ mali la bidib'ga ka o yuli booni,Kwame Thomas Melega.<ref>{{Cite journal|last=Hanna|first=Mariam Onsy F.|last2=Zayed|first2=Naglaa A.|last3=Darwish|first3=Hatem|last4=Girgis|first4=Samia I.|date=2012-12|title=Asynchronous DNA replication and aneuploidy in lymphocytes of hepatocellular carcinoma patients|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.cancergen.2012.10.006|journal=Cancer Genetics|volume=205|issue=12|pages=636–643|doi=10.1016/j.cancergen.2012.10.006|issn=2210-7762}}</ref><ref>{{Cite book|last=author.|first=Gyan, Kwame,|url=http://worldcat.org/oclc/966315522|title=Ghana's most influential|oclc=966315522}}</ref> Samia nyɛla ŋun ni tooi tɔɣisi Larigu,Italian, Danish, ni Silimiinsili. Samia lan nyɛla ŋun kpaŋ o maŋa yuun gbaliŋ zaŋ chaŋ lahabaya sabbu polo, hali ti tabili Egypty lahabali churi polo.<ref>{{Cite book|last=1900-1979|first=Comas, Juan|url=http://worldcat.org/oclc/911990133|title=Curriculum Vitae|date=1978|publisher=[s.n.]|oclc=911990133}}</ref><ref>{{Cite web|title=Curriculum Vitae|url=http://dx.doi.org/10.29313/ethos.v7i2.4743.s800|access-date=2022-08-28|website=dx.doi.org}}</ref><ref>{{Citation|title=Territoires|date=2009-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1787/9789264056770-4-fr|work=Cahiers de l'Afrique de l'Ouest|pages=91–154|publisher=OECD|isbn=978-92-64-05595-7|access-date=2022-08-28}}</ref> Samia lan nyɛla ŋun lan kpaŋdi o maŋa tuhiri sɔŋdi [[bibihi]] doo yiya kundi,paɣaba [[tuunbaŋsim]] bohambu,n ti tabili paɣaba biɛhigu polo.<ref>{{Citation|title=The People and the Leader|date=2022-02-07|url=http://dx.doi.org/10.1215/9781478007128-008|work=Nkrumah and the Ghana Revolution|pages=76–103|publisher=Duke University Press|access-date=2022-08-28}}</ref>
== Kundivihira ==
a8w6ftg1h11jwqezjnwe0b9zrbix9c6
Yɛltɔɣataɣamalisi
0
12371
44941
2022-08-28T14:51:38Z
Zanjina Wumpini
1900
Poem ( yɛltɔɣ' taɣimalisi)
wikitext
text/x-wiki
BAŊSIM BƆHIMBU
Bia bɔmi baŋsim!
Bia bɔmi baŋsim!
Baŋsim kalinsi zuɣu, salo bɛ wahala ni fukumisi puuni.
Kpibisi, pakoya, ninkurigu ni barinama kɔŋ bi hachi,
Nanima pam kɔŋ bi nam gambu,
Kaninkura kɔŋ bi ninkurilim jilima,
Hali, kpamba pam kɔŋ bi kpamli dariza,
Kadi nyɛla, ŋɔ maa zaa baŋsim takahi,
Jaande n bia yaɣisi bo baŋsim.
Bɔmi baŋsim kasa n yihi takahi.
Bɔmi baŋsim kasa gu a maŋa ka n chɛ faa, yɔhiŋ, ŋarili ni gubiɛri.
Bɔmi baŋsim n zaŋ gu a tiŋa, a ya, a yiŋa ni a maŋa.
