વિકિપીડિયા guwiki https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%96%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%B7%E0%AB%8D%E0%AA%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter દ્રશ્ય-શ્રાવ્ય (મિડિયા) વિશેષ ચર્ચા સભ્ય સભ્યની ચર્ચા વિકિપીડિયા વિકિપીડિયા ચર્ચા ચિત્ર ચિત્રની ચર્ચા મીડિયાવિકિ મીડિયાવિકિ ચર્ચા ઢાંચો ઢાંચાની ચર્ચા મદદ મદદની ચર્ચા શ્રેણી શ્રેણીની ચર્ચા TimedText TimedText talk વિભાગ વિભાગ ચર્ચા Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1677 825604 825576 2022-07-21T17:14:29Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/2405:201:6822:58C0:F983:2AC5:4118:B8D1|2405:201:6822:58C0:F983:2AC5:4118:B8D1]] ([[User talk:2405:201:6822:58C0:F983:2AC5:4118:B8D1|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{cleanup}} {{Infobox Indian Jurisdiction |type = રાજધાની |type_2 = capital |native_name = દિલ્હી |other_name = दिल्ली |latd = 28 |latm = 36 |lats = 36 |longd = 77 |longm = 13 |longs = 48 |skyline = Delhi Montage.jpg |skyline_caption = From top clockwise: [[Lotus Temple]], [[Humayun's Tomb]], [[Connaught Place, New Delhi|Connaught Place]], [[Akshardham (Delhi)|Akshardham Temple]], and [[India Gate]]. |Nickname = Dili, The Heart of India, The City of Djinns, The Capital City, The First City, The Empire City, The City |locator_position = right |state_name = દિલ્હી |leader_title = રાજ્યપાલ |leader_name = અનિલ બૈજલ |leader_title_2 =મુખ્યમંત્રી |leader_name_2 = અરવિંદ કેજરીવાલ |leader_title_3 = મેયર |leader_name_3 = રવિન્દર ગુપ્તા |official_languages = [[હિન્દી ભાષા|હિન્દી]] (સત્તાવાર) <br> [[પંજાબી ભાષા|પંજાબી]],[[ઉર્દુ]] (વધારાની અધિકૃત) |legislature_type = Unicameral |legislature_strength = 70 |established_date = |area_total = 1483 |area_rank = 2nd |area_magnitude = 9 |altitude = 239 |altitude_cite = <ref name="altitude"><!-- -->{{cite web |url = http://isc2001.nic.in/delhi.htm |title = General info on Delhi |publisher = Government of India |access-date = 2006-05-03 |archive-date = 2007-04-30 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070430162545/http://isc2001.nic.in/delhi.htm |url-status = dead }}</ref> |population_as_of = 2010 |population_rank = 2nd |population_total = 12,565,901 |population_total_cite = <ref name=census01del/> |population_as_of = 2010 |population_metro = 18,916,890 |population_metro_cite = <ref name="un"/> |population_metro_as_of = 2010 |population_metro_rank = 2nd |population_density = 11463 <!--| districts = 9--> |districts = |title=[[Districts of Delhi]] |1 = [[નવી દિલ્હી]] |2 = [[મધ્ય દિલ્હી]] |3 = [[ઉત્તર દિલ્હી]] |4 = [[ઉત્તર પૂર્વ દિલ્હી]] |5 = [[પૂર્વ દિલ્હી]] |6 = [[દક્ષિણ દિલ્હી]] |7 = [[દક્ષિણ પશ્ચિમ દિલ્હી]] |8 = [[પશ્ચિમ દિલ્હી]] |9 = [[ઉત્તર પશ્ચિમ દિલ્હી]] |Boroughs = |title=[[Boroughs]] / [[Suburbs]] of Delhi |1 = [[Gurgaon]], [[Haryana]] |2 = [[Noida]], [[Uttar Pradesh]] |3 = [[Greater Noida]], [[Uttar Pradesh]] |4 = [[Ghaziabad, India|Ghaziabad]], [[Uttar Pradesh]] |5 = [[Faridabad]], [[Haryana]] |6 = [[Panipat]], [[Haryana]] |7 = [[Meerut]], [[Uttar Pradesh]] |area_telephone = 011 |postal_code = 110 xxx |vehicle_code_range = DL-xx |unlocode = INDEL |website = delhigovt.nic.in |seal = Emblem of India.svg |footnotes = |map_caption = Location of Delhi in India }} '''દિલ્હી''' - સ્થાનિક રીતે '''દિલ્લી''' ({{lang-hi|दिल्ली}},''{{transl|hi|dillī}}'')ના અને '''નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી''' (National Capital Territory of Delhi - NCT)ના અધિકૃત નામથી પણ જાણીતું દિલ્હી એ [[ભારત]]નું [[ભારતના સૌથી વધુ ગીચ વસતિ ધરાવતાં શહેરોની યાદી|બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું]] [[મહાનગર]] છે. આશરે 159 લાખ રહેવાસીઓ ધરાવતું આ શહેર [[વસ્તીના આધારે મહાનગરીય વિસ્તારોની યાદી|વસ્તીની દષ્ટિએ વિશ્વનું આઠમા ક્રમાંકનું સૌથી મોટું મહાનગર]] છે.<ref name="un">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/p2k0data.asp|title=World Urbanization Prospects: The 2007 Revision Population Database|access-date=2000-03-13|publisher=UN|archive-date=2007-03-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070310025702/http://esa.un.org/unup/p2k0data.asp|url-status=dead}}</ref> એનસીટી(NCT)ની નજીક વસેલા કેટલાક શહેરી વિસ્તારો સમાવતાં શહેર માટે પણ સામાન્ય રીતે દિલ્હી નામ વાપરવામાં આવે છે, તેમ જ ભારતની રાજધાની [[નવી દિલ્હી]], જે એનસીટી(NCT)ની અંદર વસેલી છે તેના માટે પણ દિલ્હી નામનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એનસીટી(NCT) એ સમવાયી વહીવટ ધરાવતો [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ]] છે. [[યમુના|યમુના નદી]]ને કાંઠે વસેલું દિલ્હી, કમ સે કમ [[6ઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે|છઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે]]થી [[સતત વસવાટ ધરાવતા સમયના આધારે શહેરોની યાદી|સતત માનવ વસવાટ]] ધરાવતું આવ્યું છે.<ref name="asherhabit">{{cite book |last=Asher |first=Catherine B |editor=James D. Tracy |title= City Walls |origyear=2000 |url=http://books.google.com/books?id=gSupaU3vVacC&pg=PA249&lpg=PA249&dq=delhi+continuously+inhabited&source=web&ots=Cq2KBU2l5_&sig=7u8ayI-C9NSfqv-_PAjQEX5SNIo&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=4&ct=result#PPA247,M1 |access-date=2008-11-01|publisher=Cambridge University Press |location= |language= |isbn=0521652219 |pages= 247–281|chapter=Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries|chapterurl= |year=2000}}</ref> [[દિલ્હી સલ્તનત]]ના ઉદય પછી, ઉત્તર-પશ્ચિમ ભારત અને [[ભારતીય ગંગાનો મેદાનપ્રદેશ|ભારતીય ગંગાનાં મેદાન પ્રદેશો]] વચ્ચેના [[વેપારી માર્ગ]] પર વસેલું આ શહેર એક રાજકીય, સાંસ્કૃતિક અને વેપારી રીતે અગત્યના શહેર તરીકે ઊભરી આવ્યું.<ref>{{cite book |last=Necipoglu |first=Gulru |title= Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World |origyear=2002 |url=http://books.google.com/books?id=UJc2u33fCKQC&pg=PA16&dq=delhi+sultanate+political+center+city+delhi&sig=ACfU3U3zNMesuCjnsH7iAlLe5mKHpddn8w#PPA12,M1|access-date=2008-11-01|publisher=BRILL|isbn=9004125930 |pages= 12–43|chapter=Epigraphs, Scripture, and Architecture in the Early Sultanate of Delhi|chapterurl= |year=2002}}</ref><ref>{{cite book |last=Aitken |first=Bill|title=Speaking Stones: World Cultural Heritage Sites in India |origyear=2002 |url=http://books.google.com/books?id=lu5jGGQ8fJkC&pg=PA21&dq=delhi+continuously+inhabited&sig=ACfU3U1Z52ojRmD1-ZS2QeQlb8UlGZeBhA|access-date=2008-11-01|publisher=Eicher Goodearth Limited|isbn=8187780002|pages=264 pages|chapter=|chapterurl= |year=2001}}</ref> અનેક પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન સ્થાપત્યો, પુરાતત્ત્વીય સ્થળો અને તેમના અવશેષો દિલ્હીનો એક ભાગ છે. 1639માં, મુઘલ સમ્રાટ [[શાહજહાં]]એ દિલ્હીમાં નવું [[શાહજહાંબાદ|કોટ ધરાવતું શહેર]] બનાવ્યું, 1649થી 1857 સુધી આ શહેર મુઘલ સલ્તનતની રાજધાની તરીકે રહ્યું.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge |origyear=1918 |url=http://books.google.com/books?id=oa1PAAAAMAAJ&pg=PA621&dq=delhi+capital+1911#PPA621,M1|access-date=2008-11-01|publisher=Encyclopedia Americana Corp|isbn=|page=621|vlume=8}}</ref><ref>{{cite book |last=Sehgal|first=R.L.|title=Slum Upgradation: Emerging Issue & Policy Implication's |origyear=1998 |url=http://books.google.com/books?id=ONFPAAAAMAAJ&q=shahjanabad+built&dq=shahjanabad+built&pgis=1|access-date=2008-11-01|publisher=Bookwell Publications|isbn=8185040184|page=97|chapter=|chapterurl= |year=1998}}</ref> [[18મી સદી|18મી]] અને [[19મી સદી|19મી]] સદીમાં જયારે [[બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપની]]એ ભારત પર પોતાનો કબજો જમાવી લીધો હતો ત્યારે [[ભારતમાં કંપનીનું શાસન|કંપનીના શાસન]]માં અને [[બ્રિટિશ રાજ]]માં પહેલાં [[કલકત્તા]] રાજધાની હતું, પરંતુ પછી 1911માં [[યુનાઈટેડ કિંગ્ડમના જયોર્જ પાંચમાં|જયોર્જ પાંચમા]]એ દિલ્હીને રાજધાની ઘોષિત કરી અને સમગ્ર કારભાર પાછો દિલ્હી ખસેડવામાં આવ્યો. [[1920નો દાયકો|1920ના દાયકા]]માં જૂના શહેરની દક્ષિણે નવી રાજધાની, [[નવી દિલ્હી]], નામે નવું શહેર બાંધવામાં આવ્યું.<ref>{{cite book |last=Vale|first=Lawrence J.|title=Architecture, power, and national identity|origyear=1992 |url=http://books.google.com/books?id=3Fm3XlYuSzAC&pg=RA1-PA88&dq=delhi+capital+india+calcutta+george&sig=ACfU3U29Ev4lebQwD-U-w7jrrAKN0L5p8g|access-date=2008-11-01|publisher=Yale University Press |isbn=030004958|pages=88–100|chapter=|chapterurl=}}</ref> 1947માં જયારે ભારતે [[પ્રજાસત્તાક ભારતનો ઇતિહાસ|બ્રિટિશ રાજમાંથી સ્વતંત્રતા]] મેળવી, ત્યારે નવી દિલ્હીને તેની રાજધાની તરીકે અને સમગ્ર [[સરકારનું મુખ્ય થાણું|સરકારી વહીવટ માટેના મુખ્ય મથક]] તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું. આમ પણ, નવી દિલ્હીમાં સમવાયી સરકારની [[ભારતીય સંસદ]] સહિતની અગત્યની કચેરીઓ આવેલી છે. આખા દેશમાંથી સતત સ્થળાંતરિત થતા રહેતા લોકોને કારણે દિલ્હી એક [[બહુસંસ્કૃતિવાદ|સર્વદેશીય]] મહાનગર તરીકે વિકસ્યું છે. તેની વસતિની પ્રમાણમાં ઊંચી સરેરાશ આવક અને સાથોસાથ દિલ્હીના ઝડપી વિકાસ અને [[શહેરીકરણ]]ના કારણે દિલ્હીની કાયાપલટ થઈ ગઈ છે.<ref name="dayal" /> આજે દિલ્હી એ ભારતનું મુખ્ય સાંસ્કૃતિક, રાજકીય અને વેપારી મથક છે. == નામ == "દિલ્હી" નામની વ્યુત્પત્તિ વિશે કશું ચોક્કસપણે કહી શકાય તેમ નથી પરંતુ તેના અંગે અનેક સંભાવનાઓ પ્રવર્તે છે. સૌથી પ્રચલિત દષ્ટિકોણ પ્રમાણે તેનું નામ [[મૌર્ય રાજવંશ]]ના રાજા, ''ધિલ્લુ'' અથવા ''દિલુ'' પરથી પડ્યું છે, આ રાજાએ ઈ.સ. પૂર્વે 50માં આ શહેર બાંધ્યું હતું અને પોતાના નામ પરથી તેને નામ આપ્યું હતું.<ref name="dhillu">{{cite book |last=Bakshi|first=S.R.|title=Delhi Through Ages|origyear=2002 |S_590M3cIxfi7Y1OFIk-cK9g|access-date=2008-11-01|publisher=Anmol Publications PVT. LTD|isbn=8174881387|page=2|chapter=|chapterurl= |year=1995}}</ref><ref name="ecosurv1">{{cite web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf |title=Chapter 1: Introduction |access-date=2006-12-21 |format=PDF |work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006 |publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |pages=pp1–7 |archive-date=2016-11-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161113174155/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/1.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="geobritish">{{cite book |last=Smith|first=George|title=The Geography of British India, Political & Physical|origyear=1882 |url=http://books.google.com/books?id=C20DAAAAQAAJ&dq=raja+delhi+BC&pgis=1|access-date=2008-11-01|publisher=J. Murray|isbn=|pages=216–217|chapter=|chapterurl=}}</ref> [[તુર રાજપૂતો|તૂર રાજપૂતો]] આ શહેરને [[હિન્દી]]/[[પ્રાકૃત]] શબ્દ ઢીલી (પોચી)થી પણ સંબોધે છે, કારણ કે રાજા ધાવાએ ત્યાં જે [[દિલ્હીનો લોખંડનો સ્તંભ|લોખંડનો સ્તંભ]] બાંધ્યો તેનો પાયો નબળો હતો અને તેને બદલવો પડ્યો હતો.<ref name="geobritish"/> રાજપૂતોના શાસન હેઠળના વિસ્તારોમાં પ્રચલિત સિક્કાઓને ''દેહલીવાલ'' કહેવાતા.<ref name="ncertVII">{{cite web|url=http://ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|title=Our Pasts II, History Textbook for Class VII|access-date=2007-07-06|publisher=NCERT|archive-date=2007-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20070623140748/http://www.ncert.nic.in/textbooks/testing/Index.htm|url-status=dead}}</ref> કેટલાક બીજા ઇતિહાસકારોનું એવું માનવું છે કે આ નામ હિન્દીમાં "પ્રવેશદ્વાર/ઉંબરો" માટેના ''દહેલીઝ'' અથવા ''દેહલી'' શબ્દના અપભ્રંશ રૂપ એવા ''દિલ્લી'' શબ્દ પરથી આવ્યું છે, જે ભારત-ગંગાના મેદાન પ્રદેશોના પ્રવેશદ્વાર તરીકે આ શહેરના સ્થાન સાથે મેળ ખાય છે.<ref name="cohen">{{cite journal |last = Cohen |first=Richard J. |year=1989 | month = October–December |title=An Early Attestation of the Toponym Dhilli | journal = Journal of the American Oriental Society | volume = 109 | issue = 4 |pages=513–519 | doi = 10.2307/604073 }}</ref> બીજી એક માન્યતા પ્રમાણે આ શહેરનું મૂળ નામ ધિલ્લીકા હતું.<ref name="dhilika">{{Cite web |title=Chauhans (Cahamanas, Cauhans) |access-date=2006-12-22 |last=Austin |first=Ian |coauthors=Thhakur Nahar Singh Jasol |work=The Mewar Encyclopedia |publisher=mewarindia.com |url=http://www.mewarindia.com/ency/chat.html |archive-date=2006-11-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061114120751/http://mewarindia.com/ency/chat.html |url-status=dead }}</ref> == ઇતિહાસ == [[ચિત્ર:Qutab.jpg|thumb|left|[38]માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે, કુતુબ મિનાર એ વિશ્વનો સૌથી ઊંચો, કોઈ પણ પ્રકારના ટેકા વિના ઊભો રહેલો ઈંટનો પાતળો ઊંચો મિનારો છે]] [[ચિત્ર:Humayun's Tomb Delhi .jpg|thumb|left|મુઘલ કબર સંકુલોનું પહેલું ઉદાહરણ 1560માં ચણાયેલી હુમાયુની કબર છે.]] [[ચિત્ર:Red Fort Delhi.jpg|thumb|left|1639માં શાહજહાંએ બંધાવેલા લાલ કિલ્લા પરથી, આજે પણ ભારતના વડાપ્રધાન સ્વતંત્રતા દિવસે આખા દેશને સંબોધતા હોય છે.]] [[ઈ.સ. પૂર્વે]]ની બીજી સહસ્ત્રાબ્દિ દરમ્યાન અને તે પહેલાં,<ref name="tourhist">{{cite web |url=http://www.indiatourism.com/delhi-history/index.html |title=Delhi History |access-date=2006-12-22 |work=Delhi Tourism |publisher=Advent InfoSoft (P) Ltd }}</ref> દિલ્હી અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં માનવ વસતિ મોટા ભાગે મોજૂદ હતી અને કમ સે કમ [[6ઠ્ઠી સદી ઈ.સ. પૂર્વે|ઈ.સ. પૂર્વે છઠ્ઠી]] સદીથી તો ત્યાં [[સતત વસવાટ ધરાવતા સમયના આધારે શહેરોની યાદી|સતત માનવ વસવાટ]] રહ્યો હોવાના પુરાવા મળ્યા છે.<ref name="asherhabit"/> ભારતીય મહાકાવ્ય [[મહાભારત]]માં [[પાંડવો]]ની ભવ્ય રાજધાની, [[ઈન્દ્રપ્રસ્થ]] આ જ સ્થળે આવેલી હતી એવું માનવામાં આવે છે.<ref name="ecosurv1"/> [[મૌર્ય સામ્રાજય]]ના વખતથી (c.300 ઈ.સ. પૂર્વે) અહીં વસાહતો વિકસતી રહી છે.<ref name="tourhist"/> દિલ્હીમાંથી સાત મુખ્ય નગરોના અવશેષો મળ્યા છે.[[ઈ.સ.]]736માં [[તોમર]] રાજવંશે લાલ કોટવાળા શહેરને સ્થાપ્યું. ઈ.સ.1180માં [[અજમેર]]ના [[ચૌહાણ]] [[રાજપૂત|રાજપૂતો]]એ લાલ કોટ જીત્યો અને તેને [[કિલા રાઈ પિથોરા]]નું નવું નામ આપ્યું. [[અફઘાનિસ્તાન|અફઘાન]] [[મહમંદ ઘોરી]]એ 1192માં ચૌહાણોના વંશજ [[પૃથ્વીરાજ ત્રીજો|પૃથ્વીરાજ ત્રીજા]]ને હરાવ્યો.<ref name="ecosurv1"/> [[મામલુક રાજવંશ]]ના પહેલા શાસક, [[કુતુબુ-ઉદ-દીન ઐબક|કુતુબ-ઉદ-દિન અયબકે]] 1206માં [[દિલ્હી સલ્તનત]] સ્થાપી. કુતુબ-ઉદ-દિને [[કુતુબ મિનાર]] અને ''કુવાત-અલ-ઈસ્લામ'' (ઈસ્લામની શકિત) નામની અત્યારે હયાત એવી ભારતની સૌથી જૂની મસ્જિદનું બાંધકામ શરૂ કર્યું.<ref name="ecosurv1"/><ref name="Quwwat">{{cite web |url=http://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/cycle01/section2/233-summary.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20060524155833/http://whc.unesco.org/archive/periodicreporting/cycle01/section2/233-summary.pdf |archive-date=2006-05-24 |title=India: Qutb Minar and its Monuments, Delhi |access-date=2006-12-22 |format=PDF |work=State of Conservation of the World Heritage Properties in the Asia-Pacific Region: : Summaries of Periodic Reports 2003 by property, Section II |publisher=[[UNESCO]] World Heritage Centre |pages=pp71–72 |url-status=live }}</ref> મધ્યકાલીન યુગના ઉત્તરાર્ધમાં, મામલુક વંશની પડતી પછી, તેમના પર વિજય મેળવી તુર્કી અને મધ્ય એશિયાના વંશજો આવ્યા, [[ખિલજી રાજવંશ]], [[તઘલખ રાજવંશ]], [[સૈયદ રાજવંશ]] અને [[લોદી રાજવંશ]] સત્તા પર આવ્યા અને અનેક કિલ્લા અને વસાહતો બાંધી, જે [[દિલ્હીના સાત નગર|દિલ્હીનાં સાત નગરો]]નો ભાગ છે.<ref>{{Cite web |url=http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |title=બાટ્ટુટાનો પ્રવાસઃ મુસ્લિમ ભારતની રાજધાની, દિલ્હી |access-date=2021-12-25 |archive-date=2008-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423014415/http://www.sfusd.k12.ca.us/schwww/sch618/Ibn_Battuta/Battuta%27s_Trip_Seven.html |url-status=dead }}</ref> 1398માં, દિલ્હીની મુસ્લિમ સલ્તનતો તેમની [[હિન્દુ]] પ્રજા પ્રત્યે બહુ કૂણું વલણ રાખે છે એવું બહાનું આગળ ધરીને [[તૈમુર લંગ|તૈમુર લંગે]] ભારત પર આક્રમણ કર્યું. તૈમુરે દિલ્હીમાં પ્રવેશ કર્યો અને શહેરને રોળી નાખ્યું, ચારેતરફ વિનાશ વેર્યો અને ખંડેર બનાવી દીધું.<ref>{{Cite web |url=http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/timurid.html |title=1600 સુધીનું ઈસ્લામિક વિશ્વઃ મોંગોલ આક્રમણ (ટીમુરીડ સામ્રાજય) |access-date=2009-10-02 |archive-date=2009-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090816204247/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/timurid.html |url-status=dead }}</ref> સલ્તનત યુગમાં દિલ્હી [[સુફીવાદ|સૂફીવાદ]]નું એક મુખ્ય કેન્દ્ર રહ્યું.<ref name="sufi">{{cite web|url=http://www.saag.org/common/uploaded_files/paper924.html|title=Sufism in India: Its Origin, History and Politics|access-date=2007-01-20|last=Upadhyay|first=R|date=16 February 2004|publisher=South Asia Analysis Group|archive-date=2010-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20100612055259/http://www.saag.org/common/uploaded_files/paper924.html|url-status=dead}}</ref> 1526માં [[પાણીપતની પહેલી લડાઈ / પાણીપતનું પહેલું યુદ્ધ|પાણીપતની પહેલી લડાઈ]]માં, [[ઝહિરુદ્દીન બાબર|ઝહીરુદ્દીન બાબરે]] છેલ્લા લોદી સુલતાનને હરાવ્યો અને [[મુઘલ સામ્રાજય]]નો પાયો નાખ્યો, જે પછી દિલ્હીથી [[આગ્રા]] અને [[લાહોર]] પર રાજય કરતું રહ્યું.<ref name="ecosurv1"/> [[16મી સદી]]ના મધ્ય ભાગમાં [[શેર શાહ સૂરિ]]ના પાંચ વર્ષના રાજયકાળને બાદ કરતાં, મુઘલ સામ્રાજયે ઉત્તર ભારત પર ત્રણ સદીઓ કરતાં પણ વધુ શાસન કર્યું.<ref name="shershah">{{cite web |url=http://www.indhistory.com/sher-shah-suri.html |title=Sher Shah - The Lion King |access-date=2006-12-22 |work=India's History : Medieval India |publisher=indhistory.com |archive-date=2006-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061212214725/http://www.indhistory.com/sher-shah-suri.html |url-status=dead }}</ref> મુઘલ સમ્રાટ [[અકબર|અકબરે]] પોતાની રાજધાની આગ્રાથી દિલ્હી ખસેડી. [[શાહજહાં]]એ પોતાના નામ પર દિલ્હીનું સાતમું શહેર[[શાહજહાંબાદ]] બાંધ્યું, જે અત્યારે ''"જૂનું શહેર"'' અથવા ''"જૂની દિલ્હી"'' નામે વધુ જાણીતું છે. 1638થી આ જૂનું શહેર મુઘલ સામ્રાજયની રાજધાની રહ્યું હતું. 1739માં [[કર્નાલનું યુદ્ધ|કર્નાલની લડાઈ]]માં [[નાદિર શાહ|નાદિર શાહે]] મુઘલ લશ્કરને હરાવીને શહેરને લૂંટયું- [[મયુરાસન]] સહિતની અનેક અમૂલ્ય-વિરલ વસ્તુઓ તે લઈ ગયા.<ref>[http://www.avalanchepress.com/Soldier_Shah.php રાજના કાળમાં ઈરાન]</ref> 1761માં [[પાણીપતનો ત્રીજા રણસંગ્રામ|પાણીપતના ત્રીજા યુદ્ધ]] પછી [[અહેમદ શાહ અબ્દાલી|અહમદ શાહ અબ્દાલી]]એ દિલ્હી પર લશ્કરી હુમલો કરી દીધો. 11 સપ્ટેમ્બર, 1803ના [[દિલ્હીની લડાઈ|દિલ્હીના યુદ્ધ]]માં [[ગેરાર્ડ સરોવર, પહેલું વાઈકાઉન્ટ સરોવર|જનરલ લેક]]ના બ્રિટિશ સૈન્યે [[મરાઠા સામ્રાજ્ય|મરાઠા]]ઓને હરાવ્યા. [[1857નો ભારતીય વિપ્લવ|ભારતના 1857ના વિપ્લવ]] પછી દિલ્હી [[બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય|બ્રિટિશ]]ના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ આવ્યું.<ref name="ecosurv1"/> વિપ્લવના પછી થોડા જ સમયમાં, [[કોલકાતા|કલકત્તા]]ને [[બ્રિટિશ રાજ|બ્રિટિશ રાજ હેઠળના ભારત]]ની રાજધાની અને દિલ્હીને [[પંજાબ (બ્રિટિશ ભારત)|પંજાબ]]નું જિલ્લા-મથક ઘોષિત કરવામાં આવ્યા. 1911માં દિલ્હીને બ્રિટિશ ભારતની રાજધાની ઘોષિત કરવામાં આવ્યું અને [[ઍડવિન લુત્યેન્સ|એડવિન લુત્યેન્સ]]ની આગેવાનીમાં બ્રિશિટ સ્થપતિઓની એક ટીમે એક નવી રાજકીય અને વહીવટી રાજધાનીમાં સરકારી ઈમારતો કેવી રીતે ગોઠવાશે તે ડિઝાઈન કર્યું. લુત્યેન્સની દિલ્હી નામે પણ જાણીતું નવી દિલ્હી, 15 ઑગસ્ટ, 1947ના [[પ્રજાસત્તાક ભારતનો ઇતિહાસ|સ્વતંત્રતા]] મળ્યા પછી પણ પ્રજાસત્તાક ભારતની રાજધાની અને [[ભારત સરકાર]]ના મુખ્ય થાણા તરીકે કાયદેસર રીતે ઘોષિત કરવામાં આવ્યું. [[ભારતના ભાગલા]] વખતે [[પંજાબ, પાકિસ્તાન|પશ્ચિમ પંજાબ]] અને [[સિંધ]]માંથી હજારો [[હિન્દુ]]ઓ અને [[શીખ|શીખો]] દિલ્હી ભાગી આવ્યા હતા અને શહેરના ઘણા મુસ્લિમ રહેવાસીઓ [[પાકિસ્તાન]] જતા રહ્યા હતા. શીખોના સૌથી પવિત્ર સ્થાનમાં [[ઓપરેશન બ્લ્યૂ સ્ટાર]] દરમ્યાન કરાયેલા હુમલાનો બદલો લેવા માટે ત્યારના વડાપ્રધાન, શ્રીમતી [[ઈન્દિરા ગાંધી]]ની તેમના શીખ અંગરક્ષકોએ હત્યા કરી નાખી. આ હત્યા બાદ 31 ઑકટોબર, 1984ના શહેરમાં શીખ-વિરોધી રમખાણો ફાટી નીકળ્યાં, જે સતત ચાર દિવસ ચાલ્યાં અને આ [[1984ના શીખ-વિરોધી રમખાણો]]માં હિન્દુ ટોળાંઓએ ત્રણ હજાર શીખોને મારી નાખ્યા. આખા દેશમાંથી દિલ્હી તરફ લોકો આવતા રહે છે, તે દિલ્હીની વસ્તીના દિવસે દિવસે ઘટતાં જતા જન્મદરની સરખામણીએ દિલ્હીની વસતિમાં વધુ વધારો કરે છે.<ref name="migrationbirth">{{cite news |title=Fall in Delhi birth rate fails to arrest population rise |url=http://www.hindu.com/2005/01/03/stories/2005010311230300.htm |date=2005-01-03 |access-date=2006-12-19 |publisher=The Hindu |archive-date=2007-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070604194955/http://www.hindu.com/2005/01/03/stories/2005010311230300.htm |url-status=dead }}</ref> કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ દિલ્હીને ઔપચારિક રીતે નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી કહેવામાં આવે તેવું [[ભારતનું બંધારણ|બંધારણ (ઓગણસાઈઠમો સુધારો) ધારો, 1991]] મુજબ ઘોષિત થયું છે.<ref name="NCTact">{{cite web |url=http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm|title= THE CONSTITUTION (SIXTY-NINTH AMENDMENT) ACT, 1991 |access-date=2007-01-08|work=THE CONSTITUTION (AMENDMENT) ACTS, THE CONSTITUTION OF INDIA |publisher= National Informatics Centre, Ministry of Communications and Information Technology, Government of India }}</ref> આ ધારા અનુસાર દિલ્હીને ભલે મર્યાદિત સત્તાઓ ધરાવતી પણ તેની પોતાની [[વિધાનસભા]] આપવામાં આવી છે.<ref name="NCTact"/> ડિસેમ્બર 2001માં, નવી દિલ્હીમાંના [[ભારતીય સંસદ|ભારતીય સંસદભવન]] પર સશસ્ત્ર ત્રાસવાદીઓએ [[2001નો ભારતની સંસદ પરનો હુમલો|હુમલો]] કર્યો હતો, જેમાં છ સુરક્ષા કર્મચારીઓનું મૃત્યુ નીપજયું હતું.<ref>{{cite news |title=Terrorists attack Parliament; five intruders, six cops killed |url=http://www.rediff.com/news/2001/dec/13parl1.htm |work= |publisher=rediff.com |date=December 13, 2001 |access-date=2008-11-02 }}</ref> આ હુમલા પાછળ પાકિસ્તાની ત્રાસવાદી જૂથોનો હાથ છે તેવી ભારતની શંકાને પરિણામે બંને દેશો વચ્ચે મોટી [[2001–2002 ભારત-પાકિસ્તાન વચ્ચે મડાગાંઠ|રાજદ્વારી કટોકટી]] ઊભી થઈ.<ref>{{cite news |title= India and Pakistan: Who will strike first?|url= http://www.economist.com/printedition/displayStory.cfm?Story_ID=917228|publisher= Economist|date=December 20, 2001 |access-date=2008-11-02 }}</ref> [[29 ઑકટોબર 2005- દિલ્હીમાં બૉમ્બ ધડાકા|ઑકટોબર 2005]]માં અને [[2008- દિલ્હીમાં બૉમ્બ ધડાકા|સપ્ટેમ્બર 2008]]માં ફરીથી દિલ્હી પર ત્રાસવાદી હુમલા થયા, જેમાં અનુક્રમે 62<ref>{{cite web |url=http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_1826434,00.html |title=Delhi blasts death toll at 62: World: News: News24 |publisher=News24.com |date= |access-date=2008-11-03 |archive-date=2007-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070112042954/http://www.news24.com/News24/World/News/0,,2-10-1462_1826434,00.html |url-status=dead }}</ref> અને 30<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/Serial_blasts_rock_Delhi_18_dead/articleshow/3479914.cms |title=Serial blasts rock Delhi; 30 dead, 90 injured-India-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> સામાન્ય નાગરિકોનું મૃત્યુ થયું. == ભૂગોળ == [[ચિત્ર:YamunaRiver.jpg|thumb|દિલ્હી નજીકની યમુના નદી]] [[ચિત્ર:Indiagatelightening.jpg|thumb|ઈન્ડિયા ગેટ, નવી દિલ્હી ખાતે વીજળીક હડતાલજુલાઈથી ઑગસ્ટ દરમ્યાન રહેતા ચોમાસામાં દિલ્હીમાં તેનો મોટા ભાગનો વાર્ષિક વરસાદ થઈ જાય છે.]] નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી(રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હીનો પ્રદેશ) {{convert|1484|km2|sqmi|abbr=on}} વિસ્તાર ધરાવે છે, જેને {{convert|783|km2|sqmi|abbr=on|0}}ગ્રામ્ય અને {{convert|700|km2|sqmi|abbr=on|0}}શહેરી એમ બે પ્રકારના વિસ્તારોમાં વિભાજીત કરવામાં આવે છે. દિલ્હીને મહત્તમ લંબાઈ {{convert|51.9|km|mi|abbr=on|0}} અને લઘુત્તમ પહોળાઈ {{convert|48.48|km|mi|abbr=on|0}} મળી છે.તે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (તેનો વિસ્તાર {{convert|1397.3|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}), નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કમિટિ ({{convert|42.7|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}) અને દિલ્હી કૅન્ટોનમેન્ટ બોર્ડ ({{convert|43|km2|sqmi|abbr=on|0|disp=or}}) એમ ત્રણ સ્થાનિક તંત્રો (કાયદાકીય નગરો) ધરાવે છે.<ref>{{cite web |url=http://www.ndmc.gov.in/AboutNDMC/NNDMCAct.aspx |title= Introduction|access-date=2007-07-03 |work=THE NEW DELHI MUNICIPAL COUNCIL ACT, 1994 |publisher=New Delhi Municipal Council}}</ref> દિલ્હી વિસ્તારક્ષમ છે, તેના બે અંતિમ છેડા જોઈએ તો તે ઉત્તરમાં સારુપ નગરથી શરૂ થઈને દક્ષિણમાં રજોરી સુધી વિસ્તરેલું છે. પશ્ચિમમાં તેના અંતિમ છેડા પર નજાફઘર છે અને પૂર્વમાં યમુના નદી (પૂર્વ છેડો પ્રમાણમાં મધ્યમસરનો છે) છે. એનસીઆર(NCR)ની ઉપરોકત સરહદના દક્ષિણ અને પૂર્વ છેડા પર નોઈડા અને ડીએલએફ(DLF) છે. વિચિત્ર રીતે, દિલ્હીનું મુખ્ય વિસ્તરણ કોઈ અમુક ચોક્કસ ભૌગલિક પરિમાણોને નથી અનુસરતું (ઉદારહરણ તરીકે, થેમ્સની આસપાસ કેન્દ્રિત થયેલા લંડનની ઉત્તર સરહદે તેની પહેલી ટેકરી, હમ્પસ્ટેડ હેથ છે અને તેની દક્ષિણ સરહદે નદી છે, એ જ રીતે તેની પશ્ચિમે નદીનો તટપ્રદેશ - પેડિંગટન છે. જયારે દિલ્હી તેનાથી તદ્દન વિપરીત છે). દિલ્હીનો મુખ્ય શહેરનો વિસ્તાર દક્ષિણમાં છેક સાકેત સુધી પૂરો થતો નથી, જયારે ઉત્તર દિશામાં કોનોટ પ્લેસ છે, અને પશ્ચિમ દિશામાં રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ 8 (NH8) છે. દિલ્હીનો ભૂપ્રદેશ ખૂબ અનિયમિત છે. ઉત્તરમાં તેમાં સપાટ ખેતરો છે તો દક્ષિણમાં તે સૂકી, ઉજ્જડ ટેકરીઓમાં-([[રાજસ્થાન]]ની [[અરાવલ્લી પર્વતમાળા]]ના ફંટાળેલા હિસ્સામાં) પલટાઈ જાય છે. શહેરના દક્ષિણ ભાગમાં એક જમાનામાં વિશાળ કુદરતી સરોવરો હતાં, પરંતુ ખાણકામને કારણે તેમાંના મોટા ભાગના અત્યારે સુકાઈ ગયાં છે. યમુના નદી શહેરને સરહદ આપે છે, જો કે અનેક પુલ અને [[મેટ્રો]] સબ-વે હોવાથી તે પૂર્વ ભાગ સાથે સારી એવી જોડાણક્ષમતા ધરાવે છે, પણ નદીનો આ પૂર્વ ભાગ દિલ્હી શહેરમાં ગણાતો નથી. નવી દિલ્હી સહિતનું આખું શહેર નદીના પશ્ચિમ તરફના કિનારે વસેલું છે. નદીનો પૂર્વ કિનારો એનસીઆર(NCR- રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ)માં ગણાય છે, પણ દિલ્હીમાં નહીં. દિલ્હી [[ઉત્તર ભારત|ભારતના ઉત્તર ભાગ]]માં પર આવ્યું છે. ભારતનાં બીજાં બે રાજયો સાથે તે પોતાની સરહદ વહેંચે છે- પૂર્વ તરફ તે [[ઉત્તર પ્રદેશ]] સાથે અને પશ્ચિમ, ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફ તે [[હરિયાણા]] સાથે સરહદો ધરાવે છે. આખેઆખું દિલ્હી લગભગ [[ગંગાનો મેદાનપ્રદેશ|ગંગાનાં મેદાનપ્રદેશ]] પર જ વસ્યું છે. [[યમુના]]નો પૂર-પટ અને [[દિલ્હી રિજ / ગિરિમાળા|દિલ્હી રિજ (ગિરિમાળા)]] એ દિલ્હીની ભૂગોળના બે ધ્યાન ખેંચનારાં પાસાં છે. નીચો-પથરાયેલો યમુનાનો પૂર-પટ કૃષિ માટે અનુકૂળ ફળદ્રુપ [[કાંપવાળી માટી]] પૂરી પાડે છે. જો કે આ પટ પર વારંવાર [[પૂર]] ફરી વળવાનું જોખમ તોળાતું રહે છે. 318 મીટર (1,043 ફૂટ)<ref name="gisridge">{{cite web |url=http://www.fig.net/pub/fig_2002/Ts3-9/TS3_9_mohan.pdf |title=GIS-Based Spatial Information Integration, Modeling and Digital Mapping: A New Blend of Tool for Geospatial Environmental Health Analysis for Delhi Ridge |access-date=2007-02-03 |last = Mohan |first = Madan |date= |year = 2002 |month = April |format=PDF |work=Spatial Information for Health Monitoring and Population Management |publisher=FIG XXII International Congress |pages = p5 }}</ref>ની ઊંચાઈએ પહોંચતી ગિરિમાળાની ટોચ (રિજ) આ વિસ્તારની સૌથી ધ્યાનપાત્ર લાક્ષણિકતાની રચના કરે છે. એ દક્ષિણ ભાગમાં [[અરાવલ્લી પર્વતમાળા]]માંથી ઉદ્ભવે છે અને પછી શહેરના પશ્ચિમ, ઈશાન અને વાયવ્ય ભાગને ઘેરે છે. [[હિંદુવાદ|હિન્દુત્વ]]માં ખૂબ પવિત્ર મનાતી યમુના એ દિલ્હીમાંથી પસાર થતી એક માત્ર મુખ્ય નદી છે. [[હિન્દોન નદી]] નામની બીજી એક નદી દિલ્હીના પૂર્વ ભાગને ગાઝિયાબાદથી જુદો કરે છે. દિલ્હી [[ધરતીકંપના જોખમ અનુસાર ભારતના વિસ્તારોનું આલેખન|સીઝમિક ઝોન-IV]](ધરતીકંપનું જોખમ ધરાવતો વિસ્તાર IV)માં આવેલું છે, જે તેને મોટા [[ધરતીકંપો]] પ્રત્યે જોખમી બનાવે છે.<ref name="hazardprofile">{{cite web |url=http://www.undp.org.in/dmweb/hazardprofile.pdf |title=Hazard profiles of Indian districts |access-date=2006-08-23 |format=PDF |work=National Capacity Building Project in Disaster Management |publisher=[[UNDP]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20060519100611/http://www.undp.org.in/dmweb/hazardprofile.pdf |archive-date=2006-05-19 |url-status=live }}</ref> === આબોહવા === દિલ્હી ખંડીય આબોહવા ધરાવે છે, જેમાં ઉનાળા અને શિયાળાના તાપમાનમાં ઘણો મોટો ફેરફાર જોવા મળે છે. મધ્ય ભાગમાં [[ચોમાસુ|ચોમાસું]] ધરાવતો દિલ્હીનો ઉનાળો ખાસ્સો લાંબો, અત્યંત ગરમ હોય છે, જે એપ્રિલની શરૂઆતથી મધ્ય ઑકટોબર સુધી ચાલે છે. તે ઘણો વિકરાળ હોય છે અને નજીકના ભૂતકાળમાં ઉનાળાએ ઘણાનો ભોગ લીધો છે. માર્ચની શરૂઆતમાં પવનની દિશા પલટાય છે; વાયવ્ય દિશામાંથી વહેતા પવન, હવે નૈૠત્ય દિશામાંથી વહે છે. આ પવન રાજસ્થાનમાંથી ગરમ વાયરા લઈ આવે છે, જેની સાથે રેતીના કણો પણ તણાઈ આવે છે- દિલ્હીના ઉનાળાની આ એક લાક્ષણિકતા છે. આ વાયરાને [[લૂ (પવન)|લૂ]] કહેવામાં આવે છે. ફેબ્રુઆરીથી મે મહિના દરમ્યાનનો સમય અત્યંત ગરમ, ભોંકાતા-ચીરતા તાપવાળો અને ભારે કાટની સ્થિતિ (ઑકિસડાઈઝિંગ)વાળો હોય છે. જૂનના અંતમાં, હવામાં ભેજનું પ્રમાણ વધે છે, અને જુલાઈથી સપ્ટેમ્બર દરમ્યાન છુટક છુટક વરસાદને કારણે થોડી રાહત આપે છે. ઑકટોબરના અંતમાં શિયાળો બેસે છે પણ તેને જામતાં જાન્યુઆરી થાય છે, અને એ વખતે જામતાં ગાઢા ધુમ્મસ માટે દિલ્હી નામચીન છે.<ref name="Fog">{{cite news| publisher=The Hindu| url=http://www.hindu.com/2005/01/07/stories/2005010719480300.htm| title=Fog continues to disrupt flights, trains| date=2006-01-07| access-date=2006-05-16| archive-date=2005-01-13| archive-url=https://web.archive.org/web/20050113001515/http://www.hindu.com/2005/01/07/stories/2005010719480300.htm| url-status=dead}}</ref> તેના તાપમાનનાં અંતિમો "0.6[[સેલ્સિયસ|° સે.]] (30.9[[ફેરનહીટ|° ફે.]])થી {{convert|48|C|F}} જેટલાં રહે છે.<ref name="coldDelhi">{{cite news| publisher=Hindustan Times| url=http://www.hindustantimes.com/news/181_1593200,000600010001.htm| title=At 0.2 degrees Celsius, Delhi gets its coldest day| date=2006-01-08| access-date=2006-04-29| archive-url=https://web.archive.org/web/20060111153439/http://www.hindustantimes.com/news/181_1593200,000600010001.htm| archive-date=2006-01-11| url-status=live}}</ref> તેનું વાર્ષિક સરેરાશ તાપમાન 25° સે. (77° ફે.) છે; તેનું માસિક સરેરાશ તાપમાન 13°સે.થી 32°સે. (56° ફે.થી 90° ફે.) વચ્ચે રહે છે.<ref name="weatherbase"> {{cite web |publisher=Canty and Associates LLC | url=http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=28124&refer=&units=metric | title=Weatherbase entry for Delhi | access-date=2007-01-16 }}</ref> ત્યાં સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ આશરે 714 મિમી (28.1 ઈંચ) જેટલો થાય છે, જેમાંથી મોટાભાગનો જુલાઈથી ઑગસ્ટ દરમ્યાનના [[ચોમાસુ|ચોમાસા]]માં વરસી જાય છે.<ref name="ecosurv1"/> દિલ્હીમાં ચોમાસાના પવનનું આગમન થવાની સરેરાશ તારીખ 29 જૂન છે.<ref name="hindumonsoon"> {{cite news |first= Vinson |last= Kurian |title= Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule |url=http://www.thehindubusinessline.com/2005/06/28/stories/2005062800830200.htm |work= |publisher=The Hindu Business Line |date=28 June 2005 |access-date=2007-01-09 }}</ref> {{Infobox Weather <!-- Important: remove all unused fields--> |collapsed=Yes <!--Any entry in this line will make the template initially collapsed. Leave blank or remove line for uncollapsed.--> |metric_first= Yes <!--Any entry in this line will display metric first. Leave blank or remove line for imperial.--> |single_line=Yes <!--Any entry in this line will display metric and imperial units on same line. Leave blank or remove line for seperate lines--> |location =Delhi |Jan_Hi_°C =18 |Jan_REC_Hi_°C = 29 |Feb_Hi_°C =23 |Feb_REC_Hi_°C = 32 |Mar_Hi_°C =28 |Mar_REC_Hi_°C = 37 |Apr_Hi_°C =36 |Apr_REC_Hi_°C = 42 |May_Hi_°C =39 |May_REC_Hi_°C = 50 |Jun_Hi_°C =37 |Jun_REC_Hi_°C = 52 |Jul_Hi_°C =34 |Jul_REC_Hi_°C = 43 |Aug_Hi_°C =33 |Aug_REC_Hi_°C = 42 |Sep_Hi_°C =33 |Sep_REC_Hi_°C = 38 |Oct_Hi_°C =31 |Oct_REC_Hi_°C = 37 |Nov_Hi_°C =27 |Nov_REC_Hi_°C = 35 |Dec_Hi_°C =21 |Dec_REC_Hi_°C = 32 |Year_Hi_°C =30 |Year_REC_Hi_°C = 45 |Jan_Lo_°C =7 |Jan_REC_Lo_°C = -0.6 |Feb_Lo_°C =11 |Feb_REC_Lo_°C = 0 |Mar_Lo_°C =15 |Mar_REC_Lo_°C = 6 |Apr_Lo_°C =22 |Apr_REC_Lo_°C = 12 |May_Lo_°C =26 |May_REC_Lo_°C = 16 |Jun_Lo_°C =27 |Jun_REC_Lo_°C = 21 |Jul_Lo_°C =27 |Jul_REC_Lo_°C = 21 |Aug_Lo_°C =26 |Aug_REC_Lo_°C = 20 |Sep_Lo_°C =24 |Sep_REC_Lo_°C = 20 |Oct_Lo_°C =19 |Oct_REC_Lo_°C = 13 |Nov_Lo_°C =13 |Nov_REC_Lo_°C = 7 |Dec_Lo_°C =8 |Dec_REC_Lo_°C = 2 |Year_Lo_°C = 18.5 |Year_REC_Lo_°C = -0.6 <!-- Optional: This is total Precipitation. Rain & Snow fields can be used instead if Precip is NOT filled in --> |Year_Precip_inch = 28.1 |Jan_Precip_inch =0.9 |Feb_Precip_inch =0.8 |Mar_Precip_inch =0.6 |Apr_Precip_inch =0.4 |May_Precip_inch =0.6 |Jun_Precip_inch =2.8 |Jul_Precip_inch =9.3 |Aug_Precip_inch =9.3 |Sep_Precip_inch =4.4 |Oct_Precip_inch =0.7 |Nov_Precip_inch =0.4 |Dec_Precip_inch =0.4 |source =wunderground.com <ref name=weatherbox>{{cite web | url =http://www.wunderground.com/NORMS/DisplayIntlNORMS.asp?CityCode=42182&Units=both | title =Historical Weather for Delhi, India | dateformat =mdy | access-date =November 27 2008 | publisher =Weather Underground | language =English | archive-date =2019-01-06 | archive-url =https://web.archive.org/web/20190106223201/https://www.wunderground.com/NORMS/DisplayIntlNORMS.asp?CityCode=42182&Units=both%20 | url-status =dead }}</ref> |access-date = Nov 27th, 2008 }} == નગર વહીવટ == જુલાઈ 2007ની સ્થિતિ મુજબ, નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી(NCT) 9 જિલ્લાઓ, 27 [[તાલુકો|તાલુકા]], 59 નાનાં વસ્તીપક નગરો, 165 ગામ અને 3 કાયદાકીય નગરો{{ndash}} - દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (ધ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન ઓફ દિલ્હી - MCD); ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ (NDMC); અને ધ દિલ્હી કેન્ટોન્મેન્ટ બોર્ડ (DCB) - ધરાવે છે.<ref name="ecosurv0102chap3">{{cite web |url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chap3(table).PDF |title=Table 3.1: Delhi Last 10 Years (1991–2001) — Administrative Set Up |access-date=2007-07-03 |format=PDF |work=Economic Survey of Delhi, 2001–2002 |publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi |pages=p177 |archive-date=2007-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070702220619/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chap3(table).PDF |url-status=dead }}</ref> [[ચિત્ર:Delhi districts.svg|thumb|દિલ્હીના નવ જિલ્લાઓ દર્શાવતો નકશો]] દિલ્હી મહાનગર, નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી (NCT)માં જ વસેલું છે. રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ(NCT)માં ત્રણ સ્થાનિક મહાનગરપાલિકાઓ છે- [[દિલ્હી મહાનગરપાલિકા]] (ધ મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન ઓફ દિલ્હી - MCD); [[નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ|ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ]] (NDMC); અને [[દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટ|દિલ્હી કેન્ટોન્મેન્ટ બોર્ડ]](DCB). આશરે 137.8 લાખ લોકોને પાયાની નાગરિક સવલતો પૂરી પાડતી દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (MCD) વિશ્વની સૌથી મોટી મહાનગરપાલિકાઓમાંની એક છે.<ref name="MCD"> {{cite web |url=http://www.mcdonline.gov.in/|title=About Us|publisher=Municipal Corporation of Delhi|access-date=2006-05-13}}</ref> ભારતની રાજધાની, નવી દિલ્હીનો વહીવટ ન્યૂ દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ(NDMC)ના હસ્તે છે. [[દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી]] સાથે પરામર્શ કર્યા બાદ ભારત સરકાર આ કાઉન્સિલ(NDMC)ના પ્રમુખની નિમણૂક કરે છે. {{Fact|date=June 2009}} રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ((NCT))ની બહાર દિલ્હીમાં બીજાં ચાર મુખ્ય સેટેલાઈટ શહેરો આવેલાં છે. આ શહેરો છે- હરિયાણાના [[ગુડગાંવ]] અને [[ફરીદાબાદ]] તથા ઉત્તરપ્રદેશના [[નવું ઓખલા ઔદ્યોગિક વિકાસ સત્તામંડળ|નોઈડા]] અને [[ગાઝિયાબાદ, ભારત|ગાઝિયાબાદ]]. દિલ્હી કુલ 9 જિલ્લાઓમાં વહેંચાયેલું છે. દરેક જિલ્લો (વિભાગ) એક નાયબ કમિશનરની દેખરેખ હેઠળ ચાલે છે તથા તેની નીચે ત્રણ પેટાવિભાગો હોય છે. આ દરેક પેટાવિભાગની દેખરેખ જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ હેઠળ હોય છે. તમામ નાયબ કમિશનરો, વિભાગીય કમિશનરને જવાબદાર હોય છે. તમામ પ્રકારની રાજય તેમ જ કેન્દ્રીય નીતિઓનું પાલન કરાવવાની તથા સરકારના બીજા અસંખ્ય કામકાજ પર દેખરેખ રાખવાની જવાબદારી દિલ્હીના જિલ્લા વહીવટ તંત્રે (ડિસ્ટ્રીકટ એડમિનિસ્ટ્રેશન ઓફ દિલ્હીએ) નિભાવવાની રહે છે. {{Fact|date=June 2009}} દિલ્હી, [[દિલ્હી હાઈ કોર્ટ (ઉચ્ચ ન્યાયાલય)|દિલ્હી હાઈ કોર્ટ]]ના અધિકારક્ષેત્ર હેઠળ આવે છે. દિલ્હીમાં બીજી નીચલી કોર્ટો પણ છેઃ દિવાની ખટલાઓ માટેની [[સ્મોલ કોઝિસ કોર્ટ]], અને ફોજદારી ખટલાઓ માટેની [[સેશન્સ કોર્ટ]]. [[દિલ્હીના પોલીસ કમિશનર|પોલીસ કમિશનર]]ના નેતૃત્વ હેઠળની [[દિલ્હી પોલીસ]], આખા વિશ્વમાંનાં સૌથી મોટાં મહાનગર પોલીસ દળોમાંની એક છે.<ref name="largepolice">{{cite web|url=http://www.delhipolice.nic.in/home/history1.htm|title=History of Delhi Police|access-date=2006-12-19|publisher=Delhi Police Headquarters, New Delhi, India|archive-date=2006-12-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20061207074711/http://www.delhipolice.nic.in/home/history1.htm|url-status=dead}}</ref> વહીવટની દષ્ટિએ દિલ્હી કુલ નવ [[દિલ્હી પોલીસ હેઠળના જિલ્લાઓ|પોલીસ-ક્ષેત્રો]]માં વહેંચાયેલું છે, અને આ પોલીસ-ક્ષેત્રો પણ પાછાં 95 સ્થાનિક પોલીસ સ્ટેશનોમાં વિભાજિત થયેલાં છે.<ref name="policestations">{{cite web|url=http://delhigovt.nic.in/newdelhi/police.html|title=Poile Stations|access-date=2006-12-19|publisher=Government of National Capital Territory of Delhi|archive-date=2007-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070110174612/http://delhigovt.nic.in/newdelhi/police.html|url-status=dead}}</ref> == સરકાર અને રાજકારણ == [[ચિત્ર:NorthBlock.jpg|thumb|right|1931માં બ્રિટિશ રાજમાં બંધાયેલો ઉત્તર વિસ્તાર આજે પણ મુખ્ય સરકારી કચેરીઓ ધરાવે છે.]] એક વિશિષ્ટ [[કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ]] તરીકે જાણીતો, રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી (ધ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી) પોતાની વિધાનસભા, લેફટન્ટ ગવર્નર, મંત્રીઓની સમિતિ તથા મુખ્યમંત્રી ધરાવે છે. એનસીટીના મતદાર ક્ષેત્રોમાં સીધી ચૂંટણી થકી વિધાનસભાની બેઠકો ભરવામાં આવે છે. છતાં, નવી દિલ્હીનો વહીવટ ભારતની કેન્દ્ર સરકાર અને રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી(NCT)ની સરકાર સંયુકતપણે ચલાવે છે. દિલ્હીમાં આવેલું નવી દિલ્હી એ રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ દિલ્હી (NCT) અને ભારત સરકાર એમ બંનેનું મુખ્ય મથક છે. {{Fact|date=June 2009}} પરિવહન અને તેના જેવી બીજી અન્ય સેવાઓ દિલ્હી સરકાર દ્વારા ચલાવવામાં આવે છે પરંતુ પોલીસ જેવી સેવાઓ કેન્દ્ર સરકારના સીધા નિયંત્રણ હેઠળ હોય છે. 1956 પછી પહેલીવાર 1993માં વિધાનસભા પુન:સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી અને દિલ્હીમાં સીધું સમવાયી શાસન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત, પંચાયત રાજ ધારાના એક ભાગરૂપે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા(MCD) શહેરનો નગર વહીવટ પણ સંભાળે છે. નવી દિલ્હી, દિલ્હીનો શહેરી વિસ્તાર, એ દિલ્હીની રાજય સરકાર અને ભારત સરકાર એમ બંને સરકારોનું મુખ્ય મથક છે. ભારતનું [[ભારતીય સંસદ|સંસદભવન]], [[રાષ્ટ્રપતિભવન]] અને [[ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટ (સર્વોચ્ચ ન્યાયલય)|ભારતનું સર્વોચ્ચ ન્યાયલય]] (સુપ્રિમ કોર્ટ) નવી દિલ્હી સ્થિત છે. દિલ્હીમાં કુલ 80 વિધાનસભા મતદારક્ષેત્રો છે અને 7 લોકસભા (ભારતની સંસદનું નીચલું ગૃહ) મતદારક્ષેત્રો છે.<ref name="assmbconst">{{cite web|url=http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html|title=Delhi: Assembly Constituencies|access-date=2006-12-19|publisher=Compare Infobase Limited|archive-date=2007-01-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20070101060414/http://www.mapsofindia.com/assemblypolls/delhi.html|url-status=dead}}</ref><ref name="loksabhaconst">{{cite news |title=Lok Sabha constituencies get a new profile |url=http://www.hindu.com/2006/09/07/stories/2006090710630400.htm |work=The Hindu |publisher=The Hindu |date=7 September 2006 |access-date=2006-12-19 |archive-date=2007-01-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070104221526/http://www.hindu.com/2006/09/07/stories/2006090710630400.htm |url-status=dead }}</ref> પરંપરાગત રીતે દિલ્હી, કૉંગ્રેસ પાર્ટીના નામથી પણ જાણીતી એવી [[ઈન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસ|ઈન્ડિયન નેશનલ કૉંગ્રેસ]]નો ગઢ રહ્યું છે. 1990ના દાયકામાં [[મદનલાલ ખુરાના]]ના નેતૃત્વ હેઠળ [[બીજેપી|ભારતીય જનતા પાર્ટી]] (બીજેપી) સત્તા પર આવી હતી. પરંતુ ૧૯૯૮માં, હાલના મુખ્યમંત્રી [[શીલા દિક્ષિત]]ના નેજા હેઠળ કૉંગ્રેસે ફરીથી સત્તા હાંસલ કરી. 2003 અને 2008ની ચૂંટણીઓમાં કૉંગ્રેસે વિધાનસભામાં પણ ફરીથી સરસાઈ મેળવી હતી.{{Fact|date=June 2009}} == અર્થતંત્ર == [[સમાન ખરીદક્ષમતા|પીપીપી]](PPP) ટર્મ્સમાં રૂ. 3,364 અબજ (69.8 અબજ યુએસ ડૉલર) અને નોમિનલ ટર્મ્સમાં [[ભારતીય રૂપિયો|રૂ.]]1,182 અબજ (24.5 અબજ [[યુએસ$|યુએસ ડૉલર]]) જેટલી ચોખ્ખી રાજ્ય-આવક ([[રાજ્યની આવક (સ્ટેટ ડોમેસ્ટીક પ્રોડક્ટ)|સ્ટેટ ડોમેસ્ટીક પ્રોડકટ]]) (નાણાકીય વર્ષ 2007) ધરાવતું દિલ્હી,<ref name="delhigovt1">[http://finance.delhigovt.nic.in/circular/budget_speech2008-09.pdf 2008-2009ના બજેટનું વકતવ્ય]</ref><ref name="ecosurv2">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/2.pdf|title=Chapter 2: State Income|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp8–16|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614085129/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/2.pdf|url-status=dead}}</ref> એ [[ઉત્તર ભારત]]નું સૌથી મોટું વેપારી મથક છે.<ref>{{Cite web |url=http://india.gov.in/knowindia/ut_delhi.php |title=ભારતને જાણોઃ દિલ્હી |access-date=2009-10-02 |archive-date=2006-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061007063703/http://india.gov.in/knowindia/ut_delhi.php |url-status=dead }}</ref> 2007માં, હાલના ભાવ અનુસાર દિલ્હીની [[માથાદીઠ આવક]] રૂ.66,728 (1,450 યુએસ ડૉલર) છે, જે [[ચંદીગઢ]] અને [[ગોવા]] પછી ત્રીજા સ્થાને છે.<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/Chandigarhs_per_capita_income_highest_in_India/articleshow/3487128.cms |title=Chandigarh's per capita income highest in India-Chandigarh-Cities-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> દિલ્હીની કુલ રાજય દીઠ આવકમાં [[ઔદ્યોગિક એકમોનું પ્રાથમિક ક્ષેત્ર|મુખ્ય]] અને [[ઔદ્યોગિક એકમોનું ગૌણ ક્ષેત્ર|ગૌણ]] ક્ષેત્રો અનુક્રમે 3.85% અને 25.2% જેટલો ફાળો આપે છે, જયારે એ સિવાયનાં અન્ય [[ઔદ્યોગિક એકમોનું ત્રીજું ક્ષેત્ર|ત્રીજાં ક્ષેત્રો]] 70.95% જેટલો ફાળો આપે છે. દિલ્હીની 32.82% વસતિનું કાર્યબળ ધરાવે છે, જેમાં 1991 અને 2001 વચ્ચે 52.52%નો વધારો જોવા મળ્યો હતો.<ref name="ecosurv5">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|title=Chapter 5: Employment and Unemployment|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp59–65|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225121659/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/5.pdf|url-status=dead}}</ref> વર્ષ 1999–2000માં દિલ્હીમાં બેરોજગારીનો દર 12.57% હતો, જે 2003માં ઘટીને 4.63% થયો હતો.<ref name="ecosurv5"/> ડિસેમ્બર 2004માં, 636,000 લોકોએ દિલ્હીમાં વિવિધ રોજગાર વિનિમય કાર્યક્રમોમાં પોતાનું નામ નોંધાવ્યું હતું.<ref name="ecosurv5"/> 2001માં તમામ સરકારી ક્ષેત્રમાં (કેન્દ્ર અને રાજયના સ્તરે) તથા સરકારી ઓઠાં હેઠળનાં ક્ષેત્રોમાં કુલ મળીને 620,000 જેટલું માનવબળ રોકાયેલું હતું. તેની સરખામણીમાં, સંગઠિત ખાનગી ક્ષેત્રે 219,000ને રોજગાર આપ્યો હતો.<ref name="ecosurv5"/> ઈન્ફર્મેશન ટેકનોલોજી, સંચારમાધ્યમો, હૉટલો, બેન્ક, પ્રસાર-માધ્યમો અને પ્રવાસ-પર્યટન એ દિલ્હીના મુખ્ય સેવા ઉદ્યોગો છે.<ref>[http://www.mapsofindia.com/delhi/industries-in-delhi.html દિલ્હીનાં ઔદ્યોગિક એકમો]</ref> ઘણી [[ભારતનું અર્થતંત્ર#ઉદ્યોગ|ખાણી-પીણી કે રોજબરોજના વપરાશની ચીજોના ઉદ્યોગ]] એકમો અને તેમનાં મુખ્ય મથક દિલ્હીમાં અને દિલ્હીની આસપાસ ઊભાં થયાં હોવાથી દિલ્હીમાં ઉત્પાદન ઉદ્યોગો પણ સારા એવા પ્રમાણમાં વિકસ્યા છે. દિલ્હીનું મોટું ગ્રાહક બજાર અને તેની સાથે સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ કુશળ કામદારો(માનવશ્રમ)ને કારણે દિલ્હીમાં વિદેશી રોકાણ પણ આકર્ષાયું છે. 2001માં, ઉત્પાદન ક્ષેત્રે 1,29,000 જેટલાં ઉત્પાદન-એકમોની સામે, 14,40,000 કામદારોને રોજગાર આપ્યો હતો.<ref name="ecosurv9">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/9.pdf|title=Chapter 9: Industrial Development|access-date=|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp94–107|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614085148/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/9.pdf|url-status=dead}}</ref> બાંધકામ, વીજળી, સંચાર-માધ્યમો, આરોગ્ય અને બીજી સામાજિક સેવાઓ અને રીયલ એસ્ટેટ એ દિલ્હીના અર્થતંત્રના અભિન્ન અંગ છે. દિલ્હી ભારતના સૌથી વધુ અને સૌથી ઝડપથી વિકસતા રિટેલ ઉદ્યોગો ધરાવે છે.