Wikipedy fywiki https://fy.wikipedia.org/wiki/Haadside MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Wiki Oerlis Meidogger Meidogger oerlis Wikipedy Wikipedy oerlis Ofbyld Ofbyld oerlis MediaWiki MediaWiki oerlis Berjocht Berjocht oerlis Hulp Hulp oerlis Kategory Kategory oerlis TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 453 1085147 1077732 2022-07-30T14:37:54Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ oanfolling wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[2000-er jierren]]. == Foarfallen == ;jannewaris *[[1 jannewaris|1]] - By de saneamde [[Kafeebrân yn Foalendam]] komme by in hommels útbrekkende [[brân]] yn Café De Hemel yn [[Foalendam]] 14 [[minske]]n om en reitsje nochris 350 oaren [[ferwûne]]. * [[5 jannewaris|5]] - It [[Wikipedy:Skiednis_fan_Wikipedia|Wikipedia-projekt]] begjint, mei de [http://en.wikipedia.org Ingelsktalige Wikipedy]. *[[13 jannewaris|13]] - By [[ierdbeving yn El Salvador (jannewaris 2001)|in swiere ierdbeving]] yn [[El Salvador]] komme 944 [[minske]]n om. *[[16 jannewaris|16]] - [[Laurent Kabila]], de [[diktator]] fan 'e [[Demokratyske Republyk Kongo]], wurdt [[fermoarde]] troch ien fan syn eigen [[liifwacht]]en. *[[20 jannewaris|20]] - [[George W. Bush]] wurdt [[ynauguraasje|plechtich ynwijd]] as de 43e [[presidint fan 'e Feriene Steaten]]. *[[20 jannewaris|20]] - Yn 'e [[Filipinen]] einiget de [[impeachment|ôfsettingsproseduere]] tsjin [[presidint]] [[Joseph Estrada]] yn 'e [[Twadde People Power-revolúsje]], dy't syn [[fise-presidint]]e [[Gloria Macapagal Arroyo]] oan 'e macht bringt. *[[26 jannewaris|26]] - By [[ierdbeving yn Gûdjarat (2001)|in swiere ierdbeving]] yn 'e [[Yndia]]aske dielsteat [[Gûdjarat]] komme mear as 12.000 [[minske]]n om. * [[27 jannewaris|27]] - Yn 'e [[autonoom gebiet|autonome]] [[republyk]] [[Sansibar]] iepenje [[Tanzania]]anske feilichheidstroepen it fjoer op [[demonstranten]] dy't protestearje tsjin 'e grutskalige [[stimbusfraude]] en wiidfersprate [[yntimidaasje]] ûnder de [[ferkiezings]] fan [[desimber]] [[2000]]. Hjirby komme 35 [[minske]]n om it libben en reitsje 600 oaren [[ferwûne]]. Neitiid ûntflechtsje in protte Sansibarezen op [[fisker]]sboaten Tanzania en sykje beskûl yn 'e buorlannen. ;febrewaris *[[9 febrewaris|9]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[dûkboat]] de [[USS Greeneville (SSN-772)|USS ''Greeneville'']] bringt yn 'e neite fan 'e [[Hawaï-eilannen]] by fersin it [[Japan]]ske [[fisker]]sskip de ''[[Ehime-Maru]]'' ta sinken. * [[10 febrewaris|10]] - [[Rintje Ritsma (reedrider)|Rintje Ritsma]] wurdt yn [[Boedapest]] foar de fjirde kear wrâldkampioen [[reedriden]] Oer-alles. *[[12 febrewaris|12]] - De [[romtesonde]] [[NEAR Shoemaker|NEAR ''Shoemaker'']] lânet op [[433 Eros]] en wurdt dêrmei it earste romteskip dat op in [[asteroïde]] lânet. *[[13 febrewaris|13]] - By [[ierdbeving yn El Salvador (febrewaris 2001)|in swiere ierdbeving]] yn [[El Salvador]] komme teminsten 400 [[minske]]n om. *[[16 febrewaris|16]] - Yn it ramt fan 'e [[Iraakske ûntwapeningskrisis]] fiere [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] en [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[bommesmiter]]s [[bombardemint]]en út op [[Irak]] om 'e [[loftdoelferdigening]] fan dat [[lân]] út te skeakeljen. * [[22 febrewaris|22]] - Yn [[Ingelân]] wurdt yn in [[slachthûs]] by [[baarch|bargen]] [[tongblier]] fêststeld: dat is it begjin fan 'e [[Tongblierkrisis]], dy't it [[Feriene Keninkryk]], [[Nederlân]] en dielen fan [[Frankryk]] oant ein [[juny]] yn syn greep hâlde sil. *[[29 febrewaris|29]] - By de [[treinramp fan Great Heck]], yn noardlik [[Ingelân]], komme 10 [[minske]]n om en reitsje 82 oaren [[ferwûne]]. ;maart *[[2 maart|2]] - Yn [[Afganistan]] begjinne de [[Taliban]] mei de ferneatiging fan 'e [[monumint]]ale [[Boeda's fan Bamiyan]]. *[[23 maart|23]] - It âlde [[Ruslân|Russyske]] [[romtestasjon]] [[Mir (romtestasjon)|Mir]] wurdt út syn [[baan (astronomy)|baan]] om 'e [[Ierde]] helle en stoart del yn 'e [[Stille Súdsee]] by [[Fidzjy]]. ;april *[[1 april|1]] - By it [[Hainan-ynsidint]] komt in [[Sina|Sineeske]] [[Shenyang J-8]]-[[strieljager]] yn 'e [[loft]] sa deunby in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[radarfleantúch]], dat se inoar reitsje. It radarfleantúch is twongen en meitsje in [[needlâning]] op it Sineeske [[eilân]] [[Hainan]]. De [[bemanning]] wurdt dêrnei troch de Sineeske autoriteiten fêstholden. *[[1 april|1]] - [[Nederlân]] fiert as earste lân yn 'e wrâld it [[homohoulik]] yn. *[[1 april|1]] - De eardere [[Federale Republyk Joegoslaavje|Joegoslavyske]] [[presidint]] [[Slobodan Milošević]] jout him oer oan 'e [[plysje]] om troch it ynternasjonale [[Joegoslaavjetribunaal]] yn [[De Haach]] berjochte te wurden foar [[oarlochsmisdie]]den. *[[11 april|11]] - De [[bemanning]] fan it [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[radarfleantúch]] dat in [[needlâning]] makke hat op it [[Sina|Sineeske]] [[eilân]] [[Hainan]], wurdt nei hûs ta stjoerd. Dêrmei komt in ein oan it [[Hainan-ynsidint]]. * [[11 april|11]] - De [[tongblier]] brekt ek út yn Fryslân, op in buorkerij yn [[Ie (Dongeradiel)|Ie]] en in dei letter yn [[Eanjum]]. *[[28 april|28]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[miljonêr]] [[Dennis Tito]] set mei de [[Ruslân|Russyske]] ''[[Sojûz TM-32]]'' út it [[Kosmodroom fan Bajkonoer]], yn [[Kazachstan]], ôf nei it [[Ynternasjonaal Romtestasjon]] (ISS). Hy is de earste [[romtetoerisme|romtetoerist]]. ;maaie *[[6 maaie|6]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[miljonêr]] [[Dennis Tito]] keart mei de ''[[Sojûz TM-31]]'' fan it [[Ynternasjonaal Romtestasjon]] (ISS) werom nei de [[Ierde]] en beëiniget dêrmei de alderearste [[romtetoerisme|romtefakânsje]]. *[[7 maaie|7]] - Yn 'e [[Bosnje|Bosnyske]] [[stêd]] [[Banja Luka]] wurdt besocht en meitsje in begjin mei de weropbou fan 'e ferwuostge [[Ferhadija-moskee]]. De [[seremoanje]], dêr't 300 [[Bosnyske Moslims]] op jierren foar útnûge binne, rint lykwols út op in fiasko as der in opskuor ûntstiet fan [[nasjonalistysk]]e [[Bosnyske Serven]] dy't de Moslims mei stiennen bekûgelje en op harren yn slane. *[[24 maaie|24]] - De [[Sjerpa's|Sjerpa]] [[Temba Tsheri]] wurdt mei 16 jier de jongste [[persoan]] ea dy't de top fan 'e [[Mount Everest]] berikt hat. *[[24 maaie|24]] - By de [[ramp yn de Versailles-trouseal]] komme yn [[Jeruzalim]] 23 [[minske]]n om en reitsje 380 lju [[ferwûne]] as de trêde [[ferdjipping]] fan in [[gebou]] fan fjouwer ferdjippings ynstoart. ;juny *[[1 juny|1]] - De [[moard op de Nepaleeske keninklike famylje]] wurdt útfierd troch [[kroanprins]] [[Dipendra fan Nepal|Dipendra]], dy't mei in [[mitrailleur]] it fjoer iepenet op syn eigen [[famylje (besibskip)|famyljeleden]] en dêrby 10 [[minske]]n deadet, ynkl. syn [[heit]], [[kening]] [[Birendra fan Nepal]]. Dipendra, dy't neitiid [[selsmoard|de hân oan himsels slacht]], stjert trije dagen letter yn it [[sikehûs]] oan syn selstabrochte [[ferwûning]]s. *[[1 juny|1]] - In [[selsmoardoanslach]]dogger fan 'e militante [[Palestina|Palestynske]] [[Hamas]]beweging bringt 21 [[minske]]n om by in [[bomoanslach]] op de Dolphinarium-[[diskoteek]] yn 'e [[Israel]]yske [[stêd]] [[Tel Aviv]]. *[[5 juny|5]]-[[9 juny|9]] - De [[tropyske stoarm]] [[Tropyske Stoarm Allison|Allison]] smyt 900&nbsp;[[mm]] [[rein (delslach)|rein]] út oer de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[stêd]] [[Houston]], wêrby't 22 [[minske]]n omkomme en foar mear as [[$]]5 miljard oan skea oanrjochte wurdt. *[[7 juny|7]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[George W. Bush]] ûndertekenet de [[Economic Growth and Tax Relief Reconciliation Act of 2001]], de earste yn in rige [[belesting]]ferlegings dêr't inkeld de [[rykdom|riken]] fan profitearje, de saneamde [[belestingferlegings fan Bush]]. *[[23 juny|23]] - By [[ierdbeving yn súdlik Perû (2001)|in swiere ierdbeving]] yn súdlik [[Perû]], fan 8,4 op 'e [[skaal fan Richter]], folge troch in ferwuostgjende [[tsûnamy]], komme teminsten 75 [[minske]]n om en reitsje 2.687 lju [[ferwûne]]. ;july *[[2 july|2]] - It earste kompakte [[keunsthert]] wurdt ymplantearre by de [[Feriene Steaten|Amerikaan]] [[Robert Tools]]. *[[3 july|3]] - It [[ferkearsfleantúch]] [[Vladivostok Air-flecht 352]] stoart koart foar de lâning op 'e [[lofthaven]] fan 'e [[Sibearje|Sibearyske]] [[stêd]] [[Irkûtsk]] del, wêrby't 145 [[minske]]n omkomme. *[[7 july|7]] - It [[rasse-opskuor fan Bradford (2001)|rasse-opskuor fan Bradford]] brekt út yn 'e [[Ingelân|Ingelske]] [[stêd]] [[Bradford (Ingelân)|Bradford]] nei't leden fan it [[rasisme|rasistyske]] [[Nasjonaal Front (Feriene Keninkryk)|Nasjonaal Front]] in man fan [[Súd-Aazje|Súdaziatysk]] [[komôf]] delstekke by in [[bar]]. *[[16 july|16]] - De [[Russyske Federaasje]] en de [[Folksrepublyk Sina]] slute it [[Sineesk-Russysk Freonskipsferdrach (2001)|Sineesk-Russysk Freonskipsferdrach]]. *[[20 july|20]]-[[22 july|22]] - Yn it [[Itaalje|Italjaanske]] [[Genua (stêd)|Genua]] fynt de [[27e G8-top]] plak. De [[anty-globalisearringsbeweging]] organisearret massale [[demonstraasje (protest)|demonstraasjes]] dy't útrinne op in konfrontaasje mei de [[plysje]]. De demonstrant [[Carlo Giuliani]] wurdt dêrby deade troch in plysjeman. Ferskate oaren reitsje slim [[ferwûne]] by in plysje-oanfal op in skoallegebou dat troch de demonstranten as [[haadkertier]] brûkt wurdt. *[[24 july|24]] - De [[Tamyl Tigers]] fiere de [[oanfal op de Ynternasjonale Lofthaven Bandaranaike]] út yn 'e [[Sry Lanka|Srylankaanske]] [[stêd]] [[Kolombo (stêd)|Kolombo]]. Dêrby wurdt foar [[$]]500 miljoen oan skea oanrjochte. *[[24 july|24]] - Yn [[Bulgarije]] wurdt [[Simeon II fan Saksen-Coburg-Gotha]], dy't as [[bern (persoan)|bern]] de lêste [[kening]] fan Bulgarije wie, ynsward as de [[demokratysk]] keazen 48e [[premier]] fan it [[lân]]. ;augustus *[[1 augustus|1]] - [[Roy Moore]], in [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[rjochter]] fan it [[Heechgerjochtshôf fan Alabama]], lit in plakette mei dêrop de [[Tsien Geboaden]] oanbringe yn syn heechgerjochtsgebou. Dat liedt ta in [[rjochtsaak]] wêrby't er twongen wurdt om dy plakette fuort te heljen en úteinlik ek ta syn eigen ôfsetting as rjochter. *[[9 augustus|9]] - By de [[bomoanslach op in Sbarro-restaurant yn Jeruzalim]] fiert in militante [[Palestina|Palestyn]] in [[selsmoardoanslach]] út op in [[restaurant]] yn [[Jeruzalim]], wêrby't 15 [[minske]]n omkomme en 130 lju [[ferwûne]] reitsje. *[[10 augustus|10]] - By de [[treinoanslach yn Angoala (2001)|oanslach op in trein]] yn [[Angoala]], troch de [[rebel]]lebeweging [[UNITA]] yn it ramt fan 'e [[Angoleeske Boargeroarloch]], komme 252 [[minske]]n om. *[[25 augustus|25]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[sjongster]] [[Aaliyah]] en ferskate meiwurkers fan har [[platemaatskippij]] komme om as [[dea fan Aaliyah|harren oerladen fleantúch delstoart]], koart nei it opstiigjen fan it [[Fleanfjild Marsh Harbour]], yn 'e [[Bahama's]]. ;septimber *[[3 septimber|3]] - Yn 'e [[Noard-Ierlân|Noardierske]] [[haadstêd]] [[Belfast (Noard-Ierlân)|Belfast]] begjinne militante [[protestantisme|protestanten]] yn it ramt fan it [[skeel oer Holy Cross]] in besingeling fan de [[roomsk-katolisisme|roomske]] Holy Cross-[[basisskoalle]] foar [[famke]]s. De kommende 11 [[wike]]n moatte roomske [[âldelju]] harren [[dochter]]s nei skoalle bringe tusken in dûbele hage fan [[opskuorplysje]] troch dy't de hûnderten skellende en flokkende protestantske demontranten op in ôfstân hâldt. *[[9 septimber|9]] - Yn noardlik [[Afganistan]] wurdt [[Achmed Sjah Massûd]], de lieder fan 'e [[Noardlike Alliânsje]], dy't tsjin 'e [[islamisme|islamistyske]] [[diktatuer]] fan 'e [[Taliban]] fjochtet, by in oanslach [[fermoarde]] troch [[terrorist]]en fan [[al-Qaida]] dy't harren foardogge as in [[tillefyzje]]ploech. *[[9 septimber|9]] - By de [[metanoltrageedzje fan Pärnu]] komme yn 'e [[Estlân|Estyske]] [[provinsje]] [[Pärnu (provinsje)|Pärnu]] 68 [[minske]]n om troch [[metanol]]fergiftiging. *[[10 septimber|10]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[minister]] fan Definsje [[Donald Rumsfeld]] jout in [[taspraak]] oer de [[$]]2,3 biljoen yn 'e [[begrutting]] fan syn [[ministearje]] dy't weirekke is. Hy wiist de [[burokrasy]] fan it [[Pentagon (Washington, D.C.)|Pentagon]] oan as de grutste bedriging foar de [[Feriene Steaten]]. *[[11 septimber|11]] - By de [[oanslaggen op 11 septimber 2001]] brûke [[islamisme|islamistyske]] [[terrorisme|terroristen]] yn 'e [[Feriene Steaten]] [[ferkearsfleantugen]] as [[wapen]]s troch se te [[fleantúchkaping|kapen]] en yn [[gebou]]wen te fleanen. [[American Airlines-flecht&nbsp;11]] en [[United Airlines-flecht 175]] boarje har yn 'e noarder- en sudertoer fan it [[World Trade Center (New York)|World Trade Center]], in [[kantoargebou]] yn [[New York (stêd)|New York]]. Beide [[wolkekliuwer]]s reitsje dêrby sa slim skansearre dat se net folle letter ynstoarte. [[American Airlines-flecht 77]] boarret him yn it [[Pentagon (Washington, D.C.)|Pentagon]], it [[gebou]] fan it [[Amerikaansk Ministearje fan Definsje]], yn [[Washington, D.C.]] In fjirde fleantúch, [[United Airlines-flecht 93]], stoart del yn in fjild by [[Shanksville (Pennsylvania)|Shanksville]], yn [[Pennsylvania]], as de passazjiers tsjin de kapers yn opstân komme. Der falle yn totaal 2.996 [[dea]]den, ynkl. 19 dieders. *[[18 septimber|18]]-[[12 oktober]] - By de [[myltfjoeroanfallen (2001)|myltfjoeroanfallen]] yn 'e [[Feriene Steaten]], stjoere [[terrorist]]en [[brieven]] mei [[myltfjoer]]spoaren oan ferskate [[media]]bedriuwen: [[ABC (Amerikaanske stjoerder)|ABC]], [[CBS (stjoerder)|CBS]], [[NBC]], de ''[[New York Post]]'' en de ''[[National Enquirer]]''. Der komme 5 [[minske]]n om en nochris 17 lju reitsje ynfektearre. *[[20 septimber|20]] - Yn in [[taspraak]] foar de beide huzen fan it [[Amerikaanske Kongres]] ropt de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[George W. Bush]] de "[[Oarloch tsjin it Terrorisme]]" út. *[[21 septimber|21]] - Yn 'e [[Frankryk|Frânske]] [[stêd]] [[Toulouse]] ûntploft it [[gemy]]fabryk [[AZF (fabryk)|AZF]], wêrby't 29 [[minske]]n omkomme en mear as 2.500 lju [[ferwûne]] reitsje. *[[27 septimber|27]] - By it [[Bloedbad fan Zug]] sjit [[Friedrich Leibacher]] yn it [[Switserlân|Switserske]] [[Zug (Switserlân)|Zug]] 18 [[minske]]n del, fan wa't 14 omkomme, ear't er [[selsmoard|himsels tekoart docht]]. ;oktober *[[1 oktober|1]] - [[Kasjmier]]eeske militanten dogge in [[oanslach op de wetjaande assimblee fan Djammû en Kasjmier|in oanslach]] op it [[parlemint]] fan 'e [[Yndia]]aske steat [[Djammû en Kasjmier]]. Dêrby komme 38 [[minske]]n om. *[[2 oktober|2]] - De [[Switserlân|Switserske]] [[loftfeartmaatskippij]] [[Swissair]] freget beskerming tsjin [[bankrot]] oan en set alle [[fleantugen]] oan 'e grûn. Dêrtroch geane 230 plande flechten net troch en komme wrâldwiid 18.000 passazjiers fêst te sitten. *[[4 oktober|4]] - It [[Ruslân|Russyske]] [[ferkearsfleantúch]] [[Siberia Airlines-flecht 1812]] stoart ûnderweis fan [[Novosibirsk]] yn [[Sibearje]] nei [[Tel Aviv]] yn [[Israel]] del boppe de [[Swarte See]]. Dêrby komme 78 [[minske]]n om. *[[7 oktober|7]] - De [[Feriene Steaten]], it [[Feriene Keninkryk]], [[Spanje]], [[Itaalje]], [[Kanada]] en [[Austraalje (lân)|Austraalje]] begjinne de [[Oarloch yn Afganistan]] tsjin it [[Taliban]]-rezjym dêre, dat [[Osama bin Laden]], it brein efter de [[oanslaggen op 11&nbsp;septimber 2001]] wegeret út te leverjen. *[[8 oktober|8]] - By de [[ramp op de Lofthaven Linate]] komme yn tichte [[mist]] in [[Cessna]]-[[sakefleantúch]] en in [[ferkearsfleantúch]] fan [[Scandinavian Airlines]] mei-inoar yn botsing op in [[lâningsbaan]] op 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[Lofthaven Linate]], by [[Milaan]]. Alle 114 ynsittenden fan beide fleantugen en 4 minsken op 'e [[lofthaven]] komme om. *[[19 oktober|19]] - It [[skip]] de ''[[SIEV X]]'' komt ûnderweis nei [[Krysteilân]] te sinken, wêrby't 353 [[minske]]n [[ferdrinke]]. *[[23 oktober|23]] - Yn [[Noard-Ierlân]] set it [[paramilitêr]]e [[Ierske Republikeinske Leger]] (IRA) útein mei ûntwapening. *[[23 oktober|23]] - [[Apple Ltd|Apple]] yntrodusearret de [[iPod]]. *[[25 oktober|25]] - [[Microsoft]] yntrodusearret it [[software|kompjûterprogramma]] [[Windows XP]]. *[[26 oktober|26]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[George W. Bush]] ûndertekenet de [[USA PATRIOT Act]], dy't de [[feilichheidstsjinst]]en yn it ramt fan 'e [[Oarloch tsjin it Terrorisme]] foech jout om op alderhanne manearen ynbrek te meitsjen op 'e [[privacy]] fan [[boarger]]s. ;novimber *[[4 novimber|4]] - De [[orkaan]] [[Orkaan Michelle|Michelle]] treft [[Kuba]] en fernielt dêr de [[rispinge]]. Tûzenen minsken reitsje dakleas. *[[7 novimber|7]] - De [[Belgje|Belgyske]] nasjonale [[loftfeartmaatskippij]] [[Sabena]] giet [[fajyt]]. *[[10 novimber|10]] - Swiere [[rein (delslach)|rein]] soarget yn [[Algerije]] foar [[ierdferskowing]]s, wêrby't 900 [[minske]]n omkomme. *[[12 novimber|12]] - It [[ferkearsfleantúch]] [[American Airlines-flecht 587]] stoart del yn 'e [[New York (stêd)|New&nbsp;Yorkske]] [[wyk]] [[Queens]], wêrby't alle 260 ynsittenden en 5 [[minske]]n op 'e grûn omkomme. *[[12 novimber|12]] - Yn it ramt fan 'e [[Oarloch yn Afganistan]] lûke de [[Taliban]] harren nei swiere [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bombardemint]]en werom út 'e [[Afganistan|Agaanske]] [[haadstêd]] [[Kabûl]]. * [[13 novimber|13]] - Earste [[ôflevering]] fan ''[[Baas boppe Baas]]'', in [[dramarige]] fan [[Omrop Fryslân]]. *[[14 novimber|14]] - [[Troepen]] fan 'e [[Noardlike Alliânsje]], dy't stipe wurdt troch de [[Feriene Steaten]], kinne yn it ramt fan 'e [[Oarloch yn Afganistan]] sûnder swierrichheden de [[Afganistan|Afgaanske]] [[haadstêd]] [[Kabûl]] besette, dy't twa dagen earder ferlitten is troch de tebekwikende [[Taliban]]. ;desimber *[[2 desimber|2]] - It [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bedriuw]] [[Enron]] giet [[fajyt]]. Dit is it grutste [[bankrot]] yn 'e [[skiednis fan 'e Feriene Steaten]]. *[[13 desimber|13]] - By [[oanfal op it parlemint fan Yndia (2001)|in terroristyske oanfal]] op it [[parlemint]] fan [[Yndia]] komme 12 [[minske]]n om. As [[Yndia]] it buorlân [[Pakistan]] fan mandéligens oan de oanslach beskuldiget, liedt dit barren ta de [[Yndiaask-Pakistaanske Krisis (2001-2002)]]. *[[19 desimber|19]] - Yn it ramt fan 'e [[Grutte Depresje fan Argentynje (1998-2002)]] brekt yn 'e [[Argentynje|Argentynske]] [[haadstêd]] [[Buenos Aires]] de [[Desimberopskuor]] út as it [[regear]] de [[bankrekken]]s fan 'e [[boarger]]s befriest. *[[22 desimber|22]] - De [[Afganistan|Afgaanske]] [[presidint]] [[Boerhannûdin Rabbani]], it haad fan it [[regear]] dat ynsteld is troch de [[Noardlike Alliânsje]], draacht syn amt oer oan [[Hamid Karzai]], dy't presidint wurdt fan in oergongsregear dêr't ek oare groepearrings yn fertsjintwurdige binne. *[[22 desimber|22]] - De [[islamisme|islamistyske]] ekstremist [[Richard Reid]] besiket it [[ferkearsfleantúch]] [[American Airlines-flecht 63]] delstoarte te litten troch [[eksplosiven]] ûntploffe te litten dy't er ferburgen hat yn syn [[skoech]]. Dat mislearret, en hy wurdt [[arrestaasje|arrestearre]]. *[[29 desimber|29]] - By [[Mesa Redonda-brân|in brân]] yn it [[winkelsintrum]] Mesa Redonda, yn 'e [[Perû]]viaanske [[haadstêd]] [[Lima]], komme teminsten 291 [[minske]]n om. == Berne == ;maart * [[6 maart|6]] - [[Aryana Engineer]], Kanadeesk aktrise ;july * [[18 july|18]] - [[Ella Ballentine]], Kanadeesk aktrise ===Bisten=== * [[14 july]] - [[Delta Paramount]], ferneamde fokbolle († [[2015]]) == Ferstoarn == ;jannewaris * [[9 jannewaris|9]] - [[Carol W. Voges]], Nederlânsk yllustrator en skriuwer (* [[1925]]) * [[28 jannewaris|28]] - [[Ike Nienhuis]], Frysk reedrydster (* [[1921]]) ;febrewaris * [[7 febrewaris|7]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur (* [[1929]]) * [[17 febrewaris|17]] - [[Rink van der Velde]], Frysk skriuwer en sjoernalist (* [[1932]]) ;maart * [[5 maart|5]] - [[Aad van Dulst]], Nederlânsk boargemaster (* [[1929]]) * [[22 maart|22]] - [[Sabiha Gökçen]], Turksk gefjochtspiloat (* [[1913]]) * [[28 maart|28]] - [[Helge Ingstad]], Noarsk archeolooch en skriuwer (* [[1899]]) ;april * [[19 april|19]] - [[Sjoerd Span]], Frysk boer en sportbestjoerder (* [[1915]]) * [[29 april|29]] - [[Barend Biesheuvel]], premier fan Nederlân (* [[1920]]) ;maaie * [[6 maaie|6]] - [[Ruurd Klazes Bakker]], Frysk politikus (* [[1921]]) * [[7 maaie|7]] - [[Joseph Greenberg]], Amerikaansk taalkundige (* [[1915]]) * [[24 maaie|24]] - [[Hylkje Goïnga]], Frysk skriuwster (* [[1930]]) * [[25 maaie|25]] - [[Paladine Roye]], Amerikaansk keunstner (* [[1946]]) ;juny * [[21 juny|21]] - [[John Lee Hooker]], Amerikaansk bluesmuzikant (* [[1917]]) * [[21 juny|21]] - [[Carroll O'Connor]], Amerikaansk akteur en komyk (* [[1924]]) ;juny * [[11 july|11]] - [[Herman Brood]], Nederlânsk muzikant en byldzjend keunstner (* [[1946]]) * [[30 july|30]] - [[Wladimir de Vries]], Nederlânsk byldhouwer (* [[1917]]) ;july * [[9 augustus|9]] - [[Abe Bonnema]], Frysk arsjitekt (* [[1926]]) ;augustus * [[7 augustus|7]] - [[Yme van der Meer]], Aldste persoan fan Fryslân (* [[1893]]) ;septimber * [[3 septimber|3]] - [[Pauline Kael]], Amerikaansk filmkritika (* [[1919]]) * [[4 septimber|4]] - [[Jan Haite Riemersma]], Frysk politikus (* [[1919]]) * [[5 septimber|5]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjolooch en dichter (* [[1910]]) * [[5 septimber|5]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder (* [[1912]]) * [[19 septimber|19]] - [[Albert Sustring]], Frysk edelsmid, bestjoerder, publisist en frisiast (* [[1903]]) ;oktober * [[2 oktober|2]] - [[Ysbrand Ypma]], Frysk skiedkundige (* [[1907]]) * [[5 oktober|5]] - [[Egbert van 't Oever]], Nederlânsk reedrydtrener (* [[1927]]) * [[14 oktober|14]] - [[Netty Rosenfeld]], Nederlânsk programmamakster en nijslêzer (* [[1921]]) * [[20 oktober|20]] - [[Patricia Locke]], Amerikaansk ûnderwiiskundige en aktiviste (* [[1928]]) ;novimber * [[17 novimber|17]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk Dûmny en publisist (* [[1924]]) * [[21 novimber|21]] - [[Fokke Middendorp]], Stellingwerfsk folkekundige, skiedkundige en publisist (* [[1905]]) * [[21 novimber|21]] - [[Saakje Huisman]], Frysk skriuwster (* [[1951]]) * [[29 novimber|29]] - [[George Harrison]], Ingelsk gitarist (* [[1943]]) ;desimber * [[21 desimber|21]] - [[Cees Egas]], Frysk politikus (* [[1913]]) * [[23 desimber|23]] - [[Jelle Zijlstra]], premier fan [[Nederlân]] (* [[1918]]) ==Literatuer== ;romans * [[Juliet Marillier]], ''[[Child of the Prophecy]]'' * [[Lois McMaster Bujold]], ''[[The Curse of Chalion]]'' * [[C.J. Cherryh]], ''[[Defender (roman fan C.J. Cherryh)|Defender]]'' * [[Jim Butcher]], ''[[Fool Moon (roman)|Fool Moon]]'' * Jim Butcher, ''[[Grave Peril]]'' ==Films== * ''[[American Pie 2]]'' * ''[[Black Hawk Down (film)|Black Hawk Down]]'' * ''[[A Knight's Tale]]'' * ''[[The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring]]'' * ''[[Nynke (film)|Nynke]]'' * ''[[Pearl Harbor (film)|Pearl Harbor]]'' * ''[[The Wedding Planner]]'' ==Tillefyzje== * ''[[Star Trek: Enterprise]]'' {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:2001| ]] [[Kategory:21e iuw]] 7ca9u3giew4zu0ec5d7ap5nbihufj8f 0 459 1085113 1085014 2022-07-30T14:14:13Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == * [[10 jannewaris]] - Earste [[gearkomste]] fan it [[Folkebûn]] yn [[Sjenêve]]. *[[23 jannewaris]] - [[Nederlân]] wiist de [[útlevering]] fan 'e [[Dútslân|Dútske]] [[keizer]] [[Willem II fan Dútslân|Willem&nbsp;II]], sa't dat easke wurdt troch de [[Alliëarden]], ôf. *[[26 jannewaris]] - Yn [[Dútslân]] wurdt by in oanslach [[minister]] fan Finânsjes [[Matthias Erzberger]] [[fermoarde]]. De dieder is de rjochtse âld-[[ofsier]] [[Oltwig von Hirschfeld]], dy't Erzberger kwea-ôf naam dat er yn [[1918]] de [[Wapenstilstân fan Compiègne]] ûndertekene hie. *[[30 jannewaris]] - Yn [[Spaansk-Marokko]] brekt de [[Rifoarloch]] út as de [[Berbers]]ke [[befolking]] ûnder lieding fan [[Abd el-Krim]] yn [[opstân]] komt tsjin 'e [[Spanje|Spaanske]] [[koloanje|koloniale]] oerhearsking. *[[2 febrewaris]] - [[Estlân]] slút mei [[kommunistysk]] [[Ruslân]] it [[Ferdrach fan Dorpat (febrewaris 1920)|Fredesferdrach fan Dorpat]], wêrby't de Estyske ûnôfhinklikheid troch it rezjym yn [[Moskou]] erkend wurdt. *[[7 febrewaris]] - [[Admiraal]] [[Aleksander Koltsjak]], ien fan 'e wichtichste lieders fan 'e anty-kommunistyske Witen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]], wurdt troch de Readen (de [[kommunisten]]) [[terjochtsteld]]. *[[10 febrewaris]] - By it [[Sleeswyksk Selsbeskikkingsreferindum (1920)|Sleeswyksk Selsbeskikkingsreferindum]] sprekt yn 'e [[Dútslân|Dútske]] krite [[Noard-Sleeswyk]] in mearderheid fan 'e [[befolking]] him út foar oansluting by [[Denemark]]. *[[13 febrewaris]] - [[Switserlân]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. *[[19 febrewaris]] - [[Nederlân]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. *[[1 maart]] - [[Admiraal]] [[Miklós Horthy]] wurdt troch it [[Hongarije|Hongaarske]] [[parlemint]] foarearst oansteld as [[regint]], mei't it lân sûnt de ferdriuwing fan it [[Hûs Habsburch]] in [[keninkryk]] sûnder kening is. *[[5 maart]] - [[Noarwegen]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. *[[8 maart]] - [[Denemark]] en [[Kuba]] wurde lid fan it [[Folkebûn]]. *[[10 maart]] - [[Sweden]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. * [[13 maart]] - Earste ferskining fan it [[strip]]figuer [[Donald Duck]], fan 'e Walt Disney Studios. * [[20 maart]] - Oprjochting fan fuotbalklub [[SC De Jouwer]] *[[30 maart]] - [[Grikelân]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. * [[31 maart]] - De [[earste stien]] wurdt lein foar de bou fan 'e nije [[ULO]] yn [[Wommels]], dy't him letter ûntjaan sil ta de [[Kristlike Skoalle foar MAFU Nij Walpert|Kristlike Skoalle foar MAFU "Nij Walpert"]]. *[[17 maart]] - Yn [[Dútslân]] mislearret de [[Kapp-pûtsj]], it besykjen ta [[steatsgreep]] fan 'e hege [[amtner]] [[Wolfgang Kapp]]. *[[6 april]] - [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] besette de [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]] [[Frankfurt-am-Main]], út protest tsjin wat it Frânske [[regear]] sjocht as de 'geregelde skeinings fan it [[Ferdrach fan Versailles]]' troch de Dútsers. *[[8 april]] - [[Portegal]] en [[Roemeenje]] wurde lid fan it [[Folkebûn]]. * [[20 april]]-[[12 septimber]] - De [[Olympyske Simmerspullen 1920|Olympyske Simmerspullen]] wurde holden yn [[Antwerpen (stêd)|Antwerpen]], yn [[Belgje]]. *[[24 april]] - Yn it ramt fan 'e [[Fyfde Poalsk-Russyske Oarloch]] tsjogge [[Poalen|Poalske]] [[troepen]] ûnder [[maarskalk]] [[Józef Piłsudski]] de grins mei de [[Oekraïne]] oer nei't [[frede]]sûnderhannelings mei it [[kommunistysk]]e rezjym yn [[Moskou]] mislearre binne. *[[26 april]] - Op 'e [[Konferinsje fan San Remo]] ferdiele de [[Alliëarden]] ûnderinoar de [[koloanje]]s fan [[Dútslân]] en de net [[etnysk]] [[Turken|Turkske]] dielen fan it [[Osmaanske Ryk]] as saneamde [[mandaatgebiet]]en. *[[27 april]] - De mei de binnenfallende [[Poalen|Poalske]] troepen fan [[maarskalk]] [[Józef Piłsudski]] gearwurkjende [[Oekraïne|Oekraynske]] [[nasjonalist]]yske foaroanman [[Symon Petljoera]] ropt de ûnôfhinklikheid út fan 'e [[Oekraynske Folksrepublyk]]. *[[28 april]] - De ferovering fan [[Azerbeidzjan]] troch it [[Reade Leger]] wurdt foltôge: ein fan 'e ûnôfhinklike [[Azerbeidzjaanske Demokratyske Republyk]]. *[[3 maaie]] - Begjin fan 'e [[Grutte Iraakske Revolúsje]] tsjin it [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[mandaatgebiet|mandatêr bestjoer]]. *[[21 maaie]] - De [[Meksiko|Meksikaanske]] [[presidint]] [[Venustiano Carranza]], dy't mei de nasjonale [[skatkiste]] útnaaid is út [[Meksiko-Stêd]], wurdt yn 'e [[berch|bergen]] [[fermoarde]] troch pleatslike [[guerrilja]]striders. Dêrmei komt nei tsien jier in ein oan 'e [[Meksikaanske Boargeroarloch]]. *[[4 juny]] - Yn it [[Grand Trianon]], yn [[Versailles]], wurdt tusken de [[Alliëarden]] en [[Hongarije]] de [[Frede fan Trianon]] sletten. Dêrby wurdt Hongarije werombrocht fan in (foaroarlochsk) grûngebiet fan 324.000&nbsp;[[km²]] ta in grûngebiet fan noch mar 93.000&nbsp;km². De rest wurdt opdield ûnder [[Roemeenje]], [[Joegoslaavje]], [[Tsjechoslowakije]] en [[Eastenryk]]. *[[8 july]] - It [[Feriene Keninkryk]] reorganisearret [[Britsk-East-Afrika]] ta de [[Keniakoloanje]]. *[[11 july]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[minister]] fan Bûtenlânske Saken, [[George Curzon, 1e markys Curzon of Kedleston|Lord Curzon]], docht in útstel foar in [[grins (line)|grins]] tusken [[Poalen]] en [[Ruslân]] dy't basearre is op 'e [[taal]]grins tusken it [[Poalsk]] oan 'e iene kant en it [[Wytrussysk]] en it [[Oekraynsk]] oan 'e oare kant. Dy grins komt bekend te stean as de [[Curzon-liny]]. *[[12 july]] - [[Litouwen]] slút [[frede]] mei [[kommunistysk]] [[Ruslân]], wêrby't de Litouske ûnôfhinklikheid troch it rezjym yn [[Moskou]] erkend wurdt. *[[16 july]] - Op 'e [[Konferinsje fan Spa]], yn [[Belgje]], wurdt oerienstimming berikt oer de swierte fan 'e [[ferhelbetelling]]s dy't [[Dútslân]] oan 'e [[Alliëarden]] dwaan moat. *[[16 july]] - [[Sina]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. * [[20 july]] - [[SK It Hearrenfean]] wurdt oprjochte. *[[24 july]] - By it net alhiel sûnder [[yntimidaasje]] ferrûne [[Selsbeskikkingsreferindum yn de Eastkantons (1920)|Selsbeskikkingsreferindum yn 'e Eastkantons]] kiest de [[befolking]] fan 'e [[Dútslân|Dútske]] kriten [[Eupen]] en [[Malmédy]] foar oansluting by [[Belgje]]. *[[28 july]] - [[Poalen]] en [[Tsjechoslowakije]] slute in akkoart oer de omstriden grinskrite [[Teschen]], dy't opdield wurdt. *[[10 augustus]] - Tusken de [[Alliëarden]] en it [[Osmaanske Ryk]] wurdt yn 'e [[Parys]]ke [[foarstêd]] [[Sèvres]] de [[Frede fan Sèvres]] sletten. Dêrby ferliest it Osmaanske Ryk alle gebietsdielen dy't net [[etnysk]] [[Turken|Turksk]] binne, wêrûnder [[Syrje]], [[Mesopotaamje]], [[Palestina (mandaatgebiet)|Palestina]], de [[Hidjas]], de [[Nêzjd]], [[Noard-Jemen]], [[West-Armeenje]] en [[Koerdistan]]. *[[10 augustus]] - De ûnôfhinklikheid fan it [[Keninkryk fan de Hidjas]] kriget ynternasjonale erkenning. *[[11 augustus]] - [[Letlân]] slút mei [[kommunistysk]] [[Ruslân]] it [[Ferdrach fan Riga (1920)|Fredesferdrach fan Riga]], wêrby't de Letske ûnôfhinklikheid troch it rezjym yn [[Moskou]] erkend wurdt. *[[14 augustus]] - [[Tsjechoslowakije]] en [[Joegoslaavje]] slute in [[militêr]] bûnsgenoatskip. *[[16 augustus]] - Yn it ramt fan 'e [[Fyfde Poalsk-Russyske Oarloch]] bringe [[Poalen|Poalske]] [[troepen]] it [[Ruslân|Russyske]] [[Reade Leger]], dat al yn 'e [[foarstêd]]en fan 'e Poalske [[haadstêd]] [[Warsjau]] stiet, yn 'e [[Slach om Warsjau (1920)|Slach om Warsjau]] in ferpletterjende nederlaach ta. *[[28 augustus]] - Troch de [[ratifikaasje]] troch alle 48 [[Amerikaanske steaten]] wurdt it [[Njoggentjinde Amendemint oan de Amerikaanske Grûnwet]] fan krêft, dat de ynfiering fan it [[frouljuskiesrjocht]] yn 'e [[Feriene Steaten]] regelet. *[[24 septimber]] - Tusken twa steaten sûnder ynternasjonale erkenning, de [[Republyk Turkije]] en de [[Demokratyske Republyk Armeenje]], brekt de [[Turksk-Armeenske Oarloch]] út. Dit konflikt makket ûnderdiel út fan 'e gruttere [[Turkske Unôfhinklikheidsoarloch]]. *[[29 septimber]] - [[Belgje]] [[anneksaasje fan Eupen en Malmédy|anneksearret formeel]] de saneamde [[Eastkantons]] [[Eupen]] en [[Malmédy]]. * [[7 oktober]] - Op [[Teakesyl]] wurdt troch [[keninginne]] [[keninginne Wilhelmina|Wilhelmina]] it [[Yr. D.F. Woudagemaal]] iepene. *[[10 oktober]] - [[Itaalje]] [[anneksaasje fan Súd-Tiroal|anneksearret]] de [[Eastenryk]]ske krite [[Súd-Tiroal]]. *[[10 oktober]] - De [[Koeweitysk-Nêzjdyske Oarloch]] einiget mei de weromlûking fan 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjdyske]] [[troepen]] út [[Koeweit]]. *[[14 oktober]] - [[Finlân]] slút mei [[kommunistysk]] [[Ruslân]] it [[Ferdrach fan Dorpat (oktober 1920)|Ferdrach fan Dorpat]], wêrmei't in ein komt oan 'e [[Earste Finsk-Russyske Oarloch]]. Finlân jout syn oanspraken op eastlik [[Kareelje]] op, en Ruslân stiet in pear grins[[distrikt]]en ôf mei dêropta yn it hege noarden de saneamde [[Petsamo-korridor]], dy't Finlân in lyts stikje [[kust]]line oan 'e [[Barentssee]] jout. *[[11 novimber]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] ûnderdrukke de [[Grutte Iraakske Revolúsje]]. Lykwols komt der no in lânseigen [[regear]] foar it [[mandaatgebiet]] [[Irak]]. *[[12 novimber]] - [[Itaalje]] en [[Joegoslaavje]] slute it [[Ferdrach fan Rapallo (1920)|Ferdrach fan Rapallo]]. Itaalje jout syn oanspraken op it [[fêstelân]] fan [[Dalmaasje (regio)|Dalmaasje]] op en kriget de [[soevereiniteit]] oer de [[stêd]] [[Zadar]] ([[Italjaansk]]: Zara) en oer fjouwer Dalmatyske [[eilannen]]. Joegoslaavje waarboarget de rjochten fan 'e [[etnysk]] [[Italjanen|Italjaanske]] [[minderheid]] yn Dalmaasje. *[[15 novimber]] - De [[stêd]] [[Danzig]] ([[Poalsk]]: Gdańsk), oan 'e [[Eastsee]], wurdt ûnôfhinklik ûnder tafersjoch fan it [[Folkebûn]] as de [[Frije Stêd Danzig]]. *[[15 novimber]] - De [[evakuaasje]] fan it Wite [[leger (lânmacht)|leger]] fan [[generaal]] [[Pjotr Wrangel]] fan de [[Krim]] nei [[Konstantinopel]] wurdt foltôge. Dêrmei komt yn [[Jeropeesk-Ruslân]] in ein oan 'e [[Russyske Boargeroarloch]]. *[[desimber]] - Yn [[Britsk-Ynje]] kiest it [[Yndysk Nasjonaal Kongres]] [[Mahatma Gandhi]] ta lieder. *[[2 desimber]] - De [[Turksk-Armeenske Oarloch]] einiget yn in oertsjûgjende [[Turkije|Turkske]] oerwinning. *[[4 desimber]] - De ferovering fan [[Armeenje]] troch it [[Reade Leger]] wurdt foltôge: ein fan 'e ûnôfhinklike [[Demokratyske Republyk Armeenje]]. *[[5 desimber]] - Yn it [[Gryksk monargyreferindum (1920)|Gryksk monargyreferindum]] stimt in mearderheid fan 'e [[befolking]] foar it wer ynstellen fan 'e [[monargy]]. Dêrmei kin [[kening]] [[Konstantyn I fan Grikelân|Konstantyn&nbsp;I]] út [[ballingskip]] weromkeare. *[[23 desimber]] - Mei de ûndertekening troch [[kening]] [[George V fan it Feriene Keninkryk]] fan 'e [[Home Rule Act]] wurdt de opdieling fan it [[eilân Ierlân]] yn [[Ierlân]] en [[Noard-Ierlân]] fan krêft. Beide gebieten krije [[selsbestjoer]]. *[[28 desimber]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[marine]] makket mei in [[bombardemint]] in ein oan [[Besetting fan Fiume|'e besetting]] fan 'e [[Frijsteat Fiume]] (Rijeka) troch Italjaanske [[nasjonalist]]en ûnder lieding fan [[Gabriele d'Annunzio]]. == Berne == ;jannewaris * [[6 jannewaris|6]] - [[Hetty Blok]], Nederlânsk aktrise en kabaretiêre († [[2012]]) * [[13 jannewaris|13]] - [[Abraham Willink]], Frysk-Argentynsk entomolooch († [[1998]]) * [[16 jannewaris|16]] - [[Kor Ket]], Frysk fioelist en dirigint († [[1955]]) * [[20 jannewaris|20]] - [[DeForest Kelley]], Amerikaansk akteur († [[1999]]) ;febrewaris * [[18 febrewaris|18]] - [[Cornelis Johannes van Houten]], Nederlânsk astronoom († [[2002]]) * [[20 febrewaris|20]] - [[Frans Helfrich]], Frysk keatser († [[2010]]) * [[25 febrewaris|25]] - [[Sun Myung Moon]], Súdkoreaansk sektelieder († [[2012]]) ;maart * [[11 maart|11]] - [[Nico Bloembergen]], Nederlânsk-Amerikaansk natuerkundige en Nobelpriiswinner († [[2017]]) * [[27 maart|27]] - [[Pier Prins]], Frysk ûndernimmer († [[2012]]) ;april * [[3 april|3]] - [[John Demjanjuk]], Oekraynsk oarlochsmisdiediger († [[2012]]) * [[5 april|5]] - [[Barend Biesheuvel]], premier fan Nederlân († [[2001]]) * [[6 april|6]] - [[Meinte Walta]], Frysk keunstskilder († [[2002]]) * [[7 april|7]] - [[Ravi Shankar]], Yndiaask sitarfirtuoas († [[2012]]) * [[15 april|15]] - [[Richard von Weizsäcker]], Dútsk politikus († [[2015]]) * [[26 april|26]] - [[Lieuwe Eringa]], Frysk politikus († [[2014]]) ;maaie * [[4 maaie|4]] - [[Hermann Schreiber]], Eastenryksk skiedkundige en publisist († [[2014]]) * [[9 maaie|9]] - [[Richard Adams (skriuwer)|Richard Adams]], Ingelsk skriuwer († [[2016]]) * [[11 maaie|11]] - [[Denver Pyle]], Amerikaansk akteur († [[1997]]) * [[18 maaie|18]] - paus [[Jehannes Paulus II]] († [[2005]]) * [[24 maaie|24]] - [[Sake van der Ploeg]], Frysk fakbûnslieder, politikus en boargemaster († [[1985]]) ;juny * [[2 juny|2]] - [[Marcel Reich-Ranicki]], Dútsk literatuerkritikus († [[2013]]) * [[18 juny|18]] - [[Mario Beccaria]], Italjaansk politikus († [[2003]]) * [[20 juny|20]] - [[Pieter Gerbenzon]], Frysk heechlearaar rjochtsskiednis († [[2009]]) ;july * [[5 july|5]] - [[Bokke Bok]], Frysk stukadoar en hurdfytser († [[1997]]) * [[9 july|9]] - [[Herre Halbertsma]], Nederlânsk skiedkundige en argeolooch († [[1998]]) ;augustus * [[9 augustus|9]] - [[Tormod Skagestad]], Noarsk skriuwer en dichter († [[1997]]) * [[7 augustus|7]] - [[Klaas Koopmans]], Frysk keunstskilder († [[2006]]) * 7 - [[Françoise Adret]], Frânsk dûnseres en koreografe († [[2018]]) * [[9 augustus|9]] - [[Eddy de Jongh (fotograaf)|Eddy de Jongh]], Nederlânsk fotograaf († [[2002]]) * [[16 augustus|16]] - [[Johannes Swierstra]], Frysk yngenieur en bestjoerder († [[2004]]) * [[17 augustus|17]] - [[Maureen O'Hara]],Iersk aktrise († [[2015]]) * [[20 augustus|20]] - [[Daniel Dykstra]], Amerikaansk politikus († [[1999]]) * [[27 augustus|27]] - [[Noor van de Wetering]], Frysk politika († [[2010]]) ;septimber * [[2 septimber|2]] - [[Jakob Vellenga]], Frysk politikus († [[2012]]) * [[8 septimber|8]] - [[Johan Sterenberg]], Nederlânsk byldzjend keunstner († [[2002]]) * [[19 septimber|19]] - [[Bienze Westra]], Frysk toanieloersetter en regisseur († [[1982]]) * [[30 septimber|30]] - [[Willem G. van Maanen]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist († [[2012]]) ;oktober * [[3 oktober|3]] - [[Hessel Posthuma jr.]], Frysk politikus († [[2003]]) ;novimber * [[1 novimber|1]] - [[Eddy Evenhuis]], Nederlânsk sjoernalist en dichter († [[2002]]) * [[26 novimber|26]] - [[Janwillem van den Berg]], Frysk spraakwittenskipper en medysk fysiolooch († [[1985]]) * [[27 novimber|27]] - [[Abe Lenstra]], Frysk fuotballer († [[1985]]) * [[30 novimber|30]] - [[Virginia Mayo]], Amerikaansk aktrise († [[2005]]) ;desimber * [[6 desimber|6]] - [[Dave Brubeck]], Amerikaansk jazzpianist en komponist († [[2012]]) * [[24 desimber|24]] - [[Harry de Groot]], Nederlânsk muzikant († [[2004]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Helen Spalding]], Ingelsk dichteresse († [[1991]]) == Ferstoarn == * [[11 july]] - [[Eugénie fan Montijo]], keizerinne-gemalinne fan [[Frankryk]] (* [[1826]]) * [[13 july]] - [[Jimke van Loon]], Frysksinnich ûnderwizer (* [[1855]]) * [[20 augustus]] - [[Anders Zorn]], Sweedsk keunstner (* [[1860]]) * [[24 septimber]] - [[Peter Carl Fabergé]], Russysk juwelier (* [[1846]]) * [[16 augustus]] - [[Lolke Siderius]], Frysk boer en astronoom (* [[1885]]) * [[8 novimber]] - [[Abraham Kuyper]], Nederlânsk teolooch en politikus (* [[1837]]) * [[1 desimber]] - [[Theo Molkenboer (skilder)|Theo Molkenboer]], Frysk keunstner (* [[1871]]) * [[14 desimber]] - [[George Gipp]], Amerikaansk spiler fan Amerikaansk fuotbal (* [[1895]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Oldig Boekhoff]], Eastfrysk predikant en bibeloersetter (* [[1861]]) == Literatuer == ;prizen * De Noarske skriuwer [[Knut Hamsun|Knut Pedersen Hamsun]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Louis Couperus]], ''Iskander: De Roman van Alexander den Groote'' * [[Louis Couperus]], ''Lucrezia'' ;novelles * [[Stefan Zweig]], ''Angst'' ;koarte ferhalen *[[H.P. Lovecraft]], ''[[The Doom that Came to Sarnath]]'' ;poëzij * [[T.S. Eliot]], ''[[Gerontion]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Gerontion'')</small> * [[T.S. Eliot]], ''[[The Hippopotamus]]'' <small>(oerset yn it Frysk as ''De Hippopotamus'')</small> * [[T.S. Eliot]], ''The Sacred Wood'' == Byldzjende keunst == <gallery> Ofbyld:Rotterdam kunstwerk stadhuis fontein.jpg|Fontein stedhûs Rotterdam (1920) [[Simon Miedema]] Ofbyld:Groningenkeuring.jpg|'hynstekeuring yn Grins' (1920) [[Otto Eerelman]] </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1920| ]] [[Kategory:20e iuw]] es2ttozndhsfse0khcr90v9kjb65sm7 0 498 1085214 1084085 2022-07-31T11:44:37Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei|[[Trijekeningen]]}} == Foarfallen == * [[1579]] - Ferklearring fan de [[Uny fan Atrecht]] (trou oan de Spaanske kening en it [[Roomsk-Katolisisme]] ) troch [[Flaanderen|Flaamske]] en Waalske gewesten * [[1781]] - Op de Royal Square yn [[Saint Helier]] op it [[Kanaaleilannen|Kanaaleilân]] [[Jersey (eilân)|Jersey]] ferslaan de Ingelsken de Frânsken yn de Slach om Jersey. * [[1838]] - [[Alfred Vail]] en [[Samuel Morse]] demonstrearje de telegraaf wêrby't de [[morsekoade]] ferfongen is troch syn [[morse-alfabet]]. * [[1841]] - [[Grut-Brittanje]] beset [[Hong Kong]]. Letter dat jier wenje der al 7.500 minsken. * [[1907]] - [[Maria Montessori]] iepent yn [[Rome]] har earste skoalle. * [[1912]] - [[Nij-Meksiko]] wurdt as 47e [[Amerikaanske steat|steat]] talitten ta de [[Feriene Steaten|Amerikaanske Uny]]. * [[1929]] - [[Heinrich Himmler]] wurdt de ''Reichführer-SS'' fan de [[Schutzstaffel]] (SS). * [[1929]] - [[Mem Teresa]] komt oan yn [[Kolkota]] en begjint har wurk foar de earmste minsken fan it lân. * [[1981]] - [[Kuorbalferiening DFD]] út [[Oentsjerk]] wurdt oprjochte. == Berne == [[Ofbyld:Ingres coronation charles vii.jpg|thumb|right|100px|Jeanne d'Arc]] * [[1367]] - kening [[Richard II fan Ingelân]] († [[1400]]) * [[1412]] - [[Jeanne d'Arc]], Frânsk heldinne († [[1431]]) * [[1561]] - [[Thomas Fincke]], Deensk wiskundige en natuerkundige († [[1656]]) * [[1617]] - [[Kristoffel fan Gabel]], Deenske politikus en koloniaal bestjoerder († [[1673]]) * [[1655]] - [[Willem van Haren (grytman)|Willem van Haren]] († [[1728]]) * [[1745]] - [[Jacques Étienne Montgolfier]], Frânsk ballonfarder († [[1799]]) * [[1797]] - [[Edward Turner Bennett]], Ingelsk biolooch († [[1836]]) * [[1842]] - [[Salomon Siewerd de Koe]], Frysk teolooch en predikant († [[1886]]) * [[1861]] - [[Victor Horta]], Flaamsk arsjitekt († [[1947]]) * [[1882]] - [[Fan Noli]], Albaneesk politikus, geastlike, skriuwer en oersetter († [[1965]]) * [[1920]] - [[Hetty Blok]], Nederlânsk aktrise, kabaretiêre, regisseur en sjongster († [[2012]]) * [[1943]] - [[W. Richard West jr.]], Amerikaansk abbekaat, aktivist en museumdirekteur * [[1946]] - [[Johan Veenstra]], Stellingwerfsk skriuwer en ferteller * [[1946]] - [[Syd Barrett]], Ingelsk sjonger en gitarist († [[2006]]) * [[1955]] - [[Rowan Atkinson]], Ingelsk akteur en komyk == Ferstoarn == * [[1022]] - greve [[Freark fan Ferdun]], Frânsk ealman (* [[1000]]) * [[1852]] - [[Louis Braille]], Frânsk útfiner (* [[1809]]) * [[1884]] - [[Gregor Mendel]], Eastenryksk genetikus (* [[1822]]) * [[1919]] - [[Theodore Roosevelt]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1858]]) * [[1996]] - [[Karoly Grosz]], premier fan [[Hongarije]] (* [[1930]]) * [[2000]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider (* [[1910]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Jannewaris|06]] f5tt1824wuebvnh331d209ezgt2lrlt 0 501 1085095 1084304 2022-07-30T14:02:33Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1317]] - [[Filips V fan Frankryk|Filips V]] beslút om froulju fan troanopfolging út te sluten. * [[1788]] - [[Konettikut]] wurdt, troch de [[Amerikaanske Grûnwet]] te [[ratifikaasje|ratifisearjen]], de 5e [[Amerikaanske steat|steat]] fan 'e [[Feriene Steaten]]. * [[1879]] - Nei't se te hearren krigen hawwe dat se weromstjoerd wurde sille nei it [[Yndiaanske Territoarium]] (it lettere [[Oklahoma]]), besykje de [[Noardlike Sjajinnen]] dy't fêstholden wurde yn [[Fort Robinson]], yn [[Nebraska]], út te brekken. Dit is it begjin fan it saneamde [[Bloedbad fan Fort Robinson]]. * [[1929]] - De troch [[Alexander Fleming]] ûntdekt [[Penisilline]] wurdt foar it earst brûkt. * [[1951]] - It haadkertier fan de [[Feriene Naasjes]] yn [[New York City]] wurdt offisjeel iepene. == Berne == * [[1804]] - [[Tjeerd Annes Keikes]], Frysk sulversmid en medaljeur († [[1886]]) * [[1839]] - [[Paul Cézanne]], Frânsk skilder († [[1906]]) * [[1867]] - [[Theodorus Marius Theresius van Welderen|Theodorus Marius Theresius baron van Welderen]], Frysk politikus en bestjoerder († [[1945]]) * [[1873]] - [[Izaäk Hendrik Gosses]], Frysk skiedkundige en heechlearaar († [[1940]]) * [[1893]] - [[Fernande Barrey]], Frânsk neakenmodel († [[1974]]) * [[1908]] - [[Simone de Beauvoir]], Frânsk skriuwster († [[1986]]) * [[1913]] - [[Richard Nixon]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1994]]) * [[1927]] - [[Geert Bakker]], Frysk rektor fan de Noardlike Leargongen († [[2006]]) * [[1944]] - [[Jimmy Page]], Ingelsk gitarist * [[1973]] - [[Sean Paul]], Jamaikaansk sjonger en dancehall-artyst * [[1976]] - [[Emma Roche]], Australysk model en aktrise * [[1981]] - [[Julia Dietze]], Dútsk aktrise * [[1989]] - [[Michaella Krajicek]], Tsjechysk-Nederlânsk tennisster * [[1993]] - [[Ashley Argota]], Amerikaansk aktrise == Ferstoarn == * [[1324]] - [[Marco Polo]], Italjaansk keapman en ûntdekkingsreizger (* [[1254]]) * [[1514]] - hartoginne [[Anna fan Bretanje]], keninginne-gemallinne fan [[Frankryk]] (* [[1477]]) * [[1872]] - [[Evert Klazes Boorsma]], Frysk keatser (* [[1835]]) * [[1873]] - keizer [[Napoleon III fan Frankryk]] (* [[1808]]) * [[1888]] - [[Barthelomeus Jacobus Schurer]], Frysk ûnderwizer en skoalhaad (* [[1792]]) * [[1939]] - [[Nynke fan Hichtum]], Frysk skriuwster (* [[1860]]) * [[1996]] - [[Fearless Nadia]], Yndiaask aktrise (* [[1908]]) * [[2001]] - [[Carol W. Voges]], Nederlânsk yllustrator en skriuwer (* [[1925]]) * [[2017]] - [[Chuck Deely]], Haachsk strjitmuzikant (* [[1954]]) * [[2012]] - [[Ger van Norden]], Nederlânsk keunstskilder en grafikus (* [[1927]]) * [[2022]] - [[Bob Saget]], Amerikaansk komyk, akteur en presintator (* [[1956]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Jannewaris|09]] czxsw3g9v3ub2vax79xz41gc66cibvy 0 511 1085131 1074690 2022-07-30T14:27:49Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1795]] - De [[Bataafske Republyk]] wurdt útroppen * [[1904]] - [[Thomas Alva Edison]] fynt de earste [[elektrisiteit|elektryske]] [[auto]] út. * [[1942]] - [[Titus Brandsma]] wurdt arrestearre troch de Dútsers * [[1945]] - It [[ferset]] oerfalt in auto fan de [[Sicherheitsdienst|SD]] op [[de Falom]]. Trije fersetslju wurde befrijd, wylst twa Dútsers om hals reitsje. * [[1949]] - [[Kuba]] erkent [[Israel]]. * [[1977]] - Der falt snie yn [[Miami]], [[Florida]]. It is de ienichste kear yn de skiednis dat der yn de stêd snie falt. Ek op de [[Bahama's]] falt snie. * [[1993]] - [[Tsjechje]] en [[Slowakije]] komme by de [[Feriene Naasjes]]. == Berne == * [[1809]] - [[Edgar Allen Poe]], Amerikaansk dichter en skriuwer († [[1849]]) * [[1839]] - [[Paul Cézanne]], Frânsk keunstskilder († [[1906]]) * [[1861]] - [[Georg Christiaan Slieker]], (earste) Frysk (én Nederlânsk) bioskoophâlder († [[1945]]) * [[1894]] - [[Jacobus Wiersma]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[1973]]) * [[1912]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder († [[2001]]) * [[1923]] - [[Jean Stapleton]], Amerikaansk aktrise († [[2013]]) * [[1928]] - [[Jacob Noordmans]], Frysk sjoernalist en redakteur * [[1929]] - [[Jaap Pander]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[1937]] - [[Birgitta Ingeborg Alice fan Sweden|Birgitta Bernadotte]], Sweedsk prinsesse * [[1943]] - [[Margriet fan de Nederlannen|Margriet fan Oranje-Nassau]], Nederlânsk prinsesse * [[1943]] - [[Janis Joplin]], Amerikaansk sjongster († [[1970]]) * [[1946]] - [[Dolly Parton]], Amerikaansk sjongster en aktrise * [[1948]] - [[Frits Spits]] (Frits Ritmeester), Nederlânsk radio- en tillefyzjepresentator * [[1949]] - [[Apesanahkwat]], Amerikaansk politikus, aktivist en akteur * 1949 - [[Arend Langenberg]], Nederlânsk radionijslêzer en voice-over-artyst († [[2012]]) * [[1961]] - [[Marius de Boer]], Frysk sjonger en muzikant * [[1976]] - [[Arjan Hut]], Frysk skriuwer, stêdsdichter fan Ljouwert * [[1980]] - [[Hidde Boersma]], Frysk skriuwer en dichter * [[1981]] - [[Loes Haverkort]], Nederlânsk aktrise en sjongster ===Bisten=== * [[1947]] - [[Black Jack (hynder)|Black Jack]], ferneamd hynder yn it besit fan it [[Amerikaanske Leger]] († [[1976]]) == Ferstoarn == * [[1483]] - [[Willem IV fan Egmont]], Nederlânsk ealman, steedhâlder fan Gelre (* [[1483]]) * [[1819]] - kening [[Karel IV fan Spanje]] (* [[1748]]) * [[1819]] - [[James Watt]], Skotsk útfiner (* [[1736]]) * [[1889]] - [[Ranald S. Mackenzie]], Amerikaansk militêr (* [[1840]]) * [[1894]] - [[François Haverschmidt]] (Piet Paaltjens), Frysk dichter en predikant (* [[1835]]) * [[1969]] - [[Jan Palach]], Tsjechysk polityk aktivist (* [[1948]]) * [[2010]] - [[Meindert van der Weerd]], Frysk keatser (* [[1923]]) * [[2012]] - [[Rudi van Dantzig]], Nederlânsk balletdûnser en koreograaf (* [[1933]]) * [[2017]] - [[Miguel Ferrer]], Amerikaansk akteur (* [[1955]]) * [[2020]] - [[Chris de Wagt]], proffuotballer en fuotbaltrainer (* [[1985]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Jannewaris|19]] gh4h9558wdiede1n4ynhgu3vv75qa25 0 516 1085217 1084870 2022-07-31T11:46:18Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[41]] - [[Klaudius]] wurdt [[keizer]] fan [[Romeinske Ryk|Rome]]. * [[1544]] - Utfining fan de [[Kamera obscura]] troch [[Gemma Frisius|Reinerus Gemma-Frisius]] yn [[Leuven]]. * [[1597]] - [[Willem Barents]] en syn mannen sjogge ûnder harren [[Oerwintering op Nova Sembla]] foar it earst yn twa moannen de [[sinne]] wer opkommen. * [[1795]] - De Nederlânske float jout him oer oan de Frânske kavalery yn [[Den Helder]]. * [[1862]] - [[Bûkarest]] wurdt de haadstêd fan [[Roemeenje]]. * [[1908]] - [[Robert Baden-Powell]] begjint de [[Paadfinerij]]. * [[1924]] - De namme fan [[Sint Petersburch]] yn [[Ruslân]], wurdt feroare yn "Leningrad". * [[1962]] - [[Brian Epstein]] wurdt manager fan [[The Beatles]]. == Berne == * [[76]] - keizer [[Hadrianus]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[138]]) * [[1712]] - kening [[Freark de Grutte fan Prusen]] (Freark II fan Prusen) († [[1786]]) * [[1746]] - kening [[Gustaaf III fan Sweden]] († [[1792]]) * [[1757]] - [[Lammoraal Albertus Aemilius Sluijterman]], Frysk ofsier en politikus († [[1838]]) * [[1854]] - [[James G. Sturgis]], Amerikaansk militêr († [[1876]]) * [[1880]] - [[Jarich van der Wielen]], Frysk politikus en bestjoerder († [[1950]]) * [[1924]] - [[Leo Brouwer (boargemaster)|Leo Brouwer]], Frysk boargemaster († [[2003]]) * [[1924]] - [[Simeon ten Holt]], Nederlânsk komponist († [[2012]]) * [[1932]] - [[Donald Jones]], Amerikaansk dûnser († [[2004]]) * [[1932]] - [[Rients Gratama]], Frysk kabaretier en akteur († [[2017]]) * [[1943]] - [[Pieter Barteld Kooi]], Nederlânsk argeolooch († [[2020]]) * [[1949]] - [[Ben van der Geest]], Frysk byldzjend keunstner en lesjouwer * [[1956]] - [[Adri de Boer]], Frysk trûbadoer * [[1960]] - [[Nastassja Kinski]], Dútsk aktrise * [[1973]] - [[Tacori Blu]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1979]] - [[Tatyana Ali]], Amerikaansk aktrise * 1979 - [[Jill Jackson (Skotsk sjongster)|Jill Jackson]], Skotsk sjongster * [[1980]] - [[Rhylee Richards]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1991]] - [[Jett Rebel]], Nederlânsk Multy-instrumintalist * [[1992]] - [[Mary Opeloge]], Samoaansk gewichthefster * [[1997]] - [[Luna Rival]], Frânsk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[41]] - keizer [[Kaligula]] fan it [[Romeinske Ryk]] (* [[12]]) * [[1125]] - kening [[David IV fan Georgje]] (* [[1073]]) * [[1953]] - [[Tames Oud]], Amelânsk keunstskilder en grafikus (* [[1895]]) * [[1965]] - [[Winston Churchill]], premier fan it [[Feriene Keninkryk]] (* [[1874]]) * [[2000]] - [[Wout Muller]], Nederlânsk keunstskilder (* [[1946]]) * [[2004]] - [[Peter van der Velde (skriuwer)|Peter van der Velde]], Nederlânsk skriuwer (* [[1918]]) * [[2012]] - [[Alwine de Vos van Steenwijk]], Nederlânsk diplomate (* [[1921]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Jannewaris|24]] 1txpsrpm9plhod193hold4mo2tf69jg 0 520 1085098 1084947 2022-07-30T14:04:31Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1517]] - Ein fan it [[Belis fan Snits]]. * [[1547]] - De 10-jierrige [[Edwert VI fan Ingelân|Edwert VI]] folget syn ferstoarne [[heit]] [[Hindrik VIII fan Ingelân|Hndrik VIII]] op as [[kening fan Ingelân]], ûnder it [[regintskip]] fan [[Edwert Seymour]]. * [[1689]] - It [[Ingelân|Ingelske]] [[parlemint]] ferklearret [[kening]] [[Jakobus II fan Ingelân|Jakobus II]] ferfallen fan de troan. * [[1744]] - De [[Steatsk]]e autoriteiten twinge de [[Moraavje|Moravyske]] [[sindeling]] [[George Schmidt]] fan [[Genadendal]] om 'e [[Kaapkoloanje]] te ferlitten troch him te ferbieden om 'e [[doop (sakramint)|doop]] te betsjinjen. * [[1887]] - Yn in [[snie]]stoarm yn [[Montana]] wurde de grutste [[snieflok]]ken ea mjitten (38 bij 20&nbsp;sm). * [[1887]] - De earstestienlizzing fan 'e [[Eiffeltoer]] yn [[Parys]]. * [[1921]] - [[Albert Einstein]] set de hiele wrâld op syn kop troch yn in lêzing yn [[Berlyn]] te bewearen dat it [[hielal]] metten wurde kin. * [[1935]] - [[Yslân]] is it earste [[lân]] fan 'e wrâld dêr't [[abortus]] legalisearre wurdt. == Berne == * [[1457]] - kening [[Hindrik VII fan Ingelân]] († [[1509]]) * [[1578]] - [[Kornelis Haga]], Nederlânsk diplomaat († [[1654]]) * [[1682]] - [[Jan Thomas]], Frysk boer en dopersk (leafde)preker († [[1744]]) * [[1768]] - kening [[Freark VI fan Denemark]] († [[1839]]) * [[1791]] - [[Tamme Foppes de Haan]], Frysk teolooch († [[1868]]) * [[1796]] - [[Montanus de Haan Hettema]], Frysk jurist en taalkundige († [[1873]]) * [[1841]] - [[Henry Morton Stanley]], Welsk-Amerikaansk sjoernalist en ûntdekkingsreizger († [[1904]]) * [[1848]] - [[Tsjalling Eeltsjes Halbertsma]], Frysk skriuwer en ûnderwizer († [[1912]]) * [[1868]] - [[Sien van Hulst]], inisjatyfnimster foar de wykferpleging en kreamsoarch († [[1930]]) * [[1910]] - [[Geert Jonkman]], Frysk skriuwer en striptekener († [[1970]]) * [[1942]] - [[Sjoukje Dijkstra]], Frysk keunstrydster * [[1949]] - [[Oeki Hoekema]], Frysk fuotballer * [[1955]] - [[Nicolas Sarkozy]], presidint fan [[Frankryk]] * [[1956]] - [[Cornelis van der Wal]], Frysk skriuwer * [[1968]] - [[Martijn Fischer]], Nederlânsk akteur * [[1974]] - [[Aliza Rusk]], Letsk pornoaktrise * [[1988]] - [[Alexandra Krosney]], Amerikaansk aktrise * [[1999]] - [[Marijke Groenewoud]], Frysk reedrydster == Ferstoarn == * [[814]] - keizer [[Karel de Grutte]] fan it [[Frankyske Ryk]] (* [[747]] of [[748]]) * [[1256]] - greve [[Willem II fan Hollân]] (* [[1227]]) * [[1271]] - [[Isabella fan Aragon, keninginne fan Frankryk|Isabella fan Aragon]], keninginne-gemalinne fan [[Frankryk]] (* [[1247]]) * [[1547]] - kening [[Hindrik VIII fan Ingelân]] (* [[1491]]) * [[1596]] - [[Francis Drake]], Ingelsk ûntdekkingsreizger en seefarder (* [[1540]]) * [[1687]] - [[Johannes Hevelius]], Dútsk astronoom (* [[1611]]) * [[1754]] - [[Ludvig Holberg]], Noarsk-Deensk skriuwer (* [[1684]]) * [[1838]] - [[Lammoraal Albertus Aemilius Sluijterman]], Frysk ofsier en politikus (* [[1757]]) * [[1888]] - [[Edward Lear]], Ingelsk skriuwer fan [[limmerik]]s (* [[1797]]) * [[1939]] - [[William Butler Yeats]], Iersk dichter (* [[1865]]) * [[1986]] – [[Gregory Jarvis]], Amerikaansk astronaut (* [[1944]]) * 1986 – [[Christa McAuliffe]], Amerikaansk astronaut (* [[1948]]) * 1986 – [[Ronald McNair]], Amerikaansk astronaut (* [[1950]]) * 1986 – [[Ellison Onizuka]], Amerikaansk astronaut (* [[1946]]) * 1986 – [[Judith Resnik]], Amerikaansk astronaut (* [[1949]]) * 1986 – [[Dick Scobee]], Amerikaansk astronaut (* [[1939]]) * 1986 – [[Michael J. Smith]], Amerikaansk astronaut (* [[1945]]) * [[2001]] - [[Ike Nienhuis]], Frysk reedrydster (* [[1921]]) * [[2002]] - [[Astrid Lindgren]], Sweedsk Skriuwster (* [[1907]]) * [[2018]] - [[Nico ter Linden]] – Nederlânsk predikant (* [[1936]]) * [[2002]] - [[Astrid Lindgren]], Sweedsk berneboekeskriuwster (* [[1907]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Jannewaris|28]] ncqjescog49puad5n3pj29usxy9kopj 0 530 1085099 1084863 2022-07-30T14:05:33Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1901]] - Keninginne [[Wilhelmina fan de Nederlannen|Wilhelmina]] trout mei [[Hindrik fan Mecklenburg-Schwerin|Prins Hindrik]]. De [[Gouden Koets]] wurdt dêrby foar it earst brûkt. * [[1912]] - [[Coen de Koning]] wint de twadde offisjele [[alvestêdetocht]] * [[1932]] - [[James Chadwick]] publisearret foar it earst oer it [[neutron]], yn it tydskrift ''[[Nature]]'' * [[1936]] - Iepening fan de [[Olympyske Winterspullen 1936|Olympyske Winterspullen]] yn [[Garmisch-Partenkirchen (stêd)|Garmisch-Partenkirchen]], [[Dútslân]]. * [[1992]] - It [[Ferdrach fan Maastricht]] wurdt tekene en late ta oprjochting fan de [[Jeropeeske Uny]]. * [[1998]] - Iepening fan de [[Olympyske Winterspullen 1998|Olympyske Winterspullen]] yn [[Nagano (stêd)|Nagano]]. * [[1999]] - [[Rintje Ritsma (reedrider)|Rintje Ritsma]] fan [[de Lemmer]] wurdt yn Hamar foar de tredde kear wrâldkampioen reedriden Oer-alles * [[2014]] - Iepening [[Olympyske Winterspullen 2014|Olympyske Winterspullen]] yn [[Sotsjy]]. == Berne == [[Ofbyld:Marijke_Meu.jpg|thumb|200px|right|Maria Louise fan Hessen-Kassel troch [[Louis Volders]]]] * [[1449]] - [[Adriana fan Nassau-Dillenburg]], grevinne-gemalinne fan [[Hanau-Münzenberg]] († [[1477]]) * [[1478]] - [[Thomas More]], Ingelsk filosoof, skriuwer en steatsman († [[1535]]) * [[1556]] - [[Marije fan Nassau (1556-1616)|Marije fan Nassau]], Nederlânsk ealfrouwe († [[1616]]) * [[1589]] - [[Jacob de Witt]], Nederlânsk politikus († [[1674]]) * [[1688]] - [[Maria Louise fan Hessen-Kassel]], regintesse fan [[Fryslân]], [[Grinslân]] en [[Drinte]] († [[1765]]) * [[1693]] - keizerinne [[Anna fan Ruslân]] († [[1740]]) * [[1752]] - [[Dominicus Jans Struiving]], Frysk keunstskilder († [[1815]]) * [[1787]] - [[Oluf Braren]], Noardfrysk keunstskilder († [[1839]]) * [[1804]] - [[John Deere]], Amerikaansk ûndernimmer († [[1886]]) * [[1812]] - [[Charles Dickens]], Ingelsk skriuwer († [[1870]]) * [[1839]] - [[Nicolaas Pierson]], Nederlânsk bankier en politikus († [[1909]]) * [[1867]] - [[Laura Ingalls Wilder]], Amerikaansk skriuwster († [[1957]]) * [[1901]] - [[A. den Doolaard]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist († [[1994]]) * [[1923]] - [[Willem Augustin]], Nederlânsk maratonrider († [[2004]]) * [[1943]] - [[Rommert Tjeerdsma]], Frysk skriuwer * [[1955]] - [[Miguel Ferrer]], Amerikaansk akteur († [[2017]]) * [[1968]] - [[Katja Kean]], Deensk pornoaktrise en tillefyzje-aktrise * [[1972]] - [[Stephanie Swift]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1978]] - [[Omotola Jalade Ekeinde]], Nigeriaansk aktrise * [[1979]] - [[Tawakkol Karman]], Jemenitysk minskerjochte-aktiviste en Nobelpriiswinneresse * [[1980]] - [[Rutmer van der Meer]], Frysk keatser * [[1987]] - [[Summer Brielle]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1988]] - [[Logan Long]], Amerikaansk pornoakteur * [[1992]] - [[Maimi Yajima]], Japansk sjongster en aktrise * 1992 - [[Megan Vaughn]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1986]] - [[James Deen]], Amerikaansk pornoakteur * [[1996]] - [[Pierre Gasly]] Frânsk koereur ===Bisten=== * [[1991]] - [[Eastland Cash]], ferneamde fokbolle († [[2005]]) == Ferstoarn == * [[1318]] - greve [[Robert fan Clermont]], Frânsk ealman, stamheit fan it [[Hûs Boerbon]] (* [[1256]]) * [[1626]] - hartoch [[Willem V fan Beieren]] (* [[1548]]) * [[1823]] - [[Ann Radcliffe]], Ingelsk skriuwster (* [[1764]]) * [[1826]] - [[Henri Damas Bonhomme]], Frysk bestjoerder en militêr (* [[1747]]) * [[1837]] - kening [[Gustaaf IV Adolf fan Sweden]] (* [[1778]]) * [[1892]] - [[Johan de Wal]], Frysk heechlearaar yn de rjochtsgeleardheid (* [[1816]]) * [[1903]] - [[Jacobus van Loon]], Frysk ûndernimmer, politikus en frisiast (* [[1821]]) * [[2000]] - [[Roxy Gordon]], Amerikaansk dichter, skriuwer, muzikant en aktivist (* [[1945]]) * [[2001]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur (* [[1929]]) * [[2003]] - [[Hessel Posthuma jr.]], Frysk politikus (* [[1920]]) * [[2008]] - [[John Wright]], Ingelsk sjonger (* [[1947]]) * [[2012]] - [[Eelke Scherjon]], Frysk klompmakker en fierljeptrener (* [[1955]]) * [[2019]] - [[Guus Hellegers]], Nederlânsk byldzjend keunstner (* [[1937]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Febrewaris|07]] raumcf629q94weicusvvwwv7oiqjfyb 1085220 1085099 2022-07-31T11:48:19Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1901]] - Keninginne [[Wilhelmina fan de Nederlannen|Wilhelmina]] trout mei [[Hindrik fan Mecklenburg-Schwerin|Prins Hindrik]]. De [[Gouden Koets]] wurdt dêrby foar it earst brûkt. * [[1912]] - [[Coen de Koning]] wint de twadde offisjele [[alvestêdetocht]] * [[1932]] - [[James Chadwick]] publisearret foar it earst oer it [[neutron]], yn it tydskrift ''[[Nature]]'' * [[1936]] - Iepening fan de [[Olympyske Winterspullen 1936|Olympyske Winterspullen]] yn [[Garmisch-Partenkirchen (stêd)|Garmisch-Partenkirchen]], [[Dútslân]]. * [[1992]] - It [[Ferdrach fan Maastricht]] wurdt tekene en late ta oprjochting fan de [[Jeropeeske Uny]]. * [[1998]] - Iepening fan de [[Olympyske Winterspullen 1998|Olympyske Winterspullen]] yn [[Nagano (stêd)|Nagano]]. * [[1999]] - [[Rintje Ritsma (reedrider)|Rintje Ritsma]] fan [[de Lemmer]] wurdt yn Hamar foar de tredde kear wrâldkampioen reedriden Oer-alles * [[2014]] - Iepening [[Olympyske Winterspullen 2014|Olympyske Winterspullen]] yn [[Sotsjy]]. == Berne == [[Ofbyld:Marijke_Meu.jpg|thumb|200px|right|Maria Louise fan Hessen-Kassel troch [[Louis Volders]]]] * [[1449]] - [[Adriana fan Nassau-Dillenburg]], grevinne-gemalinne fan [[Hanau-Münzenberg]] († [[1477]]) * [[1478]] - [[Thomas More]], Ingelsk filosoof, skriuwer en steatsman († [[1535]]) * [[1556]] - [[Marije fan Nassau (1556-1616)|Marije fan Nassau]], Nederlânsk ealfrouwe († [[1616]]) * [[1589]] - [[Jacob de Witt]], Nederlânsk politikus († [[1674]]) * [[1688]] - [[Maria Louise fan Hessen-Kassel]], regintesse fan [[Fryslân]], [[Grinslân]] en [[Drinte]] († [[1765]]) * [[1693]] - keizerinne [[Anna fan Ruslân]] († [[1740]]) * [[1752]] - [[Dominicus Jans Struiving]], Frysk keunstskilder († [[1815]]) * [[1787]] - [[Oluf Braren]], Noardfrysk keunstskilder († [[1839]]) * [[1804]] - [[John Deere]], Amerikaansk ûndernimmer († [[1886]]) * [[1812]] - [[Charles Dickens]], Ingelsk skriuwer († [[1870]]) * [[1839]] - [[Nicolaas Pierson]], Nederlânsk bankier en politikus († [[1909]]) * [[1867]] - [[Laura Ingalls Wilder]], Amerikaansk skriuwster († [[1957]]) * [[1901]] - [[A. den Doolaard]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist († [[1994]]) * [[1923]] - [[Willem Augustin]], Nederlânsk maratonrider († [[2004]]) * [[1943]] - [[Rommert Tjeerdsma]], Frysk skriuwer * [[1955]] - [[Miguel Ferrer]], Amerikaansk akteur († [[2017]]) * [[1968]] - [[Katja Kean]], Deensk pornoaktrise en tillefyzje-aktrise * [[1972]] - [[Stephanie Swift]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1978]] - [[Omotola Jalade Ekeinde]], Nigeriaansk aktrise * [[1979]] - [[Tawakkol Karman]], Jemenitysk minskerjochte-aktiviste en Nobelpriiswinneresse * [[1980]] - [[Rutmer van der Meer]], Frysk keatser * [[1987]] - [[Summer Brielle]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1988]] - [[Logan Long]], Amerikaansk pornoakteur * [[1992]] - [[Maimi Yajima]], Japansk sjongster en aktrise * 1992 - [[Megan Vaughn]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1986]] - [[James Deen]], Amerikaansk pornoakteur * [[1996]] - [[Pierre Gasly]] Frânsk koereur ===Bisten=== * [[1991]] - [[Eastland Cash]], ferneamde fokbolle († [[2005]]) == Ferstoarn == * [[1318]] - greve [[Robert fan Clermont]], Frânsk ealman, stamheit fan it [[Hûs Boerbon]] (* [[1256]]) * [[1626]] - hartoch [[Willem V fan Beieren]] (* [[1548]]) * [[1823]] - [[Ann Radcliffe]], Ingelsk skriuwster (* [[1764]]) * [[1826]] - [[Henri Damas Bonhomme]], Frysk bestjoerder en militêr (* [[1747]]) * [[1837]] - kening [[Gustaaf IV Adolf fan Sweden]] (* [[1778]]) * [[1892]] - [[Johan de Wal]], Frysk heechlearaar yn de rjochtsgeleardheid (* [[1816]]) * [[1903]] - [[Jacobus van Loon]], Frysk ûndernimmer, politikus en frisiast (* [[1821]]) * [[2000]] - [[Roxy Gordon]], Amerikaansk dichter, skriuwer, muzikant en aktivist (* [[1945]]) * [[2000]] - [[Big Pun]], Amerikaansk muzikant (* [[1971]]) * [[2001]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur (* [[1929]]) * [[2003]] - [[Hessel Posthuma jr.]], Frysk politikus (* [[1920]]) * [[2008]] - [[John Wright]], Ingelsk sjonger (* [[1947]]) * [[2012]] - [[Eelke Scherjon]], Frysk klompmakker en fierljeptrener (* [[1955]]) * [[2019]] - [[Guus Hellegers]], Nederlânsk byldzjend keunstner (* [[1937]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Febrewaris|07]] nt6rd3z6h0d2mybr36mduc3a7uu0jlm 0 534 1085139 1083770 2022-07-30T14:32:56Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1928]] - Iepening fan de [[Olympyske Winterspullen 1928|Olympyske Winterspullen]] yn [[Sankt Moritz]], [[Switserlân]]. * [[1958]] - It [[Wapen fan Fryslân]] wurdt offisjeel fêstlein. * [[1990]] - [[Nelson Mandela]] wurdt nei 27 jier frijlitten. == Berne == * [[1535]] - paus [[Gregoarius XIV]] († [[1591]]) * [[1717]] - [[William Williams Pantycelyn]], Welsk hymneskriuwer en predikant († [[1791]]) * [[1801]] - [[Elte Beima]], Frysk astronoom, wiskundige en bibliofyl († [[1873]]) * [[1847]] - [[Thomas Edison]], Amerikaansk útfiner († [[1931]]) * [[1858]] - [[Régis de l'Estourbeillon]], Bretonsk politikus († [[1946]]) * [[1869]] - [[Helene Kröller-Müller]], Nederlânsk keunstsammelster († [[1939]]) * [[1905]] - [[Rely Jorritsma]], Frysk dichter († [[1952]]) * [[1902]] - [[Wijtske van Dijk-Meindertsma]], âldste persoan fan Nederlân († [[2010]]) * [[1921]] - [[Lloyd Bentsen]], Amerikaansk politikus († [[2006]]) * [[1924]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk Dûmny en publisist († [[2001]]) * [[1925]] - [[David Hartsema]], Nederlânsk dichter, skriuwer en keunstner († [[2009]]) * [[1926]] - [[Leslie Nielsen]], Amerikaansk-Kanadeesk akteur († [[2010]]) * [[1936]] - [[Burt Reynolds]], Amerikaansk akteur († [[2018]]) * [[1962]] - [[Sheryl Crow]], Amerikaansk sjongster * [[1964]] - [[Sarah Palin]], Amerikaansk politika * [[1972]] - [[Marisa Petroro]], Amerikaansk model * [[1975]] - [[Kristina Schwartz]], Hongaarsk pornoaktrise * [[1976]] - [[Cherokee d'Ass]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1983]] - [[Rafael van der Vaart]], Nederlânske fuotballer * [[1990]] - [[Q'orianka Kilcher]], Amerikaansk aktrise * [[1992]] - [[Taylor Lautner]], Amerikaansk akteur == Ferstoarn == * [[244]] - keizer [[Gordianus III]] fan it [[Romeinske Ryk]] (* [[225]]) * [[1650]] - [[René Descartes]], Frânsk filosoof en wiskundige (* [[1596]]) * [[1977]] - [[Louis Beel]], premier fan [[Nederlân]] (* [[1902]]) * [[1986]] - [[Frank Herbert]], Amerikaansk skriuwer (* [[1920]]) * [[1994]] - [[Sorrell Booke]], Amerikaansk akteur (* [[1930]]) * [[2009]] - [[Willem Kolff]], Nederlânske ynternist en útfiner (* [[1911]]) * [[2012]] – [[Whitney Houston]], Amerikaansk sjongster en aktrise (* [[1963]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Febrewaris|11]] 9p130ufyh2iwj2xbfmv27i3n62tvef1 0 558 1085103 1084277 2022-07-30T14:08:00Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1496]] - De [[Genua (stêd)|Genuees]] Giovanni Caboto, of [[John Cabot]] sa 't hy yn de Ingelsktalige wrâld neamd wurdt, begjint in ûntdekkingsreis. Cabot hie it earder besocht by it Spaanske en Portugeeske hof, dêr seagen se der neat yn. Mar yn Engeland wit hy kening Henry VII safier te krijen dat dizze tastimmming jout. Cabot set ôf mei 18 bemanningsleden. It doel, [[Japan]] of [[Sina]], wurdt net berikt (hoewol Cabot dat wol tinkt). Ynstee dêrfan berikt Cabot by syn twadde reis yn [[1497]] [[Noard-Amearika]]. * [[1946]] - [[Winston Churchill]] neamt it ''[[Izeren Gerdyn]]'' yn syn [[Fultonspeech|speech]] yn it [[Westminster College]] yn [[Fulton (Missoury)|Fulton]], [[Missoury (steat)|Missoury]]. Dit wurdt sjoen as it begjin fan de [[Kâlde oarloch]]. * [[1972]] - [[Atsje Keulen-Deelstra]] wurdt op [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] foar de twadde kear wrâldkampioen reedriden Oer-alles. == Berne == [[Ofbyld:King Henry II England.jpg|right|thumb|100px|Hindrik II]] * [[1133]] - kening [[Hindrik II fan Ingelân]] († [[1189]]) * [[1324]] - kening [[David II fan Skotlân]] († [[1371]]) * 1324 - [[Jan fan Bruce]], Skotsk prins († [[1327]]) * [[1512]] - [[Gerardus Mercator]], Flaamsk kartograaf († [[1594]]) * [[1574]] - karfoarst [[Freark IV fan de Palts]] († [[1610]]) * [[1830]] - [[Elmer S. Dundy]], Amerikaansk rjochter († [[1896]]) * [[1843]] - [[Thomas French (militêr)|Thomas French]], Amerikaansk militêr († [[1882]]) * [[1874]] - [[Arthur van Schendel]], Nederlânsk skriuwer († [[1946]]) * [[1887]] - [[Pieter Horjus]], Frysk winkelman en amateur-archeolooch († [[1962]]) * [[1913]] - [[Sybren van Tuinen]], Frysk skiedkundige, boargemaster en fersetsman († [[1993]]) * [[1933]] - [[Ad Langebent]], Nederlânsk sjoernalist en presintator * [[1946]] - [[Koos van Zomeren]], Nederlânsk skriuwer * [[1953]] - [[Eppie Dam]], Frysk skriuwer en dichter * [[1973]] - [[Ate Grypstra]], Frysk skriuwer * [[1974]] - [[Eva Mendes]], Amerikaansk aktrise en model * [[1977]] - [[Ronnie Pander]], Frysk fuotballer * [[1975]] - [[Jolene Blalock]], Amerikaansk aktrise * [[1987]] - [[MJ Lee]], Súdkoreaansk-Amerikaansk sjoernaliste en ferslachjouster * [[1998]] - [[Yusra Mardini]], Syrysk-Dútsk swimster == Ferstoarn == * [[1787]] - [[Karolina fan Oranje-Nassau]], Frysk ealfrouwe (* [[1743]]) * [[1827]] - [[Pierre Simon Laplace]], Frânsk wiskundige (* [[1749]]) * [[1895]] - [[Nikolaj Leskov]], Russysk skriuwer en sjoernalist (* [[1831]]) * [[1895]] - [[Henry Rawlinson (argeolooch)|Henry Rawlinson]], Ingelsk argeolooch, ûntsiferder fan it [[spikerskrift]] (* [[1810]]) * [[1927]] - [[Franz Mertens]], Dútsk wiskundige (* [[1840]]) * [[1953]] - [[Jozef Stalin]], Georgysk politikus en lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] (* [[1878]]) * [[1966]] - [[Anna Achmatova]], Russysk dichteresse (* [[1889]]) * [[1998]] - [[Dirk Kerst Koopmans]], Frysk keunstner, yllústrator en dichter (* [[1906]]) * [[2000]] - [[Lolo Ferrari]], Frânsk neakenmodel, sjongster en pornoaktrise (* [[1963]]) * [[2001]] - [[Aad van Dulst]], Nederlânsk boargemaster (* [[1929]]) * [[2006]] - [[Hilbrand Hartlief]], Nederlânsk follyballer en sportferslachjouwer (* [[1948]]) * [[2013]] - [[Jan Frearks van der Bij]], Frysk ekspresjonistysk skilder (* [[1922]]) * 2013 - [[Hugo Chávez]], presidint fan [[Fenezuëla]] (* [[1954]]) * 2013 - [[Dieter Pfaff]], Dútsk akteur en regisseur (* [[1947]]) * [[2021]] - [[Roy A. Tucker]], Amerikaansk astronoom (* [[1951]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|05]] opzi45mk4e8u6z3nh8e67w21f1w8umj 0 561 1085223 1084670 2022-07-31T11:50:27Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1669]]: De fulkaan de [[Etna (fulkaan)|Etna]] barstet út. De histoarysk grutste erupsje hâldt wol oan oant 11 july oan. De stêd [[Catania]] wurdt foar in part en in pear doarpen hielendal mei lave bedekt. 20.000 Minsken komme om. * [[1817]] - De [[New York Stock Exchange]] wurdt stifte. * [[1865]] - Der wurdt in begjin makke mei it ôfgraven fan de dunen by [[Breesaap]] foar de oanlis fan it [[Noardseekanaal]]. * [[1930]] - [[Mahatma Gandhi]] start in boargerlikewanhearrigensaksje yn [[Yndia]]. * [[1942]] - De Nederlânske minefeiere [[Hr. Ms. Jan van Amstel (1937)|Jan van Amstel]] wurdt ta sinken brocht troch in Japanske torpedoboatjager. * [[1942]] - Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] jout [[Nederlân]] him oer oan [[Japan]] op [[Java]]. * [[1950]] - De [[Sovjet-Uny|USSR]] jout de meidieling yn it besit te wêzen fan in [[atoombom]]. * [[1952]] - It earste [[keunsthert]] wurdt ynbrocht; de pasjint bliuwt 80 minuten yn libben. * [[1957]] - [[Gana]] komt by de [[Feriene Naasjes]]. * [[1971]] - [[Joe Frazier]] ferslaat by it wrâldkampioenskip swiergewicht boksen [[Cassius Clay]] * [[1979]] - [[Boksen|Bokser]] [[Rudi Koopmans]] hellet yn [[Rotterdam]] de Europeeske titel yn it healswiergewicht troch in oerwinning op de [[Itaalje|Italjaan]] Aldo Traverso. * [[1991]] - Trocht in wetswiziging yn [[Belgje]] wurdt it mooglik dat dêr in frou op de troan komt. * [[2003]] - Yn in referendum op [[Malta]] stimt de befolking foar tatreding ta de [[Jeropeeske Uny]]. * [[2004]] - In tydlike [[grûnwet]] wurdt ûndertekene yn [[Irak]]. == Berne == [[Ofbyld:WillemV.png|right|thumb|100px|Willem Batavus]] * [[1714]] - [[Carl Philipp Emanuel Bach]], Dútsk komponist († [[1788]]) * [[1748]] - [[Willem V fan Oranje-Nassau]], steedhâlder fan 'e [[Republyk fan de Feriene Nederlannen]] († [[1806]]) * [[1827]] - [[Wilhelm Bleek]], Dútsk taalkundige († [[1875]]) * [[1845]] - [[Rindert van Zinderen Bakker]], Frysk skriuwer en politikus († [[1927]]) * [[1852]] - [[Wiebe Kornelis Walstra]], Frysk ûnderwizer, publisist en ûntwikkelder fan learmiddels († [[1917]]) * [[1879]] - [[Otto Hahn]], Dútsk natuerkundige († [[1968]]) * [[1886]] - [[Germ de Jong]], Frysk keunstskilder en tekener († [[1967]]) * [[1925]] - [[Piet Steenkamp]], Nederlânsk politikus († [[2016]]) * [[1927]] - [[Ethel Portnoy]], Nederlânsk skriuwster († [[2004]]) * [[1929]] - [[Hebe Camargo]], Brazyljaanske presintatrise, aktrise en sjongster († [[2012]]) * [[1948]] - [[Yves Baillat]], Frânsk pornoakteur * [[1963]] - [[Johannes Draaijer]], Frysk hurdfytser († [[1990]]) * [[1967]] - [[Gerard Kemkers]], Nederlânsk hurdrider en reedrydtrener * [[1970]] - [[Hafid Bouazza]], Marokkaansk-Nederlânsk skriuwer († [[2021]]) * [[1971]] - [[Anke Bijlsma]], Frysk aktrise * [[1973]] - [[Anneke van Giersbergen]], Nederlânsk sjongeres * [[1985]] - [[Ewa Sonnet]], Poalsk neakenmodel en sjongster == Ferstoarn == * [[1129]] - greve [[Gearard I fan Gelre]] (* [[1068]]) * [[1869]] - [[Hector Berlioz]], Frânsk komponist (* [[1803]]) * [[1917]] - [[Ferdinand von Zeppelin]], Dútsk útfiner fan it [[loftskip]] (* [[1838]]) * [[1937]] - [[Albert Verwey]], Nederlânsk letterkundige (* [[1865]]) * [[1942]] - [[Hein Doedes Postma]], Frysk keatser (* [[1858]]) * [[1944]] - [[Jacob Hylkema]], Frysk fersetsstrider (* [[1900]]) * [[2000]] - [[Tjomme Ynte Kingma Boltjes]], Nederlânsk heechlearaar algemiene en tapaste mikrobiology (* [[1901]]) * [[2007]] - [[Herman Ridderbos]], Frysk heechlearaar teology (* [[1909]]) * [[2011]] - [[Anne Sybesma]], Frysk politikus (* [[1925]]) * [[2020]] - [[Max von Sydow]], Sweedsk-Frânsk akteur en filmregisseur (* [[1929]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|08]] h8s63zy0kiv4mt0t3mcbge79hrcaao8 0 568 1085216 1077700 2022-07-31T11:45:30Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[44 f.Kr.]] - [[Julius Caesar]] wurdt fermoarde. * [[1493]] - [[Kristoffel Kolumbus]] komt werom yn [[Spanje]] nei dat hy de [[Amearika (wrâlddiel)|Amearika's]] ûntdutsen hat. * [[1820]] - [[Maine]] wurdt as 23e [[Amerikaanske steat|steat]] talitten ta de [[Feriene Steaten|Amerikaanske Uny]]. * [[1848]] - Yn [[Boedapest|Pest]], de [[haadstêd]] fan it [[Keninkryk Hongarije]], brekt de [[Hongaarske Revolúsje]] út, dy't de oanset is ta de [[Hongaarske Opstân (1848)|Hongaarske Opstân fan 1848]]. * [[1951]] - It kabinet [[Kabinet-Drees I]] set útein. * [[1985]] - De earste ynternet[[domeinnamme]] wurdt registrearre, symbolics.com. * [[1990]] - [[Mikhail Gorbatsjov]] wurdt presidint fan de [[Sovjet-Uny]]. * [[1996]] - [[Fokker (bedriuw)|Fokker]] giet oer de kop. * [[1998]] - [[Ids Postma]] fan [[Dearsum (Boarnsterhim)|Dearsum]] wurdt yn [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] foar de twadde kear wrâldkampioen reedriden Oer-alles. * [[2007]] - In grut part fan de [[Fryske wetters|wetters]] yn [[Fryslân]] krije de [[Frysk]]e namme as offisjele namme. == Berne == * [[1845]] - [[Tom Custer]], Amerikaansk militêr († [[1876]]) * [[1855]] - [[Lútsen Wagenaar]], Frysk teolooch en publisist († [[1910]]) * [[1869]] - [[Jan Reitsma sr.]], Frysk keatser († [[1959]]) * [[1910]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider († [[2000]]) * [[1915]] - [[D. Ivan Dykstra]], Amerikaansk predikant, teolooch en filosoof († [[1999]]) * [[1933]] - [[Ruth Bader Ginsburg]], Amerikaansk opperrjochter († [[2020]]) * [[1939]] - [[Gunnar Daan]], Nederlânsk arsjitekt († [[2016]]) * [[1944]] - [[Pier Boorsma]], Frysk dichter en skriuwer * [[1947]] - [[Ry Cooder]], Amerikaansk gitarist * [[1969]] - [[Carla Zijlstra]], Frysk hurdrydster * [[1971]] - [[Sandra Zwolle]], Frysk reedrydster == Ferstoarn == * [[44 f.Kr.]] - [[Julius Caesar]], Romeinsk fjildhear en diktator (* [[100 f.Kr.]]) * [[1587]] - [[Caspar Olevianus]], Dútsk teolooch en tsjerkeherfoarmer (* [[1536]]) * [[1849]] - kardinaal [[Giuseppe Caspar Mezzofanti]], Italjaansk aartsbiskop (* [[1774]]) * [[1885]] - [[Frank North (militêr)|Frank North]], Amerikaansk militêr (* [[1840]]) * [[1937]] - [[H.P. Lovecraft]], Amerikaansk skriuwer (* [[1890]]) * [[1945]] - [[Age Solkes Miedema]], Frysk bankier († [[1867]]) * [[2005]] - [[Loe de Jong]], Nederlânsk skiedkundige en sjoernalist (* [[1914]]) * [[2011]] - [[Trinus Riemersma]], Frysk skriuwer (* [[1938]]) * [[2014]] - [[Reşat Amet]], Krimtataarsk aktivist (* [[1975]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|15]] jkj2e8j4kjtowq65urg07wxlrhod3vj 0 574 1085108 1084097 2022-07-30T14:10:51Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} 21 maart is de earste dei fan 'e [[maityd]]. == Foarfallen == * [[717]] - [[Karel Martel]] ferslacht de [[Neustrië]]rs by [[Kameryk]] yn 'e [[Slach by Vinchy]], en makket him op om it [[hofmeier|hofmeierskip]] fan [[Austraasje]] op te easkjen fan [[Plektrudis]], de [[widdo]] fan syn [[heit]]. * [[1098]] - Yn [[Cîteaux]], yn [[Frankryk]], wurdt de [[kleaster]]oarder fan 'e [[Sistersjinzers]] oprjochte troch [[Robert fan Molesme]]. * [[1413]] - [[Hindrik V fan Ingelân|Hindrik V]] folget syn [[heit]] op as [[kening fan Ingelân]]. * [[1857]] - By in [[ierdbeving]] by [[Tokio]], yn [[Japan]], komme mear as 100.000 minsken om. * [[1907]] - [[Grut-Brittanje]] wiist foarstellen ôf foar in [[tunnel]] ûnder [[it Kanaal]] troch, omreden fan it gefaar fan in ynvaazje. * [[1919]] - Oprjochting fan it [[Bauhaus]] yn [[Weimar]], troch [[Walter Gropius]]. * [[1935]] - [[Perzje]] wurdt omnamme ta [[Iran]]. * [[1942]] - [[Skiekundich elemint|Elemint nûmer 94]] kriget de namme [[plutonium]]. * [[1990]] - [[Namybje]] wurdt ûnôfhinklik fan [[Súd-Afrika]]. * [[2009]] - It ôfskiedskonsert fan [[Pigmeat]]. == Berne == * [[1527]] - karfoarst [[Maurits fan Saksen]] († [[1553]]) * [[1527]] - [[Hermann Finck]], Dútsk komponist († [[1558]]) * [[1685]] - [[Johann Sebastian Bach]], Dútsk komponist († [[1750]]) * [[1745]] - [[Egbert fan Burmania Rengers]], Frysk politikus en bestjoerder († [[1806]]) * [[1768]] - [[Joseph Fourier]], Frânsk wis- en natuerkundige († [[1830]]) * [[1806]] - [[Benito Juárez]], presidint fan [[Meksiko]] († [[1872]]) * [[1902]] - [[Son House]], Amerikaansk sjonger en gitarist († [[1988]]) * [[1913]] - [[Sabiha Gökçen]], Turksk gefjochtspiloat († [[2001]]) * [[1913]] - [[Durk Beeksma]], Frysk âlvestêderider († [[2012]]) * [[1930]] - [[Jos van Manen Pieters]], Nederlânsk skriuwster († [[2015]]) * [[1938]] - [[Klaas Hoekstra]], Frysk oersetter († [[2012]]) * [[1944]] - [[Cox Habbema]], Nederlânsk aktrise, teäterregisseur en earder skouboarchdirekteur († [[2016]]) * [[1960]] - [[Ayrton Senna]], Brazyljaansk autokoereur († [[1994]]) * [[1964]] - [[Douwe Heeringa]], Frysk sjonger en programmamakker * [[1970]] - [[Prince Yahshua]], Amerikaansk pornoakteur * [[1977]] - [[Laïla Abid]], Marokkaansk-Nederlânsk nijslêzeresse * [[1987]] - [[Geart Tigchelaar]], Frysk skriuwer en oersetter * [[1991]] - [[Antoine Griezmann]], Frânsk fuotballer == Ferstoarn == * [[1076]] - hartoch [[Robert I fan Boergonje]] (* [[1011]]) * [[1201]] - [[Absalon]], Deensk aartsbiskop en steatsman (* [[1128]]) * [[1405]] - grevinne [[Margareta III fan Flaanderen|Margareta III fan Flaanderen, Arteezje, Boergonje, Nevers en Rethel]] (* [[1350]]) * [[1657]] - [[Willem IJsbrantsz. Bontekoe]] Nederlânske keapman en seekaptein (* [[1587]]) * [[1795]] - [[Giovanni Arduino]], Italjaansk geolooch (* [[1714]]) * [[1857]] - [[Abraham Jacob van der Aa]], Nederlânsk letterkundige en publisist (* [[1792]]) * [[1890]] - [[George Crook]], Amerikaansk generaal (* [[1828]]) * [[1906]] - [[Carl von Siemens]], Dútsk ûndernimmer (* [[1829]]) * [[2007]] - [[Klaas Sierksma]], Frysk heraldikus (* [[1918]]) * [[2016]] - [[Pé Miedema]], Frysk bestjoerder (* [[1942]]) * [[2017]] - [[Colin Dexter]], Ingelsk skriuwer (* [[1930]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|21]] ey8gp43h8r8cd83j5b4e141xoza5ab4 0 575 1085106 1084406 2022-07-30T14:09:47Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1491]] - [[Fetkeapers]] brâne de [[stins]] fan de Sjaerdas yn [[Toppenhuzen]] plat. * [[1621]] - [[Hugo de Groot]] wit yn in boekekiste te ûntsnappen út syn finzenskip yn [[slot Loevestein]]. * [[1888]] - Under feanarbeiders yn [[Appelskea]] brekt in grutte staking út; begjin fan de organisearre stakingen yn [[Nederlân]]. * [[1933]] - Presidint [[Roosevelt]] ûnthjit in ein ein te meitsjen oan de (mislearre) Drûchlizzing yn de [[Feriene Steaten]]. * [[1945]] - Yn [[Kairo]] wurdt de [[Arabyske Liga]] stifte. * [[1946]] - [[Jordaanje]] wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. * [[1962]] - De telefoansintrale fan [[Warffum]] wurdt as lêste oansluten op it Nederlânske automatisearre net * [[1977]] - It [[Kabinet-Den Uyl]] falt. * [[1994]] - It lêste Nederlânske [[ljochtskip]] wurdt ferfongen troch in [[boei]]. * [[1995]] - Kosmonaut [[Valery Polyakov]] komt nei in rekordferbliuw fan 438 dagen yn de [[romte (astronomy)|romte]] werom op de [[Ierde]]. == Berne == * [[1459]] - keizer [[Maksimiliaan I fan it Hillige Roomske Ryk]] († [[1519]]) * [[1599]] - [[Antoon van Dyck]], Flaamsk keunstskilder († [[1641]]) * [[1645]] - [[Hidde Sjoerds de Vries]], Frysk marine-ofsier († [[1694]]) * [[1797]] - keizer [[Willem I fan Dútslân]] († [[1888]]) * [[1824]] - [[Jan Bogtstra]], Frysk ûndernimmer en politikus († [[1916]]) * [[1887]] - [[Chico Marx]], Amerikaansk komyk en akteur († [[1961]]) * [[1932]] - [[Els Borst]], Nederlânsk politika († [[2014]]) * [[1941]] - [[Bruno Ganz]], Switsersk akteur († [[2019]]) * [[1942]] - [[Fred Vaassen]], Nederlânsk akteur († [[2018]]) * [[1946]] - [[Max van den Berg]], Nederlânsk politikus * 1946 - [[Martha van Wichen-Schol]], Frysk wurdboekgearstalster en dichteresse († [[2004]]) * [[1952]] - [[Marijke Geertsma]], Frysk aktrise * [[1963]] - [[John Ringo]], Amerikaansk skriuwer * [[1975]] - [[Sandra Dark]], Litousk pornoaktrise * [[1977]] - [[Giovanca]], Nederlânsk sjongster * [[1996]] - [[Jonas Dassler]], Dútsk akteur == Ferstoarn == * [[1322]] - [[Eelko Liaukama]], Frysk abt (* ±[[1260]]) * [[1832]] - [[Johann Wolfgang von Goethe]], Dútsk skriuwer (* [[1749]]) * [[1839]] - [[Oluf Braren]], Noardfrysk keunstskilder (* [[1787]]) * [[1858]] - [[Eeltsje Hiddes Halbertsma]], Frysk skriuwer en dokter (* [[1797]]) * [[1924]] - [[Robert Nivelle]], Frânsk generaal (* [[1856]]) * [[1974]] - [[Ulbe van Houten]], Frysk skriuwer (* [[1904]]) * [[2001]] - [[Sabiha Gökçen]], Turksk gefjochtspiloat (* [[1913]]) * [[2005]] - [[Jan Dijkstra]], Frysk metaalwurker (* [[1928]]) * [[2011]] - [[Hans Boskamp]], Nederlânsk fuotballer en akteur (* [[1932]]) * [[2016]] - [[Rob Ford]], Kanadeesk politikus (* [[1969]]) * [[2019]] - [[Frans Andriessen]], Nederlânsk politikus (* [[1929]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|22]] 29hygisa2rufubc6dsmugbpr8umma4d 0 581 1085109 1084101 2022-07-30T14:11:41Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[193]] - [[Didius Julianus]] wurdt [[keizer]] fan [[Romeinske Ryk|Rome]]. Dat liedt ta it begjin fan 'e [[Romeinske Boargeroarloch (193-197)]]. * [[1639]] - [[Ritscke fan Eysinga]] wurdt [[grytman]] fan [[Kollumerlân]]. * [[1800]] - It [[Ierlân|Ierske]] [[parlemint]] kart de [[Act of Union (1800)|Act of Union]] goed, wêryn't akkoard gien wurdt mei in feriening mei [[Grut-Brittanje]]. Dêrtroch ûntstiet it [[Feriene Keninkryk|Feriene Keninkryk fan Grut-Brittanje en Ierlân]]. * [[1929]] - Oprjochting fan 'e [[Kuorbalferiening VKC]]. * [[1836]] - By it [[Ferdrach fan Washington (1836)|Ferdrach fan Washington]] steande de [[Odjibwe (folk)|Odjibwe]]- en [[Ottawa (folk)|Ottawa]]-[[Yndianen]] it súdlike en sintrale part fan [[Neder-Michigan]] ôf oan 'e [[Feriene Steaten]]. * [[1939]] - De [[faksisme|faksisten]] fan [[generaal]] [[Francisco Franco]] feroverje [[Madrid (stêd)|Madrid]]: ein fan 'e [[Spaanske Boargeroarloch]]. * [[1960]] - De earste stjer fan 'e [[Hollywood Walk of Fame]] wurdt pleatst (te witten dy fan [[regisseur]] [[Stanley Kramer]]). * [[1964]] - [[Radi]]opiraat [[Radio Caroline]] begjint mei de útstjoerings. == Berne == * [[1609]] - kening [[Freark III fan Denemark]] († [[1670]]) * [[1660]] - [[Arnold Houbraken]], Nederlânsk keunstskilder en skriuwer († [[1719]]) * [[1868]] - [[Maksim Gorki]], Russysk roman- en toanielskriuwer († [[1936]]) * [[1902]] - [[Klaas Kuiken]], Frysk keatser († [[1984]]) * [[1907]] - [[Mathilde Stuiveling-Van Vierssen Trip]], Nederlânske jonkfrou en skriuwster († [[2010]]) * [[1914]] - [[Thijs Taconis]], Nederlânsk spion yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] († [[1944]]) * [[1919]] - [[Douwe van der Ploeg]], Frysk ornitolooch en botanikus († [[2006]]) * [[1922]] - [[Theo Albrecht]], Dútsk ûndernimmer, mei-oprjochter [[Aldi]] († [[2010]]) * [[1925]] - [[Dorothy DeBorba]], Amerikaansk aktrise († [[2010]]) * [[1927]] - [[Herman Wiersinga]], Nederlânsk teolooch († [[2020]]) * [[1936]] - [[Arie Oostlander]], Nederlânsk politikus en lid fan it Europeesk Parlemint († [[2019]]) * [[1942]] - [[Conrad Schumann]] (''die Mauerspringer''), Dútsk grinswachter dy't út [[East-Berlyn]] wei nei it Westen ta ûntkaam († [[1998]]) * [[1946]] - [[Wubbo Ockels]], Nederlânsk natuerkundige en astronaut († [[2014]]) * [[1946]] - [[Jaap Los]], Nederlânsk keunstskilder * [[1948]] - [[Freark Smink]], Frysk akteur en regisseur * [[1952]] - [[Jos Valentijn]], Frysk hurdrider * [[1959]] - [[Jacob de Haan]], Frysk komponist * [[1960]] - [[Joep van Deudekom]], Nederlânsk kabaretier * [[1985]] - [[Bella Bellz]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1987]] - [[Kagney Linn Karter]], Amerikaanske pornoaktrise * [[1989]] - [[Alyda Norbruis]], Frysk paralympysk hurdfytster == Ferstoarn == * [[193]] - keizer [[Pertinaks]] fan it [[Romeinske Ryk]] (* [[126]]) * [[1241]] - kening [[Waldemar II fan Denemarken]] (* [[1170]]) * [[1687]] - [[Constantijn Huygens]], Nederlânsk dichter, gelearde en komponist (* [[1596]]) * [[1820]] - [[Nicolaas Baur]], Frysk keunstskilder (* [[1767]]) * [[1868]] - [[Tamme Foppes de Haan]], Frysk teolooch (* [[1791]]) * [[1958]] - [[W.C. Handy]] (William Christopher Handy), Amerikaansk komponist (* [[1873]]) * [[1953]] - [[Jim Thorpe]], Amerikaansk atleet (* [[1887]]) * [[1969]] - [[Dwight Eisenhower]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1890]]) * [[1985]] - [[Marc Chagall]], Frânsk keunstskilder (* [[1887]]) * [[1994]] - [[Eugène Ionesco]], Roemeensk-Frânsk skriuwer (* [[1909]]) * [[2001]] - [[Helge Ingstad]], Noarsk archeolooch en skriuwer (* [[1899]]) * [[2014]] - [[Kobus Algra]], Frysk sjonger (* [[1948]]) * [[2019]] - [[Piet van der Wal]], Frysk aksjefierder, gemeentepolitikus en dosint (* [[1946]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maart|28]] puul8x8jse116rmegg62r4c74wfdrqy 0 589 1085114 1084984 2022-07-30T14:14:33Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1566]] - 200 [[Nederlannen|Nederlânske]] [[eallju]] biede lânfâdesse [[Margareta fan Parma]] in petysje oan, it [[Smeekskrift]], in fersyk om fersêfting fan de [[Leauwensplakkaat|leauwensplakkaten]] en beperking fan de [[Ynkwisysje]]. Hja stimt ta, mar [[Filips II fan Spanje|Filips II]] net. * [[1684]] - [[Jan fan Brakel]] wurdt beneamd as [[skout-by-nacht]] by de [[Admiraliteit fan Amsterdam]]. * [[1722]] - De Nederlânske sefarder [[Jacob Roggeveen]] ûntdekt [[Peaske-eilân]]. * [[1896]] - iepening fan de earste moderne [[Olympyske Spullen]] yn [[Athene]], [[Grikelân]]. * [[1930]] - Yn in gebeart fan [[boargerlike oerhearrigens]] brekt [[Mohandas Gandhi]] de Britske wet troch nei de see te rinnnen en keukensâlt te meitsjen. * [[1959]] - Earste útstjoering fan it programma ''[[Sport in Beeld]]'' op de Nederlânske telefyzje, de foarrinder fan [[Studio Sport]]. * [[1962]] - Nei hast fjouwer jier boarjen moetsje Switserske en Italjaanske arbeiders elkoar ûnder de St.-Bernhard. Yn maart 1964 wurdt de [[Grutte Sint-Bernhardtunnel]] foar auto's iepene. * [[1963]] - Prinsesse Marijke lit har namme feroarje. Se hjit tenei [[Christina fan de Nederlannen|Prinsesse Christina]]. == Berne == * [[1365]] - greve [[Willem VI fan Hollân|Willem VI fan Hollân, Seelân en Henegouwen]] († [[1417]]) * [[1663]] - [[Harmannus Huber]], Frysk jurist en politikus († [[1730]]) * [[1729]] - [[Clara Feyoena van Raesfelt-Van Sytzama]], Frysk dichteresse († [[1807]]) * [[1746]] - [[Adam Sijbel]], Nederlânsk tegelskilder († [[1803]]). <small>''(doopdatum)''</small> * [[1856]] - [[Booker T. Washington]], Amerikaansk aktivist en steatsman († [[1915]]) * [[1858]] - [[Hein Doedes Postma]], Frysk keatser († [[1942]]) * [[1889]] - [[Sikke Bruinsma]], Frysk sportsjitter († [[1963]]) * [[1907]] - [[Jan Zeldenrust]], Nederlânsk patolooch-anatoom († [[1990]]) * [[1916]] - [[Gregory Peck]], Amerikaansk akteur († [[2003]]) * [[1920]] - [[Barend Biesheuvel]], premier fan Nederlân († [[2001]]) * [[1929]] - [[Hugo Claus]], Flaamsk dichter, skriuwer († [[2008]]) * [[1934]] - [[Roman Herzog]], presidint fan [[Dútslân]] († [[2017]]) * [[1950]] - [[Agnetha Fältskog]], Sweedske sjongster * [[1951]] - [[André Roosenburg jr.]] Nederlânsk keatser († [[2002]]) * [[1962]] - [[Sander Simons]], Nederlânsk nijslêzer en sjoernalist († [[2010]]) * [[1963]] - [[Edwin de Groot]], Frysk skriuwer en dichter * [[1981]] - [[Pieter Weening]], Frysk hurdfytser * [[1982]] - [[Lacey Duvalle]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1986]] - [[Jenny Hendrix]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1993]] - [[Jayden Lee]], Amerikaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1697]] - kening [[Karel XI fan Sweden]] (* [[1655]]) * [[1804]] - [[Jean-Charles Pichegru]], Frânsk generaal (* [[1761]]) * [[1848]] - [[Willem Hendrik fan Sytzama]], Frysk jurist, politikus en bestjoerder (* [[1763]]) * [[1884]] - [[Kraaiekening]] (''Crow King''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* 18??) * [[1990]] - [[Nico Scheepmaker]], Nederlânsk skriuwer en kollumnist (* [[1930]]) * [[1994]] - [[Kurt Cobain]], Amerikaansk sjonger en gitarist (* [[1967]]) * [[2002]] - [[Douwe Tamminga]], Frysk dichter en skriuwer (* [[1909]]) * [[2002]] - [[Bargil Pixner]], Italjaansk archeolooch (* [[1921]]) * [[2005]] - [[Saul Bellow]], Amerikaansk skriuwer (* [[1915]]) * [[2008]] - [[Ellen Moves Camp]], Amerikaansk minskerjochte-aktiviste (* [[1930]]) * [[2012]] - [[Ferdinand Alexander Porsche]], Dútsk ûntwerper fan lúkse auto's (* [[1935]]) * [[2017]] - [[Paul G. Comba]], Italjaansk-Amerikaansk kompjûterwittenskipper (* [[1926]]) * 2017 - [[Jan W. van der Hoorn]], winner fan de [[Njoggende Alvestêdetocht|Alvestêdetocht fan 1947]] (* [[1923]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|5 April}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:April|05]] hnl2ub5mr0wuno3qxuh56qbtbprbmzr 0 590 1085226 1084975 2022-07-31T11:53:53Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[402]] – Yn 'e [[Slach by Pollentia]] ferslacht it [[Westromeinske Ryk|Westromeinske]] [[leger (lânmacht)|leger]] ûnder lieding fan [[Stilicho]] de [[Fisigoaten]]. * [[1127]] - [[Brugge]] kriget [[stedsrjochten]] fan [[Willem Klito]], de [[greve]] fan [[Greefskip Flaanderen|Flaanderen]]. * [[1199]] - [[Jan sûnder Lân]] wurdt [[kening fan Ingelân]] nei't syn [[broer]] [[Richard Liuwehert]] stjert oan 'e gefolgen fan ferwûnings oprûn by de oanfal op [[Châlus-Chabrol]], yn súdlik [[Frankryk]]. * [[1320]] - De [[Ferklearring fan Arbroath]], de earste [[ûnôfhinklikheidsferklearring]] út 'e dokumintearre [[skiednis]], wurdt troch de [[Skotlân|Skotten]] opstjoerd oan [[paus]] [[Jehannes XXII]]. * [[1572]] - De [[Seelân|Siuwske]] [[stêd]] [[Flissingen (stêd)|Flissingen]] slút him oan by de [[Nederlânske Opstân]] tsjin 'e [[Spanje]]rts. * [[1652]] - [[Jan van Riebeeck]], in [[dokter|skipsdokter]] yn 'e tsjinst fan 'e [[VOC]], stiftet in ferfarskingsstasjon op 'e [[Kaap de Goeie Hope]]. Dat is it ierste oanbegjin fan 'e [[Kaapkoloanje]], dy't him úteinlik ûntjaan sil ta moderne [[Súd-Afrika]]. * [[1667]] - De [[stêd]] [[Dubrovnik]] (Ragûsa) en omkriten wurde troffen troch de swiere [[ierdbeving fan Dubrovnik (1667)|ierdbeving fan Dubrovnik]]. Yn 'e mande mei de oanhâldende [[ekonomy]]ske [[krisis]] yn it [[Middellânske-Seegebiet]] foarmet dit barren it begjin fan 'e ein foar de [[Republyk Ragûsa]]. * [[1814]] - Ein fan de 1e regearperioade fan [[Napoleon Bonaparte]] as [[keizer]] fan [[Frankryk]]. * [[1896]] - Iepening fan 'e earste moderne [[Olympyske Spullen]], yn [[Atene]]. * [[1909]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[admiraal]] [[Robert Peary]] berikt nei eigen sizzen as earste de [[Noardpoal]]. * [[1945]] - [[Keningsbergen]] (Kaliningrad) falt in [[Sovjet-Uny|Russyske]] hannen. * [[1963]] - De NV [[Nederlânske Gasuny]] wurdt oprjochte. * [[1965]] - Fan [[Cape Canaveral|Cape Kennedy]] ôf wurdt [[Early Bird (satellyt)|Early Bird]] lansearre, de earste kommersjele [[tillekommunikaasje]]-[[satellyt]]. == Berne == * [[1483]] - [[Rafael (keunstner)|Rafael]] (Rafael Santi), Italjaansk keunstskilder († [[1520]]) * [[1498]] - [[Giovanni dalla Bande Nere]] (Giovanni de' Medici), Italjaansk hierling († [[1526]]) * [[1581]] - [[Hans Willem fan Randwijck]], Frysk legerofsier († [[1629]]) * [[1745]] - [[Thomas Peters]], earste persoan op 'e wrâld âlder as 110 jier (Frysk rekôrhâlder) († [[1857]]) * [[1765]] - [[Karel Feliks fan Sardynje]], kening fan [[Sardynje]] († 1831) * [[1890]] - [[Anthony Fokker]], Nederlânsk fleantúchbouwer († [[1939]]) * [[1920]] - [[Meinte Walta]], Frysk byldzjend keunstner († [[2002]]) * [[1923]] - [[Marten van der Leest]], Frysk keatser († [[2008]]) * [[1934]] - [[Anton Geesink]], Nederlânsk judoka en sportbestjoerder († [[2010]]) * [[1940]] - [[Henk Gemser]], Frysk reedrydtrener en sportbestjoerder * [[1942]] - [[Cees den Heyer]], Nederlânsk teoloog († [[2021]]) * [[1960]] - [[Eric Hoekstra]], Frysk taalkundige, skriuwer en útjouwer * [[1962]] - [[Annejet van der Zijl]], Frysk skriuwster en historika * [[1965]] - [[Yvette Bova]], Amerikaansk bodybuildster en pornoaktrise * [[1995]] - [[Antoinette de Jong]] Frysk reedrydster * [[1998]] - [[Peyton List (1998)|Peyton List]], Amerikaansk aktrise, model en presintatrise == Ferstoarn == * [[1528]] - [[Albrecht Dürer]], Dútsk keunstskilder (* [[1471]]) * [[1971]] - [[Igor Stravinsky]], Russysk-Frânsk-Amerikaansk komponist (* [[1882]]) * [[1974]] - [[Willem Dudok]], Nederlânsk arsjitekt (* [[1884]]) * [[1998]] - [[Tammy Wynette]], Amerikaansk countrysjongster (* [[1942]]) * [[2000]] - [[Piet Hendriks]], Nederlânsk akteur en kabaretier (* [[1918]]) * [[2005]] - prins [[Rainier III fan Monako]] (* [[1923]]) * [[2008]] - [[Mathieu Sprengers]], Nederlânsk fuotbalbestjoerder (* [[1938]]) * [[2015]] - [[James Best]], Amerikaansk akteur (* [[1926]]) * [[2019]] - [[Gerrit Stulp]], Frysk organist, dirigint en komponist (* [[1935]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|6 April}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:April|06]] r02qc3xmzwd3yyn4ohlba992xt43wrp 0 607 1085229 1075336 2022-07-31T11:55:55Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} 23 april is [[Saint George's Day]], de [[nasjonale feestdei]] fan [[Ingelân]]. == Foarfallen == * [[1014]] - [[Brian Boru]], de [[hege kening]] fan [[Ierlân]], ferslacht de [[Wytsingen]] yn 'e [[Slach by Clontarf]], mar sneuvelet dêrby sels. * [[1405]] - [[Jan sûnder Frees]], [[hartoch]] fan [[hartochdom Boergonje|Boergonje]], wurdt ferwolkomme yn [[Mechelen (stêd)|Mechelen]]. * [[1798]] - De earste [[Nederlân]]ske [[grûnwet]] wurdt oannommen: de 'Steatsregeling foar it [[Bataafske Republyk|Bataafske]] [[Folk]]'. == Berne == * [[1185]] - kening [[Alfûns II fan Portegal]] († [[1223]]) * [[1464]] - [[Jehanna fan Frankryk, hartoginne fan Berry|Jehanna fan Frankryk]], keninginne-gemalinne fan [[Frankryk]] († [[1505]]) * [[1598]] - [[Maarten Harpertszoon Tromp]], Nederlânsk admiraal en seeheld († [[1653]]) * [[1791]] - [[James Buchanan]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1868]]) * [[1858]] - [[Max Planck]], Dútsk natuerkundige en Nobelpriiswinner († [[1947]]) * [[1885]] - [[Hendrik Jan Popping]], Frysk boekhanneler, drukker en argeolooch († [[1950]]) * [[1889]] - [[Karel Doorman]], Nederlânsk marine-ofsier († [[1942]]) * [[1899]] - [[Fokke Bleeker]], Frysk fersetsstrider († [[1942]]) * [[1902]] - [[Halldór Laxness]], Iislânsk skriuwer en Nobelpriiswinner († [[1998]]) * [[1910]] - [[Sipke Castelein (reedrider)|Sipke Castelein]], Frysk maratonrider en [[alvestêdetocht]]winner († [[1995]]) * [[1928]] - [[Shirley Temple]], Amerikaansk aktrise en diplomate († [[2014]]) * [[1936]] - [[Tom Doherty]], Amerikaansk útjouwer * [[1951]] - [[Loek Hermans]], Nederlânsk politikus * [[1960]] - [[Valerie Bertinelli]], Amerikaansk aktrise * [[1964]] - [[Bill Browder]], Amerikaanske sakeman en aktivist * [[1976]] - [[Angelica Mirai]], Letsk pornoaktrise * [[1986]] - [[Sven Kramer]], Frysk hurdrider * [[1997]] - [[Sarah Banks]], Amerikaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1016]] - kening [[Ethelred II fan Ingelân]] (* [[968]]) * [[1124]] - kening [[Aleksander I fan Skotlân]] (* [[1078]]) * [[1574]] - [[Reytse Ayses]], lêste [[anabaptisten|doperske]] martelder yn Fryslân (* 15??) * [[1616]] - [[William Shakespeare]], Ingelsk toanielskriuwer en dichter (* [[1564]]) * [[1625]] - [[Maurits fan Oranje-Nassau]], steedhâlder fan [[Hollân]], [[Seelân]], [[Utert (provinsje)|Utert]], [[Gelderlân]], [[Oerisel]], [[Grinslân]] en [[Drinte]] (* [[1567]]) * [[1865]] - [[Silas Soule]], Amerikaansk militêr en abolysjonist (* [[1838]]) * [[1908]] - [[J.H.J. van Wageningen thoe Dekema]], Frysk heareboer (* [[1860]]) * [[1920]] - [[Jan Mankes]], Nederlânsk keunstskilder (* [[1889]]) * [[1972]] - [[Hein Vos]], Frysk ekonoom en politikus (* [[1903]]) * [[2000]] - [[Herman van Wissen]], Nederlânsk arsjitekt en keunstskilder (* [[1910]]) * [[2011]] - [[Max van der Stoel]], Nederlânsk politikus (* [[1924]]) * [[2015]] - [[Richard Corliss]], Amerikaansk filmkritikus (* [[1944]]) * [[2017]] - [[Chriet Titulaer]], Nederlânsk astronoom en presintator (* [[1943]]) * 2017 - [[Philip Houben (politikus)|Philip Houben]], Nederlânsk politikus (* [[1941]]) * [[2019]] - [[Johan Witteveen]], Nederlânsk ekonoom en politikus (* [[1921]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|23 April}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:April|23]] n36bsk9o4ciug3c4korvv73naudexyp 0 612 1085233 1078196 2022-07-31T11:58:19Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1488]] - yn [[Amsterdam]] wurdt de earste [[bakstien|stien]] lein foar de Sint Antonyspoarte, de hjoeddeiske [[Waach (Amsterdam)|Waach]]. * [[1881]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bandyt]] [[Billy the Kid]] ûntkomt út 'e [[finzenis]]. * [[1919]] - It [[Folkebûn]] wurdt offisjeel ynsteld by de [[Fredeskonferinsje fan Versailles|fredesbesprekkings]] yn [[Versailles]]. * [[1929]] - [[Fuotbalferiening MKV '29]] oprjochte. * [[1930]] - [[Fuotbalferiening Sport Vereent]] oprjochte. * [[1934]] - [[Fuotbalferiening Blau Wyt '34]] oprjochte. * [[1964]] - Oprjochting [[Fuotbalferiening WTOC]]. * [[1992]] - Yn [[De Haach]] wurdt it nije gebou fan de [[Twadde Keamer fan de Steaten-Generaal|Twadde Keamer]] yn gebrûk nomd. * [[2005]] - It lêste programma fan [[Radio en Tillefyzje Smellingerlân]] wurdt útstjoerd. == Berne == * [[32]] - keizer [[Oto (keizer)|Oto]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[69]]) * [[1758]] - [[James Monroe]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1831]]) * [[1900]] - [[Jan Hendrik Oort]], Nederlânsk astronoom († [[1992]]) * [[1906]] - [[Kurt Gödel]], Eastenryksk-Amerikaansk wiskundige († [[1978]]) * [[1925]] - [[Hans Peter Richter]], Dútsk skriuwer en útjouwer († [[1993]]) * [[1936]] - [[Wam de Moor]], Nederlânsk literatuerkritikus en skriuwer († [[2015]]) * [[1937]] - [[Jaap Sjoerdsma]], Frysk politikus en orkestbestjoerder († [[2010]]) * [[1943]] - [[Klaas de Vries (PvdA-politikus)|Klaas de Vries]], Nederlânsk politikus * [[1955]] - [[Saeb Erekat]], Palestynsk politikus en diplomaat († [[2020]]) * [[1974]] - [[Penélope Cruz]], Spaansk aktrise * [[1990]] - [[Robbert Andringa]], Nederlânsk follyballer == Ferstoarn == * [[1716]] - [[Louis-Marie Grignion de Montfort]], Frânsk preester, oarderstifter en hillige (* [[1673]]) * [[1860]] - [[Isaäc da Costa]], Nederlânsk dichter en skiedkundige (* [[1798]]) * [[1923]] - [[Geart van der Zwaag (sosjalist)|Geart van der Zwaag]], Frysk keapman, aktivist en politikus (* [[1858]]) * [[1936]] - kening [[Fûad I fan Egypte]] (* [[1868]]) * [[1945]] - [[Rienk Hendrik Kuipers]], Nederlânsk predikant en fersetsman (* [[1905]]) * [[1945]] - [[Benito Mussolini]], premier fan [[Itaalje]] (* [[1883]]) * [[1965]] - [[Ferdinand Bordewijk]], Nederlânsk skriuwer (* [[1884]]) * [[1984]] - [[Klaas Kuiken]], Frysk keatser (* [[1902]]) * [[1987]] - [[François Haverschmidt (1906-1987)|François Haverschmidt]], Nederlânsk jurist en ornitolooch (* [[1906]]) * [[1999]] - [[Alf Ramsey]], Ingelsk fuotbaltrener (* [[1920]]) * [[2000]] - [[D.C. Lewis]], Nederlânsk sjonger (* [[1947]]) * [[2007]] - [[Carl Friedrich von Weizsäcker]], Dútsk natuerkundige, filosoof en pasifist (* [[1912]]) * [[2021]] - [[Michael Collins (astronaut)|Michael Collins]], Amerikaansk romtefarder (* [[1930]]) * [[2022]] - [[Leo Beerendonk]], Nederlânsk fuotballer (* [[1938]]) * 2022 - [[Juan Diego (akteur)|Juan Diego]], Spaansk akteur (* [[1942]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|28 April}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:April|28]] 1k85xihv7fyh8ck2no0ty3s74pbt4cm 0 613 1085112 1084579 2022-07-30T14:13:39Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1429]] - Yn 'e [[Hûndertjierrige Oarloch]] befrije [[Frankryk|Frânske]] troepen ûnder lieding fan [[Jeanne d'Arc]] [[Orléans]] fan 'e [[Ingelân|Ingelske]] besetting. * [[1672]] - [[Loadewyk XIV fan Frankryk]] falt de [[Republyk fan de Feriene Nederlannen]] binnen: it begjin fan 'e [[Frânske Oarloch]]. * [[1733]] - De [[Denemark|Deenske]] [[ûntdekkingsreizger]] yn [[Ruslân|Russyske]] tsjinst [[Vitus Bering]] set útein mei syn [[Grutte Noardlike Ekspedysje]] nei it [[Fiere Easten (Sibearje)|Fiere Easten]] fan [[Sibearje]] (ek bekend as de Twadde Kamtsjatjka-ekspedysje). Ien fan 'e doelen is it yn besit nimmen fan 'e [[koloanje]] dy't bekend komme sil te stean as [[Russysk-Amearika]] (it hjoeddeistige [[Alaska]]). * [[1813]] - [[Rubber]] wurdt [[patint]]earre. * [[1868]] - It twadde [[Ferdrach fan Fort Laramie (1868)|Ferdrach fan Fort Laramie]] tusken de [[Feriene Steaten]] en de [[Sû (folk)|Sû]] (''Sioux'') makket in ein oan 'e [[Oarloch fan Reade Wolk]]. It [[Amerikaanske Leger]] stimt deryn ta om syn [[fort]]en by it [[Bozeman Trail]] lâns te ûntromjen. Teffens wurdt mei dit [[ferdrach]] it [[Grutte Sû Reservaat]] stifte. * [[1913]] - [[Oktroai]]ferliening foar de [[ritssluting]]. * [[1969]] - De [[Diskoteek#Nofodi|Noardlike Fonoteektsjinst]] set útein mei it útlienen fan platen. == Berne == * [[1818]] - tsaar [[Aleksander II fan Ruslân]] († [[1881]]) * [[1882]] - [[Nine van der Schaaf]], Frysk dichteresse en skriuwster († [[1973]]) * 1882 - [[Hendrik Nicolaas Werkman]], Nederlânsk keunstskilder († [[1945]]) * [[1896]] - [[Wijbren Elgersma]], Frysk politikus en boargemaster († [[1960]]) * [[1899]] - [[Duke Ellington]], Amerikaansk sjonger en muzikant († [[1974]]) * [[1922]] - [[Ad van Seijen]], Frysk skriuwer († [[2003]]) * [[1934]] - [[Dick Wilson (stammepresidint)|Dick Wilson]], Amerikaansk politikus († [[1990]]) * [[1935]] - [[Joop Mink]], Frysk skûtsjekipper († [[2022]]) * [[1943]] - [[Ian Kershaw]], Ingelsk skiedkundige * [[1954]] - [[Margriet Zegers]], Frysk hockeyster * [[1959]] - [[Trond Sollied]], Noarsk fuotballer en fuotbaltrener * [[1958]] - [[Michelle Pfeiffer]], Amerikaansk aktrise * [[1963]] - [[Pierre Woodman]], Frânsk regisseur en produsint fan pornofilms * [[1985]] - [[Deniz Koyu]], Dútsk DJ en muzykprodusint * [[1992]] - [[Priya Price]], Amerikaansk pornoaktrise [[Ofbyld:Portrait of Michiel de Ruyter by Ferdinand Bol Rijksmuseum Amsterdam SK-A-44.jpg|thumb|120px|[[Michiel de Ruyter]].]] == Ferstoarn == * [[1487]] - [[Wolfert VI fan Borselen]], steedhâlder fan [[Hollân]] en [[Seelân]] (* [[1433]]) * [[1676]] - [[Michiel de Ruyter]], Nederlânsk seeheld en admiraal (* [[1607]]) * [[1781]] - [[Pieter Portier]], Frysk keunstner (* [[1698]]) * [[1871]] - [[Jan Gelinde van Blom]], Frysk dichter en skriuwer (* [[1796]]) * [[1916]] - [[Petrus Boele Jacobus Ferf]], Nederlânsk politikus (* [[1854]]) * [[1951]] - [[Ludwig Wittgenstein]], Eastenryksk-Ingelsk filosoof (* [[1889]]) * [[1980]] - [[Alfred Hitchcock]], Ingelsk regisseur (* [[1899]]) * [[1993]] - [[Sybren van Tuinen]], Frysk skiedkundige, boargemaster en fersetsman (* [[1913]]) * [[2001]] - [[Barend Biesheuvel]], premier fan Nederlân (* [[1920]]) * [[2002]] - [[Tol Hansse]] (Hans van Tol), Nederlânsk sjonger, tekstdichter, kabaretier en keunstskilder (* [[1940]]) * [[2004]] - [[Ap Sok]], Nederlânsk grafikus en yllustrator (* [[1917]]) * [[2012]] - [[Roland Moreno]], Frânsk wittenskipper (* [[1945]]) * [[2020]] - [[Irrfan Khan]], Yndiaask akteur (* [[1967]]) * 2020 - [[Maj Sjöwall]], Sweedsk skriuwster (* [[1935]]) * [[2021]] - [[Hafid Bouazza]], Marokkaansk-Nederlânsk skriuwer (* [[1970]]) * 2021 - [[Liuwe Tamminga]], Frysk oargelist (* [[1953]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|29 April}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:April|29]] agpbelxliygj0q311ky3gexrad9k5qn 0 621 1085115 1083897 2022-07-30T14:15:26Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1824]] - [[Ludwig van Beethoven]] dirigearret, hoewol [[dôvens|dôf]], de earste útfiering fan syn ''Njoggende Symfony''. * [[1832]] - [[Grikelân]] makket him ûnôfhinklik fan it [[Osmaanske Ryk]]. * [[1877]] - Yn súdlik [[Montana]] fynt de [[Slach by Little Muddy Creek]] plak. Dizze [[skermutseling]] is de lêste wapene konfrontaasje fan 'e [[Grutte Sû-Oarloch fan 1876]]. * [[1945]] - [[Dútslân]] ûndertekent de kapitulaasje dy't in ein makket oan 'e [[Twadde Wrâldoarloch]]; dizze oerjefte giet in dei letter yn. * [[1946]] - De [[Nederlân]]ske [[kollaborateur]] [[Anton Mussert]], foaroanman fan 'e [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging|NSB]], wurdt op 'e [[Waalsdorperflakte]] [[deastraf|eksekutearre]]. * [[1950]] - [[SC It Hearrenfean]] bûcht yn 'e lêste healoere fan 'e wedstriid tsjin [[AFC Ajax]] in 1-5 efterstân om yn in 6-5 oerwinning. * [[1992]] - [[Bulgarije]] wurdt lid fan 'e [[Ried fan Jeropa]]. * [[1998]] - It [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[kompjûter]]bedriuw [[Apple Computer|Apple]] presintearret de earste [[iMac]]. == Berne == * [[1833]] - [[Johannes Brahms]], Dútsk komponist en pianist († [[1897]]) * [[1882]] - [[Willem Elsschot]], Flaamsk skriuwer († [[1960]]) * [[1892]] - [[Josip Broz Tito]], presidint fan [[Joegoslaavje]] († [[1980]]) * [[1909]] - [[Lútzen Dijkstra]], Frysk hurdrider († [[1964]]) * [[1926]] - [[Jeen Nauta]], Frysk maratonrider († [[1986]]) * [[1932]] - [[Hans Boskamp]], Nederlânsk fuotballer en akteur († [[2011]]) * [[1939]] - [[Ruud Lubbers]], premier fan [[Nederlân]] († [[2018]]) * [[1943]] - [[Jitse Sikkema]], Frysk byldzjend keunstner * [[1959]] - [[Mick LaSalle]], Amerikaansk filmkritikus * [[1968]] - [[Traci Lords]], Amerikaansk pornoaktrise * 1968 - [[Kai Nobel]], Sweedsk pornoaktrise * [[1972]] - [[Barbara Doll]], Frânsk pornoaktrise * [[1976]] - [[Youssef Idilbi]], Frysk akteur († [[2008]]) * [[1986]] - [[Jacob Zaagemans]], Frysk keatser * [[1987]] - [[Anissa Kate]], Frânsk pornoaktrise * [[1994]] - [[Skyla Novea]], Amerikaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1166]] - kening [[Willem I fan Sisylje]] (* [[1120]]) * [[1617]] - [[David Fabricius]], East-Frysk teolooch, amateurastronoom en kartograaf (* [[1564]]) * [[1827]] - [[Tjeerd Andringa]], Frysk keunstskilder (* [[1806]]) * [[1877]] - [[Kreupel Hart]] (''Lame Deer''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* 18??) * [[1880]] - [[Gustave Flaubert]], Frânsk skriuwer (* [[1821]]) * [[1922]] - [[Marcus van Heloma]], Frysk rjochter en bestjoerder (* [[1847]]) * [[1940]] - [[Cornelia de Vos van Steenwijk|Cornelia baronesse de Vos van Steenwijk]], Nederlânsk filantrope (* [[1854]]) * [[1954]] - [[Geart Aeilco Wumkes]], Frysk predikant en bibeloersetter (* [[1869]]) * [[2001]] - [[Joseph Greenberg]], Amerikaansk taalkundige (* [[1915]]) * [[2003]] - [[Klaas Boot jr.]], Nederlânsk turner (* [[1927]]) * [[2010]] - [[Noor van de Wetering]], Frysk politika (* [[1920]]) * [[2011]] - [[Gunter Sachs]], Dútsk-Switsersk fotograaf (* [[1932]]) * [[2012]] - [[Renze de Vries]], Nederlânsk sportbestjoerder (* [[1930]]) * [[2016]] - [[Anne van den Ban]], Frysk lânboukundige en heechlearaar (* [[1928]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maaie|07]] 34s336p4movax7nwurogbnbw3uu79m3 0 623 1085105 1076807 2022-07-30T14:09:03Z FreyaSport 40716 /* Berne */+1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1926]] - [[Richard Byrd]] seit dat er op dizze dei oer de [[Noardpoal]] flein is; syn [[deiboek]] jout lykwols reden foar twifel. * [[1927]] - [[Canberra]] ferfangt [[Melbourne]] as de [[haadstêd]] fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]]. * [[1934]] - Oprjochting fan [[Fuotbalferiening Giel Wyt]]. == Berne == * [[1685]] - [[Philip Vegelin fan Claerbergen]], Frysk politikus en grytman († [[1738]]) * [[1810]] - [[Marianne fan Oranje-Nassau]], Nederlânsk prinsesse († [[1883]]) * [[1811]] - [[Johannes Westers]], Frysk preester († [[1881]]) * [[1829]] - [[Pieter Baukes Rijpma]], Frysk keatser († [[1895]]) * [[1860]] - [[J.M. Barrie]], Skotsk skriuwer († [[1937]]) * [[1874]] - [[Howard Carter]], Ingelsk argeolooch († [[1939]]) * [[1898]] - [[Johannes Siebinga]], Frysk dokter, amateur-archeolooch en fersetsstrider († [[1969]]) * [[1904]] - [[Ansco Dokkum]], Frysk roeier en hurdsiler († [[1985]]) * [[1920]] - [[Richard Adams (skriuwer)|Richard Adams]], Ingelsk skriuwer († [[2016]]) * [[1929]] - [[Aad van Dulst]], Nederlânsk boargemaster († [[2001]]) * [[1941]] - [[Froukje Annema]], Frysk skriuwster († [[1998]]) * [[1943]] - [[Chriet Titulaer]], Nederlânsk astronoom en presintator († [[2017]]) * [[1966]] - [[Luma Carioca]], Brazyljaansk pornoaktrise * [[1969]] - [[Janni Goslinga]], Nederlânsk aktrise * [[1972]] - [[Lisa Ann]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1975]] - [[Marieke Wijsman]], Nederlânsk reedrydster * [[1980]] - [[Erik Bosgraaf]], Frysk blokfluitist en muzikolooch * [[1991]] - [[Majlinda Kelmendi]], Kosovaarsk judoka == Ferstoarn == * [[1805]] - [[Friedrich von Schiller]], Dútsk dichter en filosoof (* [[1759]]) * [[1903]] - [[Paul Gauguin]], Frânsk keunstskilder (* [[1848]]) * [[1934]] - [[Pieter de Clercq]], Nederlânsk bankier en frisiast (* [[1849]]) * [[1953]] - [[Murk Boerstra]], Frysk generaal (* [[1883]]) * [[1977]] - [[Gerrit Roorda]], Frysk politikus en aktivist (* [[1890]]) * [[1993]] - [[Penelope Gilliatt]], Ingelsk skriuwster en filmkritika (* [[1932]]) * [[2001]] - [[Ruurd Klazes Bakker]], Frysk politikus (* [[1921]]) * [[2010]] - [[Lena Horne]], Amerikaansk aktrise en sjongster (* [[1917]]) * 2010 - [[Hans Dijkstal]], Nederlânsk politikus (* [[1943]]) * [[2015]] - [[Jan Murk de Vries]], Frysk keunstskilder en glêzenier (* [[1919]]) * [[2021]] - [[Meindert Leerling]], Nederlânsk politkus en sjoernalist (* [[1936]]) * [[2022]] - [[Jody Lukoki]], Kongoleesk-Nederlânsk fuotballer (* [[1992]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maaie|09]] 2ecwf0t8h9bnn4dc925h5jsygnpehqp 0 642 1085117 1078214 2022-07-30T14:16:24Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[585 f.Kr.]] - In [[sinnefertsjustering]] dy't bart yn de [[Slach by de Halys]] tusken [[Lydjers]] en [[Meden]] liedet ta de ein fan de fijânlikheden. * [[1568]] - [[Alva]] ferballet Prins [[Willem fan Oranje]] * [[1913]] - Trije [[Frankryk|Frânsen]] berikke mei in gasballon as earsten in hichte fan mear as 10.000 meter. * [[1932]] - Mei it sluten fan de [[Ofslútdyk]] om 2 minuten oer ienen feroaret de [[Sudersee]] ta de [[Iselmar]]. * [[1937]] - De [[Golden Gate Brêge]] yn [[San Fransisko]] wurdt iepene. * [[1948]] - It twadde [[fleandekskip]] mei de namme [[Hr. Ms. Karel Doorman (1948)|Karel Doorman]] wurdt yn tsjinst steld. * [[1949]] - oprjochtingsdatum [[Fuotbalferiening Bitgum]]. * [[1963]] - oprjochtingsdatum [[Fuotbalferiening TOP '63]]. * [[1971]] - Slagge lansearring fan de [[Mars 3]]. == Berne == * [[1371]] - hartoch [[Jan sûnder Frees|Jan sûnder Frees fan Boergonje]] († [[1419]]) * [[1738]] - [[Joseph-Ignace Guillotin]], Frânsk dokter en politikus († [[1814]]) * [[1822]] - [[Tiberius Cornelis Winkler]], Frysk anatoom, soölooch en natoerûndersiker († [[1897]]) * [[1825]] - [[Oepke Haitzes Bonnema]], Frysk keapman en emigrant († [[1895]]). <small>''Bertejier mooglik [[1826]]''</small> * [[1887]] - [[Jim Thorpe]], Amerikaansk atleet († [[1953]]) * [[1908]] - [[Ian Fleming]], Ingelsk skriuwer († [[1964]]) * [[1910]] - [[Hotze Brouwer]], Frysk boer en fersetsman († [[1945]]) * 1910 - [[Ype Poortinga]], Frysk skriuwer († [[1985]]) * [[1914]] - [[Sjoerd Leiker]], Frysk dichter, skriuwer en sjoernalist († [[1988]]) * [[1915]] - [[Joseph Greenberg]], Amerikaansk taalkundige († [[2001]]) * [[1933]] - [[Zelda Rubinstein]], Amerikaansk aktrise († [[2010]]) * [[1934]] - [[Bram van der Vlugt]], Nederlânske akteur († [[2020]]) * [[1944]] - [[Gladys Knight]], Amerikaansk sjongster * [[1945]] - [[John Fogerty]], Amerikaansk sjonger * [[1961]] - [[Richard A. Knaak]], Amerikaansk skriuwer * [[1968]] - [[Kylie Minogue]], Australysk sjongster en aktrise * [[1969]] - [[Rob Ford]], Kanadeesk politikus († [[2016]]) * [[1971]] - [[Gonny Gaakeer]], Frysk aktrise * [[1991]] - [[August Taylor]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1993]] - [[Kimberly Kendall]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1999]] - [[Cameron Boyce]] († [[2019]]) == Ferstoarn == * [[1599]] - [[Marije fan Nassau-Dillenburg (1539-1599)|Maria fan Nassau-Dillenburg]], Dútsk ealfrouwe (* [[1599]]) * [[1849]] - [[Anne Brontë]], Ingelsk skriuwster en dichteresse (* [[1820]]) * [[1904]] - [[Skoppende Bear]] (''Kicking Bear''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1846]]) * [[1908]] - [[Ian Fleming]], Ingelsk skriuwer (* [[1964]]) * [[1915]] - [[Joseph Greenberg]], Amerikaansk taalkundige (* [[2001]]) * [[1941]] - [[Harm de Boer]], Frysk politikus (* [[1887]]) * 1941 - [[Theodor Siebs]], Dútsk taalkundige (* [[1862]]) * [[1953]] - [[Carl Sweezy]], Amerikaansk keunstner (* [[1881]]) * [[2017]] - [[John Wijdenbosch]], Nederlânsk-Surinaamsk akteur (* [[1973]]) * [[2019]] - [[Berber van der Geest]], Frysk ûnderwizer, dichteresse en skriuwster (* [[1938]]) * [[2022]] - [[Bujar Nishani]], Albaansk presidint (* [[1966]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Maaie|28]] lotxmx5n21ck69hxosy2lx2gqoyxqcv 0 649 1085225 1084287 2022-07-31T11:52:56Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1628]] - It gloednije [[VOC]]-[[skip]] de ''[[Batavia (skip)|Batavia]]'' slacht brek foar de westkust fan [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]]. * [[2006]] - Oerbringing fan 'e [[skryn|relykskryn]] mei it stoflik omskot fan de [[muonts]] en [[mystikus]] [[Tomas fan Kempen]] (±[[1380]]-[[1471]]) fan 'e bûten gebrûk stelde Michaeltsjerke nei de [[Basilyk fan Us Leaffrouwe-Tahimelopnimming (Swol)|Basilyk fan Us Leaffrouwe Tahimelopnimming]] yn [[Swol]]. * [[2006]] - [[Nederlânsk fuotbalalvetal ûnder 21|Nederlân]] wurdt kampioen by it [[Europeesk kampioenskip fuotbal ûnder 21|EK Fuotbal ûnder de 21]]. == Berne == * [[1738]] - kening [[George III fan Grut-Brittanje]], [[Ierlân]] en [[Hannover]] († [[1820]]) * [[1749]] - [[Adolphus Ypey]], Frysk botanikus, filosoof en dokter († [[1822]]) * [[1772]] - [[Radersma (oargelbouwers)|Jan Reinders Radersma]], Frysk oargelbouwer († [[1816]]) * [[1880]] - [[Theo van der Ploeg]], Frysk ûnderwizer en skriuwer († [[1940]]) * [[1844]] - [[Sybrandus Johannes Fockema Andreae (rjochtshistoarikus)|Sybrandus Johannes Fockema Andreae]], Frysk rjochtsgelearde en heechlearaar († [[1921]]) * [[1901]] - [[Tjomme Ynte Kingma Boltjes]], Nederlânsk heechlearaar algemiene en tapaste mikrobiology († [[2000]]) * [[1917]] - [[W.G. van de Hulst jr.]], Nederlânsk keunstskilder, byldhouwer, berneboekeskriuwer en yllustrator († [[2006]]) * [[1917]] - [[Meindert Koolstra]], Frysk spion yn de Twadde Wrâldoarloch († [[1944]]) * [[1927]] - [[André van den Heuvel]], Nederlânsk akteur en regisseur († [[2016]]) * [[1955]] - [[Sue Hodge]], Ingelsk aktrise * [[1956]] - [[Vera Siccard]], Flaamsk keunstneresse * [[1953]] - [[Anneke Zeinstra]], Frysk hurdrydster * [[1957]] - [[Anita Andriesen]], Frysk politika († [[2008]]) * [[1970]] - [[Gina Tolleson]], Amerikaansk model * [[1975]] - [[Angelina Jolie]] (Angelina Jolie Voight), Amerikaansk aktrise * [[1977]] - [[Ingrid Visser (follybalster)|Ingrid Visser]], Nederlânsk follybalster († [[2013]]) == Ferstoarn == * [[1134]] - kening [[Magnus I fan Sweden]] (* [[1106]]) * [[1316]] - kening [[Loadewyk X fan Frankryk]] (* [[1289]]) * [[1624]] - [[Rombertus van Uylenburgh]], Frysk jurist en politikus (* [[1554]]) * [[1752]] - [[Daniël Marot]], Nederlânsk graveur en arsjitekt (* [[1661]]) * [[1789]] - [[Loadewyk Joazef fan Frankryk]], Frânsk kroanprins (* [[1781]]) * [[1801]] - kening [[Karel Emmanuël IV fan Sardynje]] (* [[1751]]) * [[1838]] - [[Anselme Gaëtan Desmarest]], Frânsk biolooch (* [[1784]]) * [[1850]] - [[Maurits fan Oranje-Nassau (1843-1850)|Maurits fan Oranje-Nassau]], Nederlânsk prins (* [[1843]]) * [[1872]] - [[Johan Rudolph Thorbecke]], Nederlânsk politikus (* [[1798]]) * [[1941]] - keizer [[Willem II fan Dútslân]] (* [[1859]]) * [[1942]] - [[Reinhard Heydrich]], Dútsk militêr en oarlochsmisdiediger (* [[1904]]) * [[1969]] - [[Klaas Dijkstra (pseudowittenskipper)|Klaas Dijkstra]], Frysk amateurwittenskipper en morosoof (* [[1895]]) * [[1996]] - [[Leen Jongewaard]], Nederlânsk akteur en sjonger (* [[1927]]) * [[2006]] - [[Jan de Jong (oersetter)|Jan de Jong]], Frysk oersetter (* [[1921]]) * [[2012]] - [[Alexander Curly]], Nederlânsk sjonger en filmmakker (* [[1946]]) * [[2015]] - [[Albert West]], Nederlânsk sjonger (* [[1949]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Juny|04]] 3zm5rbnb16cu25idcjdly4jktgu537w 0 663 1085219 1084902 2022-07-31T11:47:17Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[741]] - [[Konstantyn V]] wurdt opfolger fan [[Leo III de Isauriër|Leo III]] as keizer fan it [[Byzantynske Ryk]]. * [[1417]] - Yn de [[slach by Okswertersyl]] wurde de [[Skieringers]] ûnder lieding fan [[Sikke Sjaarda]] ferslein troch de Alliearden (famylje [[Tom Brok]] en de stêd [[Grins (stêd)|Grins]]). * [[1815]] - [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] ferslein yn de [[Slach by Waterloo]]. * [[1835]] - De earste stien foar de [[Fermanje (Akkrum)|fermanje fan Akkrum]] wurdt lein. * [[1980]] - De film [[The Blues Brothers]] mei [[Dan Akroyd]], [[John Belushi]] en in grut tal fan [[Blues]] stjerren giet yn premjêre. * [[1966]] - Earste tillefyzje útstjoering fan it berneprogramma [[Rikkie en Slingertje]]. == Berne == * [[1318]] - [[Eleönoara fan Ingelân, hartoginne fan Gelre]] (Eleönoara fan Woodstock), hartoginne-gemalinne fan [[Hartochdom Gelre|Gelre]] († [[1355]]) * [[1617]] - [[Allaert van Everdingen]], Nederlânsk keunstskilder († [[1675]]) * [[1716]] - foarst [[Karel Edzard fan Eastfryslân]] († [[1744]]) * [[1831]] - [[Peter Nicolai Arbo]], Noarsk keunstskilder († [[1892]]) * [[1877]] - [[Thijs Rinsema]], Frysk skuonmakker en keunstner († [[1947]]) * [[1920]] - [[Mario Beccaria]], Italjaansk politikus († [[2003]]) * [[1923]] - [[Herman Krebbers]], Nederlânsk fioelist en muzykpedagooch. († [[2018]]) * [[1932]] - [[Rink van der Velde]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[2001]]) * [[1942]] - [[Roger Ebert]], Amerikaansk filmkritikus († [[2013]]) * 1942 - [[Paul McCartney]], Ingelsk sjonger en muzikant * [[1946]] - [[Wout Muller]], Nederlânsk keunstskilder († [[2000]]) * [[1946]] - [[Hanny Alders]], Nederlânsk skriuwster († [[2010]]) * [[1950]] - [[Heddy Lester]], Frysk sjongster en aktrise * [[1952]] - [[Hanneke de Jong]], Frysk skriuwster en ûnderwizeresse * [[1971]] - [[Domonique Simone]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1979]] - [[Georgina Kwakye]], Nederlânsk aktrise en presintatrise * [[1981]] - [[Egbert-Jan Weeber]], Nederlânsk akteur == Ferstoarn == * [[1580]] - [[Juliana fan Stolberch]], Dútsk ealfrouwe (mem fan [[Willem fan Oranje]]) (* [[1506]]) * [[1749]] - [[Jacob Gilles]], Nederlânsk politikus (* [[1691]]) * [[1928]] - [[Roald Amundsen]], Noarsk ûntdekkingsreizger (* [[1872]]) * [[1936]] - [[Maksim Gorki]], Russysk skriuwer (* [[1868]]) * [[1945]] - [[Andries Gaastra (1879-1945)|Andries Gaastra]], grûnlizzer fan it [[Batavus]]fabryk (* [[1879]]) * [[1956]] - [[Tjipke Postma]], Frysk skipper en folksdichter (* [[1866]]) * [[1996]] - [[Glenmor]], Bretonsk sjonger (* [[1931]]) * [[2007]] - [[Janny van der Knoop]], Frysk skriuwster (* [[1925]]) * [[2009]] - [[Hortensia Bussi]], Sileensk presidintsfrou (* [[1914]]) * [[2011]] - [[Jelena Bonner]], Sovjet dissidinte (* [[1923]]) * [[2012]] - [[Lina Haag]], Dútsk fersetsstriidster (* [[1907]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Juny|18]] nucfmc5rpgyxjywtpn5sc21w6wvvea5 0 664 1085097 1084105 2022-07-30T14:03:35Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[240 f.Kr.]] - De [[Griken|Aldgrykske]] [[wiskundige]] [[Eratostenes]] berekkenet de omtrek fan 'e [[Ierde]]. * [[1369]] - [[Filips de Stoute]], [[hartoch]] fan [[Hartochdom Boergonje|Boergonje]], [[boask]]et oan [[Margareta fan Male]], de [[erfdochter|iennichste erfgenamte]] fan [[Loadewyk fan Male]], de [[greve]] fan [[Greefskip Flaanderen|Flaanderen]]. * [[1767]] - De [[boer]] en [[herberge|herbergier]] [[Jean Chastel]] sjit it [[Bist fan Gévaudan]] dea, dat súdlik-sintraal [[Frankryk]] trije jier lang terrorisearre en mear as hûndert minsken de dea ynjage hat. * [[1850]] - Yn 'e [[Sweden|Sweedske]] [[haadstêd]] [[Stokholm]] wurdt it [[houlik]] sletten tusken [[kroanprins]] [[Karel XV fan Sweden|Karel fan Sweden]] en [[prinsesse]] [[Louise fan Oranje-Nassau, keninginne fan Sweden|Louise fan Oranje-Nassau]]. * [[1961]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[protektoraat]] [[Koeweit]] wurdt ûnôfhinklik. * [[1964]] - De [[fuotbal]]klub [[SK Cambuur Ljouwert]] wurdt oprjochte. * [[2000]] - De [[Grut-Brittanje|Britske]] [[dûane]] fynt yn [[Dover (Ingelân)|Dover]] de lichems fan 58 yllegale [[Sina|Sinezen]] yn in [[Nederlân]]ske [[frachtwein]]. * [[2001]] - De [[Nederlânsktalige Wikipedy]] giet los. == Berne == * [[1566]] - kening [[Jakobus I fan Ingelân]] († [[1625]]) * [[1623]] - [[Blaise Pascal]], Frânsk wiskundige († [[1662]]) * [[1811]] - [[Jacob Dirks]], jurist, politikus en Frysk foaroanman († [[1892]]) * [[1869]] - [[Samuel Azarja Rudelsheim]], opperrabbyn fan Fryslân († [[1918]]) * [[1892]] - [[Hendrik van Houten]], ûnderwizer, sjoernalist, politikus en Frysk beweger († [[1952]]) * [[1919]] - [[Pauline Kael]], Amerikaansk filmkritika († [[2001]]) * [[1924]] - [[Sybren Polet]], Nederlânsk dichter († [[2015]]) * [[1925]] - [[Carol W. Voges]], Nederlânsk yllustrator en skriuwer († [[2001]]) * [[1942]] - [[Mûammar al-Kadaffi]], presidint fan [[Lybje]] († [[2011]]) * [[1947]] - [[Salman Rushdie]], Ingelsk skriuwer * [[1950]] - [[Gryt van Duinen]], Frysk sjoernaliste, programmamakster en politika * [[1962]] - [[Peter Bradshaw]], Ingelsk filmkritikus * [[1968]] - [[Chantilly Lace]], Amerikaansk pornoaktrise († [[2008]]) * [[1985]] - [[Carmel Moore]], Ingelsk pornoaktrise * [[1986]] - [[Sjoerd Huisman]], Nederlânsk maratonrider († [[2013]]) * [[1987]] - [[Crista Moore (pornografysk aktrise)|Crista Moore]], Amerikaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1838]] - [[Binnert Tinga]], Frysk tekenmaster en keunstskilder (* [[1785]]) * [[1867]] - keizer [[Maksimiliaan fan Meksiko]] (* [[1832]]) * [[1934]] - prins [[Bernard fan Lippe (1872-1934)|Bernard fan Lippe]], Dútsk ealman en heit fan [[Bernhard fan Lippe-Biesterfeld]] (* [[1872]]) * [[1937]] - [[J.M. Barrie]], Skotsk skriuwer (* [[1860]]) * [[1954]] - [[Sjouke de Zee]], Frysk skriuwer en propagandist (* [[1892]]) * [[1976]] - [[Egbert Reitsma]], Nederlânsk arsjitekt (* [[1892]]) * [[2011]] - [[Hannes Weiss]], Nederlânsk Roma-lieder (* [[1928]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Juny|19]] tipim5bw9lex7hi6n6h92q6v0be1ajt 0 707 1085123 1076058 2022-07-30T14:21:57Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1403]] - It [[Hartochdom Brâbân|Brabânske]] [[feodaal stelsel|lien]] [[Barony fan Breda|Breda]] komt troch it [[houlik]] fan [[Jehanna fan Polanen]] mei [[Ingelbrecht I fan Nassau]] yn it besit fan it [[Hûs Nassau]]. Ek grutte lânerijen yn oare parten fan Brabân en yn [[Hollân]] komme oan 'e Nassaus. Dit is it begjin fan 'e bân fan it [[Dútslân|Dútske]] Hûs Nassau mei de [[Nederlannen]]. * [[1674]] - In [[tornado]] teheisteret de [[stêd]] [[Utert (stêd)|Utert]]; it [[skip (arsjitektuer)|skip]] fan 'e [[Dom fan Utert|Domtsjerke]] stoart yn, mei as gefloch dat de [[toer (bouwurk)|toer]] folslein los fan it [[koar (arsjitektuer)|koar]] komt te stean. Ek de [[Piterstsjerke (Utert)|Piterstsjerke]] rekket slim skansearre. * [[1714]] - Mei it ferstjerren fan [[keninginne]] [[Anne fan Grut-Brittanje|Anne]] einiget yn [[Grut-Brittanje]] it [[regear]] fan it [[Hûs Stuart]]. * [[1793]] - De earste lingte fan 'e [[meter]] wurdt yn [[Frankryk]] [[wet]]lik fêstlein. * [[1874]] - Under de [[Ekspedysje nei de Black Hills]], dy't útfierd wurdt troch it [[Amerikaanske 7e Kavaleryrezjimint]] fan [[luitenant-kolonel]] [[George Armstrong Custer]], wurdt yn 'e [[Black Hills]], op lân dat hillich is foar de [[Lakota (folk)|Lakota]]-[[Yndianen]], [[goud]] fûn. Dit hat de [[Goudkoarts fan de Black Hills]] ta gefolch. * [[1976]] - Sluting fan 'e [[Olympyske Simmerspullen 1976|Olympyske Simmerspullen]] yn [[Montreal]]. * [[2007]] - De [[PC 2007|150e edysje]] fan 'e [[PC]] wurdt holden yn [[Frjentsjer]]. == Berne == * [[126]] - keizer [[Pertinaks|Publius Helvius Pertinaks]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[193]]) * [[1410]] - greve [[Jan IV fan Nassau-Dillenburg]] († [[1475]]) * [[1495]] - [[Jan van Scorel]], Nederlânsk keunstskilder († [[1562]]) * [[1809]] - [[William Barret Travis]], Amerikaansk militêr († [[1836]]) * [[1819]] - [[Herman Melville]], Amerikaansk skriuwer († [[1891]]) * [[1893]] - [[Yme van der Meer]], Aldste persoan fan Fryslân († [[2001]]) * [[1914]] - [[Ru Clevering]], Nederlânsk politikus († [[2013]]) * [[1930]] - [[Karoly Grosz]], premier fan [[Hongarije]] († [[1996]]) * [[1934]] - [[Gerrit Krol (skriuwer)|Gerrit Krol]], Nederlânsk skriuwer en dichter († [[2013]]) * [[1936]] - [[Yves Saint Laurent]], Frânsk moade-ûntwerper († [[2008]]) * [[1948]] - [[David Gemmell]], Ingelsk skriuwer († [[2006]]) * [[1962]] - [[Gertjan Verbeek]], Nederlânsk fuotballer en fuotbaltrener * [[1976]] - [[Gerard Boersma]], Frysk keunstskilder * [[1991]] - [[Veronica Rodriguez]], Fenezolaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1137]] - kening [[Loadewyk VI fan Frankryk]] (* [[1081]]) * [[1190]] - greve [[Floaris III fan Hollân]] (* [[1139]]) * [[1592]] - [[Hessel fan Aysma]], Frysk jurist en steatsman (* [[1527]]/[[1528]]) * [[1903]] - [[Calamity Jane]], Amerikaansk froulik pionier (* [[1852]]) * [[2016]] - [[Harrie Langman]], Nederlânsk ekonoom en politikus (* [[1931]]) * [[2018]] - [[Hannie van Leeuwen]], Nederlânsk politika (* [[1926]]) * [[2020]] - [[Wilford Brimley]], Amerikaansk akteur (* [[1934]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Augustus|01]] r3kx2j4qsmb0bkj905bpwqh8m3np1g7 1085145 1085123 2022-07-30T14:37:04Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1403]] - It [[Hartochdom Brâbân|Brabânske]] [[feodaal stelsel|lien]] [[Barony fan Breda|Breda]] komt troch it [[houlik]] fan [[Jehanna fan Polanen]] mei [[Ingelbrecht I fan Nassau]] yn it besit fan it [[Hûs Nassau]]. Ek grutte lânerijen yn oare parten fan Brabân en yn [[Hollân]] komme oan 'e Nassaus. Dit is it begjin fan 'e bân fan it [[Dútslân|Dútske]] Hûs Nassau mei de [[Nederlannen]]. * [[1674]] - In [[tornado]] teheisteret de [[stêd]] [[Utert (stêd)|Utert]]; it [[skip (arsjitektuer)|skip]] fan 'e [[Dom fan Utert|Domtsjerke]] stoart yn, mei as gefloch dat de [[toer (bouwurk)|toer]] folslein los fan it [[koar (arsjitektuer)|koar]] komt te stean. Ek de [[Piterstsjerke (Utert)|Piterstsjerke]] rekket slim skansearre. * [[1714]] - Mei it ferstjerren fan [[keninginne]] [[Anne fan Grut-Brittanje|Anne]] einiget yn [[Grut-Brittanje]] it [[regear]] fan it [[Hûs Stuart]]. * [[1793]] - De earste lingte fan 'e [[meter]] wurdt yn [[Frankryk]] [[wet]]lik fêstlein. * [[1874]] - Under de [[Ekspedysje nei de Black Hills]], dy't útfierd wurdt troch it [[Amerikaanske 7e Kavaleryrezjimint]] fan [[luitenant-kolonel]] [[George Armstrong Custer]], wurdt yn 'e [[Black Hills]], op lân dat hillich is foar de [[Lakota (folk)|Lakota]]-[[Yndianen]], [[goud]] fûn. Dit hat de [[Goudkoarts fan de Black Hills]] ta gefolch. * [[1976]] - Sluting fan 'e [[Olympyske Simmerspullen 1976|Olympyske Simmerspullen]] yn [[Montreal]]. * [[2007]] - De [[PC 2007|150e edysje]] fan 'e [[PC]] wurdt holden yn [[Frjentsjer]]. == Berne == * [[126]] - keizer [[Pertinaks|Publius Helvius Pertinaks]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[193]]) * [[1410]] - greve [[Jan IV fan Nassau-Dillenburg]] († [[1475]]) * [[1495]] - [[Jan van Scorel]], Nederlânsk keunstskilder († [[1562]]) * [[1809]] - [[William Barret Travis]], Amerikaansk militêr († [[1836]]) * [[1819]] - [[Herman Melville]], Amerikaansk skriuwer († [[1891]]) * [[1893]] - [[Yme van der Meer]], Aldste persoan fan Fryslân († [[2001]]) * [[1913]] - [[Cees Egas]], Frysk politikus († [[2001]]) * [[1914]] - [[Ru Clevering]], Nederlânsk politikus († [[2013]]) * [[1930]] - [[Karoly Grosz]], premier fan [[Hongarije]] († [[1996]]) * [[1934]] - [[Gerrit Krol (skriuwer)|Gerrit Krol]], Nederlânsk skriuwer en dichter († [[2013]]) * [[1936]] - [[Yves Saint Laurent]], Frânsk moade-ûntwerper († [[2008]]) * [[1948]] - [[David Gemmell]], Ingelsk skriuwer († [[2006]]) * [[1962]] - [[Gertjan Verbeek]], Nederlânsk fuotballer en fuotbaltrener * [[1976]] - [[Gerard Boersma]], Frysk keunstskilder * [[1991]] - [[Veronica Rodriguez]], Fenezolaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1137]] - kening [[Loadewyk VI fan Frankryk]] (* [[1081]]) * [[1190]] - greve [[Floaris III fan Hollân]] (* [[1139]]) * [[1592]] - [[Hessel fan Aysma]], Frysk jurist en steatsman (* [[1527]]/[[1528]]) * [[1903]] - [[Calamity Jane]], Amerikaansk froulik pionier (* [[1852]]) * [[2016]] - [[Harrie Langman]], Nederlânsk ekonoom en politikus (* [[1931]]) * [[2018]] - [[Hannie van Leeuwen]], Nederlânsk politika (* [[1926]]) * [[2020]] - [[Wilford Brimley]], Amerikaansk akteur (* [[1934]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Augustus|01]] sgrvqueswqbm8utw5f0ev7c2t77jyas 0 713 1085120 1084880 2022-07-30T14:19:27Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1495]] - [[Dimter]] en [[Kampen]] wurde op 'e [[Ryksdei]] te [[Worms (stêd)|Worms]] troch [[keizer]] [[Maksimiliaan I fan it Hillige Roomske Ryk]] ta [[Ryksstêd]]en beneamd. * [[1980]] - [[Viditel]] giet fan start, in soarte fan foarrinner fan it [[ynternet]], giet fan start. Troch de hege kosten sil it gjin súkses wurde. == Berne == [[Image:Willem Frederik van Nassau.jpg|right|thumb|150px|[[Willem Freark fan Nassau-Dietz]].]] * [[1613]] - [[Willem Freark fan Nassau-Dietz]], steedhâlder fan [[Fryslân]], [[Grinslân]] en [[Drinte]] († [[1664]]) * [[1693]] - keizerinne [[Anna fan Ruslân]] († [[1740]]) * [[1845]] - [[Petrus Johannes Vegelin van Claerbergen]], Frysk bestjoerder en hoftsjinner († [[1918]]) * [[1876]] - [[Mata Hari]] (Margaretha Zelle), Frysk dûnseresse, stripper en spionne († [[1917]]) * [[1887]] - [[Albert Wybenga]], Frysk skriuwer († [[1954]]) * [[1905]] - [[Appel Ooiman]], Frysk roeier († [[1971]]) * [[1903]] - [[Louis Leakey]], Ingelsk-Keniaansk argeolooch en paleöntolooch († [[1972]]) * [[1918]] - [[Kees Buddingh']], Nederlânsk dichter († [[1985]]) * [[1920]] - [[Klaas Koopmans]], Frysk keunstskilder († [[2006]]) * 1920 - [[Françoise Adret]], Frânsk dûnseres en koreografe († [[2018]]) * [[1922]] - [[Jan van Hoof]], Nederlânsk fersetsman († [[1944]]) * [[1927]] - [[Ien van den Heuvel]], Nederlânsk politikus († [[2010]]) * [[1931]] - [[Nils Århammar]], Sweedsk taalkundige († [[2022]]) * [[1932]] - [[Abebe Bikila]], Etiopysk atleet († [[1973]]) * 1932 - [[Rien Poortvliet]], Nederlânsk yllustrator († [[1995]]) * [[1935]] - [[Yoná Magalhães]] Brazyljaansk aktrise († [[2015]]) * [[1937]] - [[John Kuipers]], Nederlânsk akteur, dûnser en koreograaf († [[2013]]) * [[1952]] - [[Kees Kist]], Nederlânsk fuotballer * [[1958]] - [[Bruce Dickinson]], Ingelsk sjonger * [[1967]] - [[Jolanda Grimbergen]], Nederlânsk hurdrydster * [[1984]] - [[Yun Hyon-seok]], Súdkoreaansk skriuwer en miskerjochte-aktivist († [[2003]]) * [[1985]] - [[Margot Boer]], Frysk reedrydster * [[1987]] - [[Nieve Jennings]], Skotsk model * [[1988]] - [[Anikka Albrite]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1989]] - [[Lennart Adema]], Frysk keatser en fuotballer == Ferstoarn == * [[461]] - keizer [[Majorianus]] fan it [[Westromeinske Ryk]] (* ±[[420]]) * [[1028]] - kening [[Alfûns V fan Leön]] (Alfûns de Nommele) (* [[994]]) * [[1391]] - [[Okko I tom Brok]], East-Frysk kriichshear en haadling (* [[1345]]). <small>''(Bertejier ûnwis)''</small> * [[1639]] - [[Maarten van den Hove]], Nederlânsk wiskundige en stjerrekundige (* [[1605]]) * [[1643]] - [[Hendrik Brouwer]], Nederlânsk koloniaal bestjoerder (* [[1581]]) * [[1693]] - foarst [[Jehan George II fan Anhalt-Dessau]] (* [[1627]]) * [[1921]] - [[Aleksander Blok]], Russysk dichter (* [[1880]]) * [[1936]] - [[Johannes Kuiken]], Frysk drukker, útjouwer en polityk aktivist (* [[1860]]) * [[1957]] - [[Oliver Hardy]], Amerikaansk komyk en akteur (* [[1892]]) * [[1982]] - [[Johannes Vegter]], Nederlânsk arsjitekt (* [[1908]]) * [[2001]] - [[Yme van der Meer]], Aldste persoan fan Fryslân (* [[1893]]) * [[2010]] - [[Manon Alving]], Frysk aktrise (* [[1923]]) * [[2014]] - [[Cristina Deutekom]], Nederlânsk operasjongster (* [[1931]]) * [[2020]] - [[Naima El Bezaz]], Marokkaansk-Nederlânsk skriuwster (* [[1974]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Augustus|07]] pcipxqd4gmfv19hie9ty601nqbz0n8u 0 726 1085129 1084575 2022-07-30T14:26:31Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1559]] - [[Freark II fan Denemark|Freark II]] wurdt ta [[kening]] fan [[Denemark]] kroane. * [[1672]] - [[Riedpinsjonaris]] fan [[Hollân]] [[Johan de Witt]] en syn broer [[Cornelis de Witt]], lid fan 'e [[Steaten-Generaal fan de Nederlannen|Steaten-Generaal]], wurde yn [[De Haach]] [[lynchen|lyncht]] troch kliber breinroere lju. * [[1960]] - [[Senegal]] ferklearret him [[ûnôfhinklik]] fan 'e [[Federaasje fan Maly]]. * [[1991]] - [[Estlân]] ropt de ûnôfhinklikheid út en makket him los fan 'e [[Sovjet-Uny]]. * [[1994]] - Iepening fan it [[Abe Lenstra stadion]] op [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]]. * [[2007]] - [[Futsal Ljouwert]] feroaret syn namme yn [[Futsal Cambuur]].