Amaa miri zoalimsi, faa, ni ŋarili a biɛhigu ni.
r99ze23ujf8evswchdh4rfq1it5moy6
Theodosia Okoh
0
12372
44974
2022-08-29T06:20:13Z
Jahinfo
544
M pili la lahabali
wikitext
text/x-wiki
Theodosia Salome Okoh nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922
7kgb8vr1hlq56gjwzistaayelog9s59
44975
44974
2022-08-29T06:21:55Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
Theodosia Salome Okoh nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.
iq2sj2srio5cuvt3ra562ntfgnmebq5
44976
44975
2022-08-29T06:24:23Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref>
1rnoiz0lhjtry4smpqkscwcoj0zwx9v
44977
44976
2022-08-29T06:25:18Z
Jahinfo
544
Added a section
wikitext
text/x-wiki
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref>
== Kundivihira ==
35cr59b7j5oomqaej87y2fc7cc11wgq
44978
44977
2022-08-29T06:32:52Z
Jahinfo
544
Added a databox
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref>
== Kundivihira ==
r5w7ngkpge633aqabhuippr6cvqrmry
44979
44978
2022-08-29T06:53:02Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla Ghana nira ŋun daa nyɛ Karimba,
== Kundivihira ==
pjfn0alqdua20kn1ocnn6m33hsk1rzn
44980
44979
2022-08-29T06:55:00Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla Ghana nira ŋun daa nyɛ Karimba,ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi Ghana tuuta (Ghana flag).
== Kundivihira ==
gmyuvw0nxox7wsr7h5tavhudynblyg3
44981
44980
2022-08-29T06:57:47Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]).
== Kundivihira ==
7fv5gd7napbia1amcwknfiyehimjamg
44982
44981
2022-08-29T06:59:09Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
== Kundivihira ==
gghrdrj8q7eeiceskbkwao0by25nu62
44983
44982
2022-08-29T07:39:10Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.
== Kundivihira ==
sh0wp76h4mly1dpj9krukbqn9m0qzt2
44984
44983
2022-08-29T07:40:47Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
== Kundivihira ==
hxmtsb0fnivlmuy63qg4q0ds2u6csgl
44985
44984
2022-08-29T07:43:33Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.
== Kundivihira ==
5l16p7c0t9a927so3s821o4ecnkmr4h
44986
44985
2022-08-29T07:44:55Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== Kundivihira ==
921aqw15u9iw7qixme16plowzvbtxth
44987
44986
2022-08-29T07:49:38Z
Jahinfo
544
Added a section
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
== Kundivihira ==
hcezxt1ttut9267u36zp7dbl9zl733u
44988
44987
2022-08-29T07:52:39Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase
== Kundivihira ==
3g7fsa0rb5kobkx9tm07soa9brtdffj
44989
44988
2022-08-29T07:53:45Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene
== Kundivihira ==
bd63e5z2813tmov7ecbb1ddpnqqd2mg
44990
44989
2022-08-29T08:02:52Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene,
== Kundivihira ==
s2rnbytf3yd3l40uj5syesb3byys190
44991
44990
2022-08-29T08:03:48Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana".
== Kundivihira ==
8qy9kfohjh89kyr4fimul25a10dxxyq
44992
44991
2022-08-29T08:05:37Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene.
== Kundivihira ==
f314da3j97mpc2ea9ybtwuxd0x8m7zx
44993
44992
2022-08-29T08:07:31Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na,
== Kundivihira ==
hwwzdp9o6m6moti29lppco8dcekczr9
44994
44993
2022-08-29T08:09:37Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region region yaɣili.
== Kundivihira ==
tcah61qm7qi7nry0wxlk0opfoi2z1vh
44995
44994
2022-08-29T08:10:28Z
Jahinfo
544
N yihi la bachi
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.
== Kundivihira ==
3z4atq20a1936uwobkovnk1v8wsfzta
44996
44995
2022-08-29T08:11:55Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref>
== Kundivihira ==
q1vwvcxntlpjuf91gdk7bz9a39u22fy
44997
44996
2022-08-29T08:13:51Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,
== Kundivihira ==
ovgi0rn3ium7yzj8u7xzx7hmsx1r2iu
44998
44997
2022-08-29T08:15:05Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni.
== Kundivihira ==
cubojlaoxxkkj6h9q8b45luab6wtgbo
44999
44998
2022-08-29T08:18:19Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili tiŋduya.