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/News/News_By_Industry/Services/Hotels__Restaurants/Delhi_Indias_hot_favourite_retail_destination/rssarticleshow/2983387.cms |title=Delhi hot favourite retail destination in India- Corporate Trends-News By Company-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> પરિણામે, દિલ્હીમાં જમીનના ભાવ સાતમા આસમાને છે અને 145.16 ડૉલર પ્રતિ ચો.ફૂટનો ભાવ ધરાવતું દિલ્હી અત્યારે ઑફિસ ધરાવવા માટે વિશ્વનું સાતમું સૌથી મોઘું શહેર ક્રમાંકિત થયું છે.<ref name="IBEF">{{cite web| publisher=[[India Brand Equity Foundation]]| url=http://www.ibef.org/industry/retail.aspx| title=India's Retail Industry| access-date=2007-01-04}}</ref> આખા ભારતમાં, રિટેલ ઉદ્યોગોના વિકાસથી અત્યાર સુધી ચાલી આવતા પરંપરાગત, અસંગઠિત રિટેલ વેપારની પ્રથાને અસર પહોંચશે એવી ધારણા છે.<ref name="BBC070521">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6667199.stm |title= Supermarkets devour Indian traders|access-date= 2007-07-03|last= Majumder |first=Sanjoy |authorlink= |date=2007-05-21 |work=South Asia |publisher=BBC}}</ref> == ઉપયોગી સેવાઓ == [[ચિત્ર:New Delhi NDMC building.jpg|thumb|upright|નવી દિલ્હી મહાનગરપાલિકા(NDMC)ની મુખ્ય કચેરી. સામે જંતરમંતર દેખાય છે.]] [[દિલ્હી જલ બોર્ડ]] (DJB), દિલ્હીમાં પાણી પુરવઠાની સેવા પૂરી પાડે છે. વર્ષ 2005–06ની અંદાજિત પાણીની જરૂરિયાત પ્રતિ દિવસ 963 મિલિયન ગૅલનની હતી, જેની સામે 2006ની સ્થિતિએ પ્રતિ દિવસ 650 મિલિયન ગૅલન જેટલું પાણી પૂરું પાડી શકયું હતું.<ref name="ecosurv13">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/13.pdf|title=Chapter 13: Water Supply and Sewerage|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp147–162|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203642/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/13.pdf|url-status=dead}}</ref> પાણીની બાકીની આવશ્યકતા ખાનગી અને જાહેર, [[પાણીનો (પાતાળ) કૂવો|પાતાળ કૂવા]] અને [[હેન્ડ પંપ|હૅન્ડપંપ]]થી પૂરી થઈ હતી. ડીજેબી માટે 240 મિલિયન ગૅલન પ્રતિ દિવસની ક્ષમતા ધરાવતું ભાકરા જળસંગ્રાહાલય(સરોવર) સૌથી મોટો જળસ્રોત છે, જેના પછી બીજા ક્રમે યમુના અને [[ગંગા]] નદીનો વારો આવે છે.<ref name="ecosurv13"/> [[ભૂતળના જળ]]ની સતત નીચી જતી સપાટી અને સતત વધતી વસતિની ગીચતાના કારણે દિલ્હી પાણીની તંગીની તીવ્ર સમસ્યાનો સામનો કરે છે. દિલ્હી દૈનિક ધોરણે 8000 [[ટન]] જેટલો ઘન કચરો પેદા કરે છે જે દિલ્હી મહાનગરપાલિકા દ્વારા ત્રણ [[લેન્ડફિલ (પુરાંતની જમીન)|લેન્ડફિલ]] સાઈટ પર નાખવામાં આવે છે. દરરોજ 470 મિલિયન ગૅલન ઘરગથ્થુ કચરાવાળું પાણી અને 70 મિલિયન ગૅલન ઔદ્યોગિક કચરાવાળું પાણી નીકળે છે.<ref name="Delhirisks">{{cite web|url=http://www.gisdevelopment.net/application/natural_hazards/overview/nho0019pf.htm|title=Risks in Delhi: Environmental concerns|access-date=2006-12-19|last=Gadhok|first=Taranjot Kaur|work= Natural Hazard Management|publisher=GISdevelopment.net}}</ref> આ સ્યુઅરિજનો મોટો હિસ્સો, કોઈ પણ પ્રકારની પ્રક્રિયા વિના સીધો જ યમુના નદીમાં વાળવામાં આવે છે.<ref name="Delhirisks"/> શહેરનો માથાદીઠ વીજળી વપરાશ આશરે 1,265 [[વૉટ-અવર|kWh]] છે, પણ ખરેખર જરૂરિયાત/માંગ ઘણી વધુ છે.<ref name="ecosurv11">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/11.pdf|title=Chapter 11: Energy|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp117–129|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203731/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/11.pdf|url-status=dead}}</ref> 1997માં દિલ્હી મહાનગરપાલિકા દ્વારા સંચાલિત દિલ્હી ઈલેકટ્રીક સપ્લાય અન્ડરટેકિંગ દ્વારા [[દિલ્હી વિદ્યુત બોર્ડ]] (DVB)ની દૂર કરવામાં આવ્યું. શહેરની વીજળીની માંગ પૂરતી વીજળી દિલ્હી વિદ્યુત બોર્ડ જાતે ઉત્પાદિત કરી શકે તેમ નહોતું અને તેથી ભારતના ઉત્તર વિસ્તારોના વીજળીના તાર મારફત વીજળી ઉછીની લેવામાં આવતી. પરિણામે, દિલ્હી સતત વીજળીની ખેંચ સહન કરતું, વારંવાર [[વિજળી પ્રવાહની ખેંચ|અંધારપટ અને છતે સૂરજે વીજળી વિનાના ભૂખરાપટ]] છવાઈ જતા, ઉનાળામાં જયારે ઊર્જાની માંગ ટોચ પર હોય ત્યારે તો વિશેષ. દિલ્હીના વારંવાર ખોરવાતાં અને અનિયમિત વીજ પુરવઠા દરમ્યાન પોતાની વીજળીની માંગ પૂરી કરવા માટે અમુક ઔદ્યોગિક એકમો, ઈલેકટ્રીકલ જનરેટર વસાવીને તેની પર આધાર રાખે છે. થોડાં વર્ષો અગાઉ, દિલ્હીનું વીજ પુરવઠા ક્ષેત્ર ખાનગી કંપનીઓને સોંપી દેવામાં આવ્યું. [[ટાટા પાવર|તાતા પાવર]] અને [[રિલાયન્સ એનર્જી]] કંપની દિલ્હીમાં વીજળીનું વિતરણ કરે છે. [[દિલ્હી અગ્નિશમન સેવા|દિલ્હીની અગ્નિશામક સેવા]] હેઠળ 43 ફાયર સ્ટેશનો ચાલે છે જે દર વર્ષે આશરે 15,000 જેટલા કિસ્સાઓમાં અગ્નિશમન અને બચાવની કામગીરી કરે છે.<ref name="dfs">{{cite web|url=http://dfs.delhigovt.nic.in/aboutf.html|title=About Us|access-date=2007-01-09|work=Delhi Fire Service|publisher=Govt. of NCT of Delhi|archive-date=2007-01-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20070122143240/http://dfs.delhigovt.nic.in/aboutf.html|url-status=dead}}</ref> શહેરમાં રાજય હસ્તક [[મહાનગર ટેલિફોન નિગમ લિમિટેડ]] (MTNL) અને [[વોડાફોન એસ્સાર]], [[ભારતી ઍરટેલ|એરટેલ]], [[આઈડિયા સેલ્યુલર]], [[રિલાયન્સ ઈન્ફોકોમ|રિલાયન્સ ઈનફોકોમ]] અને [[ટાટા ઈન્ડીકોમ|તાતા ઈન્ડિકોમ]] [[ટેલિફોન સંવાહક|ટેલિફોન અને મોબાઈલ ફોન સેવા]]ઓ પૂરી પાડે છે. મે 2008માં, દિલ્હીમાં માત્ર એરટેલ જ 40 લાખ ગ્રાહકો ધરાવતું હતું.<ref>{{cite news |title=Airtel now has 40-lakh subscribers in Delhi |url=http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051750970300.htm |work=[[The Hindu]] |publisher= |date=May 17, 2008 |access-date=2008-11-02 |archive-date=2008-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080924193238/http://www.hindu.com/2008/05/17/stories/2008051750970300.htm |url-status=dead }}</ref> શહેરમાં સેલ્યુલર કવરેજ ઘણું વિસ્તૃત અને વ્યાપક છે અને [[જીએસએમ]](GSM) અને [[સીડીએમએ]](CDMA) (રિલાયન્સ અને તાતા ઈન્ડિકોમ તરફથી) એમ બંને સેવાઓ ઉપલબ્ધ છે. શહેરમાં પરવડી શકે તેવા [[બ્રોડબેન્ડ ઇન્ટરનેટ|બ્રોડબેન્ડ ઈન્ટરનેટ]]નો પણ ઝડપથી પ્રસાર થઈ રહ્યો છે.<ref name="hindumtnl">{{cite news |first=Sandeep |last=Joshi |title=MTNL stems decline in phone surrender rate |url=http://www.hindu.com/2007/01/02/stories/2007010220140300.htm |work=New Delhi Printer Friendly Page |publisher=The Hindu |date=2 January 2007 |access-date=2007-01-10 |archive-date=2007-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071001010820/http://www.hindu.com/2007/01/02/stories/2007010220140300.htm |url-status=dead }}</ref> == પરિવહન == [[ચિત્ર:Delhi Metro.jpeg|thumb|દિલ્હી મેટ્રો દરરોજ સરેરાશ 702,731 યાત્રીઓને લઈ જાય-લાવે છે અને અત્યારે ઓપરેશનલ નફા પર ચાલે છે.[163]]] [[ચિત્ર:Delhi Airport India.jpg|thumb|ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક એ દક્ષિણ એશિયાના સૌથી વ્યસ્ત રહેતા વિમાનમથકોમાંનું એક છે.[164] અહીં વિમાનમથકનું ટર્મિનલ 1ડી જોઈ શકાય છે.]] દિલ્હીમાં જાહેર પરિવહન માટે ત્રણ વિકલ્પો ઉપલબ્ધ છે- બસ, [[ઓટોરિક્ષા]] અને [[દિલ્હી મેટ્રો|મેટ્રો રેલ]] વ્યવસ્થા. પરિવહન માટે [[બસ]] એ સૌથી લોકપ્રિય વિકલ્પ છે, જે શહેરની પરિવહનની આશરે 60% માગને પૂર્ણ કરે છે.<ref name="ecosurv12">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf|title=Chapter 12: Transport|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp130–146|archive-date=2007-01-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20070116044119/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/12.pdf|url-status=dead}}</ref> રાજય-હસ્તક [[દિલ્હી પરિવહન નિગમ|દિલ્હી ટ્રાન્સપોર્ટ કોર્પોરેશન]] (DTC) શહેરને મુખ્ય બસ સેવા પૂરી પાડે છે. ડીટીસી (DTC) વિશ્વના સૌથી મોટા, પર્યાવરણ મિત્ર એવી સીએનજી બસોના જૂથનું સંચાલન કરે છે.<ref name="DTC">{{cite web|url=http://dtc.nic.in/ccharter.htm|title=Citizen Charter|access-date=2006-12-21|work=|publisher=Delhi Transport Corporation|archive-date=2007-01-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20070110171420/http://dtc.nic.in/ccharter.htm|url-status=dead}}</ref> [[આંબેડકર નગર|આંબેડકરનગર]] અને [[દિલ્હી ગેટ]] વચ્ચે [[બસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ (બસ માટે ઝડપી માર્ગ-વ્યવસ્થા)|બસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ]] [[દિલ્હી બીઆરટીએસ (BRTS)|નેટવર્ક]] દોડે છે. દિલ્હીના ઘણા વિસ્તારોમાં સેવા આપતી [[દિલ્હી મેટ્રો]], બહોળા જનસમુદાયને પરિવહનની ઝડપી સેવા આપતી વ્યવસ્થા (માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ)નું બાંધકામ અને સંચાલન દિલ્હી મેટ્રો રેલ કોર્પોરેશન (DMRC) દ્વારા કરવામાં આવે છે. 2007ની સ્થિતિએ, મેટ્રો કુલ 65 કિ.મી.(40 માઈલ)ની લંબાઈ ધરાવતી 3 લાઈનો ધરાવે છે અને 59 સ્ટેશનો આવરે છે; જયારે બીજી નવી લાઈનોનું બાંધકામ હજી ચાલુ છે.<ref name="metrostations">{{cite web|url=http://www.delhimetrorail.com/commuters/station_information.html|title=Station Information|access-date=2007-01-14|work=www.delhimetrorail.com|publisher=Delhi Metro Rail Corporation Ltd. (DMRC)|archive-date=2010-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20100619035828/http://delhimetrorail.com/commuters/station_information.html|url-status=dead}}</ref> લાઈન 1 રીથાલા અને શાહદારા વચ્ચે દોડે છે, લાઈન 2 જહાંગીરી અને કેન્દ્રીય સચિવાલય વચ્ચે ભૂગર્ભ માર્ગે દોડે છે અને લાઈન 3 ઈન્દ્રપ્રસ્થ, બારાખંભા રોડ અને [[દ્વારકા સબ-સિટી|દ્વારકા સબ સિટી]] વચ્ચે દોડે છે. Phase-II of the network is under construction and will have a total length of 128&nbsp;km. 2010 સુધીમાં તે પૂર્ણ થવાની અપેક્ષા છે.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/Shipping__Transport/Get_ready_for_revolution_on_wheels/articleshow/3332826.cms |title=Get ready for revolution on wheels- Shipping / Transport-Transportation-News By Industry-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> મેટ્રો રેલનો પહેલો તબક્કો 2.3 અબજ યુ.એસ. ડૉલરના ખર્ચે બંધાયો છે અને બીજો તબક્કો બીજા 4.3 અબજ યુ.એસ. ડૉલરના ખર્ચે બંધાશે.<ref>{{cite web|url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601039&refer=columnist_mukherjee&sid=afv8Sf2MUvac |title=Bloomberg.com: Opinion |publisher=Bloomberg.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> તેનો ત્રીજો અને ચોથો તબક્કો અનુક્રમે 2015 અને 2020માં પૂરો થશે અને આમ કુલ 413.8 કિ.મી.ને આવરતું નેટવર્ક તૈયાર થશે, જે [[લંડન અન્ડરગ્રાઉન્ડ]] કરતાં પણ વધુ લાંબું હશે.<ref>map of extensions www.delhimetrorail.com/commuters/images/metro_map_big.jpg</ref> ટેકસી કરતાં ઓછું ભાડું થતું હોવાથી દિલ્હીમાં જાહેર પરિવહન માટે [[ઓટોરિક્ષાઓ|ઓટોરિક્ષા]]ઓ વધુ લોકપ્રિય વાહન છે. પીળા અને લીલા રંગની આ મોટા ભાગની રિક્ષાઓ [[કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ]] (સીએનજી(CNG) - સંકોચાયેલો કુદરતી ગૅસ) પર ચાલે છે. [[ટેકસીકેબ (ભાડાની ગાડી)|ટૅકસી]]ઓ આસાનીથી ઉપલબ્ધ હોવા છતાં તે દિલ્હીના જાહેર પરિવહનનું અભિન્ન અંગ નથી. મોટા ભાગની ટૅકસીઓ ખાનગી સંચાલકો દ્વારા ચાલે છે અને મોટા ભાગના વિસ્તારોમાં જયાંથી ટૅકસી લઈ શકાય કે ઓર્ડર કરી શકાય તેવાં ટૅકસી સ્ટૅન્ડ પણ ધરાવે છે. આ ઉપરાંત, માત્ર એક મધ્યસ્થ નંબર પર ફોન કરીને ઓર્ડર કરી શકાતી, પ્રતિ કિ.મી. રૂ.15નો એકસરખો સપાટ દર ધરાવતી, ઍર-કન્ડીશન્ડ [[ટેકસીકેબ (ભાડાની ગાડી)|રેડિયો ટૅકસી]] પણ ઝડપથી લોકપ્રિય બની છે. દિલ્હી [[ઉત્તર રેલવે (ભારત)|ઉત્તર રેલવે]]નું મુખ્ય જંકશન અને વડુંમથક છે. તેનાં ચાર મુખ્ય રેલવે સ્ટેશનો છે- [[જૂની દિલ્હી]], [[નિઝામુદ્દીન રેલવે સ્ટેશન]], [[સરાઈ રોહિલ્લા|સરાઈ રોહીલ્લા]] અને [[નવી દિલ્હી રેલવે સ્ટેશન]].<ref name="ecosurv12"/> દિલ્હી બીજાં શહેરો સાથે અનેક ધોરી માર્ગો અને દ્રુતગતિ માર્ગોથી જોડાયેલું છે. હાલમાં દિલ્હી સાથે ત્રણ દ્રુતગતિ માર્ગો જોડાયેલા છે અને દિલ્હીને તેનાં સમૃદ્ધ અને વેપારી પરાંઓ સાથે જોડી આપનારા બીજાં ત્રણ દ્રુતગતિ માર્ગો બાંધકામ હેઠળ છે. દિલ્હી-ગુડગાંવ દ્રુતગતિ માર્ગ દિલ્હીને [[ગુડગાંવ]] સાથે અને આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક સાથે જોડે છે. ડીએનડી (DND) ફલાયવે અને નોઈડા-ગ્રેટર નોઈડા દ્રુતગતિ માર્ગ દિલ્હીને તેનાં બે સમૃદ્ધ પરાં સાથે જોડે છે. ગ્રેટર નોઈડામાં નવું વિમાનમથક બનવાનું છે જયારે નોઈડામાં ઈન્ડિયન ગ્રાન્ડ પ્રિકસ (Indian Grand Prix) રમાવાનું છે. દિલ્હીના નૈર્ૠત્ય ખૂણામાં [[ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક]] (ડીઈએલ-DEL) આવેલું છે; શહેરમાં પ્રવેશતાં/નીકળતાં તમામ આંતરિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય સામાન્ય નાગરિકો માટેના એર ટ્રાફિક માટે તે પ્રવેશદ્વાર સમું છે. વર્ષ 2006–07માં, આ વિમાનમથક પર 230 લાખ કરતાં વધુ યાત્રીઓની અવરજવર નોંધાઈ,<ref name="autogenerated1">[[ઈન્દિરા ગાંધી આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક]]</ref><ref name="essentialtravel">{{cite web| publisher=Essential Travel Ltd., UK.| url=http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm| title=Delhi – Indira Gandhi International Airport (DEL) information| access-date=2006-04-29| archive-date=2006-07-19| archive-url=https://web.archive.org/web/20060719165130/http://parking.essentialtravel.co.uk/worldairport/india/delhi.htm| url-status=dead}}</ref> અને તેથી દક્ષિણ એશિયાનાં સૌથી વધુ વ્યસ્ત રહેતાં વિમાનમથકોમાંથી એક તરીકે તેની ગણના થવા લાગી. 1.93 અબજના ખર્ચે નવું ટર્મિનલ 3 બાંધકામ હેઠળ છે; તે 2010 સુધીમાં અત્યારની ક્ષમતા ઉપરાંત વાર્ષિક ધોરણે 340 લાખ યાત્રીઓની અવરજવરને સમાવી શકશે.<ref>{{cite web |url=http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007\02\18\story_18-2-2007_pg5_24 |title=Daily Times - Leading News Resource of Pakistan |publisher=Dailytimes.com.pk |date= |access-date=2008-11-03 |archive-url=https://archive.today/20120904074154/http://www.dailytimes.com.pk/default.asp?page=2007%5C02%5C18%5Cstory_18-2-2007_pg5_24 |archive-date=2012-09-04 |url-status=live }}</ref> આ ઉપરાંતના બીજાં વિસ્તીર્ણતાના કાર્યક્રમોના કારણે એરપોર્ટ 2020 સુધીમાં, 1000 લાખ કરતાં વધુ યાત્રીઓની અવરજવરને સમાવવા સક્ષમ બનશે. સામાન્ય વિમાન વ્યવહાર માટે દિલ્હીનું બીજું વિમાનમથક, સફદરજંગ એરપોર્ટ પણ વપરાય છે.<ref name="safdur">{{cite web|url=http://gc.kls2.com/airport/VIDD| title =VIDD - Airport|access-date=2007-01-14|work=Great Circle Search|publisher=Karl L. Swartz}}</ref> પરિવહનની કુલ આવશ્યકતા/માંગના 30% જેટલી ગરજ ખાનગી વાહનો સારે છે.<ref name="ecosurv12"/> દર 100 ચો.કિ.મી.માં 1922.32 કિ.મી. રોડ લંબાઈ ધરાવતું દિલ્હી, ભારતમાં સૌથી વધુ રસ્તાઓની ગીચતા ધરાવતાં શહેરોમાંનુ એક છે.<ref name="ecosurv12"/> પાંચ [[ભારતીય ધોરી માર્ગો|રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગો]] વડે દિલ્હી ભારતના બીજા ભાગો સાથે ઘનિષ્ઠ રીતે જોડાયેલું છેઃ [[ભારતમાંના રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગોની યાદી|રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગ]] (NH) 1, 2, 8, 10 અને 24. દિલ્હીમાંના તમામ માર્ગોની જાળવણી-નિભાવનું કામ દિલ્હી મહાનગરપાલિકા (MCD), એનડીએમસી (NDMC), દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટ બોર્ડ, જાહેર કાર્યોનો વિભાગ (પબ્લિક વકર્સ ડિપાર્ટમેન્ટ- પીડબ્લ્યૂડી-PWD) અને [[દિલ્હી વિકાસ સત્તામંડળ]] દ્વારા કરવામાં આવે છે.<ref name="roadauth">{{cite web|url=http://www.gisdevelopment.net/proceedings/mapindia/2006/transportation/mi06tran_200.htm |title=GIS Based Maintenance Management System (GMMS) For Major Roads Of Delhi|access-date=2007-01-14|author=I.Prasada Rao| coauthors = Dr. P.K. Kanchan, Dr. P.K. Nanda|work= Map India 2006: Transportation|publisher=GISdevelopment.net}}</ref> દિલ્હીનો વસતિવધારાનો ઊંચો દર, અને ઊંચો આર્થિક વિકાસ દર સાથે જોડાવાથી દિલ્હીમાં પરિવહન માટેની માંગ હંમેશાં સતત વધતી રહે છે અને તેથી શહેરની વર્તમાન પરિવહન વ્યવસ્થા પર અતિશય દબાણ ઊભું થતું રહે છે. ૨૦૦૮ની સ્થિતિ મુજબ,દિલ્હીના મહાનગર વિસ્તારમાં વાહનોની સંખ્યા, એટલે કે રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ (ભારત))માં 112 લાખ (11.2 મિલિયન) વાહનો છે.<ref>{{cite web|url=http://www.igovernment.in/site/traffic-snarl-snaps-42-cr-man-hour-from-delhi-ncr-workers/ |title=Traffic snarl snaps 42 Cr man-hour from Delhi, NCR workers at iGovernment |publisher=Igovernment.in |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> વર્ષ 2008માં, દિલ્હીમાં દર 1,000 રહેવાસીઓએ 85 કાર હતી.<ref>{{cite web|url=http://economictimes.indiatimes.com/Every_12th_Delhiite_owns_a_car/articleshow/2667484.cms |title=Every 12th Delhiite owns a car- Automobiles-Auto-News By Industry-News-The Economic Times |publisher=Economictimes.indiatimes.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> દિલ્હીની પરિવહનની માંગ સંતોષવા માટે, રાજય અને કેન્દ્ર સરકારે, [[દિલ્હી માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ|દિલ્હી મેટ્રો]] જેનો એક ભાગ છે તે માસ રેપિડ ટ્રાન્સિટ સિસ્ટમ (બહોળા જનસમુદાય માટે ઝડપી પરિવહન વ્યવસ્થા)નું બાંધકામ શરૂ કર્યું.<ref name="ecosurv12"></ref> 1998માં, [[ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટ (સર્વોચ્ચ ન્યાયલય)|ભારતની સુપ્રિમ કોર્ટે]] તમામ જાહેર પરિવહન માટેનાં વાહનોમાં ડિઝલ કે અન્ય હાઈડ્રો-કાર્બન ઈંધણ વાપરવાની જગ્યાએ સંકોચેલો કુદરતી ગૅસ - ([[કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ|કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગૅસ]]- સીએનજી(CNG)) વાપરવાનો આદેશ આપ્યો.<ref name="supremelaw">{{cite web|url=http://www.cleanairnet.org/caiasia/1412/articles-69423_delhi_case.pdf|title=Introduction|access-date=2007-01-14|author=Armin Rosencranz|coauthors=Michael Jackson|format=PDF|work=The Delhi Pollution Case: The Supreme Court of India and the Limits of Judicial Power|publisher=indlaw.com|pages=p.3|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203640/http://www.cleanairnet.org/caiasia/1412/articles-69423_delhi_case.pdf|url-status=dead}}</ref> == વસ્તી == {{IndiaCensusPop |title= Population Growth of Delhi |1901= 405819 |1911= 413851 |1921= 488452 |1931= 636246 |1941= 917939 |1951= 1744072 |1961= 2658612 |1971= 4065698 |1981= 6220406 |1991= 9420644 |2001= 13782976 |estimate= |estyear= |estref= |footnote= source: [http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/Ecosur2001-02/PDF/chapter3.pdf delhiplanning.nic.in]<br /> † Huge population rise in 1951 due to large<br /> scale migration after [[Partition of India]] in 1947. }} [[ચિત્ર:Akshardham_Delhi.jpg|thumb|દિલ્હીનું અક્ષરધામ મંદિર, વિશ્વનું સૌથી મોટું હિન્દુ મંદિર સંકુલ છે.]] [[ચિત્ર:Jama Masjid.jpg|thumb|જામા મસ્જિદ, ભારતની સૌથી મોટી મસ્જિદ]] દિલ્હીમાં અનેક વંશના જૂથો અને સંસ્કૃતિઓ મોજૂદ છે, જે શહેરને સર્વદેશીય (કોસ્મોપોલિટન) બનાવે છે. રાજકીય સત્તાનું વડું મથક અને વેપારનું કેન્દ્ર એવું આ શહેર ભારતના તમામ ભાગોમાંથી બંને પ્રકારના- [[બ્લ્યૂ કોલર કામદારો/કર્મચારીઓ|શ્રમજીવી(રોજદાર)]] અને [[વ્હાઈટ કોલર|વ્યાવસાયિકો]] -લોકોને આકર્ષે છે, જેથી તેના ચરિત્રમાં વધુ વિવિધ પાસાં ઉમેરાતાં રહે છે. રાજકીય મુત્સુદ્દી-બેઠકોનું મધ્યબિંદું, 160 દેશોના રાજદૂતાવાસો ધરાવતું દિલ્હી મોટા પ્રમાણમાં [[વિદેશી]] વસતિ પણ ધરાવે છે. {{Fact|date=June 2009}} 2001ના [[ભારતની વસ્તી ગણતરી|ભારતના સેન્સસ]] પ્રમાણે, એ વર્ષની દિલ્હીની વસતિ 13,782,976 હતી.<ref name="census01del">{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/|archive-url=https://web.archive.org/web/20070811095710/http://www.censusindia.net/profiles/del.html|archive-date=2007-08-11|title=Provisional Population Totals: Delhi|access-date=2007-01-08|work=Provisional Population Totals : India . Census of India 2001, Paper 1 of 2001|publisher=Office of the Registrar General, India|url-status=live}}</ref> તેની સામે તેની વસતિની ગીચતા દર ચો. કિ.મી.એ 9,294 વ્યકિતઓનો હતો, જાતિનો ગુણોત્તર દર 1000 પુરુષોએ 821 સ્ત્રીઓ જેટલો હતો અને [[સાક્ષરતા દર]] 81.82%નો હતો. 2003 સુધીમાં, રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હી પ્રદેશની વસતિ 141 લાખ લોકો સુધી પહોંચી ગઈ, અને તે [[મુંબઈ]]ને વટાવીને ભારતનું સૌથી મોટું મહાનગર બન્યું.<ref>{{cite web|url=http://www.prb.org/Articles/2007/delhi.aspx |title=Is Delhi India's Largest City? - Population Reference Bureau |publisher=Prb.org |date= |access-date=2008-11-03}}</ref><ref name="unpopulation">{{cite web|author=|publisher=United Nations|url=http://www.un.org/esa/population/publications/wup2003/2003WUPHighlights.pdf|title=World Urbanization Prospects The 2003 Revision.|pages=p7|format=[PDF|access-date=2006-04-29|archive-date=2006-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20060513161036/http://www.un.org/esa/population/publications/wup2003/2003WUPHighlights.pdf|url-status=dead}}</ref> આ આંકડામાં નવી દિલ્હીમાં વસતા 295,000 લોકો અને દિલ્હી કેન્ટોન્ટમેન્ટમાં વસતા બીજા 125,000 લોકોને ગણવામાં આવ્યા છે. વર્ષ 2004 સુધીમાં, વસતિ 15,279,000 જેટલી અંદાજિત વધી હતી. એ વર્ષે, (દર 1000ની વસતિએ) [[જન્મ દર]], [[મૃત્યુ દર]] અને [[બાળમૃત્યુ દર]] અનુક્રમે 20.03, 5.59 અને 13.08 હતો.<ref name="ecosurv3">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/3.pdf|title=Chapter 3: Demographic Profile|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp17–31|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203710/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/3.pdf|url-status=dead}}</ref> અત્યારે શહેરની નગરવસતિ 170 લાખ થવાનો અંદાજ છે, જેના પરિણામે તે વિશ્વનું સૌથી ગીચ વસતિવાળું શહેર બનશે<ref>[[વસ્તી મુજબ શહેરોની યાદી]]</ref> (પણ સૌથી ગીચ વસતિવાળું મહાનગર નહીં, તે [[ટોકયો]] છે). 1999–2000ના અંદાજ મુજબ [[ગરીબી રેખા]]ની નીચે જીવતા, એટલે કે વ્યાખ્યા અનુસાર માસિક 11 ડૉલરની આજીવિકાને આધારે ગુજરાન ચલાવતા લોકોની કુલ સંખ્યા 1,149,000 હતી (સમગ્ર ભારતના 27.5% સાપેક્ષે, આ સંખ્યા તેની કુલ વસતિના 8.23% હતી).<ref name="ecosurv21">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/21.pdf|title=Chapter 21: Poverty Line in Delhi|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–2006|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=pp227–231|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203650/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/21.pdf|url-status=dead}}</ref> વર્ષ 2001માં સતત સ્થળાંતર કરીને આવતા લોકોના કારણે અને તે ઉપરાંત કુદરતી વસતિવધારાના પરિણામે દિલ્હીની વસતિ અનુક્રમે 285,000 અને 215,000 જેટલી વધી<ref name="ecosurv3"/>- જેના પરિણામે, દિલ્હી વિશ્વનાં સૌથી ઝડપથી વિકસતાં શહેરોમાં સ્થાન પામ્યું. વર્ષ 2015 સુધીમાં દિલ્હી, [[ટોકયો]] પછી વિશ્વની બીજા ક્રમની [[એકત્રિત|એકત્રિત વસતિ]] ધરાવતું સ્થળ બનશે.<ref name="unpopulation"/> દિલ્હીની વસતિના 82% લોકો [[હિંદુવાદ|હિંદુ ધર્મ]]માં માને છે. આ ઉપરાંત શહેરમાં બીજાં મોટાં ધાર્મિક સમુદાયો પણ વસે છે, જેમ કે [[મુસ્લિમ|મુસ્લિમો]] (11.7%), [[શીખ]] (4.0%), [[જૈન]] (1.1%) અને [[ખ્રિસ્તી]]ઓ (0.9%).<ref>[http://www.censusindia.gov.in/ ભારતીય વસ્તીગણતરી]</ref> એ સિવાય અન્ય ગૌણ સમુદાયોમાં [[પારસી લોકો|પારસીઓ]], [[ઍંગ્લો-ઈન્ડિયન્સ]], [[બૌદ્ધો]] અને [[યહૂદી]]ઓનો સમાવેશ થાય છે.<ref name="Lonelyplanet">{{cite web|author= |publisher= Census of India 2001|url= http://www.censusindia.net/religiondata/|archive-url= https://web.archive.org/web/20070812011525/http://www.censusindia.net/religiondata/index.html|archive-date= 2007-08-12|title= Data on Religion|pages= 1|access-date= 2006-05-16|url-status= live}}</ref> શહેરમાં બોલચાલ અને લખાણની મુખ્ય ભાષા [[હિન્દી]] છે. આ ઉપરાંત [[ભારતીય છાંટવાળું અંગ્રેજી|અંગ્રેજી]], [[પંજાબી ભાષા|પંજાબી]] અને [[ઉર્દૂ ભાષા|ઉર્દૂ]] જેવી અન્ય ભાષાઓ પણ શહેરમાં સામાન્ય રીતે વપરાતી જોવા મળે છે. આમાંથી, અંગ્રેજી અઘિકૃત સંલગ્ન ભાષા છે, અને પંજાબી તથા ઉર્દૂ અઘિકૃત દ્વિતીય ભાષાઓ છે. આખા ભારતમાંના જુદા જુદા ભાષાકીય જૂથો શહેરમાં સરસ રીતે પ્રતિધિનિત્વ ધરાવે છે; આ ભાષાઓમાં [[મૈથિલી ભાષા|મૈથિલી]], [[બિહારી ભાષા|ભોજપુરી]], [[તેલગૂ ભાષા|તેલગૂ]], [[તમિલ ભાષા|તમિલ]], [[કન્નડ]], [[બંગાળી ભાષા|બંગાળી]], [[આસામી ભાષા|આસામી]] અને મરાઠીનો સમાવેશ થાય છે. જયારે [[પંજાબી લોકો|પંજાબી]], [[યાદવ]], [[જાટ લોકો|જાટ]] અને [[ગુજ્જર|ગુજ્જરો]] એ શહેરમાં વસતા વિવિધ વંશીય સમાજ/સમુદાયોનાં ઉદાહરણ છે. {{Fact|date=June 2009}} વર્ષ 2005માં, ભારતના [[ભારતનાં દસ લાખથી વધુ વસતિ ધરાવતાં શહેરો|10 લાખ કે તેથી વધુ]] વસતિ ધરાવતાં 35 શહેરોમાંથી, દિલ્હીમાં ગુનાઓનો સૌથી ઊંચો દર (16.2%) નોંધાયો હતો.<ref name="crmega">{{cite book |author=National Crime Records Bureau |year=2005 |title=Crime in India-2005 |chapter=Crimes in Megacities |chapterurl=http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/CHAP2.pdf |pages=159–160 |format=PDF |publisher=Ministry of Home Affairs |access-date=2007-01-09 |archive-date=2007-06-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203644/http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/CHAP2.pdf |url-status=dead }}</ref> સમગ્ર દેશમાં સ્ત્રીઓ સામે થતા ગુનાઓમાં પણ શહેરમાં સૌથી ઊંચો દર (દર 100,000 , રાષ્ટ્રીય સરેરાશ દર 14.1ની સરખામણીમાં દિલ્હીનો દર 27.6 હતો) નોંધાયો છે તેમ જ બાળકો સામેના ગુનાઓમાં પણ દર 100,000, રાષ્ટ્રીય સરેરાશ દર 1.4ની સરખામણીમાં દિલ્હીનો દર 6.5 હતો.<ref name="crisnap">{{cite book |author=National Crime Records Bureau |year=2005 |title=Crime in India-2005 |chapter=Snapshots-2005 |chapterurl=http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/Snapshots.pdf |page=3 |format=PDF |publisher=Ministry of Home Affairs |access-date=2007-01-09 |archive-date=2009-06-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090619155433/http://ncrb.nic.in/crime2005/cii-2005/Snapshots.pdf |url-status=dead }}</ref> == સંસ્કૃતિ == [[ચિત્ર:Traditional_pottery_in_Dilli_Haat.jpg|thumb|દિલ્લી હાટમાં પ્રદર્શનમાં મૂકેલું પરંપરાગત માટીકામ]] [[ચિત્ર:Chicken Chili HR2.jpg|right|thumb|દિલ્હીના ભાત અને કઢાઈ ચીકન]] દિલ્હીની [[સંસ્કૃતિ]] પર તેના લાંબા ઇતિહાસ અને ભારતની રાજધાની તરીકેના તેના ઐતિહાસિક જોડાણનો પ્રભાવ રહ્યો હતો. શહેરમાંથી મળી આવેલાં ઘણાં નોંધપાત્ર સ્થાપત્યો/સ્મારકોના ઉદાહરણના આધારે તે સમજી શકાય છે; [[આર્કિયોલોજીકલ સર્વે ઓફ ઇન્ડિયા|ભારત પુરાતત્ત્વ સર્વેક્ષણે]] (આર્કિયોલોજી સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા) શહેરમાં 1200 ઈમારતોને હેરિટેજ બિલ્ડીંગનો દરજજો<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/Cities/Promote-Delhi-heritage-for-Games/articleshow/4194014.cms ‘દિલ્હીના ઓછાં જાણીતાં સ્થાપત્યોને પ્રોત્સાહન આપો’- દિલ્હી સિટીઝ- ધ ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા]</ref> અને દિલ્હીના 175 સ્મારકોને રાષ્ટ્રીય હેરિટેજ સાઈટનો દરજજો આપ્યો છે.<ref name="asimonuments">{{cite web |url=http://asi.nic.in/asi_monu_alphalist_delhi.asp |title=Delhi Circle (N.C.T. of Delhi) |access-date=2006-12-27 |work=List of Ancient Monuments and Archaeological Sites and Remains of National Importance |publisher=[[Archaeological Survey of India]] }}</ref> જૂનું શહેર એ એ જગ્યા છે જયાં મુઘલ અને તુર્કી શાસકોએ [[જામા મસ્જિદ, દિલ્હી|જામા મસ્જિદ]] (ભારતની સૌથી મોટી મસ્જિદ)<ref name="Jama">{{cite web| publisher=Terra Galleria|url= http://www.terragalleria.com/asia/india/delhi/picture.indi38660.html| title=Jama Masjid, India's largest mosque| access-date=2009-03-13}}</ref> અને [[લાલ કિલ્લો|લાલ કિલા]] જેવાં બેનમૂન સ્થાપત્યો બાંધ્યાં હતાં. લાલ કિલ્લો, [[કુતુબ મિનાર]] અને [[હુમાયુની કબર]]- આ ત્રણ [[વર્લ્ડ હેરીટેજ સાઈટ(વિશ્વનો સાંસ્કૃતિક વારસો)|વિશ્વ હેરિટેજ સ્થળો]] દિલ્હીમાં છે.<ref name="whsite">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/in|title= Properties inscribed on the World Heritage List: India|access-date=2007-01-13|publisher=UNESCO World Heritage Centre}}</ref> અન્ય સ્થાપત્યો/સ્મારકોમાં [[ઈન્ડિયા ગેટ]], [[યંત્ર મંદિર (દિલ્હી)|જંતરમંતર]] (18મી સદીની વેધશાળા) અને [[પુરાના કિલા]] (16મી સદીનો લશ્કરી ગઢ)નો સમાવેશ થાય છે. [[લક્ષ્મીનારાયણ મંદિર]], [[અક્ષરધામ (દિલ્હી)|અક્ષરધામ]] અને [[બહાઈ પંથ|બહાઈ]] [[લોટસ ટેમ્પલ]] એ આધુનિક સ્થાપત્યોના નમૂના છે. [[રાજ ઘાટ અને સંલગ્ન સ્મારકો|રાજ ઘાટ અને તેની સાથે સંલગ્ન સ્મારકો]]માં [[મહાત્મા ગાંધી]] અને અન્ય નોંધપાત્ર વ્યકિતત્વોનાં સ્મારકો છે. નવી દિલ્હીમાં બ્રિટિશ [[સંસ્થાનિક સ્થાપત્ય|સાંસ્થાનિક સ્થાપત્ય]]ના ગતકાલીન નમૂનારૂપ કેટલીક સરકારી ઈમારતો અને અધિકૃત રહેઠાણો છે. મહત્ત્વની ઈમારતોમાં રાષ્ટ્રપતિભવન, [[સચિવાલય]], [[રાજપથ]], સંસદભવન અને [[વિજય ચોક]]નો સમાવેશ થાય છે. [[સફદરજંગની કબર]]માં [[મુઘલ બગીચા]] શૈલીનું પણ ઉદાહરણ મળે છે. {{Fact|date=June 2009}} રાજધાની [[નવી દિલ્હી]] સાથે દિલ્હીની સંલગ્નતા અને ભૌગોલિક સામીપ્યના કારણે, દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય પ્રસંગો અને રજાઓનું મહત્ત્વ વધુ રહે છે. [[પ્રજાસત્તાક દિન (ભારત)|પ્રજાસત્તાક દિન]], [[સ્વતંત્રતા દિવસ (ભારત)|સ્વતંત્રતા દિવસ]] અને ''[[ગાંધી જયંતિ]]'' (ગાંધીજીનો જન્મદિવસ) જેવા રાષ્ટ્રીય તહેવારો દિલ્હીમાં ખૂબ ઉત્સાહપૂર્વક ઉજવાય છે. ભારતના સ્વતંત્રતા દિવસે (15 ઑગસ્ટ), વડાપ્રધાન લાલ કિલા પરથી સમગ્ર દેશને સંબોધે છે. મોટા ભાગના દિલ્હીવાસીઓ આ દિવસને સ્વતંત્રતાના પ્રતીક મનાતી પતંગો ચગાવીને ઉજવે છે.<ref name="freedom">{{cite web| work=123independenceday.com| publisher=Compare Infobase Limited| url=http://123independenceday.com/indian/gift_of/freedom/| title=Independence Day| access-date=2007-01-04| archive-date=2012-05-31| archive-url=https://www.webcitation.org/684WsTS3d?url=http://123independenceday.com/indian/gift_of/freedom/| url-status=dead}}</ref> [[પ્રજાસત્તાક દિનની કવાયત|પ્રજાસત્તાક દિને થતી કવાયત]] એ એક વિશાળ સાંસ્કૃતિક અને લશ્કરી કવાયત છે, જે ભારતની સાંસ્કૃતિક વિવિધતા અને લશ્કરી તાકાતનું પ્રદર્શન કરે છે.<ref name="repmil">{{cite web|url=http://www.thehindubusinessline.com/2002/01/28/stories/2002012800060800.htm |title= R-Day parade, an anachronism?|access-date=2007-01-13|last=Ray Choudhury|first=Ray Choudhury|date=28 January 2002|publisher=The Hindu Business Line}}</ref><ref name="repcul">{{cite web|url=http://www.india-tourism.org/delhi-travel/delhi-fairs-festivals.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20070319223442/http://www.india-tourism.org/delhi-travel/delhi-fairs-festivals.html|archive-date=2007-03-19|title=Fairs & Festivals of Delhi|access-date=2007-01-13|work=Delhi Travel|publisher=India Tourism.org|url-status=dead}}</ref>. સદીઓથી દિલ્હી તેની સર્વદેશીય સંસ્કૃતિ માટે જાણીતું છે અને [[ફૂલોવાલોં કી સૈર|ફૂલવાલોં કી સૈર]] નામનો ઉત્સવ તેને યોગ્ય રીતે વ્યકત કરે છે. આ ઉત્સવ દર વર્ષે સપ્ટેમ્બર માસમાં ઉજવાય છે અને તેમાં [[મેહરૌલી]]માં સ્થિત 13મી સદીના સૂફી સંત, [[ખ્વાજા બખ્તિયાર કાકી]]ની સમાધિ પર ફૂલો અને ફૂલો ગૂંથેલા પંખાથી ''પંખો'' નાખવામાં આવે છે, ખ્વાજાની સમાધિની બાજુમાં [[યોગમાયા મંદિર]] પણ આવેલું છે.<ref>[[ખુશવંત સિંઘ]] અને [[રઘુ રાય]] દ્વારા રચિત, ''દિલ્હીઃ એ પોટ્રેટ'' , [[દિલ્હી પ્રવાસન અને પરિવહન વિકાસ નિગમ|દિલ્હી પ્રવાસન વિકાસ નિગમ]] 1983 દ્વારા પ્રકાશિત.ISBN 0-19-561437-2. ''પૃષ્ઠ 15.'' .</ref>. [[દિવાળી]] (દીવડાઓનો ઉત્સવ), [[મહાવીર જયંતિ]], [[ગુરુનાનક જયંતિ]], [[દુર્ગા પૂજા|દુર્ગાપૂજા]], [[હોળી]], [[લોડી]], [[મહાશિવરાત્રિ]], [[ઈદ-ઉલ-ફિત્ર|ઈદ્-અલ-ફિત્ર]] અને [[બુદ્ધ જયંતિ]] જેવા ધાર્મિક તહેવારો અહીં ઉજવાય છે.<ref name="repcul"/> એ ઉપરાંત [[કુતુબ ઉત્સવ]] નામના સાંસ્કૃતિક ઉત્સવમાં દેશભરના સંગીતકારો અને નૃત્યાંગના/નર્તકો રાત્રે કુતુબ મિનારની પશ્ચાદ્ ભૂમાં પોતપોતાની કળા રજૂ કરે છે.[[ભારત|[239]]] પતંગોત્સવ, [[કુતુબ મિનાર|આંતરરાષ્ટ્રીય કેરી મહોત્સવ]] અને <ref name="qutubfest">{{cite news |first=Madhur |last=Tankha |title=It's Sufi and rock at Qutub Fest |url=http://www.hindu.com/2005/12/15/stories/2005121503090200.htm |work=New Delhi |publisher=The Hindu |date=15 December 2005 |access-date=2007-01-13 |archive-date=2006-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060513084038/http://www.hindu.com/2005/12/15/stories/2005121503090200.htm |url-status=dead }}</ref> (વસંતના આગમને ઉજવાતો ઉત્સવ) જેવા બીજા ઉત્સવો દર વર્ષે દિલ્હીમાં ઉજવાય છે. એશિયાનો સૌથી મોટું ઓટો પ્રદર્શન- ધ [[ઓટો એકસપો]],<ref name="autogenerated2">{{cite web |url=http://www.hindu.com/2008/01/09/stories/2008010953071500.htm |title=The Hindu : Front Page : Asia’s largest auto carnival begins in Delhi tomorrow |publisher=Thehindu.com |date= |access-date=2008-11-03 |archive-date=2008-01-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080112171521/http://www.hindu.com/2008/01/09/stories/2008010953071500.htm |url-status=dead }}</ref> દ્વિવાર્ષિક ધોરણે દિલ્હીમાં ભરાય છે. દ્વિવાર્ષિક ધોરણે દિલ્હીના [[પ્રગતિ મેદાન]]માં ભરાતો [[વિશ્વ પુસ્તકમેળો]], વૈશ્વિક ધોરણે યોજાતા સૌથી મોટા પુસ્તકમેળાઓમાં દ્વિતીય ક્રમે છે, જેમાં લગભગ 23 જુદા જુદા દેશો ભાગ લે છે.<ref name="indiatimes1">{{cite news |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-07-01/delhi/27921191_1_ridership-delhi-metro-shahdara-dilshad-garden |title=Delhi Metro records 10% rise in commuters-Delhi-Cities-The Times of India |publisher=Timesofindia.indiatimes.com |date=1 July 2008 |access-date=3 November 2008 |archive-date=8 મે 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130508042058/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-07-01/delhi/27921191_1_ridership-delhi-metro-shahdara-dilshad-garden |url-status=dead }}</ref> વાચકોની ઊંચી સંખ્યાને કારણે દિલ્હીને ઘણી વાર "ભારતની પુસ્તકોની રાજધાની" પણ કહેવામાં આવે છે.<ref>{{cite web|url=http://www.business-standard.com/india/storypage.php?autono=313090 |title=Sunil Sethi: Why Delhi is India`s Book Capital |publisher=Business-standard.com |author=Sunil Sethi / New Delhi&nbsp;February 09, 2008 |date= |access-date=2008-11-03}}</ref>[[ચિત્ર:Delhi Auto Show.jpg|thumb|ઓટો એકસપો દર વર્ષે પ્રગતિ મેદાન પર ભરાય છે અને તેમાં ભારતીય ઓટોમોબાઈલ ઈન્ડસ્ટ્રીના પ્રૌદ્યોગિકી કૌશલ્યનું પ્રદર્શન કરવામાં આવે છે.]] દિલ્હીના કેટલાક વિસ્તારોની [[કબાબ]] અને [[બિરયાની]] જેવી [[પંજાબી વાનગી|પંજાબી]] અને [[મુઘલાઈ વાનગી|મુઘલાઈ]] વાનગીઓ ઘણી લોકપ્રિય છે.<ref>[http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms ખાદ્ય લારીગલ્લાઓમાં દિલ્હી અગ્ર ક્રમે] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090305151610/http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/2060348.cms |date=2009-03-05 }}, ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા</ref><ref name="India Today Food">[http://conclave.digitaltoday.in/conclave2008/index.php?issueid=32&id=2427&option=com_content&task=view&sectionid=8 ડિસ્કવરીંગ ધા સ્પાઇસ રૂટ ટુ દિલ્હી] ઇન્ડિયા ટુડે</ref> દિલ્હીના મોટા પ્રમાણમાં છવાયેલી સર્વદેશીય સંસ્કૃતિને કારણે, ભારતના દરેક ભાગની [[ભારતીય વાનગી|વાનગીઓ]], પછી એ [[રાજસ્થાની વાનગી|રાજસ્થાની]], [[મહારાષ્ટ્રીયન વાનગી|મહારાષ્ટ્રીયન]], [[બંગાળી વાનગી|બંગાળી]], [[હૈદરાબાદી વાનગી|હૈદરાબાદી]] કે [[ઈડલી]], [[સંભાર (વાનગી)|સંભાર]] અને [[ઢોસા|દોસા]] જેવી [[દક્ષિણ ભારતીય વાનગી|દક્ષિણ ભારતીય વાનગીઓ]] કેમ ન હોય, દિલ્હીમાં વ્યાપક રીતે ઉપલબ્ધ હોય છે. સ્થાનિક વાનગીઓમાં ''[[ચાટ]]'' અને ''દહીં-પૂરી'' નો સમાવેશ થાય છે. દિલ્હીમાં અમુક જગ્યાઓએ [[ઈટાલિયન વાનગી|ઈટાલિયન]] અને [[ભારતીય ચાઈનીઝ વાનગી|ચાઈનીઝ]] જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય વાનગીઓ પીરસતા હોય તેવી હૉટલ-રેસ્ટોરાં વગેરે પણ છે. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ, દિલ્હી હંમેશાં ઉત્તર ભારતનું એક મહત્ત્વનું વેપારી કેન્દ્ર રહ્યું છે. જૂની દિલ્હીમાં હજી પણ સમૃદ્ધ મુઘલ ભૂતકાળનો વારસો સચવાયેલો છે જે શહેરની ગૂંચવાડાભરી, સર્પાકાર ગલીઓમાં અને ઠસોઠસ, ગીચ બજારોમાં જોવા મળે છે.[[મુઘલ|[248]]] પણ આ જૂની દિલ્હીનાં મેલાંઘેલાં દેખાતાં બજારોમાં ઉત્પાદનોની વિશાળ શ્રેણી જોવા મળે છે, તેમાં તેલમાં ડુબાડેલી કેરી, લીંબુ અને રીંગણીનાં અથાણાં, વિવિધ રંગોના પતાસાં, જડીબુટ્ટી/ઔષધિઓથી માંડીને દુલ્હનનો પોશાક, કાપ્યા વિનાનો કાપડનો તાકો અને લેનિન, મસાલાં અને મીઠાઈઓ મળે છે.<ref name="slt">{{cite news |first=Sarina |last=Singh |title=Delhi: Old, new, sleek and rambunctious too |url=http://www.sltrib.com/travel/ci_4853701 |work=Travels with Lonely Planet: India |publisher=The Salt Lake Tribune |date=16 December 2006 |access-date=2007-01-19 |archive-date=2007-10-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071010050635/http://www.sltrib.com/travel/ci_4853701 |url-status=dead }}</ref> જૂની દિલ્હીમાં હજી પણ કેટલીક જૂની બાદશાહી <ref name="slt"/> (ભવ્ય રહેઠાણો) મોજૂદ છે.''[251]'' ત્રણ સદીઓ પહેલાંનો જૂનો બજાર વિસ્તાર- <ref name="jacob">{{cite journal |last = Jacob |first=Satish |year=2002 | month = July |title=Wither, the walled city |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20satish%20jacob.htm |access-date=2007-01-19}}</ref>, આજે પણ દિલ્હીમાં જર-ઝવેરાત અને <ref name="slt"/>વાળી [[ચાંદની ચોક|સાડી]]ઓ માટે અત્યંત પ્રખ્યાત વિસ્તારોમાંનો એક છે.[[સાડી|[253]]] <ref name="slt"/> (સોનાના દોરાથી કરાયેલું ભરતકામ) અને <ref name="slt"/> (કાચ જેવા પદાર્થ મીનાનું કામ) એ દિલ્હીની નોંધપાત્ર હસ્તકળાઓ છે. [[દિલ્લી હાટ]], [[હોજ ખાસ]] અને [[પ્રગતિ મેદાન]] પર ભારતીય હસ્તકળાઓ અને હાથવણાટના કાપડની ભારે વિવિધતા જોવા મળે છે. આટલા સમયગાળામાં દિલ્હીમાં આખા દેશની મોટા ભાગની માનવતા ભળીને એકરસ ગઈ છે અને હવે એક વિલક્ષણ સાંસ્કૃતિક શૈલીમાં રૂપાંતર પામી છે.<ref name="dayal">{{cite journal |last = Dayal|first=Ravi|year=2002 | month = July |title=A Kayastha’s View |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20ravi%20dayal.htm |access-date=2007-01-29}}</ref><ref name="menon">{{cite journal |last = Menon |first=Anjolie Ela |year=2002 | month = July |title=The Age That Was |journal = Seminar (web edition) | issue = 515 | url =http://www.india-seminar.com/2002/515/515%20anjolie%20ela%20menon.htm |access-date=2007-01-29}}</ref> == સમકક્ષ શહેરો == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%;background:#FFFFEF;float:center" |- ! style="background:#811541"| <span style="color:white">સમકક્ષ શહેરો<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/15278423.cms|publisher=India Times|title=Delhi to London, it’s a sister act|access-date=2009-02-18}}</ref></span> ! style="background:#811541"| <span style="color:white">દેશ</span> |- | [[શિકાગો]] | {{flagicon|USA}} [[યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા|યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા]] |- | [[કુઆલા લુમ્પૂર|કુઆલા લુમ્પુર]] | {{flagicon|Malaysia}} [[મલેશિયા]] |- | [[લંડન]] | {{flagicon|England}} [[ઈંગ્લેન્ડ|ઇંગ્લેન્ડ]] |- | [[મોસ્કો]] | {{flagicon|Russia}} [[રશિયા]] |- | [[ટોકયો|ટોક્યો]] | {{flagicon|Japan}} [[જાપાન]] |- | [[ઉલાન બાટોર]] | {{flagicon|Mongolia}} [[મંગોલિયા|મોંગોલિયા]] |} == શિક્ષણ == [[ચિત્ર:AIIMS central lawn.jpg|thumb|ભારતની ટોચની મેડિકલ કૉલેજ તરીકે સાતત્યપૂર્ણ સ્થાન જાળવી રાખતી,[268] ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ, તબીબી સંશોધન અને સારવારના ક્ષેત્રમાં વૈશ્વિક આગેવાન છે.[270]]] દિલ્હીમાં [[શાળા#પ્રાદેશિક વિવિધતાઓ|શાળાઓ]] અને [[ઉચ્ચતર શિક્ષણ|ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ]]નો વહીવટ શિક્ષણ નિયામક, રાષ્ટ્રીય રાજધાની પ્રદેશ (NCT) સરકાર અથવા ખાનગી સંસ્થા-સંગઠનો હસ્તક હોય છે. વર્ષ 2004–05માં, દિલ્હીમાં 2,515 પ્રાથમિક, 635 ઉત્તર-પ્રાથમિક, 504 માધ્યમિક અને 1,208 ઉચ્ચ માધ્યમિક શાળાઓ હતી. એ વર્ષે, શહેરમાં કુલ મળીને 165 ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓ હતી, જેમાં પાંચ મેડિકલ કૉલેજ, આઠ ઈજનેરી કૉલેજ;<ref name="ecosurv15">{{cite web|url=http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/15.pdf|title=Chapter 15: Education|access-date=2006-12-21|format=PDF|work=Economic Survey of Delhi, 2005–06|publisher=Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi|pages=173–187|archive-date=2007-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614203748/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/Chpt/15.pdf|url-status=dead}}</ref> [[દિલ્હી યુનિવર્સિટી|ડીયુ]](DU), [[જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટી|જેએનયુ]](JNU), [[જામીયા મિલીયા ઇસ્લામીયા|જેએમઆઈ]] (JMI), [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી|જીજીએસઆઈપીયુ]] (GGSIPU), [[ઈન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મુકત વિશ્વવિદ્યાલય|ઈગ્નુ]] (આઈજીએનઓયુ-IGNOU) અને [[જામિયા હમદર્દ]] એમ છ યુનિવર્સિટી અને નવ [[સ્વાયત્ત વિશ્વવિદ્યાલય|સ્વાયત્ત વિશ્વવિદ્યાલયો]] હતાં.<ref name="ecosurv15"/> [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી|જીજીએસઆઈપીયુ]] (GGSIPU) એ એક માત્ર [[રાજય હસ્તકની યુનિવર્સિટી]] છે; [[ઈન્દિરા ગાંધી રાષ્ટ્રીય મુકત વિશ્વવિદ્યાલય|ઈગ્નુ]] (IGNOU) એ મુક્ત/દૂરથી અભ્યાસ માટેની યુનિવર્સિટી છે; અને બાકીની તમામ [[મધ્યસ્થ યુનિવર્સિટી (ભારત)|કેન્દ્ર હસ્તક/મધ્યસ્થ યુનિવર્સિટીઓ]] છે. [[ચિત્ર:IITDelhiMath.jpg|thumb|left|દિલ્હીની ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટૅકનોલૉજી એ ભારતની સૌથી જાણીતી ઈજનેરી સંસ્થાઓમાંની એક છે.]] અંગ્રેજી અથવા હિન્દી માધ્યમમાં શિક્ષણ આપતી દિલ્હીની ખાનગી શાળાઓએ બેમાંથી એક વહીવટી તંત્ર સાથે સંલગ્ન હોય છે- કાં તો [[કાઉન્સિલ ફોર ધ ઈન્ડિયન સ્કુલ સર્ટિફિકેટ|કાઉન્સિલ ફોર ધ ઈન્ડિયન સ્કૂલ સર્ટિફિકેટ એકઝામિનેશન્સ]] (CISCE) અથવા [[સેન્ટ્રલ બોર્ડ ફોર સેકેન્ડરી ઍજયુકેશન|સેન્ટ્રલ બોર્ડ ફોર સેકન્ડરી એજયુકેશન]] (CBSE). આખા દિલ્હીમાં વર્ષ 2004–05માં, આશરે 15.29 લાખ (1.529 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ પ્રાથમિક શાળામાં, આશરે 8.22 લાખ (0.822 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ ઉત્તર-પ્રાથમિક શાળામાં અને 6.69 લાખ (0.669 મિલિયન) વિદ્યાર્થીઓએ માધ્યમિક શાળાઓમાં પ્રવેશ લીધો હતો.<ref name="ecosurv15"/> કુલ પ્રવેશ લીધેલાં બાળકોમાંથી 49% વિદ્યાર્થિનીઓ હતી. એ જ વર્ષે, દિલ્હી સરકારે પોતાની કુલ રાજય આવકમાંથી 1.58%-1.95% જેટલો ખર્ચ શિક્ષણ પાછળ કર્યો હતો.<ref name="ecosurv15"/> [[10+2+3 યોજના|10+2+3 માળખા]] મુજબ દસ વર્ષનું પોતાનું માધ્યમિક તબક્કા સુધીનું શિક્ષણ પૂરું કર્યા પછી, વિદ્યાર્થીઓ બીજાં બે વર્ષ અથવા તો [[જુનિયર કોલેજ|જુનિયર કૉલેજ]]માં અથવા તો ''ઉચ્ચ માધ્યમિક'' વર્ગો ધરાવતી શાળાઓમાં ગાળે છે, આ ગાળા દરમ્યાન તેમનો અભ્યાસ વધુ કેન્દ્રિત થાય છે. તેઓ પોતાના અભ્યાસનો ''પ્રવાહ'' પસંદ કરે છે- [[લલિત કળાઓ|લલિત કળા]], વાણિજય, વિજ્ઞાન અથવા વ્યાવસાયિક, જે ઓછું જોવા મળે છે. આ બે વર્ષનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી, જેમને આગળ વધવાની ઇચ્છા હોય તે કૉલેજમાં અનુસ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરવા માટે ત્રણ વર્ષ ભણે છે અથવા તો કાયદાભ્યાસ, ઈજનેરી અથવા મેડિસિનની વ્યાવસાયિક પદવી મેળવવા માટે કૉલેજમાં જોડાય છે. દિલ્હીમાં આવેલી નોંધપાત્ર ઉચ્ચતર શિક્ષણની અથવા સંશોધનની સંસ્થાઓમાં [[ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ|ઓલ ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિઝ]], [[લેડી હાર્ડિંજ મેડિકલ કૉલેજ|લેડી હાર્ડિંગ મેડિકલ કૉલેજ]], [[ડૉ. રામ મનોહર લોહિયા હૉસ્પિટલ અને પીજીઆઈએમઈઆર (PGIMER)|ડૉ.રામમનોહર લોહિયા હોસ્પિટલ અને પીજીઆઈએમઈઆર(PGIMER)]], [[ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, દિલ્હી|ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટયૂટ ઓફ ટેકનોલૉજી, દિલ્હી]], [[નેતાજી સુભાષ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટૅકનોલૉજી|નેતાજી સુભાષ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ આોફ ટેકનોલૉજી]], [[દિલ્હી કૉલેજ ઓફ એન્જિનિયરિંગ]], [[ગુરુ ગોવિંદ સિંઘ ઈન્દ્રપ્રસ્થ યુનિવર્સિટી]], [[ફેકલ્ટી ઓફ મૅનેજમેન્ટ સ્ટડીઝ|ફેકલ્ટી ઓફ મેનેજમેન્ટ સ્ટડીઝ]], [[ઈન્ડિયન લૉ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ|ઈન્ડિયન લૉ ઈન્સ્ટિટયૂટ]], [[દિલ્હી સ્કૂલ ઓફ ઈકોનોમિકસ]], [[ઈન્ડિયન એગ્રીકલ્ચર રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ|ઈન્ડિયન એગ્રીકલ્ચર રિસર્ચ ઈન્સ્ટિટયૂટ]] અને [[ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ફોરેન ટ્રેડ]] જેવી સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે. 2008ના એક સર્વેક્ષણ મુજબ, આશરે 16% દિલ્હીવાસીઓ કમ સે કમ કૉલેજમાંથી અનુસ્નાતક થયાની પદવી ધરાવતા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.outlookindia.com/pti_news.asp?id=325739 |title=outlookindia.com &#124; wired |publisher=Outlookindia.com |date= |access-date=2008-11-03}}</ref> == માધ્યમો == [[ચિત્ર:Pitampura_TV_Tower,_Delhi,_India.jpg|thumb|upright|દિલ્હી ખાતે પિતાંપુરા ટી.વી. ટાવર પ્રસારણ કાર્યક્રમ]] નવી દિલ્હી ભારતની રાજધાની હોવાથી રાજકીય [[છાપાં માટેનો અહેવાલ|અહેવાલો]] માટે તે મધ્યબિંદું સમાન છે, જેમાં ભારતીય સંસદના સત્રોનું નિયમિત પ્રસારણ પણ સમાવિષ્ટ છે. દેશભરમાં વ્યાપ્ત એવાં ઘણાં પ્રસાર-માધ્યમોની એજન્સીઓ દિલ્હી સ્થિત છે, જેમાં રાજય હસ્તકના [[પ્રેસ ટ્રસ્ટ ઓફ ઈન્ડિયા]] અને [[દૂરદર્શન]] પણ એક છે. શહેરમાં પ્રસારિત ટી.વી. પ્રોગ્રામોમાં દૂરદર્શનની બે નિઃશુલ્ક જમીન પરથી પ્રસારિત કરવામાં આવતી ટેલિવિઝન ચેનલો અને [[અનેક સિસ્ટમ સંચાલકો|અનેક સિસ્ટમ ઓપરેટરો]] દ્વારા ચાલતી કેટલીક હિન્દી, અંગ્રેજી અને ''પ્રાદેશિક ભાષા'' ની [[કેબલ ટેલિવિઝન|કેબલ]] ચેનલો પરથી કાર્યક્રમો જોવા મળે છે. તેનાથી વિપરીત, શહેરમાં [[ડાઈરેક્ટ બ્રોડકાસ્ટ સેટેલાઈટ|સૅટેલાઈટ ટેલિવિઝન]]ને હજુ બહોળા પાયા પર ગ્રાહકોનો સ્વીકાર મળ્યો નથી.<ref name="dthrediff">{{cite web|url=http://www.rediff.com///money/2006/sep/05iycu.htm|title=What is CAS? What is DTH?|access-date=2007-01-08 |author=Rediff Business Desk |date=5 September 2006 |work=rediff news: Business |publisher=[[Rediff.com]]}}</ref> દિલ્હીમાં હજી પણ મુદ્રિત સમાચાર-માધ્યમોની લોકપ્રિયતા જળવાઈ રહી છે. વર્ષ 2004–05માં, શહેરમાંથી કુલ તેર ભાષામાં 1029 સમાચારપત્રો પ્રકાશિત થયા હતા. આમાંથી ''[[નવભારત ટાઈમ્સ]]'' , ''[[હિન્દુસ્તાન દૈનિક]]'' , ''[[પંજાબ કેસરી]]'' , ''[[દૈનિક જાગરણ]]'' , ''[[દૈનિક ભાસ્કર]]'' , ''દૈનિક દેશબંધુ'' અને સૌથી ઝડપી વ્યાપ સાધનાર સાપ્તાહિક ''ધ સ્ટેજમૅન ઈન્ટરનેશનલ'' સહિત કુલ 492 [[હિન્દી]] ભાષાના સમાચાર-પત્રો હતા.