<ref>[http://www1.omropfryslan.nl/Dossier_Cambuur_41562.aspx Omrop Fryslân: Futsal Ljouwert wurdt Cambuur]</ref> * [[2018]] - De [[Nederlân]]ske [[swimmer]] en [[Olympyske Spullen|Olympysk kampioen]] [[Maarten van der Weijden]] moat nei 55&nbsp;[[oere]]n en 163&nbsp;[[km]] by [[Burdaard]] syn [[11stêdeswimtocht (2018)|11stêdeswimtocht]] opjaan, wêrby't er besocht om [[swimmen]]d de rûte fan 'e [[Alvestêdetocht]] ôf te lizzen. Hy hat dêrmei mea as [[€]]2,5 miljoen ynsammele foar it [[KWF Kankerbestriding]]. (Neitiid rint dat bedrach noch op ta €4,5 miljoen.) == Berne == * [[1517]] - [[Antoine Perrenot de Granvelle]], biskop fan [[Atert]] en riedshear fan 'e Spaanske lânfâden fan 'e [[Nederlannen]] († [[1586]]) * [[1722]] - [[Dirk Lenige]], [[Makkum]]er dichter († [[1798]]) * [[1833]] - [[Benjamin Harrison]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1901]]) * [[1890]] - [[H.P. Lovecraft]], Amerikaansk skriuwer († [[1937]]) * [[1898]] - [[Vilhelm Moberg]], Sweedske skriuwer († [[1973]]) * [[1910]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjolooch en dichter († [[2001]]) * [[1920]] - [[Daniel Dykstra]], Amerikaansk politikus († [[1999]]) * [[1922]] - [[Frans de Munck]] (byneamd 'de Swarte Panter'), Nederlânsk fuotballer († [[2010]]) * [[1923]] - [[Jim Reeves]], Amerikaansk sjonger († [[1964]]) * [[1927]] - [[Truus Postma]], Frysk dokter en pro-eutanasyaktiviste († [[2014]]) * [[1931]] - [[Anne Hellinga]], Frysk skriuwer († [[2004]]) * [[1941]] - [[Slobodan Milošević]], presidint fan [[Servje]] en [[Joegoslaavje]] († [[1941]]) * [[1948]] - [[Robert Plant]], Ingelsk sjonger * [[1959]] - [[Menno Lievers]], Frysk atleet, filosoof en sjoernalist == Ferstoarn == * [[1153]] - [[Bernard fan Clairvaux]], Frânsk hillige en herfoarmer fan 'e kleasteroarder fan 'e [[Sistersjinzers]] (* [[1090]]) * [[1912]] - [[William Booth]], Ingelsk predikant en stifter fan it [[Leger des Heils]] (* [[1829]]) * [[1914]] - paus [[Pius X]] (* [[1835]]) * [[1920]] - [[Anders Zorn]], Sweedsk keunstner (* [[1860]]) * [[1980]] - [[Joe Dassin]], Amerikaansk-Frânsk muzikant en skriuwer (* [[1938]]) * [[1995]] - [[Hugo Pratt]], Italjaansk striptekener (* [[1927]]) * [[2008]] - [[Joets]], Frysk muzikant (* [[1931]]) * [[2013]] - [[Elmore Leonard]], Amerikaansk skriuwer (* [[1925]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Augustus|20]] qutx413y9jfztqsrzxgc0l26minvopw 0 741 1085124 1075942 2022-07-30T14:23:18Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1797]] - [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] stiftet de [[Liguryske Republyk]] en de [[Sisalpynske Republyk]] * [[1870]] - Keizer [[Napoleon III van Frankryk]] wurdt ôfset. De [[Tredde Republyk]] wurdt útroppen. * [[1882]] - [[Thomas Edison]] skeakelt de earste elektrisiteitsfoarsjenning yn, wêrmei't 59 klanten yn Manhattan 110 [[Volt (ienheid)|Volt]] lykstroom krije. * [[1888]] - [[George Eastman]] registrearret de namme [[Kodak]], en krijt in [[oktroai]] foar syn [[kamera]], dy't in filmrôltsje brûkt. * [[1954]] - It [[stânbyld]] fan [[Bartje]] wurdt ûnthuld yn [[Assen]]. == Berne == * [[1241]] - kening [[Aleksander III fan Skotlân]] († [[1286]]) * [[1596]] - [[Constantijn Huygens]], Nederlânsk wittenskipper, dichter, komponist, arsjitekt en diplomaat († [[1687]]) * [[1729]] - kroanprins [[Loadewyk fan Frankryk (1729-1765)|Loadewyk Ferdinand fan Frankryk]] († [[1765]]) * [[1775]] - [[Jean-François Le Gonidec]], Bretonsk taalkundige († [[1838]]) * [[1803]] - [[Radersma (oargelbouwers)|Pieter Jans Radersma]], Frysk oargelbouwer († [[1851]]) * [[1838]] - [[Donald McIntosh (militêr)|Donald McIntosh]], Kanadeesk-Amerikaansk militêr († [[1876]]) * [[1852]] - [[Eilif Peterssen]], Noarsk keunstskilder († [[1928]]) * [[1869]] - [[Geart Aeilco Wumkes]], Frysk predikant en bibeloersetter († [[1954]]) * [[1890]] - [[Gerrit Roorda]], Frysk politikus en polityk aktivist († [[1977]]) * [[1911]] - [[Maria van Buijtenen]], Frysk politkus, skiedkundige en argivaris († [[1977]]) * [[1916]] - [[Feyo Schelto Sixma van Heemstra]] (Homme Eerntsma), Frysk skriuwer en keunsthistoarikus († [[1994]]) * [[1934]] - [[Helga Ruebsamen]], Nederlânsk auteur († [[2016]]) * [[1942]] - [[Jan Pol]], Nederlânsk-Amerikaansk bistedokter en realitypersoanlikheid * [[1945]] - [[Tiny Terpstra-Sluyter]], Frysk keunstskilderesse († [[2015]]) * [[1956]] - [[Paul Christiaan Bos]], Nederlânsk keunstner * [[1981]] - [[Beyoncé Knowles]], Amerikaansk sjongster == Ferstoarn == * [[1037]] - kening [[Bermudo III fan Leön]] (* [[1017]]) * [[1588]] - [[Robert Dudley, greve fan Leicester]], Ingelsk ealman en lânfâd fan 'e [[Nederlannen]] (* [[1533]]) * [[1907]] - [[Edvard Grieg]], Noarsk komponist (* [[1843]]) * [[1935]] - [[Ids Jousma]], Frysk keatser (* [[1900]]) * [[1963]] - [[Robert Schuman]], premier fan [[Frankryk]] (* [[1886]]) * [[1965]] - [[Albert Schweitzer]], Dútsk dokter, teolooch, filosoof, ûntwikkelingswurker en Nobelpriiswinner (* [[1875]]). * [[2001]] - [[Jan Haite Riemersma]], Frysk politikus (* [[1919]]) * [[2007]] - [[Gerard Poiesz]], Frysk ûndernimmer, mei-oprjochter [[Poiesz Supermerken]] (* [[1921]]) * [[2011]] - [[Jouke Klazes Bakker]], Frysk konsintraasjekampoerlibbene (* [[1923]]) * [[2014]] - [[Gerrit Kouwenaar]], Nederlânsk dichter (* [[1923]]) * [[2018]] - [[Jurjen van der Kooi]], Frysk folklorist (* [[1943]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Septimber|04]] 1g6ytzdqpugf1afyftl9cr99367dlmc 0 742 1085127 1076316 2022-07-30T14:25:14Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +2 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1123]] - De [[abdij]] fan [[Sint-Winoksbergen]], yn [[Greefskip Flaanderen|Flaanderen]], baarnt ôf. * [[1800]] - [[Malta]], dat troch de [[Frankryk|Frânsen]] beset wie, falt yn 'e hannen fan 'e [[Grut-Brittanje|Britten]]. * [[1910]] - De [[natuerkundige]] [[Maria Curie-Skłodowska]] slagget deryn om yn har [[laboratoarium]] yn [[Parys]] inkele [[gram]]men [[radium]] oan te meitsjen. * [[1927]] - Yn [[Delft]] wurdt it [[Wetterloopkundich Laboratoarium]] iepene. * [[1944]] - De [[Alliëarden]] befrije [[Brussel (stêd)|Brussel]] fan 'e [[nazy-Dútslân|Dútske besetting]]. * 1944 - [[Mâle Tiisdei]]: [[Nederlân]] wachtet om 'e nocht op 'e befrijers. * [[1980]] - Tusken [[Itaalje]] en [[Switserlân]] wurdt de [[Gotthardtunnel]] foar it [[auto]]ferkear iepene. * [[1991]] - De [[Sovjet-Uny]] hâldt op te bestean. Ek de fjouwer dielrepubliken dy't noch net de ûnôfhinklikheid útroppen hawwe ([[Ruslân]], [[Kazachstan]], [[Tadzjikistan]] en [[Turkmenistan]]) wurde no ûnôfhinklik. * [[1995]] - Undergrûnske [[kearnproef]] fan [[Frankryk]] op it [[atol]] [[Mururoa]], yn [[Frânsk-Polyneezje]]. * [[2003]] - In 65-jierige man út [[Ryptsjerk]] wurdt oanholden; hy jout ta de [[ûntfierder]] te wêzen fan 'e 11-jierige [[Lusanne van der Gun]] út [[Aldeberkeap]]. == Berne == * [[1187]] - kening [[Loadewyk VIII fan Frankryk]] († [[1226]]) * [[1638]] - kening [[Loadewyk XIV fan Frankryk]] († [[1715]]) * [[1722]] - karfoarst [[Freark Kristiaan fan Saksen (karfoarst)|Freark Kristiaan fan Saksen]] († [[1763]]) * [[1722]] - [[Boelardus Augustinus fan Boelens]], Frysk dichter († [[1777]]) * [[1733]] - [[Christoph Martin Wieland]], Dútsk skriuwer († [[1813]]) * [[1735]] - [[Johann Christian Bach]], Dútsk komponist († [[1782]]) * [[1771]] - hartoch [[Karel fan Eastenryk-Teschen]], lânfâd fan 'e [[Eastenrykske Nederlannen]] († [[1847]]) * [[1816]] - [[Johannes Bieruma Oosting]], Frysk politikus en steatsman († [[1885]]) * [[1837]] - [[Jan van Swinderen]], Frysk politikus en boargemaster († [[1902]]) * [[1847]] - [[Jesse James]], Amerikaansk bandyt († [[1882]]) * [[1913]] - [[Conny Stuart]] (Cornelia van Meijgaard), Nederlânsk sjongster, aktrise en kabaretiêre († [[2010]]). * [[1933]] - [[Jaap Zijlstra]], Nederlânsk dichter, skriuwer en predikant († [[2015]]) * [[1944]] - [[Lolle van Houten]], Frysk bokser, sportskoallehâlder en strjitmakker († [[2008]]) * [[1946]] - [[Loudon Wainwright III]], Amerikaansk sjonger, lietsjeskriuwer en humorist * [[1946]] - [[Freddie Mercury]], Ingelsk sjonger († [[1991]]) * [[1946]] - [[Auke Bijlsma]], Frysk politikus († [[2012]]) * [[1948]] - [[Kim H. Veltman]], Frysk histoarikus († [[2020]]) * [[1966]] - [[Ronald Zoodsma]], Frysk follyballer * [[1986]] - [[Ignatiy Vishnevetsky]], Russysk-Amerikaansk filmkritikus en essayist == Ferstoarn == * [[1235]] - hartoch [[Hindrik I fan Brabân]] (* ±[[1165]]) * [[1701]] - kening [[Jakobus II fan Ingelân|Jakobus II fan Ingelân, Skotlân en Ierlân]] (* [[1633]]) * [[1857]] - [[Auguste Comte]], Frânsk filosoof en sosjolooch (* [[1798]]) * [[1877]] - [[Mâl Hynder]] (''Crazy Horse''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1840]]) * [[1905]] - [[Reitsje-de-Wolkens-Oan]] (''Touch-the-Clouds''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1838]]) * [[1970]] - [[Jochen Rindt]], Eastenryks autokoereur (* [[1942]]) * [[5 septimber|5]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjolooch en dichter (* [[1910]]) * [[5 septimber|5]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder (* [[1912]]) * [[2010]] - [[Corneille]], Waalsk keunstskilder (* [[1922]]) * [[2017]] - [[Nico Bloembergen]], Nederlânsk-Amerikaansk natuerkundige en Nobelpriiswinner (* [[1920]]) * [[2018]] - [[Freddie Oversteegen]], Nederlânsk fersetsstriidster (* [[1925]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Septimber|05]] d5pga5gc1uzoc1r8xnw1vr3ru8qoyyy 1085128 1085127 2022-07-30T14:25:41Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ te snel ferkearde knop wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1123]] - De [[abdij]] fan [[Sint-Winoksbergen]], yn [[Greefskip Flaanderen|Flaanderen]], baarnt ôf. * [[1800]] - [[Malta]], dat troch de [[Frankryk|Frânsen]] beset wie, falt yn 'e hannen fan 'e [[Grut-Brittanje|Britten]]. * [[1910]] - De [[natuerkundige]] [[Maria Curie-Skłodowska]] slagget deryn om yn har [[laboratoarium]] yn [[Parys]] inkele [[gram]]men [[radium]] oan te meitsjen. * [[1927]] - Yn [[Delft]] wurdt it [[Wetterloopkundich Laboratoarium]] iepene. * [[1944]] - De [[Alliëarden]] befrije [[Brussel (stêd)|Brussel]] fan 'e [[nazy-Dútslân|Dútske besetting]]. * 1944 - [[Mâle Tiisdei]]: [[Nederlân]] wachtet om 'e nocht op 'e befrijers. * [[1980]] - Tusken [[Itaalje]] en [[Switserlân]] wurdt de [[Gotthardtunnel]] foar it [[auto]]ferkear iepene. * [[1991]] - De [[Sovjet-Uny]] hâldt op te bestean. Ek de fjouwer dielrepubliken dy't noch net de ûnôfhinklikheid útroppen hawwe ([[Ruslân]], [[Kazachstan]], [[Tadzjikistan]] en [[Turkmenistan]]) wurde no ûnôfhinklik. * [[1995]] - Undergrûnske [[kearnproef]] fan [[Frankryk]] op it [[atol]] [[Mururoa]], yn [[Frânsk-Polyneezje]]. * [[2003]] - In 65-jierige man út [[Ryptsjerk]] wurdt oanholden; hy jout ta de [[ûntfierder]] te wêzen fan 'e 11-jierige [[Lusanne van der Gun]] út [[Aldeberkeap]]. == Berne == * [[1187]] - kening [[Loadewyk VIII fan Frankryk]] († [[1226]]) * [[1638]] - kening [[Loadewyk XIV fan Frankryk]] († [[1715]]) * [[1722]] - karfoarst [[Freark Kristiaan fan Saksen (karfoarst)|Freark Kristiaan fan Saksen]] († [[1763]]) * [[1722]] - [[Boelardus Augustinus fan Boelens]], Frysk dichter († [[1777]]) * [[1733]] - [[Christoph Martin Wieland]], Dútsk skriuwer († [[1813]]) * [[1735]] - [[Johann Christian Bach]], Dútsk komponist († [[1782]]) * [[1771]] - hartoch [[Karel fan Eastenryk-Teschen]], lânfâd fan 'e [[Eastenrykske Nederlannen]] († [[1847]]) * [[1816]] - [[Johannes Bieruma Oosting]], Frysk politikus en steatsman († [[1885]]) * [[1837]] - [[Jan van Swinderen]], Frysk politikus en boargemaster († [[1902]]) * [[1847]] - [[Jesse James]], Amerikaansk bandyt († [[1882]]) * [[1913]] - [[Conny Stuart]] (Cornelia van Meijgaard), Nederlânsk sjongster, aktrise en kabaretiêre († [[2010]]). * [[1933]] - [[Jaap Zijlstra]], Nederlânsk dichter, skriuwer en predikant († [[2015]]) * [[1944]] - [[Lolle van Houten]], Frysk bokser, sportskoallehâlder en strjitmakker († [[2008]]) * [[1946]] - [[Loudon Wainwright III]], Amerikaansk sjonger, lietsjeskriuwer en humorist * [[1946]] - [[Freddie Mercury]], Ingelsk sjonger († [[1991]]) * [[1946]] - [[Auke Bijlsma]], Frysk politikus († [[2012]]) * [[1948]] - [[Kim H. Veltman]], Frysk histoarikus († [[2020]]) * [[1966]] - [[Ronald Zoodsma]], Frysk follyballer * [[1986]] - [[Ignatiy Vishnevetsky]], Russysk-Amerikaansk filmkritikus en essayist == Ferstoarn == * [[1235]] - hartoch [[Hindrik I fan Brabân]] (* ±[[1165]]) * [[1701]] - kening [[Jakobus II fan Ingelân|Jakobus II fan Ingelân, Skotlân en Ierlân]] (* [[1633]]) * [[1857]] - [[Auguste Comte]], Frânsk filosoof en sosjolooch (* [[1798]]) * [[1877]] - [[Mâl Hynder]] (''Crazy Horse''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1840]]) * [[1905]] - [[Reitsje-de-Wolkens-Oan]] (''Touch-the-Clouds''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1838]]) * [[1970]] - [[Jochen Rindt]], Eastenryks autokoereur (* [[1942]]) * [[2001]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjolooch en dichter (* [[1910]]) * [[2001]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder (* [[1912]]) * [[2010]] - [[Corneille]], Waalsk keunstskilder (* [[1922]]) * [[2017]] - [[Nico Bloembergen]], Nederlânsk-Amerikaansk natuerkundige en Nobelpriiswinner (* [[1920]]) * [[2018]] - [[Freddie Oversteegen]], Nederlânsk fersetsstriidster (* [[1925]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Septimber|05]] tizzije6ak01slvzez4983sz7dm7b0b 0 755 1085126 1076092 2022-07-30T14:24:16Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[96]] - De [[Romeinen|Romeinske]] [[keizer]] [[Domitianus]] wurdt yn syn [[paleis]] [[moard|fermoarde]]. * [[323]] - Yn 'e [[Slach by Krysopolis]] ferslacht [[Konstantyn de Grutte]] syn rivaal [[Lisinius]], sadat er it allinnich foar it sizzen kriget yn it [[Romeinske Ryk]]. * [[993]] - Yn 'e [[Slach by Winkel]] wurdt it [[leger (lânmacht)|leger]] fan [[greve]] [[Arnulf fan Hollân]] ferslein troch in [[boer]]estriidmacht. Arnulf komt dêrby te sneuveljen. * [[993]] - [[Liudgarde fan Lúksemboarch]] wurdt [[regintesse]] foar [[Durk III fan Hollân]]. * [[1928]] - Earste flecht fan it [[loftskip]] de ''Graf Zeppelin''. * [[1931]] - [[Mantsjoerije]] wurdt [[anneksaasje|anneksearre]] troch [[Japan]]. * [[2014]] - By in [[Skotske ûnôfhinklikheidsreferindum (2014)|referindum]] yn [[Skotlân]] sprekt in mearderheid fan 'e befolking him út tsjin ûnôfhinklikheid. == Berne == * [[53]] - keizer [[Trajanus]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[117]]) * [[1060]] - [[Godfryd fan Bûljon]], hartoch fan [[Neder-Loataringen]] († [[1100]]) * [[1505]] - [[Marije fan Hongarije (lânfâdesse)|Maria fan Hongarije]], lânfâdesse fan 'e [[Nederlannen]] († [[1558]]) * [[1786]] - kening [[Kristiaan VIII fan Denemark]] († [[1848]]) * [[1830]] - [[Oskar von Riesenthal]], Dútsk ornitolooch, jager en publisist († [[1898]]) * [[1838]] - [[Anton Mauve]], Nederlânsk keunstskilder en grafikus († [[1888]]) * [[1901]] - [[Abe Brouwer]], Frysk skriuwer († [[1985]]) * [[1905]] - [[Greta Garbo]], Sweedsk aktrise († [[1990]]) * [[1919]] - [[Jan Haite Riemersma]], Frysk politikus († [[2001]]) * [[1923]] - [[Jurjen Mellema]], Nederlânsk politikus († [[2017]]) * [[1925]] - [[Pia Beck]], Nederlânsk sjongster en pianiste * [[1926]] - [[Foekje Dillema]], Frysk atlete († [[2007]]) * [[1937]] - [[Teake van der Meer]], Frysk kabaretier en komyk († [[2020]]) * [[1947]] - [[Hans Vermeulen]], Nederlânsk sjonger, komponist, produsint en muzikant († [[2017]]) * [[1968]] - [[Chloe Vevrier]], Dútsk pornoaktrise * [[1978]] - [[Kendra Lust]], Amerikaansk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[96]] - keizer [[Domitianus]] fan it [[Romeinske Ryk]] (* [[51]]) * [[993]] - greve [[Arnulf fan Hollân]] (* [[951]]) * [[1180]] - kening [[Loadewyk VII fan Frankryk]] (* [[1120]]) * [[1944]] - [[Hendrik Colijn]], premier fan [[Nederlân]] (* [[1869]]) * [[1953]] - [[Ate Dykstra]], Frysk-Amerikaansk politikus (* [[1865]]) * [[1970]] - [[Jimi Hendrix]], Amerikaansk muzikant (* [[1942]]) * [[2013]] - [[Marcel Reich-Ranicki]], Dútsk literatuerkritikus (* [[1920]]) * [[2020]] - [[Ruth Bader Ginsburg]], Amerikaansk opperrjochter (* [[1933]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Septimber|18]] 5r2ngral7ss2pxyzemaoqz508g2ir2m 0 769 1085132 1085025 2022-07-30T14:28:45Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1799]] - De stellingen fan in [[Ingelân|Ingelsk]] ynvaazjelegerke by [[Follegea]] wurde troch de Follegeasters ynnomd. * [[1835]] - Mei de [[Slach by Gonzales]] brekt de [[Teksaanske Unôfhinklikheidsoarloch]] út, wêrby't de [[provinsje]] [[Teksas]] him besiket los te skuorren fan [[Meksiko]]. * [[1901]] - de [[NFLS|Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij]] iepenet it twadde part fan it [[spoarwegen|spoar]] fan [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] nei [[Eanjum]]: [[Ferwert]]-[[Mitselwier]]. * [[1935]] - [[Itaalje]] falt [[Abessynje]] binnen: it begjin fan 'e [[Twadde Italjaansk-Abessynske Oarloch]]. * [[1942]] - [[Rykswurkkamp Ybenheer|Kamp Ybenheer]] by [[De Fochtel]] wurdt ûntromme. * [[1951]] - De earste [[Nederlân]]ske [[tillefyzje]]stjoerder, [[Nederlân 1]], wurdt lansearre. * [[1967]] - It earste [[reklame]]spotsje op 'e [[Nederlân]]ske [[tillefyzje]] wurdt útstjoerd. * [[1988]] - Sluting fan 'e [[Olympyske Simmerspullen 1988|Olympyske Simmerspullen]] yn [[Seoel]]. * [[1989]] - De [[kommersje]]le [[Nederlân]]ske [[tillefyzje]]stjoerder [[RTL-Véronique]] (it lettere [[RTL 4]]) giet fan start. * [[2004]] - Yn [[Amsterdam]] wurdt in grutte demonstraasje holden troch it aksjeplatfoarm '[[Keer het Tij]]' dêr't û.m. de [[fakbûn]]en [[FNV]], [[CNV]] en [[MHP]] by belutsen binne. De mear as 300.000 demonstranten protestearje tsjin it [[neoliberalisme|neoliberale]] belied fan it [[regear]]-[[Jan Peter Balkenende|Balkenende]]. == Berne == * [[1452]] - kening [[Richard III fan Ingelân]] († [[1485]]) * [[1470]] - [[Isabella fan Aragon, keninginne fan Portegal|Isabella fan Aragon]], keninginne-gemalinne fan [[Portegal]] († [[1498]]) * [[1832]] - [[Willem Boele Sophius Boeles]], Frysk jurist en histoarikus († [[1902]]) * [[1847]] - [[Paul von Hindenburg]], presidint fan [[Dútslân]] († [[1934]]) * [[1866]] - [[Anne de Koe]], Frysk predikant en aktivist († [[1941]]) * [[1869]] - [[Mahatma Gandhi]], Yndiaask pasifist en polityk aktivist († [[1948]]) * [[1873]] - [[Klaas Uilkema]], Frysk ûnderwizer en lânboukundige († [[1944]]) * [[1878]] - [[Adzer de Vries]], Frysk bibletekaris en oersetter († [[1961]]) * [[1890]] - [[Groucho Marx]], Amerikaansk komyk en akteur († [[1977]]) * [[1895]] - [[Bud Abbott]], Amerikaansk komyk en akteur († [[1974]]) * [[1907]] - [[Jan Hulsker]], Nederlânsk keunsthistoarikus († [[2002]]) * [[1947]] - [[Dieter Pfaff]], Dútsk akteur en regisseur († [[2013]]) * [[1990]] - [[Marleen Stelling]], Nederlânsk teolooch == Ferstoarn == * [[2001]] - [[Ysbrand Ypma]], Frysk skiedkundige (* [[1907]]) * [[2003]] - [[Gabri de Wagt]], Nederlânsk radiopresintator (* [[1921]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Oktober|02]] 1j9zvgi81e66hdtzllqqs7ukjnpchs9 0 803 1085119 1059395 2022-07-30T14:18:10Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1530]] - By de [[Sint-Feliksfloed (1530)|Sint-Feliksfloed]] giet de [[stêd]] [[Reimerswaal]], op [[Súd-Bevelân]], ferlern en falle goed 100.000 deaden. * [[1688]] - Mei de lâning fan [[steedhâlder]] [[Willem III fan Oranje-Nassau]] en syn troepen by [[Torbay]], yn [[Devon]], begjint yn [[Ingelân]] de [[Glorieuze Revolúsje]], wêrby't de [[protestantisme|protestantske]] Willem op útnûging fan it Ingelske folk syn [[roomsk-katolisisme|roomske]] [[skoanheit]] [[Jakobus II fan Ingelân|Jakobus II]] fan 'e troan stjit. * [[1887]] - Yn it ramt fan 'e [[Krieë-Oarloch]] fynt de [[Slach by Crow Agency]] plak, wêrby't it [[Amerikaanske Leger]] in oerwinning behellet. * [[1891]] - [[Maria Curie-Skłodowska]] wurdt oansteld as [[dosint]]e [[natuerkunde]] oan 'e [[Sorbonne]]. Hja is de earste [[frou]] dy't ea dy posysje beklaaide. * [[1920]] - Offisjele iepening fan it [[gemaal]] [[De Waterwolf]], by [[Oldehove (Grins)|Oldehove]], yn [[Grinslân]], troch [[keninginne]] [[Wilhelmina fan de Nederlannen|Wilhelmina]]. * [[1935]] - [[Parker Brothers]] bringt it [[boerdspul]] [[Monopoly (boerdspul)|Monopoly]] op 'e merk. == Berne == [[Ofbyld:Anna van Nassau (1587).jpg|thumb|100px|right|[[Anna fan Oranje-Nassau]].]] * [[1563]] - [[Anna fan Oranje-Nassau]], Nederlânsk ealfrouwe, troud mei [[Willem Loadewyk fan Nassau-Dillenburg]] († [[1588]]) * [[1607]] - [[Anna Maria fan Schurman]], Dútsk-Frysk taalkundige, teologe, dichteresse en keunstneresse († [[1678]]) * [[1746]] - [[Jacobus van der Steege]], Frysk dokter en patriot († [[1812]]) * [[1846]] - [[Klaas Jeltes Hornstra]], Frysk bestjoerder († [[1911]]) * [[1929]] - [[Johan Bok]], Frysk muzikant († [[2002]]) * [[1941]] - [[Art Garfunkel]], Amerikaansk sjonger * [[1946]] - [[Herman Brood]], Nederlânsk muzikant en byldzjend keunstner († [[2001]]) * [[1956]] - [[Bert Wagendorp]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist * [[1977]] - [[Maarten Tjallingii]], Frysk hurdfytser == Ferstoarn == * [[1804]] - [[Betje Wolff]], Nederlânsk skriuwster (* [[1738]]) * [[1879]] - [[James Maxwell]], Skotsk wis- en natuerkundige (* [[1831]]) * [[1924]] - [[Anson Mills]], Amerikaansk militêr en útfiner (* [[1834]]) * [[1951]] - [[Frank T. Hopkins]], Amerikaansk hynsteman (* [[1865]]) * [[1969]] - [[Piet Hein van Asperen]], Frysk keunstskilder en reklametekenner (* [[1895]]) * [[1977]] - [[René Goscinny]], Frânsk striptekener (* [[1926]]) * [[1992]] - [[Jan Hendrik Oort]], Nederlânsk astronoom (* [[1900]]) * [[2004]] - [[Donald Jones]], Amerikaansk-Nederlânsk akteur en sjonger (* [[1932]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Novimber|05]] 1rmx4mc1ovbo71r09gcqlzl7kn19byb 0 808 1085222 1084024 2022-07-31T11:49:32Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1885]] - Demonstraasje fan de earste [[motorfyts]] troch ûntwerper [[Gottlieb Daimler]]. * [[1895]] - Earste foarstelling fan 'e [[sinematograaf]] fan 'e [[bruorren Lumière]] yn [[Brussel]]. * [[1918]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[keizer]] [[Willem II fan Dútslân|Willem II]] kriget [[polityk asyl]] yn [[Nederlân]]. * [[1969]] - De earste ôflevering fan 'e [[tillefyzjesearje|bernesearje]] ''Sesame Street'' (Sesamstrjitte) wurdt útstjoerd op 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[tillefyzje]]. * [[1989]] - De [[Fal fan de Berlynske Muorre]] (yn 'e nacht fan [[9 novimber|9]] op 10 novimber). == Berne == * [[1299]] - greve [[Jan I fan Hollân]] († [[1284]]) * [[1483]] - [[Marten Luther]], Dútsk tsjerkeherfoarmer en grûnlizzer fan it [[lutheranisme]] († [[1546]]) * [[1577]] - [[Jacob Cats]], Nederlânsk dichter en politikus († [[1660]]) * [[1683]] - kening [[George II fan Grut-Brittanje]] († [[1760]]) * [[1759]] - [[Friedrich von Schiller]], Dútsk dichter en filosoof († [[1805]]) * [[1788]] - [[Wilhelmina van Idsinga]], Frysk keunstskilderesse († [[1819]]) * [[1827]] - [[Alfred Terry]], Amerikaansk generaal († [[1890]]) * [[1829]] - [[Newton Knight]], Amerikaansk boer en opstannelingelieder († [[1922]]) * [[1840]] - [[Tjeerd Ritskes Velstra]], Frysk boer en toanielskriuwer († [[1918]]) * [[1850]] - [[Hindrik Hindriks Kramer]], Frysk arsjitekt († [[1934]]) * [[1871]] - [[Huibert Poelman]], Nederlânsk argivaris en publisist († [[1933]]) * [[1875]] - [[Sybe Kornelis Bakker]], Frysk predikant en politikus († [[1918]]) * [[1915]] - [[Marijcke Visser]], Nederlânsk edelsmid en byldhouster († [[1999]]) * [[1918]] - [[Ernst Otto Fischer]], Dútsk skiedkundige († [[2007]]) * [[1925]] - [[Richard Burton (akteur)|Richard Burton]], Welsk akteur († [[1984]]) * [[1928]] - [[Ennio Morricone]], Italjaansk komponist († [[2020]]) * [[1939]] - [[Russell Means]], Amerikaansk aktivist en akteur († [[2012]]) * [[1962]] - [[Rosemary Church]], Noardiersk-Australysk nijslêzeresse * [[1971]] - [[Big Pun]], Amerikaansk muzikant († [[2000]]) * [[1979]] - [[Nina Mercedez]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1986]] - [[Britney Amber]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1997]] - [[Joost Klein]], Frysk muzikant == Ferstoarn == * [[1549]] - paus [[Paulus III]] (* [[1468]]) * [[1601]] - [[Karel Roarda (politikus)|Karel Roorda]], Frysk politikus (* [[1530]] of [[1531]]) * [[1827]] - [[Hyltsje Hepkes van der Zee]], Frysk politikus (* [[1754]]) * [[1891]] - [[Arthur Rimbaud]], Frânsk dichter (* [[1854]]) * [[1938]] - [[Mustafa Kemal Atatürk]], (earste) presidint fan [[Turkije]] (* [[1881]]) * [[1952]] - [[Arjen Witteveen]], Frysk arsjitekt (* [[1894]]) * [[1982]] - [[Leonid Brezjnev]], Russysk politikus en lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] (* [[1906]]) * [[2003]] - [[Pieter Scheen]], Nederlânsk keunsthanneler (* [[1916]]) * [[2010]] - [[Wijtske van Dijk-Meindertsma]], âldste persoan fan Nederlân (* [[1902]]) * [[2012]] - [[Nanne Tepper]], Nederlânsk skriuwer (* [[1962]]) * [[2017]] - [[Willy Brill]], Nederlânsk stimaktrise, harkspulregisseur en oersetter (* [[1926]]) * [[2020]] - [[Saeb Erekat]], Palestynsk politikus en diplomaat (* [[1955]]) * 2020 - [[Amadou Toumani Touré]], presidint fan [[Maly]] (* [[1948]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Novimber|10]] rhsfajp88xyr9bsouzni32j5ll6ljhx 0 815 1085137 1076065 2022-07-30T14:31:59Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1855]] - [[David Livingstone]] ûntdekt de [[Victoriawetterfallen]]. * [[1869]] - Yn [[Egypte]] wurdt it [[Suezkanaal]] iepene * [[1947]] - De [[transistor]] wurdt útfûn troch [[John Bardeen]], [[Walter Brattain]] en [[William Shockley]]. Se krigen hjir yn [[1956]] de [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] foar útrikt. * [[1970]] - [[Douglas Engelbart]] krijt [[oktroai]] op de [[mûs (kompjûter)|mûs]]. * [[1970]] - De [[Lunokhod 1]] lannet op de [[Moanne (himellichem)|Moanne]]. It is de earste op ôfstân bestjoerde robot dy't op in oar himellichem lannet. * [[1988]] - Sûnt healwei trijen middeis is Nederlân ferbûn mei [[Ynternet]], as twadde lân op de wrâld. De goede kontakten fan [[Piet Beertema]] hawwe hjiryn in grutte rol spile. * [[2003]] - De [[Japan]]ske [[magneettrein]] ''Maglev'' hellet by in ûnbemanne testrit in rekordsnelheid fan 560 kilometer yn it oere. == Berne == * [[1587]] - [[Joost van den Vondel]], Nederlânsk dichter en toanielskriuwer († [[1679]]) * [[1627]] - foarst [[Jehan George II fan Anhalt-Dessau]] († [[1693]]) * [[1695]] - [[Barthold Douma fan Burmania]], Nederlânsk steatsman en ambassadeur († [[1766]]) * [[1737]] - [[Johannes Henricus Nieuwold]], Frysk teolooch en ûnderwizer († [[1812]]) * [[1765]] - [[Jacques MacDonald]], Frânsk generaal († [[1840]]) * [[1823]] - [[Sybrand Witteveen]], Frysk politikus († [[1893]]) * [[1887]] - [[Bernard Montgomery]], Ingelsk fjildmaarskalk († [[1976]]) * [[1894]] - [[Eelco Nicolaas van Kleffens]], Frysk diplomaat en politikus († [[1983]]) * [[1921]] - [[Fré Meis]], Nederlânsk fakbûnslieder en politikus († [[1992]]) * [[1935]] - [[Judith Boer]], Frysk byldzjend keunstner († [[2013]]) * [[1938]] - [[Gordon Lightfoot]], Kanadeesk muzikant == Ferstoarn == * [[375]] - keizer [[Falentianus I]] fan it [[Romeinske Ryk]] (Falentinianus de Grutte) (* [[321]]) * [[1494]] - [[Giovanni Pico della Mirandola]], Italjaansk filosoof (* [[1463]]) * [[1525]] - [[Eleönoara fan Viseu]], keninginne-gemalinne fan [[Portegal]] (* [[1458]]) * [[1592]] - kening [[Jehan III fan Sweden]] (* [[1537]]) * [[1713]] - [[Abraham van Riebeeck]], Nederlânsk koloniaal bestjoerder (* [[1653]]) * [[1970]] - [[Douwe Wijbrands (wrakseler)|Douwe Wijbrands]], Frysk wrakseler (* [[1884]]) * [[2001]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk Dûmny en publisist (* [[1924]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Novimber|17]] b2wsbmwujib10u1o7oay92fengd4qog 1085155 1085137 2022-07-30T14:51:21Z Drewes 2754 - haadletter wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1855]] - [[David Livingstone]] ûntdekt de [[Victoriawetterfallen]]. * [[1869]] - Yn [[Egypte]] wurdt it [[Suezkanaal]] iepene * [[1947]] - De [[transistor]] wurdt útfûn troch [[John Bardeen]], [[Walter Brattain]] en [[William Shockley]]. Se krigen hjir yn [[1956]] de [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] foar útrikt. * [[1970]] - [[Douglas Engelbart]] krijt [[oktroai]] op de [[mûs (kompjûter)|mûs]]. * [[1970]] - De [[Lunokhod 1]] lannet op de [[Moanne (himellichem)|Moanne]]. It is de earste op ôfstân bestjoerde robot dy't op in oar himellichem lannet. * [[1988]] - Sûnt healwei trijen middeis is Nederlân ferbûn mei [[Ynternet]], as twadde lân op de wrâld. De goede kontakten fan [[Piet Beertema]] hawwe hjiryn in grutte rol spile. * [[2003]] - De [[Japan]]ske [[magneettrein]] ''Maglev'' hellet by in ûnbemanne testrit in rekordsnelheid fan 560 kilometer yn it oere. == Berne == * [[1587]] - [[Joost van den Vondel]], Nederlânsk dichter en toanielskriuwer († [[1679]]) * [[1627]] - foarst [[Jehan George II fan Anhalt-Dessau]] († [[1693]]) * [[1695]] - [[Barthold Douma fan Burmania]], Nederlânsk steatsman en ambassadeur († [[1766]]) * [[1737]] - [[Johannes Henricus Nieuwold]], Frysk teolooch en ûnderwizer († [[1812]]) * [[1765]] - [[Jacques MacDonald]], Frânsk generaal († [[1840]]) * [[1823]] - [[Sybrand Witteveen]], Frysk politikus († [[1893]]) * [[1887]] - [[Bernard Montgomery]], Ingelsk fjildmaarskalk († [[1976]]) * [[1894]] - [[Eelco Nicolaas van Kleffens]], Frysk diplomaat en politikus († [[1983]]) * [[1921]] - [[Fré Meis]], Nederlânsk fakbûnslieder en politikus († [[1992]]) * [[1935]] - [[Judith Boer]], Frysk byldzjend keunstner († [[2013]]) * [[1938]] - [[Gordon Lightfoot]], Kanadeesk muzikant == Ferstoarn == * [[375]] - keizer [[Falentianus I]] fan it [[Romeinske Ryk]] (Falentinianus de Grutte) (* [[321]]) * [[1494]] - [[Giovanni Pico della Mirandola]], Italjaansk filosoof (* [[1463]]) * [[1525]] - [[Eleönoara fan Viseu]], keninginne-gemalinne fan [[Portegal]] (* [[1458]]) * [[1592]] - kening [[Jehan III fan Sweden]] (* [[1537]]) * [[1713]] - [[Abraham van Riebeeck]], Nederlânsk koloniaal bestjoerder (* [[1653]]) * [[1970]] - [[Douwe Wijbrands (wrakseler)|Douwe Wijbrands]], Frysk wrakseler (* [[1884]]) * [[2001]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk dûmny en publisist (* [[1924]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Novimber|17]] il8sul44orzj4840hrjacc9a3gp5l32 0 827 1085141 1084739 2022-07-30T14:34:14Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1314]] - [[Loadewyk X fan Frankryk|Loadewyk X]] folget syn [[heit]] [[Filips IV fan Frankryk|Filips IV]] op as [[kening]] fan [[Frankryk]]. * [[1814]] - It [[deiblêd]] ''[[The Times]]'', yn [[Londen]], nimt ien fan 'e earste [[steammasine]]s yn gebrûk om 'e [[drukparse]] oan te driuwen. * [[1864]] - In [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[militêr]]e ienheid ûnder [[kolonel]] [[John M. Chivington]] moarded it freedsume doarp fan it [[opperhaad]] [[Swarte Tsjettel]] fan 'e [[Súdlike Sjajinnen]] út. By dit [[Bloedbad fan Sand Creek]] falle tusken de 70 en 163 [[Yndianen|Yndiaanske]] deaden. * [[1877]] - [[Thomas Alva Edison]] demonstrearret foar it earst syn [[fonograaf]]. * [[1922]] - Yn 'e [[grêftombe]] fan [[farao]] [[Tûtanchamon]] wurdt in skat fan ûnbidige rykdom fûn. * [[1937]] - [[Prins]] [[Bernhard fan Lippe-Biesterfeld|Bernhard]] rekket slim ferwûne by in ûngemak wêrby't er mei 160&nbsp;km yn 'e oere op in [[beam]] deunby [[Diemen]] klapt. * [[1944]] - [[Albaanje]] wurdt befrijd fan 'e [[Nazi-Dútslân|Dútske]] besetting. * [[1945]] - De [[Joegoslaavje|Folksrepubliek Joegoslaavje]] wurdt útroppen. * [[1947]] - De [[Algemiene Gearkomste fan de Feriene Naasjes|Algemiene Gearkomste]] fan 'e [[Feriene Naasjes]] beslút [[Palestina]] te ferdielen yn in [[Arabieren|Arabyske]] en in [[Joaden|Joadske]] [[steat]]. * [[1961]] - De [[Mercury-Atlas 5]] wurdt lansearre mei oan board de [[sjimpansee]] [[Enos (sjimpansee)|Enos]]. De kapsule sirkelet twaris om 'e [[ierde]] en lânet yn [[see]], foar de kust fan [[Porto Riko]]. * [[1975]] - Yn in [[brief]] oan [[Paul Allen]] brûkt [[Bill Gates]] foar it earst de namme ''Micro-soft'' (foar [[kompjûter|mikrokompjûter]]-[[software]]). * [[1982]] - De [[Algemiene Gearkomste fan de Feriene Naasjes|Algemiene Gearkomste]] fan 'e [[Feriene Naasjes]] nimt Resolúsje 37/37 oan. Dêrmei wurdt de [[Sovjet-Uny]] oproppen om syn [[leger (lânmacht)|leger]] út [[Afganistan]] werom te lûken. == Berne == * [[1797]] - [[Gaetano Donizetti]], Italjaansk komponist († [[1848]]) * [[1803]] - [[Christian Doppler]], Eastenryksk natuerkundige († [[1853]]) * [[1872]] - [[Nicolas Japikse]], Frysk skiedkundige († [[1944]]) * [[1883]] - [[Murk Boerstra]], Frysk generaal († [[1953]]) * [[1932]] - [[Jacques Chirac]], Frânsk presidint († [[2019]]) * [[1949]] - [[Garry Shandling]], Amerikaansk komyk en akteur († [[2016]]) * [[1957]] - [[Mario Salieri]], Italjaansk pornoregisseur en -produsint * [[1974]] - [[Kira Eggers]], Deensk neakenmodel en pornoaktrise * [[1983]] - [[Pamela Brown (sjoernaliste)|Pamela Brown]], Amerikaansk ferslachjouster * [[1990]] - [[Bajartsetseg Altangereliin]], Mongoalsk model en aktrise == Ferstoarn == * [[1314]] - kening [[Filips IV fan Frankryk]] (* [[1268]]) * [[1632]] - karfoarst [[Freark V fan de Palts]] (de 'Winterkening fan [[Bohemen]]') (* [[1596]]) * [[1643]] - [[Claudio Monteverdi]], Italjaansk komponist en dirigint (* [[1567]]) * [[1780]] - keizerinne [[Marije Teresia fan Eastenryk]] (* [[1717]]) * [[1864]] - [[Lofterhân (Arapaho-opperhaad)|Lofterhân]] (''Left Hand''), opperhaad fan 'e [[Súdlike Arapaho (folk)|Súdlike Arapaho]] (* [[1825]]) * [[1893]] - [[Age Buma]], Frysk politikus (* [[1820]]) * [[1906]] - [[Dirk Alma]], Frysk boargemaster (* [[1844]]) * [[1955]] - [[Jan Planting]], Frysk keunstskilder (* [[1893]]) * [[1964]] - [[Anne de Vries]], Nederlânsk ûnderwizer en skriuwer (* [[1904]]) * [[2001]] - [[George Harrison]], Ingelsk gitarist (* [[1943]]) * [[2004]] - [[Johannes Boersma (wiskundige)|Johannes Boersma]], Nederlânsk wiskundige (* [[1937]]) * [[2005]] - [[Jan Giro]], Frysk muzikant (* [[1955]]) * [[2006]] - [[Reimer van Tuinen]], Frysk skriuwer (* [[1916]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Novimber|29]] 7tjccrrzk449ol2l7kayvcbnsk7v5it 0 834 1085102 1084443 2022-07-30T14:06:58Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} 6 desimber is it eins [[Sinteklaas]], de namdei fan 'e [[hillige]] [[Nikolaas fan Myra]] (hoewol't it Sinteklaasfeest, mei [[Sinteklaas|pakjesjûn]], de jûns fan tefoarren fierd wurdt). == Foarfallen == * [[1196]] - [[Hollân]] en [[Fryslân]] wurde teheistere troch de [[Sint Nikolaasfloed]]. It risseltaat fan dizze stoarm wie in ôfslach fan de feangebieten yn [[West Fryslân]] en in fergrutting fan de [[Waadsee]] en de [[Sudersee]]. * [[1877]] - [[Thomas Edison]] makket de earste lûdsopname. * [[1906]] - De Britske oerheid ferlient selsbestjoer oan de eardere boererepublyk [[Transfaal]]. * [[1917]] - [[Finlân]] ferklearret him ûnôfhinklik fan [[Ruslân]]. * [[1942]] - De RAF bombardearret de [[Keninklike Philips Electronics N.V.|Philipsfabriken]] yn [[Eindhoven]] om de levering fan guod oan de Dútsers stagnearje te litten. * [[1957]] - De earste poging fan de [[Feriene Steaten]] om in keunstmoanne te lansearjen mislearret, wêrby't it lansearplatfoarm opblaasd wurdt. * [[1976]] - De [[Nederlân]]ske oarlochsmisdiediger [[Pieter Menten]] wurdt tichtby [[Surich]] arrestearre, tankzij it speurwurk fan sjoernalist [[Hans Knoop]]. * [[1991]] - Under it [[Belis fan Dubrovnik]] berikke de [[artillery]]besjittings fan 'e [[Kroaasje|Kroätyske]] [[haven]]stêd troch it [[Joegoslaavje|Joegoslavyske]] [[leger (lânmacht)|leger]] in hichtepunt. == Berne == * [[1421]] - kening [[Hindrik VI fan Ingelân]] († [[1471]]) * 1792 - kening [[Willem II fan de Nederlannen]] († [[1849]]) * [[1801]] - [[Hearke Tjerks Witteveen]] (Sterke Jerke), Frysk fjildwachter en sterke man († [[1890]]) * [[1849]] - [[August von Mackensen]], Dútsk militêr († [[1945]]) * [[1888]] - [[Meint Wiegersma]], Frysk ûnderwizer, geakundige en natoerbeskermer († [[1984]]) * [[1896]] - [[Ira Gershwin]], Amerikaansk tekstskriuwer († [[1983]]) * [[1916]] - [[Hilda Neihardt]], Amerikaansk abbekate en publisiste († [[2004]]) * [[1920]] - [[Dave Brubeck]], Amerikaansk jazzpianist en komponist († [[2012]]) * [[1923]] - [[Giovanni Narcis Hakkenberg]], Nederlânsk marinier en ridder yn de [[Militêre Willems-Oarder]] († [[2013]]) * [[1929]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur († [[2001]]) * [[1933]] - [[Henryk Górecki]], Poalsk komponist († [[2010]]) * [[1947]] - [[Henk van Woerden]], Nederlânsk skilder en skriuwer († [[2005]]) * [[1954]] - [[Tjitse Smeding]], Frysk trainer-pikeur († [[2010]]) * [[1961]] - [[Rieks van der Velde]], Nederlânsk komponist, arranzjeur en dirigint * [[1969]] - [[Alyssa Alps]], Amerikaansk neakenmodel * [[1970]] - [[Gina Wild]], Dútsk pornoaktrise en ''mainstream''-aktrise * [[1972]] - [[Brittany O'Connell]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1982]] - [[Alberto Contador]], Spaansk hurdfytser == Ferstoarn == * [[345]] of [[352]] - [[Nikolaas fan Myra]] (Sinteklaas), Gryksk biskop (* ±[[270]]) * [[1185]] - [[Alfûns I fan Portegal]] (* [[1109]]) * [[1562]] - [[Jan van Scorel]], Nederlânsk keunstskilder (* [[1495]]) * [[1672]] - [[Joan Leonardsz Blasius]], Nederlânsk skriuwer en dichter (* [[1639]]) * [[1879]] - [[Marten Jans van Houten]], Frysk evangelist en mystikus (* [[1801]]) * [[1881]] - [[Wieger Hendrikus Idzerda]], Frysk politikus (* [[1816]]) * [[1968]] - [[Sybrandus Johannes Fockema Andreae (argivaris)|Sybrandus Johannes Fockema Andreae]], Frysk argivaris en bestjoerder (* [[1904]]) * [[2007]] - [[Henri Debehogne]], Belgysk astronoom (* [[1928]]) * [[2017]] - [[Johnny Hallyday]], Frânsk sjonger en akteur (* [[1943]]) * [[2017]] - [[Leonard George (akteur)|Leonard George]], Kanadeesk akteur (* [[1946]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|06]] [[Kategory:Sinteklaas]] 0my9apf8ivjxuhwe5gsen78peapsy04 0 841 1085228 1074339 2022-07-31T11:55:01Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1287]] - As gefolch fan in swiere stoarm binne der oerstreamingen om de [[Sudersee]] hinne en yn [[East Anglia]]. Dizze ramp stiet bekend as de [[Sint-Lusiafloed]]. Der komme mear as 50.000 minsken om. * [[1642]] - [[Abel Tasman]] ûndekt [[Nij Seelân]]. * [[1974]] - [[Malta]] wurdt in [[republyk]]. * [[1993]] - [[Falko Zandstra]] fan [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] wurdt yn [[Hamar]] wrâldkampioen reedriden Oer-alles. * [[1996]] - [[Kofi Annan]] wurdt keazen as sektaris-generaal fan de [[Feriene Naasjes]]. == Berne == * [[1533]] - kening [[Earik XIV fan Sweden]] († [[1577]]) * [[1797]] - [[Heinrich Heine]], Dútsk dichter († [[1856]]) * [[1816]] - [[Werner von Siemens]], Dútsk ûndernimmer en útfiner († [[1892]]) * [[1854]] - [[Herman Bavinck]], Nederlânsk predikant, teolooch en politikus († [[1921]]) * [[1856]] - [[Rinse van der Velde]], Frysk ûndernimmer en útjouwer († [[1940]]) * [[1892]] - [[Hartog Beem]], Nederlânsk skiedkundige († [[1987]]) * [[1918]] - [[Piet Hendriks]], Nederlânsk akteur en kabaretier († [[2000]]) * [[1929]] - [[Christopher Plummer]], Kanadeesk akteur († [[2021]]) * [[1937]] - [[Rob Houwer]], Nederlânsk regisseur en filmprodusint * [[1938]] - [[Heino (sjonger)|Heino]] (Heinz-Georg Kramm), Dútsk sjonger * [[1955]] - [[Lutz Jacobi]], Frysk politika * [[1969]] - [[Leyna Nguyen]], Fjetnameesk-Amerikaansk nijslêzeresse en ferslachjouster * [[1985]] - [[Amal El-Mohtar]], Kanadeesk skriuwster * [[1989]] - [[Taylor Swift]], Amerikaansk sjongster == Ferstoarn == * [[1124]] - paus [[Kalikstus II]] (* ±[[1060]]) * [[1126]] - hartoch [[Hindrik IX fan Beieren]] (Hindrik de Swarte) (* [[1075]]) * [[1466]] - [[Donatello (keunstner)|Donatello]], Italjaansk byldhouwer (* [[1386]]) * [[1521]] - kening [[Emanuël I fan Portegal]] (* [[1469]]) * [[1546]] - [[Syds Skeltes Tjaerda]], Frysk politikus (* 14??) * [[1839]] - [[Johannes Galenus fan Sytzama]], Frysk militêr en politikus (* [[1767]]) * [[1884]] - [[Anne Meines]], Frysk politikus (* [[1814]]) * [[1895]] - [[William Royall]], Amerikaansk militêr (* [[1825]]) * [[1930]] - [[Fritz Pregl]], Eastenryksk skiekundige en Nobelpriiswinner (* [[1869]]) * [[1979]] - [[Jan Roos (artyst)|Jan Roos]], Frysk strjitmuzikant (* [[1896]]) * [[2007]] - [[Swaantsje Monderman]], Frysk dichteresse (* [[1928]]) * [[2007]] - [[Floyd Red Crow Westerman]], Amerikaansk akteur, sjonger en aktivist (* [[1936]]) * [[2009]] - [[Hendrik ten Hoeve]], Frysk politikus (* [[1945]]) * [[2012]] - [[Otto Ketting]], Nederlânsk komponist (* [[1935]]) * [[2017]] - [[Yurizan Beltran]], Amerikaansk pornoaktrise (* [[1986]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|13]] f80yecfniiky7vtvdbaeztxov16ko89 0 849 1085143 1077802 2022-07-30T14:36:00Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} 21 desimber is de earste dei fan 'e [[winter]]. == Foarfallen == * [[1163]] - It suden fan [[Hollân]] wurdt troffen troch de [[Sint-Tomasfloed (1163)|Sint-Tomasfloed]]. * [[1192]] - [[Kening]] [[Richard Liuwenhert]] fan [[Ingelân]] wurdt op 'e weromreis fan 'e [[Tredde Krústocht]] finzen nommen yn [[Eastenryk]], wêrnei't de Ingelsen om in hege [[lospriis]] frege wurdt. * [[1898]] - De [[natuerkundige]]n [[Pierre Curie]] en [[Maria Curie-Skłodowska]] ûntdekke it [[radium]]. * [[1968]] - De [[Apollo 8]] wurdt lansearre, it earste bemanne [[romtefartúch]] dat om 'e [[moanne (himellichem)|moanne]] sirkelje sil. * [[1991]] - [[Súd-Osseesje]] ropt de ûnôfhinklikheid út en makket him los fan 'e [[Georgje]]. * [[2002]] - De [[Fryslân|Fryske]] [[band]] [[De Kast]] jout syn lêste [[konsert]] yn [[Amsterdam]] * [[2003]] - De [[Fryslân|Fryske]] [[band|muzykgroep]] [[Twarres]] jout syn lêste [[konsert]]. * [[2007]] - Yn [[Estlân]], [[Letlân]], [[Litouwen]], [[Tsjechje]], [[Slowakije]], [[Hongarije]], [[Sloveenje]] en [[Malta]] wurde de [[Oerienkomsten fan Schengen]] fan tapassing. * [[2008]] - De 10.000e [[ensyklopedy]]ske side wurdt oanmakke op 'e [[Fryske Wikipedy]]. It artikel giet oer de [[Schotanusatlas]]. == Berne == * [[1118]] - [[Thomas Becket]], Ingelsk teolooch en aartsbiskop († [[1170]]) * [[1795]] - [[Leopold von Ranke]], Dútsk skiedkundige († [[1886]]) * [[1826]] - [[Willem Klazes Boorsma]], Frysk keatser († [[1870]]) * [[1857]] - [[Tjeerd Kuipers]], Frysk arsjitekt († [[1942]]) * [[1878]] - [[Jozef Stalin]], Georgysk politikus en lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] († [[1953]]). <small>(Dit wie de bertedatum dy't yn 'e eardere [[Sovjet-Uny]] as feestdei fierd waard, hoewol't Stalins feitlike bertedatum op [[18 desimber]] foel.)</small> * [[1881]] - [[Lolle Piers de Boer]], Frysk skiedkundige en frisiast († [[1964]]) * [[1907]] - [[Garmt Stuiveling]], Nederlânsk skriuwer († [[1985]]) * [[1917]] - [[Heinrich Böll]], Dútsk skriuwer († [[1985]]) * [[1927]] - [[Piter Bergsma]], Frysk dammer († [[2012]]) * [[1931]] - [[Caroline Kaart]], Skotsk-Nederlânsk opera-sjongster († [[2020]]) * [[1937]] - [[Jane Fonda]], Amerikaansk aktrise * [[1939]] - [[Cees Andriesse]], Frysk natuerkundige, skriuwer en wittenskipshistoarikus * [[1940]] - [[Frank Zappa]], Amerikaansk sjonger, muzikant en komponist († [[1993]]) * [[1948]] - [[Jack Frölich]], Frysk muzikant, dirigint en muzykresinsint († [[2010]]) * [[1966]] - [[Kelly Wallace]], Amerikaansk sjoernaliste en presintatrise * [[1990]] - [[Kaycee Brooks]], Amerikaansk pornoaktrise * [[1993]] - [[Pascal Tan]], Nederlânsk akteur * [[1996]] - [[Kaitlyn Dever]], Amerikaansk aktrise. == Ferstoarn == * [[1914]] - [[Gerhardus Wijnandus Bruinsma]], Frysk dokter en bestjoerder (* [[1840]]) * [[1933]] - [[Knud Rasmussen]], Deensk-Grienlânsk ûntdekkingsreizger (* [[1879]]) * [[1942]] - [[Franz Boas]], Dútsk-Amerikaansk antropolooch (* [[1858]]) * [[1988]] - [[Niko Tinbergen]], Nederlânsk biolooch en Nobelpriiswinner (* [[1907]]) * [[1997]] - [[Sacco van der Made]], Nederlânsk akteur en stimartyst (* [[1918]]) * [[2001]] - [[Cees Egas]], Frysk politikus (* [[1913]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|21]] 7lvmzm4gj1z55dj3sfzz6s54250rbq5 0 854 1085232 1084064 2022-07-31T11:57:23Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1657]] - Bewenners fan [[Flushing|Flissingen (Nij-Nederlân)]] freegje yn de [[Remonstrânsje fan Flissingen]] gûverneur [[Pieter Stuyvesant]] om opheffing fan it gearkomstferbod foar de [[Quakers]]. * [[1802]] - [[Jens Juel]], Deensk [[keunstskilder]]. (* [[1745]]). * [[1831]] - [[Charles Darwin]] begjint oan syn hystoaryske reis mei de [[Beagle (skip)|Beagle]] * [[1951]] - Oprjochting fan it [[Museum Warkums Erfskip]]. * [[2008]] - De [[Frysk]]talige band [[Van Wieren]] wurdt keazen as 'bêste dialektband fan Nederlân' op it Dialektpop Festival Nederlân yn Heinkenszand. == Berne == * [[1571]] – [[Johannes Kepler]], Dútsk astronoom († [[1630]]) * [[1721]] - [[Frans Hemsterhuis]], Frysk filosoof († [[1790]]) * [[1761]] - [[Michail Bogdanovitsj Barclay de Tolly]], Russysk maarskalk en politikus († [[1818]]) * [[1773]] - [[George Cayley]], Ingelsk loftfeartpionier († [[1857]]) * [[1785]] - [[Binnert Tinga]], Frysk tekenmaster en keunstskilder († [[1838]]) * [[1822]] - [[Louis Pasteur]], Frânsk biolooch († [[1895]]) * [[1865]] - [[Teatse Eeltsje Holtrop]], Frysk skriuwer en oersetter († [[1925]]) * [[1901]] - [[Marlene Dietrich]], Dútsk-Amerikaansk aktrise en sjongster († [[1992]]) * [[1910]] - [[Herman van Wissen]], Nederlânsk arsjitekt en keunstskilder († [[2000]]) * [[1924]] - [[Frank North (sporttrainer)|Frank North]], Amerikaansk sporttrainer († [[2017]]) * [[1971]] - [[Falko Zandstra]], Frysk hurdrider * [[1973]] - [[Tabatha Cash]], Frânsk pornoaktrise == Ferstoarn == * [[1805]] - [[Belle van Zuylen]], Nederlânsk-Switsersk skriuwster en komponiste (* [[1740]]) * [[1909]] - [[Nicolaas Pierson]], Nederlânsk bankier en politikus (* [[1839]]) * [[1923]] - [[Gustave Eiffel]], Frânsk arsjitekt (* [[1832]]) * [[1938]] - [[Osip Mandelstam]], Russysk skriuwer en dichter (* [[1891]]) * [[1942]] - [[Jan Geert Ankerman]], Frysk hokkyer (* [[1906]]) * [[1985]] - [[Dian Fossey]], Amerikaansk biologe en natoerbeskermster (* [[1932]]) * [[2004]] - [[Hilda Neihardt]], Amerikaansk abbekate en publisiste (* [[1916]]) * [[2007]] - [[Wim Meuldijk]], Nederlânsk senarioskriuwer en striptekener (* [[1922]]) * 2007 - [[Tjitte Piebenga]], Frysk skriuwer en literatuerkritikus (* [[1935]]) * 2007 - [[Benazir Bhutto]], Pakistaansk politika (* [[1953]]) * [[2010]] - [[Riekele Borger]], Frysk-Dútsk assyriolooch (* [[1929]]) * 2010 - [[Grant McCune]], Amerikaansk special effects-technikus (* [[1943]]) * [[2011]] - [[Douwe Amels (skipsbouwer)|Douwe Amels]], Frysk ûndernimmer en skipsbouwer (* [[1924]]) * [[2013]] - [[Carter Camp]], Amerikaansk aktivist (* [[1941]]) * [[2016]] - [[Carrie Fisher]], Amerikaansk aktrise (* [[1956]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|27]] celbvinobz7b039q1wc4gqp7v1hf7ul 0 856 1085136 1083912 2022-07-30T14:30:48Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1170]] - [[Thomas Becket]], de [[aartsbiskop]] fan [[Canterbury]], wurdt yn syn [[katedraal]] [[moard|fermoarde]]. * [[1278]] - [[Grevinne]] [[Margareta II fan Flaanderen]] docht troansôfstân yn it foardiel fan har [[soan]] [[Gwijde fan Dampierre]]. * [[1845]] - Troch de [[Anneksaasje fan Teksas]] wurdt [[Teksas]] as 28e [[Amerikaanske steat|steat]] opnommen yn 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske Uny]]. Dit liedt ta swierrichheden mei [[Meksiko]], dat Teksas noch altyd as in opstannige provinsje beskôget. * [[1876]] - De [[Treinramp fan Ashtabula]] fynt plak by [[Ashtabula (Ohio)|Ashtabula]], yn 'e [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Ohio]]. Hjirby komme 92 fan 'e 159 ynsittenden fan 'e [[trein]] om it libben. * [[1890]] - Yn it ramt fan 'e [[Geastedûnsoarloch]] fynt by [[Wounded Knee (Súd-Dakota)|Wounded Knee]], yn [[Súd-Dakota]], it [[Bloedbad fan Wounded Knee]] plak. Dêrby wurde ûnder barre [[winter]]ske omstannichheden in grutte groep fan yn 't foar fierhinne ûntwapene oanhingers fan 'e [[Yndianen|Yndiaanske]] [[geastedûns]]beweging troch it [[Amerikaanske Leger]] ôfslachte, mei 297 deaden ta gefolch, meast [[frou]]lju en [[bern (persoan)|bern]]. * [[1891]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[útfiner]] [[Thomas Alva Edison]] [[patint]]earret de [[radio]]. * [[1940]] - [[Nazy-Dútslân]] begjint mei [[bombardemint]]en op doelen yn it [[Feriene Keninkryk]]. * [[2010]] - Op de [[haadside|Frysktalige Wikipedy]] wurdt úteinsetten mei de [[Kwissipedy]]. == Berne == * [[1543]] - [[Katarina fan Nassau-Dillenburg]], grevinne-gemalinne fan [[Schwarzburg-Arnstadt]] († [[1624]]) * [[1721]] - [[Madame de Pompadour|Jeanne Antoinette Poisson, markizinne fan Pompadour]] (Madame de Pompadour), mêtresse fan kening [[Loadewyk XV fan Frankryk]] († [[1764]]) * [[1800]] - [[Charles Goodyear]], Amerikaansk útfiner en ûndernimmer († [[1860]]) * [[1808]] - [[Andrew Johnson]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1875]]) * [[1828]] - [[Durk Piers Noordmans]], Frysk boer en leketeolooch († [[1907]]) * [[1908]] - [[Gerben Sonderman]], Frysk piloat en fersetsstrider († [[1955]]) * [[1919]] - [[Pieter Terpstra]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[2006]]) * [[1921]] - [[Netty Rosenfeld]], Nederlânsk programmamakster en nijslêzer († [[2001]]) * [[1928]] - [[Swaantsje Monderman]], Frysk dichteresse († [[2007]]) * [[1931]] - [[Joets]], Frysk muzikant († [[2008]]) * [[1943]] - [[Ulke Brolsma]], Frysk skriuwer * [[1950]] - [[Jon Polito]], Amerikaansk akteur († [[2016]]) * [[1972]] - [[Barry Atsma]], Nederlânsk-Britsk akteur * [[1978]] - [[Alexis Amore]], Perûviaansk pornoaktrise * [[1998]] - [[Paris Berelc]], Amerikaansk aktrise en model == Ferstoarn == * [[1876]] - [[Philip Bliss]], Amerikaansk hymneskriuwer (* [[1838]]) * [[1890]] - [[Bûnte Wapity]] (''Spotted Elk''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1826]]) * [[1890]] - [[George D. Wallace (militêr)|George D. Wallace]], Amerikaansk militêr (* [[1849]]) * [[1916]] - [[Grigori Raspoetin]], Russyske mystikus (* [[1869]]) * [[1928]] - [[Eilif Peterssen]], Noarsk keunstskilder (* [[1852]]) * [[1980]] - [[Nadezjda Mandelstam]], Russysk skriuwster (* [[1899]]) * [[1989]] - [[Wiert Berghuis]], Frysk politikus en fersetsstrider (* [[1911]]) * [[1994]] - [[Frank Thring (akteur)|Frank Thring]], Australysk akteur (* [[1926]]) * [[2018]] - [[Agneta Eckemyr]], Sweedsk aktrise, model en moade-ûntwerpster (* [[1950]]) * [[2020]] - [[Alexi Laiho]], Finsk sjonger en gitarist (* [[1979]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|29]] qlwe101f9zhd8jw8elboon4750c7ujr 0 857 1085111 1084058 2022-07-30T14:12:36Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{DeisideBoppe}} {{Kalinder}}{{Kalinderdei}} == Foarfallen == * [[1880]] - [[Paul Kruger]] wurdt [[presidint]] fan 'e [[Súdafrikaanske Republyk]] (Transfaal). * [[1890]] - Yn it ramt fan 'e [[Geastedûnsoarloch]] fynt yn [[Súd-Dakota]] it [[Gefjocht by Drexel Mission]] plak, de lêste wapene konfrontaasje fan 'e [[Sú-Oarloggen]]. * [[1913]] - [[Itaalje]] jout de stellen ''[[Mona Lisa]]'', dy't yn in Italjaanske [[hotel]]keamer fûn is, werom oan [[Frankryk]]. * [[1924]] - [[Astronoom]] [[Edwin Hubble]] leveret it bewiis foar it bestean fan [[stjerrestelsel]]s bûten ús [[molkenpaad (stjerrestelsel)|molkenpaad]]. * [[1972]] - De [[Feriene Steaten]] stopje mei de [[bombardemint]]en op [[Noard-Fjetnam]]. * [[1993]] - [[Fatikaanstêd]] en [[Israel]] beslute inoar te erkennen. * [[2006]] - De eardere [[Irak|Iraakske]] [[diktator]] [[Saddam Hoessein]] wurdt om 4.00 oere nachts, [[Westjeropeeske Tiid|Nederlânske tiid]], [[ophinging (libbensbeëiniging)|ophongen]]. == Berne == * [[39]] - keizer [[Titus (keizer)|Titus]] fan it [[Romeinske Ryk]] († [[81]]) * [[1644]] - [[Philips fan Almonde]], Nederlânsk admiraal († [[1711]]) * [[1821]] - [[Jacobus van Loon]], Frysk ûndernimmer, politikus en frisiast († [[1903]]) * [[1837]] - [[Albertus Samuel Carpentier Alting]], Nederlânsk predikant († [[1915]]) * [[1865]] - [[Rudyard Kipling]], Ingelsk skriuwer en dichter († [[1936]]) * [[1899]] - [[Helge Ingstad]], Noarsk archeolooch en skriuwer († [[2001]]) * [[1913]] - [[Elyne Mitchell]], Australysk berneboekeskriuwster († [[2002]]) * [[1928]] - [[Henri Debehogne]], Belgysk astronoom († [[2007]]) * [[1928]] - [[Piet de Boer (hynsteman)|Piet de Boer]], Frysk hynsteman († [[2008]]) * [[1937]] - [[Harry van Dam]], Nederlânsk keunstner * [[1937]] - [[Hans van Wijnen]], Nederlânsk follyballer († [[1995]]) * [[1942]] – [[Anne Charleston]], Australysk aktrise * [[1946]] - [[Gerlof Smit]], Frysk byldzjend keunstner († [[2014]]) * [[1951]] - [[Goaitsen van der Vliet]], Frysk skriuwer, útjouwer, konservator en muzikant * [[1973]] – [[Maureen Flannigan]], Amerikaansk aktrise * [[1974]] - [[Joy Kiss]], Russysk pornoaktrise * [[1975]] – [[Tiger Woods]], Amerikaansk golfer * [[1976]] - [[Nacho Vidal]], Spaansk pornoakteur * [[1978]] - [[Jaime Faith Edmondson]], Amerikaansk neakenmodel * [[1984]] – [[LeBron James]], Amerikaansk basketballer == Ferstoarn == * [[1691]] - [[Robert Boyle]], Iersk filosoof en skiekundige (* [[1627]]) * [[1729]] - [[Edzard fan Grovestins]], Frysk bestjoerder en politikus (* [[1655]]) * [[1826]] - [[Willem Hindrik Scheltes van Heemstra]], Frysk militêr en politikus (* [[1779]]) * [[1892]] - [[Andrew Bonar]], Skotsk predikant (* [[1810]]) * [[1930]] - [[Nicolaas Molenaar]], Nederlânsk arsjitekt (* [[1850]]) * [[1947]] - [[Han van Meegeren]], Nederlânsk keunstskilder en master-ferfalsker (* [[1889]]) * [[1985]] - [[Ansco Dokkum]], Frysk roeier en hurdsiler (* [[1904]]) * [[2006]] - [[Saddam Hoessein]], presidint fan [[Irak]] (* [[1937]]) * [[2011]] - [[Dick Eisma]], Frysk skriuwer en oersetter (* [[1941]]) * [[2012]] - [[Arend Langenberg]], Nederlânsk radionijslêzer en voice-over-artyst (* [[1949]]) * [[2013]] - [[Sjoerd Huisman]], Nederlânsk maratonrider (* [[1986]]) {{DeisideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat|{{Kalinder/KalStrKonv}}}} }} [[Kategory:Datum]] [[Kategory:Desimber|30]] 9ggljfqohzmvh9me6j4s7z1se7upvca 0 1593 1085234 1084989 2022-07-31T11:58:54Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1940-er jierren]]. == Foarfallen == *[[1 jannewaris]] - De [[Benelúks]] wurdt oprjochte, besteande út in [[dûane-uny]] tusken [[Nederlân]], [[Belgje]] en [[Lúksemboarch (gruthartochdom)|Lúksemboarch]]. *[[10 jannewaris]] - De [[Frije Stêd Triëst]] komt ûnder tafersjoch fan 'e [[Feriene Naasjes]] te stean. *[[19 jannewaris]] - By [[ferkiezing]]s yn [[Poalen]] komme de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[8 febrewaris]] - De [[Njoggende Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Jan W. van der Hoorn]] yn in tiid fan 10 [[oere]]n en 51 [[minuten]]. *[[10 febrewaris]] - Yn [[Parys]] wurde [[frede]]sferdraggen sletten tusken de [[Alliëarden]] en de eardere bûnsgenoaten fan [[nazy-Dútslân]]: [[Itaalje]], [[Roemeenje]], [[Bulgarije]], [[Hongarije]] en [[Finlân]]. *[[1 maart]] - It [[Ynternasjonaal Monetêr Fûns]] set út ein mei syn wurk. *[[10 maart]] - In [[konferinsje]] fan 'e [[Sovjet-Uny]], de [[Feriene Steaten]], it [[Feriene Keninkryk]] en [[Frankryk]] yn [[Moskou]] mislearret as der gjin oerienstimming berikt wurde kin op it mêd fan te sluten [[frede]]sferdraggen mei [[Dútslân]] en [[Eastenryk]]. *[[12 maart]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Harry Truman]] stelt in nij bûtenlânsk belied foar de Feriene Steaten foar, dat rjochte is op 'e beheining fan 'e fersprieding fan it [[kommunisme]]. Dit komt bekend te stean as de [[Truman-doktrine]]. *[[2 april]] - De [[Feriene Naasjes]] skikke de [[Feriene Steaten]] it [[mandaatgebiet|mandaat]] ([[koloanje|koloniaal]] bewâld) ta oer de eardere [[Japan]]ske besittings yn 'e [[Stille Oseaan]]: de [[Noardlike Marianen]], de [[Marshalleilannen]], [[Mikroneezje (lân)|Mikroneezje]] en [[Palau]]. * [[15 april]] - Oprjochting fan 'e [[Radio Nederland Wereldomroep|Wrâldomrop]] yn [[Hilfertsom]]. *[[16 april]] - By de [[nitraatramp fan Texas City]] komt in lading [[nitraat]] oan board fan in [[frachtskip]] yn 'e [[haven]] fan [[Texas City (Teksas)|Texas City]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Teksas]], ta ûntploffing. Der komme mear as 581 minsken om, wêrûnder op ien man nei de hiele [[brânwacht]] fan 'e stêd. *[[18 april]] - Yn [[Tsjechoslowakije]] wurdt de [[kollaborateur]] [[Jozef Tiso]], de eardere [[presidint]] fan 'e [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[fazalsteat]] [[Slowakije (1939-1945)|Slowakije]], [[terjochtsteld]]. *[[28 april]]-[[7 augustus]] - De [[Noarwegen|Noarske]] [[antropolooch]] [[Thor Heyerdahl]], [[Knut Haugland]], [[Herman Watzinger]], [[Bengt Dannielson]], [[Erik Hesselberg]] en [[Torstein Raaby]] sile mei it selsboude [[flot]] de ''[[Kon-Tiki]]'' fan [[Perû]] nei [[Frânsk-Polyneezje]] om te bewizen dat it mooglik is dat lju út [[Súd-Amearika]] yn pre-[[Kolumbus|kolumbiaanske]] tiden [[Polyneezje]] [[kolonisearre]] hawwe. *[[3 juny]] - [[Louis Mountbatten, 1e Lord Mountbatten fan Birma|Lord Mountbatten]], de [[ûnderkening]] fan [[Britsk-Ynje]], komt mei it plan op 'e lapen om 'e [[Dieling fan Britsk-Ynje|koloanje op te spjalten]] yn in [[hindoe]]steat, [[Yndia]], en in [[moslim]]steat, [[Pakistan]]. *[[4 juny]] - Yn in [[taspraak]] op 'e [[Universiteit fan Harvard]] oppenearret de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[minister]] fan Bûtenlânske Saken [[George Marshall]] it plan om [[Jeropa]] struktureel en op grutte skaal [[jild|finansjele help]] te bieden by de weropbou nei de [[Twadde Wrâldoarloch]]. Dit plan komt bekend te stean as it [[Marshallplan]]. * [[25 juny]] - Yn [[Amsterdam]] wurdt [[Het Achterhuis (dagboek)|''Het Achterhuis'']] publisearre, it [[deiboek]] fan it [[Joaden|Joadske]] [[famke]] [[Anne Frank]]. *[[21 july]]-[[5 augustus]] - [[Nederlân]] komt yn [[Nederlânsk-Ynje]] [[militêr]] fanwegen tsjin [[Yndoneezje|Yndonezyske]] ûnôfhinklikheidsstriders yn 'e [[Earste Polisjonele Aksje]]. *[[14 augustus]] - [[Pakistan]] wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[15 augustus]] - [[Yndia]] wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[23 augustus]] - Yn [[Bulgarije]] wurdt [[opposysje (polityk)|opposysjelieder]] [[Nikola Petkov]], de foaroanman fan 'e [[Boerepartij (Bulgarije)|Boerepartij]], nei in [[showproses]] troch de [[kommunist]]en [[terjochtsteld]]. *[[31 augustus]] - By [[ferkiezing]]s yn [[Hongarije]] komme de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[13 septimber]] - De [[Yndia]]aske [[premier]] [[Jawaharlal Nehru]] stelt foar om mei [[Pakistan]] 4 miljoen [[moslim]]s 'te ruiljen' foar 4 miljoen [[hindoe]]s en [[sikhisme|sikhs]]. By [[Dieling fan Britsk-Ynje|dy (tige gewelddiedich ferrinnende) befolkingsruil]] sille oant [[31&nbsp;desimber]] o.s. mear as 250.000 minsken de dea fine. * [[19 septimber]] - Oprjochting fan de [[Nederlânske Ierdoalje Maatskippij]] (NAM), dêr't [[Shell]] en [[Exxon]] elk foar de helte yn dielmimme. De maatskippij sil it [[ierdoalje]]fjild by [[Schoonebeek]] eksploitearje en sykje nei winbere mannichten [[ierdgas]]. * [[1 oktober]] - Yn [[Nederlân]] wurdt de [[needwet Aderdomsfoarsjenning]] ynfierd troch [[minister]] [[Willem Drees]]. * [[10 oktober]] - De [[Frysk]]e [[poëzij|dichter]] [[Obe Postma]] wint as earste de [[Gysbert Japicxpriis]]. *[[14 oktober]] - Boppe de [[Mojave-woastyn]] yn [[Kalifornje]] trochbrekt de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[piloat]] [[Charles E. Yaeger]] yn syn [[strieljager]] fan it type [[Bell XS-1]] foar it earst de [[lûdsbarriêre]]. *[[20 oktober]] - Begjin fan 'e [[Twadde Reade Panyk]] yn 'e [[Feriene Steaten]]. It [[Komitee oangeande Unamerikaanske Aktiviteiten fan it Hûs fan Offurdigen]] (HUAC) stelt [[harksitting]]s yn om 'e fermiende ynfiltraasje fan 'e [[film]]yndustry fan [[Hollywood]] troch [[kommunist]]en te ûndersykjen. *[[22 oktober]] - De [[Yndiaask-Pakistaanske Oarloch (1947)|Earste Yndiaask-Pakistaanske Oarloch]] brekt út oer de [[Kwestje-Kasjmier]]. *[[26 oktober]] - [[Anneksaasje fan Kasjmier]] troch [[Yndia]]. Dit bart tsjin 'e wil fan 'e [[befolking]], dy't foar it oergrutte part út [[moslim]]s en bestiet en by [[Pakistan]] hearre wol. *[[30 oktober]] - Yn [[Sjenêve]] wurdt troch 23 lannen de [[GATT|Algemiene Oerienkomst oangeande Tariven en Hannel]] (GATT) ûndertekene. *[[5 novimber]] - De [[Hongarije|Hongaarske]] [[opposysje (polityk)|opposysjelieder]] [[Zóltan Pfeiffer]] en de [[Poalen|Poalske]] [[fise-premier]] [[Stanisław Mikołajczyk]] nimme de wyk nei [[West-Jeropa]]. * [[6 novimber]] - De [[Nederlân]]ske [[Twadde Keamer]] beslút om in [[Parlemintêre enkête nei it regearingsbelied yn de Twadde Wrâldkriich]] te hâlden. *[[11 novimber]] - Yn [[Roemeenje]] wurdt [[Iuliu Maniu]], de lieder fan 'e [[Boerepartij (Roemeenje)|Boerepartij]], feroardiele ta [[libbenslange finzenisstraf]]. * [[17 novimber]] - De [[transistor]] wurdt útfûn troch [[John Bardeen]], [[Walter Brattain]] en [[William Shockley]]. *[[29 novimber]] - De [[Algemiene Gearkomste fan de Feriene Naasjes]] kart it plan goed om it [[mandaatgebiet]] [[Palestina (mandaatgebiet)|Palestina]] op te spjalten yn in [[Joaden|Joadske]] en in [[Arabieren|Arabyske]] steat. *[[30 novimber]] - [[Kening]] [[Michael fan Roemeenje]] wurdt troch de [[kommunist]]en twongen en [[abdikaasje|doch ôfstân fan 'e troan]]. It lân wurdt omfoarme ta de [[Folksrepublyk Roemeenje]]. *[[30 novimber]] - De [[Boargeroarloch yn Palestina (1947-1948)|Boargeroarloch yn Palestina]] tusken [[Joaden]] en [[Arabieren]] brekt út. *[[9 desimber]] - [[Nederlân]]ske [[troepen]] rjochtsje yn it ramt fan 'e [[Polisjonele Aksjes]] op [[Java]], yn [[Nederlânsk-Ynje]], it [[Bloedbad fan Rawagede]] oan, wêrby't 431 [[boarger]]s [[fermoarde]] wurde. *[[15 desimber]] - It [[Saarlân]] wurdt losmakke fan 'e rest fan Dútslân. It wurdt in [[Frankryk|Frânsk]] [[protektoraat]], it [[Protektoraat Saarlân]]. == Berne == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - [[Klaas Hendrikse]], Nederlânsk predikant († [[2018]]) * [[8 jannewaris|8]] - [[David Bowie]], Ingelsk sjonger, songwriter en akteur († [[2016]]) * [[23 jannewaris|23]] - [[Hans Vlek]], Nederlânsk dichter († [[2016]]) * [[27 jannewaris|27]] - [[D.C. Lewis]], Nederlânsk sjonger (v [[2000]]) * [[29 jannewaris|29]] - [[Gerrit Jan Polderman]], Nederlânsk politikus († [[2017]]) * [[31 jannewaris|31]] - [[Jonathan Banks]], Amerikaansk akteur ;febrewaris * [[2 febrewaris|2]] - [[Farrah Fawcett]], Amerikaansk aktrise († [[2009]]) * [[3 febrewaris|3]] - [[Koos Alberts]], Nederlânsk sjonger († [[2018]]) * [[3 febrewaris|3]] - [[Maurizio Micheli]], Italjaansk akteur * [[4 febrewaris|4]] - [[Dan Quayle]], fise-presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] * [[18 febrewaris|18]] - [[Christina fan de Nederlannen]], Nederlânsk prinsesse († [[2019]]) ;maart * [[1 maart|1]] - [[Alan Thicke]], Kanadeesk akteur en presintator († [[2016]]) * [[15 maart|15]] - [[Ry Cooder]], Amerikaansk muzikant * [[24 maart|24]] - [[Piet Hoekstra]], Frysk hurdfytser ;april * [[15 april|15]] - [[Peter Tuinman]], Frysk akteur * [[16 april|16]] - [[Gerry Rafferty]], Skotsk sjonger († [[2011]]) * [[25 april|25]] - [[Johan Cruijff]], Nederlânsk fuotballer en fuotbaltrener († [[2016]]) * [[26 april|26]] - [[Warren Clarke]], Ingelsk akteur († [[2014]]) ;maaie * [[1 maaie|1]] - [[Sietske de Jong]], Frysk skriuwster * [[2 maaie|2]] - [[Alfons Dölle]], Nederlânsk rjochtsgelearde en kollumnist († [[2012]]) * [[19 maaie|19]] - [[Oebele Vries]], Frysk skiedkundige en publisist ;juny * [[1 juny|1]] - [[Ron Wood]], Ingelsk muzikant * [[3 juny|3]] - [[John Dykstra]], Amerikaansk special effects-technikus * [[6 juny|6]] - [[Bennie Huisman]], Frysk sjonger-ferteller, muzikant en skriuwer * [[19 juny|19]] - [[Salman Rushdie]], Yndiaask-Britsk skriuwer * [[22 juny|22]] - [[John Wright]], Ingelsk sjonger († [[2008]]) * [[22 juny|22]] - [[Jerry Rawlings]], presidint fan [[Gana]] († [[2020]]) * [[24 juny|24]] - [[Wobbe van Seijen]], Frysk ûndernimmer en muzykprodusint ;july * [[8 july|8]] - [[Peter Tetteroo (muzikant)|Peter Tetteroo]], Nederlânsks muzikant († [[2002]]) * [[11 july|11]] - [[Piter Boersma]], Frysk skriuwer * [[17 july|17]] - [[Jan Brens]], Frysk ûnderwizer en dirigint/saksofonist * [[19 july|19]] - [[Brian May]], Ingelsk gitarist * [[23 july|23]] - [[Gardner Dozois]], Amerikaansk skriuwer en redakteur († [[2018]]) * 23 july - [[Larry Manetti]], Amerikaansk akteur ;augustus * [[2 augustus|2]] - [[Mike Shepherd]], Amerikaansk skriuwer ;septimber * [[18 septimber|18]] - [[Hans Vermeulen]], Nederlânsk sjonger, komponist († [[2017]]) * [[25 septimber|25]] - [[Cecil Womack]], Amerikaansk sjonger en songwriter († [[2013]]) * [[27 septimber|27]] - [[Meat Loaf]], Amerikaansk sjonger († [[2022]]) ;oktober * [[2 oktober|2]] - [[Dieter Pfaff]], Dútsk akteur en regisseur († [[2013]]) * [[21 oktober|21]] - [[Doeschka Meijsing]], Nederlânsk skriuwster († [[2012]]) * [[26 oktober|26]] - [[Hillary Clinton]], Amerikaansk politika ;novimber * [[2 novimber|2]] - [[Lolkje de Jong-van den Berg]] Frysk heechlearaar * [[27 novimber|27]] - [[Frank Kramer (presintator en fuotballer)|Frank Kramer]], Nederlânsk presintator en fuotballer († [[2020]]) ;desimber * [[6 desimber|6]] - [[Henk van Woerden]], Nederlânsk skilder en skriuwer († [[2005]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Gelein Jansen]], Nederlânsk taalkundige ===Bisten=== * [[19 jannewaris]] - [[Black Jack (hynder)|Black Jack]], ferneamd hynder yn it besit fan it [[Amerikaanske Leger]] († [[1976]]) == Ferstoarn == * [[1 maart]] - [[Thijs Rinsema]], Frysk skuonmakker en keunstner (* [[1877]]) * [[20 april]] - kening [[Kristiaan X fan Denemark]] (* [[1870]]) * [[21 juny]] - [[Wite Bolle]] (''White Bull''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1849]]) * [[24 july]] - [[Frederik Cornelis Rab]], boargemaster fan Flylân (* [[1891]]) * [[12 novimber]] - [[Emma baronesse Orczy]], Hongaarsk-Ingelsk skriuwster (* [[1865]]) * [[5 desimber]] - [[J.A. Bruins jr.]], Nederlânsk predikant (* [[1872]]) * [[28 desimber]] - kening [[Fiktor Emanuël III fan Itaalje]] (* [[1869]]) * [[30 desimber]] - [[Han van Meegeren]], Nederlânsk skilder en master-ferfalsker (* [[1889]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Ien Bolle]] (''One Bull''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1853]]) == Literatuer == ;prizen * De Frânske skriuwer [[André Gide]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Louis Paul Boon]], ''Mijn Kleine Oorlog'' * [[Albert Camus]], ''[[La Peste]]'' * [[Frederick Feikema Manfred]], ''[[This Is the Year]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Dit Is it Jier'')</small> * [[Simon Vestdijk]], ''De Vuuraanbidders'' ;poëzij * [[Bertus Aafjes]], ''Doudendeine'' * [[Bertus Aafjes]], ''Gedichten'' ;non-fiksje * [[Bernard DeVoto]], ''[[Across the Wide Missouri (boek)|Across the Wide Missouri]]'' * [[Anne Frank]], ''[[Het Achterhuis]]'' <small>(oerset yn it Frysk as ''It Achterhûs'')</small> == Byldzjende keunst == <gallery> Ofbyld:Toreau au bord du lac.JPG|''Toreau au bord du lac'' (1947) [[Hans Aeschbacher]], Biel/Bienne Ofbyld:'The Warsaw Ghetto Uprising', bronze sculpture by Natan J. Rapoport, 1947, Yad Vashem, Jerusalem, Israel.jpg|''The Warsaw Ghetto Uprising'' (1947) [[Nathan Rapoport]], Yad Vashem </gallery> == Boukeunst == <gallery> File:Freibad Letzigraben Pavillon 1947 Max Frisch.JPG|''Freibad Letzigraben Pavillon'', Surich (1947) Max Frisch File:Vuurtoren Ouddorp.jpg|''Fjoertoer Westhoofd'', Ouddorp (1947) [[Gijsbert Friedhoff]] </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1947| ]] [[Kategory:20e iuw]] 876o5f2zc2urmt2kkyc5h5y8mqq1pm1 0 1683 1085221 1083632 2022-07-31T11:48:58Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1970-er jierren]]. == Foarfallen == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - De [[Benelúks Merkewet]] wurdt jildich. * 1 - Yn de [[Feriene Steaten]] wurdt [[reklame]] foar [[sigaret]]ten op telefyzje ferbean * [[8 jannewaris|8]] - De Britske [[ambassadeur]] in [[Urûguay]], Geoffrey Jackson, wurdt yn [[Montevideo]] troch de [[Tupamaros]]-beweging ûntfierd. * [[15 jannewaris|15]] - In [[Egypte]] wurdt de [[Aswandaam]] iepene. * [[24 jannewaris|24]] - De [[Noarwegen|Noar]] [[Dag Fornæss]] wurdt op [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] Europeesk kampioen [[reedriden]] foar Nederlanner [[Jan Bols (reedrider)|Jan Bols]]. * [[25 jannewaris|25]] - By [[Steatsgreep yn Uganda (1971)|in steatsgreep]] yn [[Uganda]] komt legerlieder [[Idi Amin]] oan 'e macht. * [[31 jannewaris|31]] - De [[Apollo 14]] wurdt lansearre, mei de [[astronaut]]en [[Alan Shepard]], [[Stuart Roosa]] en [[Edgar Mitchell]]. ;febrewaris * [[4 febrewaris]] - It Britske [[Rolls-Royce Motor Cars]] giet fallyt en wurdt dêrnei nasjonalisearre. * [[5 febrewaris|5]] - [[Astronaut]] [[Alan Shepard]] kuieret op de Moanne (natuerlike satellyt fan de Ierde). * [[7 febrewaris|7]] – Switserlân kriget [[frouljuskiesrjocht]] . * [[8 febrewaris|8]] - De [[Nasdaq]] set útein. * [[11 febrewaris|11]] - De [[Feriene Steaten]], it [[Feriene Keninkryk]] , de [[Sovjet-Uny]] en oare lannen tekenje in ferdrach dat stasjonearing fan [[kearnwapen]]s op de boaiem fan de [[oseaan|oseanen]] ferbiedt [[Ofbyld:Apollo 14 Shepard.jpg|thumb|5 febrewaris:Romtekuier fan Alan Shepard]] * [[13 febrewaris|13]] - [[Súd-Fietnam]]eeske troepen, stipe troch Amerikaanske [[artillery]] en [[loftmacht]] geane de grins mei [[Laos]] oer. * [[15 febrewaris|15]] - Yn [[Grut-Brittanje]] en [[Ierlân]] wurdt it [[Desimaal|desimale stelsel]] yn it jildsysteem ynfierd. * [[20 febrewaris|20]] – De Amerikaanske steat [[Mississippy (steat)|Mississippy]] wurdt rekke troch 50 [[tornado]]'s, 74 minsken reitsje dea. * [[27 febrewaris|27]] - De earste abortusklinyk fan Nederlân, it [[Mildredhûs]] yn [[Arnhim]], begjint mei it útfieren fan [[abortus provokatus]]. ;maart * [[12 maart|12]] – Militêre steatsgreep yn [[Turkije]] ûnder lieding fan generaal Tagmac en [[Nihat Erim]]. Linkse partijen en organisaasjes wurde ferbean en tûzenen politike tsjinstanners wurde oanholden. *[[26 maart|26]] - [[Bangladesj]], it eardere [[East-Pakistan]], ropt de ûnôfhinklikheid út. Dit is it begjin fan 'e tige bloedige [[Bingaalske Befrijingsoarloch]] tsjin [[Pakistan]], dy't mank giet mei de troch it Pakistaanske leger ûnder de Bingaalske boargerbefolking oanrjochte [[Bingaalske Genoside (1971)|Bingaalske Genoside]]. ;april * [[François Duvalier]], mei de bynamme ''Papa Doc'', presidint en diktator fan [[Haïty]], wurdt nei syn ferstjerren opfolge troch syn soan [[Jean-Claude Duvalier|Jean Claude]], bynamme ''Bébé Doc'' (Baby Doc), foar it libben. * [[19 april|19]] - De [[Sovjet-Uny]] bringt de [[Saljoet 1]], it earste Russyske romtestasjon, om de Ierde. ;maaie * [[3 maaie|3]] - [[Walter Ulbricht]] wurdt yn de [[DDR]] opfolge troch [[Erich Honecker]] as sekretaris-generaal fan it Sintrale Komitee fan de [[Sosjalistyske Ienheidspartij fan Dútslân|SED]]. * [[21 maaie|21]] - Attraksjepark [[Flevohof]] wurdt iepene troch prinsesse Beatrix * [[29 maaie|29]] - Attraksjepark [[Six Flags Magic Mountain]] wurdt iepene. * [[31 maaie|31]] - Nij lân: [[Banglades]]; it gebiet hearde earst oan [[Pakistan]] (East-Pakistan). ;juny * 13 juny - Publikaasje fan geheime [[Pentagon]]-dokuminten yn de [[New York Times]] en [[Washington Post]] oer de oarloch yn [[Fietnam]]. * [[16 juny|16]]- Fuotbalklup [[GVAV]] wurdt [[FC Groningen]]. ;july * [[3 july|3]] - [[Jim Morrison]], sjonger fan de groep [[The Doors]], wurdt yn [[Parys]] dea fûn yn syn bad. * [[10 july]] - De [[Nederlân]]ske [[auteur]] [[Godfried Bomans]] komt op it ûnbewenne [[Rottumerplaat]] oan. Hy sil dêr in wike bliuwe, útnûge troch [[Willem Ruis]], dy't in radioprogramma makket mei deistige bydragen fan Bomans. It ferbliuw falt Bomans slim ôf. * [[17 july|17]] - [[Godfried Bomans]] wurdt op [[Rottumerplaat]] ôflost troch [[Jan Wolkers]], ek [[auteur|skriuwer]]. * [[18 july|18]] - De [[Belgje|Belgyske]] hurdfytser [[Eddy Merckx]] wint de [[Omgong fan Frankryk]]. * [[26 july|26]] - De Feriene Steaten lansearje de Apollo 15 nei de moanne. Foar it earst giet der in moanneweintsje mei. ;augustus * [[1 augustus|1]] - It [[Konsert foar Banglades]] * [[5 augustus|5]] - It [[Stifting Juckema Siderius Fûns|Juckema Siderius Fûns]] foar maatskiplike en kulturele projekten wurdt ynsteld. * [[15 augustus|15]] - [[Bachrein]] wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. * [[15 augustus|15]] - De keppeling fan de [[Amerikaanske dollar|dollar]] oan it [[goud]] wurdt opheft. ;septimber *[[3 septimber|3]] - [[Katar]] wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[9 septimber|9]] - Yn 'e [[Attic Correctional Facility|Finzenis fan Attica]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[New York (steat)|New York]], brekt [[Finzenisoproer fan Attica|in finzenisoproer]] út, dat oan 43 minsken it libben kostet: 33 [[finzene]]n en 10 [[sipier]]s. * [[21 septimber|21]] - [[Katar]], [[Bûtan]] en [[Bahrein]] wurde lid fan de [[Feriene Naasjes]] ;oktober * [[14 oktober|14]] - Oprjochting fan [[Greenpeace]] yn [[Kanada]], yn it earst oan ûnder de namme ''Don't Make A Wave Committee''. * [[25 oktober|25]] - De [[Feriene Naasjes]] nimme de [[Folksrepublyk Sina]] as nij lid op yn it plak fan 'e [[Republyk Sina]] ([[Taiwan]]), dy't sadwaande syn lidmaatskip ferliest. * [[29 oktober|29]] - [[Diktator]] [[Mobutu Sese Seko]] neamt syn lân, de [[Demokratyske Republyk Kongo]], om ta Saïre. ;novimber * [[4 novimber|4]] – Rebûlje yn it Grinzer Hûs fan Bewarring. Gizeling fan fjouwers beweitsers. Finzenen wolle nei De Haach om by de minister te kleien oer harren omstannichheden. Nei fjouwer oeren jouwe de aksjefierders harren lykwols oer. * [[15 novimber|15]] - De [[Hjerringflytdaam]] (1970) wurdt offisjeel yn gebrûk naam. * 15 - [[Intel]] bringt de [[4004 (prosessor)|4004]]-mikroprosessor foar mikro[[kompjûter]]s út. * [[28 novimber|28]] - De [[Jordaanje|Jordaanske]] premier [[Wasfi Tell]] wurdt fermoarde troch de Palestynske terreurgroep [[Swarte Septimber (organisaasje)|Swarte Septimber]]. ;desimber * [[2 desimber|2]] - De [[Feriene Arabyske Emiraten]] wurde ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. * [[3 desimber|3]] - [[Yndia]] ynterveniëarret oan 'e kant fan [[Bangladesj]] yn 'e [[Bingaalske Befrijingsoarloch]]. * [[9 desimber|9]] - De [[Feriene Arabyske Emiraten]] wurde lid fan de [[Feriene Naasjes]]. * [[16 desimber|16]] - De [[Pakistan|Pakistaanske]] [[troepen]] yn [[Bangladesj]] jouwe har oer. Ein fan 'e [[Bingaalske Befrijingsoarloch]]. De ûnôfhinklikheid fan Bangladesj wurdt no ynternasjonaal erkend. * [[20 desimber|20]] - Oprjochting fan [[Dokters sûnder grinzen]]. * [[21 desimber|21]] – Boere-opstân yn [[Tubbergen]] fanwege de [[ruilferkaveling]]. ;sûnder datum * Yn Nederlân krijt tsjinstplichtich soldaat Rinus Wehrman arrest omdat hy wegeret nei de kapper te gean. * Earste net-sesurearre útjefe fan ''Wij Slaven fan Suriname'' fan [[Anton de Kom]] (ûnder sensuer útjûn yn [[1934]]) == Berne == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - [[Alina Cho]], Amerikaansk ferslachjouster en nijslêzeresse * [[2 jannewaris|2]] - [[Nyk de Vries]], Frysk skriuwer en muzikant * [[7 jannewaris|7]] - [[Jeremy Renner]], Amerikaansk akteur ;febrewaris * [[1 febrewaris|1]] - [[Jill Kelly]], Amerikaansk pornoaktrise * [[10 febrewaris|10]] - [[Dirk-Jan van der Woud]], Frysk keatser * [[15 febrewaris|15]] - [[Renee O'Connor]], Amerikaansk aktrise en regisseur * [[19 febrewaris|19]] - [[Jeff Kinney (skriuwer)|Jeff Kinney]], Amerikaansk skriuwer ;maart * [[8 maart|8]] - [[Anke Bijlsma]], Frysk aktrise * [[15 maart|15]] - [[Sandra Zwolle]], Frysk reedrydster * [[30 maart|30]] - [[Hadassah de Boer]], Nederlânsk presintatrise * [[31 maart|31]] - [[Ewan McGregor]], Skotsk akteur ;april * [[12 april|12]] - [[Shannen Doherty]], Amerikaansk aktrise * [[15 april|15]] - [[Sarah Young]], Ingelsk pornoaktrise ;maaie * [[28 maaie|28]] - [[Gonny Gaakeer]], Frysk aktrise ;juny * [[18 juny|18]] - [[Domonique Simone]], Amerikaansk pornoaktrise ;july * [[1 july|1]] - [[Marlayne Sahupala]], Nederlânsk nijslêzeresse en sjongster * [[16 july|16]] - [[Greet Andringa]], Frysk skriuwster * [[28 july|28]] - [[Abû Bakr al-Bagdadi]], Iraaksk terrorist († [[2019]]) ;augustusu * [[6 augustus|6]] - [[Angela Postma]], Frysk swimster * [[16 augustus|16]] - [[Jennifer Westhoven]], Amerikaansk sjoernaliste en ferslachjouster * [[27 augustus|27]] - [[Kyung Lah]], Súdkoreaansk-Amerikaansk ferslachjouster en presintatrise ;septimber * [[13 septimber|13]] - [[China Moon (pornografysk aktrise)|China Moon]], Amerikaansk pornoaktrise * [[15 septimber|15]] - [[Annamarie Thomas]], Nederlânsk hurdrydster ;oktober * [[10 oktober|10]] - [[Tiffany Mynx]], Amerikaansk pornoaktrise * [[13 oktober|13]] - [[Jewels Jade]], Amerikaansk pornoaktrise * [[20 oktober|20]] - [[Snoop Dogg]], Amerikaansk rapper * 20 - [[Dannii Minogue]], Australysk sjongster * [[26 oktober|26]] - [[Jim Butcher]], Amerikaansk skriuwer ;novimber * [[7 novimber|7]] - [[Gabrielle Scream]], Amerikaansk pornoaktrise * [[10 novimber|10]] - [[Big Pun]], Amerikaansk muzikant († [[2000]]) * [[22 novimber|22]] - [[Kysia Hekster]], Nederlânsk ferslachjouster * [[23 novimber|23]] - [[Simone Weimans]], Nederlânsk nijslêzeresse * [[25 novimber|25]] - [[Christina Applegate]], Amerikaansk aktrise ;desimber * [[19 desimber|19]] - [[Tiffany Towers (pornografysk aktrise)|Tiffany Towers]], Kanadeesk pornoaktrise * [[24 desimber|24]] - [[Erik Seerden]], Frysk keatser * [[27 desimber|24]] - [[Falko Zandstra]], Frysk hurdrider ;''datum ûnbekend'' *[[Sophia Choi]], Súdkoreaansk-Amerikaansk nijslêzeresse en ferslachjouster *[[Louise Germaine]], Ingelsk model en aktrise *[[Tibo Vandenborre]], Flaamsk akteur == Ferstoarn == ;jannewaris * [[7 jannewaris|7]] - [[Willem Banning]], Frysk predikant, heechlearaar en politikus (* [[1888]]) * [[16 jannewaris|16]] - [[Philippe Thys]], Belgysk hurdfytser (* [[1889]]) ;maart * [[23 maart|23]] - [[Simon Vestdijk]], Nederlânsk skriuwer (* [[1898]]) ;maaie * [[4 maaie|4]] - [[Klaas Norel]], Frysk berneboekeskriuwer (* [[1899]]) * [[18 maaie|18]] - [[Grietje Spaanderman-Wielinga]], Frysk skriuwster (* [[1899]]) ;juny * [[6 juny|6]] - [[Appel Ooiman]], Frysk roeier (* [[1905]]) ;july * [[7 july|7]] - [[Ub Iwerks]], Amerikaansk animator (* [[1901]]) ;septimber * [[11 septimber|11]] - [[Nikita Chrûsjtsjov]], siktaris-generaal fan de [[Sovjet-Uny]] (* [[1894]]) ;augustus * [[19 augustus|19]] - [[Minne Endstra]], Nederlânsk ûndernimmer (* [[1901]]) ;oktober * [[11 oktober|11]] - [[Chesty Puller]], Amerikaansk militêr (* [[1898]]) ;novimber * [[19 novimber|19]] - [[Jaring Walta]], Frysk keunstkilder (* [[1887]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Godfried Bomans]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist (* [[1913]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Hendrik Schippers]], Frysk dirigint, oersetter en ûnderwizer (* [[1893]]) *[[Michiel Sjouke Elings Visser]], Frysk boer en oersetter (* [[1887]]) ==Literatuer== ;romans * [[Rink van der Velde]], ''[[Feroaring fan Lucht]]'' * [[Jan Terlouw]], ''[[Koning van Katoren]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Kening fan Katoaren'')</small> * [[Judith Kerr]], ''[[When Hitler Stole Pink Rabbit]]'' ;ferhalebondels * [[H.P. Lovecraft]], ''[[The Doom that Came to Sarnath and Other Stories]]'' ==Films== * ''[[Diamonds Are Forever (film)|Diamonds Are Forever]]'' * ''[[Dirty Harry (film)|Dirty Harry]]'' ==Muzyk== ;singles * [[Janis Joplin]], ''[[Me and Bobby McGee]]'' {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1971| ]] [[Kategory:20e iuw]] sb6fg9hvgfjufm3vj1dbbk13yrpjfvm 0 1707 1085118 1081197 2022-07-30T14:17:46Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1940-er jierren]]. == Foarfallen == *[[11 jannewaris]] - Yn [[Albaanje]] wurdt de [[monargy]] ôfskaft. It lân wurdt omfoarme ta de [[Folksrepubyk Albaanje]], mei [[Enver Hoxha]] as earste [[presidint]]. * [[9 febrewaris]] - Yn [[Nederlân]] wurdt de [[Partij fan de Arbeid]] oprjochte. *[[21 febrewaris]] - Yn [[Finlân]] wurde by de saneamde [[Oarlochsferantwurdlikheidsprosessen]] swiere [[straf]]fen oplein oan [[politisy]] dy't yn [[1941]] ferantwurdlik wiene foar it ferbûn mei [[nazy-Dútslân]]. Under harren is ek âld-[[presidint]] [[Risto Ryti]], dy't tsien jier [[finzenisstraf]] mei [[twangarbeid]] oplein kriget. *[[6 maart]] - Yn 'e nije [[Grûnwet fan Japan]] wurdt de macht fan 'e [[keizer]] sterk beheind. *[[15 maart]] - It [[Feriene Keninkryk]] stimt yn mei de folsleine ûnôfhinklikheid fan [[Britsk-Ynje]]. *[[30 maart]] - De [[Grykske Boargeroarloch]] brekt út tusken it [[regear]] en [[kommunist]]yske [[opstanneling]]en. *[[7 maaie]] - Yn [[Nederlân]] wurdt [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging|NSB]]-lieder [[Anton Mussert]] foar [[lânferrie]] [[terjochtsteld]]. *[[25 maaie]] - [[Jordaanje]] (yn 't earstoan noch ûnder de namme Transjordaanje) wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[26 maaie]] - Nei in [[ferkiezing]]soerwinning komme yn [[Tsjechoslowakije]] de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[1 juny]] - Yn [[Roemeenje]] wurdt de eardere [[faksist]]yske [[diktator]] fan dat lân, [[Ion Antonescu]], [[terjochtsteld]]. *[[2 juny]] - By it [[Italjaansk referindum oer de monargy]] stimt in krappe mearderheid tsjin: [[Itaalje]] wurdt in [[republyk]]. De lêste [[kening]], [[Umberto II fan Itaalje|Umbert&nbsp;II]], giet yn [[ballingskip]]. *[[19 juny]] - [[Hadj Amyn al-Hûsseini]], de [[grutmûfty]] fan [[Jeruzalim]], dy't himsels ûnder de [[Twadde Wrâldoarloch]] nau ferbûn hie mei [[nazy-Dútslân]], kriget [[asyl (rjocht)|asyl]] yn [[Egypte]]. *[[4 july]] - De [[Filipinen]] wurde ûnôfhinklik fan 'e [[Feriene Steaten]]. *[[4 july]] - By it [[Bloedbad fan Kielce]], in anty-[[Joaden|Joadske]] [[pogrom]] yn 'e [[Poalen|Poalske]] [[Kielce|stêd mei dy namme]], komme 39 minsken om *[[17 july]] - Yn 'e [[Joegoslaavje|Joegoslavyske]] [[haadstêd]] [[Belgrado]] wurdt [[generaal]] [[Dragoljub Mihailović]], de lieder fan 'e yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] mei [[nazy-Dútslân]] [[kollaboraasje|kollaborearjende]] [[Četniks]], [[terjochtsteld]]. *[[23 july]] - De [[terrorisme|terroristyske]] [[Joaden|Joadske]] [[organisaasje]] [[Irgun]] fiert yn it [[mandaatgebiet]] [[Palestina (mandaatgebiet)|Palestina]] de [[oanslach op it King David Hotel]] út, wêrby't 91 deaden falle. * [[26 juny]] - [[Fuotbalferiening Harkemase Boys]] wurdt oprjochte. * begjin [[augustus]] - [[Hotze Schuil]] fan [[Harns (stêd)|Harns]], [[Æbe Haima]] fan [[Doanjum]] en [[Riemer Reinalda]] fan [[Winsum (Fryslân)|Winsum]] winne yn [[Frjentsjer]] de [[PC]]. * [[25 augustus]] - De [[RON]], in foarrinner fan [[Omrop Fryslân]], begjint mei it útstjoeren fan [[Nederlânsk]]talige [[radioprogramma's]], rjochte op [[Fryslân]]. *[[15 septimber]] - Yn [[Bulgarije]] wurdt [[kening]] [[Simeon II fan Bulgarije|Simeon&nbsp;II]] ôfset. It lân wurdt omfoarme ta de [[Folksrepublyk Bulgarije]]. * [[20 septimber]] - It [[Ynternasjonaal Filmfestival fan Cannes]] wurdt foar it earst holden. *[[1 oktober]] - Yn 'e [[Prosessen fan Neurenberch]] wurde [[deastraf|deafûnissen]] útsprutsen tsjin [[Hermann Göring]], [[Joachim von Ribbentrop]], [[Wilhelm Keitel]], [[Ernst Kaltenbrunner]], [[Alfred Rosenberg]], [[Hans Frank]], [[Wilhelm Frick]], [[Fritz Sauckel]], [[Alfred Jodl]], [[Julius Streicher]] en [[Arthur Seyss-Inquart]]. Lange [[finzenisstraf]]fen wurde oplein oan [[Rudolf Hess]], [[Walther Funk]], [[Erich Raeder]], [[Albert Speer]], [[Baldur von Schirach]], [[Konstantin von Neurath]] en [[Karl Dönitz]]. [[Hjalmar Schacht]], [[Franz von Papen]] en [[Hans Fritzsche]] wurde frijsprutsen. *[[16 oktober]] - Yn [[Neurenberch]] wurde de op [[1 oktober]] l.l. útsprutsen [[deastraf|deafûnissen]] útfierd. [[Hermann Göring]] wit oan 'e [[ophinging (libbensbeëiniging)|ophinging]] te ûntkommen troch koart tefoaren [[selsmoard]] te dwaan troch in him tasmokkele [[syaankaly]]pil yn te nimmen. *[[27 oktober]] - By [[ferkiezing]]s yn [[Bulgarije]] komme de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[23 novimber]] - De [[Frankryk|Frânske]] [[marine]] besjit by it saneamde [[Ynsidint fan Hải Phòng]] de [[opstân|opstannige]] [[Fjetnam]]eeske [[stêd]] [[Hải Phòng]], wêrby't mear as 6.000 Fjetnameeske boargers omkomme. *[[19 desimber]] - Yn [[Fjetnam]] brekt de [[Earste Yndosineeske Oarloch]] út tusken de [[Viet Minh]], in [[kommunist]]yske [[organisaasje]] dy't stribbet nei ûnôfhinklikheid, en de [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje|koloniale]] machthawwers. * ''sûnder datum'' - [[Emily Greene Balch]] en [[John Raleigh Mott]] ûntfange de [[Nobelpriis foar de Frede]]. == Berne == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - [[Rick Hurst]], Amerikaansk akteur * [[3 jannewaris|3]] - [[Ursul de Geer]], Nederlânsk presintator, akteur en regisseur († [[2020]]) * 3 - [[John Paul Jones (bassist)|John Paul Jones]], Ingelsk bassist * [[6 jannewaris|6]] - [[Johan Veenstra]], Stellingwerfsk skriuwer en ferteller * [[6 jannewaris|6]] - [[Syd Barrett]], Ingelsk sjonger en gitarist († [[2006]]) * [[12 jannewaris|12]] - [[Cas Spijkers]] - Nederlânsk tillefyzjekok († [[2011]]) * [[26 jannewaris|26]] - [[Gene Siskel]], Amerikaansk filmkritikus († [[1999]]) ;febrewaris * [[10 febrewaris|10]] - [[Klaasje Postma]], Frysk aktrise en toanielskriuwster * [[21 febrewaris|21]] - [[Alan Rickman]], Ingelsk akteur († [[2016]]) * [[23 febrewaris|23]] - [[Cees Bijlstra]], Frysk redakteur en komponist († [[2004]]) ;maart * [[6 maart|6]] - [[David Gilmour]], Ingelsk sjonger en gitarist * [[10 maart|10]] - [[Jack Talstra]], Frysk-Kanadeesk politikus († [[2014]]) * [[12 maart|12]] - [[Liza Minnelli]], Amerikaansk aktrise en sjongster * [[22 maart|22]] - [[Martha van Wichen-Schol]], Frysk wurdboekgearstalster en dichteresse († [[2004]]) * [[25 maart|25]] - [[Stephen Hunter]], Amerikaansk skriuwer en filmkritikus * [[28 maart|28]] - [[Wubbo Ockels]], Nederlânsk natuerkundige en astronaut († [[2014]]) ;april * [[1 april|1]] - [[Baukje Wytsma]], Frysk skriuwster en sjoernaliste * [[10 april|10]] - [[Armand (sjonger)|Armand]], Nederlânsk protestsjonger († [[2015]]) * [[25 april|25]] - [[Johan Cruijff]], Nederlânsk fuotballer en fuotbaltrener († [[2016]]) ;maaie * [[2 maaie|2]] - [[Lesley Gore]], Amerikaansk sjongster en aktrise († [[2015]]) * [[31 maaie|31]] - [[Ytsje Hettinga]], Frysk toanielaktrise, skriuwster en oersetster ;juny * [[2 juny|2]] - [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]], Frysk konservatrise, leararesse en skriuwster * [[15 juny|15]] - [[Demis Roussos]], Gryksk sjonger en bassist († [[2015]]) * [[18 juny|18]] - [[Hanny Alders]], Nederlânsk skriuwster († [[2010]]) * [[20 juny|20]] - [[Bote Wilpstra]] Nederlânsk politikus († [[2021]]) ;july * [[6 july|6]] - [[George W. Bush]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] * 6 - [[Tiemen Groen]], Frysk hurdfytser * [[20 july|20]] - [[Cobi Doevendans]], Frysk byldzjend keunstneres * [[26 july|26]] - [[Thom van der Goot]], Nederlânsk teäterdirekteur en regisseur ;augustus * [[2 augustus|2]] - [[Anny de Jong]], Frysk skriuwster * [[9 augustus|9]] - [[Rinus Gerritsen]], Nederlânsk bassist * [[14 augustus|14]] - [[Alexander Curly]], Nederlânsk sjonger en filmmakker († [[2012]]) * [[18 augustus|18]] - [[Leonard George (akteur)|Leonard George]], Kanadeesk akteur († [[2017]]) * [[19 augustus|19]] - [[Bill Clinton]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] ;septimber * [[5 septimber|5]] - [[Loudon Wainwright III]], Amerikaansk sjonger, lietsjeskriuwer en humorist * 5 - [[Freddie Mercury]], Ingelsk sjonger († [[1991]]) * 5 - [[Auke Bijlsma]], Frysk politikus († [[2012]]) * [[12 septimber|12]] - [[Steve Biko]], Súdafrikaansk anty-apartheidsaktivist († [[1977]]) * [[30 septimber|30]] - [[Rense Westra]], Frysk akteur († [[2015]]) ;oktober * [[6 oktober|6]] - [[Gosse Blom]], Frysk taalkundige († [[2014]]) * [[10 oktober|10]] - [[Charles Dance]], Ingelsk akteur * [[17 oktober|17]] - [[Piet van der Wal]], Frysk aksjefierder, gemeentepolitikus en dosint († [[2019]]) * [[18 oktober|18]] - [[Binne Lútzen Boarnstra]], Frysk dichter, skriuwer, skipper en histoarikus († [[2011]]) * [[27 oktober|27]] - [[Kenneth Turan]], Amerikaansk filmkritikus ;novimber * [[4 novimber|4]] - [[Laura Bush]], Amerikaansk presidintsfrou * [[5 novimber|5]] - [[Herman Brood]], Nederlânsk muzikant en byldzjend keunstner († [[2001]]) * [[19 novimber|19]] - [[Piet Hemminga]], Frysk bestjoerskundige en publisist ;desimber * [[3 desimber|3]] - [[Joop Zoetemelk]], Nederlânsk hurdfytser * [[4 desimber|4]] - [[Geert Mak]], Nederlânsk jurist, sjoernalist en skriuwer * [[8 desimber|8]] - [[Paladine Roye]], Amerikaansk keunstner († [[2001]]) * [[16 desimber|16]] - [[Benny Andersson]], Sweedsk sjonger * [[24 desimber|24]] - [[Jan Akkerman]], Nederlânsk muzikant * [[30 desimber|30]] - [[Gerlof Smit]], Frysk byldzjend keunstner († [[2014]]) * [[31 desimber|31]] - [[Zakia Meghji]], Tanzaniaansk politika ;''datum ûnbekend'' *[[Della Warrior]], Amerikaansk politika en bestjoerster == Ferstoarn == * [[21 jannewaris]] - jonkhear [[T.A.M.A. van Humalda van Eysinga]], Frysk abbekaat en oersetter (* [[1869]]) * [[9 april]] - [[Ane Nauta]], Frysk arsjitekt (* ([[1882]]) * [[24 maart]] - [[Aleksander Aljechin]], Russysk skaker (* [[1892]]) * [[31 maart]] - [[Robert E. Strahorn]], Amerikaansk sjoernalist (* [[1852]]) * [[2 augustus]] - [[Johannes Jurres]], Frysk keunstskilder en heechlearaar (* [[1875]]) * [[13 augustus]] - [[H.G. Wells]], Ingelsk skriuwer (* [[1866]]) * [[7 septimber]] - [[Régis de l'Estourbeillon]], Bretonsk politikus (* [[1858]]) * [[15 oktober]] - [[Hermann Göring]], Dútsk oarlochsmisdiediger (* [[1893]]) * [[25 oktober]] - [[Hendrik Wouda]], Frysk arsjitekt en meubelûntwerper (* [[1885]]) * [[22 desimber]] - [[Gerrit Keizer]], Frysk artyst en lyts minske (* [[1874]]) == Literatuer == ;prizen * De Switserske skriuwer [[Hermann Hesse]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Bertus Aafjes]], ''Bevrijdingsdag'' * [[Simon Vestdijk]], ''Ierse Nachten'' (skreaun yn [[1942]]) * [[Arthur van Schendel]], ''Het Oude Huis'' * [[Simone de Beauvoir]], ''Tous les Hommes sont Mortels'' * [[Bertus Aafjes]], ''De Zeemeerminnen'' ;poëzij * [[Bertus Aafjes]] ''Een Voetreis naar Rome'' == Film == * ''The Al Jolson Story'' * ''La Belle et la Bête'' == Byldzjende keunst== <gallery> File:Willy Reetz Pferde 1946.jpg|''Pferde'' (1946) Willy Reetz </gallery> == Boukeunst == <gallery> File:Kirche Paltamo Vorderansicht 2.jpg|Paltamo-tsjerke, [[Finlân]] (1946) [[Ilmari Launis]] </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1946| ]] [[Kategory:20e iuw]] cjfxejj7js5gqm8eq61icwf7uhxik0e 1085218 1085118 2022-07-31T11:46:55Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1940-er jierren]]. == Foarfallen == *[[11 jannewaris]] - Yn [[Albaanje]] wurdt de [[monargy]] ôfskaft. It lân wurdt omfoarme ta de [[Folksrepubyk Albaanje]], mei [[Enver Hoxha]] as earste [[presidint]]. * [[9 febrewaris]] - Yn [[Nederlân]] wurdt de [[Partij fan de Arbeid]] oprjochte. *[[21 febrewaris]] - Yn [[Finlân]] wurde by de saneamde [[Oarlochsferantwurdlikheidsprosessen]] swiere [[straf]]fen oplein oan [[politisy]] dy't yn [[1941]] ferantwurdlik wiene foar it ferbûn mei [[nazy-Dútslân]]. Under harren is ek âld-[[presidint]] [[Risto Ryti]], dy't tsien jier [[finzenisstraf]] mei [[twangarbeid]] oplein kriget. *[[6 maart]] - Yn 'e nije [[Grûnwet fan Japan]] wurdt de macht fan 'e [[keizer]] sterk beheind. *[[15 maart]] - It [[Feriene Keninkryk]] stimt yn mei de folsleine ûnôfhinklikheid fan [[Britsk-Ynje]]. *[[30 maart]] - De [[Grykske Boargeroarloch]] brekt út tusken it [[regear]] en [[kommunist]]yske [[opstanneling]]en. *[[7 maaie]] - Yn [[Nederlân]] wurdt [[Nasjonaal-Sosjalistyske Beweging|NSB]]-lieder [[Anton Mussert]] foar [[lânferrie]] [[terjochtsteld]]. *[[25 maaie]] - [[Jordaanje]] (yn 't earstoan noch ûnder de namme Transjordaanje) wurdt ûnôfhinklik fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[26 maaie]] - Nei in [[ferkiezing]]soerwinning komme yn [[Tsjechoslowakije]] de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[1 juny]] - Yn [[Roemeenje]] wurdt de eardere [[faksist]]yske [[diktator]] fan dat lân, [[Ion Antonescu]], [[terjochtsteld]]. *[[2 juny]] - By it [[Italjaansk referindum oer de monargy]] stimt in krappe mearderheid tsjin: [[Itaalje]] wurdt in [[republyk]]. De lêste [[kening]], [[Umberto II fan Itaalje|Umbert&nbsp;II]], giet yn [[ballingskip]]. *[[19 juny]] - [[Hadj Amyn al-Hûsseini]], de [[grutmûfty]] fan [[Jeruzalim]], dy't himsels ûnder de [[Twadde Wrâldoarloch]] nau ferbûn hie mei [[nazy-Dútslân]], kriget [[asyl (rjocht)|asyl]] yn [[Egypte]]. *[[4 july]] - De [[Filipinen]] wurde ûnôfhinklik fan 'e [[Feriene Steaten]]. *[[4 july]] - By it [[Bloedbad fan Kielce]], in anty-[[Joaden|Joadske]] [[pogrom]] yn 'e [[Poalen|Poalske]] [[Kielce|stêd mei dy namme]], komme 39 minsken om *[[17 july]] - Yn 'e [[Joegoslaavje|Joegoslavyske]] [[haadstêd]] [[Belgrado]] wurdt [[generaal]] [[Dragoljub Mihailović]], de lieder fan 'e yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] mei [[nazy-Dútslân]] [[kollaboraasje|kollaborearjende]] [[Četniks]], [[terjochtsteld]]. *[[23 july]] - De [[terrorisme|terroristyske]] [[Joaden|Joadske]] [[organisaasje]] [[Irgun]] fiert yn it [[mandaatgebiet]] [[Palestina (mandaatgebiet)|Palestina]] de [[oanslach op it King David Hotel]] út, wêrby't 91 deaden falle. * [[26 juny]] - [[Fuotbalferiening Harkemase Boys]] wurdt oprjochte. * begjin [[augustus]] - [[Hotze Schuil]] fan [[Harns (stêd)|Harns]], [[Æbe Haima]] fan [[Doanjum]] en [[Riemer Reinalda]] fan [[Winsum (Fryslân)|Winsum]] winne yn [[Frjentsjer]] de [[PC]]. * [[25 augustus]] - De [[RON]], in foarrinner fan [[Omrop Fryslân]], begjint mei it útstjoeren fan [[Nederlânsk]]talige [[radioprogramma's]], rjochte op [[Fryslân]]. *[[15 septimber]] - Yn [[Bulgarije]] wurdt [[kening]] [[Simeon II fan Bulgarije|Simeon&nbsp;II]] ôfset. It lân wurdt omfoarme ta de [[Folksrepublyk Bulgarije]]. * [[20 septimber]] - It [[Ynternasjonaal Filmfestival fan Cannes]] wurdt foar it earst holden. *[[1 oktober]] - Yn 'e [[Prosessen fan Neurenberch]] wurde [[deastraf|deafûnissen]] útsprutsen tsjin [[Hermann Göring]], [[Joachim von Ribbentrop]], [[Wilhelm Keitel]], [[Ernst Kaltenbrunner]], [[Alfred Rosenberg]], [[Hans Frank]], [[Wilhelm Frick]], [[Fritz Sauckel]], [[Alfred Jodl]], [[Julius Streicher]] en [[Arthur Seyss-Inquart]]. Lange [[finzenisstraf]]fen wurde oplein oan [[Rudolf Hess]], [[Walther Funk]], [[Erich Raeder]], [[Albert Speer]], [[Baldur von Schirach]], [[Konstantin von Neurath]] en [[Karl Dönitz]]. [[Hjalmar Schacht]], [[Franz von Papen]] en [[Hans Fritzsche]] wurde frijsprutsen. *[[16 oktober]] - Yn [[Neurenberch]] wurde de op [[1 oktober]] l.l. útsprutsen [[deastraf|deafûnissen]] útfierd. [[Hermann Göring]] wit oan 'e [[ophinging (libbensbeëiniging)|ophinging]] te ûntkommen troch koart tefoaren [[selsmoard]] te dwaan troch in him tasmokkele [[syaankaly]]pil yn te nimmen. *[[27 oktober]] - By [[ferkiezing]]s yn [[Bulgarije]] komme de [[kommunist]]en oan 'e macht. *[[23 novimber]] - De [[Frankryk|Frânske]] [[marine]] besjit by it saneamde [[Ynsidint fan Hải Phòng]] de [[opstân|opstannige]] [[Fjetnam]]eeske [[stêd]] [[Hải Phòng]], wêrby't mear as 6.000 Fjetnameeske boargers omkomme. *[[19 desimber]] - Yn [[Fjetnam]] brekt de [[Earste Yndosineeske Oarloch]] út tusken de [[Viet Minh]], in [[kommunist]]yske [[organisaasje]] dy't stribbet nei ûnôfhinklikheid, en de [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje|koloniale]] machthawwers. * ''sûnder datum'' - [[Emily Greene Balch]] en [[John Raleigh Mott]] ûntfange de [[Nobelpriis foar de Frede]]. == Berne == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - [[Rick Hurst]], Amerikaansk akteur * [[3 jannewaris|3]] - [[Ursul de Geer]], Nederlânsk presintator, akteur en regisseur († [[2020]]) * 3 - [[John Paul Jones (bassist)|John Paul Jones]], Ingelsk bassist * [[6 jannewaris|6]] - [[Johan Veenstra]], Stellingwerfsk skriuwer en ferteller * [[6 jannewaris|6]] - [[Syd Barrett]], Ingelsk sjonger en gitarist († [[2006]]) * [[12 jannewaris|12]] - [[Cas Spijkers]] - Nederlânsk tillefyzjekok († [[2011]]) * [[26 jannewaris|26]] - [[Gene Siskel]], Amerikaansk filmkritikus († [[1999]]) ;febrewaris * [[10 febrewaris|10]] - [[Klaasje Postma]], Frysk aktrise en toanielskriuwster * [[21 febrewaris|21]] - [[Alan Rickman]], Ingelsk akteur († [[2016]]) * [[23 febrewaris|23]] - [[Cees Bijlstra]], Frysk redakteur en komponist († [[2004]]) ;maart * [[6 maart|6]] - [[David Gilmour]], Ingelsk sjonger en gitarist * [[10 maart|10]] - [[Jack Talstra]], Frysk-Kanadeesk politikus († [[2014]]) * [[12 maart|12]] - [[Liza Minnelli]], Amerikaansk aktrise en sjongster * [[22 maart|22]] - [[Martha van Wichen-Schol]], Frysk wurdboekgearstalster en dichteresse († [[2004]]) * [[25 maart|25]] - [[Stephen Hunter]], Amerikaansk skriuwer en filmkritikus * [[28 maart|28]] - [[Wubbo Ockels]], Nederlânsk natuerkundige en astronaut († [[2014]]) ;april * [[1 april|1]] - [[Baukje Wytsma]], Frysk skriuwster en sjoernaliste * [[10 april|10]] - [[Armand (sjonger)|Armand]], Nederlânsk protestsjonger († [[2015]]) * [[25 april|25]] - [[Johan Cruijff]], Nederlânsk fuotballer en fuotbaltrener († [[2016]]) ;maaie * [[2 maaie|2]] - [[Lesley Gore]], Amerikaansk sjongster en aktrise († [[2015]]) * [[31 maaie|31]] - [[Ytsje Hettinga]], Frysk toanielaktrise, skriuwster en oersetster ;juny * [[2 juny|2]] - [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]], Frysk konservatrise, leararesse en skriuwster * [[15 juny|15]] - [[Demis Roussos]], Gryksk sjonger en bassist († [[2015]]) * [[18 juny|18]] - [[Wout Muller]], Nederlânsk keunstskilder († [[2000]]) * [[18 juny|18]] - [[Hanny Alders]], Nederlânsk skriuwster († [[2010]]) * [[20 juny|20]] - [[Bote Wilpstra]] Nederlânsk politikus († [[2021]]) ;july * [[6 july|6]] - [[George W. Bush]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] * 6 - [[Tiemen Groen]], Frysk hurdfytser * [[20 july|20]] - [[Cobi Doevendans]], Frysk byldzjend keunstneres * [[26 july|26]] - [[Thom van der Goot]], Nederlânsk teäterdirekteur en regisseur ;augustus * [[2 augustus|2]] - [[Anny de Jong]], Frysk skriuwster * [[9 augustus|9]] - [[Rinus Gerritsen]], Nederlânsk bassist * [[14 augustus|14]] - [[Alexander Curly]], Nederlânsk sjonger en filmmakker († [[2012]]) * [[18 augustus|18]] - [[Leonard George (akteur)|Leonard George]], Kanadeesk akteur († [[2017]]) * [[19 augustus|19]] - [[Bill Clinton]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] ;septimber * [[5 septimber|5]] - [[Loudon Wainwright III]], Amerikaansk sjonger, lietsjeskriuwer en humorist * 5 - [[Freddie Mercury]], Ingelsk sjonger († [[1991]]) * 5 - [[Auke Bijlsma]], Frysk politikus († [[2012]]) * [[12 septimber|12]] - [[Steve Biko]], Súdafrikaansk anty-apartheidsaktivist († [[1977]]) * [[30 septimber|30]] - [[Rense Westra]], Frysk akteur († [[2015]]) ;oktober * [[6 oktober|6]] - [[Gosse Blom]], Frysk taalkundige († [[2014]]) * [[10 oktober|10]] - [[Charles Dance]], Ingelsk akteur * [[17 oktober|17]] - [[Piet van der Wal]], Frysk aksjefierder, gemeentepolitikus en dosint († [[2019]]) * [[18 oktober|18]] - [[Binne Lútzen Boarnstra]], Frysk dichter, skriuwer, skipper en histoarikus († [[2011]]) * [[27 oktober|27]] - [[Kenneth Turan]], Amerikaansk filmkritikus ;novimber * [[4 novimber|4]] - [[Laura Bush]], Amerikaansk presidintsfrou * [[5 novimber|5]] - [[Herman Brood]], Nederlânsk muzikant en byldzjend keunstner († [[2001]]) * [[19 novimber|19]] - [[Piet Hemminga]], Frysk bestjoerskundige en publisist ;desimber * [[3 desimber|3]] - [[Joop Zoetemelk]], Nederlânsk hurdfytser * [[4 desimber|4]] - [[Geert Mak]], Nederlânsk jurist, sjoernalist en skriuwer * [[8 desimber|8]] - [[Paladine Roye]], Amerikaansk keunstner († [[2001]]) * [[16 desimber|16]] - [[Benny Andersson]], Sweedsk sjonger * [[24 desimber|24]] - [[Jan Akkerman]], Nederlânsk muzikant * [[30 desimber|30]] - [[Gerlof Smit]], Frysk byldzjend keunstner († [[2014]]) * [[31 desimber|31]] - [[Zakia Meghji]], Tanzaniaansk politika ;''datum ûnbekend'' *[[Della Warrior]], Amerikaansk politika en bestjoerster == Ferstoarn == * [[21 jannewaris]] - jonkhear [[T.A.M.A. van Humalda van Eysinga]], Frysk abbekaat en oersetter (* [[1869]]) * [[9 april]] - [[Ane Nauta]], Frysk arsjitekt (* ([[1882]]) * [[24 maart]] - [[Aleksander Aljechin]], Russysk skaker (* [[1892]]) * [[31 maart]] - [[Robert E. Strahorn]], Amerikaansk sjoernalist (* [[1852]]) * [[2 augustus]] - [[Johannes Jurres]], Frysk keunstskilder en heechlearaar (* [[1875]]) * [[13 augustus]] - [[H.G. Wells]], Ingelsk skriuwer (* [[1866]]) * [[7 septimber]] - [[Régis de l'Estourbeillon]], Bretonsk politikus (* [[1858]]) * [[15 oktober]] - [[Hermann Göring]], Dútsk oarlochsmisdiediger (* [[1893]]) * [[25 oktober]] - [[Hendrik Wouda]], Frysk arsjitekt en meubelûntwerper (* [[1885]]) * [[22 desimber]] - [[Gerrit Keizer]], Frysk artyst en lyts minske (* [[1874]]) == Literatuer == ;prizen * De Switserske skriuwer [[Hermann Hesse]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Bertus Aafjes]], ''Bevrijdingsdag'' * [[Simon Vestdijk]], ''Ierse Nachten'' (skreaun yn [[1942]]) * [[Arthur van Schendel]], ''Het Oude Huis'' * [[Simone de Beauvoir]], ''Tous les Hommes sont Mortels'' * [[Bertus Aafjes]], ''De Zeemeerminnen'' ;poëzij * [[Bertus Aafjes]] ''Een Voetreis naar Rome'' == Film == * ''The Al Jolson Story'' * ''La Belle et la Bête'' == Byldzjende keunst== <gallery> File:Willy Reetz Pferde 1946.jpg|''Pferde'' (1946) Willy Reetz </gallery> == Boukeunst == <gallery> File:Kirche Paltamo Vorderansicht 2.jpg|Paltamo-tsjerke, [[Finlân]] (1946) [[Ilmari Launis]] </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1946| ]] [[Kategory:20e iuw]] 14tzbii05gkiyltw4o4orm6biwis5pu 0 1709 1085142 1083868 2022-07-30T14:34:44Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1940-er jierren]]. == Foarfallen == *[[16 jannewaris]] - [[Irak]] ferklearret de oarloch oan [[nazy-Dútslân]], [[Itaalje]] en [[Japan]]. *[[20 jannewaris]] - Begjin fan 'e [[Slach oan de Neretva]], ien fan 'e grutste [[nazy-Dútslân|Dútske]] offinsiven tsjin 'e [[Joegoslavyske partizanen]]. * [[22 jannewaris]] - 1181 [[pasjint]]en en 50 personeelsleden fan 'e [[Joaden|Joadske]] [[psychiatryske ynrjochting]] [[Het Apeldoornsche Bosch]] wurde út [[Apeldoarn]] wei nei [[Auschwitz]] [[deportearre]]. *[[23 jannewaris]] - Op 'e [[Konferinsje fan Kasablanka]] beslute de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Franklin D. Roosevelt]], de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[premier]] [[Winston Churchill]] en [[Sovjet-Uny|Sovjet-lieder]] [[Josef Stalin]] ta de [[ynvaazje fan Sisylje]]. *[[31 jannewaris]]-[[2 febrewaris]] - Oan it [[Eastfront (Twadde Wrâldoarloch)|Eastfront]] wurdt de [[Slach om Stalingrad]] beëinige mei in eklatante oerwinning foar de [[Sovjet-Uny]]. De [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[fjildmaarskalk]] [[Friedrich Paulus]] jout him oer mei de restanten fan it [[6e Leger (Wehrmacht)|Dútske 6e Leger]]. *[[7 febrewaris]] - Mei de [[evakuaasje]] fan 'e [[Japan]]ske [[troepen]] fan it [[eilân]] [[Guadalcanal]], yn 'e [[Stille Súdsee]], komt nei persiis in healjier in ein oan 'e [[Slach om Guadalcanal]]. *[[18 febrewaris]] - Yn [[München]] wurdt de [[Dútsk ferset yn de Twadde Wrâldkriich|Dútske fersetsgroep]] [[Die Weiße Rose]] troch de [[nazy]]s oprôle. * [[20 febrewaris]] - De [[Meksiko|Meksikaanske]] [[fulkaan]] de [[Paricutin]] ûntstiet. *[[22 febrewaris]] - De lieders fan 'e [[Dútsk ferset yn de Twadde Wrâldkriich|Dútske fersetsgroep]] [[Die Weiße Rose]], [[Hans Scholl]], syn [[suster]] [[Sophie Scholl]] en [[Christoph Probst]], wurde [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik eksekutearre]]. *[[28 febrewaris]] - It [[Noarsk ferset yn de Twadde Wrâldkriich|Noarske ferset]] fiert yn [[Vemork]] [[Noarske swierwettersabotaazje|in sabotaazje-aksje]] út op in [[fabryk]] dêr't [[swierwetter]] produsearre wurdt. Dêrtroch rint de ûntwikkeling fan in [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[atoombom]] slimme fertraging op. *[[2 maart]] - Mei de oerwinning yn 'e [[Slach yn de Bismarcksee]] makket [[Austraalje (lân)|Austraalje]] it foar de [[Japan]]ners ûnmooglik om 'e striid op [[Nij-Guineä]] fuort te setten. *[[7 april]] - [[Bolivia]] ferklearret de oarloch oan [[nazy-Dútslân]], [[Itaalje]] en [[Japan]]. * [[10 april]] - In [[Kanada|Kanadeesk]] [[fleantúch|patrûljefleantúch]] stoart del yn [[Drylts]], wêrby't [[Earehôf Drylts|de bemanning]] de dea fynt. *[[13 april]] - De [[nazy-Dútslân|Dútsers]] ûntdekke yn 'e neite fan 'e [[Ruslân|Russyske]] [[stêd]] [[Smolensk]] it [[massagrêf]] fan it [[Bloedbad fan Katyn]], dêr't [[Sovjet-Uny|Sovjet]]-[[troepen]] yn [[1940]] 10.000 [[kriichsfinzen]] [[Poalen|Poalske]] [[ofsier]]en [[fermoarde]] hawwe. *[[19 april]]-[[16 maaie]] - By de [[Opstân yn it Getto fan Warsjau]] nimme de dêr fêstsittende [[Joaden]] de wapens op tsjin 'e [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[SS]]-[[troepen]]. *[[29 april]]-[[3 maaie]] - Yn [[Nederlân]] wurdt de [[Molkstaking]] holden út protest tsjin 'e [[nazy-Dútslân|Dútske]] feroardering dat Nederlânske militêren wer yn [[kriichsfinzenskip]] moatte. *[[13 maaie]] - De lêste [[nazy-Dútslân|Dútske]] en [[Itaalje|Italjaanske]] [[troepen]] yn [[Noard-Afrika]] jouwe har oer oan 'e [[Alliëarden]]. Dêrby wurde 250.000 man [[kriichsfinzen]] nommen. * [[13 maaie]] - De [[Grut-Brittanje|Britske]] [[Handley Page Halifax|Halifax]] [[bommesmiter]] DT645 wurdt troch in [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[jachtfleantúch|nachtjager]] boppe [[Hjerbeam]] oansketten en komt del tusken [[Harns (stêd)|Harns]] en [[Achlum]]. De sân [[bemanning]]sleden reitsje dea. *[[simmer]] - Yn noardlik [[Irak]] brekt de [[Trêde Koerdysk-Arabyske Oarloch]] út. *[[5 july]] - Oan it [[Eastfront (Twadde Wrâldoarloch)|Eastfront]] begjint de [[Slach by Koersk]], de grutste [[tank (wapen)|tank]]slach dy't ea útfochten is. *[[10 july]] - De westlike [[Alliëarden]] fiere ûnder lieding fan 'e [[Grut-Brittanje|Britske]] [[fjildmaarskalk]] [[Bernard Law Montgomery]] en de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[generaal]] [[George S. Patton]] de [[ynvaazje fan Sisylje]] út ûnder de koadenamme Operaasje Husky. *[[25 july]] - By [[steatsgreep yn Itaalje (1943)|in steatsgreep]] wurdt yn [[Itaalje]] de [[faksistysk]]e [[diktator]] [[Benito Mussolini]] ôfset en [[finzen]] nommen. [[Kening]] [[Fiktor Emanuel III fan Itaalje|Fiktor Emanuel&nbsp;III]] stelt in nij [[regear]] yn ûnder lieding fan [[maarskalk]] [[Pietro Badoglio]]. Deselde deis noch begjint de [[Dútske ynfal yn Itaalje]]. *[[26 july]] - [[Kolombia]] ferklearret de oarloch oan [[nazy-Dútslân]], [[Itaalje]] en [[Japan]]. *[[15 augustus]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[troepen]] foltôgje [[Aleoetenkampanje|de werovering]] fan [[Kiska (eilân)|Kiska]], it lêste [[eilân]] fan 'e [[Aleoeten]] (yn [[Alaska]]) dat noch yn [[Japan]]ske hannen wie. *[[23 augustus]] - De [[Slach by Koersk]], oan it [[Eastfront (Twadde Wrâldoarloch)|Eastfront]], einiget yn in oerwinning foar de [[Sovjet-Uny]]. Dit is ien fan 'e grutste en wichtichste [[nazy-Dútslân|Dútske]] nederlagen út 'e [[Twadde Wrâldoarloch]]. *[[3 septimber]] - It nije [[regear]] fan [[Itaalje]] slút in [[wapenstilstân]] mei de [[Alliëarden]]. *[[9 septimber]] - [[Grut-Brittanje|Britske]] en [[Frije Frânsen|Frije Frânske]] [[troepen]] fiere by [[Salerno]] in [[Alliëarde ynfaazje fan it Italjaanske fêstelân|ynfaazje fan it Italjaanske fêstelân]] út. *[[9 septimber]] - [[Perzje]] ferklearret de oarloch oan [[nazy-Dútslân]], [[Itaalje]] en [[Japan]]. *[[12 septimber]] - De earste [[Frije Frânsen|Frije Frânske]] [[troepen]] lânje op it troch de [[Itaalje|Italjanen]] besette [[Korsika]]. *[[12 septimber]] - [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[kommando's]] befrije by de saneamde [[Oerfal yn de Gran Sasso]] de [[finzen]] sette [[Itaalje|Italjaanske]] [[diktator]] [[Benito Mussolini]]. *[[18 septimber]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[diktator]] [[Benito Mussolini]] ropt yn [[Salò]] de [[Italjaanske Sosjale Republyk]] út, dat in [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[fazalsteat]]sje sûnder wiere selsstannichheid wurdt. *[[4 oktober]] - De [[befrijing fan Korsika]] troch de [[Frije Frânsen]] wurdt foltôge. *[[13 oktober]] - [[Itaalje]] ferklearret de oarloch oan [[nazy-Dútslân]] en [[Japan]]. *[[14 oktober]] - By [[opstân yn Sobibor|in opstân]] yn it [[nazy-Dútslân|Dútske]] [[ferneatigingskamp]] [[Sobibor]] witte tusken de 300 en 600 [[Joaden|Joadske]] [[finzene]]n te ûntsnappen. *[[22 novimber]] - [[Libanon]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[22 novimber|22]]-[[26 novimber]] - Op 'e [[Earste Konferinsje fan Kaïro]] wurde besprekkings fierd troch de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Franklin D. Roosevelt]], de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[premier]] [[Winston Churchill]] en de [[Republyk Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Chiang Kai-shek]]. Der wurdt ôfsprutsen dat [[Japan]] nei de oarloch alle gebiet dat it him sûnt [[1894]] ta-eigene hat, ôfstean moat. *[[1 desimber]] - Op 'e [[Konferinsje fan Teheran]] beslute de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Franklin D. Roosevelt]], de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[premier]] [[Winston Churchill]] en [[Sovjet-Uny|Sovjet-lieder]] [[Josef Stalin]] ta in ynvaazje troch de westlike [[Alliëarden]] fan [[West-Jeropa]]. *[[4 desimber|4]]-[[6 desimber]] - Op 'e [[Twadde Konferinsje fan Kaïro]] fiere de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Franklin D. Roosevelt]] en de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[premier]] [[Winston Churchill]] besprekkings mei de [[Turkije|Turkske]] presidint [[İsmet İnönü]]. * [[29 desimber]] - It [[Sudertrimdiel]] fan [[Ljouwerteradiel]] giet oer nei de [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] [[Ljouwert (gemeente)|Ljouwert]]. * ''datum ûnbekend'' - De hiele [[Bibel]] wurdt foar it earst útjûn yn in [[Frysk]]talige [[oersetting]] fan 'e hân fan dû. [[Geart Aeilco Wumkes]] en [[Eeltsje Boates Folkertsma]]. == Berne == ;jannewaris * [[6 jannewaris|6]] - [[W. Richard West jr.]], Amerikaansk abbekaat, aktivist en museumdirekteur * [[19 jannewaris|19]] - prinsesse [[Margriet fan de Nederlannen]] * 19 - [[Janis Joplin]], Amerikaansk sjongster († [[1970]]) * [[20 jannewaris|20]] - [[Herman Rouwé]], Frysk roeier * [[24 jannewaris|24]] - [[Pieter Barteld Kooi]], Nederlânsk argeolooch († [[2020]]) * [[26 jannewaris|26]] - [[Peter Vassilev]], Bulgaarsk-Frysk keunstskilder († [[2011]]) ;febrewaris * [[4 febrewaris|4]] - [[Hannah Ludwig]], Frysk sjoernaliste, dichteresse en politika († [[2013]]) * [[7 febrewaris|7]] - [[Rommert Tjeerdsma]], Frysk skriuwer * [[10 febrewaris|10]] - [[Sytse Hotzes Buwalda]], Biltsk taalkundige en oersetter * [[21 febrewaris|21]] - [[Jan Lukas Eggens]], Nederlânsk politikus († [[2015]]) * [[25 febrewaris|25]] - [[George Harrison]], Ingelsk gitarist († [[2001]]) * [[28 febrewaris|28]] - [[Hans Dijkstal]], Nederlânsk politikus († [[2010]]) ;maart * [[3 maart|3]] - [[Aeronwy Thomas]], Welsk skriuwster en oersetter († [[2009]]) * [[9 maart|9]] - [[Bobby Fischer]], Amerikaansk-Yslânsk skaker († [[2008]]) * [[15 maart|15]] - [[Pim van Lommel]], Nederlânsk kardiolooch, ûndersiker en publisist * [[27 maart|27]] - [[Grant McCune]], Amerikaansk special effects-technikus († [[2010]]) * [[29 maart|29]] - [[Vangelis]], Gryksk muzikant en komponist († [[2022]]) ;april * [[15 april|15]] - [[Riem de Wolff]], Nederlânsk sjonger en muzikant († [[2017]]) * 15 - [[Mighty Sam McClain]], Amerikaansk sjonger († [[2015]]) * [[17 april|17]] - [[Jo Bosma]], Frysk politikus († [[2015]]) * [[21 april|21]] - [[Cisca Dresselhuys]], Nederlânsk sjoernaliste en feministe * [[27 april|27]] - [[Tamme Velstra]], Frysk keatser ;maaie * [[7 maaie|7]] - [[Jitse Sikkema]], Frysk byldzjend keunstner * [[9 maaie|9]] - [[Chriet Titulaer]], Nederlânsk astronoom en presintator († [[2017]]) * [[11 maaie|11]] - [[Lieuwe Brink]], Frysk sportbestjoerder († [[2010]]) * [[16 maaie|16]] - [[Hank Adams]], Amerikaansk minskerjochte-aktivist * [[20 maaie|20]] - [[Roel Bokke Span]], Frysk fierljepper en reedrider * 20 - [[Peter B. van Houten]], Frysk byldzjend keunstner ;juny * [[7 juny|7]] - [[Rienk de Haan]], Frysk taalkundige († [[2018]]) * [[14 juny|14]] - [[Piet Keizer (fuotballer)|Piet Keizer]], Nederlânsk fuotballer († [[2017]]) * [[15 juny|15]] - [[Johnny Hallyday]], Frânsk sjonger en akteur († [[2017]]) * [[25 juny|25]] - [[Tonny Ferwerda]], Frysk reedrider * [[26 juny|26]] - [[Foppe de Haan]], Frysk fuotbaltrener * [[27 juny|27]] - [[Harm Ottenbros]], Nederlânsk hurdfytser († [[2022]]) ;july * [[12 july|12]] - [[Driek van Wissen]], Nederlânsk dichter († [[2010]]) * [[23 july|23]] - [[Tony Joe White]], Amerikaansk muzikant en sjonger († [[2018]]) * [[26 july|26]] - [[Mick Jagger]], Ingelsk sjonger * [[28 july|28]] - [[Akky van der Veer]], Frysk skriuwster († [[2019]]) * 28 - [[Richard Wright (toetsenist)|Richard Wright]], Ingelsk toetsenist († [[2008]]) * [[31 july|31]] - [[Johan Frieswijk]], Frysk skiedkundige ;augustus * [[15 augustus|15]] - [[Willem Tjerkstra]], Frysk skriuwer * [[17 augustus|17]] - [[Robert De Niro]], Amerikaansk akteur * [[17 augustus|17]] - [[Mikola Sjmatko]], Oekraynsk byldhouwer († [[2020]]) ;septimber * [[6 septimber|6]] - [[Roger Waters]], Ingelsk bassist en lietsjeskriuwer * [[8 septimber|8]] - [[Marnix Kappers]], Nederlânsk akteur en presintator († [[2016]]) * [[29 septimber|29]] - [[Lech Wałęsa]], presidint fan [[Poalen]] ;oktober * [[18 oktober|18]] - [[Allard Schuilinga]], Frysk politikus († [[2020]]) * [[22 oktober|22]] - [[Jim Baen]], Amerikaansk útjouwer († [[2006]]) * 22 - [[Seif Sharif Hamad]], Tanzaniaansk politikus * [[24 oktober|24]] - [[Maarten van Rossem]], Nederlânsk histoarikus ;novimber * [[2 novimber|2]] - [[Rienk Onsman]], Frysk fuotballer († [[2011]]) * [[16 novimber|16]] - [[Juan Giménez]], Argentynske striptekener († [[2020]]) ;desimber * [[12 desimber|12]] - [[Gerrit Offringa]], Fryske keunstner en filosoof († [[2019]]) * [[22 desimber|22]] - [[Jurjen van der Kooi]], Frysk folklorist († [[2018]]) * [[29 desimber|29]] - [[Ulke Brolsma]], Frysk skriuwer ;''datum ûnbekend'' *[[Peter DePoe]], Amerikaansk muzikant *[[N!xau ǂToma]], Namibysk akteur († [[2003]]) *[[Jan Riedstra]], Frysk ûndernimmer en sportbestjoerder († [[2009]]) == Ferstoarn == * [[4 febrewaris]] - [[Johannes Antonie Visscher]], Nederlânsk dûmny en sosjaal aktivist (* [[1876]]) * [[22 febrewaris]] - [[Nyckle Haisma]], Frysk skriuwer (* [[1907]]) * [[12 maart]] - [[Gustav Vigeland]], Noarsk byldhouwer (* [[1869]]) * [[5 maaie]] - [[Jan Eisenga]], Frysk ûnderwizer, skriuwer en dichter (* [[1908]]) * [[12 juny]] - [[Johan Burgers]], Nederlânsk dieretúndirekteur (* [[1870]]) * [[22 juny]] - [[Aafke Komter-Kuipers]], Nederlânsk pianiste, komponiste en musikologe (* [[1876]]) * [[28 juny]] - [[Philipp Heck]], Dútsk jurist en rjochtshistoarikus (* [[1858]]) * [[2 septimber]] - [[Pieter Baukes Yetsenga]], Frysk keatser (* [[1865]]) * [[4 novimber]] - [[Taeke Schuilenga]], Frysk ûndernimmer en slachtoffer fan [[Aksje Sulverdin]] (* [[1878]]) * [[22 desimber]] - [[Beatrix Potter]], Ingelsk berneboekeskriuwster (* [[1866]]) ==Literatuer== ;novelles * [[Antoine de Saint-Exupéry]], ''[[Le Petit Prince]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''De Lytse Prins'')</small> ;koarte ferhalen *[[Ulbe van Houten]], ''[[De Beam (koart ferhaal)|De Beam]]'' ;ferhalebondels * [[Ulbe van Houten]], ''[[De Rook fan it Lân]]'' * [[Douwe Tamminga]] nei [[Hans Christian Andersen]], ''[[Andersen's Folksforhalen en Mearkes]]'' ;lietebondels * ——, ''[[Fryslân Sjongt]]'' {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1943| ]] [[Kategory:20e iuw]] 8263co64qlncvxxlpdx294eyu9hqopk 0 1721 1085100 1084993 2022-07-30T14:06:01Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[5 jannewaris]] - [[Kening]] [[Aleksander I fan Joegoslaavje]] stelt de [[grûnwet]] bûten wurking en ropt de keninklike [[diktatuer]] út. * [[9 jannewaris]] - [[Penisilline]] wurdt foar it earst brûkt. *[[18 jannewaris]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[provinsje]] [[Grinslân]] sjit [[boere-arbeider]] [[Eije Wijkstra]] fjouwer [[fjildwachter]]s dea. *[[31 jannewaris]] - By in [[útjouwerij]] yn [[Berlyn]] ferskynt it [[anty-oarlochsliteratuer|anty-oarlochsboek]] ''[[Im Westen Nichts Neues]]'' fan [[Erich Maria Remarque]]. *[[31 jannewaris]] - De yn ûngenede fallen [[kommunistysk]]e lieder [[Leon Trotski]] wurdt út 'e [[Sovjet-Uny]] [[ferballe]] en wykt út nei [[Turkije]]. *[[11 febrewaris]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[diktator]] [[Benito Mussolini]] slút mei [[paus]] [[Pius XI]] de [[Lateraanske Ferdraggen]], wêrmei't foar it earst sûnt [[1870]] de formele relaasje regele wurdt tusken Itaalje en de [[Hillige Stoel]]. De wichtichste útkomst is dat [[Fatikaanstêd]] in [[soevereiniteit|soevereine]], ûnôfhinklike [[lân|steat]] wurdt. *[[12 febrewaris]] - De [[Fjirde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Karst Leemburg]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 9 [[minuten]]. *[[14 febrewaris]] - By it saneamde [[Falentynsdeibloedbad]], in mei grou [[geweld]] mank geande [[kriminaliteit|kriminele]] ôfrekken yn [[Chicago]], komme sân [[binde]]leden om. *[[28 febrewaris]] - De ûnoffisjele [[Tolhúster Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Marten van der Kooij]] en [[Ype Smid]], beiden út [[Hylpen]], yn in tiid fan 10 [[oere]]n en 32 [[minuten]]. *[[28 maart]] - De [[Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Chiang Kai-shek]] wit op de [[3e Algemiene Gearkomste fan de Guomintang]] de hiele [[politike partij|partij]] efter him te ferienjen. * [[28 maart]] - Oprjochting fan 'e [[Kuorbalferiening VKC]]. *[[16 maaie]] - Yn [[Hollywood]] wurde de [[Academy Awards]] (Oscars) foar de earste kear útrikt. *[[3 juny]] - Under bemiddeling fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Herbert Hoover]] berikke [[Sily]] en [[Perû]] oerienstimming oer harren grinsskeel dat al sûnt de [[Salpeteroarloch]] fan [[1879]] geande is. * [[1 oktober]] - De [[Sovjet-Uny]] fiert de [[revolúsjonêre kalinder]] yn. *[[16 oktober]] - Yn [[Afganistan]] ropt [[Nadir Khan]] himsels út ta [[kening]] yn it plak fan 'e troch him ôfsette [[Habibûlla Gazi]]. Dêrmei komt in definityf ein oan 'e [[Barakzai-dynasty]], dy't Afganistan sûnt [[1835]] regearre hat. *[[24 oktober]] - De [[effektebeurs|effektebeurzen]] geane ûnderút: begjin fan 'e [[beurskrach fan 1929]]. *[[29 oktober]] - [[Beurskrach fan 1929|Swarte Tongersdei]]: de [[effektebeurs|effektebeurzen]] stoarte folslein yn. *[[25 novimber]] - Yn 'e [[Sovjet-Uny]] set [[Josef Stalin]] syn eardere meistanners [[Nikolaj Bûcharin]], [[Aleksej Rykov]] en [[Michail Tomski]] oan 'e kant, om't dy harren fersetten tsjin syn plannen foar in flugge [[yndustrialisaasje]] en [[kollektivisaasje fan de lânbou]]. *[[6 desimber]] - Yn [[Turkije]] wurdt it [[frouljuskiesrjocht]] ynfierd. *[[29 desimber]] - Yn [[Nederlânsk-Ynje]] wurde [[Soekarno]] en ferskate oare lânseigen lieders troch de [[Nederlân]]ske [[koloanje|koloniale]] autoriteiten oppakt en yn it [[tichthûs (finzenis)|tichthús]] smiten. == Berne == ;jannewaris * [[11 jannewaris|11]] - [[Nicoletta Orsomando]], Italjaanske presintatrise († [[2021]]) * [[14 jannewaris|14]] - [[Jaap Wolthuizen]], Frysk krúswurdpuzelmakker († [[2017]]) * [[15 jannewaris|15]] - [[Martin Luther King]], Amerikaansk predikant en minskerjochte-aktivist († [[1968]]) * [[17 jannewaris|17]] - [[Jaap Goeman Borgesius]], Nederlânsk politikus († [[2003]]) * [[19 jannewaris|19]] - [[Jaap Pander]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[21 jannewaris|21]] - [[Hessel Miedema]], Frysk dichter en keunsthistoarikus († [[2019]]) * [[30 jannewaris|30]] - [[Jan Kuperus]], Frysk sakeman, topman [[Friesland Bank]] († [[2011]]) ;febrewaris * [[17 febrewaris|17]] - [[Chaim Potok]], Amerikaansk skriuwer († [[2002]]) * [[22 febrewaris|22]] - [[Will Simon]], Nederlânsk presintator († [[2017]]) * [[24 febrewaris|24]] - [[Teije Brattinga]], teolooch en Frysk skriuwer ;maart * [[8 maart|8]] - [[Hebe Camargo]], Brazyljaanske presintatrise, aktrise en sjongster († [[2012]]) * [[12 maart|12]] - [[Win Tin]], Myanmareesk politikus en sjoernalist († [[2014]]) * [[18 maart|18]] - [[Christa Wolf]], Dútsk skriuwster († [[2011]]) * [[29 maart|29]] - [[Tseard Visser]], Frysk byldzjend keunstner († [[1979]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Frans Andriessen]], Nederlânsk politikus († [[2019]]) * [[5 april|5]] - [[Hugo Claus]], Flaamsk dichter, skriuwer († [[2008]]) * [[10 april|10]] - [[Max von Sydow]], Sweedsk-Frânske akteur en filmregisseur († [[2020]]) * [[20 april|20]] - [[Paula Dennis]], Nederlânsk sjongeres († [[2016]]) ;maaie * [[24 maaie|24]] - [[Riekele Borger]], Frysk-Dútsk assyriolooch († [[2010]]) ;juny * [[2 juny|2]] - [[Piebe Bakker]], Frysk dirigint en skoalbestjoerder († [[2002]]) * [[12 juny|12]] - [[Anne Frank]], Joadsk-Dútsk oarlochsslachtoffer († [[1945]]) * [[16 juny|16]] - [[Sabah al-Achmed al-Djaber al-Sabah]], emir fan [[Koeweit]] († [[2020]]) ;july * [[5 july|5]] - [[Katherine Helmond]], Amerikaansk aktrise († [[2019]]) * [[28 july|28]] - [[Jackie Kennedy]], Amerikaansk presidintsfrou († [[1994]]) * [[28 july|28]] - [[Remco Campert]], Nederlânsk dichter en skriuwer († [[2022]]) ;augustus * [[15 augustus|15]] - [[Corrie Hafkamp]], Nederlânske berneboekeskriuwster († [[2020]]) * [[24 augustus|24]] - [[Jasser Arafat]], Presidint fan Palestina († [[2004]]) * [[27 augustus|27]] - [[Ira Levin]], Amerikaansk skriuwer ;septimber * [[7 septimber|7]] - [[Thomas McKenna]], Iersk akteur († [[2011]]) * [[20 septimber|20]] - [[Vittorio Taviani]], Italjaansk regisseur († [[2018]]) ;oktober * [[18 oktober|18]] - [[Kees Fens]], Nederlânsk literatuerkritikus en letterkundige († [[2008]]) * [[21 oktober|21]] - [[Ursula K. Le Guin]], Amerikaansk skriuwster († [[2018]]) * [[31 oktober|31]] - [[Bud Spencer]], Italjaansk akteur en swimmer († [[2016]]) * 31 - [[Alex Brinksma]], Frysk sportbestjoerder († [[2015]]) ;novimber * [[5 novimber|5]] - [[Johan Bok]], Frysk muzikant († [[2002]]) * [[12 novimber|12]] - [[Grace Kelly]], Amerikaansk aktrise en prinsesse fan [[Monako]] († [[1982]]) * [[15 novimber|15]] - [[Willem Velema]], Frysk heechlearaar nijtestamentyske fakken († [[2019]]) * [[21 novimber|21]] - [[Marilyn French]], Amerikaansk skriuwster en feministe († [[2009]]) ;desimber * [[2 desimber|2]] - [[Jaap Boersma]], Nederlânsk politikus († [[2012]]) * [[6 desimber|6]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur (* [[1929]]) * [[9 desimber|9]] - [[Bob Hawke]], premier fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]] († [[2019]]) * [[31 desimber|31]] - [[Mies Bouwman]], Nederlânsk presintatrise († [[2018]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Don Iwerks]], Amerikaansk kameraman, útfiner en ûndernimmer == Ferstoarn == * [[13 jannewaris]] - [[Wyatt Earp]], Amerikaansk plysjeman, revolverman en ikoan fan it Wylde Westen (* [[1848]]) * [[22 jannewaris]] - [[Cornelis Lely]], Nederlânsk wetterboukundige (* [[1854]]) * [[16 febrewaris]] - [[Hidde Petrus Nicolaas Halbertsma]], Frysk arsjitekt (* [[1853]]) * [[4 april]] - [[Karl Benz]], Dútsk autofabrikant en útfiner (* [[1844]]) * [[2 juny]] - [[Blanke-Man-Regearret-Him]] (''White-Man-Runs-Him''), [[Krieën (folk)|Kriesk]] ferkenner yn 'e tsjinst fan it Amerikaanske Leger (* [[1858]]) * [[16 juny]] - [[Oldfield Thomas]], Ingelsk biolooch (* [[1858]]) * [[10 augustus]] - [[Aletta Jacobs]], Nederlânsk dokter en feministe (* [[1854]]) * [[22 desimber]] - [[Luther Hare]], Amerikaansk militêr (* [[1851]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1929| ]] [[Kategory:20e iuw]] jys79qxq03xljcq8lq0ecs6m6gpnymc 1085101 1085100 2022-07-30T14:06:34Z FreyaSport 40716 /* Berne */ ferkeard jiertal wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[5 jannewaris]] - [[Kening]] [[Aleksander I fan Joegoslaavje]] stelt de [[grûnwet]] bûten wurking en ropt de keninklike [[diktatuer]] út. * [[9 jannewaris]] - [[Penisilline]] wurdt foar it earst brûkt. *[[18 jannewaris]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[provinsje]] [[Grinslân]] sjit [[boere-arbeider]] [[Eije Wijkstra]] fjouwer [[fjildwachter]]s dea. *[[31 jannewaris]] - By in [[útjouwerij]] yn [[Berlyn]] ferskynt it [[anty-oarlochsliteratuer|anty-oarlochsboek]] ''[[Im Westen Nichts Neues]]'' fan [[Erich Maria Remarque]]. *[[31 jannewaris]] - De yn ûngenede fallen [[kommunistysk]]e lieder [[Leon Trotski]] wurdt út 'e [[Sovjet-Uny]] [[ferballe]] en wykt út nei [[Turkije]]. *[[11 febrewaris]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[diktator]] [[Benito Mussolini]] slút mei [[paus]] [[Pius XI]] de [[Lateraanske Ferdraggen]], wêrmei't foar it earst sûnt [[1870]] de formele relaasje regele wurdt tusken Itaalje en de [[Hillige Stoel]]. De wichtichste útkomst is dat [[Fatikaanstêd]] in [[soevereiniteit|soevereine]], ûnôfhinklike [[lân|steat]] wurdt. *[[12 febrewaris]] - De [[Fjirde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Karst Leemburg]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 9 [[minuten]]. *[[14 febrewaris]] - By it saneamde [[Falentynsdeibloedbad]], in mei grou [[geweld]] mank geande [[kriminaliteit|kriminele]] ôfrekken yn [[Chicago]], komme sân [[binde]]leden om. *[[28 febrewaris]] - De ûnoffisjele [[Tolhúster Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Marten van der Kooij]] en [[Ype Smid]], beiden út [[Hylpen]], yn in tiid fan 10 [[oere]]n en 32 [[minuten]]. *[[28 maart]] - De [[Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Chiang Kai-shek]] wit op de [[3e Algemiene Gearkomste fan de Guomintang]] de hiele [[politike partij|partij]] efter him te ferienjen. * [[28 maart]] - Oprjochting fan 'e [[Kuorbalferiening VKC]]. *[[16 maaie]] - Yn [[Hollywood]] wurde de [[Academy Awards]] (Oscars) foar de earste kear útrikt. *[[3 juny]] - Under bemiddeling fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Herbert Hoover]] berikke [[Sily]] en [[Perû]] oerienstimming oer harren grinsskeel dat al sûnt de [[Salpeteroarloch]] fan [[1879]] geande is. * [[1 oktober]] - De [[Sovjet-Uny]] fiert de [[revolúsjonêre kalinder]] yn. *[[16 oktober]] - Yn [[Afganistan]] ropt [[Nadir Khan]] himsels út ta [[kening]] yn it plak fan 'e troch him ôfsette [[Habibûlla Gazi]]. Dêrmei komt in definityf ein oan 'e [[Barakzai-dynasty]], dy't Afganistan sûnt [[1835]] regearre hat. *[[24 oktober]] - De [[effektebeurs|effektebeurzen]] geane ûnderút: begjin fan 'e [[beurskrach fan 1929]]. *[[29 oktober]] - [[Beurskrach fan 1929|Swarte Tongersdei]]: de [[effektebeurs|effektebeurzen]] stoarte folslein yn. *[[25 novimber]] - Yn 'e [[Sovjet-Uny]] set [[Josef Stalin]] syn eardere meistanners [[Nikolaj Bûcharin]], [[Aleksej Rykov]] en [[Michail Tomski]] oan 'e kant, om't dy harren fersetten tsjin syn plannen foar in flugge [[yndustrialisaasje]] en [[kollektivisaasje fan de lânbou]]. *[[6 desimber]] - Yn [[Turkije]] wurdt it [[frouljuskiesrjocht]] ynfierd. *[[29 desimber]] - Yn [[Nederlânsk-Ynje]] wurde [[Soekarno]] en ferskate oare lânseigen lieders troch de [[Nederlân]]ske [[koloanje|koloniale]] autoriteiten oppakt en yn it [[tichthûs (finzenis)|tichthús]] smiten. == Berne == ;jannewaris * [[11 jannewaris|11]] - [[Nicoletta Orsomando]], Italjaanske presintatrise († [[2021]]) * [[14 jannewaris|14]] - [[Jaap Wolthuizen]], Frysk krúswurdpuzelmakker († [[2017]]) * [[15 jannewaris|15]] - [[Martin Luther King]], Amerikaansk predikant en minskerjochte-aktivist († [[1968]]) * [[17 jannewaris|17]] - [[Jaap Goeman Borgesius]], Nederlânsk politikus († [[2003]]) * [[19 jannewaris|19]] - [[Jaap Pander]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[21 jannewaris|21]] - [[Hessel Miedema]], Frysk dichter en keunsthistoarikus († [[2019]]) * [[30 jannewaris|30]] - [[Jan Kuperus]], Frysk sakeman, topman [[Friesland Bank]] († [[2011]]) ;febrewaris * [[17 febrewaris|17]] - [[Chaim Potok]], Amerikaansk skriuwer († [[2002]]) * [[22 febrewaris|22]] - [[Will Simon]], Nederlânsk presintator († [[2017]]) * [[24 febrewaris|24]] - [[Teije Brattinga]], teolooch en Frysk skriuwer ;maart * [[8 maart|8]] - [[Hebe Camargo]], Brazyljaanske presintatrise, aktrise en sjongster († [[2012]]) * [[12 maart|12]] - [[Win Tin]], Myanmareesk politikus en sjoernalist († [[2014]]) * [[18 maart|18]] - [[Christa Wolf]], Dútsk skriuwster († [[2011]]) * [[29 maart|29]] - [[Tseard Visser]], Frysk byldzjend keunstner († [[1979]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Frans Andriessen]], Nederlânsk politikus († [[2019]]) * [[5 april|5]] - [[Hugo Claus]], Flaamsk dichter, skriuwer († [[2008]]) * [[10 april|10]] - [[Max von Sydow]], Sweedsk-Frânske akteur en filmregisseur († [[2020]]) * [[20 april|20]] - [[Paula Dennis]], Nederlânsk sjongeres († [[2016]]) ;maaie * [[24 maaie|24]] - [[Riekele Borger]], Frysk-Dútsk assyriolooch († [[2010]]) ;juny * [[2 juny|2]] - [[Piebe Bakker]], Frysk dirigint en skoalbestjoerder († [[2002]]) * [[12 juny|12]] - [[Anne Frank]], Joadsk-Dútsk oarlochsslachtoffer († [[1945]]) * [[16 juny|16]] - [[Sabah al-Achmed al-Djaber al-Sabah]], emir fan [[Koeweit]] († [[2020]]) ;july * [[5 july|5]] - [[Katherine Helmond]], Amerikaansk aktrise († [[2019]]) * [[28 july|28]] - [[Jackie Kennedy]], Amerikaansk presidintsfrou († [[1994]]) * [[28 july|28]] - [[Remco Campert]], Nederlânsk dichter en skriuwer († [[2022]]) ;augustus * [[15 augustus|15]] - [[Corrie Hafkamp]], Nederlânske berneboekeskriuwster († [[2020]]) * [[24 augustus|24]] - [[Jasser Arafat]], Presidint fan Palestina († [[2004]]) * [[27 augustus|27]] - [[Ira Levin]], Amerikaansk skriuwer ;septimber * [[7 septimber|7]] - [[Thomas McKenna]], Iersk akteur († [[2011]]) * [[20 septimber|20]] - [[Vittorio Taviani]], Italjaansk regisseur († [[2018]]) ;oktober * [[18 oktober|18]] - [[Kees Fens]], Nederlânsk literatuerkritikus en letterkundige († [[2008]]) * [[21 oktober|21]] - [[Ursula K. Le Guin]], Amerikaansk skriuwster († [[2018]]) * [[31 oktober|31]] - [[Bud Spencer]], Italjaansk akteur en swimmer († [[2016]]) * 31 - [[Alex Brinksma]], Frysk sportbestjoerder († [[2015]]) ;novimber * [[5 novimber|5]] - [[Johan Bok]], Frysk muzikant († [[2002]]) * [[12 novimber|12]] - [[Grace Kelly]], Amerikaansk aktrise en prinsesse fan [[Monako]] († [[1982]]) * [[15 novimber|15]] - [[Willem Velema]], Frysk heechlearaar nijtestamentyske fakken († [[2019]]) * [[21 novimber|21]] - [[Marilyn French]], Amerikaansk skriuwster en feministe († [[2009]]) ;desimber * [[2 desimber|2]] - [[Jaap Boersma]], Nederlânsk politikus († [[2012]]) * [[6 desimber|6]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur († [[2001]]) * [[9 desimber|9]] - [[Bob Hawke]], premier fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]] († [[2019]]) * [[31 desimber|31]] - [[Mies Bouwman]], Nederlânsk presintatrise († [[2018]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Don Iwerks]], Amerikaansk kameraman, útfiner en ûndernimmer == Ferstoarn == * [[13 jannewaris]] - [[Wyatt Earp]], Amerikaansk plysjeman, revolverman en ikoan fan it Wylde Westen (* [[1848]]) * [[22 jannewaris]] - [[Cornelis Lely]], Nederlânsk wetterboukundige (* [[1854]]) * [[16 febrewaris]] - [[Hidde Petrus Nicolaas Halbertsma]], Frysk arsjitekt (* [[1853]]) * [[4 april]] - [[Karl Benz]], Dútsk autofabrikant en útfiner (* [[1844]]) * [[2 juny]] - [[Blanke-Man-Regearret-Him]] (''White-Man-Runs-Him''), [[Krieën (folk)|Kriesk]] ferkenner yn 'e tsjinst fan it Amerikaanske Leger (* [[1858]]) * [[16 juny]] - [[Oldfield Thomas]], Ingelsk biolooch (* [[1858]]) * [[10 augustus]] - [[Aletta Jacobs]], Nederlânsk dokter en feministe (* [[1854]]) * [[22 desimber]] - [[Luther Hare]], Amerikaansk militêr (* [[1851]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1929| ]] [[Kategory:20e iuw]] o06iw2o23p8oenyljrcprm9ktqbwh46 1085104 1085101 2022-07-30T14:08:32Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[5 jannewaris]] - [[Kening]] [[Aleksander I fan Joegoslaavje]] stelt de [[grûnwet]] bûten wurking en ropt de keninklike [[diktatuer]] út. * [[9 jannewaris]] - [[Penisilline]] wurdt foar it earst brûkt. *[[18 jannewaris]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[provinsje]] [[Grinslân]] sjit [[boere-arbeider]] [[Eije Wijkstra]] fjouwer [[fjildwachter]]s dea. *[[31 jannewaris]] - By in [[útjouwerij]] yn [[Berlyn]] ferskynt it [[anty-oarlochsliteratuer|anty-oarlochsboek]] ''[[Im Westen Nichts Neues]]'' fan [[Erich Maria Remarque]]. *[[31 jannewaris]] - De yn ûngenede fallen [[kommunistysk]]e lieder [[Leon Trotski]] wurdt út 'e [[Sovjet-Uny]] [[ferballe]] en wykt út nei [[Turkije]]. *[[11 febrewaris]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[diktator]] [[Benito Mussolini]] slút mei [[paus]] [[Pius XI]] de [[Lateraanske Ferdraggen]], wêrmei't foar it earst sûnt [[1870]] de formele relaasje regele wurdt tusken Itaalje en de [[Hillige Stoel]]. De wichtichste útkomst is dat [[Fatikaanstêd]] in [[soevereiniteit|soevereine]], ûnôfhinklike [[lân|steat]] wurdt. *[[12 febrewaris]] - De [[Fjirde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Karst Leemburg]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 9 [[minuten]]. *[[14 febrewaris]] - By it saneamde [[Falentynsdeibloedbad]], in mei grou [[geweld]] mank geande [[kriminaliteit|kriminele]] ôfrekken yn [[Chicago]], komme sân [[binde]]leden om. *[[28 febrewaris]] - De ûnoffisjele [[Tolhúster Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Marten van der Kooij]] en [[Ype Smid]], beiden út [[Hylpen]], yn in tiid fan 10 [[oere]]n en 32 [[minuten]]. *[[28 maart]] - De [[Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Chiang Kai-shek]] wit op de [[3e Algemiene Gearkomste fan de Guomintang]] de hiele [[politike partij|partij]] efter him te ferienjen. * [[28 maart]] - Oprjochting fan 'e [[Kuorbalferiening VKC]]. *[[16 maaie]] - Yn [[Hollywood]] wurde de [[Academy Awards]] (Oscars) foar de earste kear útrikt. *[[3 juny]] - Under bemiddeling fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Herbert Hoover]] berikke [[Sily]] en [[Perû]] oerienstimming oer harren grinsskeel dat al sûnt de [[Salpeteroarloch]] fan [[1879]] geande is. * [[1 oktober]] - De [[Sovjet-Uny]] fiert de [[revolúsjonêre kalinder]] yn. *[[16 oktober]] - Yn [[Afganistan]] ropt [[Nadir Khan]] himsels út ta [[kening]] yn it plak fan 'e troch him ôfsette [[Habibûlla Gazi]]. Dêrmei komt in definityf ein oan 'e [[Barakzai-dynasty]], dy't Afganistan sûnt [[1835]] regearre hat. *[[24 oktober]] - De [[effektebeurs|effektebeurzen]] geane ûnderút: begjin fan 'e [[beurskrach fan 1929]]. *[[29 oktober]] - [[Beurskrach fan 1929|Swarte Tongersdei]]: de [[effektebeurs|effektebeurzen]] stoarte folslein yn. *[[25 novimber]] - Yn 'e [[Sovjet-Uny]] set [[Josef Stalin]] syn eardere meistanners [[Nikolaj Bûcharin]], [[Aleksej Rykov]] en [[Michail Tomski]] oan 'e kant, om't dy harren fersetten tsjin syn plannen foar in flugge [[yndustrialisaasje]] en [[kollektivisaasje fan de lânbou]]. *[[6 desimber]] - Yn [[Turkije]] wurdt it [[frouljuskiesrjocht]] ynfierd. *[[29 desimber]] - Yn [[Nederlânsk-Ynje]] wurde [[Soekarno]] en ferskate oare lânseigen lieders troch de [[Nederlân]]ske [[koloanje|koloniale]] autoriteiten oppakt en yn it [[tichthûs (finzenis)|tichthús]] smiten. == Berne == ;jannewaris * [[11 jannewaris|11]] - [[Nicoletta Orsomando]], Italjaanske presintatrise († [[2021]]) * [[14 jannewaris|14]] - [[Jaap Wolthuizen]], Frysk krúswurdpuzelmakker († [[2017]]) * [[15 jannewaris|15]] - [[Martin Luther King]], Amerikaansk predikant en minskerjochte-aktivist († [[1968]]) * [[17 jannewaris|17]] - [[Jaap Goeman Borgesius]], Nederlânsk politikus († [[2003]]) * [[19 jannewaris|19]] - [[Jaap Pander]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[21 jannewaris|21]] - [[Hessel Miedema]], Frysk dichter en keunsthistoarikus († [[2019]]) * [[30 jannewaris|30]] - [[Jan Kuperus]], Frysk sakeman, topman [[Friesland Bank]] († [[2011]]) ;febrewaris * [[17 febrewaris|17]] - [[Chaim Potok]], Amerikaansk skriuwer († [[2002]]) * [[22 febrewaris|22]] - [[Will Simon]], Nederlânsk presintator († [[2017]]) * [[24 febrewaris|24]] - [[Teije Brattinga]], teolooch en Frysk skriuwer ;maart * [[8 maart|8]] - [[Hebe Camargo]], Brazyljaanske presintatrise, aktrise en sjongster († [[2012]]) * [[12 maart|12]] - [[Win Tin]], Myanmareesk politikus en sjoernalist († [[2014]]) * [[18 maart|18]] - [[Christa Wolf]], Dútsk skriuwster († [[2011]]) * [[29 maart|29]] - [[Tseard Visser]], Frysk byldzjend keunstner († [[1979]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Frans Andriessen]], Nederlânsk politikus († [[2019]]) * [[5 april|5]] - [[Hugo Claus]], Flaamsk dichter, skriuwer († [[2008]]) * [[10 april|10]] - [[Max von Sydow]], Sweedsk-Frânske akteur en filmregisseur († [[2020]]) * [[20 april|20]] - [[Paula Dennis]], Nederlânsk sjongeres († [[2016]]) ;maaie * [[9 maaie|9]] - [[Aad van Dulst]], Nederlânsk boargemaster († [[2001]]) * [[24 maaie|24]] - [[Riekele