== Kundivihira ==
iav5tf6h4wsm58alsvxr5cnakdpy2ax
45000
44999
2022-08-29T08:19:46Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka ti boli o yuli Theodosia Salome Abena Kumea Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili tiŋduya.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
== Kundivihira ==
ehgulhwxrpeaalx0odolvv8oz0jhm0j
45001
45000
2022-08-29T08:24:27Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
== Kundivihira ==
bxujtc909jjisfqey08kex9tpuwkboi
45002
45001
2022-08-29T08:28:58Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni,
== Kundivihira ==
b0j28klal8it28z9bfs96d7r22dq4al
45003
45002
2022-08-29T08:32:10Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle,
== Kundivihira ==
m38ocqpn5w0jukc2ydy5oogwc4id2nj
45004
45003
2022-08-29T08:33:54Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni Agogo.
== Kundivihira ==
hw8hhwufvl5flpzjcps4r4l8dr6ikm5
45005
45004
2022-08-29T08:37:32Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni Agogo. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School,
== Kundivihira ==
3rd13z0usuuf6z9rsq731pqedgr8z8s
45006
45005
2022-08-29T08:40:28Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni Agogo. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== Kundivihira ==
9ybfvk3pv3rdkdm9g0sxqrjv44fk09o
45007
45006
2022-08-29T09:03:15Z
Jahinfo
544
Added a section
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni Agogo. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
== Kundivihira ==
5g94qrm2r9ge3odzxh57dp43dixqgpt
45008
45007
2022-08-29T09:11:07Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani,bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm,
== Kundivihira ==
o1okyq0teh3xg6yjm6vogxvl3iuig4o
45009
45008
2022-08-29T09:15:39Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani,bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,
== Kundivihira ==
cjndz3gezccmfprojtxbh3i7oaqi7yf
45010
45009
2022-08-29T09:17:02Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani,bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).
== Kundivihira ==
nc800lb4179gaemyvslyq1ghl59yaiu
45011
45010
2022-08-29T09:22:43Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref>
== Kundivihira ==
c3v3fkxo8x4jt359bnwbav87j3zpqk8
45012
45011
2022-08-29T09:33:35Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,
== Kundivihira ==
ltq9sfxw6pfx41ckmc4ud0ro819fcad
45013
45012
2022-08-29T09:34:37Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana).
== Kundivihira ==
5uhls6v81yv333685187wprexia0cf0
45014
45013
2022-08-29T09:42:36Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni
== Kundivihira ==
kau75epbt5cmtjz36aachc55hg9t8wo
45015
45014
2022-08-29T09:43:47Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga.
== Kundivihira ==
i5gxjwvylr5g20ctl6gmur4w0ie9bty
45016
45015
2022-08-29T09:46:46Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima,
== Kundivihira ==
auo9k5n523i5rxt5c7q677lm2e4qfea
45017
45016
2022-08-29T09:50:43Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya
== Kundivihira ==
hqoql9xs29ipeiay43lcsh22wwbgyuf
45018
45017
2022-08-29T09:51:54Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo.
== Kundivihira ==
47vl45rqage4n558c6ij981ukkotvwo
45019
45018
2022-08-29T09:58:16Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri gbansabila dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dabilim ni.
== Kundivihira ==
bf35d0s005cj7y1iye7ee52nb1av8bc
45020
45019
2022-08-29T10:01:35Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri gbansabila dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dabilim ni.<ref>{{Cite web|title=Ghana Flag|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/flag.php|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>
== Kundivihira ==
byvn7pl30pef4c6sjpjv2vxh2cy8zaa
45021
45020
2022-08-29T10:04:58Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri gbansabila dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dabilim ni".<ref>{{Cite web|title=Ghana Flag|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/flag.php|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Theodosia Okoh n daa nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee daanbolo n ti "Ghana Hockey Association".