<ref name="rnidata">{{cite web |url=https://rni.nic.in/pii.htm |title=General Review |access-date=2006-12-21 |work= |publisher=Registrar of Newspapers for India |archive-date=2006-07-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060713215421/http://www.rni.nic.in/pii.htm |url-status=dead }}</ref> [[અંગ્રેજી ભાષા]]માં પ્રકાશિત થતાં અખબારોમાં આશરે ૧૦ લાખ પ્રતનો રોજિંદો ફેલાવો ધરાવતું ''ધ હિન્દુસ્તાન ટાઈમ્સ'' , એક માત્ર મોટું દૈનિક હતું.<ref name="rnidata"/> એ સિવાય બીજાં અંગ્રેજી અખબારોમાં ''[[ઈન્ડિયન એક્સપ્રેસ|ધ ઈન્ડિયન એકસપ્રેસ]]'' , ''[[બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડ]]'' , ''[[ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા(Times of India)|ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા]]'' , ''[[ધી હિન્દુ|ધ હિન્દુ]]'' , ''[[ધ પાયોનિયર (દૈનિક)|ધ પાયોનિયર]]'' અને ''[[એશિયન એજ]]'' નો સમાવેશ થાય છે. દિલ્હીમાં રેડિયો એ પ્રમાણમાં ઓછું લોકપ્રિય પ્રસાર માધ્યમ છે, અલબત્ત 2006માં કેટલીક [[ફ્રિકવન્સી મોડ્યુલેશન (એફએમ - આવર્તનોની ગોઠવણી)|એફએમ]] (FM) ચેનલોના ઉદ્ઘાટનથી એફએમ રેડિયોએ શહેરમાં પોતાના પગ જમાવવા શરૂ કરી દીધા છે.<ref name="radiomass">{{cite web|url=http://downloads.bbc.co.uk/worldservice/trust/pdf/india_sex_selection/Chapter4.pdf |title=Chapter4: Towards a Mass Media Campaign: Analysing the relationship between target audiences and mass media|access-date=2007-01-08|last=Naqvi|first=Farah|date=14 November 2006|format=PDF|work=Images and icons: Harnessing the Power of Mass Media to Promote Gender Equality and Reduce Practices of Sex Selection|publisher=BBC World Service Trust|pages=26–36 }}</ref><ref name="asiawaves">{{cite web |url=http://www.asiawaves.net/india/delhi-radio.htm|title=Delhi: Radio Stations in Delhi, India|access-date=2007-01-07 |date=15 November 2006|work=ASIAWAVES: Radio and TV Broadcasting in South and South-East Asia|publisher=Alan G. Davies }}</ref> દિલ્હીથી અનેક રાજય હસ્તક અને ખાનગી રેડિયો સ્ટેશનો પ્રસારિત થાય છે, જેમાં દસ ભાષામાં છ રેડિયો ચેનલો આપતું [[ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયો]] (AIR) સ્ટેશન એ વિશ્વનું સૌથી મોટું રેડિયો સેવા આપતું સ્ટેશન છે. શહેર સ્થિત અન્ય રેડિયો સ્ટેશનો છે- ''[[બિગ એફએમ (ભારતીય રેડિયો સ્ટેશન)|બીગ એફએમ]] (92.7 FM)'' , ''[[રેડિયો મિર્ચી]] (98.3 FM)'' , ''ફિવર (104.0 FM)'' , ''રેડિયો વન (94.3 FM)'' , ''રેડ એફએમ (93.5 FM)'' , ''[[રેડિયો સિટી (ભારતીય રેડિયો સ્ટેશન)|રેડિયો સિટી]] (91.1 FM)'' , ''હિટ ૯૫ (95.0 FM)'' અને ''મીઓવ (104.8FM)'' . == રમત ગમત == ભારતના અન્ય હિસ્સાઓની જેમ, દિલ્હીમાં પણ [[ક્રિકેટ]] સૌથી વધુ લોકપ્રિય રમત છે.<ref name="popular">{{cite web|url=http://www.aipsmedia.com/index.php?page=interview&cod=4|title=Cricket may be included in the 2010 Games|access-date=2007-01-07|last=Camenzuli|first=Charles|work=Interview|publisher=International Sports Press Association|archive-date=2007-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20070929074954/http://www.aipsmedia.com/index.php?page=interview&cod=4|url-status=dead}}</ref> ભારતના સૌથી જૂનાં ક્રિકેટ ''[[:wikt:મેદાન |મેદાનો]]'' માંથી એક, જયાં આંતરરાષ્ટ્રીય ક્રિકેટ મેચો પણ ગોઠવાય છે, તે [[ફીરોઝ શાહ કોટલા|ફિરોઝ શાહ કોટલા]] સ્ટેડિયમ ઉપરાંત શહેરભરમાં જુદા જુદા સ્થાને ક્રિકેટ મેદાનો આવેલાં છે. [[દિલ્હી ક્રિકેટ ટીમ]], ભારતની રાષ્ટ્રીય સ્તરની [[પ્રથમ કક્ષાની ક્રિકેટ]] ચેમ્પિયનશિપ-[[રણજી ટ્રોફી]]માં ભાગ લેતી હોય છે.<ref name="ranji">{{cite web |url=http://content.cricinfo.com/india/content/story/261615.html |title=A Brief History: The Ranji Trophy|access-date=2007-01-06|author=Cricinfo staff|work=Cricinfo|publisher=The Wisden Group}}</ref> આ ઉપરાંત [[ઇન્ડિયન પ્રીમિયર લીગ|આઈપીએલ]](IPL)ની [[દિલ્હી ડેરડેવિલ્સ]] ટીમ અને [[ઈન્ડિયન ક્રિકેટ લીગ|આઈસીએલ]](ICL)ની [[દિલ્હી જાયન્ટ્સ]] (પહેલાં [[દિલ્હી જેટ્સ]] નામ હતું) ટીમ પણ શહેર ધરાવે છે. [[મેદાની હોકી|મેદાની હૉકી]], [[ફૂટબોલ (સૉકર)]], [[બાસ્કેટબોલ|બાસ્કેટ બૉલ]], [[ટેનિસ]], [[ગોલ્ફ]], [[બેડમિન્ટન]], [[તરણસ્પર્ધા (રમત)|તરણ]], [[ગાડાંની દોડ|ગાડાંની રેસ]], [[વેઈટ લિફટીંગ|વેઈટ લિફિંટગ]] અને [[ટેબલ ટેનિસ]] જેવી અન્ય રમતો પણ શહેરમાં લોકપ્રિય છે.{{Fact|date=March 2009}} દિલ્હીમાં [[જવાહરલાલ નહેરુ સ્ટેડિયમ, નવી દિલ્હી|જવાહરલાલ નહેરુ સ્ટેડિયમ]] અને [[ઈન્દિરા ગાંધી એરેના|ઈન્દિરા ગાંધી ઈનડોર સ્ટેડિયમ]] જેવી રમતગમતની સવલતો છે. ભૂતકાળમાં દિલ્હી કેટલીક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય રમતોનું યજમાન બન્યું છે, ઉ.દા. [[1951 એશિયન રમતો|પહેલી]] અને [[1982 એશિયન રમતો|નવમી]] [[એશિયન રમતો]].<ref name="asianbid">{{cite news |title=India to bid for 2014 Asian Games |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4389563.stm |work=South Asia |date=29 March 2005 |access-date=2006-12-21 |publisher=BBC }}</ref> હાલમાં દિલ્હી [[કોમનવેલ્થ ગેમ્સ 2010|2010]]ની [[કોમનવેલ્થ ગેમ્સ|કૉમનવેલ્થ ગેમ્સ]]ની યજમાની માટે તૈયારી કરી રહ્યું છે, જે શહેરમાં અત્યાર સુધી થયેલો સૌથી મોટો વિવિધ-રમતોનો સમારંભ હશે. 2014ની [[એશિયન રમતો|એશિયન ગેમ્સ]]નું યજમાનપદું મેળવવા માટેની હોડમાં દિલ્હી ચૂકી ગયું હતું,<ref name="hindulostbid">{{cite news |title=New Delhi loses bid |url=http://www.hindu.com/2007/04/18/stories/2007041802062000.htm |work=The Hindu |publisher=The Hindu |date=2007-04-18 |access-date=2007-04-18 |archive-date=2007-04-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070420171456/http://www.hindu.com/2007/04/18/stories/2007041802062000.htm |url-status=dead }}</ref> પરંતુ હવે તે [[2020 ઉનાળુ ઓલમ્પિકસ|2020]]ની [[ઓલમ્પિક રમતોત્સવ|ઓલમ્પિક રમતો]]ના યજમાન બનવા માટેની હોડમાં ઉતરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે.<ref name="asianbid"/><ref name="olympicbid"> {{cite web |url=http://www.gamesbids.com/eng/index.php?news=1177787226 |title= Delhi To Bid For 2020 Summer Games|access-date=2007-08-05 |date=2007-04-28 |work= gamesbids.com|publisher= Menscerto Inc. }}</ref> 2010ની [[ઈન્ડિયન ગ્રાન્ડ પ્રિકસ]]ની પહેલવહેલી રમતનું યજમાનપદું કરવા માટે દિલ્હીની પસંદગી થઈ છે.<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/motorsport/formula_one/6751929.stm| title=India agree grand prix | publisher=BBC Sport| date=| access-date=2007-09-07}}</ref> == સંદર્ભો == {{reflist|2}} == વધુ વાંચન == * [http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/ES2005-06.htm વર્ષ 2005–2006 માટે દિલ્હીનું આર્થિક સર્વેક્ષણ.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160215014054/http://delhiplanning.nic.in/Economic%20Survey/ES%202005-06/ES2005-06.htm |date=2016-02-15 }}. આયોજન વિભાગ.નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી સરકાર. 12 ફેબ્રુઆરી 2007ના સુધારો. *[http://www.penguinbooksindia.com/delhi દિલ્હી: એડવેન્ચર ઇન એ મેગાસિટી] સેમ મિલર (લેખક અને પત્રકાર) દ્વારા == બાહ્ય કડીઓ == {{sisterlinks}} {{wikivoyage|Delhi}} ;સરકાર * [http://goidirectory.nic.in/delhi.htm ભારત સરકારની વેબસાઈટોની ડિરેકટરી, દિલ્હી] * [http://delhigovt.nic.in/ નેશનલ કેપિટલ ટેરિટરી ઓફ દિલ્હી સરકાર] * [http://www.mcdonline.gov.in/ દિલ્હી મહાનગરપાલિકા] * [http://www.ndmc.gov.in/index1024.aspx નવી દિલ્હી મ્યુનિસિપલ કાઉન્સિલ] ;અન્યઃ ;* [http://www.lonelyplanet.com/india/delhi લોન્લી પ્લેનેટ ગાઈડ] ;* [http://www.delhimetrorail.com '''દિલ્હી મેટ્રો રેલ કોર્પોરેશન'''] {{Template group |list = {{ભારત}} {{State and Union Territory capitals of India}} {{Million-plus cities in India}} }} {{ભારત}} [[શ્રેણી:કોમનવેલ્થ રમત માટે યજમાન રહી ચૂકેલા શહેરો]] [[શ્રેણી:ભારતનાં રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો]] [[શ્રેણી:એશીયામાં આવેલા દેશોની રાજધાનીઓ]] cn1bhnseh63jgln9m6nbm6b0vdzqnyg 0 2288 825613 505704 2022-07-21T22:55:24Z 2402:8100:24CD:B54B:4D2B:CFB0:D30B:FC1D ગુજરાતી ભાષા wikitext text/x-wiki {{multiple image | align = right | direction = vertical | width =220 | image1 = Tepantitla mural, Ballplayer A (Daquella manera).jpg | alt1 = | caption1 = બીજી સદી દરમિયાનનું મેક્સિકોનું ભીંતચિત્ર, જે વ્યક્તિના મોઢામાંથી ભાષા નીકળતી દર્શાવે છે | image2 = Cuneiform script2.png | alt2 = | caption2 = ક્યુનિફોર્મ પ્રથમ જાણીતી લિખિત ભાષા છે, પરંતુ ભાષાનો બોલાતું સ્વરૂપ હજારો વર્ષ જૂનું છે. | image3 = Girls learning sign language.jpg | caption3 = અમેરિકન સંજ્ઞા ભાષાથી વાતો કરતી બે બાળકીઓ | image4 = Braille house09.JPG | caption4 = બ્રેઇલ લખાણ }} વ્યાપક અર્થમાં નિશાનીઓ અને નિયમો દ્વારા બનતું એક માળખાને '''ભાષા''' કહે છે. ભાષાઓનો ઉપયોગ વિચારોની આપ-લે માટે થાય છે પરંતુ ભાષાઓનો ઉપયોગ ત્યાં સુધી મર્યાદિત નથી. [[ભારત]] દેશમાં [[ગુજરાતી તી ભાષા]], [[મરાઠી|મરાઠી ભાષા]], [[બંગાળી ભાષા]], [[મલયાલમ ભાષા]], [[તમીળ ભાષા]], [[કન્નડ ભાષા]], [[પંજાબી ભાષા]], [[સિંધી ભાષા]], [[તેલુગુ ભાષા]], [[હિન્દી ભાષા]], [[ઉર્દૂ ભાષા]], [[આસામી ભાષા]], [[કાશ્મીરી ભાષા]], [[મૈથિલી ભાષા]], [[સંસ્કૃત ભાષા]], [[સંથાલી ભાષા]], [[અંગ્રેજી ભાષા]], [[નેપાલ ભાષા]], મારવાડી ભાષા, [[ભોજપુરી ભાષા]] વગેરે અલગ અલગ નીચે પ્રમાણેની ભાષાઓ બોલવામાં આવે છે. == આ પણ જુઓ == {{Commons|Language}} * [[ગુજરાતી]] * [[હિન્દી]] [[શ્રેણી:ભાષાઓ]] cwqkai8ge0oji7z4fcbey61g4fnvt11 825616 825613 2022-07-22T02:38:08Z Snehrashmi 41463 [[Special:Contributions/2402:8100:24CD:B54B:4D2B:CFB0:D30B:FC1D|2402:8100:24CD:B54B:4D2B:CFB0:D30B:FC1D]] ([[User talk:2402:8100:24CD:B54B:4D2B:CFB0:D30B:FC1D|talk]])એ કરેલો ફેરફાર 825613 પાછો વાળ્યો wikitext text/x-wiki {{multiple image | align = right | direction = vertical | width =220 | image1 = Tepantitla mural, Ballplayer A (Daquella manera).jpg | alt1 = | caption1 = બીજી સદી દરમિયાનનું મેક્સિકોનું ભીંતચિત્ર, જે વ્યક્તિના મોઢામાંથી ભાષા નીકળતી દર્શાવે છે | image2 = Cuneiform script2.png | alt2 = | caption2 = ક્યુનિફોર્મ પ્રથમ જાણીતી લિખિત ભાષા છે, પરંતુ ભાષાનો બોલાતું સ્વરૂપ હજારો વર્ષ જૂનું છે. | image3 = Girls learning sign language.jpg | caption3 = અમેરિકન સંજ્ઞા ભાષાથી વાતો કરતી બે બાળકીઓ | image4 = Braille house09.JPG | caption4 = બ્રેઇલ લખાણ }} વ્યાપક અર્થમાં નિશાનીઓ અને નિયમો દ્વારા બનતું એક માળખાને '''ભાષા''' કહે છે. ભાષાઓનો ઉપયોગ વિચારોની આપ-લે માટે થાય છે પરંતુ ભાષાઓનો ઉપયોગ ત્યાં સુધી મર્યાદિત નથી. [[ભારત]] દેશમાં [[ગુજરાતી ભાષા]], [[મરાઠી|મરાઠી ભાષા]], [[બંગાળી ભાષા]], [[મલયાલમ ભાષા]], [[તમીળ ભાષા]], [[કન્નડ ભાષા]], [[પંજાબી ભાષા]], [[સિંધી ભાષા]], [[તેલુગુ ભાષા]], [[હિન્દી ભાષા]], [[ઉર્દૂ ભાષા]], [[આસામી ભાષા]], [[કાશ્મીરી ભાષા]], [[મૈથિલી ભાષા]], [[સંસ્કૃત ભાષા]], [[સંથાલી ભાષા]], [[અંગ્રેજી ભાષા]], [[નેપાલ ભાષા]], મારવાડી ભાષા, [[ભોજપુરી ભાષા]] વગેરે અલગ અલગ નીચે પ્રમાણેની ભાષાઓ બોલવામાં આવે છે. == આ પણ જુઓ == {{Commons|Language}} * [[ગુજરાતી]] * [[હિન્દી]] [[શ્રેણી:ભાષાઓ]] mbzzf4h64jbvqfgcso2p7ezz1j984v4 0 4375 825618 823579 2022-07-22T02:53:25Z 117.228.108.105 wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}} | type = નગર | latd = 23.785 | longd = 72.64 | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | district = [[મહેસાણા જિલ્લો|મહેસાણા]] | skyline = Vadnagar Torana.JPG | skyline_captiojainishje, વડનગર | leader_title = | leader_name = | altitude = 143 | population_as_of = ૨૦૧૧ | population_total = ૨૭૭૯૦ | population_total_cite = <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.co.in/towns/vadnagar-population-mahesana-gujarat-802462|title=Vadnagar Population, Caste Data Mahesana Gujarat - Census India|website=www.censusindia.co.in|language=en-US|access-date=૨૬ જૂન ૨૦૧૭}}</ref> | area_magnitude= km² | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_e = | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | સ્થિતિ = યોગ્ય }} '''વડનગર''' ભારત દેશના [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[મહેસાણા જિલ્લો|મહેસાણા જિલ્લા]]ના [[વડનગર તાલુકો|વડનગર તાલુકા]]નું નગર અને તાલુકાનું મુખ્ય મથક છે. વડનગર ભારતના ૧૫માં અને હાલના વડાપ્રધાન [[નરેન્દ્ર મોદી]]નું જન્મસ્થળ છે. == ભૂગોળ == વડનગર {{coor d|23.78|N|72.63|E|}}.<ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/9/Vadnagar.html Falling Rain Genomics, Inc - Vadnagar]</ref> પર સ્થિત છે અને દરિયાની સપાટીથી આશરે ૧૪૩ મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. == મહત્વના સ્થળો == વડનગરમાં આવેલા રાષ્ટ્રીય મહત્વના સ્મારકોમાં અજપાલ કુંડ (ગૌરી કુંડ) (N-GJ-154), અર્જુન બારી દરવાજો (N-GJ-155) અને કિર્તી તોરણ (N-GJ-156) નો સમાવેશ થાય છે. અન્ય સ્થળો નીચે મુજબ છે: * તાના-રીરીની સમાધિ * હાટકેશ્વર મહાદેવ * જૈન દેરાસર (હાથીદેરા) * શર્મીસ્તા તળાવ * બોદ્ધ કાલીન અવશેષ * વડનગર મ્યુઝિયમ * આમથેર માતા મંદિર <gallery mode="packed" heights="134"> File:Vadnagar10.jpg|હાટકેશ્વર મહાદેવ મંદિર File:Hathi Derasar, Vadnagar 1.jpg|હાથી જૈન દેરાસર File:Vadnagar's Kirti Toran full shot with beautiful clouds.JPG|કિર્તી તોરણ File:Vadnagar12.jpg|કિર્તી તોરણ File:Tana Riri Deri Vadnagar.JPG|[[તાના અને રીરી|તાના-રીરી]] બગીચો અને સમાધિ File:Guri kund, Vadnagar.jpg|ગૌરી કુંડ File:Arjun Bari Gate Vadnagar Gujarat.jpg|અર્જુન બારી </gallery> ==શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ == [[File:Government Taluka Library Vadnagar.jpg|thumb|બસ સ્ટેશનની નજીક આવેલું સરકારી પુસ્તકાલય]] '''શાળા''' * જવાહર નવોદય વિદ્યાલય (સીબીએસઇ) * અનાર્ત શિક્ષણ કેન્દ્ર * નવીન સર્વ વિદ્યાલય * કુમાર શાળા * કન્યા શાળા * બી.એન.હાઈસ્કુલ * રોયલ અંગ્રેજી માધ્યમ શાળા * સરસ્વતી વિદ્યા મંદિર * શિશુ મંદિર ''' કોલેજ ''' * સરકારી વિજ્ઞાન કોલેજ * સરકારી પોલીટેકનીક કોલેજ * સરકારી ઔધોગિક તાલીમ સંસ્થા * વડનગર નાગરિક સહકારી બેંક લી. આર્ટસ અને કોમર્સ કોલેજ == પરિવહન == [[File:Vadnagar Bus Station.jpg|thumb|વડનગર બસ સ્ટેશન]] વડનગર ગુજરાતના બધાં મોટા શહેરો સાથે જાહેર પરિવહન માર્ગે જોડાયેલું છે. [[વડનગર રેલ્વે સ્ટેશન]] રાજ્ય અને દેશના અન્ય સ્થળો સાથે સંકળાયેલું છે. == વડનગર તાલુકો == {{Main|વડનગર તાલુકો}} ==સંદર્ભ== {{reflist}} [[Category:ગુજરાતનાં શહેરો અને નગરો]] [[Category:ગુજરાતનાં તાલુકા મથકો]] [[શ્રેણી:વડનગર તાલુકો]] [[શ્રેણી:ઐતિહાસિક સ્થળો]] 91q48xq8mkf0qmakf17hb052yjnbj9f 825624 825618 2022-07-22T03:50:58Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/117.228.108.105|117.228.108.105]] ([[User talk:117.228.108.105|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:KartikMistry|KartikMistry]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}} | type = નગર | latd = 23.785 | longd = 72.64 | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | district = [[મહેસાણા જિલ્લો|મહેસાણા]] | skyline = Vadnagar Torana.JPG | skyline_caption = કિર્તી તોરણ, વડનગર | leader_title = | leader_name = | altitude = 143 | population_as_of = ૨૦૧૧ | population_total = ૨૭૭૯૦ | population_total_cite = <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.co.in/towns/vadnagar-population-mahesana-gujarat-802462|title=Vadnagar Population, Caste Data Mahesana Gujarat - Census India|website=www.censusindia.co.in|language=en-US|access-date=૨૬ જૂન ૨૦૧૭}}</ref> | area_magnitude= km² | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_range = | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | સ્થિતિ = યોગ્ય }} '''વડનગર''' ભારત દેશના [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[મહેસાણા જિલ્લો|મહેસાણા જિલ્લા]]ના [[વડનગર તાલુકો|વડનગર તાલુકા]]નું નગર અને તાલુકાનું મુખ્ય મથક છે. વડનગર ભારતના ૧૫માં અને હાલના વડાપ્રધાન [[નરેન્દ્ર મોદી]]નું જન્મસ્થળ છે. == ભૂગોળ == વડનગર {{coor d|23.78|N|72.63|E|}}.<ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/9/Vadnagar.html Falling Rain Genomics, Inc - Vadnagar]</ref> પર સ્થિત છે અને દરિયાની સપાટીથી આશરે ૧૪૩ મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. == મહત્વના સ્થળો == વડનગરમાં આવેલા રાષ્ટ્રીય મહત્વના સ્મારકોમાં અજપાલ કુંડ (ગૌરી કુંડ) (N-GJ-154), અર્જુન બારી દરવાજો (N-GJ-155) અને કિર્તી તોરણ (N-GJ-156) નો સમાવેશ થાય છે. અન્ય સ્થળો નીચે મુજબ છે: * તાના-રીરીની સમાધિ * હાટકેશ્વર મહાદેવ * જૈન દેરાસર (હાથીદેરા) * શર્મીસ્તા તળાવ * બોદ્ધ કાલીન અવશેષ * વડનગર મ્યુઝિયમ * આમથેર માતા મંદિર <gallery mode="packed" heights="134"> File:Vadnagar10.jpg|હાટકેશ્વર મહાદેવ મંદિર File:Hathi Derasar, Vadnagar 1.jpg|હાથી જૈન દેરાસર File:Vadnagar's Kirti Toran full shot with beautiful clouds.JPG|કિર્તી તોરણ File:Vadnagar12.jpg|કિર્તી તોરણ File:Tana Riri Deri Vadnagar.JPG|[[તાના અને રીરી|તાના-રીરી]] બગીચો અને સમાધિ File:Guri kund, Vadnagar.jpg|ગૌરી કુંડ File:Arjun Bari Gate Vadnagar Gujarat.jpg|અર્જુન બારી </gallery> ==શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ == [[File:Government Taluka Library Vadnagar.jpg|thumb|બસ સ્ટેશનની નજીક આવેલું સરકારી પુસ્તકાલય]] '''શાળા''' * જવાહર નવોદય વિદ્યાલય (સીબીએસઇ) * અનાર્ત શિક્ષણ કેન્દ્ર * નવીન સર્વ વિદ્યાલય * કુમાર શાળા * કન્યા શાળા * બી.એન.હાઈસ્કુલ * રોયલ અંગ્રેજી માધ્યમ શાળા * સરસ્વતી વિદ્યા મંદિર * શિશુ મંદિર ''' કોલેજ ''' * સરકારી વિજ્ઞાન કોલેજ * સરકારી પોલીટેકનીક કોલેજ * સરકારી ઔધોગિક તાલીમ સંસ્થા * વડનગર નાગરિક સહકારી બેંક લી. આર્ટસ અને કોમર્સ કોલેજ == પરિવહન == [[File:Vadnagar Bus Station.jpg|thumb|વડનગર બસ સ્ટેશન]] વડનગર ગુજરાતના બધાં મોટા શહેરો સાથે જાહેર પરિવહન માર્ગે જોડાયેલું છે. [[વડનગર રેલ્વે સ્ટેશન]] રાજ્ય અને દેશના અન્ય સ્થળો સાથે સંકળાયેલું છે. == વડનગર તાલુકો == {{Main|વડનગર તાલુકો}} ==સંદર્ભ== {{reflist}} [[Category:ગુજરાતનાં શહેરો અને નગરો]] [[Category:ગુજરાતનાં તાલુકા મથકો]] [[શ્રેણી:વડનગર તાલુકો]] [[શ્રેણી:ઐતિહાસિક સ્થળો]] t2r2tqen478z4d0oql0xoglxe01i7ts 0 4465 825598 788322 2022-07-21T16:59:25Z KartikMistry 10383 કડી. wikitext text/x-wiki {{Infobox magazine | title = સફારી | image_file = | image_size = | image_caption = | editor = [[નગેન્દ્ર વિજય]] | editor_title = તંત્રી | staff_writer = | frequency = માસિક | circulation = | category = સામાન્ય જ્ઞાન | company = હર્ષલ પબ્લિકેશન | publisher = [[નગેન્દ્ર વિજય]] | firstdate = ૧ ઓગસ્ટ, ૧૯૮૦ | country = ભારત | language = ગુજરાતી | website = {{url|https://www.harshalpublications.in/}} | issn = }} '''સફારી''' એ હર્ષલ પબ્લિકેશન, [[અમદાવાદ]], [[ગુજરાત]], [[ભારત]]માંથી [[ગુજરાતી ભાષા]]<nowiki/>માં પ્રકાશિત થતું એક માસિક વિજ્ઞાન અને સામાન્ય જ્ઞાનનું સામાયિક છે. સફારીના તંત્રી, મુદ્રક અને પ્રકાશક [[નગેન્દ્ર વિજય]] છે.<ref>સફારી અંક ૨૯૫, પાનું ૩.</ref> તેનો મુખ્ય હેતુ ગુજરાતની નવી પેઢીમાં જ્ઞાનનો ફેલાવો કરવાનો તેમ જ વિજ્ઞાન વધુ લોકપ્રિય બનાવવાનો છે.<ref>{{Cite web|url=http://cities.expressindia.com/fullstory.php?newsid=125718|title=Science CD for visually impaired|last=|first=|date=૨૧ એપ્રિલ ૨૦૦૫|website=|publisher=|archive-url = https://web.archive.org/web/20050818163145/http://cities.expressindia.com/fullstory.php?newsid=125718|archive-date=૧૮ ઓગસ્ટ ૨૦૦૫|url-status = dead|access-date= ૧૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૮}}</ref> ''સફારી''નો વિષય મુખ્યત્વે સામાન્ય જ્ઞાન રહે છે. તેમાં [[વિજ્ઞાન]], [[ગણિત]], [[ઇતિહાસ]], રાજકારણ અને તાજા બનાવો જેવા વિષયોનો સમાવેશ થાય છે. આ સામાયિકનું વિભાજન 'બનાવ અને બેકગ્રાઉન્ડ', 'સંપાદકનો પત્ર', 'આ પત્ર સફારીને મળે', 'શોધ અને શોધકો', 'નવું સંશોધન', 'એક વખત એવું બન્યું', 'સુપર સવાલ', 'ફેક્ટફાઇન્ડર', 'સુપર ક્વિઝ' તેમ જ 'માઇન્ડ ગેમ્સ' જેવા વિભાગોમાં કરવામાં આવ્યું છે. તેની ટેગલાઇન "''બુદ્ધિશાળી વાચકો માટેનું મેગેઝિન"'' છે. અન્ય સામાયિકોની જેમ ''સફારી''માં ક્યારેય જાહેર ખબર જોવા મળતી નથી. તેનો ફેલાવો ગુજરાતની સાથે ભારતના અન્ય ભાગો તેમજ ભારતની બહાર [[યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા|અમેરિકા]], ન્યુઝીલેન્ડ તેમજ ઈંગ્લેન્ડમાં પણ જોવા મળે છે. તે બાળકો, વિદ્યાર્થીઓ અને મોટેરાઓમાં પણ પ્રચલિત સામાયિક છે. તેમાં સરળથી અઘરા સુધીના કોયડાઓ, કવીઝ, ફેક્ટફાઈન્ડર, સુપર કવીઝ વિભાગ અને જોક્સ હોય છે. == ઇતિહાસ == સફારીની શરૂઆત ૧ ઓગસ્ટ, ૧૯૮૦ના રોજ નગેન્દ્ર વિજય દ્વારા થઇ હતી. ૬ અંકો પછી તેનું પ્રકાશન બંધ થયું. તેનું ફરી પ્રકાશન જુલાઇ ૧૯૮૬માં શરૂ થયું અને ફરીથી ૧૦મા અંકે તેનું પ્રકાશન અટક્યું. મે ૧૯૯૨માં સામાયિકનું પ્રકાશન ફરી શરૂ થયું.<ref>{{cite magazine|title= સંપાદકનો પત્ર |url= |language=gu |magazine=સફારી|location=અમદાવાદ |publisher=હર્ષલ પબ્લિકેશન |access-date=|issue=૧૦૦}}</ref> == અંગ્રેજી આવૃત્તિ == ૨૦૦૭માં સફારીએ અંગ્રેજી આવૃત્તિની શરૂઆત કરી જે ભારતના મોટાભાગના ભાગોમાં પ્રાપ્ત હતી.<ref>{{Cite web|url=http://www.safari-india.com/en/Home.aspx|title=General Knowledge Magazine from India – SAFARI {{!}} Harshal Publications|website=www.safari-india.com|access-date=2018-09-19|archive-date=2008-12-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20081205070440/http://www.safari-india.com/en/Home.aspx|url-status=dead}}</ref> જાન્યુઆરી ૨૦૧૫ ‍‍(અંક ૮૩) પછી અંગ્રેજી સફારીનું પ્રકાશન આર્થિક રીતે પોષાય તેમ ન હોવાથી બંધ કરવામાં આવ્યું. == પ્રતિભાવ == આ સામાયિકને જનતામાંથી મિશ્ર પ્રતિભાવ મળ્યો. ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર, જ્યાં સામાન્ય લોકો અર્થશાસ્ત્ર અને તાજા બનાવોમાં જ રસ ધરાવે છે, ત્યાં આ સામાયિકને પ્રકાશનના શરૂઆતના વર્ષોમાં સંઘર્ષ કરવો પડ્યો હતો. ખાનગી ક્ષેત્ર દ્વારા ભારતમાં પ્રકાશિત થતું એકમાત્ર માસિક વિજ્ઞાન સામાયિક છે. == અન્ય પ્રકાશનો == સફારી યુરેનસ બુક્સ નામના પ્રકાશનની માલિકી ધરાવે છે, જેણે [[વિજયગુપ્ત મૌર્ય]]ના લોકપ્રિય પુસ્તકોનું પ્રકાશન કર્યું છે. == નગેન્દ્ર વિજય સાયન્સ ફાઉન્ડેશન == સફારીના સ્થાપક દ્વારા સંચાલિત નગેન્દ્ર વિજય સાયન્સ ફાઉન્ડેશનનો હેતુ જ્ઞાન-વિજ્ઞાનનો ફેલાવો કરવાનો છે. તેની સ્થાપના ૧૪મી ડિસેમ્બર, ૨૦૦૪ના રોજ કરવામાં આવી હતી. તેના અંતર્ગત આંખે ન જોઇ શકતા લોકો માટે 'સફારી'ની ઓડિયો આવૃતિનું વિના મૂલ્યે આશરે ૧૦૦ અલગ-અલગ સંસ્થાઓમાં વિતરણ કરવામા આવ્યું હતું, જેથી પ્રજ્ઞાચક્ષુ લોકોમાં પણ જ્ઞાન-વિજ્ઞાનનો ફેલાવો થઇ શકે.{{સંદર્ભ}} == સંદર્ભ == {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == *[https://www.harshalpublications.in/ હર્ષલ પબ્લિકેશનની અધિકૃત વેબસાઈટ] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સામયિકો]] 7o6v4zz72wdwvzkilf6k657gfjgdzeq 0 4614 825582 825346 2022-07-21T13:50:22Z Dsvyas 561 [[Special:Contributions/KartikMistry|KartikMistry]] ([[User talk:KartikMistry|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:Dsvyas|Dsvyas]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian jurisdiction | type = ગામ | native_name = વેડછી | state_name = ગુજરાત | district = તાપી | taluk_names = [[વાલોડ તાલુકો|વાલોડ]] | latd = 21.049117 | longd = 73.260319 | area_total = | altitude = | population_total = 16075 | population_total_cite = <ref>{{Cite web|url=https://www.censusindia.co.in/villages/valod-population-tapi-gujarat-524885|title=Valod Village Population, Caste - Valod Tapi, Gujarat - Census India|website=www.censusindia.co.in|language=en-US|access-date= 2019-08-28}}</ref> | population_as_of = ૨૦૧૧ | population_density = | leader_title_1 = | leader_name_1 = | leader_title_2 = | leader_name_2 = | footnotes = | blank_title_1 = સગવડો | blank_value_1 = [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], [[આંગણવાડી]], દૂધની ડેરી | blank_title_2 = મુખ્ય વ્યવસાય | blank_value_2 = [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], [[પશુપાલન]] | blank_title_3 = મુખ્ય ખેતપેદાશો | blank_value_3 = [[ડાંગર]], [[શેરડી]], [[કેરી]], [[પપૈયાં|પપૈયાં]], [[કેળાં]], [[શાકભાજી]] | blank_title_4 = | blank_value_4 = }} '''વેડછી''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત|ગુજરાત રાજ્ય]]ના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા [[તાપી જિલ્લો|તાપી જિલ્લા]]ના કુલ ૭ (સાત) તાલુકાઓ પૈકીના એક એવા [[વાલોડ તાલુકો|વાલોડ તાલુકા]]નું ગામ છે. વેડછી ગામમાં ખાસ કરીને [[આદિવાસી]] લોકો વસે છે. આ ગામમાં [[ માધ્યમિક શાળા]], [[પ્રાથમિક શાળા]], [[પંચાયતઘર]], દુધની ડેરી વગેરે સવલતો પ્રાપ્ય છે. ગામના લોકો વ્યવસાયમાં મુખ્યત્વે [[ખેતી]], [[ખેતમજૂરી]], [[પશુપાલન]] અને [[નોકરી]] જેવાં કાર્યો કરે છે. અહીં [[શેરડી]], [[ડાંગર]], [[કેળાં]] તેમ જ અન્ય શાકભાજીની ખેતી થાય છે. વેડછી ગામ [[નારાયણ દેસાઈ]]ના ગાંધીવાદી પ્રવૃત્તિથી જાણીતા ''સંપૂર્ણ ક્રાંતિ વિદ્યાલય'' માટે દેશભરમાં જાણીતું છે.<ref>{{cite web|title=જાણીતા ગાંધીવાદી નારાયણ દેસાઈનું અવસાન|url=http://gujarati.economictimes.indiatimes.com/gujarat/news/gandhian-narayan-desai-is-no-more/articleshow/46578926.cms|date=૧૬ માર્ચ ૨૦૧૫|access-date= ૧૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૬}}</ref> અહીં સ્નાતક સુધીનો અભ્યાસ કરી શકાય છે. અહિં [[જુગતરામ દવે]]એ સ્થાપેલી ગાંધી વિદ્યાપીઠ પણ આવેલી છે જે આદિવાસી બાળાકોને શિક્ષણ પૂરું પાડતી બુનિયાદી નિવાસીશાળા છે અને ગાંધીવિચારસરણી પર આધારીત છે.<ref>{{cite web|title=ગાંધી વિદ્યાપીઠ, વેડછી |url=https://gujarativishwakosh.org/ગાંધી-વિદ્યાપીઠ-વેડછી/|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ]]|date=જાન્યુઆરી ૨૦૧૦|access-date= ૧૯ જુલાઇ ૨૦૨૨}}</ref> == આ પણ જુઓ == * [[જુગતરામ દવે]] - ''વેડછીનો વડલો'' તરીકે જાણીતા ગાંધીવાદી નેતા, ગુજરાતી લોકનાટ્યકાર અને કવિ. == સંદર્ભ == {{Reflist}} {{ગુજરાત ગામ સ્ટબ}} [[શ્રેણી:વાલોડ તાલુકો]] lnnkzhc93xz9oqb8s79bczrmno48zgb 0 5085 825611 818731 2022-07-21T19:03:24Z 2402:3A80:1C18:1CAD:6027:18E1:C1B5:6044 /* શિક્ષણ */ wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''બાબાસાહેબ આંબેડકર ‌‍'''(મૂળ નામ: ભીમરાવ રામજી આંબેડકર) (૧૪ એપ્રિલ ૧૮૯૧&nbsp;– ૬ ડિસેમ્બર ૧૯૫૬) એક કાયદાશાસ્ત્રી, રાજનેતા, તત્વચિંતક, નૃવંશશાસ્ત્રી, ઇતિહાસકાર અને અર્થશાસ્ત્રી તેમજ અનેક વિષયના જ્ઞાતા હતા. તેઓ '''ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર''' ના હુલામણા નામથી પણ જાણીતા છે. તેઓએ ભારતમાં [[બૌદ્ધ]] પુનર્જાગરણ આંદોલનની શરૂઆત કરી. તેઓએ ભારતીય બંધારણસભામાં નિભાવેલી જવાબદારીને કારણે તેમને 'બંધારણના ઘડવૈયા' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ ભારતના પ્રથમ કાયદામંત્રી હતા. તેમને મરણોપરાંત ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર [[ભારત રત્ન]]થી ૧૯૯૦માં નવાજવામા આવ્યા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List Of Recipient Of Bharat Ratna|publisher=Ministry of Home Affairs Government Of India|format=PDF|access-date=૧ એપ્રિલ ૨૦૧૩|archive-date=2013-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20130203061751/http://mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|url-status=dead}}</ref> == જન્મ અને બાળપણ == ડૉ. ભીમરાવ રામજી આંબેડકર નો જન્મ [[એપ્રિલ ૧૪|૧૪મી એપ્રિલ]] ૧૮૯૧માં મહુ, [[મધ્ય પ્રદેશ]]<ref>{{Cite web|url=http://www.ambedkar.org/Babasaheb/Babasaheb.htm|title=Dr. B R Ambedkar|website=www.ambedkar.org|access-date=2020-09-22}}</ref> (તે સમયના સેન્ટ્રલ પ્રોવિન્સ) મુકામે એક સામાન્ય અછૂત ગણાતા મહાર કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ રામજી માલોજી સક્પાલ અને માતાનું નામ ભીમાબાઈ હતું. ભીમરાવ આંબેડકર એ રામજી સક્પાલના ચૌદ સંતાનોમાંનું છેલ્લું સંતાન હતા.<ref name="Columbia">{{Cite web|url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html|title=In the 1890s|last=Pritchett|first=Frances|format=PHP|archive-url=https://web.archive.org/web/20060907040421/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html|archive-date=7 September 2006|url-status=live|access-date=2 August 2006}}</ref> ભીમરાવના પિતા મિલિટરીમાં સુબેદારના હોદા પર હતા. લશ્કરની શાળામાં તેઓ હેડ માસ્ટર હતા. નાનપણથી જ બાળક ભીમરાવમાં માતાપિતાના સંસ્કારો ઉતર્યા. જયારે ભીમરાવ ૬ વર્ષની ઉમરના થયા ત્યારે તેમની માતા ભીમાબાઈનું અવસાન થયું. '''''==શિક્ષણ== ભીમરાવની પ્રાથમિક કેળવણીની શરૂઆત થઈ. ભીમરાવના પિતાની અટક સક્પાલ હતી. તેઓ મૂળ [[મહારાષ્ટ્ર]]ના [[રત્નાગિરી જિલ્લો|રત્નાગિરી જિલ્લા]]ના અંબાવાડે ગામના વતની હતા. તેથી નિશાળમાં ભીમરાવની અટક આંબાવડેકર રાખવામાં આવેલી. પરંતુ નિશાળના એક શિક્ષક કે જે ભીમરાવને ખુબ ચાહતા હતા, તેમની અટક આંબેડકર હતી તેથી તેમણે ભીમરાવની અટક નિશાળના રજીસ્ટરમાં સુધારીને આંબાવડેકરને બદલે આંબેડકર રાખી. શરૂઆતની પ્રાથમિક કેળવણી ભીમરાવે મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પૂરી કરી. અસ્પૃશ્યતાના કારણે તેઓએ ઘણું જ સહન કરવું પડ્યું. ભીમરાવના પિતાને મુંબઈમાં રહેવાનું થયું એટલે ભીમરાવે હાઇસ્કૂલનું શિક્ષણ મુંબઈની એલફિન્સ્ટન હાઇસ્કૂલમાં લીધું અને સને ૧૯૦૭માં મેટ્રીકની પરીક્ષા પસાર કરી.મેટ્રિક પાસ થયા પછી ભીમરાવના લગ્ન "રામી" નામની બાળા સાથે થયા. જેનું નામ ભીમરાવે પાછળથી "રમાબાઈ" રાખ્યું. ભીમરાવના કોલેજ શિક્ષણ માટે વડોદરા સ્ટેટના [[મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા|મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડે]] સ્કોલરશીપની વ્યવસ્થા કરી, અને ભીમરાવ મુંબઈની પ્રખ્યાત એલફિન્સ્ટન કોલેજમાં દાખલ થયા. ભીમરાવે ઈ.સ. ૧૯૧૨માં અંગ્રેજી મુખ્ય વિષય સાથે મુંબઈ યુનિવર્સીટીની બી.એ.ની પરીક્ષા પસાર કરી. સ્નાતક થયા પછી ભીમરાવ વધુ અભ્યાસ કરી શકે એવા એમના કુટુંબના સંજોગો રહ્યા ન હતા. વડોદરાના મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડે ભીમરાવની નિમણુક રાજ્યના લશ્કરમાં એક લશ્કરી અધિકારી તરીકે કરી. વડોદરામાં યુવાન ભીમરાવે આભડછેટનાં લીધે ખુબ જ હેરાન થવું પડ્યું. આ સમયે ૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૩ના રોજ ભીમરાવના પિતા રામજી સક્પાલનું અવસાન થયું. ભીમરાવને નોકરીને તિલાંજલિ આપવી પડી. પિતાના મૃત્યુના કારણે મહત્વાકાંક્ષી ભિમરાવને ખુબજ દુ:ખ થયુ.આ સમયે વડોદરાના મહારાજા શ્રી સયાજીરાવ ગાયકવાડ કેટલાક તેજસ્વી અછૂત વિદ્યાર્થીઓને પોતાના ખર્ચે, ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે, [[અમેરિકા]] મોકલવા માંગતા હતા. ભીમરાવની એ માટે પસંદગી થઈ. ૧૯૧૩ના જુલાઈનાં ત્રીજા અઠવાડિયામાં તેઓ ન્યુયોર્ક જવા રવાના થયા. અમેરિકાની પ્રખ્યાત કોલમ્બિયા યુનિવર્સિટીમાં ભીમરાવે ખંતપૂર્વક અભ્યાસ શરુ કર્યો. અભ્યાસના પરિપાક રૂપે ભીમરાવે 'પ્રાચીન ભારતીય વ્યાપાર' વિષય ઉપર મહાનિબંધ લખી ૧૯૧૫માં કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીની એમ.એ.ની ઉચ્ચ પદવી પ્રાપ્ત કરી. ત્યાર બાદ સતત અભ્યાસ ચાલુ રાખી ૧૯૧૬ માં એમણે પીએચ.ડી. માટે 'બ્રિટીશ ભારતમાં મુલ્કી અર્થવ્યવસ્થાનો વિકાસ' વિષય ઉપરનો મહાનિબંધ કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીને રજુ કરી પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. ૧૯૧૬ માં તેઓ અમેરિકાથી [[યુ.કે.|ઇંગ્લેન્ડ]] ગયા. અને [[લંડન]]માં કાયદાનો અભ્યાસ શરુ કર્યો સાથે સાથે એમણે અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ પણ ચાલુ જ રાખ્યો. પરંતુ પ્રતિકુળ સંજોગોને અને આર્થિક તેમજ કૌટુંબિક મુશ્કેલીઓને કારણે વિદ્યાભ્યાસ છોડી તેમને ભારત પાછા ફરવું પડ્યું. ઇંગ્લેન્ડથી પાછા આવ્યા પછી તેઓ વડોદરા નોકરી માટે ગયા. મહારાજા ગાયકવાડે આંબેડકરની નિમણુક વડોદરા રાજ્યના મીલીટરી સેક્રેટરી તરીકે કરી. પરંતુ મુશ્કેલીઓ, આભડછેટ અને અપમાનોના લીધે તેઓ વડોદરામાં સ્થિર થઇ શક્યા નહિ, ફરીવાર વડોદરાને તેમણે છેલ્લી સલામ કરી વિદાઈ લીધી. તેમના પ્રયત્નોને સફળતા મળી ૧૯૧૮માં, [[મુંબઈ]]ની સિડનહામ કોલેજમાં તેઓ પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા. આર્થીક ભીંસ ઓછી થવાથી અને થોડા પૈસા બચાવીને તેમજ કેટલીક રકમની મિત્રો પાસેથી વ્યવસ્થા કરીને ફરીવાર ડૉ.આંબેડકર ઇંગ્લેન્ડ ગયા, અને કાયદાનો તથા અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. ડૉ.આંબેડકરની ઇંગ્લેન્ડની સફર પહેલા તેમના પત્ની રમાબાઈએ ૧૯૨૦માં એક બાળકને જન્મ આપ્યો. જેનું નામ યશવંત રાખવામાં આવ્યું, બીજા બે સંતાનો થયા પરંતુ તે જીવી શક્યા નહિ. ૧૯૨૩માં ડૉ. આંબેડકર બેરિસ્ટર થયા. આજ વખતે ડૉ.આંબેડકરને તેમના મહાનિબંધ "રૂપિયાનો પ્રશ્ન" એ વિષય ઉપર લંડન યુનિવર્સીટી એ "ડૉક્ટર ઓફ સાયન્સ"ની ઉચ્ચ ડીગ્રી એનાયત કરી. લંડનમાં અભ્યાસ પૂર્ણ થવાથી ડૉ. આંબેડકર [[જર્મની]] ગયા અને ત્યાં પ્રખ્યાત બોન યુનિવર્સીટીમાં વિદ્યાભ્યાસ શરુ કર્યો. પરંતુ જર્મનીમાં તેઓ લાંબો સમય રહી શક્યા નહિ. તેમને ભારત પાછા ફરવું પડ્યું. જૂન ૧૯૨૮ માં ડૉ.આંબેડકર મુંબઈની ગવર્મેન્ટ લો કોલેજમાં પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા તેઓ કાયદાના અભ્યાસમાં નિપુણ હતા. તેઓ વિદ્યાર્થીઓમાં ઘણાજ પ્રિય થયા .આ સમયે "સાયમન કમિશન" ને મદદરૂપ થવા બ્રિટીશ ભારતમાં જુદી જુદી પ્રાંતીય સમિતિઓની રચના કરવામાં આવી.તા.૩ ઓગસ્ટ ૧૯૨૮ માં સરકારે ડૉ. આંબેડકરને મુંબઈની કમિટીમાં નીમ્યા. મુંબઈની ધારાસભામાં અને બહાર જાહેર સભાઓમાં ડૉ. આંબેડકરનો અવાજ ગાજવા લાગ્યો. ૨૩ ઓક્ટોબર ૧૯૨૮ ના રોજ ડૉ. આંબેડકર "સાયમન કમિશન" સમક્ષ અછૂતોના પ્રાણપ્રશ્નો અને તેના નિરાકરણ ઉપર રજૂઆત કરી આજ સમયે તેમણે એક એજ્યુકેશન સોસાયટીની સ્થાપના કરી. મજુર ચળવળના પણ તેઓ પ્રણેતા બન્યા અને એમના હક્કો તથા સગવડો બાબતમાં ઘણાં જ પ્રયત્નો કર્યા. ડૉ. આંબેડકરનું નામ હવે દેશભરમાં જાણીતું થઇ ગયું હતું.''''' ==પ્રથમ ગોળમેજી પરિષદમાં== ભારતના ઇતિહાસમાં અન્ય અગત્યની સાલોની માફક ૧૯૩૦ ની સાલ ઘણીજ અગત્યની છે. ૧૯૩૦ માં સાયમન કમિશન નો રીપોર્ટ બહાર પડ્યો અને બ્રિટીશ સરકાર અને [[ભારત]]ના રાજકીય નેતાઓની વચ્ચેની લડતની શરૂઆત થઇ પ્રાંતીય સ્વાયત્તા પ્રતિ દેશ આગળ વધે એવા ચિન્હો જણાતા હતા. ધારાસભ્યોમાં બેઠકોની ફાળવણી બાબતમાં કોંગ્રેસ પક્ષ, મુસ્લિમ લીગ અને ડૉ. આંબેડકર વચ્ચે મતભેદ રહ્યા અને એકમતી સાધી શકાઇ નહી. આ મડાગાંઠનો તોડ લાવવા બ્રિટીશ સરકારે લંડનમાં બધા જ પક્ષોના નેતાઓની એક ગોળમેજી પરિષદ બોલાવી. ૬ ડીસેમ્બર ૧૯૩૦ માં ભારતના વાઈસરોય તરફથી ગોળમેજી પરિષદમાં હાજર રહેવા ડૉ.આંબેડકરને આમંત્રણ મળ્યું. આ પરિષદમાં ડૉ.આંબેડકરે ભારતના અછૂતોના પ્રશ્નોની વિશદ અને તલસ્પર્શી રજૂઆત કરી તેમને ખાસ કરીને અછૂતોના રાજકીય અને સામાજિક હક્કો માટે બ્રિટીશ સરકાર પાસે બાહેધરી માંગી. ડૉ.આંબેડકરની રજુઆતે પરિષદના પ્રતિનિધિઓ ઉપર ઊંડી અસર કરી. ડૉ. આંબેડકર ભારત પાછા ફર્યા અને તેમના કાર્યમાં મશગુલ બની ગયા. ==ગાંધીજી સાથે પ્રથમ મુલાકાત== તા.૧૪ મી ઓગસ્ટ ૧૯૩૧ માં ડૉ. આંબેડકર અને [[ગાંધીજી]]ની પ્રથમ મુલાકાત થઇ. ૭ મી સપ્ટેમ્બર ૧૯૩૧ માં [[લંડન]]માં બીજી ગોળમેજી પરિષદ મળી અને એમાં ડૉ.આંબેડકર અન્ય ભારતીય નેતાઓ સાથે હાજર રહ્યા. ડૉ. આંબેડકરે અછૂતોના ઉદ્ધાર માટે અલગ મતાધિકાર અને અલગ અનામત બેઠકોની માંગણી કરી. ડૉ.આંબેડકર અને ગાંધીજી વચ્ચે આ બાબતમાં દલીલો થઇ અને છેવટે ઉગ્ર મતભેદ થયા. ગાંધીજી [[મુસ્લિમ|મુસ્લિમો]] સાથે એકમત સાધવામાં નિષ્ફળ ગયા. ડૉ. આંબેડકર પણ તેમની માંગણીઓમાં મક્કમ રહ્યા. બીજી ગોળમેજી પરિષદ ભાંગી પડી. બીજી ગોળમેજી પરિષદમાં ગાંધીજીનો વિરોધ કરવાથી અને તેમની અલગ મતાધિકારની માંગણીના લીધે ડૉ. આંબેડકર ઘણાજ અપ્રિય થયા. સમાચારપત્રોએ ડૉ. આંબેડકર ઉપર ટીકાઓની ઝડી વરસાવી અને કોંગ્રેસના નેતાઓએ તેમના કૃત્યને વખોડી કાઢ્યું. આમ છતાં ડૉ.આંબેડકર ભારતના અછૂતોના પ્રશ્નો સફળ અને સાચી રીતે રજુ કરવામાં શક્તિમાન થયા. લંડનથી પાછા આવ્યા પછી ડૉ. આંબેડકર દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં જ્યાં જઈ શક્યા ત્યાં ગયા અને દલિતોની અસંખ્ય મીટીંગો અને પરિષદોનું આયોજન કરીને અને અછૂત-સમાજને જાગૃત કર્યો. ==લોકનેતા== ૧૪ મી ઓગસ્ટ ૧૯૩૨ ના રોજ બ્રિટીશ વડાપ્રધાને "કોમ્યુનલ એવોર્ડ" ની જાહેરાત કરી. એમાં ડૉ. આંબેડકરની માંગણીઓને ન્યાય આપવામાં આવ્યો હતો. જે ડૉ. આંબેડકરની સફળતા હતી. આ એવોર્ડના વિરોધમાં ગાંધીજીએ તા. ૨૦મી સપ્ટેમ્બરે પુના જેલમાં આમરણાંત ઉપવાસ શરુ કર્યા. આખાયે દેશનું ધ્યાન ડૉ. આંબેડકર ઉપર કેન્દ્રિત થયું. ગાંધીજીનું જીવન ભયમાં હતું. દેશના નેતાઓ વચ્ચે મંત્રણાઓ થઈ. ડૉ. આંબેડકરની ગાંધીજી સાથે મુલાકાત થઇ. ગાંધીજી, [[હિંદુ]] નેતાઓ અને ડૉ.આંબેડકર વચ્ચે છેવટે ૨૪ સપ્ટેમ્બર ૧૯૩૨ માં પુના કરાર થયા અને સમાધાન થયું. ગાંધીજીએ ૨૬ સપ્ટેમ્બરે ઉપવાસના પારણા કર્યા. ત્રીજી અને છેલ્લી ગોળમેજી પરિષદ ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૩૨ માં મળી. ડૉ. આંબેડકર હવે રાજકારણના સારા એવા અનુભવી થઇ ગયા હતા. ડૉ. આંબેડકરને પ્રથમથી જ પ્રખ્યાત પુસ્તકો વાંચવાનો અને સંગ્રહ કરવાનો શોખ હતો. ડૉ. આંબેડકરે, દાદર, મુંબઈમાં રહેવા માટે અને ઘણા પુસ્તકોની વિશાળ પ્રાઇવેટ લાઈબ્રેરી ઉભી કરવા 'રાજગૃહ' નામનું સુંદર મકાન બંધાવ્યું. ડૉ. આંબેડકર હવે લોકનેતા બની ગયા હતા. તેઓ હંમેશા પ્રવૃતિમય રહેતા હતા. દલિત સમાજના કાર્યોના કારણે તેઓ તેમની પત્ની તેમજ પુત્ર ઉપર ખાસ ધ્યાન રાખી શકતા નહિ. ૧ જૂન ૧૯૩૫ માં [[મુંબઈ]]ની સરકારે ડૉ. આંબેડકરની નિમણુક સરકારી લો કોલેજ મુંબઈ ના પ્રિન્સીપાલ તરીકે કરી. અનેક પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા હોવા છતાં ડૉ. આંબેડકરે પ્રિન્સીપાલ તરીકેની ફરજો સફળ રીતે બજાવી. ઓગસ્ટ ૧૯૩૬ માં ડૉ. આંબેડકરે ઈન્ડિપેન્ડન્ટ લેબર પાર્ટી (સ્વતંત્ર મજુર પક્ષ)ની સ્થાપના કરી. ૧૯૩૭ની ચુંટણીમાં ડૉ. આંબેડકર ધારાસભામાં ચુંટાઈ આવ્યા. અને ત્યાં તેમને પ્રભુત્વ જમાવ્યું. ઓક્ટોબર ૧૯૩૯ માં નહેરુની ડૉ. આંબેડકર સાથે પ્રથમ મુલાકાત થઇ. ૧૯૪૦ માં ડૉ. આંબેડકરનું પુસ્તક "પાકિસ્તાન ઉપર વિચારો" પ્રકાશિત થયું. જુલાઈ ૧૯૪૧ માં ડૉ. આંબેડકર ભારતના વાઇસરોયની એક્ઝીક્યુટીવ કાઉન્સીલમાં પ્રતિનિધિ નિમાયા. ડૉ.આંબેડકરે સ્વબળે અને દલિત સમાજના ટેકા સાથે ઉચ્ચ હોદાઓ મેળવવા ચાલુ રાખ્યા. ૧૪મી એપ્રિલ ૧૯૪૨ માં અખિલ ભારતીય ધોરણે દલિત સમાજે ડૉ. આંબેડકરની ૫૦મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરી અને તેમને અભિનંદન અને આશીર્વાદ આપ્યા. ૨૦ જુલાઈ ૧૯૪૨ માં ડૉ. આંબેડકરે ભારતના વાઇસરોયની કેબીનેટમાં લેબર મેમ્બર તરીકે નો ચાર્જ સંભાળી લીધો. સરકારના લેબર મેમ્બર તરીકે તેમણે "પીપલ્સ એજ્યુકેશન સોસાયટી"ના નેજા હેઠળ મુંબઈમાં સિદ્ધાર્થ કોલેજની શરૂઆત કરી. આમ ડૉ. આંબેડકરે જીવનના વિવિધ ક્ષેત્રો માં તેમનો નમ્ર ફાળો આપવા કોશિષ કરી. વળી ડૉ. આંબેડકરે "શુદ્રો કોણ હતા?" નામનું પુસ્તક લખ્યું અને તે પ્રકાશિત કરાવ્યું. ==બૌદ્ધ ધર્મ અંગીકાર== [[File:Twenty-two vows of Buddhism by Dr. Ambedkar at Deekshabhoomi.jpg|thumb|દિક્ષાભૂમિ નાગપુર ખાતે ૨૨ પ્રતિજ્ઞાઓનો લેખ]] ડૉ. આંબેડકરે વિશ્વના મહાન ધર્મો નો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. ત્યાર બાદ તેમને [[બુદ્ધ અને તેમનો ધમ્મ]] પુસ્તક લખી પ્રસિદ્ધ કર્યું. તેઓની ભૂતકાળની પ્રતિજ્ઞા 'હું હિંદુ ધર્મમાં જન્મ્યો એ મારા હાથ ની વાત નહોતી પણ હું હિંદુ ધર્મમાં રહી ને મરીશ નહિ. તે પ્રમાણે [[ઓક્ટોબર ૧૪|૧૪ ઓક્ટોબર]] ૧૯૫૬ ના રોજ ડૉ. આંબેડકરે [[નાગપુર]] [[દીક્ષાભૂમિ]] માં ૬,૦૦,૦૦૦ દલિતો સાથે નવયાન બૌદ્ધ ધર્મનો અંગીકાર કર્યો.<ref>https://www.buddhistdoor.net/news/90-year-old-buddhist-monk-recalls-babasaheb-ambedkars-conversion-to-buddhism</ref> ભારતના બૌદ્ધો દ્વારા તેમને ''બોધિસત્વ'' માનવામાં આવે છે, જો કે આવો કોઈ દાવો તેમણે કર્યો નથી.<ref>p. 65, notes that "The concept of Ambedkar as a Bodhisattva or enlightened being who brings liberation to all backward classes is widespread among Buddhists." He also notes how Ambedkar's pictures are enshrined side-to-side in Buddhist Vihars and households in India|office = Labour Member in Viceroy's Executive Council Buddhist homes.</ref> તેઓએ દલિતોને ૨૨ પ્રતિજ્ઞાઓ આપી હતી.<ref>{{cite book|last=Omvedt|first=Gail|title=Buddhism in india : challenging Brahmanism and caste|year=૨૦૦૩|publisher=Sage Publications|location=Thousand Oaks, CA|isbn=0761996648|pages=૨૬૧-૨૬૨}}</ref> ==બંધારણના ઘડવૈયા== ૧૯૪૬ માં વચગાળાની સરકાર રચવાનો તેમજ બંધારણસભા બોલાવી ભારતનું બંધારણ ઘડવાનો નિર્ણય લેવાયો. ડૉ. આંબેડકર ભારતની બંધારણસભામાં ચૂંટાયા. ૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬માં પ્રથમવાર બંધારણસભા દિલ્હીમાં મળી. ડૉ. આંબેડકર ભારતના બંધારણના માળખા તેમજ લઘુમતી કોમના હક્કો વિશે સચોટ વિચારો વ્યક્ત કર્યા. ૨૯ એપ્રિલ ૧૯૪૭માં બંધારણ સભાએ અશ્પૃશ્યતાને કાયદા દ્વારા ભારતભરમાંથી નાબુદ થયેલી જાહેર કરી. ભારતના ભાગલા પછી ભારત-પાકિસ્તાન અલગ દેશો અસ્તિત્વમાં આવ્યા અને ૩ ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ માં ભારતની વચગાળાની સરકાર રચાઈ. ભારતની વચગાળાની સરકારમાં ડૉ. આંબેડકર ભારતના પ્રથમ કાયદા પ્રધાન બન્યા. ૨૯ ઓગસ્ટે ડૉ. આંબેડકરની ભારતના બંધારણીય ડ્રાફટીંગ કમિટીના પ્રમુખ તરીકે વરણી થઈ. અનેક મુશ્કેલીઓ અને નાદુરસ્ત તબિયત વચ્ચે પણ ડૉ. આંબેડકર અને બંધારણ સમિતિએ ફેબ્રુઆરી ૧૯૪૮ના છેલા અઠવાડીયામાં ભારતનાં બંધારણની કાચી નકલ તૈયાર કરી અને બંધારણ સભાના પ્રમુખ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદને સુપ્રત કરી. ડૉ. આંબેડકરે ૧૫ એપ્રિલ ૧૯૪૮માં ડૉ. શારદા કબીર સાથે લગ્ન કર્યા. પત્ની ડોક્ટર હોવાથી તેમની બગડેલી તબિયતમાં ઘણો સુધારો આવ્યો અને તેમનું કાર્ય ફરીથી ચાલુ કર્યું. ભારતના બંધારણના કાચા મુસદ્દાને દેશના લોકોની જાણ માટે અને તેઓના પ્રત્યાઘાતો જાણવા માટે ૬ માસ સુધી જાહેરમાં મૂકવામાં આવ્યો. ૪ નવેમ્બેર ૧૯૪૮ના રોજ ડૉ. આંબેડકરે ભારતના બંધારણને બંધારણસભાની બહાલી માટે રજુ કર્યું. મુખ્યત્વે બંધારણમાં ૩૧૫ કલમો અને ૮ પરિશિષ્ટ હતા. ૨૬ નવેમ્બર ૧૯૪૯ના રોજ ભારતની બંધારણ સભાએ દેશનું બંધારણ પસાર કર્યું. આ વખતે બંધારણસભાના પ્રતિનિધિઓ તેમજ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે ડૉ. આંબેડકરની સેવા અને કાર્યના મુક્ત કંઠે વખાણ કર્યા. ૨૬ જાન્યુઆરી, ૧૯૫૦થી ભારતનું બંધારણ અમલમાં આવ્યું અને દેશ પ્રજાસતાક બન્યો. == સ્વતંત્રતા પછી == ૧૯૫૨માં સ્વતંત્ર ભારતની પ્રથમ સામાન્ય ચુંટણીમાં ડૉ. આંબેડકર મુંબઈમાંથી સંસદની માટે ઉભા રહ્યા પરંતુ કાજરોલકર સામે તેમની હાર થઈ. માર્ચ ૧૯૫૨માં ડૉ. આંબેડકર મુંબઈની ધારાસભાની બેઠક ઉપર રાજ્ય સભાના સભ્ય તરીકે ચુંટાઈ આવ્યા અને રાજ્ય સભાના સભ્ય બન્યા. ૧ જૂન ૧૯૫૨એ તેઓ ન્યુયોર્ક ગયા અને ૫ જૂન ૧૯૫૨ના દિવસે કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીએ એમને સર્વોચ એવી "ડોક્ટર એટ લો"ની પદવી આપી. ૧૨ જાન્યુઆરી ૧૯૫૩ને દિવસે [[ભારત]]ની ઓસ્માનિયા યુનીવર્સીટીએ ડૉ. આંબેડકરને "ડોક્ટર ઓફ લીટરેચર" ની ઉચ્ચ પદવી આપી. તેઓની ખરાબ તબિયતને કારણે તેઓ બહુ લાંબુ જીવી શક્યા નહી. ૬ ડિસેમ્બર ૧૯૫૬ની વહેલી સવારે તેઓનું દિલ્લીમાં અવસાન થયું. ==સંદર્ભ== {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == {{commons|B. R. Ambedkar|ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર}} * {{ગુજરાતી વિશ્વકોશ}} * [http://books.google.co.in/books?id=AVOjzFKlS8cC&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false बौद्ध वचन तथा अम्बेडकर विचार] (गूगल पुस्तक ; लेखक - दाजिबा नाईक) *[http://www.ambedkar.org આંબેડકર.ઓર્ગ] *[http://c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/bhimrao_ambedkar.html Dr. Bhimrao Ambedkar in Columbia University] * [http://www.columbia.edu/cu/news/00/12/ambedkar.html Ambedkar's statue at Columbia University] * [http://www.sai.uni-heidelberg.de/saireport/2003/pdf/1_ambedkar.pdf University of Heidelberg] {{ભારત રત્ન}} [[શ્રેણી:ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર| ]] [[શ્રેણી:સમાજ સેવક]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:ઇતિહાસ]] [[શ્રેણી:ભારત રત્ન પુરસ્કારના વિજેતા]] [[શ્રેણી:૧૯૫૬માં મૃત્યુ]] s8zx0vigs3ozqo5y8fkfejrfwt013jn 825615 825611 2022-07-22T02:37:38Z Snehrashmi 41463 [[Special:Contributions/2402:3A80:1C18:1CAD:6027:18E1:C1B5:6044|2402:3A80:1C18:1CAD:6027:18E1:C1B5:6044]] ([[User talk:2402:3A80:1C18:1CAD:6027:18E1:C1B5:6044|talk]])એ કરેલો ફેરફાર 825611 પાછો વાળ્યો wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''બાબાસાહેબ આંબેડકર ‌‍'''(મૂળ નામ: ભીમરાવ રામજી આંબેડકર) (૧૪ એપ્રિલ ૧૮૯૧&nbsp;– ૬ ડિસેમ્બર ૧૯૫૬) એક કાયદાશાસ્ત્રી, રાજનેતા, તત્વચિંતક, નૃવંશશાસ્ત્રી, ઇતિહાસકાર અને અર્થશાસ્ત્રી તેમજ અનેક વિષયના જ્ઞાતા હતા. તેઓ '''ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર''' ના હુલામણા નામથી પણ જાણીતા છે. તેઓએ ભારતમાં [[બૌદ્ધ]] પુનર્જાગરણ આંદોલનની શરૂઆત કરી. તેઓએ ભારતીય બંધારણસભામાં નિભાવેલી જવાબદારીને કારણે તેમને 'બંધારણના ઘડવૈયા' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ ભારતના પ્રથમ કાયદામંત્રી હતા. તેમને મરણોપરાંત ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર [[ભારત રત્ન]]થી ૧૯૯૦માં નવાજવામા આવ્યા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|title=List Of Recipient Of Bharat Ratna|publisher=Ministry of Home Affairs Government Of India|format=PDF|access-date=૧ એપ્રિલ ૨૦૧૩|archive-date=2013-02-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20130203061751/http://mha.nic.in/pdfs/Recipients-BR.pdf|url-status=dead}}</ref> == જન્મ અને બાળપણ == ડૉ. ભીમરાવ રામજી આંબેડકર નો જન્મ [[એપ્રિલ ૧૪|૧૪મી એપ્રિલ]] ૧૮૯૧માં મહુ, [[મધ્ય પ્રદેશ]]<ref>{{Cite web|url=http://www.ambedkar.org/Babasaheb/Babasaheb.htm|title=Dr. B R Ambedkar|website=www.ambedkar.org|access-date=2020-09-22}}</ref> (તે સમયના સેન્ટ્રલ પ્રોવિન્સ) મુકામે એક સામાન્ય અછૂત ગણાતા મહાર કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ રામજી માલોજી સક્પાલ અને માતાનું નામ ભીમાબાઈ હતું. ભીમરાવ આંબેડકર એ રામજી સક્પાલના ચૌદ સંતાનોમાંનું છેલ્લું સંતાન હતા.<ref name="Columbia">{{Cite web|url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html|title=In the 1890s|last=Pritchett|first=Frances|format=PHP|archive-url=https://web.archive.org/web/20060907040421/http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00ambedkar/timeline/1890s.html|archive-date=7 September 2006|url-status=live|access-date=2 August 2006}}</ref> ભીમરાવના પિતા મિલિટરીમાં સુબેદારના હોદા પર હતા. લશ્કરની શાળામાં તેઓ હેડ માસ્ટર હતા. નાનપણથી જ બાળક ભીમરાવમાં માતાપિતાના સંસ્કારો ઉતર્યા. જયારે ભીમરાવ ૬ વર્ષની ઉમરના થયા ત્યારે તેમની માતા ભીમાબાઈનું અવસાન થયું. ==શિક્ષણ== ભીમરાવની પ્રાથમિક કેળવણીની શરૂઆત થઈ. ભીમરાવના પિતાની અટક સક્પાલ હતી. તેઓ મૂળ [[મહારાષ્ટ્ર]]ના [[રત્નાગિરી જિલ્લો|રત્નાગિરી જિલ્લા]]ના અંબાવાડે ગામના વતની હતા. તેથી નિશાળમાં ભીમરાવની અટક આંબાવડેકર રાખવામાં આવેલી. પરંતુ નિશાળના એક શિક્ષક કે જે ભીમરાવને ખુબ ચાહતા હતા, તેમની અટક આંબેડકર હતી તેથી તેમણે ભીમરાવની અટક નિશાળના રજીસ્ટરમાં સુધારીને આંબાવડેકરને બદલે આંબેડકર રાખી. શરૂઆતની પ્રાથમિક કેળવણી ભીમરાવે મુશ્કેલીઓ વચ્ચે પૂરી કરી. અસ્પૃશ્યતાના કારણે તેઓએ ઘણું જ સહન કરવું પડ્યું. ભીમરાવના પિતાને મુંબઈમાં રહેવાનું થયું એટલે ભીમરાવે હાઇસ્કૂલનું શિક્ષણ મુંબઈની એલફિન્સ્ટન હાઇસ્કૂલમાં લીધું અને સને ૧૯૦૭માં મેટ્રીકની પરીક્ષા પસાર કરી.મેટ્રિક પાસ થયા પછી ભીમરાવના લગ્ન "રામી" નામની બાળા સાથે થયા. જેનું નામ ભીમરાવે પાછળથી "રમાબાઈ" રાખ્યું. ભીમરાવના કોલેજ શિક્ષણ માટે વડોદરા સ્ટેટના [[મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા|મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડે]] સ્કોલરશીપની વ્યવસ્થા કરી, અને ભીમરાવ મુંબઈની પ્રખ્યાત એલફિન્સ્ટન કોલેજમાં દાખલ થયા. ભીમરાવે ઈ.સ. ૧૯૧૨માં અંગ્રેજી મુખ્ય વિષય સાથે મુંબઈ યુનિવર્સીટીની બી.એ.ની પરીક્ષા પસાર કરી. સ્નાતક થયા પછી ભીમરાવ વધુ અભ્યાસ કરી શકે એવા એમના કુટુંબના સંજોગો રહ્યા ન હતા. વડોદરાના મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડે ભીમરાવની નિમણુક રાજ્યના લશ્કરમાં એક લશ્કરી અધિકારી તરીકે કરી. વડોદરામાં યુવાન ભીમરાવે આભડછેટનાં લીધે ખુબ જ હેરાન થવું પડ્યું. આ સમયે ૨ ફેબ્રુઆરી ૧૯૧૩ના રોજ ભીમરાવના પિતા રામજી સક્પાલનું અવસાન થયું. ભીમરાવને નોકરીને તિલાંજલિ આપવી પડી. પિતાના મૃત્યુના કારણે મહત્વાકાંક્ષી ભિમરાવને ખુબજ દુ:ખ થયુ.