Borger]], Frysk-Dútsk assyriolooch († [[2010]]) ;juny * [[2 juny|2]] - [[Piebe Bakker]], Frysk dirigint en skoalbestjoerder († [[2002]]) * [[12 juny|12]] - [[Anne Frank]], Joadsk-Dútsk oarlochsslachtoffer († [[1945]]) * [[16 juny|16]] - [[Sabah al-Achmed al-Djaber al-Sabah]], emir fan [[Koeweit]] († [[2020]]) ;july * [[5 july|5]] - [[Katherine Helmond]], Amerikaansk aktrise († [[2019]]) * [[28 july|28]] - [[Jackie Kennedy]], Amerikaansk presidintsfrou († [[1994]]) * [[28 july|28]] - [[Remco Campert]], Nederlânsk dichter en skriuwer († [[2022]]) ;augustus * [[15 augustus|15]] - [[Corrie Hafkamp]], Nederlânske berneboekeskriuwster († [[2020]]) * [[24 augustus|24]] - [[Jasser Arafat]], Presidint fan Palestina († [[2004]]) * [[27 augustus|27]] - [[Ira Levin]], Amerikaansk skriuwer ;septimber * [[7 septimber|7]] - [[Thomas McKenna]], Iersk akteur († [[2011]]) * [[20 septimber|20]] - [[Vittorio Taviani]], Italjaansk regisseur († [[2018]]) ;oktober * [[18 oktober|18]] - [[Kees Fens]], Nederlânsk literatuerkritikus en letterkundige († [[2008]]) * [[21 oktober|21]] - [[Ursula K. Le Guin]], Amerikaansk skriuwster († [[2018]]) * [[31 oktober|31]] - [[Bud Spencer]], Italjaansk akteur en swimmer († [[2016]]) * 31 - [[Alex Brinksma]], Frysk sportbestjoerder († [[2015]]) ;novimber * [[5 novimber|5]] - [[Johan Bok]], Frysk muzikant († [[2002]]) * [[12 novimber|12]] - [[Grace Kelly]], Amerikaansk aktrise en prinsesse fan [[Monako]] († [[1982]]) * [[15 novimber|15]] - [[Willem Velema]], Frysk heechlearaar nijtestamentyske fakken († [[2019]]) * [[21 novimber|21]] - [[Marilyn French]], Amerikaansk skriuwster en feministe († [[2009]]) ;desimber * [[2 desimber|2]] - [[Jaap Boersma]], Nederlânsk politikus († [[2012]]) * [[6 desimber|6]] - [[King Moody]], Amerikaansk akteur († [[2001]]) * [[9 desimber|9]] - [[Bob Hawke]], premier fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]] († [[2019]]) * [[31 desimber|31]] - [[Mies Bouwman]], Nederlânsk presintatrise († [[2018]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Don Iwerks]], Amerikaansk kameraman, útfiner en ûndernimmer == Ferstoarn == * [[13 jannewaris]] - [[Wyatt Earp]], Amerikaansk plysjeman, revolverman en ikoan fan it Wylde Westen (* [[1848]]) * [[22 jannewaris]] - [[Cornelis Lely]], Nederlânsk wetterboukundige (* [[1854]]) * [[16 febrewaris]] - [[Hidde Petrus Nicolaas Halbertsma]], Frysk arsjitekt (* [[1853]]) * [[4 april]] - [[Karl Benz]], Dútsk autofabrikant en útfiner (* [[1844]]) * [[2 juny]] - [[Blanke-Man-Regearret-Him]] (''White-Man-Runs-Him''), [[Krieën (folk)|Kriesk]] ferkenner yn 'e tsjinst fan it Amerikaanske Leger (* [[1858]]) * [[16 juny]] - [[Oldfield Thomas]], Ingelsk biolooch (* [[1858]]) * [[10 augustus]] - [[Aletta Jacobs]], Nederlânsk dokter en feministe (* [[1854]]) * [[22 desimber]] - [[Luther Hare]], Amerikaansk militêr (* [[1851]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1929| ]] [[Kategory:20e iuw]] 9r82xv6wuuu3h1xgvkmhbj4fmk3bx4d 0 1725 1085096 1084291 2022-07-30T14:03:07Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[3 jannewaris]] - De [[Itaalje|Italjaanske]] [[faksistysk]]e [[premier]] [[Benito Mussolini]] ûntbynt it [[parlemint]] en lûkt alle macht nei himsels ta. Fan no ôf oan sil er regearje as [[diktator]]. *[[16 jannewaris]] - Yn 'e [[Sovjet-Uny]] wurdt [[Leon Trotski]] ôfset as [[folkskommissaris]] ([[minister]]) fan Definsje. Dit is in grutte [[politike]] oerwinning foar syn rivaal [[Josef Stalin]]. *[[31 jannewaris]] - Yn [[Albaanje]] ropt it [[parlemint]] de [[Albaneeske Republyk]] út. [[Ahmed Zogu]], dy't yn [[desimber]] [[1924]] troch in [[steatsgreep]] oan 'e macht kaam, wurdt de earste [[presidint]]. *[[14 febrewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] dielsteat [[Beieren]] wurdt it ferbod op 'e [[NSDAP]] opheft. *[[26 febrewaris]] - Yn it súdeasten fan [[Turkije]] brekt ûnder de [[Koerden]] de [[Opstân fan Sjeik Saïd]] út. *[[27 febrewaris]] - Yn [[Berlyn]] rjochtet [[Adolf Hitler]] fannijs de [[NSDAP]] op, dy't yn [[1923]], nei de [[Bierkelderpûtsj]], ferbean wie. *[[6 maart]] - Yn 'e [[Eastkanton]]s [[Eupen]], [[Malmédy]] en [[Sankt-Vith]] wurdt de [[Belgje|Belgyske]] [[wet]] fan krêft. Dêrtroch komme dy eardere [[Dútslân|Dútske]] gebieten foargoed by Belgje te hearren. *[[25 april]] - By [[Dútske presidintsferkiezings (1925)|presidintsferkiezings]] yn [[Dútslân]] wurdt de eardere [[generaal]] [[Paul von Hindenburg]] ta [[presidint]] fan 'e [[Weimarrepublyk]] keazen. *[[28 april]] - [[Turkije|Turkske]] [[troepen]] smoare de [[Koerden|Koerdyske]] [[Opstân fan Sjeik Saïd]] yn bloed. In soad Koerden nimme de wyk nei [[Irak]] en [[Perzje]]. [[Sjeik Saïd]], de lieder fan 'e [[opstân]], wurdt troch de Turken [[finzen]] nommen. * [[8 maaie]] - Yn [[Súd-Afrika]] kriget it [[Afrikaansk]] offisjeel erkenning as selsstannige [[taal]], los fan it [[Nederlânsk]]. * [[20 maaie]] - Earste [[gearkomste]] fan 'e [[Fryslân|Fryske]] [[studinteferiening]] yn [[Grins (stêd)|Grins]], [[F.F.J. Bernlef]]. *[[30 maaie]] - Yn [[Sjanghai]] iepenje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Marinierskorps|marinier]]s it fjoer op in [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] fan 10.000 [[Sina|Sinezen]], dy't de frijlitting fan hûndert [[studint]]en easkje dy't nei eardere protesten yn 'e Britske [[konsesje (Sina)|konsesje]] yn Sjanghai fêstholden wurde. By dit [[Bloedbad fan Sjanghai (1925)|Bloedbad fan Sjanghai]] falle tsientallen [[dea]]den. * [[18 july]] - [[Adolf Hitler]] publisearret ''Mein Kampf''. *[[20 july]] - [[Itaalje]] en [[Joegoslaavje]] slute in rige technyske [[ferdraggen]] oer [[Fiume]] (Rijeka), [[Zadar|Zara]] (Zadar) en de [[Italjaanske minderheid yn Dalmaasje]]. *[[20 july]] - Yn [[Frânsk-Syrje]] brekt ûnder lieding fan [[Sûltan al-Atrasj]] de [[Grutte Druzyske Opstân]] út tsjin 'e [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje|koloniale]] oerhearsking. *[[26 july]] - De [[Frankryk|Frânske]] oarlochsheld [[maarskalk]] [[Philippe Pétain]] wurdt nei [[Frânsk-Marokko]] stjoerd om it befel oer de Frânske troepen te nimmen dy't yn 'e saneamde [[Rifoarloch]] yn gearwurking mei [[Spanje]] de [[Berbers]]ke [[opstân]] fan [[Abd el-Krim]] besykje te ûnderdrukken. *[[8 augustus]] - De [[rasisme|rasistyske]] [[Ku Klux Klan]] hâldt foar it earst in lanlike [[evenemint|manifestaasje]] yn 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[haadstêd]] [[Washington, D.C.]] *[[10 augustus]] - Yn [[Nederlân]] wurdt it [[doarp]] [[Borculo]], yn 'e [[Achterhoeke]], [[Wynhoas fan Borculo|ferwuostge troch in wynhoas]]. Der falle 4 [[dea]]den en likernôch 80 [[ferwûne]]n, en 2.000 fan 'e 5.000 ynwenners reitsje dakleas. *[[25 augustus]] - De lêste [[Frankryk|Frânske]] en [[Belgje|Belgyske]] [[troepen]] wurde weromlutsen út it [[Ruhrgebiet]]. Dêrmei komt in ein oan 'e [[Besetting fan it Ruhrgebiet]]. *[[4 septimber]] - [[Sjeik Saïd]], de lieder fan 'e ûnderdrukte [[Koerden|Koerdyske]] [[Opstân fan Sjeik Saïd]], wurdt troch de [[Turkije|Turkske]] autoriteiten mei 47 oare foaroanlju fan 'e Koerdyske [[minderheid]] [[ophinging (libbensbeëiniging)|ophongen]] foar de [[moskee]] fan [[Diyarbakır]]. *[[1 oktober]] - By [[steatsgreep yn Sily (1925)|in steatsgreep]] yn [[Sily]] komt [[generaal]] [[Carlos Ibáñez del Campo]] oan 'e macht. Hy skoot de [[strieman]] [[Emiliano Figueroa Larrain]] as [[presidint]] nei foarren. *[[16 oktober]] - Op in [[konferinsje]] yn it [[Switserlân|Switserske]] [[Locarno]] wurdt it [[Ferdrach fan Locarno]] sletten. Underdiel dêrfan is it saneamde [[Rynpakt]], wêrby't [[Dútslân]] oan 'e iene kant en [[Frankryk]] en [[Belgje]] oan 'e oare kant ûnthjitte net besykje te sillen om 'e hjoeddeistige rin fan 'e ynternasjonale [[grins (line)|grinzen]] mei [[geweld]] te feroarjen. It [[Feriene Keninkryk]] en [[Itaalje]] steane garant foar it neilibjen fan dy ôfspraken. Fierders giet Dútslân akkoart mei de [[Demilitarisaasje fan it Rynlân]], en Frankryk slút in [[militêr]] bûnsgenoatskip mei [[Poalen]] en [[Tsjechoslowakije]]. *[[18 oktober|18]]-[[19 oktober]] - De [[Frankryk|Frânske]] [[generaal]] [[Maurice Sarrail]] lit [[Damaskus]], de [[haadstêd]] fan [[Frânsk-Syrje]], [[bombardearje]]. Dêrmei wurdt de [[Grutte Duzyske Opstân]], dy't oerslein wie nei de [[Arabieren|Arabyske]] dielen fan Syrje, tydlik ûnderdrukt. *[[11 novimber]] - Yn [[Nederlân]] brekt in [[regear]]ingskrisis út as yn 'e [[Nacht fan Kersten]] troch in [[amendemint]] fan [[Gerrit Kersten]], de [[fraksjefoarsitter]] fan 'e lytse [[SGP]], de útjeften foar it Nederlânsk [[ambassade|gesantskip]] by it [[Fatikaan]] fan 'e [[begrutting]] fan it [[Ministearje]] fan Bûtenlânske Saken skrast wurdt. *[[12 desimber]] - Yn [[Perzje]] komt nei de ôfsetting fan 'e [[Kadjar-dynasty]] de eardere [[minister]] fan Oarloch [[Reza Pahlavi]] as [[sjah]] op 'e troan. *[[16 desimber]] - It [[Folkebûn]] beslút dat de [[provinsje]] [[Mosûl (provinsje)|Mosûl]], in omstriden gebiet tusken [[Turkije]] en [[Irak]], by Irak bliuwt. *[[19 desimber]] - [[Abdûlazyz ibn Saûd]], de [[emir]] fan 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjd]], foltôget [[Nêzjdyske ferovering fan de Hidjas|syn ferovering]] fan it [[Keninkryk fan de Hidjas]]. [[Kening]] [[Ali fan de Hidjas]] moat belies jaan. * [[26 desimber]] - De [[Sfinks fan Giza]] wurdt útgroeven. *[[31 desimber]] - Op it [[kongres|partijkongres]] fan 'e [[Kommunistyske Partij fan de Sovjet-Uny]] besiket in trijemanskip besteande út [[Leon Trotski]], [[Grigorij Zinovjev]] en [[Ljev Kamenev]] de oanwaaksende ynfloed fan [[Josef Stalin]] te kearen. * ''sûnder datum'' - Yn [[Itaalje]] wurdt de earste [[autodyk]] fan de wrâld iepene. It is de hjoeddeistige [[A8 (Italië)|A8]], tusken [[Milaan (stêd)|Milaan]] en [[Varese (stêd)|Varese]]. * ''sûnder datum'' - Ynfiering fan 'e [[desibel (ienheid)|desibel]] as ienheid fan [[lûdstrilling|lûd]]. * ''sûnder datum'' - [[Marcel Breuer]] ûntwerpt de [[Kandinsky-stoel]]. == Berne == ;jannewaris * [[20 jannewaris|20]] - [[Ernesto Cardenal]], Nikaragûaansk dichter, preester en politikus († [[2020]]) ;febrewaris * [[6 febrewaris|6]] - [[Pramoedya Ananta Toer]], Yndonezysk skriuwer († [[2006]]) * [[11 febrewaris|11]] - [[David Hartsema]], Nederlânsk dichter, skriuwer en keunstner († [[2009]]) * [[17 febrewaris|17]] - [[Wierd Wijnia]], Frysk reedrider en sportbestjoerder († [[1998]]) * [[18 febrewaris|18]] - [[George Kennedy]], Amerikaansk akteur († [[2016]]) * [[18 febrewaris|18]] - [[Til Gardeniers-Berendsen]], Nederlânsk politika († [[2019]]) * [[21 febrewaris|21]] - [[Tom Gehrels]], Nederlânsk-Amerikaansk astronoom († [[2011]]) * [[26 febrewaris|26]] - [[Kees Brusse]], Nederlânsk akteur en regisseur († [[2013]]) ;maart * [[3 maart|3]] - [[Janny van der Knoop]], Frysk skriuwster († [[2007]]) * [[8 maart|8]] - [[Piet Steenkamp]], Nederlânsk politikus († [[2016]]) * [[9 maart|9]] - [[Hein Mader]], Eastenryksk-Frysk byldzjend keunstner († [[2011]]) * [[12 maart|12]] - [[Louison Bobet]], Frânsk hurdfytser († [[1983]]) * [[16 maart|16]] - [[Hans de Haan]], Frysk politikus († [[2006]]) * [[28 maart|28]] - [[Dorothy DeBorba]], Amerikaansk aktrise († [[2010]]) ;april * [[1 april|1]] - [[Jan Pannekeet]], Nederlânsk taalkundige († [[2002]]) * [[16 april|16]] - [[Herman Bode]], Nederlânsk fakbûnsbestjoerder († [[2007]]) * [[18 april|18]] - [[Frans Mallan]], Nederlânsk predikant († [[2010]]) * [[19 april|19]] - [[John Kraaijkamp sr.]], Nederlânsk akteur († [[2011]]) * [[28 april|28]] - [[Hans Peter Richter]], Dútsk skriuwer en útjouwer († [[1993]]) ;maaie * [[8 maaie|8]] - [[Ali Hassan Mwinyi]], presidint fan [[Tanzania]] * [[11 maaie|11]] - [[Youenn Gwernig]], Bretonsk-Amerikaansk sjonger, dichter, lietsjeskriuwer en keunstner († [[2006]]) * [[13 maaie|13]] - [[U.G. de Jong]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[2008]]) * [[19 maaie|19]] - [[Pol Pot]], Kambodjaansk politikus, lieder fan 'e Reade Kmer († [[1996]]) * [[19 maaie|19]] - [[Malcolm X]], Amerikaansk aktivist († [[1965]]) ;juny * [[8 juny|8]] - [[Barbara Bush]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2018]]) * [[13 juny|13]] - [[Willem Albeda]], Nederlânsk politikus († [[2014]]) * [[16 juny|16]] - [[Henny Orri]], Nederlânsk aktrise († [[2022]]) * [[19 juny|19]] - [[Carol W. Voges]], Nederlânsk yllustrator en skriuwer († [[2001]]) * [[23 juny|23]] - [[John Shepherd-Barron]], Skotsk útfiner fan de pinautomaat († [[2010]]) ;july * [[2 july|2]] - [[Els Perdok]], Skiermûntseager wurdboekgearstalster en dichteresse († [[2017]]) ;augustus * [[14 augustus|14]] - [[Anne Sybesma]], Frysk politikus († [[2011]]) * [[18 augustus|18]] - [[Jan de Soet]], Nederlânsk bestjoerder, topman fan de [[KLM]] († [[2012]]) ;septimber * [[6 septimber|6]] - [[Freddie Oversteegen]], Nederlânsk fersetsstriidster († [[2018]]) * [[8 septimber|8]] - [[Peter Sellers]], Ingelsk akteur († [[1980]]) * [[13 septimber|13]] - [[Mel Torme]], Amearikaansk sjonger († [[1999]]) * 13 - [[Jack Mitchell (fotograaf)|Jack Mitchell]], Amerikaansk fotograaf († [[2013]]) * [[16 septimber|16]] - [[B.B. King]], Amerikaansk muzikant († [[2015]]) * [[18 septimber|18]] - [[Pia Beck]], Nederlânsk sjongster en pianiste († [[2009]]) * [[25 septimber|25]] - [[Johannes Faber]], Frysk skiedkundige († [[2007]]) ;oktober * [[11 oktober|11]] - [[Elmore Leonard]], Amerikaansk skriuwer († [[2013]]) * [[13 oktober|13]] - [[Margaret Thatcher]], premier fan it [[Feriene Keninkryk]] († [[2013]]) * [[14 oktober|14]] - [[Friso Wiegersma]], Nederlânsk tekstskriuwer en keunstskilder († [[2006]]) * [[21 oktober|21]] - [[Harm van der Meulen]], Nederlânsk fakbûnsbestjoerder en politikus († [[2007]]) * [[22 oktober|22]] - [[Robert Rauschenberg]], Amerikaansk keunstner († [[2008]]) * [[26 oktober|26]] - [[Jan Wolkers]], Nederlânsk skriuwer († [[2007]]) * [[26 oktober|26]] - [[Gernot de Vries]], Eastfrysk dûmny en skriuwer († [[2012]]) ;novimber * [[20 novimber|20]] - [[Robert Kennedy]], Amerikaansk politikus († [[1968]]) * [[27 novimber|27]] - [[Claude Lanzmann]], Frânsk filosoof († [[2018]]) * [[30 novimber|30]] - [[Jaap Fijnvandraat]], Nederlânsk evangelist († [[2012]]) ;desimber * [[8 desimber|8]] - [[Sammy Davis jr.]], Amerikaansk sjonger, dûnser, komyk en akteur († [[1990]]) * [[17 desimber|17]] - [[Rijk de Gooyer]] - Nederlânsk akteur († [[2011]]) * [[23 desimber|23]] - [[Rayner Unwin]], Ingelsk útjouwer († [[2000]]) * [[24 desimber|24]] - [[Piter Wibertus Brouwer]], Frysk oersetter († [[2013]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Piter Wibertus Brouwer]], Frysk oersetter *[[Vergil Dykstra]], Amerikaanske filosoof en ûnderwiisbestjoerder († [[2010]]) == Ferstoarn == * [[3 febrewaris]] - [[Jaap Eden]], Nederlânsk hurdrider en hurdfytser (* [[1873]]) * [[30 maart]] - [[Rudolf Steiner]], Eastenryksk filosoof, stifter fan de [[antroposofy]] (* [[1861]]) * [[15 maaie]] - [[Nelson A. Miles]], Amerikaansk militêr (* [[1839]]) * [[13 juny]] - [[Gerben Postma]], Frysk skriuwer en skoalmaster (* [[1847]]) * [[1 july]] - [[Erik Satie]], Fransk komponist en pianist (* [[1866]]) * [[28 july]] - [[Théodore Botrel]], Bretonsk sjonger (* [[1868]]) * [[25 oktober]] - [[Charles Marion Russell]], Amerikaansk keunstskilder (* [[1864]]) * [[9 novimber]] - [[Knut Magnus Enckell]], Finsk skilder (* [[1870]]) * [[11 novimber]] - [[Teatse Eeltsje Holtrop]], Frysk skriuwer en oersetter (* [[1865]]) * [[2 desimber]] - [[George Hugh Bourne]], Ingelsk hymneskriuwer en predikant (* [[1840]]) * [[19 desimber]] - [[Arnoldus Prakken]], Frysk ûndernimmer en bestjoerder (* [[1854]]) * [[25 desimber]] - [[Tabo Sytstra]], Frysk skriuwer (* [[1856]]) == Literatuer == ;prizen * De Ierske skriuwer [[George Bernard Shaw]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[André Gide]], ''Caractères'' * [[André Gide]], ''Les Faux-monnayeurs'' * [[Louis Couperus]], ''Nippon'' * [[Aart van der Leeuw]], ''Vluchtige Begroetingen'' == Film == * [[Sergej Eisenstein]], ''Pânserkruser Potjomkin'' * [[Fred Niblo]], ''Ben-Hur'' * [[Charlie Chaplin]], ''The Gold Rush'' == Muzyk == [[Ofbyld:BullyOfTheTown.ogg|thumb|Het [[Countrymuzyk|country]]-nûmer "Bully Of The Town", útfierd troch Gid Tanner and his Skillet Lickers (1925)]] [[Ofbyld:Cigana de Catumbi - maxixe - 1925 - José Resende de Almeida - Orquestra Cícero.ogg|thumb|[[Sigeuner]]muzyk út 1925: "Cigana de Catumbi", fan José Resende de Almeida. Utfierd troch Orquestra Cícero.]] * [[George Gershwin]], ''Concerto in F'' * [[Jean Sibelius]], ''In Iensum Skyspoar'' en ''Morceau Romantique'' == Byldzjende keunst == <gallery> Ofbyld:Heilig Hartbeeld - Reuver.JPG|''Hillich Hert byld'', Reuver (1925) [[August Falise]] </gallery> == Boukeunst == <gallery> Ofbyld:RietveldSchroederhuis.jpg|[[Rietveld Schröderhûs]] Utert [[Gerrit Rietveld]] Ofbyld:Raamsdonksveerwatertoren.jpg|Wettertoer Raamsdonksveer, [[Hendrik Sangster]] Ofbyld:Brink 43.jpg|Iepenbiere Lêsseal en Bibleteek, Brink 43, Amsterdam ([[Betondoarp]]), [[Dick Greiner]] </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1925| ]] [[Kategory:20e iuw]] g5oqfwwfrgcibmpj81qefznt8ywtvf6 0 1726 1085138 1085001 2022-07-30T14:32:30Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == * [[1 jannewaris]] - [[Grikelân]] giet oer op de [[Gregoriaanske kalinder]]. * [[5 jannewaris]] - It earste [[Nederlân]]sk kampioenskip [[koartebaan]]reedriden wurdt holden yn [[Ryptsjerk]]. *[[14 jannewaris]] - De [[Alliëarden]] beslute om 'e [[stêd]] [[Rijeka]] (Italjaansk: Fiume), yn [[Istrje]], dochs ta te wizen oan [[Itaalje]]. Dêrmei komt in ein oan 'e [[Frijsteat Fiume]]. *[[21 jannewaris]] - Yn [[Moskou]] komt de [[kommunist]]yske foaroanman [[Vladimir Lenin]] nei in nije [[serebraal faskulêr aksidint|oerhaal]] te [[ferstjerren]]. *[[23 jannewaris]] - [[Ramsay MacDonald]] wurdt de earste [[sosjalistysk]]e [[premier]] fan it [[Feriene Keninkryk]]. * [[24 jannewaris]] - De namme fan [[Petrograd]] (earder: Sint-Petersburch), yn [[Ruslân]], wurdt feroare yn 'Leningrad', nei de [[kommunistysk]]e foaroanman [[Vladimir Lenin]]. * [[25 jannewaris]]-[[5 febrewaris]] - Yn [[Chamonix]], yn [[Frankryk]], wurdt de earste edysje fan 'e [[Olympyske Winterspullen 1924|Olympyske Winterspullen]] holden. *[[8 febrewaris]] - Yn 'e [[Feriene Steaten]] wurdt foar it earst in [[deastraf]] útfierd mei help fan in [[gaskeamer]]. *[[24 febrewaris]] - [[Mahatma Gandhi]], de foaroanman fan it [[Yndysk Nasjonaal Kongres]], wurdt yn [[Britsk-Ynje]] frijlitten út [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[finzenskip]] fanwegen syn swakke [[sûnens]]. *[[26 febrewaris]] - Yn [[München]] begjint it [[rjochtsaak|proses]] tsjin [[Adolf Hitler]], [[Erich Ludendorff]] en de oare dieders fan 'e mislearre [[Bierkelderpûtsj]]. *[[9 maart]] - [[Joegoslaavje]] stimt nei trije jier dwerslizzen yn mei de [[anneksaasje fan Fiume]] troch [[Itaalje]]. Yn ruil dêrfoar sjocht Itaalje ôf fan alle oare oanspraken op [[Istrje]] en [[Dalmaasje (regio)|Dalmaasje]]. *[[1 april]] - De [[rjochtbank]] yn [[München]] leit de [[nasjonaal-sosjalistysk]]e foaroanman [[Adolf Hitler]], foar syn oandiel yn 'e saneamde [[Bierkelderpûtsj]], in tige mylde [[finzenisstraf]] fan fiif jier op en in [[jildboete]] fan 200 [[goudmark]]. Syn meistanner, de âld-[[generaal]] [[Erich Ludendorff]], tsjin wa't ûnder it proses earnstich belêstend bewiismateriaal boppe wetter kommen wie, wurdt sels hielendal frijsprutsen. *[[6 april]] - By [[Italjaanske parlemintsferkiezings (1924)|parlemintsferkiezings]] yn [[Itaalje]], dy't mank geane mei slimme terreur fan 'e [[faksist]]en tsjin al harren tsjinstanners, wint de [[Nasjonale Faksistyske Partij]] fan [[Benito Mussolini]] 65% fan 'e stimmen. * [[20 april]] - [[Turkije]] kriget ûnder it bewâld fan [[Mustafa Kemal Atatürk]] in nije [[grûnwet]]. *[[1 maaie]] - Yn 'e [[Grikelân|Grykske]] [[haadstêd]] [[Atene]] wurdt troch [[premier]] [[Eleftherios Venizelos]] de [[Helleenske Republyk]] útroppen. *[[4 maaie]] - By [[Ryksdeiferkiezings (maaie 1924)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] ferlieze alle [[demokratysk]]e [[politike partij]]en oanhing. Winst wurdt boekt troch de [[kommunist]]en en de rjochts-ekstremistyske [[Deutschvölkische Freiheitspartei]] (DVFP), dêr't û.m. de [[nasjonaal-sosjalist]]en fan 'e eardere [[NSDAP]] harren by oansletten hawwe. *[[8 maaie]] - It [[Memellân]] wurdt troch de [[Alliëarden]] definityf oan [[Litouwen]] tawiisd. *[[14 maaie]] - Yn noardlik [[Marokko]] wurdt de [[Ynternasjonale Sône fan Tanger]] oprjochte. *[[23 maaie]] - Op it [[partijkongres]] fan 'e [[Kommunistyske Partij fan de Sovjet-Uny]] wit [[Josef Stalin]] syn rivaal [[Leon Trotski]] hast hielendal te isolearjen. Trotski wurdt troch Stalin en dy syn trewanten beskuldige fan anty-[[marxisme|marxistyske]] ôfwikings, yllegale fraksjefoarming, [[mensjevisten|mensjevistyske]] en lytsboargerlike tinkbylden en oare [[misdriuw]]en en flaters. *[[10 juny]] - Yn 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[haadstêd]] [[Rome]] wurdt de [[sosjalistysk]]e foaroanman [[Giacomo Matteotti]] troch [[faksist]]en [[fermoarde]]. *[[29 augustus]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[Ryksdei]] stimt yn mei it troch [[Alliëarden]] foarleine [[Dawesplan]] (in betinksel fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bankier]] [[Charles G. Dawes]]), dat [[ekonomy]]ske herfoarmings foarstiet dy't Dútslân by steat stelle moatte om te foldwaan oan 'e [[ferhelbetelling]]s. *[[17 septimber]] - It [[Itaalje|Italjaanske]] [[regear]] seit it yn [[1920]] mei [[Joegoslaavje]] sletten [[Ferdrach fan Rapallo (1920)|Ferdrach fan Rapallo]] op. Dat betsjut dat Itaalje wer oanspraak makket op 'e Joegoslavyske dielen fan [[Dalmaasje (regio)|Dalmaasje]]. * [[28 septimber]] - Earste [[loftfeart|flecht]] om de wrâld, troch twa [[fleantúch|fleantugen]] fan it [[Amerikaanske Leger]]. *[[29 septimber]] - De [[Dominikaanske Republyk]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. *[[16 oktober]] - [[Hûssein bin Ali, sjaryf fan Mekka|Hûssein bin Ali]], de [[kening]] fan 'e [[Keninkryk fan de Hidjas|Hidjas]], docht [[abdikaasje|ôfstân fan 'e troan]] en giet yn [[ballingskip]] op [[Syprus]]. Syn [[soan]] soan [[Ali fan de Hidjas|Ali]] folget him op en set de [[Nêzjdyske ferovering fan de Hidjas|striid]] tsjin 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjdyske]] ynfallers fuort. *[[26 novimber]] - De ([[kommunistysk]]e) [[Mongoalske Folksrepublyk]] wurdt oprjochte. *[[30 novimber]] - [[Frankryk]] makket in begjin mei it weromlûken fan syn troepen út it [[Ruhrgebiet]]. Dêrmei komt in ein oan 'e Frânsk-[[Belgje|Belgyske]] [[Besetting fan it Ruhrgebiet]]. *[[7 desimber]] - By [[Ryksdeiferkiezings (desimber 1924)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] ferlieze de [[nasjonaal-sosjalistysk]]e [[NSDAP]] en de [[kommunistysk]]e [[KPD]] sitten. De grutte winner is de [[sosjalistysk]]e [[SPD]]. *[[20 desimber]] - It [[Dútslân|Dútske]] [[regear]] ferlient [[Adolf Hitler]], de eardere lieder fan 'e [[nasjonaal-sosjalistysk]]e [[NSDAP]], [[graasje]] foar syn oandiel yn 'e [[Bierkelderpûtsj]]. Hy komt daliks frij. Hy hat al mei al mar twa jier fêstsitten; dy tiid hat er brûkt om it [[boek]] ''[[Mein Kampf]]'' te skriuwen. *[[24 desimber]] - By [[steatsgreep yn Albaanje (1924)|in steatsgreep]] yn [[Albaanje]] grypt de eardere [[premier]] [[Ahmed Zogu]] de macht. *[[27 desimber]] - De [[Feriene Steaten]] beëinigje [[Amerikaanske besetting fan de Dominikaanske Republyk (1916-1924)|harren besetting]] fan 'e [[Dominikaanske Republyk]], dy't al fan [[1916]] ôf duorret. == Berne == ;jannewaris * [[2 jannewaris|2]] - [[Hendrik Jan Broekstra]], Nederlânsk pianist († [[2015]]) * [[7 jannewaris|7]] - [[Sipke Veenstra]], Frysk dichter en skriuwer († [[2002]]) * 7 - [[Geoffrey Bayldon]], Ingelsk akteur († [[2017]]) * 7 - [[Fenno Schouwstra]], Frysk publisist, útjouwer en sportredakteur († [[2012]]) * [[10 jannewaris|10]] - [[Eduardo Chillida]], Baskysk byldzjend keunstner († [[2002]]) * [[24 jannewaris|24]] - [[Leo Brouwer (boargemaster)|Leo Brouwer]], Frysk boargemaster († [[2003]]) ;febrewaris * [[9 febrewaris|9]] - [[Anton Heyboer]], Nederlânsk keunstskilder († [[2005]]) * [[11 febrewaris|11]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk Dûmny en publisist († [[2001]]) * [[21 febrewaris|21]] - [[Robert Mugabe]], Simbabwaansk presidint († [[2019]]) ;maart * [[7 maart|7]] - [[Jaap Maris]], boargemaster fan [[Kollumerlân]] en [[Dantumadiel]] († [[2012]]) * [[11 maart|11]] - [[Jaap Maarleveld]], Frysk akteur en teaterprodusint († [[2021]]) ;april * [[3 april|3]] - [[Marlon Brando]], Amerikaansk akteur († [[2004]]) * [[9 april|9]] - [[Diet Huber]], Frysk berneboekeskriuwster en -yllustratrise († [[2008]]) * [[26 april|26]] - [[Wisse Dekker]], Nederlânsk sakeman, topman fan Philips († [[2012]]) ;maaie * [[18 maaie|18]] - [[Tjalling Waterbolk]], Nederlânsk heechlearaar yn de archeology († [[2020]]) * [[22 maaie|22]] - [[Charles Aznavour]], Frânsk-Armeensk sjonger en lieteskriuwer († [[2018]]) ;juny * [[10 juny|10]] - [[Klaas Dijkstra (taalkundige)|Klaas Dijkstra]] (Klaes Dykstra), Frysk taalkundige en oersetter († [[1997]]) * [[10 juny|10]] - [[Wopkje Hutting-Kooistra]], Frysk Alvestêdetochtrydster († [[2017]]) * [[12 juny|12]] - [[George H.W. Bush]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[2018]]) * [[19 juny|19]] - [[Sybren Polet]], Nederlânsk dichter († [[2015]]) * [[28 juny|28]] - [[Hyke Koopmans]], Frysk keunstner († [[2010]]) ;july * [[2 july|2]] - [[Freark Dam]], Frysk sjoernalist, oersetter en dichter († [[2002]]) * [[3 july|3]] - [[Loek Caspers]], Nederlânsk fersetsstrydster († [[2019]]) * [[16 july|16]] - [[Hannie Lips]], Nederlânsk omropster († [[2012]]) * [[21 july|21]] - [[Don Knotts]], Amerikaansk akteur en komyk († [[2006]]) * [[27 july|27]] - [[Vincent Canby]], Amerikaansk film- en teäterkritikus († [[2000]]) ;augustus * [[3 augustus|3]] - [[Max van der Stoel]], Nederlânsk politikus († [[2011]]) * [[2 augustus|2]] - [[Carroll O'Connor]], Amerikaansk akteur en komyk († [[2001]]) ;septimber * [[22 septimber|22]] – [[Rosamunde Pilcher]], Ingelsk skriuwster * [[22 septimber]] - [[Teun Tolman]], Frysk politikus († [[2007]]) ;oktober * [[1 oktober|1]] - [[Jimmy Carter]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] * [[29 oktober|29]] - [[Hotze Schuil]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[31 oktober|31]] - [[Louis le Roy]], Nederlânsk byldzjend keunstner en skriuwer († [[2012]]) * [[31 oktober|31]] - [[Geart van der Zwaag (dichter)|Geart van der Zwaag]], Frysk skriuwer en dichter († [[1989]]) ;novimber * [[6 novimber|6]] - [[Tsjits Peanstra]], Frysk dichteresse († [[2014]]) * [[7 novimber|7]] - [[George Schweigmann]], Frysk reedrider († [[2017]]) * [[11 novimber|11]] - [[Harry Kuitert]], Nederlânsk teolooch, etikus en predikant († [[2017]]) * [[14 novimber|14]] - [[J.J. Peereboom]], Nederlânsk sjoernalist en skriuwer († [[2010]]) * [[28 novimber|28]] - [[G.W.S. Barrow]], Skotsk skiedkundige († [[2013]]) * [[30 novimber|30]] - [[Pauline Small]], Amerikaansk politika en bestjoerster († [[2005]]) ;desimber * [[7 desimber|7]] - [[Mario Soares]], presidint fan [[Portegal]] († [[2017]]) * [[12 desimber|12]] - [[Ed Koch]], boargemaster fan [[New York (stêd)|New York]] († [[2013]]) * [[27 desimber|27]] - [[Frank North (sporttrainer)|Frank North]], Amerikaansk sporttrainer († [[2017]]) == Ferstoarn == * [[21 jannewaris]] - [[Vladimir Iljitsj Lenin]], Russysk revolusjonêr en lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] (* [[1870]]) * [[3 febrewaris]] - [[Woodrow Wilson]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1856]]) * [[3 juny]] - [[Franz Kafka]], Tsjechysk skriuwer (* [[1883]]) * [[19 july]] - [[Sipke Huismans]], Frysk predikant en frisiast (* [[1873]]) * [[5 novimber]] - [[Anson Mills]], Amerikaansk militêr en útfiner (* [[1834]]) * [[22 novimber]] - [[Herman Heijermans]], Nederlânsk skriuwer (* [[1864]]) == Literatuer == ;prizen * De Poalske skriuwer [[Wladyslaw Stanislaw Reymont]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Johan Fabricius]], ''[[De Scheepsjongens van Bontekoe (roman)|De Scheepsjongens van Bontekoe]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''De Skipsjonges fan Bontekoe'')</small> * [[Louis Couperus]], ''Het Snoer der Ontferming'' ;poëzij * [[Pablo Neruda]], ''[[Veinte Poemas de Amor y Una Canción Desesperada]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Tweintich Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop'')</small> ;non-fiksje * [[André Gide]], ''Corydon'' * [[André Gide]], ''Incidences'' == Muzyk == * [[George Gershwin]], ''Rhapsody in Blue'' * [[Jean Sibelius]], ''Symfony nr. 7, opus 105'' == Byldzjende keunst == <gallery> Ofbyld:Chana orloff.jpg|''My son'' (1924) [[Chana Orloff]], The Lola Beer Ebner Sculpture Garden, Tel Aviv Ofbyld:St-Adolf portant des lunettes.jpg|''St-Adolf portant des lunettes'' (1924) Adolf Wölfli [[Keunstmuseum Bern]] </gallery> == Boukeunst == <gallery> Ofbyld:St.-Jan-oostgevel.jpg|''Sint-Janstsjerke'', Waalwyk [[Hendrik Willem Valk]] Ofbyld:Santa Maria degli Angeli (Assisi) - Facade.jpg|''Façade Basilica di Santa Maria degli Angeli'' [[Cesare Bazzani]], Assisy (Itaalje) Ofbyld:Chilehaus Hamburg 1.jpg|''Chilehaus'', Hamburch [[Fritz Höger]] Ofbyld:Betlehemkerk.JPG|''[[Amsterdamske Skoalle|Amsterdamske Skoalle, Bethlehemtsjerke]]'', Amsterdam (1924) A. Moen </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1924| ]] [[Kategory:20e iuw]] k0j6uf9proucvurq390vo7bqxjuqhw8 1085154 1085138 2022-07-30T14:50:35Z Drewes 2754 - haadletter wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == * [[1 jannewaris]] - [[Grikelân]] giet oer op de [[Gregoriaanske kalinder]]. * [[5 jannewaris]] - It earste [[Nederlân]]sk kampioenskip [[koartebaan]]reedriden wurdt holden yn [[Ryptsjerk]]. *[[14 jannewaris]] - De [[Alliëarden]] beslute om 'e [[stêd]] [[Rijeka]] (Italjaansk: Fiume), yn [[Istrje]], dochs ta te wizen oan [[Itaalje]]. Dêrmei komt in ein oan 'e [[Frijsteat Fiume]]. *[[21 jannewaris]] - Yn [[Moskou]] komt de [[kommunist]]yske foaroanman [[Vladimir Lenin]] nei in nije [[serebraal faskulêr aksidint|oerhaal]] te [[ferstjerren]]. *[[23 jannewaris]] - [[Ramsay MacDonald]] wurdt de earste [[sosjalistysk]]e [[premier]] fan it [[Feriene Keninkryk]]. * [[24 jannewaris]] - De namme fan [[Petrograd]] (earder: Sint-Petersburch), yn [[Ruslân]], wurdt feroare yn 'Leningrad', nei de [[kommunistysk]]e foaroanman [[Vladimir Lenin]]. * [[25 jannewaris]]-[[5 febrewaris]] - Yn [[Chamonix]], yn [[Frankryk]], wurdt de earste edysje fan 'e [[Olympyske Winterspullen 1924|Olympyske Winterspullen]] holden. *[[8 febrewaris]] - Yn 'e [[Feriene Steaten]] wurdt foar it earst in [[deastraf]] útfierd mei help fan in [[gaskeamer]]. *[[24 febrewaris]] - [[Mahatma Gandhi]], de foaroanman fan it [[Yndysk Nasjonaal Kongres]], wurdt yn [[Britsk-Ynje]] frijlitten út [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[finzenskip]] fanwegen syn swakke [[sûnens]]. *[[26 febrewaris]] - Yn [[München]] begjint it [[rjochtsaak|proses]] tsjin [[Adolf Hitler]], [[Erich Ludendorff]] en de oare dieders fan 'e mislearre [[Bierkelderpûtsj]]. *[[9 maart]] - [[Joegoslaavje]] stimt nei trije jier dwerslizzen yn mei de [[anneksaasje fan Fiume]] troch [[Itaalje]]. Yn ruil dêrfoar sjocht Itaalje ôf fan alle oare oanspraken op [[Istrje]] en [[Dalmaasje (regio)|Dalmaasje]]. *[[1 april]] - De [[rjochtbank]] yn [[München]] leit de [[nasjonaal-sosjalistysk]]e foaroanman [[Adolf Hitler]], foar syn oandiel yn 'e saneamde [[Bierkelderpûtsj]], in tige mylde [[finzenisstraf]] fan fiif jier op en in [[jildboete]] fan 200 [[goudmark]]. Syn meistanner, de âld-[[generaal]] [[Erich Ludendorff]], tsjin wa't ûnder it proses earnstich belêstend bewiismateriaal boppe wetter kommen wie, wurdt sels hielendal frijsprutsen. *[[6 april]] - By [[Italjaanske parlemintsferkiezings (1924)|parlemintsferkiezings]] yn [[Itaalje]], dy't mank geane mei slimme terreur fan 'e [[faksist]]en tsjin al harren tsjinstanners, wint de [[Nasjonale Faksistyske Partij]] fan [[Benito Mussolini]] 65% fan 'e stimmen. * [[20 april]] - [[Turkije]] kriget ûnder it bewâld fan [[Mustafa Kemal Atatürk]] in nije [[grûnwet]]. *[[1 maaie]] - Yn 'e [[Grikelân|Grykske]] [[haadstêd]] [[Atene]] wurdt troch [[premier]] [[Eleftherios Venizelos]] de [[Helleenske Republyk]] útroppen. *[[4 maaie]] - By [[Ryksdeiferkiezings (maaie 1924)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] ferlieze alle [[demokratysk]]e [[politike partij]]en oanhing. Winst wurdt boekt troch de [[kommunist]]en en de rjochts-ekstremistyske [[Deutschvölkische Freiheitspartei]] (DVFP), dêr't û.m. de [[nasjonaal-sosjalist]]en fan 'e eardere [[NSDAP]] harren by oansletten hawwe. *[[8 maaie]] - It [[Memellân]] wurdt troch de [[Alliëarden]] definityf oan [[Litouwen]] tawiisd. *[[14 maaie]] - Yn noardlik [[Marokko]] wurdt de [[Ynternasjonale Sône fan Tanger]] oprjochte. *[[23 maaie]] - Op it [[partijkongres]] fan 'e [[Kommunistyske Partij fan de Sovjet-Uny]] wit [[Josef Stalin]] syn rivaal [[Leon Trotski]] hast hielendal te isolearjen. Trotski wurdt troch Stalin en dy syn trewanten beskuldige fan anty-[[marxisme|marxistyske]] ôfwikings, yllegale fraksjefoarming, [[mensjevisten|mensjevistyske]] en lytsboargerlike tinkbylden en oare [[misdriuw]]en en flaters. *[[10 juny]] - Yn 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[haadstêd]] [[Rome]] wurdt de [[sosjalistysk]]e foaroanman [[Giacomo Matteotti]] troch [[faksist]]en [[fermoarde]]. *[[29 augustus]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[Ryksdei]] stimt yn mei it troch [[Alliëarden]] foarleine [[Dawesplan]] (in betinksel fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[bankier]] [[Charles G. Dawes]]), dat [[ekonomy]]ske herfoarmings foarstiet dy't Dútslân by steat stelle moatte om te foldwaan oan 'e [[ferhelbetelling]]s. *[[17 septimber]] - It [[Itaalje|Italjaanske]] [[regear]] seit it yn [[1920]] mei [[Joegoslaavje]] sletten [[Ferdrach fan Rapallo (1920)|Ferdrach fan Rapallo]] op. Dat betsjut dat Itaalje wer oanspraak makket op 'e Joegoslavyske dielen fan [[Dalmaasje (regio)|Dalmaasje]]. * [[28 septimber]] - Earste [[loftfeart|flecht]] om de wrâld, troch twa [[fleantúch|fleantugen]] fan it [[Amerikaanske Leger]]. *[[29 septimber]] - De [[Dominikaanske Republyk]] wurdt lid fan it [[Folkebûn]]. *[[16 oktober]] - [[Hûssein bin Ali, sjaryf fan Mekka|Hûssein bin Ali]], de [[kening]] fan 'e [[Keninkryk fan de Hidjas|Hidjas]], docht [[abdikaasje|ôfstân fan 'e troan]] en giet yn [[ballingskip]] op [[Syprus]]. Syn [[soan]] soan [[Ali fan de Hidjas|Ali]] folget him op en set de [[Nêzjdyske ferovering fan de Hidjas|striid]] tsjin 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjdyske]] ynfallers fuort. *[[26 novimber]] - De ([[kommunistysk]]e) [[Mongoalske Folksrepublyk]] wurdt oprjochte. *[[30 novimber]] - [[Frankryk]] makket in begjin mei it weromlûken fan syn troepen út it [[Ruhrgebiet]]. Dêrmei komt in ein oan 'e Frânsk-[[Belgje|Belgyske]] [[Besetting fan it Ruhrgebiet]]. *[[7 desimber]] - By [[Ryksdeiferkiezings (desimber 1924)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] ferlieze de [[nasjonaal-sosjalistysk]]e [[NSDAP]] en de [[kommunistysk]]e [[KPD]] sitten. De grutte winner is de [[sosjalistysk]]e [[SPD]]. *[[20 desimber]] - It [[Dútslân|Dútske]] [[regear]] ferlient [[Adolf Hitler]], de eardere lieder fan 'e [[nasjonaal-sosjalistysk]]e [[NSDAP]], [[graasje]] foar syn oandiel yn 'e [[Bierkelderpûtsj]]. Hy komt daliks frij. Hy hat al mei al mar twa jier fêstsitten; dy tiid hat er brûkt om it [[boek]] ''[[Mein Kampf]]'' te skriuwen. *[[24 desimber]] - By [[steatsgreep yn Albaanje (1924)|in steatsgreep]] yn [[Albaanje]] grypt de eardere [[premier]] [[Ahmed Zogu]] de macht. *[[27 desimber]] - De [[Feriene Steaten]] beëinigje [[Amerikaanske besetting fan de Dominikaanske Republyk (1916-1924)|harren besetting]] fan 'e [[Dominikaanske Republyk]], dy't al fan [[1916]] ôf duorret. == Berne == ;jannewaris * [[2 jannewaris|2]] - [[Hendrik Jan Broekstra]], Nederlânsk pianist († [[2015]]) * [[7 jannewaris|7]] - [[Sipke Veenstra]], Frysk dichter en skriuwer († [[2002]]) * 7 - [[Geoffrey Bayldon]], Ingelsk akteur († [[2017]]) * 7 - [[Fenno Schouwstra]], Frysk publisist, útjouwer en sportredakteur († [[2012]]) * [[10 jannewaris|10]] - [[Eduardo Chillida]], Baskysk byldzjend keunstner († [[2002]]) * [[24 jannewaris|24]] - [[Leo Brouwer (boargemaster)|Leo Brouwer]], Frysk boargemaster († [[2003]]) ;febrewaris * [[9 febrewaris|9]] - [[Anton Heyboer]], Nederlânsk keunstskilder († [[2005]]) * [[11 febrewaris|11]] - [[Cristiaan Frederik Jan Antonides]], Nederlânsk dûmny en publisist († [[2001]]) * [[21 febrewaris|21]] - [[Robert Mugabe]], Simbabwaansk presidint († [[2019]]) ;maart * [[7 maart|7]] - [[Jaap Maris]], boargemaster fan [[Kollumerlân]] en [[Dantumadiel]] († [[2012]]) * [[11 maart|11]] - [[Jaap Maarleveld]], Frysk akteur en teaterprodusint († [[2021]]) ;april * [[3 april|3]] - [[Marlon Brando]], Amerikaansk akteur († [[2004]]) * [[9 april|9]] - [[Diet Huber]], Frysk berneboekeskriuwster en -yllustratrise († [[2008]]) * [[26 april|26]] - [[Wisse Dekker]], Nederlânsk sakeman, topman fan Philips († [[2012]]) ;maaie * [[18 maaie|18]] - [[Tjalling Waterbolk]], Nederlânsk heechlearaar yn de archeology († [[2020]]) * [[22 maaie|22]] - [[Charles Aznavour]], Frânsk-Armeensk sjonger en lieteskriuwer († [[2018]]) ;juny * [[10 juny|10]] - [[Klaas Dijkstra (taalkundige)|Klaas Dijkstra]] (Klaes Dykstra), Frysk taalkundige en oersetter († [[1997]]) * [[10 juny|10]] - [[Wopkje Hutting-Kooistra]], Frysk Alvestêdetochtrydster († [[2017]]) * [[12 juny|12]] - [[George H.W. Bush]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[2018]]) * [[19 juny|19]] - [[Sybren Polet]], Nederlânsk dichter († [[2015]]) * [[28 juny|28]] - [[Hyke Koopmans]], Frysk keunstner († [[2010]]) ;july * [[2 july|2]] - [[Freark Dam]], Frysk sjoernalist, oersetter en dichter († [[2002]]) * [[3 july|3]] - [[Loek Caspers]], Nederlânsk fersetsstrydster († [[2019]]) * [[16 july|16]] - [[Hannie Lips]], Nederlânsk omropster († [[2012]]) * [[21 july|21]] - [[Don Knotts]], Amerikaansk akteur en komyk († [[2006]]) * [[27 july|27]] - [[Vincent Canby]], Amerikaansk film- en teäterkritikus († [[2000]]) ;augustus * [[3 augustus|3]] - [[Max van der Stoel]], Nederlânsk politikus († [[2011]]) * [[2 augustus|2]] - [[Carroll O'Connor]], Amerikaansk akteur en komyk († [[2001]]) ;septimber * [[22 septimber|22]] – [[Rosamunde Pilcher]], Ingelsk skriuwster * [[22 septimber]] - [[Teun Tolman]], Frysk politikus († [[2007]]) ;oktober * [[1 oktober|1]] - [[Jimmy Carter]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] * [[29 oktober|29]] - [[Hotze Schuil]], Frysk keatser († [[2005]]) * [[31 oktober|31]] - [[Louis le Roy]], Nederlânsk byldzjend keunstner en skriuwer († [[2012]]) * [[31 oktober|31]] - [[Geart van der Zwaag (dichter)|Geart van der Zwaag]], Frysk skriuwer en dichter († [[1989]]) ;novimber * [[6 novimber|6]] - [[Tsjits Peanstra]], Frysk dichteresse († [[2014]]) * [[7 novimber|7]] - [[George Schweigmann]], Frysk reedrider († [[2017]]) * [[11 novimber|11]] - [[Harry Kuitert]], Nederlânsk teolooch, etikus en predikant († [[2017]]) * [[14 novimber|14]] - [[J.J. Peereboom]], Nederlânsk sjoernalist en skriuwer († [[2010]]) * [[28 novimber|28]] - [[G.W.S. Barrow]], Skotsk skiedkundige († [[2013]]) * [[30 novimber|30]] - [[Pauline Small]], Amerikaansk politika en bestjoerster († [[2005]]) ;desimber * [[7 desimber|7]] - [[Mario Soares]], presidint fan [[Portegal]] († [[2017]]) * [[12 desimber|12]] - [[Ed Koch]], boargemaster fan [[New York (stêd)|New York]] († [[2013]]) * [[27 desimber|27]] - [[Frank North (sporttrainer)|Frank North]], Amerikaansk sporttrainer († [[2017]]) == Ferstoarn == * [[21 jannewaris]] - [[Vladimir Iljitsj Lenin]], Russysk revolusjonêr en lieder fan 'e [[Sovjet-Uny]] (* [[1870]]) * [[3 febrewaris]] - [[Woodrow Wilson]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1856]]) * [[3 juny]] - [[Franz Kafka]], Tsjechysk skriuwer (* [[1883]]) * [[19 july]] - [[Sipke Huismans]], Frysk predikant en frisiast (* [[1873]]) * [[5 novimber]] - [[Anson Mills]], Amerikaansk militêr en útfiner (* [[1834]]) * [[22 novimber]] - [[Herman Heijermans]], Nederlânsk skriuwer (* [[1864]]) == Literatuer == ;prizen * De Poalske skriuwer [[Wladyslaw Stanislaw Reymont]] wint de [[Nobelpriis foar de Literatuer]] ;romans * [[Johan Fabricius]], ''[[De Scheepsjongens van Bontekoe (roman)|De Scheepsjongens van Bontekoe]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''De Skipsjonges fan Bontekoe'')</small> * [[Louis Couperus]], ''Het Snoer der Ontferming'' ;poëzij * [[Pablo Neruda]], ''[[Veinte Poemas de Amor y Una Canción Desesperada]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Tweintich Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop'')</small> ;non-fiksje * [[André Gide]], ''Corydon'' * [[André Gide]], ''Incidences'' == Muzyk == * [[George Gershwin]], ''Rhapsody in Blue'' * [[Jean Sibelius]], ''Symfony nr. 7, opus 105'' == Byldzjende keunst == <gallery> Ofbyld:Chana orloff.jpg|''My son'' (1924) [[Chana Orloff]], The Lola Beer Ebner Sculpture Garden, Tel Aviv Ofbyld:St-Adolf portant des lunettes.jpg|''St-Adolf portant des lunettes'' (1924) Adolf Wölfli [[Keunstmuseum Bern]] </gallery> == Boukeunst == <gallery> Ofbyld:St.-Jan-oostgevel.jpg|''Sint-Janstsjerke'', Waalwyk [[Hendrik Willem Valk]] Ofbyld:Santa Maria degli Angeli (Assisi) - Facade.jpg|''Façade Basilica di Santa Maria degli Angeli'' [[Cesare Bazzani]], Assisy (Itaalje) Ofbyld:Chilehaus Hamburg 1.jpg|''Chilehaus'', Hamburch [[Fritz Höger]] Ofbyld:Betlehemkerk.JPG|''[[Amsterdamske Skoalle|Amsterdamske Skoalle, Bethlehemtsjerke]]'', Amsterdam (1924) A. Moen </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1924| ]] [[Kategory:20e iuw]] bdyaj4elfi9877an0xw8ymt0hnr0472 0 1729 1085133 1085029 2022-07-30T14:30:10Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[25 febrewaris]] - [[Georgje]] wurdt ferovere troch it [[Reade Leger]] en wurdt diel fan 'e [[Sovjet-Uny]]. Ein fan 'e [[Demokratyske Republyk Georgje]]. *[[8 maart]] - [[Frankryk]] stjoert [[troepen]] om 'e [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]] [[Düsseldorf]] te besetten en dêrmei Dútslân te twingen om 'e ferplichtings fan it [[Ferdrach fan Versailles]] nei te kommen. *[[7 maart|7]]-[[17 maart]] - De [[Opstân fan Kronsjtadt]], ûnder [[matroas (rang)|matroazen]] fan 'e [[Ruslân|Russyske]] [[marine]], wurdt mei grou [[geweld]] troch it [[kommunistysk]]e bewâld delslein. *[[17 maart]] - Yn [[Ruslân]] kundiget de [[kommunistysk]]e [[regearing]]slieder [[Vladimir Lenin]] de ynfiering fan 'e [[Nije Ekonomyske Polityk]] oan, wêrby't de drastyske kommunistyske maatregels dy't de ôfrûne jierren nommen binne op it mêd fan 'e [[ekonomy]] foar in part weromdraaid wurde. *[[18 maart]] - Ein fan 'e [[Fyfde Poalsk-Russyske Oarloch]]. [[Poalen]] en [[Ruslân]] slute de [[Ferdrach fan Riga (1921)|Frede fan Riga]]. *[[20 maart]] - By it [[Oppersilezysk Selsbeskikkingsreferindum (1921)|Oppersilezysk Selsbeskikkingsreferindum]] kiest 60% fan de [[befolking]] derfoar om diel fan [[Dútslân]] te bliuwen (en tsjin oansluting by [[Poalen]]). *[[7 april]] - [[Sun Yat-sen]] wurdt oansteld as [[presidint]] fan 'e [[Republyk Sina]]. *[[23 april]] - [[Roemeenje]] en [[Tsjechoslowakije]] slute in [[militêr]] bûnsgenoatskip. *[[3 maaie]] - Yn [[Opper-Sileezje]] brekt ûnder de [[Poalen (folk)|Poalske]] [[minderheid]] in [[Tredde Poalske Opstân yn Opper-Sileezje|anty-Dútske opstân]] út. *[[21 maaie]] - Yn 'e [[Slach by Annaberg]], yn 'e neite fan [[Oppeln]] ([[Poalsk]]: Opole) wurde de [[Poalen (folk)|Poalske]] [[Tredde Poalske Opstân yn Opper-Sileezje|opstannelingen yn Opper-Sileezje]] ferslein troch [[Dútslân|Dútske]] [[frijkorps]]en. *[[31 maaie]]-[[1 juny]] - By de [[rasse-opskuor fan Tulsa]] komme yn [[Tulsa (Oklahoma)]] 100 oant 300 minsken om it libben en wurde mear as 35 stedsblokken ferwoastge as in breinroere [[rasisme|rasistyske]] [[jeropide ras|blanke]] kliber de [[negroïde|swarte]] [[wyk|stedsbuert]] [[Greenwood (Tulsa)|Greenwood]] oanfalt. *[[7 juny]] - It sluten fan in [[militêr]] bystânsferdrach tusken [[Roemeenje]] en [[Joegoslaavje]] makket in nij militêr bûnsgenoatskip tusken dy beide lannen en [[Tsjechoslowakije]] kompleet. It bûnsgenoatskip kriget de namme de [[Lytse Entânte]]. *[[11 juny]] - [[Brazylje]] fiert it [[frouljuskiesrjocht]] yn. *[[1 july]] - By de [[Slach om Annual]] bringt de [[Berbers|Berberske]] lieder [[Abd el-Krim]] de [[Spanje]]rts in swiere nederlaach ta, wêrby't sa'n 8.000 Spaanske soldaten [[sneuvelje]]. By de dêropfolgjende ôftocht fan 'e Spaanske troepen út it [[Rifberchtme]] komme nochris 5.000 man om. *[[22 july]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[premier]] [[David Lloyd George]] en de [[Ierlân|Ierske]] [[opstanneling]]elieder [[Éamon de Valera]] slute in [[wapenstilstân]]. Ein fan 'e [[Ierske Unôfhinklikheidsoarloch]]. *[[23 july]] - [[Faisal I fan Irak|Faisal I]] wurdt [[kroaning|kroane]] ta [[kening]] fan [[Irak]]. *[[23 july]] - Yn [[Sjanghai]] wurdt de [[Kommunistyske Partij fan Sina]] oprjochte. * [[29 july]] - [[Adolf Hitler]] wurdt [[foarsitter]] fan de [[NSDAP]]. *[[2 augustus]] - De [[Ruslân|Russyske]] [[kommunistysk]]e foaroanman [[Vladimir Lenin]] freget de wrâldmienskip om help fanwegen de jammerdearlike [[Russyske hongersneed (1921)|hongersneed yn it streamgebiet]] fan 'e [[Wolga]]. *[[14 augustus]] - [[Tûvaanske Folksrepublyk|Tannû-Tûva]] wurdt ûnôfhinklik fan [[Sina]]. *[[15 augustus]] - Yn [[Novosibirsk]], yn [[Sibearje]], wurdt de 'Wite Baron' [[terjochtsteld]]: de Wite [[kriichshear]] [[Roman von Ungern-Sternberg]], dy't fan [[jannewaris]] oant en mei [[july]] in wier skrikbewâld fierd hat yn [[Mongoalje]]. * [[25 augustus]] - De [[Feriene Steaten]] slute [[frede]] mei [[Dútslân]]. *[[20 oktober]] - Ein fan 'e [[Frânsk-Turkske Oarloch]]. De [[Frankryk|Frânsen]] jouwe harren [[koloanje|koloniale]] oanspraken op [[Silysje]] en [[Opper-Mesopotaamje]] op. *[[2 novimber]] - Mei de [[Ynname fan Haïl]] foltôget [[Abdûlazyz ibn Saûd]], de [[emir]] fan 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjd]] út it [[Hûs fan Saûd]], [[Rasjidysk-Saûdyske Oarloch|de ferovering]] fan it [[Emiraat Djebel Sjammar]], de sit fan it rivalisearjende [[Hûs fan Rasjiid]]. *[[9 novimber]] - Yn 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[haadstêd]] [[Rome]] rjochtet [[Benito Mussolini]] de [[Nasjonale Faksistyske Partij]] op. *[[14 novimber]] - It [[Hûs Habsburch]] wurdt troch it [[Hongarije|Hongaarske]] [[parlemint]] definityf ferfallen ferklearre fan 'e Hongaarske troan. *[[6 desimber]] - De [[regear]]ings fan it [[Feriene Keninkryk]] en [[Ierlân]] slute it [[Britsk-Iersk Ferdrach]], wêrmei't definityf in ein komt oan 'e [[Ierske Unôfhinklikheidsoarloch]]. Der sil in [[Ierske Frijsteat]] oprjochte wurde dy't [[dominion]]status krije sil binnen it [[Britske Ryk]]. *[[14 desimber]] - By in [[Selsbeskikkingsreferindum fan Sopron (1921)|selsbeskikkingsreferindum]] sprekt de [[befolking]] fan 'e stêd [[Ödenburg]] ([[Hongaarsk]]: Sopron), dy't súdeastlik fan [[Wenen]] leit, him út foar oansluting by [[Hongarije]]. * ''sûnder datum'' - De [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] wurdt takend oan [[Albert Einstein]]. == Berne == ;jannewaris * [[5 jannewaris|5]] - gruthartoch [[Jan fan Lúksemboarch]] * [[7 jannewaris|7]] - [[Jules Schelvis]], Nederlânsk oerlibbene fan sân konsintraasjekampen († [[2016]]) ;febrewaris * [[11 febrewaris|11]] - [[Lloyd Bentsen]], Amerikaansk politikus († [[2006]]) * [[15 febrewaris|15]] - [[Jan Pen]], Frysk ekonoom († [[2010]]) * [[21 febrewaris|21]] - [[John Rawls]], Amerikaansk filosoof († [[2002]]) * [[25 febrewaris|25]] - [[Geale de Vries]], Frysk ûnderwizer en radiopresintator († [[2011]]) ;maart * [[7 maart|7]] - [[Nel van der Zee]], Flaamsk auteur († [[2016]]) * [[14 maart|14]] - [[Lis Hartel]], Deensk dressuerruter († [[2009]]) * [[23 maart|23]] - [[Bargil Pixner]], Italjaansk archeolooch († [[2002]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Tiny Mulder]], Frysk skriuwster, sjoernaliste en fersetsstrider († [[2010]]) * [[15 april|15]] - [[Jan Bens]], Nederlânsk fuotbaltrener († [[2012]]) * [[16 april|16]] - [[Romke Kalma]], Frysk konsert-, opera en oratoariumsjonger († [[2007]]) * [[25 april|25]] - [[Karel Appel]], Nederlânsk skilder en byldhouwer († [[2006]]) * [[27 april|27]] - [[Feike Boschma]], Nederlânsk akteur en teätermakker († [[2014]]) ;maaie * [[3 maaie|3]] - [[Hans de Jong]], Frysk waarman († [[2010]]) * [[12 maaie|12]] - [[Ton van Duinhoven]], Nederlânsk sjoernalist, akteur en tekstskriuwer († [[2010]]) * [[22 maaie|22]] - [[Sjoerd Andringa]], Frysk keunstner († [[2017]]) * [[27 maaie|27]] - [[Joop Bakker]], Frysk politikus († [[2003]]) * [[30 maaie|30]] - [[Jamie Uys]], Súdafrikaansk filmregisseur († [[1996]]) ;juny * [[10 juny|10]] - prins [[Philip Mountbatten]], hartoch fan Edinburgh, Britsk prins-gemaal († [[2021]]) * [[12 juny|12]] - [[Johan Witteveen]], Nederlânsk ekonoom en politikus († [[2019]]) * [[17 juny|17]] - [[Burnu Acquanetta]], Amerikaansk aktrise († [[2004]]) * [[21 juny|21]] - [[Jane Russell]], Amerikaansk aktrise en sekssymboal († [[2011]]) * [[22 juny|22]] - [[Alwine de Vos van Steenwijk]], Nederlânsk diplomate († [[2012]]) ;july * [[6 july|6]] - [[Nancy Reagan]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2016]]) * [[18 july|18]] - [[John Glenn]], Amerikaansk astronaut en politikus († [[2016]]) * [[19 july|19]] - [[Frans Haarsma]], Frysk preester, teolooch en heechlearaar († [[2009]]) ;augustus * [[8 augustus|8]] - [[Esther Williams]], Amerikaansk aktrise en swimster († [[2013]]) * [[19 augustus|19]] - [[Gene Roddenberry]], Amerikaansk tillefyzjeprodusint, betinker fan [[Star Trek]] († [[1991]]) ;septimber * [[17 septimber|17]] - [[Teade Kingma]], Frysk fersetsman († [[2011]]) * [[21 septimber|21]] - [[Piet Ekel]], Nederlânsk akteur († [[2012]]) * [[25 septimber|25]] - [[Albert Mulder]], Frysk samler en beskriuwer fan âld ark († [[2011]]) * [[27 septimber|27]] - [[Heinrich Boere]], Dútsk-Nederlânsk kriichs-misdiediger († [[2013]]) * [[30 septimber|30]] - [[Deborah Kerr]], Skotsk aktrise († [[2007]]) ;oktober * [[19 oktober|19]] - [[Ritske Numan]], Frysk sjonger († [[2004]]) * [[21 oktober|21]] - [[Ingrid van Houten-Groeneveld]], Nederlânsk astronome († [[2015]]) ;desimber * [[1 desimber|1]] - [[Ruurd Klazes Bakker]], Frysk politikus († [[2001]]) * [[17 desimber|17]] - [[Jan de Jong (oersetter)|Jan de Jong]], Frysk oersetter († [[2006]]) * [[29 desimber|29]] - [[Netty Rosenfeld]], Nederlânsk programmamakster en nijslêzer (* [[1921]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Jan de Jong (oersetter)|Jan de Jong]], Frysk oersetter == Ferstoarn == * [[17 jannewaris]] - [[Sybrandus Johannes Fockema Andreae (rjochtshistoarikus)|Sybrandus Johannes Fockema Andreae]], Frysk rjochtsgelearde en heechlearaar (* [[1844]]) * [[8 febrewaris]] - [[Peter Kropotkin]], Russysk anargist (* [[1842]]) * [[17 febrewaris]] - [[Klaas Folkerts Post]], Frysk keatser (* [[1843]]) * [[2 augustus]] - [[Enrico Caruso]], Italjaansk sjonger (* [[1873]]) * [[7 augustus]] - [[Aleksander Blok]], Russysk dichter (* [[1880]]) * [[27 septimber]] - [[Engelbert Humperdinck (komponist)|Engelbert Humperdinck]], Dútsk komponist (* [[1854]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Edmond Guerrier]], Amerikaansk keapman en tolk (* [[1840]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1921| ]] [[Kategory:20e iuw]] lk1n4uoi99sr6tx472bz9rzb565a3ro 1085135 1085133 2022-07-30T14:30:27Z FreyaSport 40716 /* Berne */ wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1920-er jierren]]. == Foarfallen == *[[25 febrewaris]] - [[Georgje]] wurdt ferovere troch it [[Reade Leger]] en wurdt diel fan 'e [[Sovjet-Uny]]. Ein fan 'e [[Demokratyske Republyk Georgje]]. *[[8 maart]] - [[Frankryk]] stjoert [[troepen]] om 'e [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]] [[Düsseldorf]] te besetten en dêrmei Dútslân te twingen om 'e ferplichtings fan it [[Ferdrach fan Versailles]] nei te kommen. *[[7 maart|7]]-[[17 maart]] - De [[Opstân fan Kronsjtadt]], ûnder [[matroas (rang)|matroazen]] fan 'e [[Ruslân|Russyske]] [[marine]], wurdt mei grou [[geweld]] troch it [[kommunistysk]]e bewâld delslein. *[[17 maart]] - Yn [[Ruslân]] kundiget de [[kommunistysk]]e [[regearing]]slieder [[Vladimir Lenin]] de ynfiering fan 'e [[Nije Ekonomyske Polityk]] oan, wêrby't de drastyske kommunistyske maatregels dy't de ôfrûne jierren nommen binne op it mêd fan 'e [[ekonomy]] foar in part weromdraaid wurde. *[[18 maart]] - Ein fan 'e [[Fyfde Poalsk-Russyske Oarloch]]. [[Poalen]] en [[Ruslân]] slute de [[Ferdrach fan Riga (1921)|Frede fan Riga]]. *[[20 maart]] - By it [[Oppersilezysk Selsbeskikkingsreferindum (1921)|Oppersilezysk Selsbeskikkingsreferindum]] kiest 60% fan de [[befolking]] derfoar om diel fan [[Dútslân]] te bliuwen (en tsjin oansluting by [[Poalen]]). *[[7 april]] - [[Sun Yat-sen]] wurdt oansteld as [[presidint]] fan 'e [[Republyk Sina]]. *[[23 april]] - [[Roemeenje]] en [[Tsjechoslowakije]] slute in [[militêr]] bûnsgenoatskip. *[[3 maaie]] - Yn [[Opper-Sileezje]] brekt ûnder de [[Poalen (folk)|Poalske]] [[minderheid]] in [[Tredde Poalske Opstân yn Opper-Sileezje|anty-Dútske opstân]] út. *[[21 maaie]] - Yn 'e [[Slach by Annaberg]], yn 'e neite fan [[Oppeln]] ([[Poalsk]]: Opole) wurde de [[Poalen (folk)|Poalske]] [[Tredde Poalske Opstân yn Opper-Sileezje|opstannelingen yn Opper-Sileezje]] ferslein troch [[Dútslân|Dútske]] [[frijkorps]]en. *[[31 maaie]]-[[1 juny]] - By de [[rasse-opskuor fan Tulsa]] komme yn [[Tulsa (Oklahoma)]] 100 oant 300 minsken om it libben en wurde mear as 35 stedsblokken ferwoastge as in breinroere [[rasisme|rasistyske]] [[jeropide ras|blanke]] kliber de [[negroïde|swarte]] [[wyk|stedsbuert]] [[Greenwood (Tulsa)|Greenwood]] oanfalt. *[[7 juny]] - It sluten fan in [[militêr]] bystânsferdrach tusken [[Roemeenje]] en [[Joegoslaavje]] makket in nij militêr bûnsgenoatskip tusken dy beide lannen en [[Tsjechoslowakije]] kompleet. It bûnsgenoatskip kriget de namme de [[Lytse Entânte]]. *[[11 juny]] - [[Brazylje]] fiert it [[frouljuskiesrjocht]] yn. *[[1 july]] - By de [[Slach om Annual]] bringt de [[Berbers|Berberske]] lieder [[Abd el-Krim]] de [[Spanje]]rts in swiere nederlaach ta, wêrby't sa'n 8.000 Spaanske soldaten [[sneuvelje]]. By de dêropfolgjende ôftocht fan 'e Spaanske troepen út it [[Rifberchtme]] komme nochris 5.000 man om. *[[22 july]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[premier]] [[David Lloyd George]] en de [[Ierlân|Ierske]] [[opstanneling]]elieder [[Éamon de Valera]] slute in [[wapenstilstân]]. Ein fan 'e [[Ierske Unôfhinklikheidsoarloch]]. *[[23 july]] - [[Faisal I fan Irak|Faisal I]] wurdt [[kroaning|kroane]] ta [[kening]] fan [[Irak]]. *[[23 july]] - Yn [[Sjanghai]] wurdt de [[Kommunistyske Partij fan Sina]] oprjochte. * [[29 july]] - [[Adolf Hitler]] wurdt [[foarsitter]] fan de [[NSDAP]]. *[[2 augustus]] - De [[Ruslân|Russyske]] [[kommunistysk]]e foaroanman [[Vladimir Lenin]] freget de wrâldmienskip om help fanwegen de jammerdearlike [[Russyske hongersneed (1921)|hongersneed yn it streamgebiet]] fan 'e [[Wolga]]. *[[14 augustus]] - [[Tûvaanske Folksrepublyk|Tannû-Tûva]] wurdt ûnôfhinklik fan [[Sina]]. *[[15 augustus]] - Yn [[Novosibirsk]], yn [[Sibearje]], wurdt de 'Wite Baron' [[terjochtsteld]]: de Wite [[kriichshear]] [[Roman von Ungern-Sternberg]], dy't fan [[jannewaris]] oant en mei [[july]] in wier skrikbewâld fierd hat yn [[Mongoalje]]. * [[25 augustus]] - De [[Feriene Steaten]] slute [[frede]] mei [[Dútslân]]. *[[20 oktober]] - Ein fan 'e [[Frânsk-Turkske Oarloch]]. De [[Frankryk|Frânsen]] jouwe harren [[koloanje|koloniale]] oanspraken op [[Silysje]] en [[Opper-Mesopotaamje]] op. *[[2 novimber]] - Mei de [[Ynname fan Haïl]] foltôget [[Abdûlazyz ibn Saûd]], de [[emir]] fan 'e [[Emiraat fan de Nêzjd|Nêzjd]] út it [[Hûs fan Saûd]], [[Rasjidysk-Saûdyske Oarloch|de ferovering]] fan it [[Emiraat Djebel Sjammar]], de sit fan it rivalisearjende [[Hûs fan Rasjiid]]. *[[9 novimber]] - Yn 'e [[Itaalje|Italjaanske]] [[haadstêd]] [[Rome]] rjochtet [[Benito Mussolini]] de [[Nasjonale Faksistyske Partij]] op. *[[14 novimber]] - It [[Hûs Habsburch]] wurdt troch it [[Hongarije|Hongaarske]] [[parlemint]] definityf ferfallen ferklearre fan 'e Hongaarske troan. *[[6 desimber]] - De [[regear]]ings fan it [[Feriene Keninkryk]] en [[Ierlân]] slute it [[Britsk-Iersk Ferdrach]], wêrmei't definityf in ein komt oan 'e [[Ierske Unôfhinklikheidsoarloch]]. Der sil in [[Ierske Frijsteat]] oprjochte wurde dy't [[dominion]]status krije sil binnen it [[Britske Ryk]]. *[[14 desimber]] - By in [[Selsbeskikkingsreferindum fan Sopron (1921)|selsbeskikkingsreferindum]] sprekt de [[befolking]] fan 'e stêd [[Ödenburg]] ([[Hongaarsk]]: Sopron), dy't súdeastlik fan [[Wenen]] leit, him út foar oansluting by [[Hongarije]]. * ''sûnder datum'' - De [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] wurdt takend oan [[Albert Einstein]]. == Berne == ;jannewaris * [[5 jannewaris|5]] - gruthartoch [[Jan fan Lúksemboarch]] * [[7 jannewaris|7]] - [[Jules Schelvis]], Nederlânsk oerlibbene fan sân konsintraasjekampen († [[2016]]) ;febrewaris * [[11 febrewaris|11]] - [[Lloyd Bentsen]], Amerikaansk politikus († [[2006]]) * [[15 febrewaris|15]] - [[Jan Pen]], Frysk ekonoom († [[2010]]) * [[21 febrewaris|21]] - [[John Rawls]], Amerikaansk filosoof († [[2002]]) * [[25 febrewaris|25]] - [[Geale de Vries]], Frysk ûnderwizer en radiopresintator († [[2011]]) ;maart * [[7 maart|7]] - [[Nel van der Zee]], Flaamsk auteur († [[2016]]) * [[14 maart|14]] - [[Lis Hartel]], Deensk dressuerruter († [[2009]]) * [[23 maart|23]] - [[Bargil Pixner]], Italjaansk archeolooch († [[2002]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Tiny Mulder]], Frysk skriuwster, sjoernaliste en fersetsstrider († [[2010]]) * [[15 april|15]] - [[Jan Bens]], Nederlânsk fuotbaltrener († [[2012]]) * [[16 april|16]] - [[Romke Kalma]], Frysk konsert-, opera en oratoariumsjonger († [[2007]]) * [[25 april|25]] - [[Karel Appel]], Nederlânsk skilder en byldhouwer († [[2006]]) * [[27 april|27]] - [[Feike Boschma]], Nederlânsk akteur en teätermakker († [[2014]]) ;maaie * [[3 maaie|3]] - [[Hans de Jong]], Frysk waarman († [[2010]]) * [[12 maaie|12]] - [[Ton van Duinhoven]], Nederlânsk sjoernalist, akteur en tekstskriuwer († [[2010]]) * [[22 maaie|22]] - [[Sjoerd Andringa]], Frysk keunstner († [[2017]]) * [[27 maaie|27]] - [[Joop Bakker]], Frysk politikus († [[2003]]) * [[30 maaie|30]] - [[Jamie Uys]], Súdafrikaansk filmregisseur († [[1996]]) ;juny * [[10 juny|10]] - prins [[Philip Mountbatten]], hartoch fan Edinburgh, Britsk prins-gemaal († [[2021]]) * [[12 juny|12]] - [[Johan Witteveen]], Nederlânsk ekonoom en politikus († [[2019]]) * [[17 juny|17]] - [[Burnu Acquanetta]], Amerikaansk aktrise († [[2004]]) * [[21 juny|21]] - [[Jane Russell]], Amerikaansk aktrise en sekssymboal († [[2011]]) * [[22 juny|22]] - [[Alwine de Vos van Steenwijk]], Nederlânsk diplomate († [[2012]]) ;july * [[6 july|6]] - [[Nancy Reagan]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2016]]) * [[18 july|18]] - [[John Glenn]], Amerikaansk astronaut en politikus († [[2016]]) * [[19 july|19]] - [[Frans Haarsma]], Frysk preester, teolooch en heechlearaar († [[2009]]) ;augustus * [[8 augustus|8]] - [[Esther Williams]], Amerikaansk aktrise en swimster († [[2013]]) * [[19 augustus|19]] - [[Gene Roddenberry]], Amerikaansk tillefyzjeprodusint, betinker fan [[Star Trek]] († [[1991]]) ;septimber * [[17 septimber|17]] - [[Teade Kingma]], Frysk fersetsman († [[2011]]) * [[21 septimber|21]] - [[Piet Ekel]], Nederlânsk akteur († [[2012]]) * [[25 septimber|25]] - [[Albert Mulder]], Frysk samler en beskriuwer fan âld ark († [[2011]]) * [[27 septimber|27]] - [[Heinrich Boere]], Dútsk-Nederlânsk kriichs-misdiediger († [[2013]]) * [[30 septimber|30]] - [[Deborah Kerr]], Skotsk aktrise († [[2007]]) ;oktober * [[19 oktober|19]] - [[Ritske Numan]], Frysk sjonger († [[2004]]) * [[21 oktober|21]] - [[Ingrid van Houten-Groeneveld]], Nederlânsk astronome († [[2015]]) ;desimber * [[1 desimber|1]] - [[Ruurd Klazes Bakker]], Frysk politikus († [[2001]]) * [[17 desimber|17]] - [[Jan de Jong (oersetter)|Jan de Jong]], Frysk oersetter († [[2006]]) * [[29 desimber|29]] - [[Netty Rosenfeld]], Nederlânsk programmamakster en nijslêzer († [[2001]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Jan de Jong (oersetter)|Jan de Jong]], Frysk oersetter == Ferstoarn == * [[17 jannewaris]] - [[Sybrandus Johannes Fockema Andreae (rjochtshistoarikus)|Sybrandus Johannes Fockema Andreae]], Frysk rjochtsgelearde en heechlearaar (* [[1844]]) * [[8 febrewaris]] - [[Peter Kropotkin]], Russysk anargist (* [[1842]]) * [[17 febrewaris]] - [[Klaas Folkerts Post]], Frysk keatser (* [[1843]]) * [[2 augustus]] - [[Enrico Caruso]], Italjaansk sjonger (* [[1873]]) * [[7 augustus]] - [[Aleksander Blok]], Russysk dichter (* [[1880]]) * [[27 septimber]] - [[Engelbert Humperdinck (komponist)|Engelbert Humperdinck]], Dútsk komponist (* [[1854]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Edmond Guerrier]], Amerikaansk keapman en tolk (* [[1840]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1921| ]] [[Kategory:20e iuw]] stbvbpkohi497xoymz0in4qn6d94qgv 0 1730 1085125 1085031 2022-07-30T14:23:55Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == [[Ofbyld:Paleis fan Justysje, brân 1919.jpg|thumb|250px|It Paleis fan Justysje yn Ljouwert yn 'e brân.]] *[[1 jannewaris]] - It [[Dútslân|Dútske]] [[Spartakusbûn]] ropt himsels út ta de [[KPD]], de ''Kommunistische Partei Deutschlands''. *[[2 jannewaris]] - Yn [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] brekt in anty-[[Feriene Keninkryk|Britske]] [[opstân]] út, dy't letter it begjin fan 'e [[Ierske Unôfhinklikheidsoarloch]] blike sil te wêzen. *[[5 jannewaris|5]]-[[11 jannewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[haadstêd]] [[Berlyn]] wurdt de [[kommunistysk]]e [[Spartakusopstân]] fan it [[Spartakusbûn]] (no de [[KPD]]) mei ynset fan it [[leger (lânmacht)|leger]] bloedich ûnderdrukt troch it [[sosjalistysk]]e [[regear]] fan [[rykskânselier]] [[Friedrich Ebert]]. *[[11 jannewaris]] - It [[Keninkryk Roemeenje]] [[Roemeenske anneksaasje fan Transsylvaanje (1919)|anneksearret]] [[Transsylvaanje]], dat ûnderdiel útmakket fan it [[Keninkryk Hongarije]]. *[[15 jannewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[haadstêd]] [[Berlyn]] wurde de [[KPD]]-lieders [[Karl Liebknecht]] en [[Rosa Luxemburg]] nei harren [[arrestaasje]] yn ferbân mei de mislearre [[Spartakusopstân]] troch it [[leger (lânmacht)|leger]] [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik eksekutearre]]. *[[15 jannewaris]] - Yn 'e [[Argentynje|Argentynske]] [[haadstêd]] [[Buenos Aires]] iepenet de [[plysje]] it fjoer op in [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] fan [[arbeider]]s. It [[bloedbad]] dêr't mooglik mear as tûzen minsken by omkomme, makket ûnderdiel út fan 'e saneamde [[Tragyske Wike]] (''Semana Trágica''). *[[18 jannewaris]] - Begjin fan 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]], ûnder [[foarsitter]]skip fan 'e [[Frankryk|Frânske]] [[premier]] [[Georges Clemenceau]]. *[[25 jannewaris]] - De [[Fredeskonferinsje fan Parys]] akseptearret it plan fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Woodrow Wilson]] foar de oprjochting fan in [[Folkebûn]]. *[[31 jannewaris]] - Op 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]] berikke de delegaasjes fan 'e [[Alliëarden|Alliëarde lannen]] oerienstimming oer it lot fan 'e [[koloanje]]s fan [[Dútslân]] (dy't de Alliëarden ûnderinoar ferdiele sille). *[[6 febrewaris]] - It provysjoneel [[parlemint]] fan [[Dútslân]] komt byinoar yn 'e [[Tueringen|Tueringske]] [[stêd]] [[Weimar]], en beslút dêr ta de oprjochting fan 'e nei dat plak ferneamde [[Weimarrepublyk]], dy't yn it plak komt fan it [[Keizerryk Dútslân]]. * [[6 febrewaris]] - Yn [[Fryslân]] ûntstiet in grutte [[brân]] yn it [[Paleis fan Justysje (Ljouwert)|Paleis fan Justysje]] yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]. *[[11 febrewaris]] - It [[regear]] fan [[Belgje]] tsjinnet op 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]] in noata yn wêryn't de [[anneksaasje]] troch Belgje easke wurdt fan 'e [[Nederlân]]ske gebietsdielen [[Siuwsk-Flaanderen]] en [[Súd-Limburch]]. *[[11 febrewaris]] - De [[sosjalist]] [[Friedrich Ebert]] wurdt de earste [[presidint]] fan [[Dútslân]]. *[[21 febrewaris]] - De noch mar krekt keazen [[sosjalistysk]]e [[premier]] fan 'e [[Dútslân|Dútske]] dielsteat [[Beieren]], [[Kurt Eisner]], wurdt by in oanslach [[fermoarde]] troch de ekstreem-rjochtse [[ealman]] [[Anton greve von Arco auf Valley]]. As pleatsferfangend premier [[Erich Auer]] de [[moard]] yn 'e Beierske [[parlemint|Lândei]] bekend makket, wurdt hysels fan 'e [[publike tribune]] ôf delsketten troch de [[slachter]] [[Alois Linder]], wêrby't er swier[[ferwûne]] rekket. *[[25 febrewaris]] - Op 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]] wurdt it Hânfêst fan it [[Folkebûn]] oannommen. *[[25 febrewaris]]-[[11 maart]] - De troch de [[kommunistysk]]e [[KPD]] útroppen algemiene [[staking]] yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[haadstêd]] [[Berlyn]], dy't útrûn wie op in [[wapen]]e [[rebûlje]], wurdt yn bloed smoard as 29 lieders fan 'e staking op befel fan 'e [[sosjalistysk]]e [[minister]] fan Definsje [[Gustav Noske]] [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik eksekutearre]] wurde. *[[1 maart|1]]-[[6 maart]] - By oanhâldende massale [[demonstraasje (protest)|demonstraasjes]] yn 'e [[Koreä|Koreaanske]] [[stêd]] [[Seoel]] tsjin 'e [[Japan]]ske oerhearsking fan [[Koreä]], dêr't nei skatting mear as 2 miljoen minsken oan meidogge, grypt it Japanske [[leger (lânmacht)|leger]] hurd yn. Der falle tûzenen [[dea]]den. *[[4 maart]] - Yn [[Moskou]] wurdt troch ôffurdigen fan 21 [[kommunistysk]]e [[politike partij]]en út [[Jeropa]] en [[Amearika]] de Trêde Kommunistyske Ynternasjonale oprjochte, better bekend as de [[Komintern]]. *[[21 maart]] - [[Béla Kun]] ropt yn [[Boedapest]] de [[Sovjetrepublyk Hongarije]] út. *[[23 maart]] - Yn noardlik [[Itaalje]] rjochtet [[feteraan|oarlochsfeteraan]] [[Benito Mussolini]] syn [[faksistysk]]e [[knokploech|knokploegen]] [[Fasci di Combattimento]] op. *[[23 maart]] - Op 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]] delegearret de ried fan [[Alliëarden|Alliëarde lannen]], de saneamde [[Ried fan X]], syn foech oan 'e [[Grutte Fjouwer (Earste Wrâldkriich)|Grutte Fjouwer]]: de [[premier]]s fan it [[Feriene Keninkryk]], [[Frankryk]] en [[Itaalje]], [[David Lloyd George]], [[Georges Clemenceau]] en [[Vittorio Orlando]], en de [[presidint]] fan 'e [[Feriene Steaten]], [[Woodrow Wilson]]. *[[30 maart]] - Yn [[Britsk-Ynje]] brekt ûnder lieding fan [[Mahatma Gandhi]] ferset út tsjin 'e saneamde [[Wet-Rowlatt]] (''Rowlatt Act''), dy't de [[Feriene Keninkryk|Britske]] autoriteiten yn de [[koloanje]] tenei it foech jout om "ekstremisten" sûnder foarm fan proses [[finzen|fêst te setten]]. *[[8 maart]] - Nei de weromlûking fan 'e [[Alliëarden|Alliëarde]] [[troepen]] dêrwei falt it [[Reade Leger]] yn it ramt fan de [[Russyske Boargeroarloch]] it [[skiereilân]] de [[Krim]] binnen. *[[10 maart]] - Yn [[Meksiko]] wurdt de [[boer]]elieder [[Emiliano Zapata]] yn opdracht fan [[presidint]] [[Venustiano Carranza]] by in oanslach [[fermoarde]]. *[[13 april]] - Yn [[Amritsar]], yn [[Britsk-Ynje]], iepenje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] it fjoer op in [[frede|freedsume]] [[demonstraasje (protest)|demonstraasje]] fan 'e lânseigen [[befolking]]. By dit [[Bloedbad fan Amritsar]] komme teminsten 379 en miskien wol 1.000 ûnwapene minsken om. *[[6 maaie]] - De [[Fredeskonferinsje fan Parys]] stimt yn mei it plan fan 'e [[Súd-Afrika|Súdafrikaanske]] ôffurdige [[Jan Smuts]] om 'e eardere [[Dútslân|Dútske]] [[koloanje]]s as [[mandaatgebiet]]en ûnder tafersjoch fan it [[Folkebûn]] te stellen. *[[6 maaie]] - De [[Trêde Britsk-Afgaanske Oarloch]] brekt út as [[Amanûllah Khan]], de [[emir]] fan [[Emiraat Afganistan|Afganistan]], mei syn [[leger (lânmacht)|leger]] [[Britsk-Ynje]] binnenfalt. *[[15 maaie]] - De [[Gryksk-Turkske Oarloch]] brekt út as [[Grikelân|Grykske]] [[troepen]] op 'e [[kust]] fan [[Lyts-Aazje]] lânje en fanút de [[haven]]stêd [[Smyrna]] optsjogge nei it binnenlân. *[[19 maaie]] - Begjin fan 'e [[Turkske Unôfhinklikheidsoarloch]], wêryn't de [[Turkske Nasjonalistyske Beweging]] stribbet nei de oprjochting fan in [[sekularisme|sekuliere]] [[Republyk Turkije]]. *[[26 maaie]] - De [[Fredeskonferinsje fan Parys]] wiist it earder ûnôfhinklike steatsje [[Neutraal Moresnet]] en de [[Dútslân|Dútske]] gebietsdielen [[Eupen]] en [[Malmédy]] as oarlochskompinsaasje ta oan [[Belgje]]. De saneamde 'Grutte Fjouwer' (it [[Feriene Keninkryk]], [[Frankryk]], [[Itaalje]] en de [[Feriene Steaten]]) lizze lykwols it near op 'e Belgyske [[anneksaasje]] fan 'e [[Nederlân]]ske gebietsdielen [[Siuwsk-Flaanderen]] en [[Súd-Limburch]]. *[[28 maaie]] - [[Belgje|Belgyske]] [[troepen]] besette [[Neutraal Moresnet]], [[Eupen]] en [[Malmédy]]. *[[6 juny]] - Utbraak fan 'e [[Earste Finsk-Russyske Oarloch]]: [[Finlân]] ferklearret [[Ruslân]] de oarloch en mingt him oan 'e kant fan 'e Witen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]]. *[[16 juny]] - De ferovering fan 'e [[Oekraïne]] troch it [[Reade Leger]] wurdt foltôge: ein fan 'e ûnôfhinklike [[Oekraynske Folksrepublyk]]. *[[28 juny]] - [[Dútslân]] slút [[frede]] mei de [[Alliëarden]] troch it [[Ferdrach fan Versailles]]. Dêrby seit it ta swiere [[ferhelbetelling]]s oan 'e Alliëarden (benammen [[Frankryk]] en [[Belgje]]) dwaan te sillen. Fierders rekket it ferskate gebietsdielen kwyt oan [[Poalen]], [[Frankryk]], [[Denemark]], [[Belgje]], [[Tsjechoslowakije]] en de [[Frije Stêd Danzig]]. Fierders komt it [[Saarlân]] yn 'e foarm fan it [[Protektoraat Saarlân]] ûnder [[Folkebûn|ynternasjonaal tafersjoch]] te stean. Ek al syn [[koloanje]]s moat Dútslân ôfstean; dat wurde saneamde [[mandaatgebiet]]en dy't de Alliëarden ûnderinoar ferdiele. *[[10 july]] - [[Nederlân]] fiert it [[frouljuskiesrjocht]] yn. (D.w.s. it rjocht foar [[froulju]] om te stimmen; froulju mochten har yn Nederlân sûnt [[1917]] al wol ferkiesber stelle.) *[[12 july]] - De [[Alliëarden]] heffe de blokkade fan 'e [[Dútslân|Dútske]] [[haven]]s op en geane wer [[hannel]]sbetrekkings mei it lân oan. * [[16 july]] - It Hidde Nijland Museum, no [[Museum Hindeloopen|Museum Hylpen]], wurdt iepene. *[[6 augustus]] - It [[Roemeenje|Roemeenske]] [[leger (lânmacht)|leger]] beset de [[Hongarije|Hongaarske]] [[haadstêd]] [[Boedapest]] en makket in ein oan 'e [[Sovjetrepublyk Hongarije|Hongaarske Sovjetrepublyk]] fan [[Béla Kun]]. *[[8 augustus]] - De [[Trêde Britsk-Afgaanske Oarloch]] einiget mei it [[Ferdrach fan Rawalpindi]] yn in [[militêr]]e ympasse. It [[Emiraat Afganistan]] boekt lykwols in [[diplomasy|diplomatike]] oerwinning as it [[Feriene Keninkryk]] yn it [[ferdrach]] de folsleine [[soevereiniteit]] fan Afganistan erkent. *[[11 augustus]] - De nije [[Dútslân|Dútske]] [[grûnwet]] wurdt fan krêft: formeel begjin fan 'e [[Weimarrepublyk]] en ein fan it [[Keizerryk Dútslân]]. *[[31 augustus]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] nimme de Wite [[troepen]] fan [[generaal]] [[Anton Denikin]] de [[stêd]] [[Kiëv]] yn. *[[1 septimber]] - Op 'e [[Fredeskonferinsje fan Parys]] lizze de 'Grutte Fjouwer' (it [[Feriene Keninkryk]], [[Frankryk]], [[Itaalje]] en de [[Feriene Steaten]]) it near op 'e yntegraasje fan [[Dútsk-Eastenryk]] yn [[Dútslân]]. *[[2 septimber]] - [[Itaalje]] fiert it [[algemien kiesrjocht]] en in stelsel fan [[proporsjonele fertsjintwurdiging]] yn. *[[10 septimber]] - [[Eastenryk]] slút [[frede]] mei de [[Alliëarden]] troch it [[Ferdrach fan Saint-Germain-en-Laye (1919)|Ferdrach fan Saint-Germain-en-Laye]]. *[[11 septimber]] - It [[nasjonalistysk]]e [[Turkije|Turkske]] [[regear|tsjinregear]] yn [[Ankara]], dat ûnder lieding stiet fan [[generaal]] [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Pasja]], ferbrekt alle bannen mei it [[regear]] fan [[sultan]] [[Mehmed&nbsp;VI]] yn [[Konstantinopel]]. *[[12 septimber]] - [[Itaalje|Italjaanske]] [[nasjonalist]]en ûnder lieding fan 'e [[skriuwer]] en [[politikus]] [[Gabriele d'Annunzio]] [[besetting fan Fiume|besette]] yn striid mei it [[Ferdrach fan Saint-Germain-en-Laye (1919)|Ferdrach fan Saint-Germain-en-Laye]] de [[Frijsteat Fiume]] (Rijeka). *[[22 septimber]] - De [[Alliëarden]] geane [[diplomasy|diplomatike betrekkings]] oan mei [[Eastenryk]]. *[[27 septimber]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] lûke har werom út 'e [[Ruslân|Russyske]] [[stêd]] [[Archangelsk (stêd)|Archangelsk]]. *[[12 oktober]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] lûke har werom út 'e [[Ruslân|Russyske]] [[stêd]] [[Moermansk]]. *[[27 oktober]] - It [[Amerikaanske Kongres]] negearret in [[feto]] fan [[presidint]] [[Woodrow Wilson]] troch mei twatrêde mearderheid de [[Volstead Prohibition Enforcement Act]] oan te nimmen. Dêrmei is de [[Drûchlizzing (Feriene Steaten)|Drûchlizzing]] fan 'e [[Feriene Steaten]] in feit. *[[14 novimber]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] feroveret it [[Reade Leger]] de [[Sibearje|Sibearyske]] [[stêd]] [[Omsk]] op 'e Wite [[troepen]] fan [[admiraal]] [[Aleksander Koltsjak]]. *[[18 novimber]] - Foar de [[Dútslân|Dútske]] [[parlemintêr]]e ûndersykskommisje dy't him dwaande hâldt mei de skuldfraach oangeande de [[Earste Wrâldoarloch]] presintearret [[maarskalk]] [[Paul von Hindenburg]] syn [[Dolkstjit-leginde]]: de Dútsers soene de oarloch wûn hawwe as se net troch [[sosjalist]]en út eigen lân mei in [[dolk]] yn 'e [[rêch]] stutsen wiene. *[[19 novimber]] - De [[Amerikaanske Senaat]] fersmyt mei 39 tsjin 55 stimmen it [[Ferdrach fan Versailles]], dat de [[frede]] mei [[Dútslân]] regelet. Dêrmei wurde de [[Feriene Steaten]] it iennichste [[Alliëarden|Alliëarde lân]] dat dat [[ferdrach]] net [[ratifikaasje|ratifisearret]]. Der sil no in aparte frede tusken Dútslân en de Feriene Steaten komme moatte. *[[25 novimber]] - De [[regear]]ings fan [[Poalen]] en [[Dútslân]] slute in [[ferdrach]] oer de Dútske ûntromming fan [[West-Prusen]], dat neffens it [[Ferdrach fan Versailles]] diel fan Poalen wurde sil. *[[27 novimber]] - [[Bulgarije]] slút [[frede]] mei de [[Alliëarden]] troch it [[Ferdrach fan Neuilly-sur-Seine]]. Dêrby moat it hiel [[West-Traasje]] ôfstean oan [[Grikelân]], en ferskate lytsere gebietsdielen oan it nij-foarme [[Joegoslaavje]]. *[[9 desimber]] - Under swiere druk fan 'e [[Alliëarden]] en nei earst in yngeande [[plondering]] útfierd te hawwen, lûkt it [[Roemeenje|Roemeenske]] leger him werom út 'e [[Hongarije|Hongaarske]] [[haadstêd]] [[Boedapest]]. *[[9 desimber]] - [[Roemeenje]] slút [[frede]]sferdraggen mei [[Eastenryk]] en [[Bulgarije]]. *[[16 desimber]] - It [[Dútslân|Dútske]] [[leger (lânmacht)|leger]] lûkt him tebek út [[Letlân]] en [[Litouwen]]. *[[22 desimber]] - As ûnderdiel fan 'e [[Earste Reade Panyk]] yn 'e [[Feriene Steaten]] wurde op it [[skip]] de ''Buford'' 250 linkse Amerikaanske [[boarger|steatsboargers]], ûnder wa de [[anargisme|anargistyske]] liedster [[Emma Goldman]], nei [[Ruslân]] [[deportearre]]. == Berne == ;jannewaris * [[1 jannewaris|1]] - [[J.D. Salinger]], Amerikaansk skriuwer († [[2010]]) * [[3 jannewaris|3]] - [[Lolle Rondaan]], Frysk fersetsstrider († [[1944]]) * 3 - [[Henk Sprenger]], Nederlânsk striptekener († [[2005]]) * [[13 jannewaris|13]] - [[Wim van Mourik]], Nederlânsk politikus út namme fan de ARP († [[1980]]) * [[26 jannewaris|26]] - [[Markus Assies]], Frysk fersetsstrider († [[1944]]) ;febrewaris * [[3 febrewaris|3]] - [[Abe Gerlsma]], Frysk keunstskilder en etser († [[2012]]) * [[9 febrewaris|9]] - [[Werner Goldberg]], Dútsk politikus († [[2004]]) * [[22 febrewaris|22]] - [[Henri Arnoldus]], Nederlânsk skriuwer († [[2002]]) ;maart * [[28 maart|28]] - [[Douwe van der Ploeg]], Frysk ornitolooch en botanikus († [[2006]]) ;april * [[8 april|8]] - [[Piet Post]], Frysk oargelist, dirigint en komponist († [[1979]]) * [[16 april|16]] - [[Merce Cunningham]], Amerikaansk koreograaf († [[2009]]) * [[19 april|19]] - [[Dirk ter Haar]], Ingelsk-Nederlânsk natuerkundige († [[2002]]) ;maaie * [[11 maaie|11]] - [[Hedzer Rijpstra]], Frysk politikus († [[2011]]) ;juny * [[19 juny|19]] - [[Pauline Kael]], Amerikaansk filmkritika († [[2001]]) ;july * [[15 july|15]] - [[Iris Murdoch]], Iersk-Ingelsk skriuwster († [[1999]]) * [[20 july|20]] - [[Edmund Hillary]], Nijseelânsk berchbeklimmer en ûntdekkingsreizger († [[2008]]) ;augustus * [[28 augustus|28]] - [[Lieuwe Heine Bouma]], Frysk oersetter († [[2004]]) ;septimber * [[11 septimber|11]] - [[Daphne Odjig]], Kanadeeske keunstskilderesse († [[2016]]) * [[15 septimber|15]] - [[Fausto Coppi]], Italjaansk hurdfytser († [[1960]]) * [[18 septimber|18]] - [[Jan Haite Riemersma]], Frysk politikus († [[2001]]) ;oktober * [[13 oktober|13]] - [[Andries Joustra]], Fryske boere-arbeider en fersetsman († [[1944]]) * [[18 oktober|18]] - [[Gerard van Rossem]], Nederlânsk entomolooch en keunstskilder († [[1990]]) * [[27 oktober|27]] - [[Herman Kuiphof]], Frysk sportsjoernalist en -ferslachjouwer († [[2008]]) ;novimber * [[11 novimber|11]] - [[Jan Murk de Vries]], Frysk keunstskilder en glêzenier († [[2015]]) * [[30 novimber|30]] - [[Anne Wadman]], Frysk skriuwer, dichter, literatuerkritikus en letterkundige († [[1997]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Benny Odinga]], Frysk politikus († [[2003]]) * [[29 desimber|29]] - [[Pieter Terpstra]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[2006]]) == Ferstoarn == * [[6 jannewaris]] - [[Theodore Roosevelt]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1858]]) * [[17 jannewaris]] - [[Francis Gibson (militêr)|Francis Gibson]], Amerikaansk militêr (* [[1847]]) * [[20 maart]] - [[Pauline Markham]], Ingelsk-Amerikaansk aktrise en dûnseresse (* [[1847]]) * [[31 maaie]] - [[Giet-Foarút]] (''Goes-Ahead''), [[Krieën (folk)|Kriesk]] ferkenner yn 'e tsjinst fan it Amerikaanske Leger (* [[1851]]) * [[5 july]] - [[Sije Laverman]], Frysk skriuwer (* [[1863]]) * [[6 july]] - [[Jacoba Rauwerda]], Frysk bordeelhâldster (* [[1843]]) * [[13 july]] - [[Henry E. Noyes]], Amerikaansk militêr (* [[1839]]) * [[13 july]] - [[Jacob Hepkema]], Frysk útjouwer en sjoernalist (* [[1845]]) * [[6 septimber]] - [[Pier Pander]], Frysk byldhouwer en medaljeur (* [[1864]]) * [[12 septimber]] - [[Leonid Andrejev]], Russysk skriuwer (* [[1871]]) * [[15 novimber]] - [[Alfred Werner]], Dútsk skiekundige en Nobelpriiswinner (* [[1866]]) * [[18 novimber]] - [[Ferdinand Domela Nieuwenhuis]], Nederlânsk politikus (* [[1846]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Hingjende Wolk]] (''Hanging Cloud''), froulik kriger fan 'e [[Odjibwe (folk)|Odjibwe]] (* [[1835]]) ==Literatuer== ;romans * [[André Gide]], ''[[La Symphonie Pastorale]]'' <small>(oerset yn it [[Frysk]] as ''Pastorale Symfony'')</small> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1919| ]] [[Kategory:20e iuw]] 43980ro1e8xxk8f02qyi0ikt98h0fjo 0 1731 1085227 1085011 2022-07-31T11:54:33Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == *[[8 jannewaris]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Woodrow Wilson]] publisearret syn [[Fjirtjin Punten]], in [[frede]]splan dat û.m. in fermindering fan 'e [[wapen|bewapening]] fan alle lannen foarstiet; it opheffen fan alle [[ekonomy]]ske barriêres om te kommen ta in sitewaasje fan wrâldwide [[frijhannel]]; frijheid fan [[skipfeart]]; en [[selsbeskikkingsrjocht]] foar alle [[etnyske groep]]en yn [[Jeropa]] (mar net yn 'e [[koloanje]]s). *[[15 jannewaris]] - Yn 'e [[Eastenryk]]ske [[haadstêd]] [[Wenen]] brekke massale [[staking]]s út tsjin 'e [[oarloch]], dy't oerslane nei oare dielen fan 'e [[Dûbeldmonargy]]. *[[22 jannewaris]] - De [[Oekraïne]] ropt de ûnôfhinklikheid út as de [[Oekraynske Folksrepublyk]]. *[[27 jannewaris]] - Yn [[Finlân]] brekt de [[Finske Boargeroarloch]] út tusken de [[konservatisme|konservative]] Witen en de [[kommunistysk]]e Readen. *[[27 jannewaris]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], seit de [[Britsk-Russyske Konvinsje]] fan [[1907]] op. *[[28 jannewaris]] - Yn [[Berlyn]] en oare [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]]en brekke massale [[staking]]s út tsjin 'e [[oarloch]], benammen yn 'e oarlochs[[yndustry]]. *[[28 jannewaris]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], rjochtet by [[dekreet]] it [[Reade Leger]] op. [[Leon Trotski]] moat dy nije [[kriichsmacht]] organisearje. *[[2 febrewaris]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], ferordonnearret de [[skieding tusken tsjerke en steat]]. *[[3 febrewaris]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], annulearret by [[dekreet]] de Russyske [[steatsskuld]]. *[[8 febrewaris]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] nimt it [[Reade Leger]] de [[stêd]] [[Kiëv]] yn. *[[14 febrewaris]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], fiert by [[dekreet]] yn Ruslân de [[Gregoriaanske Kalinder]] yn. Tagelyk wurdt de [[Juliaanske Kalinder]] ôfskaft. (Dêrmei slacht men yn Ruslân 13 [[dagen]] oer en wurdt it fan [[1&nbsp;febrewaris]] ynienen [[14&nbsp;febrewaris]].) *[[16 febrewaris]] - [[Litouwen]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[21 febrewaris]] - Oan it [[Palestynske Front (Earste Wrâldkriich)|Palestynske Front]] feroverje [[Austraalje (lân)|Australyske]] [[troepen]] de [[stêd]] [[Jericho]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[24 febrewaris]] - [[Estlân]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[25 febrewaris]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] nimt it [[Reade Leger]] de [[stêd]] [[Rostov oan de Don]] yn. *[[3 maart]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistyske]] rezjym yn [[Ruslân]] en de [[Sintrale Machten]] slute de [[Frede fan Brest-Litovsk]]. Hjirby rekket Ruslân it hiele [[Baltikum]] kwyt, en dêropta [[Finlân]], de [[Oekraïne]] en dielen fan [[Wyt-Ruslân]], yn totaal 26% fan [[Jeropeesk-Ruslân]]. *[[5 maart]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[marinierskorps|marinier]]s geane yn [[Moermansk]], yn it uterste noarden fan [[Jeropeesk-Ruslân]], oan lân om yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]] te ynterveniëarjen oan 'e kant fan 'e Witen. *[[11 maart]] - It [[bolsjewiken|bolsjewistysk]] [[regear]] fan [[Ruslân]], de [[Ried fan Folkskommissarissen]], ferpleatst de [[haadstêd]] en de sit fan it Russyske regear fan [[Petrograd]] nei it fierder fan it front leine [[Moskou]]. *[[21 maart]]-[[18 july]] - Oan it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]] geane de [[Dútslân|Dútsers]] by in lêste wraam op 'e [[Alliëarden|Alliëarde]] linys ta it uterste om 'e definitive oerwinning te beheljen ear't de oermacht oan mankrêft en materieel fan 'e [[Feriene Steaten]] folslein ynset wurde kin. By dit [[Maitydsoffinsyf]] behelje se oansjenlike terreinwinst, mar gjin beslissende oerwinning. *[[25 maart]] - [[Wyt-Ruslân]] ropt de ûnôfhinklikheid út as de [[Wytrussyske Folksrepublyk]]. *[[1 april]] - It [[Feriene Keninkryk]] rjochtet in apart [[loftmacht|loftwapen]] op: de [[Royal Air Force]] (RAF). *[[5 april]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] en [[Japan]]ske [[troepen]] lânje yn [[Vladivostok]], yn it [[Fiere Easten]] fan [[Sibearje]], om oan 'e kant fan 'e Witen te ynterveniëarjen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]]. *[[9 april]] - [[Roemeenje]] beslút ta de [[Roemeenske anneksaasje fan Bessaraabje (1918)|anneksaasje fan Bessaraabje]], dat foarhinne ta [[Ruslân]] hearde. *[[24 april]] - Yn [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] brekt in algemiene [[staking]] út tsjin 'e [[tsjinstplicht]]. *[[7 maaie]] - [[Roemeenje]] en de [[Sintrale Machten]] slute de [[Frede fan Boekarest (1918)|Frede fan Boekarest]], wêrby't Roemeenje grutte territoriale en [[ekonomy]]ske konsesjes dwaan moat. *[[15 maaie]] - De [[Finske Boargeroarloch]] einiget mei in oerwinning foar de [[konservativen]] (Witen). De [[kommunisten]] (Readen) binne beslissend ferslein. *[[25 maaie]] - It [[Tsjechoslowaakske Legioen]], in legerûnderdiel dat yn [[Ruslân]] meifocht tsjin 'e [[Sintrale Machten]], ynterveniëarret yn it [[Sibearje|Sibearyske]] [[Tsjeljabinsk]] oan 'e kant fan 'e Witen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]] nei ûnthjitten fan 'e [[Alliëarden]] om 'e ûnôfhinklikheid fan [[Tsjechoslowakije]] te stypjen. *[[26 maaie]] - [[Georgje]] ropt de ûnôfhinklikheid út as de [[Demokratyske Republyk Georgje]]. *[[28 maaie]] - [[Armeenje]] ropt de ûnôfhinklikheid út as de [[Demokratyske Republyk Armeenje]]. *[[28 maaie]] - [[Azerbeidzjan]] ropt de ûnôfhinklikheid út as de [[Azerbeidzjaanske Demokratyske Republyk]]. *[[30 juny]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] ferslacht it [[Reade Leger]] de [[opstân|opstannige]] [[Don-kozakken]]. *[[3 july]] - It oerbefel fan 'e [[Dútslân|Dútske]] [[striidkrêften]], de [[Oberste Heeresleitung]], nimt ûnder lieding fan [[maarskalk]] [[Paul von Hindenburg]] op ynformele wize alle foech oer fan it Dútske [[regear]] fan [[rykskânselier]] [[Georg von Hertling]]. *[[9 july]] - De [[Grutte Treinramp fan 1918]], by [[Nashville (Tennessee)|Nashville]], yn 'e [[Feriene Steaten]], kostet oan 101 minsken it libben. *[[14 july]] - Yn [[Nederlân]] nimt it [[regear]] fan [[premier]] [[Pieter Cort van der Linden]] it beslút om mei de oanlis fan 'e [[Suderseewurken]] te begjinnen. *[[17 july]] - Yn it [[Ipatjevhûs]] yn [[Jekaterinburch]] wurdt [[Nikolaas II fan Ruslân|Nikolaas&nbsp;II]], de lêste [[tsaar]] fan [[Ruslân]], mei syn hiele [[húshâlding]] [[moard op de Romanov-famylje|fermoarde troch]] de [[bolsjewiken]]. *[[17 july]] - [[Monako]] wurdt in [[Frankryk|Frânsk]] [[protektoraat]]. *[[25 july]] - Yn it ramt fan 'e [[Russyske Boargeroarloch]] beset it [[Tsjechoslowaakske Legioen]] de [[stêd]] [[Jekaterineburch]]. * begjin [[augustus]] - Yn [[Fryslân]] winne [[Hubert Westerhuis]], [[Roelof de Jong]] en [[Pé Hiemstra]] de [[PC]]. Westerhuis wurdt ta [[kening (keatsen)|kening]] keazen. *[[8 augustus]]-[[11 novimber]] - Yn it [[Hûndertdeisk Offinsyf]] brekke [[troepen]] fan [[Frankryk]], it [[Feriene Keninkryk]], [[Britsk-Ynje]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Kanada]], [[Nij-Seelân]], [[Nijfûnlân]], [[Súd-Afrika]], de [[Feriene Steaten]], [[Belgje]], [[Portegal]], [[Siam]] en [[Itaalje]] oan it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]] nei fjouwer jier einlings en te'n lêsten troch de [[Dútslân|Dútske]] linys hinne. *[[16 augustus]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[troepen]] lânje yn 'e [[stêd]] [[Archangelsk (stêd)|Archangelsk]], yn it hege noarden fan [[Jeropeesk-Ruslân]], om oan 'e kant fan 'e Witen te ynterveniëarjen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]]. *[[17 augustus]] - [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] lânje yn 'e [[stêd]] [[Bakû]], yn [[Azerbeidzjan]], om oan 'e kant fan 'e Witen te ynterveniëarjen yn 'e [[Russyske Boargeroarloch]]. *[[30 augustus]] - By in oanslach troch de [[terrorist]]e [[Franja Kaplan]] rekket de [[Ruslân|Russyske]] [[bolsjewiken|bolsjewistyske]] lieder [[Vladimir Lenin]] swier[[ferwûne]]. *[[14 septimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] begjint it [[Alliëarde Leger fan de Oriïnt]], ûnder lieding fan 'e [[Frankryk|Frânske]] [[generaal]] [[Louis Franchet d'Espèrey]], mei it grutte [[Vardaroffinsyf]] tsjin 'e [[Bulgarije|Bulgaren]]. *[[15 septimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] ferslane [[Frankryk|Frânske]], [[Servje|Servyske]] en [[Frânsk-Senegal|Senegaleesk-koloniale]] [[troepen]] de [[Bulgarije|Bulgaren]] yn 'e [[Slach by Dobro Polje]]. *[[18 septimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] ferslane [[Feriene Keninkryk|Britske]] en [[Grikelân|Grykske]] [[troepen]] de [[Bulgarije|Bulgaren]] yn 'e [[Slach by Dojran (1918)|Slach by Dojran]]. *[[18 septimber]] - Oan it [[Palestynske Front (Earste Wrâldkriich)|Palestynske Front]] iepenet de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[generaal]] [[Edmund Allenby, 1e boarchgreve Allenby|Edmund Allenby]] in nij [[fjildtocht|offinsyf]]. *[[23 septimber]] - Oan it [[Palestynske Front (Earste Wrâldkriich)|Palestynske Front]] feroverje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] de [[stêd]]en [[Akko]] en [[Haifa]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[25 septimber]] - Oan it [[Palestynske Front (Earste Wrâldkriich)|Palestynske Front]] feroverje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] de [[stêd]] [[Amman]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[28 septimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] feroverje [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje|koloniale]] [[troepen]] de [[Servje|Servyske]] [[stêd]] [[Skopje]] op 'e [[Bulgarije|Bulgaren]]. *[[30 septimber]] - [[Bulgarije]] [[oerjefte|kapitulearret]] en slút it [[Bestân fan Thessaloniki]] mei de [[Alliëarden]]. [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] tsjogge de Bulgaarske [[haadstêd]] [[Sofia]] yn. *[[2 oktober]] - Oan it [[Palestynske Front (Earste Wrâldkriich)|Palestynske Front]] feroverje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] de [[stêd]] [[Damaskus]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[7 oktober]] - De [[Frankryk|Frânske]] [[marine]] feroveret de [[stêd]] [[Beirût]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[9 oktober]] - Oan it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]] feroverje de [[Alliëarden]] de [[stêd]] [[Kameryk]]. *[[19 oktober]] - Oant it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]] befrije [[Belgje|Belgyske]] en [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] de [[Flaanderen|Flaamske]] [[stêd]] [[Brugge]]. *[[20 oktober]] - [[Dútslân]] beëiniget syn [[dûkboat]]oarloch, wat in betingst is fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[Woodrow Wilson]] foar it oanknoopjen fan [[frede]]sûnderhannelings. *[[24 oktober]] - [[Itaalje]] begjint oan 'e [[rivier]] de [[Piave (rivier)|Piave]] in nij [[fjildtocht|offinsyf]] tsjin [[Eastenryk-Hongarije]]. *[[28 oktober]] - [[Tsjechoslowakije]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[30 oktober]] - It [[Osmaanske Ryk]] [[oerjefte|kapitulearret]] en slút it [[Bestân fan Moudros]] mei de [[Alliëarden]]. *[[30 oktober]] - [[Itaalje|Italjaanske]] [[troepen]] bringe it [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] [[leger (lânmacht)|leger]] in ferpletterjende nederlaach ta yn 'e [[Slach by Vittorio Veneto]]. *[[30 oktober]] - It [[Keninkryk Jemen]] (it lettere [[Noard-Jemen]]) wurdt ûnôfhinklik fan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[1 novimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] wurdt de [[Servje|Servyske]] [[haadstêd]] [[Belgrado]] befrijd troch [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] ûnder befel fan [[generaal]] [[Louis Franchet d'Espèrey]]. *[[3 novimber]] - [[Eastenryk-Hongarije]] [[oerjefte|kapitulearret]] en slút in [[wapenstilstân]] mei de [[Alliëarden]]. It [[regear]] fan [[Hongarije]] fielt him dêr lykwols net oan bûn. *[[4 novimber]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]] [[Kiel (Dútslân)|Kiel]] falt yn 'e hannen fan [[opstân|opstannige]] [[matroas (rang)|matroazen]]. Dit is it begjin fan 'e [[Dútske Revolúsje]], dy't him fluch útwreidet him nei oare Dútske stêden. *[[7 novimber]] - [[Hongarije]] [[oerjefte|kapitulearret]] en slút it [[Bestân fan Belgrado]] mei de [[Alliëarden]]. *[[9 novimber]] - Troch de [[Dútske Revolúsje]] wurdt it [[regear]] fan [[rykskânselier]] [[prins]] [[Maksimiliaan fan Baden]] ûnder fuotten helle. [[Keizer]] [[Willem II fan Dútslân|Willem&nbsp;II]] is twongen om [[troansôfstân]] te dwaan. *[[10 novimber]] - De ôfsette [[Dútslân|Dútske]] [[keizer]] [[Willem II fan Dútslân|Willem&nbsp;II]] nimt de wyk nei [[Nederlân]], dêr't er [[asylrjocht|asyl]] kriget en te [[Doorn]] komt te wenjen. *[[11 novimber]] - [[Dútslân]] [[oerjefte|kapitulearret]] en slút mei de [[Alliëarden]] it [[Bestân fan Compiègne]]. *[[11 novimber]] - Yn it ramt fan 'e [[Eastenryksk-Hongaarske Revolúsje]] docht [[keizer]] [[Karel I fan Eastenryk-Hongarije|Karel&nbsp;I]] [[ôfstân fan 'e troan]]. *[[11 novimber]] - [[Poalen]] (eins: de [[Twadde Poalske Republyk]]) wurdt oprjochte út gebietsdielen fan [[Dútslân]], [[Ruslân]] en [[Eastenryk-Hongarije]]. *[[11 novimber]] - Yn [[Nederlân]] ropt [[SDAP]]-lieder [[Piter Jelles Troelstra]] op ta [[revolúsje]], mar dêr wurdt fan suver alle kanten ôfwizend op reägearre. *[[12 novimber]] - In [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[float]]ienheid fart de [[haven]] fan 'e [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[haadstêd]] [[Konstantinopel]] yn om besit fan 'e [[stêd]] te nimmen. *[[18 novimber]] - [[Letlân]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[18 novimber]] - [[Alliëarden|Alliëarde]] [[troepen]] befrije de [[Belgje|Belgyske]] [[haadstêd]] [[Brussel]]. *[[29 novimber]] - It [[Keninkryk Servje]] [[Servyske anneksaasje fan Montenegro|anneksearret it buorlân]] [[Keninkryk Montenegro|Montenegro]]. *[[desimber]] - De ferovering fan [[Wyt-Ruslân]] troch it [[Reade Leger]] wurdt foltôge: ein fan 'e ûnôfhinklike [[Wytrussyske Folksrepublyk]]. *[[1 desimber]] - It [[Keninkryk fan Serven, Kroäten en Slovenen]] (letter koartwei [[Joegoslaavje]] neamd) wurdt oprjochte út 'e earder ûnôfhinklike [[keninkriken]] [[Keninkryk Servje|Servje]] en [[Keninkryk Montenegro|Montenegro]] en gebietsdielen fan [[Eastenryk-Hongarije]]. *[[1 desimber]] - Op in gearkomste yn [[Alba Iulia]] sprekke de lieders fan 'e [[etnysk]]e [[Roemenen]] yn [[Transsylvaanje]], dat ûnderdiel útmakket fan it [[Keninkryk Hongarije]], harren mei oerweldigjende mearderheid út foar de oansluting fan dat gebiet by [[Roemeenje]]. *[[1 desimber]] - [[Iislân]] wurdt ûnôfhinklik fan [[Denemark]] yn 'e foarm fan it [[Keninkryk Iislân]], dat yn in [[personele uny]] [[regear]]re wurde sil troch de [[Deenske Kroan]]. *[[5 desimber]] - De [[Letske Unôfhinklikheidsoarloch]] tsjin [[Ruslân]] brekt út. *[[9 desimber]] - [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] besette it [[Saarlân]]. * ''sûnder datum'' - De [[Spaanske gryp]] ferget miljoenen minskelibbens. == Berne == ;jannewaris * [[15 jannewaris|15]] - [[Gamal Abdel Nasser]], presidint fan [[Egypte]] († [[1970]]) * [[16 jannewaris|16]] - [[Nel Benschop]], Nederlânsk dichteres († [[2005]]) ;febrewaris * [[2 febrewaris|2]] - [[Ernst van der Beugel]], Nederlânsk politikus († [[2004]]) * [[2 febrewaris|2]] - [[Hella Haasse]], Nederlânsk skriuwster († [[2011]]) * [[9 febrewaris|9]] - [[Boele Bregman]], Frysk keunstner en grafikus († [[1980]]) ;maart * [[3 maart|3]] - [[Jacobus Zantema]], Frysk taalkundige en wurdboekskriuwer († [[2008]]) * [[11 maart|11]] - [[Thomas Gordon]], Amerikaansk klinysk psycholooch († [[2002]]) ;april * [[2 april|2]] - [[Jan Bons]], Nederlânsk grafysk foarmjouwer keunstner en fersetsman († [[2012]]) * [[4 april|4]] - [[Sacco van der Made]], Nederlânsk akteur en stimartyst († [[1997]]) * [[8 april|8]] - [[Betty Ford]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2011]]) * [[13 april|13]] - [[Bert Kiewiet]], Nederlânsk byldzjend keunstner († [[2008]]) * [[24 april|24]] - [[Herma M. van den Berg]], Nederlânsk keunsthistoarikus († [[2005]]) ;july * [[2 july|2]] - [[Klaas Sierksma]], Frysk heraldikus († [[2007]]) * [[7 july|7]] - [[Esmée van Eeghen]], Nederlânsk fersetsstriidster († [[1944]]) * [[14 july|14]] - [[Ingmar Bergman]], Sweedske regisseur († [[2007]]) * [[18 july|18]] - [[Nelson Mandela]], presidint fan [[Súd Afrika]] († [[2013]]) * [[23 july|23]] - [[Abraham Bueno de Mesquita]], Nederlânsk komyk en akteur († [[2005]]) ;augustus * [[13 augustus|13]] - [[Frederick Sanger]], Ingelsk biolooch en twafâldich Nobelpriiswinner († [[2013]]) * [[18 augustus|18]] - [[Piet Keijzer]], Nederlânsk hurdrider en [[alvestêdetocht]]winner († [[2008]]) * [[27 augustus|27]] - [[Jelle Zijlstra]], premier fan [[Nederlân]] († [[2001]]) ;septimber * [[9 septimber|9]] - [[Oscar Luigi Scalfaro]], presidint fan [[Itaalje]] († [[2012]]) * [[19 septimber|19]] - [[Heine Keuning]], Frysk beweger en politikus († [[2005]]) * [[29 septimber|29]] - [[Auke Visser]], Markant figuer út de haadstêd fan Fryslân († [[2014]]) ;oktober * [[18 oktober|18]] - [[Molly Geertsema]], Nederlânsk politikus († [[1991]]) ;novimber * [[1 novimber|1]] - [[Liepke Scheepstra]], Frysk fersetsstrider († [[2002]]) * [[7 novimber|7]] - [[Billy Graham]], Amerikaansk predikant en evangelist († [[2018]]) * [[9 novimber|9]] - [[Spiro Agnew]], fise-presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1996]]) * [[10 novimber|10]] - [[Ernst Otto Fischer]], Dútsk skiedkundige († [[2007]]) ;desimber * [[4 desimber|4]] - [[Kor Onclin]], Nederlânsk keunstskilder († [[2003]]) * [[10 desimber|10]] - [[Marten Sikkema]], Nederlânsk-Frysk dichter, skriuwer en oersetter († [[2005]]) * [[13 desimber|13]] - [[Piet Hendriks]], Nederlânsk akteur en kabaretier († [[2000]]) * [[25 desimber|25]] - [[Ahmed Ben Bella]], Algerijnsk president († [[2012]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Gladys Bissonette]], Amerikaanske minskerjochte-aktiviste († ±[[1975]]) == Ferstoarn == * [[2 jannewaris]] - [[Sybe Kornelis Bakker]], Frysk predikant en politikus (* [[1875]]) * [[8 jannewaris]] - [[Sake Kornelis Feitsma]], Frysk ûnderwizer, dichter en oersetter (* [[1850]]) * [[25 maart]] - [[Claude Debussy]], Frânsk komponist (* [[1862]]) * [[21 april]] - [[Manfred von Richthofen]] (de "Reade Baron"), Dútsk loftmachtpiloat (* [[1892]]) * [[8 maaie]] - [[Tjeerd Ritskes Velstra]], Frysk boer en toanielskriuwer (* [[1840]]) * [[10 maaie]] - [[John Grass]], opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1837]]) * [[12 july]] - [[Geertruida Christine Jentink]], Frysk feministe en sjoernaliste (* [[1852]]) * [[17 july]] - tsaar [[Niklaas II fan Ruslân]] (* [[1868]]) * [[24 july]] - [[Petrus Johannes Vegelin van Claerbergen]], Frysk bestjoerder en hoftsjinner (* [[1845]]) * [[13 novimber]] - [[Samuel Azarja Rudelsheim]], opperrabbyn fan Fryslân (* [[1869]]) * [[13 novimber]] - [[Meint Hylkes Bottema]] (Marten Baersma), Frysk skriuwer (* [[1890]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Ripley Hitchcock]], Amerikaansk boekeredakteur (* [[1857]]) == Byldzjende keunst == * De Flaamske skilder en grafikus [[Frans Masereel]] jout yn Switserlân syn tredde anti-oarlochsalbum "De hartstocht van de mens" út. <gallery> Ofbyld:Theo van Doesburg-Rhythmus eines russischen Tanzes.jpg|[[Theo van Doesburg]].<br />''Ritme van een Russische dans.'' Ofbyld:Doesburg.jpg|Theo van Doesburg.<br />''Compositie XI.'' Ofbyld:Theo van Doesburg compositie X 1918.jpg|Theo van Doesburg.<br />''Compositie X''. Ofbyld:Onbeschilderde Rietveldstoel.JPG|[[Gerrit Rietveld]].<br />'Read-blauwe stoel'. 1918 (wierskynlik). </gallery> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1918| ]] [[Kategory:20e iuw]] johirokfwqhuhy0w61gfv0sd1igmgwq 0 1733 1085116 1085022 2022-07-30T14:15:58Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == * [[3 jannewaris]] - [[Geart Aeilco Wumkes]] jout de earste [[preek]] yn it [[Frysk]]. *[[15 jannewaris]] - [[Japan]] leit [[Sina]] in pakket fan 21 easken foar, dy't yn 'e praktyk delkomme op 'e politike ûnderwerping fan Sina oan Japanske oerhearsking. *[[31 jannewaris]] - By [[Bolimov]], yn [[Russysk-Poalen]], wurdt foar it earst yn 'e [[Earste Wrâldoarloch]] [[gifgas]] ynset, troch de [[Dútslân|Dútsers]] tsjin 'e [[Ruslân|Russen]]. * [[1 febrewaris]] - [[William Fox]] stiftet yn 'e [[Feriene Steaten]] de [[Fox Film Corporation]]. *[[7 febrewaris|7]]-[[21 febrewaris]] - Yn 'e [[Twadde Slach by de Mazoeryske Marren]] bringe de [[Dútslân|Dútsers]] it [[Ruslân|Russyske]] [[leger (lânmacht)|leger]] in swiere nederlaach ta. *[[9 febrewaris]] - It [[Feriene Keninkryk]] slút it [[Suëzkanaal]] foar de [[skipfeart]], ek fan [[neutraliteit|neutrale]] lannen. * [[17 febrewaris]] - De [[Gallipoli-kampanje]] set útein as in [[Feriene Keninkryk|Britsk]] [[marine|marine-eskader]] besiket troch de [[Dardanellen]] op te stomen nei de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[haadstêd]] [[Konstantinopel]]. *[[19 febrewaris]]-[[18 maart]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[marine]] besiket om 'e nocht om 'e trochfeart troch de [[Dardanellen]] te forsearjen, in troch it [[Osmaanske Ryk]] behearske [[seestrjitte]] dy't mei de [[Bosporus]] tagong jout ta de [[Swarte See]] en dêrmei ta de Britske bûnsgenoat [[Ruslân]]. *[[22 febrewaris]] - [[Dútslân]] kundiget de ûnbeheinde [[dûkboat]]oarloch ôf. De [[see|ynternasjonale wetters]] om [[Grut-Brittanje]] hinne wurde ta oarlochsgebiet ferklearre. *[[26 febrewaris]] - Oan it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]], by [[Malancourt]], sette de [[Dútslân|Dútsers]] foar it earst [[flammesmiter]]s yn as [[wapen|oarlochswapen]]. *[[1 maart]] - It [[Feriene Keninkryk]] giet oer ta de blokkade fan 'e [[Dútslân|Dútske]] [[Noardsee]]-[[haven]]s en slút [[It Kanaal]] foar de [[skipfeart]]. *[[6 april]] - [[Itaalje]] easket fan [[Eastenryk-Hongarije]] [[Súd-Tiroal]], [[Istrje]] en [[Triëst]] op yn ruil foar [[neutraliteit]] yn 'e [[Earste Wrâldoarloch]]. *[[22 april]] - Begjin fan 'e [[Twadde Slach om Iper]] oan it [[Westfront (Earste Wrâldoarloch)|Westfront]]. *[[24 april]] - Yn it [[Osmaanske Ryk]] begjint de [[Armeenske Genoside]], wêrby't it Osmaanske [[leger (lânmacht)|leger]] him keart tsjin 'e [[etnysk]] [[Armenen|Armeenske]] [[befolking]]. Der falle hûnderttûzenen [[dea]]den. * [[25 april]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Britske 29e Difyzje|29e Difyzje]] en it út [[Austraalje (lân)|Australyske]] en [[Nij-Seelân|Nijseelânske]] [[soldaten]] besteande [[ANZAC]] geane oan lân op it [[Gallipoli-skiereilân]] by de [[Dardanellen]]. Se stjitte op ferheftige wjerstân fan [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[troepen]]. Ynstee fan in flugge opmars nei [[Konstantinopel]] út te fieren, komme se fêst te sitten yn harren brêgehaden oan 'e [[kust]]. De [[Gallipoli-kampanje]] mûnet út yn in útsichtsleaze [[rinfuorge]]striid. *[[26 april]] - Yn [[Londen]] wurdt in geheim [[ferdrach]] sletten tusken de [[Alliëarden]] en [[Itaalje]] oer territoriale kompinsaasje foar Itaalje as dat lân oan harren kant meidwaan soe oan 'e oarloch. *[[4 maaie]] - [[Itaalje]] seit de [[Triple Alliânsje]], it bûnsgenoatskip mei [[Dútslân]] en [[Eastenryk-Hongarije]], op. *[[7 maaie]] - De [[Sina|Sineeske]] [[presidint]] [[Yuan Shikai]] williget frijwol alle easken yn dêr't de [[Japan]]ners op [[15&nbsp;jannewaris]] l.l. mei kommen binne. Sina wurdt dêrtroch frijwol in Japanske [[fazalsteat]]. *[[7 maaie]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[passazjiersskip]] de [[RMS Lusitania|RMS ''Lusitania'']] wurdt foar de [[kust]] fan [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] [[torpedo|torpedearre]] troch in [[Dútslân|Dútske]] [[dûkboat]] en sinkt binnen 18&nbsp;[[minuten]]. Dêrby komme 1.198 minsken om, wêrûnder 128 [[Feriene Steaten|Amerikanen]]. Dat sil twa jier letter noch fan ynfloed wêze op it Amerikaanske beslút om mei te fjochtsjen tsjin 'e Dútsers. *[[14 maaie]] - By [[steatsgreep yn Portegal|in steatsgreep]] yn [[Portegal]] wurdt [[premier]] [[Joaquim Pimenta de Castro]] ôfset. *[[24 maaie]] - [[Itaalje]] ynterveniëarret oan 'e kant fan 'e [[Alliëarden]] yn 'e [[Earste Wrâldoarloch]] en ferklearret [[Eastenryk-Hongarije]] de oarloch. *[[21 juny]] - De pro-[[Dútslân|Dútske]] [[Maritz-rebûlje]] fan 'e [[Afrikaners]] yn [[Súd-Afrika]] wurdt ûnderdrukt mei de [[arrestaasje]] fan [[generaal]] [[Christiaan de Wet]] yn 'e neite fan [[Bloemfontein]]. *[[22 juny]] - [[Dútslân|Dútske]] en [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] [[troepen]] [[Slach om Lemberg (1915)|weroverje Lemberg]] op 'e [[Ruslân|Russen]]. *[[9 july]] - De lêste [[Dútslân|Dútske]] [[troepen]] yn [[Dútsk-Súdwest-Afrika]] jouwe har oer oan 'e [[Súd-Afrika|Súdafrikaanske]] [[generaal]] [[Louis Botha]]. *[[28 july]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[troepen]] dogge in ynfal yn [[Haïty]]: begjin fan 'e [[Amerikaanske besetting fan Haïty]] (dy't oant [[1934]] duorje sil). *[[5 augustus]] - [[Dútslân|Dútske]] [[troepen]] nimme [[Warsjau]] yn. *[[17 augustus]] - By de swiere [[Orkaan fan Galveston (1915)|Orkaan fan Galveston]] komme yn 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[haven]]stêd [[Galveston (Teksas)]] 11 minsken om en wurdt foar [[$]]84,7 miljard oan skea oanrjochte (d.w.s. omrekkene yn jild fan 2016). *[[20 augustus]] - [[Itaalje]] ferklearret de oarloch oan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[26 augustus]] - [[Dútslân|Dútske]] [[troepen]] feroverje de [[Ruslân|Russyske]] [[stêd]] [[Brest-Litovsk]]. *[[6 septimber]] - [[Tsaar]] [[Ferdinand I fan Bulgarije]] begjint geheime [[ûnderhanneling]]s mei [[Dútslân]] en [[Eastenryk-Hongarije]] oer [[Bulgarije|Bulgaarske]] dielname oan 'e [[Earste Wrâldoarloch]]. *[[29 septimber]] - Oan it [[Mesopotamyske Fjildtocht (Earste Wrâldoarloch)|Mesopotamyske Front]] feroverje [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[troepen]] de [[stêd]] [[Al-Kût]] op 'e [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[6 oktober]] - [[Dútslân|Dútske]] en [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] [[troepen]] begjinne oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] in nij offinsyf tsjin it [[Keninkryk Servje]]. *[[9 oktober]] - De [[Servje|Servyske]] [[haadstêd]] [[Belgrado]] falt yn [[Dútslân|Dútske]] en [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] hannen. *[[5 oktober]] - De [[Alliëarden]] ûnthjitte [[militêr]]e stipe oan [[Servje]] en stjoere [[troepen]] nei de noardlike [[Grikelân|Grykske]] [[stêd]] [[Thessaloniki]]. [[Kening]] [[Konstantyn I fan Grikelân]], in [[sweager]] fan [[keizer]] [[Willem II fan Dútslân]], set dêrop de [[Grikelân|Grykske]] [[premier]] [[Eleftherios Venizelos]] ôf en steld in pro-[[Dútslân|Dútsk]] [[regear]] oan ûnder premier [[Sofokles Skouloudis]]. De Alliëarden negearje de protesten fan it nije Grykske regear en geane fierder mei it stjoeren fan troepen nei Thessaloniki. *[[12 oktober]] - Nettsjinsteande fûleindige ynternasjonale protesten wurdt yn [[Brussel]] de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[ferpleechster]] [[Edith Cavell]] troch de [[Dútslân|Dútsers]] [[terjochtsteld]] foar help by de ûntsnapping fan licht[[ferwûne]] [[kriichsfinzen]] [[Belgje|Belgyske]] en [[Grut-Brittanje|Britske]] [[militêr]]en út Dútske [[kriichsfinzenskip]]. *[[14 oktober]] - [[Bulgarije]] ferklearret [[Servje]] de oarloch en falt it lân út it súdeasten wei binnen. *[[16 oktober]] - It [[Feriene Keninkryk]] en [[Frankryk]] ferklearje de oarloch oan [[Bulgarije]]. *[[19 oktober]] - [[Ruslân]] en [[Itaalje]] ferklearje de oarloch oan [[Bulgarije]]. *[[31 oktober]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] falt de [[Servje|Servyske]] [[stêd]] [[Kragujevac]] yn [[Dútslân|Dútske]] en [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] hannen. *[[5 novimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] feroverje de [[Bulgarije|Bulgaren]] de [[Servje|Servyske]] [[stêd]] [[Niš]]. *mids [[novimber]] - [[Ruslân|Russyske]] [[troepen]] dogge [[Russyske ynfal yn Perzje (1915)|in ynfal]] yn [[Perzje]] om foar te kommen dat dêr in pro- [[Dútslân|Dútsk]] [[regear]] oan 'e macht komt. * [[20 novimber]] - Yn [[Fryslân]] wurdt de [[Jongfryske Mienskip]] oprjochte. *[[23 novimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] tsjogge de restanten fan it [[Servje|Servyske]] [[leger (lânmacht)|leger]], ynkl. [[kening]] [[Peter II fan Servje|Peter&nbsp;II]], [[prins]]-[[regint]] [[Aleksander I fan Joegoslaavje|Aleksander]], [[sjef fan de Generale Stêf]] [[Radomir Putnik]] en it [[regear]] fan [[premier]] [[Nikola Pašić]], de [[berch|bergen]] yn op 'e grins fan [[Kosovo]] en [[Albaanje]], yn in wanhopich besykjen om oan 'e opmars fan 'e [[Dútslân|Dútske]], [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] en [[Bulgarije|Bulgaarske]] [[troepen]] te ûntkommen. *[[5 desimber]] - Oan it [[Balkanfront (Earste Wrâldoarloch)|Balkanfront]] feroverje de [[Bulgarije|Bulgaren]] de [[Servje|Servyske]] [[stêd]] [[Monastir]]. *[[5 desimber]] - Begjin fan it [[Belis fan Al-Kût]], dêr't it [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[leger (lânmacht)|ekspedysjeleger]] yn [[Mesopotaamje]] him weromlutsen hat, troch de [[Osmaanske Ryk|Osmanen]]. *[[10 desimber]] - De [[Alliëarden]] begjinne mei de [[evakuaasje]] fan harren [[troepen]] fan it [[skiereilân]] [[Gallipoli-skiereilân]]. *[[15 desimber]] - Nei in barre tocht troch de [[berch|bergen]] berikke de restanten fan it [[Servje|Servyske]] [[leger (lânmacht)|leger]] de [[flakte]] fan noardlik [[Albaanje]] yn 'e neite fan 'e [[stêd]] [[Shkodër]]. * [[20 desimber]] - Yn 'e [[Gallipoli-kampanje]] wurdt de [[evakuaasje]] fan it [[Austraalje (lân)|Australysk]]-[[Nij-Seelân|Nijseelânske]] [[ANZAC]] fan it [[Gallipoli-skiereilân]] foltôge. * ''datum ûnbekend'' - [[Geolooch]] [[Alfred Wegener]] komt mei de teory fan [[Pangeä]]. * ''datum ûnbekend'' - [[Eelke van der Meulen]] hellet as earste [[ûnderwizer]] de [[Fryske Akte]]. == Berne == ;jannewaris * [[25 jannewaris|25]] - [[Ewan MacColl]], Ingelsk folksmuzikant, lietsjeskriuwer, akteur, en aktivist († [[1989]]) * [[31 jannewaris|31]] - [[Tine Leiker-Kooijmans]], Nederlânsk skriuwster en oersetster († [[2008]]) ;febrewaris * [[9 febrewaris|9]] - [[Grietje Bijlsma]], Fryske koartebaanrydster * [[12 febrewaris|12]] - [[Lorne Greene]], Kanadeeske akteur († [[1987]]) * [[28 febrewaris|28]] - [[Nina Baanders-Kessler]], Frysk byldhouwster en medaljeur († [[2002]]) ;maart * [[1 maart|1]] - [[Tetman de Vries]], Frysk kabaretier en revuskriuwer († [[1988]]) * 1 - [[Jarich de Vries]], Frysk kabaretier en revuskriuwer († [[1965]]) * [[15 maart|15]] - [[D. Ivan Dykstra]], Amerikaansk predikant, teolooch en filosoof († [[1999]]) * [[18 maart|18]] - [[Harold Crowchild]], Kanadeesk rodeocowboy en soldaat († [[2013]]) * [[23 maart|23]] - [[Lodewijk Meeter]], Frysk skûtsjeskipper († [[2006]]) ;april * [[3 april|3]] - [[Piet de Jong (politikus)|Piet de Jong]], premier fan [[Nederlân]] († [[2016]]) * [[4 april|4]] - [[Muddy Waters]] (McKinley Morganfield), Amerikaansk muzikant († [[1983]]) * [[10 april|10]] - [[Leo Vroman]], Nederlânsk dichter en hematolooch († [[2014]]) * [[11 april|11]] - [[Ellen de Thouars]], Nederlânsk aktrise († [[1997]]) ;maaie * [[6 maaie|6]] - [[Sjoerdtsje Faber]], Frysk langeôfstânshurdrydster († [[1998]]) * [[28 maaie|28]] - [[Joseph Greenberg]], Amerikaansk taalkundige († [[2001]]) ;juny * [[10 juny|10]] - [[Saul Bellow]], Amerikaansk skriuwer († [[2005]]) * [[14 juny|14]] - [[Sjoerd Span]], Frysk boer en sportbestjoerder († [[2001]]) * [[25 juny|25]] - [[Riemkje Geveke]], Frysk muzikant en muzykprodusint († [[2006]]) ;augustus * [[26 augustus|26]] - [[Andrew Gronholdt]], Amerikaansk boatebouwer en houtbewurker († [[1998]]) * [[29 augustus|29]] - [[Ingrid Bergman]], Sweedsk aktrise († [[1982]]) ;septimber * [[14 septimber|14]] - [[Hotze Sytses Buwalda]], Biltsk taalkundige († [[1994]]) ;oktober * [[17 oktober|17]] - [[Arthur Miller]], Amerikaansk toanielskriuwer († [[2005]]) * [[25 oktober|25]] - [[Paul van Krevelen]], Frysk politikus († [[2005]]) * [[28 oktober|28]] - [[Fie Werkman]], Nederlânsk keunstner (* [[1915]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Pyt van der Zee]], Frysk toanielregisseur en oersetter († [[1998]]) == Ferstoarn == * [[10 july]] - [[Hendrik Willem Mesdag]], Nederlânsk keunstskilder (* [[1831]]) * [[17 july]] - [[Edward Gustave Mathey]], Frânsk-Amerikaansk militêr (* [[1837]]) * [[9 septimber]] - [[Albert Spalding]], Amerikaansk honkballer en ûndernimmer (* [[1850]]) * [[14 novimber]] - [[Booker T. Washington]], Amerikaansk aktivist en steatsman (* [[1856]]) * [[19 desimber]] - [[Alois Alzheimer]], Dútsk psychiater (* [[1864]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Slacht-Twa]] (''Two Strike''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1831]]) ==Literatuer== * [[Joseph Conrad]], ''[[Victory (roman fan Joseph Conrad)|Victory]]'' <small>(oerset nei it Frysk as ''De Oewinning'')</small> {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1915| ]] [[Kategory:20e iuw]] m6l6z8g24mbl9trwegq31jntxwqoceb 0 1735 1085107 1084726 2022-07-30T14:10:28Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == *[[23 jannewaris]] - Yn [[Konstantinopel]] wurdt de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[minister]] fan Definsje, [[generaal]] [[Nazım Pasja]], by in [[oanslach]] troch de [[Jong-Turken]] [[fermoarde|deasketten]]. *[[3 febrewaris]] - By [[steatsgreep yn it Osmaanske Ryk (1913)|in steatsgreep]] yn it [[Osmaanske Ryk]] nimme de [[Jong-Turken]], in groep [[nasjonalistysk]]e [[ofsier|legerofsieren]] ûnder lieding fan [[Enver Bey]] en [[Talât Pasja]], de macht oer. *[[19 febrewaris]] - Yn [[Meksiko]] wurdt [[presidint]] [[Francisco Madero]] by [[steatsgreep yn Meksiko (1913)|in steatsgreep]] mei stipe fan 'e [[Feriene Steaten]] ôfset. De nije presidint is [[Victoriano Huerta]]. *[[22 febrewaris]] - Yn [[Meksiko]] wurdt de ôfsette [[presidint]] [[Francisco Madero]] [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik eksekutearre]]. *[[24 febrewaris]] - Yn [[Ingelân]] wurdt de bekende [[suffrazjette]] [[Emmeline Pankhurst]] [[arrestaasje|arrestearre]] foar [[oprokkening]] yn ferbân mei de [[bomoanslach]] op 'e wente fan [[minister]] fan Finânsjes [[David Lloyd George]] yn [[Walton Heath]] yn [[Surrey]], op [[19&nbsp;febrewaris]] l.l. *[[18 maart]] - Yn [[Grikelân]] wurdt [[kening]] [[George I fan Grikelân|George&nbsp;I]] by in [[oanslach]] troch de [[anargisme|anargist]] [[Alexandros Schinas]] [[fermoarde]]. Hy wurdt opfolge troch syn [[soan]] [[Konstantyn I fan Grikelân|Konstantyn&nbsp;I]]. *[[20 maart]] - Yn [[Sina]] wurdt [[Song Jiaoren]], in foaroanman fan 'e [[nasjonalistysk]]e [[Guomintang]], by in [[oanslach]] [[fermoarde]]. *[[28 maart]] - It [[regear]] fan [[Dútslân]] presintearret in [[wet]]sfoarstel dat de omfang fan 'e Dútske [[striidkrêften]] mei 660.000 man en 153.000 [[hynder]]s útwreide wurde sille. *[[26 april]] - Yn [[Gint (stêd)|Gint]] wurdt de [[wrâldtentoanstelling]] iepene. *[[26 april]] - Yn [[Sina]] ropt [[Sun Yatsen]], de oprjochter fan 'e [[nasjonalistysk]]e [[politike partij]] [[Guomintang]], op om [[presidint]] [[Yuan Shikai]] ûnder fuotten te heljen, nei't út in offisjeel ûndersyk nei foarren kommen is dat Yuan belutsen wie by de [[moard]] op 'e Guomintang-lieder [[Song Jiaoren]], op [[20&nbsp;maart]] l.l. *[[6 maaie]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] fersmyt nei twa dagen fan [[debat]] in [[wet]]sfoarstel foar de ynfiering fan it [[frouljuskiesrjocht]]. *[[30 maaie]] - De [[Earste Balkanoarloch]] einiget mei in oerwinning fan 'e [[Balkan]]steaten. Under it [[Ferdrach fan Londen (1913)|Ferdrach fan Londen]] moat it [[Osmaanske Ryk]] suver al syn gebiet yn [[Jeropa]] opjaan, al wit it de [[stêd]] [[Konstantinopel]] te behâlden. *[[4 juny]] - Op 'e [[Derby fan Epsom]] rekket de militante [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[suffrazjette]] [[Emily Wilding Davinson]] swier[[ferwûne]] as hja har by wize fan protestaksje ûnder de [[hynder|hynsterace]] foar it [[hynder]] smyt dat eigendom is fan [[kening]] [[George V fan it Feriene Keninkryk|George&nbsp;V]]. Hja komt op [[8&nbsp;juny]] oan har ferwûnings te [[ferstjerren]]. *[[11 juny]] - Yn [[Konstantinopel]] wurdt by in [[oanslach]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[grutfizier]] [[Mahmud Şevket Pasja]] [[fermoarde]]. *[[29 juny]] - Utbraak fan 'e [[Twadde Balkanoarloch]]: [[Bulgarije]] falt [[Grikelân]] en [[Servje]] oan, mei as doel om in grutter oandiel te krijen yn 'e gebieten dy't ûnder de [[Earste Balkanoarloch]] op it [[Osmaanske Ryk]] ferovere binne. * [[29 juny]] - [[Henri Desgrange]] fiert yn 'e [[Omgong fan Frankryk]]de [[giele trui]] yn. *[[30 juny]] - De [[Denemark|Deenske]] [[natuerkundige]] [[Niels Bohr]] presintearret syn ferbetterings fan it [[atoom]]model fan [[Ernest Rutherford]]. *[[1 july]] - [[Servje]], [[Montenegro]] en [[Grikelân]] ferklearje [[Bulgarije]] de oarloch. *[[2 july]] - Yn [[Belgje]] wurdt in [[wet]] fan krêft dy't mei yngong fan [[1917]] [[ûnderofsier]]en yn it [[leger (lânmacht)|leger]] ferplichtet om net allinnich [[Frânsk]], mar ek [[Nederlânsk]] te sprekken. *[[5 july]] - Yn it ramt fan 'e [[kabinetsformaasje]] yn [[Nederlân]] wurdt de foaroanman fan 'e [[SDAP]], [[Piter Jelles Troelstra]], ûntfongen troch [[keninginne]] [[Wilhelmina fan 'e Nederlannen|Wilhelmina]]. It is de earste kear dat in [[sosjalist]] op it paleis útnûge wurdt. *[[7 july]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] kart in [[wet]] goed dy't [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] [[selsbestjoer]] jaan moat. *[[10 july]] - [[Roemeenje]] ferklearret [[Bulgarije]] de oarloch. Roemeenske [[troepen]] stekke de [[Donau]] oer om it Bulgaarske leger, dat oan 'e west- en súdgrins yn gefjocht is mei [[Servje]] en [[Grikelân]], yn 'e rêch oan te fallen. *[[12 july]] - It [[Osmaanske Ryk]] ferklearret [[Bulgarije]] de oarloch. Osmaanske [[troepen]] begjinne oan in opmars troch [[East-Traasje]], oer grûngebiet dat se ûnder de [[Earste Balkanoarloch]] oan 'e Bulgaren ferlern binne. *[[15 july]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Hegerhûs (Feriene Keninkryk)|Hegerhûs]] fersmyt de troch it [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] goedkarde [[wet]] dy't [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] [[selsbestjoer]] jaan moat. *[[20 july]] - It [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] leger weroveret de [[stêd]] [[Adrianopel]] (Edirne) op 'e [[Bulgarije|Bulgaren]]. *[[29 july]] - De ûnôfhinklikheid fan [[Albaanje]] kriget ynternasjonale erkenning as it [[Foarstedom Albaanje]]. *[[30 july]] - Yn 'e [[Roemeenje|Roemeenske]] [[haadstêd]] [[Boekarest]] slute de oarlochfierdende [[Balkan]]steaten in [[wapenstilstân]]. *[[5 augustus]] - Yn [[Dútslân]] wurde ferskate [[ofsier]]en en hege wurknimmers fan [[wapen]]fabrikant [[Krupp]] ta koarte [[finzenis]]straffen feroardiele foar it [[Krupp-skandaal]], wêrby't tsjin betelling ynformaasje oer it [[munysje]]-oankeapbelied fan it Dútske leger trochspile is oan Krupp. *[[10 augustus]] - De [[Twadde Balkanoarloch]] einiget mei de folsleine nederlaach fan [[Bulgarije]]. Under it [[Ferdrach fan Boekarest (1913)|Ferdrach fan Boekarest]] moat it lân in part fan 'e ferovere gebieten út 'e [[Earste Balkanoarloch]] opjaan oan [[Servje]] en [[Grikelân]]. Boppedat ferliest it ek de [[Súd-Dobroedsja]] oan [[Roemeenje]]. * [[18 augustus]] - De [[FIFA]] yntrodusearret in nije regel - by in [[frije traap]] moatte de tsjinstanners 10 Ingelske [[jellen|jelne]] (9,15 [[meter]]) wei bliuwe. *[[28 augustus]] - Yn [[De Haach]] wurdt it [[Fredespaleis]] iepene, de sit fan it ynternasjonale [[Permaninte Hof fan Arbitraazje]]. De bou hjirfan is mooglik makke troch in jefte fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[miljonêr]] [[Andrew Carnegie]]. *[[1 septimber]] - De [[Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Yuan Shikai]] wit it lêste ferset tsjin syn bewâld te brekken troch de [[stêd]] [[Nanjing]], it bolwurk fan 'e [[opstân|opstannige]] [[Guomintang]]-[[politike partij|partij]], te feroverjen. *[[21 septimber]] - By it [[Ferdrach fan Konstantinopel (1913)|Ferdrach fan Konstantinopel]] slút [[Bulgarije]] [[frede]] mei it [[Osmaanske Ryk]]. Dêrby wurdt bepaald dat de Bulgaren in grut part fan 'e feroverings út 'e [[Earste Balkenoarloch]] kwytreitsje. Sadwaande komt [[East-Traasje]] wer by it Osmaanske Ryk te hearren. *[[18 oktober]] - It [[regear]] fan [[Eastenryk-Hongarije]] stjoert [[Servje]] in [[ultimatum]], wêryn't easke wurdt dat Servje binnen acht dagen syn [[troepen]] út it ûnder de [[Twadde Balkanoarloch]] besette [[Albaanje]] weromlûke sil. *[[20 oktober]] - [[Servje]] jout ta oan 'e [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] druk en ûntrommet it besette [[Albaanje]]. *[[17 novimber]] - Op [[feest]]like wize wurdt it [[Panamakanaal]] yn gebrûk nommen. *[[26 novimber]] - [[Ruslân]] foltôget syn [[bestjoer]]like herfoarmings yn [[Russysk-Poalen]], dy't derop rjochte binne om it tanimmende [[Poalen (folk)|Poalske]] [[nasjonalisme]] de kop yn te drukken. Sa mei fan no ôf oan de [[Poalsk]]e [[taal]] net mear yn 'e [[gemeenteried]]en brûkt wurde. *[[10 desimber]] - De [[Nederlân]]ske [[natuerkundige]] [[Heike Kamerlingh Onnes]] kriget de [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] foar syn ûntdekking hoe't men [[helium]] [[floeistof|floeiber]] meitsje kin. * [[12 desimber]] - [[Vincencio Peruggia]] besiket yn [[Florâns]] de troch him út it [[Louvre]] yn [[Parys]] [[dieverij|stellen]] ''[[Mona Lisa]]'' te ferkeapjen en wurdt oanholden. *[[14 desimber]] - De [[Grikelân|Grykske]] [[kening]] [[Konstantyn I fan Grikelân|Konstantyn I]] ferklearret [[Grikelân]] en [[Kreta]] foar ferienige, en fiert dêrmei de [[Grykske anneksaasje fan Kreta]] troch. * [[30 desimber]] - [[Itaalje]] jout de ''[[Mona Lisa]]'' werom oan [[Frankryk]]. == Berne == ;jannewaris * [[9 jannewaris|9]] - [[Richard Nixon]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1994]]) * [[14 jannewaris|14]] - [[Siep van den Berg]], Frysk keunstskilder en byldhouwer († [[1998]]) * [[20 jannewaris|20]] - [[Tollina Schuurman]], Frysk atlete († [[1994]]) ;febrewaris * [[4 febrewaris|4]] - [[Rosa Parks]], Amerikaansk minskerjochte-aktiviste († [[2005]]) ;maart * [[2 maart|2]] - [[Godfried Bomans]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist († [[1971]]) * [[5 maart|5]] - [[Sybren van Tuinen]], Frysk skiedkundige, boargemaster en fersetsman († [[1993]]) * [[21 maart|21]] - [[Sabiha Gökçen]], Turksk gefjochtspiloat († [[2001]]) * [[21 maart|21]] - [[Durk Beeksma]], Frysk âlvestêderider († [[2012]]) ;juny * [[14 juny|14]] - [[Frits van Turenhout]], Nederlânsk programmamakker en sjonger († [[2004]]) ;july * [[14 july|14]] - [[Gerald Ford]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[2006]]) ;septimber * [[5 septimber|5]] - [[Conny Stuart]] (Cornelia van Meijgaard), Nederlânsk sjongster, aktrise, kabaretiêre en musicalstjer († [[2010]]) * [[12 septimber|12]] - [[Jesse Owens]], Amerikaanske atleet († [[1980]]) ;oktober * [[23 oktober|23]] - [[Anny Bosma-Banning]], Frysk leararesse en taalaktiviste († [[2008]]) * [[27 oktober|27]] - [[Joe Medicine Crow]], Amerikaansk skiedkundige en antropolooch († [[2016]]) ;novimber * [[6 novimber|6]] - [[Hendrik Kuipers]], Frysk bestjoerder († [[2004]]) * [[7 novimber|7]] - [[Albert Camus]], Frânsk skriuwer († [[1960]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Maria van Everdingen]], Frysk byldhouster († [[1985]]) * [[30 desimber|30]] - [[Elyne Mitchell]], Australysk berneboekeskriuwster († [[2002]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Ebbing Kiestra]], Frysk arsjitekt († [[1999]]) == Ferstoarn == * [[29 jannewaris]] - [[Fred Gerard]], Amerikaansk keapman en tolk (* [[1829]]) * [[18 maart]] - kening [[George I fan Grikelân]] (* [[1845]]) * [[13 april]] - [[Gabriël van Schouwen]], Frysk dokter (* [[1863]]) * [[11 juny]] - [[Mahmut Şevket Pasja]], grutfizier fan it [[Osmaanske Ryk]] (* [[1856]]) * [[29 septimber]] - [[Rudolf Diesel]], Dútsk útfiner (* [[1858]]) * [[7 novimber]] - [[Alfred Russel Wallace]], Welsk biolooch (* [[1823]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Holle Hoarn-Bear]] (''Hollow Horn Bear''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1850]]) ==Literatuer== ;romans * [[Zane Grey]], ''[[Desert Gold (boek)|Desert Gold]]'' {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1913| ]] [[Kategory:20e iuw]] a11ebj4hy8kz5ytqhp1nqf6l3exj6e7 1085144 1085107 2022-07-30T14:36:41Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == *[[23 jannewaris]] - Yn [[Konstantinopel]] wurdt de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[minister]] fan Definsje, [[generaal]] [[Nazım Pasja]], by in [[oanslach]] troch de [[Jong-Turken]] [[fermoarde|deasketten]]. *[[3 febrewaris]] - By [[steatsgreep yn it Osmaanske Ryk (1913)|in steatsgreep]] yn it [[Osmaanske Ryk]] nimme de [[Jong-Turken]], in groep [[nasjonalistysk]]e [[ofsier|legerofsieren]] ûnder lieding fan [[Enver Bey]] en [[Talât Pasja]], de macht oer. *[[19 febrewaris]] - Yn [[Meksiko]] wurdt [[presidint]] [[Francisco Madero]] by [[steatsgreep yn Meksiko (1913)|in steatsgreep]] mei stipe fan 'e [[Feriene Steaten]] ôfset. De nije presidint is [[Victoriano Huerta]]. *[[22 febrewaris]] - Yn [[Meksiko]] wurdt de ôfsette [[presidint]] [[Francisco Madero]] [[stânrjochtlike eksekúsje|stânrjochtlik eksekutearre]]. *[[24 febrewaris]] - Yn [[Ingelân]] wurdt de bekende [[suffrazjette]] [[Emmeline Pankhurst]] [[arrestaasje|arrestearre]] foar [[oprokkening]] yn ferbân mei de [[bomoanslach]] op 'e wente fan [[minister]] fan Finânsjes [[David Lloyd George]] yn [[Walton Heath]] yn [[Surrey]], op [[19&nbsp;febrewaris]] l.l. *[[18 maart]] - Yn [[Grikelân]] wurdt [[kening]] [[George I fan Grikelân|George&nbsp;I]] by in [[oanslach]] troch de [[anargisme|anargist]] [[Alexandros Schinas]] [[fermoarde]]. Hy wurdt opfolge troch syn [[soan]] [[Konstantyn I fan Grikelân|Konstantyn&nbsp;I]]. *[[20 maart]] - Yn [[Sina]] wurdt [[Song Jiaoren]], in foaroanman fan 'e [[nasjonalistysk]]e [[Guomintang]], by in [[oanslach]] [[fermoarde]]. *[[28 maart]] - It [[regear]] fan [[Dútslân]] presintearret in [[wet]]sfoarstel dat de omfang fan 'e Dútske [[striidkrêften]] mei 660.000 man en 153.000 [[hynder]]s útwreide wurde sille. *[[26 april]] - Yn [[Gint (stêd)|Gint]] wurdt de [[wrâldtentoanstelling]] iepene. *[[26 april]] - Yn [[Sina]] ropt [[Sun Yatsen]], de oprjochter fan 'e [[nasjonalistysk]]e [[politike partij]] [[Guomintang]], op om [[presidint]] [[Yuan Shikai]] ûnder fuotten te heljen, nei't út in offisjeel ûndersyk nei foarren kommen is dat Yuan belutsen wie by de [[moard]] op 'e Guomintang-lieder [[Song Jiaoren]], op [[20&nbsp;maart]] l.l. *[[6 maaie]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] fersmyt nei twa dagen fan [[debat]] in [[wet]]sfoarstel foar de ynfiering fan it [[frouljuskiesrjocht]]. *[[30 maaie]] - De [[Earste Balkanoarloch]] einiget mei in oerwinning fan 'e [[Balkan]]steaten. Under it [[Ferdrach fan Londen (1913)|Ferdrach fan Londen]] moat it [[Osmaanske Ryk]] suver al syn gebiet yn [[Jeropa]] opjaan, al wit it de [[stêd]] [[Konstantinopel]] te behâlden. *[[4 juny]] - Op 'e [[Derby fan Epsom]] rekket de militante [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[suffrazjette]] [[Emily Wilding Davinson]] swier[[ferwûne]] as hja har by wize fan protestaksje ûnder de [[hynder|hynsterace]] foar it [[hynder]] smyt dat eigendom is fan [[kening]] [[George V fan it Feriene Keninkryk|George&nbsp;V]]. Hja komt op [[8&nbsp;juny]] oan har ferwûnings te [[ferstjerren]]. *[[11 juny]] - Yn [[Konstantinopel]] wurdt by in [[oanslach]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[grutfizier]] [[Mahmud Şevket Pasja]] [[fermoarde]]. *[[29 juny]] - Utbraak fan 'e [[Twadde Balkanoarloch]]: [[Bulgarije]] falt [[Grikelân]] en [[Servje]] oan, mei as doel om in grutter oandiel te krijen yn 'e gebieten dy't ûnder de [[Earste Balkanoarloch]] op it [[Osmaanske Ryk]] ferovere binne. * [[29 juny]] - [[Henri Desgrange]] fiert yn 'e [[Omgong fan Frankryk]]de [[giele trui]] yn. *[[30 juny]] - De [[Denemark|Deenske]] [[natuerkundige]] [[Niels Bohr]] presintearret syn ferbetterings fan it [[atoom]]model fan [[Ernest Rutherford]]. *[[1 july]] - [[Servje]], [[Montenegro]] en [[Grikelân]] ferklearje [[Bulgarije]] de oarloch. *[[2 july]] - Yn [[Belgje]] wurdt in [[wet]] fan krêft dy't mei yngong fan [[1917]] [[ûnderofsier]]en yn it [[leger (lânmacht)|leger]] ferplichtet om net allinnich [[Frânsk]], mar ek [[Nederlânsk]] te sprekken. *[[5 july]] - Yn it ramt fan 'e [[kabinetsformaasje]] yn [[Nederlân]] wurdt de foaroanman fan 'e [[SDAP]], [[Piter Jelles Troelstra]], ûntfongen troch [[keninginne]] [[Wilhelmina fan 'e Nederlannen|Wilhelmina]]. It is de earste kear dat in [[sosjalist]] op it paleis útnûge wurdt. *[[7 july]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] kart in [[wet]] goed dy't [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] [[selsbestjoer]] jaan moat. *[[10 july]] - [[Roemeenje]] ferklearret [[Bulgarije]] de oarloch. Roemeenske [[troepen]] stekke de [[Donau]] oer om it Bulgaarske leger, dat oan 'e west- en súdgrins yn gefjocht is mei [[Servje]] en [[Grikelân]], yn 'e rêch oan te fallen. *[[12 july]] - It [[Osmaanske Ryk]] ferklearret [[Bulgarije]] de oarloch. Osmaanske [[troepen]] begjinne oan in opmars troch [[East-Traasje]], oer grûngebiet dat se ûnder de [[Earste Balkanoarloch]] oan 'e Bulgaren ferlern binne. *[[15 july]] - It [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[Hegerhûs (Feriene Keninkryk)|Hegerhûs]] fersmyt de troch it [[Legerhûs (Feriene Keninkryk)|Legerhûs]] goedkarde [[wet]] dy't [[Ierlân (eilân)|Ierlân]] [[selsbestjoer]] jaan moat. *[[20 july]] - It [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] leger weroveret de [[stêd]] [[Adrianopel]] (Edirne) op 'e [[Bulgarije|Bulgaren]]. *[[29 july]] - De ûnôfhinklikheid fan [[Albaanje]] kriget ynternasjonale erkenning as it [[Foarstedom Albaanje]]. *[[30 july]] - Yn 'e [[Roemeenje|Roemeenske]] [[haadstêd]] [[Boekarest]] slute de oarlochfierdende [[Balkan]]steaten in [[wapenstilstân]]. *[[5 augustus]] - Yn [[Dútslân]] wurde ferskate [[ofsier]]en en hege wurknimmers fan [[wapen]]fabrikant [[Krupp]] ta koarte [[finzenis]]straffen feroardiele foar it [[Krupp-skandaal]], wêrby't tsjin betelling ynformaasje oer it [[munysje]]-oankeapbelied fan it Dútske leger trochspile is oan Krupp. *[[10 augustus]] - De [[Twadde Balkanoarloch]] einiget mei de folsleine nederlaach fan [[Bulgarije]]. Under it [[Ferdrach fan Boekarest (1913)|Ferdrach fan Boekarest]] moat it lân in part fan 'e ferovere gebieten út 'e [[Earste Balkanoarloch]] opjaan oan [[Servje]] en [[Grikelân]]. Boppedat ferliest it ek de [[Súd-Dobroedsja]] oan [[Roemeenje]]. * [[18 augustus]] - De [[FIFA]] yntrodusearret in nije regel - by in [[frije traap]] moatte de tsjinstanners 10 Ingelske [[jellen|jelne]] (9,15 [[meter]]) wei bliuwe. *[[28 augustus]] - Yn [[De Haach]] wurdt it [[Fredespaleis]] iepene, de sit fan it ynternasjonale [[Permaninte Hof fan Arbitraazje]]. De bou hjirfan is mooglik makke troch in jefte fan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[miljonêr]] [[Andrew Carnegie]]. *[[1 septimber]] - De [[Sina|Sineeske]] [[diktator]] [[Yuan Shikai]] wit it lêste ferset tsjin syn bewâld te brekken troch de [[stêd]] [[Nanjing]], it bolwurk fan 'e [[opstân|opstannige]] [[Guomintang]]-[[politike partij|partij]], te feroverjen. *[[21 septimber]] - By it [[Ferdrach fan Konstantinopel (1913)|Ferdrach fan Konstantinopel]] slút [[Bulgarije]] [[frede]] mei it [[Osmaanske Ryk]]. Dêrby wurdt bepaald dat de Bulgaren in grut part fan 'e feroverings út 'e [[Earste Balkenoarloch]] kwytreitsje. Sadwaande komt [[East-Traasje]] wer by it Osmaanske Ryk te hearren. *[[18 oktober]] - It [[regear]] fan [[Eastenryk-Hongarije]] stjoert [[Servje]] in [[ultimatum]], wêryn't easke wurdt dat Servje binnen acht dagen syn [[troepen]] út it ûnder de [[Twadde Balkanoarloch]] besette [[Albaanje]] weromlûke sil. *[[20 oktober]] - [[Servje]] jout ta oan 'e [[Eastenryk-Hongarije|Eastenryksk-Hongaarske]] druk en ûntrommet it besette [[Albaanje]]. *[[17 novimber]] - Op [[feest]]like wize wurdt it [[Panamakanaal]] yn gebrûk nommen. *[[26 novimber]] - [[Ruslân]] foltôget syn [[bestjoer]]like herfoarmings yn [[Russysk-Poalen]], dy't derop rjochte binne om it tanimmende [[Poalen (folk)|Poalske]] [[nasjonalisme]] de kop yn te drukken. Sa mei fan no ôf oan de [[Poalsk]]e [[taal]] net mear yn 'e [[gemeenteried]]en brûkt wurde. *[[10 desimber]] - De [[Nederlân]]ske [[natuerkundige]] [[Heike Kamerlingh Onnes]] kriget de [[Nobelpriis foar de Natuerkunde]] foar syn ûntdekking hoe't men [[helium]] [[floeistof|floeiber]] meitsje kin. * [[12 desimber]] - [[Vincencio Peruggia]] besiket yn [[Florâns]] de troch him út it [[Louvre]] yn [[Parys]] [[dieverij|stellen]] ''[[Mona Lisa]]'' te ferkeapjen en wurdt oanholden. *[[14 desimber]] - De [[Grikelân|Grykske]] [[kening]] [[Konstantyn I fan Grikelân|Konstantyn I]] ferklearret [[Grikelân]] en [[Kreta]] foar ferienige, en fiert dêrmei de [[Grykske anneksaasje fan Kreta]] troch. * [[30 desimber]] - [[Itaalje]] jout de ''[[Mona Lisa]]'' werom oan [[Frankryk]]. == Berne == ;jannewaris * [[9 jannewaris|9]] - [[Richard Nixon]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[1994]]) * [[14 jannewaris|14]] - [[Siep van den Berg]], Frysk keunstskilder en byldhouwer († [[1998]]) * [[20 jannewaris|20]] - [[Tollina Schuurman]], Frysk atlete († [[1994]]) ;febrewaris * [[4 febrewaris|4]] - [[Rosa Parks]], Amerikaansk minskerjochte-aktiviste († [[2005]]) ;maart * [[2 maart|2]] - [[Godfried Bomans]], Nederlânsk skriuwer en sjoernalist († [[1971]]) * [[5 maart|5]] - [[Sybren van Tuinen]], Frysk skiedkundige, boargemaster en fersetsman († [[1993]]) * [[21 maart|21]] - [[Sabiha Gökçen]], Turksk gefjochtspiloat († [[2001]]) * [[21 maart|21]] - [[Durk Beeksma]], Frysk âlvestêderider († [[2012]]) ;juny * [[14 juny|14]] - [[Frits van Turenhout]], Nederlânsk programmamakker en sjonger († [[2004]]) ;july * [[14 july|14]] - [[Gerald Ford]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] († [[2006]]) ;augustus * [[1 augustus|1]] - [[Cees Egas]], Frysk politikus († [[2001]]) ;septimber * [[5 septimber|5]] - [[Conny Stuart]] (Cornelia van Meijgaard), Nederlânsk sjongster, aktrise, kabaretiêre en musicalstjer († [[2010]]) * [[12 septimber|12]] - [[Jesse Owens]], Amerikaanske atleet († [[1980]]) ;oktober * [[23 oktober|23]] - [[Anny Bosma-Banning]], Frysk leararesse en taalaktiviste († [[2008]]) * [[27 oktober|27]] - [[Joe Medicine Crow]], Amerikaansk skiedkundige en antropolooch († [[2016]]) ;novimber * [[6 novimber|6]] - [[Hendrik Kuipers]], Frysk bestjoerder († [[2004]]) * [[7 novimber|7]] - [[Albert Camus]], Frânsk skriuwer († [[1960]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Maria van Everdingen]], Frysk byldhouster († [[1985]]) * [[30 desimber|30]] - [[Elyne Mitchell]], Australysk berneboekeskriuwster († [[2002]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Ebbing Kiestra]], Frysk arsjitekt († [[1999]]) == Ferstoarn == * [[29 jannewaris]] - [[Fred Gerard]], Amerikaansk keapman en tolk (* [[1829]]) * [[18 maart]] - kening [[George I fan Grikelân]] (* [[1845]]) * [[13 april]] - [[Gabriël van Schouwen]], Frysk dokter (* [[1863]]) * [[11 juny]] - [[Mahmut Şevket Pasja]], grutfizier fan it [[Osmaanske Ryk]] (* [[1856]]) * [[29 septimber]] - [[Rudolf Diesel]], Dútsk útfiner (* [[1858]]) * [[7 novimber]] - [[Alfred Russel Wallace]], Welsk biolooch (* [[1823]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Holle Hoarn-Bear]] (''Hollow Horn Bear''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1850]]) ==Literatuer== ;romans * [[Zane Grey]], ''[[Desert Gold (boek)|Desert Gold]]'' {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1913| ]] [[Kategory:20e iuw]] ff8nbnjvp3p5vpoqbyw448p8hd8mxb8 0 1736 1085130 1084887 2022-07-30T14:27:26Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == *[[1 jannewaris]] - Formele oprjochting fan 'e [[Republyk Sina]]. *[[6 jannewaris]] - [[Nij-Meksiko]] wurdt as 47e [[Amerikaanske steaten|steat]] opnommen yn 'e [[Feriene Steaten]]. *[[9 jannewaris]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[troepen]] dogge [[Amerikaanske ynfal yn Hondoeras (1912)|in ynfal]] yn [[Hondoeras]], om't [[presidint]] [[Manuel Bonilla]] in [[spoarline]] en in [[skipswerf]], dy't eigendom binne fan in Amerikaansk [[boarger|steatsboarger]], fan doel is te [[nasjonalisaasje|nasjonalisearjen]]. *[[10 jannewaris]] - [[Mongoalje]] wurdt in [[protektoraat]] fan [[Ruslân]]. *[[17 jannewaris]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[Robert Falcon Scott]] berikt de [[Súdpoal]] en konstatearret dêr ta syn [[teloarstelling]] dat de [[Noarwegen|Noar]] [[Roald Amundsen]] him foar west hat. *[[25 jannewaris]] - By [[Ryksdeiferkiezings (1912)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] behellet de [[sosjalistysk]]e [[SPD]] in grutte oerwinning. *[[7 febrewaris]] - De [[Twadde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Coen de Koning]] út [[Arnhim]] yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 40 [[minuten]]. *[[12 febrewaris]] - Yn [[Sina]] wurdt de [[Sineeske Revolúsje (1911)|Sineeske Revolúsje]] foltôge mei de [[abdikaasje]] fan 'e