== Kundivihira ==
6bgn379iy2y9ax2dn14kfz7esc6h43f
45022
45021
2022-08-29T10:07:33Z
Jahinfo
544
Added content
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri gbansabila dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dabilim ni".<ref>{{Cite web|title=Ghana Flag|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/flag.php|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Theodosia Okoh n daa nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee daanbolo n ti "Ghana Hockey Association". Di nyaaŋa o daa lan lee zuɣulani zaŋ ti Ghana Hockey Federation.
== Kundivihira ==
owo4p3vq7yp8usjjh5w4qpnk6h03jb3
45023
45022
2022-08-29T10:11:57Z
Jahinfo
544
Added links
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi [[Britain]] nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana [[Kwame Nkrumah]] daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka [[naawuni]] lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ [[maŋsulinsi]] deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri [[gbansabila]] dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dab'lim ni".<ref>{{Cite web|title=Ghana Flag|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/flag.php|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Theodosia Okoh n daa nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee daanbolo n ti "[[Ghana Hockey Association]]". Di nyaaŋa o daa lan lee zuɣulani zaŋ ti "[[Ghana Hockey Federation]]".
== Kundivihira ==
gtzxaidogfr84r18fo3qjgd592f3j1b
45024
45023
2022-08-29T10:16:39Z
Jahinfo
544
Added reference
wikitext
text/x-wiki
{{Databox}}
'''Theodosia Salome Okoh''' nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.<ref>{{Cite web|date=2021-12-20|title=The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com|url=https://trainingforms.com/who-designed-ghana-flag/|access-date=2022-08-29|language=en-US}}</ref> O daa nyɛla [[Ghana]] nira ŋun daa nyɛ [[Karimba]],ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi [[Ghana tuuta]] ([[Ghana flag]]) yuuni 1957.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref>O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.<ref>{{Cite web|title=Theodosia Okoh|url=https://www.modernghana.com/news/918556/who-made-ghanas-flag-theodosia-okoh-.html|access-date=2022-08-29|website=Modern Ghana|language=en}}</ref>
== O piligu mini O Shikuru ==
Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni [[Effiduase]], ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ [[dolodolo]] [[limam]] kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be [[Asuogyaman District]],Ghana, [[Eastern Region]] yaɣili.<ref>{{Cite web|url=http://ghanagist.com/the-designer-of-ghana-national-flag-theodosia-okoh-is-dead/|access-date=2022-08-29|website=ghanagist.com}}</ref> O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili [[Tinduya|tiŋduya.]]<ref>{{Cite web|title=Theodosia Salome Okoh, Biography|url=https://www.ghanaweb.com/person/Theodosia-Salome-Okoh-190|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni [[Agogo]]. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.
== O tuma ==
Ghana ni daa deei maŋ sulinsi [[Britain]] nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana [[Kwame Nkrumah]] daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).<ref>{{Cite web|date=2021-06-13|title=Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago|url=https://www.ghgossip.com/today-in-history-theodosia-salome-okoh-designer-of-the-ghana-flag-was-born-exactly-99yrs-ago/|access-date=2022-08-29|language=en-AU}}</ref> Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka [[naawuni]] lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ [[maŋsulinsi]] deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri [[gbansabila]] dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dab'lim ni".<ref>{{Cite web|title=Ghana Flag|url=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/republic/flag.php|access-date=2022-08-29|website=www.ghanaweb.com}}</ref> Theodosia Okoh n daa nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee daanbolo n ti "[[Ghana Hockey Association]]". Di nyaaŋa o daa lan lee zuɣulani zaŋ ti "[[Ghana Hockey Federation]]", o daa gbubi lala nam ŋɔ gari yuun pishi.<ref>{{Cite web|title=Madam Theodosia Okoh - Joan Of Arc Of Ghana Hockey|url=http://www.justiceghana.com/index.php/sports-entertainment/6441-madam-theodosia-okoh-joan-of-arc-of-ghana-hockey|access-date=2022-08-29|website=www.justiceghana.com}}</ref>
== Kundivihira ==
p20qb5svdidmo8ekhyupy8rsghtqogj