આ સમયે વડોદરાના મહારાજા શ્રી સયાજીરાવ ગાયકવાડ કેટલાક તેજસ્વી અછૂત વિદ્યાર્થીઓને પોતાના ખર્ચે, ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે, [[અમેરિકા]] મોકલવા માંગતા હતા. ભીમરાવની એ માટે પસંદગી થઈ. ૧૯૧૩ના જુલાઈનાં ત્રીજા અઠવાડિયામાં તેઓ ન્યુયોર્ક જવા રવાના થયા. અમેરિકાની પ્રખ્યાત કોલમ્બિયા યુનિવર્સિટીમાં ભીમરાવે ખંતપૂર્વક અભ્યાસ શરુ કર્યો. અભ્યાસના પરિપાક રૂપે ભીમરાવે 'પ્રાચીન ભારતીય વ્યાપાર' વિષય ઉપર મહાનિબંધ લખી ૧૯૧૫માં કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીની એમ.એ.ની ઉચ્ચ પદવી પ્રાપ્ત કરી. ત્યાર બાદ સતત અભ્યાસ ચાલુ રાખી ૧૯૧૬ માં એમણે પીએચ.ડી. માટે 'બ્રિટીશ ભારતમાં મુલ્કી અર્થવ્યવસ્થાનો વિકાસ' વિષય ઉપરનો મહાનિબંધ કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીને રજુ કરી પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી. ૧૯૧૬ માં તેઓ અમેરિકાથી [[યુ.કે.|ઇંગ્લેન્ડ]] ગયા. અને [[લંડન]]માં કાયદાનો અભ્યાસ શરુ કર્યો સાથે સાથે એમણે અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ પણ ચાલુ જ રાખ્યો. પરંતુ પ્રતિકુળ સંજોગોને અને આર્થિક તેમજ કૌટુંબિક મુશ્કેલીઓને કારણે વિદ્યાભ્યાસ છોડી તેમને ભારત પાછા ફરવું પડ્યું. ઇંગ્લેન્ડથી પાછા આવ્યા પછી તેઓ વડોદરા નોકરી માટે ગયા. મહારાજા ગાયકવાડે આંબેડકરની નિમણુક વડોદરા રાજ્યના મીલીટરી સેક્રેટરી તરીકે કરી. પરંતુ મુશ્કેલીઓ, આભડછેટ અને અપમાનોના લીધે તેઓ વડોદરામાં સ્થિર થઇ શક્યા નહિ, ફરીવાર વડોદરાને તેમણે છેલ્લી સલામ કરી વિદાઈ લીધી. તેમના પ્રયત્નોને સફળતા મળી ૧૯૧૮માં, [[મુંબઈ]]ની સિડનહામ કોલેજમાં તેઓ પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા. આર્થીક ભીંસ ઓછી થવાથી અને થોડા પૈસા બચાવીને તેમજ કેટલીક રકમની મિત્રો પાસેથી વ્યવસ્થા કરીને ફરીવાર ડૉ.આંબેડકર ઇંગ્લેન્ડ ગયા, અને કાયદાનો તથા અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. ડૉ.આંબેડકરની ઇંગ્લેન્ડની સફર પહેલા તેમના પત્ની રમાબાઈએ ૧૯૨૦માં એક બાળકને જન્મ આપ્યો. જેનું નામ યશવંત રાખવામાં આવ્યું, બીજા બે સંતાનો થયા પરંતુ તે જીવી શક્યા નહિ. ૧૯૨૩માં ડૉ. આંબેડકર બેરિસ્ટર થયા. આજ વખતે ડૉ.આંબેડકરને તેમના મહાનિબંધ "રૂપિયાનો પ્રશ્ન" એ વિષય ઉપર લંડન યુનિવર્સીટી એ "ડૉક્ટર ઓફ સાયન્સ"ની ઉચ્ચ ડીગ્રી એનાયત કરી. લંડનમાં અભ્યાસ પૂર્ણ થવાથી ડૉ. આંબેડકર [[જર્મની]] ગયા અને ત્યાં પ્રખ્યાત બોન યુનિવર્સીટીમાં વિદ્યાભ્યાસ શરુ કર્યો. પરંતુ જર્મનીમાં તેઓ લાંબો સમય રહી શક્યા નહિ. તેમને ભારત પાછા ફરવું પડ્યું. જૂન ૧૯૨૮ માં ડૉ.આંબેડકર મુંબઈની ગવર્મેન્ટ લો કોલેજમાં પ્રોફેસર તરીકે જોડાયા તેઓ કાયદાના અભ્યાસમાં નિપુણ હતા. તેઓ વિદ્યાર્થીઓમાં ઘણાજ પ્રિય થયા .આ સમયે "સાયમન કમિશન" ને મદદરૂપ થવા બ્રિટીશ ભારતમાં જુદી જુદી પ્રાંતીય સમિતિઓની રચના કરવામાં આવી.તા.૩ ઓગસ્ટ ૧૯૨૮ માં સરકારે ડૉ. આંબેડકરને મુંબઈની કમિટીમાં નીમ્યા. મુંબઈની ધારાસભામાં અને બહાર જાહેર સભાઓમાં ડૉ. આંબેડકરનો અવાજ ગાજવા લાગ્યો. ૨૩ ઓક્ટોબર ૧૯૨૮ ના રોજ ડૉ. આંબેડકર "સાયમન કમિશન" સમક્ષ અછૂતોના પ્રાણપ્રશ્નો અને તેના નિરાકરણ ઉપર રજૂઆત કરી આજ સમયે તેમણે એક એજ્યુકેશન સોસાયટીની સ્થાપના કરી. મજુર ચળવળના પણ તેઓ પ્રણેતા બન્યા અને એમના હક્કો તથા સગવડો બાબતમાં ઘણાં જ પ્રયત્નો કર્યા. ડૉ. આંબેડકરનું નામ હવે દેશભરમાં જાણીતું થઇ ગયું હતું. ==પ્રથમ ગોળમેજી પરિષદમાં== ભારતના ઇતિહાસમાં અન્ય અગત્યની સાલોની માફક ૧૯૩૦ ની સાલ ઘણીજ અગત્યની છે. ૧૯૩૦ માં સાયમન કમિશન નો રીપોર્ટ બહાર પડ્યો અને બ્રિટીશ સરકાર અને [[ભારત]]ના રાજકીય નેતાઓની વચ્ચેની લડતની શરૂઆત થઇ પ્રાંતીય સ્વાયત્તા પ્રતિ દેશ આગળ વધે એવા ચિન્હો જણાતા હતા. ધારાસભ્યોમાં બેઠકોની ફાળવણી બાબતમાં કોંગ્રેસ પક્ષ, મુસ્લિમ લીગ અને ડૉ. આંબેડકર વચ્ચે મતભેદ રહ્યા અને એકમતી સાધી શકાઇ નહી. આ મડાગાંઠનો તોડ લાવવા બ્રિટીશ સરકારે લંડનમાં બધા જ પક્ષોના નેતાઓની એક ગોળમેજી પરિષદ બોલાવી. ૬ ડીસેમ્બર ૧૯૩૦ માં ભારતના વાઈસરોય તરફથી ગોળમેજી પરિષદમાં હાજર રહેવા ડૉ.આંબેડકરને આમંત્રણ મળ્યું. આ પરિષદમાં ડૉ.આંબેડકરે ભારતના અછૂતોના પ્રશ્નોની વિશદ અને તલસ્પર્શી રજૂઆત કરી તેમને ખાસ કરીને અછૂતોના રાજકીય અને સામાજિક હક્કો માટે બ્રિટીશ સરકાર પાસે બાહેધરી માંગી. ડૉ.આંબેડકરની રજુઆતે પરિષદના પ્રતિનિધિઓ ઉપર ઊંડી અસર કરી. ડૉ. આંબેડકર ભારત પાછા ફર્યા અને તેમના કાર્યમાં મશગુલ બની ગયા. ==ગાંધીજી સાથે પ્રથમ મુલાકાત== તા.૧૪ મી ઓગસ્ટ ૧૯૩૧ માં ડૉ. આંબેડકર અને [[ગાંધીજી]]ની પ્રથમ મુલાકાત થઇ. ૭ મી સપ્ટેમ્બર ૧૯૩૧ માં [[લંડન]]માં બીજી ગોળમેજી પરિષદ મળી અને એમાં ડૉ.આંબેડકર અન્ય ભારતીય નેતાઓ સાથે હાજર રહ્યા. ડૉ. આંબેડકરે અછૂતોના ઉદ્ધાર માટે અલગ મતાધિકાર અને અલગ અનામત બેઠકોની માંગણી કરી. ડૉ.આંબેડકર અને ગાંધીજી વચ્ચે આ બાબતમાં દલીલો થઇ અને છેવટે ઉગ્ર મતભેદ થયા. ગાંધીજી [[મુસ્લિમ|મુસ્લિમો]] સાથે એકમત સાધવામાં નિષ્ફળ ગયા. ડૉ. આંબેડકર પણ તેમની માંગણીઓમાં મક્કમ રહ્યા. બીજી ગોળમેજી પરિષદ ભાંગી પડી. બીજી ગોળમેજી પરિષદમાં ગાંધીજીનો વિરોધ કરવાથી અને તેમની અલગ મતાધિકારની માંગણીના લીધે ડૉ. આંબેડકર ઘણાજ અપ્રિય થયા. સમાચારપત્રોએ ડૉ. આંબેડકર ઉપર ટીકાઓની ઝડી વરસાવી અને કોંગ્રેસના નેતાઓએ તેમના કૃત્યને વખોડી કાઢ્યું. આમ છતાં ડૉ.આંબેડકર ભારતના અછૂતોના પ્રશ્નો સફળ અને સાચી રીતે રજુ કરવામાં શક્તિમાન થયા. લંડનથી પાછા આવ્યા પછી ડૉ. આંબેડકર દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં જ્યાં જઈ શક્યા ત્યાં ગયા અને દલિતોની અસંખ્ય મીટીંગો અને પરિષદોનું આયોજન કરીને અને અછૂત-સમાજને જાગૃત કર્યો. ==લોકનેતા== ૧૪ મી ઓગસ્ટ ૧૯૩૨ ના રોજ બ્રિટીશ વડાપ્રધાને "કોમ્યુનલ એવોર્ડ" ની જાહેરાત કરી. એમાં ડૉ. આંબેડકરની માંગણીઓને ન્યાય આપવામાં આવ્યો હતો. જે ડૉ. આંબેડકરની સફળતા હતી. આ એવોર્ડના વિરોધમાં ગાંધીજીએ તા. ૨૦મી સપ્ટેમ્બરે પુના જેલમાં આમરણાંત ઉપવાસ શરુ કર્યા. આખાયે દેશનું ધ્યાન ડૉ. આંબેડકર ઉપર કેન્દ્રિત થયું. ગાંધીજીનું જીવન ભયમાં હતું. દેશના નેતાઓ વચ્ચે મંત્રણાઓ થઈ. ડૉ. આંબેડકરની ગાંધીજી સાથે મુલાકાત થઇ. ગાંધીજી, [[હિંદુ]] નેતાઓ અને ડૉ.આંબેડકર વચ્ચે છેવટે ૨૪ સપ્ટેમ્બર ૧૯૩૨ માં પુના કરાર થયા અને સમાધાન થયું. ગાંધીજીએ ૨૬ સપ્ટેમ્બરે ઉપવાસના પારણા કર્યા. ત્રીજી અને છેલ્લી ગોળમેજી પરિષદ ૧૭ નવેમ્બર ૧૯૩૨ માં મળી. ડૉ. આંબેડકર હવે રાજકારણના સારા એવા અનુભવી થઇ ગયા હતા. ડૉ. આંબેડકરને પ્રથમથી જ પ્રખ્યાત પુસ્તકો વાંચવાનો અને સંગ્રહ કરવાનો શોખ હતો. ડૉ. આંબેડકરે, દાદર, મુંબઈમાં રહેવા માટે અને ઘણા પુસ્તકોની વિશાળ પ્રાઇવેટ લાઈબ્રેરી ઉભી કરવા 'રાજગૃહ' નામનું સુંદર મકાન બંધાવ્યું. ડૉ. આંબેડકર હવે લોકનેતા બની ગયા હતા. તેઓ હંમેશા પ્રવૃતિમય રહેતા હતા. દલિત સમાજના કાર્યોના કારણે તેઓ તેમની પત્ની તેમજ પુત્ર ઉપર ખાસ ધ્યાન રાખી શકતા નહિ. ૧ જૂન ૧૯૩૫ માં [[મુંબઈ]]ની સરકારે ડૉ. આંબેડકરની નિમણુક સરકારી લો કોલેજ મુંબઈ ના પ્રિન્સીપાલ તરીકે કરી. અનેક પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલા હોવા છતાં ડૉ. આંબેડકરે પ્રિન્સીપાલ તરીકેની ફરજો સફળ રીતે બજાવી. ઓગસ્ટ ૧૯૩૬ માં ડૉ. આંબેડકરે ઈન્ડિપેન્ડન્ટ લેબર પાર્ટી (સ્વતંત્ર મજુર પક્ષ)ની સ્થાપના કરી. ૧૯૩૭ની ચુંટણીમાં ડૉ. આંબેડકર ધારાસભામાં ચુંટાઈ આવ્યા. અને ત્યાં તેમને પ્રભુત્વ જમાવ્યું. ઓક્ટોબર ૧૯૩૯ માં નહેરુની ડૉ. આંબેડકર સાથે પ્રથમ મુલાકાત થઇ. ૧૯૪૦ માં ડૉ. આંબેડકરનું પુસ્તક "પાકિસ્તાન ઉપર વિચારો" પ્રકાશિત થયું. જુલાઈ ૧૯૪૧ માં ડૉ. આંબેડકર ભારતના વાઇસરોયની એક્ઝીક્યુટીવ કાઉન્સીલમાં પ્રતિનિધિ નિમાયા. ડૉ.આંબેડકરે સ્વબળે અને દલિત સમાજના ટેકા સાથે ઉચ્ચ હોદાઓ મેળવવા ચાલુ રાખ્યા. ૧૪મી એપ્રિલ ૧૯૪૨ માં અખિલ ભારતીય ધોરણે દલિત સમાજે ડૉ. આંબેડકરની ૫૦મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરી અને તેમને અભિનંદન અને આશીર્વાદ આપ્યા. ૨૦ જુલાઈ ૧૯૪૨ માં ડૉ. આંબેડકરે ભારતના વાઇસરોયની કેબીનેટમાં લેબર મેમ્બર તરીકે નો ચાર્જ સંભાળી લીધો. સરકારના લેબર મેમ્બર તરીકે તેમણે "પીપલ્સ એજ્યુકેશન સોસાયટી"ના નેજા હેઠળ મુંબઈમાં સિદ્ધાર્થ કોલેજની શરૂઆત કરી. આમ ડૉ. આંબેડકરે જીવનના વિવિધ ક્ષેત્રો માં તેમનો નમ્ર ફાળો આપવા કોશિષ કરી. વળી ડૉ. આંબેડકરે "શુદ્રો કોણ હતા?" નામનું પુસ્તક લખ્યું અને તે પ્રકાશિત કરાવ્યું. ==બૌદ્ધ ધર્મ અંગીકાર== [[File:Twenty-two vows of Buddhism by Dr. Ambedkar at Deekshabhoomi.jpg|thumb|દિક્ષાભૂમિ નાગપુર ખાતે ૨૨ પ્રતિજ્ઞાઓનો લેખ]] ડૉ. આંબેડકરે વિશ્વના મહાન ધર્મો નો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતો. ત્યાર બાદ તેમને [[બુદ્ધ અને તેમનો ધમ્મ]] પુસ્તક લખી પ્રસિદ્ધ કર્યું. તેઓની ભૂતકાળની પ્રતિજ્ઞા 'હું હિંદુ ધર્મમાં જન્મ્યો એ મારા હાથ ની વાત નહોતી પણ હું હિંદુ ધર્મમાં રહી ને મરીશ નહિ. તે પ્રમાણે [[ઓક્ટોબર ૧૪|૧૪ ઓક્ટોબર]] ૧૯૫૬ ના રોજ ડૉ. આંબેડકરે [[નાગપુર]] [[દીક્ષાભૂમિ]] માં ૬,૦૦,૦૦૦ દલિતો સાથે નવયાન બૌદ્ધ ધર્મનો અંગીકાર કર્યો.<ref>https://www.buddhistdoor.net/news/90-year-old-buddhist-monk-recalls-babasaheb-ambedkars-conversion-to-buddhism</ref> ભારતના બૌદ્ધો દ્વારા તેમને ''બોધિસત્વ'' માનવામાં આવે છે, જો કે આવો કોઈ દાવો તેમણે કર્યો નથી.<ref>p. 65, notes that "The concept of Ambedkar as a Bodhisattva or enlightened being who brings liberation to all backward classes is widespread among Buddhists." He also notes how Ambedkar's pictures are enshrined side-to-side in Buddhist Vihars and households in India|office = Labour Member in Viceroy's Executive Council Buddhist homes.</ref> તેઓએ દલિતોને ૨૨ પ્રતિજ્ઞાઓ આપી હતી.<ref>{{cite book|last=Omvedt|first=Gail|title=Buddhism in india : challenging Brahmanism and caste|year=૨૦૦૩|publisher=Sage Publications|location=Thousand Oaks, CA|isbn=0761996648|pages=૨૬૧-૨૬૨}}</ref> ==બંધારણના ઘડવૈયા== ૧૯૪૬ માં વચગાળાની સરકાર રચવાનો તેમજ બંધારણસભા બોલાવી ભારતનું બંધારણ ઘડવાનો નિર્ણય લેવાયો. ડૉ. આંબેડકર ભારતની બંધારણસભામાં ચૂંટાયા. ૯ ડિસેમ્બર ૧૯૪૬માં પ્રથમવાર બંધારણસભા દિલ્હીમાં મળી. ડૉ. આંબેડકર ભારતના બંધારણના માળખા તેમજ લઘુમતી કોમના હક્કો વિશે સચોટ વિચારો વ્યક્ત કર્યા. ૨૯ એપ્રિલ ૧૯૪૭માં બંધારણ સભાએ અશ્પૃશ્યતાને કાયદા દ્વારા ભારતભરમાંથી નાબુદ થયેલી જાહેર કરી. ભારતના ભાગલા પછી ભારત-પાકિસ્તાન અલગ દેશો અસ્તિત્વમાં આવ્યા અને ૩ ઓગસ્ટ ૧૯૪૭ માં ભારતની વચગાળાની સરકાર રચાઈ. ભારતની વચગાળાની સરકારમાં ડૉ. આંબેડકર ભારતના પ્રથમ કાયદા પ્રધાન બન્યા. ૨૯ ઓગસ્ટે ડૉ. આંબેડકરની ભારતના બંધારણીય ડ્રાફટીંગ કમિટીના પ્રમુખ તરીકે વરણી થઈ. અનેક મુશ્કેલીઓ અને નાદુરસ્ત તબિયત વચ્ચે પણ ડૉ. આંબેડકર અને બંધારણ સમિતિએ ફેબ્રુઆરી ૧૯૪૮ના છેલા અઠવાડીયામાં ભારતનાં બંધારણની કાચી નકલ તૈયાર કરી અને બંધારણ સભાના પ્રમુખ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદને સુપ્રત કરી. ડૉ. આંબેડકરે ૧૫ એપ્રિલ ૧૯૪૮માં ડૉ. શારદા કબીર સાથે લગ્ન કર્યા. પત્ની ડોક્ટર હોવાથી તેમની બગડેલી તબિયતમાં ઘણો સુધારો આવ્યો અને તેમનું કાર્ય ફરીથી ચાલુ કર્યું. ભારતના બંધારણના કાચા મુસદ્દાને દેશના લોકોની જાણ માટે અને તેઓના પ્રત્યાઘાતો જાણવા માટે ૬ માસ સુધી જાહેરમાં મૂકવામાં આવ્યો. ૪ નવેમ્બેર ૧૯૪૮ના રોજ ડૉ. આંબેડકરે ભારતના બંધારણને બંધારણસભાની બહાલી માટે રજુ કર્યું. મુખ્યત્વે બંધારણમાં ૩૧૫ કલમો અને ૮ પરિશિષ્ટ હતા. ૨૬ નવેમ્બર ૧૯૪૯ના રોજ ભારતની બંધારણ સભાએ દેશનું બંધારણ પસાર કર્યું. આ વખતે બંધારણસભાના પ્રતિનિધિઓ તેમજ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે ડૉ. આંબેડકરની સેવા અને કાર્યના મુક્ત કંઠે વખાણ કર્યા. ૨૬ જાન્યુઆરી, ૧૯૫૦થી ભારતનું બંધારણ અમલમાં આવ્યું અને દેશ પ્રજાસતાક બન્યો. == સ્વતંત્રતા પછી == ૧૯૫૨માં સ્વતંત્ર ભારતની પ્રથમ સામાન્ય ચુંટણીમાં ડૉ. આંબેડકર મુંબઈમાંથી સંસદની માટે ઉભા રહ્યા પરંતુ કાજરોલકર સામે તેમની હાર થઈ. માર્ચ ૧૯૫૨માં ડૉ. આંબેડકર મુંબઈની ધારાસભાની બેઠક ઉપર રાજ્ય સભાના સભ્ય તરીકે ચુંટાઈ આવ્યા અને રાજ્ય સભાના સભ્ય બન્યા. ૧ જૂન ૧૯૫૨એ તેઓ ન્યુયોર્ક ગયા અને ૫ જૂન ૧૯૫૨ના દિવસે કોલમ્બિયા યુનિવર્સીટીએ એમને સર્વોચ એવી "ડોક્ટર એટ લો"ની પદવી આપી. ૧૨ જાન્યુઆરી ૧૯૫૩ને દિવસે [[ભારત]]ની ઓસ્માનિયા યુનીવર્સીટીએ ડૉ. આંબેડકરને "ડોક્ટર ઓફ લીટરેચર" ની ઉચ્ચ પદવી આપી. તેઓની ખરાબ તબિયતને કારણે તેઓ બહુ લાંબુ જીવી શક્યા નહી. ૬ ડિસેમ્બર ૧૯૫૬ની વહેલી સવારે તેઓનું દિલ્લીમાં અવસાન થયું. ==સંદર્ભ== {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == {{commons|B. R. Ambedkar|ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર}} * {{ગુજરાતી વિશ્વકોશ}} * [http://books.google.co.in/books?id=AVOjzFKlS8cC&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false बौद्ध वचन तथा अम्बेडकर विचार] (गूगल पुस्तक ; लेखक - दाजिबा नाईक) *[http://www.ambedkar.org આંબેડકર.ઓર્ગ] *[http://c250.columbia.edu/c250_celebrates/remarkable_columbians/bhimrao_ambedkar.html Dr. Bhimrao Ambedkar in Columbia University] * [http://www.columbia.edu/cu/news/00/12/ambedkar.html Ambedkar's statue at Columbia University] * [http://www.sai.uni-heidelberg.de/saireport/2003/pdf/1_ambedkar.pdf University of Heidelberg] {{ભારત રત્ન}} [[શ્રેણી:ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર| ]] [[શ્રેણી:સમાજ સેવક]] [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:ઇતિહાસ]] [[શ્રેણી:ભારત રત્ન પુરસ્કારના વિજેતા]] [[શ્રેણી:૧૯૫૬માં મૃત્યુ]] 25tat9zjld59drz6rxx9pv22a9fek7m 0 5543 825586 450680 2022-07-21T14:35:34Z Snehrashmi 41463 જોડણી wikitext text/x-wiki '''અમેરિકા''' એક સંદિગ્ધ શબ્દ છે. આ શબ્દ પરથી લેખ શોધનાર વ્યક્તિ નીચેનામાંથી કોઈ પણ વિષય પર આ શીર્ષક હેઠળ લેખ શોધવાનો પ્રયત્ન કરતી હોય. અમેરિકા શબ્દ સાથે નીચેના પાનાઓ સંકળાયેલા છે: * [[સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકા]] – અમેરિકા તરીકે સામાન્ય રીતે ઓળખાતો દેશ, યુ.એસ.એ. * [[ઉત્તર અમેરિકા]] – સાત ખંડો પૈકીનો એક કે જેમાં [[સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકા]] અને [[કેનેડા]] દેશો આવેલા છે. * [[દક્ષિણ અમેરિકા]] – સાત ખંડો પૈકીનો એક કે જેમાં [[બ્રાઝિલ]], [[પેરુ (દેશ)|પેરુ]], [[આર્જેન્ટીના]] જેવા દેશો આવેલા છે. {{સંદિગ્ધ શીર્ષક}} 6zc8mfbjetm8kbymr9hqxjs28agvnr8 0 5736 825599 808932 2022-07-21T17:00:00Z KartikMistry 10383 કડી. wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ગોરખપુર જિલ્લો | settlement_type = ઉત્તર પ્રદેશનો જિલ્લો | total_type = કુલ | native_name = | image_map = India Uttar Pradesh districts 2012 Gorakhpur.svg | map_caption = ગોરખપુર જિલ્લાનું ઉત્તર પ્રદેશમાં સ્થાન | coordinates = | coor_pinpoint = ગોરખપુર | subdivision_type = દેશ | subdivision_name = {{IND}} | subdivision_type1 = રાજ્ય | subdivision_name1 = [[ઉત્તર પ્રદેશ]] | subdivision_type2 = પ્રાંત | subdivision_name2 = [[ગોરખપુર પ્રાંત|ગોરખપુર]] | established_title = સ્થાપના | established_date = | seat_type = મુખ્યમથક | seat = [[ગોરખપુર]] | parts_type = તાલુકાઓ | parts_style = para | p1 = ૭ | area_total_km2 = 3448 | area_footnotes = <ref name="gkp">{{cite web|url=http://gorakhpur.nic.in/|title=Gorakhpur|access-date=26 October 2018}}</ref> | population_as_of = ૨૦૧૧ | population_total = 4440895<ref name="Merged">{{Cite news|url=https://gorakhpur.nic.in/demography/ |title=NIC GORAKHPUR 2011 CENSUS|access-date=19 May 2021 |work=Government of India, NIC|date=2020}}</ref> | population_footnotes = | population_urban = 673,500 અંદાજિત | population_density_km2 = 1287.9 | demographics_type1 = વસ્તી વિષયક | demographics1_title1 = સાક્ષરતા | demographics1_info1 = 77.83% | demographics1_title2 = લિંગ પ્રમાણ | demographics1_info2 = 950 | leader_title = [[લોક સભા|લોક સભા મતવિસ્તારો]] | leader_name = ગોરખપુર, બાંસગાંવ | timezone1 = [[ભારતીય માનક સમય|IST]] | utc_offset1 = +૫:૩૦ | registration_plate = UP-53 | blank_name_sec1 = મુખ્ય ધોરીમાર્ગો | blank_info_sec1 = NH 28, NH 233B, NH 29 | website = {{URL|https://gorakhpur.nic.in}} }} '''ગોરખપુર જિલ્લો''' ભારતના [[ઉત્તર પ્રદેશ]] રાજ્યમાં આવેલા કુલ ૭૫ (પંચોતેર) જિલ્લાઓ પૈકીનો એક જિલ્લો છે. તે ઉત્તર પ્રદેશનો એક મુખ્ય અને સૌથી મોટા જિલ્લાઓમાંનો એક છે. [[ગોરખપુર]] શહેર જિલ્લાનું વહીવટી મુખ્ય મથક છે. == ઇતિહાસ == ઇ.સ. ૧૮૦૧માં આ જિલ્લો અવધના નવાબ દ્વારા બ્રિટિશ ઇસ્ટ ઇન્ડિયા કંપનીને સોંપવામાં આવેલ વિસ્તારનો ભાગ હતો. ગોરખપુર જિલ્લાની રચના તેના પછી તરફ કરવામાં આવી હતી. ૧૮૧૩માં નેપાળી ગુરખાઓના આક્રમણને કારણે ૧૮૧૪નું અંગ્રેજ-ગુરખા યુદ્ધ થયું હતું, જે ૧૮૧૬ સુધી ચાલ્યું હતું અને તેમાં ગુરખાઓએ થોડો વિસ્તાર મેળવ્યો હતો. ઇ.સ. ૧૮૨૯માં ગોરખપુર પ્રાંતની રચના આઝમગઢ અને આર.એમ. જિલ્લાઓ સાથે કરવામાં આવી હતી. ૧૮૫૭ના વિપ્લવ દરમિયાન મહંમદ હસને થોડો સમય માટે આ વિસ્તાર પર કબ્જો મેળવ્યો હતો પરંતુ અંગ્રેજ અને ગુરખા સેનાઓએ ઉત્તરમાં જંગ બહાદુર અને દક્ષિણમાં કર્નલ રોક્રોફ્ટના નેતૃત્વમાં ફરીથી વિજય મેળવ્યો હતો.<ref>{{Cite web|url=http://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V12_340.gif|title=Imperial Gazetteer2 of India, Volume 12, page 334 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library|website=dsal.uchicago.edu|access-date=૨૬ માર્ચ ૨૦૧૮}}</ref> == ભૂગોળ == ગોરખપુર જિલ્લો અક્ષાંશ 26°46N અને રેખાંશ 83°22E વચ્ચે સ્થિત છે. જિલ્લાનો કુલ વિસ્તાર ૩૩૨૧ ચો.કિમી. છે. તેની ઉત્તરમાં [[મહારાજગંજ જિલ્લો]], પૂર્વમાં [[કુશીનગર જિલ્લો|કુશીનગર]] અને [[દેવરિયા જિલ્લો|દેવરિયા]] જિલ્લાઓ, દક્ષિણમાં [[આંબેડકર નગર જિલ્લો|આંબેડકર નગર]], [[આઝમગઢ જિલ્લો|આઝમગઢ]] અને [[મઊ જિલ્લો|માઉ]] જિલ્લાઓ અને પશ્ચિમમાં [[સંત કબીર નગર જિલ્લો]] આવેલ છે. ગોરખપુર જિલ્લો [[ગોરખપુર પ્રાંત|ગોરખપુર પ્રાંતમાં]] આવેલો છે.<ref name="sonu">{{Cite web|url=http://gorakhpur.nic.in/|title=Gorakhpur|access-date=૫ ઓગસ્ટ ૨૦૧૦|archive-date=2019-04-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190412105421/https://gorakhpur.nic.in/|url-status=dead}}</ref> == વહીવટ == ગોરખપુર જિલ્લો સાત તાલુકાઓનો સમાવેશ કરે છે:<ref name="admin">{{Cite web|url=http://gorakhpur.nic.in/administ.htm|title=ADMINISTRATION|website=gorakhpur.nic.in|access-date=૨૬ માર્ચ ૨૦૧૮|archive-date=2018-03-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20180320060012/http://gorakhpur.nic.in/administ.htm|url-status=dead}}</ref> * કેમ્પીઅરગંજ * સાંજવા * સદર * ચૌરી ચોરા * બાંસગાંવ * ખાજની * ગોલા વધુમાં તેને ૧૯ સંચાલન વિભાગોમાં વહેંચવામાં આવ્યો છે:<ref name="admin" /> * પાલી * પિરૌલી * સાંજવા * ખાજની * ચારગાવા * ભથાત * ઘાઘા * ગોલા * કૌરી રામ * બાંસગાંવ * પિપરીચ * બ્રહ્મપુર * સરદારનગર * ઉરુવા * બારહાલગંજ * બેલઘાટ * ખોરદાર * કેમ્પીઅરગંજ * જુંગલ કૌડીઆ જિલ્લામાં ગોરખપુર એક માત્ર નગરપાલિકા છે. સાત નગરપંચાયતોમાં પિપરીચ, ગોલા, મુન્દેરા બજાર, પાપે ગંજ, સાંજવા, બરહાલ ગંજ અને બાનીગાંવનો સમાવેશ થાય છે. == અર્થતંત્ર == ઇ.સ. ૨૦૦૬માં પંચાયતી રાજ મંત્રાલય દ્વારા દેશના કુલ ૬૪૦ જિલ્લાઓમાંથી પછાત ૨૫૦ જિલ્લાઓમાં ગોરખપુર જિલ્લાનો સમાવેશ કરાયો હતો. તે ''બેકવર્ડ રિજીયન્સ ગ્રાંટ ફંડ પ્રોગ્રામ'' (BRGF)માંથી ભંડોળ મેળવતા દેશના ૩૪ જિલ્લાઓમાંથી એક છે.<ref name="brgf">{{Cite web|url=http://www.nird.org.in/brgf/doc/brgf_BackgroundNote.pdf|title=A Note on the Backward Regions Grant Fund Programme|last=Ministry of Panchayati Raj|date=૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૦૯|publisher=National Institute of Rural Development|archive-url = https://web.archive.org/web/20120405033402/http://www.nird.org.in/brgf/doc/brgf_BackgroundNote.pdf|archive-date=૫ એપ્રિલ ૨૦૧૨|url-status = dead|access-date=૨૭ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧}}</ref> == વસ્તી == {{bar box |title=ગોરખપુર જિલ્લામાં ધર્મ<ref>http://www.census2011.co.in/data/religion/district/559-gorakhpur.html</ref> |titlebar=#Fcd116 |left1=ધર્મ] |right1=ટકા |float=right |bars= {{bar percent|[[હિંદુ]]|#FF6600|90.28}}<!-- Please do not change any of these numbers without adding a reference to back it up --> {{bar percent|[[ઇસ્લામ]]|#009000|9.09}} {{bar percent|અન્ય|#808080|0.63}} }} ૨૦૧૧ની વસ્તી ગણતરી અનુસાર ગોરખપુર જિલ્લાની વસ્તી ૪૪,૪૦,૮૯૫ છે,<ref name="districtcensus">{{Cite web|url=http://www.census2011.co.in/district.php|title=District Census 2011|year=૨૦૧૧|publisher=Census2011.co.in|access-date=૩૦ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧}}</ref> જે [[ક્રોએશિયા]]<ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|title=Country Comparison:Population|last=US Directorate of Intelligence|access-date=૧ ઓક્ટોબર ૨૦૧૧|quote=Croatia 4,440,895 July 2011 est.|archive-date=2011-09-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20110927165947/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html|url-status=dead}}</ref> અથવા [[યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા|અમેરિકાના]] કેન્ટુકી રાજ્ય જેટલી છે.<ref>{{Cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=2010 Resident Population Data|publisher=U. S. Census Bureau|archive-url = https://web.archive.org/web/20110721072426/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|archive-date=૨૧ જુલાઇ ૨૦૧૧|url-status = dead|access-date=૩૦ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧|quote=Kentucky 4,440,895}}</ref> ભારતના કુલ ૬૪૦ જિલ્લાઓમાંથી વસ્તી અનુસાર તે ૪૦મો ક્રમ ધરાવે છે. જિલ્લો ૧૩૩૭ વસ્તી ગીચતા ધરાવે છે. ૨૦૦૧-૨૦૧૧ના દાયકા દરમિયાન તેનો વસ્તી વૃદ્ધિ દર ૧૭.૮૧% હતો. ગોરખપુર જિલ્લામાં જાતિ પ્રમાણ દર ૧૦૦૦ પુરુષોએ ૯૪૪ સ્ત્રીઓનું છે, અને સાક્ષરતા દર ૭૦.૮૩% છે. === ભાષાઓ === ગોરખપુરમાં [[હિંદી ભાષા|હિન્દી ભાષા]] બોલતા ૪૦ લાખ લોકો છે. ભોજપુરી અને દેવનાગરી લિપીની ભાષાઓ પણ અહીં બોલાય છે.<ref>{{cite encyclopedia | editor = M. Paul Lewis | encyclopedia = Ethnologue: Languages of the World | title = Bhojpuri: A language of India | url = http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bho | access-date = ૩૦ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૧ | edition = 16th | year = ૨૦૦૯ | publisher = SIL International | location = Dallas, Texas}}</ref> == સંદર્ભ == {{reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * {{અધિકૃત વેબસાઇટ|https://gorakhpur.nic.in/}} * {{ગુજરાતી વિશ્વકોશ}} {{ભૌગોલિક સ્થાન |કેન્દ્ર = ગોરખપુર જિલ્લો |ઉત્તર = [[મહારાજગંજ જિલ્લો]] |ઈશાન = [[કુશીનગર જિલ્લો]] |પૂર્વ = [[દેવરિયા જિલ્લો]] |અગ્નિ = [[મઊ જિલ્લો]] |દક્ષિણ = [[આઝમગઢ જિલ્લો]] |નૈઋત્ય = રાજે સુલ્તાનપુર |પશ્ચિમ = [[સંત કબીર નગર જિલ્લો]] |વાયવ્ય = [[સિદ્ધાર્થનગર જિલ્લો]] }} {{ઉત્તર પ્રદેશના જિલ્લાઓ}} [[શ્રેણી:ઉત્તર પ્રદેશના જિલ્લાઓ]] c2r09y009v6bk7l48p8dyzcvvvc91pm 0 6427 825591 223242 2022-07-21T15:00:35Z 2409:4041:6E11:988A:376B:FD4C:F08D:1B70 wikitext text/x-wiki '''કાંચીપુરમ''' [[ભારત]] દેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા [[તમિલનાડુ| તમિલનાડુ રાજ્ય]]માં આવેલા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) જિલ્લાઓ પૈકીના એક એવા [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]માં આવેલું નગર છે. કાંચીપુરમમાં [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]નું મુખ્ય મથક આવેલું છે. કાંચીપુરમ એક હિન્દુ ધર્મ નુ આસ્થા નુ ધામ છે. કાંચીપુરમમા કામાક્ષી અમ્માન મંદિર આવેલ છે. {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:તમિલનાડુ]] [[શ્રેણી:તમિલનાડુના જિલ્લા મથકો]] 2813r4doeq62a39wso3990278isbx80 825592 825591 2022-07-21T15:03:04Z 2409:4041:6E11:988A:376B:FD4C:F08D:1B70 wikitext text/x-wiki '''કાંચીપુરમ''' [[ભારત]] દેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા [[તમિલનાડુ| તમિલનાડુ રાજ્ય]]માં આવેલા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) જિલ્લાઓ પૈકીના એક એવા [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]માં આવેલું નગર છે. કાંચીપુરમમાં [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]નું મુખ્ય મથક આવેલું છે. કાંચીપુરમ એક હિન્દુ ધર્મ નુ આસ્થા નુ ધામ છે. કાંચીપુરમમા વૈકુષ્ઠ એકામ્બેશ્વર મંદિર અને કામાક્ષી અમ્માન મંદિર આવેલ છે. {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:તમિલનાડુ]] [[શ્રેણી:તમિલનાડુના જિલ્લા મથકો]] sa1tcjmeqqt4p2ord42scxui60xyh14 825593 825592 2022-07-21T15:08:38Z 2409:4041:6E11:988A:376B:FD4C:F08D:1B70 wikitext text/x-wiki '''કાંચીપુરમ''' [[ભારત]] દેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા [[તમિલનાડુ| તમિલનાડુ રાજ્ય]]માં આવેલા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) જિલ્લાઓ પૈકીના એક એવા [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]માં આવેલું નગર છે. કાંચીપુરમમાં [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]નું મુખ્ય મથક આવેલું છે. કાંચીપુરમ એક હિન્દુ ધર્મ નુ આસ્થા નુ ધામ છે. કાંચીપુરમમા વૈકુષ્ઠ પેરૂમલ મંદિર, એકામબેશ્વર મંદિર, કૈલાશનાથન મંદિર અને કામાક્ષી અમ્માન મંદિર આવેલ છે. તેમજ કામકોટીમઠ પણ કાંચીપુરમમાં જ આવેલ છે. {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:તમિલનાડુ]] [[શ્રેણી:તમિલનાડુના જિલ્લા મથકો]] jtc4hkn6jxojhlzdtczb20teutf7lmo 825594 825593 2022-07-21T15:10:31Z 2409:4041:6E11:988A:376B:FD4C:F08D:1B70 wikitext text/x-wiki '''કાંચીપુરમ''' [[ભારત]] દેશના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલા [[તમિલનાડુ| તમિલનાડુ રાજ્ય]]માં આવેલા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) જિલ્લાઓ પૈકીના એક એવા [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]માં આવેલું નગર છે. કાંચીપુરમમાં [[કાચીપુરમ જિલ્લો|કાંચીપુરમ જિલ્લા]]નું મુખ્ય મથક આવેલું છે. કાંચીપુરમ એક હિન્દુ ધર્મ નુ આસ્થા નુ ધામ છે. કાંચીપુરમમા વૈકુષ્ઠ પેરૂમલ મંદિર, એકામ્બરેશ્વર મંદિર, કૈલાશનાથન મંદિર, દેવરાજ સ્વામિ મંદિર અને કામાક્ષી અમ્માન મંદિર આવેલ છે. તેમજ કામકોટીમઠ પણ કાંચીપુરમમાં જ આવેલ છે. {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:તમિલનાડુ]] [[શ્રેણી:તમિલનાડુના જિલ્લા મથકો]] 9zmdg1hd1t9mspm7l9y03nn6kqldvwr 0 7721 825600 701250 2022-07-21T17:02:38Z KartikMistry 10383 કડીઓ સુધારી. wikitext text/x-wiki '''ખંડ''' એ પૃથ્વીના સૌથી મોટા ભૂભાગો છે. == ખંડોનો વિભાગ == ઘણી અલગ અલગ રીતે ખંડોના વિભાગ પાડવામાં આવેલ છે: <center> {| class="wikitable" align="center" ! colspan="8" | વિભાગો |- | colspan="8" style="background-color:#FFFFFF" |[[ચિત્ર:Continents vide couleurs.png|center|300px]]<center><small>રંગીન નકશો વિવિધ ખંડો બતાવે છે.</small></center> |- |'''૭ ખંડો''' ||<small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઉત્તર અમેરિકા|ઉ.અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[દક્ષિણ અમેરિકા|દ.અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઍન્ટાર્કટિકા‎]] ||<small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[આફ્રિકા]] ||<small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[યુરોપ]] ||<small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[એશિયા]] ||<small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઓસ્ટ્રેલિયા]] |- |'''૬ ખંડો''' ||<small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઉત્તર અમેરિકા|ઉ.અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[દક્ષિણ અમેરિકા|દ.અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઍન્ટાર્કટિકા‎]] ||<small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[આફ્રિકા]] | colspan="2" |<small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[યુરેશિયા]] ||<small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઓસ્ટ્રેલિયા]] |- |'''૬ ખંડો''' ||<small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઍન્ટાર્કટિકા‎]] ||<small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[આફ્રિકા]] ||<small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[યુરોપ]] ||<small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[એશિયા]] ||<small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઓસ્ટ્રેલિયા]] | |- |'''૫ ખંડો''' ||<small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[અમેરિકા]] ||<small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઍન્ટાર્કટિકા‎]] ||<small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[આફ્રિકા]] | colspan="2" |<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[યુરેશિયા]] ||<small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[ઓસ્ટ્રેલિયા]] | |} </center> == વિસ્તાર અને વસ્તી == [[ચિત્ર:ContinentStatistics.svg|thumb|300px|વિસ્તાર અને વસ્તી ની સરખામણી]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |- ! ખંડ ! વિસ્તાર (ચો.કિ.મી.) ! અંદાજીત વસ્તી<br />૨૦૦૨ ! કુલ વસ્તીનાં<br /> % ! ગીચતા<br /> વ્યક્તિ/ચો.કિ.મી. |- ! [[યુરેશિયા]] | ૫,૩૯,૯૦,૦૦૦ || ૪,૫૧,૦૦,૦૦,૦૦૦ || ૭૧% || ૮૩.૫ |- ! [[એશિયા]] | ૪,૩૮,૧૦,૦૦૦ || ૩,૮૦,૦૦,૦૦,૦૦૦ || ૬૦% || ૮૬.૭ |- ! [[આફ્રિકા]] | ૩,૦૩,૭૦,૦૦૦ || ૯૨,૨૦,૧૧,૦૦૦ || ૧૪% || ૨૯.૩ |- ! [[અમેરિકા]] | ૪,૨૩,૩૦,૦૦૦ || ૮૯,૦૦,૦૦,૦૦૦ || ૧૪% || ૨૦.૯ |- ! [[ઉત્તર અમેરિકા|ઉ.અમેરિકા]] | ૨,૪૪,૯૦,૦૦૦ || ૫૧,૫૦,૦૦,૦૦૦ || ૮% || ૨૧.૦ |- ! [[દક્ષિણ અમેરિકા|દ.અમેરિકા]] | ૧,૭૮,૪૦,૦૦૦ || ૩૭,૧૦,૦૦,૦૦૦ || ૬% || ૨૦.૮ |- ! [[ઍન્ટાર્કટિકા‎]] | ૧,૩૭,૨૦,૦૦૦ || ૧,૦૦૦ || ૦.૦૦૦૦૨% || ૦.૦૦૦૦૭ |- ! [[યુરોપ]] | ૧૦,૧૮૦,૦૦૦ || ૭૧,૦૦,૦૦,૦૦૦ || ૧૧% || ૬૯.૭ |- ! ઓશિયાનિક | ૯૦,૧૦,૦૦૦ || ૩,૩૫,૫૨,૯૯૪ || ૦.૬% || ૩.૭ |- ! ઓસ્ટ્રેલિયા-ન્યુ ગીની | ૮૫,૦૦,૦૦૦ || ૩,૦૦,૦૦,૦૦૦ || ૦.૫% || ૩.૫ |- ! [[ઓસ્ટ્રેલિયા|ઓસ્ટ્રેલિયા મુખ્યભૂમિ]] | ૭૬,૦૦,૦૦૦ || ૨,૧૦,૦૦,૦૦૦ || ૦.૩% || ૨.૮ |} બધા ખંડોનો કુલ વિસ્તાર ૧૪,૮૬,૪૭,૦૦૦ ચો.કિ.મી. અથવા સમગ્ર [[પૃથ્વી]]નાં લગભગ ૨૯% (૫૧,૦૦,૬૫,૬૦૦ કિ.મી.^૨) છે. [[શ્રેણી:ખંડ|*]] g7hydzgizs0jl2a9qbrblwq4z4xtjjl 10 7816 825622 692058 2022-07-22T03:16:30Z Snehrashmi 41463 [[દ્રૌપદી મુર્મૂ]] wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = ભારતના રાષ્ટ્રપતિ |title = {{flagicon|ભારત}} [[ભારતના રાષ્ટ્રપતિ]] |bodyclass = hlist |state = collapsed |image = [[File:Flag of India.svg|border|60px|alt=ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ]] |group1 = રાષ્ટ્રપતિઓ |list1 = * [[રાજેન્દ્ર પ્રસાદ]] * [[સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન]] * [[ડૉ. ઝાકીર હુસૈન|ઝાકીર હુસૈન]] * [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] * [[ફકરુદ્દીન અલી અહેમદ]] * [[નીલમ સંજીવ રેડ્ડી]] * [[ઝૈલસિંઘ]] * [[આર. વેકંટરામન]] * [[શંકર દયાલ શર્મા]] * [[કોચેરીલ રામન નારાયણન|કે. આર. નારાયણન]] * [[અબ્દુલ કલામ|એ. પી. જે. અબ્દુલ કલામ]] * [[પ્રતિભા પાટીલ]] * [[પ્રણવ મુખર્જી]] * [[રામનાથ કોવિંદ]] {{small|(હાલમાં)}} * [[દ્રૌપદી મુર્મૂ]] |group2 = કાર્યકારી |list2 = * [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] * [[મહંમદ હિદાયતુલ્લાહ]] * [[બી. ડી. જત્તી]] | below = * [[ભારતના રાષ્ટ્રપતિઓની યાદી|યાદી]] * [https://presidentofindia.nic.in/ ભારતના રાષ્ટ્રપતિ (અધિકારીક સાઇટ)] }}<noinclude> {{collapsible option}} [[Category:ભારતના રાષ્ટ્રપતિ]] </noinclude> s3w2jrru69f1dxk33qx17v9z602ydfu 0 13832 825620 788948 2022-07-22T03:03:58Z Snehrashmi 41463 અપડેટ wikitext text/x-wiki '''૨૨ જુલાઇ'''નો દિવસ [[ગ્રેગોરીયન પંચાંગ]] મુજબ વર્ષનો ૨૦૩મો ([[લિપ વર્ષ]] દરમ્યાન ૨૦૪મો) દિવસ છે. આ દિવસ પછી વર્ષ પુરું થવામાં ૧૬૨ દિવસ બાકી રહે છે. == મહત્વની ઘટનાઓ == * ૧૫૯૮ – [[વિલિયમ શેક્સપીયર|વિલિયમ શેક્સપિયર]]નું નાટક ''ધ મર્ચન્ટ ઓફ વેનિસ'' સ્ટેશનર્સ રજિસ્ટરમાં દાખલ કરવામાં આવ્યું. મહારાણી એલિઝાબેથના હુકમનામા અનુસાર સ્ટેશનર્સ રજિસ્ટર લાઇસન્સ અંતર્ગત છાપેલી કૃતિઓ ક્રાઉનને તમામ પ્રકાશિત સામગ્રી પર ચુસ્ત નિયંત્રણ આપે છે. * ૧૭૯૩ – એલેક્ઝાન્ડર મેકેન્ઝી ઉત્તર અમેરિકા આંતર મહાદ્વીપ પસાર કરી [[પ્રશાંત મહાસાગર|પેસિફિક મહાસાગર]]માં પહોંચનાર પ્રથમ વ્યક્તિ બન્યા. * ૧૯૩૩ – 'વિલી પોસ્ટ' (Wiley Post), એકલ ઉડાન દ્વારા વિશ્વનું સંપૂર્ણ ચક્કર લગાવનાર પ્રથમ વ્યક્તિ બન્યા. આ ઉડાન દરમિયાન તેમણે ૭ દિવસ, ૧૮ કલાક અને ૪૫ મીનીટમાં, ૧૫,૫૯૬ માઇલનું અંતર કાપ્યું હતું. * ૧૯૪૭ – [[ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ|ભારતીય રાષ્ટ્રધ્વજ]]ને [[બંધારણ સભા]] દ્વારા સત્તાવાર રીતે અપનાવવામાં આવ્યો. * ૨૦૧૦ – મુથૈયા મુરલીધરન ટેસ્ટ ક્રિકેટમાં ૮૦૦ વિકેટ ઝડપનાર એકમાત્ર બોલર બન્યા. == જન્મ == * ૧૮૬૮ – [[મનુભાઇ મહેતા]], [[વડોદરા]] રાજ્યના દિવાન (અ. ૧૯૪૬) * ૧૯૧૫ – [[શાઇસ્તા સુહરાવર્દી ઇકરામુલ્લાહ]], બંગાળના પાકિસ્તાની રાજકારણી, રાજદ્વારી અને લેખક (અ. ૨૦૦૦) * ૧૯૨૩ – [[મુકેશ]], હિન્દી ફિલ્મોના ભારતીય પાર્શ્વગાયક (અ. ૧૯૭૬) * ૧૯૩૬ – [[અશ્વિની ભટ્ટ]], [[ગુજરાતી ભાષા]]ના નવલકથાકાર અને અનુવાદક (અ. ૨૦૧૨) * ૧૯૯૮ – [[ધ્વનિ ભાનુશાલી]], ભારતીય ગાયક == અવસાન == * ૧૯૧૮ – ઇન્દ્ર લાલ રોય, ભારતીય લેફ્ટનન્ટ અને પ્રથમ ભારતીય ફાઇટર એરક્રાફ્ટ પાઇલટ (જ. ૧૮૯૮) * ૧૯૮૦ – [[અરવિંદ પંડ્યા]], ગુજરાતી ચલચિત્રોના ચરિત્ર અભિનેતા (જ. ૧૯૨૩) == તહેવારો અને ઉજવણીઓ == * == બાહ્ય કડીઓ == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/july/22 બી.બી.સી.(BBC): આજનો દિવસ] {{commons|July 22}} ---- {{ઢાંચો:માસ}} [[શ્રેણી:જુલાઇ]] oi6v4dfh2yqfd0o8g4sdteh8f3k4pgb 0 13894 825583 825564 2022-07-21T13:54:06Z Dsvyas 561 wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} {{સંદર્ભ આપો}} '''નારાયણ સ્વામી''' એ [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યનાં [[રાજકોટ]] શહેરનાં વતની હતા. તેમનું મૂળ નામ શક્તિદાન મહીદાન લાંગાવદરા હતું. તેઓ ગુજરાતી [[ભજન]]ના એક ખૂબ જ જાણીતા ગાયક હતા. તેઓના લોકગીતો અને લોકવાર્તાઓને લગતા કાર્યક્રમો કે જેને ગુજરાતમાં લોક ડાયરો કહે છે એ ભારત સહિત વિદેશોમાં પણ થયા છે. તેઓ [[દાસી જીવણ]], [[મીરાં બાઈ]], [[સંત કબીર|કબીરજી]], [[ગંગાસતી]] અને [[નરસિંહ મહેતા]] જેવા સાહિત્યકારોએ રચેલાં [[ભજન|ભજનો]] ગાવા માટે જાણીતા છે. નારાયણ સ્વામીએ સંસારમાંથી સન્યાસ લીધો હતો. [[શાપર (વેરાવળ)]]નાં પાટીયે આવેલા શ્રી પરબવાળા હનુમાન મંદીરે તેઓ થોડો સમય રહયા હતાં જયાં તેઓ દર શનિવારે [[ભજન]] કરતા હતાં. તેમની સાથે [[વેરાવળ (શાપર)]]ના મુળુભા (બચુભાઈ) તેમજ અન્ય સાથીદારોએ શરૂ કરેલ આ ક્રમ આજે પણ ચાલુ છે. ત્યાર પછીથી તેઓએ સ્થાપેલા આશ્રમમાં રહેતા હતાં. તેમનો આશ્રમ [[ગુજરાત]]ના [[કચ્છ જિલ્લો|કચ્છ જિલ્લા]]નાં [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] ખાતે આવેલો છે જયાં તેઓએ બીમાર તથા અશક્ત [[ગાય]]ની સંભાળ માટે ગૌશાળા પણ સ્થાપેલી છે. [[રાજકોટ]] મ્યુનિસીપલ કોર્પોરેશને [[રાજકોટ]] શહેરમાં એક જાહેરમાર્ગનું નામ '''નારાયણ સ્વામી માર્ગ''' નામ આપેલું છે. ==વિડીયો== * {{YouTube|id=1ImBgzKJalo|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "રામ ભજ તું રામ ભજી લે}} * {{YouTube|id=i9UYFwwZJXk|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "ઈશ્વર તું પણ છે વિજ્ઞાની"}} * {{YouTube|id=pDwAH8-Oytw|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "ગુરુજીનાં નામની હો માળા"}} * {{YouTube|id=V0wafuCiNM4|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "દેખો હરિશ્રંદ્ર ચાલ્યા"}} * {{YouTube|id=orX7VkkSbiY|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "મન મુરત મોહન તેરી પ્રભુ"}} * {{YouTube|id=efCeUn9cGqw|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "કૈલાશ કે નિવાસી, નમુ બાર બાર હું, આયો શરણ તીહારે, પ્રભુ તાર તાર તું"}} * {{YouTube|id=3tFKNFMHdRQ|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "શંભુ શરણે પડી, માંગુ ઘડીએ ઘડી, કષ્ટ કાપો"}} * {{YouTube|id=vHvY6cYeQ20|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "હે જગ જનની, હે જગદંબા . . ."}} * {{YouTube|id=ZMq4LooJEfY|title= નારાયણ સ્વામીના સ્વરમાં "શું પુછો છો મુજ ને કે હું શું કરૂ છુ? મને જ્યાં ગમે ત્યાં હરૂ છું, ફરૂ છું."}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:ભજનીક]] [[શ્રેણી:૧૯૩૮માં જન્મ]] [[શ્રેણી:૨૦૦૦માં મૃત્યુ]] 25lfleelyxmjqqzjmf3hmw9txfw702k 4 25696 825597 659951 2022-07-21T16:58:18Z KartikMistry 10383 tl wikitext text/x-wiki વિકિપીડિયા પર ઘણી વખત ''ભળતા-સળતા'' કે ''સમાન શીર્ષક'' વાળા લેખો હોય છે, એવા '''સંદિગ્ધ શીર્ષક''' ધરાવતા લેખોને અલગ પાડવા માટે લેખમાં {{tl|સંદિગ્ધ શીર્ષક}} ઢાંચો ઉમરવો. ઉ.દા. તરીકે જુઓ: [[અંબાડી]] લેખ. == આ પણ જુઓ == * [[:en:Wikipedia:Disambiguation|અંગ્રેજી વિકિપીડિયા પર આ વિષયની વિસ્તૃત માહિતી]] [[શ્રેણી:વિકિપીડિયા]] ipc9t9zh1a29r6ku5kv3tz9jw4hcbh5 0 27755 825629 820410 2022-07-22T06:43:33Z હાર્દિક ક્યાડા 48459 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=ડિસેમ્બર ૨૦૧૨}} {{cleanup}} {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} '''અલિસિયા ઓગેલો કૂક''' (જન્મ 25 જાન્યુઆરી, 1981), જે પોતાના સ્ટેજના નામ અલિસિયા કીઝથી વધુ જાણીતી છે, તે અમેરિકન રેકોર્ડિંગ કલાકાર, સંગીતકાર અને અભિનેત્રી છે. ==વિગત== ન્યુયોર્ક શહેરના મેનહટ્ટનમાં આવેલા હેલ્સ કિચન વિસ્તારમાં રહેલી એકલી માતા દ્વારા તેનો ઉછેર કરવામાં આવ્યો હતો. સાત વર્ષની ઊંમરે તે પિયાનો પર શાસ્ત્રીય સંગીત વગાડતી હતી. તેણે પ્રોફેશનલ પરફોર્મિંગ આર્ટ્સ સ્કૂલમાં ભણીને 16 વર્ષની વયે શ્રેષ્ઠ દેખાવ કરનાર તરીકે સ્નાતકની પદવી મેળવી હતી. ત્યારબાદ સંગીત ક્ષેત્રે કારકિર્દી બનાવવા તે છોડીને કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં જોડાઈ હતી. કીઝે પોતાનું પહેલું આલ્બમ જે રેકોર્ડઝ સાથે કર્યું હતું, તે અગાઉ તે કોલંબિયા અને ત્યારબાદ અરિસ્ટા રેકોર્ડઝ સાથે રેકોર્ડ સોદા કરી ચૂકી હતી. કીઝના પહેલા આલ્બમ ''સોંગ્સ ઇન અ મીરર'' ને વ્યાવસાયિક સફ્ળતા મળી હતી, સમગ્ર વિશ્વમાં તેની 12 મિલિયન કોપી વેચાઈ હતી. તે 2001માં સૌથી વધુ વેચાતા આલ્બમની નવી કલાકાર અને સૌથી વધુ વેચાતી આર એન્ડ બી (R&amp;B)ની કલાકાર બની હતી. આ આલ્બમને કારણે કીઝે 2002માં પાંચ ગ્રેમી એવોર્ડઝ મેળવ્યા હતાં, તેમાં "ફેલીન" માટે શ્રેષ્ઠ નવી કલાકાર અને વર્ષનું સૌથી શ્રેષ્ઠ ગીતનો સમાવેશ થાય છે. તેનું બીજુ સ્ટુડિયો આલ્બમ, ''ધ ડાયરી ઓફ અલિસિયા કીઝ'' 2003માં બહાર પડયું હતું અને તેને પણ વિશ્વભરમાં સફળતા મળી હતી, તેની આઠ મિલિયન કોપી વેચાઈ હતી. આ આલ્બમને કારણે તેને વધુ ચાર ગ્રેમી એવોર્ડઝ 2005માં મળ્યા હતા. તે વર્ષના ઉત્તરાર્ધમાં તેણે પોતાનું પહેલું લાઇવ આલ્બમ ''અનપ્લગ્ડ'' બહાર પાડયું હતું, જેને અમેરિકામાં પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું હતું. તે પહેલી મહિલા હતી જેના ''એમટીવી અનપ્લગ્ડ'' આલ્બમે પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું હતું અને 1994માં નિર્વાણાથી તે સૌથી અગ્રેસર રહ્યું હતું. તે પછીના વર્ષોમાં કીઝે ટેલિવિઝનની કેટલીક શ્રેણીઓમાં મહેમાન કલાકાર તરીકે ભૂમિકા ભજવી હતી, તેની શરૂઆત ''ચાર્મ્ડ'' સાથે થઇ હતી. તેણે ''સ્મોકિન એસિસ'' દ્વારા ફિલ્મ ક્ષેત્રે પદાર્પણ કર્યું અને તે 2007માં ''ધ નેની ડાયરીઝ'' માં પણ જોવા મળી. તેનું ત્રીજુ સ્ટુડિયો આલ્બમ, ''એઝ આઇ એમ'' , તે જ વર્ષમાં બહાર પડયું હતું અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેની છ મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી, જેના કારણે કીઝને વધુ ત્રણ ગ્રેમી એવોર્ડઝ મળ્યા હતા. તે પછીના વર્ષમાં તે ''ધ સિક્રેટ લાઇફ ઓફ બિઝ'' માં દેખાઇ હતી, જેને એનએએસીપી (NAACP) ઇમેજ એવોર્ડઝમાં નોમિનેશન મળ્યું હતું. તેને પોતાનું ચોથુ આલ્બમ, ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' ડિસેમ્બર 2009માં બહાર પાડયું હતું, જે બ્રિટનમાં કીઝનું પહેલું ચાર્ટમાં ટોચનું સ્થાન મેળવનાર આલ્બમ હતું. સમગ્ર કારકિર્દી દરમ્યાન, કીઝે અસંખ્ય એવોર્ડઝ મેળવ્યા હતાં અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેના 30 મિલિયન આલ્બમ વેચાયા હતા. ''બિલબોર્ડ'' મેગેઝિને તેને 2000-2009ના દાયકાની ટોચની આર એન્ડ બી (R&amp;B) કલાકારનું બિરૂદ આપ્યું હતું, અને તેને પોતાના સમયની શ્રેષ્ઠ અને સૌથી વધુ વેચાતી કલાકારમાંની એક ગણાવી હતી. 2010માં, વીએચ1 (VH1) એ કીઝનો સમાવેશ અત્યાર સુધીના 100 મહાન કલાકારોની યાદીમાં કર્યો હતો.<ref>— "[http://blog.vh1.com/2010-08-25/who-will-come-out-on-top-of-vh1s-100-greatest-artists-of-all-time/ VH1ના 100 ગ્રેટેસ્ટ આર્ટિસ્ટ્સ ઓફ ઓલ ટાઇમમાં ટોચ પણ કોણ આવશે?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150701153718/http://blog.vh1.com/2010-08-25/who-will-come-out-on-top-of-vh1s-100-greatest-artists-of-all-time/ |date=2015-07-01 }}". વીએચ1 (VH1). સુધારો 28 ઓગસ્ટ , 2010.</ref> == જીવન અને કારકિર્દી == === 1970–1985: પ્રારંભિક જીવન === કીઝનો જન્મ અલિસિયા ઓગેલો કૂક તરીકે 1981માં 25મી જાન્યુઆરીએ ન્યુ યોર્કના ન્યુ યોર્ક સીટીના મેનહટ્ટનના હેલ્સ કિચન વિસ્તારમાં થયો હતો.<ref name="Allmusic">{{cite web|title=Alicia Keys Biography|work=[[Allmusic]]|url=http://www.allmusic.com/artist/p469431|access-date=November 2, 2008}}</ref><ref name="The Guardian Interview">{{cite web|date=November 2, 2001|title=Interview: Alicia Keys|work=[[The Guardian]]|publisher=[[Guardian Media Group]]|url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2001/nov/02/shopping.artsfeatures9|access-date=January 6, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.post-gazette.com/pg/08108/873962-42.stm|title=Music Preview: Through her first several records, Alicia Keys has a golden touch|last=Mervis|first=Scott|date=April 17, 2008|work=[[Pittsburgh Post-Gazette]]|publisher=[[Block Communications]]|access-date=November 22, 2009}}</ref> તે ટેરેસા ઓગેલોની પુત્રી અને એકમાત્ર સંતાન હતી, તેની માતા પેરાલિગલ(વકીલની મદદ કરનાર) અને પાર્ટ ટાઇમ અભિનેત્રી હતી,અને ક્રેગ કૂક, ફ્લાઇટ એટેનડન્ટ હતાં.<ref name="Rolling Stone">{{cite web|title=Alicia Keys: Biography|work=Rolling Stone|publisher=[[Jann Wenner|Wenner Media]]|url=http://www.rollingstone.com/artists/aliciakeys/biography|access-date=December 7, 2008|archive-date=ફેબ્રુઆરી 16, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100216125654/http://www.rollingstone.com/artists/aliciakeys/biography|url-status=dead}}</ref><ref name="China Daily">{{cite web|date=September 7, 2004|title=Alicia Keys|work=[[China Daily]]|publisher=China Daily Group|url=http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-09/07/content_372259.htm|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref name="The Times">{{cite web|last=Iley|first=Chrissy|date=February 24, 2008|title=Alicia Keys, the girl who made Bob Dylan weep|work=[[The Times]]|publisher=[[News Corporation]]|url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article3403940.ece|access-date=December 16, 2008 | location=London}}</ref><ref>{{cite web|last=Vineyard|first=Jennifer|date=January 12, 2006|title=Alicia Keys' Early Years To Be Made Into A TV Series|work=[[MTV News]]|url=http://www.mtv.com/news/articles/1520667/20060112/keys_alicia.jhtml|access-date=November 3, 2008}}</ref> કીઝની માતા સ્કોટિશ, આઇરિશ અને ઇટાલિયનની વંશજ, અને તેના પિતા આફ્રિકન અમેરિકન છે.<ref name="ref111">ઘણાં લોકો માને છે કે હું અમુક અંશે જમૈકન છું, હું નથી છતાં. ચોક્કસ હું શ્યામ અને ઇટાલિયન છું અને અમુક અંશે આઇરિશ અથવા સ્કોટિશ છું."{{cite news|last=Bream|first=Jon|coauthors=|title=More Keys to Alicia's Life|pages=|publisher=StarTribune.com|date=April 28, 2008|url=http://www.startribune.com/entertainment/music/18138354.html?elr=KArksD:aDyaEP:kD:aUt:aDyaEP:kD:aUiacyKUUr|access-date=November 13, 2009}} </ref> કીઝે જણાવ્યું હતું કે તે પોતાના ભાતીગળ વારસાથી ખુશ છે કારણ કે તેણે અનુભવ્યું છે કે તે પોતાના વારસાને કારણે "વિવિધ સંસ્કૃતિઓ સાથે તાદાત્મ્ય સાધી શકતી હતી".<ref name="The Guardian Interview"/><ref>{{cite web|date=December 1, 2004|title=Alicia Keys – Keys Avoids Mixed Race Abuse|work=[[Contactmusic.com]]|url=http://www.contactmusic.com/new/xmlfeed.nsf/story/keys-avoids-mixed-race-abuse|access-date=August 21, 2009}}</ref> બે વર્ષથી હતી ત્યારે તેના માતા-પિતા છૂટા પડયા હતા અને તેનો ઉછેર અને ઘડતર તેની માતાએ મેનહટ્ટનમાં હેલ્સ કિચનમાં કર્યો હતો.<ref>{{cite web|last=Ojumu|first=Akin|date=November 16, 2003|title=Soul sister|work=The Guardian|publisher=Guardian Media Group|url=http://www.guardian.co.uk/music/2003/nov/16/aliciakeys|access-date=January 24, 2009}}</ref> 1985માં, ચાર વર્ષની ઊંમરે કીઝે ''ધ કોસ્બી શો'' માં ભાગ લીધો હતો, જેમાં તેણે બીજી છોકરીઓના ગ્રુપ સાથે "સ્લમ્બર પાર્ટી" એપિસોર્ડમાં રૂબી હક્સટેબલના સ્લીપઓવર ગેસ્ટ્સ(બીજાના ઘરમાં રાતવાસો કરનાર)ની ભૂમિકા ભજવી હતી.<ref name="The Age">{{cite web|url=http://www.theage.com.au/news/entertainment/film/the-secret-life-of-keys/2009/02/23/1235237496952.html|title=The secret life of Alicia Keys|last=Sams|first=Christine|date=February 23, 2009|work=[[The Age]]|publisher=[[Fairfax Media]]|pages=1–3|access-date=March 8, 2009}}</ref><ref name="Cosby Show">{{cite episode|title=Slumber Party|episodelink=list of The Cosby Show episodes#Season 1: 1984–1985|series=The Cosby Show|serieslink=The Cosby Show|airdate=March 28, 1985|season=1|number=22}}</ref> બાળપણમાં તેની માતા તેને સંગીત અને નૃત્ય શીખવા મોકલતી હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.thaindian.com/newsportal/sports/music-and-dance-kept-alicia-keys-out-of-trouble-during-childhood_10071626.html|title=Music and dance kept Alicia Keys out of trouble during childhood|date=July 15, 2008|work=[[Thaindian News]]|publisher=Thaindian.com Company Limited|access-date=April 8, 2009|archive-date=મે 3, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090503045023/http://www.thaindian.com/newsportal/sports/music-and-dance-kept-alicia-keys-out-of-trouble-during-childhood_10071626.html|url-status=dead}}</ref> સાત વર્ષની ઊંમરે તેણે પિયાનો વગાડવાનું શરૂ કર્યું અને તેણે બીથોવન, મોઝાર્ટ અને ચોપીન જેવા સંગીત રચિયતાઓ પાસેથી શાસ્ત્રીય સંગીતની શિક્ષા લીધી હતી.<ref name="Rolling Stone"/> 12 વર્ષની ઊંમરે કીઝ પ્રોફેશનલ પરફોર્મિંગ આર્ટ્સ સ્કૂલમાં જોડાઇ હતી, જ્યાં તે ગાયકવૃંદમાં જોડાઇ હતી અને 14 વર્ષની ઊંમરે ગીતો લખવાનું શરૂ કર્યું હતું.<ref name="China Daily"/><ref name="WeinerUnlocked">{{cite web|last=Weiner|first=Jonah|date=March 19, 2008|title=Alicia Keys: Unlocked|work=[[Blender (magazine)|Blender]]|publisher=Alpha Media Group|url=http://www.blender.com/guide/61246/aliciakeysunlocked.html|pages=1–4|access-date=November 16, 2008}}</ref> ત્રણ વર્ષમાં તેણે શ્રેષ્ઠ દેખાવ કરનાર તરીકે સ્નાતકની પદવી મેળવી ત્યારે તેની ઊંમર 16 વર્ષની હતી.<ref name="NY Times">{{cite web|last=Pareles|first=Jon|date=January 27, 2002|title=Music; To Be Alicia Keys: Young, Gifted and in Control|work=[[The New York Times]]|publisher=[[The New York Times Company]]|url=http://www.nytimes.com/2002/01/27/arts/music-to-be-alicia-keys-young-gifted-and-in-control.html|pages=1–3|access-date=November 8, 2008}}</ref> કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં તેને પસંદગી થઇ હતી અને કોલંબિયા રેકોર્ડ્સ તરફથી રેકોર્ડિંગનો કરાર મળ્યો હતો, તેણે બંને બાજુ ધ્યાન આપવાનો પ્રયત્ન કર્યો હતો પણ સંગીતમાં કારકિર્દી બનાવવા તેને ચાર અઠવાડિયામાં કોલેજ છોડવી પડી.