tolvejierrige [[keizer]] [[Pu Yi]]. *[[14 febrewaris]] - [[Arizona]] wurdt as 48e [[Amerikaanske steaten|steat]] opnommen yn 'e [[Feriene Steaten]]. *[[26 febrewaris]] - Yn it [[Feriene Keninkryk]] begjint [[Britske mynstaking (1912)|in massale mynstaking]], dêr't likernôch 425.000 [[mynwurker]]s oan meidogge. It is harren te dwaan om 'e ynfiering fan in [[minimumlean]]. *[[1 maart]] - [[Emmeline Pankhurst]], ien fan 'e liedsters fan 'e [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[suffrazjette]]s, wurdt [[arrestaasje|arrestearre]] foar it yngoaien fan 'e [[rút|ruten]] fan 'e amtswente fan 'e Britske [[premier]], op [[10&nbsp;Downing Street]]. *[[13 maart]] - [[Servje]] en [[Bulgarije]] slute it geheime [[Ferdrach fan Sofia (maart 1912)|Ferdrach fan Sofia]], dat rjochte is tsjin it [[Osmaanske Ryk]]. *[[29 maart]] - Op harren weromwei fan 'e [[Súdpoal]] komme de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[Robert Falcon Scott]] en syn fjouwer selskipslju ûnder in oanhâldende [[sniestoarm]] om fan 'e [[honger]] en ûntbearings. *[[30 maart]] - Under it [[Ferdrach fan Fez]] wurdt it [[Keninkryk Marokko|Sultanaat Marokko]] fanôf hjoed in [[Frankryk|Frânske]] [[protektoraat]], [[Frânsk-Marokko]]. Yn 'e praktyk wurdt it gebiet frijwol itselde behannele as in [[koloanje]]. *[[2 april]] - Yn [[Sina]] wurdt troch [[Sun Yatsen]], de earste [[presidint]] fan 'e [[Republyk Sina]], de [[nasjonalistysk]]e [[politike partij]] [[Guomintang]] oprjochte. *[[15 april]] - Op syn earste [[reis]] komt it [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[passazjiersskip]] de [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] yn 'e noardlike [[Atlantyske Oseaan]] te sinken. By dy [[ramp]] komme 1.517 minsken om. *[[17 april]] - By it [[Bloedbad fan Andrejevski]] falle op 'e [[goud]]fjilden fan [[Andrejevski]], oan 'e [[rivier]] de [[Lena (rivier)|Lena]], yn [[Sibearje]], 270 [[dea]]den as de [[Ruslân|Russyske]] [[plysje]] it fjoer iepenet op [[staking|stakende]] [[mynwurker]]s. *[[29 maaie]] - [[Grikelân]] en [[Bulgarije]] slute it geheime [[Ferdrach fan Sofia (maaie 1912)|Ferdrach fan Sofia]], dat rjochte is tsjin it [[Osmaanske Ryk]]. *[[31 maaie]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[marinier]]s lânje op [[Kuba]] om 'e saneamde [[Negeropstân]], in [[rebûlje]] ûnder [[negroïde|swarte]] [[arbeider]]s op 'e [[sûkerreid]]plantaazjes op it eilân, te ûnderdrukken. *[[july]] - [[Tibet]] ferklearret him ûnôfhinklik fan [[Sina]], yn 'e foarm fan 'e [[Steat Tibet]]. *[[21 july]] - Yn [[Albaanje]] brekt de [[Albaneeske Opstân (1912)|Albaneeske Opstân]] út tsjin 'e oerhearsking troch it [[Osmaanske Ryk]]. *[[3 augustus]] - Yn in besykjen om 'e [[Albaneeske Opstân (1912)|Albaneeske Opstân]] del te bêdzjen, ferlient it [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[regear]] in beheinde foarm fan [[selsbestjoer]] oan [[Albaanje]]. *[[12 augustus]] - It [[regear]] fan [[Bulgarije]] easket fan it [[Osmaanske Ryk]] [[selsbestjoer]] foar [[Masedoanje (regio)|Masedoanje]]. *[[14 augustus]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[marinier]]s dogge [[Amerikaanske ynfal yn Nikaragûa (1912)|in ynfal]] yn [[Nikaragûa]], om in [[opstân]] tsjin it rezjym fan [[presidint]] [[Adolfo Díaz]] te ûnderdrukken. *[[15 augustus]] - Oan 'e grinzen fan it [[Keninkryk Montenegro]] mei it [[Osmaanske Ryk]] fine [[skermutseling]]s plak tusken [[troepen]] fan 'e beide [[lannen]]. *[[24 augustus]] - It [[Distrikt Alaska]], in [[ûnorganisearre territoarium]] fan 'e [[Feriene Steaten]], wurdt [[bestjoer]]lik herfoarme ta it [[Territoarium Alaska]]. *[[30 augustus]] - [[Servje]], [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Montenegro]] kundigje de [[mobilisaasje]] ôf yn ferbân mei de oanboazjende spannings mei it [[Osmaanske Ryk]]. *[[3 septimber]] - De [[regear]]ings fan [[Servje]], [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Montenegro]] stjoere it [[Osmaanske Ryk]] in [[ultimatum]], wêryn't easke wurdt dat [[Albaanje]], [[Ald-Servje]] en [[Masedoanje (regio)|Masedoanje]] binnen trije dagen [[selsbestjoer]] krije moatte. *[[4 septimber]] - It [[regear]] fan it [[Osmaanske Ryk]] wiist it [[utimatum]] fan 'e [[Balkan (skiereilân)|Balkan]]steaten ôf. *[[8 oktober]] - Utbraak fan 'e [[Earste Balkanoarloch]]: [[Montenegro]] ferklearret de oarloch oan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[17 oktober]] - [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Servje]] ferklearje de oarloch oan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[18 oktober]] - De [[Italjaansk-Turkske Oarloch]] einiget yn in klinkende oerwinning foar [[Itaalje]]. It [[Osmaanske Ryk]] moat by it [[Ferdrach fan Lausanne (1912)|Ferdrach fan Lausanne]] [[Tripolitaanje]] en de [[Syrenaika]] yn [[Noard-Afrika]] ôfstean, dy't omfoarme wurde ta de [[koloanje]] [[Italjaansk-Lybje]]. Fierders wurdt ek de [[Dodekanesos]], in [[eilannegroep]] yn 'e [[Egeyske See]], in [[Italjaanske Dodekanesos|Italjaanske koloanje]]. *[[26 oktober]] - [[Servje|Servyske]] [[troepen]] feroverje yn it ramt fan 'e [[Earste Balkanoarloch]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[stêd]] [[Üsküp]] (Skopje). *[[5 novimber]] - [[Woodrow Wilson]], de kandidaat fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], wurdt by [[Amerikaanske presidintsferkiezings (1912)|presidintsferkiezings]] ûnferwachts keazen ta [[presidint fan 'e Feriene Steaten]]. *[[5 novimber]] - De [[Amerikaanske steaten]] [[Arizona]], [[Kansas]] en [[Wiskonsin]] fiere it [[frouljuskiesrjocht]] yn. *[[8 novimber]] - [[Grikelân|Grykske]] [[troepen]] feroverje yn it ramt fan 'e [[Earste Balkanoarloch]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[stêd]] [[Thessaloniki]]. *[[11 novimber]] - By in [[oanslach]] yn [[Madrid (stêd)|Madrid]] wurdt de [[Spanje|Spaanske]] [[premier]] [[José Canalejas y Mendez]] [[fermoarde]] troch in [[anargisme|anargist]]. *[[27 novimber]] - [[Spanje]] reorganisearret syn [[koloanje|koloniale]] besittings yn [[Marokko]] ta de [[koloanje]] [[Spaansk-Marokko]]. *[[28 novimber]] - [[Albaanje]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[3 desimber]] - Tusken de stridende partijen yn 'e [[Earste Balkanoarloch]] wurdt in wiffe [[wapenstilstân]] sletten. *[[3 desimber]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[rykskânselier]] [[Theobald von Bethmann-Hollweg]] warskôget yn in [[taspraak]] oan 'e [[Ryksdei]] [[Ruslân]] dat Dútslân syn bûnsgenoat [[Eastenryk-Hongarije]] [[militêr]] bystean sil as it ea ta in oarloch tusken dat lân en Ruslân komt oer in kwestje dy't mei [[Servje]] te krijen hat. *[[7 desimber]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[argeolooch]] [[Ludwig Borchart]] ûntdekt yn [[Egypte]] de [[Búste fan Nefertiti]]. *[[16 desimber]] - Yn ferbân mei de oanboazjende spannings mei it [[Keninkryk Servje]] giet [[Eastenryk-Hongarije]] oer ta it ôfkundigjen fan 'e [[mobilisaasje]]. == Berne == ;jannewaris * [[19 jannewaris|19]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder († [[2001]]) ;maart * [[16 maart|16]] - [[Sake Lieuwe Tiemersma]], Frysk komponist, oargelist en dirigint († [[1987]]) * [[16 maart|16]] - [[Pat Nixon]], Amerikaansk presidintsfrou († [[1993]]) * [[23 maart|23]] - [[Wernher von Braun]], Dútsk raketlearde († [[1977]]) * [[27 maart|27]] - [[James Callaghan]], Premier fan it Feriene Keninkryk († [[2005]]) * [[29 maart|29]] - [[Jules de Corte]], Nederlânsk sjonger en pianist († [[1996]]) ;maaie * [[2 maaie|2]] - [[Marten Toonder]], Nederlânsk skriuwer en striptekener († ([[2005]]) ;april * [[8 april|8]] - [[Sonja Henie]], Noarsk keunstrydster († [[1969]]) ;juny * [[23 juny|23]] - [[Alan Turing]], Ingelsk wiskundige († [[1954]]) * [[30 juny|30]] - [[Ludwig Bölkow]], Dútsk loftfeartpionier († [[2003]]) ;july * [[7 july|7]] - [[S.J. van der Molen]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[1995]]) * [[31 july|31]] - [[Milton Friedman]], Amerikaansk ekonoom († [[2006]]) ;augustus * [[6 augustus|6]] - [[Tabe Beintema]], Frysk boekhanneler, frisiast en oersetter († [[1991]]) * [[10 augustus|10]] - [[Carel Steensma]], Frysk piloat en fersetsstrider († [[2006]]) * [[23 augustus|23]] - [[Gene Kelly]], Amerikaansk akteur en dûnser († [[1996]]) ;septimber * [[8 septimber|8]] - [[W. Richard West sr.]], Amerikaansk keunstner († [[1996]]) ;oktober * [[28 oktober|28]] - [[Richard Doll]], Britsk epidemiolooch († [[2005]]) ;novimber * [[23 novimber|23]] - [[Lieuwe Brolsma]], Frysk skriuwer († [[1976]]) * [[25 novimber|25]] - [[Johannes Doedes de Jong]], Frysk fotograaf, filmmakker, sjoernalist en dichter († [[1996]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Lady Bird Johnson]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2007]]) ;datum net bekend * [[Krijn van den Helm]], Nederlânsk amtner en fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich († [[1944]]) == Ferstoarn == * [[14 maaie]] - [[August Strindberg]], Sweedsk skriuwer en skilder (* [[1849]]) * [[30 maaie]] - [[Bruorren Wright|Wilbur Wright]], Amerikaanske loftfeartpionier (* [[1867]]) * [[2 juny]] - [[Tsjalling Eeltsjes Halbertsma]], Frysk skriuwer en ûnderwizer (* [[1848]]) * [[25 juny]] - sir [[Lourens Alma-Tadema]], Frysk-Ingelsk keunstskilder (* [[1836]]) * [[20 augustus]] - [[William Booth]], Ingelsk predikant, stifter fan it [[Leger des Heils]] (* [[1829]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Kriehûn]] (''Crow Dog''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1833]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1912| ]] [[Kategory:20e iuw]] 34py1m1ajao9zqfehrrmfcjmjcq75u6 1085159 1085130 2022-07-30T15:30:21Z Drewes 2754 /* Berne */ - haadletter wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == *[[1 jannewaris]] - Formele oprjochting fan 'e [[Republyk Sina]]. *[[6 jannewaris]] - [[Nij-Meksiko]] wurdt as 47e [[Amerikaanske steaten|steat]] opnommen yn 'e [[Feriene Steaten]]. *[[9 jannewaris]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[troepen]] dogge [[Amerikaanske ynfal yn Hondoeras (1912)|in ynfal]] yn [[Hondoeras]], om't [[presidint]] [[Manuel Bonilla]] in [[spoarline]] en in [[skipswerf]], dy't eigendom binne fan in Amerikaansk [[boarger|steatsboarger]], fan doel is te [[nasjonalisaasje|nasjonalisearjen]]. *[[10 jannewaris]] - [[Mongoalje]] wurdt in [[protektoraat]] fan [[Ruslân]]. *[[17 jannewaris]] - De [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[Robert Falcon Scott]] berikt de [[Súdpoal]] en konstatearret dêr ta syn [[teloarstelling]] dat de [[Noarwegen|Noar]] [[Roald Amundsen]] him foar west hat. *[[25 jannewaris]] - By [[Ryksdeiferkiezings (1912)|Ryksdeiferkiezings]] yn [[Dútslân]] behellet de [[sosjalistysk]]e [[SPD]] in grutte oerwinning. *[[7 febrewaris]] - De [[Twadde Alvestêdetocht]] wurdt wûn troch [[Coen de Koning]] út [[Arnhim]] yn in tiid fan 11 [[oere]]n en 40 [[minuten]]. *[[12 febrewaris]] - Yn [[Sina]] wurdt de [[Sineeske Revolúsje (1911)|Sineeske Revolúsje]] foltôge mei de [[abdikaasje]] fan 'e tolvejierrige [[keizer]] [[Pu Yi]]. *[[14 febrewaris]] - [[Arizona]] wurdt as 48e [[Amerikaanske steaten|steat]] opnommen yn 'e [[Feriene Steaten]]. *[[26 febrewaris]] - Yn it [[Feriene Keninkryk]] begjint [[Britske mynstaking (1912)|in massale mynstaking]], dêr't likernôch 425.000 [[mynwurker]]s oan meidogge. It is harren te dwaan om 'e ynfiering fan in [[minimumlean]]. *[[1 maart]] - [[Emmeline Pankhurst]], ien fan 'e liedsters fan 'e [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[suffrazjette]]s, wurdt [[arrestaasje|arrestearre]] foar it yngoaien fan 'e [[rút|ruten]] fan 'e amtswente fan 'e Britske [[premier]], op [[10&nbsp;Downing Street]]. *[[13 maart]] - [[Servje]] en [[Bulgarije]] slute it geheime [[Ferdrach fan Sofia (maart 1912)|Ferdrach fan Sofia]], dat rjochte is tsjin it [[Osmaanske Ryk]]. *[[29 maart]] - Op harren weromwei fan 'e [[Súdpoal]] komme de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[Robert Falcon Scott]] en syn fjouwer selskipslju ûnder in oanhâldende [[sniestoarm]] om fan 'e [[honger]] en ûntbearings. *[[30 maart]] - Under it [[Ferdrach fan Fez]] wurdt it [[Keninkryk Marokko|Sultanaat Marokko]] fanôf hjoed in [[Frankryk|Frânske]] [[protektoraat]], [[Frânsk-Marokko]]. Yn 'e praktyk wurdt it gebiet frijwol itselde behannele as in [[koloanje]]. *[[2 april]] - Yn [[Sina]] wurdt troch [[Sun Yatsen]], de earste [[presidint]] fan 'e [[Republyk Sina]], de [[nasjonalistysk]]e [[politike partij]] [[Guomintang]] oprjochte. *[[15 april]] - Op syn earste [[reis]] komt it [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[passazjiersskip]] de [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] yn 'e noardlike [[Atlantyske Oseaan]] te sinken. By dy [[ramp]] komme 1.517 minsken om. *[[17 april]] - By it [[Bloedbad fan Andrejevski]] falle op 'e [[goud]]fjilden fan [[Andrejevski]], oan 'e [[rivier]] de [[Lena (rivier)|Lena]], yn [[Sibearje]], 270 [[dea]]den as de [[Ruslân|Russyske]] [[plysje]] it fjoer iepenet op [[staking|stakende]] [[mynwurker]]s. *[[29 maaie]] - [[Grikelân]] en [[Bulgarije]] slute it geheime [[Ferdrach fan Sofia (maaie 1912)|Ferdrach fan Sofia]], dat rjochte is tsjin it [[Osmaanske Ryk]]. *[[31 maaie]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[marinier]]s lânje op [[Kuba]] om 'e saneamde [[Negeropstân]], in [[rebûlje]] ûnder [[negroïde|swarte]] [[arbeider]]s op 'e [[sûkerreid]]plantaazjes op it eilân, te ûnderdrukken. *[[july]] - [[Tibet]] ferklearret him ûnôfhinklik fan [[Sina]], yn 'e foarm fan 'e [[Steat Tibet]]. *[[21 july]] - Yn [[Albaanje]] brekt de [[Albaneeske Opstân (1912)|Albaneeske Opstân]] út tsjin 'e oerhearsking troch it [[Osmaanske Ryk]]. *[[3 augustus]] - Yn in besykjen om 'e [[Albaneeske Opstân (1912)|Albaneeske Opstân]] del te bêdzjen, ferlient it [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[regear]] in beheinde foarm fan [[selsbestjoer]] oan [[Albaanje]]. *[[12 augustus]] - It [[regear]] fan [[Bulgarije]] easket fan it [[Osmaanske Ryk]] [[selsbestjoer]] foar [[Masedoanje (regio)|Masedoanje]]. *[[14 augustus]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[marinier]]s dogge [[Amerikaanske ynfal yn Nikaragûa (1912)|in ynfal]] yn [[Nikaragûa]], om in [[opstân]] tsjin it rezjym fan [[presidint]] [[Adolfo Díaz]] te ûnderdrukken. *[[15 augustus]] - Oan 'e grinzen fan it [[Keninkryk Montenegro]] mei it [[Osmaanske Ryk]] fine [[skermutseling]]s plak tusken [[troepen]] fan 'e beide [[lannen]]. *[[24 augustus]] - It [[Distrikt Alaska]], in [[ûnorganisearre territoarium]] fan 'e [[Feriene Steaten]], wurdt [[bestjoer]]lik herfoarme ta it [[Territoarium Alaska]]. *[[30 augustus]] - [[Servje]], [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Montenegro]] kundigje de [[mobilisaasje]] ôf yn ferbân mei de oanboazjende spannings mei it [[Osmaanske Ryk]]. *[[3 septimber]] - De [[regear]]ings fan [[Servje]], [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Montenegro]] stjoere it [[Osmaanske Ryk]] in [[ultimatum]], wêryn't easke wurdt dat [[Albaanje]], [[Ald-Servje]] en [[Masedoanje (regio)|Masedoanje]] binnen trije dagen [[selsbestjoer]] krije moatte. *[[4 septimber]] - It [[regear]] fan it [[Osmaanske Ryk]] wiist it [[utimatum]] fan 'e [[Balkan (skiereilân)|Balkan]]steaten ôf. *[[8 oktober]] - Utbraak fan 'e [[Earste Balkanoarloch]]: [[Montenegro]] ferklearret de oarloch oan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[17 oktober]] - [[Bulgarije]], [[Grikelân]] en [[Servje]] ferklearje de oarloch oan it [[Osmaanske Ryk]]. *[[18 oktober]] - De [[Italjaansk-Turkske Oarloch]] einiget yn in klinkende oerwinning foar [[Itaalje]]. It [[Osmaanske Ryk]] moat by it [[Ferdrach fan Lausanne (1912)|Ferdrach fan Lausanne]] [[Tripolitaanje]] en de [[Syrenaika]] yn [[Noard-Afrika]] ôfstean, dy't omfoarme wurde ta de [[koloanje]] [[Italjaansk-Lybje]]. Fierders wurdt ek de [[Dodekanesos]], in [[eilannegroep]] yn 'e [[Egeyske See]], in [[Italjaanske Dodekanesos|Italjaanske koloanje]]. *[[26 oktober]] - [[Servje|Servyske]] [[troepen]] feroverje yn it ramt fan 'e [[Earste Balkanoarloch]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[stêd]] [[Üsküp]] (Skopje). *[[5 novimber]] - [[Woodrow Wilson]], de kandidaat fan 'e [[Demokratyske Partij (Feriene Steaten)|Demokratyske Partij]], wurdt by [[Amerikaanske presidintsferkiezings (1912)|presidintsferkiezings]] ûnferwachts keazen ta [[presidint fan 'e Feriene Steaten]]. *[[5 novimber]] - De [[Amerikaanske steaten]] [[Arizona]], [[Kansas]] en [[Wiskonsin]] fiere it [[frouljuskiesrjocht]] yn. *[[8 novimber]] - [[Grikelân|Grykske]] [[troepen]] feroverje yn it ramt fan 'e [[Earste Balkanoarloch]] de [[Osmaanske Ryk|Osmaanske]] [[stêd]] [[Thessaloniki]]. *[[11 novimber]] - By in [[oanslach]] yn [[Madrid (stêd)|Madrid]] wurdt de [[Spanje|Spaanske]] [[premier]] [[José Canalejas y Mendez]] [[fermoarde]] troch in [[anargisme|anargist]]. *[[27 novimber]] - [[Spanje]] reorganisearret syn [[koloanje|koloniale]] besittings yn [[Marokko]] ta de [[koloanje]] [[Spaansk-Marokko]]. *[[28 novimber]] - [[Albaanje]] ropt de ûnôfhinklikheid út. *[[3 desimber]] - Tusken de stridende partijen yn 'e [[Earste Balkanoarloch]] wurdt in wiffe [[wapenstilstân]] sletten. *[[3 desimber]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[rykskânselier]] [[Theobald von Bethmann-Hollweg]] warskôget yn in [[taspraak]] oan 'e [[Ryksdei]] [[Ruslân]] dat Dútslân syn bûnsgenoat [[Eastenryk-Hongarije]] [[militêr]] bystean sil as it ea ta in oarloch tusken dat lân en Ruslân komt oer in kwestje dy't mei [[Servje]] te krijen hat. *[[7 desimber]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[argeolooch]] [[Ludwig Borchart]] ûntdekt yn [[Egypte]] de [[Búste fan Nefertiti]]. *[[16 desimber]] - Yn ferbân mei de oanboazjende spannings mei it [[Keninkryk Servje]] giet [[Eastenryk-Hongarije]] oer ta it ôfkundigjen fan 'e [[mobilisaasje]]. == Berne == ;jannewaris * [[19 jannewaris|19]] - [[Bernardus Nieuwenhuis]], Frysk keunstskilder († [[2001]]) ;maart * [[16 maart|16]] - [[Sake Lieuwe Tiemersma]], Frysk komponist, oargelist en dirigint († [[1987]]) * [[16 maart|16]] - [[Pat Nixon]], Amerikaansk presidintsfrou († [[1993]]) * [[23 maart|23]] - [[Wernher von Braun]], Dútsk raketlearde († [[1977]]) * [[27 maart|27]] - [[James Callaghan]], premier fan it Feriene Keninkryk († [[2005]]) * [[29 maart|29]] - [[Jules de Corte]], Nederlânsk sjonger en pianist († [[1996]]) ;maaie * [[2 maaie|2]] - [[Marten Toonder]], Nederlânsk skriuwer en striptekener († ([[2005]]) ;april * [[8 april|8]] - [[Sonja Henie]], Noarsk keunstrydster († [[1969]]) ;juny * [[23 juny|23]] - [[Alan Turing]], Ingelsk wiskundige († [[1954]]) * [[30 juny|30]] - [[Ludwig Bölkow]], Dútsk loftfeartpionier († [[2003]]) ;july * [[7 july|7]] - [[S.J. van der Molen]], Frysk skriuwer en sjoernalist († [[1995]]) * [[31 july|31]] - [[Milton Friedman]], Amerikaansk ekonoom († [[2006]]) ;augustus * [[6 augustus|6]] - [[Tabe Beintema]], Frysk boekhanneler, frisiast en oersetter († [[1991]]) * [[10 augustus|10]] - [[Carel Steensma]], Frysk piloat en fersetsstrider († [[2006]]) * [[23 augustus|23]] - [[Gene Kelly]], Amerikaansk akteur en dûnser († [[1996]]) ;septimber * [[8 septimber|8]] - [[W. Richard West sr.]], Amerikaansk keunstner († [[1996]]) ;oktober * [[28 oktober|28]] - [[Richard Doll]], Britsk epidemiolooch († [[2005]]) ;novimber * [[23 novimber|23]] - [[Lieuwe Brolsma]], Frysk skriuwer († [[1976]]) * [[25 novimber|25]] - [[Johannes Doedes de Jong]], Frysk fotograaf, filmmakker, sjoernalist en dichter († [[1996]]) ;desimber * [[22 desimber|22]] - [[Lady Bird Johnson]], Amerikaansk presidintsfrou († [[2007]]) ;datum net bekend * [[Krijn van den Helm]], Nederlânsk amtner en fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich († [[1944]]) == Ferstoarn == * [[14 maaie]] - [[August Strindberg]], Sweedsk skriuwer en skilder (* [[1849]]) * [[30 maaie]] - [[Bruorren Wright|Wilbur Wright]], Amerikaanske loftfeartpionier (* [[1867]]) * [[2 juny]] - [[Tsjalling Eeltsjes Halbertsma]], Frysk skriuwer en ûnderwizer (* [[1848]]) * [[25 juny]] - sir [[Lourens Alma-Tadema]], Frysk-Ingelsk keunstskilder (* [[1836]]) * [[20 augustus]] - [[William Booth]], Ingelsk predikant, stifter fan it [[Leger des Heils]] (* [[1829]]) ;''datum ûnbekend'' *[[Kriehûn]] (''Crow Dog''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1833]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1912| ]] [[Kategory:20e iuw]] bcupui4enkkcdfiq6j7h22w13zvgluv 0 1738 1085215 1084904 2022-07-31T11:45:09Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == * [[13 jannewaris]] - Yn [[New York (stêd)|New York]] wurdt de earste [[radio]]-útstjoering ea fersoarge, besteande út twa live spile [[opera (muzyk)|opera's]]. *[[15 jannewaris]] - [[Frânsk-Ekwatoriaal-Afrika]] wurdt foarme út 'e [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje]]s [[Frânsk-Gabon]], de [[Midden-Kongo]], [[Ubangûy-Sjary]] en [[Frânsk-Tsjaad]]. *[[14 febrewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]]en [[Berlyn]], [[Halle (Saale)|Halle]] en [[Frankfurt am Main]] fine grutte [[demonstraasje (protest)|demonstraasjes]] plak tsjin 'e fierdere beheining fan it [[kiesrjocht]] yn [[Prusen]]. *[[14 maart]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[rykskânselier]] [[Theobald von Bethmann-Hollweg]] kundiget yn 'e [[Ryksdei]] in beskate foarm fan [[selsbestjoer]] oan foar [[Elzas-Loataringen]]. *[[26 maart]] - De [[Feriene Steaten]] ferskerpje harren regeljouwing op it mêd fan [[ymmigraasje]] troch [[amendemint|amendearring]] fan in [[wet]] út [[1907]]. *[[23 april]] - Yn [[Brussel]] wurdt de [[wrâldtentoanstelling]] iepene. *[[26 maaie]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[koloanje]] [[Nederlânsk-Suriname|Suriname]] wurdt in [[mislearre steatsgreep yn Suriname (1910)|steatsgreep feridele]] fan in espeltsje gearspanners dy't ûnder lieding fan [[plysje-ynspekteur]] [[Frans Pavel Vaclav Killinger]] it koloniale bewâld ûnder fuotten helje en in ûnôfhinklike [[republyk]] útroppe wolle. *[[29 maaie]] - Der ûntstiet in ynsidint tusken it [[Fatikaan]] en de [[protestantisme|protestantske]] [[lannen]] yn noardlik [[Jeropa]] as [[paus]] [[Pius&nbsp;X]] yn 'e [[ensyklyk]] ''Editae Saepe'' útfart tsjin 'e "ûnechte tsjerkeherfoarmers" út 'e [[sechstjinde iuw]]. [[Prusen]] ûndernimt sels [[diplomatike]] stappen tsjin 'e [[Hillige Stoel]] om wat it beskôget as [[mislediging]]s fan [[Luther]] en [[Kalvyn]]. It ynsidint wurdt ûntsenuwd as it Fatikaan oanjout dat it om in misse [[oersetting]] giet en dat de paus eins inkeld de herfoarmers binnen de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] bedoelde. *[[31 maaie]] - De [[Uny fan Súd-Afrika]] (de foarrinner fan 'e moderne [[Republyk Súd-Afrika]]) wurdt ûnôfhinklik. *[[15 juny]] - It [[Ruslân|Russyske]] [[parlemint]], de [[Dûma (Keizerryk Ruslân)|Dûma]], ûndergraaft it [[selsbestjoer]] fan it [[Gruthartochdom Finlân]] troch te bepalen dat alle Finske [[wet]]ten tenei earst troch de Dûma sels goedkard wurde moatte. Yn Finlân wurdt op dizze stap daliks tige ôfwizend reägearre, en de Finnen wegerje harren yn 'e Dûma fertsjintwurdigje te litten, mei't dat in stap op in hellend flak nei de folsleine [[anneksaasje]] fan harren [[autonome regio]] troch Ruslân wêze soe. *[[4 july]] - Nei de oerwinning fan 'e [[negroïde]] [[bokser]] [[Li'l Artha Johnson]] op in [[jeropide ras|blanke]] tsjinstanner komt it yn in protte [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[stêd]]en ta in slimme [[ras (klassifikaasje fan minsken)|rasse-opskuor]]. Der falle in grut tal [[dea]]den. * [[9 augustus]] - [[Roald Amundsen]] set mei it [[skip]] de ''[[Fram]]'' ôf fan [[Kristiania]], op ûntdekkingstocht nei de [[Súdpoal]]. *[[20 augustus]] - In iepentlik troch de [[Feriene Steaten]] stipe [[opstân]] hellet yn [[Nikaragûa]] it [[regear]] fan [[presidint]] [[José Madriz]] ûnder fuotten. Yn it plak dêrfan wurdt in pro-Amerikaansk regear ynstallearre. *[[22 augustus]] - [[Koreä]] wurdt troch [[Japan]] [[Japanske anneksaasje fan Koreä|anneksearre]]. Dat betsjut de ein fan it [[Keizerryk Koreä]] en it begjin fan 'e 35-jierrige [[Japanske besetting fan Koreä]]. *[[3 septimber]] - Under [[mynwurker]]s yn [[Wales]] brekt [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|in grutte staking]] út. *[[4 oktober|4]]-[[5 oktober]] - Yn [[Portegal]] wurdt by de [[Revolúsje fan 5&nbsp;oktober 1910]] it [[regear]] fan [[kening]] [[Manuël II fan Portegal|Manuël&nbsp;II]] ûnder fuotten helle. De kening moat de wyk nimme nei [[Ingelân]]. De [[liberale]] [[skriuwer]] en [[heechlearaar]] [[Teófilo Braga]] wurdt [[premier]] fan 'e nije [[Portegeeske Republyk]]. *[[5 oktober]] - Yn [[ballingskip]] yn [[Teksas]] ropt de [[Meksiko|Meksikaanske]] [[opposysje (polityk)|opposysjelieder]] [[Francisco Madero]] op ta [[wapen]]e ferset yn syn heitelân tsjin 'e [[diktatuer]] fan [[Porfirio Diaz]]. *[[10 oktober]] - Yn [[Frankryk]] set [[premier]] [[Aristide Briand]] it [[leger (lânmacht)|leger]] yn om in [[spoarwei]]staking te brekken. *[[18 oktober]] - De [[liberaal]] [[Eleftherios Venizelos]] wurdt foar de earste kear [[premier]] fan [[Grikelân]]. * [[20 oktober]] - It 'ûnsinkbere' [[skip]] de [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] wurdt yn [[Belfast (Noard-Ierlân)|Belfast]] te wetter litten. *[[1 novimber]] - Yn [[Frankryk]] komt it [[regear]] fan [[premier]] [[Aristide Briand]] te fallen fanwegen de gong fan saken mei de grutte [[spoarwei]]staking yn [[oktober]]. *[[8 novimber]] - By de [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|mynstaking yn Wales]] is de sitewaasje no sa oanboaze, dat de [[plysje]] it fjoer op 'e [[staking|stakers]] iepenet. Dêrby komme 2 [[mynwurker]]s om en falle sa'n 200 [[ferwûne]]n. *[[20 novimber]] - Yn [[Meksiko]] brekt in [[opstân]] út tsjin it bewâld fan [[diktator]] [[Porfirio Diaz]]. Dit is it begjin fan 'e [[Meksikaanske Boargeroarloch]]. *[[9 desimber]] - [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] besette de [[haven]]stêd [[Agadir]], yn it [[Keninkryk Marokko|Sultanaat Marokko]]. [[Dútslân]] protestearret dêr ferheftich tsjin. == Berne == ;jannewaris * [[28 jannewaris|28]] - [[Geert Jonkman]], Frysk skriuwer en striptekener († [[1970]]) ;febrewaris * [[12 febrewaris|12]] - [[Bernard Slicher van Bath]], Frysk histoarikus († [[2004]]) * [[15 febrewaris|15]] - [[Irena Sendler]], Poalsk fersetsstrydster († [[2008]]) * [[27 febrewaris|27]] - [[Robert Buron]], Frânsk politikus († [[1973]]) ;maart * [[9 maart|9]] - [[Auke Sonnega]], Frysk Keunstner († [[1963]]) * [[15 maart|15]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider († [[2000]]) ;april * [[4 april|4]] - [[Jan Tjittes Piebenga]], Frysk sjoernalist en frisiast († [[1965]]) * [[23 april|23]] - [[Sipke Castelein (reedrider)|Sipke Castelein]], Frysk maratonrider en [[alvestêdetocht]]winner († [[1995]]) ;maaie * [[1 maaie|1]] - [[Dirk Flentrop]], Nederlânsk oargelbouwer († [[2003]]) * [[12 maaie|12]] - [[Jo Daan]], Nederlânsk taalkundige († [[2006]]) * [[12 maaie|12]] - [[Johan Ferrier]], presidint fan [[Suriname]] († [[2010]]) * [[28 maaie|28]] - [[Hotze Brouwer]], Frysk boer en fersetsman († [[1945]]) * [[28 maaie|29]] - [[Ype Poortinga]], Frysk skriuwer († [[1985]]) ;juny * [[11 juny|11]] - [[Jacques Cousteau]], Frânsk natoerfilmer en ûntdekkingsreizger († [[1997]]) * [[22 juny|22]] - [[Konrad Zuse]], Dútsk yngenieur en ynformatikus († [[1995]]) ;july * [[28 july|28]] - [[Eelke Bakker]], âldste man fan Fryslân, Nederlân en de Benelúks († [[2020]]) ;augustus * [[9 augustus|9]] - [[Nuttert Timmerman]], Frysk bestjoerder yn 'e draafsport († [[1981]]) * [[20 augustus|20]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjograaf, dichter en oersetter († [[2001]]) * [[27 augustus|27]] - [[Mem Teresa]], Albaneesk non, ûntwikkelingswurkster en Nobelpriiswinneresse († [[1997]]) == Ferstoarn == * [[21 april]] - [[Mark Twain]], Amerikaansk skriuwer (* [[1835]]) * [[6 maaie]] - kening [[Edwert VII fan it Feriene Keninkryk]] (* [[1853]]) * [[25 maaie]] - [[Jitse de Groot]], Frysk skoalmaster, bankdirekteur en ferieningsman (* [[1844]]) * [[26 maaie]] - [[Claes Wybe Bolman]], Frysk goudsmid en filantroop (* [[1856]]) * [[12 july]] - [[Charles Rolls]], Ingelsk auto- en fleantúchpionier (* [[1877]]) * [[13 augustus]] - [[Florence Nightingale]], Ingelsk ferpleechster (* [[1820]]) * [[23 oktober]] - kening [[Rama V fan Siam]] (* [[1841]]) * [[30 oktober]] - [[Henry Dunant]], Switsersk aktivist, oprjochter fan it [[Reade Krús]] (* [[1828]]) * [[1 novimber]] - [[Charles DeRudio]], Italjaansk-Amerikaansk militêr (* [[1832]]) * [[2 desimber]] - [[Eugene A. Carr]], Amerikaansk militêr (* [[1830]]) * [[3 desimber]] - [[Wesley Merritt]], Amerikaansk militêr (* [[1836]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1910| ]] [[Kategory:20e iuw]] buyxyj51lzo1sngr9x0rf57n5ubhncp 1085230 1085215 2022-07-31T11:56:41Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == * [[13 jannewaris]] - Yn [[New York (stêd)|New York]] wurdt de earste [[radio]]-útstjoering ea fersoarge, besteande út twa live spile [[opera (muzyk)|opera's]]. *[[15 jannewaris]] - [[Frânsk-Ekwatoriaal-Afrika]] wurdt foarme út 'e [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje]]s [[Frânsk-Gabon]], de [[Midden-Kongo]], [[Ubangûy-Sjary]] en [[Frânsk-Tsjaad]]. *[[14 febrewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]]en [[Berlyn]], [[Halle (Saale)|Halle]] en [[Frankfurt am Main]] fine grutte [[demonstraasje (protest)|demonstraasjes]] plak tsjin 'e fierdere beheining fan it [[kiesrjocht]] yn [[Prusen]]. *[[14 maart]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[rykskânselier]] [[Theobald von Bethmann-Hollweg]] kundiget yn 'e [[Ryksdei]] in beskate foarm fan [[selsbestjoer]] oan foar [[Elzas-Loataringen]]. *[[26 maart]] - De [[Feriene Steaten]] ferskerpje harren regeljouwing op it mêd fan [[ymmigraasje]] troch [[amendemint|amendearring]] fan in [[wet]] út [[1907]]. *[[23 april]] - Yn [[Brussel]] wurdt de [[wrâldtentoanstelling]] iepene. *[[26 maaie]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[koloanje]] [[Nederlânsk-Suriname|Suriname]] wurdt in [[mislearre steatsgreep yn Suriname (1910)|steatsgreep feridele]] fan in espeltsje gearspanners dy't ûnder lieding fan [[plysje-ynspekteur]] [[Frans Pavel Vaclav Killinger]] it koloniale bewâld ûnder fuotten helje en in ûnôfhinklike [[republyk]] útroppe wolle. *[[29 maaie]] - Der ûntstiet in ynsidint tusken it [[Fatikaan]] en de [[protestantisme|protestantske]] [[lannen]] yn noardlik [[Jeropa]] as [[paus]] [[Pius&nbsp;X]] yn 'e [[ensyklyk]] ''Editae Saepe'' útfart tsjin 'e "ûnechte tsjerkeherfoarmers" út 'e [[sechstjinde iuw]]. [[Prusen]] ûndernimt sels [[diplomatike]] stappen tsjin 'e [[Hillige Stoel]] om wat it beskôget as [[mislediging]]s fan [[Luther]] en [[Kalvyn]]. It ynsidint wurdt ûntsenuwd as it Fatikaan oanjout dat it om in misse [[oersetting]] giet en dat de paus eins inkeld de herfoarmers binnen de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] bedoelde. *[[31 maaie]] - De [[Uny fan Súd-Afrika]] (de foarrinner fan 'e moderne [[Republyk Súd-Afrika]]) wurdt ûnôfhinklik. *[[15 juny]] - It [[Ruslân|Russyske]] [[parlemint]], de [[Dûma (Keizerryk Ruslân)|Dûma]], ûndergraaft it [[selsbestjoer]] fan it [[Gruthartochdom Finlân]] troch te bepalen dat alle Finske [[wet]]ten tenei earst troch de Dûma sels goedkard wurde moatte. Yn Finlân wurdt op dizze stap daliks tige ôfwizend reägearre, en de Finnen wegerje harren yn 'e Dûma fertsjintwurdigje te litten, mei't dat in stap op in hellend flak nei de folsleine [[anneksaasje]] fan harren [[autonome regio]] troch Ruslân wêze soe. *[[4 july]] - Nei de oerwinning fan 'e [[negroïde]] [[bokser]] [[Li'l Artha Johnson]] op in [[jeropide ras|blanke]] tsjinstanner komt it yn in protte [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[stêd]]en ta in slimme [[ras (klassifikaasje fan minsken)|rasse-opskuor]]. Der falle in grut tal [[dea]]den. * [[9 augustus]] - [[Roald Amundsen]] set mei it [[skip]] de ''[[Fram]]'' ôf fan [[Kristiania]], op ûntdekkingstocht nei de [[Súdpoal]]. *[[20 augustus]] - In iepentlik troch de [[Feriene Steaten]] stipe [[opstân]] hellet yn [[Nikaragûa]] it [[regear]] fan [[presidint]] [[José Madriz]] ûnder fuotten. Yn it plak dêrfan wurdt in pro-Amerikaansk regear ynstallearre. *[[22 augustus]] - [[Koreä]] wurdt troch [[Japan]] [[Japanske anneksaasje fan Koreä|anneksearre]]. Dat betsjut de ein fan it [[Keizerryk Koreä]] en it begjin fan 'e 35-jierrige [[Japanske besetting fan Koreä]]. *[[3 septimber]] - Under [[mynwurker]]s yn [[Wales]] brekt [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|in grutte staking]] út. *[[4 oktober|4]]-[[5 oktober]] - Yn [[Portegal]] wurdt by de [[Revolúsje fan 5&nbsp;oktober 1910]] it [[regear]] fan [[kening]] [[Manuël II fan Portegal|Manuël&nbsp;II]] ûnder fuotten helle. De kening moat de wyk nimme nei [[Ingelân]]. De [[liberale]] [[skriuwer]] en [[heechlearaar]] [[Teófilo Braga]] wurdt [[premier]] fan 'e nije [[Portegeeske Republyk]]. *[[5 oktober]] - Yn [[ballingskip]] yn [[Teksas]] ropt de [[Meksiko|Meksikaanske]] [[opposysje (polityk)|opposysjelieder]] [[Francisco Madero]] op ta [[wapen]]e ferset yn syn heitelân tsjin 'e [[diktatuer]] fan [[Porfirio Diaz]]. *[[10 oktober]] - Yn [[Frankryk]] set [[premier]] [[Aristide Briand]] it [[leger (lânmacht)|leger]] yn om in [[spoarwei]]staking te brekken. *[[18 oktober]] - De [[liberaal]] [[Eleftherios Venizelos]] wurdt foar de earste kear [[premier]] fan [[Grikelân]]. * [[20 oktober]] - It 'ûnsinkbere' [[skip]] de [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] wurdt yn [[Belfast (Noard-Ierlân)|Belfast]] te wetter litten. *[[1 novimber]] - Yn [[Frankryk]] komt it [[regear]] fan [[premier]] [[Aristide Briand]] te fallen fanwegen de gong fan saken mei de grutte [[spoarwei]]staking yn [[oktober]]. *[[8 novimber]] - By de [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|mynstaking yn Wales]] is de sitewaasje no sa oanboaze, dat de [[plysje]] it fjoer op 'e [[staking|stakers]] iepenet. Dêrby komme 2 [[mynwurker]]s om en falle sa'n 200 [[ferwûne]]n. *[[20 novimber]] - Yn [[Meksiko]] brekt in [[opstân]] út tsjin it bewâld fan [[diktator]] [[Porfirio Diaz]]. Dit is it begjin fan 'e [[Meksikaanske Boargeroarloch]]. *[[9 desimber]] - [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] besette de [[haven]]stêd [[Agadir]], yn it [[Keninkryk Marokko|Sultanaat Marokko]]. [[Dútslân]] protestearret dêr ferheftich tsjin. == Berne == ;jannewaris * [[28 jannewaris|28]] - [[Geert Jonkman]], Frysk skriuwer en striptekener († [[1970]]) ;febrewaris * [[12 febrewaris|12]] - [[Bernard Slicher van Bath]], Frysk histoarikus († [[2004]]) * [[15 febrewaris|15]] - [[Irena Sendler]], Poalsk fersetsstrydster († [[2008]]) * [[27 febrewaris|27]] - [[Robert Buron]], Frânsk politikus († [[1973]]) ;maart * [[9 maart|9]] - [[Auke Sonnega]], Frysk Keunstner († [[1963]]) * [[15 maart|15]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider († [[2000]]) ;april * [[4 april|4]] - [[Jan Tjittes Piebenga]], Frysk sjoernalist en frisiast († [[1965]]) * [[23 april|23]] - [[Sipke Castelein (reedrider)|Sipke Castelein]], Frysk maratonrider en [[alvestêdetocht]]winner († [[1995]]) ;maaie * [[1 maaie|1]] - [[Dirk Flentrop]], Nederlânsk oargelbouwer († [[2003]]) * [[12 maaie|12]] - [[Jo Daan]], Nederlânsk taalkundige († [[2006]]) * [[12 maaie|12]] - [[Johan Ferrier]], presidint fan [[Suriname]] († [[2010]]) * [[28 maaie|28]] - [[Hotze Brouwer]], Frysk boer en fersetsman († [[1945]]) * [[28 maaie|29]] - [[Ype Poortinga]], Frysk skriuwer († [[1985]]) ;juny * [[11 juny|11]] - [[Jacques Cousteau]], Frânsk natoerfilmer en ûntdekkingsreizger († [[1997]]) * [[22 juny|22]] - [[Konrad Zuse]], Dútsk yngenieur en ynformatikus († [[1995]]) ;july * [[28 july|28]] - [[Eelke Bakker]], âldste man fan Fryslân, Nederlân en de Benelúks († [[2020]]) ;augustus * [[9 augustus|9]] - [[Nuttert Timmerman]], Frysk bestjoerder yn 'e draafsport († [[1981]]) * [[20 augustus|20]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjograaf, dichter en oersetter († [[2001]]) * [[27 augustus|27]] - [[Mem Teresa]], Albaneesk non, ûntwikkelingswurkster en Nobelpriiswinneresse († [[1997]]) ;desimber * [[27 desimber|27]] - [[Herman van Wissen]], Nederlânsk arsjitekt en keunstskilder (* [[1910]]) == Ferstoarn == * [[21 april]] - [[Mark Twain]], Amerikaansk skriuwer (* [[1835]]) * [[6 maaie]] - kening [[Edwert VII fan it Feriene Keninkryk]] (* [[1853]]) * [[25 maaie]] - [[Jitse de Groot]], Frysk skoalmaster, bankdirekteur en ferieningsman (* [[1844]]) * [[26 maaie]] - [[Claes Wybe Bolman]], Frysk goudsmid en filantroop (* [[1856]]) * [[12 july]] - [[Charles Rolls]], Ingelsk auto- en fleantúchpionier (* [[1877]]) * [[13 augustus]] - [[Florence Nightingale]], Ingelsk ferpleechster (* [[1820]]) * [[23 oktober]] - kening [[Rama V fan Siam]] (* [[1841]]) * [[30 oktober]] - [[Henry Dunant]], Switsersk aktivist, oprjochter fan it [[Reade Krús]] (* [[1828]]) * [[1 novimber]] - [[Charles DeRudio]], Italjaansk-Amerikaansk militêr (* [[1832]]) * [[2 desimber]] - [[Eugene A. Carr]], Amerikaansk militêr (* [[1830]]) * [[3 desimber]] - [[Wesley Merritt]], Amerikaansk militêr (* [[1836]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1910| ]] [[Kategory:20e iuw]] fg8l57tidg1bisg3hcsdcqh3td2evzp 1085231 1085230 2022-07-31T11:56:54Z FreyaSport 40716 /* Berne */ wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1910-er jierren]]. == Foarfallen == * [[13 jannewaris]] - Yn [[New York (stêd)|New York]] wurdt de earste [[radio]]-útstjoering ea fersoarge, besteande út twa live spile [[opera (muzyk)|opera's]]. *[[15 jannewaris]] - [[Frânsk-Ekwatoriaal-Afrika]] wurdt foarme út 'e [[Frankryk|Frânske]] [[koloanje]]s [[Frânsk-Gabon]], de [[Midden-Kongo]], [[Ubangûy-Sjary]] en [[Frânsk-Tsjaad]]. *[[14 febrewaris]] - Yn 'e [[Dútslân|Dútske]] [[stêd]]en [[Berlyn]], [[Halle (Saale)|Halle]] en [[Frankfurt am Main]] fine grutte [[demonstraasje (protest)|demonstraasjes]] plak tsjin 'e fierdere beheining fan it [[kiesrjocht]] yn [[Prusen]]. *[[14 maart]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[rykskânselier]] [[Theobald von Bethmann-Hollweg]] kundiget yn 'e [[Ryksdei]] in beskate foarm fan [[selsbestjoer]] oan foar [[Elzas-Loataringen]]. *[[26 maart]] - De [[Feriene Steaten]] ferskerpje harren regeljouwing op it mêd fan [[ymmigraasje]] troch [[amendemint|amendearring]] fan in [[wet]] út [[1907]]. *[[23 april]] - Yn [[Brussel]] wurdt de [[wrâldtentoanstelling]] iepene. *[[26 maaie]] - Yn 'e [[Nederlân]]ske [[koloanje]] [[Nederlânsk-Suriname|Suriname]] wurdt in [[mislearre steatsgreep yn Suriname (1910)|steatsgreep feridele]] fan in espeltsje gearspanners dy't ûnder lieding fan [[plysje-ynspekteur]] [[Frans Pavel Vaclav Killinger]] it koloniale bewâld ûnder fuotten helje en in ûnôfhinklike [[republyk]] útroppe wolle. *[[29 maaie]] - Der ûntstiet in ynsidint tusken it [[Fatikaan]] en de [[protestantisme|protestantske]] [[lannen]] yn noardlik [[Jeropa]] as [[paus]] [[Pius&nbsp;X]] yn 'e [[ensyklyk]] ''Editae Saepe'' útfart tsjin 'e "ûnechte tsjerkeherfoarmers" út 'e [[sechstjinde iuw]]. [[Prusen]] ûndernimt sels [[diplomatike]] stappen tsjin 'e [[Hillige Stoel]] om wat it beskôget as [[mislediging]]s fan [[Luther]] en [[Kalvyn]]. It ynsidint wurdt ûntsenuwd as it Fatikaan oanjout dat it om in misse [[oersetting]] giet en dat de paus eins inkeld de herfoarmers binnen de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]] bedoelde. *[[31 maaie]] - De [[Uny fan Súd-Afrika]] (de foarrinner fan 'e moderne [[Republyk Súd-Afrika]]) wurdt ûnôfhinklik. *[[15 juny]] - It [[Ruslân|Russyske]] [[parlemint]], de [[Dûma (Keizerryk Ruslân)|Dûma]], ûndergraaft it [[selsbestjoer]] fan it [[Gruthartochdom Finlân]] troch te bepalen dat alle Finske [[wet]]ten tenei earst troch de Dûma sels goedkard wurde moatte. Yn Finlân wurdt op dizze stap daliks tige ôfwizend reägearre, en de Finnen wegerje harren yn 'e Dûma fertsjintwurdigje te litten, mei't dat in stap op in hellend flak nei de folsleine [[anneksaasje]] fan harren [[autonome regio]] troch Ruslân wêze soe. *[[4 july]] - Nei de oerwinning fan 'e [[negroïde]] [[bokser]] [[Li'l Artha Johnson]] op in [[jeropide ras|blanke]] tsjinstanner komt it yn in protte [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[stêd]]en ta in slimme [[ras (klassifikaasje fan minsken)|rasse-opskuor]]. Der falle in grut tal [[dea]]den. * [[9 augustus]] - [[Roald Amundsen]] set mei it [[skip]] de ''[[Fram]]'' ôf fan [[Kristiania]], op ûntdekkingstocht nei de [[Súdpoal]]. *[[20 augustus]] - In iepentlik troch de [[Feriene Steaten]] stipe [[opstân]] hellet yn [[Nikaragûa]] it [[regear]] fan [[presidint]] [[José Madriz]] ûnder fuotten. Yn it plak dêrfan wurdt in pro-Amerikaansk regear ynstallearre. *[[22 augustus]] - [[Koreä]] wurdt troch [[Japan]] [[Japanske anneksaasje fan Koreä|anneksearre]]. Dat betsjut de ein fan it [[Keizerryk Koreä]] en it begjin fan 'e 35-jierrige [[Japanske besetting fan Koreä]]. *[[3 septimber]] - Under [[mynwurker]]s yn [[Wales]] brekt [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|in grutte staking]] út. *[[4 oktober|4]]-[[5 oktober]] - Yn [[Portegal]] wurdt by de [[Revolúsje fan 5&nbsp;oktober 1910]] it [[regear]] fan [[kening]] [[Manuël II fan Portegal|Manuël&nbsp;II]] ûnder fuotten helle. De kening moat de wyk nimme nei [[Ingelân]]. De [[liberale]] [[skriuwer]] en [[heechlearaar]] [[Teófilo Braga]] wurdt [[premier]] fan 'e nije [[Portegeeske Republyk]]. *[[5 oktober]] - Yn [[ballingskip]] yn [[Teksas]] ropt de [[Meksiko|Meksikaanske]] [[opposysje (polityk)|opposysjelieder]] [[Francisco Madero]] op ta [[wapen]]e ferset yn syn heitelân tsjin 'e [[diktatuer]] fan [[Porfirio Diaz]]. *[[10 oktober]] - Yn [[Frankryk]] set [[premier]] [[Aristide Briand]] it [[leger (lânmacht)|leger]] yn om in [[spoarwei]]staking te brekken. *[[18 oktober]] - De [[liberaal]] [[Eleftherios Venizelos]] wurdt foar de earste kear [[premier]] fan [[Grikelân]]. * [[20 oktober]] - It 'ûnsinkbere' [[skip]] de [[RMS Titanic|RMS ''Titanic'']] wurdt yn [[Belfast (Noard-Ierlân)|Belfast]] te wetter litten. *[[1 novimber]] - Yn [[Frankryk]] komt it [[regear]] fan [[premier]] [[Aristide Briand]] te fallen fanwegen de gong fan saken mei de grutte [[spoarwei]]staking yn [[oktober]]. *[[8 novimber]] - By de [[Mynstaking yn Wales (1910-1911)|mynstaking yn Wales]] is de sitewaasje no sa oanboaze, dat de [[plysje]] it fjoer op 'e [[staking|stakers]] iepenet. Dêrby komme 2 [[mynwurker]]s om en falle sa'n 200 [[ferwûne]]n. *[[20 novimber]] - Yn [[Meksiko]] brekt in [[opstân]] út tsjin it bewâld fan [[diktator]] [[Porfirio Diaz]]. Dit is it begjin fan 'e [[Meksikaanske Boargeroarloch]]. *[[9 desimber]] - [[Frankryk|Frânske]] [[troepen]] besette de [[haven]]stêd [[Agadir]], yn it [[Keninkryk Marokko|Sultanaat Marokko]]. [[Dútslân]] protestearret dêr ferheftich tsjin. == Berne == ;jannewaris * [[28 jannewaris|28]] - [[Geert Jonkman]], Frysk skriuwer en striptekener († [[1970]]) ;febrewaris * [[12 febrewaris|12]] - [[Bernard Slicher van Bath]], Frysk histoarikus († [[2004]]) * [[15 febrewaris|15]] - [[Irena Sendler]], Poalsk fersetsstrydster († [[2008]]) * [[27 febrewaris|27]] - [[Robert Buron]], Frânsk politikus († [[1973]]) ;maart * [[9 maart|9]] - [[Auke Sonnega]], Frysk Keunstner († [[1963]]) * [[15 maart|15]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider († [[2000]]) ;april * [[4 april|4]] - [[Jan Tjittes Piebenga]], Frysk sjoernalist en frisiast († [[1965]]) * [[23 april|23]] - [[Sipke Castelein (reedrider)|Sipke Castelein]], Frysk maratonrider en [[alvestêdetocht]]winner († [[1995]]) ;maaie * [[1 maaie|1]] - [[Dirk Flentrop]], Nederlânsk oargelbouwer († [[2003]]) * [[12 maaie|12]] - [[Jo Daan]], Nederlânsk taalkundige († [[2006]]) * [[12 maaie|12]] - [[Johan Ferrier]], presidint fan [[Suriname]] († [[2010]]) * [[28 maaie|28]] - [[Hotze Brouwer]], Frysk boer en fersetsman († [[1945]]) * [[28 maaie|29]] - [[Ype Poortinga]], Frysk skriuwer († [[1985]]) ;juny * [[11 juny|11]] - [[Jacques Cousteau]], Frânsk natoerfilmer en ûntdekkingsreizger († [[1997]]) * [[22 juny|22]] - [[Konrad Zuse]], Dútsk yngenieur en ynformatikus († [[1995]]) ;july * [[28 july|28]] - [[Eelke Bakker]], âldste man fan Fryslân, Nederlân en de Benelúks († [[2020]]) ;augustus * [[9 augustus|9]] - [[Nuttert Timmerman]], Frysk bestjoerder yn 'e draafsport († [[1981]]) * [[20 augustus|20]] - [[Garmant Nico Visser]], Frysk sosjograaf, dichter en oersetter († [[2001]]) * [[27 augustus|27]] - [[Mem Teresa]], Albaneesk non, ûntwikkelingswurkster en Nobelpriiswinneresse († [[1997]]) ;desimber * [[27 desimber|27]] - [[Herman van Wissen]], Nederlânsk arsjitekt en keunstskilder (* [[2000]]) == Ferstoarn == * [[21 april]] - [[Mark Twain]], Amerikaansk skriuwer (* [[1835]]) * [[6 maaie]] - kening [[Edwert VII fan it Feriene Keninkryk]] (* [[1853]]) * [[25 maaie]] - [[Jitse de Groot]], Frysk skoalmaster, bankdirekteur en ferieningsman (* [[1844]]) * [[26 maaie]] - [[Claes Wybe Bolman]], Frysk goudsmid en filantroop (* [[1856]]) * [[12 july]] - [[Charles Rolls]], Ingelsk auto- en fleantúchpionier (* [[1877]]) * [[13 augustus]] - [[Florence Nightingale]], Ingelsk ferpleechster (* [[1820]]) * [[23 oktober]] - kening [[Rama V fan Siam]] (* [[1841]]) * [[30 oktober]] - [[Henry Dunant]], Switsersk aktivist, oprjochter fan it [[Reade Krús]] (* [[1828]]) * [[1 novimber]] - [[Charles DeRudio]], Italjaansk-Amerikaansk militêr (* [[1832]]) * [[2 desimber]] - [[Eugene A. Carr]], Amerikaansk militêr (* [[1830]]) * [[3 desimber]] - [[Wesley Merritt]], Amerikaansk militêr (* [[1836]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1910| ]] [[Kategory:20e iuw]] azl7cbm6ptr7x9o9c4tkir911zqbobs 0 1747 1085224 1078644 2022-07-31T11:52:23Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} Dit jier makket ûnderdiel út fan it [[desennium]] fan 'e [[1900-er jierren]]. == Foarfallen == *[[1 jannewaris]] - [[Austraalje (lân)|Austraalje]] ûntstiet trochdat de [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[koloanje]]s [[West-Austraalje]], [[Súd-Austraalje]], [[Queenslân]], [[Nij-Súd-Wales]], [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] en [[Tasmaanje]] in [[federaasje]] oangeane, dy't [[selsbestjoer]] kriget binnen it [[Britske Ryk]]. *[[22 jannewaris]] - Nei in [[regear]]perioade fan 63 jier komt yn [[Osborne House]], op it [[Feriene Keninkryk|Britske]] [[eilân]] [[Wight (eilân)|Wight]] [[keninginne]] [[Fiktoaria fan it Feriene Keninkryk|Fiktoaria]] te [[ferstjerren]] yn 'e [[âlderdom]] fan 81 jier. Dêrmei komt in ein oan it [[Fiktoriaanske Tiidrek]]. *[[23 jannewaris]] - [[Edwert VII fan it Feriene Keninkryk|Edwert VII]], de âldste [[soan]] fan [[keninginne]] [[Fiktoaria fan it Feriene Keninkryk|Fiktoaria]], folget syn [[mem]] op as [[kening]] fan it [[Feriene Keninkryk]]. *[[3 febrewaris]] - [[Troepen]] fan it [[Keninklik Nederlânsk-Yndysk Leger]] (KNIL) ûnder [[luitenant-generaal]] [[J.B. van Heutsz]] nimme yn it ramt fan 'e [[Atjee-oarloch]] de [[fêsting]] [[Batu Iliq]] yn. *[[7 febrewaris]] - [[Keninginne]] [[Wilhelmina fan 'e Nederlannen]] [[houlik|trout]] yn [[De Haach]] mei de [[Dútslân|Dútske]] [[hartoch]] [[Hindrik fan Meklenburch-Schwerin]]. *[[2 maart]] - It [[Amerikaanske Kongres]] nimt it saneamde [[Platt-amendemint]] oan, dat yntsjinne is troch [[Amerikaanske Senaat|senator]] [[Orville Platt]]. Dat beheint de frijheid fan in [[takomst]]ich 'ûnôfhinklik' [[Kuba]]ansk [[regear]] om [[ferdraggen]] mei oare lannen as de [[Feriene Steaten]] te sluten. *[[6 maart]] - De [[Dútslân|Dútske]] [[keizer]] [[Willem II fan Dútslân|Willem II]] oerlibbet yn [[Bremen (stêd)|Bremen]] in oanslach op syn [[libben]]. * [[22 april]] - de [[Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij]] iepenet it earste part fan it [[Spoar fan Ljouwert nei Eanjum]]: [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] - [[Ferwert]]. *[[23 maart]] - De [[Filipinen|Filipynske]] [[opstanneling]]elieder [[Emilio Aguinaldo]] jout him oer oan 'e [[Feriene Steaten|Amerikanen]], dy't dêrmei in grutte oerwinning boeke yn 'e [[Filipynsk-Amerikaanske Oarloch]]. *[[3 maaie]] - By de [[Grutte Brân fan 1901]] komme yn [[Jacksonville (Floarida)|Jacksonville]], yn 'e [[Amerikaanske steat]] [[Floarida]], 7 [[minske]]n om en gean 2.368 [[gebou]]wen yn flammen op. * [[8 maaie]] - [[Coopersburg]] yn [[Akkrum]] wurdt stifte. *[[12 juny]] - Under swiere [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] druk giet de [[Kuba|Kubaanske Konvinsje]], dy't de [[grûnwet]] skriuwt foar it takom jier ûnôfhinklik te wurden [[Kuba]], akkoart mei it [[Platt-amendemint]]. Dêrtroch sil Kuba yn 'e praktyk in Amerikaansk [[protektoraat]] wurde. * [[24 juny]] - De earste tentoanstelling fan [[Pablo Picasso]] iepenet yn [[Parys]]. *[[4 july]] - It foech fan it [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[militêr]] [[bestjoer]] fan 'e [[Filipinen]] wurdt beheind. Der komt no njonken it militêr bewâld ek in [[boarger]]lik gesach. De lieder dêrfan wurdt de [[politikus]] [[William Howard Taft]]. *[[6 septimber]] - By in oanslach op 'e [[Panamerikaanske Tentoanstelling]] yn [[Buffalo (New York)]] wurdt de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[William McKinley]] delsketten troch de [[anargisme|anargist]] [[Leon Czolgosz]]. *[[7 septimber]] - Yn [[Sina]] komt in ein oan 'e [[Bokseropstân]] troch de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Peking (1901)|Ferdrach fan Peking]]. Dêrby moat Sina oansjenlike territoriale konsesjes dwaan oan 'e [[Westerske wrâld|Westerske grutmachten]], en kriget it dêropta ek noch flinke [[ferhelbetelling]]s oplein. *[[14 septimber]] - De [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[presidint]] [[William McKinley]] komt te [[ferstjerren]] oan 'e [[ferwûning]]s dy't er oprûn hat by de oanslach op syn [[libben]] fan acht dagen earder. Hy wurdt opfolge troch syn [[fise-presidint]] [[Theodore Roosevelt]]. * [[2 oktober]] - de Noord-Friesche Locaal-Spoorwegmaatschappij iepenet it twadde part fan it Spoar fan Ljouwert nei [[Eanjum]]: [[Ferwert]] - [[Mitselwier]]. *[[18 novimber]] - De [[Feriene Steaten]] en it [[Feriene Keninkryk]] slute in [[ferdrach]] oer it behear fan in [[takomst]]ige [[Panamakanaalsône]]. *[[10 desimber]] - Yn 'e [[Sweden|Sweedske]] [[haadstêd]] [[Stokholm]] wurde foar it earst de [[Nobelprizen]] útrikt, dy't ynsteld binne troch en ferneamd wurde nei de [[yndustry|yndustrieel]] [[Alfred Nobel]]. == Berne == ;jannewaris * [[15 jannewaris|15]] - [[Paulus Folkertsma]], Frysk komponist, bestjoerder en ûnderwizer († [[1972]]) ;maart * [[23 maart|23]] - [[Dolly Akers]], Amerikaansk politika en aktiviste († [[1986]]) * [[24 maart|24]] - [[Ub Iwerks]], Amerikaansk animator († [[1971]]) ;april * [[30 april|30]] - [[Sjoerd Spoelstra]], Nederlânsk sjoernalist en taalkundige († [[1967]]) ;juny * [[4 juny|4]] - [[Tjomme Ynte Kingma Boltjes]], Nederlânsk heechlearaar algemiene en tapaste mikrobiology († [[2000]]) * [[6 juny|6]] - [[Achmed Soekarno]], presidint fan [[Yndoneezje]] († [[1970]]) ;augustus * [[23 augustus|23]] - [[Minne Endstra]], Nederlânsk ûndernimmer († [[1971]]) * [[26 augustus|26]] - [[Jan de Quay]], premier fan [[Nederlân]] († [[1985]]) ;septimber * [[18 septimber|18]] - [[Abe Brouwer]], Frysk skriuwer († [[1985]]) ;oktober * [[1 oktober|1]] - [[Anfesia Shapsnikoff]], Amerikaansk aktiviste en kuorkster († [[1973]]) * [[5 oktober|5]] - [[Jacob Michiel Ydema]], Frysk keunstskilder en glêzenier († [[1990]]) * [[24 oktober|24]] - [[Gerrit Tromp]], Frysk roeier († [[1938]]) ;novimber * [[3 novimber|3]] - kening [[Leopold III fan Belgje]] († [[1983]]) ;desimber * [[5 desimber|5]] - [[Walt Disney]], Amerikaansk animator († [[1966]]) * [[9 desimber|9]] - [[Jacobus Johannes Westendorp Boerma]], Frysk histoarikus († [[1970]]) == Ferstoarn == * [[12 jannewaris]] - [[Eeltsje Holtrop van der Zee]], Frysk skipsbouwer (* [[1824]]) * [[22 jannewaris]] - keninginne [[Fiktoaria fan it Feriene Keninkryk]] (* [[1819]]) * [[27 jannewaris]] - [[Giuseppe Verdi]], Italjaansk komponist (* [[1845]]) * [[9 maart]] - [[Anjenette Joustra-Reinders|Anjenette Reinders]], Nederlânske ûndernimmer, makker fan Bearenburch (* [[1828]]) * [[16 april]] - [[Frans Julius Johan van Eysinga (1818-1901)|Frans Julius Johan van Eysinga]], Frysk rjochter en politikus (* [[1818]]) * [[30 augustus]] - [[William Ludlow]], Amerikaansk militêr (* [[1843]]) * [[9 septimber]] - [[Henri de Toulouse-Lautrec]], Frânsk keunstskilder (* [[1864]]) * [[19 novimber]] - [[Meindert Rozenga]], Frysk toanielakteur en -skriuwer (* [[1854]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1901| ]] [[Kategory:20e iuw]] ifnqspkhlh7jeeavpjy67ram69vba3c 0 1749 1085110 1084958 2022-07-30T14:12:14Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} == Foarfallen == * [[27 maart]] - It Dútske smelspoar by de [[Brokken]] op, it [[Brokkenspoar]], wurdt iepene. * [[31 maaie]] - De Noard-Fryske Lokaalspoarwei-Maatskippij wurdt oprjochte (it [[Dokkumer Lokaaltsje]]). * [[21 july]] - Yn Nederlân wurdt [[Steatsboskbehear]] oprjochte. * [[29 july]] - Op de ein fan de earste ynternasjonale fredeskonferinsje, yn [[De Haach]], tekenje 26 lannen it De Haachreglemint, wêryn ûnder oaren it brûken fan [[gemysk wapen|gemyske wapens]] en loftbombardeminten ferbean wurde. * [[11 oktober]] - Begjin fan de Boerekriich, fan [[Grut-Brittanje]] tsjin [[Transfaal]] en [[Oranje Frijsteat]]. * ''sûnder datum'' - De [[Noarwegen|Noar]] [[Johan Vaaler]] krijt Dútsk patint op syn ûntwerp fan in [[krammerke]]. == Berne == ;jannewaris * [[17 jannewaris|17]] - [[Al Capone]], Amerikaansk krimineel († [[1947]]) ;maart * [[11 maart|11]] - kening [[Freark IX fan Denemark]] († [[1972]]) ;april * [[12 april|12]] - [[David Crowchild]], Kanadeesk politikus († [[1982]]) * [[15 april|15]] - [[Grietje Spaanderman-Wielinga]], Frysk skriuwster († [[1971]]) * [[23 april|23]] - [[Fokke Bleeker]], Frysk fersetsstrider († [[1942]]) * [[29 april|29]] - [[Duke Ellington]], Amerikaansk muzikant († [[1974]]) ;juny * [[12 juny|12]] - [[Weegee]], Amerikaansk fotograaf en fotosjoernalist († [[1968]]) ;july * [[18 july|18]] - [[John Tootoosis]], Kanadeesk aktivist en politikus († [[1989]]) * [[21 july|21]] - [[Ernest Hemingway]], Amerikaansk skriuwer en Nobelpriiswinner († [[1961]]) * [[24 july|24]] - [[Dan George (opperhaad)|Dan George]], Kanadeesk opperhaad, dichter en akteur († [[1981]]) ;augustus * [[8 augustus|8]] - [[Siegfried van Praag]], Nederlânsk skriuwer († [[2002]]) * [[24 augustus|24]] - [[Jorge Luis Borges]], Argentynsk skriuwer († [[1986]]) * 24 augustus - [[Johan Fabricius]], Nederlânsk skriuwer († [[1981]]) ;oktober * [[29 oktober|29]] - [[Teatske Alzum]], Frysk skriuwster († [[1962]]) ;novimber * [[9 novimber|9]] - [[Klaas Norel]], Frysk berneboekeskriuwer († [[1971]]) ;desimber * [[2 desimber|2]] - [[Hannes de Boer]], Frysk fierspringer († [[1982]]) * [[4 desimber|4]] - [[Douwe Kiestra]], Frysk skriuwer, dichter en politikus († [[1970]]) * [[25 desimber|25]] - [[Humphrey Bogart]], Amerikaansk akteur († [[1957]]) * [[30 desimber|30]] - [[Helge Ingstad]], Noarsk archeolooch en skriuwer († [[2001]]) == Ferstoarn == * [[25 febrewaris]] - [[Paul Reuter]], Dútsk ûndernimmer, oprjochter fan it parseburo [[Reuters]] (* [[1816]]) * [[25 febrewaris]] - [[Joseph J. Reynolds]], Amerikaansk militêr (* [[1822]]) * [[27 febrewaris]] - [[Arnoldus Johannes Andreae]], Frysk notaris en skiedkundige (* [[1845]]) * [[14 maaie]] - [[Israel Kiek]], Nederlânsk fotograaf (* [[1811]]) * [[27 oktober]] - [[Guy V. Henry]], Amerikaansk militêr (* [[1839]]) * [[27 novimber]] - [[Guido Gezelle]], Flaamsk dichter (* [[1830]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1899| ]] [[Kategory:19e iuw]] 9mag5o7jz64j36odou3a5tllminxnwq 0 1755 1085122 838167 2022-07-30T14:21:24Z FreyaSport 40716 /* Berne */ +1 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} == Foarfallen == * [[1 jannewaris]] - [[Japan]] giet oer op de [[Gregoriaanske kalinder]]. * [[17 jannewaris]] - [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] kolonisten dogge yn it [[Keninkryk Hawaï]] in [[steatsgreep tsjin de Hawaïaanske monargy]], wêrby't keninginne [[Lili‘uokalani]] ôfset wurdt. * [[2 augustus]] - Joh. Anema, [[Jan Reitsma sr.|J. Reitsma sr.]] en P.B. Yetsenga winne de [[PC]] (Reitsma wurdt keazen ta Kening). * [[19 septimber]] - [[Nij Seelân]] fiert as earste lân it [[Frouljuskiesrjocht]] yn. * ''sûnder datum'' - [[John Eric Banck]] ferkeapet [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]] oan greve [[Hartwig Arthur von Bernstorff-Wehningen]]. == Berne == ;jannewaris * [[9 jannewaris|9]] - [[Fernande Barrey]], Frânsk neakenmodel († [[1974]]) * [[15 jannewaris|15]] - [[A. Leslie Scott]], Amerikaansk skriuwer († [[1974]]) ;febrewaris * [[4 febrewaris|4]] - [[Jakob Klok]], Frysk politikus en fersetsman († [[1984]]) ;maart * [[23 maart|23]] - [[Bouwe van Ens]], Frysk boer en fersetsman († [[1945]]) ;april * [[22 april|22]] - [[Hilbrand Boschma]], Frysk soölooch en museumdirekteur († [[1976]]) * [[27 april|27]] - [[Hendrik Schippers]], Frysk dirigint, oersetter en ûnderwizer († [[1971]]) ;maaie * [[18 maaie|18]] - [[Wike Zijlstra]], Frysk ûnderwizeres en pedagoge († [[1964]]) * [[27 maaie|27]] - [[Jan Planting]], Frysk keunstskilder († [[1955]]) ;juny * [[13 juny|13]] - [[Dorothy L. Sayers]], Ingelsk skriuwster († [[1957]]) ;augustus * [[1 augustus|1]] - kening [[Aleksander I fan Grikelân]] († [[1920]]) * [[1 augustus|1]] - [[Yme van der Meer]], Aldste persoan fan Fryslân († [[2001]]) ;novimber * [[13 novimber|13]] - [[Eeltsje Boates Folkertsma]], Frysk skriuwer en bibeloersetter († [[1968]]) ;desimber * [[26 desimber|26]] - [[Mao Tse-toeng]], lieder fan [[Sina]] († [[1976]]) == Ferstoarn == * [[17 jannewaris]] - [[Rutherford B. Hayes]], presidint fan 'e [[Feriene Steaten]] (* [[1822]]) * [[1 maart]] - [[Swarte Moanne]] (''Black Moon''), opperhaad fan 'e [[Lakota (folk)|Lakota]] (* [[1821]]) * [[6 july]] - [[Guy de Maupassant]], Frânsk skriuwer (* [[1850]]) * [[10 july]] - [[Swarte Koallen]] (''Black Coal''), opperhaad fan 'e [[Noardlike Arapaho (folk)|Noardlike Arapaho]] (* [[1840]]) * [[1 oktober]] - [[Benjamin Jowett]], Ingelsk klassikus en teolooch (* [[1817]]) * [[6 novimber]] - [[Pjotr Iljitsj Tsjaikovski]], Russyske komponist (* [[1840]]) * [[29 novimber]] - [[Age Buma]], Frysk politikus (* [[1820]]) * [[4 desimber]] - [[Heinrich Göbel]], Dútsk útfiner fan de [[gloeilampe]] (* [[1818]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:1893| ]] [[Kategory:19e iuw]] 2kiuweiw4vodb5v7i114u7zevxvbovn 0 2627 1085161 900759 2022-07-30T16:07:07Z FreyaSport 40716 wurk wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|right|200px|SKS skûtsjesilen yn Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>3 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === * 2017 - Douwe A. Visser, Doarp Grou * 2016 - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2015]] - [[Dirk Jan Reijenga]], Oeral Thús * [[2014]] - [[Douwe A. Visser]], Doarp Grou * [[2013]] - [[Douwe J. Visser]], Sneker Pan * [[2012]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2011]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2010]] - [[Pieter Sietses Brouwer]], Gerben van Manen * [[2009]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2008]] - Pieter Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[2007]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2006]] - Pieter Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[2005]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2004]] - [[Eldert Sietes Meeter]], Bolsward * [[2003]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2002]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2001]] - [[Berend Joops Mink]], Doarp Grou * [[2000]] - Berend Joops Mink, Doarp Grou * [[1999]] - [[Ulbe Rienks Zwaga]], Rienk Ulbes * [[1998]] - Ulbe Rienks Zwaga, Rienk Ulbes * [[1997]] - [[Tjitte Sietses Brouwer]], Gerben van Manen * [[1996]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[1995]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[1994]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1993]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1992]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1991]] - [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]], Klaas van der Meulen * [[1990]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1989]] - Teake Klaas van der Meulen, Klaas van der Meulen * [[1988]] - [[Jelle Reijenga]], Lemster Skûtsje * [[1987]] - [[Siete Meeter]], Bolsward * [[1986]] - Jelle Reijenga, Lemster Skûtsje * [[1985]] - [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]], Klaas van der Meulen * [[1984]] - [[Jan van Akker]], Sneker Pan * [[1983]] - [[Jeen Ulbes Zwaga]], Emanuel * [[1982]] - Jeen Ulbes Zwaga, Emanuel * [[1981]] - [[Tjitte Lammerts Brouwer]], Gerben van Manen * [[1980]] - [[Lammert Ulbes Zwaga]], [[Twee Gebroeders (Swan)]] * [[1979]] - [[Rienk Ulbes Zwaga]], [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] * [[1978]] - Siete Meeter, Bolsward * [[1977]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1976]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1975]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1974]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1973]] - Jan van Akker, Sneker Pan * [[1972]] - [[Ulbe Zwaga]], Doarp Grou * [[1971]] - [[Lodewijk Meeter]], It Doarp Huzum * [[1970]] - Lodewijk Meeter, It Doarp Huzum * [[1969]] - Rienk Ulbes Zwaga, Twee Gebroeders (Swan) * [[1968]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1967]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1966]] - [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]], Lemster Skûtsje * [[1965]] - [[Siep van Terwisga]], Gerben van Manen * [[1964]] - Siep van Terwisga, Gerben van Manen * [[1963]] - Siep van Terwisga, Gerben van Manen * [[1962]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1961]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1960]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1959]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1958]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1957]] - [[Berend Mink]], [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] * [[1956]] - Berend Mink, De Nijverheid * [[1955]] - [[Jan van Akker]], [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. * [[1954]] - [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]], [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] * [[1953]] - [[Tjitte Brouwer]], [[Swan van Donia|Jonge Jan]] * [[1952]] - [[Jan Sytema]], Jonge jan * [[1951]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) * [[1950]] - Ulbe Zwaga, [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] * [[1949]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1948]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1947]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) * [[1946]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1945]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] 21kmy9ea6b0kbvda2u0mwxrpu1j3bqn 1085162 1085161 2022-07-30T16:25:25Z FreyaSport 40716 oanfolling wikitext text/x-wiki {{wurk}} {{Sportevenemint | namme = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ôfbylding = Skutsjesilen by Earnewoude 2015.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = SKS skûtsjesilen yn Earnewâld 2015 | plak = [[Fryslân]] | jier = | data = [[Simmer]] | sport = [[Skûtsjesilen]] | organisator = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ferienigings = | lannen = | atleten = | eveneminten = | iepening = | sluting = | earste = 1945 | lêste = | aktueel = 2022 | foarige = 2019 | folgjende = 2023 }}[[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|left|200px|SKS Skûtsjesilen by Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>6 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === * [[2018]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2019]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * ''2020 en 2021 net organisearre'' * [[2017]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2016]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2015]] - [[Dirk Jan Reijenga]], Oeral Thús * [[2014]] - [[Douwe A. Visser]], Doarp Grou * [[2013]] - [[Douwe J. Visser]], Sneker Pan * [[2012]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2011]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2010]] - [[Pieter Sietses Brouwer]], Gerben van Manen * [[2009]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2008]] - Pieter Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[2007]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2006]] - Pieter Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[2005]] - Douwe A. Visser, Doarp Grou * [[2004]] - [[Eldert Sietes Meeter]], Bolsward * [[2003]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2002]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[2001]] - [[Berend Joops Mink]], Doarp Grou * [[2000]] - Berend Joops Mink, Doarp Grou * [[1999]] - [[Ulbe Rienks Zwaga]], Rienk Ulbes * [[1998]] - Ulbe Rienks Zwaga, Rienk Ulbes * [[1997]] - [[Tjitte Sietses Brouwer]], Gerben van Manen * [[1996]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[1995]] - Douwe J. Visser, Sneker Pan * [[1994]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1993]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1992]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1991]] - [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]], Klaas van der Meulen * [[1990]] - Tjitte Sietses Brouwer, Gerben van Manen * [[1989]] - Teake Klaas van der Meulen, Klaas van der Meulen * [[1988]] - [[Jelle Reijenga]], Lemster Skûtsje * [[1987]] - [[Siete Meeter]], Bolsward * [[1986]] - Jelle Reijenga, Lemster Skûtsje * [[1985]] - [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]], Klaas van der Meulen * [[1984]] - [[Jan van Akker]], Sneker Pan * [[1983]] - [[Jeen Ulbes Zwaga]], Emanuel * [[1982]] - Jeen Ulbes Zwaga, Emanuel * [[1981]] - [[Tjitte Lammerts Brouwer]], Gerben van Manen * [[1980]] - [[Lammert Ulbes Zwaga]], [[Twee Gebroeders (Swan)]] * [[1979]] - [[Rienk Ulbes Zwaga]], [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] * [[1978]] - Siete Meeter, Bolsward * [[1977]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1976]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1975]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1974]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1973]] - Jan van Akker, Sneker Pan * [[1972]] - [[Ulbe Zwaga]], Doarp Grou * [[1971]] - [[Lodewijk Meeter]], It Doarp Huzum * [[1970]] - Lodewijk Meeter, It Doarp Huzum * [[1969]] - Rienk Ulbes Zwaga, Twee Gebroeders (Swan) * [[1968]] - Tjitte Lammerts Brouwer, Gerben van Manen * [[1967]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1966]] - [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]], Lemster Skûtsje * [[1965]] - [[Siep van Terwisga]], Gerben van Manen * [[1964]] - Siep van Terwisga, Gerben van Manen * [[1963]] - Siep van Terwisga, Gerben van Manen * [[1962]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1961]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1960]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1959]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1958]] - Ulbe Zwaga, Doarp Grou * [[1957]] - [[Berend Mink]], [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] * [[1956]] - Berend Mink, De Nijverheid * [[1955]] - [[Jan van Akker]], [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. * [[1954]] - [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]], [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] * [[1953]] - [[Tjitte Brouwer]], [[Swan van Donia|Jonge Jan]] * [[1952]] - [[Jan Sytema]], Jonge jan * [[1951]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) * [[1950]] - Ulbe Zwaga, [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] * [[1949]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1948]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1947]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) * [[1946]] - Ulbe Zwaga, Twee Gebroeders (Zwaga) * [[1945]] - Klaas van der Meulen, Twee Gebroeders (Salverda) == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] gxroy9zn3lipaf9l6sxrvy12agxas5h 1085163 1085162 2022-07-30T17:29:23Z FreyaSport 40716 /* List fan kampioenen */ by de tiid wikitext text/x-wiki {{wurk}} {{Sportevenemint | namme = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ôfbylding = Skutsjesilen by Earnewoude 2015.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = SKS skûtsjesilen yn Earnewâld 2015 | plak = [[Fryslân]] | jier = | data = [[Simmer]] | sport = [[Skûtsjesilen]] | organisator = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ferienigings = | lannen = | atleten = | eveneminten = | iepening = | sluting = | earste = 1945 | lêste = | aktueel = 2022 | foarige = 2019 | folgjende = 2023 }}[[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|left|200px|SKS Skûtsjesilen by Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>6 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === {| class="wikitable" |- ! jier ! Skipper ! Skûtsje |- |[[2022]] || || |- |colspan=3| ''2020 en 2021 net organisearre'' |- | [[2019]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2018]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2017]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2016]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2015]] || [[Dirk Jan Reijenga]] || Oeral Thús |- | [[2014]] || [[Douwe A. Visser]] || Doarp Grou |- | [[2013]] || [[Douwe J. Visser]] || Sneker Pan |- | [[2012]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2011]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2010]] || [[Pieter Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[2009]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2008]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2007]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2006]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2005]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2004]] || [[Eldert Sietes Meeter]] || Bolsward |- | [[2003]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2002]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2001]] || [[Berend Joops Mink]] || Doarp Grou |- | [[2000]] || Berend Joops Mink || Doarp Grou |- | [[1999]] || [[Ulbe Rienks Zwaga]] || Rienk Ulbes |- | [[1998]] || Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbes |- | [[1997]] || [[Tjitte Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1996]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1995]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1994]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1993]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1992]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1991]] || [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1990]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1989]] || Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen |- | [[1988]] || [[Jelle Reijenga]] || Lemster Skûtsje |- | [[1987]] || [[Siete Meeter]] || Bolsward |- | [[1986]] || Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje |- | [[1985]] || [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1984]] || [[Jan van Akker]] || Sneker Pan |- | [[1983]] || [[Jeen Ulbes Zwaga]] || Emanuel |- | [[1982]] || Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel |- | [[1981]] || [[Tjitte Lammerts Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1980]] || [[Lammert Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (Swan)]] |- | [[1979]] || [[Rienk Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] |- | [[1978]] || Siete Meeter || Bolsward |- | [[1977]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1976]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1975]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1974]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1973]] || Jan van Akker || Sneker Pan |- | [[1972]] || [[Ulbe Zwaga]] || Doarp Grou |- | [[1971]] || [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum |- | [[1970]] || Lodewijk Meeter || It Doarp Huzum |- | [[1969]] || Rienk Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders (Swan) |- | [[1968]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1967]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1966]] || [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje |- | [[1965]] || [[Siep van Terwisga]] || Gerben van Manen |- | [[1964]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1963]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1962]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1961]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1960]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1959]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1958]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1957]] || [[Berend Mink]] || [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] |- | [[1956]] || Berend Mink || De Nijverheid |- | [[1955]] || [[Jan van Akker]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. |- | [[1954]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] |- | [[1953]] || [[Tjitte Brouwer]] || [[Swan van Donia|Jonge Jan]] |- | [[1952]] || [[Jan Sytema]] || Jonge jan |- | [[1951]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1950]] || Ulbe Zwaga || [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] |- | [[1949]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1948]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1947]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1946]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1945]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |} == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] 90o3azybsiy1y81hfeg8tksb658v21c 1085164 1085163 2022-07-30T17:35:40Z FreyaSport 40716 /* Skûtsjes */ oanfolling wikitext text/x-wiki {{wurk}} {{Sportevenemint | namme = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ôfbylding = Skutsjesilen by Earnewoude 2015.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = SKS skûtsjesilen yn Earnewâld 2015 | plak = [[Fryslân]] | jier = | data = [[Simmer]] | sport = [[Skûtsjesilen]] | organisator = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ferienigings = | lannen = | atleten = | eveneminten = | iepening = | sluting = | earste = 1945 | lêste = | aktueel = 2022 | foarige = 2019 | folgjende = 2023 }}[[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|left|200px|SKS Skûtsjesilen by Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | [[Ofbyld:De halve maan uit Akkrum In Earnewoude 2015 werd 6e.JPG|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>6 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === {| class="wikitable" |- ! jier ! Skipper ! Skûtsje |- |[[2022]] || || |- |colspan=3| ''2020 en 2021 net organisearre'' |- | [[2019]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2018]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2017]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2016]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2015]] || [[Dirk Jan Reijenga]] || Oeral Thús |- | [[2014]] || [[Douwe A. Visser]] || Doarp Grou |- | [[2013]] || [[Douwe J. Visser]] || Sneker Pan |- | [[2012]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2011]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2010]] || [[Pieter Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[2009]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2008]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2007]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2006]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2005]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2004]] || [[Eldert Sietes Meeter]] || Bolsward |- | [[2003]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2002]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2001]] || [[Berend Joops Mink]] || Doarp Grou |- | [[2000]] || Berend Joops Mink || Doarp Grou |- | [[1999]] || [[Ulbe Rienks Zwaga]] || Rienk Ulbes |- | [[1998]] || Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbes |- | [[1997]] || [[Tjitte Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1996]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1995]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1994]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1993]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1992]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1991]] || [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1990]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1989]] || Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen |- | [[1988]] || [[Jelle Reijenga]] || Lemster Skûtsje |- | [[1987]] || [[Siete Meeter]] || Bolsward |- | [[1986]] || Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje |- | [[1985]] || [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1984]] || [[Jan van Akker]] || Sneker Pan |- | [[1983]] || [[Jeen Ulbes Zwaga]] || Emanuel |- | [[1982]] || Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel |- | [[1981]] || [[Tjitte Lammerts Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1980]] || [[Lammert Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (Swan)]] |- | [[1979]] || [[Rienk Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] |- | [[1978]] || Siete Meeter || Bolsward |- | [[1977]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1976]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1975]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1974]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1973]] || Jan van Akker || Sneker Pan |- | [[1972]] || [[Ulbe Zwaga]] || Doarp Grou |- | [[1971]] || [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum |- | [[1970]] || Lodewijk Meeter || It Doarp Huzum |- | [[1969]] || Rienk Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders (Swan) |- | [[1968]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1967]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1966]] || [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje |- | [[1965]] || [[Siep van Terwisga]] || Gerben van Manen |- | [[1964]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1963]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1962]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1961]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1960]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1959]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1958]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1957]] || [[Berend Mink]] || [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] |- | [[1956]] || Berend Mink || De Nijverheid |- | [[1955]] || [[Jan van Akker]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. |- | [[1954]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] |- | [[1953]] || [[Tjitte Brouwer]] || [[Swan van Donia|Jonge Jan]] |- | [[1952]] || [[Jan Sytema]] || Jonge jan |- | [[1951]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1950]] || Ulbe Zwaga || [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] |- | [[1949]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1948]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1947]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1946]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1945]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |} == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] 2anp1x89afy4zqy1havifhzc82tqwru 1085165 1085164 2022-07-30T17:38:18Z FreyaSport 40716 Wer by de tiid wikitext text/x-wiki {{Sportevenemint | namme = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ôfbylding = Skutsjesilen by Earnewoude 2015.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = SKS skûtsjesilen yn Earnewâld 2015 | plak = [[Fryslân]] | jier = | data = [[Simmer]] | sport = [[Skûtsjesilen]] | organisator = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ferienigings = | lannen = | atleten = | eveneminten = | iepening = | sluting = | earste = 1945 | lêste = | aktueel = 2022 | foarige = 2019 | folgjende = 2023 }}[[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|left|200px|SKS Skûtsjesilen by Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | [[Ofbyld:De halve maan uit Akkrum In Earnewoude 2015 werd 6e.JPG|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || Roorda |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>6 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === {| class="wikitable" |- ! jier ! Skipper ! Skûtsje |- |[[2022]] || || |- |colspan=3| ''2020 en 2021 net organisearre'' |- | [[2019]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2018]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2017]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2016]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2015]] || [[Dirk Jan Reijenga]] || Oeral Thús |- | [[2014]] || [[Douwe A. Visser]] || Doarp Grou |- | [[2013]] || [[Douwe J. Visser]] || Sneker Pan |- | [[2012]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2011]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2010]] || [[Pieter Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[2009]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2008]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2007]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2006]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2005]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2004]] || [[Eldert Sietes Meeter]] || Bolsward |- | [[2003]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2002]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2001]] || [[Berend Joops Mink]] || Doarp Grou |- | [[2000]] || Berend Joops Mink || Doarp Grou |- | [[1999]] || [[Ulbe Rienks Zwaga]] || Rienk Ulbes |- | [[1998]] || Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbes |- | [[1997]] || [[Tjitte Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1996]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1995]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1994]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1993]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1992]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1991]] || [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1990]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1989]] || Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen |- | [[1988]] || [[Jelle Reijenga]] || Lemster Skûtsje |- | [[1987]] || [[Siete Meeter]] || Bolsward |- | [[1986]] || Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje |- | [[1985]] || [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1984]] || [[Jan van Akker]] || Sneker Pan |- | [[1983]] || [[Jeen Ulbes Zwaga]] || Emanuel |- | [[1982]] || Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel |- | [[1981]] || [[Tjitte Lammerts Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1980]] || [[Lammert Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (Swan)]] |- | [[1979]] || [[Rienk Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] |- | [[1978]] || Siete Meeter || Bolsward |- | [[1977]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1976]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1975]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1974]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1973]] || Jan van Akker || Sneker Pan |- | [[1972]] || [[Ulbe Zwaga]] || Doarp Grou |- | [[1971]] || [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum |- | [[1970]] || Lodewijk Meeter || It Doarp Huzum |- | [[1969]] || Rienk Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders (Swan) |- | [[1968]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1967]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1966]] || [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje |- | [[1965]] || [[Siep van Terwisga]] || Gerben van Manen |- | [[1964]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1963]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1962]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1961]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1960]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1959]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1958]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1957]] || [[Berend Mink]] || [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] |- | [[1956]] || Berend Mink || De Nijverheid |- | [[1955]] || [[Jan van Akker]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. |- | [[1954]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] |- | [[1953]] || [[Tjitte Brouwer]] || [[Swan van Donia|Jonge Jan]] |- | [[1952]] || [[Jan Sytema]] || Jonge jan |- | [[1951]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1950]] || Ulbe Zwaga || [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] |- | [[1949]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1948]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1947]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1946]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1945]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |} == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] p5wxq2h6nci0w1hdow2sh4843vwoq88 1085166 1085165 2022-07-30T17:42:49Z Drewes 2754 /* Skûtsjes */ [[]] wikitext text/x-wiki {{Sportevenemint | namme = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ôfbylding = Skutsjesilen by Earnewoude 2015.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = SKS skûtsjesilen yn Earnewâld 2015 | plak = [[Fryslân]] | jier = | data = [[Simmer]] | sport = [[Skûtsjesilen]] | organisator = Sintrale Kommisje Skûtsjesilen | ferienigings = | lannen = | atleten = | eveneminten = | iepening = | sluting = | earste = 1945 | lêste = | aktueel = 2022 | foarige = 2019 | folgjende = 2023 }}[[Ofbyld:Skûtsjesilen Earnewâld.jpg|thumb|left|200px|SKS Skûtsjesilen by Earnewâld.]] De '''Sintrale Kommisje Skûtsjesilen''' (''SKS'') is op [[22 july]] [[1945]] oprjochte as ''Feriening fan Skûtsjesilers -kommisjes yn Fryslân''. Yn [[1946]] is de namme feroare ta "Sintrale Kommisje Skûtsjesilen". It is de sintrale organisaasje foar de ûnderskate pleatslike kommisjes [[skûtsjesilen]], dy't foar de oarloch al opset wienen, en de skûtsjesilers en de eignerkommisjes. == Kampioenskip == De kommisje organisearret it kampioenskip SKS, dat basearre is op it skûtsjesilen fan de alve pleatslike kommisjes, dat yn fjirtsjin dagen tiid hâlden wurdt. : skema sûnt 2013 {| class="wikitable" ! style="background-color: #ffd700"| Dei ! style="background-color: #ffd700" | 1e wike ! style="background-color: #ffd700" | 2e wike |- ! sneon | [[Grou (doarp)|Grou]]||[[Starum]] |- ! snein | || |- ! moandei | [[De Feanhoop]]||[[Wâldsein]] |- ! tiisdei |[[Earnewâld]]|| <small>''rêstdei''<small> |- ! woansdei |[[Terherne]]||[[De Lemmer]] (Ljouwert) |- ! tongersdei |[[Langwar]]||De Lemmer |- ! freed | [[Ealahuzen]] ||[[Snits (stêd)|Snits]] |} == Skûtsjes == Yn 1979 hat de SKS it beslút naam net mear as fjirtsjin [[skûtsje]]s ta it kampioenskip ta te litten. Sûnt dy tiid silet der in fêste groep fan eigners, meast kommisjes, mei yn it kampioenskip, mar net altyd mei itselde skûtsje. Skûtsjes mei jierren SKS-histoarje wurde soms ferfongen troch oare, faaks better silende skippen. Fansels krije dy nije skûtsjes al wer it seilteken fan de eigner yn it seil, en ek wurdt faak de namme fan it eardere skûtsje oernaam. Op it stuit sile dizze skûtsjes en skippers om it kampioenskip SKS (2017). {| class="wikitable" |- ! style="background-color: #ffd700"| Ofbyld ! style="background-color: #ffd700" | Seil-<br>teken ! style="background-color: #ffd700" | Namme ! style="background-color: #ffd700" | Plak ! style="background-color: #ffd700" | Skipper ! style="background-color: #ffd700" | Boujier ! style="background-color: #ffd700" | Ton ! style="background-color: #ffd700" | Werf |- | || | [[Eildert Sietez (skûtsje)|Eildert Sietez]] || [[Akkrum]] || Pieter Eildertszn. Meeter | 1910 || 43 || Roorda |- | [[Ofbyld:De halve maan uit Akkrum In Earnewoude 2015 werd 6e.JPG|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken d' Heale Moanne.jpg|15px|]] | [[d’Halve Maen (skûtsje)|d’Halve Maen]] || [[Drachten]] ||Klaas Westerdijk | 1912 || 36 || [[Werf De Piip|Roorda]] |- | || [[Ofbyld:Seilteken Drachten.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders]] || [[Drachten]] || Jeroen Pietersma | 1913 || 44 || [[Werf Roorda|Roorda]] |- | || [[Ofbyld:Seilteken Earnewâld.jpg|15px|]] | [[Twee Gebroeders (skûtsje)|Twee Gebroeders]] || [[Earnewâld]] || Gerhard Pietersma | 1930 || 44 || Van der Werff |- | || [[Ofbyld:Seilteken Grou.jpg|15px|]] | [[It Doarp Grou]] || [[Grou (plak)|Grou]] ||Douwe Azn Visser | 1909 || 36 || Roorda |- | [[Ofbyld:Gerben van Manen - It Hearrenfean.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken It Hearrenfean.jpg|15px|]] | [[Gerben van Manen (skûtsje)|Gerben van Manen]] || [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]] || Sytze Pzn. Brouwer | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje De Jouwer 2010 DSC01688.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken De Jouwer.jpg|15px|]] | [[Oeral Thús (skûtsje)|Oeral Thús]] || [[De Jouwer]] || Dirk Jan Reijenga | 1923 || 50 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Langwar skûtsje 69.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Langwar.jpg|25px|]] |[[Twee Gebroeders (Langwar)|Twee Gebroeders]]|| [[Langwar]] ||Jaap Zwaga | 1914 || 51 || Wildschut |- | [[Ofbyld:Skûtsje de Lemmer 2.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken De Lemmer.jpg|15px|]] | [[Lemster skûtsje]] || [[De Lemmer]] || Albert Jzn Visser | 1930 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Huzum 5253.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Huzum.jpg|20px|]] | [[It Doarp Huzum (skûtsje)|It Doarp Huzum]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] ([[Huzum]]) || Johannes Hzn. Meeter | 1925 || 45 || Van der Werff |- | [[Ofbyld:Skûtsje Ljouwert 38.jpg|80px]] || [[Ofbyld:Seilteken Ljouwert.jpg|30px|]] | [[Rienck Ulbesz (skûtsje)|Rienk Ulbesz]] || [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] || Willem Uzn Zwaga | 1915 || 45 || Roorda |- | [[Ofbyld:Sneker Pan - Snits.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Snits.jpg|25px|]] | [[Sneker Pan (skûtsje)|Sneker Pan]] || [[Snits (stêd)|Snits]] || Douwe Jzn Visser | 1913 || 41 || Roorda |- | [[Ofbyld:Skûtsje Súdwesthoek IMG 2221.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Súdwesthoek t.gif|30px|]] | [[Súdwesthoek (skûtsje)|Súdwesthoek]] || [[Starum]] || Auke de Groot | 1923 || 50 || Barkmeijer |- | [[Ofbyld:Skûtsje Wâldsein a4.jpg|80px|]] || [[Ofbyld:Seilteken Wâldsein.jpg|20px|]] | [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Klaas van der Meulen]] || [[Wâldsein]] || Taeke Klaas van der Meulen | 1912 || 45 || Roorda |- |} == Telling == De Skûtsjes krije punten foar it plak dêr't se op binnenkomme: twa foar it twadde plak, trije foar it tredde plak, fjouwer foar it fjirde plak, ensfh.. Allinnich foar it earste plak krijt it skûtsje krekt wat minder: 0,9 punten foar it earste plak. Nei de lêste wedstriid wurde alle punten fan in skûtsje byelkoarteld, wêrby de minste wedstryd weilitten wurdt. Wa't dan it leechste oantal punten hat krijt it Sulveren Skûtsje en de blauwe kampioenswimpel. == SKS Kampioenen == ===Skipper=== {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Skipper || bgcolor=ffd700 |'''Skûtsje || bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas Keimpes van der Meulen]] || Twee Gebroeders <small>(Salverda) || <center>4 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 -1954 |- | [[Ulbe Zwaga|Ulbe Rienks Zwaga]] || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaga) </small><br> 2) Doarp Grou || <center>4 <br><center>7 || Langwar <br> Grou|| 1946 - 1948 - 1949 -1950 <br> 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 |- | Jan Sytsema || Jonge Jan ||<center>1 || - || 1952 |- | Tjitte Jans Brouwer || Jonge Jan || <center>1 || - || 1953 |- | Jan van Akker || Twee Gebroeders *<small>(van Akker) || <center>1 || - || 1955 |- | Berend Mink || De Nijverheid || <center>2 || Earnewâld || 1956 - 1957 |- | Siep van Terwisga || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 |- | [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje || <center>1 || De Lemmer || 1966 |- | Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen || <center>6 || It Hearrenfean || 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 |- | Rienk Ulbes Zwaga || 1) Twee Gebroeders <small>(Zwaan) </small><br> 2) Súdwesthoek || <center>1 <br><center>1 || Langwar <br>Starum || 1969<br>1979 |- | [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum || <center>2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | Jan van Akker || Sneker Pan || <center>2 || Snits || 1973 - 1984 |- | Siete Meeter || Bolsward || <center>2 || Boalsert || 1978 - 1987 |- | Lammert Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders <small>(Swan) ||<center>1 || Langwar || 1980 |- | Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel || <center>2 || Earnewâld || 1982 - 1983 |- | [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen || <center>1 || Wâldsein || 1985 |- | Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje || <center>2 || De Lemmer || 1986 - 1988 |- | Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen || <center>2 || Wâldsein || 1989 - 1991 |- | Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>5 || It Hearrenfean || 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 |- | Douwe J. Visser || Sneker Pan || <center>8 || Snits || 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbesz || <center>2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | Berend Joops Mink || Doarp Grou || <center>2 || Grou || 2000 - 2001 |- | Eldert Sietes Meeter || Bolsward || <center>1 || Boalsert || 2004 |- | Douwe A. Visser || Doarp Grou || <center>6 || Grou ||2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen || <center>3 || It Hearrenfean || 2006 - 2008 - 2010 |- | Dirk Jan Reijenga|| Oeral Thús || <center>1 || De Jouwer || 2015 |- |} : * Twee Gebroeders (van Akker) = no Klaas van der Meulen (Wâldsein) === Kommisje === {| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;" ! bgcolor=ffd700 |'''Oantal || bgcolor=ffd700 |'''Kommisje || bgcolor=ffd700 |'''Kampioen yn |- | 17 || It Hearrenfean || 1963 - 1964 - 1965 - 1968 - 1974 - 1975 - 1976 - 1977 - 1981 - 1990 - 1992 - 1993 - 1994 - 1997 - 2006 - 2008 - 2010 |- | 13 || Grou || 1958 - 1959 - 1960 - 1961 - 1962 - 1967 - 1972 - 2000 - 2001 - 2005 - 2009 - 2014 - 2017 - 2018 - 2019 |- | 11 || Snits || 1973 - 1984 - 1995 - 1996 - 2002 - 2003 - 2007 - 2011 - 2012 - 2013 - 2016 |- | &nbsp; 6 || Langwar || 1946 - 1948 - 1949 - 1950 - 1969 - 1980 |- | &nbsp; 5 || Starum || 1945 - 1947 - 1951 - 1954 - 1979 |- | &nbsp; 4 || Earnewâld || 1956 - 1957 - 1982 - 1983 |- | &nbsp; 3 || De Lemmer || 1966 - 1986 - 1988 |- | &nbsp; 3 || Wâldsein || 1985 - 1989 - 1991 |- | &nbsp; 3 || Boalsert || 1978 - 1987 - 2004 |- | &nbsp; 2 || Huzum || 1970 - 1971 |- | &nbsp; 2 || Ljouwert || 1998 - 1999 |- | &nbsp; 1 || De Jouwer || 2015 |- | || privee || 1952 - 1953 - 1955 |- |} === List fan kampioenen === {| class="wikitable" |- ! jier ! Skipper ! Skûtsje |- |[[2022]] || || |- |colspan=3| ''2020 en 2021 net organisearre'' |- | [[2019]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2018]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2017]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2016]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2015]] || [[Dirk Jan Reijenga]] || Oeral Thús |- | [[2014]] || [[Douwe A. Visser]] || Doarp Grou |- | [[2013]] || [[Douwe J. Visser]] || Sneker Pan |- | [[2012]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2011]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2010]] || [[Pieter Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[2009]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2008]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2007]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2006]] || Pieter Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[2005]] || Douwe A. Visser || Doarp Grou |- | [[2004]] || [[Eldert Sietes Meeter]] || Bolsward |- | [[2003]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2002]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[2001]] || [[Berend Joops Mink]] || Doarp Grou |- | [[2000]] || Berend Joops Mink || Doarp Grou |- | [[1999]] || [[Ulbe Rienks Zwaga]] || Rienk Ulbes |- | [[1998]] || Ulbe Rienks Zwaga || Rienk Ulbes |- | [[1997]] || [[Tjitte Sietses Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1996]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1995]] || Douwe J. Visser || Sneker Pan |- | [[1994]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1993]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1992]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1991]] || [[Teake van der Meulen|Teake Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1990]] || Tjitte Sietses Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1989]] || Teake Klaas van der Meulen || Klaas van der Meulen |- | [[1988]] || [[Jelle Reijenga]] || Lemster Skûtsje |- | [[1987]] || [[Siete Meeter]] || Bolsward |- | [[1986]] || Jelle Reijenga || Lemster Skûtsje |- | [[1985]] || [[Keimpe van der Meulen (skûtsjeskipper)|Keimpe Klaas van der Meulen]] || Klaas van der Meulen |- | [[1984]] || [[Jan van Akker]] || Sneker Pan |- | [[1983]] || [[Jeen Ulbes Zwaga]] || Emanuel |- | [[1982]] || Jeen Ulbes Zwaga || Emanuel |- | [[1981]] || [[Tjitte Lammerts Brouwer]] || Gerben van Manen |- | [[1980]] || [[Lammert Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (Swan)]] |- | [[1979]] || [[Rienk Ulbes Zwaga]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Súdwesthoek (1)]] |- | [[1978]] || Siete Meeter || Bolsward |- | [[1977]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1976]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1975]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1974]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1973]] || Jan van Akker || Sneker Pan |- | [[1972]] || [[Ulbe Zwaga]] || Doarp Grou |- | [[1971]] || [[Lodewijk Meeter]] || It Doarp Huzum |- | [[1970]] || Lodewijk Meeter || It Doarp Huzum |- | [[1969]] || Rienk Ulbes Zwaga || Twee Gebroeders (Swan) |- | [[1968]] || Tjitte Lammerts Brouwer || Gerben van Manen |- | [[1967]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1966]] || [[Rintje Ritsma (skûtsjesiler)|Rintje Ritsma]] || Lemster Skûtsje |- | [[1965]] || [[Siep van Terwisga]] || Gerben van Manen |- | [[1964]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1963]] || Siep van Terwisga || Gerben van Manen |- | [[1962]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1961]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1960]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1959]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1958]] || Ulbe Zwaga || Doarp Grou |- | [[1957]] || [[Berend Mink]] || [[De Nijverheid (1)|De Nijverheid]] |- | [[1956]] || Berend Mink || De Nijverheid |- | [[1955]] || [[Jan van Akker]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsje)|Twee Gebroeders (Van Akker)]]. |- | [[1954]] || [[Klaas van der Meulen (skûtsjeskipper)|Klaas van der Meulen]] || [[Twee Gebroeders (SWH)|Twee Gebroeders (Salverda)]] |- | [[1953]] || [[Tjitte Brouwer]] || [[Swan van Donia|Jonge Jan]] |- | [[1952]] || [[Jan Sytema]] || Jonge jan |- | [[1951]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1950]] || Ulbe Zwaga || [[Twee Gebroeders (Swan)|Twee Gebroeders (Zwaga)]] |- | [[1949]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1948]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1947]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |- | [[1946]] || Ulbe Zwaga || Twee Gebroeders (Zwaga) |- | [[1945]] || Klaas van der Meulen || Twee Gebroeders (Salverda) |} == Sjoch ek == * [[IFKS]] {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.skutsjesilen.nl Webstee fan de SKS] * [http://www.skutsjehistorie.nl/contact.php Skûtsjehistoarje] }} [[Kategory:Skûtsjesilen]] [[Kategory:Frysk sportbûn]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1945]] ikq5mhmlumr7vw1alhujdxot61tzhks 0 4912 1085156 840490 2022-07-30T15:03:17Z Drewes 2754 + foto wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Ibrahim ferrer.jpg|thumb|225px|Ibrahim Ferrer by in konsert yn [[Grins (stêd)|Grins]], [[2004]]]] '''Ibrahim Ferrer''' ([[20 febrewaris]] [[1927]] &ndash; [[6 augustus]] [[2005]]) wie in populêre [[Kuba|Kubaanske]] sjonger. Ferrer waard yn 1927 berne yn in nachtclub yn it doarpke [[San Luis, Cuba|San Luis]] by [[Santiago de Cuba]]. Hy begûn syn karriêre op syn 14e. Yn de jierren 50 song hy yn it [[Pacho Alonso]]'s orkest yn [[Havana]]. Hy bleaun mear as 20 jier oan dy groep ferbûn. Undertusken wie Ferrer gastsjonger by Kubaanske legindes as [[Orquesta de Chepin]] en [[Beny Moré]]. Yn it begjin fan de 90-er jierren luts Ferrer him werom út de muzyk. Hy hie in lyts steatspinsioen dat hy oanfolde troch op strjitte as skuonpoetser te wurkjen. Yn [[1997]] kaam hy wer foar it ljocht as sjonger. Hy makke doe mei de [[Afro-Cuban All Stars]] syn opnamedebút mei it album "''A Toda Cuba Le Gusta''". Yn datselde jier waard Ferrer bekend troch it album [[Bueno Vista Social Club]] fan [[Ry Cooder]], dêr't hy mei oare artysten op jierren lykas [[Compay Segundo]], [[Rubén González]], Pío Leyva, Manuel "Puntillita" Licea en [[Eliades Ochoa]] dy't [[Sonmuzyk]] spile. Op dat album is ek [[Omara Portuondo]] yn in duet mei Ferrer te hearren. Yn [[2004]] wiene al sawat 9 miljoen eksimplaren fan it album ferkocht. Yn [[1999]] makke Ferrer syn solo-debút mei it album "''Buena Vista Social Club Presents Ibrahim Ferrer''". Ek op dat album is hy tegearre mei Omara Portuondo te hearren. It levere him yn [[2000]] op syn 73ste in [[Latin Grammy Awards|Latin Grammy]] op foar de bêste "nije" artyst. == Diskografy == [[Ofbyld:Ibrahim Ferrer.jpg|thumb|It grêf fan Ferrer op Kuba]] *''Buena Vista Social Club Presents...'' (1999) *''Mi Oriente'' (1999) - kompilaasje *''Tierra Caliente: Roots of Buena Vista'' (2000) mei [[Los Bocucos]] *''Mis Tiempos Con Chepin'' (2002) *''Chepin Y Su Orquesta Oriental'' (2002) *''La Coleccion Cubana'' (2002) *''Buenos Hermanos'' (2003) *''Que Bueno Esta'' (2004) *''Ay Candela'' (2005) - kompilaasje Ibrahim Ferrer is ek te hearren op: *Afro-Cuban All Stars - ''A Toda Cuba le Gusta'' (1997) *[[Buena Vista Social Club]] - ''Buena Vista Social Club'' (1997) *Afro-Cuban All Stars - ''Distinto Diferente'' (1999) *Omara Portuondo - ''Omara Portuondo'' (2000) *Rubén González - ''Chanchullo'' (2000) *[[Orlando Cachaito Lopez]] - ''Cachaito'' (2001) *[[Gorillaz]] - ''Gorillaz'' (2002) *[[Sierra Maestra]] - ''Rumbero Soy'' (2002) == Keppeling om utens == * [http://www.montreuxjazz.com/programme/getfile.aspx?id=627 Montreux Jazz Festival mei in wiidweidige biografy]. *[http://www.northseajazz.nl/artists.asp?actID=665&prog=true Syn optreden op it North Sea Jazz Festival yn 2005]. *[http://www.nurisite.com/midisonly/antonio/elcuarto.mid Midibestân fan it nûmer El Cuarto De Tula fan de Buena Vista Social Club] {{DEFAULTSORT:Ferrer, Ibrahim}} [[Kategory:Kubaansk sjonger]] [[Kategory:Kubaansk muzikant]] [[Kategory:Grammy-winner]] [[Kategory:Kubaansk persoan fan Afro-Kubaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1927]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 2005]] tmatqu3uf2za24nef22i1xc8kvn0we6 0 7718 1085175 1085091 2022-07-30T21:55:21Z Kneppelfreed 2013 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om kikernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Kromme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op dat hjoed-de-dei it Domplein is bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder t Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] meitsje fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brwer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it Fryske keninkryk troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren burren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]]. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]] yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] en sloopt yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene der de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenenrs fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje en ûntjouwing fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1696]] waard de [[Universiteit fan Utert]] oprjochte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd oan de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justje westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannenyn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum ''TivoliVrednburg'' iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Kromme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan bestean as foarhinne. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertskke wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosio-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn grutste sin fan de agglomeraasje ,kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsoansjoch fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dat al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartoer ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannij wer ûnder wetter setten doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[gongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan d ebustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dy't om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkelje === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks dy't ta fertutearzjen late en dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. ==Eveneminten== Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] tdlmpqqyo0aatzk7hld5gxzlvnra6ps 1085195 1085175 2022-07-31T04:16:31Z Kneppelfreed 2013 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om kikernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Kromme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op dat hjoed-de-dei it Domplein is bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder t Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] meitsje fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brwer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it Fryske keninkryk troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren burren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]]. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]] yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] en sloopt yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene der de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenenrs fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje en ûntjouwing fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1696]] waard de [[Universiteit fan Utert]] oprjochte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd oan de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justje westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannenyn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum ''TivoliVrednburg'' iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Kromme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan bestean as foarhinne. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertskke wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosio-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn grutste sin fan de agglomeraasje ,kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsoansjoch fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dat al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartoer ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannij wer ûnder wetter setten doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[gongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan d ebustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dy't om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkelje === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks dy't ta fertutearzjen late en dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert, stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka is oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan d e''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] ccz90o369fuu7lo02reqijk1ft6o3fx 1085196 1085195 2022-07-31T04:33:53Z Kneppelfreed 2013 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om kikernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Kromme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op dat hjoed-de-dei it Domplein is bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder t Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] meitsje fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brwer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it Fryske keninkryk troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren burren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]]. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]] yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] en sloopt yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene der de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenenrs fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje en ûntjouwing fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1696]] waard de [[Universiteit fan Utert]] oprjochte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd oan de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justje westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannenyn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum ''TivoliVrednburg'' iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Kromme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan bestean as foarhinne. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertskke wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosio-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn grutste sin fan de agglomeraasje ,kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsoansjoch fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dat al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartoer ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannij wer ûnder wetter setten doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[gongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan d ebustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dy't om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkelje === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks dy't ta fertutearzjen late en dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan d e''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteraadszetels |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] mik8l0gdhmuu8u2nt56y7f86hxutfgl 1085197 1085196 2022-07-31T05:10:56Z Kneppelfreed 2013 wikitext text/x-wiki {{Wurk}} {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om kikernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Kromme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op dat hjoed-de-dei it Domplein is bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder t Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] meitsje fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brwer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it Fryske keninkryk troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren burren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]]. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]] yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] en sloopt yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene der de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenenrs fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje en ûntjouwing fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1696]] waard de [[Universiteit fan Utert]] oprjochte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd oan de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justje westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannenyn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum ''TivoliVrednburg'' iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Kromme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan bestean as foarhinne. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertskke wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosio-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn grutste sin fan de agglomeraasje ,kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsoansjoch fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dat al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartoer ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannij wer ûnder wetter setten doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[gongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan d ebustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dy't om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks dy't ta fertutearzjen late en dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan d e''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. In July 2013, Utrecht hosted the European Youth Olympic Festival, in which more than 2,000 young athletes competed in nine different olympic sports. In July 2015, Utrecht hosted the Grand Départ and first stage of the Tour de France == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteraadszetels |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys-Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitektt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (born 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (born 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] rolwfmlz77g2inxuw28qrglgjj1tbnj 1085198 1085197 2022-07-31T05:53:34Z Kneppelfreed 2013 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't ûntwurpen is nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteraadszetels |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys-Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitektt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (born 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (born 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] 8i7ns0vcmwubw01uz2fcnsin0a7ji3h 1085199 1085198 2022-07-31T06:02:31Z Kneppelfreed 2013 /* Stedsbyld */ red wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't troch [[Gerrit Rietveld]] ûntwurpen waard nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteraadszetels |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys-Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitektt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (born 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (born 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] nvlzp2yxby6l9jbvuozdzrj4qm7c1gx 1085200 1085199 2022-07-31T06:06:13Z Kneppelfreed 2013 /* Polityk */ red wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't troch [[Gerrit Rietveld]] ûntwurpen waard nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteriedsitten |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys-Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitektt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (born 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (born 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] j57d1ut26od9t5c3mxq2fwo8e3ecqfi 1085201 1085200 2022-07-31T06:07:04Z Kneppelfreed 2013 /* Ferneamde ynwenners */ red wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't troch [[Gerrit Rietveld]] ûntwurpen waard nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteriedsitten |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys-Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitektt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (berne 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (berne 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] dp2lj31l9im7aunx62k1zmat9kbe61p 1085202 1085201 2022-07-31T06:08:35Z Kneppelfreed 2013 /* Ferneamde ynwenners */ red wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't troch [[Gerrit Rietveld]] ûntwurpen waard nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteriedsitten |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorologist ([[Wet fan Buys Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitekt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (berne 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (berne 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] 6wiomfftod7scqdrzos8x38fls89jj6 1085203 1085202 2022-07-31T06:10:52Z Kneppelfreed 2013 /* Ferneamde ynwenners */ noch wat wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks gemeente | namme = Utert <br> <small>''Utrecht''</small> | ôfbyld = [[Ofbyld:Buurkerk_en_Domtoren.jpg|300px|border]]<br>[[Ofbyld:Sol_Lumen.jpg|300px|border]] <br>[[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_14.jpg|149px|border]][[Ofbyld:Utrecht_Altstadt_07.jpg|149px|border]] ''Ofbylden fan it sintrum fan Utert mei de Domtsjerke en -toer'' | flagge = [[Ofbyld:Flag_of_Utrecht_city.svg|border|125px]] | wapen = [[Ofbyld:Utrecht_gemeente_wapen.svg|80px]] | lokaasje = [[Ofbyld:NL_-_locator_map_municipality_code_GM0344_(2016).png|300px]] | lân = {{Flagge NL}} [[Nederlân]] | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Utrecht_(province)-Flag.svg|border|20px]] [[Utert (provinsje)|Utert]] | bestjoerlike ienheid 2 = koördinaten | namme bestjoerlike ienheid 2= {{Koördinaten yn tekst|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | boargemaster = [[Sharon Dijksma]] ([[Partij fan de Arbeid|PfdA]]) | haadplak = Utert | grutste plak = Utert | ynwennertal = 361.924 <small>(31 jannewaris 2022)</small> | befolkingstichtens = 3.857 / [[km²]] | oerflak = 99,21 km² | wêrfan lân = 93,83 km² | wêrfan wetter = 5,38 km² | tal stêden = 1 | tal doarpen = 3 | ferkearsieren = [[Ofbyld:NL-A2.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A12.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A27.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NL-A28.svg|30px|border]], [[Ofbyld:NLD-N230.svg|30px|border]] | oprjochte = [[2 juny]] [[1122]] | perioade 1 = | namme perioade 1 = | perioade 2 = | namme perioade 2 = | perioade 3 = | namme perioade 3 = | perioade 4 = | namme perioade 4 = | perioade 5 = | namme perioade 5 = | opheft = | opgien yn = | no part fan = | netnûmer = 030 | postkoades = 3450-3455, 3546 (wyk Vleuten-De Meern), 3500-3585 | tiidsône = [[UTC]] +1 | simmertiid = UTC +2 | webside = [http://www.utrecht.nl/ www.utrecht.nl] }} [[Ofbyld:Domtoren vanaf de Stadhuisbrug.JPG|thumb|Sicht op de Domtoer fan de Stedhûsbrêge]] '''Utert'''<ref>{{Frysk Hânwurdboek|2212}}</ref> ([[Nederlânsk]] en offisjeel: ''Utrecht'', yn it pleatslike dialekt: ''Utreg'' of ''Utereg'') is in [[Gemeente (bestjoer)|gemeente]], de haadstêd fan de [[provinsje]] [[Utert (provinsje)|Utert]] en de fjirde stêd fan [[Nederlân]] (361.924 ynwenners op 31 jannewaris 2022, boarne: CBS). Utert is ien fan de stêden fan de [[Rânestêd]]. It is de fluchst waaksende stêd fan Nederlân. De stêd leit sintraal yn Nederlân op in knooppunt fan dyk, spoar en wetter, dêrtroch fine der in soad beurzen en konferinsjes plak. It [[Stasjon Utert-Sintraal]] is it drokste treinstasjon fan Nederlân.<br> Yn de stêd húsmanje ûnder oaren de grutste [[Universiteit fan Utert|universiteit]] fan Nederlân, it haadkantoar fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en de [[Jierbeurs]]. Utert is ek it sit fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân en it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. Ek is de stêd it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]]. It is ien fan de âldste stêden fan Nederlân mei in wichtich histoarysk sintrum, mar ek mei nijmoadrige bouwurken sa as ''Hoog-Catharijne'' dêr't mieningen hiel wat negativer oer binne. Troch de [[Domtoer]], symboal fan de stêd en mei 112,32 meter de heechste tsjerketoer fan Nederlân, wurdt de stêd ek wol de '''Domstêd''' neamd. De gemeente Utert bestiet njonken de stêd Utert ek út de kearnen [[Haarzuilens]], [[De Meern]] en [[Vleuten]]. == Namme == De namme fan Utert hat syn komôf fan it [[Latyn]]ske ''[[Traiectum (Utert)|Traiectum]]'', itjinge soksawat betsjutte as "oerstekplak", dus in oerstekplak oer de [[Ryn]] hinne. Trajectum waard yn it [[Aldnederlânsk]] ''Trecht''. Om it fan de "oare Trecht", [[Maastricht]] oan de rivier de [[Maas]], te ûnderskieden, waard it ''Uu Trecht'', dêr't ''Uu'' in ferwizing nei de ûnderrin oan de Ryn wie. Dat waard yn de [[midsiuwen]] op syn bart wer ferlatynske ta ''Ultraiectum''. Ek waard de stêd wol oantsjut as ''Traiecti Batavorum'' (Bataafske Trecht).<ref>[https://web.archive.org/web/20081229085936/http://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01%2001/sijs002chro01%2001%200010.htm {{Aut|Nicoline van der Sijs}} (2001), ''Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen'', side 100, Uitjouwerij L.J. Veen, Amsterdam/Antwerpen, ISBN 90-204-2045-3]</ref> Yn it pleatslike dialekt fan Utert wurdt de stêd ''Utreg'' neamd, en komt yn de multykulturele strjittetaal fan de Rânestêd wol foar as ''Utka''. By [[karnaval]] hjit de stêd tydlik ''Leemput''. == Skiednis == === Iere skiednis === Der is bewiis fûn dat der al bewenning wie yn de [[stientiid]] (2200 f.Kr.) en de [[brûnstiid]] (1800-800 f.Kr.). De werklike skiednis fan Utert set útein mei de bou fan in legerkamp (''castellum'') oan de [[Ryn]] troch de [[Romeinen]] om likernôch [[50]] n.Kr. hinne. Keizer [[Klaudius]] besleat dat it [[Romeinske Ryk]] net fierder nei it noarden ta útwreidzje sil. Hy liet dêrom in stikmannich fersterkings by de [[Ryn]], de noardlike grins fan it Ryk, del, en sadwaande waard de ferdigeningsliny ''[[Limes Germanicus]]'' boud. De [[haadstream]] fan de Ryn gie doetiids oer de [[Krûme Ryn]] en de [[Alde Ryn]], en dy wiene dus part fan de grins. De fersterkings koene sa'n 500 romeinske soldaten hûsmanje. Njonken de fersterkings ûntstiene plakken dêr't ambachtslju, tsjinsten, hannelers en de froulju fan de soldaten harren nei wenjen setten. Op, dat hjoed-de-dei it Domplein is, bouden de Romeinen it fort ''Traiectum'', op it plak dêr't de Ryn oerstutsen wurde koe. Om it jier [[200]] n.Kr. hinne waarden de houten muorren dy't om de fersterking hinne stiene ferfongen troch muorren boud mei [[dowestien]]. Oerbliuwsels dêrfan binne ûnder it Domplein fûn. Fan de mid [[tredde iuw]] ôf foelen Germaanske stammen gauris it Romeinske gebiet yn. Fan [[275]] ôf koene de Romeinen de noardlike grins net langer mear ferdigenje en Traiectum waard efterlitten. Fan it tiidrek fan [[270]] oant [[650]] is der mar in bytsje bekend en der waard pas fanijs oer Utert sprutsen yn de [[sande iuw]], lang nei't de Romeinen fuortgien wiene. === Midsiuwen === Letter hawwe de [[Franken]], ûnder kening [[Dagobert I]], op it stee binnen de muorren fan it âlde romeinske fort in tsjerke boud dy't troch de [[Friezen]] healwei yn de [[7e iuw]] oermastere waard. De Fryske keningen [[Aldgillis|Aldgilles]] en [[Redbad]] makken fan Utert harren residinsje, nei't se harren machtsgebiet yn ''Frisia Citerior'' útrweide hawwe.<ref>{{Aut|John Hines}}, {{Aut|Nelleke IJssennagger-van der Pluijm}} ''Frisians of the Early Middle Ages'' Boydell & Brewer Ltd Woodbridge, Feriene Keninkryk</ref> Nei de oermastering fan it [[Fryske Ryk|Fryske keninkryk]] troch [[Karel Martel]] yn [[723]] waard de stêd fannijs troch de Franken oermastere. It stee kaam doe yn besit fan de Angelsaksyske biskop [[Willibrord]] en waard in wichtich tsjerklik sintrum mei grutte wrâldske macht. Willibrord waard troch paus [[Sergius I (paus)|Sergius I]] oansteld en kristenje de Friezen. It oanstellen fan Willibrord wurdt wol sjoen as it begjin fan de [[Prinsbisdom Utert]] en Utert waard ien fan de wichtichste kristlike sintrums yn Noardwest-Jeropa. Nei it neigean fan it justjes by de stream op lizzende hannelsplak [[Doarestêd]] om [[850]] hinne, naam Utert it hannelsbelang foar in grut part oer. ==== Prinsbisdom ==== {{Apart|Prinsbisdom Utert}} Nei't de Frankyske hearskers it [[Feodalisme|feodale systeem]] ynfierd hiene, krigen de Utertske biskoppen njonken de geastlike macht ek wrâldske macht. Hja krigen njonken it gebiet om Utert hinne ek grutte parten, yn dat hjoed-de-dei it easten fan Nederlân is, yn erflien. Hja krigen gauris feodale konflikten mei harren buorren, de [[List fan greven fan Hollân en Seelân|greven fan Hollân]] en de [[Hartochdom Gelre|hartoggen fan Gelre]]. De [[Feluwe]] waard troch Gelre oermastere en sadwaande waard it Prinsbisdom dêrtroch yn twaen snien. It gebiet om Utert hinne waard it [[Nederstift]], de hjoeddeistige provinsje Utert, en de [[Oerstift]], it gebiet fan [[Oerisel]] en [[Drinte]] mei [[Stellingwerf]] wie it oare gebiet. ==== Untjouwing fan de stêd ==== [[Ofbyld:Stadsrechten Utrecht oorkonde 1122 bron Utrechts Archief.jpg|thumb|''Oarkonde fan 2 juny 1122 fan de befêstiging troch keizer Hindrik V fan de stedsrjochten dy't troch biskop Godebald oan Utert jûn wiene'']] Troch syn geunstige lizzing oan de Ryn waard Utert in wichtige hannelstêd. De waaksende stêd krige yn [[1122]] fan keizer [[Hindrik V fan it Hillige Roomske Ryk|Hindrik V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]] [[stedsrjochten]]. De [[Krûme Ryn]] rekke lykwols troch de iuwen hinne hieltyd mear ferlanne. De [[haadstream]] fan de Ryn rûn yn dy tiid al oer de [[Lek (rivier)|Lek]] as de [[Waal]]. Om Utert berikber te hâlden waard it wetter om de stêd hinne kanalisearre en der waarden grêften om en yn de stêd groeven, dy't hannel oer wetter mooglik makken. By de grêften del waarden pakhûzen mei kelders, dy't op wetterhichte boud waarden dêr't it ferhannele guod yn laden en lost wurde koe, boud. De biskoppen fan Utert, dy't in soad lânguod bûten de stêd yn besit hiene, koene net altyd goed mei de boargers fan Utert oerwei. Biskop Godebald damme de Krûme Ryn yn 1122 by [[Wyk by Duerstêd]] ôf om syn lânguod foar oerstreamings te beskermjen. Yn [[1127]] waard troch de Utertske gilden úteinset mei it graven fan de [[Vaartse Rijn]] dy't Utert ferbûn mei de [[Hollânske Isel]] by [[Iselstein]]. Yn [[1285]] damme de Hollânske greve [[Floaris V fan Hollân|Floaris V]] de Hollânske Isel ôf en doe waard de Vaartse Rijn ferlingd alhiel nei de Lek ta by [[Vreeswijk]] dêr't yn [[1373]] slûzen yn boud waarden. ==== Religieuze gebouwen ==== Yn de snuorje fan it Prinsbisdom waarden ferskate tsjerken en kleasters yn en om Utert hinne boud. De meast ferneamde is de Sint-Martenskatedraal, of de [[Dom fan Utert]], yn it âlde romeinske fort. Mei de bou fan it [[Gotyk|goatyske]] bouwurk waard yn [[1254]] úteinset, nei't in eardere [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] bouwurk troch in brân swier skansearre rekke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en de [[transept]] wiene ree yn [[1320]] en dêrnei waard úteinset mei de bou fan de ûntsachlike Domtoer. Yn [[1420]] wie it [[Skip (tsjerke)|skip]], it lêste part fan de tsjerke, ree. Njonken de katedraal wiene der noch fjouwer [[kapitteltsjerke]]n yn Utert: [[Sint-Salvatortsjerke (Utert)|Sint-Salvatortsjerke]] oan it Domplein dy't fan de achtste iuw datearret en yn de sechtjinde iuw sloopt waard; de [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]] fan [[1040]], de [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]], fan [[1039]] en de [[Marijetsjerke (Utert)|Marijetsjerke]] fan [[1090]] dy't sloopt waard yn de iere njoggentjinde iuw, dochs dêr't it kleaster noch fan oer is. Njonken de tsjerken wiene dêr de [[Paulusabdij (Utert)|Paulusabdij]] en de fyftjinde iuwske [[Begynhof (Utert)|begynhof fan Sint-Nikolaas]] en in fjirtjinde iuwske [[kapittelseal]] fan de [[Dútske Oarder]]. Njonken dy gebouwen dy't allegear ta it bisdom hearde, wiene der noch fjouwer [[karspeltsjerke]]n yn de stêd: de [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] fan de alfde iuw, dêr't it hjoeddeistige goatyske gebouw fan de fjirtjinde iuw ôf stammet; de Buertsjerke fan de alfde iuw; de [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] fan de tolfde iuw en de trettjinde iuwske Geartetsjerke, wijd oan [[Gertrudis fan Nijvel]]. === Iermoderne tiid === [[Ofbyld:Traiectum - Wttecht - Utrecht (Atlas van Loon).jpg|thumb|''Kaart fan Utert troch [[Willem Blaeu]] yn 1652'']] Yn [[1528]] ferlear de biskop syn wrâldske macht oer it Oer- en Nedersift oan de [[Hûs Habsburch|Habsburchske]] keizer [[Karel V]] fan it [[Hillige Roomske Ryk]]. Hy feriene de [[Santjin Provinsjes]] yn in [[personele uny]]. It Oerstift waard de [[Hearlikheid Oerisel]] en it Nederstift waard it [[Hearlikheid Utert]]. Dêrmei kaam dus in oan oan it Prinsbisdom Utert. De biskop hold syn geastlike macht wol, alhoewol't Karel V it rjocht bemachtige en beneam de biskoppen himsels. Yn [[1559]] waard it bisdom Utert ta in [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|aartsbidom]] ferheft en Utert waard it sit fan de tsjerklike provinsje fan de Noardlike Nederlannen. De ynwenners fan Utert wiene net al te bliid mei de nije sitewaasje. Hoewol't se gauris spul hiene mei de biskoppen koene se harren ek net fine yn it gesach fan Karel V. Om de kontrôle oer de stêd te hâlden liet Karel V it kastiel [[Vredenburg (kastiel)|Vredenburg]] bouwe en liet dêre in grut garnizoen yn húsmanje. Krapoan fyftich jier letter waard it kastiel ôfbrutsen yn oanrin fan de [[Nederlânske Opstân]]. Yn [[1579]] waard yn Utert de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]] troch de sân noardlike provinsjes tekene, dêr't se besleaten meiïnoar op te arbeidzjen tsjin de Spaansk-Habsburchske oerhearsking. Dat waard sjoen as de berte fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]. Yn [[1580]] waard it katolisisme yn de protestantske Republyk ferbean. Ek it Aartsbisdom Utert waard ôfskaft. De steedhâlders winne net al te wiis mei de selsstannige ynstelling fan de Utertske boargerij en brochten de stêd dêrnei mear ûnder streekrjochte kontrôle fan de Republyk, dêr't de macht fan hieltyd mear nei it dominante goa [[Greefskip Hollân|Hollân]] ta wiksele. Dat late ta in lange tiid fan ekonomyske stagnaasje fan de stêd. Yn de [[Gouden Iuw]] woeks Amsterdam Utert foarby as grutste stêd fan Nederlân. Utert bleau lykwols in bysûndere stêd yn de Republyk mei likernôch 40% fan de befolking dy't noch út katoliken bestie. Ek aadlike famyljes om utens en oare eliten hiene hûzen yn de stêd yn besit. Yn [[1636]] waard de [[Universiteit fan Utert]] stifte. Yn it [[Rampjier (1672)]] foel de fersterke stêd ta de Frânsen. De Frânske ynfal waard tsjinholden justjes westlik fan Utert by de [[Hollânske Wetterliny]]. Op [[1 augustus]] [[1674]] waard Utert troffen troch in swiere stoarm, mooglik in [[tornado]]. Dêrmei rekke it noch net foltôge middenskip fan de Dom fan Utert slim skeind en rekken de toer en de tsjerke faninoar skaat. Yn [[1713]] waard de [[Frede fan Utert (1713)|Frede fan Utert]], oangeande de [[Spaanske Súksesjekriich]], tekene. Sûnt [[1723]] waard Utert it sit fan de [[Aldkatolike Tsjerke]] fan de wrâld. Utert waard foar in koart skoftke de haadstêd fan it [[Keninkryk Hollân]]. === Moderne tiid === [[Ofbyld:Een uitzinnige menigte verwelkomt de Canadese bevrijders in Utrecht - An ecstatic crowd in Utrecht welcomes the Canadian liberators (4502667274).jpg|thumb|''Ynwenners fiere op 7 maaie 1945 de befrijing fan Utert troch Kanadezen'' ]] Yn de iere [[njoggentjinde iuw]] wie de rôl fan Utert as fêstingstêd útspile. De fersterkings fan de [[Nije Hollânske Wetterliny]] waarden eastlik fan de stêd ferpleatst. De muorren en de wâlen om de stêd hinne waarden ôfbrutsen. Yn [[1843]] waard it spoar tusken Amsterdam en Utert iepene. Utert waard dêrnei stadichoan it mulpunt fan de Nederlânske spoarwegen. Doe't de Yndustrialisaasje yn Nederlân lang om let goed op gong kaam, woeks Utert al hiel fluch in ein bûten de âlde stedswâlen. Yn [[1853]] waard it Aartsbisdom Utert troch goedkarren fan de Nederlânske oerheid fannijs troch it Fatikaan oprjochte. Utert waard fannijs it sintrum fan de Roomsk-Katolike Tsjerke yn Nederlân. Fan de 1880-er jierren ôf waarden de wiken Oudwijk, Wittevrouwen en Vogelenbuurt yn it easten, wylst Lombok yn it westen fan de stêd ûntwikkele. Nije middenklassewiken, lykas Tuindorp en Oog in Al waarden yn de 1920-er en 1930-er jierren boud. Yn dy snuorje waarden ferskate hûzen en kantoarpannen yn [[Jugendstil]]-styl boud. Yn maaie [[1940]] waard der eastlik fan Utert slim fochten by de Dútske ynfal yn Nederlân yn de [[Twadde Wrâldkriich]]. Op [[7 maaie]] [[1945]] lutsen Britske en Kanadeeske troepen de stêd yn nei de Dútske kapitulaasje op [[5 maaie]]. Nei de Twadde Wrâldkriich woeks de stêd fannijs fluch mei de bou fan de wiken Overvecht, Kanaleneiland, Hoograven en Lunetten. Om [[2000]] hinne waard westlik fan de stêd oan oare kant de [[Rykswei 2]] de wyk [[Leidsche Rijn]] boud. It gebiet om it [[Stasjon Utert-Sintraal]] hinne, en it stasjon sels, waarden, nei modernistyske ideeën yn de [[1960-er jierren]], yngeand feroare en boud yn [[Brutalisme|brutalistyske styl]]. By dy ferbouwing waarden it winkelsintrum ''Hoog Catharijne'' en muzyksintrum ''Vredenburg'' boud en waard in part fan de stedsbûtengrêft omboud ta in ferdjippe stedsautowei de ''Catharijnebaan''. Der ûntstie ferset en rebûlje tsjin de fernijing fan it sintrum foar't de lêste gebouwen foltôge waarden. Yn de iere [[21e iuw]] waard it gebiet fannijs yngeand feroare. It nije muzyksintrum [[TivoliVredenburg]] waard iepene yn [[2014]], dêr't de oarspronklike ''Vredenburg'' en poppoadium ''Tivoli'' yn ien gebou ûnderbocht wurde. De ''Catharijnebaan'' waard fannijs ûnder wetter set. == Geografy == [[Ofbyld:Gem-Utrecht-OpenTopo.jpg|thumb|''Topografyske gemeentekaart fan Utert (2016)'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en yn 'e provinsje Utert. Ut it easten wei streamt de [[Krûme Ryn]] de stedsgrêften yn. Ut dy stedsgrêften streamt it wetter fierder nei it westen ta troch de [[Utertske Fecht]] en de [[Leienske Ryn]]. It grutste wetter dat hjoed-de-dei troch de stêd rint is it [[Amsterdam-Rynkanaal]] fan súdeast nei noardwest. In âlder kanaal is de [[Vaartse Rijn]], dy't de stêd mei de rivier de [[Lek (rivier)|Lek]] by [[Vreeswijk]] yn it suden ferbynt. Westlik fan de stêd, oan oare kant it [[Amsterdam-Rynkanaal]] en de [[Rykswei 2|A2]] leit de foarstêdlike útwreidingswyk [[Leidsche Rijn]]. Dy wyk is de grutste [[Vinex]]-lokaasje en nijbouprojekt fan Nederlân. === Bestjoerlike yndieling === De eardere gemeente [[Vleuten-De Meern]] is sûnt 1 jannewaris 2001 part fan de gemeente Utert. Ek waard doe in part fan de gemeente [[Nieuwegein]], it [[polder]]gebiet [[Rijnenburg]], oan de gemeente Utert taheakke. Nei de anneksaasje besleat de nij keazen gemeenterie de besteande yndieling fan de wenkearnen net te feroarjen. Sa bleaune [[De Meern]], [[Vleuten]], [[Haarzuilens]] en de kearn Utert gewoan as ûnderskate kearnen bestean. De grins tusken Utert en Vleuten en Utert en de Meern waard justjes ferlein oangeande de winske wykyndieling fan guon nijboubuerten. === Wiken === [[Ofbyld:Utrechtsewijken-nummering.png|thumb|''De Utertske wiken mei harren nûmering'']] De gemeente Utert bestiet út tsien ûnderskate wiken. Foar de anneksaasje fan Vleuten-De Meern hie de stêd acht wiken. De wiken fan de gemeente Utert binne te ferlykjen mei stedsdielen yn oare stêden. De Utertske wiken binne ûnderferparte yn ûnderwiken en dy wer yn buerten. Eltse wyk hat in wykburo of in wyktsjinstsintrum. Eltse wyk hat in riedskommisje foar de wyk, gearstald út gemeenteriedsleden as harren plakferfangers en eltse wyk hat ek in eigen wethâlder. Dêrnjonken bestiet der sûnt 2002 in wykrie dy't in advisearjende rôl hat en dy't bestiet út bewenners fan de oanbelangjende wyk. De Utertske wiken binne: *01: [[Binnenstêd (Utert)|Binnenstêd]] *02: [[East (Utert)|East]] *03: [[Leidsche Rijn]] *04: [[West (Utert)|West]] *05: [[Overvecht]] *06: [[Súd (Utert)|Súd]] *07: [[Noardeast (Utert)|Noardeast]] *08: [[Súdwest (Utert)|Súdwest]] *09: [[Noardwest (Utert)|Noardwest]] *10: [[Vleuten-De Meern]] === Kearnen === {| class="wikitable" |- !Kearn !! Ynwenners <br> <small>1 jannewaris 2021</small><ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021 Sintraal Buro foar de Statistyk 2021]</ref> |- | Utert|| 308.965 |- | [[Vleuten]] || 27.810 |- | [[De Meern]] || 21.815 |- | [[Haarzuilens]] || 555 |} === Klimaat === Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Utert yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).<ref>[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 14 jannewaris 2013.</ref> == Befolking == === Demografy === [[Ofbyld:AgeSexPyramid_2022_Utrecht.svg|thumb|200px|Befolkingspiramide fan Utert yn 2022]] De gemeente Utert hat in befolking fan likernôch 360.000 ynwenners (2022). Utert hat in reedlike jonge befolking, benammen yn de âldensgroep fan 20 oant 30 jier. Dat komt troch de oanwêzigens fan de [[Universiteit fan Utert]]. Der wenje likernôch 64.000 studinten yn de stêd. Likernôch 52% fan de befolking bestiet út froulju, wylst 48% fan de befolking út manlju bestiet. 52% fan de hûshâldings bestiet út ienpersoanshûshâldings. Sa'n 29% fan de befolking fan Utert binne boaske as wenje meiïnoar. Likernôch 3% fan de befolking is skaat.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> Fan 63% fan de Utertsken binne beide âlden fan Nederlânsk komôf. Likernôch 12% fan de befolking bestiet út minsken mei in bûtenlânsk komôf út [[Westerske lannen]], wylst 24% fan de befolking op syn minst ien âlden dy't net fan westersk komôf is. Dêrfan komt 9% út [[Marokko]], 4% út [[Turkije]], 3% út [[Suriname]] en de [[Nederlânske Antillen]] en goed 8% út oare lannen. De wiken [[Kanaleneiland]] (83%) en [[Overvecht]] (60%) hawwe in heech persintaazje minsken mei in migraasje-eftergrûn. Lykas yn oare grutte stêden hat Utert te krijen mei sosiaal-ekonomyske problemen. Sa'n 38% fan de befolking hat in minimumlean of is ôfhinklik fan de sosjale bystân (17% fan alle hûshâldings). Wiken lykas Kanaleneiland, Overvecht en Hoograven besteane benammen út heechbou en binne bekend as wiken mei in hegere earmoede en kriminaliteit.<ref>[http://arquivo.pt/wayback/20091015030852/http://www.utrecht.nl/smartsite.dws?id=278616 Gemeente Utert:''Utrechts onderzoek en cijfers''] Wayback Machine oproppen op 15 oktober 2010</ref> === Religy === Utert is sûnt de achtste iuw it religieuze sintrum fan it gebiet fan it hjoeddeistige Nederlân. Hjoed-de-dei it is it sit fan de aartsbiskop fan it [[Aartsbisdom Utert (roomsk-katolyk)|Aartsbisdom Utert]]. De tsjerkeprovinsje beslacht it gânse [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Utert is ek it sit fan de aartsbiskop fan de [[Aldkatolike Tskerke]] en de lokaasje fan de kantoaren fan de [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân]]. De befolking fan Utert bestiet út: 61% net tsjerklik, 28% [[Kristen|kristenen]], 9,9% [[moslims]] en 0,8% [[hindoes]].<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2014/40/kerkelijkheid-en-kerkbezoek-2010-2013 CBS: ''Kerkelijkheid en kerkbezoek'']</ref> === Befolkingsûntjouwing === Yn de neikommende tabel stiet de befolkingsûntjouwing fan Utert te lêzen. De befolkingsifers fan foar de njoggentjinde iuw binne rûsd, en de sifers wurde fierder werom yn 'e tiid minder krekt. De sifers fan de njoggentjinde iuw komme fan folkstellingen, de nijere ynformaasje komt út it befolkingsregister.<ref>De sifers foar 1623, útsein 1525 en 1600, komme út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1995, siden 53-85; de sifers fan 1525, 1600, 1650 oant 1890 en 1970 komme út ''Een paradijs vol weelde, geschiedenis van de stad Utrecht'', 2000, siden 249; de sifers fan 1900 oant 1960 komme út ''2000 jaar Utrecht'', Utrecht/Antwerpen, 1969, side 215; it befolkingstal fan 1980 komt út it ''Jaarboek Oud-Utrecht'', 1981; de sifers nei 1980 komme fan it [http://statline.cbs.nl/ CBS]</ref> {| | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1200]] || align="right" | 3000 |----- | [[1300]] || align="right" | 5500 |----- | [[1400]] || align="right" | 13 000 |----- | [[1481]] || align="right" | 20 000 |----- | [[1525]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1577]] || align="right" | 27 500 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1600]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1623]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1650]] || align="right" | 31 000 |----- | [[1670]] || align="right" | 33 500 |----- | [[1700]] || align="right" | 30 000 |----- | [[1730]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1748]] || align="right" | 25 000 |----- | [[1775]] || align="right" | 29 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Jier ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | [[1800]] || align="right" | 33 000 |----- | [[1809]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1815]] || align="right" | 33 663<ref name="Atlas">''Werkgroep kadastrale atlas provincie Utrecht (2000) Kadastrale Atlas provincie Utrecht 6. Utrecht in 1832. Grondgebruik en eigendom''. Laren: Printerij Van Wijland B.V.</ref> |----- | [[1822]] || align="right" | 35 000 |----- | [[1832]] || align="right" | 43 000 |----- | [[1850]] || align="right" | 47 000 |----- | [[1860]] || align="right" | 52 000 |----- | [[1870]] || align="right" | 57 000 |----- | [[1880]] || align="right" | 68 000 |----- | [[1890]] || align="right" | 81 000 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jan 1900 || align="right" | 102 086 |----- | 1 jan 1910 || align="right" | 119 006 |----- | 1 jan 1920 || align="right" | 138 334 |----- | 1 jan 1930 || align="right" | 153 208 |----- | 1 jan 1940 || align="right" | 165 029 |----- | 1 jan. 1950 || align="right" | 193 190 |----- | 1 jan 1960 || align="right" | 254 186 |----- | 1970 || align="right" | 279 000 |----- | 1 jan 1980 || align="right" | 236 208 |----- | 1 jan 1990 || align="right" | 230 676 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2000 || align="right" | 233 667 |----- | 1 jan 2001 || align="right" | 256 420 |----- | 1 jan 2002 || align="right" | 260 625 |----- | 1 jan 2003 || align="right" | 265 151 |----- | 1 jan 2004 || align="right" | 270 244 |----- | 1 jan 2005 || align="right" | 275 258 |----- | 1 jan 2006 || align="right" | 280 949 |----- | 1 jan 2007 || align="right" | 288 401 |----- | 1 jan 2008 || align="right" | 294 737 |----- | 1 jan 2009 || align="right" | 299 891 |----- |} | valign="top" | {| class="wikitable" ! style="background:#efefef;" | Datum ! style="background:#efefef;" | Ynwenners |----- | 1 jannewaris 2010 || align="right" | 307.124 |----- | 1 jan 2011 || align="right" | 311.405 |----- | 1 jan 2012 || align="right" | 316.277 |----- | 1 jan 2013 || align="right" | 321.989 |----- | 1 jan 2014 || align="right" | 328.577 |----- | 1 jan 2015 || align="right" | 334.139 |----- | 1 jan 2016 || align="right" | 338.949 |----- | 1 jan 2017 || align="right" | 343.134 |----- | 1 jan 2018 || align="right" | 348.065 |----- | 1 jan 2019 || align="right" | 352.795 |----- |} |} === Agglomeraasje === De [[Agglomeraasje Utert]] foarmet mei [[Amersfoart]] it eastlike part fan de Noardwjuk fan de [[Rânestêd]]. Der bestiet net folle dúdlikens oer de krekte oantsjutting fan wat by de Agglomeraasje Utert heart. De lytsere agglomeraasje bestiet út oan ienwei troch bebouwing, dus plakken dy't tsjin de stêd Utert fêst woeksen binne. Dat binne [[Nieuwegein]], [[Iselstein]] en [[Maarssen]]. Meiïnoar telle dy likernôch 420.000 ynwenners. <br> De agglomeraasje as stedsgewest yn rommere sin bestiet njonken dy plakken ek út de gemeenten [[De Bilt (gemeente)|De Bilt]] (allinnich de plakken [[De Bilt (doarp)|De Bilt]], [[Bilthoven]] en [[Groenekan]]), [[Seist]], [[Bunnik (gemeente)|Bunnik]], [[Houten]], it plak [[Driebergen-Rijsenburg]] yn de gemeente [[Utertske Heuvelrêch (gemeente)|Utertske Heuvelrêch]] en de stêd [[Fianen]] yn de gemeente [[Fiifhearelannen (gemeente)|Fiifhearelannen]]. Dy plakken foarmje de eardere [[plusregio]] [[Bestjoer Regio Utert]] (BRU). Meiïnoar telle dy goed 640.000 ynwenners. <br> Yn de grutste sin fan de agglomeraasje, kinne de fierder ôf lizzende plakke lykas [[Woerden]], [[Breukelen]], [[Doarn]] en [[Culemborg]] dêrby belutsen wurde, en dan telt de regio wol 730.000 ynwenners. == Stedsbyld == [[Ofbyld:Utrecht Canals Aerial View - July 2006.jpg|thumb|''De Aldegrêft fan de Domtoer ôf sjoen'']] It stedsbyld fan Utert wurdt dominearre troch de [[Domtoer]], mei 112 meter hichte de heechste tsjerketoer fan Nederlân. Der wurdt al foar in skoft oppenearre oft nij te bouwen [[wolkekliuwer]]s yn en om it sintrum hinne heger boud wurde meie as de Domtoer. Der is lykwols al heechbou yn de stêd dy't al part fan de ''skyline'' fan Utert is. It twadde heechste gebou yn de stêd is de [[Rabobank]]-toer, dy't yn 2010 ree kaam en 105 meter heech is. Mei de twa antennes dêr op is de totale hichte 120 meter. Twa oare gebouwen waarden om it [[Stadion Galgenwaard]] hinne boud. Dy binne de kantoartuorren ''Galghenwert'' en ''Apollo Residence'' en dy binne respektyflik 85,5 en 64,5 meter heech. It besjen wurdich is it âlde sintrum en de grêften dy't troch it sintrum rinne. De ''Oudegracht'' (Aldegrêft) is in bochtige grêft dy't de âlde rin fan de [[Alde Ryn]] folget. Om de grêft hinne steane pakhûzen mei kelders derûnder op wetterhichte. It âlde sintrum hat syn midsiuwske struktuer noch yntakt en de bûtengrêft om it sintrum hinne bestiet ek noch hieltyd. In part dêrfan waard yn de 1970-er jierren omboud ta in stedsautowei yn it ramt fan de fernijing om it stasjonsgebiet hinne. It waard yn 2020 fannijs wer ûnder wetter set doe't it stasjonsgebiet fannijs opkaltefatere waard. Om't Utert in fêstingstêd wie, waard der oant de njoggentjinde iuw net bûten de stedsgrêften boud. Doe't de Yndustrialisaasje op gong kaam, waarden der manmachtich nije wiken as in ring om it âlde sintrum hinne boud. Yn 'e ein 19e, de 20e en 21e iuw waard der omraak boud yn de stêd. Om't Utert it religieus sintrum yn de wide omfieming wie, waarden der ferskate tsjerken boud, dêr't in soad noch fan besteane. De wichtichste is de Dom en oare tsjerken binne de romaanske [[Pitertsjerke (Utert)|Pitertsjerke]] en [[Janstsjerke (Utert)|Janstsjerke]], de goatyske [[Jacobitsjerke (Utert)|Jacobitsjerke]] en [[Nikolaitsjerke (Utert)|Nikolaitsjerke]] en de Buertsjerke, dêr't hjoed-dedei in museum foar automatysk spyljende ynstruminten yn hûsmannet. Ek binne der in stikmannich kleasters yn de stêd sa as bygelyks it [[Dútske Hûs]], boud om 1350 hinne troch de [[Dútske Oarder]]. Nijsgjirrich is it [[Rietveld-Schröder-hûs]], fan 1924 dy't troch [[Gerrit Rietveld]] ûntwurpen waard nei foarbyld fan [[De Stijl]]-arsjitektuer. [[Ofbyld:Panorama Utrecht.jpg|800px|thumb|center|''Skyline fan Utert mei foaroan de Buertsjerke en dêr efter de Dom'']] == Ferfier == [[Ofbyld:Osm utrecht okt2007.PNG|thumb|''Wegenet om Utert hinne'']] Utert leit sintraal yn Nederlân en foarmet it knooppunt fan auto- en spoarwegen. === Gongwegen === Der rinne ferskate [[autogongwegen]] fan en nei Utert. De wichtichste binne: * [[Rykswei 2|A2]]: [[Amsterdam]] - ''Utert'' - [[Eindhoven]] - [[Maastricht]] * [[Rykswei 12|A12]]: [[De Haach]] - ''Utert'' - [[Arnhim]] - Dútske grins * [[Rykswei 27|A27]]: [[Breda]] - ''Utert'' - [[Almeare]] * [[Rykswei 28|A28]]: ''Utert'' - [[Swol]] - [[Grins (stêd)|Grins]] Stikken fan de A2, A12, A27 en de [[Provinsjale wei 230|N230]] foarmje de [[Ring Utert]], de [[ringwei]] om de stêd hinne. === Spoarwegen === [[Ofbyld:2015-08 utrecht cs 02.JPG|thumb|''Stasjon Utert-Sintraal nei de yngeande ferbouwing'']] [[Ofbyld:Utrecht tram map.png|thumb|''Utertske flugge tramtsjinsten'']] It [[Stasjon Utert-Sintraal]] hat streekrjocht intercity-ferbinings mei alle (mid)grutte stêden yn Nederlân, wêrûnder [[Stasjon Ljouwert|Ljouwert]]. It stasjon is it grutste en drokste fan hiel Nederlân. It stasjon ûnderhâldt dei- en nachttsjinsten mei [[Sintraal stasjon (Amsterdam)|Amsterdam]], Skiphol en [[Stasjon Rotterdam-Sintraal|Rotterdam]]. Ek de [[Intercity Express]] docht Utert Sintraal oan.<br> Yn Utert binne de haadkantoaren fan de [[Nederlânske Spoarwegen]] en [[ProRail]] fêstige. Stasjons yn Utert binne: * [[Stasjon Utert-Sintraal]] * [[Stasjon Utert-Lunetten]] * [[Stasjon Utert-Vaartsche Rijn]] * [[Stasjon Utert-Overvecht]] * [[Stasjon Utert-Terwijde]] * [[Stasjon Utert-Zuilen]] * [[Stasjon Vleuten]] Oant 1939 wie der it Stasjon Utert-Maliebaan, mar dêr is it [[Nederlânsk Spoarweimuseum]] yn fêstige. === Lightrail en bus === Utert beskikt oer in flugge tram, in [[lightrail]]-tsjinst sûnt 1983 Fan Utert-Sintraal nei [[Kanaleneiland]], Lombok, [[Nieuwegein]] en [[Iselstein]] en wurdt fersoarge troch [[Qbuzz]]. Sûnt 2019 rydt der ek in flugge tram fan Utert-Sintraal nei de [[Uithof]], dêr't it universiteitsdistrikt is. It busstasjon by Utert-Sintraal is it grutste busstasjon fan Nederlân en is it mulpunt fan de bustsjinsten yn de stêd. De bustsjinst wurdt fersoarge troch Qbuzz. De stêd hat in wiidweidich bussenetwurk dêr't bussen om de tsien minuten ride. Der ride ek bussen om utens lykas nei [[Maarssen]], [[Vleuten]], [[De Meern]] en [[Kockengen]]. == Ekonomy == [[Ofbyld:Utrecht de inktpot september 2003.jpg|thumb|''De "Inktpot", it haadkantoar fan [[Qbuzz]]'']] De ekonomy fan Utert bestiet út in grut part út grutte ynstellings dy't harren haadkantoar of in fêstiging yn de stêd hawwe. Utert is it mulpunt fan it Nederlânsk spoar en dêrom hat de [[Nederlânske Spoarwegen]], it bedriuw dy't de treintsjinsten fersoarget, syn haadkantoar dêre. [[ProRail]], it bedriuw dy't ferantwurdlik is foar it bouwen en de ûnderhâld fan it spoar, hat syn haadkantoar yn de ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/De%20Inktpot Inktpot]'', it grutste stiennen gebou fan Nederlân. Fierder hawwe de [[Jierbeurs]], de [[Rabobank]], De [[Folksbank]], [[DHL]], [[Capgemini]], [[ASR Nederlân]], [[Aalberts N.V.|Aalberts]] en it Fakbûn [[Federative Nederlânske Fakferiening|FNV]] syn haadfêstigings dêr. Ek hawwe in tal ynstânsjes harren kantoar dêr lykas de Nederlânske Arbeidsynspeksje, de Ynspeksje foar it Underwiis, de Ynspeksje Sûnenssoarch en Jongerein, it Kolleezje foar it beoardieljen fan Genêsmiddels en de Nederlânske Soarchautoriteit. Fierders hawwe it Kolleezje foar de Rjochten fan de Minske, de Sintrale Rie fan Berop en it [[Iepenbier Ministearje]] harren sit yn de stêd. === Winkeljen === Westlik fan it âlde sintrum is it Stasjon Utert-Sintraal mei it oanboude winkel- en kantoarekompleks ''[https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoog%20Catharijne Hoog Catharijne]'', dêr't sûnt syn bestean in soad rebûlje om wie. Der wie in soad ferset tsjin de arsjitektuer fan it kompleks. Dat late letter ta fertutearzjen en itjinge dêrnei in soad drugsbrûkers oanluts. Sûnt jier 2000 waard der in soad tiid en jild ynstutsen en ferbetterje it stee. Yn 2008 waard mei it opkaltefaterjen fan it gânse stasjonsgebiet úteinset. Sa waard de singel om de binnenstêd hinne folslein opholpen en waard it ''Vredenburg'' yngeand ferboud. In lytse nije haven waard op it ''Smakkelaarsveld'' oanlein dy't de singel mei de [[Leienske Ryn]] ferbynt. Fierders binne der ferskate winkels yn it gânse sintrumgebiet en wurde der ferskate merken yn it sintrum holden. == Underrjocht == [[Ofbyld:Utrecht-Uithof, from CambridgeLaan 01.jpg|thumb|It kampus fan de Universiteit fan Utert op de "Utrecht Science Centre"'']] Utert is in universtiteitstêd. De wichtichste is wol de [[Universiteit fan Utert]], stifte yn 1636, mei wol goed 30.000 studinten, en is de grutste [[universiteit]] fan Nederlân. Part fan de universiteit is noch yn de âlde binnenstêd fêstige, wylst in grut part fêstige is op de [[Uithof]], yn it easten fan de stêd. De [[Hegeskoalle Utert]], mei lokaasjes yn de stêd en de Uithof, hat likernôch 37.000 studinten.<ref>[https://web.archive.org/web/20120718052752/http://hu.nl/Jaarverslag/Kengetallen.aspx ''Jaarverslag HU: Kengetallen''] Argyf Wayback Machine oproppen 7 augustus 2012</ref> De Hegeskoalle foar de Keunsten Utert hat sa'n 3.000 studinten. De lytsere Universiteit foar Humanistyk telt 400 studinten. De [[TIAS School for Business and Society]] hat ek in fêstiging yn Utert. Fierders binne der ferskate skoallen foar [[basisûnderwiis]] en [[fuortset ûnderwiis]] yn de stêd. == Kultuer == [[Ofbyld:TivoliVredenburg-2014-08.JPG|thumb|''TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Savages and Bo Ningen at Le Guess Who? festival 2014.jpg|thumb|''Le Guess Who by in optreden yn TivoliVredenburg'']] [[Ofbyld:Utrecht Canals - July 2006.jpg|thumb|''Restaurants yn de kelders oan de Aldegrêft'']] [[Ofbyld:Rietveld Schröderhuis HayKranen-20.JPG|thumb|''Rietveld-Schröderhûs'']] Utert hat in warber kultureel libben. De stêd is nei Amsterdam op kultureel mêd de warbersteyn Nederlân. Der binne in grut tal oan museums, teäters en muzykeveneminten. === Museums en iepenbiere keunst === * Museum foar it Winkelers-bedriuw * Sintraal Museum * BAK, basis foar aktuele keunst * Sintrum Byldzjende Keunst Utert * ''Museum Catharijneconvent'' * ''Museum Speelklok'' * It Nederlânsk Spoarweimuseum * ''Sterrenwacht Sonnenborgh'' * Universiteitsmuseum * [[Nijntje]]-museum * Nederlânsk Folksbuertmuseum * ''Museum Hoge Woerd'' * ''Museum van Zuilen'' === Muzyk en teäter === * [[TivoliVredenburg]] is in muzykgebou oan de ''Vredenburgkade''. It gebou befettet in soad sealen en is boud op it plak fan it eardere Muzyksintrum ''Vredenburg'' (1978); fan dat gebou is de Symfonysaal bewarre bleaun. * Polityk kultureel sintrum ACU * Poppoadium EKKO oan de ''Bemuurde Weerd'' * Poppodium Tivoli oan de ''Helling'' * Stedskouwburch * ''Theater De Paardenkathedraal'' yn de stâlen fan de eardere Ryks Bistedokterskoalle. * ''Theater Kikker'' * ''Mirliton Theater'' yn ''Hoog Catharijne'' === Utgean === Utert is in studintestêd en hat dêrom in warber útgeanslibben. Der is in soad hoareka fêstige oan de [[Neude]]. De ferneamde ''Winkel van Sinkel'' hat in grand-kafee, in nachtrestaurant en ''Stairway to Heaven'' dy't troch sjonger [[Henk Westbroek]] omboud waard ta rockkafee. Der binne ferskate typyske studintekafees, benammen oan de ''Oudegracht'' en ''Janskerkhof'', dêr't ek diskoteek ''Woolloomooloo'' fêstige is. Oare dûnsklubs yn de stêd binne ''BASIS'', ''Poema'' en [[TivoliVredenburg]]. In soad restaurants binne fêstige oan de ''Oudegracht'' yn de dêr skaaimerkjende kelders. Guon homokafees steane oan de ''Oudegracht''. De [[prostitúsje yn Utert]] bestiet út [[raamprostitúsje]] yn de ''Hardebollenstraat'' en op wenboaten by it ''Zandpad'' del, dochs waard yn 2013 troch de gemeente sletten. === Eveneminten === Sûnt [[1981]] fynt elts jier yn [[septimber]] en/of [[oktober]] yn Utert it [[Nederlânsk Filmfestival]] plak, foarhinne bekend as de Nederlanske Filmdagen. Oare festivals en eveneminten binne ûnder oaren: ''Springdance'' yn april, ''Festival aan de Werf'' yn maaie, ''Midzomergracht'' yn juny, ''Festival Oude Muziek'' yn augustus, ''Le Guess Who'' muzykfestival yn ein novimber, Fekânsjebeurs yn de [[Jierbeurs]] en noch folle mear. === Sport === [[Fuotbal]]klub [[FC Utert]] spilet yn de [[Earedifyzje (fuotbal)|Earedifyzje]] en hat syn thús yn [[Stadion Galgenwaard]] dy't in kapasiteit fan 23.750 taskôgers hat. Fierders binne der mear sportferienings yn de stêd, lykas Kampong dy't in softbalklup is. Yn 2013 waard it [[Jeropeesk Olymysk Jongerefestival]] holden, dêr't 2.000 jonge atleten yn njoggen beskate olympyske sporten oan meidiene. Yn july 2015 wie Utert it startplak foar de [[Omgong fan Frankryk]]. === Dialekt === Yn Utert wurdt it [[Stêd-Utertsk]], in fariant fan it [[Utertsk-Alblasserwaardsk]] dat in [[Nederlânsk]] dialekt is. == Polityk == De Utertske gemeenterie hat 45 sitten. Boargemaster is sûnt 2020 [[Sharon Dijksma]]. {| class="wikitable" !colspan=17|Gemeenteriedsitten |- ! Partij || 1962 || 1966 || 1970 || 1974 || 1978 || 1982 || 1986 || 1990 || 1994 || 1998 || 2000 <ref>[https://web.archive.org/web/20140304120855/http://www.hetutrechtsarchief.nl/thema/stadsbestuurders/verkiezingsuitslagen?j=2000 Ferkiezingsútslaggen], It Utertsk Argyf. Omreden gemeentlike weryndieling wiene der eardere ferkiezings</ref>|| 2006 || 2010 || 2014 || 2018 || 2022 |- |[[GrienLinks]]||3||3||2||5||5||6||5||8||9||9||8||8||10||9||12 |9 |- |[[Demokraten 66|D66]]||-||-||4||1||3||2||2||8||9||3||1||3||9||13||10 |8 |- |[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]||4||5||6||9||6||10||7||5||6||6||5||5||7||5||6 |5 |- |[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]||18||13||16||17||16||15||19||12||9||9||7||14||9||5||3 |4 |- |[[Kristen-Demokratysk Appèl|CDA]]||20||20||17||13||15||12||10||10||6||4||4||4||4||3||2 |3 |- |[[Partij foar de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |3 |- |[[Volt Nederlân|Volt]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |3 |- |''Student & Starter''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||2 |2 |- |[[KristenUny]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||2||2 |2 |- |[[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2 |1 |- |[[BIJ1]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |''EenUtrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |1 |- |[[Socsjalistyske Partij (Nederlân)|SP]] | - | - | - | - | - | - |1 |1 |2 |3 |3 |5 |3 |4 |2 |1 |- |[[Partij foar de Frijheid|PVV]] | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |1 |1 |- | Stedsbelang Utert | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |2 |1 |1 |- |''Stadspartij Leefbaar Utrecht''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||9||14||3||1||-||- | - |- |[[Trots op Nederland]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||- | - |- |''Burger en Gemeenschap''||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2||1||-||-||- | - |- |[[Sintrumpartij (Nederlân)|CP]](86)/[[Sintrum Demokraten|CD]]/[[Nederlânsk Blok]]||-||-||-||-||-||-||-||1||4||1||-||-||-||-||- | - |- |Oaren||-||4||-||-||-||-||2||-||-||-||-||-||-||-||- | - |- !Totaal||45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45 |} == Ferneamde ynwenners == * Paus [[Adrianus VI]] (1459–1523) – haad fan de Roomsk-Katolike Tsjerke * [[Louis Andriessen]] (1939–2021) – komposenist * [[Marco van Basten]] (born 1964) – fuotballer * [[Dick Bruna]] (1927–2017) – skriuwer, yllustrator ([[Nijntje]]) * [[Christophorus Buys Ballot]] (1817–1890) – meteorolooch ([[Wet fan Buys Ballot]]) * [[Theo van Doesburg]] (1883–1931) – skilder, artyst ([[De Stijl]]-beweging) * [[Karel Doorman]] (1889–1942) – Admiraal ([[Slach op de Javasee]]) * [[Paul Fentener van Vlissingen]] (1941–2006) – sakeman and filanthropist * [[Anton Geesink]] (1934–2010) – [[judoka]] wrâldkampioen [[Judo]] * [[Rijk de Gooyer]] (1925–2011) – akteur, skriuwer, komyk en sjonger * [[Sylvia Kristel]] (1952–2012) – aktrise (''[[Emmanuelle (film)|Emmanuelle]]'') * [[Gerrit Rietveld]] (1888–1964) – ûntwerper, arsjitekt ([[De Stijl]]-beweging) * [[Dafne Schippers]] (berne 1992) – Olympysk sprinter/heptathlon * [[Herman van Veen]] (berne 1945) – akteur, sjonger-ferskeskriuwer en skriuwer fan [[Alfred J. Kwak]] * [[Wil Velders-Vlasblom]] (1930–2019) – earste froulike wethâlder yn Utrecht == Stêdebannen == * {{Flagge CZ}} [[Brno]] (Tsjechje), fan 1993 oant 2014 * {{Flagge DE}} [[Hannover]] (Dútslân), fan 1970 oant 1976 * {{Flagge NI}} [[León (Nikaragua)|Leon]] (Nikaragua), oant 2015 * {{Flagge US}} [[Portland (Oregon)]] (Feriene Steaten), sûnt 2012 == Keppelings om utens == * [http://www.utrecht.nl Offisjele side fan de gemeente Utert] * [http://www.hetutrechtsarchief.nl It Utertsk Argyf] * [https://www.dbnl.org/tekst/hasl001geme01_01/ Monuminteboek gemeente Utert - dbnl.org] {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Koördinaten|52_05_20_N_05_06_56_E_type:city(746000)_region:NL|52° 5′ NB, 5° 6′ EL}} {{GemeentenUtert}} [[Kategory:Utert (gemeente)| ]] [[Kategory:Plak yn Utert (gemeente)]] [[Kategory:Nederlânske provinsjehaadstêd]] [[Kategory:Gemeente yn Utert]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1122]] mrz8ar3skdqp3f2jjqokbafv4swgsnb 0 26269 1085158 952541 2022-07-30T15:27:16Z Drewes 2754 red wikitext text/x-wiki '''Bouwe van Ens''' ([[De Kúnder]], [[23 maart]] [[1893]] - [[It Hearrenfean (plak)|It Hearrenfean]], [[12 april]] [[1945]] ) wie in feehâlder en fersetsman yn de [[Twadde Wrâldoarloch]]. Bouwe fan Ens wie feehâlder yn [[Nijhoarne]]. Syn rol yn it ferset wurdt beskreaun yn it boek "Friesland Annis domini 1940-1945" fan de hân fan Drs. Y.N.Ypema: ''H.M. waard opjage en ek syn meiwurkers by de Joadehelp, Bouwe van Ens út Nijhoarne rûn grut gefaar. Mar van Ens wie in man dy't him allinich ferantwurdlik fielde foar God oer, en hat dizze hâlding ta it tige bittere ein folhâlden. Nettsjinsteande warskôgings om te ferdwinen, wie er net fan doel om ek mar ien stap foar in Dútser opside te gean, en bleau wêr't er wie.'' Op 23 jannewaris 1945 waard er oppakt, nei [[Crackstate]] brocht. Crackstate waard yn de oarloch troch de Dútsers as finzenis brûkt. Van Ens waard dêr op grouwélige wize [[Tamtaasje|tamtearre]], mar gjin namme waard troch him neamd. Yn de nacht fan 12 op 13 april 1945, in pear oeren foar de befrijing fan It Hearrenfean, waard er mei Sijbren Sijtsma út Himmelum ûnder [[Terbant]] deasketten. {{DEFAULTSORT:Ens, Bouwe van}} [[Kategory:Nederlânsk boer]] [[Kategory:Nederlânsk fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich]] [[Kategory:Nederlânsk misdieslachtoffer]] [[Kategory:Frysk boer]] [[Kategory:Frysk fersetsstrider yn de Twadde Wrâldkriich]] [[Kategory:Frysk misdieslachtoffer]] [[Kategory:Persoan dy't stânrjochtlik eksekutearre is]] [[Kategory:Frysk persoan fan Nederlânsk komôf]] [[Kategory:Stellingwerfsk persoan]] [[Kategory:Nijhoarne]] [[Kategory:Persoan stoarn op It Hearrenfean]] [[Kategory:Persoan berne yn 1893]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1945]] lbaknvf7a4u4go79u8xscjyrp9wug5c 0 33565 1085160 901114 2022-07-30T15:36:53Z Drewes 2754 wikitext text/x-wiki '''Tabe Beintema''' ([[Brantgum]], [[6 augustus]] [[1912]] - [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]], [[13 juny]] [[1991]]) wie in [[frisiast]] en eigener fan boekhannel De Terp yn Ljouwert. Oant 1968 oersetter en útjouwer fan in soad [[Frysk]] toaniel (± 300 stikken). Yn 1968 waard de toanielútjouwerij oernomd troch de stichting SWUFT. Hy wie sûnt 1952 ek lieder fan it [[Ynstitút Fryslân]] dat Frysk ûnderwiis bûten skoalferbân fersoarge fia skriftlike kursussen (oplieding A,- en B-diploma; sa'n 300 dielnimmers it jier); yn 1970 waard dit troch de [[Afûk]] oernomd. Yn 1974 waard Beintema nei [[Klaes Jansma]], betelle propagandist yn tsjinst fan de Stichting [[It Fryske Boek]]. Joech dêrnei sels ek belletry út. Hy publisearje yn 1984 ''Biten & Brokken'', een "bûnte samling taalgrúskes yn fraach-en-antwurd-foarm" under it pseudonym T. Gerlofs. Winner fan de [[Piter Jellespriis]] 1974 foar syn aktiviteiten op it mêd fan de Fryske letterkunde. {{boarnen|boarnefernijing= * {{EvhhF|Beintema, Tabe}} }} {{DEFAULTSORT:Beintema, Tabe}} [[Kategory:Frysk ûndernimmer]] [[Kategory:Frisiast]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Frysk]] [[Kategory:Frysk útjouwer]] [[Kategory:Persoan berne yn Brantgum]] [[Kategory:Persoan stoarn yn Ljouwert]] [[Kategory:Persoan berne yn 1912]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1991]] kzh4he2r84qw5zraxz9jylmjbevlvne 0 33859 1085210 1079646 2022-07-31T09:59:57Z 2A02:A453:75CB:1:24FE:6DD0:50D8:91EE lytse oanfolling en ferbettterinkjesSake P. Roodbergen wikitext text/x-wiki '''Sake Pieter Roodbergen''' ([[Grou (plak)|Grou]], [[16 maaie]] [[1945]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[learaar]], natoerbeskermer en [[publisist|-publisist]]. ==Libben en wurk== Oant april 2001 joech Roodbergen [[Ingelsk]] en [[biology]]les oan de iepenbiere [[Mafû]] yn [[Akkrum]]. Hy wie yn de mid-santiger jierren ien fan de gearstallers fan de biologymetoade ''De Ogen van de Natuur'', mei Inne Heerma, Ytsen Kooistra (1940-2021), Pyt Laansma en Siep Muizelaar. Fan 1972 - 1997 wie Roodbergen bestjoerslid fan de Fûgelwacht Akkrum. Ein 1987 waard hy troch Gjalt de Groot, de foarsitter fan it [[Bûn fan Fryske Fûgelwachten]] (''de'' BFVW), frege om in sit te nimmen yn de BFVW-kommisje Beliedstarieding. De oanlieding wie in brief fan it Ministearje oangeande in nije fûgelwet, needsaaklik fanwegen de 'Europese Vogelrichtlijn', dy't yn april 1979 ta stân kaam. It foarstel fan it ministearje wie om it ljipaaisykjen yn Nederlân alhiel te ferbieden, mei útsûndering fan Fryslân. Dêr soe it noch tastien wurde oant 6 april. De BFVW-kommisje krige fan it haadbestjoer de opdracht om oan te jaan wêrom't it ljipaaisykjen lanlik bestean bliuwe moast en yn Fryslân oant en mei 12 april, de situaasje fan dat momint. Yn maart 1988 waard Roodbergen foardroegen en keazen yn it BFVW-haadbestjoer en yn july fan dat jier waard hy deistich bestjoerslid. Hy soe dat bliuwe oant maart 2001. Yn dy perioade hie hy it ljipaaisykjen yn syn portefúlje. De BFVW-beliedsline dy't útsetten waard hâlde yn it ljipaaisykjen yn de nasjonale wetjouwing fêst te lizzen, rekkenskip hâldend mei de trije Europeeske easken, fan selektiviteit, lytse oantallen en kontrôle. Dêrby ek rekkenskip hâldend mei de eask fan ôfhinklikheid fan de gasthear, de boer, fan tsjinstberens oan de greidefûgelbeskerming, en de eask fan de kwantiteit, kontinuiteit en kwaliteit fan de beskerming, de neisoarch. Fan de nasjonale oerheid waard frege de besteande wetjouwing (Vogelwet 1936) sadanich oan te passen dat dy't -lanlik- fasilitearjend nei dizze doelstellings wurde soe. Provinsjaal wie it BFVW-haadbestjoer wiis mei de stipe fan de provinsjale oerheid en fan de natoerorganisaasje It Fryske Gea. It slagge de BFVW net om de nij ûntstiene Friese Mileufederatie achter har stribjen te krijen. Fan maart 1994 oant april 2008 wie Roodbergen ek de [[haadredakteur]] fan it BFVW-tydskrift ''[[Vanellus]]''. Yn de perioade dat hy as bestjoerslid en as Vanellus-redakteur belutsen wie by de BFVW waard de Europeeske Fûgelrjochtline (april 1979) ymplemintearre yn de nasjonale wetjouwing, yn it jier 1993. De ferrassend grutte wurdearring foar de BFVW-wurkwize yn maart 1993 fan de hiele Twadde Keamer (útsein GroenLinks), de ''salto mortale'' fan de ferantwurdlike steatssekretaris [[Dzsingisz Gabor]] (CDA) en de yntroduksje fan in ferplichte lanlike aaisikerskaart troch de Earste Keamer, fia in moasje fan PvdA en CDA yn oktober fan dat jier 1993, blieken mei-inoar dochs net genôch om de amtlike top op it ministearje 'om' te krijen en ta konstruktyf meiwurkjen te bewegen. Yn april 2002 kaam de Floara- en Faunawet ta stân. Dy wet brocht nije eleminten yn, lykas it begryp 'yntrinsike wearde' fan elts organisme, plant en bist, en de saneamde soarchplicht foar boer en boarger, dy't yn 2021 yn de provinsje Fryslân ta in drege diskusje liede soe. It foech oer de natoer waard yn dizze nije wet desintralisearre nei de provinsjes. De BFVW warskôge de wetjouwer sûnder sukses foar dizze nije, yngripende wetlike feroaringen. Ek de amtlike top fan ús eigen provinsje levere mear problemen op as meiwurking. Yn jannewaris 2015 foel it doek foar it ljipaaisykjen doe't de Ofdieling Bestjoersrjochtspraak fan de Rie fan Steat de ferliende fergunning fan de Fryske deputearre oan de BFVW weromfluite. Earst moast fêststeld wurde of de ljip noch wol yn in situaasje wie fan in 'gunstige staat van instandhouding'. Undersyk fan Sovon Vogelonderzoek Nederland yn Nijmegen wiisde út dat dit net mear it gefal wie. Achterôf kinne we fêstelle dat nét it ljipaaisykjen, mar de foar de ljip as briedfûgel sterk negative ûntwikkelingen yn de agraryske bedriuwsfiering, ynklusyf de djipûntwettering, it brûken fan keunstmest, de emissy-techniken en it brûken fan bestridingsmiddels lykas de beruchte neonikotinoïden, makke hawwe dat de ljip -en ek de skries, tsjirk en ljurk- har 'útstapmomint' berikte yn grutte parten fan Fryslân: gjin foer mear foar de folwoeksen fûgels (de reade wjirm) en gjin ynsekten foar de piken troch de ûntstiene gers-monokultuer. Dizze ûntwikkeling betsjutte dat der ek yn ús provinsje in ein kaam oan de iuwenâlde, rike en ynspirearjende maitiidstradysje fan it ljipaaisykjen. M.y.f. 1 jannewaris 2017 waard de F. en F.-wet opnommen yn de Natuurbeschermingswet. Roodbergen siet foar it BFVW yn it provinsjaal greidefûgelplatfoarm en wie lid fan de [[Provinsjale Kommisje Behear Lânbougrûnen]] (PCBL) dêr't de grûnslach lein waard foar agrarysk natoerbehear. Likernôch 25 jier letter, yn 2018, waard der yn Fryslân 13,5 miljoen euro útkeard oan de saneamde agraryske kollektiven. Fryslân is mei 18.707 hektare koprinner yn Nederlân mei dizze foarm fan natoerbehear dy't benammen giet om de greidefûgels. Yn april 2022 wurdt troch de Provinsje oankundige om de saneamde 'wjukkelbunders' wer te yntrodusearjen, bedoeld om rap ynspylje te kinnen op geunstige omstannichheden yn it fjild. ==='Wise and sustainable use'=== Roodbergen basearret syn fyzjes oangeande natoerbelibbing en it brûken fan de natoer - ek it ljipaaisykjen- op de 'wise and sustainable use'-útgongspunten fan de ''International Union for the Protection of Nature and Natural Resources'' (IUCN) yn Genève (1947). Fan de santiger jierren ôf wie it ljipaaisykjen bot polarisearre rekke yn kringen fan natoerbeskermers. De wichtichste tsjinstanner waard Vogelbescherming Nederland (VBN) yn Zeist, dy't him, lykas de lettere Stichting Kritisch Faunabeheer, op etyske grûnen fûl tsjin it ljipaaisykjen fersette. Roodbergen skreau út namme fan it BFVW-haadbestjoer yn tal fan tydskriften en kranten, oer it wêzen en de maatskiplike betsjutting fan it ljipaaisykjen, en de needsaak om mei dat fenomeen fanút it eachpunt fan de (greidefûgel)beskerming hoeden om te gean. Somtiden mei oaren skreau er in stikmannich boeken oer it ljipaaisykjen en de relaasje mei beskerming en edukaasje. Yn novimber 1991 ferskynde it boek ''Kievit tussen Pet en Wet''. Roodbergen makket dit boek -in ''update'' fan it boekje ''Hijkes en Sijkes'', dat makke waard troch de Ljouwerter Krante- as lid fan it Deistich Bestjoer fan de BFVW, tegearre mei Hans Wiltenburg, redakteur fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'', en Fokke Tuinstra, lid fan de PR-kommisje fan de BFVW. [[Pieter Breuker]] skreau it lêste haadstik, oer ljipaaisikerstaal. Prof.dr. Karel H. Voous (1920 - 2002), emeritus-heechlearaar Dierkunde oan de Vrije Universiteit yn Amsterdam, skriuwt in aardich foaropwurd, dat hy beslút mei de sin: "''Moge de kievit, ondanks niet te miskennen achteruitgang van zijn aantallen in deze eeuw, nog lang de koning der weidevogels blijven in Friesland, in de rest van Nederland en elders in Europa"''. Yn syn boek ''In de ban van vogels, Ornithologisch Biografisch Woordenboek van Nederland'' (Scheffers, Utrecht 1995) skriuwt Voous ek in koarte biografy oer Roodbergen. Harrie Ernst fersoarget de redaksje fan ''Hijkes en Sijkes'' dat útjûn wurdt troch de Friese Pers Boekerij bv. Yn april 1993 ferskynt in justjes wizige twadde printinge. Ein 1991 skriuwt Roodbergen op fersyk fan it BFVW-haadbestjoer de saneamde Fleksibilisearringsregeling foar it fêststellen fan de slutingsdatum fan it [[ljipaaisykjen]]. Hy makket de slutingsdatum ôfhinklik fan de ûntwikkeling fan it foarjier; útgongspunt is de fyndatum fan it earste ljipaai yn de tsiende gemeente (fan de 31) yn Fryslân. De regeling wurdt troch de Algemiene Ledegearkomste fan maart 1992 oannommen. Op 9 maart 1993 beslút de Twadde Keamer it ljipaaisykjen -lanlik- te bewarjen; de slutingsdatum wurdt yn it hiele lân 9 maart; yn oktober fan dat jier wurdt yn de Earste Keamer it foarstel fan de BFVW oannommen om yn it hiele lân in aaisikerskaart yn te fieren. Dizze aaiskerskaart waard fan it foarjier fan 1987 ôf al yn ús provinsje brûkt. Tegearre mei de Twintener Bennie J. Oolbekkink stelt Roodbergen in list op fan de fynst fan it earste lanlike ljipaai fan 1900 ôf. Dizze list wurdt brûkt as fûnemint yn in artikel yn it Ingelsktalige fûgeltydskrift ''Ardea'', yn maart 2005. De skriuwers binne Christiaan Both, [[Theunis Piersma (biolooch)|Theunis Piersma]] en Roodbergen. De titel wurdt ''Climatic change explains much of the 20th century advance in laying data of Northern Lapwing'' Vanellus vanellus ''in the Netherlands''.<ref>''Ardea'' 93: s. 79-88</ref> Roodbergen wurket mei oan it ''Frysk Basiswurdboek foar it basis- en fuortset ûnderwiis,'' dat gearstald wurdt troch [[Geert Vledder]] -syn eardere 'master' op de legere skoalle yn syn bertedoarp Grou- en Tetty de Jager-de Boer. Roodbergen nimt 'de biology' foar syn rekken. Dy Afûk-útjefte ferskynt yn 1998. ===Mear publikaasjes=== Foar Jaap de Vries, ljipaaisiker en fûgelringer, skriuwt Roodbergen yn it begjin fan 1999 twa bylagen foar de twadde printinge fan it boek fan De Vries mei de titel ''Met een strootje te verleiden''. De bylage-titels binne: ''De Sulveren Ljip'' en ''Van de sluitingsdatum, B.F.V.W.-reservaten en nog wat''. Yn de neisimmer fan datselde jier 1999 skriuwt Roodbergen it haadstik ''De Deelen als natuurgebied'' foar it boek ''De Deelen'', in inisjatyf fan [[Thom Mercuur]]. Oare skriuwers binne [[Rink van der Velde]], Peter C. Vos, [[Kerst Huisman]], Oene G. Dijkstra, Hans en Marita de Jong, Sije van den Bosch, Evert Kramer en Thom Mercuur sels. It boek ferskynt yn de earste dagen fan it nije jier 2000. Yn desimber 1999 ferskynt it troch Roodbergen skreaune jubileumboek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' oer de histoarje fan goed fyftich jier BFVW. Yn de july-nijsbrief nûmer 18 (jier 2000) fan de Heimans en Thijsse Stichting stiet in resinsje fan dit boek ûnder de kop: 'Wat ús besielet', ferwizend nei de ''mission statement'' fan de BFVW dy't yn it boek op side 10 opnommen is. De resinsint skriuwt ûnder mear: "Roodbergen geeft in zijn prettig leesbare, rijk geïllustreerde boek een goed beeld van de bezieling van duizenden vogelliefhebbers in Friesland". (-) "De Friese bond heeft tot nog toe de regering steeds ervan kunnen overtuigen dat het rapen van kievitseieren goed samengaat met vogelbescherming". It trijemoanliks ferskinende tydskrift ''het Vogeljaar'' skriuwt yn in resinsje yn it aprilnûmer û. o.: "Dit historische verslag gaat niet alleen in op de natuurbeschermingsactiviteiten, maar ook op de politieke, de sociale en opvoedkundige kanten. Het boek heeft enorm veel aan waarde gewonnen door het register van persoonsnamen die in de tekst staan vermeld en dat werd samengesteld door Bauke van der Veen". Yn it maartnûmer fan it jier 2000 ferskynt yn it kwartaalblêd ''Fryslân, Nieuwsblad voor Geschiedenis en Cultuur'', ûnder redaksje fan Meindert Schroor, in bydrage fan Roodbergen mei de titel ''Een eeuw vogelbescherming in maatschappelijk perspectief'', mei de subtitel 'Van het 'houtsje fan Grutte Tseard' en de 'aaisikerskaart'.<br> It boek ''Een eeuw vogels beschermen'', it jubileumboek fan Vogelbescherming Nederland (VBN), gearstald troch Frank Saris en útjûn by de KNNV Uitgeverij yn Utert, ferskynt yn it neijier fan 2007. Yn de tarieding foar dit boek komt Frank Saris nei Akkrum om mei Roodbergen te praten oer it skeel tusken BFVW en VBN oer it ljipaaisykjen. Roodbergen jout him it BFVW-jubileumboek fan desimber 1999 mei en lit him de indieling yn haadstikken lêze. It VBN-jubileumboek giet ek yn op de ferskillen yn tinkwize tusken VBN en de BFVW. Roodbergen wurdt yn it VBN-boek sprekkend opfierd yn in kaderstik mei de titel: "Sake P. Roodbergen, voorvechter van de 'aaisikers'" (side 257). Yn in resinsje ('Persvers') yn it ''Vanellus''-nûmer 2007/6 giet Roodbergen djipper yn op de ynhâld fan it haadstik oer de BFVW, skreaun troch Gjerrit P. Hekstra, de sekretaris fan it Biologysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy. Tegearre mei Lammert G. Jansma en [[Douwe van der Ploeg|Douwe T.E. van der Ploeg]] skriuwt Hekstra it boek ''Dêr't it tilt fan diert' en blommen; 200 jier fjildbiology foar natoer en gea yn Fryslân''', in soarte fan Fryske tsjinhinger fan it earder neamde boek oer fûgelers en fûgelkunde fan prof. dr. Karel H. Voous, de promotor fan Hekstra yn 1960. It boek fan Hekstra c.s. ferskynt by de Fryske Akademy ûnder it FA-nûmer 980 yn it jier 2006. Yn de persoanegalerij yn dit boek is ek Roodbergen en syn wurk foar de BFVW opnommen. Hekstra skriuwt: "Op en út in fjildman fan floara en fauna, mar ek ien mei in linige pinne en in heldere styl fan skriuwen. Dat docht bliken yn syn mannichte fan krantestikken (''Trouw, Volkskrant, Telegraaf'', streekkranten) en artikels yn tydskriften (''Vanellus, Milieunieuws, ROM-bulletin, Het Landbouwblad, Platform LNV, Grasduinen, Het Vogeljaar'') oer it aaisykjen. Mei dêrtroch wurdt by ''Vogelbescherming'' yn Zeist en ek op it ministearje fan LNV yn Den Haag aardich minder ôfwizend oer it aaisykjen (mei neisoarch!) tocht as eartiids. (-) As haadredakteur fan Vanellus set er in eigen, biologysk, en geakundich stimpel op syn redaksjonele stikjes, boekbesprekkingen en skôgings. Hy hat der in kleurich blêd fan makke, (-)". As Douwe T.E. van der Ploeg yn septimber 2006 komt te ferstjerren skriuwt Roodbergen yn ''Vanellus'' nûmer 5 fan dat jier in Yn Memoariam. Yn de mande mei Johan Dijkstra (1929-2021), de foarsitter fan 'Vanellus vanellus, vereniging van weidevogelbeheerders' skriuwt Roodbergen it haadstik ''Kievitseieren zoeken; van 'ljipaaisykjen' naar weidevogelbeheer'' yn it boek ''Beter één vogel in de hand...'', mei as ûndertitel ‘''vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie en wetenschap''’, dat, foarsjoen fan in wiidweidige literatuerlist, yn 2008 útkomt by de KNNV Uitgeverij yn Zeist. Yn 2009 ferskynt syn boek ''Ljippen, lân en leafde'', syn earste Frysktalige boek oer it ljipaaisykjen, dat it wêzen en de technyk fan it ljipaaisykjen beljochtet en dêrnjonken yngiet op in tal wichtige maatskiplike aspekten fan dat ferskynsel. Op 15 april 2009 skriuwt Arjen Bakker yn it Friesch Dagblad in resinsje; hy neamt it boek 'een lyrisch pamflet vóór de traditie van het kievitseierenzoeken'. Roodbergen ferliet yn [[1997]] it bestjoer fan de Akkrumer fûgelwacht en krige by it ôfskied de [[Sulveren Ljip (fûgelwacht)|Sulveren Ljip]]. By syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW yn maart 2001 wurdt him troch foarsitter Anne Osinga fan Gytsjerk de [[Gouden Ljip]] opspjelde, de heechste ûnderskieding binnen de BFVW. Yn april 2006 wurdt Roodbergen beneamd ta lid yn de [[Oarder fan Oranje-Nassau]] fanwegen syn ynset foar it behâlden fan it ljipaaisykjen en de dêrby hearrende beskerming. Hy bleau oant april 2008 haadredakteur fan it twamoanliks ferskinende BFVW-tydskrift ''Vanellus''. Ien fan syn lêste dieden is it -tegearre mei de Stichting Historic Future- gearstallen fan in DVD-Rom fan de ynhâld fan alle jiergongen fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'' fan it begjin yn 1948 ôf oant en mei it jier 2007. De DVD wurdt ein novimber 2007 oanbean oan it haadbestjoer fan de BFVW by gelegenheid fan it sechstichjierrich bestean. ===Natoerynteresse breder=== Yn de perioade fan syn haadbestjoerslidmaatskip fan de BFVW docht Roodbergen mei oan twa kursussen dy't oanbean waarden troch de Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF). It giet om de fûgelkursus en de plantekursus. De kursuslieders fan de fûgelkursus binne Meinte Engelmoer, Arend Timmerman en Michiel Versluys (1952-2013); de plantekursus wurdt jûn troch Jacob Koopman, Karst Meijer en Henk de Vries. De lêste kursus wurdt noch folge troch in lessenrige oer de alpine floara. Dizze lêste kursus wurdt yn de simmer fan 1989 ôfsluten mei in ferbliuw fan in wike yn it saneamde Berghotel yn Val Sinestra yn Graubünden yn Switserlân. Fan neijier 1992 oant de hjerst fan 1997 wurket Roodbergen as 'Sake, de natoerman' mei oan de populêre skoaltelefyzje-útstjoeringen fan akteur Freark Smink yn syn rol fan Sybe Satellyt.<br> Tegearre mei Jaap van der Bij fan Aldegea (Sm) en Jan Koopmans fan Garyp, kollega-leden fan de BFVW-kommisje Promoasje en Public Relations (de PR-kommisje), en Austraalje-kenner Herman Kremer fan Noardburgum, makket Roodbergen fan 15 july oant 5 augustus 2002 in reis nei Austraalje mei it doel om fûgels fan dit bysûndere kontinint te fotografearjen. It wie de lêste grutte reis mei in analoge kamera, in Minolta. It motto fan de reis wie: "listen to the silence of a smoothing wilderness". Hichtepunt fan de reis waard de waarnimming fan de legendaryske Helmkasuaris mei fiif piken yn it Lacey Creek State Forest Park by Mission Beach súdlik fan Cairns. Fan 23 juny oant 26 juny 2011 bivakkearje Roodbergen en syn frou Anneke de Jong op it hiem fan boer Harry Bergmann yn Govelin, yn it Wendland by Hitzacker oan de Elbe. Sy meitsje dêr it saneamde ''Lilien-Wochenende'' mei. Sintraal yn dat wykein stiet de Roggeleelje (''Lilium bulbiferum subsp. croceum''), in wylde plant dy't by boer Harry yn de roggefjilden groeit as ûnkrûd. Yn dit bysûndere gebiet -in einmorene út de Saale-iistijd, 130.000 jier lyn- sjonge de Nôtfink (Ortolaan) en de Gielfink (Geelgors), en fleane de Grutte wjerskynflinter (Grote weerschijnvlinder) en de grutte kever Fleanend hert (Vliegend hert). De besite is in gefolch fan de kontakten mei Fred Bos út Winterswyk, dy't in soad ûndersyk die nei dit bysûndere rogge-ûnkrûd en dy't tagelyk ien fan de organisatoaren wie fan de ''Lilien-Wochenende''. Op 13 maart 2012 wurde yn in fjildsje fan Staatsbosbeheer by Eext yn Drinte 300 Roggeleelje-bollen plante, in inisjatyf fan Fred Bos. By dizze gelegenheid -dêr't Roodbergen en syn frou by útnûge binne- wurdt in taspraakje hâlden troch Hendrik Oosterveld yn syn hoedanichheid fan foarsitter fan de pleatslike lânynrjochtingskommisje. Mei dizze persoan, mar doe yn de funksje fan direkteur fan de Regio Noord fan it Ministearje fan Lânbou, hie Roodbergen kontakt yn juny 1999 yn de tarieding foar it skriuwen fan it boek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' (BFVW, desimber 1999). De BFVW krige doe 10.000 gûne fan it ministearje foar dit projekt.<br> Ek yn de jierren 2012 en 2013 binne Roodbergen en syn frou ein juny presint by de Lilientage yn it Wendland yn Dútslân. Fan it jier 2010 oant ôf dogge Roodbergen en syn frou mei oan de oan leden oanbeane natoerkampen fan de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV). Yn 2010 yn Monfrague (Extremadura) yn Spanje, yn 2011 yn Lalbenque yn Súd-Frankryk, yn 2012 yn Alcala de los Gazules, yn Andalusië yn it uterste suden fan Spanje, yn 2013 yn Alquézar yn de Spaanske Pyreneeën, yn 2014 yn Saint-Maurice-sous-les-Côtes yn Lotharingen yn Noardeast Frankryk en yn 2015 yn Altenahr yn de Dútske Noard-Eifel. Roodbergen skriuwt mei oan de ferslaggen dy't fan dizze natoerkampen makke wurde en op it ynternet te finen binne. De kennis -en de kennissen- dy't by dizze natoerreizen opdien wurde sille fan grut belang blike foar syn rige Frysktalige natoergidsen dy't oant en mei 2021 ferskine sille. ===Natoergidsen yn de Fryske taal=== Syn ynteresse yn en leafde foar sawol de [[Frysk]]e taal as de Fryske natoer meitsje dat Roodbergen nei syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW meidocht yn de provinsjale wurkgroepen dy't de Fryske nammen foar groepen fan organismen op 'e nij fêststelle. It giet om de nammen fan fûgels (2004), libellen (2007), wylde floara (2009), fisken (2012), in seleksje fan de nachtflinters (2015), en de flearmûzen (2016). By de behanneling fan de floara (1500 soarten) moetet hy Ytsen Kooistra wer. Yn it ramt fan dit hiele proses dat plakfynt ûnder auspysjes fan de Fryske Akademy en de Provinsje (Meinte Engelmoer en Hinko Talsma) begjint Roodbergen oan de produksje fan in rige fan sân Frysktalige natoergidsen, boekjes mei allegearre itselde formaat (18 X 10,5 cm; 224 siden) en itselde 'format'. Roodbergen toant him dêrmei in opfolger fan Johannes Boersma (1917-2004), de Fryske ûnderwizer dy't nei syn pensjonearring publikaasjes útbrocht as ''It Wylde Fûgelt'', ''It Wylde Wrimelt'' en listen mei de Fryske nammen foar fisken, sûchdieren, amfibyen, reptilen en poddestuollen. Yn 2005 ferskynt ''Fûgels'', dat Roodbergen makket op fersyk fan útjouwer [[Steven Sterk]]. Yn 2013 folget -no op eigen inisjatyf- ''Blommen'', oer de wylde floara fan Fryslân. Dizze twa binne oersettingen fan oarspronklik Dútsktalige determineargidsen, mar beide wurde troch Roodbergen alhiel nei de Fryske situaasje bewurke en werskreaun. Beide wurde útjûn by Utjouwerij Bornmeer (Steven Sterk) op De Gordyk. Op 30 maart 2015 komt ''Deiflinters en Libellen'' út, oer alle West-Europeeske soarten fan dy beide opfallende ynsektegroepen. Dizze natoergids komt út by Utjouwerij Wijdemeer (Louw Dijkstra) yn Ljouwert, letter yn Dokkum. Yn maart 2016 ferskynt by dyselde útjouwer de Frysktalige natoergids ''Nachtflinters'' oer in seleksje fan de grutte groep -yn Fryslân 678 soarten- fan de makro-nachtflinters. Fierwei de measte foto's wurde levere troch Jaap Schelvis fan Ljouwert. De gids wurdt op 19 maart yn Earnewâld presintearre. Op 23 septimber 2017, tafalligerwize de Europeeske Dei fan de Poddestoel, ferskynt ''Poddestuollen.'' Gosse Haga, foarsitter fan de Paddenstoelen Werkgroep Friesland ferlient help by it gearstallen fan de list fan de op te nimmen soarten en soarget, tegearre mei Marten en Immie Hunneman, Frans Ozinga en Jaap Veneboer, foar de foto's. Dizze fyfde Frysktalige natoergids wurdt presintearre foarôfgeande oan de ekskurzje fan de poddestuollewurkgroep yn de Reahelster Mieden by Bûtenpost. Dizze trije lêste dieltsjes binne gjin oersettingen, mar oarspronklike, Frysktalige útjeften. Foar 2018 wurdt sa'n natoergids oer de Kevers (Tuorren) op de rol setten. Peter Koomen, de konservator fan it Natoermuseum Fryslân yn Ljouwert, wurdt no haadbegelieder. De digitalisearre (!) listen mei oanbrochte kevers by it museum meitsje it opstellen fan de groslist fan op te nimmen soarten makliker. Foto's wurde levere troch in groep fan minsken. Theodoor Heijerman, keverspesjalist en wurksum oan de Wageningen University & Research (WUR) yn Wageningen, Tim Faasen en Hans Jonkman soargje foar in soad plaatsjes, mar Petra Tenge fan Appelskea levert de measte (sjoch har eigen webside: www.mijninsectenwereld.nl). Doelgroep fan de rige is benammen ek it basis- en fuortset ûnderwiis. Tuskentroch komt yn 2010 -wer yn it Frysk- in 'aventoereboek oer moetingen mei libellen' fan Roodbergen út, faak belibbe mei syn frou Anneke en syn freon Rin Bouma út Twizel, no Grou, syn bertedoarp. De titel is ''Libellen yn Fryslân'' ([[Utjouwerij Bornmeer]], De Gordyk). ===Oare plevieren en in app=== In selde type boek oer 'natoerbelibbing' komt út yn maart 2013. Dan is it ûnderwerp de 67 plevierachtigen (''Charadriidae'') op de wrâld. Mei in fiifentweintichtal auteurs út Roodbergen syn eardere ''BFVW''/''Vanellus''-netwurk wurdt in boek gearstald mei foto's en teksten oer likernôch de helt fan dizze fûgelgroep. 'Amateurs', lykas hysels, Toon van Aert, Sytze Bottema, Rintsje Bouma, Harvey van Diek, Adriaan Dijksen, Frans Freijee, Nico de Haan, Harry Horn, Tom Jager, Joop Jukema, Franciscus Koopman, Lesley van Loo, Tjaart Martens, Boena van Noorden, Gerard Ouweneel, Otto Plantema, Jacques de Raad, Janny Werkhoven, Wim Wijering en Otte W.Zijlstra, mar ek de wittenskippers Albert Beintema, [[Theunis Piersma]], Eddy Wymenga, Onno de Bruijn en de Ingelske RSPB-meiwurker [[Robert Sheldon]] (de Steppekievit) wurkje mei. Roodbergen nimt sels foar syn rekkening de beskriuwing fan syn moetingen mei it [[Dûkelmantsje]] (Strandplevier) op [[Sardinië]], de Maskerljip yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]], de Killdeerplevier tidens twa reizen yn Noard-Amearika, en -fansels- de [[Ljip]]. Oeral yn dit boek wurdt rynsk gebrûk makke fan it kolossale, profesjonele foto-argyf fan Jan van de Kam, dy't sels ek in bydrage skriuwt (oer de Readkopplevier yn Austraalje). Theunis Piersma skriuwt in nijsgjirrich foaropwurd oer de Krabplevier -dy't gjin ''plevier'' is- fan it waadgebiet fan Barr el Hikman yn Oman. De ekstra bylage mei de Ingelske, Hollânske en wittenskiplike nammen fan ''alle'' Ljippe- en Plevieresoarten (''Charadriidae'') op de wrâld, harren fersprieding en de status fan bedriging neffens de IUCN-noarm, dy't Albert Beintema achteryn it boek fersoarget, jout in wichtige mearwearde oan dizze útjefte. Oan de finansiering fan dit projekt en de ferkeap fan it boek wurdt ek meiwurke troch Vogelbescherming Nederland yn Zeist, de 'tsjinstanner' fan de BFVW yn de somtiden fûle diskusje oer it ljipaaisykjen. De titel fan dit Hollânsktalige boek is ''Kieviten & Plevieren; Ljippen & Wilsters.'' It ferskynt by Utjouwerij Wijdemeer yn Ljouwert en wurdt op 1 maart 2013 presintearre tidens de jierlikse Algemiene Ledegearkomste fan de BFVW yn It Wiid by Earnewâld. Op 28 augustus 2014 ferskynt in resinsje fan dit boek yn it trijemoanlikse fûgelblêd 'het Vogeljaar', skreaun troch redaksjelid Rob A. Kole (RAK). Kole skriuwt û.o.: 'Een boek van de Fries Sake Roodbergen met zo'n titel? Dat moet haast wel geheel zijn gewijd aan aaisykjen en wilsterflappen, leek mij toe. Dat bleek niet helemaal juist te zijn. Natuurlijk komen deze onderwerpen aan de orde, maar het boek gaat over meer. Over veel meer zelfs'. Yn it fûgeltydskrift ''Limosa'' (jrg 86, nr 4, 2013) skriuwt Jeroen Onrust -dy't wy no kenne as de wjirmekenner fan it boerelân- in resinsje oer dit boek. Fan jannewaris 2008 ôf skriuwt Roodbergen elke fjouwer wiken in bydrage oer de natoer (tekst en foto) foar it hûs-oan-hûsblêd ''Middelpunt'' dat yn it midden fan Fryslân ferskynt. Foarjier 2014 wurket Roodbergen mei oan it boek ''Oogst, van de veenlandschappen'' dat makke wurdt troch Hilde E.A. Huizenga. It is it tredde diel yn in rige fan fjouwer boeken ûnder it mienskiplike motto 'Cultuurhistorie en bijna vergeten beheertechnieken voor opbrengst van erf en terrein', dy't de skriuwster makket op fersyk fan it Ministearje fan Ekonomyske Saken. Yn de rige ferskynden earder ''Oogst van de zandgronden'' (2011) en ''Oogst van Rivieren en Kusten'' (2013). Yn 2016 ferskynde it ôfslutende ''Oogst van het Heuvelland.'' Yn maaie fan it jier 2014 leveret Roodbergen syn earste bydrage ôf foar it tiidskrift ''Fryslân Markant''. It is in nije útjefte fan Utjouwerij Penn yn Ljouwert. Redakteurs binne Klaas Jansma -yn Fryslân bekend om syn ferslachjouwing fan it jierlikse skûtsjesilen- en Milja Roosjen. Fan dizze maaiemoanne fan 2014 ôf soarget Roodbergen foar in ferhaal oer de natoer, of in natoergebiet yn Fryslân as bydrage foar dizze trije of fjouwer kear yn it jier ferskinende 'glossy'. Under de einredaksje fân [[Klaas Jansma]] en mei [[Martsje de Jong]] en Roodbergen ferskynt yn jannewaris 2015 by Uitgeverij Penn.nl yn Ljouwert in boek oer it natoergebiet en Nationaal Park De Alde Feanen mei as titel ''Het Veenparadijs; Bruisend groen en bevochten ruimte''. Foar dit boek levert Roodbergen in bydrage ûnder de titel ''Knielen voor nietige plantjes''. Fan 1 jannewaris 2019 ôf wurdt de redaksje fan Fryslân Markant foarme troch Martsje de Jong, Gerhild van Rooij, Cindy Postma en Sake P. Roodbergen. It blêd giet yn de rin fan 2019 spitigernôch fallyt. Yn novimber 2014 wurdt yn It Wiid by Earnewâld de Frysktalige [[app]] '[[Fauna yn Fryslân]]' presintearre. Resultaat fan in inisjatyf fan de [[Utjouwerij Wijdemeer|Provinsje Fryslân, Utjouwerij Wijdemeer]] (Louw Dijkstra) út Ljouwert en it [[Taalburo Popkema]] ([[Anne Tjerk Popkema]]) fan Grins. [[Naturalis Biodiversity Center]] yn [[Leien|Leiden]] fersoarget de technyske produksje en jout wittenskiplike ûndersteuning. De ynfolling wurdt realisearre yn gearwurking mei [[It Fryske Gea]]. Roodbergen fersoarget de biologyske ynhâld, makket de groslist fan de twahûndert bistesoarten (in kar út alle tsien biste-haadgroepen), soarget foar de foto's, skriuwt teksten en sprekt de soartteksten yn. Der wurde al daliks plannen makke foar in ferfolch, mar dan oer de Fryske floara. ===Atlas-Contact=== Yn 2015 wurdt Roodbergen troch âld-direkteur Emile Brugman fan de Uitgeverij Atlas-Contact yn Amsterdam/Antwerpen frege om in monografy te skriuwen mei as titel ''De kievit.'' Dat boek oer de [[ljip]] kin beskôge wurde as de opfolger fan de monografy út 1969 oer ús 'heraut fan de maitiid' fan de Fries-om-utens [[Rinke Tolman]]. ''De kievit'' is part fan in fûgelrige dy't de útjouwerij oan it gearstallen is en wêryn't al earder monografyen ferskynden oer de [[Rotgoes]], [[Toerswel]], [[Noardske falk]], Ka, [[Skries]], Koekoek, Protter (Spreeuw), Mosk (Huismus), [[Goudfink]], Klyster (Merel), [[Markol]] (Meerkoet) en Sulvermiuw. Nei ''De kievit'' ferskine ''De Raaf'', ''De Tapuit'', de ''Turkse tortel'' en de ''Zwarte specht''. It boek fan Nienke Beintema oer de See-earn, dat op 12 febrewaris 2021 útkomt, is it njoggentjinde yn de rige. It projekt fan ''De kievit'' krijt it karakter fan in twatalige simultaan-útjefte as Louw Dijkstra fan [[Utjouwerij Wijdemeer]] oanjout dat er graach de Frysktalige tsjinhinger útbringe wol. Dat idee krijt it kontraktueel fêstleine fiat fan Atlas-Contact. Op 23 maart 2018 wurdt ''de Ljip'' presintearre by [[boekhannel Van der Velde]] yn [[Snits]].<ref>''Boek in Fries en Nederlands over 'heraut van maityd''', [[Frysk Deiblêd]], 24 maart 2018, s.24</ref> [[Freark Smink]] hat as <nowiki>'ynterviewer/presintator''</nowiki> in haadrol yn dy presintaasje. Yn it [[Friesch Dagblad]] wurdt omtinken jûn oan it ferskinen fan ''de Ljip.''<ref>''Verschoppelingen van de schepping in de spotlight'' yn: Frysk Deiblêd, 11 maaie 2019</ref> Op 28 maaie ferskynt it boek ''De kievit'' by de Amsterdamske ütjouwerij Atlas-Contact, de tolfde monografy yn de rige, de twadde oer in greidefûgel, en de earste dy't skreaun is troch in Fryske auteur. De monografy is ek te krijen as [[e-boek]]. Yn syn boeken ''De kievit'' en ''de Ljip'' fan 2018 beneamt Roodbergen yn it haadstikje 'Wat, als' in tal wichtige stroffelstiennen en mooglike perspektiven yn it stribjen fan de BFVW-haadbestjoer om it ljipaaisykjen te behâlden en te brûken yn de natoer- en fûgelbeskerming. BNN/VARA Vroege Vogels (Rob Buiter) besteget op snein 10 juny oandacht oan it ferskinen fan ''De kievit''. De Ljouwerter Krante hat op 20 juny omtinken foar it útkommen fan sawol 'de Ljip' as 'De kievit'; de skriuwer is Cor de Boer. Op 23/24 juny ferskynt yn NRC Handelsblad in resinsje oer ''De kievit'' dy't skreaun is troch Nienke Beintema. Yn it deiblêd ''Trouw'' stiet op 17 july in ferhaal oer De kievit (en De zilvermeeuw) fan de hân fan Joop Bouma. Yn it earste nûmer fan it jier 2019 fan it kwartaaltydskrift ''De Levende Natuur'' -de 120e jiergong, nûmer 1- skriuwt de Fryske biolooch Eddy Wymenga in resinsje oer 'De kievit'. Wymenga, direkteur fan it ekologysk advysburo Altenburg & Wymenga yn Feanwâlden, wie ien fan de meiwurkers oan it boek '''Kieviten en Plevieren; Ljippen en Wilsters''<nowiki/>', fan 2013; hy beskriuwt dêryn de Sporenkievit. Fûgelleafhawwers dy't in eigen ynformative webside ûnderhâlde besteegje ek oandacht oan it útkommen fan ''De kievit.'' Adri de Groot (www.vogeldagboeken.nl) pleatst in wiidweidige resinsje op 25 maaie 2018; de Siuw Jako de Groot (www.Visdief.nl) docht dat op 2 novimber. Hy skriuwt: ''Wie alles wil weten over de kievit, zijn gedrag, de oorzaken van de neergang en de pogingen om het tij te keren, die doet er goed aan ''De kievit'' van Sake Roodbergen te lezen. Je proeft de passie voor de weide en de vogels die er leven. Je proeft de weemoed en het verlangen naar vroeger, toen het platteland nog zinderde van het leven. De auteur droomt ervan dat die situatie ooit weer terugkeert. Een hartstochtelijk boek''.<br> 'De kievit' wurdt ek sinjalearre troch De Volkskrant-natoerkollumnist Caspar Janssen. Op 4 maaie 2022 skriuwt hy: "De baltsvlucht van de kieviten, die steil omhoog vliegen, die buitelen in de lucht, 'over de kop gaan', waarbij de witte ondervleugels schitteren in het licht, het roepen, en het fluiten, ''kie-oe-wiet''. In het beste geval, zo merkte Sake P. Roodbergen op in zijn monografie over de kievit, steken de kieviten ook andere weidevogels aan met hun uitbundigheid, dat is de magie van het weiland in het voorjaar". Yn de hjerst fan 2017 makket de ûnderwiisbegeliedingstsjinst Cedin yn Drachten (dhr. Jelle Bangma) in flyer oer de fiif oant dan ta ferskynde Frysktalige natoergidsen fan Roodbergen. De flyer wurdt oan alle Fryske basisskoallen en oan de learkrêften biology fan it fuortset ûnderwiis tastjoerd. Fan heal oktober oant begjin novimber 2018 makket Roodbergen mei syn frou Anneke de Jong (mei fjouwer freonen) in reis nei [[Ekwador]] en de bysûndere [[Galapagoseilannen]]. Sy sjogge û.o de prachtige Blue morpho, in grutte tropykse deiflintersoarte, as sy yn in eko-lodge ferbliuwe oan in sydrivier fan de [[Amazône (rivier)|Amazône]]. Op de Galapagoseilannen sjogge sy de legindaryske grutte lânskyldpodden dy't [[Charles Darwin]] ek moete. ===Lêste natoergidsen=== Op 24 maaie 2019 wurdt de sechsde Frysktalige natoergids ''Kevers'' presintearre. It earste eksimplaar wurdt op it Provinsjehûs yn Ljouwert troch Roodbergen oanbean oan de demisjonêre deputearre (foar û.o. de natoer) [[Johannes Kramer]] (FNP). It Friesch Dagblad (Ruurd Walinga, 11 maaie), Omrop Fryslân (24 maaie) en de Leeuwarder Courant (Cor de Boer, 31 maaie) besteegje rynsk oandacht oan it útkommen fan ''Kevers''. Ek de Siuwske fûgel-/natoerman Jako de Groot docht dat op syn eigen webside www.Visdief.nl, yn it Hollânsk. Begjin oktober 2019 set Roodbergen útein mei in sânde Frysktalige natoergids. Underwerp is dizze kear de lânseigen beammen. Foar de foto's freget de natoerskriuwer de meiwurking fan IVN-koryfee Betty Kooistra-Woudsma fan Burgum. Foar de wittenskiplike ferantwurding skeakelet hy de beam- en boskekspert Bert Maes fan Utert yn (Ecologisch Adviesbureau Maes). Yn maart fan it jier 2020 skriuwt Roodbergen mei oan it nije Hollânsktalige deiflinterboek -oer de deiflinters yn de provinsje Fryslân- dat op priemmen setten is troch de flinterwurkgroep yn de provinsje Fryslân. Hy skriuwt de soartbeskriuwingen fan de [[Nûmerflinter]] (Atalanta), de [[Deipau-each]], it [[Gintsiaanblaujurkje]], it [[Heideblaujurkje]], it [[Gielteistergroukopke]] (Geelsprietdikkopje) en de [[Grutte fjoerflinter]]. It earste eksimplaar fan ''Dagvlinders in Fryslân - veranderingen vastgelegd'' wurdt op tiisdei 13 april oan Henk de Vries, direkteur fan It Fryske Gea, oanbean troch Siep Sinnema, de foarsitter fan de Vlinderwerkgroep Friesland. Op dizze selde dei wurdt alle materiaal fan Roodbergen syn sande natoergids ''Beammen'' nei de drukker stjoerd. Yn desimber 2020 skriuwt Henk Minkes in ferhaal oer Roodbergen en syn belibbing fan it ljipaaisykjen yn it BFVW-tydskrift Vanellus; it wurdt û.o yllústrearre mei in foto fan him mei trije fan syn fjouwer pakesizzers by in ljippenêst -mei in ientsje- yn it lân fan Thom de Groot op Goattum ûnder Grou. Op 28 maaie 2021 wurdt de sande natoergids ''Beammen'' formeel presintearre troch de oanbieding fan in eksimplaar oan kommissaris Arno Brok yn de histoaryske Steateseal fan it Provinsjehûs yn Ljouwert. By de natoergids is troch de útjouwer en de opmakker Richard Bos in spesjale flyer makke mei de tsien moaiste beammen yn Fryslân; in begeliedende QR-koade makket de syktocht nei elke beam ienfâldich. Op 18 juny ferskynt in Frysktalich ferhaal oer de natoergids ''Beammen'' én oer de skriuwer sels yn de Freed-bylage fan de Ljouwerter Krante. It ferhaal is skreaun troch Sietse de Vries. Yn it Friesch Dagblad stiet op 26 juny ûnder de kop 'Friese bomen met hun eigen verhaal' in Hollânsktalige resinsje fan ''Beammen'' skreaun troch Ruurd Walinga. Hy skriuwt: 'Het is maar een gidsje, de zevende al van oud-docent Sake Roodbergen uit Akkrum, maar het staat zo boordevol leuke en vooral actuele informatie dat je het niet zomaar op een achternamiddag doorneemt'. Op 25 augustus ferskynt in twadde printinge fan ''Beammen'' yn in oplage fan 500 eksimplaren. Dat bringt it totaal boppe de tûzen.<br> Op 1 oktober 2021 set Roodbergen útein mei in manuskript foar in mooglike achtste Frysktalige natoergids. Underwerp binne trije groepen fan Lidpoatigen: spinnen, wantsen en sweefmiggen. De skriuwer freget Peter Koomen, konservator fan it [[Natoermuseum Fryslân]] yn Ljouwert en tagelyk de foarsitter fan de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) om in list te meitsjen fan de fyftich meast talrike soarten fan de trije groepen. Berend Aukema fan Naturalis-Leiden wurdt frege foar de wantsen en foar de sweefmiggen freget Roodbergen help fan Wouter van Steenis. Hy kriget fan Petra Tenge tastimming om foto's fan har partikuliere webside (www.mijninsectenwereld.nl) te brûken foar dit nije projekt. Heal desimber 2021 kundicht him in nij projekt oan. Roodbergen wurdt troch de Vanellus-redaksjekommisje frege om yn it nije jier 2022 oandacht te jaan oan de skiednis fan it Bûn fan Fryske Fûgelwachten (BFVW) yn it eigen twamoanliks tiidskrift ''Vanellus''. It giet dan om fiif bijdragen dy't elk likernôch fyftjin jier omfiemje, op wei nei it 75-jierrich bestean fan de BFVW yn novimber 2022. In wichtige skiedkundige boarne is it boek ''"B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief"'' oer de earste fyftich besteansjierren fan it Bûn, dat hy sels skreau, en dat ferskynde yn desimber 1999. Yn dyselde desimbermoanne fan 2021 wurdt Roodbergen troch einredakteur Pier Bergsma benadere om in natoer-kollum te skriuwen yn it kwartaalblêd De Nije fan de Ried fan de Fryske Beweging. Yn de earste dagen fan april 2022 ferskynt it blêd mei in earste bydrage fan Roodbergen, oer de natoer fan Gaasterlân. Yn juny en july 2002 wurket Roodbergen op fersyk fan David Lelieveld (fan ympresariaat Pier 21) oan de oersetting fan it Frysk nei it Ingelsk fan it toanielstik '<nowiki/>''Wat soesto!''' dat skreaun en opfierd is troch Freark Smink en syn frou Klaasje Postma. De Ingelske oersetting is bedoeld om it toanielstik wer oer te setten nei it Friülysk, in minderheidstaal yn Noardeast-Itaalje dy't sprutsen wurdt troch sa'n 900.000 minsken. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} 1. "Sake Roodbergen hâldt fan de natoer, fan Fryslân en fan de Fryske taal. Dy trije leafdes komme byelkoar yn de natoergidsen dy't er skriuwt. It sânde diel is no út: Beammen". Artikel yn Leeuwarder Courant (Sietse de Vries), 18 juny 2021 (Oanfoljende opmerking: om my mei nr 1 fan de Boarnen wol ferdwine; it rychje fan trije kin dan wol opskowe. Dizze nije referinsje ûnder 1. kin dan -as meast resinte- nûmer trije wurde, Fr.gr. SPR) {{DEFAULTSORT:Roodbergen, Sake}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk biolooch]] [[Kategory:Frysk natoerbeskermer]] [[Kategory:Frysk bestjoerder]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Grou]] [[Kategory:Akkrum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] 2uhrwn19c8nys825k1v4qtzcgpuv1ue 1085211 1085210 2022-07-31T10:02:50Z 2A02:A453:75CB:1:24FE:6DD0:50D8:91EE wikitext text/x-wiki '''Sake Pieter Roodbergen''' ([[Grou (plak)|Grou]], [[16 maaie]] [[1945]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[learaar]], natoerbeskermer en [[publisist|-publisist]]. ==Libben en wurk== Oant april 2001 joech Roodbergen [[Ingelsk]] en [[biology]]les oan de iepenbiere [[Mafû]] yn [[Akkrum]]. Hy wie yn de mid-santiger jierren ien fan de gearstallers fan de biologymetoade ''De Ogen van de Natuur'', mei Inne Heerma, Ytsen Kooistra (1940-2021), Pyt Laansma en Siep Muizelaar. Fan 1972 - 1997 wie Roodbergen bestjoerslid fan de Fûgelwacht Akkrum. Ein 1987 waard hy troch Gjalt de Groot, de foarsitter fan it [[Bûn fan Fryske Fûgelwachten]] (''de'' BFVW), frege om in sit te nimmen yn de BFVW-kommisje Beliedstarieding. De oanlieding wie in brief fan it Ministearje oangeande in nije fûgelwet, needsaaklik fanwegen de 'Europese Vogelrichtlijn', dy't yn april 1979 ta stân kaam. It foarstel fan it ministearje wie om it ljipaaisykjen yn Nederlân alhiel te ferbieden, mei útsûndering fan Fryslân. Dêr soe it noch tastien wurde oant 6 april. De BFVW-kommisje krige fan it haadbestjoer de opdracht om oan te jaan wêrom't it ljipaaisykjen lanlik bestean bliuwe moast en yn Fryslân oant en mei 12 april, de situaasje fan dat momint. Yn maart 1988 waard Roodbergen foardroegen en keazen yn it BFVW-haadbestjoer en yn july fan dat jier waard hy deistich bestjoerslid. Hy soe dat bliuwe oant maart 2001. Yn dy perioade hie hy it ljipaaisykjen yn syn portefúlje. De BFVW-beliedsline dy't útsetten waard hâlde yn it ljipaaisykjen yn de nasjonale wetjouwing fêst te lizzen, rekkenskip hâldend mei de trije Europeeske easken, fan selektiviteit, lytse oantallen en kontrôle. Dêrby ek rekkenskip hâldend mei de eask fan ôfhinklikheid fan de gasthear, de boer, fan tsjinstberens oan de greidefûgelbeskerming, en de eask fan de kwantiteit, kontinuiteit en kwaliteit fan de beskerming, de neisoarch. Fan de nasjonale oerheid waard frege de besteande wetjouwing (Vogelwet 1936) sadanich oan te passen dat dy't -lanlik- fasilitearjend nei dizze doelstellings wurde soe. Provinsjaal wie it BFVW-haadbestjoer wiis mei de stipe fan de provinsjale oerheid en fan de natoerorganisaasje It Fryske Gea. It slagge de BFVW net om de nij ûntstiene Friese Mileufederatie achter har stribjen te krijen. Fan maart 1994 oant april 2008 wie Roodbergen ek de [[haadredakteur]] fan it BFVW-tydskrift ''[[Vanellus]]''. Yn de perioade dat hy as bestjoerslid en as Vanellus-redakteur belutsen wie by de BFVW waard de Europeeske Fûgelrjochtline (april 1979) ymplemintearre yn de nasjonale wetjouwing, yn it jier 1993. De ferrassend grutte wurdearring foar de BFVW-wurkwize yn maart 1993 fan de hiele Twadde Keamer (útsein GroenLinks), de ''salto mortale'' fan de ferantwurdlike steatssekretaris [[Dzsingisz Gabor]] (CDA) en de yntroduksje fan in ferplichte lanlike aaisikerskaart troch de Earste Keamer, fia in moasje fan PvdA en CDA yn oktober fan dat jier 1993, blieken mei-inoar dochs net genôch om de amtlike top op it ministearje 'om' te krijen en ta konstruktyf meiwurkjen te bewegen. Yn april 2002 kaam de Floara- en Faunawet ta stân. Dy wet brocht nije eleminten yn, lykas it begryp 'yntrinsike wearde' fan elts organisme, plant en bist, en de saneamde soarchplicht foar boer en boarger, dy't yn 2021 yn de provinsje Fryslân ta in drege diskusje liede soe. It foech oer de natoer waard yn dizze nije wet desintralisearre nei de provinsjes. De BFVW warskôge de wetjouwer sûnder sukses foar dizze nije, yngripende wetlike feroaringen. Ek de amtlike top fan ús eigen provinsje levere mear problemen op as meiwurking. Yn jannewaris 2015 foel it doek foar it ljipaaisykjen doe't de Ofdieling Bestjoersrjochtspraak fan de Rie fan Steat de ferliende fergunning fan de Fryske deputearre oan de BFVW weromfluite. Earst moast fêststeld wurde of de ljip noch wol yn in situaasje wie fan in 'gunstige staat van instandhouding'. Undersyk fan Sovon Vogelonderzoek Nederland yn Nijmegen wiisde út dat dit net mear it gefal wie. Achterôf kinne we fêstelle dat nét it ljipaaisykjen, mar de foar de ljip as briedfûgel sterk negative ûntwikkelingen yn de agraryske bedriuwsfiering, ynklusyf de djipûntwettering, it brûken fan keunstmest, de emissy-techniken en it brûken fan bestridingsmiddels lykas de beruchte neonikotinoïden, makke hawwe dat de ljip -en ek de skries, tsjirk en ljurk- har 'útstapmomint' berikte yn grutte parten fan Fryslân: gjin foer mear foar de folwoeksen fûgels (de reade wjirm) en gjin ynsekten foar de piken troch de ûntstiene gers-monokultuer. Dizze ûntwikkeling betsjutte dat der ek yn ús provinsje in ein kaam oan de iuwenâlde, rike en ynspirearjende maitiidstradysje fan it ljipaaisykjen. M.y.f. 1 jannewaris 2017 waard de F. en F.-wet opnommen yn de Natuurbeschermingswet. Roodbergen siet foar it BFVW yn it provinsjaal greidefûgelplatfoarm en wie lid fan de [[Provinsjale Kommisje Behear Lânbougrûnen]] (PCBL) dêr't de grûnslach lein waard foar agrarysk natoerbehear. Likernôch 25 jier letter, yn 2018, waard der yn Fryslân 13,5 miljoen euro útkeard oan de saneamde agraryske kollektiven. Fryslân is mei 18.707 hektare koprinner yn Nederlân mei dizze foarm fan natoerbehear dy't benammen giet om de greidefûgels. Yn april 2022 wurdt troch de Provinsje oankundige om de saneamde 'wjukkelbunders' wer te yntrodusearjen, bedoeld om rap ynspylje te kinnen op geunstige omstannichheden yn it fjild. ==='Wise and sustainable use'=== Roodbergen basearret syn fyzjes oangeande natoerbelibbing en it brûken fan de natoer - ek it ljipaaisykjen- op de 'wise and sustainable use'-útgongspunten fan de ''International Union for the Protection of Nature and Natural Resources'' (IUCN) yn Genève (1947). Fan de santiger jierren ôf wie it ljipaaisykjen bot polarisearre rekke yn kringen fan natoerbeskermers. De wichtichste tsjinstanner waard Vogelbescherming Nederland (VBN) yn Zeist, dy't him, lykas de lettere Stichting Kritisch Faunabeheer, op etyske grûnen fûl tsjin it ljipaaisykjen fersette. Roodbergen skreau út namme fan it BFVW-haadbestjoer yn tal fan tydskriften en kranten, oer it wêzen en de maatskiplike betsjutting fan it ljipaaisykjen, en de needsaak om mei dat fenomeen fanút it eachpunt fan de (greidefûgel)beskerming hoeden om te gean. Somtiden mei oaren skreau er in stikmannich boeken oer it ljipaaisykjen en de relaasje mei beskerming en edukaasje. Yn novimber 1991 ferskynde it boek ''Kievit tussen Pet en Wet''. Roodbergen makket dit boek -in ''update'' fan it boekje ''Hijkes en Sijkes'', dat makke waard troch de Ljouwerter Krante- as lid fan it Deistich Bestjoer fan de BFVW, tegearre mei Hans Wiltenburg, redakteur fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'', en Fokke Tuinstra, lid fan de PR-kommisje fan de BFVW. [[Pieter Breuker]] skreau it lêste haadstik, oer ljipaaisikerstaal. Prof.dr. Karel H. Voous (1920 - 2002), emeritus-heechlearaar Dierkunde oan de Vrije Universiteit yn Amsterdam, skriuwt in aardich foaropwurd, dat hy beslút mei de sin: "''Moge de kievit, ondanks niet te miskennen achteruitgang van zijn aantallen in deze eeuw, nog lang de koning der weidevogels blijven in Friesland, in de rest van Nederland en elders in Europa"''. Yn syn boek ''In de ban van vogels, Ornithologisch Biografisch Woordenboek van Nederland'' (Scheffers, Utrecht 1995) skriuwt Voous ek in koarte biografy oer Roodbergen. Harrie Ernst fersoarget de redaksje fan ''Hijkes en Sijkes'' dat útjûn wurdt troch de Friese Pers Boekerij bv. Yn april 1993 ferskynt in justjes wizige twadde printinge. Ein 1991 skriuwt Roodbergen op fersyk fan it BFVW-haadbestjoer de saneamde Fleksibilisearringsregeling foar it fêststellen fan de slutingsdatum fan it [[ljipaaisykjen]]. Hy makket de slutingsdatum ôfhinklik fan de ûntwikkeling fan it foarjier; útgongspunt is de fyndatum fan it earste ljipaai yn de tsiende gemeente (fan de 31) yn Fryslân. De regeling wurdt troch de Algemiene Ledegearkomste fan maart 1992 oannommen. Op 9 maart 1993 beslút de Twadde Keamer it ljipaaisykjen -lanlik- te bewarjen; de slutingsdatum wurdt yn it hiele lân 9 maart; yn oktober fan dat jier wurdt yn de Earste Keamer it foarstel fan de BFVW oannommen om yn it hiele lân in aaisikerskaart yn te fieren. Dizze aaiskerskaart waard fan it foarjier fan 1987 ôf al yn ús provinsje brûkt. Tegearre mei de Twintener Bennie J. Oolbekkink stelt Roodbergen in list op fan de fynst fan it earste lanlike ljipaai fan 1900 ôf. Dizze list wurdt brûkt as fûnemint yn in artikel yn it Ingelsktalige fûgeltydskrift ''Ardea'', yn maart 2005. De skriuwers binne Christiaan Both, [[Theunis Piersma (biolooch)|Theunis Piersma]] en Roodbergen. De titel wurdt ''Climatic change explains much of the 20th century advance in laying data of Northern Lapwing'' Vanellus vanellus ''in the Netherlands''.<ref>''Ardea'' 93: s. 79-88</ref> Roodbergen wurket mei oan it ''Frysk Basiswurdboek foar it basis- en fuortset ûnderwiis,'' dat gearstald wurdt troch [[Geert Vledder]] -syn eardere 'master' op de legere skoalle yn syn bertedoarp Grou- en Tetty de Jager-de Boer. Roodbergen nimt 'de biology' foar syn rekken. Dy Afûk-útjefte ferskynt yn 1998. ===Mear publikaasjes=== Foar Jaap de Vries, ljipaaisiker en fûgelringer, skriuwt Roodbergen yn it begjin fan 1999 twa bylagen foar de twadde printinge fan it boek fan De Vries mei de titel ''Met een strootje te verleiden''. De bylage-titels binne: ''De Sulveren Ljip'' en ''Van de sluitingsdatum, B.F.V.W.-reservaten en nog wat''. Yn de neisimmer fan datselde jier 1999 skriuwt Roodbergen it haadstik ''De Deelen als natuurgebied'' foar it boek ''De Deelen'', in inisjatyf fan [[Thom Mercuur]]. Oare skriuwers binne [[Rink van der Velde]], Peter C. Vos, [[Kerst Huisman]], Oene G. Dijkstra, Hans en Marita de Jong, Sije van den Bosch, Evert Kramer en Thom Mercuur sels. It boek ferskynt yn de earste dagen fan it nije jier 2000. Yn desimber 1999 ferskynt it troch Roodbergen skreaune jubileumboek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' oer de histoarje fan goed fyftich jier BFVW. Yn de july-nijsbrief nûmer 18 (jier 2000) fan de Heimans en Thijsse Stichting stiet in resinsje fan dit boek ûnder de kop: 'Wat ús besielet', ferwizend nei de ''mission statement'' fan de BFVW dy't yn it boek op side 10 opnommen is. De resinsint skriuwt ûnder mear: "Roodbergen geeft in zijn prettig leesbare, rijk geïllustreerde boek een goed beeld van de bezieling van duizenden vogelliefhebbers in Friesland". (-) "De Friese bond heeft tot nog toe de regering steeds ervan kunnen overtuigen dat het rapen van kievitseieren goed samengaat met vogelbescherming". It trijemoanliks ferskinende tydskrift ''het Vogeljaar'' skriuwt yn in resinsje yn it aprilnûmer û. o.: "Dit historische verslag gaat niet alleen in op de natuurbeschermingsactiviteiten, maar ook op de politieke, de sociale en opvoedkundige kanten. Het boek heeft enorm veel aan waarde gewonnen door het register van persoonsnamen die in de tekst staan vermeld en dat werd samengesteld door Bauke van der Veen". Yn it maartnûmer fan it jier 2000 ferskynt yn it kwartaalblêd ''Fryslân, Nieuwsblad voor Geschiedenis en Cultuur'', ûnder redaksje fan Meindert Schroor, in bydrage fan Roodbergen mei de titel ''Een eeuw vogelbescherming in maatschappelijk perspectief'', mei de subtitel 'Van het 'houtsje fan Grutte Tseard' en de 'aaisikerskaart'.<br> It boek ''Een eeuw vogels beschermen'', it jubileumboek fan Vogelbescherming Nederland (VBN), gearstald troch Frank Saris en útjûn by de KNNV Uitgeverij yn Utert, ferskynt yn it neijier fan 2007. Yn de tarieding foar dit boek komt Frank Saris nei Akkrum om mei Roodbergen te praten oer it skeel tusken BFVW en VBN oer it ljipaaisykjen. Roodbergen jout him it BFVW-jubileumboek fan desimber 1999 mei en lit him de indieling yn haadstikken lêze. It VBN-jubileumboek giet ek yn op de ferskillen yn tinkwize tusken VBN en de BFVW. Roodbergen wurdt yn it VBN-boek sprekkend opfierd yn in kaderstik mei de titel: "Sake P. Roodbergen, voorvechter van de 'aaisikers'" (side 257). Yn in resinsje ('Persvers') yn it ''Vanellus''-nûmer 2007/6 giet Roodbergen djipper yn op de ynhâld fan it haadstik oer de BFVW, skreaun troch Gjerrit P. Hekstra, de sekretaris fan it Biologysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy. Tegearre mei Lammert G. Jansma en [[Douwe van der Ploeg|Douwe T.E. van der Ploeg]] skriuwt Hekstra it boek ''Dêr't it tilt fan diert' en blommen; 200 jier fjildbiology foar natoer en gea yn Fryslân''', in soarte fan Fryske tsjinhinger fan it earder neamde boek oer fûgelers en fûgelkunde fan prof. dr. Karel H. Voous, de promotor fan Hekstra yn 1960. It boek fan Hekstra c.s. ferskynt by de Fryske Akademy ûnder it FA-nûmer 980 yn it jier 2006. Yn de persoanegalerij yn dit boek is ek Roodbergen en syn wurk foar de BFVW opnommen. Hekstra skriuwt: "Op en út in fjildman fan floara en fauna, mar ek ien mei in linige pinne en in heldere styl fan skriuwen. Dat docht bliken yn syn mannichte fan krantestikken (''Trouw, Volkskrant, Telegraaf'', streekkranten) en artikels yn tydskriften (''Vanellus, Milieunieuws, ROM-bulletin, Het Landbouwblad, Platform LNV, Grasduinen, Het Vogeljaar'') oer it aaisykjen. Mei dêrtroch wurdt by ''Vogelbescherming'' yn Zeist en ek op it ministearje fan LNV yn Den Haag aardich minder ôfwizend oer it aaisykjen (mei neisoarch!) tocht as eartiids. (-) As haadredakteur fan Vanellus set er in eigen, biologysk, en geakundich stimpel op syn redaksjonele stikjes, boekbesprekkingen en skôgings. Hy hat der in kleurich blêd fan makke, (-)". As Douwe T.E. van der Ploeg yn septimber 2006 komt te ferstjerren skriuwt Roodbergen yn ''Vanellus'' nûmer 5 fan dat jier in Yn Memoariam. Yn de mande mei Johan Dijkstra (1929-2021), de foarsitter fan 'Vanellus vanellus, vereniging van weidevogelbeheerders' skriuwt Roodbergen it haadstik ''Kievitseieren zoeken; van 'ljipaaisykjen' naar weidevogelbeheer'' yn it boek ''Beter één vogel in de hand...'', mei as ûndertitel ‘''vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie en wetenschap''’, dat, foarsjoen fan in wiidweidige literatuerlist, yn 2008 útkomt by de KNNV Uitgeverij yn Zeist. Yn 2009 ferskynt syn boek ''Ljippen, lân en leafde'', syn earste Frysktalige boek oer it ljipaaisykjen, dat it wêzen en de technyk fan it ljipaaisykjen beljochtet en dêrnjonken yngiet op in tal wichtige maatskiplike aspekten fan dat ferskynsel. Op 15 april 2009 skriuwt Arjen Bakker yn it Friesch Dagblad in resinsje; hy neamt it boek 'een lyrisch pamflet vóór de traditie van het kievitseierenzoeken'. Roodbergen ferliet yn [[1997]] it bestjoer fan de Akkrumer fûgelwacht en krige by it ôfskied de [[Sulveren Ljip (fûgelwacht)|Sulveren Ljip]]. By syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW yn maart 2001 wurdt him troch foarsitter Anne Osinga fan Gytsjerk de [[Gouden Ljip]] opspjelde, de heechste ûnderskieding binnen de BFVW. Yn april 2006 wurdt Roodbergen beneamd ta lid yn de [[Oarder fan Oranje-Nassau]] fanwegen syn ynset foar it behâlden fan it ljipaaisykjen en de dêrby hearrende beskerming. Hy bleau oant april 2008 haadredakteur fan it twamoanliks ferskinende BFVW-tydskrift ''Vanellus''. Ien fan syn lêste dieden is it -tegearre mei de Stichting Historic Future- gearstallen fan in DVD-Rom fan de ynhâld fan alle jiergongen fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'' fan it begjin yn 1948 ôf oant en mei it jier 2007. De DVD wurdt ein novimber 2007 oanbean oan it haadbestjoer fan de BFVW by gelegenheid fan it sechstichjierrich bestean. ===Natoerynteresse breder=== Yn de perioade fan syn haadbestjoerslidmaatskip fan de BFVW docht Roodbergen mei oan twa kursussen dy't oanbean waarden troch de Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF). It giet om de fûgelkursus en de plantekursus. De kursuslieders fan de fûgelkursus binne Meinte Engelmoer, Arend Timmerman en Michiel Versluys (1952-2013); de plantekursus wurdt jûn troch Jacob Koopman, Karst Meijer en Henk de Vries. De lêste kursus wurdt noch folge troch in lessenrige oer de alpine floara. Dizze lêste kursus wurdt yn de simmer fan 1989 ôfsluten mei in ferbliuw fan in wike yn it saneamde Berghotel yn Val Sinestra yn Graubünden yn Switserlân. Fan neijier 1992 oant de hjerst fan 1997 wurket Roodbergen as 'Sake, de natoerman' mei oan de populêre skoaltelefyzje-útstjoeringen fan akteur Freark Smink yn syn rol fan Sybe Satellyt.<br> Tegearre mei Jaap van der Bij fan Aldegea (Sm) en Jan Koopmans fan Garyp, kollega-leden fan de BFVW-kommisje Promoasje en Public Relations (de PR-kommisje), en Austraalje-kenner Herman Kremer fan Noardburgum, makket Roodbergen fan 15 july oant 5 augustus 2002 in reis nei Austraalje mei it doel om fûgels fan dit bysûndere kontinint te fotografearjen. It wie de lêste grutte reis mei in analoge kamera, in Minolta. It motto fan de reis wie: "listen to the silence of a smoothing wilderness". Hichtepunt fan de reis waard de waarnimming fan de legendaryske Helmkasuaris mei fiif piken yn it Lacey Creek State Forest Park by Mission Beach súdlik fan Cairns. Fan 23 juny oant 26 juny 2011 bivakkearje Roodbergen en syn frou Anneke de Jong op it hiem fan boer Harry Bergmann yn Govelin, yn it Wendland by Hitzacker oan de Elbe. Sy meitsje dêr it saneamde ''Lilien-Wochenende'' mei. Sintraal yn dat wykein stiet de Roggeleelje (''Lilium bulbiferum subsp. croceum''), in wylde plant dy't by boer Harry yn de roggefjilden groeit as ûnkrûd. Yn dit bysûndere gebiet -in einmorene út de Saale-iistijd, 130.000 jier lyn- sjonge de Nôtfink (Ortolaan) en de Gielfink (Geelgors), en fleane de Grutte wjerskynflinter (Grote weerschijnvlinder) en de grutte kever Fleanend hert (Vliegend hert). De besite is in gefolch fan de kontakten mei Fred Bos út Winterswyk, dy't in soad ûndersyk die nei dit bysûndere rogge-ûnkrûd en dy't tagelyk ien fan de organisatoaren wie fan de ''Lilien-Wochenende''. Op 13 maart 2012 wurde yn in fjildsje fan Staatsbosbeheer by Eext yn Drinte 300 Roggeleelje-bollen plante, in inisjatyf fan Fred Bos. By dizze gelegenheid -dêr't Roodbergen en syn frou by útnûge binne- wurdt in taspraakje hâlden troch Hendrik Oosterveld yn syn hoedanichheid fan foarsitter fan de pleatslike lânynrjochtingskommisje. Mei dizze persoan, mar doe yn de funksje fan direkteur fan de Regio Noord fan it Ministearje fan Lânbou, hie Roodbergen kontakt yn juny 1999 yn de tarieding foar it skriuwen fan it boek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' (BFVW, desimber 1999). De BFVW krige doe 10.000 gûne fan it ministearje foar dit projekt.<br> Ek yn de jierren 2012 en 2013 binne Roodbergen en syn frou ein juny presint by de Lilientage yn it Wendland yn Dútslân. Fan it jier 2010 oant ôf dogge Roodbergen en syn frou mei oan de oan leden oanbeane natoerkampen fan de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV). Yn 2010 yn Monfrague (Extremadura) yn Spanje, yn 2011 yn Lalbenque yn Súd-Frankryk, yn 2012 yn Alcala de los Gazules, yn Andalusië yn it uterste suden fan Spanje, yn 2013 yn Alquézar yn de Spaanske Pyreneeën, yn 2014 yn Saint-Maurice-sous-les-Côtes yn Lotharingen yn Noardeast Frankryk en yn 2015 yn Altenahr yn de Dútske Noard-Eifel. Roodbergen skriuwt mei oan de ferslaggen dy't fan dizze natoerkampen makke wurde en op it ynternet te finen binne. De kennis -en de kennissen- dy't by dizze natoerreizen opdien wurde sille fan grut belang blike foar syn rige Frysktalige natoergidsen dy't oant en mei 2021 ferskine sille. ===Natoergidsen yn de Fryske taal=== Syn ynteresse yn en leafde foar sawol de [[Frysk]]e taal as de Fryske natoer meitsje dat Roodbergen nei syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW meidocht yn de provinsjale wurkgroepen dy't de Fryske nammen foar groepen fan organismen op 'e nij fêststelle. It giet om de nammen fan fûgels (2004), libellen (2007), wylde floara (2009), fisken (2012), in seleksje fan de nachtflinters (2015), en de flearmûzen (2016). By de behanneling fan de floara (1500 soarten) moetet hy Ytsen Kooistra wer. Yn it ramt fan dit hiele proses dat plakfynt ûnder auspysjes fan de Fryske Akademy en de Provinsje (Meinte Engelmoer en Hinko Talsma) begjint Roodbergen oan de produksje fan in rige fan sân Frysktalige natoergidsen, boekjes mei allegearre itselde formaat (18 X 10,5 cm; 224 siden) en itselde 'format'. Roodbergen toant him dêrmei in opfolger fan Johannes Boersma (1917-2004), de Fryske ûnderwizer dy't nei syn pensjonearring publikaasjes útbrocht as ''It Wylde Fûgelt'', ''It Wylde Wrimelt'' en listen mei de Fryske nammen foar fisken, sûchdieren, amfibyen, reptilen en poddestuollen. Yn 2005 ferskynt ''Fûgels'', dat Roodbergen makket op fersyk fan útjouwer [[Steven Sterk]]. Yn 2013 folget -no op eigen inisjatyf- ''Blommen'', oer de wylde floara fan Fryslân. Dizze twa binne oersettingen fan oarspronklik Dútsktalige determineargidsen, mar beide wurde troch Roodbergen alhiel nei de Fryske situaasje bewurke en werskreaun. Beide wurde útjûn by Utjouwerij Bornmeer (Steven Sterk) op De Gordyk. Op 30 maart 2015 komt ''Deiflinters en Libellen'' út, oer alle West-Europeeske soarten fan dy beide opfallende ynsektegroepen. Dizze natoergids komt út by Utjouwerij Wijdemeer (Louw Dijkstra) yn Ljouwert, letter yn Dokkum. Yn maart 2016 ferskynt by dyselde útjouwer de Frysktalige natoergids ''Nachtflinters'' oer in seleksje fan de grutte groep -yn Fryslân 678 soarten- fan de makro-nachtflinters. Fierwei de measte foto's wurde levere troch Jaap Schelvis fan Ljouwert. De gids wurdt op 19 maart yn Earnewâld presintearre. Op 23 septimber 2017, tafalligerwize de Europeeske Dei fan de Poddestoel, ferskynt ''Poddestuollen.'' Gosse Haga, foarsitter fan de Paddenstoelen Werkgroep Friesland ferlient help by it gearstallen fan de list fan de op te nimmen soarten en soarget, tegearre mei Marten en Immie Hunneman, Frans Ozinga en Jaap Veneboer, foar de foto's. Dizze fyfde Frysktalige natoergids wurdt presintearre foarôfgeande oan de ekskurzje fan de poddestuollewurkgroep yn de Reahelster Mieden by Bûtenpost. Dizze trije lêste dieltsjes binne gjin oersettingen, mar oarspronklike, Frysktalige útjeften. Foar 2018 wurdt sa'n natoergids oer de Kevers (Tuorren) op de rol setten. Peter Koomen, de konservator fan it Natoermuseum Fryslân yn Ljouwert, wurdt no haadbegelieder. De digitalisearre (!) listen mei oanbrochte kevers by it museum meitsje it opstellen fan de groslist fan op te nimmen soarten makliker. Foto's wurde levere troch in groep fan minsken. Theodoor Heijerman, keverspesjalist en wurksum oan de Wageningen University & Research (WUR) yn Wageningen, Tim Faasen en Hans Jonkman soargje foar in soad plaatsjes, mar Petra Tenge fan Appelskea levert de measte (sjoch har eigen webside: www.mijninsectenwereld.nl). Doelgroep fan de rige is benammen ek it basis- en fuortset ûnderwiis. Tuskentroch komt yn 2010 -wer yn it Frysk- in 'aventoereboek oer moetingen mei libellen' fan Roodbergen út, faak belibbe mei syn frou Anneke en syn freon Rin Bouma út Twizel, no Grou, syn bertedoarp. De titel is ''Libellen yn Fryslân'' ([[Utjouwerij Bornmeer]], De Gordyk). ===Oare plevieren en in app=== In selde type boek oer 'natoerbelibbing' komt út yn maart 2013. Dan is it ûnderwerp de 67 plevierachtigen (''Charadriidae'') op de wrâld. Mei in fiifentweintichtal auteurs út Roodbergen syn eardere ''BFVW''/''Vanellus''-netwurk wurdt in boek gearstald mei foto's en teksten oer likernôch de helt fan dizze fûgelgroep. 'Amateurs', lykas hysels, Toon van Aert, Sytze Bottema, Rintsje Bouma, Harvey van Diek, Adriaan Dijksen, Frans Freijee, Nico de Haan, Harry Horn, Tom Jager, Joop Jukema, Franciscus Koopman, Lesley van Loo, Tjaart Martens, Boena van Noorden, Gerard Ouweneel, Otto Plantema, Jacques de Raad, Janny Werkhoven, Wim Wijering en Otte W.Zijlstra, mar ek de wittenskippers Albert Beintema, [[Theunis Piersma]], Eddy Wymenga, Onno de Bruijn en de Ingelske RSPB-meiwurker [[Robert Sheldon]] (de Steppekievit) wurkje mei. Roodbergen nimt sels foar syn rekkening de beskriuwing fan syn moetingen mei it [[Dûkelmantsje]] (Strandplevier) op [[Sardinië]], de Maskerljip yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]], de Killdeerplevier tidens twa reizen yn Noard-Amearika, en -fansels- de [[Ljip]]. Oeral yn dit boek wurdt rynsk gebrûk makke fan it kolossale, profesjonele foto-argyf fan Jan van de Kam, dy't sels ek in bydrage skriuwt (oer de Readkopplevier yn Austraalje). Theunis Piersma skriuwt in nijsgjirrich foaropwurd oer de Krabplevier -dy't gjin ''plevier'' is- fan it waadgebiet fan Barr el Hikman yn Oman. De ekstra bylage mei de Ingelske, Hollânske en wittenskiplike nammen fan ''alle'' Ljippe- en Plevieresoarten (''Charadriidae'') op de wrâld, harren fersprieding en de status fan bedriging neffens de IUCN-noarm, dy't Albert Beintema achteryn it boek fersoarget, jout in wichtige mearwearde oan dizze útjefte. Oan de finansiering fan dit projekt en de ferkeap fan it boek wurdt ek meiwurke troch Vogelbescherming Nederland yn Zeist, de 'tsjinstanner' fan de BFVW yn de somtiden fûle diskusje oer it ljipaaisykjen. De titel fan dit Hollânsktalige boek is ''Kieviten & Plevieren; Ljippen & Wilsters.'' It ferskynt by Utjouwerij Wijdemeer yn Ljouwert en wurdt op 1 maart 2013 presintearre tidens de jierlikse Algemiene Ledegearkomste fan de BFVW yn It Wiid by Earnewâld. Op 28 augustus 2014 ferskynt in resinsje fan dit boek yn it trijemoanlikse fûgelblêd 'het Vogeljaar', skreaun troch redaksjelid Rob A. Kole (RAK). Kole skriuwt û.o.: 'Een boek van de Fries Sake Roodbergen met zo'n titel? Dat moet haast wel geheel zijn gewijd aan aaisykjen en wilsterflappen, leek mij toe. Dat bleek niet helemaal juist te zijn. Natuurlijk komen deze onderwerpen aan de orde, maar het boek gaat over meer. Over veel meer zelfs'. Yn it fûgeltydskrift ''Limosa'' (jrg 86, nr 4, 2013) skriuwt Jeroen Onrust -dy't wy no kenne as de wjirmekenner fan it boerelân- in resinsje oer dit boek. Fan jannewaris 2008 ôf skriuwt Roodbergen elke fjouwer wiken in bydrage oer de natoer (tekst en foto) foar it hûs-oan-hûsblêd ''Middelpunt'' dat yn it midden fan Fryslân ferskynt. Foarjier 2014 wurket Roodbergen mei oan it boek ''Oogst, van de veenlandschappen'' dat makke wurdt troch Hilde E.A. Huizenga. It is it tredde diel yn in rige fan fjouwer boeken ûnder it mienskiplike motto 'Cultuurhistorie en bijna vergeten beheertechnieken voor opbrengst van erf en terrein', dy't de skriuwster makket op fersyk fan it Ministearje fan Ekonomyske Saken. Yn de rige ferskynden earder ''Oogst van de zandgronden'' (2011) en ''Oogst van Rivieren en Kusten'' (2013). Yn 2016 ferskynde it ôfslutende ''Oogst van het Heuvelland.'' Yn maaie fan it jier 2014 leveret Roodbergen syn earste bydrage ôf foar it tiidskrift ''Fryslân Markant''. It is in nije útjefte fan Utjouwerij Penn yn Ljouwert. Redakteurs binne Klaas Jansma -yn Fryslân bekend om syn ferslachjouwing fan it jierlikse skûtsjesilen- en Milja Roosjen. Fan dizze maaiemoanne fan 2014 ôf soarget Roodbergen foar in ferhaal oer de natoer, of in natoergebiet yn Fryslân as bydrage foar dizze trije of fjouwer kear yn it jier ferskinende 'glossy'. Under de einredaksje fân [[Klaas Jansma]] en mei [[Martsje de Jong]] en Roodbergen ferskynt yn jannewaris 2015 by Uitgeverij Penn.nl yn Ljouwert in boek oer it natoergebiet en Nationaal Park De Alde Feanen mei as titel ''Het Veenparadijs; Bruisend groen en bevochten ruimte''. Foar dit boek levert Roodbergen in bydrage ûnder de titel ''Knielen voor nietige plantjes''. Fan 1 jannewaris 2019 ôf wurdt de redaksje fan Fryslân Markant foarme troch Martsje de Jong, Gerhild van Rooij, Cindy Postma en Sake P. Roodbergen. It blêd giet yn de rin fan 2019 spitigernôch fallyt. Yn novimber 2014 wurdt yn It Wiid by Earnewâld de Frysktalige [[app]] '[[Fauna yn Fryslân]]' presintearre. Resultaat fan in inisjatyf fan de [[Utjouwerij Wijdemeer|Provinsje Fryslân, Utjouwerij Wijdemeer]] (Louw Dijkstra) út Ljouwert en it [[Taalburo Popkema]] ([[Anne Tjerk Popkema]]) fan Grins. [[Naturalis Biodiversity Center]] yn [[Leien|Leiden]] fersoarget de technyske produksje en jout wittenskiplike ûndersteuning. De ynfolling wurdt realisearre yn gearwurking mei [[It Fryske Gea]]. Roodbergen fersoarget de biologyske ynhâld, makket de groslist fan de twahûndert bistesoarten (in kar út alle tsien biste-haadgroepen), soarget foar de foto's, skriuwt teksten en sprekt de soartteksten yn. Der wurde al daliks plannen makke foar in ferfolch, mar dan oer de Fryske floara. ===Atlas-Contact=== Yn 2015 wurdt Roodbergen troch âld-direkteur Emile Brugman fan de Uitgeverij Atlas-Contact yn Amsterdam/Antwerpen frege om in monografy te skriuwen mei as titel ''De kievit.'' Dat boek oer de [[ljip]] kin beskôge wurde as de opfolger fan de monografy út 1969 oer ús 'heraut fan de maitiid' fan de Fries-om-utens [[Rinke Tolman]]. ''De kievit'' is part fan in fûgelrige dy't de útjouwerij oan it gearstallen is en wêryn't al earder monografyen ferskynden oer de [[Rotgoes]], [[Toerswel]], [[Noardske falk]], Ka, [[Skries]], Koekoek, Protter (Spreeuw), Mosk (Huismus), [[Goudfink]], Klyster (Merel), [[Markol]] (Meerkoet) en Sulvermiuw. Nei ''De kievit'' ferskine ''De Raaf'', ''De Tapuit'', de ''Turkse tortel'' en de ''Zwarte specht''. It boek fan Nienke Beintema oer de See-earn, dat op 12 febrewaris 2021 útkomt, is it njoggentjinde yn de rige. It projekt fan ''De kievit'' krijt it karakter fan in twatalige simultaan-útjefte as Louw Dijkstra fan [[Utjouwerij Wijdemeer]] oanjout dat er graach de Frysktalige tsjinhinger útbringe wol. Dat idee krijt it kontraktueel fêstleine fiat fan Atlas-Contact. Op 23 maart 2018 wurdt ''de Ljip'' presintearre by [[boekhannel Van der Velde]] yn [[Snits]].<ref>''Boek in Fries en Nederlands over 'heraut van maityd''', [[Frysk Deiblêd]], 24 maart 2018, s.24</ref> [[Freark Smink]] hat as <nowiki>'ynterviewer/presintator''</nowiki> in haadrol yn dy presintaasje. Yn it [[Friesch Dagblad]] wurdt omtinken jûn oan it ferskinen fan ''de Ljip.''<ref>''Verschoppelingen van de schepping in de spotlight'' yn: Frysk Deiblêd, 11 maaie 2019</ref> Op 28 maaie ferskynt it boek ''De kievit'' by de Amsterdamske ütjouwerij Atlas-Contact, de tolfde monografy yn de rige, de twadde oer in greidefûgel, en de earste dy't skreaun is troch in Fryske auteur. De monografy is ek te krijen as [[e-boek]]. Yn syn boeken ''De kievit'' en ''de Ljip'' fan 2018 beneamt Roodbergen yn it haadstikje 'Wat, als' in tal wichtige stroffelstiennen en mooglike perspektiven yn it stribjen fan de BFVW-haadbestjoer om it ljipaaisykjen te behâlden en te brûken yn de natoer- en fûgelbeskerming. BNN/VARA Vroege Vogels (Rob Buiter) besteget op snein 10 juny oandacht oan it ferskinen fan ''De kievit''. De Ljouwerter Krante hat op 20 juny omtinken foar it útkommen fan sawol 'de Ljip' as 'De kievit'; de skriuwer is Cor de Boer. Op 23/24 juny ferskynt yn NRC Handelsblad in resinsje oer ''De kievit'' dy't skreaun is troch Nienke Beintema. Yn it deiblêd ''Trouw'' stiet op 17 july in ferhaal oer De kievit (en De zilvermeeuw) fan de hân fan Joop Bouma. Yn it earste nûmer fan it jier 2019 fan it kwartaaltydskrift ''De Levende Natuur'' -de 120e jiergong, nûmer 1- skriuwt de Fryske biolooch Eddy Wymenga in resinsje oer 'De kievit'. Wymenga, direkteur fan it ekologysk advysburo Altenburg & Wymenga yn Feanwâlden, wie ien fan de meiwurkers oan it boek '''Kieviten en Plevieren; Ljippen en Wilsters''<nowiki/>', fan 2013; hy beskriuwt dêryn de Sporenkievit. Fûgelleafhawwers dy't in eigen ynformative webside ûnderhâlde besteegje ek oandacht oan it útkommen fan ''De kievit.'' Adri de Groot (www.vogeldagboeken.nl) pleatst in wiidweidige resinsje op 25 maaie 2018; de Siuw Jako de Groot (www.Visdief.nl) docht dat op 2 novimber. Hy skriuwt: ''Wie alles wil weten over de kievit, zijn gedrag, de oorzaken van de neergang en de pogingen om het tij te keren, die doet er goed aan ''De kievit'' van Sake Roodbergen te lezen. Je proeft de passie voor de weide en de vogels die er leven. Je proeft de weemoed en het verlangen naar vroeger, toen het platteland nog zinderde van het leven. De auteur droomt ervan dat die situatie ooit weer terugkeert. Een hartstochtelijk boek''.<br> 'De kievit' wurdt ek sinjalearre troch De Volkskrant-natoerkollumnist Caspar Janssen. Op 4 maaie 2022 skriuwt hy: "De baltsvlucht van de kieviten, die steil omhoog vliegen, die buitelen in de lucht, 'over de kop gaan', waarbij de witte ondervleugels schitteren in het licht, het roepen, en het fluiten, ''kie-oe-wiet''. In het beste geval, zo merkte Sake P. Roodbergen op in zijn monografie over de kievit, steken de kieviten ook andere weidevogels aan met hun uitbundigheid, dat is de magie van het weiland in het voorjaar". Yn de hjerst fan 2017 makket de ûnderwiisbegeliedingstsjinst Cedin yn Drachten (dhr. Jelle Bangma) in flyer oer de fiif oant dan ta ferskynde Frysktalige natoergidsen fan Roodbergen. De flyer wurdt oan alle Fryske basisskoallen en oan de learkrêften biology fan it fuortset ûnderwiis tastjoerd. Fan heal oktober oant begjin novimber 2018 makket Roodbergen mei syn frou Anneke de Jong (mei fjouwer freonen) in reis nei [[Ekwador]] en de bysûndere [[Galapagoseilannen]]. Sy sjogge û.o de prachtige Blue morpho, in grutte tropykse deiflintersoarte, as sy yn in eko-lodge ferbliuwe oan in sydrivier fan de [[Amazône (rivier)|Amazône]]. Op de Galapagoseilannen sjogge sy de legindaryske grutte lânskyldpodden dy't [[Charles Darwin]] ek moete. ===Lêste natoergidsen=== Op 24 maaie 2019 wurdt de sechsde Frysktalige natoergids ''Kevers'' presintearre. It earste eksimplaar wurdt op it Provinsjehûs yn Ljouwert troch Roodbergen oanbean oan de demisjonêre deputearre (foar û.o. de natoer) [[Johannes Kramer]] (FNP). It Friesch Dagblad (Ruurd Walinga, 11 maaie), Omrop Fryslân (24 maaie) en de Leeuwarder Courant (Cor de Boer, 31 maaie) besteegje rynsk oandacht oan it útkommen fan ''Kevers''. Ek de Siuwske fûgel-/natoerman Jako de Groot docht dat op syn eigen webside www.Visdief.nl, yn it Hollânsk. Begjin oktober 2019 set Roodbergen útein mei in sânde Frysktalige natoergids. Underwerp is dizze kear de lânseigen beammen. Foar de foto's freget de natoerskriuwer de meiwurking fan IVN-koryfee Betty Kooistra-Woudsma fan Burgum. Foar de wittenskiplike ferantwurding skeakelet hy de beam- en boskekspert Bert Maes fan Utert yn (Ecologisch Adviesbureau Maes). Yn maart fan it jier 2020 skriuwt Roodbergen mei oan it nije Hollânsktalige deiflinterboek -oer de deiflinters yn de provinsje Fryslân- dat op priemmen setten is troch de flinterwurkgroep yn de provinsje Fryslân. Hy skriuwt de soartbeskriuwingen fan de [[Nûmerflinter]] (Atalanta), de [[Deipau-each]], it [[Gintsiaanblaujurkje]], it [[Heideblaujurkje]], it [[Gielteistergroukopke]] (Geelsprietdikkopje) en de [[Grutte fjoerflinter]]. It earste eksimplaar fan ''Dagvlinders in Fryslân - veranderingen vastgelegd'' wurdt op tiisdei 13 april oan Henk de Vries, direkteur fan It Fryske Gea, oanbean troch Siep Sinnema, de foarsitter fan de Vlinderwerkgroep Friesland. Op dizze selde dei wurdt alle materiaal fan Roodbergen syn sande natoergids ''Beammen'' nei de drukker stjoerd. Yn desimber 2020 skriuwt Henk Minkes in ferhaal oer Roodbergen en syn belibbing fan it ljipaaisykjen yn it BFVW-tydskrift Vanellus; it wurdt û.o yllústrearre mei in foto fan him mei trije fan syn fjouwer pakesizzers by in ljippenêst -mei in ientsje- yn it lân fan Thom de Groot op Goattum ûnder Grou. Op 28 maaie 2021 wurdt de sande natoergids ''Beammen'' formeel presintearre troch de oanbieding fan in eksimplaar oan kommissaris Arno Brok yn de histoaryske Steateseal fan it Provinsjehûs yn Ljouwert. By de natoergids is troch de útjouwer en de opmakker Richard Bos in spesjale flyer makke mei de tsien moaiste beammen yn Fryslân; in begeliedende QR-koade makket de syktocht nei elke beam ienfâldich. Op 18 juny ferskynt in Frysktalich ferhaal oer de natoergids ''Beammen'' én oer de skriuwer sels yn de Freed-bylage fan de Ljouwerter Krante. It ferhaal is skreaun troch Sietse de Vries. Yn it Friesch Dagblad stiet op 26 juny ûnder de kop 'Friese bomen met hun eigen verhaal' in Hollânsktalige resinsje fan ''Beammen'' skreaun troch Ruurd Walinga. Hy skriuwt: 'Het is maar een gidsje, de zevende al van oud-docent Sake Roodbergen uit Akkrum, maar het staat zo boordevol leuke en vooral actuele informatie dat je het niet zomaar op een achternamiddag doorneemt'. Op 25 augustus ferskynt in twadde printinge fan ''Beammen'' yn in oplage fan 500 eksimplaren. Dat bringt it totaal boppe de tûzen.<br> Op 1 oktober 2021 set Roodbergen útein mei in manuskript foar in mooglike achtste Frysktalige natoergids. Underwerp binne trije groepen fan Lidpoatigen: spinnen, wantsen en sweefmiggen. De skriuwer freget Peter Koomen, konservator fan it [[Natoermuseum Fryslân]] yn Ljouwert en tagelyk de foarsitter fan de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) om in list te meitsjen fan de fyftich meast talrike soarten fan de trije groepen. Berend Aukema fan Naturalis-Leiden wurdt frege foar de wantsen en foar de sweefmiggen freget Roodbergen help fan Wouter van Steenis. Hy kriget fan Petra Tenge tastimming om foto's fan har partikuliere webside (www.mijninsectenwereld.nl) te brûken foar dit nije projekt. Heal desimber 2021 kundicht him in nij projekt oan. Roodbergen wurdt troch de Vanellus-redaksjekommisje frege om yn it nije jier 2022 oandacht te jaan oan de skiednis fan it Bûn fan Fryske Fûgelwachten (BFVW) yn it eigen twamoanliks tiidskrift ''Vanellus''. It giet dan om fiif bijdragen dy't elk likernôch fyftjin jier omfiemje, op wei nei it 75-jierrich bestean fan de BFVW yn novimber 2022. In wichtige skiedkundige boarne is it boek ''"B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief"'' oer de earste fyftich besteansjierren fan it Bûn, dat hy sels skreau, en dat ferskynde yn desimber 1999. Yn dyselde desimbermoanne fan 2021 wurdt Roodbergen troch einredakteur Pier Bergsma benadere om in natoer-kollum te skriuwen yn it kwartaalblêd De Nije fan de Ried fan de Fryske Beweging. Yn de earste dagen fan april 2022 ferskynt it blêd mei in earste bydrage fan Roodbergen, oer de natoer fan Gaasterlân. Yn juny en july 2002 wurket Roodbergen op fersyk fan David Lelieveld (fan ympresariaat Pier 21) oan de oersetting fan it Frysk nei it Ingelsk fan it toanielstik '<nowiki/>''Wat soesto!''' dat skreaun en opfierd is troch Freark Smink en syn frou Klaasje Postma. De Ingelske oersetting is bedoeld om it toanielstik wer oer te setten nei it Friülysk, in minderheidstaal yn Noardeast-Itaalje dy't sprutsen wurdt troch sa'n 900.000 minsken. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} 1. "Sake Roodbergen hâldt fan de natoer, fan Fryslân en fan de Fryske taal. Dy trije leafdes komme byelkoar yn de natoergidsen dy't er skriuwt. It sânde diel is no út: Beammen". Artikel yn Leeuwarder Courant (Sietse de Vries), 18 juny 2021 (Oanfoljende opmerking: om my mei nr 1 fan de Boarnen wol ferdwine; it rychje fan trije kin dan wol opskowe. Dizze nije referinsje ûnder 1. kin dan -as meast resinte- nûmer trije wurde, Fr.gr. SPR) {{DEFAULTSORT:Roodbergen, Sake}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk biolooch]] [[Kategory:Frysk natoerbeskermer]] [[Kategory:Frysk bestjoerder]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Grou]] [[Kategory:Akkrum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] pu1l3l5xtb3f2fnsnzrvv6p6ana8mvm 1085212 1085211 2022-07-31T10:09:10Z 2A02:A453:75CB:1:24FE:6DD0:50D8:91EE lytse oanfollinkjesSake P. Roodbergen wikitext text/x-wiki '''Sake Pieter Roodbergen''' ([[Grou (plak)|Grou]], [[16 maaie]] [[1945]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[learaar]], natoerbeskermer en [[publisist|-publisist]]. ==Libben en wurk== Oant april 2001 joech Roodbergen [[Ingelsk]] en [[biology]]les oan de iepenbiere [[Mafû]] yn [[Akkrum]]. Hy wie yn de mid-santiger jierren ien fan de gearstallers fan de biologymetoade ''De Ogen van de Natuur'', mei Inne Heerma, Ytsen Kooistra (1940-2021), Pyt Laansma en Siep Muizelaar. Fan 1972 - 1997 wie Roodbergen bestjoerslid fan de Fûgelwacht Akkrum. Ein 1987 waard hy troch Gjalt de Groot, de foarsitter fan it [[Bûn fan Fryske Fûgelwachten]] (''de'' BFVW), frege om in sit te nimmen yn de BFVW-kommisje Beliedstarieding. De oanlieding wie in brief fan it Ministearje oangeande in nije fûgelwet, needsaaklik fanwegen de 'Europese Vogelrichtlijn', dy't yn april 1979 ta stân kaam. It foarstel fan it ministearje wie om it ljipaaisykjen yn Nederlân alhiel te ferbieden, mei útsûndering fan Fryslân. Dêr soe it noch tastien wurde oant 6 april. De BFVW-kommisje krige fan it haadbestjoer de opdracht om oan te jaan wêrom't it ljipaaisykjen lanlik bestean bliuwe moast en yn Fryslân oant en mei 12 april, de situaasje fan dat momint. Yn maart 1988 waard Roodbergen foardroegen en keazen yn it BFVW-haadbestjoer en yn july fan dat jier waard hy deistich bestjoerslid. Hy soe dat bliuwe oant maart 2001. Yn dy perioade hie hy it ljipaaisykjen yn syn portefúlje. De BFVW-beliedsline dy't útsetten waard hâlde yn it ljipaaisykjen yn de nasjonale wetjouwing fêst te lizzen, rekkenskip hâldend mei de trije Europeeske easken, fan selektiviteit, lytse oantallen en kontrôle. Dêrby ek rekkenskip hâldend mei de eask fan ôfhinklikheid fan de gasthear, de boer, fan tsjinstberens oan de greidefûgelbeskerming, en de eask fan de kwantiteit, kontinuiteit en kwaliteit fan de beskerming, de neisoarch. Fan de nasjonale oerheid waard frege de besteande wetjouwing (Vogelwet 1936) sadanich oan te passen dat dy't -lanlik- fasilitearjend nei dizze doelstellings wurde soe. Provinsjaal wie it BFVW-haadbestjoer wiis mei de stipe fan de provinsjale oerheid en fan de natoerorganisaasje It Fryske Gea. It slagge de BFVW net om de nij ûntstiene Friese Mileufederatie achter har stribjen te krijen. Fan maart 1994 oant april 2008 wie Roodbergen ek de [[haadredakteur]] fan it BFVW-tydskrift ''[[Vanellus]]''. Yn de perioade dat hy as bestjoerslid en as Vanellus-redakteur belutsen wie by de BFVW waard de Europeeske Fûgelrjochtline (april 1979) ymplemintearre yn de nasjonale wetjouwing, yn it jier 1993. De ferrassend grutte wurdearring foar de BFVW-wurkwize yn maart 1993 fan de hiele Twadde Keamer (útsein GroenLinks), de ''salto mortale'' fan de ferantwurdlike steatssekretaris [[Dzsingisz Gabor]] (CDA) en de yntroduksje fan in ferplichte lanlike aaisikerskaart troch de Earste Keamer, fia in moasje fan PvdA en CDA yn oktober fan dat jier 1993, blieken mei-inoar dochs net genôch om de amtlike top op it ministearje 'om' te krijen en ta konstruktyf meiwurkjen te bewegen. Yn april 2002 kaam de Floara- en Faunawet ta stân. Dy wet brocht nije eleminten yn, lykas it begryp 'yntrinsike wearde' fan elts organisme, plant en bist, en de saneamde soarchplicht foar boer en boarger, dy't yn 2021 yn de provinsje Fryslân ta in drege diskusje liede soe. It foech oer de natoer waard yn dizze nije wet desintralisearre nei de provinsjes. De BFVW warskôge de wetjouwer sûnder sukses foar dizze nije, yngripende wetlike feroaringen. Ek de amtlike top fan ús eigen provinsje levere mear problemen op as meiwurking. Yn jannewaris 2015 foel it doek foar it ljipaaisykjen doe't de Ofdieling Bestjoersrjochtspraak fan de Rie fan Steat de ferliende fergunning fan de Fryske deputearre oan de BFVW weromfluite. Earst moast fêststeld wurde of de ljip noch wol yn in situaasje wie fan in 'gunstige staat van instandhouding'. Undersyk fan Sovon Vogelonderzoek Nederland yn Nijmegen wiisde út dat dit net mear it gefal wie. Achterôf kinne we fêstelle dat nét it ljipaaisykjen, mar de foar de ljip as briedfûgel sterk negative ûntwikkelingen yn de agraryske bedriuwsfiering, ynklusyf de djipûntwettering, it brûken fan keunstmest, de emissy-techniken en it brûken fan bestridingsmiddels lykas de beruchte neonikotinoïden, makke hawwe dat de ljip -en ek de skries, tsjirk en ljurk- har 'útstapmomint' berikte yn grutte parten fan Fryslân: gjin foer mear foar de folwoeksen fûgels (de reade wjirm) en gjin ynsekten foar de piken troch de ûntstiene gers-monokultuer. Dizze ûntwikkeling betsjutte dat der ek yn ús provinsje in ein kaam oan de iuwenâlde, rike en ynspirearjende maitiidstradysje fan it ljipaaisykjen. M.y.f. 1 jannewaris 2017 waard de F. en F.-wet opnommen yn de Natuurbeschermingswet. Roodbergen siet foar it BFVW yn it provinsjaal greidefûgelplatfoarm en wie lid fan de [[Provinsjale Kommisje Behear Lânbougrûnen]] (PCBL) dêr't de grûnslach lein waard foar agrarysk natoerbehear. Likernôch 25 jier letter, yn 2018, waard der yn Fryslân 13,5 miljoen euro útkeard oan de saneamde agraryske kollektiven. Fryslân is mei 18.707 hektare koprinner yn Nederlân mei dizze foarm fan natoerbehear dy't benammen giet om de greidefûgels. Yn april 2022 wurdt troch de Provinsje oankundige om de saneamde 'wjukkelbunders' wer te yntrodusearjen, bedoeld om rap ynspylje te kinnen op geunstige omstannichheden yn it fjild. ==='Wise and sustainable use'=== Roodbergen basearret syn fyzjes oangeande natoerbelibbing en it brûken fan de natoer - ek it ljipaaisykjen- op de 'wise and sustainable use'-útgongspunten fan de ''International Union for the Protection of Nature and Natural Resources'' (IUCN) yn Genève (1947). Fan de santiger jierren ôf wie it ljipaaisykjen bot polarisearre rekke yn kringen fan natoerbeskermers. De wichtichste tsjinstanner waard Vogelbescherming Nederland (VBN) yn Zeist, dy't him, lykas de lettere Stichting Kritisch Faunabeheer, op etyske grûnen fûl tsjin it ljipaaisykjen fersette. Roodbergen skreau út namme fan it BFVW-haadbestjoer yn tal fan tydskriften en kranten, oer it wêzen en de maatskiplike betsjutting fan it ljipaaisykjen, en de needsaak om mei dat fenomeen fanút it eachpunt fan de (greidefûgel)beskerming hoeden om te gean. Somtiden mei oaren skreau er in stikmannich boeken oer it ljipaaisykjen en de relaasje mei beskerming en edukaasje. Yn novimber 1991 ferskynde it boek ''Kievit tussen Pet en Wet''. Roodbergen makket dit boek -in ''update'' fan it boekje ''Hijkes en Sijkes'', dat makke waard troch de Ljouwerter Krante- as lid fan it Deistich Bestjoer fan de BFVW, tegearre mei Hans Wiltenburg, redakteur fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'', en Fokke Tuinstra, lid fan de PR-kommisje fan de BFVW. [[Pieter Breuker]] skreau it lêste haadstik, oer ljipaaisikerstaal. Prof.dr. Karel H. Voous (1920 - 2002), emeritus-heechlearaar Dierkunde oan de Vrije Universiteit yn Amsterdam, skriuwt in aardich foaropwurd, dat hy beslút mei de sin: "''Moge de kievit, ondanks niet te miskennen achteruitgang van zijn aantallen in deze eeuw, nog lang de koning der weidevogels blijven in Friesland, in de rest van Nederland en elders in Europa"''. Yn syn boek ''In de ban van vogels, Ornithologisch Biografisch Woordenboek van Nederland'' (Scheffers, Utrecht 1995) skriuwt Voous ek in koarte biografy oer Roodbergen. Harrie Ernst fersoarget de redaksje fan ''Hijkes en Sijkes'' dat útjûn wurdt troch de Friese Pers Boekerij bv. Yn april 1993 ferskynt in justjes wizige twadde printinge. Ein 1991 skriuwt Roodbergen op fersyk fan it BFVW-haadbestjoer de saneamde Fleksibilisearringsregeling foar it fêststellen fan de slutingsdatum fan it [[ljipaaisykjen]]. Hy makket de slutingsdatum ôfhinklik fan de ûntwikkeling fan it foarjier; útgongspunt is de fyndatum fan it earste ljipaai yn de tsiende gemeente (fan de 31) yn Fryslân. De regeling wurdt troch de Algemiene Ledegearkomste fan maart 1992 oannommen. Op 9 maart 1993 beslút de Twadde Keamer it ljipaaisykjen -lanlik- te bewarjen; de slutingsdatum wurdt yn it hiele lân 9 maart; yn oktober fan dat jier wurdt yn de Earste Keamer it foarstel fan de BFVW oannommen om yn it hiele lân in aaisikerskaart yn te fieren. Dizze aaiskerskaart waard fan it foarjier fan 1987 ôf al yn ús provinsje brûkt. Tegearre mei de Twintener Bennie J. Oolbekkink stelt Roodbergen in list op fan de fynst fan it earste lanlike ljipaai fan 1900 ôf. Dizze list wurdt brûkt as fûnemint yn in artikel yn it Ingelsktalige fûgeltydskrift ''Ardea'', yn maart 2005. De skriuwers binne Christiaan Both, [[Theunis Piersma (biolooch)|Theunis Piersma]] en Roodbergen. De titel wurdt ''Climatic change explains much of the 20th century advance in laying data of Northern Lapwing'' Vanellus vanellus ''in the Netherlands''.<ref>''Ardea'' 93: s. 79-88</ref> Roodbergen wurket mei oan it ''Frysk Basiswurdboek foar it basis- en fuortset ûnderwiis,'' dat gearstald wurdt troch [[Geert Vledder]] -syn eardere 'master' op de legere skoalle yn syn bertedoarp Grou- en Tetty de Jager-de Boer. Roodbergen nimt 'de biology' foar syn rekken. Dy Afûk-útjefte ferskynt yn 1998. ===Mear publikaasjes=== Foar Jaap de Vries, ljipaaisiker en fûgelringer, skriuwt Roodbergen yn it begjin fan 1999 twa bylagen foar de twadde printinge fan it boek fan De Vries mei de titel ''Met een strootje te verleiden''. De bylage-titels binne: ''De Sulveren Ljip'' en ''Van de sluitingsdatum, B.F.V.W.-reservaten en nog wat''. Yn de neisimmer fan datselde jier 1999 skriuwt Roodbergen it haadstik ''De Deelen als natuurgebied'' foar it boek ''De Deelen'', in inisjatyf fan [[Thom Mercuur]]. Oare skriuwers binne [[Rink van der Velde]], Peter C. Vos, [[Kerst Huisman]], Oene G. Dijkstra, Hans en Marita de Jong, Sije van den Bosch, Evert Kramer en Thom Mercuur sels. It boek ferskynt yn de earste dagen fan it nije jier 2000. Yn desimber 1999 ferskynt it troch Roodbergen skreaune jubileumboek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' oer de histoarje fan goed fyftich jier BFVW. Yn de july-nijsbrief nûmer 18 (jier 2000) fan de Heimans en Thijsse Stichting stiet in resinsje fan dit boek ûnder de kop: 'Wat ús besielet', ferwizend nei de ''mission statement'' fan de BFVW dy't yn it boek op side 10 opnommen is. De resinsint skriuwt ûnder mear: "Roodbergen geeft in zijn prettig leesbare, rijk geïllustreerde boek een goed beeld van de bezieling van duizenden vogelliefhebbers in Friesland". (-) "De Friese bond heeft tot nog toe de regering steeds ervan kunnen overtuigen dat het rapen van kievitseieren goed samengaat met vogelbescherming". It trijemoanliks ferskinende tydskrift ''het Vogeljaar'' skriuwt yn in resinsje yn it aprilnûmer û. o.: "Dit historische verslag gaat niet alleen in op de natuurbeschermingsactiviteiten, maar ook op de politieke, de sociale en opvoedkundige kanten. Het boek heeft enorm veel aan waarde gewonnen door het register van persoonsnamen die in de tekst staan vermeld en dat werd samengesteld door Bauke van der Veen". Yn it maartnûmer fan it jier 2000 ferskynt yn it kwartaalblêd ''Fryslân, Nieuwsblad voor Geschiedenis en Cultuur'', ûnder redaksje fan Meindert Schroor, in bydrage fan Roodbergen mei de titel ''Een eeuw vogelbescherming in maatschappelijk perspectief'', mei de subtitel 'Van het 'houtsje fan Grutte Tseard' en de 'aaisikerskaart'.<br> It boek ''Een eeuw vogels beschermen'', it jubileumboek fan Vogelbescherming Nederland (VBN), gearstald troch Frank Saris en útjûn by de KNNV Uitgeverij yn Utert, ferskynt yn it neijier fan 2007. Yn de tarieding foar dit boek komt Frank Saris nei Akkrum om mei Roodbergen te praten oer it skeel tusken BFVW en VBN oer it ljipaaisykjen. Roodbergen jout him it BFVW-jubileumboek fan desimber 1999 mei en lit him de indieling yn haadstikken lêze. It VBN-jubileumboek giet ek yn op de ferskillen yn tinkwize tusken VBN en de BFVW. Roodbergen wurdt yn it VBN-boek sprekkend opfierd yn in kaderstik mei de titel: "Sake P. Roodbergen, voorvechter van de 'aaisikers'" (side 257). Yn in resinsje ('Persvers') yn it ''Vanellus''-nûmer 2007/6 giet Roodbergen djipper yn op de ynhâld fan it haadstik oer de BFVW, skreaun troch Gjerrit P. Hekstra, de sekretaris fan it Biologysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy. Tegearre mei Lammert G. Jansma en [[Douwe van der Ploeg|Douwe T.E. van der Ploeg]] skriuwt Hekstra it boek ''Dêr't it tilt fan diert' en blommen; 200 jier fjildbiology foar natoer en gea yn Fryslân''', in soarte fan Fryske tsjinhinger fan it earder neamde boek oer fûgelers en fûgelkunde fan prof. dr. Karel H. Voous, de promotor fan Hekstra yn 1960. It boek fan Hekstra c.s. ferskynt by de Fryske Akademy ûnder it FA-nûmer 980 yn it jier 2006. Yn de persoanegalerij yn dit boek is ek Roodbergen en syn wurk foar de BFVW opnommen. Hekstra skriuwt: "Op en út in fjildman fan floara en fauna, mar ek ien mei in linige pinne en in heldere styl fan skriuwen. Dat docht bliken yn syn mannichte fan krantestikken (''Trouw, Volkskrant, Telegraaf'', streekkranten) en artikels yn tydskriften (''Vanellus, Milieunieuws, ROM-bulletin, Het Landbouwblad, Platform LNV, Grasduinen, Het Vogeljaar'') oer it aaisykjen. Mei dêrtroch wurdt by ''Vogelbescherming'' yn Zeist en ek op it ministearje fan LNV yn Den Haag aardich minder ôfwizend oer it aaisykjen (mei neisoarch!) tocht as eartiids. (-) As haadredakteur fan Vanellus set er in eigen, biologysk, en geakundich stimpel op syn redaksjonele stikjes, boekbesprekkingen en skôgings. Hy hat der in kleurich blêd fan makke, (-)". As Douwe T.E. van der Ploeg yn septimber 2006 komt te ferstjerren skriuwt Roodbergen yn ''Vanellus'' nûmer 5 fan dat jier in Yn Memoariam. Yn de mande mei Johan Dijkstra (1929-2021), de foarsitter fan 'Vanellus vanellus, vereniging van weidevogelbeheerders' skriuwt Roodbergen it haadstik ''Kievitseieren zoeken; van 'ljipaaisykjen' naar weidevogelbeheer'' yn it boek ''Beter één vogel in de hand...'', mei as ûndertitel ‘''vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie en wetenschap''’, dat, foarsjoen fan in wiidweidige literatuerlist, yn 2008 útkomt by de KNNV Uitgeverij yn Zeist. Yn 2009 ferskynt syn boek ''Ljippen, lân en leafde'', syn earste Frysktalige boek oer it ljipaaisykjen, dat it wêzen en de technyk fan it ljipaaisykjen beljochtet en dêrnjonken yngiet op in tal wichtige maatskiplike aspekten fan dat ferskynsel. Op 15 april 2009 skriuwt Arjen Bakker yn it Friesch Dagblad in resinsje; hy neamt it boek 'een lyrisch pamflet vóór de traditie van het kievitseierenzoeken'. Roodbergen ferliet yn [[1997]] it bestjoer fan de Akkrumer fûgelwacht en krige by it ôfskied de [[Sulveren Ljip (fûgelwacht)|Sulveren Ljip]]. By syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW yn maart 2001 wurdt him troch foarsitter Anne Osinga fan Gytsjerk de [[Gouden Ljip]] opspjelde, de heechste ûnderskieding binnen de BFVW. Yn april 2006 wurdt Roodbergen beneamd ta lid yn de [[Oarder fan Oranje-Nassau]] fanwegen syn ynset foar it behâlden fan it ljipaaisykjen en de dêrby hearrende beskerming. Hy bleau oant april 2008 haadredakteur fan it twamoanliks ferskinende BFVW-tydskrift ''Vanellus''. Ien fan syn lêste dieden is it -tegearre mei de Stichting Historic Future- gearstallen fan in DVD-Rom fan de ynhâld fan alle jiergongen fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'' fan it begjin yn 1948 ôf oant en mei it jier 2007. De DVD wurdt ein novimber 2007 oanbean oan it haadbestjoer fan de BFVW by gelegenheid fan it sechstichjierrich bestean. ===Natoerynteresse breder=== Yn de perioade fan syn haadbestjoerslidmaatskip fan de BFVW docht Roodbergen mei oan twa kursussen dy't oanbean waarden troch de Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF). It giet om de fûgelkursus en de plantekursus. De kursuslieders fan de fûgelkursus binne Meinte Engelmoer, Arend Timmerman en Michiel Versluys (1952-2013); de plantekursus wurdt jûn troch Jacob Koopman, Karst Meijer en Henk de Vries. De lêste kursus wurdt noch folge troch in lessenrige oer de alpine floara. Dizze lêste kursus wurdt yn de simmer fan 1989 ôfsluten mei in ferbliuw fan in wike yn it saneamde Berghotel yn Val Sinestra yn Graubünden yn Switserlân. Fan neijier 1992 oant de hjerst fan 1997 wurket Roodbergen as 'Sake, de natoerman' mei oan de populêre skoaltelefyzje-útstjoeringen fan akteur Freark Smink yn syn rol fan Sybe Satellyt.<br> Tegearre mei Jaap van der Bij fan Aldegea (Sm) en Jan Koopmans fan Garyp, kollega-leden fan de BFVW-kommisje Promoasje en Public Relations (de PR-kommisje), en Austraalje-kenner Herman Kremer fan Noardburgum, makket Roodbergen fan 15 july oant 5 augustus 2002 in reis nei Austraalje mei it doel om fûgels fan dit bysûndere kontinint te fotografearjen. It wie de lêste grutte reis mei in analoge kamera, in Minolta. It motto fan de reis wie: "listen to the silence of a smoothing wilderness". Hichtepunt fan de reis waard de waarnimming fan de legendaryske Helmkasuaris mei fiif piken yn it Lacey Creek State Forest Park by Mission Beach súdlik fan Cairns. Fan 23 juny oant 26 juny 2011 bivakkearje Roodbergen en syn frou Anneke de Jong op it hiem fan boer Harry Bergmann yn Govelin, yn it Wendland by Hitzacker oan de Elbe. Sy meitsje dêr it saneamde ''Lilien-Wochenende'' mei. Sintraal yn dat wykein stiet de Roggeleelje (''Lilium bulbiferum subsp. croceum''), in wylde plant dy't by boer Harry yn de roggefjilden groeit as ûnkrûd. Yn dit bysûndere gebiet -in einmorene út de Saale-iistijd, 130.000 jier lyn- sjonge de Nôtfink (Ortolaan) en de Gielfink (Geelgors), en fleane de Grutte wjerskynflinter (Grote weerschijnvlinder) en de grutte kever Fleanend hert (Vliegend hert). De besite is in gefolch fan de kontakten mei Fred Bos út Winterswyk, dy't in soad ûndersyk die nei dit bysûndere rogge-ûnkrûd en dy't tagelyk ien fan de organisatoaren wie fan de ''Lilien-Wochenende''. Op 13 maart 2012 wurde yn in fjildsje fan Staatsbosbeheer by Eext yn Drinte 300 Roggeleelje-bollen plante, in inisjatyf fan Fred Bos. By dizze gelegenheid -dêr't Roodbergen en syn frou by útnûge binne- wurdt in taspraakje hâlden troch Hendrik Oosterveld yn syn hoedanichheid fan foarsitter fan de pleatslike lânynrjochtingskommisje. Mei dizze persoan, mar doe yn de funksje fan direkteur fan de Regio Noord fan it Ministearje fan Lânbou, hie Roodbergen kontakt yn juny 1999 yn de tarieding foar it skriuwen fan it boek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' (BFVW, desimber 1999). De BFVW krige doe 10.000 gûne fan it ministearje foar dit projekt.<br> Ek yn de jierren 2012 en 2013 binne Roodbergen en syn frou ein juny presint by de Lilientage yn it Wendland yn Dútslân. Fan it jier 2010 oant ôf dogge Roodbergen en syn frou mei oan de oan leden oanbeane natoerkampen fan de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV). Yn 2010 yn Monfrague (Extremadura) yn Spanje, yn 2011 yn Lalbenque yn Súd-Frankryk, yn 2012 yn Alcala de los Gazules, yn Andalusië yn it uterste suden fan Spanje, yn 2013 yn Alquézar yn de Spaanske Pyreneeën, yn 2014 yn Saint-Maurice-sous-les-Côtes yn Lotharingen yn Noardeast Frankryk en yn 2015 yn Altenahr yn de Dútske Noard-Eifel. Roodbergen skriuwt mei oan de ferslaggen dy't fan dizze natoerkampen makke wurde en op it ynternet te finen binne. De kennis -en de kennissen- dy't by dizze natoerreizen opdien wurde sille fan grut belang blike foar syn rige Frysktalige natoergidsen dy't oant en mei 2021 ferskine sille. ===Natoergidsen yn de Fryske taal=== Syn ynteresse yn en leafde foar sawol de [[Frysk]]e taal as de Fryske natoer meitsje dat Roodbergen nei syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW meidocht yn de provinsjale wurkgroepen dy't de Fryske nammen foar groepen fan organismen op 'e nij fêststelle. It giet om de nammen fan fûgels (2004), libellen (2007), wylde floara (2009), fisken (2012), in seleksje fan de nachtflinters (2015), en de flearmûzen (2016). By de behanneling fan de floara (1500 soarten) moetet hy Ytsen Kooistra wer. Yn it ramt fan dit hiele proses dat plakfynt ûnder auspysjes fan de Fryske Akademy en de Provinsje (Meinte Engelmoer en Hinko Talsma) begjint Roodbergen oan de produksje fan in rige fan sân Frysktalige natoergidsen, boekjes mei allegearre itselde formaat (18 X 10,5 cm; 224 siden) en itselde 'format'. Roodbergen toant him dêrmei in opfolger fan Johannes Boersma (1917-2004), de Fryske ûnderwizer dy't nei syn pensjonearring publikaasjes útbrocht as ''It Wylde Fûgelt'', ''It Wylde Wrimelt'' en listen mei de Fryske nammen foar fisken, sûchdieren, amfibyen, reptilen en poddestuollen. Yn 2005 ferskynt ''Fûgels'', dat Roodbergen makket op fersyk fan útjouwer [[Steven Sterk]]. Yn 2013 folget -no op eigen inisjatyf- ''Blommen'', oer de wylde floara fan Fryslân. Dizze twa binne oersettingen fan oarspronklik Dútsktalige determineargidsen, mar beide wurde troch Roodbergen alhiel nei de Fryske situaasje bewurke en werskreaun. Beide wurde útjûn by Utjouwerij Bornmeer (Steven Sterk) op De Gordyk. Op 30 maart 2015 komt ''Deiflinters en Libellen'' út, oer alle West-Europeeske soarten fan dy beide opfallende ynsektegroepen. Dizze natoergids komt út by Utjouwerij Wijdemeer (Louw Dijkstra) yn Ljouwert, letter yn Dokkum. Yn maart 2016 ferskynt by dyselde útjouwer de Frysktalige natoergids ''Nachtflinters'' oer in seleksje fan de grutte groep -yn Fryslân 678 soarten- fan de makro-nachtflinters. Fierwei de measte foto's wurde levere troch Jaap Schelvis fan Ljouwert. De gids wurdt op 19 maart yn Earnewâld presintearre. Op 23 septimber 2017, tafalligerwize de Europeeske Dei fan de Poddestoel, ferskynt ''Poddestuollen.'' Gosse Haga, foarsitter fan de Paddenstoelen Werkgroep Friesland ferlient help by it gearstallen fan de list fan de op te nimmen soarten en soarget, tegearre mei Marten en Immie Hunneman, Frans Ozinga en Jaap Veneboer, foar de foto's. Dizze fyfde Frysktalige natoergids wurdt presintearre foarôfgeande oan de ekskurzje fan de poddestuollewurkgroep yn de Reahelster Mieden by Bûtenpost. Dizze trije lêste dieltsjes binne gjin oersettingen, mar oarspronklike, Frysktalige útjeften. Foar 2018 wurdt sa'n natoergids oer de Kevers (Tuorren) op de rol setten. Peter Koomen, de konservator fan it Natoermuseum Fryslân yn Ljouwert, wurdt no haadbegelieder. De digitalisearre (!) listen mei oanbrochte kevers by it museum meitsje it opstellen fan de groslist fan op te nimmen soarten makliker. Foto's wurde levere troch in groep fan minsken. Theodoor Heijerman, keverspesjalist en wurksum oan de Wageningen University & Research (WUR) yn Wageningen, Tim Faasen en Hans Jonkman soargje foar in soad plaatsjes, mar Petra Tenge fan Appelskea levert de measte (sjoch har eigen webside: www.mijninsectenwereld.nl). Doelgroep fan de rige is benammen ek it basis- en fuortset ûnderwiis. Tuskentroch komt yn 2010 -wer yn it Frysk- in 'aventoereboek oer moetingen mei libellen' fan Roodbergen út, faak belibbe mei syn frou Anneke en syn freon Rin Bouma út Twizel, no Grou, syn bertedoarp. De titel is ''Libellen yn Fryslân'' ([[Utjouwerij Bornmeer]], De Gordyk). ===Oare plevieren en in app=== In selde type boek oer 'natoerbelibbing' komt út yn maart 2013. Dan is it ûnderwerp de 67 plevierachtigen (''Charadriidae'') op de wrâld. Mei in fiifentweintichtal auteurs út Roodbergen syn eardere ''BFVW''/''Vanellus''-netwurk wurdt in boek gearstald mei foto's en teksten oer likernôch de helt fan dizze fûgelgroep. 'Amateurs', lykas hysels, Toon van Aert, Sytze Bottema, Rintsje Bouma, Harvey van Diek, Adriaan Dijksen, Frans Freijee, Nico de Haan, Harry Horn, Tom Jager, Joop Jukema, Franciscus Koopman, Lesley van Loo, Tjaart Martens, Boena van Noorden, Gerard Ouweneel, Otto Plantema, Jacques de Raad, Janny Werkhoven, Wim Wijering en Otte W.Zijlstra, mar ek de wittenskippers Albert Beintema, [[Theunis Piersma]], Eddy Wymenga, Onno de Bruijn en de Ingelske RSPB-meiwurker [[Robert Sheldon]] (de Steppekievit) wurkje mei. Roodbergen nimt sels foar syn rekkening de beskriuwing fan syn moetingen mei it [[Dûkelmantsje]] (Strandplevier) op [[Sardinië]], de Maskerljip yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]], de Killdeerplevier tidens twa reizen yn Noard-Amearika, en -fansels- de [[Ljip]]. Oeral yn dit boek wurdt rynsk gebrûk makke fan it kolossale, profesjonele foto-argyf fan Jan van de Kam, dy't sels ek in bydrage skriuwt (oer de Readkopplevier yn Austraalje). Theunis Piersma skriuwt in nijsgjirrich foaropwurd oer de Krabplevier -dy't gjin ''plevier'' is- fan it waadgebiet fan Barr el Hikman yn Oman. De ekstra bylage mei de Ingelske, Hollânske en wittenskiplike nammen fan ''alle'' Ljippe- en Plevieresoarten (''Charadriidae'') op de wrâld, harren fersprieding en de status fan bedriging neffens de IUCN-noarm, dy't Albert Beintema achteryn it boek fersoarget, jout in wichtige mearwearde oan dizze útjefte. Oan de finansiering fan dit projekt en de ferkeap fan it boek wurdt ek meiwurke troch Vogelbescherming Nederland yn Zeist, de 'tsjinstanner' fan de BFVW yn de somtiden fûle diskusje oer it ljipaaisykjen. De titel fan dit Hollânsktalige boek is ''Kieviten & Plevieren; Ljippen & Wilsters.'' It ferskynt by Utjouwerij Wijdemeer yn Ljouwert en wurdt op 1 maart 2013 presintearre tidens de jierlikse Algemiene Ledegearkomste fan de BFVW yn It Wiid by Earnewâld. Op 28 augustus 2014 ferskynt in resinsje fan dit boek yn it trijemoanlikse fûgelblêd 'het Vogeljaar', skreaun troch redaksjelid Rob A. Kole (RAK). Kole skriuwt û.o.: 'Een boek van de Fries Sake Roodbergen met zo'n titel? Dat moet haast wel geheel zijn gewijd aan aaisykjen en wilsterflappen, leek mij toe. Dat bleek niet helemaal juist te zijn. Natuurlijk komen deze onderwerpen aan de orde, maar het boek gaat over meer. Over veel meer zelfs'. Yn it fûgeltydskrift ''Limosa'' (jrg 86, nr 4, 2013) skriuwt Jeroen Onrust -dy't wy no kenne as de wjirmekenner fan it boerelân- in resinsje oer dit boek. Fan jannewaris 2008 ôf skriuwt Roodbergen elke fjouwer wiken in bydrage oer de natoer (tekst en foto) foar it hûs-oan-hûsblêd ''Middelpunt'' dat yn it midden fan Fryslân ferskynt. Foarjier 2014 wurket Roodbergen mei oan it boek ''Oogst, van de veenlandschappen'' dat makke wurdt troch Hilde E.A. Huizenga. It is it tredde diel yn in rige fan fjouwer boeken ûnder it mienskiplike motto 'Cultuurhistorie en bijna vergeten beheertechnieken voor opbrengst van erf en terrein', dy't de skriuwster makket op fersyk fan it Ministearje fan Ekonomyske Saken. Yn de rige ferskynden earder ''Oogst van de zandgronden'' (2011) en ''Oogst van Rivieren en Kusten'' (2013). Yn 2016 ferskynde it ôfslutende ''Oogst van het Heuvelland.'' Yn maaie fan it jier 2014 leveret Roodbergen syn earste bydrage ôf foar it tiidskrift ''Fryslân Markant''. It is in nije útjefte fan Utjouwerij Penn yn Ljouwert. Redakteurs binne Klaas Jansma -yn Fryslân bekend om syn ferslachjouwing fan it jierlikse skûtsjesilen- en Milja Roosjen. Fan dizze maaiemoanne fan 2014 ôf soarget Roodbergen foar in ferhaal oer de natoer, of in natoergebiet yn Fryslân as bydrage foar dizze trije of fjouwer kear yn it jier ferskinende 'glossy'. Under de einredaksje fân [[Klaas Jansma]] en mei [[Martsje de Jong]] en Roodbergen ferskynt yn jannewaris 2015 by Uitgeverij Penn.nl yn Ljouwert in boek oer it natoergebiet en Nationaal Park De Alde Feanen mei as titel ''Het Veenparadijs; Bruisend groen en bevochten ruimte''. Foar dit boek levert Roodbergen in bydrage ûnder de titel ''Knielen voor nietige plantjes''. Fan 1 jannewaris 2019 ôf wurdt de redaksje fan Fryslân Markant foarme troch Martsje de Jong, Gerhild van Rooij, Cindy Postma en Sake P. Roodbergen. It blêd giet yn de rin fan 2019 spitigernôch fallyt. Yn novimber 2014 wurdt yn It Wiid by Earnewâld de Frysktalige [[app]] '[[Fauna yn Fryslân]]' presintearre. Resultaat fan in inisjatyf fan de [[Utjouwerij Wijdemeer|Provinsje Fryslân, Utjouwerij Wijdemeer]] (Louw Dijkstra) út Ljouwert en it [[Taalburo Popkema]] ([[Anne Tjerk Popkema]]) fan Grins. [[Naturalis Biodiversity Center]] yn [[Leien|Leiden]] fersoarget de technyske produksje en jout wittenskiplike ûndersteuning. De ynfolling wurdt realisearre yn gearwurking mei [[It Fryske Gea]]. Roodbergen fersoarget de biologyske ynhâld, makket de groslist fan de twahûndert bistesoarten (in kar út alle tsien biste-haadgroepen), soarget foar de foto's, skriuwt teksten en sprekt de soartteksten yn. Der wurde al daliks plannen makke foar in ferfolch, mar dan oer de Fryske floara. ===Atlas-Contact=== Yn 2015 wurdt Roodbergen troch âld-direkteur Emile Brugman fan de Uitgeverij Atlas-Contact yn Amsterdam/Antwerpen frege om in monografy te skriuwen mei as titel ''De kievit.'' Dat boek oer de [[ljip]] kin beskôge wurde as de opfolger fan de monografy út 1969 oer ús 'heraut fan de maitiid' fan de Fries-om-utens [[Rinke Tolman]]. ''De kievit'' is part fan in fûgelrige dy't de útjouwerij oan it gearstallen is en wêryn't al earder monografyen ferskynden oer de [[Rotgoes]], [[Toerswel]], [[Noardske falk]], Ka, [[Skries]], Koekoek, Protter (Spreeuw), Mosk (Huismus), [[Goudfink]], Klyster (Merel), [[Markol]] (Meerkoet) en Sulvermiuw. Nei ''De kievit'' ferskine ''De Raaf'', ''De Tapuit'', de ''Turkse tortel'' en de ''Zwarte specht''. It boek fan Nienke Beintema oer de See-earn, dat op 12 febrewaris 2021 útkomt, is it njoggentjinde yn de rige. It projekt fan ''De kievit'' krijt it karakter fan in twatalige simultaan-útjefte as Louw Dijkstra fan [[Utjouwerij Wijdemeer]] oanjout dat er graach de Frysktalige tsjinhinger útbringe wol. Dat idee krijt it kontraktueel fêstleine fiat fan Atlas-Contact. Op 23 maart 2018 wurdt ''de Ljip'' presintearre by [[boekhannel Van der Velde]] yn [[Snits]].<ref>''Boek in Fries en Nederlands over 'heraut van maityd''', [[Frysk Deiblêd]], 24 maart 2018, s.24</ref> [[Freark Smink]] hat as <nowiki>'ynterviewer/presintator''</nowiki> in haadrol yn dy presintaasje. Yn it [[Friesch Dagblad]] wurdt omtinken jûn oan it ferskinen fan ''de Ljip.''<ref>''Verschoppelingen van de schepping in de spotlight'' yn: Frysk Deiblêd, 11 maaie 2019</ref> Op 28 maaie ferskynt it boek ''De kievit'' by de Amsterdamske ütjouwerij Atlas-Contact, de tolfde monografy yn de rige, de twadde oer in greidefûgel, en de earste dy't skreaun is troch in Fryske auteur. De monografy is ek te krijen as [[e-boek]]. Yn syn boeken ''De kievit'' en ''de Ljip'' fan 2018 beneamt Roodbergen yn it haadstikje 'Wat, als' in tal wichtige stroffelstiennen en mooglike perspektiven yn it stribjen fan de BFVW-haadbestjoer om it ljipaaisykjen te behâlden en te brûken yn de natoer- en fûgelbeskerming. BNN/VARA Vroege Vogels (Rob Buiter) besteget op snein 10 juny oandacht oan it ferskinen fan ''De kievit''. De Ljouwerter Krante hat op 20 juny omtinken foar it útkommen fan sawol 'de Ljip' as 'De kievit'; de skriuwer is Cor de Boer. Op 23/24 juny ferskynt yn NRC Handelsblad in resinsje oer ''De kievit'' dy't skreaun is troch Nienke Beintema. Yn it deiblêd ''Trouw'' stiet op 17 july in ferhaal oer De kievit (en De zilvermeeuw) fan de hân fan Joop Bouma. Yn it earste nûmer fan it jier 2019 fan it kwartaaltydskrift ''De Levende Natuur'' -de 120e jiergong, nûmer 1- skriuwt de Fryske biolooch Eddy Wymenga in resinsje oer 'De kievit'. Wymenga, direkteur fan it ekologysk advysburo Altenburg & Wymenga yn Feanwâlden, wie ien fan de meiwurkers oan it boek '''Kieviten en Plevieren; Ljippen en Wilsters''<nowiki/>', fan 2013; hy beskriuwt dêryn de Sporenkievit. Fûgelleafhawwers dy't in eigen ynformative webside ûnderhâlde besteegje ek oandacht oan it útkommen fan ''De kievit.'' Adri de Groot (www.vogeldagboeken.nl) pleatst in wiidweidige resinsje op 25 maaie 2018; de Siuw Jako de Groot (www.Visdief.nl) docht dat op 2 novimber. Hy skriuwt: ''Wie alles wil weten over de kievit, zijn gedrag, de oorzaken van de neergang en de pogingen om het tij te keren, die doet er goed aan ''De kievit'' van Sake Roodbergen te lezen. Je proeft de passie voor de weide en de vogels die er leven. Je proeft de weemoed en het verlangen naar vroeger, toen het platteland nog zinderde van het leven. De auteur droomt ervan dat die situatie ooit weer terugkeert. Een hartstochtelijk boek''.