<ref name="NY Times"/><ref name="Jet">{{cite journal|year=2004|month=|title=New Singer Alicia Keys Sitting Pretty with Smash Debut Album 'Songs In A Minor'|journal=[[Jet (magazine)|Jet]]|volume=100|issue=9|pages=60–61|publisher=[[Johnson Publishing Company]]|url=http://books.google.com/?id=IbUDAAAAMBAJ&pg=PA58&dq=alicia+keys+songs+in+a+minor#PPA60,M1|access-date=April 30, 2009}}</ref> === 1997–2000: કારકિર્દીની શરૂઆત === કીઝે જરમેઇન ડુપરી અને સો સો ડેફ રેકોર્ડિંગ્સ સાથે ડેમો ડીલ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા,જેમાં તે લેબલ્સ ક્રિસમસ આલ્બમ "ધ લિટલ ડ્રમર ગર્લ" માં પ્રદર્શન કર્યું હતું. તેણે "ડે ડી ડા(સેક્સી થીંગ)" ગીત લખવામાં સહકાર આપ્યો હતો અને તેને રેકોર્ડ કર્યું હતું,જે 1997ની ફિલ્મ ''મેન ઇન બ્લેક'' માં પણ આવ્યું હતું.<ref name="Jet"/> આ ગીત કીઝનું પહેલું વ્યવસાયિક રેકોર્ડિંગ હતું, જોકે, તે ક્યારેય એકલુ બહાર પડયું નહોતું અને લેબલ સાથેના વિવાદ બાદ કોલંબિયા સાથેના તેના રેકોર્ડ કરારનો અંત આવ્યો હતો. કીઝને ક્લાઇવ ડેવિસ દ્વારા બોલાવવામાં આવી, જેમને કીઝ તેના પરફોર્મન્સ દ્વારા "ખાસ અને અનોખી" કલાકાર લાગી હતી અને એરિસ્ટા રેકોર્ડસ સાથે તેને કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા, જેનો પાછળથી ભંગ થઇ ગયો હતો.<ref name="Allmusic"/><ref name="The Guardian Interview"/> કીઝ પોતાના સ્ટેજ પરના નામ તરીકે વાઇલ્ડની પસંદગી કરી ચુકી હતી પણ તેના મેનેજરે પોતે જોયેલા એક સ્વપ્ર બાદ તેને કીઝ નામનું સૂચન કર્યું. કીઝને લાગ્યું કે તે નામ એક કલાકાર અને વ્યક્તિ તરીકે તેનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.<ref>{{cite web|last=Vineyard|first=Jennifer|date=January 18, 2006|title=Alicia Keys Nearly Spills Secrets To ''Jane''|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1521106/20060118/keys_alicia.jhtml|access-date=March 7, 2008}}</ref> ડેવિસના નવા રચાયેલા જે રેકોર્ડસ લેબલ સાથે તેણે "રોક વિથ યુ" અને "રિયર વ્યુ મિરર" ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા, જે પાછળથી ફ્લ્મ્સિ ''શેફ્ટ'' (2000) અને ''ડો. ડુલિટલ 2'' (2001)માં જોવા મળ્યા હતા.<ref>{{cite web|url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/fm20011003a2.html|title=Alicia Keys: 'Songs in A Minor'|last=Brasor|first=Philip|date=October 3, 2001|work=[[The Japan Times]]|access-date=February 26, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.allmusic.com/album/r536187|title=Dr. Dolittle 2 – Overview|last=Birchmeier|first=Jason |work=Allmusic|access-date=February 26, 2009}}</ref> === 2001–02: ''સોંગ્સ ઇન અ મિરર'' === {{Listen|filename=Alicia Keys - Fallin' sample.ogg|title="Fallin" (2001)|description="Fallin'" is a [[gospel music|gospel]]-influenced piano ballad.<ref>{{cite web|url=http://www.rollingstone.com/news/story/5938578/cover_story_the_next_queen_of_soul|title=The Next Queen of Soul|date=November 8, 2001|work=Rolling Stone|publisher=Wenner Media|pages=1–6|access-date=August 10, 2009|archive-date=જૂન 27, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080627212849/http://www.rollingstone.com/news/story/5938578/cover_story_the_next_queen_of_soul|url-status=dead}}</ref> Often considered her [[signature song]], it describes the "ins and outs" of being in a relationship.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/hot-product-915447.story|title=Hot Product|date=June 11, 2001|work=[[Billboard (magazine)|Billboard]]|publisher=[[Nielsen Company|Nielsen Business Media]]|access-date=August 3, 2009}}</ref>|format=[[Ogg]]|pos=right}} [[ચિત્ર:Alicia Keys.jpg|thumb|190px|કીઝનું ફ્રેન્કર્ફ્ટ, જર્મનીનું પરફોર્મન્સ,2002]] કીઝે પોતાનું પહેલુ સ્ટુડિયો આલ્બમ ''સોંગ્સ ઇન અ મિરર'' જૂન 2001માં બહાર પાડયું હતું. ''બિલબોર્ડ'' 200માં તેને પ્રથમ સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું અને પહેલા સપ્તાહમાં તેની ૨૩૬,000 કોપી વેચાઇ હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-debut-tops-the-billboard-200-943381.story|title=Keys' Debut Tops The Billboard 200|last=Martens|first=Todd|date=July 5, 2001|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> અમેરિકામાં આ આલ્બમની 6.2 મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી,<ref>{{cite web|url=http://new.music.yahoo.com/blogs/chart_watch/39906/chart-watch-extra-the-top-20-new-acts-of-the-2000s/|title=Chart Watch Extra: The Top 20 New Acts Of The 2000s|last=Grein|first=Paul|date=July 22, 2009|work=[[Yahoo! Music]]|access-date=July 22, 2009|archive-date=ઑક્ટોબર 13, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013084002/http://new.music.yahoo.com/blogs/chart_watch/39906/chart-watch-extra-the-top-20-new-acts-of-the-2000s/|url-status=dead}}</ref> જ્યાં તેને રેકોર્ડિંગ ઇન્ડસ્ટ્રી એસોસિએશન ઓફ અમેરિકા(આરઆઇએએ (RIAA)) દ્વારા છ વાર પ્લેટિનમ દ્વારા પ્રમાણિત કરવામાં આવી હતી.<ref name="RIAA">{{cite web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&artist=alicia%20keys&format=ALBUM&startYear=1958&endYear=2009&sort=Artist&perPage=25|title=RIAA – Gold & Platinum|work=RIAA|access-date=March 14, 2009|archive-date=ઑગસ્ટ 7, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130807093634/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&artist=alicia%20keys&format=ALBUM&startYear=1958&endYear=2009&sort=Artist&perPage=25|url-status=dead}}</ref> સમગ્ર વિશ્વમાં તેની 12 મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી,<ref>{{cite web|url=http://www.metro.co.uk/fame/article.html?in_article_id=112579&in_page_id=7|title=Alicia adds tour dates|date=March 7, 2008|work=[[Metro (Associated Metro Limited)|Metro]]|publisher=[[Associated Newspapers]]|access-date=June 10, 2009|archive-date=એપ્રિલ 4, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200404082729/http://www.metro.co.uk/fame/article.html?in_article_id=112579&in_page_id=7|url-status=dead}}</ref> તેના કારણે કીઝને અમેરિકાની અંદર અને બહાર લોકપ્રિયતા મળી હતી, જ્યાં તે જેની સૌથી વધુ કૃતિઓ વેચાય છે તેવી શ્રેષ્ઠ નવી કલાકાર અને 2001ની જેની સૌથી વધુ કૃતિઓ વેચાય છે તેવી આર એન્ડ બી (R&amp;B) કલાકાર બની હતી.<ref name="Buzzworthy">{{cite web|last=Anitai|first=Tamar|date=November 12, 2007|title=MTV Artist of the Week: Alicia Keys|work=MTV News|url=http://buzzworthy.mtv.com/2007/11/12/mtv-artist-of-the-week-alicia-keys/|access-date=November 9, 2008|archive-date=મે 21, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150521143137/http://buzzworthy.mtv.com/2007/11/12/mtv-artist-of-the-week-alicia-keys/|url-status=dead}}</ref> આલ્બમનું મુખ્ય ગીત "ફેલીન'" ''બિલબોર્ડ'' ના હોટ 100માં છ સપ્તાહ સુધી પહેલા સ્થાને રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Martens|first=Todd|date=December 4, 2001|title=Alicia Keys' U.S. Tour Bows Jan. 22|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.com/#/news/alicia-keys-u-s-tour-bows-jan-22-1148403.story|access-date=August 1, 2009}}</ref> આલ્બમનું બીજુ ગીત "એ વુમન્સ વર્થ" તે જ ચાર્ટ પર ત્રીજા નંબરે રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Jeckell|first=Barry A.|coauthors=Mitchell, Gail|date=May 2, 2002|title='Totally Hits 2002' Packs In 20 Top Tracks|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.com/#/news/totally-hits-2002-packs-in-20-top-tracks-1481371.story|access-date=August 1, 2009}}</ref> તે પછીના વર્ષમાં, આ આલ્બમ ''રિમિક્સ એન્ડ અનપ્લગ્ડ ઇન અ મિરર'' તરીકે ફ્રી બહાર પડયું હતું, જેમાં મૂળ ગીતની આઠ રિમિક્સ અને સાત અનપ્લગ્ડ આવૃત્તિઓનો સમાવેશ કરાયો હતો. 2002 ગ્રેમી એવોર્ડઝમાં ''સોંગ્સ ઇન અ મિરર'' ને કારણે કીઝે પાંચ એવોર્ડ્ઝ જીત્યા હતાઃ સોંગ ઓફ ધ ઇયર, બેસ્ટ ફિમેલ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વોકસ પરફોર્મન્સ, અને ફેલીન માટે બેસ્ટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) સોંગ, બેસ્ટ ન્યુ આર્ટિસ્ટ, અને બેસ્ટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) આલ્બમ, રેકોર્ડ ઓફ ધ ઇયર માટે "ફેલિન'"ને નોમિનેશન પણ મળ્યું હતું. એક રાતમાં પાંચ ગ્રેમી એવોર્ડઝ મેળવનાર કીઝ બીજી મહિલા સોલો કલાકાર બની હતી, તે પહેલા લૌરિન હીલને 41માં ગ્રેમી એવોર્ડઝમાં આ રીતે એવોર્ડઝ મળ્યા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.bbcamerica.com/content/23/anglophenia.jsp?bc_id=899|title=Yes, America, Amy Winehouse Is a Star|date=February 11, 2008|access-date=February 13, 2008 |work=[[BBC America]]}}</ref> તે જ વર્ષે તેણે ક્રિસ્ટીના એગલેરા સાથે આગામી આલ્બમ ''સ્ટ્રાઇપ્ડ'' માટે જોડાણ કર્યું હતું, જેનું મુખ્ય ગીત "ઇમ્પોસિબલ" કીઝે લખ્યું હતું તેનું સહ-નિર્માણ કર્યું હતું અને પાશ્વ ગાયન કર્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Reid|first=Shaheem|date=June 25, 2002|title=Christina Aguilera, Alicia Keys Party Up For 'Impossible'|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1455399/20020625/aguilera_christina.jhtml|access-date=November 9, 2008}}</ref> 2000ના પૂર્વાર્ધમાં, કીઝે પણ ટેલિવિઝન શ્રેણીઓ ''ચાર્મ્ડ'' અને ''અમેરિકન ડ્રીમ્સ'' માં ભૂમિકા ભજવી હતી.<ref name="Rolling Stone"/> === 2003–05: ''ધ ડાયરી ઓફ અલિસિયા કીઝ'' અને ''અનપ્લગ્ડ'' === ત્યારબાદ કીઝે ''ધ ડાયરી ઓફ અલિસિયા કીઝ'' દ્વારા પદાર્પણ કર્યું, જે ડિસેમ્બર 2003માં બહાર પડયું હતું. ''બિલબોર્ડ'' 200માં તેને પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું હતું, અને બહાર પડયાના પહેલા સપ્તાહમાં તેની 618,000 કોપી વેચાઇ હતી, અને 2003માં કોઇ મહિલા કલાકાર માટે તે પહેલા સપ્તાહનું સૌથી વધુ વેચાણ બન્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2004_Feb_17/ai_113344090/|title=Verizon Ladies First Tour 2004 Starring Beyoncé, Alicia Keys and Missy Elliott With Special Guest Tamia|date=February 17, 2004|work=[[FindArticles]]|publisher=[[CBS Corporation]]|access-date=January 27, 2009|archive-url=https://archive.today/20120525113819/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2004_Feb_17/ai_113344090/|archive-date=મે 25, 2012|url-status=live}}</ref> અમેરિકામાં તેની 4.4 મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી અને આરઆઇએએ (RIAA) દ્વારા તેને ચાર વાર પ્લેટિનમ દ્વારા પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યું હતું.<ref name="RIAA"/><ref>{{cite web|last=Hope|first=Clover|date=February 3, 2006|title=Keys Pleasantly Surprised By Grammy Nominations|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-pleasantly-surprised-by-grammy-nominations-1001956959.story|access-date=August 1, 2009}}</ref> સમગ્ર વિશ્વમાં તેની આઠ મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી,<ref>{{cite web|url=http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/music/article2819353.ece|title=The ascent of Alicia Keys|last=Batey|first=Angus|date=November 10, 2007|work=The Times|publisher=News Corporation|access-date=January 27, 2009 | location=London}}</ref> અને તે મહિલા કલાકારનું છઠ્ઠુ સૌથી વધુ વેચાતુ આલ્બમ અને મહિલા આર એન્ડ બી (R&amp;B) કલાકારનું બીજુ સૌથી વધુ વેચાતુ આલ્બમ બન્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Ah-young|first=Chung|date=June 3, 2008|title=R&B Diva Alicia Keys in Town|work=[[The Korea Times]]|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/art/2008/10/143_25231.html|access-date=November 14, 2008}}</ref> "યુ ડોન્ટ નો માય નેમ" અને "ઇફ આઇ એન્ટ ગોટ યુ" બંને ગીતો ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100ના ચાર્ટ પર ટોચના પાંચ ગીતોમાં સ્થાન પામ્યા હતા. અને ત્રીજુ ગીત "ડાયરી" ટોચના દસ ગીતોમાં સ્થાન પામ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/singles-chart-remains-in-outkast-s-command-2074215.story|title=Singles Chart Remains In OutKast's Command|last=Martens|first=Todd|date=January 22, 2004|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/usher-locks-up-singles-chart-again-1000550918.story|title=Usher Locks Up Singles Chart Again|last=Whitmir|first=Margo|date=June 24, 2004|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/ciara-keeps-goodies-perched-on-top-1000640864.story|title=Ciara Keeps 'Goodies' Perched On Top|last=Whitmir|first=Margo|date=September 23, 2004|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> ચોથા ગીત "કર્મા"ને ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100માં ઓછી સફ્ળતા મળી હતી, તે 20માં સ્થાને રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/song/alicia-keys/karma/5053548|title=Karma – Alicia Keys|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> "ઇફ એન્ટ ગોટ યુ" એક મહિલા કલાકારનું પહેલુ એવુ ગીત હતું જે ''બિલબોર્ડ'' હોટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) હીપ હોપ સોંગ્સના ચાર્ટ પર એક વર્ષ સુધી રહ્યું હતું.<ref name="NY Daily News">{{cite web|last=Huguenin|first=Patrick|date=October 11, 2008|title='Secret Life of Bees' star Alicia Keys' hive of activity|work=[[Daily News (New York)|New York Daily News]]|publisher=[[Mortimer Zuckerman]]|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/music/2008/10/12/2008-10-12_secret_life_of_bees_star_alicia_keys_hiv.html|access-date=December 4, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 4, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081204050621/http://www.nydailynews.com/entertainment/music/2008/10/12/2008-10-12_secret_life_of_bees_star_alicia_keys_hiv.html|url-status=dead}}</ref> કીઝને "ઇફ આઇ એન્ટ ગોટ યુ" માટે 2004 એમટીવી વિડિયો મ્યુઝિક એવોર્ડઝમાં શ્રેષ્ઠ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વિડિયોનો એવોર્ડ મળ્યો હતો, તેણે આ ગીત અને "હાયર ગ્રાઉન્ડ" લેની ક્રેવિઝ તેમજ સ્ટીવ વન્ડર સાથે ભજવ્યું હતું.<ref>{{cite web|date=August 30, 2004|title=MTV Awards 2004: The winners|work=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/3611884.stm|access-date=November 14, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.blender.com/guide/67645/outkast-jay-z-dominate-tame-mtv-awards.html|title=Outkast, Jay-Z Dominate Tame MTV Awards|last=[[Jason Buhrmester|Buhrmester]]|first=[[Jason Buhrmester|Jason]]|date=August 30, 2004|work=Blender|publisher=Alpha Media Group|access-date=February 3, 2009}}</ref> તે જ વર્ષમાં કીઝે પોતાનું પુસ્તક તે જ વર્ષમાં કીઝે પોતાનું પુસ્તક ''ટીયર્સ ફેર વોટરઃ સોંગબૂક ઓફ પોયમ્સ એન્ડ લિરિક્સ'' પ્રકાશિત કર્યું હતું , જેમાં તેના જર્નલ્સ અને લિરિક્સની પ્રકાશિત ન થયેલી કવિતાઓ હતી. તેનું મથાળું તેની એક કવિતા "લવ એન્ડ ચેઇન્સ"ની એક લાઇન "આઇ ડોન્ટ માઇન્ડ ડ્રીંકીંગ માય ટિયર્સ ફેર વોટર" પરથી લેવામાં આવ્યું હતું.<ref>{{cite web|date=November 11, 2004|title=The Poetry of Alicia Keys|work=[[CBS News]]|url=http://www.cbsnews.com/stories/2004/11/11/earlyshow/leisure/celebspot/main655152.shtml|access-date=December 4, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 7, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081207032618/http://www.cbsnews.com/stories/2004/11/11/earlyshow/leisure/celebspot/main655152.shtml|url-status=dead}}</ref> તેણે જણાવ્યું હતું કે આ મથાળુ તેના લેખનકાર્યનો પાયો હતો કારણ કે "મેં જે કંઇ લખ્યું છે તે મારા આનંદના અશ્રુઓ, પીડા, દુઃખ, હતાશા અને પ્રશ્નોમાંથી પણ ફ્ટયું છે".<ref>{{cite web|date=2004-11|title=In Tears for Water: Songbook of Poems and Lyrics|work=FindArticles|publisher=CBS Corporation|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1077/is_1_60/ai_n6260841/|access-date=December 4, 2008|archive-url=https://archive.today/20120525113826/http://findarticles.com/p/articles/mi_m1077/is_1_60/ai_n6260841/|archive-date=મે 25, 2012|url-status=live}}</ref> આ પુસ્તક 500,000 યુએસ ડોલરમાં વેચાયું હતું અને કીઝે ''ધ ન્યુ યોર્ક ટાઇમ્સ'' 2005ની બેસ્ટસેલરની યાદીમાં સ્થાન મેળવ્યું હતું.<ref name="Daily Telegraph">{{cite web|url=http://www.dailytelegraph.com.au/news/sunday-telegraph/alicia-keys-superwoman/story-e6frewt9-1111118050168|title=Alicia Keys, superwoman|last=Stark|first=Petra|date=November 16, 2008|work=[[The Daily Telegraph]]|publisher=[[News Limited]]|access-date=July 17, 2009|archive-date=ફેબ્રુઆરી 11, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120211164736/http://www.dailytelegraph.com.au/news/sunday-telegraph/alicia-keys-superwoman/story-e6frewt9-1111118050168|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last=Lafranco|first=Robert|date=February 10, 2005|title=Money Makers|work=Rolling Stone|publisher=Wenner Media|url=http://www.rollingstone.com/news/story/6959138/money_makers/4|access-date=December 4, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 16, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081216114355/http://www.rollingstone.com/news/story/6959138/money_makers/4|url-status=dead}}</ref> તે પછીના વર્ષમાં તેણે "કર્મા"ના વિડિયો માટે એમટીવી વિડિયો મ્યુઝિક એવોર્ડઝમાં બીજો શ્રેષ્ઠ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વિડિયોનો એવોર્ડ મેળવ્યો હતો.<ref>{{cite web|last=Barkham|first=Patrick|date=August 30, 2005|title=Green Day takes top honours at MTV awards ceremony|work=The Guardian|publisher=Guardian Media Group|url=http://www.guardian.co.uk/world/2005/aug/30/media.arts|access-date=November 14, 2008}}</ref> કીઝે "ઇફ એન્ટ ગોટ યુ" ભજવ્યું અને 2005ના ગ્રેમી એવોર્ડઝમાં જેમી ફેક્સ અને ક્વિન્સી જોન્સ સાથે રે ચાલ્સે 1950માં બનાવેલા હોગી કારમાઇકલ ગીત "જ્યોર્જિયા ઓન માય માઇન્ડ" ભજવ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.guardian.co.uk/music/2005/feb/14/raycharles|title=Late Ray Charles tops Grammy Awards|date=February 15, 2002|work=The Guardian|publisher=Guardian Media Group|access-date=November 14, 2008}}</ref> તે સાંજે તેણે ચાર ગ્રેમી એવોર્ડઝ : "ઇફ આઇ એન્ટ ગોટ યુ" માટે બેસ્ટ ફિમેલ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વોકલ પરફોર્મન્સ, "યુ ડોન્ટ નો માય નેમ" માટે બેસ્ટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) સોંગ, ''ધ ડાયરી ઓફ અલિસિયા કીઝ'' માટે શ્રેષ્ઠ આર એન્ડ બી (R&amp;B) આલ્બમ, બે વ્યક્તિ કે ગ્રુપમા ગીતો સાથે બેસ્ટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) પરફોર્મન્સનો એવોર્ડ "માય બૂના ગીતો માટે મળ્યો હતો.જેમાં તેની સાથે બીજા સહાયકો પણ હતા.<ref>{{cite web|date=February 13, 2005|title=2005 Grammy Award Winners|work=CBS News|url=http://www.cbsnews.com/stories/2005/02/14/in_depth_showbiz/main673822.shtml|access-date=November 9, 2008|archive-date=જૂન 20, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130620131904/http://www.cbsnews.com/stories/2005/02/14/in_depth_showbiz/main673822.shtml|url-status=dead}}</ref> કીઝે તેની બાકી રહેલી ''એમટીવી અનપ્લગ્ડ'' શ્રેણીને જુલાઇ 2005માં બ્રૂકલિન એકેડેમી ઓફ મ્યુઝિકમાં બાકીનું પરફોર્મ અને રેકોર્ડિંગનું કામ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://new.music.yahoo.com/alicia-keys/news/keys-plugs-in-at-no-1--24723802|title=Keys Plugs In at No. 1|last=Jenison|first=David|date=October 19, 2005|work=[[Yahoo! Music]]|access-date=December 7, 2006|archive-date=ઑક્ટોબર 13, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111013082413/http://new.music.yahoo.com/alicia-keys/news/keys-plugs-in-at-no-1--24723802|url-status=dead}}</ref> આ સમય દરમિયાન, કીઝે તેના મૂળ ગીતોમાં નવી ગોઠવણ કરી હતી અને કેટલાંક પસંદગીના કવર્સ ભજવ્યા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-blends-old-with-new-on-unplugged-1001019121.story|title=Keys Blends Old With New On 'Unplugged'|last=Cohen|first=Jonathan|date=August 22, 2005|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> આ સેશન ઓક્ટોબર 2005માં સીડી અને ડીવીડીમાં બહાર પડયું હતું. ''અનપ્લગ્ડ'' ના સાદા ટાઇટલ સાથેનું આલ્બમ યુએસ ''બિલબોર્ડ'' 200ના ચાર્ટ પર પ્રથમ સ્થાને રહ્યું હતું અને બહાર પડયાના પહેલા સપ્તાહમાં તેના 196,000 યુનિટ વેચાયા હતા.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-unplugs-for-3rd-straight-no-1-disc-1001347290.story|title=Keys 'Unplugs' For 3rd Straight No. 1 Disc|last=Whitmire|first=Margo|date=October 19, 2005|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં તેના આલ્બમની એક મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી, જ્યાં તેને આરઆઇએએ (RIAA) દ્વારા પ્લેટિનમ દ્વારા પ્રમાણિત કરવામાં આવી હતી અને સમગ્ર વિશ્વમાં તેની બે મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી.<ref name="Rolling Stone"/><ref name="RIAA"/><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-craves-strange-as-hell-collaborations-1001883836.story|title=Keys Craves 'Strange As Hell' Collaborations|last=Hope|first=Clover|date=January 24, 2006|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> નિર્વાણાના 1994 ''ન્યુયોર્કમાં એમટીવી અનપ્લગ્ડ'' ગ્ની શરૂઆત થઇ ત્યારથી કીઝના ''અનપ્લગ્ડ'' ની પ્રથમ રજૂઆત ''એમટીવી અનપ્લગ્ડ'' માટે સૌથી ઊંચી રહી હતી અને મહિલા કલાકાર દ્વારા પહેલુ ''અનપ્લગ્ડ'' હતું જે પ્રથમ સ્થાને આવ્યું હતું.<ref name="Buzzworthy"/> આલ્બમનું પહેલું ગીત "અનબ્રેકેબલ" ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100માં 34માં નંબરે અને હોટ આર એન્ડ બી (R&amp;B)/હીપ-હોપ સોંગ્સમાં ચોથા સ્થાને રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.allmusic.com/album/r795026|title=Unplugged – Charts & Awards – Billboard Singles|work=Allmusic|access-date=March 10, 2009}}</ref> તે ''બિલબોર્ડ'' હોટ એડલ્ડ આર એન્ડ બી (R&amp;B) એરપ્લે પર 11 સપ્તાહ સુધી પ્રથમ સ્થાને રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/chart-beat-1001918986.story|title=Chart Beat|last=Bronson|first=Fred|date=January 26, 2006|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 3, 2009}}</ref> કીઝે લોંગ આઇલેન્ડ, ન્યુયોર્કમાં ધ ઓવન સ્ટુડિયોના નામે રેકોર્ડિંગ સ્ટુડિયો ખોલ્યો હતો, તેણે ભાગીદાર કેરી "ક્રુશિયલ" બ્રધર્સ સાથે તેની માલિકી, નિર્માણ અને ગીતલેખનમાં ભાગીદારી કરી હતી.<ref>{{cite web|last=Weiss|first=David|date=October 1, 2005|title=Alicia Keys Opens Recording Studio in New York|work=[[Mix (magazine)|Mix]]|publisher=[[Penton Media]]|url=http://mixonline.com/mag/audio_oven_studios/|access-date=December 7, 2006|archive-date=સપ્ટેમ્બર 7, 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060907022745/http://www.mixonline.com/mag/audio_oven_studios/|url-status=dead}}</ref> આ સ્ટુડિયોની ડિઝાઇન ડબલ્યુએસડીજીના વિખ્યાત સ્ટુડિયો સ્થાપત્યકાર જોન સ્ટોરિકે કરી હતી, જે જિમિ હેન્ડરિક્સ'ના ઇલેક્ટ્રીક લેડી સ્ટુડિયોઝના પણ ડિઝાઇનર હતા. કીઝ એન્ડ બ્રધર્સ ક્રુશિયલકીઝ એન્ટરપ્રાઇઝિઝના સહ-સ્થાપક છે, જે એક પ્રોડક્શન અને ગીતકાર ટીમ છે, તેઓ કીઝને તેના આલ્બમ બનાવવામાં મદદ કરે છે સાથે જ બીજા કલાકારો માટે પણ સંગીત આપે છે.<ref>{{cite web|last=LeRoy|first=Dan|date=December 7, 2005|title=Alicia Collaborator Krucial Goes Solo|work=Rolling Stone|publisher=Wenner Media|url=http://www.rollingstone.com/news/story/8933895/alicia_collaborator_krucial_goes_solo|access-date=December 7, 2006|archive-date=મે 2, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502005930/http://www.rollingstone.com/news/story/8933895/alicia_collaborator_krucial_goes_solo|url-status=dead}}</ref> === 2006–08: ફિલ્મમાં શરૂઆત અને ''એઝ આઇ એમ'' === 2006માં, કીઝે ત્રણ એનએએસીપી (NAACP) ઇમેજ એવોર્ડઝ જીત્યા હતા, તેમાં આઉટસ્ટેડિંગ ફિમેલ આર્ટિસ્ટ અને "અનબ્રેકેબલ" માટે આઉટસ્ટેન્ડિંગ સોંગનો સમાવેશ થાય છે.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/image-awards-honor-foxx-keys-carey-1002075032.story|title=Image Awards Honor Foxx, Keys, Carey|date=February 26, 2006|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 3, 2009}}</ref> સોંગરાઇટર્સ હોલ ઓફ ફ્મ દ્વારા તેને સ્ટારલાઇટ એવોર્ડ પણ મળ્યો હતો.<ref>{{cite web|title=Alicia Keys – A Legend Grows|work=ASCAP|url=https://www.ascap.com/playback/2005/summer/features/keys.html|access-date=December 9, 2008|archive-date=ઑગસ્ટ 9, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100809130539/http://www.ascap.com/playback/2005/summer/features/keys.html|url-status=dead}}</ref> ઓક્ટોબર 2006માં, તેણે બાળકોની ટેલિવિઝન શ્રેણી ''ધ બેકયાર્ડિગન્સ'' ના "મિશન ઓફ માર્સ" એપિસોર્ડમાં મોમી માર્ટિન માટે અવાજ આપ્યો હતો, જેમાં તેણે અસલ ગીત "અલમોસ્ટ એવ્રીથીંગ ઇઝ બોઇંગા હીયર" ગાયું હતું.<ref>{{cite web|date=September 20, 2006|title=For The Record: Quick News On Alicia Keys, Cameron Diaz, Justin Timberlake, Lance Bass, Beyoncé & More|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1541325/20060920/keys_alicia.jhtml|access-date=December 6, 2008}}</ref> તે જ વર્ષે, કીઝ માનસિક રીતે ભાંગી પડી હતી. તેની દાદીમાનું મૃત્યુ થયું હતું અને તેનો પરિવાર મોટેભાગે તેમના પર આધારિત હતો. તેને લાગ્‍યું કે તેણે ત્રણ સપ્તાહ સુધી ઇજિપ્ત "ભાગી જવાની" જરૂર છે. તેણે જણાવ્યું હતું કે, "તે સમય મારા માટે અત્યાર સુધીના મારા જીવનમાં મેં અનુભવેલો સૌથી વધુ કપરો સમય હતો. હું ખૂબજ મુશ્કેલ સમયમાંથી પસાર થઇ રહી હતી, અને એક સમય એવો આવ્યો હતો કે જ્યાં હું ખરેખર ક્યાંક ભાગી જવા માંગતી હતી. અને શક્ય હોય તેટલુ દૂર જતી રહેવા માંગતી હતી."<ref name="PopMatters">{{cite web|last=Bream|first=Jon|date=April 25, 2008|title=Alicia Keys: From near-breakdown to breakthrough with 'Yes I Am'|work=[[PopMatters]]|url=http://www.popmatters.com/pm/article/alicia-keys-from-near-breakdown-to-breakthrough-with-yes-i-am|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref>{{cite web|date=November 23, 2008|title=Analyse This: Alicia Keys, singer|work=[[Daily Mail]]|publisher=[[Associated Newspapers Ltd|Associated Newspapers]]|url=http://www.dailymail.co.uk/femail/article-1088762/Alicia-Keys-price-fame-loss-inspired-latest-music.html|access-date=January 9, 2009}}</ref> કીઝે ફિલ્મ ક્ષેત્રે તેની પ્રથમ શરૂઆત 2007ના પૂર્વાર્ધમાં ગુનાખોરીની ફિલ્મ ''સ્મોકિન' એસિસ'' દ્વારા કરી હતી, જ્યોર્જિયા સાઇક્સ નામની ખૂની સહ-કલાકાર તરીકે તેણે બેન એફ્લેક અને એન્ડી ગર્સિયા સામે કામ કર્યું હતું. કીઝને આ ફિલ્મમાં સહકલાકારો તરફથી ઘણા વખાણ સાંભળવા મળ્યા હતા, રેનોલ્ડ્સે કહ્યું હતું કે કીઝ એટલી બધી "સ્વાભાવિક" હતી અને તે "બીજા બધાને ઝાંખા પાડી દેશે".<ref>{{cite web|date=January 28, 2007|title=Smokin' Aces Tranforms Alicia Keys from Artist to Assassin|work=[[IGN]]|url=http://movies.ign.com/articles/755/755255p1.html|access-date=December 10, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 16, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081216114409/http://movies.ign.com/articles/755/755255p1.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|last=Carroll|first=Larry|date=January 2, 2007|title=Alicia Keys Kills — Literally — In Film Debut, 'Smokin' Aces'|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1548928/story.jhtml|access-date=January 24, 2009|archive-date=ફેબ્રુઆરી 16, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090216164104/http://www.mtv.com/movies/news/articles/1548928/story.jhtml|url-status=dead}}</ref> તે જ વર્ષે કીઝે તેની બીજી ફિલ્મ ''ધ નેની ડાયરીઝ'' માટે પણ ઘણી સરાહના મેળવી, જે તે નામના 2002ના નોવેલ પર આધારિત હતી, જેમાં તેને સ્કારલેટ જોહનસન અને ક્રિસ ઇવાન્સ જેવા સહ-કલાકારો સાથે કામ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Carroll|first=Larry|date=April 13, 2006|title=Alicia Keys Works Her Hollywood Mojo, Joins Johansson In 'Nanny Diaries'|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1528672/story.jhtml|access-date=December 10, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 16, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081216120056/http://www.mtv.com/movies/news/articles/1528672/story.jhtml|url-status=dead}}</ref> તેણે ''કેન'' નાટક શ્રેણીના "વન મેન ઇઝ એન્ડ આઇલેન્ડ"માં પણ મહેમાન કલાકાર તરીકે કામ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|title=Cane – One Man is an Island|work=Yahoo!|url=http://tv.yahoo.com/episode/151729/castcrew|access-date=December 6, 2008|archive-date=જૂન 15, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110615071205/http://tv.yahoo.com/episode/151729/castcrew|url-status=dead}}</ref> [[ચિત્ર:Alicia performing1.jpg|thumb|left|કીઝનું જીવંત પરફોર્મન્સ, માર્ચ 20,2008]] કીઝે તેનું ત્રીજુ સ્ટુડિયો આલ્બમ ''એઝ આઇ એમ'' નવેમ્બર 2007માં બહાર પાડયું હતું, ''બિલબોર્ડ'' 200 પર તે પ્રથમ સ્થાને રહ્યું હતું, પ્રથમ સપ્તાહમાં તેની 742,000 કોપી વેચાઇ હતી. તેના કારણે કીઝ તેની કારકિર્દીમાં પ્રથમ સપ્તાહમાં સૌથી વધુ વેચાણ મેળવી ચુકી હતી અને તે અનુક્રમે તેનું ચોથુ નંબર વન આલ્બમ બન્યું હતું,અને બ્રિટની સ્પિયર્સ સાથે ''બિલબોર્ડ'' 200 પર મહિલા કલાકાર દ્વારા નંબર વન રહેલા આલ્બમ માટે ટાઇ થઇ હતી.<ref>{{cite web|last=Harris|first=Chris|date=November 21, 2007|title=Alicia Keys Lands Fourth Consecutive #1 On Billboard Chart With As I Am|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1574872/20071121/keys_alicia.jhtml|access-date=December 7, 2008}}</ref><ref>{{cite web|last=Caulfield|first=Kieth|date=November 21, 2007|title=Alicia Keys 'As I Am' Bows Big at No. 1 |work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.biz/bbbiz/content_display/charts/chart_alert/e3i3567e69804be692d4caf2cff3b560fea|access-date=December 7, 2008}}</ref> આ સપ્તાહ 2007નું ફિમેલ સોલો આર્ટિસ્ટનું સૌથી વધુ વેચાણનું બીજુ સૌથી મોટુ સપ્તાહ બની રહ્યું હતું. આ પહેલા 2004માં ગાયક નોરાહ જોન્સના આલ્બમ ''ફીલ લાઇક હોમ'' માટે આ સ્થિતિ સર્જાઇ હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/keys-storms-chart-with-mega-selling-as-i-1003676535.story|title=Keys Storms Chart With Mega-Selling 'As I Am'|last=Cohen|first=Jonathan|date=November 21, 2007|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> આ આલ્બમની લગભગ ચાર મિલિયન કોપી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં વેચાઇ હતી અને આરઆઇએએ (RIAA) દ્વારા ત્રણવાર પ્લેટિનમથી તેને પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Celizic|first=Mike|date=April 27, 2008|title=Alicia Keys kicks off TODAY concert series|work=[[msnbc.com]]|publisher=[[NBC Universal]]|url=http://today.msnbc.msn.com/id/24238729/|access-date=December 7, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 17, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091217094846/http://today.msnbc.msn.com/id/24238729/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&artist=Alicia%20Keys&startMonth=1&endMonth=1&startYear=1958&endYear=2009Artist&perPage=25|title=Gold and Platinum|publisher=Recording Industry Association of America|access-date=January 4, 2009|archive-date=ઑગસ્ટ 7, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130807095932/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=1&table=SEARCH_RESULTS&artist=Alicia%20Keys&startMonth=1&endMonth=1&startYear=1958&endYear=2009Artist&perPage=25|url-status=dead}}</ref> સમગ્ર વિશ્વમાં તેની છ મિલિયન કોપી વેચાઇ હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS230622+16-Apr-2008+PRN20080416|title=Alicia Keys Gears Up for North American Leg of As I Am Tour Presented By Lexus on...|date=April 16, 2008|work=[[Reuters]]|publisher=[[Thomson Reuters]]|access-date=April 8, 2009|archive-date=મે 2, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502143901/http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS230622+16-Apr-2008+PRN20080416|url-status=dead}}</ref> 2008 અમેરિકન મ્યુઝિક એવોર્ડમાં ''એઝ આઇ એમ'' માટે કીઝે પાંચ નોમિનેશન મેળવ્યા હતા અને બે એવોર્ડ જીત્યા હતા.<ref>{{cite web|last=Goodman|first=Dean|date=November 23, 2008|title=R&B star Chris Brown sweeps American Music Awards|work=Reuters|publisher=Thomson Reuters|url=http://ca.reuters.com/article/domesticNews/idUSTRE4AN0H620081124|access-date=December 7, 2008}}</ref> આ આલ્બમનું મુખ્ય ગીત "નો વન" ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100 અને હોટ આરએન્ડબી ( R&amp;B)/ હીપ-હોપ સોંગ્સમાં પ્રથન સ્થાને રહ્યું હતું, અને કીઝને દરેક ચાર્ટ પર અનુક્રમે ત્રીજો અને પાંચમો નંબર મળ્યો હતો.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/chart-beat-1003660178.story|title=Chart Beat|last=Bonson|first=Fred|date=October 18, 2007|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media, Inc|access-date=August 3, 2009}}</ref> આ આલ્બમનું બીજુ ગીત "લાઇક યુ વીલ નેવર સી મી અગેઇન" 2007ના ઉત્તરાર્ધમાં બહાર પડયું હતું અને ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100 પર બારમા સ્થાને રહ્યું હતું તેમજ હોટ આરએન્ડબી ( R&amp;B)/હીપ હોપ સોંગ્સમાં પ્રથમ સ્થાને રહ્યું હતું.<ref name="As I Am singles">{{cite web|url=http://www.allmusic.com/album/r1213242|title=As I Am – Charts & Awards – Billboard Singles|work=Allmusic|access-date=August 3, 2009}}</ref> આ આલ્બમનું ત્રીજુ ગીત "ટીનેજ લવ અફેર" હોટ આરએન્ડબી/હીપ હોપ સોંગ્સ ચાર્ટમાં ત્રીજા સ્થાને રહ્યું હતું.<ref name="As I Am singles"/> તેણે ચોથુ ગીત "સુપરવુમન" બહાર પાડયું હતું જે ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100 પર 82માં નંબરે હોટ આરએન્ડબી ( R&amp;B)/હીપ હોપ સોંગ્સ પર બારમા સ્થાને રહ્યું હતું.<ref name="As I Am singles"/><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/alicia-keys-mulls-next-album-new-single-1003795464.story|title=Alicia Mulls Next Album, New Single|last=Graff|first=Gary|date=April 28, 2008|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> [[ચિત્ર:Alicia Keys at the Summer Sonic Festival crop.jpg|thumb|right|180px|કીઝનું ટોકિયો, જાપાનમાં થયેલું 2008 સમર સોનિક ફેસ્ટિવલનું પરફોર્મન્સ]] "નો વન" ને કારણે કીઝને 2008ના ગ્રેમી એવોર્ડઝમાં બેસ્ટ ફિમેલ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વોકલ પરફોર્મન્સ અને બેસ્ટ આર એન્ડ બી (R&amp;B) સોંગના એવોર્ડઝ મળ્યા હતા.<ref>{{cite web|date=February 10, 2008|title=Grammy 2008 Winners List|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1581272/20080210/story.jhtml|access-date=November 9, 2008}}</ref> કીઝે આ સમારંભની શરૂઆત ફ્રેન્ક સિનાટ્રાના 1950ના ગીત લર્નિંન ધ બ્લ્યુઝ "ડયુએટ" તરીકે સિનાટ્રાના સંગ્રહાયેલા દ્રશ્યો સાથે ગાયું હતું અને આ શોમાં પાછળથી જ્હોન મેયર સાથે "નો વન" ગાયું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/grammy-performances-meld-classic-contemporary-1003709145.story|title=Grammy Performances Meld Classic, Contemporary|last=Donahue|first=Ann|date=February 11, 2008|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 1, 2009}}</ref> આ શો દરમિયાન કીઝ બેસ્ટ ફિમેલ આર એન્ડ બી (R&amp;B) આર્ટિસ્ટ પણ બની હતી.<ref>{{cite web|last=Reid|first=Shaheem|date=June 25, 2008|title=Kanye West, UGK Win Big At BET Awards, But Ne-Yo, Alicia Keys, Lil Wayne Performances Steal The Show|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1589931/20080625/fergie__4_.jhtml|access-date=June 24, 2008}}</ref> તે ડોવ ગો ફ્રેશ દ્વારા બનાવાયેલી વ્યવસાયિક માઇક્રો-સિરિઝ "ફ્રેશ ટેક્સ"માં પણ ચમકી હતી, જેનું પ્રિમિયર માર્ચ થી એપ્રિલ 2008 દરમિયાન એમટીવીના ''ધ હીલ્સ'' માં થયું હતું. આ પ્રિમીયરમાં નવા ડવ ગો ફ્રેશની રજુઆતની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી.<ref>{{cite web|date=March 24, 2008|title=Video: Alicia Keys and Dove(R) Give Women a Fresh Take on Life in Their Twenties|work=Reuters|publisher=Thomson Reuters|url=http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS76429+24-Mar-2008+PRN20080324|access-date=December 6, 2008|archive-date=માર્ચ 17, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090317092513/http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS76429+24-Mar-2008+PRN20080324|url-status=dead}}</ref> તેણે ઉત્પાદનની જાહેરાત માટે પ્રવક્તા તરીકે ગ્લેસેઉસ વિટામિનવોટર સાથે પણ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા,<ref>{{cite web|date=August 6, 2008|title=OK! Interview: Alicia Keys|work=[[OK!]]|url=http://www.okmagazine.com/2008/08/ok-interview-alicia-keys-8283/|access-date=July 17, 2009|archive-date=મે 29, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529095057/http://www.okmagazine.com/2008/08/ok-interview-alicia-keys-8283/|url-status=dead}}</ref> અને તેણે અમેરિકન એક્સપ્રેસની જાહેરાત આર યુ એ કાર્ડ મેમ્બર? માં પણ કામ કર્યું હતું. અભિયાનમાં પણ ભાગ લીધો હતો.<ref>{{cite web|date=June 1, 2007|title=Martin Scorsese Directs Andre Agassi, Sheryl Crow, Ellen DeGeneres, Alicia Keys and Shaun White in New American Express(R) Campaign for 'The Members Project'|work=[[PR Newswire]]|url=http://www.prnewswire.com/cgi-bin/stories.pl?ACCT=104&STORY=/www/story/06-01-2007/0004600061|access-date=December 10, 2008}}</ref> કીઝે ધ વ્હાઇટ સ્ટ્રાઇપ્સ, ગિટારવાદક અને મુખ્ય ગાયક જેક વ્હાઇટ સાથે મળીને બોન્ડના ગીતોના ઇતિહાસમાં પહેલુ ડયુએટ '''' કોન્ટમ ઓફ સોલેસનું થીમ ગીત રેકોર્ડ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/first-listen-another-way-to-die-james-bond-theme-jack-white-and-alicia-keys-935406.html|title=First Listen: Another Way To Die, James Bond Theme, Jack White and Alicia Keys|last=Bray|first=Elisa|date=September 19, 2008|work=[[The Independent]]|publisher=[[Independent News & Media]]|access-date=January 17, 2009|archive-date=જુલાઈ 23, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723154102/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/reviews/first-listen-another-way-to-die-james-bond-theme-jack-white-and-alicia-keys-935406.html|url-status=dead}}</ref> 2008માં, કીઝે ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100 ના ઓલ ટાઇમ ટોપ આર્ટિસ્ટ્સમાં 80મું સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું.<ref>{{cite web|title=The Billboard Hot 100 All-Time Top Artists (80–61)|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.com/bbcom/specials/hot100/charts/top100-artists-80.shtml|access-date=November 8, 2008|archive-url=https://archive.today/20120525113840/http://www.billboard.com/bbcom/specials/hot100/charts/top100-artists-80.shtml|archive-date=મે 25, 2012|url-status=live}}</ref> તે ''ધ સિક્રેટ લાઇફ ઓફ બિઝ'' માં પણ ચમકી હતી, આ ફિલ્મ સુ મોન્ક કિડ્સની 2003ની તે જ નામની સૌથી વધુ વેચાતી નોવેલનું રૂપાંતરણ હતું, સાથે જ જેનિફ્ર હડસન અને ક્વીન લતિફ ઓક્ટોબર 2008માં ફેક્સ સર્ચલાઇટ દ્વારા બહાર પડયા હતા.<ref>{{cite web|last=Zeitchik|first=Steven|date=December 26, 2007|title=Dakota Fanning and Alicia Keys drawn to "Bees"|work=Reuters|publisher=Thomson Reuters|url=http://www.reuters.com/article/filmNews/idUSN2064532120071220|access-date=December 29, 2007}}</ref> તેની ભૂમિકાને કારણે તે એનએએસીપી (NAACP) ઇમેજ એવોર્ડઝના મોશન પિક્ચરમાં આઉટસ્ટેન્ડિંગ સપોર્ટિંગ એક્ટ્રેસ માટે નોમિનેશન જીતી શકી હતી.<ref>{{cite web|date=January 7, 2009|title=40th NAACP Image Awards|work=NAACP|url=http://www.naacp.org/news/press/2009-01-07/40th.NIA.Nominees.Release.pdf|format=PDF|access-date=January 9, 2009|archive-date=ડિસેમ્બર 25, 2009|archive-url=https://www.webcitation.org/5mHMcM5S1?url=http://www.naacp.org/news/press/2009-01-07/40th.NIA.Nominees.Release.pdf|url-status=dead}}</ref> તેણે 2009 ગ્રેમી એવોર્ડઝમાં ત્રણ નોમિનેશન્સ મેળવ્યા હતા અને "સુપરવુમન" માટે બેસ્ટ ફિમેલ આર એન્ડ બી (R&amp;B) વોકલ પરફોર્મન્સ એવોર્ડ જીત્યો હતો.<ref>{{cite web|title=The 51st Annual Grammy Awards Nominations List|work=[[Grammy Award|Grammy]]|url=http://content.grammy.com/grammy_awards/51st_show/list.aspx|access-date=December 4, 2008|archive-date=ડિસેમ્બર 5, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081205175335/http://content.grammy.com/Grammy_Awards/51st_show/list.aspx|url-status=dead}}</ref> ''બ્લેન્ડર'' મેગેઝિન સાથેના એક ઇન્ટરવ્યુ દરમિયાન કીઝે આરોપ લગાવતા જણાવ્યું હતું કે, "'ગેંગસ્ટા રેપ' કાળા લોકોને એકબીજાને મારવા તૈયાર કરવાનું કાવતરૂ હતું, ગેંગસ્ટા રેપનું કોઇ અસ્તિત્વ નહોતું અને એવું કહેવાતું હતં કે તે "સરકાર" દ્વારા રચવામાં આવ્યું હતું. મેગેઝીને એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે કીઝે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે ટુપેક શકુર અને નોટોરિયસ બી.આઇ.જી.ને "દગો દઇને મારી નંખાયા હતા, તેમનું માંસ સરકાર અને મિડિયા દ્વારા રાખવામાં આવ્યું હતું જેથી બીજો કોઇ મહાન કાળાઓનો નેતા માથુ ન ઉચકે".<ref name="WeinerUnlocked"/> કીઝે પાછળથી આ મુદ્દાઓ પર સ્પષ્ટતા આપી હતી અને જણાવ્યું હતું કે તેના શબ્દોનો ખોટો અર્થ લેવામાં આવ્યો છે.<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/2008/04/15/alicia-keys-backtracks-on_n_96867.html|title=Alicia Keys Backtracks On Gangsta Rap Conspiracy Claims|date=April 15, 2008|work=[[The Huffington Post]]|access-date=February 4, 2009}}</ref> તે વર્ષે પાછળથી, વ્યસન વિરોધી અભિયાનકારો દ્વારા કીઝની ટીકા કરવામાં આવી હતી કારણ કે કીઝની આગામી ઇન્ડોનેશિયામાં થનારી કોન્સર્ટ્સના બિલબોર્ડ પોસ્ટર્સમાં એક માઇલ્ડ સિગરેટ બ્રાન્ડનો લોગો હતો જેને તમાકુની કંપની ફ્લિપ મોરિસ દ્વારા સ્પોન્સર કરવામાં આવ્યું હતું. આ કંપની દ્વારા કોન્સર્ટ સ્પોન્સર છે તે જાણ્યા બાદ કીઝે માફી માંગી હતી અને તેને "સુધારવાના પગલા" લેવા કહ્યું હતું. તેની પ્રતિક્રિયા રૂપે, કંપનીએ તેની સ્પોન્સરશીપ રદ કરી હતી.<ref>{{cite web|date=July 28, 2008|title=Keys 'sorry' for tobacco adverts|work=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/7529354.stm|access-date=July 28, 2008}}</ref> === 2009–વર્તમાનઃ ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' અને લગ્ન === [[File:Alicia Keys 2009.jpg|thumb|left|170px| 2009ના અમેરિકન મ્યુઝિક એવોર્ડમાં કીઝ રેડ કાર્પેટ પર.]] કીઝ અને મેનેજર જેફ્ રોબિનસને ડીઝની સાથે લાઇવ એક્શન અને એનિમેટેડ પ્રોજેક્ટ્સના વિકાસ માટે ફિલ્મ નિર્માણના કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. તેમની પહેલી ફિલ્મ 1958ની કોમેડી ''બેલ, બૂક એન્ડ કેન્ડલ'' નું પુનઃનિર્માણ હશે અને તેમાં કીઝ એક જાદુગર મહિલા બનશે જે પ્રતિસ્પર્ધીની પ્રેમિકાને ખુશ કરવા પ્રેમ જગાવશે.<ref>{{cite web|date=July 14, 2006|title=For The Record: Quick News On Justin Timberlake, Michael Jackson, Britney Spears, 'Snakes On A Plane' & More|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1536391/20060714/timberlake_justin.jhtml|access-date=December 9, 2006}}</ref> કીઝ અને રોબિનસને બિગ પિટા નામની ટેલિવિઝન નિર્માણ કંપની રચી છે.<ref name="Big Pita">{{cite web|last=Elber|first=Lynn|date=January 18, 2006|title=Alicia Keys forms production company|work=[[The Seattle Times]]|publisher=[[The Seattle Times Company]]|url=http://seattletimes.nwsource.com/html/entertainment/2002745532_aliciakeys18.html|access-date=December 9, 2006}}</ref> તેમની કંપની બિગ પિટા અને લિટલ પિટા દ્વારા કીઝ અને રોબિનસન લાઇવ-એક્શન અને એનિમેટેડ પ્રોજેક્ટ્સ પર કામ કરશે, જેમાં કીઝ નિર્માતા, કલાકાર, બેનરની આગેવાની અને ધ્વનિ તેમજ સંગીત નિરિક્ષક છે.<ref>{{cite web|last=Fleming|first=Michael|date=July 13, 2006|title=Mouse locking up Keys|work=[[Variety (magazine)|Variety]]|publisher=[[Reed Business Information]]|url=http://www.variety.com/article/VR1117946792.html?categoryid=16&cs=1|access-date=December 10, 2008}}</ref> કીઝે વિટની હટસનના સાતમા સ્ટુડિયો આલ્બમ ''લૂક ટુ યુ'' માટે "મિલિયન ડોલર બિલ"ને લખવા અને નિર્માણના કામ માટે રેકોર્ડ નિર્માતા સ્વિઝ બિટ્સ સાથે સહકાર સાધ્યો હતો. કીઝે આલ્બમમાં ગીત ઉમેરવાની મંજૂરી મેળવવા માટે ક્લાઇવ ડેવિસનો સંપર્ક સાધ્યો હતો.<ref>{{cite web|url=http://www.rap-up.com/2009/07/24/preview-whitney-houston-i-look-to-you/|title=Preview: Whitney Houston – 'I Look to You'|work=[[Rap-Up]]|access-date=August 10, 2009}}</ref> કીઝે રેકોર્ડિંગ કલાકાર જય-ઝેડના 2009ના આલ્બમ ''ધ બ્લ્યુપ્રિન્ટ 3'' ના ગીત "એમ્પાયર સ્ટેટ ઓફ માઇન્ડ" માટે તેની સાથે પણ સહકાર સાધ્યો હતો. ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100માં આ ગીત ટોચ પર રહ્યું હતું અને તે ચાર્ટ પર તેનું ચોથુ પહેલા નંબરનું ગીત બન્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/news#/news/jay-z-rules-hot-100-lady-antebellum-jumps-1004044405.story|title=Jay-Z Rules Hot 100, Lady Antebellum Jumps into Top 10|last=Pietroluong|first=Silvio|date=November 19, 2009|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=November 22, 2009}}</ref> સ્વિઝ બિટ્સે મે 2009માં જાહેરાત કરી હતી કે તે અને કીઝ અને તે એકબીજા સાથે પ્રણય સંબંધથી જોડાયેલા છે. ''ધ બોસ્ટન ગ્લોબે'' જણાવ્યું હતું કે "સ્વિઝ અને તેની વિમુખ પત્નિ મેશોન્ડાના સંબંધ હાલ દુશ્મની અને કડવાશભર્યા છૂટાછેડા સુધી પહોંચી ગયા છે. તેણે પોતાના લગ્ન વિચ્છેદ માટે એલિસિયાને જવાબદાર માનવાની વાત હંમેશા નકારી હતી".<ref>{{Cite news|title=Alicia Keys dating rapper|url=http://www.boston.com/ae/celebrity/articles/2009/05/18/alicia_keys_dating_rapper/|newspaper=[[The Boston Globe]]|date=2009-05-18|access-date=2009-12-04}}</ref> તે પછીના મહિને, અમેરિકાના ગીતકારો, લેખકો અને પ્રકાશકોએ કીઝને ગોલ્ડન નોટ એવોર્ડ દ્વારા સન્માનિત કરી હતી, આ એવોર્ડ એવા કલાકારોને આપવામાં આવે છે "જેમને કારકિર્દીમાં અસામાન્ય સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી હોય".<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.biz/bbbiz/content_display/industry/e3i2c0d30928617f5ec2a961b09d785be34|title=Stargate, Tricky Stewart, The-Dream ASCAP's Top Songwriters|last=Mitchell|first=Gail|date=June 26, 2009|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=June 27, 2009}}</ref> તેણે સ્પેનિશ રેકોર્ડિંગ કલાકાર અલજેન્ડ્રો સાંઝ સાથે "લૂકિંગ ફેર પેરેડાઇઝ" માટે સહકાર સાધ્યો હતો, જે હોટ લેટિન ગીતોના ચાર્ટ પર ટોચ પર રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/song/alejandro-sanz/looking-for-paradise/14253569|title=Looking for Paradise – Alejandro Sanz|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=April 5, 2010}}</ref> કીઝે તેનું ચોથુ સ્ટુડિયો આલ્બમ ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' ડિસેમ્બર 2009માં બહાર પાડયું હતું.<ref name="Rap-Up">{{cite web|url=http://www.rap-up.com/2009/10/25/alicia-keys-will-wait-for-freedom/|title=Alicia Keys Will Wait for 'Freedom'|work=Rap-Up|access-date=October 26, 2009}}</ref> ''બિલબોર્ડ'' 200 પર તે બીજા નંબરે આવ્યું હતું, પહેલા સપ્તાહમાં તેની 417,000 કોપી વેચાઇ હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/susan-boyle-blocks-alicia-keys-from-no-1-1004055332.story|title=Susan Boyle Blocks Alicia Keys From No. 1 on Billboard 200|last=Caulfield|first=Keith|date=December 23, 2009|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=December 23, 2009}}</ref> આલ્બમના પ્રસાર કાર્યના ભાગરૂપે તેણે પાંચમી ડિસેમ્બરે કેમેન જેઝ ફ્ેસ્ટિવલમાં પરફોર્મ કર્યું હતું, ત્રણ દિવસની ઉજવણીની છેલ્લી રાતનું પ્રસારણ બ્લેક એન્ટરટેઇનમેન્ટ ટેલિવિઝન(બીઇટી) પર થવાનું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.caymannewsservice.com/local-news/2009/05/11/alicia-keys-perform-jazz-fest|title=Alicia Keys to perform at Jazz Fest|date=May 11, 2009|work=Cayman News Service|access-date=May 12, 2009|archive-date=મે 15, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090515011632/http://www.caymannewsservice.com/local-news/2009/05/11/alicia-keys-perform-jazz-fest|url-status=dead}}</ref> આલ્બમનું મુખ્ય ગીત "ડઝન્ટ મીન એનીથીંગ" ''બિલબોર્ડ'' હોટ 100 પર 60માં સ્થાને રહ્યું હતું.<ref name="Rap-Up"/> ''બિલબોર્ડ'' મેગેઝિન દ્વારા કીઝને ૨૦૦૦-2009ના દાયકાની ટોચની આરએન્ડબી ( R&amp;B) રેકોર્ડિંગ કલાકાર ગણવામાં આવી હતી અને દાયકાના કલાકાર તરીકે તેને પાંચમુ સ્થાન મળ્યું હતું, જ્યારે તેનું ગીત "નો વન" મેગેઝિનના દાયકાના શ્રેષ્ઠ ગીતોમાં છઠ્ઠા સ્થાને રહ્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://uk.reuters.com/article/idUKTRE5BH5HN20091218|title=Alicia Keys named top R&B artist of decade|last=George|first=Raphael|date=December 18, 2009|publisher=[[Reuters]]|access-date=February 11, 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009#/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009|title=Best of the 2000s – Artists of the Decade|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=December 12, 2009|archive-url=https://archive.today/20120525113855/http://www.billboard.com/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009%23/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009#/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009|archive-date=મે 25, 2012|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009#/charts-decade-end/hot-100-songs?year=2009|title=Best of the 2000s – Hot 100 Songs|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=December 12, 2009|archive-url=https://archive.today/20120525113856/http://www.billboard.com/charts-decade-end/artists-of-the-decade?year=2009%23/charts-decade-end/hot-100-songs?year=2009#/charts-decade-end/hot-100-songs?year=2009|archive-date=મે 25, 2012|url-status=live}}</ref> યુનાઇટેડ કિંગડમમાં, ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' કીઝના યુકેના આલ્બમ્સ ચાર્ટ પર ટોચ પર રહેલું પહેલું આલ્બમ બન્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/alicia-keys-scores-first-u-k-no-1-album-1004065738.story|title=Alicia Keys Scores First U.K. No. 1 Album|last=Sexton|first=Paul|date=February 8, 2010|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=February 10, 2010}}</ref> મે 2010માં, કીઝ અને સ્વિઝ બિટ્સના પ્રતિનિધિએ સમર્થન આપ્યું હતું કે તેમની સગાઇ થઇ ચુકી હતી અને તેઓ એક બાળકની અપેક્ષા રાખી રહ્યા હતા.<ref>{{cite web|last=Laudadio|first=Marisa|date=May 27, 2010|title=Alicia Keys and Swizz Beatz Are Engaged – and Expecting!|url=http://www.people.com/people/article/0,,20389363,00.html|work=People|publisher=Time|access-date=May 27, 2010}}</ref> 2010 ફીફા વર્લ્ડ કપ દરમિયાન, આ યુગલે તેમાં ભાગ લીધો હતો અને ઝુલુ સેરિમનીમાં કૂખમાં રહેલા બાળકને આશીર્વાદ મળ્યા હતા, જે દક્ષિણ આફ્રિકાના ઇઓવો સબર્બમાં યોજાઇ હતી.<ref>{{cite web|title=Alicia Keys and Swizz Beatz Receive Zulu Blessing in Africa|url=http://www.rap-up.com/2010/06/22/alicia-keys-and-swizz-beatz-receive-zulu-blessing-in-africa/|work=Rap-Up|access-date=August 2, 2010}}</ref> કીઝ અને સ્વિઝ બિટ્ઝે ૩1મી જુલાઇ 2010ના રોજ ફ્રેન્ચ ટાપુ કોર્સિકા પર લગ્નની ઉજવણી કરી હતી.<ref>{{cite web|last=Baertlein|first=Lisa|date=August 2, 2010|title=Alicia Keys Marries Swizz Beatz|url=http://www.billboard.com/news/alicia-keys-marries-swizz-beatz-in-france-1004107126.story#/news/alicia-keys-marries-swizz-beatz-in-france-1004107126.story|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|access-date=August 2, 2010}}</ref> જોકે, અમેરિકામાં તેમના લગ્ન કાનૂની બનાવવા માટે જાહેર ઉજવણી હજુ પણ જરૂરી હતી.<ref>{{cite web|last=Serpe|first=Gina|date=August 1, 2010|title=Call Her Mrs. Beatz: Alicia Keys Weds! url=http://au.eonline.com/uberblog/b193211_call_her_mrs_beatz_alicia_keys_weds.html|work=EOnline|publisher=EOnline|access-date=August 1, 2010}}</ref> == સંગીતની શૈલી == {{Listen|filename=Alicia Keys - If I Ain't Go You sample.ogg|title="If I Ain't Got You" (2003)|description=Keys often incorporates piano into her songs|format=[[Ogg]]}} કુશળ પિયાનોવાદક હોવાથી, કીઝે તેના મોટાભાગના ગીતોમાં પિયાનોનો ઉપયોગ કર્યો છે અને ઘણીવાર તે પ્રેમ, દીલનું તૂટવું અને મહિલા સશક્તિકરણ વિશે લખે છે.<ref name="The Guardian Interview"/><ref name="Daily Telegraph"/> તેણે પોતાની પ્રેરણા તરીકે કેટલાંક સંગીતકારોનું ઉદાહરણ લીધુ છે જેમાં પ્રિન્સ, નિના સિમોન, બાર્બરા સ્ટ્રેઇસેન્ડ, માર્વિન ગેય, ક્વિન્સી જોન્સ, ડોની હેથવે અને સ્ટિવ વંડરનો સમાવેશ થાય છે.<ref>{{cite web|url=http://www.people.com/people/archive/article/0,,20135193,00.html|title=Keys to Success|date=August 27, 2001|work=[[People (magazine)|People]]|publisher=[[Time Inc.|Time]]|access-date=February 4, 2009|archive-date=માર્ચ 3, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303214830/http://www.people.com/people/archive/article/0,,20135193,00.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ew.com/ew/article/0,,1186026,00.html|title=Opening Doors|last=Fiore|first=Raymond|date=April 21, 2006|work=[[Entertainment Weekly]]|publisher=Time|access-date=February 14, 2009|archive-date=ઑક્ટોબર 20, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020054602/http://www.ew.com/ew/article/0,,1186026,00.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/music/rockandjazzmusic/3607474/CD-of-the-week-The-Diary-of-Alicia-Keys-by-Alicia-Keys.html|title=CD of the week: The Diary of Alicia Keys by Alicia Keys|last=Horan|first=Tom|date=November 29, 2003|work=The Daily Telegraph|publisher=News Limited|access-date=July 2, 2009}}</ref> કીઝની શૈલીનું મૂળ સનાતન અને ખાસ પ્રકારના આત્મિય સંગીત, મંદ સ્વર અને પ્રોગ્રામ કરેલી ડ્રમની બિટ્સમાં રહેલું છે.<ref name="Inner Rebel">{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2007/09/09/arts/music/09pare.html|title=A Neo-Soul Star as She Is: Nurturing Her Inner Rebel|last=Pareles|first=Jon|date=September 9, 2007|work=The New York Times|publisher=The New York Times Company|pages=1–2|access-date=February 14, 2009}}</ref> તે પોતાના સંગીતમાં આરએન્ડબી ( R&amp;B) સાથેના શાસ્ત્રીય પિયાનો, સોલ અને જેઝનો ઘણો ઉપયોગ કરે છે.<ref>{{cite web|url=http://seattletimes.nwsource.com/html/musicnightlife/2008188607_keys19.html|title=Six years after 'Minor' success, Alicia Keys is a major star|last=MacDonald|first=Patrick|date=September 19, 2008|work=The Seattle Times|publisher=The Seattle Times Company|access-date=March 13, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.popmatters.com/music/reviews/k/keysalicia-songs.shtml|title=Song in A Minor: A Major Debut|last=Neal|first=Mark Anthony|work=PopMatters|access-date=February 4, 2009}}</ref> તેણે બીજા પ્રકારો સાથે પ્રયોગ કરવાનું પણ શરૂ કર્યું છે, તેમાં તેણે પોતાના ત્રીજા સ્ટુડિયો આલ્બમ ''એઝ આઇ એમ'' માં પોપ અને રોક,<ref name="Inner Rebel"/><ref name="Blender">{{cite web|url=http://www.blender.com/guide/new/54849/as-i-am.html|title=Alicia Keys – As I Am on Blender|last=Pareles|first=Jon|date=November 13, 2007|work=Blender|publisher=Alpha Media Group|access-date=February 4, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.allmusic.com/album/r1213242|title=As I Am – Overview|last=Brown|first=Marisa|work=Allmusic|access-date=February 4, 2009}}</ref> તેના ચોથા આલ્બમ ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' માં 1980ના નિયો સોલમાંથી 1990ના આર એન્ડ બી (R&amp;B) સાઉન્ડ તરફ વળીને તેનો ઉપયોગ કર્યો છે.<ref>{{cite web|url=http://www.nytimes.com/2009/12/14/arts/music/14choi.html|title=News CDs from Alicia Keys, Timbaland and Jimmy Buffett – Review|last=Ratliff|first=Ben|date=December 13, 2009|work=The New York Times|publisher=The New York Times Company|access-date=December 14, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://blogs.chron.com/peep/2009/12/alicia_keys_and_the_freedom_of_1.html|title=Alicia Keys and the Freedom of love|date=December 14, 2009|work=[[Houston Chronicle]]|publisher=[[Hearst Corporation]]|access-date=December 14, 2009|archive-date=જાન્યુઆરી 17, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100117171134/http://blogs.chron.com/peep/2009/12/alicia_keys_and_the_freedom_of_1.html|url-status=dead}}</ref> ''ન્યુ યોર્ક ડેઇલી ન્યુઝ'' ના પેટ્રીક હ્યુગેનિને જણાવ્યું હતું કે શાસ્ત્રીય પિયાનો સંગીત સાથેના તેના ઐક્યએ કીઝની અસામાન્ય સફ્ળતામાં ભાગ ભજવ્યો હતો.<ref name="NY Daily News"/> ''જેટ'' મેગેઝિને જણાવ્યું હતું કે તે પોતાના ચાહકોને "પિયાનોની કુશળતા, શબ્દો અને અવાજની મધુરતા દ્વારા સ્પર્થીને સફ્ળતા પ્રાપ્ત કરે છે".<ref>{{cite journal|year=2004|month=|title=Alicia Keys Wraps Up Busy Year With Awards, Hit CD, Tour And Poetry Book?|journal=Jet|volume=106|issue=24|page=61|publisher=Johnson Publishing Company|url=http://books.google.com/?id=F78DAAAAMBAJ&pg=PA58&dq=alicia+keys+voice#PPA61,M1|access-date=December 25, 2008}}</ref> ''ધ ઇનડિપેન્ડન્ટ'' તેની શૈલીને "ક્રાઉલિંગ બ્લ્યુઝ સાથે હીપ-હોપ બેકબીટ"ની સુસંગતતા જણાવે છે. તેના ગીતોમાં ભાગ્યેજ દીલની વાત ન હોય તેવું બને".<ref name="The Independent">{{cite web|date=November 18, 2005|title=Alicia Keys: Soul princess|work=The Independent|publisher=Independent News & Media|url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/alicia-keys-soul-princess-515710.html|access-date=December 25, 2008|archive-date=મે 29, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100529231533/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/alicia-keys-soul-princess-515710.html|url-status=dead}}</ref> ''બ્લેન્ડર'' મેગેઝિને તેને મિલેનિયમની "પહેલી નવી પોપ આર્ટિસ્ટ ગણાવી હતી જે સંગીતને બદલવા માટે સક્ષમ છે".<ref>{{cite web|date=February 12, 2003|title=Alicia Keys: Album review|work=Blender|publisher=Blender|url=http://www.blender.com/guide/new/51866/diary-alicia-keys.html|access-date=May 18, 2009}}</ref> [[ચિત્ર:Alicia Keys at the Summer Sonic Festival on piano crop.jpg|thumb|240px|left|પરફોર્મ કરતી વખતે કીઝનું પિયાનો વાદન, તેની આસપાસ ત્રણ પાશ્વ ગાયકો]] કીઝ કોન્ટ્રાલ્ટો(સૌથી નીચા સ્વરમાં ગાનારી ગાયિકા)ની અવાજની રેન્જ ધરાવે છે, જે ત્રણ સ્વરાષ્ટકમાં ફેલાઇ શકે છે.<ref name="NY Daily News"/><ref>{{cite web|url=http://www.canada.com/ottawacitizen/story.html?id=f04af0a4-3aa8-477c-b783-903549139ac3|title=Alicia Keys: She sings, she acts, she smoulders|date=October 15, 2008|work=[[Canwest News Service]]|publisher=Canwest Mediaworks Publications|access-date=April 16, 2009}}</ref> તેને ઘણીવાર "પ્રિન્સેસ ઓફ સોલ" ગણવામાં આવે છે.<ref name="The Independent"/><ref>{{cite web|url=http://www.rollingstone.com/artists/aliciakeys/articles/story/5938578/cover_story_the_next_queen_of_soul|title=The Next Queen of Soul|date=November 8, 2001|work=Rolling Stone|publisher=Wenner Media|access-date=November 22, 2009|archive-date=જૂન 14, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080614022437/http://www.rollingstone.com/artists/aliciakeys/articles/story/5938578/cover_story_the_next_queen_of_soul|url-status=dead}}</ref> કીઝના એક મજબૂત, પ્રાકૃતિક અને ખૂબ જુસ્સાવાળા અવાજ માટે વખાણ થાય છે.<ref name="Warming Up">{{cite web|last= Freedom du Lac|first=J.|date=November 13, 2007|title=Alicia Keys, Still Warming Up|work=[[The Washington Post]]|publisher=[[The Washington Post Company]]|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/11/12/AR2007111201967.html|access-date=December 7, 2008}}</ref><ref name="Chicago Tribune">{{cite web|url=http://leisureblogs.chicagotribune.com/turn_it_up/2007/11/drab-production.html|title=Drab production keeps Alicia Keys' promise unfulfilled|last=Kot|first=Greg|date=November 11, 2007|work=[[Chicago Tribune]]|publisher=[[Tribune Company]]|access-date=February 14, 2009}}</ref> બીજા લોકો અનુભવે છે કે તેનો અવાજ "સંવેદનશીલતા સાથે બનેલો" છે અને તે પોતાનો અવાજ પોતાની પ્રાકૃતિક રેન્જની બહાર લઇ જાય છે.<ref name="Warming Up"/><ref name="Chicago Tribune"/> કીઝના ગીતલેખનની ઘણીવાર તેમાં ઊંડાણની કમી હોવાને કારણે ટીકા થાય છે, જેથી તેની લેખન ક્ષમતાઓને મર્યાદિત માનવામાં આવે છે.<ref name="Warming Up"/> તેના ગીતોને સામાન્ય, અતિ રૂઢ અને અસ્પષ્ટ ગણવામાં આવે છે.<ref name="Inner Rebel"/><ref name="Warming Up"/> ''શિકાગો ટ્રીબ્યુન'' ના ગ્રેગ કોટને લાગે છે કે તે "કોઇ કલાત્મક આવૃત્તિને મહત્વ આપવાની જગ્યાએ વિવિધ ફેર્મેટના હીટ ગીતો આપે છે".<ref name="Chicago Tribune"/> તેનાથી વિરૂદ્ધ ''બ્લેન્ડર'' મેગેઝિનના જોન પેરલેસે જણાવ્યું હતું કે તેના ગીતોનું સંગીત તેના ગીતના શબ્દોની નબળાઇને ઢાંકી દે છે,<ref name="Blender"/> જ્યારે ''ધ વિલેજ વોઇસ'' ના ગ્રેગરી સ્ટિફ્ન ટેટ કીઝના લેખન અને નિર્માણને 1970ના સંગીત સાથે સરખાવે છે.<ref name="Extensions"/> ''ધ ન્યુઝિલેન્ડ હેરાલ્ડ'' ના જોના હંકીને કીઝના એક પરફોર્મન્સનું નિરિક્ષણ કર્યું હતું જેમાં કાયલિ મિનોગ પણ હાજર રહ્યા હતા. તેમણે કીઝના પરફોર્મન્સ પર મિનોગની પ્રતિક્રિયાનું વર્ણન કરતા કહ્યું હતું કે "સ્વાભાવિક છે કે તેઓ પણ વેક્ટર એરેનામાં રહેલા બીજા 10, ચાહકો જેટલા જ કીઝના ચાહક હતા". તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે મિનોગ "ઓરિજિનલ પોપ પ્રિન્સેસ છે જે આધુનિક સમયની ક્વીન ઓફ સોલ સામે ઝુકી ગયા હતા".<ref name="NZHerald">{{cite web|last=Hunkin|first=Joanna|date=December 8, 2008|title=Review: Kylie checks out Alicia Keys in concert|work=[[The New Zealand Herald]]|publisher=[[APN News & Media]]|url=http://www.nzherald.co.nz/entertainment/news/article.cfm?c_id=1501119&objectid=10546900|access-date=December 29, 2008}}</ref> હંકીને કીઝના પ્રારંભિક પરફોર્મન્સને "હેડબેન્ગિંગ (હલબલાવી નાખે તેવું), હીપ-ગાયરેટિંગ (ઘુમાવી દે તેવું)" ગણાવ્યું હતું, અને તેના જુસ્સાને "હાઇ ઓક્ટેવ એનર્જી ગણાવી હતી જે મોટાભાગના બેન્ડ પોતાના ક્લોઝિંગ ફિનાલે(સમારંભની પૂર્ણાહૂતિ) માટે જાળવી રાખે છે". બે કલાકના પરફોર્મન્સને અંતે તેના ચાહકો "ચીસો પાડવા લાગ્યા, પગ પછાડવા લાગ્યા અને ફ્રી એકવાર ગાવાની માંગણી કરવા લાગ્યા".<ref name="NZHerald"/> ''બિલબોર્ડ'' મેગેઝિનના હિલેરી ક્રોસલિ અને મેરિયલ કંન્સેપ્શને નોંધ્યું હતું કે કીઝના શો દર્શકોના "ધ્યાન સાથે ખૂબજ અનુબદ્ધિત" હોય છે અને તે એક સરખુ જળવાઇ રહે છે". આ શોના અંતે બધાએ ઉભા થઇને તાળીનો ગડગડાટ કર્યો હતો અને "કીઝે એક જીવંત પરફોર્મન્સ સિદ્ધ કર્યું હતું સાથે જ ઉત્કૃષ્ટ સંગીતજ્ઞતા હંમેશા જીતે છે તે પણ સિદ્ધ કર્યું હતું".<ref>{{cite web|last=Crosley|first=Hillary|coauthors=Concepcion, Mariel|date=June 20, 2008|title=Alicia Keys / June 18, 2008 / New York, NY (Madison Square Garden)|work=Billboard|publisher=Nielsen Business Media|url=http://www.billboard.com/#/news/alicia-keys-june-18-2008-new-york-ny-madison-square-garden-1003819334.story|access-date=August 3, 2009}}</ref> પોતાની કારકિર્દી દરમિયાન કીઝે અસંખ્ય એવોર્ડઝ જીત્યા છે અને તે 15 મિલિયન પ્રમાણિત આલ્બમ્સ સાથે અમેરિકાની રેકોર્ડિંગ ઇન્ડસ્ટ્રી એસોશિયેશનમાં તે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના બેસ્ટ સેલિંગ આર્ટિસ્ટ્સની યાદીમાં સ્થાન પામી છે.<ref>{{cite web|url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=2&table=tblTopArt&action=|title=RIAA – Gold & Platinum – Top Selling Artists|work=[[Recording Industry Association of America|RIAA]]|access-date=March 3, 2009|archive-date=જુલાઈ 25, 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130725020825/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?resultpage=2&table=tblTopArt&action=|url-status=dead}}</ref> તેણે સમગ્ર વિશ્વમાં 30 મિલિયન આલ્બમ્સનું વેચાણ કર્યું છે અને પોતાની જાતને પોતાના સમયની બેસ્ટ સેલિંગ આર્ટિસ્ટ્સમાંની એક તરીકે સ્થાપિત કરી છે.<ref name="The Age"/><ref name="Extensions">{{cite web|url=http://www.villagevoice.com/2007-11-20/music/extensions-of-a-woman/|title=Extensions of a Woman|last=Tate|first=Gregory Stephen|date=November 20, 2007|work=[[The Village Voice]]|publisher=[[New Times Media]]|pages=1–2|access-date=February 14, 2009|archive-date=ફેબ્રુઆરી 12, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090212154921/http://www.villagevoice.com/2007-11-20/music/extensions-of-a-woman/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.eastvalleytribune.com/story/121327|title=R&B queen Alicia Keys to play Dodge Theatre|last=Orf|first=Chris Hansen|date=July 22, 2008|work=[[East Valley Tribune]]|access-date=November 8, 2008|archive-date=ઑક્ટોબર 14, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081014112443/http://www.eastvalleytribune.com/story/121327|url-status=dead}}</ref> == પરોપકાર == [[ચિત્ર:Alicia Keys at Live Earth.jpg|thumb|right|upright|કીઝનું લાઇવ અર્થ કોન્સર્ટનું પરફોર્મન્સ]] કીઝ બિન નફાકારક સંગઠન કીપ એ ચાઇલ્ડ અલાઇવ(બાળકને જીવતુ રાખો)ની સહ-સ્થાપક અને વૈશ્વિક રાજદૂત છે, આ સંસ્થા આફ્રિકામાં એચઆઇવી અને [[એડ્સ|એઇડ્સ]] ધરાવતા પરિવારોને દવાઓ પુરી પાડે છે.<ref>{{cite web|date=November 20, 2008|title=Green Family Foundation Sponsors Alicia Keys' Keep a Child Alive College Student...|work=Reuters|publisher=Thomson Reuters|url=http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS145550+20-Nov-2008+PRN20081120|access-date=December 16, 2008|archive-date=ફેબ્રુઆરી 17, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090217130741/http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS145550+20-Nov-2008+PRN20081120|url-status=dead}}</ref> કીઝ અને યુ2ના મુખ્ય ગાયક બોનોએ વિશ્વ એઇડ્સ દિવસ 2005ના માનમાં પિટર ગેબ્રિટલઅને કેટ બૂશની "ડોન્ટ ગીવ અપ"ની મુખ્ય આવૃત્તિ રેકોર્ડ કરી હતી. કીઝ અને બોનોના આ ગીતની આવૃત્તિનું ફરી નામકરણ "ડોન્ટ ગીવ અપ(આફ્રિકા)" તરીકે કરવામાં આવ્યું હતું જે તેનાથી થતા દાનના લાભનું સૂચન કરે છે.<ref>{{cite web|date=December 1, 2005|title=Alicia Keys And Bono Team Up For Charity Track|work=[[Vibe (magazine)|Vibe]]|publisher=Vibe Media Group|url=http://www.vibe.com/news/news_headlines/2005/12/alicia_keys_bono_dont_give_up_africa/|access-date=December 16, 2008|archive-date=સપ્ટેમ્બર 15, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080915122631/http://www.vibe.com/news/news_headlines/2005/12/alicia_keys_bono_dont_give_up_africa/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|date=December 4, 2005|title=Bono and Keys duet on Africa song |work=BBC|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/4497232.stm|access-date=December 16, 2008}}</ref> તેણે એઇડ્સથી પીડાતા બાળકોની કાળજીને પ્રોત્સાહન આપવા યુગાન્ડા, કેન્યા અને દક્ષિણ આફ્રિકા જેવા આફ્રિકાના દેશોની મુલાકાત લીધી છે.<ref>{{cite web|date=April 10, 2006|title=For The Record: Quick News On Gwyneth Paltrow, Chris Martin, Obie Trice, Notorious B.I.G., Jessica Simpson & More|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1528266/20060410/coldplay.jhtml|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref>{{cite web|last=|first=|date=April 16, 2006|title=Alicia Keys and 'Keep a Child Alive' Visit AHF's Ithembalabantu Clinic, Free AIDS Clinic in Durban, South Africa Run by AIDS Healthcare Foundation|work=PR Newswire|url=http://www.prnewswire.co.uk/cgi/news/release?id=168584|access-date=December 4, 2006|archive-date=ઑક્ટોબર 11, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111011101846/https://www.prnewswire.co.uk/cgi/news/release?id=168584|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.usatoday.com/life/people/2006-04-06-alicia-keys_x.htm|title=Alicia Keys in Kenya for HIV Project|date=April 6, 2006|work=[[USA Today]]|publisher=[[Gannett Company]]|access-date=July 17, 2009}}</ref> આફ્રિકામાં તેના કાર્યો ''એલિસિયા ઇને આફ્રિકાઃ જર્ની ટુ ધ મધરલેન્ડ'' નામની દસ્તાવેજી ફિલ્મમાં નોંધાયેલા છે જે એપ્રિલ 2008માં ઉપલબ્ધ બની હતી.<ref>{{cite web|date=April 7, 2008|title=Alicia Keys' Documentary "Alicia in Africa: Journey to the Motherland" Available...|work=Reuters|publisher=Thomson Reuters|url=http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS189864+07-Apr-2008+BW20080407|access-date=December 16, 2008|archive-date=મે 2, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090502100042/http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS189864+07-Apr-2008+BW20080407|url-status=dead}}</ref> કીઝે બિનનફકારક સંગઠન ફ્રમ ધ ગ્રાઉન્ડ અપ માટે પણ દાન આપ્યું હતું જે બાળકો અને કિશોરોને શિષ્યવૃત્તિ આપે છે.<ref>{{cite web|date=June 24, 2005|title=Keys lends support to mentoring group|work=USA Today|publisher=Gannett Company|url=http://www.usatoday.com/life/people/2005-06-24-alicia-keys_x.htm|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref>{{cite web|date=January 22, 2007|title=Frum Tha Ground Up Story Page|work=USA Today|publisher=Gannett Company|url=http://www.usatoday.com/life/people/2007-01-21-alicia-keys_x.htm|access-date=December 16, 2008}}</ref> તેણે આફ્રિકાની ગરીબી પ્રત્યે જાગૃતિ લાવવા અને જી8ના નેતાઓ પર કોઇ પગલા લેવાનું દબાણ કરવા સમગ્ર વિશ્વમાં લાઇવ 8 કોન્સર્ટ કરવાના ભાગ રૂપે ફિલાડેલ્ફિયા, પેન્સિલવેનિયામાં પણ પરફોર આપ્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Wolinsky|first=David|date=June 27, 2005|title=Keys, Peas Join Live 8|work=Rolling Stone|publisher=Wenner Media|url=http://www.rollingstone.com/news/story/7425214/keys_peas_join_live_8|access-date=December 16, 2008|archive-date=જુલાઈ 7, 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070707165321/http://www.rollingstone.com/news/story/7425214/keys_peas_join_live_8|url-status=dead}}</ref> 2005માં, કીઝે''[[ReAct Now: Music & Relief]]'' કટરિના ચક્રવાતથી અસર પામેલા લોકો માટે નાણાં એકઠા કરવા બે પ્રોગ્રામમાં પરફોર્મ''[[Shelter from the Storm: A Concert for the Gulf Coast]]'' કર્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Moss|first=Corey|date=September 2, 2005|title=Kelly, Stones, Kanye Added To Massive Disaster-Relief Special|work=MTV News|url=http://www.mtv.com/news/articles/1508922/20050902/clarkson_kelly.jhtml|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref>{{cite web|date=December 6, 2005|title=Celebrity-Studded Benefit Raises Funds for Hurricane Katrina Survivors; Shelter From the Storm: A Concert for the Gulf Coast|work=FindArticles|publisher=CBS Corporation|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2005_Dec_6/ai_n15896288/|access-date=February 15, 2009|archive-url=https://archive.today/20120712181321/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0EIN/is_2005_Dec_6/ai_n15896288/|archive-date=જુલાઈ 12, 2012|url-status=live}}</ref> જુલાઇ 2007માં, કીઝ અને કેથ અર્બને અમેરિકન લાઇવ અર્થ કોન્સર્ટ્સ માટે રોલિંગ સ્ટોન્સના 1969ના ગીત "ગીમી શેલ્ટર" પર અમેરિકન લેગ ન્યુ જર્સીમાં ઇસ્‍ટ રુધરફેર્ડના જાયન્ટ્સ સ્ટેડિયમમાં પરફોર્મ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Dolan|first=Jon|coauthors=Lynskey, Dorian|date=July 7, 2007|title=Live Earth|work=Blender|publisher=Alpha Media Group|url=http://www.blender.com/guide/live/54717/hot-in-herre-giants-stadium-east-rutherford-nj.html|access-date=December 16, 2008}}</ref><ref>{{cite web|date=July 9, 2007|title=Live Earth New York Rocks Giants Stadium|work=[[Spin (magazine)|Spin]]|publisher=Spin Media|url=http://www.spin.com/articles/live-earth-new-york-rocks-giants-stadium|access-date=December 16, 2008}}</ref> 11 સપ્ટેમ્બરે થયેલા હુમલા પર ટેલિવિઝન માટે થયેલા બેનિફ્ટિ કોન્સર્ટમાં કીઝે''[[America: A Tribute to Heroes]]'' ડોની હેથવેના 1973ના ગીત "સમ ડે વી વીલ બી ફ્રી" પર પરફોર્મ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|last=Samuels|first=Allison|date=December 31, 2001|title=Alicia Keys|work=Newsweek|url=http://www.newsweek.com/id/75357|access-date=November 9, 2008}}</ref> તેણે 11 ડિસેમ્બર 2007ના રોજ નોર્વે, ઓસ્લોના ઓસ્લો સ્પેક્ટ્રમમાં યોજાયેલા નોબલ વિશ્વશાંતિ પુરસ્કાર માટેના કોન્સર્ટમાં પણ બીજા કલાકારો સાથે ભાગ લીધો હતો.<ref>{{cite web|title=Nobel Peace Prize Concert|work=[[Nobel Peace Prize]]|url=http://nobelpeaceprize.org/concert/history/index.php|access-date=December 16, 2008|archive-date=ઑક્ટોબર 19, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081019090824/http://nobelpeaceprize.org/concert/history/index.php|url-status=dead}}</ref> તેણે ડેમોક્રેટિક પ્રમુખ માટેના નોમીની બરાક ઓબામા માટે પણ થીમ ગીત રેકોર્ડ કર્યું હતું. તેણે જોસ સ્ટોન અને જય-ઝોન સાથે મળીને ઓબામાના અભિયાન માટે થિમ ગીત બનાવ્યું હતું.<ref>{{cite web|date=August 12, 2008|title=Joss Stone to record song for Barack Obama|work=The Times|publisher=News Corporation|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/us_elections/article4511270.ece|access-date=December 7, 2008 | location=London}}</ref> તેના કામ માટે કીઝને 2009 બીઇટી એવોર્ડઝમાં હ્યુમેનિટેરિયન એવોર્ડથી સન્માનવામાં આવી હતી.<ref>{{cite web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1614877/20090629/story.jhtml|title=BET Awards Salute Michael Jackson With Heartfelt Tributes|last=Ditzian|first=Eric|date=June 29, 2009|work=MTV News|access-date=June 29, 2009}}</ref> 2010માં થયેલા હેતી ભૂકંપની પ્રતિક્રિયા રૂપે કીઝે પોતાના 2007ના આલ્બમ ''એઝ આઇ એમ'' માંથી [[Hope for Haiti Now: A Global Benefit for Earthquake Relief]] "પ્રિલ્યુડ ટુ એ કીઝ"ને "સેન્ડ મી એન એન્જલ" નામથી ટેલિથોન માટે પરફોર્મ કર્યું હતું.<ref>{{cite web|url=http://www.mtv.com/news/articles/1630327/20100122/keys_alicia.jhtml|title=Alicia Keys Performs 'Prelude to a Kiss' During 'Hope for Haiti Now'|last=Reid|first=Shaheem|date=January 22, 2010|publisher=MTV News|access-date=February 10, 2010}}</ref> == ડિસ્કોગ્રાફી == {{Main|Alicia Keys discography}} ;સ્ટુડિયો આલ્બમ્સ * ''સોંગ્સ ઇન એ મિરર'' (2001) * ''ધ ડાયરી ઓફ અલિસિયા કીઝ'' (2003) * ''એઝ આઇ એમ'' (2007) * ''ધ એલિમેન્ટ ઓફ ફ્રિડમ'' (2009) ;જીવંત આલ્બમો * ''અનપ્લગ્ડ'' (2005) == પ્રવાસો == * સોંગ્સ ઇન અ મિરર ટુર (2001–2002) * વેરિઝોન લેડિઝ ર્ફ્સ્ટ ટુર(2004) * (2005) ધી ડાયરી ટુર (2005) * એઝ આઇ એમ ટુર(2008) * ધ ફ્રિડમ ટુર (2010) == ફિલ્મની સફર == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin:1em 1em 1em 0;background:#f9f9f9;border:1px #aaa solid;border-collapse:collapse;font-size:90%" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background:LightSteelBlue"|ટેલીવીઝન |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" !વર્ષ !ટાઇટલ !ભૂમિકા !નોંધ |- | 1985 | ''ધ કોસ્બિ શો'' | મારિયા | "સ્લમ્બર પાર્ટી"(સિઝન 1, એપિસોડ 22) |- | 2001 | ''ચાર્મ્ડ'' | પી૩ વીઆઇપી પેટ્રોન(નામ વગર) | "સાઇઝ મેટર્સ" (સિઝન 4, એપિસોડ 5) "Size Matters" (season 4, episode 5) |- | rowspan="2"|2003 | ''અમેરિકન ડ્રીમ'' | ફેન્ટેલા બાસ | "રેસ્ક્યુ મી"(સિઝન 2, એપિસોડ 6) |- | ''ધ પ્રાઉડ ફેમિલી'' | તે પોતે(અવાજ) | "ધ ગુડ, ધ બેડ, એન્ડ ધ અગ્લી"(સિઝન 3, એપિસોડ 46) |- | 2005 | ''સિસેમ સ્ટ્રીટ'' | તેણી પોતે | સિઝન 36 |- | 2006 | ''ધ બેકયાર્ડિગન્સ'' | મોમી માર્ટિન(અવાજ) | "મિશન ટુ માર્સ" (સિઝન 2, એપિસોડ 1) |- | rowspan="2"|2007 | ''કેન'' | તેણી પોતે | "વન મેન ઇઝ એન આઇલેન્ડ"(સિઝન 1, એપિસોડ 7) |- | ''એલ્મોસ ક્રિસમસ કાઉન્ટડાઉન'' | તેણી પોતે | ક્રિસમસ ટેલિવિઝન સ્પેશ્યલ |- | 2008 | ડોવ "ફ્રેશ ટેક્સ" | એલેક્સ | પાંચેય એપિસોડમાં ઝળહળી હતી |- | 2010 | અમેરિકન આઇડોલ(સિઝન 9) | તેણી પોતે | માર્ગદર્શક |- |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" ! colspan="4" style="background:LightSteelBlue"|ફિલ્મ/ચલચિત્ર |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" !વર્ષ !ટાઇટલ !ભૂમિકા !નોંધ |- | rowspan="2"|2007 | ''સ્મોકિન એસિસ'' | જ્યોર્જિયા સાયકીસ | |- | ''ધ નેની ડાયરીઝ'' | લિનેટ | |- | 2008 | ''ધ સિક્રેટ લાઇફ ઓફ બિઝ'' | જૂન બોટરાઇટ | |} == આ પણ જુઓ == * યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં પ્રથમ ક્રમે પહોંચેલા કલાકારોની યાદી * એલિસિયા કીઝે મેળવેલા એવોર્ડઝ અને નોમિનેશન્સની યાદી * લોકપ્રિય સંગીતના સન્માનદર્શક નામો == સંદર્ભો == {{Reflist|colwidth=30em}} == વધુ વાંચન == * {{Cite book|last=Keys|first=Alicia|title=Songs in A Minor|year=2001|publisher=[[Hal Leonard Corporation]]|isbn=0634037765}} * {{Cite book|last=Keys|first=Alicia|title=The Diary of Alicia Keys |year=2004 |publisher=Hal Leonard Corporation|isbn=0634077643}} * {{Cite book|last=Keys|first=Alicia|title=Tears for Water: Songbook of Poems and Lyrics|year=2004|publisher=[[G. P. Putnam's Sons]]|isbn=0425205606}} * {{Cite book|last=Keys|first=Alicia|title=Unplugged|year=2006|publisher=Hal Leonard Corporation|isbn=1423408225}} * {{Cite book|last=Keys|first=Alicia|title=How Can I Keep from Singing?: Transforming the Lives of African Children and Families Affected by AIDS|year=2006|publisher=Umbrage|isbn=1884167608}} == બાહ્ય લિંક્સ == {{Commons category|Alicia Keys}} {{Wikiquote|Alicia Keys}} * [http://www.aliciakeys.com સત્તાવાર વેબસાઈટ] * {{IMDB name|id=1006024|name=Alicia Keys}} * Billboard.com પર [http://www.billboard.com/#/artist/alicia-keys/433721 એલિસિયા કીઝ] [[શ્રેણી:1986માં જન્મેલી વ્યક્તિઓ]] [[શ્રેણી:2000ના ગાયકો]] [[શ્રેણી:2010ના ગાયકો]] [[શ્રેણી:ન્યુ યોર્ક સીટીના અભિનેતાઓ]] [[શ્રેણી:આફ્રિકન અમેરિકન મહિલા ગાયકો]] [[શ્રેણી:આફ્રિકન અમેરિકન ગાયક- ગીતકાર]] [[શ્રેણી:એલિસિયા કીઝ]] [[શ્રેણી:સોલ ટ્રેન મ્યુઝિક એવોર્ડ વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન સંગીત રચયિતાઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન કોન્ટ્રાલ્ટોસ]] [[શ્રેણી:અભિનેત્રી]] [[શ્રેણી:અમેરિકન સંગીત રચયિતાઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન સંગીત દ્રશ્ય નિર્માતા]] [[શ્રેણી:આઇરિશ શૈલીના અમેરિકન સંગીતકારો]] [[શ્રેણી:ઇટાલિયન શૈલીના અમેરિકન સંગીતકારો]] [[શ્રેણી:સ્કોટિશ શૈલીના અમેરિકન સંગીતકારો]] [[શ્રેણી:અમેરિકન દાનેશ્વરીઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન પિયાનોવાદકો]] [[શ્રેણી:અમેરિકન રેકોર્ડ નિર્માતાઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન રિધમ અને બ્લ્યુઝ કિબોર્ડિસ્ટ્સ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન રિધમ અને બ્લ્યુઝ ગાયકો ગીતકાર]] [[શ્રેણી:અમેરિકન સોલ કિબોર્ડિસ્ટ્સ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન સોલ(અમેરિકન હબસીઓનું સંગીત) ગાયકો]] [[શ્રેણી:અમેરિકાના ટેલીવિઝન અભિનેતાઓ]] [[શ્રેણી:ગ્રેમી એવોર્ડ વિજેતા]] [[શ્રેણી:જે રેકોર્ડઝ કલાકારો]] [[શ્રેણી:જીવિત લોકો]] [[શ્રેણી:એમટીવી યુરોપ મ્યુઝિક ઍવોર્ડ્સ વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:એમટીવી વિડીઓ મ્યુઝિક પુરસ્કારોના વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:નિઓ સોલ ગાયકો]] [[શ્રેણી:હેલ્સ કિચન, મેનહટ્ટનના લોકો]] [[શ્રેણી:રિધમ અને બ્લ્યુઝ પિયાનો વાદકો]] [[શ્રેણી:ન્યુ યોર્ક શહેરના ગાયકો]] [[શ્રેણી:વર્લ્ડ મ્યુઝિક એવોર્ડ વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:બીઇટી એવોર્ડ વિજેતાઓ]] [[શ્રેણી:અમેરિકન વ્યક્તિત્વ]] 1b7vtxa0gz2jtjsyhz14umf0sytiqsk 10 37674 825637 772566 2022-07-22T09:04:52Z Gazal world 28391 +[[અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક]] wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = ગુજરાતના પુરસ્કારો |titlestyle = background:#FFC369; <!--lighter orange to ease eye-strain--> |title = ગુજરાતના પુરસ્કારો |listclass = hlist |image = [[File:Award-star-gold-3d.svg|50px|પુરસ્કાર]] |groupstyle = background:#FFC569; <!--lighter orange to ease eye-strain--> |group1 = સાહિત્ય અને કળા |list1 = [[નરસિંહ મહેતા એવોર્ડ|નરસિંહ મહેતા પુરસ્કાર]] {{*}} [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] {{*}} [[સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર-ગુજરાતી]] {{*}} [[સાહિત્ય ગૌરવ પુરસ્કાર]] {{*}} [[ઝવેરચંદ મેઘાણી પુરસ્કાર]] {{*}} [[રવિશંકર રાવળ પુરસ્કાર]] {{*}} [[દર્શક પુરસ્કાર]] {{*}} [[યુવા ગૌરવ પુરસ્કાર]] {{*}} [[કાગ પુરસ્કાર]] {{*}} [[જ્યોતિન્દ્ર દવે પારિતોષિક]] {{*}} [[નર્મદ સુવર્ણ ચંદ્રક]] {{*}} [[કુમાર સુવર્ણ ચંદ્રક]] {{*}} [[કલાપી પુરસ્કાર]] {{*}} [[શયદા પુરસ્કાર]] {{*}} [[ધીરુભાઈ ઠાકર સવ્યસાચી સારસ્વત પુરસ્કાર]] {{*}} [[વલી ગુજરાતી ગઝલ એવોર્ડ]] {{*}} [[ઉમા-સ્નેહરશ્મિ પારિતોષિક]] {{*}} [[કવિશ્વર દલપતરામ એવોર્ડ]] {{*}} [[પ્રેમાનંદ સુવર્ણચંદ્રક]] {{*}} [[તખ્તસિંહ પરમાર પારિતોષિક]] {{*}} [[ધનજી કાનજી ગાંધી સુવર્ણચંદ્રક]] {{*}} [[ઉશનસ્ પુરસ્કાર]] {{*}} [[સાહિત્યરત્ન પુરસ્કાર]] {{*}} [[રમણલાલ નિલકંઠ હાસ્ય પારિતોષિક]] {{*}} [[અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક]] |group2 = માનવકલ્યાણ |list2 = [[જયભિખ્ખુ પુરસ્કાર]] |group3 = રમત-ગમત |list3 = [[સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ પુરસ્કાર]] {{*}} [[એકલવ્ય પુરસ્કાર]] {{*}} [[જયદીપસિંહજી પુરસ્કાર]] {{*}} [[અંબુભાઈ પુરાણી પુરસ્કાર]] |group4 = વિજ્ઞાન |list4 = [[ડો. સારાભાઈ પટેલ પુરસ્કાર]] |group5 = શિક્ષણ |list5 = [[મગનભાઈ દેસાઇ પુરસ્કાર]] |group6 = બીજા |list6 = [[વિશ્વગુર્જરી પુરસ્કાર]] |belowstyle = background:#FFC569; <!--lighter orange to ease eye-strain--> |belowclass = hlist |below = [[:શ્રેણી:પુરસ્કાર|વધુ...]] }}<noinclude> [[શ્રેણી:ગુજરાતના પુરસ્કારો]] </noinclude> mhul3lwahu2tnkwzhcc2ry4dqb9b733 0 44208 825617 823003 2022-07-22T02:48:10Z Snehrashmi 41463 લિપિ સંપાદન wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = અશ્વિની ભટ્ટ | image = Ashweeni Bhatt.jpg | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date = {{Birth date|1936|7|22|df=y}}<ref name="દેસાઈ2018">{{cite book |last=ચંદારાણા |first=કિશોરી|editor-last=દેસાઈ |editor-first=પારૂલ કંદર્પ |title=ગુજરાતી સાહિત્યનો ઇતિહાસ (૧૯૩૬થી ૧૯૫૦): સ્વાતંત્ર્યોત્તર યુગ-૨ |volume=8 (ખંડ ૨) |date=November 2018 |publisher=કે. એલ. સ્ટડી સેન્ટર, [[ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ]] |location=અમદાવાદ |page=૯૪–૯૭ |isbn=978-81-939074-1-2}}</ref> | birth_place = [[અમદાવાદ]], ગુજરાત, ભારત | death_date = {{Death date and age|2012|12|10|1936|7|22|df=y}} | death_place = [[ડલ્લાસ]], ટેક્સાસ, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ | resting_place = | occupation = નવલકથાકાર, અભિનેતા અને આંદોલનકાર | language = ગુજરાતી | nationality = | ethnicity = | citizenship = | alma_mater = | period = | genre = | subject = | notableworks = ''[[ઓથાર]]''<br />''ફાંસલો''<br />''આશકા માંડલ''<br />''કટિબંધ''<br />''નીરજા ભાર્ગવ''<br />''અંગાર''<br />''આખેટ'' | spouse = નિતી ભટ્ટ | children = નીલ ભટ્ટ | relatives = | influences = | influenced = | signature = | signature_alt = | website = }} [[ચિત્ર:Ashwini Bhatt.jpg|thumb|અશ્વિની ભટ્ટ, ૨૦૧૨, અમદાવાદ.]] '''અશ્વિની ભટ્ટ''' ([[જુલાઇ ૨૨|૨૨ જુલાઇ]], ૧૯૩૬<ref name="દેસાઈ2018" /> – [[ડિસેમ્બર ૧૦|૧૦ ડિસેમ્બર]], ૨૦૧૨) [[ગુજરાતી]] ભાષાના જાણીતા અને લોકપ્રિય નવલકથાકાર અને અનુવાદક હતા. તેમની નવલકથાઓ વિવિધ સામયિકો અને દૈનિક સમાચારપત્રોમાં હપ્તાવાર પ્રકાશિત થઇ હતી.<ref>{{Cite news|url=http://www.divyabhaskar.co.in/article/MGUJ-AHM-actor-and-journalist-ashiwini-bhatt-4107371-NOR.html?OF2=|title=અભિનેતા તથા પત્રકાર અશ્વિની ભટ્ટ|last=|first=|date=૧૧ ડિસેમ્બર ૨૦૧૨|work=|newspaper=[[દિવ્ય ભાસ્કર]]|language=|access-date=૧૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૮|via=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=73557|title=ટોચના લોકપ્રિય સર્જક અશ્વિની ભટ્ટની ચિરવિદાય|last=|first=|date=|website=|publisher=|access-date=૧૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૮|archive-date=2020-06-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607033210/http://www.bombaysamachar.com/frmStoryShow.aspx?sNo=73557|url-status=dead}}</ref> == જીવન == તેમનો જન્મ શિક્ષણશાસ્ત્રી હરપ્રસાદ ભટ્ટ અને શારદાબેન ભટ્ટને ત્યાં ૨૨ જુલાઇ, ૧૯૩૬ના રોજ [[અમદાવાદ]] ખાતે થયો હતો.<ref name="દેસાઈ2018" /> તેઓ માનસશાસ્ત્રમાં સ્નાતક થયા. તેઓ રંગભૂમિમાં રસ ધરાવતા હતા અને બાળ કલાકાર તરીકે બંગાળી નાટક ''બિંદુર છેલ્લે ‍‍‍(બિંદુનો કિકો)'' માં કામ કરેલું. તેઓ લેખક તરીકેની કારકિર્દી પહેલાં મરઘાં ફાર્મથી માંડીને શાક-ભાજીના વેપાર જેવાં સંખ્યાબંધ વ્યવસાયમાં નિષ્ફળ ગયા હતા. ૨૦૦૨માં તેઓ અમેરિકા સ્થાયી થયા હતા. તેઓ ૧૦ ડિસેમ્બર, ૨૦૧૨ ના રોજ ડલ્લાસ, ટેક્સાસ, અમેરિકા ખાતે મૃત્યુ પામ્યા.<ref name="toi">{{cite news|title=Novelist Ashwini Bhatt dies in US|date=૧૧ ડિસેમ્બર ૨૦૧૨|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/Novelist-Ashwini-Bhatt-dies-in-US/articleshow/17563903.cms|work=ધ ટાઇમ્સ ઓફ ઇન્ડિયા|access-date=૧૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૮}}</ref><ref name="red">{{cite news |url=http://www.rediff.com/news/report/renowned-gujarati-novelist-ashwini-bhatt-no-more/20121210.htm |title=Renowned Gujarati novelist Ashwini Bhatt no more |work=Rediff News |location =India |date=૧૦ ડિસેમ્બર ૨૦૧૨}}</ref><ref name="dna">{{cite news|title=Ashwini Bhatt's novels brought youths back to fiction|date=૧૧ ડિસેમ્બર ૨૦૧૨ | place=Ahmedabad | work= DNA|url=http://www.dnaindia.com/ahmedabad/report-ashwini-bhatts-novels-brought-youths-back-to-fiction-1776156|first=Priya|last=Adhyaru-Majethia}}</ref> તેઓ થોડો સમય [[નર્મદા બચાઓ આંદોલન]] સાથે પણ જોડાયેલા હતા.<ref name="toi" /><ref name="red" /> == સર્જન == અશ્વિની ભટ્ટે ૧૨ નવલકથાઓ અને ૩ નવલિકાઓ લખેલી છે. તેમણે એલિસ્ટર મેકલિન અને જેમ્સ હેડલી ચેઇઝનાં સંખ્યાબંધ પુસ્તકોના ગુજરાતીમાં અનુવાદ કર્યા છે. તેમણે લેરી કોલિન્સ અને ડોમિનિક લેપાયરના ''ફ્રીડમ એટ મિડનાઇટ'' પુસ્તકનો ગુજરાતીમાં ''અરધી રાતે આઝાદી'' નામે અનુવાદ કર્યો છે, જેની ઘણી પ્રસંશા થઇ છે.<ref name="toi" /><ref name="red" /><ref name="dna" /> નવલકથાઓ લખવાની સાથે તેઓ રંગભૂમિ સાથે સંકળાયેલા હતા. તેમની ''કટિબંધ'' નવલકથા ટીવી ધારાવાહિક રૂપે પ્રસારિત થઇ હતી.<ref name="toi" /><ref name= "red" /><ref name="dna" /> === નવલકથા === {| class="wikitable sortable" border="1" style="font-size:100%; text-align:left;" ! નામ || વર્ષ |- |અંગાર ભાગ ૧-૨-૩ |૧૯૯૩ |- |આખેટ ભાગ ૧-૨-૩ |૧૯૯૯ |- |આશકા માંડલ |૧૯૭૯ |- |[[ઓથાર]] ભાગ ૧-૨ |૧૯૮૪ |- |કટિબંધ ભાગ ૧-૨-૩ |૧૯૯૭ |- |ફાંસલો ભાગ ૧-૨ |૧૯૮૫ |- |નીરજા ભાર્ગવ |૧૯૭૯ |- |લજ્જા સન્યાલ |૧૯૭૯ |- |શૈલજા સાગર |૧૯૭૯ |- |} ===લઘુનવલ=== {| class="wikitable sortable" border="1" style="font-size:100%; text-align:left;" ! નામ || વર્ષ |- |કમઠાણ |૨૦૦૧ |- |કસબ |૧૯૯૨ |- |કરામત |૧૯૯૮ |- |આયનો |૧૯૯૭ |- |} ===અનુવાદ=== {| class="wikitable sortable" border="1" style="font-size:100%; text-align:left;" ! નામ || મૂળ પુસ્તક || મૂળ લેખક || વર્ષ |- |અરધી રાતે આઝાદી |ફ્રીડમ એટ મિડનાઇટ |લેરી કોલિન્સ અને ડોમિનિક લેપાયર | |- |ધ લાસ્ટ ફ્રન્ટિયર |ધ લાસ્ટ ફ્રન્ટિયર |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |ધ ગન્સ ઓફ નેવેરોન |ધ ગન્સ ઓફ નેવેરોન |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |પપેટ ઓન અ ચેઇન |પપેટ ઓન અ ચેઇન |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |ધ ગેઇમ ઇઝ અપ | | | |- |સી વિચ (પોકેટ બુક) |સી વિચ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |સર્કસ |સર્કસ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |ગુડ બાય કેલિફોર્નિયા |ગુડ બાય કેલિફોર્નિયા |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |આઇસ સ્ટેશન ઝીબ્રા |આઇસ સ્ટેશન ઝીબ્રા |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |બીઅર આઇલેન્ડ |બીઅર આઇલેન્ડ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |ગોલ્ડન રેન્ડેવુ |ગોલ્ડન રેન્ડેવુ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |ફીયર ઇઝ ધ કી |ફીયર ઇઝ ધ કી |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |શેતાન બગ |ધી સે'ટન બગ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |એચ. એમ. એસ. યુલિસીસ |એચ. એમ. એસ. યુલિસીસ |એલિસ્ટર મેકલિન | |- |} ===અન્ય=== {| class="wikitable sortable" border="1" style="font-size:100%; text-align:left;" ! નામ || પ્રકાર || વર્ષ |- |આક્રોશ અને આકાંક્ષા |લેખસંગ્રહ |૨૦૦૨ |- |રમણ ભમણ |નાટક |૨૦૦૨ |- |} ==સંદર્ભ== {{Reflist}} ==બાહ્ય કડીઓ== * {{Internet Archive author |sname=Ashwini Bhatt |sopt=t}} * [http://www.chiragthakkar.me/search/label/Ashwini%20Bhatt ચિરાગ ઠક્કરના લેખોનો સમૂહ] * [http://birenkothari.blogspot.in/2012/12/blog-post.html બિરેન કોઠારી દ્વારા શ્રધ્ધાંજલી] * [http://urvishkothari-gujarati.blogspot.in/search/label/Ashwinee%20Bhatt ઉર્વિશ કોઠારીનાં લેખોનો સમૂહ] [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૨૦૧૨માં મૃત્યુ]] [[શ્રેણી:૧૯૩૬માં જન્મ]] srs2mvz6e6xofbpg01qnprry4f6a5e7 0 44652 825621 823485 2022-07-22T03:15:00Z Snehrashmi 41463 /* ભારતના રાષ્ટ્રપતિઓ */ અપડેટ wikitext text/x-wiki આ [[ભારતના રાષ્ટ્રપતિ|ભારતના રાષ્ટ્રપતિઓ]]ની યાદી છે. {{legend|wheat|કાર્યકારી રાષ્ટ્રપતિ (૩)|border=1px solid #AAAAAA}}{{legend|{{party color|Independent politician}}" |રાષ્ટ્રપતિ અપક્ષ ઉમેદવાર તરીકે (૨)|border=1px solid #AAAAAA}}{{legend|{{party color|Indian National Congress}}" |રાષ્ટ્રપતિ [[ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસ]]ના ઉમેદવાર તરીકે (૧૦)|border=1px solid #AAAAAA}}{{legend|{{party color|Bharatiya Janata Party}}" |રાષ્ટ્રપતિ [[ભારતીય જનતા પાર્ટી]]ના ઉમેદવાર તરીકે (૧)|border=1px solid #AAAAAA}}{{legend|{{party color|Janata Party}}" |રાષ્ટ્રપતિ જનતા પાર્ટીના ઉમેદવાર તરીકે (૧)|border=1px solid #AAAAAA}} ;સંજ્ઞાઓ ^{{{Dagger|alt=Died in office}}}- કાર્યકાળ દરમિયાન અવસાન<br />^{[[File:Invertedcross1.jpg|5px|alt=Did not complete assigned term]]}- રાજીનામું<br /> == ભારતના રાષ્ટ્રપતિઓ == {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" width="98%" |- ! width="1%" |# ! width="14%" |નામ ! width="10%" |છબી ! width="10%" |પદગ્રહણ ! width="10%" |પદસમાપ્તિ ! width="10%" |[[ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિ|ઉપરાષ્ટ્રપતિ]] ! width="15%" |નોંધ |- | ૧ | [[રાજેન્દ્ર પ્રસાદ]]<br /><small>(૧૮૮૪–૧૯૬૩)</small> | [[File:Food Minister Rajendra Prasad during a radio broadcast in Dec 1947 cropped.jpg|100px]] | ૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ | ૧૩ મે ૧૯૬૨ | [[સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન]] | align="left" |પ્રસાદ સ્વતંત્ર ભારતના પહેલા રાષ્ટ્રપતિ હતા અને બિહારમાંથી હતા.<ref>{{cite web |url=http://www.hinduonnet.com/2002/05/07/stories/2002050700690800.htm |title=Dr. Rajendra Prasad |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |work=The Hindu |location=India |date=૭ મે ૧૯૫૨ |archive-date=2009-01-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090111194609/http://www.hinduonnet.com/2002/05/07/stories/2002050700690800.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811816,00.html |title=Republic Day |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |work=Time |date=6 February 1950 |archive-date=14 જાન્યુઆરી 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090114112454/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,811816,00.html |url-status=dead }}</ref> તે ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળના એક સ્વાતંત્ર્યસેનાની પણ હતા.<ref>{{cite web|date=10 December 2006|title=Rajendra Prasad's birth anniversary celebrated|url=http://www.hindu.com/2006/12/10/stories/2006121013240200.htm|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225052819/https://www.thehindu.com/archive/print/2006/12/10/stories/2006121013240200.htm%20/|archive-date=25 ડિસેમ્બર 2018|access-date=19 ડિસેમ્બર 2012|work=The Hindu|location=India}}</ref> પ્રસાદ બે વખત ચૂંટાનારા એકમાત્ર રાષ્ટ્રપતિ હતા.<ref name="selecting next">{{cite web |url=http://www.hindu.com/2006/12/06/stories/2006120603561000.htm |title=Selecting the next Rashtrapati |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |author=Harish Khare |work=The Hindu |location=India |date=૬ ડિસેમ્બર ૨૦૦૬ |archive-date=2018-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225052751/https://www.thehindu.com/archive/print/2006/12/06/stories/2006120603561000.htm%20/ |url-status=dead }}</ref> |- | ૨ | [[સર્વપલ્લી રાધાકૃષ્ણન]]<br />{{small|(૧૮૮૮–૧૯૭૫)}} | [[File:Photograph of Sarvepalli Radhakrishnan presented to First Lady Jacqueline Kennedy in 1962.jpg|100px]] | ૧૩ મે ૧૯૬૨ | ૧૩ મે ૧૯૬૭ | [[ડૉ. ઝાકીર હુસૈન|ઝાકીર હુસૈન]] | align="left" |રાધાકૃષ્ણન એક અગ્રણી દાર્શનિક, લેખક, નાઇટ અને આંધ્ર યુનિવર્સીટી અને [[બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી|બનારસ હિંદુ વિશ્વવિદ્યાલય]] ના કુલપતિ પણ રહી ચુક્યા હતા.