<br> 'De kievit' wurdt ek sinjalearre troch De Volkskrant-natoerkollumnist Caspar Janssen. Op 4 maaie 2022 skriuwt hy: "De baltsvlucht van de kieviten, die steil omhoog vliegen, die buitelen in de lucht, 'over de kop gaan', waarbij de witte ondervleugels schitteren in het licht, het roepen, en het fluiten, ''kie-oe-wiet''. In het beste geval, zo merkte Sake P. Roodbergen op in zijn monografie over de kievit, steken de kieviten ook andere weidevogels aan met hun uitbundigheid, dat is de magie van het weiland in het voorjaar". Yn de hjerst fan 2017 makket de ûnderwiisbegeliedingstsjinst Cedin yn Drachten (dhr. Jelle Bangma) in flyer oer de fiif oant dan ta ferskynde Frysktalige natoergidsen fan Roodbergen. De flyer wurdt oan alle Fryske basisskoallen en oan de learkrêften biology fan it fuortset ûnderwiis tastjoerd. Fan heal oktober oant begjin novimber 2018 makket Roodbergen mei syn frou Anneke de Jong (mei harren freonen Geke en Foppe de Haan, en Klaasje Postma en Freark Smink) in reis fan fjouwer wiken nei [[Ekwador]] en de bysûndere [[Galapagoseilannen|Galapagos-eilannen]]. Sy sjogge û.o de prachtige Blue morpho, in grutte tropykse deiflintersoart, as sy yn in eko-lodge ferbliuwe oan in sydrivier fan de [[Amazône (rivier)|Amazône]]. Op de Galapagoseilannen sjogge sy de legindaryske grutte lânskyldpodden dy't [[Charles Darwin]] ek moete. ===Lêste natoergidsen=== Op 24 maaie 2019 wurdt de sechsde Frysktalige natoergids ''Kevers'' presintearre. It earste eksimplaar wurdt op it Provinsjehûs yn Ljouwert troch Roodbergen oanbean oan de demisjonêre deputearre (foar û.o. de natoer) [[Johannes Kramer]] (FNP). It Friesch Dagblad (Ruurd Walinga, 11 maaie), Omrop Fryslân (24 maaie) en de Leeuwarder Courant (Cor de Boer, 31 maaie) besteegje rynsk oandacht oan it útkommen fan ''Kevers''. Ek de Siuwske fûgel-/natoerman Jako de Groot docht dat op syn eigen webside www.Visdief.nl, yn it Hollânsk. Begjin oktober 2019 set Roodbergen útein mei in sânde Frysktalige natoergids. Underwerp is dizze kear de lânseigen beammen. Foar de foto's freget de natoerskriuwer de meiwurking fan IVN-koryfee Betty Kooistra-Woudsma fan Burgum. Foar de wittenskiplike ferantwurding skeakelet hy de beam- en boskekspert Bert Maes fan Utert yn (Ecologisch Adviesbureau Maes). Yn maart fan it jier 2020 skriuwt Roodbergen mei oan it nije Hollânsktalige deiflinterboek -oer de deiflinters yn de provinsje Fryslân- dat op priemmen setten is troch de flinterwurkgroep yn de provinsje Fryslân. Hy skriuwt de soartbeskriuwingen fan de [[Nûmerflinter]] (Atalanta), de [[Deipau-each]], it [[Gintsiaanblaujurkje]], it [[Heideblaujurkje]], it [[Gielteistergroukopke]] (Geelsprietdikkopje) en de [[Grutte fjoerflinter]]. It earste eksimplaar fan ''Dagvlinders in Fryslân - veranderingen vastgelegd'' wurdt op tiisdei 13 april oan Henk de Vries, direkteur fan It Fryske Gea, oanbean troch Siep Sinnema, de foarsitter fan de Vlinderwerkgroep Friesland. Op dizze selde dei wurdt alle materiaal fan Roodbergen syn sande natoergids ''Beammen'' nei de drukker stjoerd. Yn desimber 2020 skriuwt Henk Minkes in ferhaal oer Roodbergen en syn belibbing fan it ljipaaisykjen yn it BFVW-tydskrift Vanellus; it wurdt û.o yllústrearre mei in foto fan him mei trije fan syn fjouwer pakesizzers by in ljippenêst -mei in ientsje- yn it lân fan Thom de Groot op Goattum ûnder Grou. Op 28 maaie 2021 wurdt de sande natoergids ''Beammen'' formeel presintearre troch de oanbieding fan in eksimplaar oan kommissaris Arno Brok yn de histoaryske Steateseal fan it Provinsjehûs yn Ljouwert. By de natoergids is troch de útjouwer en de opmakker Richard Bos in spesjale flyer makke mei de tsien moaiste beammen yn Fryslân; in begeliedende QR-koade makket de syktocht nei elke beam ienfâldich. Op 18 juny ferskynt in Frysktalich ferhaal oer de natoergids ''Beammen'' én oer de skriuwer sels yn de Freed-bylage fan de Ljouwerter Krante. It ferhaal is skreaun troch Sietse de Vries. Yn it Friesch Dagblad stiet op 26 juny ûnder de kop 'Friese bomen met hun eigen verhaal' in Hollânsktalige resinsje fan ''Beammen'' skreaun troch Ruurd Walinga. Hy skriuwt: 'Het is maar een gidsje, de zevende al van oud-docent Sake Roodbergen uit Akkrum, maar het staat zo boordevol leuke en vooral actuele informatie dat je het niet zomaar op een achternamiddag doorneemt'. Op 25 augustus ferskynt in twadde printinge fan ''Beammen'' yn in oplage fan 500 eksimplaren. Dat bringt it totaal boppe de tûzen.<br> Op 1 oktober 2021 set Roodbergen útein mei in manuskript foar in mooglike achtste Frysktalige natoergids. Underwerp binne trije groepen fan Lidpoatigen: spinnen, wantsen en sweefmiggen. De skriuwer freget Peter Koomen, konservator fan it [[Natoermuseum Fryslân]] yn Ljouwert en tagelyk de foarsitter fan de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) om in list te meitsjen fan de fyftich meast talrike soarten fan de trije groepen. Berend Aukema fan Naturalis-Leiden wurdt frege foar de wantsen en foar de sweefmiggen freget Roodbergen help fan Wouter van Steenis. Hy kriget fan Petra Tenge tastimming om foto's fan har partikuliere webside (www.mijninsectenwereld.nl) te brûken foar dit nije projekt. Heal desimber 2021 kundicht him in nij projekt oan. Roodbergen wurdt troch de Vanellus-redaksjekommisje frege om yn it nije jier 2022 oandacht te jaan oan de skiednis fan it Bûn fan Fryske Fûgelwachten (BFVW) yn it eigen twamoanliks tiidskrift ''Vanellus''. It giet dan om fiif bijdragen dy't elk likernôch fyftjin jier omfiemje, op wei nei it 75-jierrich bestean fan de BFVW yn novimber 2022. In wichtige skiedkundige boarne is it boek ''"B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief"'' oer de earste fyftich besteansjierren fan it Bûn, dat hy sels skreau, en dat ferskynde yn desimber 1999. Yn dyselde desimbermoanne fan 2021 wurdt Roodbergen troch einredakteur Pier Bergsma benadere om in natoer-kollum te skriuwen yn it kwartaalblêd De Nije fan de Ried fan de Fryske Beweging. Yn de earste dagen fan april 2022 ferskynt it blêd mei in earste bydrage fan Roodbergen, oer de natoer fan Gaasterlân. Yn juny en july 2002 wurket Roodbergen op fersyk fan David Lelieveld (fan ympresariaat Pier 21) oan de oersetting fan it Frysk nei it Ingelsk fan it toanielstik '<nowiki/>''Wat soesto!''' dat skreaun en opfierd is troch Freark Smink en syn frou Klaasje Postma. De Ingelske oersetting is bedoeld om it toanielstik wer oer te setten nei it Friülysk, in minderheidstaal yn Noardeast-Itaalje dy't sprutsen wurdt troch sa'n 900.000 minsken. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} 1. "Sake Roodbergen hâldt fan de natoer, fan Fryslân en fan de Fryske taal. Dy trije leafdes komme byelkoar yn de natoergidsen dy't er skriuwt. It sânde diel is no út: Beammen". Artikel yn Leeuwarder Courant (Sietse de Vries), 18 juny 2021 (Oanfoljende opmerking: om my mei nr 1 fan de Boarnen wol ferdwine; it rychje fan trije kin dan wol opskowe. Dizze nije referinsje ûnder 1. kin dan -as meast resinte- nûmer trije wurde, Fr.gr. SPR) {{DEFAULTSORT:Roodbergen, Sake}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk biolooch]] [[Kategory:Frysk natoerbeskermer]] [[Kategory:Frysk bestjoerder]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Grou]] [[Kategory:Akkrum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] lfm95s166deuwgfu4bd82l2koezljiz 1085213 1085212 2022-07-31T10:20:54Z 2A02:A453:75CB:1:24FE:6DD0:50D8:91EE ien jiertal taheakke, oer de moeting fan Charles Darwin mei de reuze- skyldpodden op de Galapagos-eilannen Sake P. Roodbergen wikitext text/x-wiki '''Sake Pieter Roodbergen''' ([[Grou (plak)|Grou]], [[16 maaie]] [[1945]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[learaar]], natoerbeskermer en [[publisist|-publisist]]. ==Libben en wurk== Oant april 2001 joech Roodbergen [[Ingelsk]] en [[biology]]les oan de iepenbiere [[Mafû]] yn [[Akkrum]]. Hy wie yn de mid-santiger jierren ien fan de gearstallers fan de biologymetoade ''De Ogen van de Natuur'', mei Inne Heerma, Ytsen Kooistra (1940-2021), Pyt Laansma en Siep Muizelaar. Fan 1972 - 1997 wie Roodbergen bestjoerslid fan de Fûgelwacht Akkrum. Ein 1987 waard hy troch Gjalt de Groot, de foarsitter fan it [[Bûn fan Fryske Fûgelwachten]] (''de'' BFVW), frege om in sit te nimmen yn de BFVW-kommisje Beliedstarieding. De oanlieding wie in brief fan it Ministearje oangeande in nije fûgelwet, needsaaklik fanwegen de 'Europese Vogelrichtlijn', dy't yn april 1979 ta stân kaam. It foarstel fan it ministearje wie om it ljipaaisykjen yn Nederlân alhiel te ferbieden, mei útsûndering fan Fryslân. Dêr soe it noch tastien wurde oant 6 april. De BFVW-kommisje krige fan it haadbestjoer de opdracht om oan te jaan wêrom't it ljipaaisykjen lanlik bestean bliuwe moast en yn Fryslân oant en mei 12 april, de situaasje fan dat momint. Yn maart 1988 waard Roodbergen foardroegen en keazen yn it BFVW-haadbestjoer en yn july fan dat jier waard hy deistich bestjoerslid. Hy soe dat bliuwe oant maart 2001. Yn dy perioade hie hy it ljipaaisykjen yn syn portefúlje. De BFVW-beliedsline dy't útsetten waard hâlde yn it ljipaaisykjen yn de nasjonale wetjouwing fêst te lizzen, rekkenskip hâldend mei de trije Europeeske easken, fan selektiviteit, lytse oantallen en kontrôle. Dêrby ek rekkenskip hâldend mei de eask fan ôfhinklikheid fan de gasthear, de boer, fan tsjinstberens oan de greidefûgelbeskerming, en de eask fan de kwantiteit, kontinuiteit en kwaliteit fan de beskerming, de neisoarch. Fan de nasjonale oerheid waard frege de besteande wetjouwing (Vogelwet 1936) sadanich oan te passen dat dy't -lanlik- fasilitearjend nei dizze doelstellings wurde soe. Provinsjaal wie it BFVW-haadbestjoer wiis mei de stipe fan de provinsjale oerheid en fan de natoerorganisaasje It Fryske Gea. It slagge de BFVW net om de nij ûntstiene Friese Mileufederatie achter har stribjen te krijen. Fan maart 1994 oant april 2008 wie Roodbergen ek de [[haadredakteur]] fan it BFVW-tydskrift ''[[Vanellus]]''. Yn de perioade dat hy as bestjoerslid en as Vanellus-redakteur belutsen wie by de BFVW waard de Europeeske Fûgelrjochtline (april 1979) ymplemintearre yn de nasjonale wetjouwing, yn it jier 1993. De ferrassend grutte wurdearring foar de BFVW-wurkwize yn maart 1993 fan de hiele Twadde Keamer (útsein GroenLinks), de ''salto mortale'' fan de ferantwurdlike steatssekretaris [[Dzsingisz Gabor]] (CDA) en de yntroduksje fan in ferplichte lanlike aaisikerskaart troch de Earste Keamer, fia in moasje fan PvdA en CDA yn oktober fan dat jier 1993, blieken mei-inoar dochs net genôch om de amtlike top op it ministearje 'om' te krijen en ta konstruktyf meiwurkjen te bewegen. Yn april 2002 kaam de Floara- en Faunawet ta stân. Dy wet brocht nije eleminten yn, lykas it begryp 'yntrinsike wearde' fan elts organisme, plant en bist, en de saneamde soarchplicht foar boer en boarger, dy't yn 2021 yn de provinsje Fryslân ta in drege diskusje liede soe. It foech oer de natoer waard yn dizze nije wet desintralisearre nei de provinsjes. De BFVW warskôge de wetjouwer sûnder sukses foar dizze nije, yngripende wetlike feroaringen. Ek de amtlike top fan ús eigen provinsje levere mear problemen op as meiwurking. Yn jannewaris 2015 foel it doek foar it ljipaaisykjen doe't de Ofdieling Bestjoersrjochtspraak fan de Rie fan Steat de ferliende fergunning fan de Fryske deputearre oan de BFVW weromfluite. Earst moast fêststeld wurde of de ljip noch wol yn in situaasje wie fan in 'gunstige staat van instandhouding'. Undersyk fan Sovon Vogelonderzoek Nederland yn Nijmegen wiisde út dat dit net mear it gefal wie. Achterôf kinne we fêstelle dat nét it ljipaaisykjen, mar de foar de ljip as briedfûgel sterk negative ûntwikkelingen yn de agraryske bedriuwsfiering, ynklusyf de djipûntwettering, it brûken fan keunstmest, de emissy-techniken en it brûken fan bestridingsmiddels lykas de beruchte neonikotinoïden, makke hawwe dat de ljip -en ek de skries, tsjirk en ljurk- har 'útstapmomint' berikte yn grutte parten fan Fryslân: gjin foer mear foar de folwoeksen fûgels (de reade wjirm) en gjin ynsekten foar de piken troch de ûntstiene gers-monokultuer. Dizze ûntwikkeling betsjutte dat der ek yn ús provinsje in ein kaam oan de iuwenâlde, rike en ynspirearjende maitiidstradysje fan it ljipaaisykjen. M.y.f. 1 jannewaris 2017 waard de F. en F.-wet opnommen yn de Natuurbeschermingswet. Roodbergen siet foar it BFVW yn it provinsjaal greidefûgelplatfoarm en wie lid fan de [[Provinsjale Kommisje Behear Lânbougrûnen]] (PCBL) dêr't de grûnslach lein waard foar agrarysk natoerbehear. Likernôch 25 jier letter, yn 2018, waard der yn Fryslân 13,5 miljoen euro útkeard oan de saneamde agraryske kollektiven. Fryslân is mei 18.707 hektare koprinner yn Nederlân mei dizze foarm fan natoerbehear dy't benammen giet om de greidefûgels. Yn april 2022 wurdt troch de Provinsje oankundige om de saneamde 'wjukkelbunders' wer te yntrodusearjen, bedoeld om rap ynspylje te kinnen op geunstige omstannichheden yn it fjild. ==='Wise and sustainable use'=== Roodbergen basearret syn fyzjes oangeande natoerbelibbing en it brûken fan de natoer - ek it ljipaaisykjen- op de 'wise and sustainable use'-útgongspunten fan de ''International Union for the Protection of Nature and Natural Resources'' (IUCN) yn Genève (1947). Fan de santiger jierren ôf wie it ljipaaisykjen bot polarisearre rekke yn kringen fan natoerbeskermers. De wichtichste tsjinstanner waard Vogelbescherming Nederland (VBN) yn Zeist, dy't him, lykas de lettere Stichting Kritisch Faunabeheer, op etyske grûnen fûl tsjin it ljipaaisykjen fersette. Roodbergen skreau út namme fan it BFVW-haadbestjoer yn tal fan tydskriften en kranten, oer it wêzen en de maatskiplike betsjutting fan it ljipaaisykjen, en de needsaak om mei dat fenomeen fanút it eachpunt fan de (greidefûgel)beskerming hoeden om te gean. Somtiden mei oaren skreau er in stikmannich boeken oer it ljipaaisykjen en de relaasje mei beskerming en edukaasje. Yn novimber 1991 ferskynde it boek ''Kievit tussen Pet en Wet''. Roodbergen makket dit boek -in ''update'' fan it boekje ''Hijkes en Sijkes'', dat makke waard troch de Ljouwerter Krante- as lid fan it Deistich Bestjoer fan de BFVW, tegearre mei Hans Wiltenburg, redakteur fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'', en Fokke Tuinstra, lid fan de PR-kommisje fan de BFVW. [[Pieter Breuker]] skreau it lêste haadstik, oer ljipaaisikerstaal. Prof.dr. Karel H. Voous (1920 - 2002), emeritus-heechlearaar Dierkunde oan de Vrije Universiteit yn Amsterdam, skriuwt in aardich foaropwurd, dat hy beslút mei de sin: "''Moge de kievit, ondanks niet te miskennen achteruitgang van zijn aantallen in deze eeuw, nog lang de koning der weidevogels blijven in Friesland, in de rest van Nederland en elders in Europa"''. Yn syn boek ''In de ban van vogels, Ornithologisch Biografisch Woordenboek van Nederland'' (Scheffers, Utrecht 1995) skriuwt Voous ek in koarte biografy oer Roodbergen. Harrie Ernst fersoarget de redaksje fan ''Hijkes en Sijkes'' dat útjûn wurdt troch de Friese Pers Boekerij bv. Yn april 1993 ferskynt in justjes wizige twadde printinge. Ein 1991 skriuwt Roodbergen op fersyk fan it BFVW-haadbestjoer de saneamde Fleksibilisearringsregeling foar it fêststellen fan de slutingsdatum fan it [[ljipaaisykjen]]. Hy makket de slutingsdatum ôfhinklik fan de ûntwikkeling fan it foarjier; útgongspunt is de fyndatum fan it earste ljipaai yn de tsiende gemeente (fan de 31) yn Fryslân. De regeling wurdt troch de Algemiene Ledegearkomste fan maart 1992 oannommen. Op 9 maart 1993 beslút de Twadde Keamer it ljipaaisykjen -lanlik- te bewarjen; de slutingsdatum wurdt yn it hiele lân 9 maart; yn oktober fan dat jier wurdt yn de Earste Keamer it foarstel fan de BFVW oannommen om yn it hiele lân in aaisikerskaart yn te fieren. Dizze aaiskerskaart waard fan it foarjier fan 1987 ôf al yn ús provinsje brûkt. Tegearre mei de Twintener Bennie J. Oolbekkink stelt Roodbergen in list op fan de fynst fan it earste lanlike ljipaai fan 1900 ôf. Dizze list wurdt brûkt as fûnemint yn in artikel yn it Ingelsktalige fûgeltydskrift ''Ardea'', yn maart 2005. De skriuwers binne Christiaan Both, [[Theunis Piersma (biolooch)|Theunis Piersma]] en Roodbergen. De titel wurdt ''Climatic change explains much of the 20th century advance in laying data of Northern Lapwing'' Vanellus vanellus ''in the Netherlands''.<ref>''Ardea'' 93: s. 79-88</ref> Roodbergen wurket mei oan it ''Frysk Basiswurdboek foar it basis- en fuortset ûnderwiis,'' dat gearstald wurdt troch [[Geert Vledder]] -syn eardere 'master' op de legere skoalle yn syn bertedoarp Grou- en Tetty de Jager-de Boer. Roodbergen nimt 'de biology' foar syn rekken. Dy Afûk-útjefte ferskynt yn 1998. ===Mear publikaasjes=== Foar Jaap de Vries, ljipaaisiker en fûgelringer, skriuwt Roodbergen yn it begjin fan 1999 twa bylagen foar de twadde printinge fan it boek fan De Vries mei de titel ''Met een strootje te verleiden''. De bylage-titels binne: ''De Sulveren Ljip'' en ''Van de sluitingsdatum, B.F.V.W.-reservaten en nog wat''. Yn de neisimmer fan datselde jier 1999 skriuwt Roodbergen it haadstik ''De Deelen als natuurgebied'' foar it boek ''De Deelen'', in inisjatyf fan [[Thom Mercuur]]. Oare skriuwers binne [[Rink van der Velde]], Peter C. Vos, [[Kerst Huisman]], Oene G. Dijkstra, Hans en Marita de Jong, Sije van den Bosch, Evert Kramer en Thom Mercuur sels. It boek ferskynt yn de earste dagen fan it nije jier 2000. Yn desimber 1999 ferskynt it troch Roodbergen skreaune jubileumboek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' oer de histoarje fan goed fyftich jier BFVW. Yn de july-nijsbrief nûmer 18 (jier 2000) fan de Heimans en Thijsse Stichting stiet in resinsje fan dit boek ûnder de kop: 'Wat ús besielet', ferwizend nei de ''mission statement'' fan de BFVW dy't yn it boek op side 10 opnommen is. De resinsint skriuwt ûnder mear: "Roodbergen geeft in zijn prettig leesbare, rijk geïllustreerde boek een goed beeld van de bezieling van duizenden vogelliefhebbers in Friesland". (-) "De Friese bond heeft tot nog toe de regering steeds ervan kunnen overtuigen dat het rapen van kievitseieren goed samengaat met vogelbescherming". It trijemoanliks ferskinende tydskrift ''het Vogeljaar'' skriuwt yn in resinsje yn it aprilnûmer û. o.: "Dit historische verslag gaat niet alleen in op de natuurbeschermingsactiviteiten, maar ook op de politieke, de sociale en opvoedkundige kanten. Het boek heeft enorm veel aan waarde gewonnen door het register van persoonsnamen die in de tekst staan vermeld en dat werd samengesteld door Bauke van der Veen". Yn it maartnûmer fan it jier 2000 ferskynt yn it kwartaalblêd ''Fryslân, Nieuwsblad voor Geschiedenis en Cultuur'', ûnder redaksje fan Meindert Schroor, in bydrage fan Roodbergen mei de titel ''Een eeuw vogelbescherming in maatschappelijk perspectief'', mei de subtitel 'Van het 'houtsje fan Grutte Tseard' en de 'aaisikerskaart'.<br> It boek ''Een eeuw vogels beschermen'', it jubileumboek fan Vogelbescherming Nederland (VBN), gearstald troch Frank Saris en útjûn by de KNNV Uitgeverij yn Utert, ferskynt yn it neijier fan 2007. Yn de tarieding foar dit boek komt Frank Saris nei Akkrum om mei Roodbergen te praten oer it skeel tusken BFVW en VBN oer it ljipaaisykjen. Roodbergen jout him it BFVW-jubileumboek fan desimber 1999 mei en lit him de indieling yn haadstikken lêze. It VBN-jubileumboek giet ek yn op de ferskillen yn tinkwize tusken VBN en de BFVW. Roodbergen wurdt yn it VBN-boek sprekkend opfierd yn in kaderstik mei de titel: "Sake P. Roodbergen, voorvechter van de 'aaisikers'" (side 257). Yn in resinsje ('Persvers') yn it ''Vanellus''-nûmer 2007/6 giet Roodbergen djipper yn op de ynhâld fan it haadstik oer de BFVW, skreaun troch Gjerrit P. Hekstra, de sekretaris fan it Biologysk Wurkferbân fan de Fryske Akademy. Tegearre mei Lammert G. Jansma en [[Douwe van der Ploeg|Douwe T.E. van der Ploeg]] skriuwt Hekstra it boek ''Dêr't it tilt fan diert' en blommen; 200 jier fjildbiology foar natoer en gea yn Fryslân''', in soarte fan Fryske tsjinhinger fan it earder neamde boek oer fûgelers en fûgelkunde fan prof. dr. Karel H. Voous, de promotor fan Hekstra yn 1960. It boek fan Hekstra c.s. ferskynt by de Fryske Akademy ûnder it FA-nûmer 980 yn it jier 2006. Yn de persoanegalerij yn dit boek is ek Roodbergen en syn wurk foar de BFVW opnommen. Hekstra skriuwt: "Op en út in fjildman fan floara en fauna, mar ek ien mei in linige pinne en in heldere styl fan skriuwen. Dat docht bliken yn syn mannichte fan krantestikken (''Trouw, Volkskrant, Telegraaf'', streekkranten) en artikels yn tydskriften (''Vanellus, Milieunieuws, ROM-bulletin, Het Landbouwblad, Platform LNV, Grasduinen, Het Vogeljaar'') oer it aaisykjen. Mei dêrtroch wurdt by ''Vogelbescherming'' yn Zeist en ek op it ministearje fan LNV yn Den Haag aardich minder ôfwizend oer it aaisykjen (mei neisoarch!) tocht as eartiids. (-) As haadredakteur fan Vanellus set er in eigen, biologysk, en geakundich stimpel op syn redaksjonele stikjes, boekbesprekkingen en skôgings. Hy hat der in kleurich blêd fan makke, (-)". As Douwe T.E. van der Ploeg yn septimber 2006 komt te ferstjerren skriuwt Roodbergen yn ''Vanellus'' nûmer 5 fan dat jier in Yn Memoariam. Yn de mande mei Johan Dijkstra (1929-2021), de foarsitter fan 'Vanellus vanellus, vereniging van weidevogelbeheerders' skriuwt Roodbergen it haadstik ''Kievitseieren zoeken; van 'ljipaaisykjen' naar weidevogelbeheer'' yn it boek ''Beter één vogel in de hand...'', mei as ûndertitel ‘''vogelvangst, valkerij en eieren zoeken in ambacht, cultuurhistorie en wetenschap''’, dat, foarsjoen fan in wiidweidige literatuerlist, yn 2008 útkomt by de KNNV Uitgeverij yn Zeist. Yn 2009 ferskynt syn boek ''Ljippen, lân en leafde'', syn earste Frysktalige boek oer it ljipaaisykjen, dat it wêzen en de technyk fan it ljipaaisykjen beljochtet en dêrnjonken yngiet op in tal wichtige maatskiplike aspekten fan dat ferskynsel. Op 15 april 2009 skriuwt Arjen Bakker yn it Friesch Dagblad in resinsje; hy neamt it boek 'een lyrisch pamflet vóór de traditie van het kievitseierenzoeken'. Roodbergen ferliet yn [[1997]] it bestjoer fan de Akkrumer fûgelwacht en krige by it ôfskied de [[Sulveren Ljip (fûgelwacht)|Sulveren Ljip]]. By syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW yn maart 2001 wurdt him troch foarsitter Anne Osinga fan Gytsjerk de [[Gouden Ljip]] opspjelde, de heechste ûnderskieding binnen de BFVW. Yn april 2006 wurdt Roodbergen beneamd ta lid yn de [[Oarder fan Oranje-Nassau]] fanwegen syn ynset foar it behâlden fan it ljipaaisykjen en de dêrby hearrende beskerming. Hy bleau oant april 2008 haadredakteur fan it twamoanliks ferskinende BFVW-tydskrift ''Vanellus''. Ien fan syn lêste dieden is it -tegearre mei de Stichting Historic Future- gearstallen fan in DVD-Rom fan de ynhâld fan alle jiergongen fan it BFVW-tiidskrift ''Vanellus'' fan it begjin yn 1948 ôf oant en mei it jier 2007. De DVD wurdt ein novimber 2007 oanbean oan it haadbestjoer fan de BFVW by gelegenheid fan it sechstichjierrich bestean. ===Natoerynteresse breder=== Yn de perioade fan syn haadbestjoerslidmaatskip fan de BFVW docht Roodbergen mei oan twa kursussen dy't oanbean waarden troch de Fryske Feriening foar Fjildbiology (FFF). It giet om de fûgelkursus en de plantekursus. De kursuslieders fan de fûgelkursus binne Meinte Engelmoer, Arend Timmerman en Michiel Versluys (1952-2013); de plantekursus wurdt jûn troch Jacob Koopman, Karst Meijer en Henk de Vries. De lêste kursus wurdt noch folge troch in lessenrige oer de alpine floara. Dizze lêste kursus wurdt yn de simmer fan 1989 ôfsluten mei in ferbliuw fan in wike yn it saneamde Berghotel yn Val Sinestra yn Graubünden yn Switserlân. Fan neijier 1992 oant de hjerst fan 1997 wurket Roodbergen as 'Sake, de natoerman' mei oan de populêre skoaltelefyzje-útstjoeringen fan akteur Freark Smink yn syn rol fan Sybe Satellyt.<br> Tegearre mei Jaap van der Bij fan Aldegea (Sm) en Jan Koopmans fan Garyp, kollega-leden fan de BFVW-kommisje Promoasje en Public Relations (de PR-kommisje), en Austraalje-kenner Herman Kremer fan Noardburgum, makket Roodbergen fan 15 july oant 5 augustus 2002 in reis nei Austraalje mei it doel om fûgels fan dit bysûndere kontinint te fotografearjen. It wie de lêste grutte reis mei in analoge kamera, in Minolta. It motto fan de reis wie: "listen to the silence of a smoothing wilderness". Hichtepunt fan de reis waard de waarnimming fan de legendaryske Helmkasuaris mei fiif piken yn it Lacey Creek State Forest Park by Mission Beach súdlik fan Cairns. Fan 23 juny oant 26 juny 2011 bivakkearje Roodbergen en syn frou Anneke de Jong op it hiem fan boer Harry Bergmann yn Govelin, yn it Wendland by Hitzacker oan de Elbe. Sy meitsje dêr it saneamde ''Lilien-Wochenende'' mei. Sintraal yn dat wykein stiet de Roggeleelje (''Lilium bulbiferum subsp. croceum''), in wylde plant dy't by boer Harry yn de roggefjilden groeit as ûnkrûd. Yn dit bysûndere gebiet -in einmorene út de Saale-iistijd, 130.000 jier lyn- sjonge de Nôtfink (Ortolaan) en de Gielfink (Geelgors), en fleane de Grutte wjerskynflinter (Grote weerschijnvlinder) en de grutte kever Fleanend hert (Vliegend hert). De besite is in gefolch fan de kontakten mei Fred Bos út Winterswyk, dy't in soad ûndersyk die nei dit bysûndere rogge-ûnkrûd en dy't tagelyk ien fan de organisatoaren wie fan de ''Lilien-Wochenende''. Op 13 maart 2012 wurde yn in fjildsje fan Staatsbosbeheer by Eext yn Drinte 300 Roggeleelje-bollen plante, in inisjatyf fan Fred Bos. By dizze gelegenheid -dêr't Roodbergen en syn frou by útnûge binne- wurdt in taspraakje hâlden troch Hendrik Oosterveld yn syn hoedanichheid fan foarsitter fan de pleatslike lânynrjochtingskommisje. Mei dizze persoan, mar doe yn de funksje fan direkteur fan de Regio Noord fan it Ministearje fan Lânbou, hie Roodbergen kontakt yn juny 1999 yn de tarieding foar it skriuwen fan it boek ''B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief'' (BFVW, desimber 1999). De BFVW krige doe 10.000 gûne fan it ministearje foar dit projekt.<br> Ek yn de jierren 2012 en 2013 binne Roodbergen en syn frou ein juny presint by de Lilientage yn it Wendland yn Dútslân. Fan it jier 2010 oant ôf dogge Roodbergen en syn frou mei oan de oan leden oanbeane natoerkampen fan de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV). Yn 2010 yn Monfrague (Extremadura) yn Spanje, yn 2011 yn Lalbenque yn Súd-Frankryk, yn 2012 yn Alcala de los Gazules, yn Andalusië yn it uterste suden fan Spanje, yn 2013 yn Alquézar yn de Spaanske Pyreneeën, yn 2014 yn Saint-Maurice-sous-les-Côtes yn Lotharingen yn Noardeast Frankryk en yn 2015 yn Altenahr yn de Dútske Noard-Eifel. Roodbergen skriuwt mei oan de ferslaggen dy't fan dizze natoerkampen makke wurde en op it ynternet te finen binne. De kennis -en de kennissen- dy't by dizze natoerreizen opdien wurde sille fan grut belang blike foar syn rige Frysktalige natoergidsen dy't oant en mei 2021 ferskine sille. ===Natoergidsen yn de Fryske taal=== Syn ynteresse yn en leafde foar sawol de [[Frysk]]e taal as de Fryske natoer meitsje dat Roodbergen nei syn ôfskied fan it haadbestjoer fan de BFVW meidocht yn de provinsjale wurkgroepen dy't de Fryske nammen foar groepen fan organismen op 'e nij fêststelle. It giet om de nammen fan fûgels (2004), libellen (2007), wylde floara (2009), fisken (2012), in seleksje fan de nachtflinters (2015), en de flearmûzen (2016). By de behanneling fan de floara (1500 soarten) moetet hy Ytsen Kooistra wer. Yn it ramt fan dit hiele proses dat plakfynt ûnder auspysjes fan de Fryske Akademy en de Provinsje (Meinte Engelmoer en Hinko Talsma) begjint Roodbergen oan de produksje fan in rige fan sân Frysktalige natoergidsen, boekjes mei allegearre itselde formaat (18 X 10,5 cm; 224 siden) en itselde 'format'. Roodbergen toant him dêrmei in opfolger fan Johannes Boersma (1917-2004), de Fryske ûnderwizer dy't nei syn pensjonearring publikaasjes útbrocht as ''It Wylde Fûgelt'', ''It Wylde Wrimelt'' en listen mei de Fryske nammen foar fisken, sûchdieren, amfibyen, reptilen en poddestuollen. Yn 2005 ferskynt ''Fûgels'', dat Roodbergen makket op fersyk fan útjouwer [[Steven Sterk]]. Yn 2013 folget -no op eigen inisjatyf- ''Blommen'', oer de wylde floara fan Fryslân. Dizze twa binne oersettingen fan oarspronklik Dútsktalige determineargidsen, mar beide wurde troch Roodbergen alhiel nei de Fryske situaasje bewurke en werskreaun. Beide wurde útjûn by Utjouwerij Bornmeer (Steven Sterk) op De Gordyk. Op 30 maart 2015 komt ''Deiflinters en Libellen'' út, oer alle West-Europeeske soarten fan dy beide opfallende ynsektegroepen. Dizze natoergids komt út by Utjouwerij Wijdemeer (Louw Dijkstra) yn Ljouwert, letter yn Dokkum. Yn maart 2016 ferskynt by dyselde útjouwer de Frysktalige natoergids ''Nachtflinters'' oer in seleksje fan de grutte groep -yn Fryslân 678 soarten- fan de makro-nachtflinters. Fierwei de measte foto's wurde levere troch Jaap Schelvis fan Ljouwert. De gids wurdt op 19 maart yn Earnewâld presintearre. Op 23 septimber 2017, tafalligerwize de Europeeske Dei fan de Poddestoel, ferskynt ''Poddestuollen.'' Gosse Haga, foarsitter fan de Paddenstoelen Werkgroep Friesland ferlient help by it gearstallen fan de list fan de op te nimmen soarten en soarget, tegearre mei Marten en Immie Hunneman, Frans Ozinga en Jaap Veneboer, foar de foto's. Dizze fyfde Frysktalige natoergids wurdt presintearre foarôfgeande oan de ekskurzje fan de poddestuollewurkgroep yn de Reahelster Mieden by Bûtenpost. Dizze trije lêste dieltsjes binne gjin oersettingen, mar oarspronklike, Frysktalige útjeften. Foar 2018 wurdt sa'n natoergids oer de Kevers (Tuorren) op de rol setten. Peter Koomen, de konservator fan it Natoermuseum Fryslân yn Ljouwert, wurdt no haadbegelieder. De digitalisearre (!) listen mei oanbrochte kevers by it museum meitsje it opstellen fan de groslist fan op te nimmen soarten makliker. Foto's wurde levere troch in groep fan minsken. Theodoor Heijerman, keverspesjalist en wurksum oan de Wageningen University & Research (WUR) yn Wageningen, Tim Faasen en Hans Jonkman soargje foar in soad plaatsjes, mar Petra Tenge fan Appelskea levert de measte (sjoch har eigen webside: www.mijninsectenwereld.nl). Doelgroep fan de rige is benammen ek it basis- en fuortset ûnderwiis. Tuskentroch komt yn 2010 -wer yn it Frysk- in 'aventoereboek oer moetingen mei libellen' fan Roodbergen út, faak belibbe mei syn frou Anneke en syn freon Rin Bouma út Twizel, no Grou, syn bertedoarp. De titel is ''Libellen yn Fryslân'' ([[Utjouwerij Bornmeer]], De Gordyk). ===Oare plevieren en in app=== In selde type boek oer 'natoerbelibbing' komt út yn maart 2013. Dan is it ûnderwerp de 67 plevierachtigen (''Charadriidae'') op de wrâld. Mei in fiifentweintichtal auteurs út Roodbergen syn eardere ''BFVW''/''Vanellus''-netwurk wurdt in boek gearstald mei foto's en teksten oer likernôch de helt fan dizze fûgelgroep. 'Amateurs', lykas hysels, Toon van Aert, Sytze Bottema, Rintsje Bouma, Harvey van Diek, Adriaan Dijksen, Frans Freijee, Nico de Haan, Harry Horn, Tom Jager, Joop Jukema, Franciscus Koopman, Lesley van Loo, Tjaart Martens, Boena van Noorden, Gerard Ouweneel, Otto Plantema, Jacques de Raad, Janny Werkhoven, Wim Wijering en Otte W.Zijlstra, mar ek de wittenskippers Albert Beintema, [[Theunis Piersma]], Eddy Wymenga, Onno de Bruijn en de Ingelske RSPB-meiwurker [[Robert Sheldon]] (de Steppekievit) wurkje mei. Roodbergen nimt sels foar syn rekkening de beskriuwing fan syn moetingen mei it [[Dûkelmantsje]] (Strandplevier) op [[Sardinië]], de Maskerljip yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]], de Killdeerplevier tidens twa reizen yn Noard-Amearika, en -fansels- de [[Ljip]]. Oeral yn dit boek wurdt rynsk gebrûk makke fan it kolossale, profesjonele foto-argyf fan Jan van de Kam, dy't sels ek in bydrage skriuwt (oer de Readkopplevier yn Austraalje). Theunis Piersma skriuwt in nijsgjirrich foaropwurd oer de Krabplevier -dy't gjin ''plevier'' is- fan it waadgebiet fan Barr el Hikman yn Oman. De ekstra bylage mei de Ingelske, Hollânske en wittenskiplike nammen fan ''alle'' Ljippe- en Plevieresoarten (''Charadriidae'') op de wrâld, harren fersprieding en de status fan bedriging neffens de IUCN-noarm, dy't Albert Beintema achteryn it boek fersoarget, jout in wichtige mearwearde oan dizze útjefte. Oan de finansiering fan dit projekt en de ferkeap fan it boek wurdt ek meiwurke troch Vogelbescherming Nederland yn Zeist, de 'tsjinstanner' fan de BFVW yn de somtiden fûle diskusje oer it ljipaaisykjen. De titel fan dit Hollânsktalige boek is ''Kieviten & Plevieren; Ljippen & Wilsters.'' It ferskynt by Utjouwerij Wijdemeer yn Ljouwert en wurdt op 1 maart 2013 presintearre tidens de jierlikse Algemiene Ledegearkomste fan de BFVW yn It Wiid by Earnewâld. Op 28 augustus 2014 ferskynt in resinsje fan dit boek yn it trijemoanlikse fûgelblêd 'het Vogeljaar', skreaun troch redaksjelid Rob A. Kole (RAK). Kole skriuwt û.o.: 'Een boek van de Fries Sake Roodbergen met zo'n titel? Dat moet haast wel geheel zijn gewijd aan aaisykjen en wilsterflappen, leek mij toe. Dat bleek niet helemaal juist te zijn. Natuurlijk komen deze onderwerpen aan de orde, maar het boek gaat over meer. Over veel meer zelfs'. Yn it fûgeltydskrift ''Limosa'' (jrg 86, nr 4, 2013) skriuwt Jeroen Onrust -dy't wy no kenne as de wjirmekenner fan it boerelân- in resinsje oer dit boek. Fan jannewaris 2008 ôf skriuwt Roodbergen elke fjouwer wiken in bydrage oer de natoer (tekst en foto) foar it hûs-oan-hûsblêd ''Middelpunt'' dat yn it midden fan Fryslân ferskynt. Foarjier 2014 wurket Roodbergen mei oan it boek ''Oogst, van de veenlandschappen'' dat makke wurdt troch Hilde E.A. Huizenga. It is it tredde diel yn in rige fan fjouwer boeken ûnder it mienskiplike motto 'Cultuurhistorie en bijna vergeten beheertechnieken voor opbrengst van erf en terrein', dy't de skriuwster makket op fersyk fan it Ministearje fan Ekonomyske Saken. Yn de rige ferskynden earder ''Oogst van de zandgronden'' (2011) en ''Oogst van Rivieren en Kusten'' (2013). Yn 2016 ferskynde it ôfslutende ''Oogst van het Heuvelland.'' Yn maaie fan it jier 2014 leveret Roodbergen syn earste bydrage ôf foar it tiidskrift ''Fryslân Markant''. It is in nije útjefte fan Utjouwerij Penn yn Ljouwert. Redakteurs binne Klaas Jansma -yn Fryslân bekend om syn ferslachjouwing fan it jierlikse skûtsjesilen- en Milja Roosjen. Fan dizze maaiemoanne fan 2014 ôf soarget Roodbergen foar in ferhaal oer de natoer, of in natoergebiet yn Fryslân as bydrage foar dizze trije of fjouwer kear yn it jier ferskinende 'glossy'. Under de einredaksje fân [[Klaas Jansma]] en mei [[Martsje de Jong]] en Roodbergen ferskynt yn jannewaris 2015 by Uitgeverij Penn.nl yn Ljouwert in boek oer it natoergebiet en Nationaal Park De Alde Feanen mei as titel ''Het Veenparadijs; Bruisend groen en bevochten ruimte''. Foar dit boek levert Roodbergen in bydrage ûnder de titel ''Knielen voor nietige plantjes''. Fan 1 jannewaris 2019 ôf wurdt de redaksje fan Fryslân Markant foarme troch Martsje de Jong, Gerhild van Rooij, Cindy Postma en Sake P. Roodbergen. It blêd giet yn de rin fan 2019 spitigernôch fallyt. Yn novimber 2014 wurdt yn It Wiid by Earnewâld de Frysktalige [[app]] '[[Fauna yn Fryslân]]' presintearre. Resultaat fan in inisjatyf fan de [[Utjouwerij Wijdemeer|Provinsje Fryslân, Utjouwerij Wijdemeer]] (Louw Dijkstra) út Ljouwert en it [[Taalburo Popkema]] ([[Anne Tjerk Popkema]]) fan Grins. [[Naturalis Biodiversity Center]] yn [[Leien|Leiden]] fersoarget de technyske produksje en jout wittenskiplike ûndersteuning. De ynfolling wurdt realisearre yn gearwurking mei [[It Fryske Gea]]. Roodbergen fersoarget de biologyske ynhâld, makket de groslist fan de twahûndert bistesoarten (in kar út alle tsien biste-haadgroepen), soarget foar de foto's, skriuwt teksten en sprekt de soartteksten yn. Der wurde al daliks plannen makke foar in ferfolch, mar dan oer de Fryske floara. ===Atlas-Contact=== Yn 2015 wurdt Roodbergen troch âld-direkteur Emile Brugman fan de Uitgeverij Atlas-Contact yn Amsterdam/Antwerpen frege om in monografy te skriuwen mei as titel ''De kievit.'' Dat boek oer de [[ljip]] kin beskôge wurde as de opfolger fan de monografy út 1969 oer ús 'heraut fan de maitiid' fan de Fries-om-utens [[Rinke Tolman]]. ''De kievit'' is part fan in fûgelrige dy't de útjouwerij oan it gearstallen is en wêryn't al earder monografyen ferskynden oer de [[Rotgoes]], [[Toerswel]], [[Noardske falk]], Ka, [[Skries]], Koekoek, Protter (Spreeuw), Mosk (Huismus), [[Goudfink]], Klyster (Merel), [[Markol]] (Meerkoet) en Sulvermiuw. Nei ''De kievit'' ferskine ''De Raaf'', ''De Tapuit'', de ''Turkse tortel'' en de ''Zwarte specht''. It boek fan Nienke Beintema oer de See-earn, dat op 12 febrewaris 2021 útkomt, is it njoggentjinde yn de rige. It projekt fan ''De kievit'' krijt it karakter fan in twatalige simultaan-útjefte as Louw Dijkstra fan [[Utjouwerij Wijdemeer]] oanjout dat er graach de Frysktalige tsjinhinger útbringe wol. Dat idee krijt it kontraktueel fêstleine fiat fan Atlas-Contact. Op 23 maart 2018 wurdt ''de Ljip'' presintearre by [[boekhannel Van der Velde]] yn [[Snits]].<ref>''Boek in Fries en Nederlands over 'heraut van maityd''', [[Frysk Deiblêd]], 24 maart 2018, s.24</ref> [[Freark Smink]] hat as <nowiki>'ynterviewer/presintator''</nowiki> in haadrol yn dy presintaasje. Yn it [[Friesch Dagblad]] wurdt omtinken jûn oan it ferskinen fan ''de Ljip.''<ref>''Verschoppelingen van de schepping in de spotlight'' yn: Frysk Deiblêd, 11 maaie 2019</ref> Op 28 maaie ferskynt it boek ''De kievit'' by de Amsterdamske ütjouwerij Atlas-Contact, de tolfde monografy yn de rige, de twadde oer in greidefûgel, en de earste dy't skreaun is troch in Fryske auteur. De monografy is ek te krijen as [[e-boek]]. Yn syn boeken ''De kievit'' en ''de Ljip'' fan 2018 beneamt Roodbergen yn it haadstikje 'Wat, als' in tal wichtige stroffelstiennen en mooglike perspektiven yn it stribjen fan de BFVW-haadbestjoer om it ljipaaisykjen te behâlden en te brûken yn de natoer- en fûgelbeskerming. BNN/VARA Vroege Vogels (Rob Buiter) besteget op snein 10 juny oandacht oan it ferskinen fan ''De kievit''. De Ljouwerter Krante hat op 20 juny omtinken foar it útkommen fan sawol 'de Ljip' as 'De kievit'; de skriuwer is Cor de Boer. Op 23/24 juny ferskynt yn NRC Handelsblad in resinsje oer ''De kievit'' dy't skreaun is troch Nienke Beintema. Yn it deiblêd ''Trouw'' stiet op 17 july in ferhaal oer De kievit (en De zilvermeeuw) fan de hân fan Joop Bouma. Yn it earste nûmer fan it jier 2019 fan it kwartaaltydskrift ''De Levende Natuur'' -de 120e jiergong, nûmer 1- skriuwt de Fryske biolooch Eddy Wymenga in resinsje oer 'De kievit'. Wymenga, direkteur fan it ekologysk advysburo Altenburg & Wymenga yn Feanwâlden, wie ien fan de meiwurkers oan it boek '''Kieviten en Plevieren; Ljippen en Wilsters''<nowiki/>', fan 2013; hy beskriuwt dêryn de Sporenkievit. Fûgelleafhawwers dy't in eigen ynformative webside ûnderhâlde besteegje ek oandacht oan it útkommen fan ''De kievit.'' Adri de Groot (www.vogeldagboeken.nl) pleatst in wiidweidige resinsje op 25 maaie 2018; de Siuw Jako de Groot (www.Visdief.nl) docht dat op 2 novimber. Hy skriuwt: ''Wie alles wil weten over de kievit, zijn gedrag, de oorzaken van de neergang en de pogingen om het tij te keren, die doet er goed aan ''De kievit'' van Sake Roodbergen te lezen. Je proeft de passie voor de weide en de vogels die er leven. Je proeft de weemoed en het verlangen naar vroeger, toen het platteland nog zinderde van het leven. De auteur droomt ervan dat die situatie ooit weer terugkeert. Een hartstochtelijk boek''.<br> 'De kievit' wurdt ek sinjalearre troch De Volkskrant-natoerkollumnist Caspar Janssen. Op 4 maaie 2022 skriuwt hy: "De baltsvlucht van de kieviten, die steil omhoog vliegen, die buitelen in de lucht, 'over de kop gaan', waarbij de witte ondervleugels schitteren in het licht, het roepen, en het fluiten, ''kie-oe-wiet''. In het beste geval, zo merkte Sake P. Roodbergen op in zijn monografie over de kievit, steken de kieviten ook andere weidevogels aan met hun uitbundigheid, dat is de magie van het weiland in het voorjaar". Yn de hjerst fan 2017 makket de ûnderwiisbegeliedingstsjinst Cedin yn Drachten (dhr. Jelle Bangma) in flyer oer de fiif oant dan ta ferskynde Frysktalige natoergidsen fan Roodbergen. De flyer wurdt oan alle Fryske basisskoallen en oan de learkrêften biology fan it fuortset ûnderwiis tastjoerd. Fan heal oktober oant begjin novimber 2018 makket Roodbergen mei syn frou Anneke de Jong (mei harren freonen Geke en Foppe de Haan, en Klaasje Postma en Freark Smink) in reis fan fjouwer wiken nei [[Ekwador]] en de bysûndere [[Galapagoseilannen|Galapagos-eilannen]]. Sy sjogge û.o de prachtige Blue morpho, in grutte tropykse deiflintersoart, as sy yn in eko-lodge ferbliuwe oan in sydrivier fan de [[Amazône (rivier)|Amazône]]. Op de Galapagoseilannen sjogge sy de legindaryske grutte lânskyldpodden dy't [[Charles Darwin]] yn 1835 ek moete. ===Lêste natoergidsen=== Op 24 maaie 2019 wurdt de sechsde Frysktalige natoergids ''Kevers'' presintearre. It earste eksimplaar wurdt op it Provinsjehûs yn Ljouwert troch Roodbergen oanbean oan de demisjonêre deputearre (foar û.o. de natoer) [[Johannes Kramer]] (FNP). It Friesch Dagblad (Ruurd Walinga, 11 maaie), Omrop Fryslân (24 maaie) en de Leeuwarder Courant (Cor de Boer, 31 maaie) besteegje rynsk oandacht oan it útkommen fan ''Kevers''. Ek de Siuwske fûgel-/natoerman Jako de Groot docht dat op syn eigen webside www.Visdief.nl, yn it Hollânsk. Begjin oktober 2019 set Roodbergen útein mei in sânde Frysktalige natoergids. Underwerp is dizze kear de lânseigen beammen. Foar de foto's freget de natoerskriuwer de meiwurking fan IVN-koryfee Betty Kooistra-Woudsma fan Burgum. Foar de wittenskiplike ferantwurding skeakelet hy de beam- en boskekspert Bert Maes fan Utert yn (Ecologisch Adviesbureau Maes). Yn maart fan it jier 2020 skriuwt Roodbergen mei oan it nije Hollânsktalige deiflinterboek -oer de deiflinters yn de provinsje Fryslân- dat op priemmen setten is troch de flinterwurkgroep yn de provinsje Fryslân. Hy skriuwt de soartbeskriuwingen fan de [[Nûmerflinter]] (Atalanta), de [[Deipau-each]], it [[Gintsiaanblaujurkje]], it [[Heideblaujurkje]], it [[Gielteistergroukopke]] (Geelsprietdikkopje) en de [[Grutte fjoerflinter]]. It earste eksimplaar fan ''Dagvlinders in Fryslân - veranderingen vastgelegd'' wurdt op tiisdei 13 april oan Henk de Vries, direkteur fan It Fryske Gea, oanbean troch Siep Sinnema, de foarsitter fan de Vlinderwerkgroep Friesland. Op dizze selde dei wurdt alle materiaal fan Roodbergen syn sande natoergids ''Beammen'' nei de drukker stjoerd. Yn desimber 2020 skriuwt Henk Minkes in ferhaal oer Roodbergen en syn belibbing fan it ljipaaisykjen yn it BFVW-tydskrift Vanellus; it wurdt û.o yllústrearre mei in foto fan him mei trije fan syn fjouwer pakesizzers by in ljippenêst -mei in ientsje- yn it lân fan Thom de Groot op Goattum ûnder Grou. Op 28 maaie 2021 wurdt de sande natoergids ''Beammen'' formeel presintearre troch de oanbieding fan in eksimplaar oan kommissaris Arno Brok yn de histoaryske Steateseal fan it Provinsjehûs yn Ljouwert. By de natoergids is troch de útjouwer en de opmakker Richard Bos in spesjale flyer makke mei de tsien moaiste beammen yn Fryslân; in begeliedende QR-koade makket de syktocht nei elke beam ienfâldich. Op 18 juny ferskynt in Frysktalich ferhaal oer de natoergids ''Beammen'' én oer de skriuwer sels yn de Freed-bylage fan de Ljouwerter Krante. It ferhaal is skreaun troch Sietse de Vries. Yn it Friesch Dagblad stiet op 26 juny ûnder de kop 'Friese bomen met hun eigen verhaal' in Hollânsktalige resinsje fan ''Beammen'' skreaun troch Ruurd Walinga. Hy skriuwt: 'Het is maar een gidsje, de zevende al van oud-docent Sake Roodbergen uit Akkrum, maar het staat zo boordevol leuke en vooral actuele informatie dat je het niet zomaar op een achternamiddag doorneemt'. Op 25 augustus ferskynt in twadde printinge fan ''Beammen'' yn in oplage fan 500 eksimplaren. Dat bringt it totaal boppe de tûzen.<br> Op 1 oktober 2021 set Roodbergen útein mei in manuskript foar in mooglike achtste Frysktalige natoergids. Underwerp binne trije groepen fan Lidpoatigen: spinnen, wantsen en sweefmiggen. De skriuwer freget Peter Koomen, konservator fan it [[Natoermuseum Fryslân]] yn Ljouwert en tagelyk de foarsitter fan de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV) om in list te meitsjen fan de fyftich meast talrike soarten fan de trije groepen. Berend Aukema fan Naturalis-Leiden wurdt frege foar de wantsen en foar de sweefmiggen freget Roodbergen help fan Wouter van Steenis. Hy kriget fan Petra Tenge tastimming om foto's fan har partikuliere webside (www.mijninsectenwereld.nl) te brûken foar dit nije projekt. Heal desimber 2021 kundicht him in nij projekt oan. Roodbergen wurdt troch de Vanellus-redaksjekommisje frege om yn it nije jier 2022 oandacht te jaan oan de skiednis fan it Bûn fan Fryske Fûgelwachten (BFVW) yn it eigen twamoanliks tiidskrift ''Vanellus''. It giet dan om fiif bijdragen dy't elk likernôch fyftjin jier omfiemje, op wei nei it 75-jierrich bestean fan de BFVW yn novimber 2022. In wichtige skiedkundige boarne is it boek ''"B.F.V.W. in vogelvlucht en perspectief"'' oer de earste fyftich besteansjierren fan it Bûn, dat hy sels skreau, en dat ferskynde yn desimber 1999. Yn dyselde desimbermoanne fan 2021 wurdt Roodbergen troch einredakteur Pier Bergsma benadere om in natoer-kollum te skriuwen yn it kwartaalblêd De Nije fan de Ried fan de Fryske Beweging. Yn de earste dagen fan april 2022 ferskynt it blêd mei in earste bydrage fan Roodbergen, oer de natoer fan Gaasterlân. Yn juny en july 2002 wurket Roodbergen op fersyk fan David Lelieveld (fan ympresariaat Pier 21) oan de oersetting fan it Frysk nei it Ingelsk fan it toanielstik '<nowiki/>''Wat soesto!''' dat skreaun en opfierd is troch Freark Smink en syn frou Klaasje Postma. De Ingelske oersetting is bedoeld om it toanielstik wer oer te setten nei it Friülysk, in minderheidstaal yn Noardeast-Itaalje dy't sprutsen wurdt troch sa'n 900.000 minsken. {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} 1. "Sake Roodbergen hâldt fan de natoer, fan Fryslân en fan de Fryske taal. Dy trije leafdes komme byelkoar yn de natoergidsen dy't er skriuwt. It sânde diel is no út: Beammen". Artikel yn Leeuwarder Courant (Sietse de Vries), 18 juny 2021 (Oanfoljende opmerking: om my mei nr 1 fan de Boarnen wol ferdwine; it rychje fan trije kin dan wol opskowe. Dizze nije referinsje ûnder 1. kin dan -as meast resinte- nûmer trije wurde, Fr.gr. SPR) {{DEFAULTSORT:Roodbergen, Sake}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk biolooch]] [[Kategory:Frysk natoerbeskermer]] [[Kategory:Frysk bestjoerder]] [[Kategory:Frysk sjoernalist]] [[Kategory:Frysk publisist]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Grou]] [[Kategory:Akkrum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1945]] dgwlz3dbvisv3tcewbcvla5p3idgqgq 0 35105 1085157 1054652 2022-07-30T15:13:59Z Drewes 2754 kat oars wikitext text/x-wiki De '''Ottema-Kingma Stchting''' waard oprjochte nei it ferstjerren fan notaris [[Nanne Ottema]] en hat as doelstelling "It befoarderjen fan keunst- en kultuerhistoarje yn Fryslân". De OKS hat mear as 30.000 objekten yn har besit, dy't oan withoefolle [[musea]] en erfgoedynstellings yn Fryslân yn brûklien jûn binne, wêrûnder [[It Prinsessehof]] en it [[Frysk Museum]] yn [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] De Ottema-Kingma Stichting bemachtiget ûndermear objekten en samlingen dy't fan belang binne foar de iepenbiere kolleksjes yn Fryslân. De fersiken yn dit ramt by de OKS binnen komme wurde troch it bestjoer sekuer hifke, wêrby't de ûnderbouwing fan in oanfraach toetst wurdt oan de doelstelling fan de betreffende ynstelling en it plak dat it objekt binnen de al oanwêzige kolleksje ferfulle kin. Oanfragen dy 't de strekking hawwe fan mear fan itselde' wurde as regel net honorearre. Likemin wurde foarwerpen oankocht dy't nei de opfetting fan it bestjoer te fier ôflizze fan de oare kolleksje fan de ynstelling of dy't net genôch kwaliteit hawwe. Ek keapet de Ottema-Kingma Stichting wol har oanbeane foarwerpen, sûnder dy a priori foar in bepaalde ynstelling bestimd te hawwen. Pas letter wurdt besjoen yn hokker kolleksje sa'n foarwerp dan it bêste passe soe. Dêrneist stipet de Stichting wittenskiplik ûndersyk en ûndersteunt it relevante publikaasjes. Alle fersiken op wittenskiplik mêd en de útjefte fan publikaasjes dy 't by de stichting binnenkomme wurde hifke oan de doelstelling fan de stichting. Fierders wurdt sjoen nei it effekt op lange termyn en hoefier't tredden reewillich binne om yn it oangeande projekt diel te nimmen. Ek it ûntsluten fan kolleksjes yn Fryslân foar in breed publyk, yn boekfoarm of digitaal op ynternet rekkent de OKS ta har taak. {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.oks.nl/ Webstee Ottema-Kingma Stichting] }} [[Kategory:Kultuer yn Fryslân]] g62h54l501pqyg8d3z7neg7bcl09280 0 50894 1085148 853285 2022-07-30T14:42:15Z Drewes 2754 red wikitext text/x-wiki '''Bernardus Nieuwenhuis''' ([[Eastermar]], [[19 jannewaris]] [[1912]] - [[De Houtigehage]]?, [[5 septimber]] [[2001]]) wie in [[Ferver|hûs]]- en [[keunstskilder]] op [[De Rottefalle]]. Hy wenne oan de Folgersterloane, tichtby de Wytse Peetswei yn [[De Houtigehage]]. 'Nakke', sa't syn bynamme wie, wie wat sport en toaniel oanbelanget oriïntearre op [[Drachtster Kompenije|De Kompenije]]. Hy spile yn Polyphonia. Nieuwenhuis makke oaljeferveskilderijen, akwarellen, pinne- en potleadtekeningen fan doarpsgesichten en lânskippen. Faak waarden dizze skilderingen op fersyk makke, by in houlik of jubileum. Nieuwenhuis lei ek út himsels situaasjes fêst en letter wurke er dy dan út ta in skilderij. Lei in soad doarpen yn de omkriten fan [[De Rottefalle]] en yn [[De Wâlden]] fêst op doek, mar beskildere ek [[molkbus]]sen. Ein tachtiger jierren wie yn De Rottefalle in tentoanstelling fan syn wurk. Yn 1992, op syn tachtichste jierdei, wie yn de Wyngert yn [[Drachtster Kompenije]] in tentoanstelling fan syn wurk. De Histoaryske Kommisje Drachtster Kompenije hat ein 2011 yn doarpshûs 'It Gebouke' in fotosesje hâlden foar in út te bringen boek oer de skilder. {{Boarnen|boarnefernijing= *[http://www.drachtstercompagnie.info/barte%20nr.114%20nov.2011.pdf De Barte oer Bernardus Nieuwenhuis] }} {{DEFAULTSORT:Nieuwenhuis, Bernardus}} [[Kategory:Frysk ferver]] [[Kategory:Frysk keunstskilder]] [[Kategory:De Rottefalle]] [[Kategory:Drachtster Kompenije]] [[Kategory:Persoan berne yn Eastermar]] [[Kategory:Persoan stoarn op De Houtigehage]] [[Kategory:Persoan berne yn 1912]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 2001]] nap7eeec0cvzq6eer3fn7dz4hbsq4dy 3 51461 1085176 1085039 2022-07-30T22:16:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Dielgebieten Ruslân */ wikitext text/x-wiki {{wolkom|Romke}} == Bad Salzig == Fergeemje Romke. Hie ik krekt tal fan [[]] en staveringsferoaringen oanbrocht en tagelyk wiene jo oané gong, dat myn bewurking is nei de Flistinen. 27 maa 2016, 19.27 (CEST) :No wat is dat no sneu. Al it wurk om'e nocht. Myn ekskúses. No ik dochs efkes kontakt ha: doch ik it sa goed mei de ferwizing nei in oersetting fan in Dútsktalige side? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.00 (CEST) ::Dy ferwizing nei de Dútsktalige side mei syn referinsjes is goed. Oars moai dat jo geregeldwei in bydrage leverje by ús. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.11 (CEST) :::Witte jo wer ik ynfo fine kin oer it meitsjen fan in ynfoboks of wa't dat foar de fryske wiki wolris dien hat? [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 08.12 (CEST) ::::Sa'n ynfoboks kinne jo fine troch Berjocht:begjinletter te tikken. Tink derom om de : hinne sitte gjin spaasjes. Bygelyks Berjocht:L jout ûnderoaren de Lântabel. Boppedat is dit in moaie gelegenheid jo efkes te melden, dat wy yn it lêste jier de nijste stavering yntegraal trochfierd hawwe. As jo ris om in wurd sykje, kinne jo dat fine yn de list ûnder [[Nije stavering 2015]] dêr't alle 333 wurden op alfabet steane. [[Meidogger:Yn &#39;e Wâlden|Yn &#39;e Wâlden]] ([[Meidogger oerlis:Yn &#39;e Wâlden|oerlis]]) 28 maa 2016, 12.10 (CEST) == Ynfoboksen == Goeie, RomkeHoekstra. Ik haw foar de Wikipedy ferskate ynfoboksen makke. Foar persoanen sil ik jo hjir in listke jaan: *[[Berjocht:Akteur]] *[[Berjocht:Artyst of kabaretier]] *[[Berjocht:Keunstner]] *[[Berjocht:Model]] *[[Berjocht:Pornoakteur]] (brûke we foar eltsenien yn 'e seksyndustry) *[[Berjocht:Regisseur of produsint]] *[[Berjocht:Sjonger of muzikant]] *[[Berjocht:Ynfoboks skriuwer]] (in besteande ynfoboks fan MeinRei dy't ik wat oanpast haw) *[[Berjocht:Ynfoboks sporter]] (dizze bestie ek al) *[[Berjocht:Telefyzje- of radiopersoanlikheid]] *[[Berjocht:Dyn koart]] (foar politisy, keningen en sa; wêr't de namme op slacht, dat wit ik ek net: dizze ynfoboks bestie al en haw ik in skoft lyn wat oanpast) *[[Berjocht:Persoan algemien]] (foar iderien dy't net yn ien fan 'e boppesteande boksen past; dizze soene jo bgl foar bibelske persoanen brûke kinne) Uteraard is it hielendal oan josels oft jo dizze ynfoboksen brûke wolle of net. Ynfoboksen oer oare ûnderwerpen binne faak te finen troch yn it sykfinster "Berjocht:" en dan de earste letter fan wat jo tinke dat de namme wêze moat yn te typen, mar in protte ynfoboksen hjitte ek "Berjocht:Ynfoboks XXX" (wêrby't XXX hjir even foar de namme stiet) of "Berjocht:Universele ynfoboks XXX". Oars meie jo it my ek altyd wol freegje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 maa 2016, 15.16 (CEST) :Ik ha socht nei in ynfoboks foar in Landkreis (Berjocht:Ynfoboks Landkreis) en kom dan wol earne, mar sjoch dan gjin ynfoboks stean. Ûnder "boarne bewurkje" sjoch ik fierder wol ynhâld, mar hoe't it dan fierder moat wit ik net (ik ha hjir earlik sein hielendal gjin ûnderfining yn).--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 16.25 (CEST) ::Even in pear punten, Romke: ::* As jo antwurd fan my hawwe wolle, dan moatte jo jo berjocht even op myn oerlisside sette. Dy kinne jo ienfâldich fine troch op 'e link "oerlis" te klikken dy't efter myn namme stiet ûnder berjochten dy't ik hjir efterlit, of jo kinne yn it sykfinster "Meidogger oerlis:" yntype en dan de namme fan 'e dejinge dy't jo hawwe moatte. Dan stiet der boppe-yn krekt as by jo eigen oerlisside in tabblêd mei de namme "Nij mêd", dêr't jo op klikke kinnen om dan in boadskip efter te litten oer in nij ûnderwerp, of, as jo nochris op it aljemint wolle oer itselde ûnderwerp, dan kinne nei ûnderen ta scrolle en jo boadskip ûnder it betreffende ûnderwerp sette, sa't wy hjirre no ek dogge. As jo my dingen freegje wolle en de fraach op jo eigen oerlisside sette, dan merk dêr nammentlik neat fan, mar as jo in berjocht op myn oerlisside efterlitte, dan komt der by my boppe yn byld in melding dat der in berjocht foar my is. Dan sil ik dêr sa fluch mooglik op reägearje, al bin ik ek wol ris in pear dagen (of wat langer) net oanwêzich, fansels. Mar goed, myn punt is even: ik kaam hjir no tafallich lâns en seach dat jo op myn boadskip reägearre hiene. As ik dat earder witten hie, dan hie ik in wike lyn al op jo fraach antwurde. ::* Ik haw no al in pear kear sjoen dat jo kapkes op haadletters skriuwe (lykas yn "Ûnder", "Âld"). Ik hoopje dat jo it my net kwea-ôf nimme as ik even foar skoalmaster spylje, mar it is yn 'e Fryske stavering eins gewoante om sokke tekens op 'e haadletters fuort te litten: dus "ûnder", mar "Under"; "âld", mar "Ald". Allinnich as it hiele wurd yn haadletters skreaun wurdt, dan wurde soms wol kapkes en streekjes tafoege. Ik fyn it sels in nuvere regel, mar sa is it no ien kear. ::* Dan no jo fraach. Jo sjogge by Berjocht:Landkreis neat stean omdat dat berjocht net bestiet. Ik wol dêr eventueel wol in nij berjocht foar oanmeitsje, mar soene jo earst ris sjen wolle oft jo miskien mei dizze ynfoboks út 'e fuotten kinne: [[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet]]. Dat is ien dy't wat algemiener is, mar dêrom miskien likegoed wol foldocht. (By "bestjoerlike ienheid 1" kinne jo dan "Bûnslân" ynfolje, by "namme bestjoerlike ienheid 1" bygelyks "Nedersaksen", ensfh.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jun 2016, 22.42 (CEST) :::Ek tige tank foar it opmerksum meitsjen fan staveringsflaters. Ik ha al in hiel skoft neat mear dien mei it Frysk en sûnt ik hjir wat dwaande bin brûk ik it wer. Ik wist bygelyks ek net dat der yn 2015 feroarings west hiene yn de stavering. Ik set dizze reaksje hjir noch mar efkes del, mar mocht de ynfoboks gebiet net foldwaan dan kom ik wol op jo side. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jun 2016, 06.40 (CEST) ::::Moai sa. En myn kompliminten foar jo siden oer bibelske persoanen. As ik jo noch in tip jaan mei: "Israel" hat yn it Frysk gjin trema op 'e e om't 'ae' gjin twalûd is en der dus gjin útspraakswierichheden wêze kinne. Mar fierder: gean sa troch! [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.27 (CEST) ::::O ja, dit wie noch al even in punt. Ik haw jo side "David (kening)" omneamd ta "David fan Israel", want der binne folle mear keningen David. By keningen is it dêrom gewoante om it lân derby neamen om se faninoar te ûnderskieden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.33 (CEST) == Foarstel 'oe'/'û'-kwestje == Nochris goeie, Romke. Ik wit net oft jo der wat fan meikrigen hawwe, mar der is hjir op 'e Wikipedy de lêste tiid in skeel geande oer de stavering fan lannenammen mei in û-klank. Om it hiel koart út te lizzen, meidogger Yn 'e Wâlden hat ferline jier op eigen manneboet 'Oekraïne' feroare yn 'Ukraïne' en 'Koeweit' yn 'Kûweit'. No woe er fan 't jier ek 'Joegoslaavje' feroarje yn 'Jûgoslaavje', en doe haw ik de rem derop set. It giet my net iens sa bot om 'e stavering, mar om it feit dat ien meidogger de rest fan 'e mienskip syn ideeën besiket op te dringen. We hawwe de Fryske Akademy om rie frege, en dy advisearret yn alle trije hjirboppe neamde gefallen de foarmen mei 'oe'. Ik haw dêrom op 'e Oerlisside in foarstel dien om foar iens en foar altyd de strideraasje oer de 'oe'/'û'-stavering yn lannenammen út 'e wei te romjen, en dêr wurdt no troch de Wikipedy-mienskip oer stimd. Jo hawwe oanjûn dat jo net botte talein binne op 'e stavering, dat miskien fiele jo jo wol net kwalifisearre om in stim út te bringen, dat wit ik net. Mar oars soene jo [[Wikipedy:Oerlisside#In útwei út 'e 'oe'/'û'-kwestje|hjirre]] ris nei sjen kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 21.58 (CEST) == Koördinaten == Goeie. Jo fraach oer in tool foar koördinaten kinne jo better oan in oar stelle. Yndertiid wie dy der wol, mar du die it ynienen net mear. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 sep 2016, 16.59 (CEST) Goeie, Hoekstra. Kinne jo hjir wat mei? Op 'e kaart fan [http://tools.freeside.sk/geolocator/geolocator.html GeoLocator] mei de mûs nei de plak gean, dan Ctrl-klik of Alt-klik. De koördinaten binne lofts te sjen. Fierders haw ik der gjin ûnderfining mei, mar ik sjoch dat dit sjabloan brûkt wurdt foar keppelingen: [[Berjocht:Koördinaten yn tekst]]. --[[Meidogger:PiefPafPier|PiefPafPier]] ([[Meidogger oerlis:PiefPafPier|oerlis]]) 20 sep 2016, 18.54 (CEST) == Lêtste --> lêste == Even in opmerking oer de stavering: ik sjoch dat jo faak (miskien wol altyd, dat kin ik net beoardielje) it wurd 'lêst(e)' (Nederlânsk ''laatst(e)'') skriuwe as 'lêtst(e)'. Dy earste t heart dêr yn it Frysk net yn. Jo binne trouwens net de iennichste dy't dit wurd misstaveret, sa sjoch ik no. It is net nedich om âlde siden te ferbetterjen; ik haw PiefPafPier al frege oft dy der syn bot ris oer gear gean litte wol. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.10 (CET) Noch even foar de dúdlikheid: neffens it wurdboek is it dus: 'let' - 'letter' - 'lêst'. Dus it is: 'De lêste tiid' en 'Op it lêst...' ensfh. Behalven as it poer om 'e tiidsoantsjutting giet, dus bgl. hoe let oft men opdaagjen komt op in fergadering, dan is it: 'let' - 'letter' - 'letst': 'Jan wie al let, Pyt wie noch letter, mar Klaas wie it letst.' (It Nederlânsk hat dit ûnderskie fan betsjutting wol, mar dêr wurdt it itselde útsprutsen en stavere.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.16 (CET) :Ik sil besykje der better om te tinken. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 nov 2016, 19.38 (CET) ::Mear kin net ien fan jo freegje. Ik hoopje trouwens dat jo dit soarte opmerkings fan my net ûnderfine as in beskrobbing. Ik krige it idee dat jo dit net wisten; jo hawwe earder oanjûn dat jo it Frysk lange tiid net skreaun hawwe (en -- mar dat haw ik der sels by betocht -- miskien noch wol nea earder sa yntinsyf), en om't it in weromkearend dinkje wie, tocht ik, lit ik jo der op wize. Fierders neat mei bedoeld, en ik wurdearje jo wurk o sa. It wie mear as tiid dat der hjir op 'e Wikipedy wat dien waard oan 'e Bibelske persoanen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 nov 2016, 20.10 (CET) == Kategoryen == Goeie, Romke, dêr bin ik wer te seuren. Even oer de kategoryen. Jo hawwe koartlyn allegear kategoryen oanmakke fan it type 'Katedralen yn Ruslân', mar hjir yn 'e Fryske Wikipedy dogge we de kategoryen eins yn inkeltal (dus: 'Katedraal yn Ruslân'). Neffens my diene jo dat oarspronklik wol goed, dat wêrom't jo dêr no ynienen fan ôfwike is my even in riedsel. Mar goed, it punt is, as jo kategoryen yn meartalsfoarmen oanmeitsje, dan wurdt it in soadsje, want dan krije wy dûbele kategoryen, mei't de iene de inkeltalsfoarm brûkt en de oare de meartalsfoarm. En boppedat stiet it rommelich as der dan wer in inkeltalsfoarm en dan wer in meartalsfoarm brûkt wurdt. De iennichste kategoryen dêr't de Wikipedy àl meartalsfoarmen brûkt, dat binne de talen, om't wy oars yn 'e knipe komme mei bygelyks 'Turkske taal' en 'Turkske talen' (wat hiele ferskillende dingen binne). Dat rasjonalisearje ik foar mysels troch te tinken dat in 'kategory:Turkske talen' net in meartalsfoarm is, mar de namme fan 'e taalfamylje. Mar goed, fierder dus inkeltalsfoarmen. Dêryn folget de Fryske Wikipedy de Nederlânske, dy't ek kategoryen yn inkeltal brûkt. De measte Wikipedyen yn oare talen brûke meartalsfoarmen, mar hjir is yn it begjin fan 'e Fryske Wikipedy blykber beslist om dat net te dwaan. (Ik bin pas sûnt 2012 op 'e Wikipedy aktyf, dat hoe't dat beslút ta stân kommen is, wit ik net.) Dêrom haw ik jo katedraalskategoryen omset nei de inkeltalsfoarm. Myn fraach oan jo is no om by kategoryen tenei ek de inkeltalsfoarm oan te hâlden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.54 (CET) :Ik sjoch no dat jo by it feroarjen fan jo oarspronklike kategorynammen nei de meartalsfoarm derefter set hawwe: "Yn de rubryk wurde mear katedralen beskreaun". Dêr is gjin spjeld tusken te krijen, mar dat jildt fansels foar alle kategoryen (bgl. yn 'e 'kategory:akteur' sitte hûnderten akteurs). Mar sa't ik hjirboppe al útlein haw, binne yn 'e Wikipedy frijwol alle kategorynammen no ien kear yn it inkeltal steld. Hoewol't foar sawol inkeltals- as meartalsfoarmen wol wat te sizzen is, is de diskusje hjiroer no in passeard stasjon om't der gjin begjinnensein oan wêze soe om alle kategoryen yn inkeltal om te setten nei meartal. Dus we sitte oan inkeltal fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.58 (CET) ::Ek goed. Ik fûn it inkeltal sels letter net sa foar de hân lizzen en hie it dêrom mar feroare. Ik begryp dat hjir yn it ferline diskusje oer west hat? Yn dat gefal bin ik wol nijsgjirrich nei de reden foar de kar fan it inkeltal. Mar fieder ha ik der wol frede mei hear. Tenei doch ik it yn it inkeltal. Is der trouwens al wat bekend oer it tafoegjen fan koördinaten en is der ek immen dy't in ynfoboks meitsje kin foar in bouwurk? Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 des 2016, 17.35 (CET) :::Ik kin my goed foarstelle dat jo meartalsfoarmen yn kategorynammen logysker fine. Oft oer dit punt yn it ferline diskusje west hat, wit ik net, want sa't ik al sei, ik bin pas sûnt 2012 by de Wikipedy belutsen, en dizze beslissing moat hielendal yn it begjinstadium nommen wêze, yn 2003 as 2004. As dêroer doe diskusje plakfûn hat, dan soe dat yn prinsipe werom te finen wêze moatte yn it argyf fan 'e Oerlisside ([[Wikipedy:Oerlisside/Argyf]]), dus as jo dêr ris yn omsneupe wolle, fiel jo dan frij. Mar it soe ek skoan kinne dat men hjir klakkeleas folge hat wat doe al op 'e Nederlânsktalige Wikipedy gewoante wie. :::Oer koördinaten. Dêr haw ik sels ek alris nei sjoen, en dêrmei bedoel ik: ik haw sjoen hoe't se dat op 'e Ingelske Wikipedy dogge, om út te finen oft wy dat systeem ek oernimme kinne, mar dat is dêr sa'n tizeboel fan mei-inoar fergroeide berjochten dat ik der net út kom. Oars soene jo miskien [[Meidogger:Robin van der Vliet]] ris freegje kinne. Dy liket my hiel handich ta mei berjochten en oanbesibbe dingen. :::In ynfoboks fan in bouwurk kin ik wol foar jo meitsje. Sis mar hokfoar gegevens oft jo deryn kwytwolle kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 18.00 (CET) ::::Ik haw alfêst mar in ynfoboks oanmakke: [[Berjocht:Ynfoboks bouwurk]]. Ik haw it sa algemien mooglik besocht te hâlden, sadat we him ek foar brêgen en sa brûke kinne. Jo moatte marris sjen wat jo derfan fine. Ik haw him al even ynfoege by de [[Greyfriars Kirk (Dumfries)]] en by de [[Mackinac Brêge]], om te sjen oft alles goed wurket. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 21.52 (CET) ::::: Geweldich! Sjocht der fierder hiel goed út en ik kin der wol mei út de fuotten. In adres is (salang't de koördinaten noch net tafoege wurde) yn de ynfoboks faaks gjin lúkse. En ik soe de kleuren in bytsje neutraal (wyt of griis) hâlde (dit om de lêsberens en om't in foto it al bûnt genôch makket). Mar dat lêste is fansels in kwestje fan smaak. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 11.42 (CET) :::::: Ja, ja, dus ik haw gjin smaak, hin? Mar alle gekheid op in stokje, ik haw 'adres' tafoege, en 'koördinaten' ek, dan kinne jo dy ek altyd yn 'e ynfoboks kwyt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 des 2016, 12.04 (CET) ::::::: Haha, dat hie ik dus net skreaun dat jo gjin smaak hawwe. Ik kom fan de Wâlden en bin yn myn fermidden wol wat went wat bûntens oangiet, mar de kleur dy't jo no brûke docht krekt wat minder sear oan de eagen. Yn alle gefallen tige tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 12.18 (CET) == (O)blastigens == Goeie Romke. Soene jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Serafim-Diveevo_Kleaster dit oerlis] efkes besjen wolle? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 18.52 (CET) :Dúdlik, ik sil der rekken mei hâlde. Is der trouwens ek in list foar it translitearjen nei it Frysk? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.11 (CET) ::Ik wit fan gjin transliteraasjelist. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.35 (CET) :::Dan de list foar it Nederlânsk mar brûke of sa't it my sels it bêste ta liket? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.47 (CET) Sjoch mar. Jo wurde wol ferbettere at in nedich is. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.50 (CET) == Damaskus == Goeie Romke. Wat tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Damaskus hjirfan]? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 jan 2017, 18.45 (CET) :Goeie Drewes, mooglik is de tekst oarspronklik in oersetting fan de Nederlânsktalige wiki, want ik fûn deselde tekst yn it Nederlânsk yn dizze [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=631556 ferwizing] nei de Nederlânsktalige wiki. De Nederlânsktalige wikipagina oer Damaskus hat dizze bewearings ferwidere. Wêr't de bewearings oarspronklik wei komme wit ik net, mar mooglik komt it begjin fan de tekst fan de side fan [http://www.lisabeaart.nl/CSSextra/examen/damascus.html Lisa Beaart]. De stêd Damaskus kin neffens my net yn ferbân brocht wurde mei it paradys, om't stêden yn dy tiid net bestiene, de minsken noch nomadysk wiene en it paradys yn [[Mesopotaamje]] lei. Dat Kaïn Abel hjir deaslein hat wol my ek net oan, ik leau net dat oer it plak eat bekind wêze kin, mar de ingelsktalige wiki oer [https://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Qasioun Mount Qasioun] wol ha dat guon midsiuwske Arabyske skriften skriuwe dat de earste misdied fan it minskdom by Damaskus bard is. It krekte plak fan de moard is tink ik in foarm fan islamitysk folksleauwen of yn alle gefallen in islamityske tradysje. Oer Jozef en Marije is net folle bekend, it wiene mar gewoane lju en âldere dan wol oare kontêmporêne boarnen as de bibel binne der neffens my net. Oft Jozef en Marije ea yn Damaskus west ha, ik soe it net sizze kinne. Hja moasten lykwols flechtsje nei Egypte en harren dêr skûlhâlde, net nei Damaskus. Yn dit [http://krant.telegraaf.nl/krant/enverder/venster/reizen/reis.Syrie/reis.970308damascus.html artikel] út de Telegraaf wurdt ferwiisd nei de Dominicus-reisgids. Mooglik is de oarspronklike boarne fan dit soarte bewearings in lokale ambysje om religieus toerisme te befoarderjen. Ik tink dat it hiele ferhaal oer Damaskus as skûlplak fan Jozef en Marije ûnsin is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 jan 2017, 11.30 (CET) == Rostov oblast edit-a-thon == Hello! The Russian Wikimedia chapter has organized an international Edit-a-thon about the Rostov Oblast "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Discover Russia. Start with the Don]]". The aim of the contest is to write articles about tourist attractions (museums, monuments, churches, buildings, parks, and so on) of the Rostov region in different languages. To take part in the Edit-a-thon you must write an article about the Rostov Oblast and add it to the [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|table 3]]. 7 most active participants will receive prizes. The Edit-a-thon ends in April 21. Здравствуйте! В настоящее время при участии Викимедиа РУ проводится международный конкурс "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Узнай Россию. Начни с Дона]]", посвящённый достопримечательностям Ростовской области. Одна из номинаций предусматривает создание статей о туристических объектах Ростовской области на разных языках. Чтобы принять участие в конкурсе, необходимо написать статьи, а затем добавить их в [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|конкурсную таблицу]]. 7 участников, набравшие наибольшее число баллов, получат ценные призы. Приглашаю Вас принять участие в конкурсе! --[[Meidogger:Andreykor|Andreykor]] ([[Meidogger oerlis:Andreykor|oerlis]]) 8 feb 2017, 09.50 (CET) == Namme tsjerke == Romke. Efkes [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Marije-Himelfearttsjerke_(Moskou-Kitaj_Gorod) dit besjen]. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 17 feb 2017, 20.35 (CET) == Leksum == Goeie Romke. Ik haw niiskrekt wer in 'x' yn 'ks' feroare mei't it Frysk gjin x hat, blinder! x [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.18 (CET) :Alexius of Alexander tink? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.32 (CET) == Russyske tsjerken == Goeie Romke. Moai wurk leverje jo. Binne jo it Russysk machtich? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 10 mrt 2017, 19.03 (CET) == Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018 == Bêste Romke. It liket my in fraach oan '''al''' ús meidoggers. Wy hawwe hjir ommers gjin bazen en boppebazen. It artikel [[Kulturele Haadstêd fan Europa]] bestiet al wol, mar yndie in lemma [[Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018]] soe wol op syn plak wêze. At jo wolle: fiel jo frij. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 25 mrt 2017, 18.50 (CET) :Oeps, dat haw ik al dien. It wie net myn bedoeling om jo it gers foar de fuotten wei te meanen, hear. Hoe dan ek, ik haw de fraach oan jo op 'e Nederlânske Wikipedy, dêr't jo nei ferwize, ris lêzen. Ik wit dat se op 'e Nederlânske Wikipedy oates en toates mei skriuwwiken oer beskate ûnderwerpen oan 'e gong binne, en it stiet harren fansels frij om dat ek oer Fryslân te dwaan, mar fanút de Fryske Wikipedy binne we net wend om it op dy manear oan te pakken. We hawwe hjir fansels ek in totaal ferskillende sitewaaasje, mei folle minder meidoggers, dat dan leit it ek al hiel oars. As yndividuële meidoggers graach oan sa'n skriuwwike fan 'e Nederlânske Wikipedia meidwaan wolle troch artikels foar de Fryske Wikipedy by te dragen: prima. Mar we sille de meidoggers der net spesjaal op fergje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 mrt 2017, 21.13 (CET) == Kategoryoerlis == Goeie Romke. Hoe tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Kategory_oerlis:Likenis_fan_Jezus hjir oer] [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 6 apr 2017, 18.14 (CEST) == Persoan yn it Alde Testamint == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje: ik haw de bibelske persoanen wat oars yndield. Jo hiene de kategory:Persoan yn it Nije Testamint al oanmakke; no haw ik foar de rest fan it spul de kategory:Persoan yn it Alde Testamint oanmakke. De kategory:Bibelsk persoan is no leech op dizze beide kategoryen nei. Miskien moat der yn 'e takomst nochris in "kategory:Persoan yn de apokrife taheakken oan it Alde Testamint" of sokssawat komme. Mar goed, dat sjogge wy dan wol wer. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 apr 2017, 23.35 (CEST) :Dik yn oarder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 apr 2017, 13.17 (CEST) ==Misbrûk== Goeie, Romke. Ik wit net hoefolle oft jo meikrigen hawwe fan wat hjir de lêste tiid op 'e Wikipedy spilet, mar nei't er trije jier lang suver oanhâldend ellinde feroarsake hat, is ús âld-meidogger Yn 'e Wâlden derút set. Yn oerlis hawwe de behearders besletten dat hy hjir de kommende 5 jier net wer komme mei. Dêrom is syn IP-adres útsletten. Sûnt ferline wike ferskaft er himsels mei metoaden dy't allinnich foar kriminele doelen brûkt wurde hieltyd alternative IP-adressen (''open proxies''), en besiket er op dy wize wer tagong ta de Wikipedy te krijen. Dat sil net tastien wurde. Der is besletten dat al sokke IP-adressen definityf útsletten wurde sille en dat alle wizigings dy't Yn 'e Wâlden yn 'e Wikipedy oanbringt, weromset wurde sille, ek as it ferbetterings binne. It is spitich dat staveringsflaters en oare fouten stean bliuwe, mar noch folle spitiger soe it wêze as misbrûk leanje soe. Hjoed hat Yn 'e Wâlden besocht om yn kontakt te kommen mei jo troch in berjocht op jo oerlisside te pleatsen. Dat haw ik fuorthelle. Ek eventuële takomstige berjochten fan him oan jo of oan hokker oare meidogger ek sille ferwidere wurde. Mochten jo sa'n berjocht ûnder eagen krije foar't it skrast is, dan freegje ik jo mei klam om it te negearjen en der op gjin inkele wize op te reägearjen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 apr 2017, 14.28 (CEST) :Dit alles is bûten my om gien en ik ha der neat fan meikrigen dat der wat oan de hân wie. Utsein dan dat der earder ris wat spile hat op it mêd fan de stavering. Mar noch ien fraach: wêrom woe Yn'e Wâlden in berjocht op myn side sette? Ik ha der fieders ommers neat mei te meitsjen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 apr 2017, 23.28 (CEST) ::Begryp my goed, jo wurdt neat ferwiten. Jo sizze, jo hawwe der neat fan meikrigen -- dat hie ik hast wol tocht, dêrom lei ik hjirboppe yn it koart de saak ek al even út. As jo der mear fan witte wolle, moatte jo mar even op 'e oerlisside fan Drewes sjen. It spul dat der earder wie, hie mar sydlings mei de stavering te krijen, en folle mear mei Yn 'e Wâlden syn hâlden en dragen. Hy is doe in heal jier útsletten, mar doe't dy tiid om wie, is er daliks wer op 'e âlde foet fierder gien, en dêrom is er no foar fiif jier útsletten. It berjocht dat Yn 'e Wâlden oan jo skreaun hie, hie neat mei dizze saak te krijen, en hie eins hielendal net folle om 'e hakken. It liket my ta dat it benammen bedoeld wie om in lange noas nei de behearders te meitsjen troch even sjen te litten dat er him neat fan ús oanlûkt. As jo witte wolle wat er woe, moatte jo yn 'e sideskiednis fan jo oerlisside de ferzjes dy't hy tafoege en dy't ik wiske haw, mar even mei-inoar ferlykje. Ik begryp wol dat jo nijsgjirrich binne, mar it punt is even dat Yn 'e Wâlden it rjocht ferspile hat om mei te dwaan oan 'e Wikipedy, en dus ek om fia de Wikipedy mei meidoggers te kommunisearjen. As ik syn berjochten stean liet, soe ik ymplisyt de malafide praktiken goedkarre dy't er brûkt om tsjin syn folsleine útsluting yn dochs wizigings oan te bringen en berjochten efter te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 maa 2017, 00.12 (CEST) == Krústsjerke == Goeie Romke. Ik haw gjin beswier tsjin omneamen. Ik tink dat jo motivaasje foar mear tsjerken jildt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 3 jun 2017, 15.00 (CEST) == Mûne/Mole == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje it folgjende. Ik bin oan 'e gong mei it kategorisearjen fan bouwurken nei boujier (en eventueel sloopjier). Foar it boujier brûkt ik kategoryen dy't begjinne mei "Kategory:Bouwurk út", mei dan it jier. De Ingelske Wikipedy docht "Category:Buildings and structures completed in", mar ik haw it mei opsetsin wat dizenich holden. Dan kinne we der foar de Dom fan Keulen bygelyks twa jiertallen yn sette, want mei de bou fan dat ding waard earne yn 'e Midsiuwen úteinset, mar pas yn 'e 19e iuw waard er foltôge (''completed''). Dus dat makket nochal wat ferskil. (Foar sloopte gebouwen brûk ik wol gewoan "Kategory:Bouwurk sloopt yn" mei dan it jier.) Mar goed, wêr't ik it eins even mei jo oer hawwe woe is dit. Ik gean no alle bouwurken by del, en no kom ik foar de moles twa soarten kategorynammen tsjin, begjinnend mei 'Kategory:Mole' en mei 'Kategory:Mûne'. Ik tocht dat dy mei 'mûne' allegear fan jo wiene. No makket it my it measte net út, 'mole' en 'mûne' binne beide geef Fryske wurden, mar it kin fansels net sa wêze dat der yn 'e kategorynammen twa ferskillende oantsjuttings brûkt wurde. Dat no't ik der dochs by lâns gean, bin ik fan doel om dat rjocht te lûken. Sa't ik sei, it kin my net safolle skele hokker beneaming oft standert brûkt wurdt, mar ik haw even yn 'e kategoryen sjoen, en der sitte folle mear siden yn 'e kategoryen dy't begjinne mei 'mole' as yn dy dy't begjinne mei 'mûne'. Dat poer út it eachpunt fan 'hoe kin ik der sa min mooglik wurk fan ha', woe ik alle kategoryen mei 'mûne' mar omneame ta 'mole'. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2017, 21.57 (CEST) :Ik fyn it bêst, alhoewol my it wurd "mole" al wat nuver oandocht. Ik wit net wêr't se "mole" sizze en hoe fier it gebrûk fan dat wurd ferspraat is oer de provinsje, mar ik kin it net oars as mûne of moune. As it om it wurk te rêden is wol ik ek wol helpe, mar as it wurd "mole" yn it grutste part fan Fryslân brûkt wurdt, dan is dat wurd de bêste oplossing. Sjoch mar efkes, en as ik wat dwaam moat hear ik dat wol. Groetnis, Romke.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2017, 22.43 (CEST) ::Tankewol foar jo flugge reäksje, Romke. Tsja, ik ken dan it wurd 'mûne' wer allinnich út boeken. De krite dêr't ik weikom, sis mar de Midden-Klaai, dêr seit elkenien fan 'mole'. Omdat ik ek net wit hokker foarm oft gongberder is, haw ik ris te rie west yn it (digitale) Wurdboek fan de Fryske Taal. Dêr haw ik om neutraal te wêzen op Nederlânsk ''molen'' socht, en doe kaam ik op 'e side 'mole' út: sjoch [http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WFT&id=64557&lemmodern=molen "molen" yn WFT]. Sa't jo sjogge wurdt 'mûne' hjir as fariant fan 'mole' jûn, mei dêrby it kommentaar "NKl., deel NWo" (wat ik ynterpretearje as "noardlike Klaai + diel noardlike Wâlden") en mei in justjes oare útspraak "deel NWo, ZWo" (diel noardlike Wâlden + súdlike Wâlden). Ik tink dat se mei noardlike Klaai de Dongeradielen ensfh. bedoele en net de Bjirmen, dêr't ús heit wei kaam, want dy haw ik noait 'mûne' sizzen heard. ::Dan soe Fryslân wat dit oangiet dus sa'n bytsje yn twa gelikense helten ferdield wêze: rûchwei eastlik fan Ljouwert 'mûne' en westlik fan Ljouwert 'mole'. Ik haw ek nochris yn it Frysk Hânwurdboek sjoen en yn it Wurdboek Frysk-Nederlânsk. Oeral wurdt by 'mûne' trochferwiisd nei 'mole'. By gebrek oan bettere rjochtlijnen woe ik dêr dan mar yn meigean troch de foarm 'mole' oan te hâlden foar kategorynammen, salang't jo dêr teminsten gjin beswier tsjin hawwe, en as ik jo boppesteande tekst lês, liket dat net sa te wêzen. Wat jo oanbod fan help oangiet, bêst oanbean, mar safolle wurk is it no ek wer net, dat ik rêd it wol. It soe wol moai wêze as jo nije siden fan bouwurken tenei even "Kategory:Bouwurk út ..." meijaan wolle soene. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 jul 2017, 00.24 (CEST) :::Ik fyn it bêst dat it mole wurdt foar de kategorynammen en ik besykje der om te tinken dat it jiertal fan de bou by de gebouwen komt te stean. Goede snein fierder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 jul 2017, 09.14 (CEST) == Noch wat == Goeie, Romke. Earst myn kompliminten foar jo side oer de grifformearde tsjerke fan Lollum. Moaie foto's ek, dy't josels nommen hawwe, seach ik op Commons. Fierders noch wat dat ik de oare kear fergetten bin te sizzen: as it boujier (of sloopjier) ûnbekend is, dan kinne jo bouwurken ek op iuw kategorisearje ("Kategory:Bouwurk út de ...e iuw"). Dêrfoar haw ik spesjaal alle boujierkategoryen yn iuwen ûnderbrocht, want ik tocht yn 't foar al, yn 'e Midsiuwen sille der wol in protte tsjerken boud wêze wêrfan't it boujier net bekend is, en dat blykt no ek sa te wêzen. Ek woe ik noch in handichheidsje mei jo diele dat iksels noch mar koartby ûntdutsen haw: je kinne in (hiel fine) râne om in ôfbylding hinne sette, troch 'border' yn te foegjen. Dat is foaral handich mei flaggen mei in protte wyt, lykas de flagge fan 'e stêd Grins. (Foar wapens, dy't fansels net rjochthoekich binne, hawwe je der lykwols hielendal neat oan.) <br><nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|20px]]<br> <nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|border|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|border|20px]] <br> No ja, miskien fine jo it ek wol neat, mar ik fûn it wol in handich weetsje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 16.54 (CEST) :Danke; en ik doch myn bêst om tenei in border oan ta te foegjen as der tefolle wyt yn sit. Ik rin foar de tsjerken de boel noch wol ris nei om it boujier of de bou-iuw ta te foegjen. Groetnis--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.02 (CEST) ::Nee, nee, sa bedoelde ik dat net. Alle besteande artikels fan bouwurken bin ik op dit stuit sels al oan neirinnen, dêr hoege jo yn prinsipe net mear nei te sjen -- teminsten net om boujierkategoryen ta te foegjen. It giet my allinnich om siden dy't jo fan no ôf oan skriuwe. En oft jo dy border brûke wolle, dat moatte jo ek hielendal sels witte, mar it liek my handich om te witten. Sa't ik sei, iksels ûntdiek it pas koartby, en ik woe wol dat ik it earder witten hie. Om't jo ek in protte flachjes tafoegje, tocht ik dat jo it ek ynteressant fine soene. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.28 (CEST) == Tsjerken yn de eardere gemeente Wûnseradiel == Goeie Romke. De tsjerken yn bygelyks Wûns, Skraard, Skettens, Longerhou, ensfh steane lykwols yn de gemeente Súdwest-Fryslân en net yn de Fryske Marren, sa't dat yn de ynfoboksen en de kategoryen stiet. Dizze plakken lizze yn de eardere gemeente Wûnseradiel en dy gemeente is yn 2011 opgien yn de gemeente Súdwest-Fryslân. Fierders woe ik sizze dat jo geweldige bydragen leverje. Groetnis [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 nov 2017, 06.39 (CET) :Ik hie fergetten de ynfoboks oan te passen. Ik seach dat jo it al feroare ha. Dêrfoar myn tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 nov 2017, 07.29 (CET) == Leeuwarden / Friesland Culturele Hoofdstad op Wikipedia == (Excuses voor mijn niet-Friese bijdrage) Beste RomkeHoekstra, Zoals je ongetwijfeld weet zijn Leeuwarden / Friesland dit jaar Europese Culturele Hoofdstad. Vanuit Wikimedia Nederland denken wij momenteel na over mogelijkheden om hier ook op Wikimedia/Wikimedia Commons/Wikidata aandacht aan te besteden. Eén van de activiteiten die we in ieder geval op de (Nederlandstalige) Wikipedia willen opzetten is een schrijfweek over Friesland, zoals in voorgaande jaren ook al over bijvoorbeeld Gelderland is georganiseerd (voorlopig gepland in oktober 2018). Het lijkt ons ook erg leuk om hier op één of andere manier de Friese Wikipedia-gemeenschap bij te betrekken. Als jij, of andere Friese Wikipedianen, ideeën hebt voor activiteiten die hier goed bij zouden kunnen aansluiten, dan zijn wij daar benieuwd naar! Met vriendelijke groet, --[[Meidogger:AWossink|AWossink]] ([[Meidogger oerlis:AWossink|oerlis]]) 11 jan 2018, 13.14 (CET) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now!]'''</big> You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list. Thank you! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 29 mrt 2018, 20.40 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17881421 --> == Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 13 apr 2018, 03.39 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17898685 --> == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' '''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 20 apr 2018, 02.48 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17952012 --> == Wat foar jo? == Goeie, Romke. Ik haw hjoed wat foto's makke yn Frjentsjer, en ik kaam by de âlde grifformearde tsjerke lâns, dat doe haw ik dêr ek mar ien fan nommen. Hy stiet no op Commons, sjoch: [[:File:Grifformearde tsjerke, Frjentsjer.jpg]]. Ik kin der net sa fan swetse, mar goed, se binne dêr de boel oan it ferbouwen, dat dan witte jo it wol. Ik bin sels foarearst net fan doel om der wat mei te dwaan, mar jo binne nochal fan 'e tsjerken, dat miskien dat jo it aardich fine om der in stikje oer te skriuwen. Hoecht hielendal net, hear, as jo it net wolle. Mar ik tink, ik wiis jo der even op dat der in foto beskikber is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 jul 2018, 23.40 (CEST) :Ik gean der meikoarten wol efkes mei oan de slach. De tsjerke wie oarspronklik wol in moai gebou, mar dat portaal dat der letter foar set is liket nearne op. En de nije eigner hat ik gebou der ek net moaier op makke. Betanke yn alle gefallen foar it meitsjen fan de foto.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 15 jul 2018, 12.24 (CEST) == Stimmerij == Goeie, Romke. Wolle jo ek meistimme oer it al of net ferfryskjen fan plaknammen bûten Fryslân? Sjoch: [[Wikipedy_oerlis:Mienskip#Gearfetting]]. == Armeensk alfabet == It Armeensk is in stik dreger te transliterearjen as it Russysk, want it hat mear letters. Ik hjirûnder even in ienfâldige transliteraasje foar it Frysk makke yn 'e hope dat jo der wat oan hawwe. Tink derom dat der ferskate letters binne mei in apostrof derefteroan; de apostrof jout [[aspiraasje (taalkunde)|aspiraasje]] oan, dus de letter wurdt dan folge troch lytse h-ke, lykas by de t's yn it Grinslânske "Marthinithoren". Der binne in pear letters wêrfan't ik de útspraak mei Fryske lûden net werjaan koe: ë, gh. Ik haw de útspraak derefter set. Jo moatte mar ris sjen wat jo dêrmei dogge as jo dy tsjinkomme. {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! Letter ! Transliteraasje |---- |style="font-size:133%;"|Ա ա | a |---- |style="font-size:133%;"|Բ բ | b |---- |style="font-size:133%;"|Գ գ | g |---- |style="font-size:133%;"|Դ դ | d |---- |style="font-size:133%;"|Ե ե | e |---- |style="font-size:133%;"| Զ զ | z |---- |style="font-size:133%;"| Է է | ê |---- |style="font-size:133%;"| Ը ը | ë <small>(e fan "de", "gewoan")</small> |---- |style="font-size:133%;"| Թ թ | t' |---- |style="font-size:133%;"| Ժ ժ | zj |---- |style="font-size:133%;"|Ի ի | i |---- |style="font-size:133%;"| Լ լ | l |---- |style="font-size:133%;"| Խ խ | ch |---- |style="font-size:133%;"| Ծ ծ | ts |---- |style="font-size:133%;"| Կ կ | k |---- |style="font-size:133%;"| Հ հ | h |---- |style="font-size:133%;"| Ձ ձ | dz |---- |style="font-size:133%;"| Ղ ղ | gh <small>(likernôch it lûd fan Limburchske r)</small> |---- |style="font-size:133%;"| Ճ ճ | tsj |---- |style="font-size:133%;"| Մ մ | m |---- |style="font-size:133%;"| Յ յ | j |---- |style="font-size:133%;"| Ն ն | n |---- |style="font-size:133%;"| Շ շ | sj |---- |style="font-size:133%;"| Ո ո | o |---- |style="font-size:133%;"| Չ չ | tsj' |---- |style="font-size:133%;"| Պ պ | p |---- |style="font-size:133%;"| Ջ ջ | dzj |---- |style="font-size:133%;"| Ռ ռ | r |---- |style="font-size:133%;"| Ս ս | s |---- |style="font-size:133%;"| Վ վ | v |---- |style="font-size:133%;"| Տ տ | t |---- |style="font-size:133%;"| Ր ր | r |---- |style="font-size:133%;"| Ց ց | ts' |---- |style="font-size:133%;"| Ւ ւ | w |---- |style="font-size:133%;"| Փ փ | p' |---- |style="font-size:133%;"| Ք ք | k' |---- |style="font-size:133%;"| Եւ և | ew |---- |style="font-size:133%;"| Օ օ | ó |---- |style="font-size:133%;"| Ֆ ֆ | f |- |colspan="2"|''twaklanken''/''[[digraaf|digrafen]]'' |- |style="font-size:133%;"| Ու ու | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Իւ իւ | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Յու յու | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |} Súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 16 jul 2019, 21.35 (CEST) :No dat liket der mar op! Ik hie my foarnommen om it nei it Nederlânsk te transliterearjen, mar no kin it nei it Frysk. Eins hiel handich om it by it lemma oer it [[Armeensk]] te foegjen, mar dat lit ik oan jo oer. Ha jo ek sa'n list om it Russysk nei it Frysk te translitearjen? Ik sil myn bêst dwaan en graach jo feedback as it net hielendal goed is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 jul 2019, 13.01 (CEST) ::Ik haw hjirûnder eefkes in ferlykbere list foar it Russysk oanmakke. Hjirboppe haw ik noch wat letterkombinaasjes tafoege, want it foel my op dat it Armeensk gjin û-klank liek te hawwen. Blykt dat se dy wol hawwe, mar dat se him skriuwe mei in [[digraaf]] of as twaklank (neam it hoe't je it neame wolle), eins krekt en gelyk as de Nederlânske en Fryske 'oe', dat deselde klank is dy't ek mei twa letters skreaun wurdt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.51 (CEST) == Russyk alfabet == Ik ha hjirûnder de transliteraasje fan it Russysk jûn. Jo moatte der net fanút gean dat oare Slavyske talen dy't it Syrillysk alfabet brûke krekt sa transliterearre wurde kinne. Net allinnich ferskilt de útspraak soms, mar ek wurde oare lettertekens tafoege, wylst guon letters út it Russysk yn oare Slavyske talen ûntbrekke. Ik ha om dat te yllustrearjen it Oekraynsk derby setten. {| class=wikitable |- style="vertical-align: bottom; background: #eee;" ! Letter ! Transliteraasje Russysk ! Transliteraasje Oekraynsk |- | А а | a | a |- | Б б | b | b |- | В в | v | v |- | Г г | g | h |- | Ґ ґ | komt net foar | g |- | Д д | d | d |- | Е е | je / e, sjoch noat 1 | e |- | Є є | komt net foar | je |- | Ё ё | jo | komt net foar |- | Ж ж | zj | zj |- | З з | z | z |- | И и | i | y |- | І і | komt net foar | i |- | Ї ї | komt net foar | ji |- | Й й | j | j |- | К к | k | k |- | Л л | l | l |- | М м | m | m |- | Н н | n | n |- | О о | o | o |- | П п | p | p |- | Р р | r | r |- | С с | s | s |- | Т т | t | t |- | У у | û <small>(foar in r better: oe)</small> | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- | Ф ф | f | f |- | Х х | ch | ch |- | Ц ц | ts | ts |- | Ч ч | tsj | tsj |- | Ш ш | sj | sj |- | Щ щ | sjtsj | sjtsj |- | Ъ ъ | sjoch noat 2 | komt net foar |- | Ы ы | y | komt net foar |- | Ь ь | sjoch noat 3 | sjoch noat 3 |- | Э э | e | komt net foar |- | Ю ю | jû <small>(foar in r better: joe)</small> | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- | Я я | ja | ja |} noat 1: Е е: gauris transliterearre as 'e', mar faker eins de klank fan 'je' yn "jern" (dus bgl. we skriuwe "Aleksander", mar de útspraak is eins mear "Aljeksander")<br> noat 2: Ъ ъ = it hurdteken, dat komt foar dat de foarôfgeande konsonant palatalisearre wurdt; kin beskôge wurde as in [[stomme letter]] (palatalisaasje is koartsein dat der in j-klank efteroan komt, dus l-lj, m-mj, s-sj, ensfh.)<br> noat 3: Ь ь = it sêftteken, dat soarget foar palatalisaasje fan 'e foarôfgeande konsonant; meastal beskôge as in stomme letter, soms werjûn troch in 'j' As jo noch oare Slavyske talen transliterearje wolle, wol ik dizze tabel noch wolris wat útwreidzje. Foarearst mar wer súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.28 (CEST) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 9 sep 2019, 18.20 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19352920 --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20 sep 2019, 21.49 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19397813 --> == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 25 sep 2020, 20.50 (CEST) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == ynfoboks Landkreis == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, kinne jo de ynfoboks fan de Landkreis mei wat mear gegevens útwreidzje (flagje, wapen)? Ik wit net wat ik ferkeard doch, mar it tal gemeentes yn de ynfoboks wurdt wol ynfolle mar net wjerjûn. En fine jo it goed dat ik it wurd 'lânkring' foar Landkreis yn de tekst brûk? Yn de namme hâld ik gewoan Landkreis oan. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.15 (CEST) :Goejûn. Ik haw gjin beswier tsjin 'e term 'lânkring'. Ik haw wol twa kear Landkreis út 'e titel helle, om't ik dy oantsjutting dêr net nedich fûn. As der mar ien Mainz-Bingen bestiet, dan hoecht neffens my yn 'e titel net oanjûn te wurden dat dat in Landkreis is; dat komt dan yn 'e tekst fan it artikel wol oan 'e oarder. It artikel oer de gemeente Tytsjerksteradiel hjit ek net "Gemeente Tytsjerksteradiel", mar gewoan "Tytsjerksteradiel". Dy ynfoboks sil ik ris nei sjen. Ik kom der op werom. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.20 (CEST) ::Wat dat tal gemeenten oangiet, dêr moatte jo foar de = "gemeenten" ynfolje en net "tal gemeenten", want (as jo even by [[:Berjocht:Ynfoboks Landkreis]] sjogge), jo moatte by it brûken fan in ynfoboks foar it =-teken altyd skriuwe wat der yn it berjocht sa <nowiki>{{{folje mar yn|}}}</nowiki> oanjûn stiet. Dat wie flot oplost. No sil ik noch even sjen oft ik de ynfoboks útwreidzje kin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.25 (CEST) :::Ik bin der ris mei oan it prutsen west, mar ik rin wer tsjin it âlde probleem oan dat ik yn in universele of generike ynfoboks (dy't foarprogrammearre is, sjoch: [[:Berjocht:Ynfoboks generyk]]) net twa plaatsjes (flagge en wapen) nêst elkoar krije kin. Dêr sil wol in foefke foar wêze, mar ik krij it net foarinoar. Op in oare manier (wapen ûnder of boppe lânkaart) wol ek net. As jo in ynfoboks mei wapens en flaggen hawwe wolle, sil der dus in hiele nijenien oanmakke wurde moatte. :::Wat ik no ynstee dien haw, is de ynfoboks [[:Berjocht:Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)]] foarsjen fan lemma's dy't jo sels ynfolje kinne, sadat jo sels bepale kinne wat jo yn 'e ynfoboks sette. Dat is tink ik de handichste oplossing, en dy ynfoboks kinne jo dan letter ek foar gebieten yn oare lannen brûke. Noch eefkes wat útlis oer de namme: hy hjit wol 'Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)', mar it is gjin universele ynfoboks. Ik haw him ntl. oarspronklik oanmakke as fariant foar gebieten mei flaggen en sa fan 'e Universele ynfoboks gebiet (dêr't ik tsjin itselde probleem oanrûn dat ik flaggen en wapens der net yn kwyt koe). Om dúdlik te meitsjen dat it fierders eins deselde ynfoboks is, haw ik doe mar deselde namme oanholden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 22.16 (CEST) ::::Ik hie Landkreis yn de titel set yn neifolging fan de Dútske wiki, mar jo ha gelyk dat it oerstallich is. De "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)" akseptearret sa't it liket net in svg-bestân. Dat wy litte it mar sa.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 2 jun 2021, 11.20 (CEST) O, dat hie ik miskien even wat dúdliker útlizze moatten. Yn universele ynfoboksen lykas dy fan Landkreis fiere jo plaatsjes sa yn: <br> | ôfbylding = Locator map MYK in Germany.svg<br> Yn oare ynfoboksen, lykas "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)", wurket it yndie op dy manier net, mar moat it sa ynfierd wurde:<br> <nowiki>| ôfbylding = [[File:Locator map MYK in Germany.svg|300px]]</nowiki><br> Oars moatte jo ris sjen by [[Bretanje (regio)]] hoe't dizze ynfoboks krekt funksjonearret. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.09 (CEST) :Ik haw [[Mayen-Koblenz]] ris fan 'e Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) foarsjoen, om sjen te litten hoe't er wurket. Alles funksjonearret en jo kinne der fan alles yn ûnderbringe. Ik wol ek noch wol de sels yn te foljen lemma's wat ferskowe as jo se leaver op in oar plak yn 'e ynfoboks hawwe wolle, dus jo moatte it mar sizze. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.24 (CEST) ::It is allegear wer dik yn oarder! Tige tank.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jun 2021, 11.21 (CEST) == Gemeente (n) == Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, moaie stikken fierders dy't jo skriuwe. Ik wol fierders gjin taalplysje wêze, mar moat it meartal fan gemeente net mei in "n" skreaun wurde, ynstee fan in "s"? Sjoch taalweb [https://taalweb.frl/wurdboekportaal/7506c409-1e08-47b4-8dd3-922e99c64f63?previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=lemma&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=translation&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=definition&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=fr&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=nl&previous_search%5Bpage%5D=&previous_search%5Bq%5D=gemeente&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=NFhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=FNhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Ffwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Jurwb hjir]. Fierders neat te rêden hear. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.28 (CEST) :It taalweb hat tink gelyk, dat ik sil tenei gemeenten skriuwe.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.49 (CEST) == Trochferwiisbalke Nedersaksen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, wolle jo efkes sjen nei de trochferwiisbalke (of hoe't sa ding mar hjit) fan Nedersaksen sjen? Osterode am Harz is in yn 2016 ophefte lânkring (gearfoege mei Göttingen), dy kin om my wol ferwidere wurde. Hannover hjit tsjintwurdich Regio Hannover. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jun 2021, 11.54 (CEST) : {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jun 2021, 15.19 (CEST) :: It is al klear, sjoch ik wol. Moai sa. Romke, net dat ik jo net even hantlangje wol, mar jo meie dy berjochten sels ek nei beleaven oanpasse, hear. Ik bedoel, dat is by jo beslist fertroud, en jo sitte sels folle better yn 'e stof as ik. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 jun 2021, 23.27 (CEST) :::Ik soe net witte hoe't dat moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jul 2021, 18.34 (CEST) ::::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Soene jo Freiberch út de trochferwiisbalke fan Saksen ferwiderje kinne? Dy lânkring waard yn 2008 al opheft. Groetnis,--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jul 2021, 18.29 (CEST) ::::: {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 9 jul 2021, 19.27 (CEST) :::Sorry, ik lês jo antwurd fan 1 july no pas. Sa'n balke is eins gewoan in tabel, sa't dy ek wol midden yn artikels foarkomme. Hy is net maklik te ûntwerpen, mar as er ienris oanmakke is, kinne jo de tekst dy't deryn werjûn wurdt, gewoan bewurkje, krekt as by in artikel. Under it tabblêd "bewurkje" by sa'n artikel (dus yn 'e sânbak, sis mar, dêr't ik dit no ek typ) wurdt sa'n berjocht werjûn as (yn dit gefal) <nowiki>{{Saksen}}</nowiki>. Jo kinne it dan op 'e Wikipedy fine troch yn it sykfinster "Berjocht:Saksen" yn te typen. Dan dêr it tabblêd "Bewurkje" iepenje. Dêr sjogge jo sawol de, hoe sil ik dat neame, de programmeartaal fan 'e tabel as de tekst dy't yn 'e tabel werjûn wurdt, dus yn dit gefal de Landkreisen fan Saksen. Net oan it programmearspul komme, mar de tekst yn 'e tabel kinne jo gewoan nei beleavjen oanpasse. It is sa in bytsje omslachtich útlizzen, as ik it skriuwe moat. Ik hoopje dat ik dúdlik genôch bin. Oars gewoan sizze, dan lis ik it noch in kear út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jul 2021, 22.20 (CEST) ::::Ik ha it foar it ferstân hear. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] hie it al oanpast. Mar betanke, sa kin ik it tenea sels wol ôf tink.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 10 jul 2021, 08.36 (CEST) == Utnûging == Goeie. Sa't by de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy wer oan it ljocht kommen is, binne der op it stuit mar twa struktureel aktive behearders. Drewes en ik soene graach wat fersterking hawwe wolle en it ek goed brûke kinne. Dêrom woene wy jo freegje oft jo ek behearder wurde wolle. Dat moat fansels net tsjin 't sin. Wy wolle jo net ûnder druk sette. As jo it beslist net wolle, dan kinne jo dat gewoan sizze en dat binne we like goeie freonen. De ôfrûne tiid is mei de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy, tink ik, folslein dúdlik wurden wêr't jo yn stappe as jo beslute it te dwaan. Ik soe jo dêrom oanriede wolle der goed oer nei te tinken en ek nochris it stikje op [[Wikipedy:Behearders]] te lêzen foar't jo ús jo antwurd jouwe. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 jul 2021, 18.40 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 jul 2021, 19.10 (CEST) :Ik soe jim útstelle wolle it earst noch efkes oan te sjen. Ik bin net sa skrander mei it hiele Wikipedyprojekt as jim en moat ek earlik sizze dat ik de man net sa bin foar drege diskusjes. Mocht de need echt oan de man komme dan wol ik it noch wol ris yn my omgean litte.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2021, 08.19 (CEST) ::Goeie Romke. Dat is goed, neat te rêden. Sa grut is de need no ek wer net en it moat net ta skea fan jo wikynocht gean. It is oars sa dat ik ek it mieer ha oan drege diskusjes, mar soms kin it net oars. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 1 aug 2021, 17.16 (CEST) ::Bêst genôch, Romke. Dan litte we it foarearst gewurde. Sa't ik yn myn útnûging al sei, it moat net tsjin 't sin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 aug 2021, 00.45 (CEST) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles to Western Frisian? they don't need to be long, just 2 or 3 sentences are enough. That would be appreciated :) Yours sincerely,[[Meidogger:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Meidogger oerlis:ChipsBaMast|oerlis]]) 8 des 2021, 21.09 (CET) == Doardt == Dei Romke, ik seach okkerdeis dat jo in stikmannich siden oer tsjerken yn [[Doardt]] skreaun hawwe. Soene jo de side oer Doardt ek wat útwreidzje wolle? Of alteast de keppelings der op sette fan de siden dy't jo oanmakke hawwe. Fr.gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 27 des 2021, 19.58 (CET) * Ik ha de keppelings yn [[Doardt]] ferwurke. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 des 2021, 16.09 (CET) == Grûnsiler/Muonts/Boppekruier == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}} Goeie, ik sit efkes mei it folgjende. Der kloppet neat fan it artikel oer de [[Muonts (mole)]]. Hjir wurdt in achtkante boppekruier beskreaun. In achtkante boppekruier kin in muonts wêze, mar ek in yndustrymûne. De ofbylden dy't der by steane binne gjin foarbylden fan in muonts, mar fan in stellingmûne. In muonts is altiten in achtkante poldermûne, dus net in yndustrymûne of nôtmûne sa sa't hjir skreaun wurdt. In muonts hat ek gjin romp lykas in stellingmûne, mar in stiennen (of houten) ûnderbou. Ik ha dizze side dêrom omneamd nei [[Boppekruier]]. In muonts is it Fryske wurd foar 'grûnsiler' (Nederlânsk: grondzeiler) en dêrom soe ik it artikel [[Grûnsiler]] omneame yn 'Muonts (mole)', mar dat slagget my net om't der al in trochferwizing yn sit. Ik wit efkes net hoe't ik hjir no fierder oer gear moat. Wol ien fan jimme der efkes nei sjen? De tekst moat fierder ek noch oanpast wurde, mar ik tocht earst dit mar efkes.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 des 2021, 18.07 (CET) :Goeie. Bêst genôch. Jo witte wêr't jo it oer hawwe, begryp ik wol, en ik wit neat fan dit ûnderwerp, dat ik gean op jo ôf. Ik neam de side "Grûnsiler" om ta "Muonts (mole)". Rêde jo jo dan fierder mei de oanpassing fan 'e tekst? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 des 2021, 21.00 (CET) ::Ik ha by it omneamen fan it eardere artikel Muonts nei Boppekruier de reden neamd. Yn it Fries Molenboek (ISBN 90 70010 92 5, gearstald yn meiwurking fan De Frysk Mole, Gild Fryske Mounders, De Hollandsche Molen en Fryske Akademy) wurdt beskreaun foar hokker type mûne de namme muonts jildt. Ik pas allinne de tekst oan sa't it kloppet, want ik wit lang net de Fryske wurden fan de technyske ûnderdielen fan in mûne. Dêr moat ea in boekje oer útjûn wêze, dat ik sil der nochris nei op 'e strún. Alfêst in goed útein en alles wat winsklik is foar it nije jier!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 des 2021, 08.19 (CET) :::Ek foar jo in noflike jûn en in lokkich nijjier tawinske. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 31 des 2021, 14.29 (CET) :::Folle lok en seine, allegearre. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 des 2021, 21.30 (CET) == Hidaard == {{Ping|Drewes}} Om 't ik mei it [[Tomastsjerke (Hidaard)|Hidaarder tsjerkje]] oan de gong west hie, wie ik ek mei de side fan [[Hidaard]] dwaande om it wat te aktualisearjen en de tekst wat út te wreidzjen. Doe't ik de feroarings opsloech, rekke ik alles wer kwyt om't jo ek al oan de gong wiene. Net dat it in bealch fol wurk wie hear, mar om't it okkerlêsten ek al barde dat ik tafoege ynformaasje kwyt rekke, freegje ik jo om der tenei wat tiid tusken te hâlden en net te gau oan de slach te gean mei de besibbe siden fan in artikeltsje dat ik der krekt op set ha. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 6 jan 2022, 20.12 (CET) :Tige spitich. Mar as it wer gebeurt, moatte jo ris hielendal omleech scrolle op 'e side dy't jo yn byld krije by sa'n 'redigearkonflikt', sil ik it mar neame. By my, en ik nim oan fan ek by jo, stiet dan hielendal ûnderoan de side noch in twadde finster mei as titel eat yn 'e geast fan "Jo tekst", mei dêryn de tekst fan 'e side sa't jo dy opslaan woene. Dêrwei kinne jo dy dan gewoan wer kopiëarje nei in nij bewurkingsfinster. Hoewol't jo dan wol wer mear wurk hawwe om rekken te hâlden mei de edits dy't oaren ûnderwilens dien hawwe, reitsje jo al jo wurk net kwyt. Sadree't jo de side oer it redigearkonflikt slute sûnder jo tekst dêrwei te kopiëarjen, is dat fansels wol it gefal. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jan 2022, 21.05 (CET) ::{{Ping|RomkeHoekstra}} Sorry Romke, soks is ferfelend. Ik sil der tenei rekken mei hâlde. It berjocht 'wurk' kinne jo fansels ek pleatse at in bewurking wat langer tiid nimt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 7 jan 2022, 15.31 (CET) == Ynformaasje ynfoboks, Noard-Hollânske plaknammen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}}{{Ping|Kneppelfreed}}{{Ping|Frou Watzema}} Ik kom somtiden ynfoboksen oer Fryske plakken tsjin mei ynformaasje oer de gritenij, it tal stimmen en ek it tal hûzen. Wat it lêste oanbelanget: dat feroaret noch al ris, kin dat net út de ynfoboks? En wat de gritenij oanbelanget en it tal stimmen: is soks net eat wat by de skiednis fan in plak heart? Wy ha it oer in bestjoersfoarm dy't al hiel lang net mear bestiet. Wat tinkt jimme? Dêrnjonken haw ik okkerdeis in artikel fan Kerst Huisman fûn yn Nij Frisia (http://www.ffu-frl.eu/PDF/150320.def.NijFrisia.1.maart.2015.pdf) mei û.o. in kaart fan Frysktalige nammen yn Noard-Hollân. Ik set no somtiden efter de Hollânske nammen by de artikels oer de plakken ek de Fryske plaknamme mei de boarne weryn't dy neamd wurd. Kinne jimme jim dêryn fine? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mrt 2022, 12.54 (CET) :Goeie Romke. Wat gritenij, stimmen en sa oanbelanget bin ik it mei jo iens: mei fan my út de ynfoboks en ûnder it kopke 'skiednis'. Letter oer Kerst Huisman syn pleit om ''in list gear te stallen fan alle Fryske eksonimen dy’t der binne''. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.10 (CET) :Goeie, ja ik bin it mei Drewes iens oangeande de gritenijen en de stimmen. De Fryske nammen neffens Kerst Huisman meie om my der by neamd wurde, en ek de pleatslike fariant as dy bestiet.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.37 (CET) :Goejûn mei-inoar. Ik slút my by de oaren oan wat de ynformaasje oer gritenijen en sa yn ynfoboksen fan plakken oangiet. Yn pleats fan it ompielen mei dy ferâldere ynfoboks bin ik der in foarstanner fan om dy ynfoboksen te ferfangen troch in betterenien, mei mear lemma's dy't wól ta de saak dogge, mar dy't yn dy ynfoboks mei gritenijspul ûntbrekke. Sa'n ynfoboks is der al, dat wy hoege it tsjil net op 'e nij út te finen: [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]], of as der in wapen en/of flagge binne, [[:Berjocht:Stêd mei flagge]]. (De oantsjutting "stêd" yn 'e namme docht der net ta; dy ynfoboksen kinne likegoed foar doarpen brûkt wurde.) :Wat it stikje yn ''Nij Frisia'' oangiet, dat is wol nijsgjirrich. Ik haw okkerdeis op in side jo feroarings, Romke, weromset nei de Hollânske nammefariant (it gie leau 'k om Easterlân-Oosterland of Westerlân-Westerland), om't we dêr in pear jier lyn (ûndertusken alwer) ôfspraken oer makke hiene troch stimmerij. Mar dy ôfspraken wiene fansels fierhinne basearre op 'e fraach oft der yn sokke gefallen in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme bestiet dy't bûten de Wikipedy om brûkt wurdt. As jo dêr in boarne foar fine, lykas mei Abbetsjerk / Abbekerk it gefal is, meie jo om my de ôfspraken oan 'e kant skowe, en de side omneame nei de Frysktalige fariant. Wat fine de oare behearders {{Ping|Drewes|Kneppelfreed}} dêrfan? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 4 mrt 2022, 22.52 (CET) ::Om my mei se dan wol omneamd wurde. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 07.09 (CET) ::Om my ek omneame. Kin it wurd 'stêd' fan de ynfoboks dan better net ferfongen wurde troch 'plak' of is soks net mooglik?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mrt 2022, 10.19 (CET) :::{{Ping|RomkeHoekstra}} dan moat it berjocht omneamd wurde. Kreksa as Ieneach sei it docht der net ta, want dat berjocht kin likegoed foar in doarp brûkt te wurden. It wurd "stêd" ferskynt net op de side.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 16.15 (CET) :::Sa't Kneppelfreed seit, de namme fan 'e ynfoboks ferskynt net op 'e "foarkant" fan 'e side, mar stiet inkeld yn 'e "efterkant" of bewurkingsseksje. Ik wit earlik sein net oft it omneamen fan in ynfoboks ek negative gefolgen hat foar de siden dy't dy boks dan "oanroppe" mei de âlde namme en dus in ekstra trochlinking oerbrêgje moatte. Dat soe net sa hearre te wêzen, mar as jins kompjûter traach is soe it samar kinne. En om't der frijwat artikels al fan dy ynfoboks gebrûk meitsje, liket it my de baas om 'e namme mar sa te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) De troch de Kerst Huisman betochte Fryske ferzjes fan de plaknammen sille taalkundich fêst ferantwurde wêze. Oft it histoarysk folslein goed is kin ik net beoardielje. Dus ja, Ieneach der bestiet ' ' in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme... bûten de Wikipedy ' ', mar ' brûkt ' wurde dy net, útsein miskien troch in hânfol jongfriezen en djipfriezen. Húsriem binne se perfoast net. As de oare meidoggers der entûsjast oer binne mei fan my Huismans Fryske fariant der tusken heakjes by. Mar dan wol graach mei ferwizing nei it Nij Frisia-artikel, lykas Romke Hoekstra dat oant no ta dien hat, plus de betinker Huisman. Ik bin tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen dy’t hjoed-de-dei de wiere nammen binne. Sydlings: ik hear ek graach de miening fan de noch net ' pingde ' meidoggers. :{{Ping|Drewes|Kneppelfreed|RomkeHoekstra}}Ik hie dit eins al even unanym hawwe wollen. Hmm. Miskien is it dan better om it mar te litten sa't it is, wat delkomt op wat Drewes hjir foarstelt. Sydlings bin ik it mei Drewes iens dat alle meidoggers hjiroer meiprate meie, dat ris eefkes sjen, wa binne op it stuit aktyf en binne noch net pingd? As {{Ping|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} hjir in miening oer op 't aljemint bringe wolle, noegje ik harren dêrta út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) :Goeie, ik bin it der wol mei tis dat de dy Fryske vertalingen der by komme. By in soad artikelen stiet al in list mei bronnen en dear kin dy bron die Romke Hoekstra neamd moai by. Of besjoch ik dit dilemma ferkeard? [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 7 mrt 2022, 07.03 (CET) ::{{Ping|Anoniem-NOF}} Nee hear, dat is krekt wat Drewes ek foarstelt. Mar in bytsje útlis is miskien wol even op syn plak. Ik sil it sa koart mooglik besykje te hâlden. Foarhinne waarden plaknammen bûten Fryslân yn ús Wikipedy mar yn it wylde wei ferfryske. Dan krigen jo dingen as dat in plak yn Seelân dat [['s-Heer Hendrikskinderen]] hiet hjirre Hear Hindriksbern of sokssawat kaam te hjitten. Doe hawwe wy in pear jier lyn besletten dat it better is om foar plaknammen bûten Fryslân allinne noch mar ferfryske foarmen oan te hâlden as dy ferfryske foarmen bûten de Wikipedy om brûkt wurde, dus as der in boarne foar is, sis mar. We hawwe doe oer in protte plaknammen ek in stimming holden en de útkomst fêstlein yn [[Wikipedy:List fan ferfryske plaknammen bûten Fryslân|dizze list]]. De fraach hjirre is oft we fan dy list ôfwike sille op basis fan it stik dat Kerst Huisman yn ''Nij Frisia'' skreaun hat, en dêr't RomkeHoekstra ús hjirboppe opmerksum op makke hat. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.12 (CET) :::Goeiemiddei, Ik ha my der efkes yn ferdjippe mar de ynfobokse meie om my wol feroarre wurde. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.18 (CET) ::::Mitsdat der in betroubere boarne foar is mei de Fryske namme er om my altyd by, ek as dy slim ferâldere is (klassike foarbylden yn it Hollânsk binne bgl. [[:nl:Gdańsk|Danswijk]] en [[:nl:Plymouth (Verenigd Koninkrijk)|Pleimuiden]]). Wat de namme fan dy ynfoboks oanbelanget bin ik foar de oplossing dy't it minste wurk jout: moai litte sa't it is (mar as immen der tiid yn stekke wol en doch it oars, dan is my dat ek bêst). Wat de ynhâld derfan oangiet kin ik my fine yn it foarstel fan RomkeHoekstra. [[User:Wutsje|Wutsje]] 7 mrt 2022, 16.44 (CET) :::::Wy binne dus wakker ienriedich oer dy ynboks. Dy haw ik foar wat de Gaasterlânske plakken oanbelanget al oanpast en dêr hoege wy it tink net mear oer te hawwen. :::::It iennige dêr't wy no noch net oer út binne is wat wy mei de Fryske nammen fan Kerst Huisman dogge. Wat ik der noch oer kwyt wol is dit: ik ha dy list doe ek mei fêststeld - as it my goed heugd wie ik ek ien fan dyjingen dy't nei oanlieding fan hiele healwize nammen de kwestje op it aljemint brocht. Dêrom - en ek om't ik taalkundich net goed ûnderlein bin - joech ik somtiden de foarkar oan de Hollânsktalige namme. Letter, doe't ik stikjes oer bygelyks [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerlân]] en [[Oosterland (Wieringen)|Easterlân]] skreau, fûn ik Westerland en Oosterland earlik sein dochs hiel nuver yn in Frysk artikel passen. Ik fûn Westerlân en Easterlân eins sa foar de hân lizzen, dat ik de list net iens neiseach hoe't wy dat meiïnoar fêststeld hiene. :::::Om't ik letter mear stikjes skreau oer plakken yn Noard-Hollân en der ek plakken wiene dy't net op de list stiene, bin ik op ynternet dochs wer op 'e strún gien en sa kaam ik lang om let by Nij Frisia telâne. It foel my doe fuort op dat guon nammen op de kaart fan Huisman hiel 'natuerlik' oandogge. Der binne fan de nammen mar in pear dêr't ik wat oan wenne moat, mar de measte nammen bliuwe tink hiel gau hingjen. :::::No binne der neffens my trije opsjes: :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha en yn de tekst folget tusken heakjes (mei ferwizing fan boarne) de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder brûke wy allinne de Nederlânsktalige namme. :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha, mar yn de tekst brûke wy ûnder ferwizing fan boarne de Frysktalige namme. :::::* De nammen wurde ûnder fermelding fan boarne ferfryske, sa't Kerst Huisman dy fêststeld hat. :::::Miskien binne der noch mear opsjes, mar dan kin elk dy der ûnder sette. :::::De fraach hoefolle minsken de Fryske namme brûke sille is tink ik ek te stellen by nammen lykas Swol of Dimter. Ik bin fan betinken dat wy hjir in boarne hawwe fan immen dy't histoarysk/taalkundich goed ûnderlein is en dêrom soe ik foar ferfryskjen pleitsje. Om de besteande artikels om te neamen is net is measte wurk, der is oer dy hoeke noch net in hiel soad skreaun en ik wol dêr bêst wat tiid yn stekke. As it mar net foar in bepaalde tiid klear moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 7 mrt 2022, 17.56 (CET) ::::::Ik soe it bêst fine as de betreffende nammen ferfryske waarden, mar ik kin der ek poerbêst mei libje as de sitewaasje bliuwt sa't er no is. Ik bin gjin foarstanner fan 'e middelste opsje, it brûken fan 'e ferfyske nammen yn in artikel dat de Nederlânsktalige foarm as titel hat. Dat wurket betiizjend en ferrifeljend, en dat moatte wy net wolle. Yn '''oare''' artikels fyn ik it brûken fan 'e ferfryske nammen dan wer net sa'n probleem, as dy mar trochwize nei de juste side. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 18.35 (CET) ::::::Ik slút my fierders by Romke Hoekstra oan. Om my mei dy nammen fan Kerst Huisman omneamd wurde. Ik tink dat Kerst Huisman him in soad op dat mêd dwaande holden hat, dus dy nammen binne wol ferantwurde. De nammen fan Huisman binne foar it grutste part beheind ta it âlde Fryslân, dêr't de nammen in Fryske oarsprong hawwe. As we it litte sa't it no is sil ik der ek net wekker fan lizze, mar it omneamen hat myn foarkar.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mrt 2022, 06.23 (CET) ::::::{{Ping|Drewes|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Ik leau net dat der noch mear oan ta te foegjen is en it soe moaie wêze as wy ta in útdragende saak komme, dus no efkes de fraach oft jimme hjir frede mei ha kinne?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 11 mrt 2022, 08.39 (CET) :::::::As de namme yn it artikel konsistint is: ik wol. [[User:Wutsje|Wutsje]] 11 mrt 2022, 09.36 (CET) :::::::Ja hear prima. [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.12 (CET) :Ik bin dus tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen. Tusken heakjes de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder allinne de Nederlânsktalige of Dútske namme. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.45 (CET) ::Moai dat jo dit oankaarte Romke. In echte boarne liket it artikel yn Nij Frisia my net ta (spitigernôch), mar yn de gedachtegong fan Kerst Huisman kin ik my hielendal fine. Iens mei Kneppelfreed dus ek wat dat oangiet. De Noard-Hollânske plaknammen soene lykwols dochs wat mear húsriem wêze moatte foar in sidenamme, dus dochs wat faker brûkt wurde as ien kear. Mar de Fryske namme fan Kerst Huisman moat seker neamd wurde. De side [[Abbekerk]] is in moai foarbyld: De offisjele namme as lemma, mar dêrby omtinken foar it ûntstean en de betsjutting fan de namme beskreaun yn it Frysk. It soe moai wêze as der op elke side oer in Noard-Hollânske plakken wat stean soe oer wêr't de namme weikomt, hoe't it plak ek eartiids ek wol neamd waard. (Mar soks jildt m.m. krektlyk foar plakken yn Grinslân) In soad omtinken foar it ûntstean fan de namme docht ien as [[Karel Gildemacher]] ek yn syn publikaasje oer Fryske plaknammen. Mar der is dan ferlet fan in boarne dêr't de ûntsteansskiednis fan de plaknammen yn Noard-Hollân te finen is. Ik ha Kerst Huisman útnoege om ris mei te tinken. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 12 mrt 2022, 11.17 (CET) :::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Frou Watzema|Kneppelfreed|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}}Dan hâlde wy ynearsten de offisjele nammen (of de al troch ús fêststelde nammen) oan. Njonken de offisjele namme folget yn 'e tekst de Fryske namme mei in ferwizing nei de boarne. Fierder wurdt de offisjele namme ek yn de rest fan de tekst brûkt. Dêr kin elk him yn fine en om 't net elkenien foar omneamen is neffens Huisman's útstellen litte wy it ynearsten sa. Ik leau dat it wol goed is dat wy ienriedich binne yn dit stik fan saken. Soks fierder dan ek by de Noard-Hollânske gemeenten en de plakken dy't dêr ûnder falle: in rige mei de offisjele nammen en in aparte rige mei de troch Huisman útstelde Fryske nammen (of de sa troch ús fêststelde namme neffens de list). Faaks komme der fan Huisman skielk nije arguminten om dochs om te neamen, mar dat moatte wy dan mar efkes ôfwachtsje. Tank ek foar jo bydrage frou Watzema--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 mrt 2022, 12.31 (CET) ::::{{Ping|RomkeHoekstra}} Dat is dan om my bêst genôch. Sa'k earder ek al sein hie, sil ik der net wekker om lizze. Tige tank om dit op it aljemint te bringen. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 12 mrt 2022, 19.52 (CET) :::::Ik slút my by Kneppelfreed oan. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 mrt 2022, 22.52 (CET) == Utslaggen GR. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik soe mei in oare gemeente begjinne om de útslaggen fan de riedsferkiezings der op te smiten, mar ik seach dat jo ek al oan 'e gong west ha. Ik nim oan dat jo de rest no dien ha?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 mrt 2022, 13.23 (CET) :Goeie. Ja, ik hie juster ynienen in aktive bui. It fêstelân is dien, mar de fjouwer eilannen moatte noch. Hawwe jo dêr sin oan? Oars wol ik dat ek wol dwaan, mar juster waard it my te let en hjoed kom ik der ek net oan ta. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 mrt 2022, 22.54 (CET) == Aldamt (gemeente) == {{Ping|Kneppelfreed}} Soene jo efkes nei [[Aldamt (gemeente)]]/Gemeenterie/Utslaggen gemeenteriedsferkiezings sjen wolle? Ik leau dat jo dêr in skoft lyn mei te set west ha, mar it stiet der net hielendal goed. De tallen steane net ûnder de goede kopkes. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 19.45 (CET) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Tanke dat jo dat even seagen. It stiet yndie net goed. Sil it letter hjoed even better sette. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.22 (CET) ::Bêst genôch, folle jo dan ek noch efkes de gegevens fan 2022 oan? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.36 (CET) == Reide == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport|Swarte Kees}} Ik kom op wikipedy it buorskip [[Reide]] tsjin en ik ha oan it sykjen west, mar kin gjin delsetting mei dy namme fine. Der wurde fierder gjin boarnen neamd en de ynformaasje kloppet ek net want de gemeente Termunten is al yn 1990 opheven, fier foardat dit skreaun is. Ik wol it bêst mei tekst útwreidzje, mar der is neat te finen. Wat fine jim, moat dit lemma bliuwe? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 apr 2022, 21.58 (CEST) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Goeie. Ik bin ris even op nl: te rie gien op [[:nl:Punt van Reide]]. Dêr stiet: "''In het door de zee weggeslagen gebied van Reiderland lagen twee dorpen, [[:nl:Oosterreide]] en [[:nl:Westerreide]].''" As jo op 'e links fan dy beide ferdronken doarpkes klikke, docht bliken dat se beide as synonym "Reide" hiene. Ik nim oan dat mei de buorskip Reide nei Ooster- en Westerreide ferwiisd wurdt, temear om't op 'e Fryske side [[Punt fan Reide]] de namme [[Westerreide]] trochwiisd nei Reide. It docht my sadwaande gjin nij dat jo gjin ynfo fine kinne oer in hjoeddeistige buorskip dy't sa hyt. Ik tink dat it it handichst is om fan Reide in betsjuttingsside te meitsjen mei links nei Oosterreide en Westerreide. Dat hoege net beslist blauwe links te wurden; jo moatte sels witte oft jo dy siden skriuwe wolle of net. Mar wat Reide oangiet, dy ien regel tekst sa't er der no stiet, dy kin om my yndie wol fuort. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 22 apr 2022, 22.10 (CEST) :Sjoch bgl. ek [https://topotijdreis.nl/kaart/1861/@268298,591873,9.9 1861] en [https://topotijdreis.nl/kaart/1902/@268298,591873,9.9 1902]. [[User:Wutsje|Wutsje]] 22 apr 2022, 22.27 (CEST) --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::Dei {{Ping|RomkeHoekstra|Drewes|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje|FreyaSport}} ik haw it stikje oanpast. Wat fine jim dêrfan? Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 24 apr 2022, 02.52 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje}} Poerbêst sa. De ynformaasje kloppet no. Om my kin it sa stean bliuwe. Tige tank! --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed}} Bêst genôch. Ik haw de trochwizing fan Westerreide nei Reide der noch út helle. Dat sil in selsstannige side wurde moatte, krekt as op nl:. Mar dat hoecht net daliks, we hawwe gjin deadline. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 apr 2022, 22.16 (CEST) ::::Tige tanke. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) ::::Ja, it begjin is der. Faaks wol [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] der noch wol wat oer fertelle, dy wit hjir in soad fan (fgl. [[:nl:User:Otto S. Knottnerus]]). [[User:Wutsje|Wutsje]] 24 apr 2022, 16.58 (CEST) ::::: (Ik schrijf geen Fries). De buurtschap Reide is de voortzetting van Westerreide, rondom de kerk werd na 1580 de Reiderschans aangelegd, die onder de Admiraliteit van Friesland viel; er stonden tot halverwege de 19e eeuw een paar huizen op de Punt van Reide. De kerkboeken van Termunten vermelden dit in de 17e en 18e eeuw als buurt. Wel is misschien nog het vermelden waard dat de Admiraliteit van Friesland hier in 1591 een leeuwendaalder liet slaan (zie [http://munthunter.nl/viewtopic.php?f=8&t=15413|hier]). [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] ([[Meidogger oerlis:Otto S. Knottnerus|oerlis]]) 24 apr 2022, 21.44 (CEST) ::::::Tige tanke foar jo antwurd en dy ynformaasje sille we wis brûke. Gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) == Siden oer Fryske plakken. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Goeie! Ik bin de lêste tiid ek wat oan it wurk mei it fernijen fan de siden oer Fryske plakken. Dêrby foel it my op dat yn in soad siden ferâldere ynformaasje stiet. Sa kom ik bygelyks tsjin: tige ferâldere ynwennertallen (somtiden fan 2004!), it oankundigjen fan feroarings dy’t al lang ferlyn syn beslach hân ha, deade keppelings nei it webstee fan it plak, it neamen fan foarsjennings dy 't net mear besteane en it brûken fan in âldfrinzich begryp as gritenij mei it tal stimmen yn de ynfoboksen (oer dat lêste hawwe wy it okkerdeis al hân). Dochs wurde dyselde siden in soad bewurke sûnder dy efterhelle ynformaasje oan te passen. No binne wy minmachtich, it falt ek net ta om alles by te hâlden en it is ek mar krekt hoefolle tiid jo hawwe, mar wat ik jimme al freegje wol is om by in bewurking ek de rest fan de side mei te nimmen. As der bygelyks in ferâldere ynwennertal neamd wurdt, is it net in al te grutte muoite om dat fuort ek oan te passen. De fúzjeweach fan skoallen fan de lêste jierren makket it nedich om ek dêr efkes nei te sjen. En sa binne der noch wol in pear dinkjes dy't sûnder al te folle tiid gaueftich oanpast wurde kinne. Ik wol perfoarst nimmen wurk opkringe, mar it soe moai wêze dat wy wat ynformaasje oer Fryslân oanbelanget teminsten like ynformatyf en aktueel binne as de Nederlânsktalige side dêrfan. Om dat sa te krijen is der fan ús allegear noch in soad omtinken nedich foar de siden oer Fryske plakken. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mai 2022, 11.29 (CEST) : Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, ja in soad siden moatte nedich by de tiid brocht wurde. Ik haw ek al in bytsje dêrmei oan 'e gong west, it probleem is lykwols dat we mar in lyts ploechje hawwe. Mar ja ik bin it mei jo iens as we ien fan dy siden bewurkje dat we it tagelyk even neisjein moatte as der de nedige oanpassings dien wurde moatte. Ek de ynfoboksen oanpasje liket my in nedige saak. It is yndie needsaaklik dat we alteast de ynformaasje oer alles wat mei Fryslân te krijen hat by de tiid hâlde. Dus ja ik sil dêr wat mear rekken mei hâlde. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mai 2022, 19.53 (CEST) :Goeie. Jo hawwe beslist in punt. Ik sil der tenei wat mear om tinke. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 mai 2022, 01.46 (CEST) Dei {{Ping|RomkeHoekstra}} as jo de ynfoboksen pleatse, is it faaks wol even handich om earst even nei te sjen dat de krekte ynformaasje der yn stiet. Sa stie yn de ynfoboks fan Kollum bygelyks de flagge en de wapen fan Waaksens. Fierders neat te rêden, hear, soks bart my fansels ek wol. Mar ik woe jo der even op wize. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mai 2022, 19.35 (CEST) ::{{Ping|Kneppelfreed}} Ik kopiear noch al ris in ynfoboks fanút in oare lemma, mar ik tink dat it tenei handiger is in lege ynfoboks te brûken. Dan is it minder maklik om wat fan it oare lemma stean te litten. Ik seach dat jo it al feroare ha. Tank yn alle gefallen en ik sil besykje der om te tinken!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mai 2022, 20.03 (CEST) == Skatzenburch of Schatzenburch == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Is it [[Skatzenburch]] of [[Schatzenburg]]? Yn 'Skiedis fan Menameradiel'(útjefte fan de Fryske Akademy) wurdt op side 401 skrean oer Schatzenburg.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 09.33 (CEST) :It byld by Delpher foar ''"Schatzenburg"'' is: ''Boeken basiscollecie: 46; Boeken Googlecollectie: sa. 177; Krantenartikelen: 1014; Externe krantenpagina's: 4; Tijdschriften: 11'' ([https://www.delpher.nl/nl/platform/results?query=Schatzenburg&coll=platform kepp.]). Foar ''Skatzenburch'': fiif kear neat. De Schatzenburg-resultaten gean net allegearre oer de state, mar dêr feroaret it byld net folle fan. Yn DKVT komt ''"Skatzenburch"'' net foar, sykje op ''"Schatzenburg state"'' jout 188 resultaten ([https://www.dekrantvantoen.nl/srch/adv.do?v2=true kepp.]). Itnijs.frl hat it dan noch presys ién kear oer ''"Skatzenboarch"'' ([https://www.itnijs.frl/2018/09/programma-iepen-monumintedei-waadhoeke/ kepp.]). Dat liket geef Frysk, mar it sjocht der optocht út. Al mei al soe ik sizze: ''Schatzenburg''. [[User:Wutsje|Wutsje]] 8 mai 2022, 10.14 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.41 (CEST) --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mai 2022, 20.40 (CEST) ::Liket my ek sa ta. Skatzenboarch fyn ik ek wat optocht, en dan soe it faaks sels Skat'''s'''enboarch wêze moatte (mei in '''s'''). Ik feroarje it yn Schatzenburg. As immen der beswier tsjin hat hear ik wol; ik kin it altiten noch werom sette.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.36 (CEST) :::Foar safier ik wit is Schatzenburg de offisjele namme. Foar sawol it rekreasjeterrein as foar de state. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 8 mai 2022, 11.59 (CEST) ::::Ik wit net wat de offisjele namme is, ik kin allinne mar fertelle hoe't de namme pleatslik útsprutsen wurdt, mei't de famylje fan ús mem fan Menaam komt. Om't it swimbad ek sa hjit, kaam de namme yn it praat noch wol gauris foarby. It wurdt dêr sein as Skatsenburch (dus net -boarch), wêrby't de a útsprutsen wurdt as de ò fan "hok", krekt as yn "latte" of "panne". Ik wit net oft dit jimme fierder helpt, mar dat is alles dat ik derfan ôfwit. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 mai 2022, 00.11 (CEST) == Slatting == @Ieneach fan 'e Esk, Drewes, Kneppelfreed, Frou Watzema, Wutsje, Anoniem-NOF, en FreyaSport: witte ien fan jimme wat yn it lemma fan [[Burdaard]] bedoeld wurdt mei ...yn [[1506]] wie de earste grutte ''slatting'' fan dizze rivier... en ... Yn [[1777]] bart de twadde grutte ''slatting'' fan de Ie....? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.17 (CEST) :Goeiejûn Romke, Slatte dogge hja om wetter wer út te djipjen, troch alle smoargens en slib der út te heljen. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.41 (CEST) ::Dan is it goed en kin it sa bliuwe. Ik koe it wurd slatting net fine op taalweb. Tank foar jo réaksje.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.46 (CEST) :::Jo kinne it wurd fyne ûnder slatte as slatten, bin net alhiel wis oer de stavering slatting. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.50 (CEST) == Dielgebieten Ruslân == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, soene jo yn de trochferwizingstabel fan 'Dielgebieten fan Ruslân' [[Saratov (oblast)]] tafoegje wolle? En fan Orenboerg Orenburg meitsje wolle? Ik wit net hoe't soks moat en miskien mei ik ek wol net dwaan en is soks allinne foar behearders. En dan ha'k noch wat: ik wit net mear wêr't ik sjen kin hokker nije siden der koartlyn bykommen binne. Ik drok oan it sykjen west, mar kom der net mear út. Kinne jo my dat útlizze? Gr. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jul 2022, 09.59 (CEST) :Goeie {{Ping|RomkeHoekstra}}, ik haw de trochferwizingsbalke, allyk de siden oer de oblasten fan Ruslân en dielgebieten fan Ruslân oanpast. Oer de side fan Chabarovk jo binne wolkom om dy ôf te meitsjen as jo wolle, en oars wol ik him ek wol ôfmeitsje, mar jo binne op it stuit tige warber mei de Ruusyske dielgebieten oan 'e gong en jo hawwe der in bytsje fan in systeem dêryn dus miskien is it wol handiger as jo dy ôf meitsje wolle, sa net, dan wol ik him wol dienmeitsje. Op de side Koartlyn feroare kinne jo sjen dêr't nije siden oanmakke binne. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jul 2022, 23.14 (CEST) ::Goeie. "Koartlyn feroare" stiet yn 'e sydbalke oan 'e linkerkante fan jo byldskerm, de fjirde regel fan boppen rjocht ûnder it logo fan 'e Wikipedy. En dy navigaasjeboksen ûnderoan 'e side meie jo bêst sels oanpasse, hear, dat is beslist net allinne foar behearders. Dan wol ik eins noch even mei jo op 'e tekst oer Orenboerg/-burg. Orenboerg is eins de korrekte transliteraasje, mei't de namme yn it Russysk mei in û/oe-klank útsprutsen wurdt. "Orenburg" sil yn it Frysk grif mei in u fan "put" útsprutsen wurde, en mei de g oan 'e ein dy't yn it Frysk by -burch net oan 'e ein mei, is it dan yn 'e praktyk eins in fernederlânsking. As jo jo net yn "Orenboerg" fine kinne, soe ik dêrom earlik sein leaver wer werom wolle nei in folsleine ferfrysking, en dan komme we út by "Oarenburch". Mei fr. gr., [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2022, 00.13 (CEST) :::Ik bin der earlik sein te gau fan útgien dat de 'oe' yn de namme in typeflater wie. It makket my fierder net út, as it mar konsekwint deselde namme bliuwt, mar om earlik te wêzen soe'k dan it foarbyld fan Sint-Petersburch oanhâlde. En no't ik jim dochs eefkes oan it wurk set ha: hoe meitsje ik sa'n tabel oan en/of wêr feroarje ik soks? En op hokker wize kin ik in trochferwizing meitsje foar in lemma dêr't ferskillende nammen foar binne? Ik rûn dêr lêst mei it lemma oer [[Ivan IV fan Ruslân]] tsjin oan, dy't ek bekend stiet as Ivan de Ferskriklike en sa faak ek yn oare ûnderwerpen neamt wurdt.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2022, 08.16 (CEST) ::::Moarn, om sa'n trochferwizing te meitsjen geane jo nei <nowiki>Berjocht:DielgebietenRuslân</nowiki> en gean dan nei "Bewurkje". Om in nije trochferwizingsbalke te meitsjen, kinne jo it bêste ien fan in besteanden ien meitsje. Ik haw it sa ek leard om dêr earst wat mei om te pielen. Ik hoopje dat ik jo hjirmei holpen haw. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 09.24 (CEST) :::::Dankewol Kneppelfreed, is der noch ien ding: hoe kin ik in redirect meitsje (of hoe't soks mar yn it Frysk neamd wurdt)? :::::: Graach dien. In redirect, of trochferwiisside, nim ik oan, dan moatte jo even klikke op "Boarne bewurkje" en dan yn 'e balke boppe-oan even op "Avansearre" klikke, dan ferskynt der in twadde balke, en dan even op it twadde icon fan rjochts, dat is in swart blokje mei in wyt pylkje deryn, dy klikke jo oan en dan ferskynt der dit op 'e side <nowiki>#REDIRECT [[Namme doelside]]</nowiki>. Dêr't "Namme doelside" stiet type jo de namme fan de side dêr't jo nei ta ferwize wolle. As jo bygelyks nei in paragraaf fan siz mar "skiednis" fan side "Huppelepup", dan sette jo op it plak dêr't "Namme doelside stiet dus: "Huppelepup#Skiednis". Hoopje dat dit it sa'n bytsje ferklearret. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 16.21 (CEST) :::::::Sorry. Ik wie juster even fergetten dizze diskusje fierder te folgjen. Ik moat earlik sizze, ik fyn it wat yngewikkeld wat Kneppelfreed hjirboppe seit, en ik haw yn 'e balke boppe-oan gjin "Avansearre", mar dat sil wol oan 'e persoanlike ynstellings lizze, dy't je feroarje kinne yn "Ynstellings", rjochts boppe-oan op 'e side, njonken de meldings. Persoanlik haw ik in Word-dokumint oanmakke mei alderhanne formules dy't handich binne op 'e Wikipedy, sadat ik dy altyd by de hân haw. Dêr sit <nowiki>#REDIRECT [[XXX]]</nowiki> ek tusken. Gewoan op in (lege) side plakke en trije X-en ferfange troch de namme fan 'e side dêr't it hinne trochwize moat. Foar it trochwizen fan in kategory: <nowiki>#REDIRECT [[:Kategory:XXX]]</nowiki>. (Tink om 'e dûbele punt foàr "Kategory", want as dy mist foegje jo ynstee de side dy't jo trochwize wolle as lemma ta oan de kategory.) Foar it opsykjen fan navigaasjeboksen ûnderoan de side, moatte jo gewoan de namme fan 'e navigaasjeboks nimme, dus yn dit gefal "DielgebietenRuslân", en dêr "Berjocht:" foar sette. (Op nl: is dat "Sjabloon:" en op en: "Template:"). Dan komme jo op 'e side dy't jo hawwe moatte en dêr kinne jo gewoan mei it tabblêd "Bewurkje" oan 'e gong, krekt as by gewoane artikels. :::::::Wat Orenboerg oangiet, dêr bin ik net mei troud, en as jo it leaver ferfryskje wolle, dan dogge wy dat om my. Ik fûn it allinne sa'n ûnbekende namme dat it my de baas taliek om it mar yn it Russysk stean te litten. Mar dan meitsje ik der wer Oarenburch fan, want Orenburg is gjin Russysk en gjin Frysk, mar Nederlânsk. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2022, 00.15 (CEST) qd46g4sxxhjeyfn9y35xo4mbi154oxb 1085193 1085176 2022-07-31T03:49:47Z RomkeHoekstra 10582 /* Dielgebieten Ruslân */ wikitext text/x-wiki {{wolkom|Romke}} == Bad Salzig == Fergeemje Romke. Hie ik krekt tal fan [[]] en staveringsferoaringen oanbrocht en tagelyk wiene jo oané gong, dat myn bewurking is nei de Flistinen. 27 maa 2016, 19.27 (CEST) :No wat is dat no sneu. Al it wurk om'e nocht. Myn ekskúses. No ik dochs efkes kontakt ha: doch ik it sa goed mei de ferwizing nei in oersetting fan in Dútsktalige side? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.00 (CEST) ::Dy ferwizing nei de Dútsktalige side mei syn referinsjes is goed. Oars moai dat jo geregeldwei in bydrage leverje by ús. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 maa 2016, 20.11 (CEST) :::Witte jo wer ik ynfo fine kin oer it meitsjen fan in ynfoboks of wa't dat foar de fryske wiki wolris dien hat? [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 08.12 (CEST) ::::Sa'n ynfoboks kinne jo fine troch Berjocht:begjinletter te tikken. Tink derom om de : hinne sitte gjin spaasjes. Bygelyks Berjocht:L jout ûnderoaren de Lântabel. Boppedat is dit in moaie gelegenheid jo efkes te melden, dat wy yn it lêste jier de nijste stavering yntegraal trochfierd hawwe. As jo ris om in wurd sykje, kinne jo dat fine yn de list ûnder [[Nije stavering 2015]] dêr't alle 333 wurden op alfabet steane. [[Meidogger:Yn &#39;e Wâlden|Yn &#39;e Wâlden]] ([[Meidogger oerlis:Yn &#39;e Wâlden|oerlis]]) 28 maa 2016, 12.10 (CEST) == Ynfoboksen == Goeie, RomkeHoekstra. Ik haw foar de Wikipedy ferskate ynfoboksen makke. Foar persoanen sil ik jo hjir in listke jaan: *[[Berjocht:Akteur]] *[[Berjocht:Artyst of kabaretier]] *[[Berjocht:Keunstner]] *[[Berjocht:Model]] *[[Berjocht:Pornoakteur]] (brûke we foar eltsenien yn 'e seksyndustry) *[[Berjocht:Regisseur of produsint]] *[[Berjocht:Sjonger of muzikant]] *[[Berjocht:Ynfoboks skriuwer]] (in besteande ynfoboks fan MeinRei dy't ik wat oanpast haw) *[[Berjocht:Ynfoboks sporter]] (dizze bestie ek al) *[[Berjocht:Telefyzje- of radiopersoanlikheid]] *[[Berjocht:Dyn koart]] (foar politisy, keningen en sa; wêr't de namme op slacht, dat wit ik ek net: dizze ynfoboks bestie al en haw ik in skoft lyn wat oanpast) *[[Berjocht:Persoan algemien]] (foar iderien dy't net yn ien fan 'e boppesteande boksen past; dizze soene jo bgl foar bibelske persoanen brûke kinne) Uteraard is it hielendal oan josels oft jo dizze ynfoboksen brûke wolle of net. Ynfoboksen oer oare ûnderwerpen binne faak te finen troch yn it sykfinster "Berjocht:" en dan de earste letter fan wat jo tinke dat de namme wêze moat yn te typen, mar in protte ynfoboksen hjitte ek "Berjocht:Ynfoboks XXX" (wêrby't XXX hjir even foar de namme stiet) of "Berjocht:Universele ynfoboks XXX". Oars meie jo it my ek altyd wol freegje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 maa 2016, 15.16 (CEST) :Ik ha socht nei in ynfoboks foar in Landkreis (Berjocht:Ynfoboks Landkreis) en kom dan wol earne, mar sjoch dan gjin ynfoboks stean. Ûnder "boarne bewurkje" sjoch ik fierder wol ynhâld, mar hoe't it dan fierder moat wit ik net (ik ha hjir earlik sein hielendal gjin ûnderfining yn).--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 maa 2016, 16.25 (CEST) ::Even in pear punten, Romke: ::* As jo antwurd fan my hawwe wolle, dan moatte jo jo berjocht even op myn oerlisside sette. Dy kinne jo ienfâldich fine troch op 'e link "oerlis" te klikken dy't efter myn namme stiet ûnder berjochten dy't ik hjir efterlit, of jo kinne yn it sykfinster "Meidogger oerlis:" yntype en dan de namme fan 'e dejinge dy't jo hawwe moatte. Dan stiet der boppe-yn krekt as by jo eigen oerlisside in tabblêd mei de namme "Nij mêd", dêr't jo op klikke kinnen om dan in boadskip efter te litten oer in nij ûnderwerp, of, as jo nochris op it aljemint wolle oer itselde ûnderwerp, dan kinne nei ûnderen ta scrolle en jo boadskip ûnder it betreffende ûnderwerp sette, sa't wy hjirre no ek dogge. As jo my dingen freegje wolle en de fraach op jo eigen oerlisside sette, dan merk dêr nammentlik neat fan, mar as jo in berjocht op myn oerlisside efterlitte, dan komt der by my boppe yn byld in melding dat der in berjocht foar my is. Dan sil ik dêr sa fluch mooglik op reägearje, al bin ik ek wol ris in pear dagen (of wat langer) net oanwêzich, fansels. Mar goed, myn punt is even: ik kaam hjir no tafallich lâns en seach dat jo op myn boadskip reägearre hiene. As ik dat earder witten hie, dan hie ik in wike lyn al op jo fraach antwurde. ::* Ik haw no al in pear kear sjoen dat jo kapkes op haadletters skriuwe (lykas yn "Ûnder", "Âld"). Ik hoopje dat jo it my net kwea-ôf nimme as ik even foar skoalmaster spylje, mar it is yn 'e Fryske stavering eins gewoante om sokke tekens op 'e haadletters fuort te litten: dus "ûnder", mar "Under"; "âld", mar "Ald". Allinnich as it hiele wurd yn haadletters skreaun wurdt, dan wurde soms wol kapkes en streekjes tafoege. Ik fyn it sels in nuvere regel, mar sa is it no ien kear. ::* Dan no jo fraach. Jo sjogge by Berjocht:Landkreis neat stean omdat dat berjocht net bestiet. Ik wol dêr eventueel wol in nij berjocht foar oanmeitsje, mar soene jo earst ris sjen wolle oft jo miskien mei dizze ynfoboks út 'e fuotten kinne: [[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet]]. Dat is ien dy't wat algemiener is, mar dêrom miskien likegoed wol foldocht. (By "bestjoerlike ienheid 1" kinne jo dan "Bûnslân" ynfolje, by "namme bestjoerlike ienheid 1" bygelyks "Nedersaksen", ensfh.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jun 2016, 22.42 (CEST) :::Ek tige tank foar it opmerksum meitsjen fan staveringsflaters. Ik ha al in hiel skoft neat mear dien mei it Frysk en sûnt ik hjir wat dwaande bin brûk ik it wer. Ik wist bygelyks ek net dat der yn 2015 feroarings west hiene yn de stavering. Ik set dizze reaksje hjir noch mar efkes del, mar mocht de ynfoboks gebiet net foldwaan dan kom ik wol op jo side. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jun 2016, 06.40 (CEST) ::::Moai sa. En myn kompliminten foar jo siden oer bibelske persoanen. As ik jo noch in tip jaan mei: "Israel" hat yn it Frysk gjin trema op 'e e om't 'ae' gjin twalûd is en der dus gjin útspraakswierichheden wêze kinne. Mar fierder: gean sa troch! [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.27 (CEST) ::::O ja, dit wie noch al even in punt. Ik haw jo side "David (kening)" omneamd ta "David fan Israel", want der binne folle mear keningen David. By keningen is it dêrom gewoante om it lân derby neamen om se faninoar te ûnderskieden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 14.33 (CEST) == Foarstel 'oe'/'û'-kwestje == Nochris goeie, Romke. Ik wit net oft jo der wat fan meikrigen hawwe, mar der is hjir op 'e Wikipedy de lêste tiid in skeel geande oer de stavering fan lannenammen mei in û-klank. Om it hiel koart út te lizzen, meidogger Yn 'e Wâlden hat ferline jier op eigen manneboet 'Oekraïne' feroare yn 'Ukraïne' en 'Koeweit' yn 'Kûweit'. No woe er fan 't jier ek 'Joegoslaavje' feroarje yn 'Jûgoslaavje', en doe haw ik de rem derop set. It giet my net iens sa bot om 'e stavering, mar om it feit dat ien meidogger de rest fan 'e mienskip syn ideeën besiket op te dringen. We hawwe de Fryske Akademy om rie frege, en dy advisearret yn alle trije hjirboppe neamde gefallen de foarmen mei 'oe'. Ik haw dêrom op 'e Oerlisside in foarstel dien om foar iens en foar altyd de strideraasje oer de 'oe'/'û'-stavering yn lannenammen út 'e wei te romjen, en dêr wurdt no troch de Wikipedy-mienskip oer stimd. Jo hawwe oanjûn dat jo net botte talein binne op 'e stavering, dat miskien fiele jo jo wol net kwalifisearre om in stim út te bringen, dat wit ik net. Mar oars soene jo [[Wikipedy:Oerlisside#In útwei út 'e 'oe'/'û'-kwestje|hjirre]] ris nei sjen kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jun 2016, 21.58 (CEST) == Koördinaten == Goeie. Jo fraach oer in tool foar koördinaten kinne jo better oan in oar stelle. Yndertiid wie dy der wol, mar du die it ynienen net mear. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 sep 2016, 16.59 (CEST) Goeie, Hoekstra. Kinne jo hjir wat mei? Op 'e kaart fan [http://tools.freeside.sk/geolocator/geolocator.html GeoLocator] mei de mûs nei de plak gean, dan Ctrl-klik of Alt-klik. De koördinaten binne lofts te sjen. Fierders haw ik der gjin ûnderfining mei, mar ik sjoch dat dit sjabloan brûkt wurdt foar keppelingen: [[Berjocht:Koördinaten yn tekst]]. --[[Meidogger:PiefPafPier|PiefPafPier]] ([[Meidogger oerlis:PiefPafPier|oerlis]]) 20 sep 2016, 18.54 (CEST) == Lêtste --> lêste == Even in opmerking oer de stavering: ik sjoch dat jo faak (miskien wol altyd, dat kin ik net beoardielje) it wurd 'lêst(e)' (Nederlânsk ''laatst(e)'') skriuwe as 'lêtst(e)'. Dy earste t heart dêr yn it Frysk net yn. Jo binne trouwens net de iennichste dy't dit wurd misstaveret, sa sjoch ik no. It is net nedich om âlde siden te ferbetterjen; ik haw PiefPafPier al frege oft dy der syn bot ris oer gear gean litte wol. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.10 (CET) Noch even foar de dúdlikheid: neffens it wurdboek is it dus: 'let' - 'letter' - 'lêst'. Dus it is: 'De lêste tiid' en 'Op it lêst...' ensfh. Behalven as it poer om 'e tiidsoantsjutting giet, dus bgl. hoe let oft men opdaagjen komt op in fergadering, dan is it: 'let' - 'letter' - 'letst': 'Jan wie al let, Pyt wie noch letter, mar Klaas wie it letst.' (It Nederlânsk hat dit ûnderskie fan betsjutting wol, mar dêr wurdt it itselde útsprutsen en stavere.) [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 nov 2016, 14.16 (CET) :Ik sil besykje der better om te tinken. Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 nov 2016, 19.38 (CET) ::Mear kin net ien fan jo freegje. Ik hoopje trouwens dat jo dit soarte opmerkings fan my net ûnderfine as in beskrobbing. Ik krige it idee dat jo dit net wisten; jo hawwe earder oanjûn dat jo it Frysk lange tiid net skreaun hawwe (en -- mar dat haw ik der sels by betocht -- miskien noch wol nea earder sa yntinsyf), en om't it in weromkearend dinkje wie, tocht ik, lit ik jo der op wize. Fierders neat mei bedoeld, en ik wurdearje jo wurk o sa. It wie mear as tiid dat der hjir op 'e Wikipedy wat dien waard oan 'e Bibelske persoanen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 nov 2016, 20.10 (CET) == Kategoryen == Goeie, Romke, dêr bin ik wer te seuren. Even oer de kategoryen. Jo hawwe koartlyn allegear kategoryen oanmakke fan it type 'Katedralen yn Ruslân', mar hjir yn 'e Fryske Wikipedy dogge we de kategoryen eins yn inkeltal (dus: 'Katedraal yn Ruslân'). Neffens my diene jo dat oarspronklik wol goed, dat wêrom't jo dêr no ynienen fan ôfwike is my even in riedsel. Mar goed, it punt is, as jo kategoryen yn meartalsfoarmen oanmeitsje, dan wurdt it in soadsje, want dan krije wy dûbele kategoryen, mei't de iene de inkeltalsfoarm brûkt en de oare de meartalsfoarm. En boppedat stiet it rommelich as der dan wer in inkeltalsfoarm en dan wer in meartalsfoarm brûkt wurdt. De iennichste kategoryen dêr't de Wikipedy àl meartalsfoarmen brûkt, dat binne de talen, om't wy oars yn 'e knipe komme mei bygelyks 'Turkske taal' en 'Turkske talen' (wat hiele ferskillende dingen binne). Dat rasjonalisearje ik foar mysels troch te tinken dat in 'kategory:Turkske talen' net in meartalsfoarm is, mar de namme fan 'e taalfamylje. Mar goed, fierder dus inkeltalsfoarmen. Dêryn folget de Fryske Wikipedy de Nederlânske, dy't ek kategoryen yn inkeltal brûkt. De measte Wikipedyen yn oare talen brûke meartalsfoarmen, mar hjir is yn it begjin fan 'e Fryske Wikipedy blykber beslist om dat net te dwaan. (Ik bin pas sûnt 2012 op 'e Wikipedy aktyf, dat hoe't dat beslút ta stân kommen is, wit ik net.) Dêrom haw ik jo katedraalskategoryen omset nei de inkeltalsfoarm. Myn fraach oan jo is no om by kategoryen tenei ek de inkeltalsfoarm oan te hâlden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.54 (CET) :Ik sjoch no dat jo by it feroarjen fan jo oarspronklike kategorynammen nei de meartalsfoarm derefter set hawwe: "Yn de rubryk wurde mear katedralen beskreaun". Dêr is gjin spjeld tusken te krijen, mar dat jildt fansels foar alle kategoryen (bgl. yn 'e 'kategory:akteur' sitte hûnderten akteurs). Mar sa't ik hjirboppe al útlein haw, binne yn 'e Wikipedy frijwol alle kategorynammen no ien kear yn it inkeltal steld. Hoewol't foar sawol inkeltals- as meartalsfoarmen wol wat te sizzen is, is de diskusje hjiroer no in passeard stasjon om't der gjin begjinnensein oan wêze soe om alle kategoryen yn inkeltal om te setten nei meartal. Dus we sitte oan inkeltal fêst. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 12.58 (CET) ::Ek goed. Ik fûn it inkeltal sels letter net sa foar de hân lizzen en hie it dêrom mar feroare. Ik begryp dat hjir yn it ferline diskusje oer west hat? Yn dat gefal bin ik wol nijsgjirrich nei de reden foar de kar fan it inkeltal. Mar fieder ha ik der wol frede mei hear. Tenei doch ik it yn it inkeltal. Is der trouwens al wat bekend oer it tafoegjen fan koördinaten en is der ek immen dy't in ynfoboks meitsje kin foar in bouwurk? Groetnis, --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 des 2016, 17.35 (CET) :::Ik kin my goed foarstelle dat jo meartalsfoarmen yn kategorynammen logysker fine. Oft oer dit punt yn it ferline diskusje west hat, wit ik net, want sa't ik al sei, ik bin pas sûnt 2012 by de Wikipedy belutsen, en dizze beslissing moat hielendal yn it begjinstadium nommen wêze, yn 2003 as 2004. As dêroer doe diskusje plakfûn hat, dan soe dat yn prinsipe werom te finen wêze moatte yn it argyf fan 'e Oerlisside ([[Wikipedy:Oerlisside/Argyf]]), dus as jo dêr ris yn omsneupe wolle, fiel jo dan frij. Mar it soe ek skoan kinne dat men hjir klakkeleas folge hat wat doe al op 'e Nederlânsktalige Wikipedy gewoante wie. :::Oer koördinaten. Dêr haw ik sels ek alris nei sjoen, en dêrmei bedoel ik: ik haw sjoen hoe't se dat op 'e Ingelske Wikipedy dogge, om út te finen oft wy dat systeem ek oernimme kinne, mar dat is dêr sa'n tizeboel fan mei-inoar fergroeide berjochten dat ik der net út kom. Oars soene jo miskien [[Meidogger:Robin van der Vliet]] ris freegje kinne. Dy liket my hiel handich ta mei berjochten en oanbesibbe dingen. :::In ynfoboks fan in bouwurk kin ik wol foar jo meitsje. Sis mar hokfoar gegevens oft jo deryn kwytwolle kinne. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 18.00 (CET) ::::Ik haw alfêst mar in ynfoboks oanmakke: [[Berjocht:Ynfoboks bouwurk]]. Ik haw it sa algemien mooglik besocht te hâlden, sadat we him ek foar brêgen en sa brûke kinne. Jo moatte marris sjen wat jo derfan fine. Ik haw him al even ynfoege by de [[Greyfriars Kirk (Dumfries)]] en by de [[Mackinac Brêge]], om te sjen oft alles goed wurket. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 des 2016, 21.52 (CET) ::::: Geweldich! Sjocht der fierder hiel goed út en ik kin der wol mei út de fuotten. In adres is (salang't de koördinaten noch net tafoege wurde) yn de ynfoboks faaks gjin lúkse. En ik soe de kleuren in bytsje neutraal (wyt of griis) hâlde (dit om de lêsberens en om't in foto it al bûnt genôch makket). Mar dat lêste is fansels in kwestje fan smaak. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 11.42 (CET) :::::: Ja, ja, dus ik haw gjin smaak, hin? Mar alle gekheid op in stokje, ik haw 'adres' tafoege, en 'koördinaten' ek, dan kinne jo dy ek altyd yn 'e ynfoboks kwyt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 des 2016, 12.04 (CET) ::::::: Haha, dat hie ik dus net skreaun dat jo gjin smaak hawwe. Ik kom fan de Wâlden en bin yn myn fermidden wol wat went wat bûntens oangiet, mar de kleur dy't jo no brûke docht krekt wat minder sear oan de eagen. Yn alle gefallen tige tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 13 des 2016, 12.18 (CET) == (O)blastigens == Goeie Romke. Soene jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Serafim-Diveevo_Kleaster dit oerlis] efkes besjen wolle? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 18.52 (CET) :Dúdlik, ik sil der rekken mei hâlde. Is der trouwens ek in list foar it translitearjen nei it Frysk? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.11 (CET) ::Ik wit fan gjin transliteraasjelist. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.35 (CET) :::Dan de list foar it Nederlânsk mar brûke of sa't it my sels it bêste ta liket? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.47 (CET) Sjoch mar. Jo wurde wol ferbettere at in nedich is. Gr. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 jan 2017, 19.50 (CET) == Damaskus == Goeie Romke. Wat tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Damaskus hjirfan]? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 20 jan 2017, 18.45 (CET) :Goeie Drewes, mooglik is de tekst oarspronklik in oersetting fan de Nederlânsktalige wiki, want ik fûn deselde tekst yn it Nederlânsk yn dizze [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=631556 ferwizing] nei de Nederlânsktalige wiki. De Nederlânsktalige wikipagina oer Damaskus hat dizze bewearings ferwidere. Wêr't de bewearings oarspronklik wei komme wit ik net, mar mooglik komt it begjin fan de tekst fan de side fan [http://www.lisabeaart.nl/CSSextra/examen/damascus.html Lisa Beaart]. De stêd Damaskus kin neffens my net yn ferbân brocht wurde mei it paradys, om't stêden yn dy tiid net bestiene, de minsken noch nomadysk wiene en it paradys yn [[Mesopotaamje]] lei. Dat Kaïn Abel hjir deaslein hat wol my ek net oan, ik leau net dat oer it plak eat bekind wêze kin, mar de ingelsktalige wiki oer [https://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Qasioun Mount Qasioun] wol ha dat guon midsiuwske Arabyske skriften skriuwe dat de earste misdied fan it minskdom by Damaskus bard is. It krekte plak fan de moard is tink ik in foarm fan islamitysk folksleauwen of yn alle gefallen in islamityske tradysje. Oer Jozef en Marije is net folle bekend, it wiene mar gewoane lju en âldere dan wol oare kontêmporêne boarnen as de bibel binne der neffens my net. Oft Jozef en Marije ea yn Damaskus west ha, ik soe it net sizze kinne. Hja moasten lykwols flechtsje nei Egypte en harren dêr skûlhâlde, net nei Damaskus. Yn dit [http://krant.telegraaf.nl/krant/enverder/venster/reizen/reis.Syrie/reis.970308damascus.html artikel] út de Telegraaf wurdt ferwiisd nei de Dominicus-reisgids. Mooglik is de oarspronklike boarne fan dit soarte bewearings in lokale ambysje om religieus toerisme te befoarderjen. Ik tink dat it hiele ferhaal oer Damaskus as skûlplak fan Jozef en Marije ûnsin is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 jan 2017, 11.30 (CET) == Rostov oblast edit-a-thon == Hello! The Russian Wikimedia chapter has organized an international Edit-a-thon about the Rostov Oblast "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Discover Russia. Start with the Don]]". The aim of the contest is to write articles about tourist attractions (museums, monuments, churches, buildings, parks, and so on) of the Rostov region in different languages. To take part in the Edit-a-thon you must write an article about the Rostov Oblast and add it to the [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|table 3]]. 7 most active participants will receive prizes. The Edit-a-thon ends in April 21. Здравствуйте! В настоящее время при участии Викимедиа РУ проводится международный конкурс "[[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона|Узнай Россию. Начни с Дона]]", посвящённый достопримечательностям Ростовской области. Одна из номинаций предусматривает создание статей о туристических объектах Ростовской области на разных языках. Чтобы принять участие в конкурсе, необходимо написать статьи, а затем добавить их в [[:wmru:Конкурсы/Узнай Россию. Начни с Дона#Номинация 3. Новые статьи на любом языке, кроме русского|конкурсную таблицу]]. 7 участников, набравшие наибольшее число баллов, получат ценные призы. Приглашаю Вас принять участие в конкурсе! --[[Meidogger:Andreykor|Andreykor]] ([[Meidogger oerlis:Andreykor|oerlis]]) 8 feb 2017, 09.50 (CET) == Namme tsjerke == Romke. Efkes [https://fy.wikipedia.org/wiki/Oerlis:Marije-Himelfearttsjerke_(Moskou-Kitaj_Gorod) dit besjen]. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 17 feb 2017, 20.35 (CET) == Leksum == Goeie Romke. Ik haw niiskrekt wer in 'x' yn 'ks' feroare mei't it Frysk gjin x hat, blinder! x [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.18 (CET) :Alexius of Alexander tink? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 21 feb 2017, 18.32 (CET) == Russyske tsjerken == Goeie Romke. Moai wurk leverje jo. Binne jo it Russysk machtich? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 10 mrt 2017, 19.03 (CET) == Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018 == Bêste Romke. It liket my in fraach oan '''al''' ús meidoggers. Wy hawwe hjir ommers gjin bazen en boppebazen. It artikel [[Kulturele Haadstêd fan Europa]] bestiet al wol, mar yndie in lemma [[Kulturele haadstêd fan Jeropa 2018]] soe wol op syn plak wêze. At jo wolle: fiel jo frij. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 25 mrt 2017, 18.50 (CET) :Oeps, dat haw ik al dien. It wie net myn bedoeling om jo it gers foar de fuotten wei te meanen, hear. Hoe dan ek, ik haw de fraach oan jo op 'e Nederlânske Wikipedy, dêr't jo nei ferwize, ris lêzen. Ik wit dat se op 'e Nederlânske Wikipedy oates en toates mei skriuwwiken oer beskate ûnderwerpen oan 'e gong binne, en it stiet harren fansels frij om dat ek oer Fryslân te dwaan, mar fanút de Fryske Wikipedy binne we net wend om it op dy manear oan te pakken. We hawwe hjir fansels ek in totaal ferskillende sitewaaasje, mei folle minder meidoggers, dat dan leit it ek al hiel oars. As yndividuële meidoggers graach oan sa'n skriuwwike fan 'e Nederlânske Wikipedia meidwaan wolle troch artikels foar de Fryske Wikipedy by te dragen: prima. Mar we sille de meidoggers der net spesjaal op fergje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 mrt 2017, 21.13 (CET) == Kategoryoerlis == Goeie Romke. Hoe tinke jo [https://fy.wikipedia.org/wiki/Kategory_oerlis:Likenis_fan_Jezus hjir oer] [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 6 apr 2017, 18.14 (CEST) == Persoan yn it Alde Testamint == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje: ik haw de bibelske persoanen wat oars yndield. Jo hiene de kategory:Persoan yn it Nije Testamint al oanmakke; no haw ik foar de rest fan it spul de kategory:Persoan yn it Alde Testamint oanmakke. De kategory:Bibelsk persoan is no leech op dizze beide kategoryen nei. Miskien moat der yn 'e takomst nochris in "kategory:Persoan yn de apokrife taheakken oan it Alde Testamint" of sokssawat komme. Mar goed, dat sjogge wy dan wol wer. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 apr 2017, 23.35 (CEST) :Dik yn oarder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 apr 2017, 13.17 (CEST) ==Misbrûk== Goeie, Romke. Ik wit net hoefolle oft jo meikrigen hawwe fan wat hjir de lêste tiid op 'e Wikipedy spilet, mar nei't er trije jier lang suver oanhâldend ellinde feroarsake hat, is ús âld-meidogger Yn 'e Wâlden derút set. Yn oerlis hawwe de behearders besletten dat hy hjir de kommende 5 jier net wer komme mei. Dêrom is syn IP-adres útsletten. Sûnt ferline wike ferskaft er himsels mei metoaden dy't allinnich foar kriminele doelen brûkt wurde hieltyd alternative IP-adressen (''open proxies''), en besiket er op dy wize wer tagong ta de Wikipedy te krijen. Dat sil net tastien wurde. Der is besletten dat al sokke IP-adressen definityf útsletten wurde sille en dat alle wizigings dy't Yn 'e Wâlden yn 'e Wikipedy oanbringt, weromset wurde sille, ek as it ferbetterings binne. It is spitich dat staveringsflaters en oare fouten stean bliuwe, mar noch folle spitiger soe it wêze as misbrûk leanje soe. Hjoed hat Yn 'e Wâlden besocht om yn kontakt te kommen mei jo troch in berjocht op jo oerlisside te pleatsen. Dat haw ik fuorthelle. Ek eventuële takomstige berjochten fan him oan jo of oan hokker oare meidogger ek sille ferwidere wurde. Mochten jo sa'n berjocht ûnder eagen krije foar't it skrast is, dan freegje ik jo mei klam om it te negearjen en der op gjin inkele wize op te reägearjen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 apr 2017, 14.28 (CEST) :Dit alles is bûten my om gien en ik ha der neat fan meikrigen dat der wat oan de hân wie. Utsein dan dat der earder ris wat spile hat op it mêd fan de stavering. Mar noch ien fraach: wêrom woe Yn'e Wâlden in berjocht op myn side sette? Ik ha der fieders ommers neat mei te meitsjen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 apr 2017, 23.28 (CEST) ::Begryp my goed, jo wurdt neat ferwiten. Jo sizze, jo hawwe der neat fan meikrigen -- dat hie ik hast wol tocht, dêrom lei ik hjirboppe yn it koart de saak ek al even út. As jo der mear fan witte wolle, moatte jo mar even op 'e oerlisside fan Drewes sjen. It spul dat der earder wie, hie mar sydlings mei de stavering te krijen, en folle mear mei Yn 'e Wâlden syn hâlden en dragen. Hy is doe in heal jier útsletten, mar doe't dy tiid om wie, is er daliks wer op 'e âlde foet fierder gien, en dêrom is er no foar fiif jier útsletten. It berjocht dat Yn 'e Wâlden oan jo skreaun hie, hie neat mei dizze saak te krijen, en hie eins hielendal net folle om 'e hakken. It liket my ta dat it benammen bedoeld wie om in lange noas nei de behearders te meitsjen troch even sjen te litten dat er him neat fan ús oanlûkt. As jo witte wolle wat er woe, moatte jo yn 'e sideskiednis fan jo oerlisside de ferzjes dy't hy tafoege en dy't ik wiske haw, mar even mei-inoar ferlykje. Ik begryp wol dat jo nijsgjirrich binne, mar it punt is even dat Yn 'e Wâlden it rjocht ferspile hat om mei te dwaan oan 'e Wikipedy, en dus ek om fia de Wikipedy mei meidoggers te kommunisearjen. As ik syn berjochten stean liet, soe ik ymplisyt de malafide praktiken goedkarre dy't er brûkt om tsjin syn folsleine útsluting yn dochs wizigings oan te bringen en berjochten efter te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 maa 2017, 00.12 (CEST) == Krústsjerke == Goeie Romke. Ik haw gjin beswier tsjin omneamen. Ik tink dat jo motivaasje foar mear tsjerken jildt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 3 jun 2017, 15.00 (CEST) == Mûne/Mole == Goeie, Romke. Even foar jo ynformaasje it folgjende. Ik bin oan 'e gong mei it kategorisearjen fan bouwurken nei boujier (en eventueel sloopjier). Foar it boujier brûkt ik kategoryen dy't begjinne mei "Kategory:Bouwurk út", mei dan it jier. De Ingelske Wikipedy docht "Category:Buildings and structures completed in", mar ik haw it mei opsetsin wat dizenich holden. Dan kinne we der foar de Dom fan Keulen bygelyks twa jiertallen yn sette, want mei de bou fan dat ding waard earne yn 'e Midsiuwen úteinset, mar pas yn 'e 19e iuw waard er foltôge (''completed''). Dus dat makket nochal wat ferskil. (Foar sloopte gebouwen brûk ik wol gewoan "Kategory:Bouwurk sloopt yn" mei dan it jier.) Mar goed, wêr't ik it eins even mei jo oer hawwe woe is dit. Ik gean no alle bouwurken by del, en no kom ik foar de moles twa soarten kategorynammen tsjin, begjinnend mei 'Kategory:Mole' en mei 'Kategory:Mûne'. Ik tocht dat dy mei 'mûne' allegear fan jo wiene. No makket it my it measte net út, 'mole' en 'mûne' binne beide geef Fryske wurden, mar it kin fansels net sa wêze dat der yn 'e kategorynammen twa ferskillende oantsjuttings brûkt wurde. Dat no't ik der dochs by lâns gean, bin ik fan doel om dat rjocht te lûken. Sa't ik sei, it kin my net safolle skele hokker beneaming oft standert brûkt wurdt, mar ik haw even yn 'e kategoryen sjoen, en der sitte folle mear siden yn 'e kategoryen dy't begjinne mei 'mole' as yn dy dy't begjinne mei 'mûne'. Dat poer út it eachpunt fan 'hoe kin ik der sa min mooglik wurk fan ha', woe ik alle kategoryen mei 'mûne' mar omneame ta 'mole'. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2017, 21.57 (CEST) :Ik fyn it bêst, alhoewol my it wurd "mole" al wat nuver oandocht. Ik wit net wêr't se "mole" sizze en hoe fier it gebrûk fan dat wurd ferspraat is oer de provinsje, mar ik kin it net oars as mûne of moune. As it om it wurk te rêden is wol ik ek wol helpe, mar as it wurd "mole" yn it grutste part fan Fryslân brûkt wurdt, dan is dat wurd de bêste oplossing. Sjoch mar efkes, en as ik wat dwaam moat hear ik dat wol. Groetnis, Romke.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2017, 22.43 (CEST) ::Tankewol foar jo flugge reäksje, Romke. Tsja, ik ken dan it wurd 'mûne' wer allinnich út boeken. De krite dêr't ik weikom, sis mar de Midden-Klaai, dêr seit elkenien fan 'mole'. Omdat ik ek net wit hokker foarm oft gongberder is, haw ik ris te rie west yn it (digitale) Wurdboek fan de Fryske Taal. Dêr haw ik om neutraal te wêzen op Nederlânsk ''molen'' socht, en doe kaam ik op 'e side 'mole' út: sjoch [http://gtb.inl.nl/iWDB/search?actie=article&wdb=WFT&id=64557&lemmodern=molen "molen" yn WFT]. Sa't jo sjogge wurdt 'mûne' hjir as fariant fan 'mole' jûn, mei dêrby it kommentaar "NKl., deel NWo" (wat ik ynterpretearje as "noardlike Klaai + diel noardlike Wâlden") en mei in justjes oare útspraak "deel NWo, ZWo" (diel noardlike Wâlden + súdlike Wâlden). Ik tink dat se mei noardlike Klaai de Dongeradielen ensfh. bedoele en net de Bjirmen, dêr't ús heit wei kaam, want dy haw ik noait 'mûne' sizzen heard. ::Dan soe Fryslân wat dit oangiet dus sa'n bytsje yn twa gelikense helten ferdield wêze: rûchwei eastlik fan Ljouwert 'mûne' en westlik fan Ljouwert 'mole'. Ik haw ek nochris yn it Frysk Hânwurdboek sjoen en yn it Wurdboek Frysk-Nederlânsk. Oeral wurdt by 'mûne' trochferwiisd nei 'mole'. By gebrek oan bettere rjochtlijnen woe ik dêr dan mar yn meigean troch de foarm 'mole' oan te hâlden foar kategorynammen, salang't jo dêr teminsten gjin beswier tsjin hawwe, en as ik jo boppesteande tekst lês, liket dat net sa te wêzen. Wat jo oanbod fan help oangiet, bêst oanbean, mar safolle wurk is it no ek wer net, dat ik rêd it wol. It soe wol moai wêze as jo nije siden fan bouwurken tenei even "Kategory:Bouwurk út ..." meijaan wolle soene. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 jul 2017, 00.24 (CEST) :::Ik fyn it bêst dat it mole wurdt foar de kategorynammen en ik besykje der om te tinken dat it jiertal fan de bou by de gebouwen komt te stean. Goede snein fierder.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 jul 2017, 09.14 (CEST) == Noch wat == Goeie, Romke. Earst myn kompliminten foar jo side oer de grifformearde tsjerke fan Lollum. Moaie foto's ek, dy't josels nommen hawwe, seach ik op Commons. Fierders noch wat dat ik de oare kear fergetten bin te sizzen: as it boujier (of sloopjier) ûnbekend is, dan kinne jo bouwurken ek op iuw kategorisearje ("Kategory:Bouwurk út de ...e iuw"). Dêrfoar haw ik spesjaal alle boujierkategoryen yn iuwen ûnderbrocht, want ik tocht yn 't foar al, yn 'e Midsiuwen sille der wol in protte tsjerken boud wêze wêrfan't it boujier net bekend is, en dat blykt no ek sa te wêzen. Ek woe ik noch in handichheidsje mei jo diele dat iksels noch mar koartby ûntdutsen haw: je kinne in (hiel fine) râne om in ôfbylding hinne sette, troch 'border' yn te foegjen. Dat is foaral handich mei flaggen mei in protte wyt, lykas de flagge fan 'e stêd Grins. (Foar wapens, dy't fansels net rjochthoekich binne, hawwe je der lykwols hielendal neat oan.) <br><nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|20px]]<br> <nowiki>[[Ofbyld:Flag Groningen city.svg|border|20px]]</nowiki> sjocht der sa út: [[File:Flag Groningen city.svg|border|20px]] <br> No ja, miskien fine jo it ek wol neat, mar ik fûn it wol in handich weetsje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 16.54 (CEST) :Danke; en ik doch myn bêst om tenei in border oan ta te foegjen as der tefolle wyt yn sit. Ik rin foar de tsjerken de boel noch wol ris nei om it boujier of de bou-iuw ta te foegjen. Groetnis--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.02 (CEST) ::Nee, nee, sa bedoelde ik dat net. Alle besteande artikels fan bouwurken bin ik op dit stuit sels al oan neirinnen, dêr hoege jo yn prinsipe net mear nei te sjen -- teminsten net om boujierkategoryen ta te foegjen. It giet my allinnich om siden dy't jo fan no ôf oan skriuwe. En oft jo dy border brûke wolle, dat moatte jo ek hielendal sels witte, mar it liek my handich om te witten. Sa't ik sei, iksels ûntdiek it pas koartby, en ik woe wol dat ik it earder witten hie. Om't jo ek in protte flachjes tafoegje, tocht ik dat jo it ek ynteressant fine soene. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2017, 17.28 (CEST) == Tsjerken yn de eardere gemeente Wûnseradiel == Goeie Romke. De tsjerken yn bygelyks Wûns, Skraard, Skettens, Longerhou, ensfh steane lykwols yn de gemeente Súdwest-Fryslân en net yn de Fryske Marren, sa't dat yn de ynfoboksen en de kategoryen stiet. Dizze plakken lizze yn de eardere gemeente Wûnseradiel en dy gemeente is yn 2011 opgien yn de gemeente Súdwest-Fryslân. Fierders woe ik sizze dat jo geweldige bydragen leverje. Groetnis [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 nov 2017, 06.39 (CET) :Ik hie fergetten de ynfoboks oan te passen. Ik seach dat jo it al feroare ha. Dêrfoar myn tank!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 nov 2017, 07.29 (CET) == Leeuwarden / Friesland Culturele Hoofdstad op Wikipedia == (Excuses voor mijn niet-Friese bijdrage) Beste RomkeHoekstra, Zoals je ongetwijfeld weet zijn Leeuwarden / Friesland dit jaar Europese Culturele Hoofdstad. Vanuit Wikimedia Nederland denken wij momenteel na over mogelijkheden om hier ook op Wikimedia/Wikimedia Commons/Wikidata aandacht aan te besteden. Eén van de activiteiten die we in ieder geval op de (Nederlandstalige) Wikipedia willen opzetten is een schrijfweek over Friesland, zoals in voorgaande jaren ook al over bijvoorbeeld Gelderland is georganiseerd (voorlopig gepland in oktober 2018). Het lijkt ons ook erg leuk om hier op één of andere manier de Friese Wikipedia-gemeenschap bij te betrekken. Als jij, of andere Friese Wikipedianen, ideeën hebt voor activiteiten die hier goed bij zouden kunnen aansluiten, dan zijn wij daar benieuwd naar! Met vriendelijke groet, --[[Meidogger:AWossink|AWossink]] ([[Meidogger oerlis:AWossink|oerlis]]) 11 jan 2018, 13.14 (CET) == Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. <big>'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now!]'''</big> You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list. Thank you! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 29 mrt 2018, 20.40 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17881421 --> == Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. Thanks! </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 13 apr 2018, 03.39 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17898685 --> == Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey == <div class="mw-parser-output"> <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&prj=we&edc=5&prjedc=we5 Take the survey now.]''' '''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]]. You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]]. </div> <span class="mw-content-ltr" dir="ltr">[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]</span>, 20 apr 2018, 02.48 (CEST) </div> <!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/we5&oldid=17952012 --> == Wat foar jo? == Goeie, Romke. Ik haw hjoed wat foto's makke yn Frjentsjer, en ik kaam by de âlde grifformearde tsjerke lâns, dat doe haw ik dêr ek mar ien fan nommen. Hy stiet no op Commons, sjoch: [[:File:Grifformearde tsjerke, Frjentsjer.jpg]]. Ik kin der net sa fan swetse, mar goed, se binne dêr de boel oan it ferbouwen, dat dan witte jo it wol. Ik bin sels foarearst net fan doel om der wat mei te dwaan, mar jo binne nochal fan 'e tsjerken, dat miskien dat jo it aardich fine om der in stikje oer te skriuwen. Hoecht hielendal net, hear, as jo it net wolle. Mar ik tink, ik wiis jo der even op dat der in foto beskikber is. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 12 jul 2018, 23.40 (CEST) :Ik gean der meikoarten wol efkes mei oan de slach. De tsjerke wie oarspronklik wol in moai gebou, mar dat portaal dat der letter foar set is liket nearne op. En de nije eigner hat ik gebou der ek net moaier op makke. Betanke yn alle gefallen foar it meitsjen fan de foto.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 15 jul 2018, 12.24 (CEST) == Stimmerij == Goeie, Romke. Wolle jo ek meistimme oer it al of net ferfryskjen fan plaknammen bûten Fryslân? Sjoch: [[Wikipedy_oerlis:Mienskip#Gearfetting]]. == Armeensk alfabet == It Armeensk is in stik dreger te transliterearjen as it Russysk, want it hat mear letters. Ik hjirûnder even in ienfâldige transliteraasje foar it Frysk makke yn 'e hope dat jo der wat oan hawwe. Tink derom dat der ferskate letters binne mei in apostrof derefteroan; de apostrof jout [[aspiraasje (taalkunde)|aspiraasje]] oan, dus de letter wurdt dan folge troch lytse h-ke, lykas by de t's yn it Grinslânske "Marthinithoren". Der binne in pear letters wêrfan't ik de útspraak mei Fryske lûden net werjaan koe: ë, gh. Ik haw de útspraak derefter set. Jo moatte mar ris sjen wat jo dêrmei dogge as jo dy tsjinkomme. {| class="wikitable" style="text-align: center;" ! Letter ! Transliteraasje |---- |style="font-size:133%;"|Ա ա | a |---- |style="font-size:133%;"|Բ բ | b |---- |style="font-size:133%;"|Գ գ | g |---- |style="font-size:133%;"|Դ դ | d |---- |style="font-size:133%;"|Ե ե | e |---- |style="font-size:133%;"| Զ զ | z |---- |style="font-size:133%;"| Է է | ê |---- |style="font-size:133%;"| Ը ը | ë <small>(e fan "de", "gewoan")</small> |---- |style="font-size:133%;"| Թ թ | t' |---- |style="font-size:133%;"| Ժ ժ | zj |---- |style="font-size:133%;"|Ի ի | i |---- |style="font-size:133%;"| Լ լ | l |---- |style="font-size:133%;"| Խ խ | ch |---- |style="font-size:133%;"| Ծ ծ | ts |---- |style="font-size:133%;"| Կ կ | k |---- |style="font-size:133%;"| Հ հ | h |---- |style="font-size:133%;"| Ձ ձ | dz |---- |style="font-size:133%;"| Ղ ղ | gh <small>(likernôch it lûd fan Limburchske r)</small> |---- |style="font-size:133%;"| Ճ ճ | tsj |---- |style="font-size:133%;"| Մ մ | m |---- |style="font-size:133%;"| Յ յ | j |---- |style="font-size:133%;"| Ն ն | n |---- |style="font-size:133%;"| Շ շ | sj |---- |style="font-size:133%;"| Ո ո | o |---- |style="font-size:133%;"| Չ չ | tsj' |---- |style="font-size:133%;"| Պ պ | p |---- |style="font-size:133%;"| Ջ ջ | dzj |---- |style="font-size:133%;"| Ռ ռ | r |---- |style="font-size:133%;"| Ս ս | s |---- |style="font-size:133%;"| Վ վ | v |---- |style="font-size:133%;"| Տ տ | t |---- |style="font-size:133%;"| Ր ր | r |---- |style="font-size:133%;"| Ց ց | ts' |---- |style="font-size:133%;"| Ւ ւ | w |---- |style="font-size:133%;"| Փ փ | p' |---- |style="font-size:133%;"| Ք ք | k' |---- |style="font-size:133%;"| Եւ և | ew |---- |style="font-size:133%;"| Օ օ | ó |---- |style="font-size:133%;"| Ֆ ֆ | f |- |colspan="2"|''twaklanken''/''[[digraaf|digrafen]]'' |- |style="font-size:133%;"| Ու ու | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Իւ իւ | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- |style="font-size:133%;"| Յու յու | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |} Súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 16 jul 2019, 21.35 (CEST) :No dat liket der mar op! Ik hie my foarnommen om it nei it Nederlânsk te transliterearjen, mar no kin it nei it Frysk. Eins hiel handich om it by it lemma oer it [[Armeensk]] te foegjen, mar dat lit ik oan jo oer. Ha jo ek sa'n list om it Russysk nei it Frysk te translitearjen? Ik sil myn bêst dwaan en graach jo feedback as it net hielendal goed is.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 18 jul 2019, 13.01 (CEST) ::Ik haw hjirûnder eefkes in ferlykbere list foar it Russysk oanmakke. Hjirboppe haw ik noch wat letterkombinaasjes tafoege, want it foel my op dat it Armeensk gjin û-klank liek te hawwen. Blykt dat se dy wol hawwe, mar dat se him skriuwe mei in [[digraaf]] of as twaklank (neam it hoe't je it neame wolle), eins krekt en gelyk as de Nederlânske en Fryske 'oe', dat deselde klank is dy't ek mei twa letters skreaun wurdt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.51 (CEST) == Russyk alfabet == Ik ha hjirûnder de transliteraasje fan it Russysk jûn. Jo moatte der net fanút gean dat oare Slavyske talen dy't it Syrillysk alfabet brûke krekt sa transliterearre wurde kinne. Net allinnich ferskilt de útspraak soms, mar ek wurde oare lettertekens tafoege, wylst guon letters út it Russysk yn oare Slavyske talen ûntbrekke. Ik ha om dat te yllustrearjen it Oekraynsk derby setten. {| class=wikitable |- style="vertical-align: bottom; background: #eee;" ! Letter ! Transliteraasje Russysk ! Transliteraasje Oekraynsk |- | А а | a | a |- | Б б | b | b |- | В в | v | v |- | Г г | g | h |- | Ґ ґ | komt net foar | g |- | Д д | d | d |- | Е е | je / e, sjoch noat 1 | e |- | Є є | komt net foar | je |- | Ё ё | jo | komt net foar |- | Ж ж | zj | zj |- | З з | z | z |- | И и | i | y |- | І і | komt net foar | i |- | Ї ї | komt net foar | ji |- | Й й | j | j |- | К к | k | k |- | Л л | l | l |- | М м | m | m |- | Н н | n | n |- | О о | o | o |- | П п | p | p |- | Р р | r | r |- | С с | s | s |- | Т т | t | t |- | У у | û <small>(foar in r better: oe)</small> | û <small>(foar in r better: oe)</small> |- | Ф ф | f | f |- | Х х | ch | ch |- | Ц ц | ts | ts |- | Ч ч | tsj | tsj |- | Ш ш | sj | sj |- | Щ щ | sjtsj | sjtsj |- | Ъ ъ | sjoch noat 2 | komt net foar |- | Ы ы | y | komt net foar |- | Ь ь | sjoch noat 3 | sjoch noat 3 |- | Э э | e | komt net foar |- | Ю ю | jû <small>(foar in r better: joe)</small> | jû <small>(foar in r better: joe)</small> |- | Я я | ja | ja |} noat 1: Е е: gauris transliterearre as 'e', mar faker eins de klank fan 'je' yn "jern" (dus bgl. we skriuwe "Aleksander", mar de útspraak is eins mear "Aljeksander")<br> noat 2: Ъ ъ = it hurdteken, dat komt foar dat de foarôfgeande konsonant palatalisearre wurdt; kin beskôge wurde as in [[stomme letter]] (palatalisaasje is koartsein dat der in j-klank efteroan komt, dus l-lj, m-mj, s-sj, ensfh.)<br> noat 3: Ь ь = it sêftteken, dat soarget foar palatalisaasje fan 'e foarôfgeande konsonant; meastal beskôge as in stomme letter, soms werjûn troch in 'j' As jo noch oare Slavyske talen transliterearje wolle, wol ik dizze tabel noch wolris wat útwreidzje. Foarearst mar wer súkses. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 jul 2019, 00.28 (CEST) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 9 sep 2019, 18.20 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19352920 --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(weurwps,act5) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20 sep 2019, 21.49 (CEST) <!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(weur_wps,act5)&oldid=19397813 --> == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 25 sep 2020, 20.50 (CEST) <!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 --> == ynfoboks Landkreis == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, kinne jo de ynfoboks fan de Landkreis mei wat mear gegevens útwreidzje (flagje, wapen)? Ik wit net wat ik ferkeard doch, mar it tal gemeentes yn de ynfoboks wurdt wol ynfolle mar net wjerjûn. En fine jo it goed dat ik it wurd 'lânkring' foar Landkreis yn de tekst brûk? Yn de namme hâld ik gewoan Landkreis oan. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.15 (CEST) :Goejûn. Ik haw gjin beswier tsjin 'e term 'lânkring'. Ik haw wol twa kear Landkreis út 'e titel helle, om't ik dy oantsjutting dêr net nedich fûn. As der mar ien Mainz-Bingen bestiet, dan hoecht neffens my yn 'e titel net oanjûn te wurden dat dat in Landkreis is; dat komt dan yn 'e tekst fan it artikel wol oan 'e oarder. It artikel oer de gemeente Tytsjerksteradiel hjit ek net "Gemeente Tytsjerksteradiel", mar gewoan "Tytsjerksteradiel". Dy ynfoboks sil ik ris nei sjen. Ik kom der op werom. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.20 (CEST) ::Wat dat tal gemeenten oangiet, dêr moatte jo foar de = "gemeenten" ynfolje en net "tal gemeenten", want (as jo even by [[:Berjocht:Ynfoboks Landkreis]] sjogge), jo moatte by it brûken fan in ynfoboks foar it =-teken altyd skriuwe wat der yn it berjocht sa <nowiki>{{{folje mar yn|}}}</nowiki> oanjûn stiet. Dat wie flot oplost. No sil ik noch even sjen oft ik de ynfoboks útwreidzje kin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 21.25 (CEST) :::Ik bin der ris mei oan it prutsen west, mar ik rin wer tsjin it âlde probleem oan dat ik yn in universele of generike ynfoboks (dy't foarprogrammearre is, sjoch: [[:Berjocht:Ynfoboks generyk]]) net twa plaatsjes (flagge en wapen) nêst elkoar krije kin. Dêr sil wol in foefke foar wêze, mar ik krij it net foarinoar. Op in oare manier (wapen ûnder of boppe lânkaart) wol ek net. As jo in ynfoboks mei wapens en flaggen hawwe wolle, sil der dus in hiele nijenien oanmakke wurde moatte. :::Wat ik no ynstee dien haw, is de ynfoboks [[:Berjocht:Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)]] foarsjen fan lemma's dy't jo sels ynfolje kinne, sadat jo sels bepale kinne wat jo yn 'e ynfoboks sette. Dat is tink ik de handichste oplossing, en dy ynfoboks kinne jo dan letter ek foar gebieten yn oare lannen brûke. Noch eefkes wat útlis oer de namme: hy hjit wol 'Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)', mar it is gjin universele ynfoboks. Ik haw him ntl. oarspronklik oanmakke as fariant foar gebieten mei flaggen en sa fan 'e Universele ynfoboks gebiet (dêr't ik tsjin itselde probleem oanrûn dat ik flaggen en wapens der net yn kwyt koe). Om dúdlik te meitsjen dat it fierders eins deselde ynfoboks is, haw ik doe mar deselde namme oanholden. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 1 jun 2021, 22.16 (CEST) ::::Ik hie Landkreis yn de titel set yn neifolging fan de Dútske wiki, mar jo ha gelyk dat it oerstallich is. De "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)" akseptearret sa't it liket net in svg-bestân. Dat wy litte it mar sa.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 2 jun 2021, 11.20 (CEST) O, dat hie ik miskien even wat dúdliker útlizze moatten. Yn universele ynfoboksen lykas dy fan Landkreis fiere jo plaatsjes sa yn: <br> | ôfbylding = Locator map MYK in Germany.svg<br> Yn oare ynfoboksen, lykas "Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)", wurket it yndie op dy manier net, mar moat it sa ynfierd wurde:<br> <nowiki>| ôfbylding = [[File:Locator map MYK in Germany.svg|300px]]</nowiki><br> Oars moatte jo ris sjen by [[Bretanje (regio)]] hoe't dizze ynfoboks krekt funksjonearret. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.09 (CEST) :Ik haw [[Mayen-Koblenz]] ris fan 'e Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) foarsjoen, om sjen te litten hoe't er wurket. Alles funksjonearret en jo kinne der fan alles yn ûnderbringe. Ik wol ek noch wol de sels yn te foljen lemma's wat ferskowe as jo se leaver op in oar plak yn 'e ynfoboks hawwe wolle, dus jo moatte it mar sizze. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 3 jun 2021, 03.24 (CEST) ::It is allegear wer dik yn oarder! Tige tank.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 3 jun 2021, 11.21 (CEST) == Gemeente (n) == Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, moaie stikken fierders dy't jo skriuwe. Ik wol fierders gjin taalplysje wêze, mar moat it meartal fan gemeente net mei in "n" skreaun wurde, ynstee fan in "s"? Sjoch taalweb [https://taalweb.frl/wurdboekportaal/7506c409-1e08-47b4-8dd3-922e99c64f63?previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=lemma&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=translation&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=definition&previous_search%5Bfilter_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=fr&previous_search%5Blanguage_options%5D%5B%5D=nl&previous_search%5Bpage%5D=&previous_search%5Bq%5D=gemeente&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=NFhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=FNhwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Ffwb&previous_search%5Bword_list_options%5D%5B%5D=Jurwb hjir]. Fierders neat te rêden hear. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.28 (CEST) :It taalweb hat tink gelyk, dat ik sil tenei gemeenten skriuwe.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 jun 2021, 18.49 (CEST) == Trochferwiisbalke Nedersaksen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, wolle jo efkes sjen nei de trochferwiisbalke (of hoe't sa ding mar hjit) fan Nedersaksen sjen? Osterode am Harz is in yn 2016 ophefte lânkring (gearfoege mei Göttingen), dy kin om my wol ferwidere wurde. Hannover hjit tsjintwurdich Regio Hannover. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jun 2021, 11.54 (CEST) : {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jun 2021, 15.19 (CEST) :: It is al klear, sjoch ik wol. Moai sa. Romke, net dat ik jo net even hantlangje wol, mar jo meie dy berjochten sels ek nei beleaven oanpasse, hear. Ik bedoel, dat is by jo beslist fertroud, en jo sitte sels folle better yn 'e stof as ik. Groetnis, [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 28 jun 2021, 23.27 (CEST) :::Ik soe net witte hoe't dat moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 1 jul 2021, 18.34 (CEST) ::::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Soene jo Freiberch út de trochferwiisbalke fan Saksen ferwiderje kinne? Dy lânkring waard yn 2008 al opheft. Groetnis,--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 9 jul 2021, 18.29 (CEST) ::::: {{Ping|RomkeHoekstra|Ieneach fan 'e Esk}} Al dien --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 9 jul 2021, 19.27 (CEST) :::Sorry, ik lês jo antwurd fan 1 july no pas. Sa'n balke is eins gewoan in tabel, sa't dy ek wol midden yn artikels foarkomme. Hy is net maklik te ûntwerpen, mar as er ienris oanmakke is, kinne jo de tekst dy't deryn werjûn wurdt, gewoan bewurkje, krekt as by in artikel. Under it tabblêd "bewurkje" by sa'n artikel (dus yn 'e sânbak, sis mar, dêr't ik dit no ek typ) wurdt sa'n berjocht werjûn as (yn dit gefal) <nowiki>{{Saksen}}</nowiki>. Jo kinne it dan op 'e Wikipedy fine troch yn it sykfinster "Berjocht:Saksen" yn te typen. Dan dêr it tabblêd "Bewurkje" iepenje. Dêr sjogge jo sawol de, hoe sil ik dat neame, de programmeartaal fan 'e tabel as de tekst dy't yn 'e tabel werjûn wurdt, dus yn dit gefal de Landkreisen fan Saksen. Net oan it programmearspul komme, mar de tekst yn 'e tabel kinne jo gewoan nei beleavjen oanpasse. It is sa in bytsje omslachtich útlizzen, as ik it skriuwe moat. Ik hoopje dat ik dúdlik genôch bin. Oars gewoan sizze, dan lis ik it noch in kear út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jul 2021, 22.20 (CEST) ::::Ik ha it foar it ferstân hear. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] hie it al oanpast. Mar betanke, sa kin ik it tenea sels wol ôf tink.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 10 jul 2021, 08.36 (CEST) == Utnûging == Goeie. Sa't by de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy wer oan it ljocht kommen is, binne der op it stuit mar twa struktureel aktive behearders. Drewes en ik soene graach wat fersterking hawwe wolle en it ek goed brûke kinne. Dêrom woene wy jo freegje oft jo ek behearder wurde wolle. Dat moat fansels net tsjin 't sin. Wy wolle jo net ûnder druk sette. As jo it beslist net wolle, dan kinne jo dat gewoan sizze en dat binne we like goeie freonen. De ôfrûne tiid is mei de diskusje oer it funksjonearjen fan 'e Wikipedy, tink ik, folslein dúdlik wurden wêr't jo yn stappe as jo beslute it te dwaan. Ik soe jo dêrom oanriede wolle der goed oer nei te tinken en ek nochris it stikje op [[Wikipedy:Behearders]] te lêzen foar't jo ús jo antwurd jouwe. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 27 jul 2021, 18.40 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 jul 2021, 19.10 (CEST) :Ik soe jim útstelle wolle it earst noch efkes oan te sjen. Ik bin net sa skrander mei it hiele Wikipedyprojekt as jim en moat ek earlik sizze dat ik de man net sa bin foar drege diskusjes. Mocht de need echt oan de man komme dan wol ik it noch wol ris yn my omgean litte.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2021, 08.19 (CEST) ::Goeie Romke. Dat is goed, neat te rêden. Sa grut is de need no ek wer net en it moat net ta skea fan jo wikynocht gean. It is oars sa dat ik ek it mieer ha oan drege diskusjes, mar soms kin it net oars. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 1 aug 2021, 17.16 (CEST) ::Bêst genôch, Romke. Dan litte we it foarearst gewurde. Sa't ik yn myn útnûging al sei, it moat net tsjin 't sin. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 2 aug 2021, 00.45 (CEST) == [[:w:en:The Office (American TV series)|The Office (American TV series)]] and [[:w:en:Tomb of Cyrus|Tomb of Cyrus]] == Hi! Can you please translate these two articles to Western Frisian? they don't need to be long, just 2 or 3 sentences are enough. That would be appreciated :) Yours sincerely,[[Meidogger:ChipsBaMast|ChipsBaMast]] ([[Meidogger oerlis:ChipsBaMast|oerlis]]) 8 des 2021, 21.09 (CET) == Doardt == Dei Romke, ik seach okkerdeis dat jo in stikmannich siden oer tsjerken yn [[Doardt]] skreaun hawwe. Soene jo de side oer Doardt ek wat útwreidzje wolle? Of alteast de keppelings der op sette fan de siden dy't jo oanmakke hawwe. Fr.gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 27 des 2021, 19.58 (CET) * Ik ha de keppelings yn [[Doardt]] ferwurke. Gr. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 des 2021, 16.09 (CET) == Grûnsiler/Muonts/Boppekruier == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}} Goeie, ik sit efkes mei it folgjende. Der kloppet neat fan it artikel oer de [[Muonts (mole)]]. Hjir wurdt in achtkante boppekruier beskreaun. In achtkante boppekruier kin in muonts wêze, mar ek in yndustrymûne. De ofbylden dy't der by steane binne gjin foarbylden fan in muonts, mar fan in stellingmûne. In muonts is altiten in achtkante poldermûne, dus net in yndustrymûne of nôtmûne sa sa't hjir skreaun wurdt. In muonts hat ek gjin romp lykas in stellingmûne, mar in stiennen (of houten) ûnderbou. Ik ha dizze side dêrom omneamd nei [[Boppekruier]]. In muonts is it Fryske wurd foar 'grûnsiler' (Nederlânsk: grondzeiler) en dêrom soe ik it artikel [[Grûnsiler]] omneame yn 'Muonts (mole)', mar dat slagget my net om't der al in trochferwizing yn sit. Ik wit efkes net hoe't ik hjir no fierder oer gear moat. Wol ien fan jimme der efkes nei sjen? De tekst moat fierder ek noch oanpast wurde, mar ik tocht earst dit mar efkes.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 30 des 2021, 18.07 (CET) :Goeie. Bêst genôch. Jo witte wêr't jo it oer hawwe, begryp ik wol, en ik wit neat fan dit ûnderwerp, dat ik gean op jo ôf. Ik neam de side "Grûnsiler" om ta "Muonts (mole)". Rêde jo jo dan fierder mei de oanpassing fan 'e tekst? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 30 des 2021, 21.00 (CET) ::Ik ha by it omneamen fan it eardere artikel Muonts nei Boppekruier de reden neamd. Yn it Fries Molenboek (ISBN 90 70010 92 5, gearstald yn meiwurking fan De Frysk Mole, Gild Fryske Mounders, De Hollandsche Molen en Fryske Akademy) wurdt beskreaun foar hokker type mûne de namme muonts jildt. Ik pas allinne de tekst oan sa't it kloppet, want ik wit lang net de Fryske wurden fan de technyske ûnderdielen fan in mûne. Dêr moat ea in boekje oer útjûn wêze, dat ik sil der nochris nei op 'e strún. Alfêst in goed útein en alles wat winsklik is foar it nije jier!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 des 2021, 08.19 (CET) :::Ek foar jo in noflike jûn en in lokkich nijjier tawinske. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 31 des 2021, 14.29 (CET) :::Folle lok en seine, allegearre. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 des 2021, 21.30 (CET) == Hidaard == {{Ping|Drewes}} Om 't ik mei it [[Tomastsjerke (Hidaard)|Hidaarder tsjerkje]] oan de gong west hie, wie ik ek mei de side fan [[Hidaard]] dwaande om it wat te aktualisearjen en de tekst wat út te wreidzjen. Doe't ik de feroarings opsloech, rekke ik alles wer kwyt om't jo ek al oan de gong wiene. Net dat it in bealch fol wurk wie hear, mar om't it okkerlêsten ek al barde dat ik tafoege ynformaasje kwyt rekke, freegje ik jo om der tenei wat tiid tusken te hâlden en net te gau oan de slach te gean mei de besibbe siden fan in artikeltsje dat ik der krekt op set ha. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 6 jan 2022, 20.12 (CET) :Tige spitich. Mar as it wer gebeurt, moatte jo ris hielendal omleech scrolle op 'e side dy't jo yn byld krije by sa'n 'redigearkonflikt', sil ik it mar neame. By my, en ik nim oan fan ek by jo, stiet dan hielendal ûnderoan de side noch in twadde finster mei as titel eat yn 'e geast fan "Jo tekst", mei dêryn de tekst fan 'e side sa't jo dy opslaan woene. Dêrwei kinne jo dy dan gewoan wer kopiëarje nei in nij bewurkingsfinster. Hoewol't jo dan wol wer mear wurk hawwe om rekken te hâlden mei de edits dy't oaren ûnderwilens dien hawwe, reitsje jo al jo wurk net kwyt. Sadree't jo de side oer it redigearkonflikt slute sûnder jo tekst dêrwei te kopiëarjen, is dat fansels wol it gefal. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 6 jan 2022, 21.05 (CET) ::{{Ping|RomkeHoekstra}} Sorry Romke, soks is ferfelend. Ik sil der tenei rekken mei hâlde. It berjocht 'wurk' kinne jo fansels ek pleatse at in bewurking wat langer tiid nimt. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 7 jan 2022, 15.31 (CET) == Ynformaasje ynfoboks, Noard-Hollânske plaknammen == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}}{{Ping|Drewes}}{{Ping|Kneppelfreed}}{{Ping|Frou Watzema}} Ik kom somtiden ynfoboksen oer Fryske plakken tsjin mei ynformaasje oer de gritenij, it tal stimmen en ek it tal hûzen. Wat it lêste oanbelanget: dat feroaret noch al ris, kin dat net út de ynfoboks? En wat de gritenij oanbelanget en it tal stimmen: is soks net eat wat by de skiednis fan in plak heart? Wy ha it oer in bestjoersfoarm dy't al hiel lang net mear bestiet. Wat tinkt jimme? Dêrnjonken haw ik okkerdeis in artikel fan Kerst Huisman fûn yn Nij Frisia (http://www.ffu-frl.eu/PDF/150320.def.NijFrisia.1.maart.2015.pdf) mei û.o. in kaart fan Frysktalige nammen yn Noard-Hollân. Ik set no somtiden efter de Hollânske nammen by de artikels oer de plakken ek de Fryske plaknamme mei de boarne weryn't dy neamd wurd. Kinne jimme jim dêryn fine? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mrt 2022, 12.54 (CET) :Goeie Romke. Wat gritenij, stimmen en sa oanbelanget bin ik it mei jo iens: mei fan my út de ynfoboks en ûnder it kopke 'skiednis'. Letter oer Kerst Huisman syn pleit om ''in list gear te stallen fan alle Fryske eksonimen dy’t der binne''. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.10 (CET) :Goeie, ja ik bin it mei Drewes iens oangeande de gritenijen en de stimmen. De Fryske nammen neffens Kerst Huisman meie om my der by neamd wurde, en ek de pleatslike fariant as dy bestiet.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mrt 2022, 20.37 (CET) :Goejûn mei-inoar. Ik slút my by de oaren oan wat de ynformaasje oer gritenijen en sa yn ynfoboksen fan plakken oangiet. Yn pleats fan it ompielen mei dy ferâldere ynfoboks bin ik der in foarstanner fan om dy ynfoboksen te ferfangen troch in betterenien, mei mear lemma's dy't wól ta de saak dogge, mar dy't yn dy ynfoboks mei gritenijspul ûntbrekke. Sa'n ynfoboks is der al, dat wy hoege it tsjil net op 'e nij út te finen: [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]], of as der in wapen en/of flagge binne, [[:Berjocht:Stêd mei flagge]]. (De oantsjutting "stêd" yn 'e namme docht der net ta; dy ynfoboksen kinne likegoed foar doarpen brûkt wurde.) :Wat it stikje yn ''Nij Frisia'' oangiet, dat is wol nijsgjirrich. Ik haw okkerdeis op in side jo feroarings, Romke, weromset nei de Hollânske nammefariant (it gie leau 'k om Easterlân-Oosterland of Westerlân-Westerland), om't we dêr in pear jier lyn (ûndertusken alwer) ôfspraken oer makke hiene troch stimmerij. Mar dy ôfspraken wiene fansels fierhinne basearre op 'e fraach oft der yn sokke gefallen in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme bestiet dy't bûten de Wikipedy om brûkt wurdt. As jo dêr in boarne foar fine, lykas mei Abbetsjerk / Abbekerk it gefal is, meie jo om my de ôfspraken oan 'e kant skowe, en de side omneame nei de Frysktalige fariant. Wat fine de oare behearders {{Ping|Drewes|Kneppelfreed}} dêrfan? [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 4 mrt 2022, 22.52 (CET) ::Om my mei se dan wol omneamd wurde. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 07.09 (CET) ::Om my ek omneame. Kin it wurd 'stêd' fan de ynfoboks dan better net ferfongen wurde troch 'plak' of is soks net mooglik?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mrt 2022, 10.19 (CET) :::{{Ping|RomkeHoekstra}} dan moat it berjocht omneamd wurde. Kreksa as Ieneach sei it docht der net ta, want dat berjocht kin likegoed foar in doarp brûkt te wurden. It wurd "stêd" ferskynt net op de side.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mrt 2022, 16.15 (CET) :::Sa't Kneppelfreed seit, de namme fan 'e ynfoboks ferskynt net op 'e "foarkant" fan 'e side, mar stiet inkeld yn 'e "efterkant" of bewurkingsseksje. Ik wit earlik sein net oft it omneamen fan in ynfoboks ek negative gefolgen hat foar de siden dy't dy boks dan "oanroppe" mei de âlde namme en dus in ekstra trochlinking oerbrêgje moatte. Dat soe net sa hearre te wêzen, mar as jins kompjûter traach is soe it samar kinne. En om't der frijwat artikels al fan dy ynfoboks gebrûk meitsje, liket it my de baas om 'e namme mar sa te litten. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) De troch de Kerst Huisman betochte Fryske ferzjes fan de plaknammen sille taalkundich fêst ferantwurde wêze. Oft it histoarysk folslein goed is kin ik net beoardielje. Dus ja, Ieneach der bestiet ' ' in Frysktalige fariant fan 'e plaknamme... bûten de Wikipedy ' ', mar ' brûkt ' wurde dy net, útsein miskien troch in hânfol jongfriezen en djipfriezen. Húsriem binne se perfoast net. As de oare meidoggers der entûsjast oer binne mei fan my Huismans Fryske fariant der tusken heakjes by. Mar dan wol graach mei ferwizing nei it Nij Frisia-artikel, lykas Romke Hoekstra dat oant no ta dien hat, plus de betinker Huisman. Ik bin tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen dy’t hjoed-de-dei de wiere nammen binne. Sydlings: ik hear ek graach de miening fan de noch net ' pingde ' meidoggers. :{{Ping|Drewes|Kneppelfreed|RomkeHoekstra}}Ik hie dit eins al even unanym hawwe wollen. Hmm. Miskien is it dan better om it mar te litten sa't it is, wat delkomt op wat Drewes hjir foarstelt. Sydlings bin ik it mei Drewes iens dat alle meidoggers hjiroer meiprate meie, dat ris eefkes sjen, wa binne op it stuit aktyf en binne noch net pingd? As {{Ping|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} hjir in miening oer op 't aljemint bringe wolle, noegje ik harren dêrta út. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 01.12 (CET) :Goeie, ik bin it der wol mei tis dat de dy Fryske vertalingen der by komme. By in soad artikelen stiet al in list mei bronnen en dear kin dy bron die Romke Hoekstra neamd moai by. Of besjoch ik dit dilemma ferkeard? [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 7 mrt 2022, 07.03 (CET) ::{{Ping|Anoniem-NOF}} Nee hear, dat is krekt wat Drewes ek foarstelt. Mar in bytsje útlis is miskien wol even op syn plak. Ik sil it sa koart mooglik besykje te hâlden. Foarhinne waarden plaknammen bûten Fryslân yn ús Wikipedy mar yn it wylde wei ferfryske. Dan krigen jo dingen as dat in plak yn Seelân dat [['s-Heer Hendrikskinderen]] hiet hjirre Hear Hindriksbern of sokssawat kaam te hjitten. Doe hawwe wy in pear jier lyn besletten dat it better is om foar plaknammen bûten Fryslân allinne noch mar ferfryske foarmen oan te hâlden as dy ferfryske foarmen bûten de Wikipedy om brûkt wurde, dus as der in boarne foar is, sis mar. We hawwe doe oer in protte plaknammen ek in stimming holden en de útkomst fêstlein yn [[Wikipedy:List fan ferfryske plaknammen bûten Fryslân|dizze list]]. De fraach hjirre is oft we fan dy list ôfwike sille op basis fan it stik dat Kerst Huisman yn ''Nij Frisia'' skreaun hat, en dêr't RomkeHoekstra ús hjirboppe opmerksum op makke hat. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.12 (CET) :::Goeiemiddei, Ik ha my der efkes yn ferdjippe mar de ynfobokse meie om my wol feroarre wurde. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 7 mrt 2022, 13.18 (CET) ::::Mitsdat der in betroubere boarne foar is mei de Fryske namme er om my altyd by, ek as dy slim ferâldere is (klassike foarbylden yn it Hollânsk binne bgl. [[:nl:Gdańsk|Danswijk]] en [[:nl:Plymouth (Verenigd Koninkrijk)|Pleimuiden]]). Wat de namme fan dy ynfoboks oanbelanget bin ik foar de oplossing dy't it minste wurk jout: moai litte sa't it is (mar as immen der tiid yn stekke wol en doch it oars, dan is my dat ek bêst). Wat de ynhâld derfan oangiet kin ik my fine yn it foarstel fan RomkeHoekstra. [[User:Wutsje|Wutsje]] 7 mrt 2022, 16.44 (CET) :::::Wy binne dus wakker ienriedich oer dy ynboks. Dy haw ik foar wat de Gaasterlânske plakken oanbelanget al oanpast en dêr hoege wy it tink net mear oer te hawwen. :::::It iennige dêr't wy no noch net oer út binne is wat wy mei de Fryske nammen fan Kerst Huisman dogge. Wat ik der noch oer kwyt wol is dit: ik ha dy list doe ek mei fêststeld - as it my goed heugd wie ik ek ien fan dyjingen dy't nei oanlieding fan hiele healwize nammen de kwestje op it aljemint brocht. Dêrom - en ek om't ik taalkundich net goed ûnderlein bin - joech ik somtiden de foarkar oan de Hollânsktalige namme. Letter, doe't ik stikjes oer bygelyks [[Westerland (Noard-Hollân)|Westerlân]] en [[Oosterland (Wieringen)|Easterlân]] skreau, fûn ik Westerland en Oosterland earlik sein dochs hiel nuver yn in Frysk artikel passen. Ik fûn Westerlân en Easterlân eins sa foar de hân lizzen, dat ik de list net iens neiseach hoe't wy dat meiïnoar fêststeld hiene. :::::Om't ik letter mear stikjes skreau oer plakken yn Noard-Hollân en der ek plakken wiene dy't net op de list stiene, bin ik op ynternet dochs wer op 'e strún gien en sa kaam ik lang om let by Nij Frisia telâne. It foel my doe fuort op dat guon nammen op de kaart fan Huisman hiel 'natuerlik' oandogge. Der binne fan de nammen mar in pear dêr't ik wat oan wenne moat, mar de measte nammen bliuwe tink hiel gau hingjen. :::::No binne der neffens my trije opsjes: :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha en yn de tekst folget tusken heakjes (mei ferwizing fan boarne) de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder brûke wy allinne de Nederlânsktalige namme. :::::* De nammen bliuwe sa't wy dy earder yn de list fêststeld ha, mar yn de tekst brûke wy ûnder ferwizing fan boarne de Frysktalige namme. :::::* De nammen wurde ûnder fermelding fan boarne ferfryske, sa't Kerst Huisman dy fêststeld hat. :::::Miskien binne der noch mear opsjes, mar dan kin elk dy der ûnder sette. :::::De fraach hoefolle minsken de Fryske namme brûke sille is tink ik ek te stellen by nammen lykas Swol of Dimter. Ik bin fan betinken dat wy hjir in boarne hawwe fan immen dy't histoarysk/taalkundich goed ûnderlein is en dêrom soe ik foar ferfryskjen pleitsje. Om de besteande artikels om te neamen is net is measte wurk, der is oer dy hoeke noch net in hiel soad skreaun en ik wol dêr bêst wat tiid yn stekke. As it mar net foar in bepaalde tiid klear moat.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 7 mrt 2022, 17.56 (CET) ::::::Ik soe it bêst fine as de betreffende nammen ferfryske waarden, mar ik kin der ek poerbêst mei libje as de sitewaasje bliuwt sa't er no is. Ik bin gjin foarstanner fan 'e middelste opsje, it brûken fan 'e ferfyske nammen yn in artikel dat de Nederlânsktalige foarm as titel hat. Dat wurket betiizjend en ferrifeljend, en dat moatte wy net wolle. Yn '''oare''' artikels fyn ik it brûken fan 'e ferfryske nammen dan wer net sa'n probleem, as dy mar trochwize nei de juste side. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 mrt 2022, 18.35 (CET) ::::::Ik slút my fierders by Romke Hoekstra oan. Om my mei dy nammen fan Kerst Huisman omneamd wurde. Ik tink dat Kerst Huisman him in soad op dat mêd dwaande holden hat, dus dy nammen binne wol ferantwurde. De nammen fan Huisman binne foar it grutste part beheind ta it âlde Fryslân, dêr't de nammen in Fryske oarsprong hawwe. As we it litte sa't it no is sil ik der ek net wekker fan lizze, mar it omneamen hat myn foarkar.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mrt 2022, 06.23 (CET) ::::::{{Ping|Drewes|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Ik leau net dat der noch mear oan ta te foegjen is en it soe moaie wêze as wy ta in útdragende saak komme, dus no efkes de fraach oft jimme hjir frede mei ha kinne?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 11 mrt 2022, 08.39 (CET) :::::::As de namme yn it artikel konsistint is: ik wol. [[User:Wutsje|Wutsje]] 11 mrt 2022, 09.36 (CET) :::::::Ja hear prima. [[Meidogger:Anoniem-NOF|Anoniem-NOF]] ([[Meidogger oerlis:Anoniem-NOF|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.12 (CET) :Ik bin dus tsjin it omneamen fan de offisjele plaknammen. Tusken heakjes de troch Kerst Huisman útstelde nammen, mar fierder allinne de Nederlânsktalige of Dútske namme. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 11 mrt 2022, 19.45 (CET) ::Moai dat jo dit oankaarte Romke. In echte boarne liket it artikel yn Nij Frisia my net ta (spitigernôch), mar yn de gedachtegong fan Kerst Huisman kin ik my hielendal fine. Iens mei Kneppelfreed dus ek wat dat oangiet. De Noard-Hollânske plaknammen soene lykwols dochs wat mear húsriem wêze moatte foar in sidenamme, dus dochs wat faker brûkt wurde as ien kear. Mar de Fryske namme fan Kerst Huisman moat seker neamd wurde. De side [[Abbekerk]] is in moai foarbyld: De offisjele namme as lemma, mar dêrby omtinken foar it ûntstean en de betsjutting fan de namme beskreaun yn it Frysk. It soe moai wêze as der op elke side oer in Noard-Hollânske plakken wat stean soe oer wêr't de namme weikomt, hoe't it plak ek eartiids ek wol neamd waard. (Mar soks jildt m.m. krektlyk foar plakken yn Grinslân) In soad omtinken foar it ûntstean fan de namme docht ien as [[Karel Gildemacher]] ek yn syn publikaasje oer Fryske plaknammen. Mar der is dan ferlet fan in boarne dêr't de ûntsteansskiednis fan de plaknammen yn Noard-Hollân te finen is. Ik ha Kerst Huisman útnoege om ris mei te tinken. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 12 mrt 2022, 11.17 (CET) :::{{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Frou Watzema|Kneppelfreed|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}}Dan hâlde wy ynearsten de offisjele nammen (of de al troch ús fêststelde nammen) oan. Njonken de offisjele namme folget yn 'e tekst de Fryske namme mei in ferwizing nei de boarne. Fierder wurdt de offisjele namme ek yn de rest fan de tekst brûkt. Dêr kin elk him yn fine en om 't net elkenien foar omneamen is neffens Huisman's útstellen litte wy it ynearsten sa. Ik leau dat it wol goed is dat wy ienriedich binne yn dit stik fan saken. Soks fierder dan ek by de Noard-Hollânske gemeenten en de plakken dy't dêr ûnder falle: in rige mei de offisjele nammen en in aparte rige mei de troch Huisman útstelde Fryske nammen (of de sa troch ús fêststelde namme neffens de list). Faaks komme der fan Huisman skielk nije arguminten om dochs om te neamen, mar dat moatte wy dan mar efkes ôfwachtsje. Tank ek foar jo bydrage frou Watzema--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 12 mrt 2022, 12.31 (CET) ::::{{Ping|RomkeHoekstra}} Dat is dan om my bêst genôch. Sa'k earder ek al sein hie, sil ik der net wekker om lizze. Tige tank om dit op it aljemint te bringen. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 12 mrt 2022, 19.52 (CET) :::::Ik slút my by Kneppelfreed oan. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 13 mrt 2022, 22.52 (CET) == Utslaggen GR. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Ik soe mei in oare gemeente begjinne om de útslaggen fan de riedsferkiezings der op te smiten, mar ik seach dat jo ek al oan 'e gong west ha. Ik nim oan dat jo de rest no dien ha?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 19 mrt 2022, 13.23 (CET) :Goeie. Ja, ik hie juster ynienen in aktive bui. It fêstelân is dien, mar de fjouwer eilannen moatte noch. Hawwe jo dêr sin oan? Oars wol ik dat ek wol dwaan, mar juster waard it my te let en hjoed kom ik der ek net oan ta. Groetnis [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 19 mrt 2022, 22.54 (CET) == Aldamt (gemeente) == {{Ping|Kneppelfreed}} Soene jo efkes nei [[Aldamt (gemeente)]]/Gemeenterie/Utslaggen gemeenteriedsferkiezings sjen wolle? Ik leau dat jo dêr in skoft lyn mei te set west ha, mar it stiet der net hielendal goed. De tallen steane net ûnder de goede kopkes. M.f.g. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 19.45 (CET) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Tanke dat jo dat even seagen. It stiet yndie net goed. Sil it letter hjoed even better sette. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.22 (CET) ::Bêst genôch, folle jo dan ek noch efkes de gegevens fan 2022 oan? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 26 mrt 2022, 20.36 (CET) == Reide == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport|Swarte Kees}} Ik kom op wikipedy it buorskip [[Reide]] tsjin en ik ha oan it sykjen west, mar kin gjin delsetting mei dy namme fine. Der wurde fierder gjin boarnen neamd en de ynformaasje kloppet ek net want de gemeente Termunten is al yn 1990 opheven, fier foardat dit skreaun is. Ik wol it bêst mei tekst útwreidzje, mar der is neat te finen. Wat fine jim, moat dit lemma bliuwe? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 22 apr 2022, 21.58 (CEST) :{{Ping|RomkeHoekstra}} Goeie. Ik bin ris even op nl: te rie gien op [[:nl:Punt van Reide]]. Dêr stiet: "''In het door de zee weggeslagen gebied van Reiderland lagen twee dorpen, [[:nl:Oosterreide]] en [[:nl:Westerreide]].''" As jo op 'e links fan dy beide ferdronken doarpkes klikke, docht bliken dat se beide as synonym "Reide" hiene. Ik nim oan dat mei de buorskip Reide nei Ooster- en Westerreide ferwiisd wurdt, temear om't op 'e Fryske side [[Punt fan Reide]] de namme [[Westerreide]] trochwiisd nei Reide. It docht my sadwaande gjin nij dat jo gjin ynfo fine kinne oer in hjoeddeistige buorskip dy't sa hyt. Ik tink dat it it handichst is om fan Reide in betsjuttingsside te meitsjen mei links nei Oosterreide en Westerreide. Dat hoege net beslist blauwe links te wurden; jo moatte sels witte oft jo dy siden skriuwe wolle of net. Mar wat Reide oangiet, dy ien regel tekst sa't er der no stiet, dy kin om my yndie wol fuort. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 22 apr 2022, 22.10 (CEST) :Sjoch bgl. ek [https://topotijdreis.nl/kaart/1861/@268298,591873,9.9 1861] en [https://topotijdreis.nl/kaart/1902/@268298,591873,9.9 1902]. [[User:Wutsje|Wutsje]] 22 apr 2022, 22.27 (CEST) --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::Dei {{Ping|RomkeHoekstra|Drewes|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje|FreyaSport}} ik haw it stikje oanpast. Wat fine jim dêrfan? Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 24 apr 2022, 02.52 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed|Ieneach fan 'e Esk|Wutsje}} Poerbêst sa. De ynformaasje kloppet no. Om my kin it sa stean bliuwe. Tige tank! --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 apr 2022, 09.11 (CEST) ::: {{Ping|Kneppelfreed}} Bêst genôch. Ik haw de trochwizing fan Westerreide nei Reide der noch út helle. Dat sil in selsstannige side wurde moatte, krekt as op nl:. Mar dat hoecht net daliks, we hawwe gjin deadline. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 25 apr 2022, 22.16 (CEST) ::::Tige tanke. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) ::::Ja, it begjin is der. Faaks wol [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] der noch wol wat oer fertelle, dy wit hjir in soad fan (fgl. [[:nl:User:Otto S. Knottnerus]]). [[User:Wutsje|Wutsje]] 24 apr 2022, 16.58 (CEST) ::::: (Ik schrijf geen Fries). De buurtschap Reide is de voortzetting van Westerreide, rondom de kerk werd na 1580 de Reiderschans aangelegd, die onder de Admiraliteit van Friesland viel; er stonden tot halverwege de 19e eeuw een paar huizen op de Punt van Reide. De kerkboeken van Termunten vermelden dit in de 17e en 18e eeuw als buurt. Wel is misschien nog het vermelden waard dat de Admiraliteit van Friesland hier in 1591 een leeuwendaalder liet slaan (zie [http://munthunter.nl/viewtopic.php?f=8&t=15413|hier]). [[Meidogger:Otto S. Knottnerus|Otto S. Knottnerus]] ([[Meidogger oerlis:Otto S. Knottnerus|oerlis]]) 24 apr 2022, 21.44 (CEST) ::::::Tige tanke foar jo antwurd en dy ynformaasje sille we wis brûke. Gr. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 26 apr 2022, 01.27 (CEST) == Siden oer Fryske plakken. == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Goeie! Ik bin de lêste tiid ek wat oan it wurk mei it fernijen fan de siden oer Fryske plakken. Dêrby foel it my op dat yn in soad siden ferâldere ynformaasje stiet. Sa kom ik bygelyks tsjin: tige ferâldere ynwennertallen (somtiden fan 2004!), it oankundigjen fan feroarings dy’t al lang ferlyn syn beslach hân ha, deade keppelings nei it webstee fan it plak, it neamen fan foarsjennings dy 't net mear besteane en it brûken fan in âldfrinzich begryp as gritenij mei it tal stimmen yn de ynfoboksen (oer dat lêste hawwe wy it okkerdeis al hân). Dochs wurde dyselde siden in soad bewurke sûnder dy efterhelle ynformaasje oan te passen. No binne wy minmachtich, it falt ek net ta om alles by te hâlden en it is ek mar krekt hoefolle tiid jo hawwe, mar wat ik jimme al freegje wol is om by in bewurking ek de rest fan de side mei te nimmen. As der bygelyks in ferâldere ynwennertal neamd wurdt, is it net in al te grutte muoite om dat fuort ek oan te passen. De fúzjeweach fan skoallen fan de lêste jierren makket it nedich om ek dêr efkes nei te sjen. En sa binne der noch wol in pear dinkjes dy't sûnder al te folle tiid gaueftich oanpast wurde kinne. Ik wol perfoarst nimmen wurk opkringe, mar it soe moai wêze dat wy wat ynformaasje oer Fryslân oanbelanget teminsten like ynformatyf en aktueel binne as de Nederlânsktalige side dêrfan. Om dat sa te krijen is der fan ús allegear noch in soad omtinken nedich foar de siden oer Fryske plakken. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 4 mai 2022, 11.29 (CEST) : Dei {{Ping|RomkeHoekstra}}, ja in soad siden moatte nedich by de tiid brocht wurde. Ik haw ek al in bytsje dêrmei oan 'e gong west, it probleem is lykwols dat we mar in lyts ploechje hawwe. Mar ja ik bin it mei jo iens as we ien fan dy siden bewurkje dat we it tagelyk even neisjein moatte as der de nedige oanpassings dien wurde moatte. Ek de ynfoboksen oanpasje liket my in nedige saak. It is yndie needsaaklik dat we alteast de ynformaasje oer alles wat mei Fryslân te krijen hat by de tiid hâlde. Dus ja ik sil dêr wat mear rekken mei hâlde. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 4 mai 2022, 19.53 (CEST) :Goeie. Jo hawwe beslist in punt. Ik sil der tenei wat mear om tinke. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 5 mai 2022, 01.46 (CEST) Dei {{Ping|RomkeHoekstra}} as jo de ynfoboksen pleatse, is it faaks wol even handich om earst even nei te sjen dat de krekte ynformaasje der yn stiet. Sa stie yn de ynfoboks fan Kollum bygelyks de flagge en de wapen fan Waaksens. Fierders neat te rêden, hear, soks bart my fansels ek wol. Mar ik woe jo der even op wize. Gr. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 5 mai 2022, 19.35 (CEST) ::{{Ping|Kneppelfreed}} Ik kopiear noch al ris in ynfoboks fanút in oare lemma, mar ik tink dat it tenei handiger is in lege ynfoboks te brûken. Dan is it minder maklik om wat fan it oare lemma stean te litten. Ik seach dat jo it al feroare ha. Tank yn alle gefallen en ik sil besykje der om te tinken!--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 5 mai 2022, 20.03 (CEST) == Skatzenburch of Schatzenburch == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk|Drewes|Kneppelfreed|Frou Watzema|Wutsje|Anoniem-NOF|FreyaSport}} Is it [[Skatzenburch]] of [[Schatzenburg]]? Yn 'Skiedis fan Menameradiel'(útjefte fan de Fryske Akademy) wurdt op side 401 skrean oer Schatzenburg.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 09.33 (CEST) :It byld by Delpher foar ''"Schatzenburg"'' is: ''Boeken basiscollecie: 46; Boeken Googlecollectie: sa. 177; Krantenartikelen: 1014; Externe krantenpagina's: 4; Tijdschriften: 11'' ([https://www.delpher.nl/nl/platform/results?query=Schatzenburg&coll=platform kepp.]). Foar ''Skatzenburch'': fiif kear neat. De Schatzenburg-resultaten gean net allegearre oer de state, mar dêr feroaret it byld net folle fan. Yn DKVT komt ''"Skatzenburch"'' net foar, sykje op ''"Schatzenburg state"'' jout 188 resultaten ([https://www.dekrantvantoen.nl/srch/adv.do?v2=true kepp.]). Itnijs.frl hat it dan noch presys ién kear oer ''"Skatzenboarch"'' ([https://www.itnijs.frl/2018/09/programma-iepen-monumintedei-waadhoeke/ kepp.]). Dat liket geef Frysk, mar it sjocht der optocht út. Al mei al soe ik sizze: ''Schatzenburg''. [[User:Wutsje|Wutsje]] 8 mai 2022, 10.14 (CEST), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.41 (CEST) --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 8 mai 2022, 20.40 (CEST) ::Liket my ek sa ta. Skatzenboarch fyn ik ek wat optocht, en dan soe it faaks sels Skat'''s'''enboarch wêze moatte (mei in '''s'''). Ik feroarje it yn Schatzenburg. As immen der beswier tsjin hat hear ik wol; ik kin it altiten noch werom sette.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 8 mai 2022, 10.36 (CEST) :::Foar safier ik wit is Schatzenburg de offisjele namme. Foar sawol it rekreasjeterrein as foar de state. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 8 mai 2022, 11.59 (CEST) ::::Ik wit net wat de offisjele namme is, ik kin allinne mar fertelle hoe't de namme pleatslik útsprutsen wurdt, mei't de famylje fan ús mem fan Menaam komt. Om't it swimbad ek sa hjit, kaam de namme yn it praat noch wol gauris foarby. It wurdt dêr sein as Skatsenburch (dus net -boarch), wêrby't de a útsprutsen wurdt as de ò fan "hok", krekt as yn "latte" of "panne". Ik wit net oft dit jimme fierder helpt, mar dat is alles dat ik derfan ôfwit. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 mai 2022, 00.11 (CEST) == Slatting == @Ieneach fan 'e Esk, Drewes, Kneppelfreed, Frou Watzema, Wutsje, Anoniem-NOF, en FreyaSport: witte ien fan jimme wat yn it lemma fan [[Burdaard]] bedoeld wurdt mei ...yn [[1506]] wie de earste grutte ''slatting'' fan dizze rivier... en ... Yn [[1777]] bart de twadde grutte ''slatting'' fan de Ie....? --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.17 (CEST) :Goeiejûn Romke, Slatte dogge hja om wetter wer út te djipjen, troch alle smoargens en slib der út te heljen. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.41 (CEST) ::Dan is it goed en kin it sa bliuwe. Ik koe it wurd slatting net fine op taalweb. Tank foar jo réaksje.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.46 (CEST) :::Jo kinne it wurd fyne ûnder slatte as slatten, bin net alhiel wis oer de stavering slatting. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 24 mai 2022, 18.50 (CEST) == Dielgebieten Ruslân == {{Ping|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie, soene jo yn de trochferwizingstabel fan 'Dielgebieten fan Ruslân' [[Saratov (oblast)]] tafoegje wolle? En fan Orenboerg Orenburg meitsje wolle? Ik wit net hoe't soks moat en miskien mei ik ek wol net dwaan en is soks allinne foar behearders. En dan ha'k noch wat: ik wit net mear wêr't ik sjen kin hokker nije siden der koartlyn bykommen binne. Ik drok oan it sykjen west, mar kom der net mear út. Kinne jo my dat útlizze? Gr. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 jul 2022, 09.59 (CEST) :Goeie {{Ping|RomkeHoekstra}}, ik haw de trochferwizingsbalke, allyk de siden oer de oblasten fan Ruslân en dielgebieten fan Ruslân oanpast. Oer de side fan Chabarovk jo binne wolkom om dy ôf te meitsjen as jo wolle, en oars wol ik him ek wol ôfmeitsje, mar jo binne op it stuit tige warber mei de Ruusyske dielgebieten oan 'e gong en jo hawwe der in bytsje fan in systeem dêryn dus miskien is it wol handiger as jo dy ôf meitsje wolle, sa net, dan wol ik him wol dienmeitsje. Op de side Koartlyn feroare kinne jo sjen dêr't nije siden oanmakke binne. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 jul 2022, 23.14 (CEST) ::Goeie. "Koartlyn feroare" stiet yn 'e sydbalke oan 'e linkerkante fan jo byldskerm, de fjirde regel fan boppen rjocht ûnder it logo fan 'e Wikipedy. En dy navigaasjeboksen ûnderoan 'e side meie jo bêst sels oanpasse, hear, dat is beslist net allinne foar behearders. Dan wol ik eins noch even mei jo op 'e tekst oer Orenboerg/-burg. Orenboerg is eins de korrekte transliteraasje, mei't de namme yn it Russysk mei in û/oe-klank útsprutsen wurdt. "Orenburg" sil yn it Frysk grif mei in u fan "put" útsprutsen wurde, en mei de g oan 'e ein dy't yn it Frysk by -burch net oan 'e ein mei, is it dan yn 'e praktyk eins in fernederlânsking. As jo jo net yn "Orenboerg" fine kinne, soe ik dêrom earlik sein leaver wer werom wolle nei in folsleine ferfrysking, en dan komme we út by "Oarenburch". Mei fr. gr., [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 29 jul 2022, 00.13 (CEST) :::Ik bin der earlik sein te gau fan útgien dat de 'oe' yn de namme in typeflater wie. It makket my fierder net út, as it mar konsekwint deselde namme bliuwt, mar om earlik te wêzen soe'k dan it foarbyld fan Sint-Petersburch oanhâlde. En no't ik jim dochs eefkes oan it wurk set ha: hoe meitsje ik sa'n tabel oan en/of wêr feroarje ik soks? En op hokker wize kin ik in trochferwizing meitsje foar in lemma dêr't ferskillende nammen foar binne? Ik rûn dêr lêst mei it lemma oer [[Ivan IV fan Ruslân]] tsjin oan, dy't ek bekend stiet as Ivan de Ferskriklike en sa faak ek yn oare ûnderwerpen neamt wurdt.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 29 jul 2022, 08.16 (CEST) ::::Moarn, om sa'n trochferwizing te meitsjen geane jo nei <nowiki>Berjocht:DielgebietenRuslân</nowiki> en gean dan nei "Bewurkje". Om in nije trochferwizingsbalke te meitsjen, kinne jo it bêste ien fan in besteanden ien meitsje. Ik haw it sa ek leard om dêr earst wat mei om te pielen. Ik hoopje dat ik jo hjirmei holpen haw. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 09.24 (CEST) :::::Dankewol Kneppelfreed, is der noch ien ding: hoe kin ik in redirect meitsje (of hoe't soks mar yn it Frysk neamd wurdt)? :::::: Graach dien. In redirect, of trochferwiisside, nim ik oan, dan moatte jo even klikke op "Boarne bewurkje" en dan yn 'e balke boppe-oan even op "Avansearre" klikke, dan ferskynt der in twadde balke, en dan even op it twadde icon fan rjochts, dat is in swart blokje mei in wyt pylkje deryn, dy klikke jo oan en dan ferskynt der dit op 'e side <nowiki>#REDIRECT [[Namme doelside]]</nowiki>. Dêr't "Namme doelside" stiet type jo de namme fan de side dêr't jo nei ta ferwize wolle. As jo bygelyks nei in paragraaf fan siz mar "skiednis" fan side "Huppelepup", dan sette jo op it plak dêr't "Namme doelside stiet dus: "Huppelepup#Skiednis". Hoopje dat dit it sa'n bytsje ferklearret. Gr.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 29 jul 2022, 16.21 (CEST) :::::::Sorry. Ik wie juster even fergetten dizze diskusje fierder te folgjen. Ik moat earlik sizze, ik fyn it wat yngewikkeld wat Kneppelfreed hjirboppe seit, en ik haw yn 'e balke boppe-oan gjin "Avansearre", mar dat sil wol oan 'e persoanlike ynstellings lizze, dy't je feroarje kinne yn "Ynstellings", rjochts boppe-oan op 'e side, njonken de meldings. Persoanlik haw ik in Word-dokumint oanmakke mei alderhanne formules dy't handich binne op 'e Wikipedy, sadat ik dy altyd by de hân haw. Dêr sit <nowiki>#REDIRECT [[XXX]]</nowiki> ek tusken. Gewoan op in (lege) side plakke en trije X-en ferfange troch de namme fan 'e side dêr't it hinne trochwize moat. Foar it trochwizen fan in kategory: <nowiki>#REDIRECT [[:Kategory:XXX]]</nowiki>. (Tink om 'e dûbele punt foàr "Kategory", want as dy mist foegje jo ynstee de side dy't jo trochwize wolle as lemma ta oan de kategory.) Foar it opsykjen fan navigaasjeboksen ûnderoan de side, moatte jo gewoan de namme fan 'e navigaasjeboks nimme, dus yn dit gefal "DielgebietenRuslân", en dêr "Berjocht:" foar sette. (Op nl: is dat "Sjabloon:" en op en: "Template:"). Dan komme jo op 'e side dy't jo hawwe moatte en dêr kinne jo gewoan mei it tabblêd "Bewurkje" oan 'e gong, krekt as by gewoane artikels. :::::::Wat Orenboerg oangiet, dêr bin ik net mei troud, en as jo it leaver ferfryskje wolle, dan dogge wy dat om my. Ik fûn it allinne sa'n ûnbekende namme dat it my de baas taliek om it mar yn it Russysk stean te litten. Mar dan meitsje ik der wer Oarenburch fan, want Orenburg is gjin Russysk en gjin Frysk, mar Nederlânsk. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 31 jul 2022, 00.15 (CEST) ::::::::Ik sil der skielk wolris mei te set en hoopje der út te kommen. Wat Oarenburch/Orenburg/Orenboerg oanbelanget: it bliuwt somtiden wat pielen mei dy nammen en der sil wol wer ris wat komme. Ik tink dat Oarenburch yn dit gefal it bêste is. Tank yn alle gefallen foar jim útlis. En in goede snein.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 31 jul 2022, 05.49 (CEST) kj1cphdcg4fn68dg28ul92nmryr5mdt 0 55626 1085188 1001192 2022-07-30T22:28:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Keppeling om utens */ kt wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks stêd | namme = Jalta | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = 260px | ôfbyldingstekst = | ynwennertal = 78.032 <small>(2011)</small> | oerflak = 28,3 km² | befolkingstichtens = 2.758,29 / km² | stêdekloft = | hichte = 40 m | lân = [[Oekraïne]] | bestjoerlike ienheid 1 = Republyk | namme bestjoerlike ienheid 1= Krimrepublyk | bestjoerlike ienheid 2 = | namme bestjoerlike ienheid 2= | boargemaster = | stêdsyndieling = | stifting = [[12e iuw]], [[1838]] <small>(stêd)</small> | postkoade = 98600-98649 | tiidsône = EET ([[UTC]]+2) | simmertiid = (UTC+3) | koördinaten = | webside = [http://www.yalta.com.ua/ www.yalta.com.ua] }} '''Jalta''' ([[Oekraynsk]] en [[Russysk]]: Ялта; [[Krimtataarsk]]: Yalta; [[Armeensk]]: Յալտա) is in stêd yn de [[Krimrepublyk]] op de [[Krim]], yn it suden fan de [[Oekraïne]]. De stêd op de noardkust fan de [[Swarte See]] is fral ferneamd fan de [[Konferinsje fan Jalta]] yn febrewaris [[1945]]. It is in kueroarde en baaiplak dat fanâlds in protte minsken lûkt. De stêd leit op it plak fan in âlde Grykske koloanje, dy't stifte wêze soe troch Grykske seelju dy't in feilich plak sochten (γιαλός – ''yalos'' yn 't [[Gryksk]]) om oan de wâl te gean. It plak wurdt omjûn troch boskige bergen en hat in waarm, fochtich, [[subtropysk klimaat]] mei wyngerts en hôven yn de omkriten. De gemeente Jalta is lyk oan de stedsrayon Jalta. == Berne yn Jalta == * [[Val Lewton]] ([[7 maaie]] [[1904]]), filmprodusint * [[Elena Kolpachikova]] ([[17 febrewaris]] [[1971]]), aktrise * [[Joelja Vakoelenko]] ([[10 july]] [[1983]]), proftennisster == Keppeling om utens == {{Commonscat|Yalta}} {{Koördinaten|44_29_51_N_34_10_23_E_type:city(98600)_region:UA|44° 29' N 34° 10' E}} [[Kategory:Plak op de Krim]] [[Kategory:Plak stifte yn de 12e iuw]] 7o6zop6ulwczrh3srkkvzijexh1ivkc 0 55941 1085121 1030868 2022-07-30T14:20:38Z 163.158.240.17 twa titels tafoege wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oar pseudonym = | echte namme = Geart van der Meer''' | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[9 maart]] [[1944]] | berteplak = [[Toppenhuzen]] ([[Fryslân]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Friezen|Frysk]] | taal = [[Frysk]], [[Nederlânsk]] | sjenre = [[poëzij]], [[non-fiksje]], [[oersetting]]s | perioade = | streaming = | tema's = | bekendste wurk(en) = ''Skûl by Hanklit'' (poëzij) <br>''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' (fert.) <br>''[[De Tiidmasine]]'' (fert.) | útjouwer = [[Utjouwerij Elikser]] | prizen = | jierren aktyf = [[1984]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Geart fan der Mear''', ek wol skreaun as '''Geart van der Mear''' of '''Geart van der Meer''', ([[Toppenhuzen]], [[9 maart]] [[1944]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[dichter]], [[oersetter]] en âld-dosint [[Ingelsk]] en Frysk oan de [[Universiteit fan Grins]]. De hybride namme "Geart van der Mear" is in gefolch fan eigenwiis yngripen fan korrektoaren - hijsels hat dy namme noait sa brûkt: de namme "Geart van der Meer" is de namme brûkt foar wittenskiplik wurk en/of resinsjes, "Geart fan der Mear" foar it mear kreative. == Biografy == Yn [[1967]] debutearre de jonge Geart fan der Mear as dichter yn it tydskrift ''[[De Tsjerne (tydskrift)|De Tsjerne]]''. Yn itselde nûmer debutearren noch in soad oare jonge dichters: [[Jan J. Bylsma]], [[Meindert Bylsma]], [[Berber van der Geest]], [[Willem Abma]], [[Sikke Doele]] en [[Geart van der Zwaag (dichter)|Geart van der Zwaag]]. Yn 'e jierren folgen publikaasjes yn de tydskriften [[Alternatyf (tydskrift)|Alternatyf]] ([[1970]]-[[1977]]) en [[Trotwaer]] (sûnt [[2002]] ûnderdiel fan ''[[De Moanne]]''). Hy wie mei [[Lykele Jansma]] en Hindrik S. de Brún oprjochter fan it earste tydskrift. Fan [[1976]] oant [[1982]] siet er yn de redaksje fan ''[[Trotwaer]]'', syn wichtichste bydragen wiene literêre kritiken, artikels oer [[Obe Postma]] en [[Douwe Tamminga]] en in tal gedichten. Yn [[1984]] ferskynde it debút fan Geart fan der Mear: ''Skûl by hanklit''. De bondel waard troch de krityk goed ûntfongen. De tema's út de earste bondel kamen ek werom yn de twadde bûndel ''Winterkriik'' dy't yn [[1987]] ferskynde. De bondel befettet 25 [[sonnet]]ten. Yn [[1963]] begûn er oan in stúdzje [[Ingelsk]] yn [[Grins (stêd)|Grins]], fan [[1970]] oant [[2009]] wie er dosint Ingelsk oan de universiteit. Tusken [[1985]] en [[1990]] wie er wurksum as dosint oan it [[Frysk Ynstitút]]. Yn [[1985]] promovearre er mei it proefskrift ''Frisian 'Breaking': Aspects of the Origin and Development of a Sound Change'', dat giet oer it [[taalkunde|taalkundich]] ferskynsel dat '[[brekking (taalkunde)|brekking]]' neamd wurdt. Al foardat Fan der Mear yn [[2009]] mei pinsjoen gie, wie er al útein set mei it oersetten. Sa hie er it Ingelsktalige libretto fan 'e opera ''Rixt'' ([[1989]]) al ferfryske. No koe er dwaande mei grutte wurken út de literatuerskiednis, dêr't er lykwols al mei begûn wie yn [[2005]]. Yn 2009 ferskynde de oersetting fan it op Genesis 1 en 2 basearre epyske [[gedicht]] ''[[Paradise Lost]]'' ([[1667]]), fan ien fan de grutte [[Ingelân|Ingelske]] [[dichter]]s, [[John Milton]]. It wurdt beskôge as it masterwurk fan Milton, Fan der Mear hat it de titel ''[[It Paradys Ferlern]]'', meijûn. It jier dêrop kaam de oersetting fan ''[[Tess of the d'Urbervilles]]'' fan [[Thomas Hardy]] út: ''[[Tess fan de D'Urbervilles]]''. Yn [[2011]] kaam sawol de [[Frysk]]e as [[Nederlânsk]]e oersetting út fan ''[[Idylls of the King]]'' fan [[Alfred Lord Tennyson]]. It boek bestiet út in searje fan tolve lange, [[epos|ferheljende gedichten]] oer [[kening Arthur]] en de Ridders fan 'e Rûne Tafel. Heal [[2013]] ferskynde Fan der Mear syn oersetting fan ''[[Green Earth]]'' (as ''[[De Griene Ierde]]''), oer in Fyske [[ymmigrant]] fan de tredde generaasje yn [[Iowa]]. Dy út [[1977]] datearjende en foar in wichtich part [[autobiografy]]ske roman waard skreaun troch [[Frederick Feikema Manfred]] ([[1912]]-[[1994]]), dy't sels ek ôfstammet fan Fryske lânferhuzers. It boek jout in nijsgjirrige beskriuwing fan it boerelibben yn dat diel fan 'e [[Feriene Steaten]] yn 'e jierren [[1912]]-[[1929]], en teffens fan it [[fûnemintalisme|fûnemintalistyske]] [[kristendom]] fan 'e haadpersoan, dêr't er him stadichoan fan losmakket. Nei ''[[Dit Is it Jier]]'' ([[1967]]), destiids oerset troch [[Klaas Dijkstra (taalkundige)|Klaes Dykstra]], wie dit de twadde yn it Frysk ferskynde roman fan Manfred, dy't oait syn skriuwerslibben begûn as Feike Feikema. Ek yn [[2013]] ferskynde Fan der Mear syn Fryske oersetting fan ''[[The Time Machine]]'' ([[1895]]) fan [[H.G. Wells]] ([[1866]]-[[1946]]) as ''[[De Tiidmasine]]''. Dat is in boek dat ferskate kearen ferfilme is en wêrmei't Wells himsels ta ien fan 'e grûnlizzers it [[science fiction]]-sjenre makke. Neitiid wurke Fan der Mear goed oardel jier oan syn mânske oersetting fan ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' ([[1850]]), fan [[Charles Dickens]] ([[1812]]-[[1870]]), dy't yn [[2015]] útkaam. Ek dat boek is al in oantal kearen ferfilme, en kin grif foar ien fan 'e bekendste literêre wurken fan 'e [[njoggentjinde iuw]] oanmurken wurde. Yn 2017 is fan him ferskynd, tegearre mei [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]], it twillingboek [[Obe Postma]], ''In libben dat bloeide nei syn aard'' Ljouwert, 2017, Elikser. It earste diel, fan de hân fan Tineke Steenmeijer-Wielenga, giet oer it libben fan Postma, wylst it twadde diel fan Van der Meer seis 'lêsferslaggen' befettet oer de poêzij fan Postma. Fierder steane der stúdzjes fan him yn oer Postma syn oersettingen fan [[Emily Dickinson]] en [[Rainer Maria Rilke]]. As lêste ek noch in koart stikje oer in fertaald sonnet fan Edna St. Vincent Millay. == Bibliografy == === Poëzij === * 1984 – ''Skûl by Hanklit'' * 1987 – ''Winterkriik'' (eigen behear) === Non-fiksje === * 1985 – ''Frisian 'Breaking': Aspects of the Origin and Development of a Sound Change'' (proefskrift) * 2017 - ''Obe Postma: In Libben Dat Bloeide nei Syn Aard'' ([[biografy]] fan [[Obe Postma]], mei [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]]) === Oersettings === ;fan boeken * 2009 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[It Paradys Ferlern]]'' (oersetting fan ''[[Paradise Lost]]'' fan [[John Milton]]) * 2010 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' (oersetting fan ''[[Tess of the d'Urbervilles]]'' fan [[Thomas Hardy]]) * 2011 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Fal fan Camelot]]'' (oersetting fan ''[[Idylls of the King]]'' fan [[Alfred Lord Tennyson]]) * 2011 [[Ofbyld:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] – ''De Val van Camelot'' ([[Nederlânsk]]e oersetting fan ''Idylls of the King'') * 2013 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Griene Ierde]]'' (oersetting fan ''[[Green Earth]]'' fan [[Frederick Feikema Manfred]]) * 2013 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Tiidmasine]]'' (oersetting fan ''[[The Time Machine]]'' fan [[H.G. Wells]]) * 2015 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' (oersetting fan ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' fan [[Charles Dickens]]) * 2017 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[It Geheim fan Lord Jim]]'' (oersetting fan ''[[Lord Jim (roman)|Lord Jim]]'' fan [[Joseph Conrad]]) * 2018 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Fier fan Alle Drokte]]'' (oersetting fan ''[[Far from the Madding Crowd (roman)|Far from the Madding Crowd]]'' fan [[Thomas Hardy]]) * 2019 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Sulver en Minsken]]'' (oersetting fan ''[[Nostromo (roman)|Nostromo]]'', fan [[Joseph Conrad]]) * 2020 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Oerwinning]]'' (oersetting fan ''[[Victory (roman fan Joseph Conrad)|Victory]]'', fan [[Joseph Conrad]]) * 2021 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Tristram Shandy (roman)|Tristram Shandy]]'' (oersetting fan ''[[The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman]]'' fan [[Laurence Sterne]]) * 2022 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] - De woeste hichten (oersetting fan ''Wuthering Heights'' fan Emily Brontë) * 2023 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] - It ferhaal fan twa stêden (oersetting fan ''A tale of two Cities'' fan Charles Dickens) * ;fan lieten ;2013/2014 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – [http://www.recmusic.org/lieder/ in tal oersettings fan lietteksten (sykje op "Geart")] ===Galery fan omslaggen=== <gallery mode="packed" heights="150px" style="text-align:left"> Ofbyld:Elikser-Tess fan de D'Urbervilles.jpg|''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' Ofbyld:Elikser-De Fal fan Camelot.jpg|''[[De Fal fan Camelot]]'' Ofbyld:Elikser-De Griene Ierde.jpg|''[[De Griene Ierde]]'' Ofbyld:Elikser-De Tiidmasine.jpg|''[[De Tiidmasine]]'' Ofbyld:Elikser-David Copperfield.jpg|''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' Ofbyld:Elikser-It Geheim fan Lord Jim.jpg|''[[It Geheim fan Lord Jim]]'' Ofbyld:Elikser-Sulver en Minsken.jpg|''[[Sulver en Minsken]]'' Ofbyld:Elikser-De Oerwinning.jpg|''[[De Oerwinning]]'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.sirkwy.nl/titel/161&searchkey=Geart%20fan%20der%20Mear Skriuwersynformaasje by Sirkwy] }} {{DEFAULTSORT:Mear, Geart fan der}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk dichter]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Toppenhuzen]] [[Kategory:Persoan berne yn 1944]] 3qvz7tzek9lppm3csb8ebkby45wqij3 1085140 1085121 2022-07-30T14:33:45Z Drewes 2754 redsje wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oar pseudonym = | echte namme = Geart van der Meer''' | nasjonaliteit = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk | berne = [[9 maart]] [[1944]] | berteplak = [[Toppenhuzen]] ([[Fryslân]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit = [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Friezen|Frysk]] | taal = [[Frysk]], [[Nederlânsk]] | sjenre = [[poëzij]], [[non-fiksje]], [[oersetting]]s | perioade = | streaming = | tema's = | bekendste wurk(en) = ''Skûl by Hanklit'' (poëzij) <br>''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' (fert.) <br>''[[De Tiidmasine]]'' (fert.) | útjouwer = [[Utjouwerij Elikser]] | prizen = | jierren aktyf = [[1984]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Geart fan der Mear''', ek wol skreaun as '''Geart van der Mear''' of '''Geart van der Meer''', ([[Toppenhuzen]], [[9 maart]] [[1944]]) is in [[Fryslân|Frysk]] [[dichter]], [[oersetter]] en âld-dosint [[Ingelsk]] en Frysk oan de [[Universiteit fan Grins]]. De hybride namme "Geart van der Mear" is in gefolch fan eigenwiis yngripen fan korrektoaren - hijsels hat dy namme noait sa brûkt: de namme "Geart van der Meer" is de namme brûkt foar wittenskiplik wurk en/of resinsjes, "Geart fan der Mear" foar it mear kreative. == Biografy == Yn [[1967]] debutearre de jonge Geart fan der Mear as dichter yn it tydskrift ''[[De Tsjerne (tydskrift)|De Tsjerne]]''. Yn itselde nûmer debutearren noch in soad oare jonge dichters: [[Jan J. Bylsma]], [[Meindert Bylsma]], [[Berber van der Geest]], [[Willem Abma]], [[Sikke Doele]] en [[Geart van der Zwaag (dichter)|Geart van der Zwaag]]. Yn 'e jierren folgen publikaasjes yn de tydskriften [[Alternatyf (tydskrift)|Alternatyf]] ([[1970]]-[[1977]]) en [[Trotwaer]] (sûnt [[2002]] ûnderdiel fan ''[[De Moanne]]''). Hy wie mei [[Lykele Jansma]] en Hindrik S. de Brún oprjochter fan it earste tydskrift. Fan [[1976]] oant [[1982]] siet er yn de redaksje fan ''[[Trotwaer]]'', syn wichtichste bydragen wiene literêre kritiken, artikels oer [[Obe Postma]] en [[Douwe Tamminga]] en in tal gedichten. Yn [[1984]] ferskynde it debút fan Geart fan der Mear: ''Skûl by hanklit''. De bondel waard troch de krityk goed ûntfongen. De tema's út de earste bondel kamen ek werom yn de twadde bûndel ''Winterkriik'' dy't yn [[1987]] ferskynde. De bondel befettet 25 [[sonnet]]ten. Yn [[1963]] begûn er oan in stúdzje [[Ingelsk]] yn [[Grins (stêd)|Grins]], fan [[1970]] oant [[2009]] wie er dosint Ingelsk oan de universiteit. Tusken [[1985]] en [[1990]] wie er wurksum as dosint oan it [[Frysk Ynstitút]]. Yn [[1985]] promovearre er mei it proefskrift ''Frisian 'Breaking': Aspects of the Origin and Development of a Sound Change'', dat giet oer it [[taalkunde|taalkundich]] ferskynsel dat '[[brekking (taalkunde)|brekking]]' neamd wurdt. Al foardat Fan der Mear yn [[2009]] mei pinsjoen gie, wie er al útein set mei it oersetten. Sa hie er it Ingelsktalige libretto fan 'e opera ''Rixt'' ([[1989]]) al ferfryske. No koe er dwaande mei grutte wurken út de literatuerskiednis, dêr't er lykwols al mei begûn wie yn [[2005]]. Yn 2009 ferskynde de oersetting fan it op Genesis 1 en 2 basearre epyske [[gedicht]] ''[[Paradise Lost]]'' ([[1667]]), fan ien fan de grutte [[Ingelân|Ingelske]] [[dichter]]s, [[John Milton]]. It wurdt beskôge as it masterwurk fan Milton, Fan der Mear hat it de titel ''[[It Paradys Ferlern]]'', meijûn. It jier dêrop kaam de oersetting fan ''[[Tess of the d'Urbervilles]]'' fan [[Thomas Hardy]] út: ''[[Tess fan de D'Urbervilles]]''. Yn [[2011]] kaam sawol de [[Frysk]]e as [[Nederlânsk]]e oersetting út fan ''[[Idylls of the King]]'' fan [[Alfred Lord Tennyson]]. It boek bestiet út in searje fan tolve lange, [[epos|ferheljende gedichten]] oer [[kening Arthur]] en de Ridders fan 'e Rûne Tafel. Heal [[2013]] ferskynde Fan der Mear syn oersetting fan ''[[Green Earth]]'' (as ''[[De Griene Ierde]]''), oer in Fyske [[ymmigrant]] fan de tredde generaasje yn [[Iowa]]. Dy út [[1977]] datearjende en foar in wichtich part [[autobiografy]]ske roman waard skreaun troch [[Frederick Feikema Manfred]] ([[1912]]-[[1994]]), dy't sels ek ôfstammet fan Fryske lânferhuzers. It boek jout in nijsgjirrige beskriuwing fan it boerelibben yn dat diel fan 'e [[Feriene Steaten]] yn 'e jierren [[1912]]-[[1929]], en teffens fan it [[fûnemintalisme|fûnemintalistyske]] [[kristendom]] fan 'e haadpersoan, dêr't er him stadichoan fan losmakket. Nei ''[[Dit Is it Jier]]'' ([[1967]]), destiids oerset troch [[Klaas Dijkstra (taalkundige)|Klaes Dykstra]], wie dit de twadde yn it Frysk ferskynde roman fan Manfred, dy't oait syn skriuwerslibben begûn as Feike Feikema. Ek yn [[2013]] ferskynde Fan der Mear syn Fryske oersetting fan ''[[The Time Machine]]'' ([[1895]]) fan [[H.G. Wells]] ([[1866]]-[[1946]]) as ''[[De Tiidmasine]]''. Dat is in boek dat ferskate kearen ferfilme is en wêrmei't Wells himsels ta ien fan 'e grûnlizzers it [[science fiction]]-sjenre makke. Neitiid wurke Fan der Mear goed oardel jier oan syn mânske oersetting fan ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' ([[1850]]), fan [[Charles Dickens]] ([[1812]]-[[1870]]), dy't yn [[2015]] útkaam. Ek dat boek is al in oantal kearen ferfilme, en kin grif foar ien fan 'e bekendste literêre wurken fan 'e [[njoggentjinde iuw]] oanmurken wurde. Yn 2017 is fan him ferskynd, tegearre mei [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]], it twillingboek [[Obe Postma]], ''In libben dat bloeide nei syn aard'' Ljouwert, 2017, Elikser. It earste diel, fan de hân fan Tineke Steenmeijer-Wielenga, giet oer it libben fan Postma, wylst it twadde diel fan Van der Meer seis 'lêsferslaggen' befettet oer de poêzij fan Postma. Fierder steane der stúdzjes fan him yn oer Postma syn oersettingen fan [[Emily Dickinson]] en [[Rainer Maria Rilke]]. As lêste ek noch in koart stikje oer in fertaald sonnet fan Edna St. Vincent Millay. == Bibliografy == === Poëzij === * 1984 – ''Skûl by Hanklit'' * 1987 – ''Winterkriik'' (eigen behear) === Non-fiksje === * 1985 – ''Frisian 'Breaking': Aspects of the Origin and Development of a Sound Change'' (proefskrift) * 2017 - ''Obe Postma: In Libben Dat Bloeide nei Syn Aard'' ([[biografy]] fan [[Obe Postma]], mei [[Tineke Steenmeijer-Wielenga]]) === Oersettings === ;fan boeken * 2009 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[It Paradys Ferlern]]'' (oersetting fan ''[[Paradise Lost]]'' fan [[John Milton]]) * 2010 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' (oersetting fan ''[[Tess of the d'Urbervilles]]'' fan [[Thomas Hardy]]) * 2011 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Fal fan Camelot]]'' (oersetting fan ''[[Idylls of the King]]'' fan [[Alfred Lord Tennyson]]) * 2011 [[Ofbyld:Flag of the Netherlands.svg|border|20px]] – ''De Val van Camelot'' ([[Nederlânsk]]e oersetting fan ''Idylls of the King'') * 2013 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Griene Ierde]]'' (oersetting fan ''[[Green Earth]]'' fan [[Frederick Feikema Manfred]]) * 2013 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Tiidmasine]]'' (oersetting fan ''[[The Time Machine]]'' fan [[H.G. Wells]]) * 2015 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' (oersetting fan ''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' fan [[Charles Dickens]]) * 2017 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[It Geheim fan Lord Jim]]'' (oersetting fan ''[[Lord Jim (roman)|Lord Jim]]'' fan [[Joseph Conrad]]) * 2018 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Fier fan Alle Drokte]]'' (oersetting fan ''[[Far from the Madding Crowd (roman)|Far from the Madding Crowd]]'' fan [[Thomas Hardy]]) * 2019 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Sulver en Minsken]]'' (oersetting fan ''[[Nostromo (roman)|Nostromo]]'', fan [[Joseph Conrad]]) * 2020 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[De Oerwinning]]'' (oersetting fan ''[[Victory (roman fan Joseph Conrad)|Victory]]'', fan [[Joseph Conrad]]) * 2021 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – ''[[Tristram Shandy (roman)|Tristram Shandy]]'' (oersetting fan ''[[The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman]]'' fan [[Laurence Sterne]]) * 2022 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] - De woeste hichten (oersetting fan ''Wuthering Heights'' fan [[Emily Brontë]]) * 2023 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] - It ferhaal fan twa stêden (oersetting fan ''A tale of two Cities'' fan Charles Dickens) ;fan lieten ;2013/2014 [[Ofbyld:Frisian flag.svg|border|20px]] – [http://www.recmusic.org/lieder/ in tal oersettings fan lietteksten (sykje op "Geart")] ===Galery fan omslaggen=== <gallery mode="packed" heights="150px" style="text-align:left"> Ofbyld:Elikser-Tess fan de D'Urbervilles.jpg|''[[Tess fan de D'Urbervilles]]'' Ofbyld:Elikser-De Fal fan Camelot.jpg|''[[De Fal fan Camelot]]'' Ofbyld:Elikser-De Griene Ierde.jpg|''[[De Griene Ierde]]'' Ofbyld:Elikser-De Tiidmasine.jpg|''[[De Tiidmasine]]'' Ofbyld:Elikser-David Copperfield.jpg|''[[David Copperfield (roman)|David Copperfield]]'' Ofbyld:Elikser-It Geheim fan Lord Jim.jpg|''[[It Geheim fan Lord Jim]]'' Ofbyld:Elikser-Sulver en Minsken.jpg|''[[Sulver en Minsken]]'' Ofbyld:Elikser-De Oerwinning.jpg|''[[De Oerwinning]]'' </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= * [http://www.sirkwy.frl/titel/161&searchkey=Geart%20fan%20der%20Mear Skriuwersynformaasje by Sirkwy] }} {{DEFAULTSORT:Mear, Geart fan der}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk dichter]] [[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]] [[Kategory:Frysk oersetter]] [[Kategory:Oersetter nei it Frysk]] [[Kategory:Persoan berne yn Toppenhuzen]] [[Kategory:Persoan berne yn 1944]] 1ft8jxside345lvhzecvg6q3we62n8q 0 62907 1085149 900479 2022-07-30T14:45:35Z Drewes 2754 red., sjoch oerlis wikitext text/x-wiki {{Literatuer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | titel = ''Regel fan de Seining'' | oarspr. titel = | auteur = anonimus | taal = [[Hebriuwsk]] | foarm = [[non-fiksje]] | sjenre = [[religy|religiosa]] | skreaun = [[100 f.Kr.|100]] – [[75 f.Kr.]] }} De '''''Regel fan de Seining''''' is in tige fragmintarysk oerlevere sektaryske [[joadendom|joadske]] tekst dy't yn 'e midden fan 'e [[tweintichste iuw]] te [[Qumran]], yn it [[Westjordaanlân]], ûntdutsen waard as ûnderdiel fan 'e skat oan âlde geskriften dy't bekend kommen is te stean as de [[Deade-Seerôlen]]. It manuskript, dat fûn waard yn Grot 1, stiet bekend as 1QSb, en makket diel út fan deselde boekrôle dy't ek twa oare geskriften omfettet, te witten: de ''[[Mienskipsregel]]'' (1QS) en de ''[[Regel fan de Gemeente]]'' (1QSa). De ''Regel fan de Seining'' omfettet trije rituële seinings foar gebrûk nei de komst fan 'e joadske [[messias]]: ien foar de algemiene gearkomste fan it folk fan [[Israeliten|Israel]]; ien oangeande de preesters dy't troch [[God]] útkard wurde sille om "as [[ingels]]" te wêzen en it liederskip fan Gods folk op har te nimmen nei de oarloch wêryn't al har fijannen ferslein binne; en ien foar de messias sels, dy't komme sil om Israel te ferlossen. Dizze seingings binne eins bedoeld as lofpriizgings foar de sekte dy't te Qumran tahold (wierskynlik de [[essenen]]), mei't de uterste perfeksje dage, en sy dêrfan de boadskippers wiene. Soartgelikense seingings, of [[gebed]]ens, kinne op oare plakken mank de Deade-Seerôlen fûn wurde, en guon saakkundigen binne fan betinken dat se ûnder de sekteleden foar deistich gebrûk bedoeld wiene. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [[:en:The_Rule_of_the_Blessing|''Bibliography'', op dizze side]]. }} {{Apokryf}} {{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}} [[Kategory:Apokryf boek fan it Alde Testamint]] [[Kategory:Hebriuwsktalich non-fiksjewurk]] [[Kategory:Klassyk Hebriuwske literatuer]] [[Kategory:Joadsk non-fiksjewurk]] [[Kategory:Non-fiksjewurk út de Aldheid]] [[Kategory:Deade-Seerôlen]] qtpqjlm8t7t5rhebyzow2nw1fy4ora2 1085150 1085149 2022-07-30T14:46:08Z Drewes 2754 Drewes hat de side [[Regel fan de Seinging]] omneamd ta [[Regel fan de Seining]]: stavering neffens Frysker wikitext text/x-wiki {{Literatuer | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | titel = ''Regel fan de Seining'' | oarspr. titel = | auteur = anonimus | taal = [[Hebriuwsk]] | foarm = [[non-fiksje]] | sjenre = [[religy|religiosa]] | skreaun = [[100 f.Kr.|100]] – [[75 f.Kr.]] }} De '''''Regel fan de Seining''''' is in tige fragmintarysk oerlevere sektaryske [[joadendom|joadske]] tekst dy't yn 'e midden fan 'e [[tweintichste iuw]] te [[Qumran]], yn it [[Westjordaanlân]], ûntdutsen waard as ûnderdiel fan 'e skat oan âlde geskriften dy't bekend kommen is te stean as de [[Deade-Seerôlen]]. It manuskript, dat fûn waard yn Grot 1, stiet bekend as 1QSb, en makket diel út fan deselde boekrôle dy't ek twa oare geskriften omfettet, te witten: de ''[[Mienskipsregel]]'' (1QS) en de ''[[Regel fan de Gemeente]]'' (1QSa). De ''Regel fan de Seining'' omfettet trije rituële seinings foar gebrûk nei de komst fan 'e joadske [[messias]]: ien foar de algemiene gearkomste fan it folk fan [[Israeliten|Israel]]; ien oangeande de preesters dy't troch [[God]] útkard wurde sille om "as [[ingels]]" te wêzen en it liederskip fan Gods folk op har te nimmen nei de oarloch wêryn't al har fijannen ferslein binne; en ien foar de messias sels, dy't komme sil om Israel te ferlossen. Dizze seingings binne eins bedoeld as lofpriizgings foar de sekte dy't te Qumran tahold (wierskynlik de [[essenen]]), mei't de uterste perfeksje dage, en sy dêrfan de boadskippers wiene. Soartgelikense seingings, of [[gebed]]ens, kinne op oare plakken mank de Deade-Seerôlen fûn wurde, en guon saakkundigen binne fan betinken dat se ûnder de sekteleden foar deistich gebrûk bedoeld wiene. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [[:en:The_Rule_of_the_Blessing|''Bibliography'', op dizze side]]. }} {{Apokryf}} {{DISPLAYTITLE:''{{PAGENAME}}''}} [[Kategory:Apokryf boek fan it Alde Testamint]] [[Kategory:Hebriuwsktalich non-fiksjewurk]] [[Kategory:Klassyk Hebriuwske literatuer]] [[Kategory:Joadsk non-fiksjewurk]] [[Kategory:Non-fiksjewurk út de Aldheid]] [[Kategory:Deade-Seerôlen]] qtpqjlm8t7t5rhebyzow2nw1fy4ora2 0 70709 1085178 1084918 2022-07-30T22:17:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* De oblasten fan Ruslân */ werom nei Oarenburch wikitext text/x-wiki De [[Russyske Federaasje]] is ûnderferdield yn 83 ferskillende [[Dielgebieten fan Ruslân|bestjoerlike ienheden]], wêrûnder 46 [[oblast]]en. It wurd ''oblast’'' (Область) is [[Russysk]] foar "provinsje". Oblasten hawwe in eigen parlemint ([[dûma]]) en fertsjintwurdigers yn it federale parlemint, de [[steatsdûma]]. De gûverneur fan in oblast is teffens lid fan 'e [[Federaasjeried fan Ruslân]], wat it federale hegerhûs fan Ruslân is. Oblasten hawwe gjin selsbestjoer, sa't de autonome republiken dat wol hawwe. Yn [[2000]] is der in oerkoepeljende bestjoerlike laach boppe de oblasten ynsteld, dy fan 'e [[Federale distrikten fan Ruslân|federale distrikten]]. Dêryn wurde de bestjoerlike ienheden (46 oblasten of provinsjes, 9 territoaria, 2 federale stêden, 4 autonome gebieten, 1 autonome provinsje en 21 autonome republiken) yn groepen yndield, poer om regear en plenning makliker te meitsjen. Sokke federale distrikten binne te ferlykjen mei de lânsdielen fan [[Nederlân]]; krekt as bygelyks [[Noard-Nederlân]], dêr't foar it gemak [[Fryslân]], [[Grinslân]] en [[Drinte]] wol ûnder beflapt wurde, hawwe se gjin inkele basis yn 'e [[grûnwet]], en likemin wurde se as lidsteaten fan 'e Russyske Federaasje beskôge. == De oblasten fan Ruslân == [[Ofbyld:Oblasts of Russia.png|600px]] {| | 1. [[File:Flag of Amur Oblast.svg|border|20px]] [[Amoer (oblast)|Amoer]]<br /> 2. [[File:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|border|20px]] [[Archangelsk (oblast)|Archangelsk]]<br /> 3. [[File:Flag of Astrakhan Oblast.svg|border|20px]] [[Astrachan (oblast)|Astrachan]]<br /> 4. [[File:Flag of Belgorod Oblast.svg|border|20px]] [[Belgorod (oblast)|Belgorod]]<br /> 5. [[File:Flag of Bryansk Oblast.svg|border|20px]] [[Brjansk (oblast)|Brjansk]]<br /> 6. [[File:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|border|20px]] [[Tsjeljabinsk (oblast)|Tsjeljabinsk]]<br /> 7. [[File:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|border|20px]] [[Tsjita (oblast)|Tsjita]] (opheft)<br /> 8. [[File:Flag of Irkutsk Oblast.svg|border|20px]] [[Irkûtsk (oblast)|Irkûtsk]]<br /> 9. [[File:Flag of Ivanovo Oblast.svg|border|20px]] [[Ivanovo (oblast)|Ivanovo]]<br /> 10. [[File:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|border|20px]] [[Kaliningrad (oblast)|Kaliningrad]]<br /> 11. [[File:Flag of Kaluga Oblast.svg|border|20px]] [[Kalûga (oblast)|Kalûga]] <br /> 12. [[File:Flag of Kemerovo oblast.svg|border|20px]] [[Kemerovo (oblast)|Kemerovo]]<br /> | width=25 | | 13. [[File:Flag of Kirov Oblast.svg|border|20px]] [[Kirov (oblast)|Kirov]]<br /> 14. [[File:Flag of Kostroma Oblast.svg|border|20px]] [[Kostroma (oblast)|Kostroma]]<br /> 15. [[File:Flag of Kurgan Oblast.svg|border|20px]] [[Koergan (oblast)|Koergan]]<br /> 16. [[File:Flag of Kursk Oblast.svg|border|20px]] [[Koersk (oblast)|Koersk]]<br /> 17. [[File:Flag of Leningrad Oblast.svg|border|20px]] [[Leningrad (oblast)|Leningrad]]<br /> 18. [[File:Flag of Lipetsk Oblast.svg|border|20px]] [[Lipetsk (oblast)|Lipetsk]]<br /> 19. [[File:Flag of Magadan Oblast.svg|border|20px]] [[Magadan (oblast)|Magadan]]<br /> 20. [[File:Flag of Moscow oblast.svg|border|20px]] [[Moskou (oblast) |Moskou]] <br /> 21. [[File:Flag of Murmansk Oblast.svg|border|20px]] [[Moermansk (oblast)|Moermansk]]<br /> 22. [[File:Flag_of_Nizhny_Novgorod_Region.svg|border|20px]] [[Nizjni Novgorod (oblast)|Nizjni Novgorod]]<br /> 23. [[File:Flag of Novgorod Oblast.svg|border|20px]] [[Novgorod (oblast)|Novgorod]]<br /> 24. [[File:Flag of Novosibirsk oblast.svg|border|20px]] [[Novosibirsk (oblast)|Novosibirsk]]<br /> | width=25 | | 25. [[File:Flag of Omsk Oblast.svg|border|20px]] [[Omsk (oblast)|Omsk]]<br /> 26. [[File:Flag of Orenburg Oblast.svg|border|20px]] [[Oarenburch (oblast)|Oarenburch]]<br /> 27. [[File:Flag of Oryol Oblast.svg|border|20px]] [[Orjol (oblast)|Orjol]]<br /> 28. [[File:Flag of Penza Oblast.svg|border|20px]] [[Penza (oblast)|Penza]]<br /> 29. &nbsp;[[File:Coat of Arms of Pskov Oblast.svg|10px]]&nbsp;&nbsp; [[Pskov (oblast)|Pskov]]<br /> 30. [[File:Flag of Rostov Oblast.svg|border|20px]] [[Rostov (oblast)|Rostov]]<br /> 31. [[File:Flag of Ryazan Oblast.svg|border|20px]] [[Rjazan (oblast)|Rjazan]]<br /> 32. [[File:Flag of Sakhalin Oblast.svg|border|20px]] [[Sachalin (oblast)|Sachalin]]<br /> 33. [[File:Flag of Samara Oblast.svg|border|20px]] [[Samara (oblast)|Samara]]<br /> 34. [[File:Flag of Saratov Oblast.svg|border|20px]] [[Saratov (oblast)|Saratov]]<br /> 35. [[File:Flag of Smolensk oblast.svg|border|20px]] [[Smolensk (oblast)|Smolensk]]<br /> | width=25 | | 36. [[File:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|border|20px]] [[Sverdlovsk (oblast)|Sverdlovsk]]<br /> 37. [[File:Flag of Tambov Oblast.svg|border|20px]] [[Tambov (oblast)|Tambov]]<br /> 38. [[File:Flag of Tomsk Oblast.svg|border|20px]] [[Tomsk (oblast)|Tomsk]]<br /> 39. [[File:Flag of Tver Oblast.svg|border|20px]] [[Tver (oblast)|Tver]]<br /> 40. [[File:Flag of Tula Oblast.svg|border|20px]] [[Tûla (oblast)|Tûla]]<br /> 41. [[File:Flag of Tyumen Oblast.svg|border|20px]] [[Tjûmen (oblast)|Tjûmen]] <br /> 42. [[File:Флаг Ульяновской области (2013).svg|border|20px]] [[Uljanovsk (oblast)|Uljanovsk]]<br /> 43. [[File:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|border|20px]] [[Vladimir (oblast)|Vladimir]]<br /> 44. [[File:Flag of Volgograd Oblast.svg|border|20px]] [[Wolgograd (oblast)|Wolgograd]]<br /> 45. [[File:Flag of Vologda oblast.svg|border|20px]] [[Vologda (oblast)|Vologda]]<br /> 46. [[File:Flag of Voronezh Oblast.svg|border|20px]] [[Voronezj (oblast)|Voronezj]]<br /> 47. [[File:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|border|20px]] [[Jaroslavl (oblast)|Jaroslavl]]<br /> |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Federal_subjects_of_Russia ''References'' en ''Sources'', op dizze side]. }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Oblast fan Ruslân| ]] [[Kategory:Geografy fan Ruslân]] [[Kategory:Oerheid fan Ruslân]] tuh4osrvq9i4z0nsg0oo3y4y329q3he 1 89346 1085152 787186 2022-07-30T14:46:08Z Drewes 2754 Drewes hat de side [[Oerlis:Regel fan de Seinging]] omneamd ta [[Oerlis:Regel fan de Seining]]: stavering neffens Frysker wikitext text/x-wiki Neffens Zantema moat it of seiniging of seining wêze; soe it ek gjin lofprizing wêze moatte? [[Meidogger:Yn &#39;e Wâlden|Yn &#39;e Wâlden]] ([[Meidogger oerlis:Yn &#39;e Wâlden|oerlis]]) 12 maa 2016, 10.16 (CEST) g6u55iz71lsxykq0osd69qde4unee6v 4 146043 1085173 1084915 2022-07-30T19:25:20Z Edoderoobot 20995 #dp-update wikitext text/x-wiki Dizze side wurdt geregeldwei troch in bot opnij oanmakke.Sjoch de skiednis fan de side wannear, en troch hokker bot.At hjir links meiteld binne dy't net repareard hoege te wurden, foegje dy dan ta op [[Wikipedy:Links_nei_betsjuttingssiden/skips]]. {| class="wikitable sortable" |- ! Artikel !! XtraLinks !! Oantal !! Links |- |1||[[Wide Ie]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Wide%20Ie links] |- |2||[[Aldegea]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Aldegea links] |- |3||[[Grins]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Grins links] |- |4||[[Austraalje]]||3||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Austraalje links] |- |5||[[Hasselt]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Hasselt links] |- |6||[[Utert]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Utert links] |- |7||[[NAFO]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=NAFO links] |- |8||[[Wikel]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Wikel links] |- |9||[[Dalmaasje]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Dalmaasje links] |- |10||[[It Hearrenfean]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=It%20Hearrenfean links] |- |11||[[Boergonje]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Boergonje links] |- |12||[[Auwerk]]||3||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Auwerk links] |- |13||[[Turf]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Turf links] |- |14||[[Veghel]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Veghel links] |- |15||[[Ryddjip]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Ryddjip links] |- |16||[[Dwinger]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Dwinger links] |- |17||[[Quatrebras]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Quatrebras links] |- |18||[[Sybrandus Johannes Fockema Andreae]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Sybrandus%20Johannes%20Fockema%20Andreae links] |- |19||[[Lúksemboarch]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=L%C3%BAksemboarch links] |- |20||[[Barneveld]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Barneveld links] |- |21||[[Middelburch]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Middelburch links] |- |22||[[Sint-Martinustsjerke]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Sint-Martinustsjerke links] |- |23||[[Wimbledon]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Wimbledon links] |- |24||[[Hindrik V]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Hindrik%20V links] |- |25||[[CDU]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=CDU links] |- |26||[[Martinus van Scheltinga]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Martinus%20van%20Scheltinga links] |- |27||[[Realisme]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Realisme links] |- |28||[[Tyfus]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Tyfus links] |- |29||[[Petrus]]||3||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Petrus links] |- |30||[[Skaai]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Skaai links] |- |31||[[Ira]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Ira links] |- |32||[[Konstruktivisme]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Konstruktivisme links] |- |33||[[Don]]||2||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Don links] |- |34||[[Boereprotest 2019]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Boereprotest%202019 links] |- |35||[[Oflûken]]||1||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Ofl%C3%BBken links] |- |36||[[Loppersum]]||12||[https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiki%3AWat+is+hjirmei+keppele&namespace=0&target=Loppersum links] |} Sat Jul 30 21:00:02 2022-Sat Jul 30 21:25:19 2022 5y0okajup26bkgsqsfw0569v0xznu75 2 152621 1085146 1085052 2022-07-30T14:37:44Z FreyaSport 40716 /* Ferskil Jierlist & Kategory festoarnen (21-7-2022) */ ferskil 2001 fuortwurke wikitext text/x-wiki {| align="center" cellpadding="2" cellspacing="2" style="border:1px #AAAAAA solid; background-color: #F9F9F9; font-size:102%;" width="100%" | rowspan="6" | [[Ofbyld:Kladblok.png|100px]] |- | align="left" valign="middle" | Dit is it [[Wikipedia:Kladblok|persoonlijke kladblok]] fan '''[[{{NAMESPACE}}:{{{1|{{BASEPAGENAMEE}}}}}|{{{1|{{BASEPAGENAME}}}}}]]'''. |- | Dit kladblok is een sub-side fan [[{{NAMESPACE}}:{{{1|{{BASEPAGENAMEE}}}}}|{{{1|{{BASEPAGENAME}}}}}]]. It tsjinnet as testromte en om opsetsjes te meitsjen foar artikels. En is gjin artikel yn de ensyklopedy. |- | It is net de bedoeling dat tredden wizigingen oanbringe yn in oar syn kladblok. |} ===== Listen fan flaggen ===== ;Geografysk * [[List fan berjochten fan flaggen|Flaggen]] * [[List fan berjochten Flagge mei Lân-oantsjutting|Flaggen mei Lân-oantsjutting]] * [[List fan flaggen fan Fryske gemeenten|Flaggen fan Fryske gemeenten]] ''(gjin berjochten)'' * [[List fan flaggen fan doarpen yn Fryslân|Flaggen fan Fryske doarpen]] ''(gjin berjochten)'' * [[Wikipedy:List fan berjochten Flagge mei Nasjonaliteit-oantsjutting|Flaggen mei Nasjonaliteit-oantsjutting]] ;Sport * [[List fan berjochten Flagge mei YOK-koade|Flaggen mei Ynternasjonaal Olympysk/Paralympysk Komitee koade]] -------------- ==Ferskil Jierlist & Kategory festoarnen (21-7-2022)== {| class="wikitable" style="text-align:center" ! ![[2009]] ![[2008]] ![[2007]] ![[2006]] ![[2005]] ![[2004]] ![[2003]] ![[2002]] ![[2001]] ![[2000]] |- | align="left" | tal ferstoarnen jierlist ||30||43||24||33||33||20||11||18||16||13 |- | align="left" | tal ferstoarnen kategory ||41||56||46||52||50||55||35||53||39||40 |- | align="left" | ferskil ||11||13||22||19||17||35||24||35||23||27 |- | align="left" | Tal reade keppelingen jierlist ||14||4||7||3||4||0||2||0||0||1 |- | align="left" | ferskil sûnder reade keppelingen ||25||17||39||22||21||35||26||35||23||28 |- | align="left" | ferskil fuortwurke ||<small>21-7-2022</small>||<small>22-7-2022</small>||<small>22-7-2022</small>||<small>23-7-2022</small>||<small>25-7-2022</small>||<small>27-7-2022</small>||<small>28-7-2022</small>||<small>29-7-2022</small>||<small>30-7-2022</small>|| |} lntbfw8s03fkawzv67utzaw40viifo7 1085209 1085146 2022-07-31T09:39:36Z FreyaSport 40716 /* Ferskil Jierlist & Kategory festoarnen (21-7-2022) */ Ferstoarnen yn 2000 wikitext text/x-wiki {| align="center" cellpadding="2" cellspacing="2" style="border:1px #AAAAAA solid; background-color: #F9F9F9; font-size:102%;" width="100%" | rowspan="6" | [[Ofbyld:Kladblok.png|100px]] |- | align="left" valign="middle" | Dit is it [[Wikipedia:Kladblok|persoonlijke kladblok]] fan '''[[{{NAMESPACE}}:{{{1|{{BASEPAGENAMEE}}}}}|{{{1|{{BASEPAGENAME}}}}}]]'''. |- | Dit kladblok is een sub-side fan [[{{NAMESPACE}}:{{{1|{{BASEPAGENAMEE}}}}}|{{{1|{{BASEPAGENAME}}}}}]]. It tsjinnet as testromte en om opsetsjes te meitsjen foar artikels. En is gjin artikel yn de ensyklopedy. |- | It is net de bedoeling dat tredden wizigingen oanbringe yn in oar syn kladblok. |} ===== Listen fan flaggen ===== ;Geografysk * [[List fan berjochten fan flaggen|Flaggen]] * [[List fan berjochten Flagge mei Lân-oantsjutting|Flaggen mei Lân-oantsjutting]] * [[List fan flaggen fan Fryske gemeenten|Flaggen fan Fryske gemeenten]] ''(gjin berjochten)'' * [[List fan flaggen fan doarpen yn Fryslân|Flaggen fan Fryske doarpen]] ''(gjin berjochten)'' * [[Wikipedy:List fan berjochten Flagge mei Nasjonaliteit-oantsjutting|Flaggen mei Nasjonaliteit-oantsjutting]] ;Sport * [[List fan berjochten Flagge mei YOK-koade|Flaggen mei Ynternasjonaal Olympysk/Paralympysk Komitee koade]] -------------- ==Ferskil Jierlist & Kategory festoarnen (21-7-2022)== {| class="wikitable" style="text-align:center" ! ![[2009]] ![[2008]] ![[2007]] ![[2006]] ![[2005]] ![[2004]] ![[2003]] ![[2002]] ![[2001]] ![[2000]] |- | align="left" | tal ferstoarnen jierlist ||30||43||24||33||33||20||11||18||16||13 |- | align="left" | tal ferstoarnen kategory ||41||56||46||52||50||55||35||53||39||40 |- | align="left" | ferskil ||11||13||22||19||17||35||24||35||23||27 |- | align="left" | Tal reade keppelingen jierlist ||14||4||7||3||4||0||2||0||0||1 |- | align="left" | ferskil sûnder reade keppelingen ||25||17||39||22||21||35||26||35||23||28 |- | align="left" | ferskil fuortwurke ||<small>21-7-2022</small>||<small>22-7-2022</small>||<small>22-7-2022</small>||<small>23-7-2022</small>||<small>25-7-2022</small>||<small>27-7-2022</small>||<small>28-7-2022</small>||<small>29-7-2022</small>||<small>30-7-2022</small>|| |} ===Ferstoarnen yn 2000=== ;jannewaris * [[6 jannewaris|6]] - [[Fokje Bleeker-Dijkstra]], Frysk fersetsstrider (* [[1910]]) * [[24 jannewaris|24]] - [[Wout Muller]], Nederlânsk keunstskilder (* [[1946]]) ;febrewaris * [[7 febrewaris|7]] - [[Big Pun]], Amerikaansk muzikant (* [[1971]]) ;maart * [[8 maart|8]] - [[Tjomme Ynte Kingma Boltjes]], Nederlânsk heechlearaar algemiene en tapaste mikrobiology (* [[1901]]) ;april * [[6 april|6]] - [[Piet Hendriks]], Nederlânsk akteur en kabaretier (* [[1918]]) * [[23 april|23]] - [[Herman van Wissen]], Nederlânsk arsjitekt en keunstskilder (* [[1910]]) * [[28 april|28]] - [[D.C. Lewis]], Nederlânsk sjonger (* [[1947]]) ;maaie * [[15 maaie|15]] - [[Nol Gregoor]], Nederlânsk dichter (* [[1912]]) ;july * [[7 july|7]] - [[Halbe Brandsma]], Frysk ridder yn de Militêre Willems-Oarder (* [[1923]]) * [[12 july|12]] - [[Folkert de Roos]], Nederlânsk heechlearaar ekonomy (* [[1920]]) * [[15 july|15]] - [[G.B.J. Hiltermann]], Nederlânsk sjoernalist, polityk kommentator, útjouwer en histoarikus (* [[1914]]) * [[31 july|31]] - [[Hendrik C. van de Hulst]], Nederlânsk astronoom (* [[1918]]) ;augustus * [[5 augustus|5]] - [[Alec Guinness]], Ingelsk akteur (* [[1914]]) * [[9 augustus|9]] - [[Edzo Hendrik Waterbolk]], Frysk skiedkundige (* [[1915]]) * [[21 augustus|21]] - [[Wim Beeren]], Nederlânsk museumdirekteur (* [[1928]]) ;septimber * [[9 septimber|9]] - [[Ad Noyons]], Nederlânsk akteur (* [[1916]]) * [[12 septimber|12]] - [[Ruud de Wolff]], Yndysk-Nederlânsk muzikant (* [[1943]]) ;oktober * [[3 oktober|3]] - [[Jan Willem Bezemer]], Nederlânsk heechlearaar Russyske skiednis (* [[1921]]) * [[6 oktober|6]] - [[Pier Alma]], Frysk fuotballer (* [[1939]]) * [[9 oktober|9]] - [[Klaas Beuker]], Frysk politikus, (* [[1924]]) ;novimber * [[11 novimber|11]] - [[Hugo Pos]], Surinaamsk jurist, skriuwer en dichter (* [[1913]]) * [[30 novimber|30]] - [[Arthur Troop]], Ingelsk plysjeman (* [[1914]]) ;desimber * [[5 desimber|5]] - [[F.B. Hotz]], Nederlânsk muzikant en skriuwer (* [[1922]]) 63x9w4dzial03o3v25ivjhel335d94u 10 157970 1085179 1084917 2022-07-30T22:18:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 werom nei Oarenburch wikitext text/x-wiki {|style="margin:0.5em 0 0.5em 0; clear:both;" width=100% class=toccolours ! align="center" style="background:#ccccff" width="100%" colspan="2"| <div style="float:left;width:0px;">&nbsp;</div> '''[[Dielgebieten fan Ruslân]]''' || [[File:Flag_of_Russia.svg|30px|border|Flagge fan Ruslân]] |- |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Republiken fan Ruslân|Republyk]]''' || align="left" style="font-size: 90%;"| [[Adygeä]] • [[Altai (republyk)|Altai]] • [[Basjkortostan]] • [[Boerjaasje]] • [[Chakasje]] • [[Dagestan]] • [[Ingûsjeesje]] • [[Kabardino-Balkaarje]] • [[Kalmukje]] • [[Karatsjai-Tsjerkjesje]] • [[Kareelje (republyk)|Kareelje]] • [[Komy (republyk)|Komy]] • [[Krim (republyk)|Krim]] (omstriden) • [[Mary-El]] • [[Mordoovje]] • [[Noard-Osseesje]] • [[Oedmoersje]]&nbsp;• [[Sacha]]&nbsp;• [[Tatarije]]&nbsp;• [[Tsjetsjeenje]]&nbsp;• [[Tsjûvasje]] • [[Tûva]] <br> |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Krajs fan Ruslân|Kraj]]''' || align="left" style="font-size: 90%;"| [[Altai (kraj)|Altai]] • [[Chabarovsk (kraj)|Chabarovsk]] • [[Kamtsjatka (kraj)|Kamtsjatka]] • [[Krasnodar (kraj)|Krasnodar]] • [[Krasnojarsk (kraj)|Krasnojarsk]] • [[Perm (kraj)|Perm]] • [[Primorje (kraj)|Primorje]] • [[Stavropol (kraj)|Stavropol]] • [[Transbaikal (kraj)|Transbaikal]] <br> |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Oblasten fan Ruslân|Oblast]]'''|| align="left" style="font-size: 90%;"| [[Amoer (oblast)|Amoer]] • [[Archangelsk (oblast)|Archangelsk]] • [[Astrachan (oblast)|Astrachan]] • [[Belgorod (oblast)|Belgorod]] • [[Brjansk (oblast)|Brjansk]] • [[Irkûtsk (oblast)|Irkûtsk]] • [[Ivanovo (oblast)|Ivanovo]] • [[Jaroslavl (oblast)|Jaroslavl]] • [[Kaliningrad (oblast)|Kaliningrad]] • [[Kalûga (oblast)|Kalûga]] • [[Kemerovo (oblast)|Kemerovo]] • [[Kirov (oblast)|Kirov]] • [[Koergan (oblast)|Koergan]] • [[Koersk (oblast)|Koersk]] • [[Kostroma (oblast)|Kostroma]] • [[Leningrad (oblast)|Leningrad]] • [[Lipetsk (oblast)|Lipetsk]] • [[Magadan (oblast)|Magadan]] • [[Moermansk (oblast)|Moermansk]] • [[Moskou (oblast)|Moskou]] • [[Nizjni Novgorod (oblast)|Nizjni&nbsp;Novgorod]] • [[Novgorod (oblast)|Novgorod]] • [[Oarenburch (oblast)|Oarenburch]] • [[Omsk (oblast)|Omsk]] • [[Orjol (oblast)|Orjol]] • [[Penza (oblast)|Penza]] • [[Pskov (oblast)|Pskov]] • [[Rjazan (oblast)|Rjazan]] • [[Rostov (oblast)|Rostov]] • [[Sachalin (oblast)|Sachalin]] • [[Saratov (oblast)|Saratov]] • [[Smolensk (oblast)|Smolensk]] • [[Sverdlovsk (oblast)|Sverdlovsk]] • [[Tambov (oblast)|Tambov]] • [[Tjûmen (oblast)|Tjûmen]] • [[Tomsk (oblast)|Tomsk]] • [[Tsjeljabinsk (oblast)|Tsjeljabinsk]] • [[Tûla (oblast)|Tûla]] • [[Tver (oblast)|Tver]] • [[Uljanovsk (oblast)|Uljanovsk]] • [[Vladimir (oblast)|Vladimir]] • [[Vologda (oblast)|Vologda]] • [[Voronezj (oblast)|Voronezj]] • [[Wolgograd (oblast)|Wolgograd]] <br> |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Autonome oblast]]'''|| align="left" style="font-size: 90%;"| [[Joadske Autonome Oblast]] <br> |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Autonome distrikten fan Ruslân|Autonoom distrikt]]'''|| align="left" style="font-size: 90%;"| [[Chanto-Mansje]] • [[Jamalo-Nenetsje]] • [[Nenetsje]] • [[Tsjûkotka (autonoom distrikt)|Tsjûkotka]] <br> |- style="text-align:left;" | style="font-size: 90%; background:#ccccff" | '''[[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]]'''|| align="left" style="font-size: 90%;"| [[Moskou]] • [[Sint-Petersburch]] • [[Sebastopol]] (omstriden) |} <noinclude>[[Kategory:Berjocht: Navigaasje]]</noinclude> 0naid3ppd9i5gywp5hb9edjjvf8upml 0 157989 1085177 1084919 2022-07-30T22:17:08Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Dielgebieten */ werom nei oarenburch wikitext text/x-wiki [[Ruslân]] is in [[Federalisme|federaasje]] dy't út 85 '''federale dielgebieten''' ([[Russysk]]: субъекты федерации, ''subjekty federatsii''), ek wol '''dielgebieten fan de Russyske Federaasje''' (Russysk: субъекты Российской Федерации,''subjekty Rossijskoj Federatsii'') neamd, bestiet. Fierder binne der noch twa dielgebieten dy't troch de ynternasjonale mienskip as part fan [[Oekraïne]] erkend binne, mar [[de facto]] wol troch Ruslân bestjoerd wurde. De dielgebietn hawwe likense fertsjintwurdiging, twa de dielgebiet yn de [[steatsdûma]], mar ferskille wol yn [[autonomy]]. == Seis kategoryen == Der binne seis ûnderskate kategoryen: # 22 '''[[Republiken fan Ruslân|republiken]]''' (Russysk: республики) - yn teory autonoom. Elts fan dy republiken hat in eigen grûnwet, presidint en parlemint en is in thúslân orneare foar in beskate [[etnyske minderheid]]. Yn 2000 waarden harren rjochten beheind, troch ûnder oaren de kriich yn [[Tsjetsjeenje]]. # 9 '''[[Krajs fan Ruslân|krajs]]''' (Russysk: края) - polityk sjoen gelyk oan in oblast, mar tinner befolke. # 46 '''[[Oblasten fan Ruslân|oblasten]]''' (Russysk: области) - de standert-provinsjes dy't troch in troch de Russyske presidint beneamde gûverneur en pleatslike ferkeazen organen bestjoerd wurdt. # 3 '''[[Federale stêden fan Ruslân|federale stêden]]''' (Russysk: федеральные города) - aparte regio's foar de 2 grutste stêden - [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Ek [[Sebastopol]] wurdt troch de Russyske oerheid as Federale stêd oanmurken en bestjoerd, dochs wurdt net troch de [[Westerske wrâld]] en [[Oekraïne]] erkend. Federale stêden binne dielgebieten mei in status dy't liket op dy fan oblasten. # 1 '''[[autonome oblast]]''' (Russysk: автономная область) - dit troch [[Stalin]] oanwiisde eardere thúslân foar Joaden is in oerbliuwsel fan it steatkundige ferpartsjen fan de [[Sovjet-Uny]] en de iennige oblast dêr't njonken it Russysk ek in oare taal offisjeel is - [[Jiddysk]]. De Joadske befolking yn it gebiet is lykwols tige tytser wurden en makket hjoed-de-dei noch mar in tige lyts part fan de befolking út. # 4 '''[[Autonome distrikten fan Ruslân|autonome distrikten]]''' (Russysk: автономные округа) - gebieten yn in oblast dy't ornearre binne foar etnyske minderheden. Sokke folken gauris lyts yn oantal en (dêrtroch) yn macht en hawwe minder autonomy as de republiken, dochs wol mear as de oblasten. [[Ofbyld:Map of Russian subjects by type, 2008-03-01.svg|600px|center]] {{legend|#73eb00;|Republiken}} {{legend|#eeeba8;|Krajs }} {{legend|#cec784;|Oblasten}} {{legend|#ff0084;|Federale stêden}} {{legend|#9ca6ff;|Autonome oblast}} {{legend|#ffcb31;|Autonome distrikten}} == Dielgebieten == Yn ûndersteand tabel binne de federale dielgebieten mei harren haadstêd, [[Federale distrikten fan Ruslân|federaal distrikt]] en [[Ekonomyske regio's fan Ruslân|ekonomyske regio]]. Hja steane yn de folchoarder neffens de Grûnwet fan de Russyske Federaasje: republiken, krajs, oblasten, federale stêden, autonome oblast en autonome distrikten. Yn harren kategory steane se yn de folchoarder neffens de Russyske nammen yn it [[Syrillysk alfabet]]. {|class="wikitable sortable" style="text-align: center; font-size: 90%;" |-style="background:#ddd;" ! No. ! Dielgebieten ! Flagge ! Wapen ! Oerflak <br />(км²) ! Ynwenners <br />(2010-folkstelling) ! Haadstêd ! Federaal distrikt ! Ekonomyske regio |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Republiken fan Ruslân|Republiken]]''' |- | 01 || [[Adygeä]] (Адыгея) || [[Ofbyld:Flag of Adygea.