<ref>{{cite web |url=http://www.telegraphindia.com/1060415/asp/opinion/story_6099278.asp |title=Why Amartya Sen should become the next president of India |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |author=Ramachandra Guha |publisher=The Telegraph |date=15 એપ્રિલ 2006 |archive-date=2007-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070228073532/http://www.telegraphindia.com/1060415/asp/opinion/story_6099278.asp |url-status=dead }}</ref> તેમને પૉપ પોલ છઠ્ઠાએ Golden Army of Angelsના નાઈટ બનાવ્યા હતા.<ref>{{cite web |url=http://www.tribuneindia.com/2000/20000130/spectrum/main2.htm |title=Dr S. Radhakrishnan |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |work=The Sunday Tribune |date=30 જાન્યુઆરી 2000 }}</ref> |- | rowspan="3" | ૩ | [[ડૉ. ઝાકીર હુસૈન|ઝાકીર હુસૈન]]<br>{{small|(૧૮૯૭–૧૯૬૯)}}^{{Dagger}} | [[File:President Zakir Husain 1998 stamp of India.jpg|100px]] | ૧૩ મે ૧૯૬૭ | ૩ મે ૧૯૬૯ | [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] | align="left" |હુસેન અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સીટીના કુલપતિ અને [[પદ્મભૂષણ]], [[પદ્મવિભૂષણ]] અને [[ભારત રત્ન]] ઇલકાબ પણ મેળવેલા હતા.<ref>{{cite web |url=http://vicepresidentofindia.nic.in/zakir.asp |title=Zakir Husain, Dr. |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |publisher=Vice President's Secretariat |archive-date=2008-09-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080924105708/http://vicepresidentofindia.nic.in/zakir.asp |url-status=dead }}</ref> તેઓ હોદ્દાની મુદ્દત પુરી થતા પહેલા જ મૃત્યુ પામ્યા. |- style="background-color:Wheat" | [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]] *<br />{{small|(૧૮૯૪–૧૯૮૦)}} | [[File:VV Giri 1974 stamp of India.jpg|100px]] | ૩ મે ૧૯૬૯ | ૨૦ જુલાઇ ૧૯૬૯ | | align="left" |ગીરીને હુસેનના મૃત્યુ પછી ભારતના વચગાળાના રાષ્ટ્રપતિ બનાવાયા હતા.<ref>{{cite web |url=http://www.hindu.com/2007/07/12/stories/2007071260671200.htm |title=Shekhawat need not compare himself to Giri: Shashi Bhushan |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |work=The Hindu |location=India |date=12 July 2007 |archive-date=25 ડિસેમ્બર 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225052808/https://www.thehindu.com/archive/print/2007/07/12/stories/2007071260671200.htm%20/ |url-status=dead }}</ref> તેમણે રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીમાં ભાગ લેવા રાજીનામું મૂક્યું. |- style="background-color:Wheat" | [[મહંમદ હિદાયતુલ્લાહ]] *<br /><small>{{small|(૧૯૦૫-૧૯૯૨)}} | [[ચિત્ર:Justice M. Hidayatullah.jpg|alt=|134x134px]]<!-- Do NOT place a non-free image here, per WP:NFTABLE --> | ૨૦ જુલાઇ ૧૯૬૯ | ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૯૬૯ | | align="left" |હિદાયતુલ્લાહ ભારતના સર્વોચ્ચ ન્યાયાધીશ હતા, અને બ્રિટિશ સામ્રાજયના ઓર્ડર ઈલ્કાબ પણ મેળવ્યો હતો.<ref>{{cite web |url=http://vicepresidentofindia.nic.in/hiday.asp |title=Hidayatullah, Shri M |access-date=૩૦ નવેમ્બર ૨૦૦૮ |publisher=Vice President's Secretariat |archive-date=2014-07-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140728063226/http://vicepresidentofindia.nic.in/hiday.asp |url-status=dead }}</ref> તેઓ ગીરી ફરીથી રાષ્ટ્રપતિ બન્યા ત્યાં સુધી ભારતના વચગાળાના રાષ્ટ્રપતિ રહ્યા. |- | ૪ | [[વરાહગીરી વેંકટગીરી]]<br />{{small|(૧૮૯૪–૧૯૮૦)}} | [[File:VV Giri 1974 stamp of India.jpg|100px]] | ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૯૬૯ | ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૯૭૪ | ગોપાલ સ્વરૂપ પાઠક | align="left" | |- | rowspan="2" | ૫ | [[ફકરૂદ્દીન અલી અહમદ]]^{{Dagger}}<br />{{small|(૧૯૦૫-૧૯૭૭)}} | [[File:Fakhruddin Ali Ahmed 1977 stamp of India.jpg|100px]] | ૨૪ ઓગસ્ટ ૧૯૭૪ | ૧૧ ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૭ | [[બાસ્સપ્પા દાનપ્પા જત્તી]] | align="left" | |- style="background-color:Wheat" | [[બાસ્સપ્પા દાનપ્પા જત્તી]] *<br />{{small|(૧૯૧૨–૨૦૦૨)}} |<!-- Do NOT place a non-free image here, per WP:NFTABLE --> | ૧૧ ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૭ | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૭૭ | | align="left" | |- | ૬ | [[નિલમ સંજીવ રેડ્ડી]]<br />{{small|(૧૯૧૩–૧૯૯૬)}} | [[Image:NeelamSanjeevaReddy.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૭૭ | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૮૨ | [[મહંમદ હિદાયતુલ્લાહ]] | align="left" | |- | ૭ | [[ગ્યાની ઝૈલસીંઘ]]<br />{{small|(૧૯૧૬–૧૯૯૪)}} | [[File:Giani Zail Singh 1995 stamp of India.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૮૨ | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૮૭ | [[રામસ્વામી વેંકટરામન]] | align="left" | |- | ૮ | [[રામસ્વામી વેંકટરામન]]<br />{{small|(૧૯૧૦–૨૦૦૯)}} | [[Image:R Venkataraman.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૮૭ | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૯૨ | [[શંકર દયાલ શર્મા]] | align="left" | |- | ૯ | [[શંકર દયાલ શર્મા]]<br />{{small|(૧૯૧૮–૧૯૯૯)}} | [[Image:Shankar Dayal Sharma 36.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૯૨ | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૯૭ | [[ કે.આર.નારાયણન]] | align="left" | |- | ૧૦ | [[કે.આર.નારાયણન]]<br />{{small|(૧૯૨૦–૨૦૦૫)}} | [[Image:K. R. Narayanan.jpg]] | ૨૫ જુલાઇ ૧૯૯૭ | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૦૨ | કૃષ્ણ કાંત | align="left" | |- | ૧૧ | [[અબ્દુલ કલામ|એ. પી. જે. અબ્દુલ કલામ]]<br />{{small|(૧૯૩૧–૨૦૧૫)}} | [[File:A. P. J. Abdul Kalam in 2008.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૦૨ | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૦૭ | [[ભૈરોં સિંઘ શેખાવત|ભૈરો સિંઘ શેખાવત]] | align="left" | |- | ૧૨ | [[પ્રતિભા પાટીલ]]<br />{{small|(૧૯૩૪– )}} | [[File:PratibhaIndia.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૦૭ | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૧૨ | [[મહંમદ હમિદ અંસારી]] | align="left" | |- | ૧૩ | [[પ્રણવ મુખર્જી]]<br />{{small|(૧૯૩૫–૨૦૨૦)}} | [[File:Secretary Tim Geithner and Finance Minister Pranab Mukherjee 2010 crop.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૧૨ | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૧૭ | મહંમદ હમિદ અંસારી | align="left" | |- | ૧૪ | [[રામનાથ કોવિંદ]]<br />{{small|(૧૯૪૫ – )}} | [[File:Ram Nath Kovind official portrait.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઇ ૨૦૧૭ | ૨૫ જુલાઈ ૨૦૨૨ | [[વૈંકયા નાયડુ]] | align="left" |[[ભારતના રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી ૨૦૧૭|૨૦૧૭]]<br />રામનાથ કોવિંદ ૨૦૧૫થી ૨૦૧૭ સુધી બિહારના ગર્વનર પદે રહ્યા હતા અને ૧૯૯૪થી ૨૦૦૬ સુધી લોકસભાના સભ્ય હતા. |- | ૧૫ | [[દ્રૌપદી મુર્મૂ]]<br />{{small|(૧૯૫૮ – )}} | [[File:Governor of Jharkhand Draupadi Murmu in December 2016.jpg|100px]] | ૨૫ જુલાઈ ૨૦૨૨ | | [[વૈંકયા નાયડુ]] | align="left" | ૨૦૧૫ થી ૨૦૨૧ સુધી ઝારખંડના નવમા રાજ્યપાલ પદે રહ્યા હતા |} ==સંદર્ભો== {{સંદર્ભયાદી}} ==બાહ્ય કડીઓ== * [https://presidentofindia.nic.in/ ભારતના રાષ્ટ્રપતિની અધિકૃત વેબસાઇટ] {{ભારતના રાષ્ટ્રપતિ}} [[શ્રેણી:ભારતના રાષ્ટ્રપતિ| ]] 43vamyqm9quhu23e9jq7ydv69a68szu 0 46061 825589 806887 2022-07-21T14:52:20Z Naokijp 69748 wikitext text/x-wiki '''જાપાનના ઇતિહાસ'''માં [[:en:Geography of Japan|જાપાનનાં દ્વીપો]] તથા [[:en:Japanese people|જાપાનનાં લોકો]]ના ઇતિહાસનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં [[:en:Japanese Paleolithic|જાપાનના પ્રાચીન ઇતિહાસથી]] માંડીને [[:en:Heisei period|રાષ્ટ્ર તરીકેનો ઇતિહાસ]] આવે છે. છેલ્લા [[:en:Ice age|હિમયુગ]] પછી ૧૨,૦૦૦ બી.સી ની આજુબાજુ, [[:en:Japanese archipelago|જાપાની દ્વીપસમૂહની]] સમૃદ્ધ પર્યાવરણ વ્યવસ્થાને લીધે માનવ વિકાસ અને વસવાટ શક્ય બન્યાં. જાપાનમાંથી મળી આવેલું સૌથી પહેલું [[:en:Japanese pottery and porcelain|કુંભારકામ]] [[:en:Jōmon period|જોમોન કાળમાં]] બનેલું હતું. જાપાન વિષેની સૌથી પહેલી લેખિત નોંધ ઈ.સ. પહેલી સદીની ''[[:en:Book of Han|હાનની ચોપડી]]'' માંથી મળેલી સંક્ષિપ્ત માહિતીમાં મળે છે. જાપાનને સાંસ્કૃતિક અને પ્રાદેશિક રીતે પ્રભાવિત કરનારા દેશોમાં ચીન મુખ્ય છે.<ref>{{cite book|author=Jacques Gernet|title=A History of Chinese Civilization|url=http://books.google.com/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA290|year=1996|publisher=Cambridge University Press|page=290}}</ref> વર્તમાન [[:en:Imperial House of Japan|શાહી પરિવાર]]નો છઠી સદીમાં ઉદ્ભવ થયો અને સૌથી પહેલા સ્થાયી તેમજ [[:en:Capital of Japan|શાહી પાટનગર]]ની સ્થાપના [[:en:Heijō-kyō|હેઇજો-ક્યો]] (હાલ નારા) માં ઈ.સ. ૭૧૦માં થઈ, જે આગળ ચાલીને [[બૌદ્ધ ધર્મ|બૌદ્ધ]] કલા, ધર્મ અને સંસ્કૃતિનું કેન્દ્ર બન્યું. બળવાન [[:en:Taihō Code|કેન્દ્રિય-શાસિત]] [[:en:Daijō-kan|સરકારના]] વિકાસને લીધે [[:en: Heian-kyō|હેઇઆન્-ક્યો]] (હાલના [[:en:Kyoto|ક્યોતો]]) માં એક નવા શાહી પાટનગરની સ્થાપના થઈ, અને [[:en:Heian period|હેઇઆન કાળ]] શાસ્ત્રીય [[:en:Culture of Japan|જાપાની સંસ્કૃતિ]]ના એક સોનેરી કાળ તરીકે ઓળખાય છે. ત્યારપછીની સદીઓ દરમ્યાન સત્તાધીશ [[:en:Emperor of Japan|સમ્રાટ]] અને [[:en:Kuge|સભાસદો]]ની સત્તા ધીરે-ધીરે ઘટતી ગઈ અને એક સમયનું કન્દ્રીય-શાસિત રાજ્ય ભાંગી પડ્યું. ૧૫મી સદી સુધીમાં રાજકીય સત્તા સેંકડો સ્થાનિક [[:en:Han system|"ડોમેન"]] (એકમો) માં વિભાજિત થઈ, જેમનું નિયંત્રણ સ્થાનિક "[[:en:daimyō|દાઇમ્યો]]" (સ્વામી, [[:en:Japanese language|જાપાની]]: 大名) કરતાં. દરેક દાઇમ્યો પાસે પોતાના [[:en:Samurai|સામુરાઈ ]]([[:en:Japanese language|જાપાની]]: 侍) ની સેના રહેતી. [[:en:Sengoku period|આંતર્યુદ્ધના એક લાંબા કાળ]] પછી [[:en:Tokugawa Ieyasu|તોકુગાવા ઇએયાસુ]]એ [[:en:Azuchi-Momoyama period|જાપાનનું એકીકરણ]] પૂરું કર્યું, અને ઈ.સ ૧૬૦૩માં [[:en:Emperor Go-Yōzei|સમ્રાટ]] દ્વારા [[:en:Shogun|શોગુન]] બનાવવામાં આવ્યાં. તેઓએ કબ્જે કરેલી જમીનને પોતાનાં સમર્થકોમાં વહેંચી અને પોતાની [[:en:Tokugawa Shogunate|"બાફુકુ"]] (અર્થાત "તંબુ સરકાર" અથવા લશ્કરી રાજ) ની [[:en:Edo|એદો]] (હાલના [[:en:Tokyo|ટોક્યો]]) માં સ્થાપના કરી, જયારે નામના શાસક, સમ્રાટે [[:en:Kyoto|ક્યોતો]]ના જૂના પાટનગરમાં રહેવાનું ચાલુ રાખ્યું. [[:en:Edo period|એદો કાળ]] સમૃદ્ધ અને શાંતિપૂર્ણ રહ્યો અને તે ગાળા દરમ્યાન જાપાને [[ખ્રિસ્તી ધર્મ|ખ્રિસ્તી મિશનો]]ને કચડીને [[:en:Sakoku|બહારની દુનિયાથી લગભગ સમ્પૂર્ણપણે સંપર્ક કાપી નાખ્યો]]. ઈ.સ. ૧૮૬૦ના દાયકામાં [[:en:Tokugawa Shogunate|શોગુનત]]નો [[:en:Bakumatsu|અંત આવ્યો]], [[:en:Emperor Meiji|સમ્રાટ]]ને સત્તા [[:en:Meiji Restoration|પાછી આપવામાં આવી]] અને [[:en:Meiji period|મેઇજી યુગ]]ની શરૂઆત થઈ. [[:en:Meiji Oligarchy|નવા રાષ્ટ્રીય નેતાઓ]] પદ્ધતિસર [[:en:Feudalism|સામંતવાદ]]નો અંત લાવ્યાં. તેઓએ આખી દુનિયાથી વિખૂટા થઈ ગયેલા એક [[:en:Island country|ટાપુ દેશ]]ને [[:en:Meiji Constitution|પશ્ચિમના મોડેલ પર આધારિત]] [[:en:Empire of Japan|મહાસત્તા]] બનાવી. [[:en:Taisho period|લોકશાહી]]નું સર્જન કરવું ઘણું અઘરું હતું, કેમ કે જાપાનની શક્તિશાળી સેના તે સમયે અર્ધ-સ્વતંત્ર હતી અને સામાન્ય નાગરિકોની વાત નામંજૂર કરી દેતી - ઈ.સ. ૧૯૨૦-૩૦ના દાયકા દરમ્યાન તો તે નાગરિકોને મારી પણ નાખતી. જાપાનના લશ્કરે ઈ.સ. ૧૯૩૧માં [[:en:Japanese invasion of Manchuria|માંચુરિયા પર આક્રમણ]] કર્યું અને ઈ.સ. ૧૯૩૭માં ચીન સામે [[:en:Second Sino-Japanese War|જાહેર યુદ્ધ]]નું એલાન કર્યું. જાપાને [[:en:Republic of China (1912-1949)|ચીન]]ના સમગ્ર દરિયાકાંઠા તથા મુખ્ય શહેરો પર કબ્જો મેળવી લીધો અને કઠપૂતળી શાસન સ્થાપિત કર્યું, તેમ છતાં ચીનને પરાસ્ત કરવામાં નિષ્ફળ રહ્યું. ડીસેમ્બર ૧૯૪૧માં [[:en:Attack on Pearl Harbor|પર્લ હાર્બર પરના હુમલા]]ને કારણે તે [[સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકા|અમેરિકા]] અને તેના [[:en:Allies of World War II|મિત્ર દેશો]] સામે [[:en:Pacific War|યુદ્ધ]]માં મુકાઈ ગયું. ઈ.સ. ૧૯૪૨ના મધ્ય સુધી ઘણા નૌકાયુદ્ધોમાં શ્રેણીબદ્ધ વિજય પામ્યા પછી જાપાનનું લશ્કર વધારે પડતું ખેંચાઈ ગયું અને તેનો ઔદ્યોગિક આધાર પૂરતા પ્રમાણમાં વહાણ, શસ્ત્ર અને તેલ પૂરા ન પાડી શક્યું. પોતાના નૌકાદળના ડૂબવા અને મુખ્ય શહેરોનો [[:en:Air Raids on Japan|હવાઈ હુમલાઓ]] દ્વારા વિનાશ થવા છતાં લશ્કરે વળતી લડત આપી. પણ ઓગસ્ટ ૧૯૪૫માં [[:en:Hiroshima and Nagasaki|હિરોશિમા અને નાગાસાકી]] પર થયેલા [[:en:Nuclear Weapons|અણુ વિસ્ફોટો]] તેમજ [[:en:Soviet invasion of Manchuria|સોવિયેતના આક્રમણે]] [[:en:Emperor Showa|સમ્રાટ]] તથા લશ્કરને [[:en:Surrender of Japan|શરણાગતિ]] સ્વીકારવા માટે મજબૂર કરી દીધું. ઈ.સ. ૧૯૫૨ સુધી જાપાન [[:en:Occupation of Japan|અમેરિકાના કબ્જા]] હેઠળ રહ્યું. અમેરિકન સૈન્ય દળોની દેખરેખમાં એક [[:en:Constitution of Japan|નવા બંધારણ]]ની સંરચના થઈ જેના ઈ.સ ૧૯૪૭માં અમલમાં મુકાતા જાપાન એક [[:en:Parliamentary system|સંસદીય]] [[:en:Constitutional monarchy|રાજાશાહી]]માં [[:en:Politics of Japan|પરિવર્તન પામ્યું]]. ઈ.સ. ૧૯૫૫ પછી જાપાનનો [[:en: Japanese post-war economic miracle|ખુબ જ ઝડપથી આર્થિક વિકાસ થયો]] અને તે [[:en:Transport in Japan|ખુબજ વિકસિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રકચર]], [[:en:Standard of living in Japan|ઉચ્ચ જીવન ધોરણ]] અને [[:en:List of countries by life expectancy|સૌથી લાંબું અપેક્ષિત આયુષ્ય]] ધરાવતું દુનિયાનું એક મુખ્ય [[:en:Economy of Japan|આર્થિક ઊર્જાસ્રોત]] બની ગયું, ખાસ કરીને [[:en:Manufacturing in Japan|ઇજનેરી, ઓટોમોબાઈલ અને ઈલેક્ટ્રોનિક]] ક્ષેત્રોમાં. [[:en:Emperor Shōwa|સમ્રાટ શોવા]]નું ઈ.સ. ૧૯૮૯માં દેહાંત થયું અને તેમના પુત્ર [[:en:Emperor Akihito|સમ્રાટ આકિહિતો]] ગાદી પર આવતા એક નવા [[:en:Japanese era name|યુગ]]ની શરૂઆત થઈ. [[:en:Heisei period|૧૯૯૦ના દાયકા]]માંની [[:en:Lost Decade (Japan)|આર્થિક નિષ્ક્રિયતા]] જાપાન માટે ચિંતાનું મુખ્ય કારણ રહી છે. વર્ષ [[:en:2011 Tōhoku earthquake and tsunami|૨૦૧૧માં આવેલા ભુકંપ અને ત્યારપછી ત્રાટકેલા સુનામી]]ના લીધે ભારે આર્થિક અવ્યવસ્થા સર્જાઈ અને [[:en:Nuclear power in Japan|અણુશક્તિના પુરવઠા]]ને ઘણું નુકસાન થયું. ==જાપાનનો પૂર્વ-ઇતિહાસ== ===પાષાણ યુગ=== [[File:JapanesePolishedStoneAxes.JPG|thumb|left|180px|[[:en:Nagano Prefecture|નાગાનો પ્રાંત]]ના [[:en:Shinano, Nagano|શિનાનો શહેર]]માં આવેલ હિનાતાબાયાશી બી નામક પુરાતત્વીય સ્થળેથી ખોદી કઢાયેલી ચમકાવેલી પથ્થરની કૂહાડીઓ. જોમોન કાળ પહેલાની, ૩૦,૦૦૦ બી. સી. [[:en:Tokyo National Museum|ટોક્યો રાષ્ટ્રીય સંગ્રહાલય]]]] [[:en:Japanese Paleolithic|જાપાનના પાષાણ યુગ]]માં છેક ૫૦,૦૦૦ બી.સી થી લઈને ૧૨,૦૦૦ બી.સી ની આજુબાજુ છેલ્લા [[:en:Ice age|હિમયુગ]]ના અંત સુધીનો લાંબો કાળ આવે છે. ૩૮,૦૦૦ બી.સી કરતાં પણ જૂના હોવાનો દાવો કરાતા અવશેષોને સામાન્ય રીતે પુરાતત્વવિદો સ્વીકારતા નથી, જેથી મોટાભાગના ઇતિહાસકારો માને છે કે જાપાનમાં પાષાણયુગની શરૂઆત ૪૦,૦૦૦ વર્ષ પછી થઈ હતી.<ref>[http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html Japanese Palaeolithic Period] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090826235250/http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html |date=2009-08-26 }}, Charles T. Keally</ref> [[:en:Japanese Archipelago|જાપાની દ્વીપસમૂહ]] ૧૧,૦૦૦ બી.સી ની આજુબાજુ [[એશિયા]]ની મુખ્યભૂમિથી અલગ પડી જવાનો હતો. [[:en:Shinichi Fujimura|શિનિચિ ફુજીમુરા]] નામના એક શીખાઉ સંશોધક દ્વારા મોટી શોધનો દાવો [[:en:Japanese Paleolithic hoax|પોકળ હોવાનો જાહેર ખુલાસો થયો]] પછી,<ref>[http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20001107a9.html Archaeology center sorry for fake finds] {{Webarchive|url=https://archive.is/20120715173515/search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20001107a9.html |date=2012-07-15 }}. Japan Times. November 7, 2000. Retrieved on 2011-10-29.</ref> ફુજીમુરા અને તેના સહયોગીઓ દ્વારા નોંધાયેલા [[:en:Lower Paleolithic|શરૂઆતના]] અને [[:en:Middle Paleolithic|મધ્ય પાષાણ યુગના]] પુરાવા સંપૂર્ણ પુનઃતપાસ બાદ ફગાવી દેવામાં આવ્યા. બનાવટી શોધના ખુલાસા પછી થયેલી ચર્ચાઓને કારણે હવે ફક્ત થોડા (ફુજીમુરા છોડીને) [[:en:Upper Paleolithic|પછીના પાષાણ યુગના]] પુરાવા જ સારી રીતે સ્થાપિત થયેલા ગણી શકાય. ===જોમોન કાળ=== [[File:MiddleJomonVessel.JPG|thumb|left|200px|મધ્ય જોમોન કાળનું પાત્ર (૩,૦૦૦-૨,૦૦૦ બી.સી)]] [[:en:Jōmon period|જોમોન કાળ]] લગભગ ૧૪,૦૦૦ થી ૩૦૦ બી.સી સુધી ચાલ્યો. સંસ્કૃતિ અને સ્થિર વસવાટના સૌથી પહેલા ચિન્હો ૧૪,૦૦૦ બી.સી ની આજુબાજુ જોમોન્ સંસ્કૃતિના રૂપમાં પ્રકટ થયાં, જેમાં [[:en:Mesolithic|મેસોલિથિક]] થી [[:en:Neolithic|નીઓલિથિક]] અર્ધ-બેઠાડુ [[:en:hunter-gatherer|શિકારી-ભેગુ કરનારની]] જીવનશૈલી, [[:en:stilt house|પાણીની ઉપર બાંધેલા લાકડાંના ઘરો]] તેમજ ખાડાઓમાં નિવાસ અને [[:en:agriculture|કૃષિના]] અવિકસિત સ્વરૂપ સમાવિષ્ટ હતાં. [[:en:Weaving|વણવું]] તે સમયે હજુ અજ્ઞાત હતું અને કપડાં મોટાભાગે પશુઓની રૂંવાટીથી બનતાં. જોમોન કાળના લોકોએ માટીના વાસણ બનાવવાની શરુઆત કરી, જે ભીની માટીને વીંટાયેલા અને સીધા દોરડાં અને લાકડીઓ દ્વારા દબાવીને બનાવેલી પેટર્નથી સુશોભિત હતાં. જાપાનમાંથી હજુ પણ કુમ્ભારકામના દાખલાસ્વરૂપ ખંજર, જેડ, શંખથી બનેલા દાંતિયા અને બીજી ઘણી ઘરેલું ચીજવસ્તુઓ સાથે મળી આવે છે જે [[:en:Radiocarbon dating|રેડિયો-કાર્બન ડેટિંગ]] પ્રમાણે ૧૧મી સદી બી.સી જેટલી જૂની છે.<ref>"The earliest known pottery comes from Japan, and is dated to about 10,600 BC. China and Indo-China followed shortly afterward" ("Past Worlds" The Times Atlas of Archeology. p. 100, 1995).</ref> તાજેતરમાં ૧૯૯૮માં [[:en:Odai Yamamoto I site|ઓદાઇ યામામોતો-૧ સ્થળ]]થી ૧૪,૫૦૦ બી.સી (૧૬,૫૦૦ [[:en:Before Present|બી.પી]] ની આજુબાજુ) ના એક જ પાત્રના ઘણા બધા ટુક્ડાઓ મળી આવ્યા; આ હાલ જાપાનનું જૂનામાં જૂનું જ્ઞાત કુંભારકામ છે.<ref>{{cite book |title=Ancient Jomon of Japan (Case Studies in Early Societies) |author=Habu Junko |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=2004 |isbn=978-0-521-77213-6 |pages=34–42}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.pref.aomori.lg.jp/bunka/culture/oodaiyamamoto.html |title=大平山元Ｉ遺跡 －日本最古の土器出土－ |trans_title=Ōdaiyamamoto Ichi Site – Excavation of Japan's Earliest Earthenware |language=Japanese |publisher=[[Aomori Prefecture]] |access-date=12 June 2012 |archive-date=20 જૂન 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120620233139/http://www.pref.aomori.lg.jp/bunka/culture/oodaiyamamoto.html |url-status=dead }}</ref><ref name="World">{{cite web |url=http://www.world-archaeology.com/features/jomon-pottery-japan/ |title=Jomon pottery, Japan |author=Kaner, S. |work=[[Current World Archaeology]] |publisher=[[Current Publishing (UK)|Current Publishing]] |year=2003 |issue=1 |access-date=12 June 2012}}</ref> આના સિવાય, ફુકુઇ ગુફામાંથી (૧૨૫૦૦ ± ૩૫૦ બી.પી) અને ૧૨૫૦૦ ± ૫૦૦ બી.પી (કામાકી અને સેરિઝાવા ૧૯૬૭), શિકોકુમાં સ્થિત કામિકુરોઇવા [[:en:rock shelter|રોક આશ્રય]] ૧૨ માંથી ૧૬૫ ± ૩૫૦ વર્ષ બી.પી જેટલા રેડિયોકાર્બન માપનું કાર્બનયુક્ત પદાર્થ પણ જૂની શોધોમાં સામેલ છે,<ref>{{cite book|author=Keiji Imamura|title=Prehistoric Japan: New Perspectives on Insular East Asia|url=http://books.google.com/books?id=HpgcaKpnuU0C&pg=PA46|year= 1996|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-1852-4|page=46}}</ref> જોકે ચોક્કસ તારીખ વિવાદાસ્પદ છે. પછીના જોમોન્ કાળના સમયનાં [[:en:dogū|દોગૂ]] તરીકે જાણીતા ઝીણવટભર્યા માટીના પૂતળાં મળી આવ્યાં છે. ===યાયોઇ કાળ=== [[File:DotakuBronzeBellLateYayoi3rdCenturyCE.jpg|thumb|યાયોઇ કાળનું તાંબાનું [[:en:Dōtaku|દોતાકુ]], ઈ.સ ત્રીજી સદી]] [[:en:Yayoi period|યાયોઇ કાળ]] લગભગ ૪૦૦ અથવા ૩૦૦ બી.સી થી ૨૫૦ એ.ડી સુધી ચાલ્યો. આ કાળ જોમોન કાળ પછી આવ્યો અને ઘણા ફેરફાર લાવ્યો. આ કાળનું નામ [[:en:Yayoi|યાયોઇ]] નગર (જે [[:en:Bunkyo, Tokyo|ટોક્યોના બુન્ક્યોનો]] એક ઉપભાગ છે) પરથી પડ્યું છે, જ્યાંથી પુરાતત્વીય તપાસના પગલે સૌથી પહેલા જાણીતા અવશેષો મળી આવ્યા. યાયોઇ કાળની શરૂઆત વણાટ, ચોખાની ખેતી અને કાંસ્યના નિર્માણ જેવી નવી પદ્ધતિઓ લઈ આવી. કાંસ્ય અને લોખંડનો પરિચય એક જ સાથે યાયોઇ કાળના જાપાનમાં થયા હોવાની સંભાવના છે. લોખંડ મોટાભાગે કૃષિ માટેના અને ઔદ્યોગિક સાધનો બનાવવા માટે વપરાતું, જ્યારે કાંસ્ય ધાર્મિક અને ઔપચારિક વિધિઓમાં વપરાતી શિલ્પકૃતિઓ બનાવવા માટે વપરાતું. જાપાનમાં કાંસ્ય અને લોખંડના ઢળાઈકામની શરુઆત કંઈક અંશે ૧૦૦ બી.સી સુધી થઈ ગઈ, પણ બન્ને ધાતુઓના કાચા માલ એશીયા ખંડથી આવ્યા. યાયોઇ કાળે સારા પાકની ખાતરી માટે શિંતો ધર્મનો [[:en:Shamanism|ઊંજણીથી]] અને ભવિષ્યકથનથી પરિચય કરાવ્યો.<ref>{{cite book|editor=John Whitney Hall|title=The Cambridge History of Japan: Ancient Japan|url=http://books.google.com/books?id=A3_6lp8IOK8C&pg=PA334|year=1993|publisher=Cambridge University Press|page=334|isbn=9780521223522}}</ref> જાપાન વિષેની સૌથી પહેલી લેખિત નોંધ ૫૭ એ.ડી ની ચીનની [[:en:Book of the Later Han|"પછીના હાન ની ચોપડી"]] માં આ પ્રમાણે મળે છે:<ref>後漢書, ''樂浪海外有東鯷人 分爲二十餘國''</ref> "[[:en:Lelang Commandery|લેલાંગ]] થી મહાસાગરની પેલી પારે [[:en:Wa (Japan)|'વા']] દેશના લોકો છે. એકસો થી પણ વધારે આદિજાતિઓના બનેલાં, તેઓ આવે છે અને વારંવાર ખંડણી ચૂકવે છે." ચોપડીમાં એવી પણ નોંધ છે કે વા દેશના રાજા, [[:en:Suishō|સુઇશોએ]] હાન ના સમ્રાટ [[:en:Emperor An of Han|આન]] ને ભેંટમાં ગુલામો આપ્યા. ત્રીજી સદીમાં લખાયેલ [[:en:Records of Three Kingdoms|''સાંગુઓ ઝી'']] માં એવી નોંધ છે કે તે દેશ કોઈક ૩૦ આદિજાતિઓ અથવા રાજ્યોના એકીકરણથી બન્યો અને [[:en:Yamataikoku|યામાતાઇકોકુની]] [[:en:Himiko (queen)|હિમિકો]] નામની ઊંજાણી નાખનાર રાણી તેના પર રાજ કરતી. [[:en:Han Dynasty|હાન]] અને [[:en:Cao Wei|વેઇ]] રાજવંશોના શાસન દરમ્યાન [[:en:Kyūshū|ક્યૂશૂની]] યાત્રા કરનાર ચીની મુસાફરોએ પોતાની નોંધમાં ઉમેર્યું છે કે ત્યાંના રહેવાસીઓ એવો દાવો કરતા કે તેઓ [[:en:Wu (state)|'વૂ']] ના એક મહાન સભાસદ (તાઇબો) ના વંશજ હતાં. તેઓ [[:en:wiktionary:sinicize|પૂર્વ-ચીની]] વૂ લોકોના લક્ષણો પણ દર્શાવે છે, જેમ કે શરીર પર છૂંદણા છુંદવાં, દાંત ખેંચવા, અને નાના બાળકોને તેડવાની પ્રથા. ''સાંગુઓ ઝી'' માં ''[[:en:haniwa|હાનિવા]]'' મૂર્તિઓથી મળતા ભૌતિક વર્ણનો છે, જેમાં વીંટાયેલા વાળ રાખવાવાળા પુરુષો અને એક જ મોટો કપડાનો ટુક્ડો પહેરવાવાળી સ્ત્રીઓનો સમાવેશ થાય છે. ક્યૂશૂમાં આવેલ [[:en:Yoshinogari site|યોશિનોગારી સ્થળ]] યાયોઇ કાળનું સૌથી જાણીતું સ્થળ છે જે સાબિત કરે છે કે સેંકડો વર્ષો સુધી એક મોટી વસાહતે તે વિસ્તારમાં વસવાટ કર્યો. પુરાતત્વીય ખોદકામ કરવાથી જાણવા મળ્યું કે ત્યાંના સૌથી પ્રાચીન ભાગ ૪૦૦ બી.સી ની આજુબાજુના સમયના છે. એવું લાગે છે કે રહેવાસીઓ મુખ્યભૂમિ સાથે અવારનવાર સંદેશાવ્યવહાર કરતા અને વેપારી સંબંધ પણ રાખતા. આજે પણ, કોઈક પુનઃનિર્મિત ઇમારતો પુરાતત્વીય સ્થળ પરનાં પાર્કમાં ઉભી છે.<ref>{{cite book|author1=Peter G. Stone|author2=Philippe G. Planel|title=The Constructed Past: Experimental Archaeology, Education and the Public|url=http://books.google.com/books?id=456jNSMNwrcC&pg=PA66|year=1999|publisher=Psychology Press|page=66|isbn=9780203205822}}</ref> ==પ્રાચીન જાપાન== ===કોફુન કાળ=== [[File:NintokuTomb Aerial photograph 2007.jpg|thumb|left|દાઇસેન્ર્યો કોફુન્, [[:en:Osaka Prefecture|ઓસાકા]], પાંચમી સદી]] [[:en:Kofun period|કોફુન કાળની]] શરુઆત ૨૫૦ એ.ડી. ની આજુબાજુ થઈ, અને એનું નામ તે સમયથી દેખાવાના શરૂ થનારા મોટા સ્તૂપના આકારવાળા શબને દફનાવવા માટેના "કોફુન" તરીકે જણાતા [[:en:tumulus|ટેકરાઓ]] (古墳, જેનો [[:en:Sino-Japanese vocabulary|ચીની-જાપાની ભાષામાં]] અર્થ છે "પ્રાચીન કબર") પરથી પડ્યું. કોફુન કાળ (જાપાનીમાં "કોફુન-જિદાઇ") દરમ્યાન જાપાનમાં શક્તિશાળી લશ્કરી રાજ્યોની સ્થાપના થઈ, જેમાનું દરેક રાજ્ય શક્તિશાળી કુળો (''[[:en:zoku|ઝોકુ]]'') ની આજુબાજુ કેન્દ્રિત હતું. ત્રીજી થી સાતમી સદી એ.ડી સુધી [[:en:Yamato Province|યામાતો]] અને [[:en:Kawachi Province|કાવાચિ]] પ્રાંતોમાં પ્રભાવશાળી યામાતો [[:en:polity|રાજ્યવ્યવસ્થાની]] સ્થાપના કેન્દ્રિત હતી, જેનાથી જાપાની શાહી વંશનો ઉદ્ભવ થયો. અને આમ, બીજા કુળોને દબાણ હેઠળ રાખીને અને વધારે ખેતીની જમીન પર કબ્જો મેળવીને, તેઓએ પશ્ચિમ જાપાન પર ભારે પ્રભાવ બનાવી રાખ્યો.{{Citation needed|date=December 2013}} જાપાને [[:en:List of tributaries of Imperial China|શાહી ચીનને પાંચમી સદી એ.ડી થી ખંડણીઓ મોકલવાનું]] શરૂ કર્યું. ચીનના ઇતિહાસની નોંધ મુજબ, રાજ્યવ્યવસ્થા વા કહેવાતી, અને તેના [[:en:Five kings of Wa|પાંચ રાજાઓની]] નોંધ થઈ. તેઓએ ચીની મોડેલ પર આધારિત કેન્દ્રીય વહીવટ અને શાહી સભાની સિસ્ટમ વિકસિત કરી, અને સમાજને વિવિધ વ્યાવસાયિક ભાગોમાં આયોજિત કર્યું. આ કાળ દરમ્યાન, ચોથી સદીના અંતની આજુબાજુ, [[:en:Three Kingdoms of Korea|કોરિયાના ત્રણ રાજ્યો]] અને જાપાન વચ્ચેના સંબંધો ગાઢ બન્યા.{{Citation needed|date=December 2013}} ==શાસ્ત્રીય જાપાન== ===આસુકા કાળ=== [[File:Takamat1.jpg|thumb|200px|[[:en:Takamatsuzuka Tomb|તાકામાત્સુઝુકા કબર]] ની દીવાલ પરનું ભીંત ચિત્ર, [[:en:Asuka, Nara|આસુકા]], [[:en:Nara Prefecture|નારા]], આઠમી સદી]] આસુકા કાળ (ઈ.સ ૫૩૮ થી ૭૧૦) દરમ્યાન (પછી જાપાની તરીકે ઓળખાતી) યામાતો રાજ્યવ્યવસ્થા ધીરે-ધીરે તાઇકા સુધારણાઓ અને તાઇહો કોડ જેવા કાયદાઓની વ્યાખ્યા કરી, તેઓને અમલમાં મુક્તા એક સ્પષ્ટપણે કેન્દ્રિત રાજ્ય બની ગઈ.<ref name="HOJ">R.H.P. Mason and J.G. Caiger (2004) ''A History of Japan'', Tuttle Publishing, ISBN 080482097X</ref> આ જ સમય દરમ્યાન, જાપાની લોકોએ કોરિયાના નૈઋત્ય કિનારા પર રહેવાવાળા પૈક્ચે અથવા બૈકજે લોકો સાથે મજબૂત આર્થિક સંબંધો બનાવ્યાં. બૈકજે લોકો સાથેનાં સારા સંબંધોની શરૂઆત ઈ.સ. ૩૯૧ માં થઈ જયારે નવા પ્રદેશોની શોધખોળ કરતા એક જાપાની દળે બૈક્જે રાજા અને લોકોની કોરિયા દ્વીપકલ્પના ઉત્તરીય ભાગમાં રહેવાવાળા તેઓના શત્રુઓ - કોગુરિયો લોકો - થી રક્ષા કરી. ચોથી સદીના દ્વીતીયાર્ધ પછી, [[:en:three kingdoms of Korea|કોરિયાના ત્રણ રાજ્યો]]માં પરસ્પર સહકાર આપવાનો ઈન્કાર તેમજ સંઘર્ષના કાળ જોવા મળ્યા. [[:en:Emperor Kotoku|સમ્રાટ કોતોકુ]]ના શાસન દરમ્યાન, [[:en:Goguryeo|ગોગુર્યો]], [[:en:Baekje|બૈક્જે]] and [[:en:Silla|સિલ્લા]] રાજ્યોના દૂતોએ ઘણી વાર જાપાનની મુલાકાત લીધી. જાપાનનો બૌદ્ધ ધર્મથી પરિચય બૈક્જે રાજા સૌંગે કરાવ્યો, જેમને જાપાને સૈન્ય સહાય આપવાનું ચાલુ રાખ્યું.<ref>See ''[[Nihon Shoki]]'', volumes 19, Story of Kinmei. [http://applepig.idv.tw/kuon/furu/text/syoki/syoki19_2.htm#sk19_11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071005084453/http://applepig.idv.tw/kuon/furu/text/syoki/syoki19_2.htm#sk19_11 |date=2007-10-05 }}"''[[Nihon Shoki]]''</ref><ref>{{cite book |author=Bowring, Richard John |title=The religious traditions of Japan, 500-1600 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge, UK |year=2005 |pages=15–17 |isbn=0-521-85119-X |oclc= |doi= |access-date=}}</ref><ref>{{cite book |author=Dykstra, Yoshiko Kurata; De Bary, William Theodore |title=Sources of Japanese tradition |publisher=Columbia University Press |location=New York |year=2001 |pages=100 |isbn=0-231-12138-5 |oclc= |doi= |access-date=}}</ref> શાસક વર્ગો બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રચાર મોટાભાગે પોતાના હેતુઓ માટે કરતાં.{{Citation needed|date=April 2012}} તદનુસાર, પ્રારંભિક તબક્કાઓમાં, જાપાનની સામાન્ય પ્રજામાં બૌદ્ધ ધર્મ લોકપ્રિય ન હતો.<ref>Sansom (1958) p. 62</ref> જોકે, બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રચાર વધવાથી મોટા કોફુનોમાં શબોને દફનાવવાની પ્રથાનો અંત આવ્યો. રાજકુમાર શોતોકુ ઈ.સ ૫૯૪માં સામ્રાજ્ઞી સુઇકોના કારભારી તરીકે સત્તામાં આવ્યાં. મહારાણી સુઇકો ગત્ સમ્રાટ, સુજુન્ (ઈ.સ ૫૮૮-૫૯૩, જેમની ૫૯૩માં હત્યા કરવામાં આવી હતી) નાં ભત્રીજી હોવાથી ગાદી પર આવ્યાં હતાં. તેમનાં લગ્ન પહેલાનાં એક સમ્રાટ, બિદાત્સુ (ઇ.સ ૫૭૨-૫૮૫) જોડે પણ થયાં હતાં, પણ તેઓ સુપ્રસિદ્ધ માતૃપ્રધાન સમય પછીનાં જાપાનનાં સૌથી પહેલા મહિલા શાસક હતાં.<ref name="George Sansom p. 50">Sansom (1958) p. 50.</ref> સામ્રાજ્ઞી સુઇકોના કારભારી તરીકે, રાજકુમાર શોતોકુએ જાપાનમાં બૌદ્ધ ધર્મ અને ચીની સંસ્કૃતિનાં ફેલાવા માટે પોતાના પ્રયાસો સમર્પિત કર્યા.<ref name="George Sansom p. 50"/> તેઓએ સત્તર-લેખના બંધારણની ઘોષણા કરીને શાંતિની સ્થાપના કરી. સત્તર-લેખોનું બંધારણ એક કોન્ફ્યુશીયન-શૈલી દસ્તાવેજ હતી, જે સરકારી અધિકારીઓ અને સમ્રાટ તરફથી પ્રજા દ્વારા અપેક્ષિત નૈતિકતા અને મૂલ્યો પર કેન્દ્રિત હતી. બૌદ્ધ ધર્મ પાછળથી જાપાની સંસ્કૃતિનો એક કાયમી ભાગ બન્યો. ઈ.સ ૬૦૭માં જાપાનથી એક દૂત દ્વારા ચીનને પત્ર મળ્યો જેમાં લખેલું હતું કે 'ઉગતા સૂરજનો દેશ (જાપાન) આથમતા સૂરજના દેશ (ચીન) ને પત્ર મોકલે છે'<ref>[[Book of Sui]] (隋書 東夷伝 第81巻列伝46): "日出处天子至书日没处天子无恙" [http://www.guoxue.com/shibu/24shi/suisu/sui_081.htm]</ref> જેનાથી જાપાન ચીનની બરાબર હોવાના સંકેત મળવાથી ચીની સમ્રાટ રોષે ભરાઈ ગયાં.<ref>{{Cite book|author=general editors|title=The Cambridge history of Japan|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, UK|year=1988|pages=182–183|isbn=0-521-22352-0|oclc=|doi=|author-separator=,|author2=John W. Hall...|display-authors=2}}</ref> ===નારા કાળ=== [[File:NaraTodaijiDaibutsu0212.jpg|thumb|left|200px|[[:en:Nara, Nara|નારા]]નાં વિશાળ [[:en:Buddharupa|બુદ્ધ]], ઈ.સ ૭૫૨]] આઠમી સદીનો નારા કાળ એક શક્તિશાળી જાપાની રાજ્યના ઉદ્ભવનો સાક્ષી હોવાથી તે એક સુવર્ણ કાળ તરીકે ઓળખાય છે. ઈ.સ ૭૧૦માં જાપાનની રાજધાની આસુકાથી નારા ખસેડાઈ ગઈ.<ref name="George Sansom p. 82">Sansom (1958) p. 82.</ref> હોલ (ઈ.સ ૧૯૬૬) ના તારણ પ્રમાણે "જાપાન પાંચમી સદીના ઉજિના એક નબળા સંઘમાંથી આઠમી સદીમાં શાહી ચીનને ટક્કર આપે તેવા સામ્રાજ્યમાં પલ્ટાઈ ગયું હતું. રાજ્યના નવા સિદ્ધાંત અને સરકારની નવી સંરચનાએ જાપાની સાર્વભૌમને એક નિરપેક્ષ શાસકની શૈલી અને સત્તાથી સહાયતા કરી."<ref>John W. Hall, ''Government and Local Power in Japan, 500–1700: A Study Based on Bizen Province'' (Princeton University Press, 1966) p 63.</ref> પારંપરિક, રાજકીય અને આર્થિક પદ્ધતિઓ હવે તાર્કિક રીતે સંરચિત પ્રક્રિયાઓ દ્વારા આયોજિત કરાતી જે કાયદેસર જુદા-જુદા કાર્યો અને વિધિઓની વ્યાખ્યા કરતી. જમીનનું સર્વેક્ષણ થતું અને રાજ્ય દ્વારા નોંધણી થતી. એક શક્તિશાળી અને નવા ઉચ્ચતમ વર્ગનો જન્મ થયો. આ ઉચ્ચતમ વર્ગ રાજ્યનું શાસન કરતું અને કાર્યક્ષમ રીતે વસૂલ કરાયેલા કરો તેને ટેકો આપતા. સરકારે કચેરીઓ, મંદિર, રસ્તાઓ અને સિંચાઈ સિસ્ટમ જેવા ઘણા બાંધકામ કર્યાં. ગ્રામીણ વસ્તી વચ્ચે જમીન માલિકી ફેલાવવા માટે રચાયેલી જમીન હક અને કરની એક નવી પદ્ધતિ અમલમાં મુકાઈ ગઈ. આવી ફાળવણીઓ સામાન્યપણે લગભગ એક એકર જેટલી મોટી રહેતી. જોકે, તેઓ એકરના દસમાં ભાગ જેટલી નાની પણ હોય શકતી. તેમ છતાં, દર પાંચ વર્ષે જ્યારે વસ્તીગણતરી કરવામાં આવતી ત્યારે ગુલામો માટેની ફાળવણીઓની સમીક્ષા કરવામાં આવતી.<ref name=s83>Sansom (1958) pp. 83–84.</ref> આ કાળ દરમ્યાન ઘણો સાંસ્કૃતિક વિકાસ થયો.<ref name="George Sansom p. 82"/> ટૂંક સમયમાં, ચાર સદીઓ સુધી ચાલવાવાળા નારા કાળના લક્ષણ તરીકે પછી પ્રસિદ્ધ થનારી કેટલીક નવી અદ્ભુત અભિવ્યક્તિઓ બહાર આવી.<ref>Hall (1966) p 64</ref> [[:en:Empress Gemmei|સામ્રાજ્ઞી ગેમ્મેઇ]] દ્વારા એક શાહી [[Wiktionary:rescript|જાહેરનામા]]ના પગલે, ઈ.સ. ૭૧૦માં હાલના [[:en:Nara, Nara|નારા]]માં સ્થિત [[:en:Heijō Palace|હેઇજો-ક્યો (હેઇજો મહેલ)]] ને પાટનગર બનાવવામાં આવ્યું. આ શહેરની સંરચના ચીની [[:en:Tang Dynasty|તાંગ રાજવંશ]]ની રાજધાની [[:en:Chang'an|ચાંગાન્]] (હાલ [[:en:Xi'an|ઝિઆન્]]) પર આધારિત હતી. નારા કાળની રાજનીતિક ગતિવિધિઓમાં [[:en:Imperial House of Japan|જાપાની શાહી પરિવાર]]ના બૌદ્ધ પાદરીઓ સાથે,<ref name=s83/> તથા તેઓના કારભારીઓ—[[:en:Fujiwara clan|ફુજીવારા કુળ]]—સાથેના સંઘર્ષનો સમાવેશ થાય છે. જાપાને પોતાના પરંપરાગત શત્રુઓ—કોરિયન દ્વીપકલ્પના અગ્નેય કિનારા પર રહેવાવાળા [[:en:Silla|સિલ્લા]] લોકો —સાથે શાંતિપૂર્ણ સંબંધો માણ્યાં. જાપાને ચીનના તાંગ રાજવંશ સાથે પણ ઔપચારિક સંબંધો બાંધ્યાં.<ref>Sansom (1958) p. 128</ref> ઈ.સ. ૭૮૪માં, બૌદ્ધ પાદરીઓથી છટકવા માટે રાજધાની ફરીથી [[:en:Nagaoka-kyō|નાગાઓકા-ક્યો]] ખસેડાઈ ગઈ; અને ઈ.સ. ૭૯૪માં [[:en:Heian-kyō|હેઇઆન્-ક્યો]] ખસેડાઈ, જે હાલનું [[:en:Kyoto|ક્યોતો]] છે. તે પછી ઈ.સ. ૧૮૬૮ સુધી પાટનગર ક્યોતો જ રહેવાનું હતુ.<ref name="George Sansom p. 99">Sansom (1958) p. 99.</ref> ક્યોતો નાં ધાર્મિક શહેરમાં, બૌદ્ધ ધર્મ અને શિંતો ધર્મમાંથી એક સમધર્મી સિસ્ટમ બનવાનું શરુ થયું.<ref>Elmer M. Brown, ed. ''The Cambridge history of Japan: Ancient Japan: Volume 1'' (1993) p. 356 ISBN 0-521-22352-0</ref> જાપાનમાં ઐતિહાસિક લખાણ પ્રારંભિક આઠમી સદીમાં ''[[:en:Kojiki|કોજિકી]]'' (''પ્રાચીન બાબતો ની નોંધ'', ઈ.સ. ૭૧૨) અને ''[[:en:Nihon Shoki|નિહોન્ શોકિ]]'' (''જાપાનની ગાથાઓ'', ઈ.સ. ૭૨૦) જેવી મોટી નોંધોની રચનાથી પોતાના ઉચ્ચતમ સ્તરે પહોચ્યું. આ નોંધો જાપાનના શરૂઆતના સમયનું દંતકથારૂપ વર્ણન આપે છે, જે આજના સમયમાં [[:en:Japanese mythology|જાપાની પૌરાણિક કથાઓ]] તરીકે જાણીતી છે. આ નોંધોમાં રહેલી દંતકથાઓ અનુસાર, જાપાનની સ્થાપના ૬૬૦ બી.સી. માં વડીલોપાર્જિત [[:en:Emperor Jimmu|સમ્રાટ જિમ્મુ]] દ્વારા થઇ હતી, જે [[:en:Shinto|શિંતો]] કુળદેવી [[:en:Amaterasu|આમાતેરાસુ]] (સુર્ય દેવી) ના સગા વંશજ હતાં. દંતકથાઓએ નોંધ કરી કે જિમ્મુએ સમ્રાટોની એક શ્રેણીની શરુઆત કરી જે આજ સુધી ચાલતી આવે છે. ઇતિહાસકારો એવી ધારણા કરે છે કે આ દંતકથાઓ કંઈક અંશે ઐતિહાસિક તથ્યોનું વર્ણન કરે છે, પણ હકીકતમાં ખરા અસ્તિત્વમાં સૌથી પહેલા સમ્રાટ [[:en:Emperor Ōjin|ઓજિન્]] હતાં, જોકે તેઓના શાસનની તારીખ હજુ અનિશ્ચિત છે. નારા કાળથી લઈને છેક અત્યાર સુધી, અસલી રાજનીતિક સત્તા સમ્રાટના હાથમાં નથી રહી, પણ, જુદા-જુદા સમયે સભાના અમીર વર્ગ, લડાકુ સરદારો, લશ્કર, અને, વધુ તાજેતરમાં, [[:en:Prime Minister of Japan|જાપાનના વડાપ્રધાન]]ના હાથમાં રહી છે. ૪૫૦૦ કવિતાઓના સંગ્રહ, [[:en:Man'yoshu|માન્યોશૂ]], નું સંકલન પણ આ કાળના અંતમાં ઈ.સ. ૭૫૯માં થયું હતું. ===હેઇઆન્ કાળ=== [[File:西寺復元模型.jpg|thumb|left|[[:en:Heian-kyō|હેઇઆન્-ક્યો]] નો એક લઘુચિત્ર નમૂનો]] ઈ.સ. ૭૯૪ થી ૧૧૮૫ સુધી ચાલવાવાળો હેઇઆન્ કાળ શાસ્ત્રીય જાપાની ઇતિહાસનો છેલ્લો તબક્કો છે. તે જાપાની શાહી સભાની ટોચ ગણવામાં આવે છે અને તેની કલા, કવિતઓ અને સાહિત્ય માટે જાણીતો છે. ૧૧મી સદીના પ્રારંભમાં પ્રસિદ્ધ શાહી સેવિકા મુરાસાકી શિકિબુએ જાપાનની (અને દુનિયાની) સૌથી જુની ટકી ગયેલી નવલકથા, "ગેંજીની કથા", લખી.<ref>Sansom (1958) p. 150.</ref> જાપાની કવિતાઓના સંગ્રહોમાં જૂનામાં જૂનો એક સંગ્રહ, કોકિન્ વાકાશૂ,<ref>Sansom (1958) pp. 130–131.</ref> આ કાળ દરમ્યાન સંકલિત થયો. એશિયાની બીજી સંસ્કૃતીઓથી (સ્વદેશી લેખન પદ્ધતિ, [[:en:kana|કાના]], અને બીજા કેટલાક કારણોને લીધે) ઘણી ભિન્નતાઓ દેખાવા માંડી. તાંગ રાજવંશના પતનને કારણે,<ref>Fairbank, p. 121.</ref> જાપાનમાં (તે સમયે) ચીની પ્રભાવ પોતાની ટોચે પહોંચ્યો, અને છેવટે ઈ.સ. ૮૩૮માં તાંગ ચીનમાં જાપાનની શાહી મંજુરી વાળા અંતિમ મિશન સાથે અંત પામ્યો, જોકે વેપાર પ્રવાસો અને બૌદ્ધ પવિત્ર યાત્રાઓ ચાલતી રહી.<ref>"[http://www.metmuseum.org/toah/hd/heia/hd_heia.htm Heian Period]," Metropolitan Museum of Art.</ref> [[File:Genji emaki TAKEKAWA.jpg|thumb|ઈ.સ. ૧૧૩૦ ની આજુબાજુના સમયનું પટચિત્ર, જે "[[:en:Tale of Genji|ગેંજીની કથા]]" નાં "વાંસની નદી" નામના પાઠમાંથી એક દૃશ્યનું વર્ણન કરે છે]] શાહી સભામાં રાજકીય સત્તા શક્તિશાળી ઉચ્ચતમ વર્ગો "([[:en:kuge|કુગે]])"ના હાથમાં રહી, ખાસ કરીને [[:en:Fujiwara clan|ફુજીવારા કુળ]], જે [[:en:Sesshō and Kampaku|સેશ્શો અને કામ્પાકુ]] (શાહી કારભારીઓ) ના શીર્ષક સાથે રાજ કરતાં. ફુજીવારા કુળે શાહી પરિવાર પર લગભગ સંપૂર્ણપણે અંકુશ મેળવી લિધો. જોકે, શાહી સભાને સલાહ આપવાવાળો ફુજીવારા કુળ શાહી વંશથી જ પોતાની સત્તા મેળવવામાં સંતુષ્ટ હતો. આનો અર્થ એમ હતો કે ફુજીવારા કુળની સત્તાને ક્યારેય પણ કોઈ જોશીલો સમ્રાટ પડકારી શકતો હતો. શાહી સભા પર ઈ.સ ૮૫૮થી લગભગ ૧૧૬૦ સુધીના વર્ચસ્વને લીધે આ કાળ "ફુજીવારા કાળ" તરીકે જણાતો.<ref name="transformation351">Fairbank, p. 351.</ref> ફુજીવારા કુળે શાહી પરિવાર સાથેની લગ્ન કડીઓના કારણે આ સ્વામિત્વ પામ્યું.<ref>Sansom (1958) p. 155.</ref> ખરેખર જોઈએ તો, ફુજીવારા માતાઓથી જન્મ પામેલા સમ્રાટોની સંખ્યાના લીધે, ફુજીવારા કુળની ઓળખ શાહી પરિવારની એટલી નજીકથી થવા માંડી, કે લોકોને શાહી પરિવારના "સીધા શાસન" અને ફુજીવારા કારભારીઓના શાસન વચ્ચે કોઈ અંતર જ ન દેખાતું.<ref>Sansom (1958) p. 212.</ref> તદનુસાર, જ્યારે સરકાર સામેનો અસંતોષ [[:en:Hogen Rebellion|હોગેન્ બળવો]] (ઈ.સ ૧૧૫૬-૧૧૫૮), [[:en:Heiji Rebellion|હેઇજી બળવો]] (ઈ.સ ૧૧૬૦) અને [[:en:Gempei War|ગેમ્પેઇ યુદ્ધ]] (ઈ.સ ૧૧૮૦-૧૧૮૫) માં પરિવર્તન પામ્યો, ત્યારે ફુજીવારા કારભારીઓ અને શાહી પરિવારને જવાબદાર ગણવામાં આવ્યાં. [[:en:Gempei War|ગેમ્પેઇ યુદ્ધ]]નો અંત ઈ.સ ૧૧૮૫માં દાન્-નો-ઉરાના નૌકાયુદ્ધ સાથે થયો જેમાં મિનામોતો કુળે તાઇરા કુળને હાર આપી. ઈ.સ ૧૧૯૨માં મિનામોતો કુળના યોરિતોમોને શાહી સભા તરફથી સરકારમાં ઘણા ઉચ્ચ હોદ્દા આપવામાં આવ્યા. આ હોદ્દાઓ એકત્રિત કરવામાં આવ્યા અને યોરિતોમો ''સેઇ-તાઇ-શોગુન્'' અથવા "શોગુન્" નો હોદ્દો પ્રાપ્ત કરવાવાળો સૌથી પહેલો માણસ બન્યો.<ref name="transformation363">Fairbank, p. 363.</ref> યોરિતોમોએ તે પછી ફુજીવારા કુળને જાપાનના ઉત્તરમાં એક સૈન્ય અભિયાનમાં હરાવ્યું. આની સાથે કુજીવારા કાળ અને સરકાર પરના ફુજીવારા કુળના વર્ચસ્વનો અંત આવ્યો. હેઇઆન્ કાળે ઘણા સૈન્ય કુળોના ઉદય જોયા. સૌથી શક્તિશાળી ચાર કુળોમાં [[:en:Minamoto clan|મિનામોતો કુળ]], [[:en:Taira clan|તાઇરા કુળ]], [[:en:Fujiwara clan|ફુજીવારા કુળ]] અને [[:en:Tachibana clan (kuge)|તાચિબાના કુળ]] આવે છે. બારમી સદીના અંત તરફ, આ કુળો વચ્ચેની તકરારો [[:en:Hogen Rebellion|હોગેન્ બળવા]] (ઈ.સ ૧૧૫૬-૧૧૫૮) જેવા આંતરયુદ્ધોમાં પરિણામી. હોગેન્ બળવાનું જાપાન માટે ખાસ મહત્વ હતું, કારણ કે તેણે જાપાનમાં સામંતવાદના વિકાસનાં પ્રારંભિક તબક્કાઓ માટેનો રસ્તો સાફ કર્યો.<ref>Sansom (1958) pp. 210–211.</ref> ઈ.સ ૧૧૬૦નો [[:en:Heiji rebellion|હેઇજી બળવો]] પણ આ કાળ દરમ્યાન થયો<ref>Sansom (1958) p. 257.</ref> અને તે પછી [[:en:Gempei War|ગેમ્પેઇ યુદ્ધ]] થયું, જેનાથી [[:en:shogun|શોગુન્]] ના રાજકીય શાસન હેઠળ [[:en:Samurai|સામુરાઈ]] કુળો દ્વારા નેતૃત્વ કરાતા સમાજનો ઉદ્ભવ થયો—જાપાનમાં સામંતવાદની શરૂઆત થઈ. [[File:Byodo-in Uji01pbs2640.jpg|thumb|[[:en:Byōdō-in|બ્યોદો-ઇન્]] (ઈ.સ ૧૦૫૩) [[:en:Pure Land Buddhism|કુકાવતી બૌદ્ધ ધર્મ]] નું એક મંદિર છે. તેની યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સ ની યાદીમાં નોંધ થઈ હતી.]] હેઇઆન્ કાળ દરમ્યાન બૌદ્ધ ધર્મના ફેલાવાની શરુઆત થઈ. જોકે, બૌદ્ધ ધર્મનું બે સંપ્રદાય વચ્ચે વિભાજન થઈ ગયું—[[:en:Tendai|તેન્દાઇ]] સંપ્રદાય જે [[:en:Saichō|સાઇચો]] (ઈ.સ ૭૬૭-૮૨૨) દ્વારા ચીનથી જાપાન લાવવામાં આવ્યું અને [[:en:Shingon Buddhism|શિંગોન્ બૌદ્ધ]] સંપ્રદાય જેનો ચીનથી [[:en:Kūkai|કૂકાઇ]] (ઈ.સ ૭૭૪-૮૩૫) દ્વારા લાવીને પરિચય કરાવાયો. એક બાજુ, તેન્દાઇ સંપ્રદાય બૌદ્ધ ધર્મનું મઠવાસી રૂપ હતું જેમાં પર્વતોની ટોચ પર એકાંતમાં મઠ સ્થાપિત કરવામાં આવતા,<ref>Sansom (1958) p. 117.</ref> જ્યારે બીજી બાજુ બૌદ્ધ ધર્મનું શિંગોન્ સંસ્કરણ ઓછું દાર્શનિક, વધુ વ્યાવહારિક અને વધારે લોકપ્રીય હતું.<ref>Sansom (1958) p. 119.</ref> [[:en:Pure Land Buddhism|કુકાવતી બૌદ્ધ ધર્મ]] ([[:en:Jōdo-shū|જોદો-શૂ]], [[:en:Jōdo Shinshū|જોદો શિન્શૂ]]) બૌદ્ધ ધર્મનું એક રૂપ હતું જે બંને તેન્દાઇ અને શિંગોન્ સંસ્કરણો કરતા સરળ હતું. તે જાપાનમાં ૧૧મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અવનતિ અને મુશ્કેલીના સમયે ઘણું પ્રચલિત થયું.<ref>Sansom (1958) p. 224.</ref> ==મધ્યકાલીન જાપાન (ઈ.સ. ૧૧૮૫-૧૫૭૩/૧૬૦૦)== ઈ.સ ૧૧૮૫ થી ૧૮૬૮ સુધી ચાલવાવાળા જાપાની ઇતિહાસના મધ્યકાલીન અથવા "[[:en:Feudalism|સામંતી]]" કાળ દરમ્યાન શક્તિશાળી પ્રાદેશિક કુળો ([[:en:daimyo|દાઇમ્યો]]) નું પ્રભુત્વ તથા લડાકુ સરદારો (શોગુન્) નું લશ્કરી શાસન રહ્યું. સમ્રાટ પણ પોતાની જગ્યાએ રહ્યા, પણ કાયદાથી કેવળ નામનાં શાસક તરીકે, અને વેપારીઓની સત્તા નબળી હતી. આ કાળ સત્તાધીશ શોગુન્ ના કુટુંબના નામ પ્રમાણે અલગ-અલગ સમયગાળાઓમાં વિભાજિત છે. ===કામાકુરા કાળ=== ઈ.સ ૧૧૮૫ થી ૧૩૩૩ સુધી ચાલવાવાળો [[:en:Kamakura period|કામાકુરા કાળ]] [[:en:Kamakura shogunate|કામાકુરા શોગુનો]] અને જાપાનની પ્રાચીન યુગમાંથી મધ્યકાલીન યુગ તરફની સંક્રાંતિને ચિહ્નિત કરે છે. ૭૦૦ વર્ષ લાંબા આ કાળ દરમ્યાન સમ્રાટ, શાહી સભા અને પારંપરિક કેન્દ્રીય સરકારને અકબંધ રાખવામાં આવ્યાં, પણ તેઓની સત્તા માત્ર ઔપચારિક કાર્યો સુધી સીમિત હતી. નાગરિક, લશ્કરી અને ન્યાયિક બાબતો ''બુશી'' (સામુરાઈ) વર્ગ દ્વારા નિયંત્રિત હતી, જેમાં સૌથી શક્તિશાળી હતો ''[[:en:de facto|અસલ]]'' રાષ્ટ્રીય શાસક, શોગુન્. જાપાનમાં આ કાળ જુની ''[[:en:shōen|શોએન્]]'' વ્યવસ્થા કરતાં વ્યાપક સૈન્યને વધુ મહત્વ આપવાના કારણે અલગ હતો. ઈ.સ ૧૧૮૫માં, [[:en:Minamoto no Yoritomo|મિનામોતો કુળના યોરિતોમો]] અને તેના નાના ભાઈ [[:en:Minamoto no Yoshitsune|યોશિત્સુને]] એ દાન્-નો-ઉરાના નૌકાયુદ્ધમાં [[:en:Taira clan|તાઇરા કુળ]]ને હરાવ્યું.<ref>Fairbank, p. 362.</ref> દાન્-નો-ઉરા ના યુદ્ધના પરિણામનાં કારણે યોદ્ધા અથવા સામુરાઈ વર્ગનો વિકાસ થયો. જાપાનમાં ઉભા થતા બંધારણ પ્રમાણે, સામુરાઈ સમ્રાટને લશ્કરી સેવા આપવા અને સમ્રાટને વફાદાર રહેવા માટે ઋણી રહેતા. આની સામે, સામુરાઈને ખેડૂતોથી વફાદારી અને કામ કરાવવાની જરૂર પડતી, જે તેમની પાસેથી જમીન ભાડે લેતા અને તેઓની સેવા કરતા. ક્યારેક, સામુરાઈ એકબીજા સામે યુદ્ધ કરતા, જેનાથી સમાજમાં ભંગાણ પડતું. ઈ.સ ૧૧૯૨માં, યોરિતોમો સમ્રાટ દ્વારા ''સેઇ-તાઇ-શોગુન્'' નિયુક્ત કરવામાં આવ્યો. શોગુન્ થી સમ્રાટ વતી સરકારનું રોજનું કામકાજ ચલાવવાની તથા સામુરાઈને નિયંત્રણમાં રાખવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવતી. આ સમય દરમ્યાન શાહી સભા પોતાની રાજધાની ક્યોતોમાં જ ભરાતી. ક્યોતોની પ્રજા બાકીનાં દેશની પ્રજા કરતા વધુ શુદ્ધ અને સંસ્કારી માનવામાં આવતી.<ref name=s421>Sansom (1958) p. 421.</ref> જોકે, યોરિતોમોએ [[:en:Bakufu|બાકુફુ]] નામની પોતાની સત્તાના આધારની સ્થાપના દરિયા કિનારે આવેલા [[:en:Kamakura, Kanagawa|કામાકુરા]] ના શહેરમાં કરી. યોરિતોમો કામાકુરાથી શાસન કરવાવાળા શોગુનોની શ્રેણીમાં સૌથી પહેલા શોગુન્ બન્યાં. એટલા માટે, ઈ.સ ૧૧૮૫ થી ૧૩૩૪ સુધીનો કાળ કામાકુરા શોગુનો ના કાળ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયો. કામાકુરાના લશ્કરી અથવા સામુરાઈ પાટનગરના સમાજને અસભ્ય અને અજ્ઞાની માનવામાં આવતું.<ref name=s421/> જોકે, યોરિતોમો પોતાની સરકારને ક્યોતોના અધિકારી તંત્રના વાંધાજનક પ્રભાવથી દૂર રાખવા ઇચ્છતાં હતાં, માટે તેઓ કામાકુરામાં જ રહ્યા. કામાકુરા ના શોગુનોએ ક્યોતોની અમલદારશાહી કરતા આ વધતા વર્ગનાં હિતોને પોતાનાં આધાર બનાવ્યાં. તદનુસાર, શોગુનો માટે રાજધાની તરીકે કામાકુરાની પસંદગી આ નવા યોદ્ધા વર્ગ માટે યોગ્ય હતી. યોરિતોમોનાં લગ્ન હોજો કુળની હોજો માસાકો સાથે થયાં, જે પોતે [[:en:kyujutsu|ક્યૂજુત્સુ]] (ધનુષની કળા) અને [[:en:kenjutsu|કેંજુત્સુ]] (તલવારની કળા) ની સેન્સે (શિક્ષક) હતી. તેણીએ યોરિતોમોને પ્રભુત્વ મેળવવામાં અને બાફુકુનું આયોજન કરવામાં ઘણી મદદ આપી. જોકે, યોરિતોમોની મૃત્યુ પછી, [[:en:Hōjō clan|હોજો]] નામનો બીજો યોદ્ધા કુળ ''[[:en:shikken|શિક્કેન્]]'' (શોગુન્ ના કારભારીઓ) તરીકે સત્તામાં આવ્યો. [[File:Mokoshuraiekotoba.jpg|thumb|260px|ઈ.સ ૧૨૮૧માં મોંગોલ્ વહાણમાં ચઢતા જાપાની [[:en:samurai|સામુરાઈ]]]] આ સમયની બે આઘાતજનક ઘટનાઓ ઈ.સ ૧૨૭૪ અને ૧૨૮૧માં [[:en:Mongol invasions of Japan|મોંગોલ્ લોકો દ્વારા જાપાન પર આક્રમણો]]ની હતી. મોટા મોંગોલ્ સૈન્યે ચઢિયાતી નૌકા ટેકનોલોજી અને હથિયાર સાથે ઈ.સ ૧૨૭૪ અને ૧૨૮૧માં જાપાની દ્વીપો પર સંપૂર્ણ પાયે આક્રમણનો પ્રયાસ કર્યો. પણ, ''[[:en:Kamikaze (typhoon)|કામિકાઝે]]'' (જેનો જાપાનીમાં ભાષાંતર થાય છે ''દિવ્ય પવન'') તરીકે જાણીતા એક [[:en:typhoon|પ્રચંડ વાવાઝોડા]]ને મોંગોલ્ સૈન્યનો વિનાશ કરવાનો તથા જાપાનને બચાવવાનો શ્રેય અપાય છે.<ref>{{Cite book|last=Rossabi |first=Morris |title=Khubilai Khan: his life and times |publisher=University of California Press |year=1988 |page=207 |url=http://books.google.com/books?id=sJd-OqqnUBwC&pg=PA207&dq=KAMIKAZE#v=onepage&q=KAMIKAZE&f=false |isbn=0-520-06740-1}}</ref> જાપાની લોકોના મોંગોલ્ સેનાને રોકવા છતાં, આક્રમણના પ્રયાસના લીધે ખરાબ સ્થાનિક અસર પડી, જેના કારણે કામાકુરા શોગુનોનો વિનાશ થયો. જાપાન પરના બીજા નિષ્ફળ આક્રમણના પ્રયાસ પછી બે દાયકાઓ સુધી જાપાની લોકોને એક ત્રીજા મોંગોલ્ પ્રયાસની બીક રહી. (ખરેખર તો, ઈ.સ ૧૨૯૪માં થયેલ [[:en:Kublai Khan|કુબ્લાઇ ખાન]]ની મૃત્યુ સુધી જાપાન ચેનના શ્વાસ ન લઈ શક્યું.) પરિણામે, શોગુન્ ને સામુરાઈ દ્વારા ભોગ-વિલાસમાં વપરાતા નાણાંની સશસ્ત્ર દળોના વિકાસ માટે જરૂર પડી જેથી તેઓ અપેક્ષિત ત્રીજા મોંગોલ્ આક્રમણ માટે તૈયાર રહે. નાણાંના આ વિશાળ ખર્ચાની જાપાનના અર્થતંત્ર પર વિનાશક અસર પડી. કામાકુરાના શોગુનો કદાચ સતત લશ્કરી સજ્જ્તા અને તેના પરિણામસ્વરૂપ ખરાબ અર્થતંત્ર થવા છતાં ટકી જાત, જો તે એક માત્ર જ સમસ્યા હોત. પણ, ઈ.સ ૧૨૭૨માં સમ્રાટ ગો-સાગાની મૃત્યુ થતા, શાહી કુટુંબમાં રાજગાદી મેળવવા માટે કડવો વિવાદ ઉભો થયો. ===કેમ્મુ પુનઃસ્થાપન=== ઈ.સ. ૧૩૩૩માં, [[:en:Emperor Go-Daigo|સમ્રાટ ગો-દાઇગો]] અને તેમનાં અનુયાયીઓ ([[:en:Ashikaga Takauji|આશિકાગા તાકાઉજી]], [[:en:Nitta Yoshisada|નિત્તા યોશિસાદા]] અને [[:en:Kusunoki Masashige|કુસુનોકી માસાશિગે]]) એ [[:en:Kemmu Restoration|કેમ્મુ પુનઃસ્થાપન]] તરીકે ઓળખાતા [[:en:coup d'état|બળવા]]માં કામાકુરા શોગુનોને ખતમ કરી નાખ્યાં. સમ્રાટ ગો-દાઇગો ઈ.સ ૧૩૧૮માં ગાદી પર આવ્યા હતાં. શરૂઆતથી જ, ગો-દાઇગોએ સ્પષ્ટ કરી દીધું હતું કે તેઓ ગાદી છોડીને "વિખુટા સમ્રાટ" નહોતા બનવાનાં અને તેઓ કામાકુરા શોગુનોથી મુક્ત રહીને ક્યોતોમાં પોતાના મહેલથી શાસન કરવા ઇચ્છતા હતાં.<ref>Sansom (1961) p. 22.</ref> ગો-દાઇગો અને તેમના અનુયાયીઓ કામાકુરાનાં શોગુનો સામે યુદ્ધમાં ઉતર્યા, શાહી સભા ફરીથી સત્તામાં આવી, અને કામાકુરા શોગુનોની લશ્કરી સરકારની જગ્યાએ હવે એક બિનલશ્કરી સરકાર આવી. જોકે, એ બહુ વાર ટકી ન શકી. સમગ્ર જાપાનમાં યોદ્ધા વર્ગ ઉત્તેજિત થઈ ગયો હતો.<ref name="autogenerated35">Sansom (1961) p. 35.</ref> તે ઉપરાંત, ગો-દાઇગો એક મેધાવી અગ્રણી નહોતા, અને તેઓનું અન્ય લોકો સાથે બહુ ન બનતું. ગો-દાઇગો દ્વારા અવગણના કરાયેલ લોકોમાંનો એક હતો તેમનો અગાઉનો સમર્થક, આશિકાગા તાકાઉજી. આશિકાગા તાકાઉજીને ખબર પડી કે તેને જાપાનનાં અન્ય સ્થાનિક લડાકુ સરદારોનું સમર્થન હતું. ઈ.સ. ૧૩૩૫નાં= પ્રારંભમાં, આશિકાગા ક્યોતો છોડીને કામાકુરા જતો રહ્યો.<ref>Sansom (1961) p. 37.