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Adygea.svg|45x45px]] || align="right" | 7&nbsp;800 || align="right" | 440&nbsp;400 || [[Majkop]] (Майкоп) || Súd || Noard-Kaukasus |- | 02 || [[Altai (republyk|Altai]] (Алтай) || [[Ofbyld:Flag of Altai Republic.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Altai Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 92&nbsp;900 || align="right" | 206&nbsp;200 || [[Gorno-Altajsk]] (Горно-Алтайск) || Sibearje || West-Sibearje |- | 03 || [[Basjkortostan]] (Башкортостан) || [[Ofbyld:Flag of Bashkortostan.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Bashkortostan.svg|45x45px]] || align="right" | 142&nbsp;900 || align="right" | 4&nbsp;072&nbsp;100 || [[Ufa]] (Уфа) || Wolga || Oeral |- | 04 || [[Boerjaasje]] (Бурятия) || [[Ofbyld:Flag of Buryatia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Buryatiya.svg|45x45px]] || align="right" | 351&nbsp;300 || align="right" | 972&nbsp;700 || [[Ulan-ûde]] (Улан-Удэ) || Sibearje || East-Sibearje |- | 05 || [[Dagestan]] (Дагестан) || [[Ofbyld:Flag of Dagestan.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Dagestan.svg|45x45px]] || align="right" | 50&nbsp;300 || align="right" | 2&nbsp;977&nbsp;400 || [[Machatsjkala]] (Махачкала) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 06 || [[Ingûsjeesje]] (Ингушетия) || [[Ofbyld:Flag of Ingushetia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Ingushetia.svg|45x45px]] || align="right" | 3&nbsp;600 || align="right" | 413&nbsp;000 || [[Magas]] (Магас) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 07 || [[Kabardino-Balkaarje]] (Кабардино-Балкарская) || [[Ofbyld:Flag of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Kabardino-Balkaria.svg|45x45px]] || align="right" | 12&nbsp;500 || align="right" | 859&nbsp;800 || [[Naltsjik]] (Нальчик) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 08 || [[Kalmukje]] (Калмыкия) || [[Ofbyld:Flag of Kalmykia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Kalmykia.svg|45x45px]] || align="right" | 74&nbsp;700 || align="right" | 289&nbsp;400 || [[Elista]] (Элиста) || Súd || Wolga |- | 09 || [[Karatsjai-Tsjerkesje]] (Карачаево-Черкесская) || [[Ofbyld:Flag of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Karachay-Cherkessia.svg|45x45px]] || align="right" | 14&nbsp;300 || align="right" | 478&nbsp;500 || [[Tsjerkessk]] (Черкесск) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 10 || [[Kareelje (republyk)|Kareelje]] (Карелия) || [[Ofbyld:Flag of Karelia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Republic of Karelia.svg|45x45px]] || align="right" | 180&nbsp;500 || align="right" | 645&nbsp;200 || [[Petrozawodsk]] (Петрозаводск) || Noardwest || Noard |- | 11 || [[Komy (republyk|Komy]] (Коми) || [[Ofbyld:Flag of Komi.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of the Komi Republic.svg|45x45px]] || align="right" | 416&nbsp;800 || align="right" | 901&nbsp;600 || [[Siktifkar]] (Сыктывкар) || Noardwest || Noard |- | 12 || [[Mary-El]] (Марий-Эл) || [[Ofbyld:Flag of Mari El.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Mari El.svg|45x45px]] || align="right" | 23&nbsp;400 || align="right" | 696&nbsp;300 || [[Josjkar-Ola]] (Йошкар-Ола) || Wolga || Wolga-Wjatka |- | 13 || [[Mordoovje]] (Мордовия) || [[Ofbyld:Flag of Mordovia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Mordovia.svg|45x45px]] || align="right" | 26&nbsp;100 || align="right" | 834&nbsp;800 || [[Saransk]] (Саранск) || Wolga || Wolga-Wjatka |- | 14 || [[Sacha]] (Саха) || [[Ofbyld:Flag of Sakha.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|45x45px]] || align="right" | 3&nbsp;083&nbsp;500 || align="right" | 958&nbsp;300 || [[Jakoetsk]] (Якутск) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 15 || [[Noard-Osseesje]] (Северная Осетия — Алания) || [[Ofbyld:Flag of North Ossetia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Wapen Ossetien.svg|45x45px]] || align="right" | 8&nbsp;000 || align="right" | 712&nbsp;900 || [[Wladikavkaz]] (Владикавказ) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 16 || [[Tatarije]] (Татарстан) || [[Ofbyld:Flag of Tatarstan.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Tatarstan.svg|45x45px]] || align="right" | 67&nbsp;800 || align="right" | 3&nbsp;786&nbsp;400 || [[Kazan (stêd)|Kazan]] (Казань) || Wolga || Wolga |- | 17 || [[Tûva]] (Тыва) || [[Ofbyld:Flag of Tuva.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Tuva.svg|45x45px]] || align="right" | 168&nbsp;600 || align="right" | 307&nbsp;900 || [[Kizil]] (Кызыл) || Sibearje || West-Sibearje |- | 18 || [[Oedmoersje]] (Удмуртская) || [[Ofbyld:Flag of Udmurtia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Udmurtia.svg|45x45px]] || align="right" | 42&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;522&nbsp;700 || [[Izjevsk]] (Ижевск) || Wolga || Oeral |- | 19 || [[Chakasje]] (Хакасия) || [[Ofbyld:Flag of Khakassia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Khakassia.svg|45x45px]] || align="right" | 61&nbsp;600 || align="right" | 532&nbsp;300 || [[Abakan]] (Абакан) || Sibearje || West-Sibearje |- | 20 || [[Tsjetsjeenje]] (Чеченская) || [[Ofbyld:Flag of Chechen Republic since 2004.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Chechnya.svg|45x45px]] || align="right" | 15&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;269&nbsp;100 || [[Grozny]] (Грозный) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 21 || [[Tsjûwasje]] (Чувашия) || [[Ofbyld:Flag of Chuvashia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Chuvashia.svg|45x45px]] || align="right" | 18&nbsp;300 || align="right" | 1&nbsp;251&nbsp;600 || [[Tsjeboksary]] (Чебоксары) || Wolga || Wolga-Wjatka |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Kraj]]s''' |- | 22 || [[Altai (kraj)|Altai]] (Алтайский) || [[Ofbyld:Flag of Altai Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Altai Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 168&nbsp;000 || align="right" | 2&nbsp;419&nbsp;400 || [[Barnaûl]] (Барнаул) || Sibarje || West-Sibearje |- | 23 || [[Transbaikal (kraj|Transbaikal]] (Забайкальский) || [[Ofbyld:Flag of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Zabaykalsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 431&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;106&nbsp;600 || [[Tsjita]] (Чита) || Sibearje || East-Sibearje |- | 24 || [[Kamtsjatka (kraj)|Kamtsjatka]] (Камчатский) || [[Ofbyld:Flag of Kamchatka Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Kamchatka Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 464&nbsp;300 || align="right" | 321&nbsp;800 || [[Petropavlovsk-Kamtsjatsky]] (Петропавловск-Камчатский) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 25 || [[Krasnodar (kraj)|Krasnodar]] (Краснодарский) || [[Ofbyld:Flag of Krasnodar Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Krasnodar Kray.svg|45x45px]] || align="right" | 75&nbsp;500 || align="right" | 5&nbsp;225&nbsp;800 || [[Krasnodar (stêd)|Krasnodar]] (Краснодар) || Súd || Noard-Kaukasus |- | 26 || [[Krasnojarsk (kraj)|Krasnojarsk]] (Красноярский) || [[Ofbyld:Flag of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Krasnoyarsk Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 2&nbsp;366&nbsp;600 || align="right" | 2&nbsp;828&nbsp;200 || [[Krasnojarsk]] (Красноярск) || Sibearje || East-Sibearje |- | 27 || [[Perm (kraj)|Perm]] (Пермский) || [[Ofbyld:Flag of Perm Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Perm oblast.png|45x45px]] || align="right" | 160&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;635&nbsp;800 || [[Perm (stêd)|Perm]] (Пермь) || Wolga || Oeral |- | 28 || [[Primorsky (kraj)|Primorsky]] (Приморский)|| [[Ofbyld:Flag of Primorsky Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Primorsky Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 164&nbsp;700 || align="right" | 1&nbsp;956&nbsp;400 || [[Wladiwostok]] (Владивосток) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 29 || [[Stavropol (kraj)|Stavropol]] (Ставропольский) || [[Ofbyld:Flag of Stavropol Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Stavropol Krai.svg|45x45px]] || align="right" | 66&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;786&nbsp;100 || [[Stavropol]] (Ставрополь) || Noard-Kaukasus || Noard-Kaukasus |- | 30 || [[Chabarovsk (kraj)|Chabarovsk]] (Хабаровский) || [[Ofbyld:Flag of Khabarovsk Krai.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Khabarovsky kray (N2).png|45x45px]] || align="right" | 787&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;344&nbsp;200 || [[Chabarovsk]] (Хабаровск) || Fiere Easten || Fiere Easten |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Oblasten fan Ruslân|Oblasten]] ''' |- | 31 || [[Amoer (oblast)|Amoer]] (Амурская) || [[Ofbyld:Flag of Amur Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Amur oblast.png|45x45px]] || align="right" | 361&nbsp;900 || align="right" | 829&nbsp;200 || [[Blagovesjtsjensk]] (Благовещенск) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 32 ||[[Archangelsk (oblast)|Archangelsk]] (Архангельская) || [[Ofbyld:Flag of Arkhangelsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Arkhangelsk gubernia (Russian empire).png|45x45px]] || align="right" | 589&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;228&nbsp;100 || [[Archangelsk]] (Архангельск) || Noardwest || Noard |- | 33 || [[Astrachan (oblast)|Astrachan]] (Астраханская) || [[Ofbyld:Flag of Astrakhan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;010&nbsp;700 || [[Astrachan]] (Астрахан) || Súd || Wolga |- | 34 || [[Belgorod (oblast)|Belgorod]] (Белгородская) || [[Ofbyld:Flag of Belgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms Belgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 27&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;532&nbsp;700 || [[Belgorod]] (Белгород) || Sintraal || Sintraal-Tsjernozjom |- | 35 || [[Brjansk (oblast)|Brjansk]] (Брянская) || [[Ofbyld:Flag of Bryansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Bryansk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;278&nbsp;100 || [[Brjansk]] (Брянск) || Sintraal || Sintraal |- | 36 || [[Vladimir (oblast)|Vladimir]] (Владимирская) || [[Ofbyld:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Vladimiri Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;444&nbsp;600 || [[Vladimir (stêd)|Vladimir]] (Владимир) || Sintraal || Sintraal |- | 37 || [[Wolgograd (oblast)|Wolgograd]] (Волгоградская) || [[Ofbyld:Flag of Volgograd Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Volgograd oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 112&nbsp;900 || align="right" | 2&nbsp;611&nbsp;200 || [[Wolgograd]] (Волгоград) || Súd || Wolga |- | 38 || [[Vologda (oblast)|Vologda]] (Вологодская) || [[Ofbyld:Flag of Vologda oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Vologda oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 144&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;202&nbsp;300 || [[Vologda]] (Вологда) || Noardwest || Noard |- | 39 || [[Voronezj (oblast)|Voronezj]] (Воронежская) || [[Ofbyld:Flag of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Voronezh Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 52&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;335&nbsp;800 || [[Voronezj]] (Воронеж) || Sintraal || Sintraal-Tsjernozjom |- | 40 || [[Ivanovo (oblast)|Ivanovo]] (Ивановская) || [[Ofbyld:Flag of Ivanovo Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Ivanovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 21&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;062&nbsp;600 || [[Ivanovo]] (Иваново) || Sintraal || Sintraal |- | 41 || [[Irkûtsk (oblast)|Irkûtsk]] (Иркутская) || [[Ofbyld:Flag of Irkutsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Герб Иркутской области.svg|45x45px]] || align="right" | 775&nbsp;300 || align="right" | 2&nbsp;428&nbsp;700 || [[Irkûtsk]] (Иркутск) || Sibearje || East-Sibearje |- | 42 || [[Kaliningrad (oblast)|Kaliningrad]] (Калининградская) || [[Ofbyld:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Kaliningrad Oblast Coat of Arms 2006.svg|45x45px]] || align="right" | 15&nbsp;100 || align="right" | 941&nbsp;500 || [[Kaliningrad]] (Калининград) || Noardwest || Noardwest |- | 43 || [[Kalûga (oblast)|Kalûga]] (Калужская) || [[Ofbyld:Flag of Kaluga Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Kaluga Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 29&nbsp;800 || align="right" | 1&nbsp;011&nbsp;600 || [[Kalûga]] (Калуга) || Sintraal || Sintraal |- | 44 || [[Kemerovo (oblast)|Kemerovo]] (Кемеровская) || [[Ofbyld:Flag of Kemerovo oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Kemerovo Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 95&nbsp;700 || align="right" | 2&nbsp;763&nbsp;400 || [[Kemerovo]] (Кемерово) || Sibearje || West-Sibearje |- | 45 || [[Kirov (oblast)|Kirov]] (Кировская) || [[Ofbyld:Flag of Kirov Region.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Kirov Region.svg|45x45px]] || align="right" | 120&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;341&nbsp;300 || [[Kirov]] (Киров) || Wolga || Wolga-Wjatka |- | 46 || [[Kostroma (oblast)|Kostroma]] (Костромская) || [[Ofbyld:Flag of Kostroma Oblast (2000-06).svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Kostroma Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 60&nbsp;200 || align="right" | 667&nbsp;500 || [[Kostroma]] (Кострома) || Sintraal || Sintraal |- | 47 || [[Koergan (oblast)|Koergan]] (Курганская) || [[Ofbyld:Flag of Kurgan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Kurgan Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 71&nbsp;500 || align="right" | 910&nbsp;900 || [[Koergan]] (Курган) || Oeral || Oeral |- | 48 || [[Koersk (oblast|Koersk]] (Курская) || [[Ofbyld:Flag of Kursk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Kursk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 30&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;126&nbsp;500 || [[Koersk]] (Курск) || Sintraal || Sintraal-Tsjernozjom |- | 49 || [[Leningrad (oblast)|Leningrad]] (Ленинградская) || [[Ofbyld:Flag of Leningrad Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Leningrad Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 83&nbsp;900 || align="right" | 1&nbsp;712&nbsp;700 || [[Sint-Petersburch]] (Санкт-Петербург)<ref>&nbsp;&nbsp; Administrative haadstêd – Sint-Petersburch is net part fan de oblast Leningrad</ref>|| Sintraal || Sintraal-Tsjernozjom |- | 50 || [[Lipetsk (oblast)|Lipetsk]] (Липецкая) || [[Ofbyld:Flag of Lipetsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Lipetsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 24&nbsp;000 || align="right" | 1&nbsp;172&nbsp;800 || [[Lipetsk]] (Липецк) || Sintraal || Sentraal-Tsjernozjom |- | 51 || [[Magadan (oblast)|Magadan]] (Магаданская) || [[Ofbyld:Flag of Magadan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Magadan oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 462&nbsp;500 || align="right" | 157&nbsp;000 || [[Magadan]] (Магадан) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 52 || [[Moskou (oblast)|Moskou]] (Московская) || [[Ofbyld:Flag of Moscow oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Moscow oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 45&nbsp;800 || align="right" | 7&nbsp;092&nbsp;900 || [[Moskou]] (Москва)<ref>&nbsp;&nbsp; Administrative haadstêd – Moskou is net part fan de oblast Moskou</ref> || Sintraal || Sintraal |- | 53 || [[Moermansk (oblast)|Moermansk]] (Мурманская) || [[Ofbyld:Flag of Murmansk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Герб Мурманской области.svg|45x45px]] || align="right" | 144&nbsp;900 || align="right" | 796&nbsp;100 || [[Moermansk]] (Мурманск) || Noardwest || Noard |- | 54 || [[Nizjni Novgorod (oblast)|Nizjni Novgorod]] (Нижегородская) || [[Ofbyld:Flag of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Nizhny Novgorod Region.svg|45x45px]] || align="right" | 76&nbsp;600 || align="right" | 3&nbsp;310&nbsp;600 || [[Nizjni Novgorod]] (Нижний Новгород) || Wolga || Wolga-Wjatka |- | 55 || [[Novgorod (oblast)|Novgorod]] (Новгородская) || [[Ofbyld:Flag of Novgorod Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Novgorod Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 54&nbsp;500 || align="right" | 634&nbsp;100 || [[Weliky-Novgorod]] (Великий Новгород) || Noardwest || Noardwest |- | 56 || [[Novosibirsk (oblast)|Novosibirsk]] (Новосибирская) || [[Ofbyld:Flag of Novosibirsk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Novosibirsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 177&nbsp;800 || align="right" | 2&nbsp;665&nbsp;900 || [[Novosibirsk]] (Новосибирск) || Sibearje || West-Sibearje |- | 57 || [[Omsk (oblast)|Omsk]] (Омская) || [[Ofbyld:Flag of Omsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Omsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 141&nbsp;100 || align="right" | 1&nbsp;977&nbsp;500 || [[Omsk]] (Омск) || Sibearje || West-Sibearje |- | 58 || [[Oarenburch (oblast)|Oarenburch]] (Оренбургская) || [[Ofbyld:Flag of Orenburg Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Orenburg Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 123&nbsp;700 || align="right" | 2&nbsp;032&nbsp;900 || [[Oarenburch]] (Оренбург) || Wolga || Oeral |- | 59 || [[Orjol (oblast)|Orjol]] (Орловская) || [[Ofbyld:Flag of Oryol Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Oryol Oblast (small).svg|45x45px]] || align="right" | 24&nbsp;700 || align="right" | 787&nbsp;200 || [[Orjol]] (Орёл) || Sintraal || Sintraal |- | 60 || [[Penza (oblast)|Penza]] (Пензенская) || [[Ofbyld:Flag of Penza Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Gerb of Penza region.jpg|45x45px]] || align="right" | 43&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;386&nbsp;200 || [[Penza]] (Пенза) || Wolga || Wolga |- | 61 || [[Pskov (oblast)|Pskov]] (Псковская) || [[Ofbyld:Flag_of_Pskov_Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Pskov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 55&nbsp;400 || align="right" | 673&nbsp;500 || [[Pskov]] (Псков) || Noardwest || Noardwest |- | 62 || [[Rostov (oblast)|Rostof]] (Ростовская) || [[Ofbyld:Flag of Rostov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Rostov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 101&nbsp;000 || align="right" | 4&nbsp;279&nbsp;200 || [[Rostov oan de Don]] (Ростов-на-Дону) || Súd || Noard-Kaukasus |- | 63 || [[Rjazan (oblast)|Rjazan]] (Рязанская) || [[Ofbyld:Flag of Ryazan Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Ryazan oblast.png|45x45px]] || align="right" | 39&nbsp;600 || align="right" | 1&nbsp;154&nbsp;200 || [[Rjazan]] (Рязан) || Sintraal || Sintraal |- | 64 || [[Samara (oblast)|Samara]] (Самарская) || [[Ofbyld:Flag of Samara Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Samara oblast.png|45x45px]] || align="right" | 53&nbsp;600 || align="right" | 3&nbsp;215&nbsp;700 || [[Samara]] (Самара) || Wolga || Wolga |- | 65 || [[Saratov (oblast)|Saratov]] (Саратовская) || [[Ofbyld:Flag of Saratov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Saratov oblast.svg|45x45pxpx]] || align="right" | 101&nbsp;200 || align="right" | 2&nbsp;521&nbsp;800 || [[Saratov]] (Саратов) || Wolga || Wolga |- | 66 || [[Sachalin (oblast)|Sachalin]] (Сахалинская) || [[Ofbyld:Flag of Sakhalin Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Sakhalin Oblast Coat of Arms.svg|45x45px]] || align="right" | 87&nbsp;100 || align="right" | 497&nbsp;900 || [[Jûzjno-Sachalinsk]] (Южно-Сахалинск) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 67 || [[Sverdlovsk (oblast)|Sverdlovsk]] (Свердловская) || [[Ofbyld:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 194&nbsp;300 || align="right" | 4&nbsp;298&nbsp;000 || [[Jekaterineburch]] (Екатеринбург) || Oeral || Oeral |- | 68 || [[Smolensk (oblast)|Smolensk]] (Смоленская) || [[Ofbyld:Flag of Smolensk oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Smolensk oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 49&nbsp;800 || align="right" | 985&nbsp;500 || [[Smolensk]] (Смоленск) || Sintraal || Sintraal |- | 69 || [[Tambov (oblast)|Tambov]] (Тамбовская) || [[Ofbyld:Flag of Tambov Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Tambov Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 34&nbsp;500 || align="right" | 1&nbsp;092&nbsp;400 || [[Tambov]] (Тамбов) || Sintraal || Sintraal-Tsjernozjom |- | 70 || [[Tver (oblast)|Tver]] (Тверская) || [[Ofbyld:Flag of Tver Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Tver oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 84&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;353&nbsp;500 || [[Tver]] (Тверь) || Sintraal || Sintraal |- | 71 || [[Tomsk (oblast)|Tomsk]] (Томская) || [[Ofbyld:Flag of Tomsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Tomsk Oblast, Russia.svg|45x45px]] || align="right" | 314&nbsp;400 || align="right" | 1&nbsp;045&nbsp;500 || [[Tomsk]] (Томск) || Sibearje || West-Sibearje |- | 72 || [[Tûla (oblast)|Tûla]] (Тульская) || [[Ofbyld:Flag of Tula Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Tula oblast.png|45x45px]] || align="right" | 25&nbsp;700 || align="right" | 1&nbsp;553&nbsp;900 || [[Tûla]] (Тула) || Sintraal || Sintraal |- | 73 || [[Tjûmen (oblast)|Tjûmen]] (Тюменская) || [[Ofbyld:Flag of Tyumen Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Tyumen Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 1&nbsp;464&nbsp;200 || align="right" | 3&nbsp;395&nbsp;200 || [[Tjûmen]] (Тюмень) || Oeral || West-Sibearje |- | 74 || [[Uljanovsk (oblast)|Uljanovsk]] (Ульяновская) || [[Ofbyld:Флаг Ульяновской области (2013).svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Ulyanovsk Oblast.png|45x45px]] || align="right" | 37&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;292&nbsp;200 || [[Uljanovsk]] (Ульяновск) || Wolga || Wolga |- | 75 || [[Tsjeljabinsk (oblast)|Tsjeljabinsk]] (Челябинская) || [[Ofbyld:Flag of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 88&nbsp;500 || align="right" | 3&nbsp;478&nbsp;600 || [[Tsjeljabinsk]] (Челябинск) || Oeral || Oeral |- | 76 || [[Jaroslavl (oblast)|Jaroslavl]] (Ярославская)] || [[Ofbyld:Flag of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Yaroslavl Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36&nbsp;200 || align="right" | 1&nbsp;272&nbsp;500 || [[Jaroslavl]] (Ярославль) || Sintraal || Sintraal |- style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêden]] ''' |- | 77 || [[Moskou]] (Москва) || [[File:Flag of Moscow, Russia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Moscow.svg|45x45px]] || align="right" | 1100 || align="right" | 11&nbsp;514&nbsp;300 || [[Moskou]] (Москва) || Sintraal || Sintraal |- | 78 || [[Sint-Petersburch]] (Санкт-Петербург) || [[Ofbyld:Flag of Saint Petersburg Russia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Saint Petersburg (2003).svg|45x45px]] || align="right" | 1400 || align="right" | 4&nbsp;848&nbsp;700 || [[Sint-Petersburch]] (Санкт-Петербург) || Noardwest || Noardwest |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Autonome oblast]]''' |- | 79 || [[Joadske Autonome Oblast]] (Еврейская автономная область) || [[Ofbyld:Flag of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of the Jewish Autonomous Oblast.svg|45x45px]] || align="right" | 36&nbsp;300 || align="right" | 176&nbsp;600 || [[Birobidzjan]] (Биробиджан) || Fiere Easten || Fiere Easten |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''[[Autonome distrikten fan Ruslân|Autonome distrikten]] ''' |- | 80 || [[Nenetsje]] (Ненецкий автономный округ) || [[Ofbyld:Flag of Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of arms of Nenets Autonomous Okrug.svg|45x45px]] || align="right" | 176&nbsp;800 || align="right" | 42&nbsp;700 || [[Narjan-Mar]] (Нарьян-Мар) || Noardwest || Noard |- | 81 || [[Chanto-Mansje]] (Ханты-Мансийский автономный округ) || [[Ofbyld:Flag of Yugra.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Yugra.svg|45x45px]] || align="right" | 534&nbsp;800 || align="right" | 1&nbsp;532&nbsp;000 || [[Chanty-Mansyjsk]] (Ханты-Мансийск) || Oeral || West-Sibearje |- | 82 || [[Tsjûkotka (autonoom gebiet)|Tsjûkotka]] (Чукотский автономный округ) || [[Ofbyld:Flag of Chukotka.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Chukotka.svg|45x45px]] || align="right" | 721&nbsp;500 || align="right" | 50&nbsp;500 || [[Anadyr]] (Анадырь) || Fiere Easten || Fiere Easten |- | 83 || [[Jamalo-Nenetsje]] (Ямало-Ненецкий автономный округ) || [[Ofbyld:Flag of Yamal-Nenets Autonomous District.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of Yamal Nenetsia.svg|45x45px]] || align="right" | 769&nbsp;300 || align="right" | 522&nbsp;800 || [[Salechard]] (Салехард) || Oeral || West-Sibearje |-style="background:#eee;" | &nbsp; || align="left" colspan="10" | &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Yllegaal anneksearre op 18 maart 2014''' |- | 84 || [[Krim (republyk)|Krim]] (Крым) || [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|45x45px]] || align="right" | 26 100 || align="right" | 1 973 185 || [[Simferopol]] (Симферополь) || || |- | 85 || [[Sebastopol]] (Севастополь) || [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|45x45px]] || align="right" | 864|| align="right" | 379 200 || Sebastopol (Севастополь) || || |- |- style="background:#eee;" | align="left" colspan="11" | &nbsp; |- |- style=" font-weight:bold; " class="sortbottom" | — || Hiel [[Ruslân]] (Вся Россия) || [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|45x45px|border]] || [[Ofbyld:Coat of Arms of the Russian Federation.svg|45x45px]] || 17&nbsp;098&nbsp;200 || 142&nbsp;905&nbsp;200 || [[Moskou]] || || |} == Sjoch ek == * [[Federale distrikten fan Ruslân]] * [[Ekonomyske regio's fan Ruslân]] == Keppelings om utens == * {{en}}[https://web.archive.org/web/20090506005738/http://www.geohive.com/default1.aspx Geohive: befolkingsifers it bestjoerlik gebiet] (sensusgegevens en rûzing foar hjoed-de-dei) * {{en}}[http://www.statoids.com/uru.html Statoids: wizigings] * {{en}}[https://web.archive.org/web/20050217133656/http://www.cdi.org/russia/johnson/7231-12.cfm Artikel oer de weryndieling fan de dielgebieten út juny 2003] * {{en}}[http://www.rulers.org/russdiv.html Regionale lieders] {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Dielgebiet fan Ruslân| ]] [[Kategory:Bestjoerlike yndieling fan Ruslân]] [[Kategory:Oerheid fan Ruslân]] q49zbduow991zd01jp7517qwoq6gion 0 159859 1085172 1085058 2022-07-30T18:19:08Z Drewes 2754 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[Ofbyld:Mitselwier Tsjerke west.jpg|thumb|De steechjes om de tsjerke fan Mitselwier]] [[Ofbyld:Gamle Færgestræde.jpg|thumb|Steechje yn [[Helsingør]] (Denemark)]] In '''stege''' of '''steechje''' is in smelle strjitte yn in beboude omjouwing dy't gjin funksje foar trochgeand ferkear hawwe. Yn [[stêden]] dy't in foar it grutste part midsiuwsk strjittepatroan hawwe, lykas de binnenstêd fan [[Amsterdam]], wiene fan âlds in soad stegen. Se ûntsleaten oarspronklik de iepen romte achter gebouwen oan strjitten en grêften. Earmelju, it grutste part fan de befolking, wennen oant 1900 en ek noch wol dêrnei massaal oan stegen en gloppen. De parten fan in stêd of doarp mei stegen waarden faak oantsjut as efterbuert of sloppewyk. Ek yn lytsere plakken wiene stegen dêr't minsken fan lege stân yn primitive omstannichheden ticht opelkoar libben hiel gewoan. In al yn de sechstjinde iuw bekende útdrukking seit dat "men stegen voor straten moet kennen". Dêrmei waard bedoeld dat men ûnderskied meitsje moast tusken minsken fan ferskate rang en stân en dêrmei rekken hâlde moast. Fryske [[terpdoarp]]en hawwe faak stegen om de tsjerke hinne. Bygelyks yn [[Nijewier]], [[Mitselwier]] en [[Ingwierrum]] hawwe stegen op de terp. {{Boarnen|boarnefernijing= {{Aut|[[Van der Woud, A.]]}} (2010), ''Koninkrijk vol sloppen - achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw'', Amsterdam: Utjouwerij Bert Bakker }} 15kz6ld453f314mv8x0rf5csjhutwcb 0 159867 1085134 1085061 2022-07-30T14:30:20Z Drewes 2754 dien wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Rosa Spier Huis.jpg|thumb|It Rosa Spier Hûs út 1969]] [[Ofbyld:Nieuwbouw Rosa Spier Huis.jpg|thumb|It nije kompleks]] It '''Rosa Spier Hûs''' is in wen- en wurksintrum foar [[keunstner]]s en [[wittenskipper]]s op jierren. It sintrum is fan ein 2019 ôf fêstige oan de Hector Treublaan in [[Laren (Noard-Hollân)|Laren]] yn [[Noard-Hollân]]. == Skiednis == It idee foar in 'feilige haven foar âldere keunstners' kaam fan harpiste [[Rosa Spier]]. Doel fan it hûs is it mooglik te meitsjen foar âldere keunstners om harren enerzjy yn harren wurk te stekken bliuwe te kinnen en har persoanlike fersoarging oan oaren oer te litten. Yn 1963 rjochte [[Henriette Polak]] de Rosa Spier Stichting op, dy't de bou fan it hûs úteinlik mooglik makke. Oan de Esseboom yn Laren waard in gebou realisearre dat op 11 oktober 1969 iepene waard troch [[Marga Klompé]], de doetiidske minister fan Kultuer, Rekreaasje en Maatskiplik Wurk. Dit appartemintekompleks bea plak oan yn totaal 73 bewenners. Dêrneist wiene der mienskiplike foarsjennings as in biblioteek en in teätersealtsje. It kompleks wie in paviljoeneftich ûntwerp fan buro Goldschmidt & Verbruggen; de tún waard ûntwurpen troch [[Mien Ruys]]. ===Nijbou=== Yn 2008 waard bekend dat de gemeente Laren en it stichtingsbestjoer oerwoegen it Rosa Spierhûs ôf te brekken en te ferfangen troch 68 apparteminten (wat der úteinlik mear wurde soene). It [[Bûn Heemschut]] wiisde yn in brief op de grutte kultuerhistoaryske wearde fan hûs en tún. <ref>''heemschut.nl'' (pdf) - [https://web.archive.org/web/20150924025511/http://www.heemschut.nl/buxus/docs/RSH%20Gemeente%20Laren%2010-10-08.pdf brief d.d. 10 okt. 2008 oan de gemeente Laren]</ref> Saakkundigen en belanghawwenden besochten stichting en gemeente fergees ta oare gedachten te bringen. Yn maaie 2014 die nei in útspraak fan de [[Ried fan Steat]] bliken dat de foarnommen sloop definityf wie. De motivearring wie ûnder oare dat hûs en tún net op in monumintelist stiene. <ref>NOS.nl - [http://nos.nl/artikel/644911-rosa-spier-huis-wordt-gesloopt.html ''Rosa Spier Huis wordt gesloopt''], 7 maaie 2014</ref> Yn 2018 waard úteinset mei de bou fan in nij pân oan de Hector Treublaan. <ref>[https://www.skipr.nl/actueel/id34758-bouw-nieuw-rosa-spier-huis-in-laren-van-start.html ''Bouw nieuw Rosa Spier Huis in Laren van start''], 31 maaie 2018</ref> De nijbou is yn de winter fan 2019/2020 yn gebrûk naam. Njonken de 70 bewenners fan it âlde hûs fûnen 67 nije minsken dêr in plak.<ref>[https://rosaspierhuis.nl/wp-content/uploads/2020/02/gooi-en-eemlander-150220.pdf Berjocht yn de Gooi en Eemlander], 24 febrewaris 2020</ref> == Gebou == It Rosa Spier Hûs hat: * de Anna-Stibbe konsert- en teaterseal, * in algemien atelier, * in muzykkeamer, * im bibleteek, * ferskate lêstafels, * Galerykafee/restaurant, * in eksposysjeromte, * terras en byldetún en * privee-ateliers en studio’s == Keppeling om utens == * [http://www.rosaspierhuis.nl/ Hiemside Rosa Spier Hûs] {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} [[Kategory:Soarchynstelling yn Nederlân]] 8i6obrbwre3s4k9huk24jd2xddb471t 0 159880 1085174 1085094 2022-07-30T20:09:33Z Kneppelfreed 2013 red wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krim-Tataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krim-Tataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}}. De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krim-Tataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] aei7vx8gn2xhpmmwjp44b2iax7ghhuo 1085180 1085174 2022-07-30T22:21:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 formulearring wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krim-Tataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krim-Tataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}}. De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] ovydj2362ay6brsnujjg6t6tnrv7x4e 1085182 1085180 2022-07-30T22:23:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krim-Tataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krim-Tataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}}. De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] pnmc0tkcs9ghoqy9xmejgqplcjh7wxi 1085183 1085182 2022-07-30T22:23:43Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krim-Tataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krim-Tataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}}. De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] 35ema4wqqwsfzg89k0e3z72qg99vmo6 1085184 1085183 2022-07-30T22:24:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 korr wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krim-Tataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krim-Tataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}} De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] caaf3nl2aiyu5cbehbh3ckthmgif0dz 1085185 1085184 2022-07-30T22:25:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krimtataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krimtataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}} De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim (republyk)| ]] [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] 773v7nngqukn5p16eouht87sgmcosbk 1085187 1085185 2022-07-30T22:27:51Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Stêden */ kategory oars wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krimtataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krimtataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}} De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * oft hja it der mei iens wiene dat de Krim in oanfraach yntsjinje moast om him as in federaal subjekt fan de Russyske Federaasje by Ruslân oan te sluten; * oft hja it der mei iens wiene om de soevereine status fan de Krim en de grûnwet fan 1992 op te helpen. Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] q3rua6jxrubqhjdhmpeszu4sb2dyee5 1085194 1085187 2022-07-31T03:53:44Z RomkeHoekstra 10582 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Republyk fan de Krim <small>Республика Крым (Russysk)</small> <br> <small>Республіка Крим (Oekraynsk)</small> <br> <small>Qırım Cumhuriyeti (Krimtataarsk)</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Map of Russia - Crimea.svg|340px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Crimea.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:Emblem of Crimea.svg|50px]] | soarte gebiet = dielrepublyk | ynwennertal = 1.896.393 <small>(2022)</small> | oerflak = 26.081 km² | befolkingstichtens = 72,71 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federaal Distrikt Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Noard-Kaukasus|Noard-Kaukasus]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = [[Simferopol]] | grutste plak = Simferopol | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]], [[Oekraynsk]], Krimtataarsk | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen 65,20% <br> Oekraïners 15,99%, Krim-Tataren 12,59% <br> <small>(Stân 2014)</small> | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 11 maart 2014 | tiidsône = UTC+3 MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_56_53_N_34_06_15_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 06' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://crimea.gov.ru/ crimea.gov.ru] }} {{Of|it ûnderwerp yn de Russyske Federaasje|it dielgebiet fan de Oekraïne|Autonome Republyk fan de Krim}} De '''Republyk fan de Krim''' ([[Russysk]]: Республика Крым, ''Respûblika Krym''; [[Oekraynsk]]: Республіка Крим; [[Krimtataarsk]]: Qırım Cumhuriyeti) is in federale republyk fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]]. It gebiet komt oerien mei de [[Autonome Republyk fan de Krim]], de jure in dielgebiet fan de [[Oekraïne]]. De haadstêd en grutste stêd fan de republyk is [[Simferopol]]. [[Sebastopol]] is grutter as Simferopol, mar makket as federale stêd fan de Russyske Federaasje gjin ûnderdiel út fan de Republyk fan de Krim. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek yn de tiid fan it Oekraynsk bewâld hie Sebastopol in aparte status. By de lêste folkstelling fan 2014 hie de republyk 1.891.465 ynwenners. == Skiednis == Mei it ferslaan fan de [[Krim-Tataren]] foege [[Katarina de Grutte]] it skiereilân yn april 1783 by it [[Russyske Ryk]]. Ynearsten like it der op dat it [[Osmaanske Ryk]] de anneksaasje fan de Krim akseptearre, mar it liede dochs ta de Russyske-Turkske kriich fan 1787-1792. Sûnder súkses besocht it [[Osmaanske Ryk]] de annekaasje werom te draaien en it wie Ruslân dy't nei it ferlies fan it Osmaanske fort Izmaïl oan de [[Donau]] mei de ûndertekening fan it [[Ferdrach fan Jassy]] op 9 jannewaris 1792 de Osmaanske erkenning fan de anneksaasje wist yn te heljen. De Krim wie fan 1802 oant 1917 it súdlike diel fan it gûvernemint Taurida. Yn de Russyske boargerkriich fan 1917 oant 1921 wiksele de Krim ferskillende kearen fan partij en it wie op't lêst it lêste diel fan Europeesk Ruslân dat noch yn hannen wie fan it [[Wite beweging|Wite]] regear. Lang om let waard de Krim yn 1921 in autonome republyk yn de Russyske Federative Sosjalistyske Sovjetrepublyk. Om't de Krim-Tataren troch de Sovjet-autoriteiten beskuldige waarden fan kollaboraasje mei de [[nazy]]'s waarden hja yn 1944 deportearre en it gebiet rekke yn 1945 de autonome status kwyt. === 1954: De Krim wurdt ûnderdiel fan de OSSR === Yn 1954 droech it presidium fan de Heechste Sovjet fan de [[Sovjet-Uny|USSR]] it gebiet oer oan de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]] (OSSR), in oare dielrepublyk fan de Sovjet-Uny. Yn dy tiid waard de USSR tige sintraal bestjoerd en de grinzen tusken de beide dielrepubliken wiene mear administratyf fan aard, ek al wie de Oekraïne yn dy tiid in ôfsûnderlik lid fan de [[Feriene Naasjes]]. Healwei de jierren 1980 mochten de Krim-Tataren yn it ramt fan de [[perestrojka]] werom komme op de Krim. Mei it ynstoarten fan de Sovjet-Uny kaam de Krim yn de doe ûnôfhinklike steat Oekraïne te lizzen, mar yn 1991 krige it gebiet syn autonome status werom. Yn 1996 waard dy autonome status mei de ratifikaasje fan de grûnwet fan de Oekraïne op 'e nij fêststeld, dy't de Krim as de 'Autonome Republyk fan de Krim' omskreau, mar ek as in 'net ôf te skieden diel fan de Oekraïne'. === Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim === Op 20 jannewaris 1991 waard op de Krim in [[referindum]] holden mei de fraach oan befolking oft hja de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk fan de Krim' wer opmeitsje woene, dy't yn 1945 ôfskaft wie, mei as útslach dat 94% fan de kiezers dat útstel stipe. Op 26 febrewaris 1992 doopte it parlemint fan de Krim de 'Autonome Sosjalistyske Sovjetrepublyk' om ta de 'Republyk fan de Krim' en op 5 maaie 1992 folge it útroppen fan de ûnôfhinklikheid. Oer dy ûnôfhinklikheid wie lykwols nea in referindum holden en it parlemint yn [[Kiëv]] draaide dy werom, de jonge republyk wie wer de 'Autonome Republyk fan de Krim'. Op 17 maart 1995 skafte it parlemint yn Kiëv ek de grûnwet fan de Krim út 1992 ôf en alle wetten en dekreten, dy't yn striid wiene mei dy fan Kiëv. Nei de ratifikaasje fan it Russysk-Oekraynske Freonskipsferdrach fan maaie 1997 waard yn de grûnwet fan 1998 it gebiet omskreaun as de 'Autonome Republyk fan de Krim'. [[Ofbyld:Crimea (orthographic projection).svg|thumb|260px|''Lokaasje fan de Krim'']] === NAFO-oefening op de Swarte See === De spannings namen lykwols wer ta doe't Amerikaanske troepen op útnoeging fan de Oekraïne op de Krim ferskynden foar in grutte [[NAFO]]-oefening op de [[Swarte See]]. De oanwêzichheid fan [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] soldaten op it skiereilân late ta protesten fan de befolking en de troepen waarden twongen yn de barakken te bliuwen. Dyselde wike ferklearre it parlemint fan de Krim it skiereilân ta in NAFO-frije sône.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2006/jun/08/russia.nickpatonwalsh The Guardian, 8 juny 2006]</ref> Yn septimber 2008 beskuldige de Oekraynske minister fan Utlânske Saken Volodymyr Ohryzko Ruslân der fan Russyske paspoarten út te dielen oan de ynwenners fan de Krim. Op 24 augustus 2009 holden Russyske ynwenners anty-Oekraynske demonstraasjes. De parlemintariër Sergei Tsekov sei dat er hope dat Ruslân de Krim itselde behannelje soe as Súd-Ossetië en Abchaazje. === 2014 === Yn 2010 wûn [[Viktor Janûkovitsj]] de ferkiezing ta president fan de Oekraïne en folge dêrmei [[Jûlija Timosjenko]] op. Ynternasjonale waarnimmers beöardielden de ferkiezingen as frij en earlik. Janûkovitsj sette him te war tsjin it assosjaasjeferdrach mei de [[Europeeske Uny]] en foar in pakket lieningen fan Ruslân. Dy hâlding late ta fûle protesten yn it lân fan pro-Europeeske oanhingers, wêrby't deaden foelen en minsken ferwûne rekken. Lang om let waard Viktor Janûkovitsj op 22 febrewaris 2014 troch it Oekraynske parlemint ôfset. Dy ôfsetting late ta grutte lilkens ûnder de pro-Russyske befolking fan de Oekraïne. It Russyske regear naam doe it beslút yn te gripen en te wurkjen oan de weromkear fan de Krim yn de Russyske Federaasje. Mei help fan de Russyske striidkrêften slaggen pro-Russyske seperatisten der yn om it gebiet yn in pear wike tiid ûnder Russyske kontrôle te krijen. It pro-Rusyske parlemint fan de Krim en de stedsried fan Sebastopol hiene no de hannen frij en kundigen op 6 maart oan in referindum te organisearjen oer in weriening mei Ruslân, ek al stie de grûnwet fan de Oekraïne dat net ta. De boargers fan de Krim krigen yn dat referindum twa fragen foarlein: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? Mei dy fraachstelling stelde de oerheid fan de Krim by in 'ja' Ruslân yn steat om te stellen dat Ruslân de Krim net anneksearre hie, mar dat de Krim har soevereine foech sels útoefene hie om in fúzje mei de Russyske Federaasje nei te stribjen. Op 11 maart furdige it parlemint fan de Krim en de ried fan Sebastopol in mienskiplike yntinsjeferklearring út om de ûnôfhinklikheid iensidich út te roppen as de befolking de earste fragen mei in 'ja' beänderje soe. Yn de yntinsjeferklearring waard eksplisyt ek nei it [[Kosovo]]-presedint ferwiist, dêr't op soartgelikense wize mei stipe fan it Westen de ûnôfhinklikens útroppen waard. [[Ofbyld:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|thumb|left|250px|''Undertekening fan de opname fan de Krim yn de Russyske Federaasje op 18 maart 2014 troch Vladimir Pûtin , Vladimir Konstantinov, Sergei Aksionov en Aleksei Tsjalij'' ]] De útslach fan it referindum waard op 16 maart 2014 bekend makke. De opkomst wie 81,36% en dêrfan hie in mearderheid fan 96,77% fan de befolking foar de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne en foar oansluting by Ruslân as in federaal dieldistrikt stimd. De ynternasjonale mienskip erkende it referindum net. De Feriene Naasjes joegen krityk op de omstannichheden weryn't it referindum holden waard en de Europeeske Uny, [[Kanada]], [[Japan]] en de Feriene Steaten feroardielen it referindum as yllegaal. Sûnt 15 april 2014 beskôget de Oekraïne de Krim as beset gebiet. De statusferoaring fan de Krim waard mar troch in pear lannen erkend. De Oekraïne wegere it ferlies fan de Krim te akseptearjen, mar it Oekraynske leger begûn him op 19 maart werom te lûken en op 26 maart 2014 hie Ruslân de folsleine kontrôle oer it skiereilân krigen. Yn in pear dagen tiid nei de útslach fan it referindum sette it yntegraasjeproses fan de Krim yn de Russyske Federaasje útein. Op 24 maart waard de [[rûbel]] as offisjele munt ynfierd; al bleau de Oekraynske muntienheid noch oant 1 jannewaris 2016 as betelmiddel jildich. Ek de klok waard oan de Moskouske tiid oanpast en op 31 maart kundige premier [[Dmitri Medvedev]] in rige fan programma's oan op de Krim sa soepel mooglik yn de Russyske ekonomy en ynfrastruktuer te yntegrearjen. Foar dat doel waard in spesjaal ministearje foar saken dy't de Krim oangyngen oprjochte. Yn july 2015 ferklearre Dmitri Medvedev de foltôging fan de yntegraasje fan de Krim yn Ruslân en sa'n ferklearring folge ek yn de Russyke Feilichhheidsried. Ruslân beskuldige de Oekraïne yn novimber 2015 der fan de levering fan elektrisiteit oan de Krim te sabotearjen. It skiereilân waard troch de tekoarten fertsjustere en de needtastân waard ôfkundige. Ruslân hat dêrnei ûnderseeske kabels lein om it skiereilân fan elektrisiteit te foarsjen. De wegering fan de Oekraïne om de hannelsbannen en de elektrisiteitslevering op te helpen, late fan Russyske kant ta it opsizzen fan de frijhannelsoerienkomst mei de Oekraïne op 1 jannewaris 2016. Tusken it skiereilân en it Russyske fêstelân waard in brêge boud. == Befolking == [[Ofbyld:Crimea South Coast 04-14 img12 Yalta Alexander Nevsky Church.jpg|thumb|260px|''Jalta, Aleksander Nevskikatedraal'']] Neffens de folkstelling fan it Federaal Distrikt van de Krim fan 2014 bestie de befolking fan it gebiet út: * Russen: 1.188.978 (65,2%) * Oekraïners: 291.603 (16,0%) * Krim-Tataren: 229.526 (12,6%) * Tataren: 42.254 (2,3%) * Wyt -Russen: 17.919 (1,0%) * Armeenjers: 9,634 (0,5%) By dy folkstelling neamde 84% fan de ynwenners fan de Krim it Russysk as memmetaal, 7,9% joech it Krim-Tataarsk op, 3,7% it Tataarsk en 3,3% it Oekraynsk. Artikel 10 fan de grûnwet bepaald dat der trije offisjele talen binne op de Krim: Russysk, Oekraynsk en Krim-Tataarsk. == Ekonomy == De ekonomy fan it skiereilân is basearre op toerisme, lânbou (wyn, fruit, rys, griente, weet), fiskerij, mynbou en natuerlike helpboarnen (metaal, titanium, aluminium, magnesium, kalsyt, sânstien, kwarts, ametist e.o.), metaallurgyske- en staalyndustry, skipsbou en -reparaasje, oalje, gas en petrogemy, gemyske yndustry, elektronika en elektryske ûnderdielen, ynstrumintebou, glês, apparaten en bou. === Religy === De mearderheid fan de befolking hinget de [[Russysk-Otterdokse Tsjerke]] oan. De Krim-Tataren foarmje in [[Soennisme|soennityske]] [[Islaam|islamityske]] minderheid. Dêrnjonken binne der [[Roomsk-Katolike Tsjerke|roomsk-katolike]], [[Oekraynske Gryksk-Katolike Tsjerke|Gryksk-katolike]], [[Armeensk-Apostolysche Tsjerke|Armeensk-apostolykse]] en [[Joadendom|joadske]] minderheden. Neffens sifers fan 2013 neamt likernôch 2% himsels atéist, wylst 10% fan de befolking oanjoech gjin godstsjinst te hawwen. == Stêden == Op de Krim lizze sechtjin stêden. Alve dêrfan foarmje in selsstannich stedsdistrikt, fjouwer hearre by ien fan de fjirtjin [[rajon]]'s en ien stêd (Alûpka) falt ûnder [[Jalta]]. {| class="wikitable sortable" style="text-align:left;" |- ! Stêd ! Russysk ! Oekraynsk ! Krim-Tataarsk ! Ynwenners ! class="unsortable" | Wapen ! class="unsortable" | Lokaasje |- | style="text-align:left" | [[Simferopol]]* || Симферополь || Сімферополь || Aqmescit || 336.212 (2021) || [[Ofbyld:COA Simferopol.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_56_59_N_34_6_0_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 56' N 34° 6' E}} |- | style="text-align:left" | [[Kertsj]]* || Керчь || Керч || Kerç || 151.996 (2021) || [[Ofbyld:Kerch coat.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_20_19_N_36_28_05_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 20' N 36° 28' E}} |- | style="text-align:left" | [[Jevpatorija]]* || Евпатория || Євпаторія || Kezlev || 108.1491 (2021) || [[Ofbyld:Evpatoria Emblem.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_12_00_N_33_21_30_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 12' N 33° 21' E}} . |- | style="text-align:left" | [[Jalta]]* || Ялта || Ялта || Yalta || 78.171 (2021) || [[Ofbyld:COA Yalta, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_29_58_N_34_09_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 29' N 34° 09' E}} |- | style="text-align:left" | [[Feodosija]]* || Феодосия || Феодосія || Kefe || 67.750 (2021) || [[Ofbyld:Feodosia city COA2016.gif|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_02_56_N_35_22_45_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 02' N 35° 22' E}} |- | style="text-align:left" | [[Dzjankoj]]* || Джанкой || Джанкой || Canköy || 37.410 (2021) || [[Ofbyld:Dzhankoy-arms.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_42_31_N_34_23_36_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 42' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Krasnoperekopsk]]* || Краснопереко́пск || Яни Капу/Краснопереко́пськ || Yañı Qapı || 24 660 (2021) || [[Ofbyld:COA Krasnoperekopsk.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_57_19_N_33_47_42_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 57' N 33° 47' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûsjta]]* || Алушта || Алушта || Aluşta || 30.194 (2021) || [[Ofbyld:COA Alushta.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_40_02_N_34_23_52_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 40' N 34° 23' E}} |- | style="text-align:left" | [[Saki]]* || Саки || Саки || Saq || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:COA Saky, Crimea, Ukraine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_08_01_N_33_34_38_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 08' N 33° 34' E}} |- | style="text-align:left" | [[Bachtsjisarai]]* || Бахчисарай || Бахчисарай || Bağçasaray || 21.239 (2021) || [[Ofbyld:Герб Бахчисарая.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_45_10_N_33_51_39_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 45' N 33° 51' E}} |- | style="text-align:left" | [[Armjansk]]* || Армянск || Армянськ || Ermeni Bazar || 24.282 (2021) || [[Ofbyld:Armyansk-COA.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|46_06_25_N_33_41_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|46° 06' N 33° 41' E}} |- | style="text-align:left" | [[Belogorsk]]* || Белогорск || Білогірськ || Qarasuvbazar || 16.298 (2021) || [[Ofbyld:Bilohr s.png|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_03_16_N_34_36_08_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 03' N 34° 36' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sûdak]]* || Судак || Судак || Sudaq || 16.235[ (2021) || [[Ofbyld:Sudak COA 2016.jpg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_51_05_N_34_58_21_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 51' N 34° 58' E}} |- | style="text-align:left" | [[Sjtsjolkino]]* || Щёлкино || Щолкіне || Şçolkino || 10.078 (2021) || [[Ofbyld:COA Shcholkine.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_25_25_N_35_49_07_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 25' N 35° 49' E}} |- | style="text-align:left" | [[Stari Krim]]* || Старый Крым || Старий Крим || Eski Qırım || 9.381 (2021) || [[Ofbyld:COA Staryi Krym, Krym.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|45_01_45_N_35_05_19_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|45° 01' N 35° 05' E}} |- | style="text-align:left" | [[Alûpka]]* || Алупка || Алупка || Alupka || 8.087 (2021) || [[Ofbyld:COA Alupka, Yaltynska, Crimea.svg|40px]] || style="text-align:center" | {{Koördinaten yn tekst|44_25_11_N_34_02_35_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 25' N 34° 02' E}} |} <small>* De transliteraasje fan de [[Syrillysk alfabet|Syrillyske]] namme is út it Russysk wei. Dêr is foar keazen om't it Russysk fierwei de mearderheidstaal is. Boppedat giet it yn it lemma om in gebiet dat de facto yn de Russyske Federaasje falt. De aktuele ynwennertallen binne ôfkomstich fan it Russyske lemma.</small> {{Boarnen|boarnefernijing= Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Ingelsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:en:Republic of Crimea]] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Крим - Крым|De Krim}} }} {{DielgebietenRuslân}} {{DEFAULTSORT:Krim (republyk)}} [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] ct4ni7fwgngy7xjuvl9i5xu6xxkxoe0 0 159881 1085151 2022-07-30T14:46:08Z Drewes 2754 Drewes hat de side [[Regel fan de Seinging]] omneamd ta [[Regel fan de Seining]]: stavering neffens Frysker wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Regel fan de Seining]] 5t5o3aebct0ya8z9e9f4xx4kyiewzya 1 159882 1085153 2022-07-30T14:46:08Z Drewes 2754 Drewes hat de side [[Oerlis:Regel fan de Seinging]] omneamd ta [[Oerlis:Regel fan de Seining]]: stavering neffens Frysker wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Oerlis:Regel fan de Seining]] or3kbhgg25dmjxevxk5av193goj424b 0 159883 1085167 2022-07-30T17:43:14Z Drewes 2754 Ferwiist troch nei [[Werf De Piip]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Werf De Piip]] 1obb9e9cfaiwdrz7vg3z2sgildlb0ei 0 159884 1085168 2022-07-30T17:44:46Z Drewes 2754 Ferwiist troch nei [[Werf De Piip]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Werf De Piip]] 1obb9e9cfaiwdrz7vg3z2sgildlb0ei 0 159885 1085169 2022-07-30T17:50:19Z Drewes 2754 Ferwiist troch nei [[Werf De Piip]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Werf De Piip]] 1obb9e9cfaiwdrz7vg3z2sgildlb0ei 0 159886 1085170 2022-07-30T18:02:22Z Drewes 2754 wurk wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[Ofbyld:Hetty Berger (1963).jpg|thumb|Hetty Berger as Floddermadam in ''Boefje'' (1963)]] '''Hetty Berger''' (berne as '''Hester Hamburger''') ([[Amsterdam]], [[16 novimber]] [[1920]] - dêre, [[3 juny]] [[1975]]) wie in [[Nederlân|Nederlânske]] [[aktrise]]. Zij volgde de toanielskoalle en werkte daarna in het theater. Vanaf 1952 werkte zij voor de radio als lid van de [[harspulkearn]]. Hetty Berger was te horen in honderden hoorspelen. Vaak nam zij daarin de kinderrollen voor haar rekening. In 1969 werd zij, samen met een aantal andere [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS]]-medewerkers, onderscheiden met de "Gouden Transistor". Hetty Berger wie troud mei gitarist Jan Ceulemans en de mem fan aktrise [[Leontien Ceulemans]] en dûnseres Janine Ceulemans. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Hetty_Berger Hetty Berger yn de theaterencyclopedie.nl] }} [[Kategory:Nederlânsk akteur|Berger, Hetty]] [[Kategory:Persoan berne yn 1920]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1974]] s9i5i5ylmsg7jcwylisrfjp0zn9s30n 1085171 1085170 2022-07-30T18:16:26Z Drewes 2754 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Hetty Berger (1963).jpg|thumb|Hetty Berger as Floddermadam in it toanielstik ''Boefje'' (1963)]] '''Hetty Berger''' (berne as '''Hester Hamburger''') ([[Amsterdam]], [[16 novimber]] [[1920]] - dêre, [[3 juny]] [[1975]]) wie in [[Nederlân|Nederlânske]] [[aktrise]]. Sy folge de toanielskoalle en wurke dêrnei yn it teäter. Fan 1952 ôf wurke hja foar de radio as lid fan it harspulkearn. Hetty Berger wie te hearren yn hûnderten [[harkspul]]len. Faak naam se de bernerollen foar har rekken. Yn 1969 waard sy, tegearre mei in tal oare NOS-meiwurkers, ûnderskieden mei de "Gouden Transistor". Hetty Berger wie troud mei gitarist Jan Ceulemans en de mem fan aktrise [[Leontien Ceulemans]] en dûnseres Janine Ceulemans. == Keppeling om utens == * [https://www.imdb.com/name/nm2722405/ IMDb-profyl] {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Hetty_Berger Hetty Berger yn de theaterencyclopedie.nl] }} [[Kategory:Nederlânsk akteur]] [[Kategory:Persoan berne yn 1920]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1974]] 4lerpwyc1dlw81xdt7x74ic55jk4vsh 14 159887 1085181 2022-07-30T22:22:15Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij wikitext text/x-wiki [[Kategory:Republyk fan Ruslân]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Anneksaasje]] [[Kategory:Krim]] alzboritl6s2pxq8plcsi0uvq2i9ycj 1085186 1085181 2022-07-30T22:27:20Z Ieneach fan 'e Esk 13292 better ien kategory foar wat úteinlik ien en itselde gebiet is. wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[:Kategory:Krim]] rosulkmazdcaqxx3u1u96iuree4cglz 14 159888 1085189 2022-07-30T22:28:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij wikitext text/x-wiki [[Kategory:Krim]] [[Kategory:Plak yn de Oekraïne|Krim]] ck8s5ovf07gl86btlkjlozg91z2b5n2 0 159889 1085190 2022-07-30T22:31:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Stege]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Stege]] ry9l8pguplj1he2w080ec22e2k3pqmz 0 159890 1085191 2022-07-30T22:31:25Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Stege]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Stege]] ry9l8pguplj1he2w080ec22e2k3pqmz 0 159891 1085192 2022-07-30T22:37:06Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nije side wikitext text/x-wiki '''Pseudowittenskip''' is eltse [[teory]] en [[praktyk]] dy't úthâldt sawol [[wittenskip]]lik as feitlik te wêzen, mar net strykt mei de algemien oanfurde [[wittenskiplike metoade]]n. Sokke sabeare wittenskip wurdt gauris karakterisearre troch inoar tsjinsprekkende, oerdreaune of ûnbewiisbere (en dus ek ûnûntkrêftbere) bewearings. Ek wurdt der faak stipe op [[befêstigingsfoaroardiel]]en wêrby't bewiis fan it [[tsjinstelde (taalkunde)|tsjinstelde]] negearre wurdt, ynstee dat der besocht wurdt om in [[hypoteze]] te testen troch te krewearjen om him ûnderút te heljen. It ûntbrekt by pseudowittenskip ek gauris oan iepenheid of de wil om jins teory [[peer review|troch oare ekspêrs evaluëarje]] te litten. Fierders is der ornaris gjin sprake fan systematyk by it ûntwikkeljen fan hypotezes. Ta einbeslút is ien fan 'e wichtichste skaaimerken fan pseudowittenskip dat men fêsthâldt oan hypotezes en teoryen lang nei't dy al troch renommearre wittenskippers ûntkrêfte binne. De skiedsline tusken wittenskip en pseudowittenskip hat behalven wittenskiplike ek [[filosofy]]ske, [[maatskiplik]]e en [[politike]] ymplikaasjes. [[Filosofen]] binne it noch altyd net alhiel iens oer de [[kritearium|kritearia]] foar wat wittenskip is en wat pseudowittenskip, mar der bestiet algemiene oerienstimming oer, dat guon dingen net ta de echte wittenskip rekkene wurde kinne. Foarbylden binne: *it leauwen yn it bestean fan [[spûk]]en en it dwaan fan ûndersyk dêrnei *[[kryptosoölogy]], d.w.s. it leauwen yn it bestean fan ûnbekende [[bist]]esoarten lykas de [[sasquatch]] yn [[Noard-Amearika]] of it [[meunster fan Loch Ness]] yn [[Skotlân]] *it leauwen dat de [[minskheid]] op 'e [[Ierde (planeet)|Ierde]] plante is troch [[bûtenierdske wêzens]] *it leauwen dat de minskheid yn 'e [[Aldheid]] kontakt hie mei bûtenierdske wêzens, en dat de ûnderskate minsklike [[beskaving]]s út 'e Aldheid it resultaat wiene fan dy kontakten *[[ufology]], d.w.s. it leauwen dat bûtenierdske wêzens sûnt de [[1940-er jierren]] geregeldwei de Ierde besykje *[[astrology]] *[[algemy]] *[[alternative genêskunde]] *[[kreäsjonisme]], it leauwen dat de Ierde en alles dêrop letterlik persiis sa [[skeppingsferhaal|skepen is]] as yn 'e [[Bibel]] of in oare [[hillige tekst]] beskreaun stiet *[[klimaatferoaringsûntkenning]] *[[Holokaustûntkenning]] *[[evolúsje-ûntkenning]] De term 'pseudowittenskip' wurdt yn 'e regel sjoen as tige negatyf, mei't dêryn besletten leit dat eat foarsteld wurdt as [[wierheid]] wylst it eins [[bedroch]] is. Sadwaande fersette dejingen dy't pseudowittenskiplike teoryen en praktiken oanhingje, har yn 'e regel fel tsjin dizze karakterisearring. Pseudowittenskip kin gefaarlike en sels rampsillige konsekwinsjes hawwe. It pseudowittenskiplike aktivisme tsjin [[faksên]]s en it promoatsjen fan healwize alternative genêswizen, lykas it troch de [[Amerikaanske presidint]] [[Donald Trump]] yn it ramt fan 'e [[koroanafiruspandemy (2019-2022)|koroanafiruspandemy]] propagearre drinken fan [[bleekwetter]] is bygelyks tige skealik foar de [[sûnens]] en kin sels liede ta [[ferstjerren|stjergefallen]]. Minsken dy't legitime medyske behannelings foar [[besmetlike sykte]]n wegerje, bringe dêrmei boppedat eltsenien yn gefaar mei wa't se kontakt hawwe. Pseudowittenskiplike teoryen oer [[ras (klassifikaasje fan minsken)|rasiale]] ferskillen tusken [[befolking]]sgroepen kinne liede ta [[rasisme]] en yn ekstreme gefallen [[genoside]]. Untkenning fan klimaatferoaring kin derfoar soargje dat minsken trochgeane mei [[miljeufersmoarging|miljeufersmoargjende praktiken]] oant it te let is om it proses noch tsjin te kearen, mei as gefolch dat grutte dielen fan 'e wrâld troch feroarjende [[klimaat|klimatologyske]] omstannichheden ûnbewenber reitsje. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Pseudoscience ''References'' en ''Bibliography'', op dizze side]. }} [[Kategory:Pseudowittenskip| ]] [[Kategory:Wittenskip]] [[Kategory:Mislieding]] g8mrhf62x2cuv679sm5g0e9mt39khux 0 159892 1085204 2022-07-31T08:04:15Z RomkeHoekstra 10582 Side makke mei "{{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak..." wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak = 1079,6 km² <br> wêrfan lân: 863,6 km² <br> wêrfan wetter: 216 km² | befolkingstichtens = 604,51 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] (de facto) <br> [[Ofbyld:Flag of Ukraine.svg|border|20px]] [[Oekraïne]] (de jure) | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = | grutste plak = | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]] | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen (81%), Oekraïners (14,2%) | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 1783 | tiidsône = [[UTC]]+3; MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_36_00_N_33_32_00_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 36' N 33° 32' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://saratov.gov.ru/ saratov.gov.ru] }} '''Sebastopol''' ([[Russysk]] & [[Oekraynsk]]: Севастополь, Sevastopol; [[Krim-Tataarsk]]: Aqyar) is in federale stêd fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]] op de [[Krim]] oan de [[Swarte See]]. Nei in [[referindum]], weryn't de yn mearderheid Russyske befolking foar oansluting keas by [[Ruslân]], waard iensidich keazen foar in brek mei de [[Oekraïne]]. Sebastopol waard ûnderdiel fan de Ryssyske Federaasje en krige de status fan [[Federale stêden fan Ruslân|federale stêd]], in status dy't dield wurdt mei [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Oekraïne en de ynternasjonale mienskip erkenne de anneksaasje fan de Krim troch Ruslân net. Sebastopol stiet los fan de [[Krim (republyk)|Republyk fan de Krim]]. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek ûnder Oekraynsk bestjoer hie de stêd in aparte status. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevastopol Chersonesus Theatre IMG 0623 1725.jpg|thumb|left|250px|''Ruïnes fan it teäter fan Chersonesus'']] Eartiids bewennen [[Skyten]] en [[Sarmaten]] de iggen fan de [[Swarte See]]. Argeologen fûnen delsettings dy't op 1000 f.Kr. werom gyngen. Op it plak fan it hjoeddeiske Sebastopol stiften Griken út Heraclea yn de 6e iuw f.Kr. Chersonesos, dat yn de 9e iuw by it [[Byzantynske Ryk]] foege waard. Yn it jier 988 liet grutfoarst [[Vladimir de Grutte|Vladimir]] him yn Chersonesos dope. Dat wie it begjin fan de fersprieding fan it [[kristendom]] oer it Kiëvske Ryk. De [[Gouden Horde]] ferneatige by harren rôftochten yn de 13e en 14e iuw de stêd en rekke doe ûntfolke. It gebiet kaam yn de 15e iuw ûnder [[Osmaanske Ryk|Osmaansk]] bestjoer. Russyske troepen wisten yn de [[Russysk-Turkske Kriich (1787-1792)|Russysk-Turkske kriich]] (1768-1774) it gebiet te oermasterjen. Yn 'e hjerst fan 1782 gyngen de Russyske fregatten Chrabry en Ostrorógny foar anker by de Krimtataarske delsetting Achtiar en op 19 april 1783 waard de Krim troch it Russyske Ryk anneksearre. Op dat plak waard op 3 juny 1783 troch de Russen de stêd stifte. Ynearsten hiet de fêsting noch Achtiar, mar in jier letter waard yn opdracht fan [[Katarina de Grutte]] in begjin makke mei it oanlizzen fan in marinebasis. It plak krige doe de [[Gryksk]]e namme Sebastopol (fan σεβαστος, sevastos, "earbiedweardich" en πολις, polis, "stêd"). Tusken 1797 en 1826 hiet de stêd wer Achtiar en yn 1804 waard it de thúshaven fan de [[Swarte Seefloat]]. [[Ofbyld:Lithograph Of Sevastopol.jpg|thumb|Lithograph Of Sevastopol|left|250px|''Haven yn 1850'']] Oan de flugge groei fan Sebastopol is de namme Michail Petrovitsj Lazarev (1788-1851) ferbûn. Hy waard yn 1832 beneamd ta [[stêfsjef]] fan de Swarte Seefloat en wie letter opperbefelhawwer fan de float en haven en militêre gûverneur fan de stêd. Hy boude in admiraliteit mei skipsreparaasje en -boubedriuwen oan de kanten fan de Jûzjnaja-baai en de Karelbelnaja-baai en gyng nei it lizzen fan in basis foar de bou fan de float fierder mei de weropbou fan de stêd. [[Ofbyld:Севастополь. Памятник затопленным кораблям.jpg|thumb|260px|''Monumint foar de sonken skippen'']] De stêd spile in kaairol yn de [[Krimkriich]] (1854-1856) doe't yn septimber 1854 troepen fan Ingelân, Frankryk en Turkije by Jevpatorija lannen op wei nei Sebastopol. De oanfal wie massyf en de Russen wiene yn it neidiel. Dêrom waard ek besletten om ferâldere Russyske marineskippen yn it soal sinke te litten, sadat de tagong foar de fijân ta de baai fan Sebastobol blokkearre wie. In lange ferdigening folge, dy't 349 duorre. De marinefêsting waard lykwols nea ynnommen en by it weromlûken nei it noarden fan de stêd lieten de Russen allinne ruïnes efter foar de fijân. De besetting fan Sebastopol duorre oant 23 juny 1856. Mei it akseptearjen fan de Fredesferdrach fan Parys fan 1856 krigen de Russen de stêd werom. Fan de stêd wie net in soad oer en [[Mark Twain]] skreau by in besite yn 1867 dat Pompeï der neffens Sebastopol nei oardel jier kriich noch kreas hinne lei.<ref>[http://www.telelib.com/authors/T/TwainMark/prose/innocentsabroad/innocentsabroad35.html Mark Twain, The Innocents Abroad, haadstik 35]</ref> It Ferdrach fan Parys ferbea de Russen en Turken om in marine op de Swarte See te hawwen en Sebastopol ferlear dêrom foar in skoft syn strategysk belang, allinne bûtenlânske keapfardijskippen hiene noch tagong ta de haven. De [[Russysk-Turkske Kriich (1877-1878)|Russysk-Turkske kriich]] fan 1877-1878 twong Ruslân lykwols wer om syn seemacht en fêstingwurken oan de Swarte See op oarder te bringen. Sûnt 1890 waard de haven allinne noch as marinehaven brûkt en de hannel ferskode nei Feodosia. [[Ofbyld:Панорама Оборона Севастополя 1854-1855. Севастополь. Крым. Россия. Май 2015 - panoramio (3).jpg|thumb|250px|left|''Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855'']] Yn 1905 waard it ferneamde panorama 'Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855' iepene, in projekt fan Friedrich Oskar Enberg (1859-1937) en arsjitekt Valentin Feldmann (1864-1928) en de keunstner Franz Roubaud (1856-1928). Nei de [[Oktoberrevolúsje]] gyng de macht yn de stêd oer yn hannen fan de Ried fan Militêren en Arbeidersôffurdigen. De sosjaal-revolúsjonêren en [[Mensjewisme|mensjewiken]] hiene foar in skoftke it foar't sizzen, mar nei ferkiezings krigen de [[Bolsjewisme|bolsjewiken]] de mearderheid. Op 15 novimber 1920 moasten de [[Wite beweging|Wite]] troepen fan [[Pjotr ​​Nikolajevitsj Wrangel]] in ein meitsje oan it ferset tsjin de bolsjewiken, hja loeken harren mei help fan de Entente werom nei Konstantinopel. Neffens de skiedkundige [[Sergei Melgûnov]] (1880-1956) yn syn 'De Reade Terreur yn Ruslân' wie Sebastopol mei [[Balaklava]] ien fan de stêden dêr't de bolsjewiken alderheislikst tekear gyngen. Meiïnoar binne der likernôch 29.000 minsken fermoarde. Lykas Melgûnov skriuwt hiene de boargers fan de stêd neffens de Sovjetautoriteiten gjin rjocht om te kleijen oer de repressy 'om 't hja de Wite Garde holpen'. Njonken soldaten en ofsieren fan it Russyske Keizerlike leger waarden boargers, Reade-Krúswurkers, oerheidsfunksjonarissen, sjoernalisten esfh. delsketten. [[Ofbyld:Bundesarchiv N 1603 Bild-121, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|thumb|260px|''De fernielde haven fan Sebastopol yn july 1942]] Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard de stêd 250 dagen troch de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] belegere. De oanfal sette op 22 juny 1941 mei bombardeminten op de stêd útein. Nei't Dútske en [[Roemeenje|Roemeenske]] troepen ûnder befel fan Erich von Manstein (1887-1973) op de Krim binnenfoelen, sette de ferdigening fan de stêd útein, dy 't 248 dagen duorre (30 oktober 1941-4 july 1942). Pas doe't der gjin mooglikheden mear wiene om te ferdigenjen, joegen de Sovjet-troepen it ferset op. De stêd hat slim te lijen hân fan de Dútske besetting. Hast alle fabriken en nutsbedriuwen wiene ferneatige en net mear as 6% fan de foaroarlochske wenningfoarried oerlibbe de striid. Tûzenen boargers waarden foar twangarbeid ôffierd nei Dútslân of fermoarde, wylst de russyske kriichsfinzenen deahongere en fermoarde waarden. De Dútsers wiene fan de doep de stêd de Dútske namme Theodorichhafen, mar dat plan waard net útfierd. It [[Reade Leger]] ferovere nei in koarte striid de stêd op 9 maaie 1944 werom. By de befrijing wennen der noch mar 3.000 minsken yn de stêd. De stêd is ien fan de trettjin stêden fan de Sovjet-Uny dy't ûnderskieden waard mei de status fan heldestêd. Under [[Nikita Chrûsjtsjov]] waard de stêd mei de rest fan it skiereilân yn 1954 bestjoerlik yndield by de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]]. Omreden fan de marinebasis waard Sebastopol lykwols oars as de rest fan de Krim yn in apart bestjoersdistrikt yndield as in stêd, dy't streekrjocht ûnder Moskou foel. Fanwegen de basis wie Sebastopol in [[sletten stêd]], dat oant 1996 sa bleau. Nei it útinoar fallen fan de Sovjet-Uny en de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne groeiden de spanningen dy't der yn de tiid fan de Sovjet-Uny net wiene.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref>. Fral it opeaskjen fan de Swarte Seefloat fan de USSR troch de Oekraïne as Oekraynsk eigendom brocht ûnrêst ûnder de Russen. Op 23 augustus 1994 rôp de gemeenteried fan Sebastopol de havenstêd út ta Russysk grûngebiet. Dat ried motivearre dat beslút mei it útbliuwen fan 'in konkrete beslissing oer de status fan de stêd en fan de Swarte Seefloat'. De Russyske Dûma sette de folgjende stap mei it oannimmen fan in wet, wêryn't Sebastopol ta Russysk grûngebiet ferklearre waard. Yn 1997 namen de spanningen wer ôf mei it beslút om de Swarte Seefloat yn in Oekraynsk en in Russysk diel op te dielen. It waard de Russen tastien om de marinebasis oant 2017 te hieren en yn april 2010 waard it kontrakt mei nochris 25 jier ferlinge. Sûnt de twadde helte fan de jierren 1990 groeide Sebastopol tanksij it subtropyske klimaat en syn histoaryske monuminten út ta in toeristysk sintrum. == Referindum == [[Ofbyld:Sevastopol 04-14 img02 view from Suvorov Square.jpg|thumb|260px|''Haven'']] Op 16 maart 2014 waard op de hiele Krim in troch Sebastopol en de Autonome Republyk fan de Krim inisjiëarre referindum organisearre oer de takomst fan it skiereilân. De fragen dy't de befolking foarlein waarden wiene: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? De útslach wie mei in opkomst fan 89.5% yn Sebastopol: * Foar werieniging mei Ruslân: 95,60%. * Foar it bliuwen by de Oekraïne: 3.37% <ref>[https://web.archive.org/web/20140722133147/http://sevsovet.com.ua/index.php/2011-06-30-23-44-03/12395-na-sessii-gorodskogo-soveta-utverzhdeny-rezultaty-obshchekrymskogo-referenduma-16-marta-2014-goda Offisjele side fan de gemeente Sevastopol (webargyf), 17 maart 2014]</ref> Yn de Autonome Republyk fan de Krim wiene de sifers (mei in opkomst fan 83,1%): foar werieniging mei Ruslân: 96,77%, foar it bliuwen by de Oekraïne 2,51%.<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2014/03/16/ccec2132-acd4-11e3-a06a-e3230a43d6cb_story.html Washington Post, 16 maart 2014]</ref> Nei de útslach ûntstiene Folksfeesten op de Krim en Ruslân liet fuort witte it fersyk fan de Krim yn te willigjen.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref> <ref>[https://www.europa-nu.nl/id/vji4xbktz3rw/nieuws/feest_op_krim_na_eerste_uitslagen Europa-nu.nl, 16 maart 2014]</ref> De Europeeske Uny en de Feriene Steaten wegeren de útslach fan it referindum te erkennen, om't dy neffens harren net foldie oan ynternasjonale wetten. Nei in referindum waarden de Krim en Sebastopol ûnderdiel fan de Russyske Federaasje. == Stedsyndieling == [[Ofbyld:Sevastopol-boroughs.svg|thumb|260px|Rajon Lenin (read), Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (grien)]] Sebastopol bestiet út 4 distrikten: *Rajon Lenin (sintrum) *Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (súdlik diel) By Sebastopol hearre njonken de stêd ek wat lytsere plakken, dy't fral ûnder it Balaklavski-rajon hearre. == Befolking == Russen foarmje de mearderheid fan de befolking en fierwei de grutste etnyske groep yn de stêd. Dêrnjonken wenje der Oekraïners en lytsere minderheden lykas Wyt-Russen, Krim-Tataren en Wolga-Tataren. De belangrykste taal is Russysk, ek fan dyjingen dy't harren net as Rus beskôgje. By in Oekraynske folkstelling fan 2001 joech 90,6% fan de ynwenners fan de stêd it Russysk as memmetaal op en mar 6,8% Oekraynsk. == It besjen wurdich == In soad minsken bringe in besite oan de ruïnestêd Chersonesos mei de Vladimirkatedraal. Yn Sebastopol binne in hiel grut tal monuminten dy't de ferskillende krigen betinke. In besite wurdich is ek it panoramamuseum út 1905, dat de Krimkriich betinkt. It gebou rekke yn de Twadde Wrâldkriich skeind en in diel fan it 115 meter lange en 14 meter hege keunstwurk fan Franz Roubaud gyng ferlern, mar restauraasje folge nei de befrijing. De stêd hat ferskillende musea, werfan't faaks it Swarte Floatmuseum ien fan de bekenste is. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=120px style="text-align:left"> Ofbyld:Мемориальный комплекс Панорама обороны Севастополя.jpg|<div class="center">''Panoramamuseum''</div> Ofbyld:Владимирский собор, вид с улица Древняя.jpg|<div class="center">''Vladimirkatedraal (Chersonesos)''</div> Ofbyld:"Soldier and Sailor" Memorial to Heroic Defenders of Sevastopol.jpg|<div class="center">''Monumint foar de ferdigeners fan Sebastopol''</div> Ofbyld:Севастополь, 2022, 65.jpg|<div class="center">''Petrus- en Pauluskatedraal''</div> Ofbyld:Музей Черноморского флота (17344268334).jpg|<div class="center">''Museum fan de Swarte Seefloat''</div> Ofbyld:Sevastopol 04-14 img08 Tower of the Winds.jpg|<div class="center">''Toer fan de Winen''</div> </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevastopol|Sebastopol}} }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Sebastopol]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Plak stifte yn 1793]] iky0obajr34e20dmht8rformyciv48s 1085205 1085204 2022-07-31T08:33:49Z RomkeHoekstra 10582 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak = 1079,6 km² <br> wêrfan lân: 863,6 km² <br> wêrfan wetter: 216 km² | befolkingstichtens = 604,51 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] (de facto) <br> [[Ofbyld:Flag of Ukraine.svg|border|20px]] [[Oekraïne]] (de jure) | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = | grutste plak = | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]] | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen (81%), Oekraïners (14,2%) | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 1783 | tiidsône = [[UTC]]+3; MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_36_00_N_33_32_00_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 36' N 33° 32' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://saratov.gov.ru/ saratov.gov.ru] }} '''Sebastopol''' ([[Russysk]] & [[Oekraynsk]]: Севастополь, Sevastopol; [[Krim-Tataarsk]]: Aqyar) is in federale stêd fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]] op de [[Krim]] oan de [[Swarte See]]. Nei in [[referindum]], weryn't de yn mearderheid Russyske befolking foar oansluting keas by [[Ruslân]], waard iensidich keazen foar in brek mei de [[Oekraïne]]. Sebastopol waard ûnderdiel fan de Ryssyske Federaasje en krige de status fan [[Federale stêden fan Ruslân|federale stêd]], in status dy't dield wurdt mei [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Oekraïne en de ynternasjonale mienskip erkenne de anneksaasje fan de Krim troch Ruslân net. Sebastopol stiet los fan de [[Krim (republyk)|Republyk fan de Krim]]. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek ûnder Oekraynsk bestjoer hie de stêd in aparte status. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevastopol Chersonesus Theatre IMG 0623 1725.jpg|thumb|left|250px|''Ruïnes fan it teäter fan Chersonesus'']] Eartiids bewennen [[Skyten]] en [[Sarmaten]] de iggen fan de [[Swarte See]]. Argeologen fûnen delsettings dy't op 1000 f.Kr. werom gyngen. Op it plak fan it hjoeddeiske Sebastopol stiften Griken út Heraclea yn de 6e iuw f.Kr. Chersonesos, dat yn de 9e iuw by it [[Byzantynske Ryk]] foege waard. Yn it jier 988 liet grutfoarst [[Vladimir de Grutte|Vladimir]] him yn Chersonesos dope. Dat wie it begjin fan de fersprieding fan it [[kristendom]] oer it Kiëvske Ryk. De [[Gouden Horde]] ferneatige by harren rôftochten yn de 13e en 14e iuw de stêd en rekke doe ûntfolke. It gebiet kaam yn de 15e iuw ûnder [[Osmaanske Ryk|Osmaansk]] bestjoer. Russyske troepen wisten yn de [[Russysk-Turkske Kriich (1787-1792)|Russysk-Turkske kriich]] (1768-1774) it gebiet te oermasterjen. Yn 'e hjerst fan 1782 gyngen de Russyske fregatten Chrabry en Ostrorógny foar anker by de Krimtataarske delsetting Achtiar en op 19 april 1783 waard de Krim troch it Russyske Ryk anneksearre. Op dat plak waard op 3 juny 1783 troch de Russen de stêd stifte. Ynearsten hiet de fêsting noch Achtiar, mar in jier letter waard yn opdracht fan [[Katarina de Grutte]] in begjin makke mei it oanlizzen fan in marinebasis. It plak krige doe de [[Gryksk]]e namme Sebastopol (fan σεβαστος, sevastos, "earbiedweardich" en πολις, polis, "stêd"). Tusken 1797 en 1826 hiet de stêd wer Achtiar en yn 1804 waard it de thúshaven fan de [[Swarte Seefloat]]. [[Ofbyld:Lithograph Of Sevastopol.jpg|thumb|Lithograph Of Sevastopol|left|250px|''Haven yn 1850'']] Oan de flugge groei fan Sebastopol is de namme Michail Petrovitsj Lazarev (1788-1851) ferbûn. Hy waard yn 1832 beneamd ta [[stêfsjef]] fan de Swarte Seefloat en wie letter opperbefelhawwer fan de float en haven en militêre gûverneur fan de stêd. Hy boude in admiraliteit mei skipsreparaasje en -boubedriuwen oan de kanten fan de Jûzjnaja-baai en de Karelbelnaja-baai en gyng nei it lizzen fan in basis foar de bou fan de float fierder mei de weropbou fan de stêd. [[Ofbyld:Севастополь. Памятник затопленным кораблям.jpg|thumb|260px|''Monumint foar de sonken skippen'']] De stêd spile in kaairol yn de [[Krimkriich]] (1854-1856) doe't yn septimber 1854 troepen fan Ingelân, Frankryk en Turkije by Jevpatorija lannen op wei nei Sebastopol. De oanfal wie massyf en de Russen wiene yn it neidiel. Dêrom waard ek besletten om ferâldere Russyske marineskippen yn it soal sinke te litten, sadat de tagong foar de fijân ta de baai fan Sebastobol blokkearre wie. In lange ferdigening folge, dy't 349 duorre. De marinefêsting waard lykwols nea ynnommen en by it weromlûken nei it noarden fan de stêd lieten de Russen allinne ruïnes efter foar de fijân. De besetting fan Sebastopol duorre oant 23 juny 1856. Mei it akseptearjen fan de Fredesferdrach fan Parys fan 1856 krigen de Russen de stêd werom. Fan de stêd wie net in soad oer en [[Mark Twain]] skreau by in besite yn 1867 dat Pompeï der neffens Sebastopol nei oardel jier kriich noch kreas hinne lei.<ref>[http://www.telelib.com/authors/T/TwainMark/prose/innocentsabroad/innocentsabroad35.html Mark Twain, The Innocents Abroad, haadstik 35]</ref> It Ferdrach fan Parys ferbea de Russen en Turken om in marine op de Swarte See te hawwen en Sebastopol ferlear dêrom foar in skoft syn strategysk belang, allinne bûtenlânske keapfardijskippen hiene noch tagong ta de haven. De [[Russysk-Turkske Kriich (1877-1878)|Russysk-Turkske kriich]] fan 1877-1878 twong Ruslân lykwols wer om syn seemacht en fêstingwurken oan de Swarte See op oarder te bringen. Sûnt 1890 waard de haven allinne noch as marinehaven brûkt en de hannel ferskode nei Feodosia. [[Ofbyld:Панорама Оборона Севастополя 1854-1855. Севастополь. Крым. Россия. Май 2015 - panoramio (3).jpg|thumb|250px|left|''Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855'']] Yn 1905 waard it ferneamde panorama 'Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855' iepene, in projekt fan Friedrich Oskar Enberg (1859-1937) en arsjitekt Valentin Feldmann (1864-1928) en de keunstner Franz Roubaud (1856-1928). Nei de [[Oktoberrevolúsje]] gyng de macht yn de stêd oer yn hannen fan de Ried fan Militêren en Arbeidersôffurdigen. De sosjaal-revolúsjonêren en [[Mensjewisme|mensjewiken]] hiene foar in skoftke it foar't sizzen, mar nei ferkiezings krigen de [[Bolsjewisme|bolsjewiken]] de mearderheid. Op 15 novimber 1920 moasten de [[Wite beweging|Wite]] troepen fan [[Pjotr ​​Nikolajevitsj Wrangel]] in ein meitsje oan it ferset tsjin de bolsjewiken, hja loeken harren mei help fan de Entente werom nei Konstantinopel. Neffens de skiedkundige [[Sergei Melgûnov]] (1880-1956) yn syn 'De Reade Terreur yn Ruslân' wie Sebastopol mei [[Balaklava]] ien fan de stêden dêr't de bolsjewiken alderheislikst tekear gyngen. Meiïnoar binne der likernôch 29.000 minsken fermoarde. Lykas Melgûnov skriuwt hiene de boargers fan de stêd neffens de Sovjetautoriteiten gjin rjocht om te kleijen oer de repressy 'om 't hja de Wite Garde holpen'. Njonken soldaten en ofsieren fan it Russyske Keizerlike leger waarden boargers, Reade-Krúswurkers, oerheidsfunksjonarissen, sjoernalisten esfh. delsketten. [[Ofbyld:Bundesarchiv N 1603 Bild-121, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|thumb|260px|''De fernielde haven fan Sebastopol yn july 1942]] Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard de stêd 250 dagen troch de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] belegere. De oanfal sette op 22 juny 1941 mei bombardeminten op de stêd útein. Nei't Dútske en [[Roemeenje|Roemeenske]] troepen ûnder befel fan Erich von Manstein (1887-1973) op de Krim binnenfoelen, sette de ferdigening fan de stêd útein, dy 't 248 dagen duorre (30 oktober 1941-4 july 1942). Pas doe't der gjin mooglikheden mear wiene om te ferdigenjen, joegen de Sovjet-troepen it ferset op. De stêd hat slim te lijen hân fan de Dútske besetting. Hast alle fabriken en nutsbedriuwen wiene ferneatige en net mear as 6% fan de foaroarlochske wenningfoarried oerlibbe de striid. Tûzenen boargers waarden foar twangarbeid ôffierd nei Dútslân of fermoarde, wylst de russyske kriichsfinzenen deahongere en fermoarde waarden. De Dútsers wiene fan de doep de stêd de Dútske namme Theodorichhafen, mar dat plan waard net útfierd. It [[Reade Leger]] ferovere nei in koarte striid de stêd op 9 maaie 1944 werom. By de befrijing wennen der noch mar 3.000 minsken yn de stêd. De stêd is ien fan de trettjin stêden fan de Sovjet-Uny dy't ûnderskieden waard mei de status fan heldestêd. Under [[Nikita Chrûsjtsjov]] waard de stêd mei de rest fan it skiereilân yn 1954 bestjoerlik yndield by de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]]. Omreden fan de marinebasis waard Sebastopol lykwols oars as de rest fan de Krim yn in apart bestjoersdistrikt yndield as in stêd, dy't streekrjocht ûnder Moskou foel. Fanwegen de basis wie Sebastopol in [[sletten stêd]], dat oant 1996 sa bleau. Nei it útinoar fallen fan de Sovjet-Uny en de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne groeiden de spanningen dy't der yn de tiid fan de Sovjet-Uny net wiene.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref>. Fral it opeaskjen fan de Swarte Seefloat fan de USSR troch de Oekraïne as Oekraynsk eigendom brocht ûnrêst ûnder de Russen. Op 23 augustus 1994 rôp de gemeenteried fan Sebastopol de havenstêd út ta Russysk grûngebiet. Dat ried motivearre dat beslút mei it útbliuwen fan 'in konkrete beslissing oer de status fan de stêd en fan de Swarte Seefloat'. De Russyske Dûma sette de folgjende stap mei it oannimmen fan in wet, wêryn't Sebastopol ta Russysk grûngebiet ferklearre waard. Yn 1997 namen de spanningen wer ôf mei it beslút om de Swarte Seefloat yn in Oekraynsk en in Russysk diel op te dielen. It waard de Russen tastien om de marinebasis oant 2017 te hieren en yn april 2010 waard it kontrakt mei nochris 25 jier ferlinge. Sûnt de twadde helte fan de jierren 1990 groeide Sebastopol tanksij it subtropyske klimaat en syn histoaryske monuminten út ta in toeristysk sintrum. == Referindum == [[Ofbyld:Sevastopol 04-14 img02 view from Suvorov Square.jpg|thumb|260px|''Haven'']] Op 16 maart 2014 waard op de hiele Krim in troch Sebastopol en de Autonome Republyk fan de Krim inisjiëarre referindum organisearre oer de takomst fan it skiereilân. De fragen dy't de befolking foarlein waarden wiene: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? De útslach wie mei in opkomst fan 89.5% yn Sebastopol: * Foar werieniging mei Ruslân: 95,60%. * Foar it bliuwen by de Oekraïne: 3.37% <ref>[https://web.archive.org/web/20140722133147/http://sevsovet.com.ua/index.php/2011-06-30-23-44-03/12395-na-sessii-gorodskogo-soveta-utverzhdeny-rezultaty-obshchekrymskogo-referenduma-16-marta-2014-goda Offisjele side fan de gemeente Sevastopol (webargyf), 17 maart 2014]</ref> Yn de Autonome Republyk fan de Krim wiene de sifers (mei in opkomst fan 83,1%): foar werieniging mei Ruslân: 96,77%, foar it bliuwen by de Oekraïne 2,51%.<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2014/03/16/ccec2132-acd4-11e3-a06a-e3230a43d6cb_story.html Washington Post, 16 maart 2014]</ref> Nei de útslach ûntstiene Folksfeesten op de Krim en Ruslân liet fuort witte it fersyk fan de Krim yn te willigjen.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref> <ref>[https://www.europa-nu.nl/id/vji4xbktz3rw/nieuws/feest_op_krim_na_eerste_uitslagen Europa-nu.nl, 16 maart 2014]</ref> De Europeeske Uny en de Feriene Steaten wegeren de útslach fan it referindum te erkennen, om't dy neffens harren net foldie oan ynternasjonale wetten. Nei in referindum waarden de Krim en Sebastopol ûnderdiel fan de Russyske Federaasje. == Stedsyndieling == [[Ofbyld:Sevastopol-boroughs.svg|thumb|260px|Rajon Lenin (read), Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (grien)]] Sebastopol bestiet út 4 distrikten: *Rajon Lenin (sintrum) *Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (súdlik diel) By Sebastopol hearre njonken de stêd ek wat lytsere plakken, dy't fral ûnder it Balaklavski-rajon hearre. == Befolking == Russen foarmje de mearderheid fan de befolking en fierwei de grutste etnyske groep yn de stêd. Dêrnjonken wenje der Oekraïners en lytsere minderheden lykas Wyt-Russen, Krim-Tataren en Wolga-Tataren. De belangrykste taal is Russysk, ek fan dyjingen dy't harren net as Rus beskôgje. By in Oekraynske folkstelling fan 2001 joech 90,6% fan de ynwenners fan de stêd it Russysk as memmetaal op en mar 6,8% Oekraynsk. == It besjen wurdich == In soad minsken bringe in besite oan de ruïnestêd Chersonesos mei de Vladimirkatedraal. Yn Sebastopol binne in hiel grut tal monuminten dy't de ferskillende krigen betinke. In besite wurdich is ek it panoramamuseum út 1905, dat de Krimkriich betinkt. It gebou rekke yn de Twadde Wrâldkriich skeind en in diel fan it 115 meter lange en 14 meter hege keunstwurk fan Franz Roubaud gyng ferlern, mar restauraasje folge nei de befrijing. De stêd hat ferskillende musea, werfan't faaks it Swarte Floatmuseum ien fan de bekenste is. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=120px style="text-align:left"> Ofbyld:Мемориальный комплекс Панорама обороны Севастополя.jpg|<div class="center">''Panoramamuseum''</div> Ofbyld:Владимирский собор, вид с улица Древняя.jpg|<div class="center">''Vladimirkatedraal (Chersonesos)''</div> Ofbyld:"Soldier and Sailor" Memorial to Heroic Defenders of Sevastopol.jpg|<div class="center">''Monumint foar de ferdigeners fan Sebastopol''</div> Ofbyld:Севастополь, 2022, 65.jpg|<div class="center">''Petrus- en Pauluskatedraal''</div> Ofbyld:Музей Черноморского флота (17344268334).jpg|<div class="center">''Museum fan de Swarte Seefloat''</div> Ofbyld:Sevastopol 04-14 img08 Tower of the Winds.jpg|<div class="center">''Toer fan de Winen''</div> </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevastopol|Sebastopol}} }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Plak yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Plak yn de Oekraïne]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Plak stifte yn 1793]] 9c1qbrdljuj6n3c74x86n2m99j8lhmm 1085206 1085205 2022-07-31T09:00:39Z RomkeHoekstra 10582 /* Skiednis */ wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak = 1079,6 km² <br> wêrfan lân: 863,6 km² <br> wêrfan wetter: 216 km² | befolkingstichtens = 604,51 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] (de facto) <br> [[Ofbyld:Flag of Ukraine.svg|border|20px]] [[Oekraïne]] (de jure) | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = | grutste plak = | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]] | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen (81%), Oekraïners (14,2%) | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 1783 | tiidsône = [[UTC]]+3; MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_36_00_N_33_32_00_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 36' N 33° 32' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://saratov.gov.ru/ saratov.gov.ru] }} '''Sebastopol''' ([[Russysk]] & [[Oekraynsk]]: Севастополь, Sevastopol; [[Krim-Tataarsk]]: Aqyar) is in federale stêd fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]] op de [[Krim]] oan de [[Swarte See]]. Nei in [[referindum]], weryn't de yn mearderheid Russyske befolking foar oansluting keas by [[Ruslân]], waard iensidich keazen foar in brek mei de [[Oekraïne]]. Sebastopol waard ûnderdiel fan de Ryssyske Federaasje en krige de status fan [[Federale stêden fan Ruslân|federale stêd]], in status dy't dield wurdt mei [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Oekraïne en de ynternasjonale mienskip erkenne de anneksaasje fan de Krim troch Ruslân net. Sebastopol stiet los fan de [[Krim (republyk)|Republyk fan de Krim]]. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek ûnder Oekraynsk bestjoer hie de stêd in aparte status. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevastopol Chersonesus Theatre IMG 0623 1725.jpg|thumb|left|250px|''Ruïnes fan it teäter fan Chersonesus'']] Eartiids bewennen [[Skyten]] en [[Sarmaten]] de iggen fan de [[Swarte See]]. Argeologen fûnen delsettings dy't op 1000 f.Kr. werom gyngen. Op it plak fan it hjoeddeiske Sebastopol stiften Griken út Heraclea yn de 6e iuw f.Kr. Chersonesos, dat yn de 9e iuw by it [[Byzantynske Ryk]] foege waard. Yn it jier 988 liet grutfoarst [[Vladimir de Grutte|Vladimir]] him yn Chersonesos dope. Dat wie it begjin fan de fersprieding fan it [[kristendom]] oer it Kiëvske Ryk. De [[Gouden Horde]] ferneatige by harren rôftochten yn de 13e en 14e iuw de stêd en dy rekke doe ûntfolke. It gebiet kaam yn de 15e iuw ûnder [[Osmaanske Ryk|Osmaansk]] bestjoer. Russyske troepen wisten yn de [[Russysk-Turkske Kriich (1787-1792)|Russysk-Turkske kriich]] (1768-1774) it gebiet te oermasterjen. Yn 'e hjerst fan 1782 gyngen de Russyske fregatten Chrabry en Ostrorógny foar anker by de Krimtataarske delsetting Achtiar en op 19 april 1783 waard de Krim troch it Russyske Ryk anneksearre. Op dat plak waard op 3 juny 1783 troch de Russen de stêd stifte. Ynearsten hiet de fêsting noch Achtiar, mar in jier letter waard yn opdracht fan [[Katarina de Grutte]] in begjin makke mei it oanlizzen fan in marinebasis. It plak krige doe de [[Gryksk]]e namme Sebastopol (fan σεβαστος, sevastos, "earbiedweardich" en πολις, polis, "stêd"). Tusken 1797 en 1826 hiet de stêd wer Achtiar en yn 1804 waard it de thúshaven fan de [[Swarte Seefloat]]. [[Ofbyld:Lithograph Of Sevastopol.jpg|thumb|Lithograph Of Sevastopol|left|250px|''Haven yn 1850'']] Oan de flugge groei fan Sebastopol is de namme Michail Petrovitsj Lazarev (1788-1851) ferbûn. Hy waard yn 1832 beneamd ta [[stêfsjef]] fan de Swarte Seefloat en wie letter opperbefelhawwer fan de float en haven en militêre gûverneur fan de stêd. Hy boude in admiraliteit mei skipsreparaasje en -boubedriuwen oan de kanten fan de Jûzjnaja-baai en de Karelbelnaja-baai en gyng nei it lizzen fan in basis foar de bou fan de float fierder mei de weropbou fan de stêd. [[Ofbyld:Севастополь. Памятник затопленным кораблям.jpg|thumb|260px|''Monumint foar de sonken skippen'']] De stêd spile in kaairol yn de [[Krimkriich]] (1854-1856) doe't yn septimber 1854 troepen fan Ingelân, Frankryk en Turkije by Jevpatorija lannen op wei nei Sebastopol. De oanfal wie massyf en de Russen wiene yn it neidiel. Dêrom waard ek besletten om ferâldere Russyske marineskippen yn it soal sinke te litten, sadat de tagong foar de fijân ta de baai fan Sebastobol blokkearre wie. In lange ferdigening folge, dy't 349 dagen duorre. De marinefêsting waard lykwols nea ynnommen en by it weromlûken nei it noarden fan de stêd lieten de Russen allinne ruïnes efter foar de fijân. De besetting fan Sebastopol duorre oant 23 juny 1856. Mei it akseptearjen fan de Fredesferdrach fan Parys fan 1856 krigen de Russen de stêd werom. Fan de stêd wie net in soad oer. [[Mark Twain]] skreau by in besite yn 1867 dat nei oardel jier kriich yn Sebastopol de ruïnestêd [[Pompeï]] der neffens de púnbulten fan Sebastopol noch kreas hinne lei.<ref>[http://www.telelib.com/authors/T/TwainMark/prose/innocentsabroad/innocentsabroad35.html Mark Twain, The Innocents Abroad, haadstik 35]</ref> It Ferdrach fan Parys ferbea de Russen en Turken om in marine op de Swarte See te hawwen en Sebastopol ferlear dêrom foar in skoft syn strategysk belang, allinne bûtenlânske keapfardijskippen hiene noch tagong ta de haven. De [[Russysk-Turkske Kriich (1877-1878)|Russysk-Turkske kriich]] fan 1877-1878 twong Ruslân lykwols wer om syn seemacht en fêstingwurken oan de Swarte See op oarder te bringen. Sûnt 1890 waard de haven allinne noch as marinehaven brûkt en de hannel ferskode nei Feodosia. [[Ofbyld:Панорама Оборона Севастополя 1854-1855. Севастополь. Крым. Россия. Май 2015 - panoramio (3).jpg|thumb|250px|left|''Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855'']] Yn 1905 waard it ferneamde panorama 'Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855' iepene, in projekt fan Friedrich Oskar Enberg (1859-1937) en arsjitekt Valentin Feldmann (1864-1928) en de keunstner Franz Roubaud (1856-1928). Nei de [[Oktoberrevolúsje]] gyng de macht yn de stêd oer yn hannen fan de Ried fan Militêren en Arbeidersôffurdigen. De sosjaal-revolúsjonêren en [[Mensjewisme|mensjewiken]] hiene foar in skoftke it foar't sizzen, mar nei ferkiezings krigen de [[Bolsjewisme|bolsjewiken]] de mearderheid. Op 15 novimber 1920 moasten de [[Wite beweging|Wite]] troepen fan [[Pjotr ​​Nikolajevitsj Wrangel]] in ein meitsje oan it ferset tsjin de bolsjewiken, hja loeken harren mei help fan de Entente werom nei Konstantinopel. Neffens de skiedkundige [[Sergei Melgûnov]] (1880-1956) yn syn 'De Reade Terreur yn Ruslân' wie Sebastopol mei [[Balaklava]] ien fan de stêden dêr't de bolsjewiken alderheislikst tekear gyngen. Meiïnoar binne der likernôch 29.000 minsken fermoarde. Lykas Melgûnov skriuwt hiene de boargers fan de stêd neffens de Sovjetautoriteiten gjin rjocht om te kleijen oer de repressy 'om 't hja de Wite Garde holpen'. Njonken soldaten en ofsieren fan it Russyske Keizerlike leger waarden boargers, Reade-Krúswurkers, oerheidsfunksjonarissen, sjoernalisten esfh. delsketten. [[Ofbyld:Bundesarchiv N 1603 Bild-121, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|thumb|260px|''De fernielde haven fan Sebastopol yn july 1942]] Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard de stêd 250 dagen troch de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] belegere. De oanfal sette op 22 juny 1941 mei bombardeminten op de stêd útein. Nei't Dútske en [[Roemeenje|Roemeenske]] troepen ûnder befel fan Erich von Manstein (1887-1973) op de Krim binnenfoelen, sette de ferdigening fan de stêd útein, dy 't 248 dagen duorre (30 oktober 1941-4 july 1942). Pas doe't der gjin mooglikheden mear wiene om te ferdigenjen, joegen de Sovjet-troepen it ferset op. De stêd hat slim te lijen hân fan de Dútske besetting. Hast alle fabriken en nutsbedriuwen wiene ferneatige en net mear as 6% fan de foaroarlochske wenningfoarried oerlibbe de striid. Tûzenen boargers waarden foar twangarbeid ôffierd nei Dútslân of fermoarde, wylst de russyske kriichsfinzenen deahongere en fermoarde waarden. De Dútsers wiene fan de doel de stêd de Dútske namme Theodorichhafen te jaan, mar dat plan waard net útfierd. It [[Reade Leger]] ferovere nei in koarte striid de stêd op 9 maaie 1944 wer werom. By de befrijing wennen der noch mar 3.000 minsken yn de stêd. De stêd is ien fan de trettjin stêden fan de Sovjet-Uny dy't ûnderskieden waard mei de status fan heldestêd. Under [[Nikita Chrûsjtsjov]] waard de stêd mei de rest fan it skiereilân yn 1954 bestjoerlik yndield by de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]]. Omreden fan de marinebasis waard Sebastopol lykwols oars as de rest fan de Krim yn in apart bestjoersdistrikt yndield as in stêd, dy't streekrjocht ûnder Moskou foel. Fanwegen de basis wie Sebastopol in [[sletten stêd]], dat oant 1996 sa bleau. Nei it útinoar fallen fan de Sovjet-Uny en de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne groeiden de spanningen dy't der yn de tiid fan de Sovjet-Uny net wiene.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref>. Fral it opeaskjen fan de Swarte Seefloat fan de USSR troch de Oekraïne as Oekraynsk eigendom brocht ûnrêst ûnder de Russen. Op 23 augustus 1994 rôp de gemeenteried fan Sebastopol de havenstêd út ta Russysk grûngebiet. De ried motivearre dat beslút mei it útbliuwen fan 'in konkrete beslissing oer de status fan de stêd en fan de Swarte Seefloat'. De Russyske Dûma sette de folgjende stap mei it oannimmen fan in wet, wêryn't Sebastopol ta Russysk grûngebiet ferklearre waard. Yn 1997 namen de spanningen wer ôf mei it beslút om de Swarte Seefloat yn in Oekraynsk en in Russysk diel op te dielen. It waard de Russen tastien om de marinebasis oant 2017 te hieren en yn april 2010 waard it kontrakt mei nochris 25 jier ferlinge. Sûnt de twadde helte fan de jierren 1990 groeide Sebastopol tanksij it subtropyske klimaat en syn histoaryske monuminten út ta in toeristysk sintrum. == Referindum == [[Ofbyld:Sevastopol 04-14 img02 view from Suvorov Square.jpg|thumb|260px|''Haven'']] Op 16 maart 2014 waard op de hiele Krim in troch Sebastopol en de Autonome Republyk fan de Krim inisjiëarre referindum organisearre oer de takomst fan it skiereilân. De fragen dy't de befolking foarlein waarden wiene: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? De útslach wie mei in opkomst fan 89.5% yn Sebastopol: * Foar werieniging mei Ruslân: 95,60%. * Foar it bliuwen by de Oekraïne: 3.37% <ref>[https://web.archive.org/web/20140722133147/http://sevsovet.com.ua/index.php/2011-06-30-23-44-03/12395-na-sessii-gorodskogo-soveta-utverzhdeny-rezultaty-obshchekrymskogo-referenduma-16-marta-2014-goda Offisjele side fan de gemeente Sevastopol (webargyf), 17 maart 2014]</ref> Yn de Autonome Republyk fan de Krim wiene de sifers (mei in opkomst fan 83,1%): foar werieniging mei Ruslân: 96,77%, foar it bliuwen by de Oekraïne 2,51%.<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2014/03/16/ccec2132-acd4-11e3-a06a-e3230a43d6cb_story.html Washington Post, 16 maart 2014]</ref> Nei de útslach ûntstiene Folksfeesten op de Krim en Ruslân liet fuort witte it fersyk fan de Krim yn te willigjen.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref> <ref>[https://www.europa-nu.nl/id/vji4xbktz3rw/nieuws/feest_op_krim_na_eerste_uitslagen Europa-nu.nl, 16 maart 2014]</ref> De Europeeske Uny en de Feriene Steaten wegeren de útslach fan it referindum te erkennen, om't dy neffens harren net foldie oan ynternasjonale wetten. Nei in referindum waarden de Krim en Sebastopol ûnderdiel fan de Russyske Federaasje. == Stedsyndieling == [[Ofbyld:Sevastopol-boroughs.svg|thumb|260px|Rajon Lenin (read), Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (grien)]] Sebastopol bestiet út 4 distrikten: *Rajon Lenin (sintrum) *Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (súdlik diel) By Sebastopol hearre njonken de stêd ek wat lytsere plakken, dy't fral ûnder it Balaklavski-rajon hearre. == Befolking == Russen foarmje de mearderheid fan de befolking en fierwei de grutste etnyske groep yn de stêd. Dêrnjonken wenje der Oekraïners en lytsere minderheden lykas Wyt-Russen, Krim-Tataren en Wolga-Tataren. De belangrykste taal is Russysk, ek fan dyjingen dy't harren net as Rus beskôgje. By in Oekraynske folkstelling fan 2001 joech 90,6% fan de ynwenners fan de stêd it Russysk as memmetaal op en mar 6,8% Oekraynsk. == It besjen wurdich == In soad minsken bringe in besite oan de ruïnestêd Chersonesos mei de Vladimirkatedraal. Yn Sebastopol binne in hiel grut tal monuminten dy't de ferskillende krigen betinke. In besite wurdich is ek it panoramamuseum út 1905, dat de Krimkriich betinkt. It gebou rekke yn de Twadde Wrâldkriich skeind en in diel fan it 115 meter lange en 14 meter hege keunstwurk fan Franz Roubaud gyng ferlern, mar restauraasje folge nei de befrijing. De stêd hat ferskillende musea, werfan't faaks it Swarte Floatmuseum ien fan de bekenste is. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=120px style="text-align:left"> Ofbyld:Мемориальный комплекс Панорама обороны Севастополя.jpg|<div class="center">''Panoramamuseum''</div> Ofbyld:Владимирский собор, вид с улица Древняя.jpg|<div class="center">''Vladimirkatedraal (Chersonesos)''</div> Ofbyld:"Soldier and Sailor" Memorial to Heroic Defenders of Sevastopol.jpg|<div class="center">''Monumint foar de ferdigeners fan Sebastopol''</div> Ofbyld:Севастополь, 2022, 65.jpg|<div class="center">''Petrus- en Pauluskatedraal''</div> Ofbyld:Музей Черноморского флота (17344268334).jpg|<div class="center">''Museum fan de Swarte Seefloat''</div> Ofbyld:Sevastopol 04-14 img08 Tower of the Winds.jpg|<div class="center">''Toer fan de Winen''</div> </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevastopol|Sebastopol}} }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Plak yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Plak yn de Oekraïne]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Plak stifte yn 1793]] qq9720w5tz3bwfdeln2ud23vvaev8sm 1085207 1085206 2022-07-31T09:01:01Z RomkeHoekstra 10582 /* Befolking */ wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak = 1079,6 km² <br> wêrfan lân: 863,6 km² <br> wêrfan wetter: 216 km² | befolkingstichtens = 604,51 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] (de facto) <br> [[Ofbyld:Flag of Ukraine.svg|border|20px]] [[Oekraïne]] (de jure) | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = | grutste plak = | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]] | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen (81%), Oekraïners (14,2%) | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 1783 | tiidsône = [[UTC]]+3; MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_36_00_N_33_32_00_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 36' N 33° 32' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://saratov.gov.ru/ saratov.gov.ru] }} '''Sebastopol''' ([[Russysk]] & [[Oekraynsk]]: Севастополь, Sevastopol; [[Krim-Tataarsk]]: Aqyar) is in federale stêd fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]] op de [[Krim]] oan de [[Swarte See]]. Nei in [[referindum]], weryn't de yn mearderheid Russyske befolking foar oansluting keas by [[Ruslân]], waard iensidich keazen foar in brek mei de [[Oekraïne]]. Sebastopol waard ûnderdiel fan de Ryssyske Federaasje en krige de status fan [[Federale stêden fan Ruslân|federale stêd]], in status dy't dield wurdt mei [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Oekraïne en de ynternasjonale mienskip erkenne de anneksaasje fan de Krim troch Ruslân net. Sebastopol stiet los fan de [[Krim (republyk)|Republyk fan de Krim]]. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek ûnder Oekraynsk bestjoer hie de stêd in aparte status. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevastopol Chersonesus Theatre IMG 0623 1725.jpg|thumb|left|250px|''Ruïnes fan it teäter fan Chersonesus'']] Eartiids bewennen [[Skyten]] en [[Sarmaten]] de iggen fan de [[Swarte See]]. Argeologen fûnen delsettings dy't op 1000 f.Kr. werom gyngen. Op it plak fan it hjoeddeiske Sebastopol stiften Griken út Heraclea yn de 6e iuw f.Kr. Chersonesos, dat yn de 9e iuw by it [[Byzantynske Ryk]] foege waard. Yn it jier 988 liet grutfoarst [[Vladimir de Grutte|Vladimir]] him yn Chersonesos dope. Dat wie it begjin fan de fersprieding fan it [[kristendom]] oer it Kiëvske Ryk. De [[Gouden Horde]] ferneatige by harren rôftochten yn de 13e en 14e iuw de stêd en dy rekke doe ûntfolke. It gebiet kaam yn de 15e iuw ûnder [[Osmaanske Ryk|Osmaansk]] bestjoer. Russyske troepen wisten yn de [[Russysk-Turkske Kriich (1787-1792)|Russysk-Turkske kriich]] (1768-1774) it gebiet te oermasterjen. Yn 'e hjerst fan 1782 gyngen de Russyske fregatten Chrabry en Ostrorógny foar anker by de Krimtataarske delsetting Achtiar en op 19 april 1783 waard de Krim troch it Russyske Ryk anneksearre. Op dat plak waard op 3 juny 1783 troch de Russen de stêd stifte. Ynearsten hiet de fêsting noch Achtiar, mar in jier letter waard yn opdracht fan [[Katarina de Grutte]] in begjin makke mei it oanlizzen fan in marinebasis. It plak krige doe de [[Gryksk]]e namme Sebastopol (fan σεβαστος, sevastos, "earbiedweardich" en πολις, polis, "stêd"). Tusken 1797 en 1826 hiet de stêd wer Achtiar en yn 1804 waard it de thúshaven fan de [[Swarte Seefloat]]. [[Ofbyld:Lithograph Of Sevastopol.jpg|thumb|Lithograph Of Sevastopol|left|250px|''Haven yn 1850'']] Oan de flugge groei fan Sebastopol is de namme Michail Petrovitsj Lazarev (1788-1851) ferbûn. Hy waard yn 1832 beneamd ta [[stêfsjef]] fan de Swarte Seefloat en wie letter opperbefelhawwer fan de float en haven en militêre gûverneur fan de stêd. Hy boude in admiraliteit mei skipsreparaasje en -boubedriuwen oan de kanten fan de Jûzjnaja-baai en de Karelbelnaja-baai en gyng nei it lizzen fan in basis foar de bou fan de float fierder mei de weropbou fan de stêd. [[Ofbyld:Севастополь. Памятник затопленным кораблям.jpg|thumb|260px|''Monumint foar de sonken skippen'']] De stêd spile in kaairol yn de [[Krimkriich]] (1854-1856) doe't yn septimber 1854 troepen fan Ingelân, Frankryk en Turkije by Jevpatorija lannen op wei nei Sebastopol. De oanfal wie massyf en de Russen wiene yn it neidiel. Dêrom waard ek besletten om ferâldere Russyske marineskippen yn it soal sinke te litten, sadat de tagong foar de fijân ta de baai fan Sebastobol blokkearre wie. In lange ferdigening folge, dy't 349 dagen duorre. De marinefêsting waard lykwols nea ynnommen en by it weromlûken nei it noarden fan de stêd lieten de Russen allinne ruïnes efter foar de fijân. De besetting fan Sebastopol duorre oant 23 juny 1856. Mei it akseptearjen fan de Fredesferdrach fan Parys fan 1856 krigen de Russen de stêd werom. Fan de stêd wie net in soad oer. [[Mark Twain]] skreau by in besite yn 1867 dat nei oardel jier kriich yn Sebastopol de ruïnestêd [[Pompeï]] der neffens de púnbulten fan Sebastopol noch kreas hinne lei.<ref>[http://www.telelib.com/authors/T/TwainMark/prose/innocentsabroad/innocentsabroad35.html Mark Twain, The Innocents Abroad, haadstik 35]</ref> It Ferdrach fan Parys ferbea de Russen en Turken om in marine op de Swarte See te hawwen en Sebastopol ferlear dêrom foar in skoft syn strategysk belang, allinne bûtenlânske keapfardijskippen hiene noch tagong ta de haven. De [[Russysk-Turkske Kriich (1877-1878)|Russysk-Turkske kriich]] fan 1877-1878 twong Ruslân lykwols wer om syn seemacht en fêstingwurken oan de Swarte See op oarder te bringen. Sûnt 1890 waard de haven allinne noch as marinehaven brûkt en de hannel ferskode nei Feodosia. [[Ofbyld:Панорама Оборона Севастополя 1854-1855. Севастополь. Крым. Россия. Май 2015 - panoramio (3).jpg|thumb|250px|left|''Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855'']] Yn 1905 waard it ferneamde panorama 'Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855' iepene, in projekt fan Friedrich Oskar Enberg (1859-1937) en arsjitekt Valentin Feldmann (1864-1928) en de keunstner Franz Roubaud (1856-1928). Nei de [[Oktoberrevolúsje]] gyng de macht yn de stêd oer yn hannen fan de Ried fan Militêren en Arbeidersôffurdigen. De sosjaal-revolúsjonêren en [[Mensjewisme|mensjewiken]] hiene foar in skoftke it foar't sizzen, mar nei ferkiezings krigen de [[Bolsjewisme|bolsjewiken]] de mearderheid. Op 15 novimber 1920 moasten de [[Wite beweging|Wite]] troepen fan [[Pjotr ​​Nikolajevitsj Wrangel]] in ein meitsje oan it ferset tsjin de bolsjewiken, hja loeken harren mei help fan de Entente werom nei Konstantinopel. Neffens de skiedkundige [[Sergei Melgûnov]] (1880-1956) yn syn 'De Reade Terreur yn Ruslân' wie Sebastopol mei [[Balaklava]] ien fan de stêden dêr't de bolsjewiken alderheislikst tekear gyngen. Meiïnoar binne der likernôch 29.000 minsken fermoarde. Lykas Melgûnov skriuwt hiene de boargers fan de stêd neffens de Sovjetautoriteiten gjin rjocht om te kleijen oer de repressy 'om 't hja de Wite Garde holpen'. Njonken soldaten en ofsieren fan it Russyske Keizerlike leger waarden boargers, Reade-Krúswurkers, oerheidsfunksjonarissen, sjoernalisten esfh. delsketten. [[Ofbyld:Bundesarchiv N 1603 Bild-121, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|thumb|260px|''De fernielde haven fan Sebastopol yn july 1942]] Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard de stêd 250 dagen troch de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] belegere. De oanfal sette op 22 juny 1941 mei bombardeminten op de stêd útein. Nei't Dútske en [[Roemeenje|Roemeenske]] troepen ûnder befel fan Erich von Manstein (1887-1973) op de Krim binnenfoelen, sette de ferdigening fan de stêd útein, dy 't 248 dagen duorre (30 oktober 1941-4 july 1942). Pas doe't der gjin mooglikheden mear wiene om te ferdigenjen, joegen de Sovjet-troepen it ferset op. De stêd hat slim te lijen hân fan de Dútske besetting. Hast alle fabriken en nutsbedriuwen wiene ferneatige en net mear as 6% fan de foaroarlochske wenningfoarried oerlibbe de striid. Tûzenen boargers waarden foar twangarbeid ôffierd nei Dútslân of fermoarde, wylst de russyske kriichsfinzenen deahongere en fermoarde waarden. De Dútsers wiene fan de doel de stêd de Dútske namme Theodorichhafen te jaan, mar dat plan waard net útfierd. It [[Reade Leger]] ferovere nei in koarte striid de stêd op 9 maaie 1944 wer werom. By de befrijing wennen der noch mar 3.000 minsken yn de stêd. De stêd is ien fan de trettjin stêden fan de Sovjet-Uny dy't ûnderskieden waard mei de status fan heldestêd. Under [[Nikita Chrûsjtsjov]] waard de stêd mei de rest fan it skiereilân yn 1954 bestjoerlik yndield by de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]]. Omreden fan de marinebasis waard Sebastopol lykwols oars as de rest fan de Krim yn in apart bestjoersdistrikt yndield as in stêd, dy't streekrjocht ûnder Moskou foel. Fanwegen de basis wie Sebastopol in [[sletten stêd]], dat oant 1996 sa bleau. Nei it útinoar fallen fan de Sovjet-Uny en de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne groeiden de spanningen dy't der yn de tiid fan de Sovjet-Uny net wiene.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref>. Fral it opeaskjen fan de Swarte Seefloat fan de USSR troch de Oekraïne as Oekraynsk eigendom brocht ûnrêst ûnder de Russen. Op 23 augustus 1994 rôp de gemeenteried fan Sebastopol de havenstêd út ta Russysk grûngebiet. De ried motivearre dat beslút mei it útbliuwen fan 'in konkrete beslissing oer de status fan de stêd en fan de Swarte Seefloat'. De Russyske Dûma sette de folgjende stap mei it oannimmen fan in wet, wêryn't Sebastopol ta Russysk grûngebiet ferklearre waard. Yn 1997 namen de spanningen wer ôf mei it beslút om de Swarte Seefloat yn in Oekraynsk en in Russysk diel op te dielen. It waard de Russen tastien om de marinebasis oant 2017 te hieren en yn april 2010 waard it kontrakt mei nochris 25 jier ferlinge. Sûnt de twadde helte fan de jierren 1990 groeide Sebastopol tanksij it subtropyske klimaat en syn histoaryske monuminten út ta in toeristysk sintrum. == Referindum == [[Ofbyld:Sevastopol 04-14 img02 view from Suvorov Square.jpg|thumb|260px|''Haven'']] Op 16 maart 2014 waard op de hiele Krim in troch Sebastopol en de Autonome Republyk fan de Krim inisjiëarre referindum organisearre oer de takomst fan it skiereilân. De fragen dy't de befolking foarlein waarden wiene: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? De útslach wie mei in opkomst fan 89.5% yn Sebastopol: * Foar werieniging mei Ruslân: 95,60%. * Foar it bliuwen by de Oekraïne: 3.37% <ref>[https://web.archive.org/web/20140722133147/http://sevsovet.com.ua/index.php/2011-06-30-23-44-03/12395-na-sessii-gorodskogo-soveta-utverzhdeny-rezultaty-obshchekrymskogo-referenduma-16-marta-2014-goda Offisjele side fan de gemeente Sevastopol (webargyf), 17 maart 2014]</ref> Yn de Autonome Republyk fan de Krim wiene de sifers (mei in opkomst fan 83,1%): foar werieniging mei Ruslân: 96,77%, foar it bliuwen by de Oekraïne 2,51%.<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2014/03/16/ccec2132-acd4-11e3-a06a-e3230a43d6cb_story.html Washington Post, 16 maart 2014]</ref> Nei de útslach ûntstiene Folksfeesten op de Krim en Ruslân liet fuort witte it fersyk fan de Krim yn te willigjen.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref> <ref>[https://www.europa-nu.nl/id/vji4xbktz3rw/nieuws/feest_op_krim_na_eerste_uitslagen Europa-nu.nl, 16 maart 2014]</ref> De Europeeske Uny en de Feriene Steaten wegeren de útslach fan it referindum te erkennen, om't dy neffens harren net foldie oan ynternasjonale wetten. Nei in referindum waarden de Krim en Sebastopol ûnderdiel fan de Russyske Federaasje. == Stedsyndieling == [[Ofbyld:Sevastopol-boroughs.svg|thumb|260px|Rajon Lenin (read), Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (grien)]] Sebastopol bestiet út 4 distrikten: *Rajon Lenin (sintrum) *Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (súdlik diel) By Sebastopol hearre njonken de stêd ek wat lytsere plakken, dy't fral ûnder it Balaklavski-rajon hearre. == Befolking == Russen foarmje de mearderheid fan de befolking en fierwei de grutste etnyske groep yn de stêd. Dêrnjonken wenje der Oekraïners en lytsere minderheden lykas Wyt-Russen, Krim-Tataren en Wolga-Tataren. De belangrykste taal is Russysk, ek fan dyjingen dy't harren net as Rus beskôgje. By in Oekraynske folkstelling fan 2001 joech 90,6% fan de ynwenners fan de stêd it Russysk as memmetaal op en 6,8% Oekraynsk. == It besjen wurdich == In soad minsken bringe in besite oan de ruïnestêd Chersonesos mei de Vladimirkatedraal. Yn Sebastopol binne in hiel grut tal monuminten dy't de ferskillende krigen betinke. In besite wurdich is ek it panoramamuseum út 1905, dat de Krimkriich betinkt. It gebou rekke yn de Twadde Wrâldkriich skeind en in diel fan it 115 meter lange en 14 meter hege keunstwurk fan Franz Roubaud gyng ferlern, mar restauraasje folge nei de befrijing. De stêd hat ferskillende musea, werfan't faaks it Swarte Floatmuseum ien fan de bekenste is. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=120px style="text-align:left"> Ofbyld:Мемориальный комплекс Панорама обороны Севастополя.jpg|<div class="center">''Panoramamuseum''</div> Ofbyld:Владимирский собор, вид с улица Древняя.jpg|<div class="center">''Vladimirkatedraal (Chersonesos)''</div> Ofbyld:"Soldier and Sailor" Memorial to Heroic Defenders of Sevastopol.jpg|<div class="center">''Monumint foar de ferdigeners fan Sebastopol''</div> Ofbyld:Севастополь, 2022, 65.jpg|<div class="center">''Petrus- en Pauluskatedraal''</div> Ofbyld:Музей Черноморского флота (17344268334).jpg|<div class="center">''Museum fan de Swarte Seefloat''</div> Ofbyld:Sevastopol 04-14 img08 Tower of the Winds.jpg|<div class="center">''Toer fan de Winen''</div> </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevastopol|Sebastopol}} }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Plak yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Plak yn de Oekraïne]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Plak stifte yn 1793]] phdzn6viawoanwgzjpul4a237xbclbw 1085208 1085207 2022-07-31T09:28:36Z RomkeHoekstra 10582 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks gebiet (mei flagge) | namme = Sebastopol <small>Севастополь</small> | ôfbylding = [[Ofbyld:Crimea-Sebastopol locator map.png|300px]] | flagge = [[Ofbyld:Flag of Sevastopol.svg|80px]] | wapen = [[Ofbyld:COA of Sevastopol.svg|40px]] | soarte gebiet = Federale stêd | ynwennertal = 522.057 <small>(2022)</small> | oerflak = 1079,6 km² <br> wêrfan lân: 863,6 km² <br> wêrfan wetter: 216 km² | befolkingstichtens = 604,51 ynw./km² | sels yn te foljen 1 = | namme sels yn te foljen 1 = | sels yn te foljen 2 = | namme sels yn te foljen 2 = | sels yn te foljen 3 = | namme sels yn te foljen 3 = | lân = [[Ofbyld:Flag of Russia.svg|border|20px]] [[Ruslân]] (de facto) <br> [[Ofbyld:Flag of Ukraine.svg|border|20px]] [[Oekraïne]] (de jure) | bestjoerlike ienheid 1 = federaal distrikt | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Federale stêden fan Ruslân|Federale stêd]] | bestjoerlike ienheid 2 = ekonomyske regio | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ekonomyske regio Súd|Súd]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | bestjoerlike ienheid 4 = | namme bestjoerlike ienheid 4= | haadplak = | grutste plak = | sels yn te foljen 4 = taal | namme sels yn te foljen 4 = [[Russysk]] | sels yn te foljen 5 = Etnyske groepen | namme sels yn te foljen 5 = Russen (81%), Oekraïners (14,2%) | sels yn te foljen 6 = | namme sels yn te foljen 6 = | sels yn te foljen 7 = | namme sels yn te foljen 7 = | stifting = 1783 | tiidsône = [[UTC]]+3; MSK | simmertiid = | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|44_36_00_N_33_32_00_E_scale:12500_type:landmark_region:RU|44° 36' N 33° 32' E}} | sels yn te foljen 8 = | namme sels yn te foljen 8 = | sels yn te foljen 9 = | namme sels yn te foljen 9 = | webside = [http://council.gov.ru/en/structure/regions/SEV/ council.gov.ru] }} '''Sebastopol''' ([[Russysk]] & [[Oekraynsk]]: Севастополь, Sevastopol; [[Krim-Tataarsk]]: Aqyar) is in federale stêd fan de [[Ruslân|Russyske Federaasje]] op de [[Krim]] oan de [[Swarte See]]. Nei in [[referindum]], weryn't de yn mearderheid Russyske befolking foar oansluting keas by [[Ruslân]], waard iensidich keazen foar in brek mei de [[Oekraïne]]. Sebastopol waard ûnderdiel fan de Ryssyske Federaasje en krige de status fan [[Federale stêden fan Ruslân|federale stêd]], in status dy't dield wurdt mei [[Moskou]] en [[Sint-Petersburch]]. Oekraïne en de ynternasjonale mienskip erkenne de anneksaasje fan de Krim troch Ruslân net. Sebastopol stiet los fan de [[Krim (republyk)|Republyk fan de Krim]]. Beide binne neffens de Russyske bestjoerlike yndieling ûnderdiel fan it Federaal Distrikt Súd. Ek ûnder Oekraynsk bestjoer hie de stêd in aparte status. == Skiednis == [[Ofbyld:Sevastopol Chersonesus Theatre IMG 0623 1725.jpg|thumb|left|250px|''Ruïnes fan it teäter fan Chersonesus'']] Eartiids bewennen [[Skyten]] en [[Sarmaten]] de iggen fan de [[Swarte See]]. Argeologen fûnen delsettings dy't op 1000 f.Kr. werom gyngen. Op it plak fan it hjoeddeiske Sebastopol stiften Griken út Heraclea yn de 6e iuw f.Kr. Chersonesos, dat yn de 9e iuw by it [[Byzantynske Ryk]] foege waard. Yn it jier 988 liet grutfoarst [[Vladimir de Grutte|Vladimir]] him yn Chersonesos dope. Dat wie it begjin fan de fersprieding fan it [[kristendom]] oer it Kiëvske Ryk. De [[Gouden Horde]] ferneatige by harren rôftochten yn de 13e en 14e iuw de stêd en dy rekke doe ûntfolke. It gebiet kaam yn de 15e iuw ûnder [[Osmaanske Ryk|Osmaansk]] bestjoer. Russyske troepen wisten yn de [[Russysk-Turkske Kriich (1787-1792)|Russysk-Turkske kriich]] (1768-1774) it gebiet te oermasterjen. Yn 'e hjerst fan 1782 gyngen de Russyske fregatten Chrabry en Ostrorógny foar anker by de Krimtataarske delsetting Achtiar en op 19 april 1783 waard de Krim troch it Russyske Ryk anneksearre. Op dat plak waard op 3 juny 1783 troch de Russen de stêd stifte. Ynearsten hiet de fêsting noch Achtiar, mar in jier letter waard yn opdracht fan [[Katarina de Grutte]] in begjin makke mei it oanlizzen fan in marinebasis. It plak krige doe de [[Gryksk]]e namme Sebastopol (fan σεβαστος, sevastos, "earbiedweardich" en πολις, polis, "stêd"). Tusken 1797 en 1826 hiet de stêd wer Achtiar en yn 1804 waard it de thúshaven fan de [[Swarte Seefloat]]. [[Ofbyld:Lithograph Of Sevastopol.jpg|thumb|Lithograph Of Sevastopol|left|250px|''Haven yn 1850'']] Oan de flugge groei fan Sebastopol is de namme Michail Petrovitsj Lazarev (1788-1851) ferbûn. Hy waard yn 1832 beneamd ta [[stêfsjef]] fan de Swarte Seefloat en wie letter opperbefelhawwer fan de float en haven en militêre gûverneur fan de stêd. Hy boude in admiraliteit mei skipsreparaasje en -boubedriuwen oan de kanten fan de Jûzjnaja-baai en de Karelbelnaja-baai en gyng nei it lizzen fan in basis foar de bou fan de float fierder mei de weropbou fan de stêd. [[Ofbyld:Севастополь. Памятник затопленным кораблям.jpg|thumb|260px|''Monumint foar de sonken skippen'']] De stêd spile in kaairol yn de [[Krimkriich]] (1854-1856) doe't yn septimber 1854 troepen fan Ingelân, Frankryk en Turkije by Jevpatorija lannen op wei nei Sebastopol. De oanfal wie massyf en de Russen wiene yn it neidiel. Dêrom waard ek besletten om ferâldere Russyske marineskippen yn it soal sinke te litten, sadat de tagong foar de fijân ta de baai fan Sebastobol blokkearre wie. In lange ferdigening folge, dy't 349 dagen duorre. De marinefêsting waard lykwols nea ynnommen en by it weromlûken nei it noarden fan de stêd lieten de Russen allinne ruïnes efter foar de fijân. De besetting fan Sebastopol duorre oant 23 juny 1856. Mei it akseptearjen fan de Fredesferdrach fan Parys fan 1856 krigen de Russen de stêd werom. Fan de stêd wie net in soad oer. [[Mark Twain]] skreau by in besite yn 1867 dat nei oardel jier kriich yn Sebastopol de ruïnestêd [[Pompeï]] der neffens de púnbulten fan Sebastopol noch kreas hinne lei.<ref>[http://www.telelib.com/authors/T/TwainMark/prose/innocentsabroad/innocentsabroad35.html Mark Twain, The Innocents Abroad, haadstik 35]</ref> It Ferdrach fan Parys ferbea de Russen en Turken om in marine op de Swarte See te hawwen en Sebastopol ferlear dêrom foar in skoft syn strategysk belang, allinne bûtenlânske keapfardijskippen hiene noch tagong ta de haven. De [[Russysk-Turkske Kriich (1877-1878)|Russysk-Turkske kriich]] fan 1877-1878 twong Ruslân lykwols wer om syn seemacht en fêstingwurken oan de Swarte See op oarder te bringen. Sûnt 1890 waard de haven allinne noch as marinehaven brûkt en de hannel ferskode nei Feodosia. [[Ofbyld:Панорама Оборона Севастополя 1854-1855. Севастополь. Крым. Россия. Май 2015 - panoramio (3).jpg|thumb|250px|left|''Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855'']] Yn 1905 waard it ferneamde panorama 'Ferdigening fan Sebastopol 1854-1855' iepene, in projekt fan Friedrich Oskar Enberg (1859-1937) en arsjitekt Valentin Feldmann (1864-1928) en de keunstner Franz Roubaud (1856-1928). Nei de [[Oktoberrevolúsje]] gyng de macht yn de stêd oer yn hannen fan de Ried fan Militêren en Arbeidersôffurdigen. De sosjaal-revolúsjonêren en [[Mensjewisme|mensjewiken]] hiene foar in skoftke it foar't sizzen, mar nei ferkiezings krigen de [[Bolsjewisme|bolsjewiken]] de mearderheid. Op 15 novimber 1920 moasten de [[Wite beweging|Wite]] troepen fan [[Pjotr ​​Nikolajevitsj Wrangel]] in ein meitsje oan it ferset tsjin de bolsjewiken, hja loeken harren mei help fan de Entente werom nei Konstantinopel. Neffens de skiedkundige [[Sergei Melgûnov]] (1880-1956) yn syn 'De Reade Terreur yn Ruslân' wie Sebastopol mei [[Balaklava]] ien fan de stêden dêr't de bolsjewiken alderheislikst tekear gyngen. Meiïnoar binne der likernôch 29.000 minsken fermoarde. Lykas Melgûnov skriuwt hiene de boargers fan de stêd neffens de Sovjetautoriteiten gjin rjocht om te kleijen oer de repressy 'om 't hja de Wite Garde holpen'. Njonken soldaten en ofsieren fan it Russyske Keizerlike leger waarden boargers, Reade-Krúswurkers, oerheidsfunksjonarissen, sjoernalisten esfh. delsketten. [[Ofbyld:Bundesarchiv N 1603 Bild-121, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|thumb|260px|''De fernielde haven fan Sebastopol yn july 1942]] Yn de [[Twadde Wrâldkriich]] waard de stêd 250 dagen troch de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] belegere. De oanfal sette op 22 juny 1941 mei bombardeminten op de stêd útein. Nei't Dútske en [[Roemeenje|Roemeenske]] troepen ûnder befel fan Erich von Manstein (1887-1973) op de Krim binnenfoelen, sette de ferdigening fan de stêd útein, dy 't 248 dagen duorre (30 oktober 1941-4 july 1942). Pas doe't der gjin mooglikheden mear wiene om te ferdigenjen, joegen de Sovjet-troepen it ferset op. De stêd hat slim te lijen hân fan de Dútske besetting. Hast alle fabriken en nutsbedriuwen wiene ferneatige en net mear as 6% fan de foaroarlochske wenningfoarried oerlibbe de striid. Tûzenen boargers waarden foar twangarbeid ôffierd nei Dútslân of fermoarde, wylst de russyske kriichsfinzenen deahongere en fermoarde waarden. De Dútsers wiene fan de doel de stêd de Dútske namme Theodorichhafen te jaan, mar dat plan waard net útfierd. It [[Reade Leger]] ferovere nei in koarte striid de stêd op 9 maaie 1944 wer werom. By de befrijing wennen der noch mar 3.000 minsken yn de stêd. De stêd is ien fan de trettjin stêden fan de Sovjet-Uny dy't ûnderskieden waard mei de status fan heldestêd. Under [[Nikita Chrûsjtsjov]] waard de stêd mei de rest fan it skiereilân yn 1954 bestjoerlik yndield by de [[Oekraynske Sosjalistyske Sovjetrepublyk]]. Omreden fan de marinebasis waard Sebastopol lykwols oars as de rest fan de Krim yn in apart bestjoersdistrikt yndield as in stêd, dy't streekrjocht ûnder Moskou foel. Fanwegen de basis wie Sebastopol in [[sletten stêd]], dat oant 1996 sa bleau. Nei it útinoar fallen fan de Sovjet-Uny en de ûnôfhinklikheid fan de Oekraïne groeiden de spanningen dy't der yn de tiid fan de Sovjet-Uny net wiene.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref>. Fral it opeaskjen fan de Swarte Seefloat fan de USSR troch de Oekraïne as Oekraynsk eigendom brocht ûnrêst ûnder de Russen. Op 23 augustus 1994 rôp de gemeenteried fan Sebastopol de havenstêd út ta Russysk grûngebiet. De ried motivearre dat beslút mei it útbliuwen fan 'in konkrete beslissing oer de status fan de stêd en fan de Swarte Seefloat'. De Russyske Dûma sette de folgjende stap mei it oannimmen fan in wet, wêryn't Sebastopol ta Russysk grûngebiet ferklearre waard. Yn 1997 namen de spanningen wer ôf mei it beslút om de Swarte Seefloat yn in Oekraynsk en in Russysk diel op te dielen. It waard de Russen tastien om de marinebasis oant 2017 te hieren en yn april 2010 waard it kontrakt mei nochris 25 jier ferlinge. Sûnt de twadde helte fan de jierren 1990 groeide Sebastopol tanksij it subtropyske klimaat en syn histoaryske monuminten út ta in toeristysk sintrum. == Referindum == [[Ofbyld:Sevastopol 04-14 img02 view from Suvorov Square.jpg|thumb|260px|''Haven'']] Op 16 maart 2014 waard op de hiele Krim in troch Sebastopol en de Autonome Republyk fan de Krim inisjiëarre referindum organisearre oer de takomst fan it skiereilân. De fragen dy't de befolking foarlein waarden wiene: * Binne jo foar in werieniging fan de Krim mei Ruslân mei de rjochten fan in dielgebiet fan de Russyske Federaasje? * Binne jo foar de werynfiering fan de grûnwet fan de Republyk fan de Krim út 1992 en foar in status fan de Krim as diel fan de Oekraïne? De útslach wie mei in opkomst fan 89.5% yn Sebastopol: * Foar werieniging mei Ruslân: 95,60%. * Foar it bliuwen by de Oekraïne: 3.37% <ref>[https://web.archive.org/web/20140722133147/http://sevsovet.com.ua/index.php/2011-06-30-23-44-03/12395-na-sessii-gorodskogo-soveta-utverzhdeny-rezultaty-obshchekrymskogo-referenduma-16-marta-2014-goda Offisjele side fan de gemeente Sevastopol (webargyf), 17 maart 2014]</ref> Yn de Autonome Republyk fan de Krim wiene de sifers (mei in opkomst fan 83,1%): foar werieniging mei Ruslân: 96,77%, foar it bliuwen by de Oekraïne 2,51%.<ref>[https://www.washingtonpost.com/world/2014/03/16/ccec2132-acd4-11e3-a06a-e3230a43d6cb_story.html Washington Post, 16 maart 2014]</ref> Nei de útslach ûntstiene Folksfeesten op de Krim en Ruslân liet fuort witte it fersyk fan de Krim yn te willigjen.<ref>[https://www.mo.be/artikel/referendum-op-de-krim-scheurt-families-uiteen De Morgen, 18 maart 2014]</ref> <ref>[https://www.europa-nu.nl/id/vji4xbktz3rw/nieuws/feest_op_krim_na_eerste_uitslagen Europa-nu.nl, 16 maart 2014]</ref> De Europeeske Uny en de Feriene Steaten wegeren de útslach fan it referindum te erkennen, om't dy neffens harren net foldie oan ynternasjonale wetten. Nei in referindum waarden de Krim en Sebastopol ûnderdiel fan de Russyske Federaasje. == Stedsyndieling == [[Ofbyld:Sevastopol-boroughs.svg|thumb|260px|Rajon Lenin (read), Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (grien)]] Sebastopol bestiet út 4 distrikten: *Rajon Lenin (sintrum) *Rajon Gagarin (westlik diel) *Rajon Nachimov (eastlik diel) *Rajon Balaklav (súdlik diel) By Sebastopol hearre njonken de stêd ek wat lytsere plakken, dy't fral ûnder it Balaklavski-rajon hearre. == Befolking == Russen foarmje de mearderheid fan de befolking en fierwei de grutste etnyske groep yn de stêd. Dêrnjonken wenje der Oekraïners en lytsere minderheden lykas Wyt-Russen, Krim-Tataren en Wolga-Tataren. De belangrykste taal is Russysk, ek fan dyjingen dy't harren net as Rus beskôgje. By in Oekraynske folkstelling fan 2001 joech 90,6% fan de ynwenners fan de stêd it Russysk as memmetaal op en 6,8% Oekraynsk. == It besjen wurdich == In soad minsken bringe in besite oan de ruïnestêd Chersonesos mei de Vladimirkatedraal. Yn Sebastopol binne in hiel grut tal monuminten dy't de ferskillende krigen betinke. In besite wurdich is ek it panoramamuseum út 1905, dat de Krimkriich betinkt. It gebou rekke yn de Twadde Wrâldkriich skeind en in diel fan it 115 meter lange en 14 meter hege keunstwurk fan Franz Roubaud gyng ferlern, mar restauraasje folge nei de befrijing. De stêd hat ferskillende musea, werfan't faaks it Swarte Floatmuseum ien fan de bekenste is. == Ofbylden == <gallery mode=packed heights=120px style="text-align:left"> Ofbyld:Мемориальный комплекс Панорама обороны Севастополя.jpg|<div class="center">''Panoramamuseum''</div> Ofbyld:Владимирский собор, вид с улица Древняя.jpg|<div class="center">''Vladimirkatedraal (Chersonesos)''</div> Ofbyld:"Soldier and Sailor" Memorial to Heroic Defenders of Sevastopol.jpg|<div class="center">''Monumint foar de ferdigeners fan Sebastopol''</div> Ofbyld:Севастополь, 2022, 65.jpg|<div class="center">''Petrus- en Pauluskatedraal''</div> Ofbyld:Музей Черноморского флота (17344268334).jpg|<div class="center">''Museum fan de Swarte Seefloat''</div> Ofbyld:Sevastopol 04-14 img08 Tower of the Winds.jpg|<div class="center">''Toer fan de Winen''</div> </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} ---- {{Commonscat|Sevastopol|Sebastopol}} }} {{DielgebietenRuslân}} [[Kategory:Plak yn Jeropeesk Ruslân]] [[Kategory:Plak yn de Oekraïne]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 2014]] [[Kategory:Plak stifte yn 1793]] rkfed1ef11sec8tyjgjfdou9gz54c9w