</ref> તે પછી, આશિકાગા સમ્રાટ દ્વારા પ્રદાન ન કરાયેલી સત્તા પણ પોતાનાં હાથમાં લેવા લાગ્યો. આનાં કારણે આશિકાગા તાકાઉજી ક્યોતોમાં રહેલ સરકારી અધિકારીઓની સામે સીધા સંઘર્ષમાં આવી ગયો, જેમાં તેના જુના સાથીદારો, નિત્તા યોશિસાદા અને કુસુનોકી માસાશિગે પણ સામેલ હતા. જોકે, શોગુન જેવી સત્તા પોતાનાં હાથમાં લેવાના લીધે, આશિકાગા યોદ્ધાઓની સત્તા ખતમ કરી નાખવાનો ઇરાદો રાખતી હોય તેવી લાગવાવાળી નાગરિક સત્તાની સામે યોદ્ધા વર્ગ તરફથી ઉભો હોય એવો લાગ્યો. તદનુસાર, આશિકાગા સાથે સંખ્યાબંધ સ્થાનિક લડાકુ સરદારો કામાકુરામાં જોડાયા. ૧૭મી નવેમ્બર, ૧૩૩૫નાં રોજ, તાકાઉજીના ભાઈ, આશિકાગા તાદાયોશીએ (પોતાનાં ભાઈ તાકાઉજીનાં નામે) આખાં દેશનાં સમસ્ત યોદ્ધાઓને "પોતાનાં કુળોને ભેગા કરી જલ્દીથી મારી સાથે જોડાઓ" નું આવાહ્ન કર્યું.<ref>Sansom (1961) p. 39.</ref> ગો-દાઇગો માટેનો અસંતોષ એટલી હદે વધી ગયો હતો કે જાપાનનાં મોટાભાગના યોદ્ધાઓએ આ આવાહ્નને પ્રતિભાવ આપ્યો.<ref>Sansom (1961) p. 40.</ref> [[:en:Honshu|હોન્શૂ]]ના મુખ્ય ટાપુ પરના શરૂઆતનાં પરાજય બાદ, આશિકાગા અને તેની સેનાએ દક્ષિણમાં આવેલ [[:en:Kyushu|ક્યૂશૂ]]ના ટાપુ તરફ પીછેહઠ કરી, જ્યાં તેણે તરત જ મોટાભાગના સ્થાનિક લડાકુ સરદારોને પોતાની તરફ કરી લીધા અને બાકી બચેલા ગો-દાઇગોને વફાદાર રહેવાવાળાઓને હરાવ્યા. ક્યૂશૂનાં બધા જ ટાપુઓ પર હવે પોતાનો કબજો થતા, આશિકાગા તાકાઉજીએ હોન્શૂના મુખ્ય ટાપુ પર ફરી આક્રમણ કર્યું અને, ઈ.સ. ૧૩૩૬માં, નિર્ણાયક બનનાર [[:en:Battle of Minatogawa|મિનાતોગાવાના યુદ્ધ]]માં નિત્તા યોશિસાદા અને કુસુનોકી માસાશિગેના સશસ્ત્ર દળો તથા ગો-દાઇગોને વફાદાર દળોને પરાજય આપ્યો. કામાકુરા નગરની આસપાસ ભેગી થનાર વિજયી યોદ્ધા વર્ગની સેનાઓ "ઉત્તરીય સભા" તરીકે જાણીતી થઈ. વફાદાર સેનાઓ હાર પામવા છતાં પણ લડત આપવા ટકી રહી. તેઓએ "દક્ષિણી સભા" બનાવી અને ઈ.સ. ૧૩૩૯નાં ઉનાળાના અંતમાં [[:en:Emperor Kōgon|સમ્રાટ કોગોન્]] તરીકે સિંહાસન પર બેસાડવામાં આવેલ રાજકુમાર કાઝુહિતોની સાથે ભેગા થતા ગયાં. રાજકુમાર કાઝુહિતો શાહી પરિવારની યુવાન વંશજોની શૃંખલામાંથી આવ્યા હતાં, તેથી તેમનાં સમર્થકો "યુવાન શ્રેણી" ના સમર્થક થયાં. ૨૦મી સપ્ટેમ્બર, ૧૩૩૬ના રોજ, ગો-દાઇગોનો વિરોધ કરનારા આશિકાગા ગઠબંધને [[:en:Prince Yutahito|રાજકુમાર યુતાહિતો]]ને [[:en:Emperor Kōmyo|સમ્રાટ કોમ્યો]]<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 55.</ref> તરીકે ગાદી ઉપર બેસાડ્યાં.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 55.</ref> રાજકુમાર યુતાહિતો શાહી પરિવારની વરિષ્ઠ શ્રેણીમાંથી આવ્યા હતાં. તદનુસાર, એક તરફ આશિકાગા કુળ - ઉત્તરીય સભા, અને બીજી તરફ "વફાદાર" દક્ષિણી સભા વચ્ચેનું આંતરયુદ્ધ, શાહી પરિવારની "પ્રવર" શ્રેણી અને "અવર" શ્રેણીના અનુયાયીઓ વચ્ચે શાહી ઉત્તરાધિકાર માટેનું આંતરયુદ્ધ બન્યું. એક તરફ, યોદ્ધાઓ અને આશિકાગા કુળ ક્યોતો પર કબજો મેળવીને પોતાની સેનાઓને કામાકુરાથી ક્યોતો ખસેડવા માંડ્યાં. જયારે બીજી તરફ, પોતાની રાજધાની ક્યોતોથી પદભ્રષ્ટ કરાયેલી દક્ષિણી સભા હવે યોશિનોમાં સ્થાપિત થઈ. આશિકાગા શોગુનો ક્યારેય પણ સરકારને આખા દેશમાં નિયંત્રિત તથા કેન્દ્રિત ન કરી શકયાં. ખરેખર તો તેઓ માત્ર પોતાનું સમર્થન કરનારી એક નાની અને નિરંતર બદલાતી લડાકુ સરદારોની બહુમતીના કારણે જ સત્તામાં રહ્યાં. હંમેશા થોડાંક એવા સરદારો હતા જે બંને ઉત્તરીય તથા દક્ષિણી સભાથી સ્વતંત્ર રહીને નિર્ણયો લેતા. બાદમાં, ઉત્તરાધિકાર માટેના યુદ્ધ દરમ્યાન, આ સ્વતંત્ર લડાકુ સરદારોએ એક ત્રીજા સમ્રાટને ગાદી ઉપર બેસાડ્યાં - સમ્રાટ શોકુ. આનાથી ઉત્તરાધિકાર માટેનું યુદ્ધ ત્રણ પક્ષ વચ્ચેનું થઈ ગયું. યુદ્ધ આગળ વધતા ગાદીની પ્રતિષ્ઠા ઓછી થતી ગઈ, જે "શાહી પરિવાર ને રાજનીતિથી હટાવવા જોઈએ" ના વિચાર માટેનું આધાર બન્યું, અને જેથી રોજ-દરરોજ સરકારને ચલાવવા માટે શોગુન્ ને નિમણુક કરવાની જરૂર દેખાઈ આવી. ઈ.સ. ૧૩૩૮માં, નવા સમ્રાટ દ્વારા આશિકાગા તાકાઉજી શોગુન્ તરીકે નિમણુક કરવામાં આવ્યાં. તેઓ આશિકાગા શોગુનોની શ્રેણીનાં સૌથી પહેલા શોગુન્ બન્યાં. કેમ્મુ પુનઃસ્થાપન તરીકે ઓળખાતા ગાદીની સ્વતંત્ર સત્તાના પુનઃસ્થાપન માટેના પ્રયાસનો અંત આવ્યો અને આશિકાગા શોગુનોના યુગની શરૂઆત થઈ ગઈ હતી. ઉત્તરાધિકાર માટેનુ આંતર્યુદ્ધ છેવટે શમ્યું. કરાર પ્રમાણે, ત્રણેય "સમ્રાટો" એ ૬ એપ્રિલ, ૧૩૫૨નાં દિવસે ગાદી છોડી દીધી.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 88.</ref> આશિકાગા ઈ.સ. ૧૩૫૮માં મૃત્યુ પામ્યાં અને આશિકાગા યોશીઆકિરાએ તેમનાં પછી શોગુનનું પદ સાંભળ્યું.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 106.</ref> જોકે, ઈ.સ. ૧૩૬૮ સુધી આશિકાગા શોગુનોનું વર્ચસ્વ એટલી હદે વધી ગયું હતું કે આશિકાગા યોશિમિત્સુ સમ્રાટનો ઉલ્લેખ વગર જાપાન પર રાજ કરી શક્યાં.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], pp. 141–142.</ref> ઈ.સ. ૧૩૯૨માં, ઉત્તરીય અને દક્ષિણી સભાઓ છેવટે એવા કરારના અંતર્ગત એકમાં ભળી ગઈ, કે ત્યારપછીથી, ગાદી પર વારાફરતી ઉત્તરીય અને દક્ષિણી સભાઓનાં ઉમેદવારો બેસશે. જોકે, આ કરાર ક્યારેય અમલમાં મુકવામાં ન આવ્યો. ===મુરોમાચી કાળ=== [[File:Kinkakuji 2004-09-21.jpg|thumb|left|[[:en:Kinkaku-ji|કિન્કાકુ-જી]], [[:en:Kitayama period|કિતાયામા કાળ]] દરમ્યાન, ક્યોતો, ઈ.સ. ૧૩૯૭]] મુરોમાચી કાળ દરમ્યાન, આશિકાગા શોગુનોએ ઈ.સ. ૧૩૩૬થી ઈ.સ. ૧૫૭૩ સુધી, ૨૩૭ વર્ષ માટે શાસન કર્યું. આ શાસન આશિકાગા તાકાઉજી દ્વારા સમ્રાટ ગો-દાઇગો પાસેથી રાજકીય સત્તા જપ્ત કરીને સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. યોદ્ધા વર્ગનાં મોટા ભાગના યોદ્ધાઓએ આશિકાગા કુળને ઉત્તરાધિકાર માટેનાં યુદ્ધ દરમ્યાન ટેકો આપ્યો. સમ્રાટ ગો-દાઇગો પાસેથી ક્યોતો લઈ લીધા પછી આશિકાગા કુળે ઈ.સ. ૧૩૩૬ના પછીના ભાગમાં ક્યોતોને આશિકાગા શોગુનોનું પાટનગર બનાવ્યું.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 143.</ref> ક્યોતો ઉત્તરીય સભાનું નવું પાટનગર બન્યું. ગો-દાઇગો, તે પછી, [[:en:Yoshino, Nara|યોશિનો]] નગર ગયાં, અને ત્યાં તેઓએ દક્ષિણી સભાના નવા પાટનગરની સ્થાપના કરી. આ રીતે, રાજગાદીની સત્તાના પુનઃસ્થાપનના પ્રયત્ન - કેમ્મુ પુનઃસ્થાપન - નો અંત આવ્યો. મુરોમાચી કાળના પ્રારંભિક વર્ષો ( સન્ ૧૩૩૬ થી સન્ ૧૩૯૨) [[:en:Nanboku-chō period|નામ્બોકુ-ચો (ઉત્તરીય અને દક્ષિણી સભા) કાળ]] તરીકે ઓળખાય છે કેમ કે શાહી સભા બે ભાગમાં વિભાજિત થઈ ગઈ હતી. સન્ ૧૩૯૨માં, ઉત્તરીય અને દક્ષિણી સભાઓ છેવટે એક થઈ અને સમ્રાટ કોગોન્ ને ગાદી ઉપર બેસાડવામાં આવ્યાં. એક કરાર થયો, જે પ્રમાણે, ત્યારપછી, ઉત્તરીય અને દક્ષિણી સભાનાં ઉમેદવારોને વારાફરતી ગાદીનો ઉત્તરાધિકાર સોંપવામાં આવવાનો હતો. પણ, તે કરાર ક્યારેય અમલમાં મુકવામાં ન આવ્યો. આશિકાગા બાકુફુનું શાસન કામાકુરા બાકુફુના શાસન જેવું ઘણું લાગ્યું, કેમ કે આશિકાગા કુળ એ પહેલાની સરકારની કચેરીઓ તેમજ પરિષદોમાં ઘણા ફેરફારો કર્યાં.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], pp. 143–144.</ref> જોકે, આશિકાગા શોગુનોએ શાહી ગાદી પર કામાકુરા કાળના કોઈ પણ સમય કરતા વધારે પ્રભુત્વ જમાવ્યું. તેમ છતાં, આશિકાગા શોગુનો ક્યારેય પણ પ્રાદેશિક લડાકુ સરદારો ને પોતાના કેન્દ્રની સત્તા હેઠળ પહેલાંની કામાકુરા સરકાર જેટલાં ન લાવી શક્યાં. આશિકાગા શોગુનો દેશમાં આવેલા વિવિધ પ્રાદેશિક લડાકુ સરદારોની છુટક બહુમતીના ગઠબંધન ઉપર ટેકાયેલા હતાં. પરિણામ સ્વરૂપે, તેઓ પોતાના દરિયાકાંઠાની નજીક લુંટફાટ કરતા ચાંચિયાઓની સમસ્યાનું, કોરિયા<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], pp. 178–179</ref> અને મિંગ રાજવંશના સમયના ચીન<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], p. 168.</ref> દ્વારા વારંવાર વિનંતી કરેલી હોવા છતાં, કાંઈ પણ ન કરી શક્યાં. [[:en:Seto Inland Sea|આંતરિક સમુદ્ર]] ના કિનારા પર રહેવાવાળા [[:en:Kotsuna|કોત્સુના]] કુળ અને તાઇરા કુળની કિયોમોરી શાખા જેવા લડાકુ સરદારોના કુળો, ચાંચિયાઓથી પૈસા બનાવતાં અને તેઓને ટેકો આપતાં. [[File:Osaka Castle 02bs3200.jpg|thumb|[[:en:Osaka Castle|ઓસાકાનો કિલ્લો]]]] સન્ ૧૩૬૮માં, ચીનમાં મોન્ગોલોના [[:en:Yuan Dynasty|યુઆન્ રાજવંશ]]ની જગ્યા [[:en:Ming Dynasty|મિંગ રાજવંશે]] લીધી. સન્ ૧૨૮૧ના જાપાન પરના આક્રમણના મોન્ગોલ ચીન દ્વારા કરાયેલા બીજા અને છેલ્લા પ્રયત્ન પછી જાપાને ચીન સાથેનો વેપાર રદ્દ કરી દીધો હતો. હવે ચીનના મિંગ શાસકો સાથે એક નવા વેપારના સંબંધની શરૂઆત થઈ. નવા વેપાર માટે ઝેન બૌદ્ધ સંતોનું જાપાનમાં આવવું કાંઈક અંશે કારણભૂત હતું. આશિકાગા શોગુનોના સમય દરમ્યાન, જાપાનના શાસક વર્ગ ઉપર ઝેન બૌદ્ધ ધર્મનો ઘણો પ્રભાવ પડ્યો.<ref>[[#Sansom 61|Sansom (1961)]], pp. 157–158.</ref> મુરોમાચી કાળનો સન્ ૧૫૭૩માં અંત આવ્યો જયારે ૧૫માં અને છેલ્લા શોગુન, [[:en:Ashikaga Yoshiaki|આશિકાગા યોશિઆકી]]ને ક્યોતોના પાટનગરમાંથી [[:en:Oda Nobunaga|ઓદા નોબુનાગા]] દ્વારા બહાર તગેડી મુકવામાં આવ્યાં. સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસની દ્રષ્ટિએ, [[:en:Kitayama period|કિતાયામા કાળ]] (૧૪મી સદીનો અંત – ૧૫મી સદીના પહેલા ૫૦૦ વર્ષ <ref name="Japanese About Muromachi Culture">[http://www.isu.edu.tw/upload/84203/17/files/dept_17_lv_3_13436.pdf (Japanese) About Muromachi Culture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120319185328/http://www.isu.edu.tw/upload/84203/17/files/dept_17_lv_3_13436.pdf |date=2012-03-19 }}. isu.edu.tw.</ref>) અને [[:en:Higashiyama period|હિગાશિયામા કાળ]] (૧૫મી સદીનો દ્વીતીયાર્ધ - ૧૬મી સદીનાં પહેલા ૫૦૦ વર્ષ<ref name="Japanese About Muromachi Culture"/>) મુરોમાચી કાળમાં આવે છે. ===સેન્ગોકુ કાળ=== [[File:HasekuraWithShipDetail.jpg|thumb|[[:en:Hasekura Tsunenaga|હાસેકુરા ત્સુનેનાગા]] અને [[:en:Japanese warship San Juan Bautista|સાન્ જુઆન્ બૌતિસ્તા]]]] મુરોમાચી કાળનાં પછીનાં વર્ષો, સન્ ૧૪૬૭ થી ૧૫૭૩, [[:en:Sengoku period|સેન્ગોકુ કાળ]] (લડતા રાજ્યોનો કાળ) તરીકે ઓળખાય છે. આ તીવ્ર આંતરિક યુદ્ધના સમય દરમ્યાન, [[:en:Portugal|પોર્ટુગલના]] "[[:en:Nanban trade|નામ્બાન્]]" વેપારીઓના આગમન સાથે, જાપાનનો પશ્ચિમ સાથેનો પહેલો સંપર્ક થયો. સન્ ૧૫૪૩માં, ચીનના માર્ગે ભૂલા પડેલા પોર્ટુગલના એક વહાણે [[:en:Tanegashima|તાનેગાશિમા ટાપુ]] પર ઉતરાણ કર્યું. પોર્ટુગલવાસીઓ દ્વારા લઈ આવેલા હથિયાર સેન્ગોકુ કાળની એક પ્રમુખ નવીનતા તરીકે પુરવાર થયા, જેના પરિણામે [[:en:Battle of Nagashino|નાગાશીનોના યુદ્ધ]]માં અહેવાલ મુજબ ૩,૦૦૦ આર્કેબસ બંદુકો (અસલી અંક ૨,૦૦૦ની આસપાસ કહેવાય છે) એ ધસી આવતી સમુરાઈ સેનાને કાપી નાખી. ત્યારપછીના વર્ષોમાં, પોર્ટુગલ, [[:en:Netherlands|નેધરલેન્ડ્ઝ]] , [[:en:England|ઇંગ્લેન્ડ]] અને [[:en:Spain|સ્પેનથી]], તેમજ [[:en:Society of Jesus|યેસુઇત્]], [[:en:Dominican Order|ડોમિનિકન]] અને [[:en:Franciscan|ફ્રાન્સિસી]] ખ્રિસ્તી ધર્મપ્રચારકો આવ્યાં. ===આઝુચિ-મોમોયામા કાળ=== સન્ ૧૫૬૮થી ૧૬૦૩ની વચ્ચેના સમયગાળાને [[:en:Azuchi-Momoyama period|આઝુચિ-મોમોયામા કાળ]] કહેવાય છે. પછીના લડતા રાજ્યોના કાળ તરીકે પણ ઓળખાતા આ કાળ દરમ્યાન, જાપાનને લગભગ પૂરી રીતે સંગઠિત કરનારા [[:en:Oda Nobunaga|ઓદા નોબુનાગા]] (સન્ ૧૫૩૪-૧૫૮૨) ના લશ્કરી અભિયાનોથી એક જ શાસક નીચે દેશનું લશ્કરી એકીકરણ અને સ્થિરીકરણ થયું. નોબુનાગાએ બૌદ્ધ સંતોની સત્તાને ઘટાડવાનો પ્રયાસ કર્યો, અને ખ્રિસ્તી ધર્મને રક્ષણ આપ્યું. તેણે ઘણા બૌદ્ધ સંતોને મારી નાખ્યા અને તેઓના કિલ્લેબંધ મંદિરોને કબજે કરી લીધા. તે સન્ ૧૫૮૨ના એક બળવામાં માર્યો ગયો.<ref>John Whitney Hall, ed. (1991) ''The Cambridge History of Japan, Vol. 4: Early Modern Japan'' ISBN 0521223555.</ref> છેવટે, નોબુનાગાના સેનાપતિ, [[:en:Toyotomi Hideyoshi|તોયોતોમી હિદેયોશી]]એ એકીકરણ કરવામાં સફળતા પ્રાપ્ત કરી. [[File:Frare crucificat.jpg|thumb|૫ ફેબ્રુઆરી ૧૫૯૭ના રોજ રોમન કેથોલિક સંતોને અપાયેલા મૃત્યુદંડને દર્શાવતું ચિત્ર]] જાપાનનું એકીકરણ કર્યા બાદ, હિદેયોશીએ કોરિયાથી થઈને ચીનના મિંગ રાજવંશ પર વિજય મેળવવા માટેના અભિયાનની શરૂઆત કરી. જોકે, કોરિયા અને ચીનની એકત્રિત થયેલી સેનાઓ સામેના બે નિષ્ફળ પ્રયત્નો અને હિદેયોશીની મૃત્યુ પછી, તેની સેનાઓ પાછી જાપાન આવી ગઈ ([[:en:Japanese invasions of Korea (1592–98)|બુન્રોકુ-કેઈચો યુદ્ધ]]). હિદેયોશીની મૃત્યુ પછી, જાપાન એ થોડીક વાર ઉત્તરાધિકાર માટેના યુદ્ધનો સમય જોયો. હિદેયોશીના જુવાન ઉત્તરાધિકારીના કારભારીઓમાંનાં એક, [[:en:Tokugawa Ieyasu|તોકુગાવા ઇએયાસુ]], [[:en:Battle of Sekigahara|સેકિગાહારા ના યુદ્ધ]]માં વિજયી થયાં અને તેઓએ રાજકીય સત્તા ઝડપી લીધી. ===ખ્રિસ્તી મિશનો=== સન્ ૧૫૪૯માં [[:en:Francis Xavier|ફ્રાન્સિસ ઝેવિઅર]]ની આગેવાની હેઠળ, રોમન કેથોલિક યેસુઈત્ ધર્મપ્રચારકો આવ્યાં અને તેઓનું ક્યોતોમાં સ્વાગત થયું.<ref>{{cite journal|author=Robert Richmond Ellis|title=The Best Thus Far Discovered": The Japanese in the Letters of St. Francisco Xavier|journal=Hispanic Review|volume=71|issue=2 |year=2003|pages=155–169 |jstor=3247185|doi=10.2307/3247185}}</ref> તેઓના ધર્માંતરણ કરવાના પ્રયાસો ક્યૂશૂમાં સૌથી સફળ રહ્યા, જ્યાં ઘણા દાઈમ્યો સહિત, લગભગ ૧૦૦,૦૦૦ થી ૨૦૦,૦૦૦ ધર્માંતરણો થયાં.<ref>Otis Cary (1909) [http://books.google.com/books?id=ldtBAAAAIAAJ ''A History of Christianity in Japan: Roman Catholic and Greek Orthodox missions''], pp. 13–241</ref> સન્ ૧૫૮૭માં, હિદેયોશીએ માર્ગ ઉલટાવીને નક્કી કર્યું કે ખ્રિસ્તીઓની હાજરી વિભાજનવાદી હતી અને યુરોપિયનોને જાપાનમાં ભંગાણ પાડવાની તક આપી શકેત. ખ્રિસ્તી ધર્મપ્રચારકો જોખમ તરીકે જોવાતા ગયાં; પોર્ટુગલના વેપારીઓને પોતાની કામગીરી આગળ વધારવાની અનુમતિ અપાતી ગઈ. ફરમાન તરત અમલમાં મુકવામાં ન આવ્યો પણ તે પછીના ત્રણ દાયકા દરમ્યાન પ્રતિબંધો વધારે અને વધારે સખત થતા ગયા જેના પછી સરકાર દ્વારા સંપૂર્ણ પાયે ઉપાડાયેલા દમન અભિયાને ૧૬૨૦ના દાયકા સુધીમાં ખ્રિસ્તી સમુદાયનો નાશ કરી નાખ્યો. યેસુઇતોને તગેડી મુકવામાં આવ્યાં, સ્કૂલો અને ચર્ચો તોડી પાડવામાં આવી, અને દાઈમ્યોના ખ્રિસ્તી બનવા પર પ્રતિબંધ મુકવામાં આવ્યો. ધર્માંતરણ થયેલ ખ્રિસ્તી ધર્મનો અસ્વીકાર ન કરવાવાળા માણસોને મારી નાખવામાં આવ્યાં. ઘણા ખ્રિસ્તીઓ ગુપ્તવાસમાં રહેવા માંડ્યાં, અને {{nihongo|[[:en:Kakure Kirishitan|છુપાયેલા ખ્રિસ્તીઓ]]|隠れキリシタン|કાકુરે કિરિશિતાન}} બન્યાં, પણ તેઓના સમુદાયો નાશ પામ્યાં. જાપાનમાં ખ્રિસ્તી ધર્મની પુનઃસ્થાપના ફરીથી સન્ ૧૮૭૦ના દાયકા સુધી ન થઈ.<ref>Jurgis Ellisonas (1991) [http://books.google.com/books?id=6RBXXJixf-sC&pg=PA301 "Christianity and the daimyo,"] pp. 301–72 in Hall, ed. ''The Cambridge History of Japan: Early modern Japan'' Cambridge University Press, ISBN 0-521-22355-5</ref><ref>George Elison (1988) ''Deus Destroyed: The Image of Christianity in Early Modern Japan'', University of Michigan ISBN 0-674-19962-6</ref> ==એદો કાળ (ઈ.સ. ૧૬૦૩-૧૮૬૮)== [[File:Tokugawa Ieyasu2.JPG|thumb|તોકુગાવા ઇએયાસુ, તોકુગાવા શોગુનોની શ્રેણીના પહેલા શોગુન્]] એદો, અથવા તોકુગાવા કાળે સત્તાને એક વંશપરંપરાગત શોગુનતના હાથમાં જોઈ, જેણે ધર્મ પર અંકુશ મેળવ્યો, અર્થવ્યવસ્થાને નિયંત્રિત કરી, અમીર વર્ગને પોતાના અધીન કરી, તથા કરવેરા, સરકારી ખર્ચા અને અમલદારશાહીની એકરૂપ સિસ્ટમની સ્થાપના કરી. શોગુનત અંતરરાષ્ટ્રીય સંડોવણી અને યુદ્ધથી દૂર રહી, અને રાષ્ટ્રીય ન્યાયતંત્ર સ્થાપિત કરવા તેમજ વિરોધ અને ટીકાઓને દબાવવામાં સફળ રહી. તોકુગાવા કાળ શાંતિ લઈ આવ્યો, જેથી ૩૧ મિલિયનની પ્રજાના રાષ્ટ્રને સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ. ===અર્થતંત્ર=== લગભગ ૮૦% લોકો ડાંગરના ખેડૂત હતાં.<ref>Susan B. Hanley and Kozo Yamamura (1977) ''Economic and demographic change in preindustrial Japan, 1600–1868'', pp. 69–90 ISBN 0-691-10055-1</ref> ચોખાનું ઉત્પાદન સતત વધતું ગયું, પણ વસ્તી સ્થિર રહી, જેથી સમૃદ્ધિ વધી. ડાંગરની ખેતીનો વિસ્તાર ૧૬ લાખ ચો થી વધીને, સન્ ૧૭૨૦માં, ૩૦ લાખ ચો જેટલો થઈ ગયો.<ref>એક ચો, અથવા ચોબુ, ૨.૫ એકર બરાબર છે.</ref> ટેકનોલોજીમાં સુધારાઓને લીધે ખેડૂતો પોતાનાં ડાંગરના ખેતરોની સિંચાઈ માટેના પાણીના પ્રવાહને નિયંત્રિત કરવામાં સક્ષમ બન્યાં. દાઈમ્યો ઘણા બધા કિલ્લેબંધ નગરો ચલાવતાં, જે સ્થાનિક વેપારનાં કેન્દ્રો બન્યાં. એદો અને ઓસાકાને કેન્દ્ર બનાવતાં ચોખાના મોટા પાયાના બજારો વિકસિત થયાં.<ref>{{cite book|author=Conrad D. Totman|title=A history of Japan|url=http://books.google.com/books?id=UJLtPR_gMtsC&pg=PA225|year=2000|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-0-631-21447-2|chapter=ch. 11}}</ref> નગરો અને શહેરોમાં, વેપારીઓ અને કારીગરોના સંઘો વસ્તુઓ અને સેવાઓની વધતી જરૂરને પૂરી પાડતા. વેપારીઓનો દરજ્જો નીચો હોવા છતાં, સમૃદ્ધ થયાં, ખાસ કરીને જેઓને પ્રોત્સાહન મળતું. તેઓએ પૈસાના લેણ-દેણ માટે ઉધારના સિદ્ધાંતો બનાવ્યા, ચલણ સામાન્યપણે વપરાવવા માંડ્યું, અને મજબૂત થતા ઉધારના બજારે ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું.<ref>{{cite journal|author=Tetsuji Okazaki|title=The role of the merchant coalition in pre-modern Japanese economic development: an historical institutional analysis|journal=Explorations in Economic History|year=2005|volume=42|issue=2|pages=184–201|url=http://www2.e.u-tokyo.ac.jp/cemano/research/DP/documents/coe-f-33.pdf|doi=10.1016/j.eeh.2004.06.005|access-date=2014-01-24|archive-date=2012-05-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20120510095959/http://www2.e.u-tokyo.ac.jp/cemano/research/DP/documents/coe-f-33.pdf|url-status=dead}}</ref> ખેતી અને ધંધો કરવાથી પ્રતિબંધિત કરાયેલા, પણ પૈસા ઉધાર ઉપર લેવાની અનુમતિ અપાયેલા સમુરાઈ વર્ગે, બહુ વધારે ઉધાર લઈ લીધું. એક વિદ્વાને નોંધ કરી છે કે, સંપૂર્ણ લશ્કરી વર્ગ "હોટેલમાં રહેતા હોય તે રીતે રહેતો હતો, એટલે કે, અત્યારે વાપરવું અને પૈસા પછી આપવા".<ref name="McKayHill1992">{{cite book|author1=John P. McKay|author2=Bennett D. Hill|author3=John Buckler|title=A History of World Societies: Since 1500|url=http://books.google.com/books?id=9ux63MLJzdAC|access-date=2012-06-08|year=1992|publisher=Houghton Mifflin Company|isbn=978-0-395-47295-8}}</ref> બાફુકુ અને દાઈમ્યો ખેડૂતો પર ટેક્સ લાદતા, પણ ધંધા પર નહી, એટલે તેઓ પણ કરજમાં પડી ગયા. સન્ ૧૭૫૦ સુધીમાં વધતા ટેક્સના લીધે ખેડૂતોમાં અશાંતિ વધી અને તેઓ બળવા કરવા પર પણ ઉતરી આવતાં. રાષ્ટ્રને સમુરાઈઓની દરિદ્રતા અને તિજોરીમાં મોટી ખોટ જેવી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડ્યો. સમુરાઈઓની આર્થિક સમસ્યાઓને કારણે તેઓની તંત્ર પ્રત્યે વફાદારી ઓછી થઈ, અને ખાલી પડેલી તિજોરીના લીધે તંત્ર ભાંગી પડવાની બીક પણ હતી. એક પ્રત્યાઘાતી ઉપાય હતો—ભોગ-વિલાસ પર પ્રતિબંધ લાદવો. બીજા ઉપાયો આધુનિકીકરણ તરફી હતાં, જેમનો ધ્યેય ખેતીની ઉત્પાદકતા વધારવાનો હતો. આઠમાં તોકુગાવા શોગુન, [[:en:Tokugawa Yoshimune|તોકુગાવા યોશિમુને]] (ઈ.સ. ૧૭૧૬-૧૭૪૫ સુધી સત્તામાં) ને નોંધપાત્ર સફળતા મળી, જોકે તેઓના કાર્યના મોટા ભાગને શોગુનના મુખ્ય સભાસદ, [[:en:Matsudaira Sadanobu|માત્સુદાઇરા સાદાનોબુ]] (ઈ.સ. ૧૭૫૯-૧૮૨૯) એ ફરીથી કરવું પડ્યું. બીજા શોગુનોએ કરજ ચુકવવા માટે સિક્કાઓનું મૂલ્ય ઘટાડ્યું, જેના લીધે ફુગાવો થયો..<ref>{{cite book|author=Herman Ooms|title=Charismatic bureaucrat: a political biography of Matsudaira Sadanobu, 1758–1829|url=http://books.google.com/books?id=5yArAAAAIAAJ|year=1975|publisher=The University of Chicago Press|isbn=978-0-226-63031-1}}</ref> [[File:Map of Japan appears in the Cihannuma.jpg|thumb|[[:en:Katip Çelebi|કાતિપ્ સેલેબી]] દ્વારા લખાયેલ શિહાન્નુમા માં જાપાનનો નકશો મળી આવે છે]] ઈ.સ. ૧૮૦૦થી અર્થતંત્રમાં વેપારીકરણનો ઝડપથી વધારો થવા લાગ્યો, જેથી વધારે ને વધારે ગામો રાષ્ટ્રીય અર્થતંત્રમાં જોડાઈ ગયાં. પૈસાદાર ખેડૂતો ડાંગર કરતા વધારે નફો કરાવવાવાળા રોકડિયા પાકો તરફ જવા માંડ્યાં, અને સ્થાનિક નાણાં ધિરાણ, વેપાર તથા નાના પાયે ઉત્પાદનમાં વ્યસ્ત થયાં. થોડાંક ધનવાન વેપારીઓએ સામુરાઈ વર્ગમાં લગ્ન કરીને સમાજમાં પોતાનો દરજ્જો વધારવાનો પ્રયત્ન કર્યો. [[:en:Chōshū Domain|ચોશૂ]] અને [[:en:Satsuma Domain|સાત્સુમા]] જેવા થોડાંક રાજ્યોએ નવીન પદ્ધતિઓ વાપરીને પોતાની આર્થિક સ્થિતિને ફરીથી વ્યવસ્થિત કરી લીધી, પણ મોટાભાગનાં રાજ્યો વધારે કરજમાં પડી ગયાં. આ નાણાકીય કટોકટીએ મુખ્ય સલાહકાર [[:en:Mizuno Tadakuni|મીઝુનો તાદાકુની]] દ્વારા જાહેર કરાયેલ "[[:en:Tenpō Reforms|તેમ્પો સુધારણાઓ]]" (ઈ.સ. ૧૮૩૦-૧૮૪૩) ના અંત તરફ એક પ્રત્યાઘાતી ઉકેલના રૂપમાં ઉશ્કેર્યો. તાદાકુનીએ કર વધાર્યા, ભોગ-વિલાસ યુક્ત જીવનશૈલીની ટીકા કરી અને વ્યવસાયના વિકાસને અવરોધવાનો પ્રયાસ કર્યો; તેઓ નિષ્ફળ થયાં, અને ઘણા લોકોને લાગ્યું કે તોકુગાવા તંત્રનું અસ્તિત્વ જ જોખમમાં મુકાઈ ગયું હતું.<ref>James L. McClain, ''Japan: A Modern History'' (2001) pp. 128–29 ISBN 0-393-04156-5</ref> ===સામાજિક સંરચના=== જાપાની સમાજની સંરચના વિસ્તૃત હતી, જેમાં દરેક જણ પોતાના હોદ્દા તથા પ્રતિષ્ઠાના સ્તરથી વાકેફ હતો. સૌથી ઉપર હતાં સમ્રાટ અને સભાસદ, જે પ્રતિષ્ઠામાં અજેય હતાં પણ સત્તામાં નબળા હતાં. એમની પછી શોગુન્ ના "બુશિ", દાઈમ્યો અને સામન્ત સ્વામીઓનાં સ્તરો આવતાં જેમનાં દરજ્જાઓ તેઓની તોકુગાવાથીની સમીપતાથી સૂચિત થતા. તેઓની પાસે સત્તા હતી. "દાઈમ્યો" માં લગભગ ૨૫૦ જેમનાં "હાન્" પ્રાદેશિક હતાં અને જેઓનું વાર્ષિક ઉત્પાદન ૫૦,૦૦૦ કે વધારે ચોખાનાં બશેલ (અનાજનું માપ) નું હતું. સમાજનું આ ઉચ્ચ સ્તર વિસ્તૃત અને ખર્ચાળ વિધિઓમાં લાગ્યું રહેતું, જેમાં ભવ્ય વાસ્તુશિલ્પ, લૅન્ડસ્કેપ બગીચાઓ, નાટક અને કલાને પ્રોત્સાહન, તથા જાપાનની જગપ્રસિદ્ધ ચાની વિધિનો સમાવેશ થાય છે.<ref>{{cite book|author=Conrad D. Totman|title=A history of Japan|url=http://books.google.com/books?id=UJLtPR_gMtsC&pg=PA225|year=2000|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-0-631-21447-2|pages=225–230}}</ref> ====સામુરાઈ==== આના પછી જાપાની સામાજિક સંરચનામાં આવતા "સામુરાઈ" કહેવાતા ૪,૦૦,૦૦૦ સૈનિક, જેમનાં હોદ્દાઓમાં અનેક કક્ષાઓ તેમજ પદવીઓનો સમાવેશ થતો. કોઈક ઉપરના વર્ગના સમુરાઈ ઉચ્ચ સત્તા માટે યોગ્ય ગણાતા; પણ મોટાભાગના સામુરાઈ નાની-અમથી ફરજ બજાવતા હરતા-ફરતા સૈનિક (આશિગારૂ) હતા. સામુરાઈ વરિષ્ઠ સરદારો સાથે નિયંત્રણની સુસ્થાપિત વ્યવસ્થા પ્રમાણે સંબંધ રાખતા. શોગુન્ પાસે પોતાનાં ૧૭,૦૦૦ અનુયાયી હતાં; દરેક દાઈમ્યો પાસે પોતાનાં સેંકડો હતાં. મોટાભાગના સામુરાઈ પોતાના સ્વામીના મુખ્યાલયની નજીક સામાન્ય ઘરોમાં રહેતા, અને વારસાગત હક્કથી ભાડા અને વૃત્તિકાઓ મેળવીને જીવન-નિર્વાહ કરતા. આમ ભેગા કરીને આ ઉચ્ચ વર્ગના જૂથોનો જાપાની શાસક વર્ગમાં સમાવેશ થતો, જે તે સમયની વસ્તીનો ૬ ટકાનો ભાગ હતો.<ref>Jonathan Clements, ''A Brief History of the Samurai'', Running Press (2010) ISBN 0-7624-3850-9</ref> ====નીચલા વર્ગો==== નીચલા વર્ગો મુખ્યત્વે બે ભાગોમાં વહેંચાયેલા હતાં—ખેડૂતો—વસ્તીનો ૮૦% ભાગ—જેમની ઉત્પાદકો તરીકેની ઉચ્ચ પ્રતિષ્ઠા તેઓના કરના સૌથી મોટા સ્રોત હોવાના બોજના લીધે અભડાઈ જતી. તેઓ અભણ હતાં અને શાંતિ બનાવી રાખવાવાળા તેમજ કર વસૂલતાં નિમણુંક કરાયેલા અધિકારીઓ દ્વારા નિયંત્રિત કરાયેલા ગામડાઓમાં રહેતાં. ખેડૂતો અને ગ્રામજનોએ વારંવાર ગેરકાનૂની તથા વિચ્છેદક વિરોધ પ્રદર્શનો કર્યાં, ખાસ કરીને ૧૭૮૦ પછી.<ref>{{cite book|author=Anne Walthall|title=Peasant uprisings in Japan: a critical anthology of peasant histories|url=http://books.google.com/books?id=mXiwI_oZfyoC|year=1991|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-87234-6}}</ref> ====વેપારીઓ અને કારીગરો==== પ્રતિષ્ઠાના માપદંડને તળિયે—પણ આવક તથા જીવનશૈલીની દ્રષ્ટીએ ઘણા ઉપર—નગરો અને શહેરોનાં વેપારીઓ અને કારીગરો આવતાં. તેઓ આગળ જરા પણ રાજકીય સત્તા નહોતી, અને જન્મથી જ દરજ્જો નક્કી કરતા સમાજમાં ધનવાન વેપારીઓને પણ ઉપર આવવું અઘરું લાગતું.<ref>Charles Sheldon (1973) ''The rise of the merchant class in Tokugawa Japan, 1600–1868'', Russell & Russell, ISBN 0846217252</ref> સૌથી છેલ્લે આવતાં મનોરંજકો, વેશ્યાઓ, રોજીદારો, ચોર, ભીખારીઓ અને વારસાગત રીતે સમાજથી કઢાયેલા લોકો. તેઓ સ્થાનિક અધિકારીઓ દ્વારા નિયંત્રણમાં રખાતાં અને ઉપલા વર્ગનાં લોકો જોડે હળી-ભળી ન શકતાં.<ref>{{cite journal|author=Geraldo Groemer|title=The Creation of the Edo Outcaste Order|jstor=3591967|journal=Journal of Japanese Studies|year=2001|volume=27|issue= 2|pages=263–83|doi=10.2307/3591967}}</ref> ====સાક્ષરતા==== સાક્ષર હોવું મોટા ગર્વની વાત હતી, ખાસ કરીને લખાણની અઘરી પદ્ધતિને કારણે. ૧૫૦૦ જાપાની મુદ્રકોએ ખસેડી શકાય તેવી ટાઈપ પર પ્રયોગ કર્યા પછી; અક્ષરોનું છાપકામ ફરી લાકડાંનાં ચોસલાઓ પર થવા માંડ્યું, અને આ ઘણા વખત સુધી ચાલ્યું. ૧૮૫૦ નો દાયકો આવતા આવતા પશ્ચિમની વિજ્ઞાન અને ભૂગોળની ચોપડીઓનું ભાષાંતર કરવું એક નવું મુખ્ય વલણ બની ગયું હતું, જે માણસોની મોટી સંખ્યાને પહોંચ્યું. ૧૮૬૦ સુધીમાં ગ્રામ્ય વિસ્તારનાં ૪૦% ભાઈઓ તેમજ ૧૦% બહેનો સાક્ષર હતાં.<ref>Cyril E. Black ''et al.'', ''The Modernization of Japan and Russia: A Comparative Study'' Free Press (1975) pp. 106–9 ISBN 0-02-906850-9</ref> અને ૧૮૭૦ના દાયકા સુધીમાં (રશિયાની ૪૦૦ની સરખામણીએ) જાપાન દર વર્ષે ૩૦૦૦ ચોપડીઓ પ્રકાશિત કરી રહ્યું હતું. સાર્વત્રિક ફરજીયાત શિક્ષણ ૧૮૭૧માં જ શરૂ થયું.<ref>{{cite book|author=Richard Rubinger|title=Popular literacy in early modern Japan|url=http://books.google.com/books?id=mYkLNEczmogC&pg=PA139|year=2007|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-3124-0|pages=139–}}</ref> ===સરકાર=== [[File:Tokugawa Yoshimune.jpg|thumb|૧૭૧૬-૧૭૪૫ ના શોગુન [[:en:Tokugawa Yoshimune|તોકુગાવા યોશિમુને]]]] '''તોકુગાવા કાળ''' તરીકે જણાતા [[:en:Edo Period|એદો કાળ]] દરમ્યાન, રાષ્ટ્રનો વહીવટ [[:en:Tokugawa shogunate|તોકુગાવા શોગુનત]] દ્વારા શાસિત ૨૦૦ કરતાં પણ વધારે દાઈમ્યોના સંઘ ==સંદર્ભો== {{reflist|colwidth=30em}} [[શ્રેણી:જાપાન]] 4d5qqzh1a6n94pvzno8o67sz2qritxo 0 47935 825602 817228 2022-07-21T17:11:24Z 2405:204:8401:2641:0:0:2754:E8A0 /* જાહેર સ્નાનાગાર */ wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site |name = મોહેં-જો-દડો |image = Mohenjo-daro-2010.jpg |alt = મોહેંજો-દરો |caption = મોહેં-જો-દડો, સિંધનું ખોદકામ સ્થળ, ૨૦૧૦ |map_type = Pakistan |map_alt = મોહેં-જો-દડો |latd = 27 |latm = 19 |lats = 45 |latNS = N |longd = 68 |longm = 08 |longs = 20 |longEW = E |coordinates_display = |location = લારકાના, [[સિંધ]], [[પાકિસ્તાન]] |type = રહેણાંક |area = {{convert|250|ha|abbr=on}}<ref>{{cite book|author1=Crispin Bates|author2=Minoru Mio|title=Cities in South Asia|date=૨૨ મે ૨૦૧૫|publisher=Routledge|isbn=9781317565123}}</ref> |built = ઇ.સ. પૂર્વે ૨૫મી સદી (2350-1750) |abandoned = ઇ.સ. પૂર્વે ૧૯મી સદી |cultures = સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ | designation1 = WHS | designation1_offname = મોંહે-જો-દડોનું પુરાતત્તવ સ્થળ | designation1_date = ૧૯૮૦ <small>(૪થું સત્ર)</small> | designation1_number = [http://whc.unesco.org/en/list/138 138] | designation1_criteria = ii, iii | designation1_type = સાંસ્કૃતિક | designation1_free1name = | designation1_free1value = | designation1_free2name = વિસ્તાર | designation1_free2value = એશિયા-પેસેફિક }} સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિમાંથી મળી આવેલાં નગરોમાં '''મોહેં-જો-દડો''' નગર આયોજનની દ્રષ્ટિએ શ્રેષ્ઠ હતું. == મકાનો == અહીંનાં મકાનોને [[પૂર]] તથા ભેજથી બચાવવા ઊંચા ઓટલા પર બાંધવામાં આવતાં હતાં. શ્રીમંત લોકોનાં મકાનો બે માળનાં અને પાંચથી સાત ઓરડાવાળાં હતાં, જ્યારે નીચલા વર્ગના લોકોનાં મકાનો એક માળનાં અને બેથી ત્રણ ઓરડાવાળાં હતાં. મકાનોના દરવાજા મુખ્ય રસ્તાઓ ઉપર પડવાને બદલે ગલીમાં પડતા હતા. ઊંચાણવાળા ભાગની ફરતે કિલ્લો અને સમગ્ર નગરની ફરતે દીવાલની રચના કરવામાં આવી હતી. ==રસ્તાઓ== મોહેં-જો-દડો નગરના રસ્તાઓ ૯.૭૫ [[મીટર]] જેટલા પહોળા હતા. નાના રસ્તાઓ મોટા રસ્તાઓને કાટખૂણે મળતા હતા. પરિણામે સમગ્ર નગરના [[ચોરસ]] અને [[લંબચોરસ]] એવા ખંડ પડતા હતા. આ રસ્તાઓ એવી રીતે બાંધેલા હતા કે પવન ફૂંકાતાં તેના પર વેરાયેલો કચરો સાફ થઇ જતો. રસ્તાઓની બાજુમાં ચોક્કસ અંતરે આવેલા એકસમાન ખાડા રાત્રિપ્રકાશ માટે વપરાતા થાંભલાઓના હોવાનું મનાય છે. મોહેં-જો-દડોના રસ્તાઓ આધુનિક ઢબના અને સુવિધાવાળા હતા. ==ગટરયોજના== મોહેં-જો-દડો ની ભૂગર્ભ ગટર યોજના એ હડપ્પીય સંસ્કૃતિના નગર-આયોજનની આગવી વિશિષ્ટતા હતી. પ્રાચીન સમયમાં આ ગટર યોજના જેવી ગટર યોજના ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં આવેલા ક્રીટ ટાપુ સિવાય બીજે ક્યાંય નહોતી. મોહેં-જો-દડોના દરેક મકાનમાં ખાળકૂવો હતો. તે નાની ગટર દ્વારા શહેરની મોટી ગટર સાથે જોડાયેલો હતો. ખાળકૂવામાં અમૂક હદ સુધી પાણી ભરાય એટલે તેનું પાણી આપોઆપ નાની ગટરમાંથી મોટી ગટરમાં ચાલ્યું જતું. ગટરો ઉપર અમુક અંતરે પથ્થરનાં ઢાંકણાં હતાં. આ ઢાંકણાં ખોલીને ગટરો અવારનવાર સાફ કરવામાં આવતી. ગટરોની અા સુંદર રચના શહેરના લોકોની આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા જાળવવાની દ્રષ્ટિનો ઉત્તમ નમૂનો છે. ==જાહેર સ્નાનાગાર== હડપ્પીય સંસ્કૃતિના લોકોએ જાહેર સ્નાનાગૃહો બાંધેલાં હતાં. મોહેં-જો-દડોમાંથી મળી આવેલું જાહેર સ્નાનાગૃહ ૫૪.૮૦ મીટર લાંબું અને ૩૨.૯૦ મીટર પહોળું છે. સ્નાનાગૃહની વચ્ચે આવેલો સ્નાનકુંડ આશરે ૧૨.૧૦ મીટર લાંબો, ૭ મીટર પહોળો અને ૨.૪૨ મીટર ઊંડો છે. સ્નાનકુંડની ચારે બાજુ કપડાં બદલવા માટેની ઓરડીઓ આવેલી છે. કુંડમાં ઊતરવા માટે પગથિયાં બાંધેલાં છે. જાહેર ઉત્સવો અને ધાર્મિક પ્રસંગોએ સમૂહસ્નાન થઈ શકે એ આશયથી આવાં જાહેર સ્નાનગૃહો બાંધવામાં આવ્યાં હશે, એમ માનવામાં આવે છે.paras joshi ==જાહેર મકાનો== જાહેર ઉપયોગમાં આવે તેવાં ટાઉનહૉલ જેવાં બે વિશાળ મકાનો મોંહે-જો-દડો નગરમાંથી મળી આવેલાં છે. આ વિશાળ મકાનોનો ઉપયોગ સભાખંડ, મનોરંજન ખંડ કે વહીવટી કાયાઁલય તરીકે થતો હશે એમ મનાય છે. દરેક મકાનની બંને બાજુ ૬-૬ ઓરડાઓ છે. એનો ઉપયોગ અનાજના કોઠાર તરીકે થતો હશે એવું મનાય છે. મોહેં-જો-દડોમાંથી ૨૦ મકાનોની એક સળંગ સૈનિક બેરક પણ મળી આવી છે. ==સંદર્ભ== {{reflist}} [[શ્રેણી:ઇતિહાસ]] [[શ્રેણી:સંસ્કૃતિ]] [[શ્રેણી:સિંધુ સંસ્કૃતિનાં સ્થળો]] kb25f1qadyw1wk86hzweu4ev58ut2zr 825603 825602 2022-07-21T17:13:50Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/2405:204:8401:2641:0:0:2754:E8A0|2405:204:8401:2641:0:0:2754:E8A0]] ([[User talk:2405:204:8401:2641:0:0:2754:E8A0|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:223.238.233.9|223.238.233.9]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{Infobox ancient site |name = મોહેં-જો-દડો |image = Mohenjo-daro-2010.jpg |alt = મોહેંજો-દરો |caption = મોહેં-જો-દડો, સિંધનું ખોદકામ સ્થળ, ૨૦૧૦ |map_type = Pakistan |map_alt = મોહેં-જો-દડો |latd = 27 |latm = 19 |lats = 45 |latNS = N |longd = 68 |longm = 08 |longs = 20 |longEW = E |coordinates_display = |location = લારકાના, [[સિંધ]], [[પાકિસ્તાન]] |type = રહેણાંક |area = {{convert|250|ha|abbr=on}}<ref>{{cite book|author1=Crispin Bates|author2=Minoru Mio|title=Cities in South Asia|date=૨૨ મે ૨૦૧૫|publisher=Routledge|isbn=9781317565123}}</ref> |built = ઇ.સ. પૂર્વે ૨૫મી સદી (2350-1750) |abandoned = ઇ.સ. પૂર્વે ૧૯મી સદી |cultures = સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ | designation1 = WHS | designation1_offname = મોંહે-જો-દડોનું પુરાતત્તવ સ્થળ | designation1_date = ૧૯૮૦ <small>(૪થું સત્ર)</small> | designation1_number = [http://whc.unesco.org/en/list/138 138] | designation1_criteria = ii, iii | designation1_type = સાંસ્કૃતિક | designation1_free1name = | designation1_free1value = | designation1_free2name = વિસ્તાર | designation1_free2value = એશિયા-પેસેફિક }} સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિમાંથી મળી આવેલાં નગરોમાં '''મોહેં-જો-દડો''' નગર આયોજનની દ્રષ્ટિએ શ્રેષ્ઠ હતું. == મકાનો == અહીંનાં મકાનોને [[પૂર]] તથા ભેજથી બચાવવા ઊંચા ઓટલા પર બાંધવામાં આવતાં હતાં. શ્રીમંત લોકોનાં મકાનો બે માળનાં અને પાંચથી સાત ઓરડાવાળાં હતાં, જ્યારે નીચલા વર્ગના લોકોનાં મકાનો એક માળનાં અને બેથી ત્રણ ઓરડાવાળાં હતાં. મકાનોના દરવાજા મુખ્ય રસ્તાઓ ઉપર પડવાને બદલે ગલીમાં પડતા હતા. ઊંચાણવાળા ભાગની ફરતે કિલ્લો અને સમગ્ર નગરની ફરતે દીવાલની રચના કરવામાં આવી હતી. ==રસ્તાઓ== મોહેં-જો-દડો નગરના રસ્તાઓ ૯.૭૫ [[મીટર]] જેટલા પહોળા હતા. નાના રસ્તાઓ મોટા રસ્તાઓને કાટખૂણે મળતા હતા. પરિણામે સમગ્ર નગરના [[ચોરસ]] અને [[લંબચોરસ]] એવા ખંડ પડતા હતા. આ રસ્તાઓ એવી રીતે બાંધેલા હતા કે પવન ફૂંકાતાં તેના પર વેરાયેલો કચરો સાફ થઇ જતો. રસ્તાઓની બાજુમાં ચોક્કસ અંતરે આવેલા એકસમાન ખાડા રાત્રિપ્રકાશ માટે વપરાતા થાંભલાઓના હોવાનું મનાય છે. મોહેં-જો-દડોના રસ્તાઓ આધુનિક ઢબના અને સુવિધાવાળા હતા. ==ગટરયોજના== મોહેં-જો-દડો ની ભૂગર્ભ ગટર યોજના એ હડપ્પીય સંસ્કૃતિના નગર-આયોજનની આગવી વિશિષ્ટતા હતી. પ્રાચીન સમયમાં આ ગટર યોજના જેવી ગટર યોજના ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં આવેલા ક્રીટ ટાપુ સિવાય બીજે ક્યાંય નહોતી. મોહેં-જો-દડોના દરેક મકાનમાં ખાળકૂવો હતો. તે નાની ગટર દ્વારા શહેરની મોટી ગટર સાથે જોડાયેલો હતો. ખાળકૂવામાં અમૂક હદ સુધી પાણી ભરાય એટલે તેનું પાણી આપોઆપ નાની ગટરમાંથી મોટી ગટરમાં ચાલ્યું જતું. ગટરો ઉપર અમુક અંતરે પથ્થરનાં ઢાંકણાં હતાં. આ ઢાંકણાં ખોલીને ગટરો અવારનવાર સાફ કરવામાં આવતી. ગટરોની અા સુંદર રચના શહેરના લોકોની આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા જાળવવાની દ્રષ્ટિનો ઉત્તમ નમૂનો છે. ==જાહેર સ્નાનાગાર== હડપ્પીય સંસ્કૃતિના લોકોએ જાહેર સ્નાનાગૃહો બાંધેલાં હતાં. મોહેં-જો-દડોમાંથી મળી આવેલું જાહેર સ્નાનાગૃહ ૫૪.૮૦ મીટર લાંબું અને ૩૨.૯૦ મીટર પહોળું છે. સ્નાનાગૃહની વચ્ચે આવેલો સ્નાનકુંડ આશરે ૧૨.૧૦ મીટર લાંબો, ૭ મીટર પહોળો અને ૨.૪૨ મીટર ઊંડો છે. સ્નાનકુંડની ચારે બાજુ કપડાં બદલવા માટેની ઓરડીઓ આવેલી છે. કુંડમાં ઊતરવા માટે પગથિયાં બાંધેલાં છે. જાહેર ઉત્સવો અને ધાર્મિક પ્રસંગોએ સમૂહસ્નાન થઈ શકે એ આશયથી આવાં જાહેર સ્નાનગૃહો બાંધવામાં આવ્યાં હશે, એમ માનવામાં આવે છે. ==જાહેર મકાનો== જાહેર ઉપયોગમાં આવે તેવાં ટાઉનહૉલ જેવાં બે વિશાળ મકાનો મોંહે-જો-દડો નગરમાંથી મળી આવેલાં છે. આ વિશાળ મકાનોનો ઉપયોગ સભાખંડ, મનોરંજન ખંડ કે વહીવટી કાયાઁલય તરીકે થતો હશે એમ મનાય છે. દરેક મકાનની બંને બાજુ ૬-૬ ઓરડાઓ છે. એનો ઉપયોગ અનાજના કોઠાર તરીકે થતો હશે એવું મનાય છે. મોહેં-જો-દડોમાંથી ૨૦ મકાનોની એક સળંગ સૈનિક બેરક પણ મળી આવી છે. ==સંદર્ભ== {{reflist}} [[શ્રેણી:ઇતિહાસ]] [[શ્રેણી:સંસ્કૃતિ]] [[શ્રેણી:સિંધુ સંસ્કૃતિનાં સ્થળો]] a02lxy0c0tsf0ohfuzl0jhjnb6tc17n 0 67617 825587 413120 2022-07-21T14:39:59Z Snehrashmi 41463 ટૂંકુ વર્ણન wikitext text/x-wiki '''અબ્રામા''' એક સંદિગ્ધ શબ્દ છે. આ શબ્દ પરથી લેખ શોધનાર વ્યક્તિ નીચેનામાંથી કોઈ પણ વિષય પર આ શીર્ષક હેઠળ લેખ શોધવાનો પ્રયત્ન કરતી હોય. અબ્રામા શબ્દ સાથે નીચેના પાનાઓ સંકળાયેલા છે: *[[અબ્રામા (વલસાડ)]] *[[અબ્રામા (કામરેજ)]] *[[અબ્રામા (જલાલપોર)]] {{ઢાંચો:Disambiguation}} bfljflf34hk9ac2kdph9oepbuyktieo 825607 825587 2022-07-21T17:19:43Z KartikMistry 10383 વધુ વર્ણન. wikitext text/x-wiki '''અબ્રામા''' એક સંદિગ્ધ શબ્દ છે. આ શબ્દ પરથી લેખ શોધનાર વ્યક્તિ નીચેનામાંથી કોઈ પણ વિષય પર આ શીર્ષક હેઠળ લેખ શોધવાનો પ્રયત્ન કરતી હોય. અબ્રામા શબ્દ સાથે નીચેના પાનાઓ સંકળાયેલા છે: * [[અબ્રામા (વલસાડ)]] - [[વલસાડ તાલુકો|વલસાડ તાલુકાનું]] ગામ. * [[અબ્રામા (કામરેજ)]] - [[કામરેજ તાલુકો|કામરેજ તાલુકાનું]] ગામ. * [[અબ્રામા (જલાલપોર)]] - [[જલાલપોર તાલુકો|જલાલપોર તાલુકાનું]] ગામ. {{ઢાંચો:Disambiguation}} 9qii3iln6g5oylcwbomb9d569m7gn3o 0 73672 825619 810036 2022-07-22T02:53:58Z Snehrashmi 41463 સામાન્ય સુધારો wikitext text/x-wiki {{infobox person/Wikidata | fetchwikidata = ALL | onlysourced = no }} ''સર'' '''મનુભાઇ નંદશંકર મહેતા''' (૨૨ જુલાઇ ૧૮૬૮ – ૧૪ ઓક્ટોબર ૧૯૪૬) CSI, ૯ મે ૧૯૧૬ થી ૧૯૨૭ સુધી [[વડોદરા રાજ્ય]]ના દિવાન હતા. ૧૯૨૭ થી ૧૯૩૪ સુધી તેઓ [[બિકાનેર]] રાજ્યના પ્રધાન મંત્રી (દિવાન) રહ્યા હતા. == જીવન == તેમનો જન્મ ૨૨ જુલાઇ ૧૮૬૮ના રોજ [[નંદશંકર મહેતા]]ને ત્યાં થયો હતો. તેમનું શિક્ષણ [[મુંબઈ]]ની એલફિન્સ્ટન કોલેજમાં થયું હતું. ૧૮૯૧ થી ૧૮૯૯ દરમિયાન તેઓ વડોદરા કોલેજમાં તર્કશાસ્ત્ર અને ફિલસૂફીના પ્રાધ્યાપક રહ્યા હતા. તેમણે ૧૮૯૯ થી ૧૯૦૬ દરમિયાન [[ગાયકવાડ રાજવંશ|ગાયકવાડ]] મહારાજાઓના અંગત સેક્રેટરી તરીકે અને ૧૯૧૪ થી ૧૯૧૬ દરમિયાન મહેસૂલ મંત્રી તરીકે સેવાઓ આપી. ૯ મે ૧૯૧૬ થી ૧૯૨૭ સુધી તેઓ વડોદરા રાજ્યના દિવાન પણ રહ્યા હતા. ત્યારબાદ ૧૯૨૭માં બિકાનેર રાજ્યના મહારાજા ગંગા સિંહ તેમને વડોદરા રાજ્ય થી બિકાનેર રાજ્યના પ્રથમ પ્રધાન મંત્રી અને મુખ્ય સલાહકાર બનાવવા માટે બિકાનેર લઇ ગયા હતા. તેમણે ત્યાં ૧૯૩૪ સુધી કામ કર્યું અને ૧૯૪૦ સુધી તેઓ બિકાનેર રાજ્યના સલાહકાર મંડળમાં રહ્યા. તેમણે બિકાનેર રાજ્યના કર્મચારીઓ માટે નિવૃત્તિ વય ૫૫ વર્ષથી વધારીને ૫૮ વર્ષ કરી. તેમણે લંડનમાં યોજાયેલી ત્રણ [[ગોળમેજી પરિષદ|ગોળમેજી પરિષદો]]માં ભારતીય રજવાડાં વતી હાજરી આપી હતી. મનુભાઇ મહેતાએ બિકાનેરના મહારાજા ગંગા સિંહની ગેરહાજરીમાં હાજરી આપી હતી. ૧૯૩૩માં તેમણે વિશ્વ ચોખ્ખાઇ પરિષદ (વર્લ્ડ હાઇજીન કોન્ફરન્સ)માં હાજરી આપી હતી. ૧૯૩૩ની સંસદની સંયુક્ત સમિતિમાં તેઓએ ભારતીય રાજ્યો વતી પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. ૧૯૩૭માં તેમની નિમણૂક ગ્વાલિયર રાજ્યના ગૃહ મંત્રી તરીકે થઇ હતી.<ref name="Gujarati Vishwakosh">{{cite book|title=ગુજરાતી વિશ્વકોશ|last=રાજગોર|first=શિવપ્રસાદ|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]]|year=૨૦૦૨|volume=૧૫|location=અમદાવાદ|page=૫૨૧-૫૨૨, ૫૪૦}}</ref> તેઓ વડોદરાના સુધારાના પ્રણેતાઓમાંના એક ગણાય છે. તેમણે ૧૯૨૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં રાજાઓની સમિતિ વડે ભારતના રજવાડાંઓમાં બંધારણીય અને લોકશાહી સુધારાઓ માટે પ્રયત્નો કર્યા હતા. જેને કોપલેન્ડ દ્વારા "મહેતા નિતી" કહેવાઇ હતી. ૧૯૪૦ સુધીમાં લગભગ બધાં જ મોટાં રજવાડાઓ જેવાં કે બિકાનેર, કોટા, જયપુર, અલ્વર, ધોલપુર અને ગ્વાલિયરે કેટલાંક સુધારાઓ અપનાવ્યા હતા.<ref>{{Cite web|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=1956632|title=Princely States and the Hindu Imaginary: Exploring the Cartography of Hindu Nationalism in Colonial India|last=Bhagavan|first=Manu|date=August 2008|website=The Journal of Asian Studies|publisher=|language=en|access-date=૯ માર્ચ ૨૦૧૮}}</ref> ૧૪ ઓક્ટોબર ૧૯૪૬ના રોજ તેમનું અવસાન થયું હતું.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.de/books?id=bLEZAAAAYAAJ&q=mehta,+manubhai+nandshankar+1868+1946&dq=mehta,+manubhai+nandshankar+1868+1946&hl=de&sa=X&ved=0ahUKEwjTt6D7jd_ZAhUjiaYKHb9LA0kQ6AEIRDAE|title=Eminent Indians who was who, 1900-1980, also annual diary of events|last=Ltd|first=Durga Das Pvt|date=૧૯૮૫|publisher=Durga Das Pvt. Ltd.|year=|isbn=|location=|pages=|language=en}}</ref> સમાજ સુધારક [[હંસા જીવરાજ મહેતા]] તેમના પુત્રી હતા.<ref name="Gujarati Vishwakosh" /> == સંદર્ભ == {{Reflist}} ==બાહ્ય કડીઓ== * [http://www.worldstatesmen.org/India_princes_A-J.html Princely States of India A-J] * [http://ikashmir.net/bnsharga/bisheshwarkathju.html Pandit Bisheshwar Nath Kathju] * [http://uqconnect.net/~zzhsoszy/ips/m/mengni.html Sir Manubhai Nandshankar Mehta] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090428233331/http://uqconnect.net/~zzhsoszy/ips/m/mengni.html |date=2009-04-28 }} [[શ્રેણી:ગુજરાતી વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:૧૯૪૬માં મૃત્યુ]] gzawn039lv1wqzs6hxpxfvfwnkfajci 0 77159 825630 807394 2022-07-22T07:04:56Z 103.247.6.236 /* પ્રારંભિક જીવન */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = પંડિત | name = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | honorific_suffix = | image = Shyamji krishna varma.jpg | image_size = | alt = | caption = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | birth_name = | birth_date = {{birth date|df=yes|1857|10|04}} | birth_place = માંડવી, [[કચ્છ]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1930|03|30|1857|10|04}} | death_place = જીનીવા, [[સ્વિત્ઝરલૅન્ડ]] | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = ક્રાંતિતીર્થ, માંડવી, કચ્છ | education = | alma_mater = બલિયોલ કોલેજ, ઓક્સફર્ડ | occupation = Revolutionary, lawyer, journalist | employer = | organization = ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી, ઈન્ડિયા હાઉસ, ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ | known_for = | notable_works = | style = | movement = ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ | spouse = {{married|ભાનુમતિ|1875|}} | partner = | children = | parents = ગોમતીબાઇ - કરસનજી ભણસાલી | awards = | website = {{url|http://www.krantiteerth.org/index1.html}} | footnotes = | siblings = | box_width = }} '''શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા''' (૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭ - ૩૦ માર્ચ ૧૯૩૦) ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ક્રાંતિકારી, વકીલ અને રાષ્ટ્રવાદી પત્રકાર હતા.<ref>{{cite book|last=Chandra|first=Bipan|title=India's Struggle for Independence|publisher=Penguin Books India|location=New Delhi|year=૧૯૮૯|pages=૧૪૫|isbn=978-0-14-010781-4}}</ref> તેમણે લંડનમાં ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ (માસિક) ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી અને ઈન્ડિયા હાઉસની સ્થાપના કરી હતી અને વિદેશમાં રહીને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં સક્રિય ફાળો આપ્યો હતો == પ્રારંભિક જીવન == તેમનો જન્મ ૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭<ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=ODNB92612|title=ODNB Krishnavarma, Shyamji}}</ref><ref name="વ્યાસ2012">{{cite book |last=વ્યાસ |first=રજની |title=ગુજરાતની અસ્મિતા |page=૩૦૫ |edition=5th |year=2012|publisher=અક્ષરા પ્રકાશન |location=અમદાવાદ}}</ref><ref name="gsj">{{cite book|title=ગુજરાતી અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધરો|publisher=માહિતિ કમિશ્નર, ગુજરાત રાજ્ય|location=ગાંધીનગર|date=November 2014|page= ૨૬-૨૯}}</ref>ના રોજ [[કચ્છ]]ના [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] બંદર ખાતે ભાનુશાળી (ભણસાલી) કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરસનજી (કૃષ્ણદાસ ભણસાલી) મુંબઈની વેપારી પેઢીમાં નોકરી કરી જીવનનિર્વાહ ચલાવતાં હતા. તેમની માતાનું નામ ગોમતીબાઇ હતું. ૧૧ વર્ષની વયે જ બાળક શ્યામજીએ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દીધું હતું. તેમનો પ્રાથમિક અભ્યાસ માંડવી ખાતે થયો હતો. અભ્યાસમાં તેજસ્વી કિશોર શ્યામજીને ભાટિયા જ્ઞાતિના સદગૃહસ્થ શેઠ મથુરદાસ લવજીએ મુંબઈ તેડાવી વિલ્સન હાઈસ્કૂલમાં પ્રવેશ અપાવ્યો હતો. વિલ્સન સ્કૂલના અંગ્રેજી અભ્યાસની સાથેસાથે તેમણે સંસ્કૃત પાઠશાળામાં પણ અભ્યાસ કર્યો. ત્યારબાદ એલ્ફિન્સ્ટન હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ અર્થે જોડાયાં. ઇ.સ. ૧૮૭૪માં તેમણે દયાનંદ સરસ્વતીનું શિષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરેલું અને આર્યસમાજી બન્યા. તેમની શિક્ષા દિક્ષાથી શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મામાં ક્રાન્તિના બીજ રોપાયાં. શ્યામજી કરસનજી હવે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તરીકે જાણીતા બન્યા. સ્વરાજની લડતમાં દયાનંદ સરસ્વતીની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળતાં ક્રાંતિકારી બન્યા. આર્ય સમાજના પ્રચાર માટે તેમણે લાહોર, બનારસ, મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, નાસિક વગેરે સ્થળોએ સભાઓ ભરી પ્રવચન આપ્યાં.<ref name ="gsj"/> ૧૮૭૫માં તેમના લગન ભાટિયા જ્ઞાતિના શ્રીમંત ઉદ્યોગપતિની પુત્રી અને તેમના શાળા સમયના મિત્ર રામદાસની બહેન ભાનુમતી સાથે થયા. તેમના સંસ્કૃત ભાષા પરના પ્રભુત્વ અને જ્ઞાનથી પ્રભવિત થઈને ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક મોનિયર વિલિયમ્સે ૧૮૭૭માં પોતાના મદદનીશ તરીકે ઓક્સફોર્ડ તેડાવ્યાં. ૧૮૭૯માં તેઓ ઈગ્લેન્ડ ગયા. જ્યાં વિલિયમ્સના મદદનીશ તરીકે કાર્ય કરવાની સાથે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીની જ બલિયોલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને ૧૮૮૩માં ડિસ્ટિંક્શન સાથે બી.એ. થયા. ઉપરાંત કાયદાના અભ્યાસ માટે ઈનર ટેમ્પલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને નવેમ્બર ૧૮૮૪માં કાયદાની પદવી મેળવી બેરિસ્ટર થયાં. ==કારકિર્દી== ૧૮૮૫માં ભારત પરત ફરીને તેમણે મુંબઈ હાઈકોર્ટના વકીલ તરીકે નોંધણી કરાવી. ત્યારબાદ તેમણે રતલામ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો સંભાળ્યો પરંતુ તબિયતના કારણોસર આ હોદ્દો છોડવો પડયો. મુંબઈ ખાતેના ટૂંકા વસવાટ બાદ તેઓ અજમેર સ્થાયી થયા જ્યાં ૧૮૮૮માં ફરીવાર તેમણે વકીલાત શરુ કરી. ૧૮૯૩થી ૧૮૯૫ સુધી ઉદયપુર રાજ્ય અને ત્યારબાદ જૂનાગઢ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો પણ સંભાળ્યો. પરંતુ જૂનાગઢના દિવાનપદ દરમિયાન અંગ્રેજ અધિકારીઓ સાથેની ખટપટ અને કડવા અનુભવ પછી ૧૮૯૭માં તેઓ હંમેશ માટે ભારત છોડી ઈંગ્લૅન્ડ સ્થાયી થયાં.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ">{{cite encyclopedia|editor-last=ઠાકર|editor-first=ધીરુભાઈ|editor-link=ધીરુભાઈ ઠાકર|encyclopedia=ગુજરાતી વિશ્વકોશ|title=શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા|last=શુક્લ|first=જયકુમાર ર.|volume=ખંડ ૧૯|year=ડિસેમ્બર ૨૦૦૪|edition=1st|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]]|location=અમદાવાદ|page=૫૧૯-૫૨૦|isbn=}}</ref> ==ઈંગ્લૅન્ડ વસવાટ== [[File:Indian_sociologist.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Indian_sociologist.jpg|thumb|''ધ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ઇન્ડિયન સોશ્યોલોજીસ્ટ'' સપ્ટેમ્બર, ૧૯૦૮, લંડન]] [[File:India House today.jpg|thumb|ઈન્ડિયા હાઉસ અત્યારના સમયમાં]] ઈંગ્લૅન્ડમાં શરુઆતનો વસવાટ ઇનર ટેમ્પલ ખાતે કર્યો જ્યાં તેમણે અગ્રેજ તત્વજ્ઞાની હર્બટ સ્પેન્સરના પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. વર્ષ જાન્યુઆરી ૧૯૦૫માં 'ધ ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ' નામનું માસિક શરુ કર્યું. ભારતની સ્વરાજ્ય સાધના માટે ૧૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૦૫માં ભિખાઇજી કામા, દાદા ભાઈ નવરોજી અને સરદારસિંહ રાણાની સહાયથી લંડન ખાતે 'ધ ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી'ની સ્થાપના કરી. ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટીએ તે સમયની વિક્ટોરીયન પબ્લીક ઇન્સ્ટીટ્યુટની તર્જ પર બનેલી જેનું પોતાનું લેખિત બંધારણ હતું. <ref name="Joseph 2003">{{cite book|title=George Joseph, the Life and Times of a Kerala Christian Nationalist,|last=Joseph|first=George Verghese|publisher=Orient Longman|year=2003|isbn=81-250-2495-6|edition=|location=|page=}}</ref> સોસાયટીના મુખ્ય હેતુઓ ભારત માટે સુરક્ષિત સ્વરાજ મેળવવું અને ઈંગ્લૅન્ડમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનો હતો.૧૯૦૦માં શ્યામજીએ લંડનમાં હાઈગેટમાં ઈગ્લૅન્ડ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વિશાળ અને મકાન ખરીદ્યું. જે સમય જતાં ભારતીય સ્વરાજ ચળવળના નેતાઓની મહત્વની બેઠકોનું કેન્દ્ર બન્યું. ૧ જુલાઈ ૧૯૦૫ના રોજ આ મકાનને 'ઈન્ડિયા હાઉસ' તરીકે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું.શ્યામજીની ઈગ્લૅન્ડ ખાતેની વધતી જતી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓને કારણે તેમના પર પોલીસની ધોંસ વધતી ચાલી ગઈ પરિણામે જૂન ૧૯૦૭માં તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા. ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટમાં શ્યામજીએ લખેલા કેટલાક ક્રાંતિકારી લેખોને કારણે એપ્રિલ ૧૯૦૯માં ઈગ્લૅન્ડના ન્યાયાધિશોએ તેમની બેરિસ્ટર તરીકેની સનદ પાછી લઈ લીધી હતી.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> ==પેરિસ અને જિનીવા== પેરિસમાં [[સરદારસિંહજી રાણા]] અને [[મેડમ કામા|મેડમ ભિખાઈજી કામા]]<nowiki/>ના સહયોગથી 'વંદે માતરમ્' અને ઈન્ડિયન સોસિયોલોજીસ્ટર' નામના મુખપત્રો શરુ કર્યાં.<ref name="gsj"/> ૧૯૦૮ અને ૧૯૦૯માં તેમણે ભારતમાં કેટલાક મિત્રોને રિવોલ્વરો અને બોમ્બ બનાવાની રીતો દર્શાવતી પુસ્તિકાઓ મોકલાવી. શ્યામજીના માસિકની નકલો મોટી સંખ્યામાં ભારત આવતાં. શ્યામજીએ જાહેર કરેલી શિષ્યવૃત્તિઓના પરિપાકરુપે વિનાયક દામોદર સાવરકર, મદનલાલ ધિંગરા, લાલા હરદયાળ, પી. એન. બાપટ વગેરે ભારતીય ક્રાંતિકારી ચળવળના તેજસ્વી નેતાઓ તરીકે આગળ આવ્યાં. મદનલાલ ધિંગરાએ બ્રિટિશ અધિકારી સર કર્ઝન વાઈલીની લંડનમાં હત્યા કરી જેમાં થયેલા વિવાદને પગલે તેઓ તેમના જૂના સાથીઓથી વિખૂટા પડી ગયા. સાવરકરની ધરપકડ અને સજાને પગલે પેરિસમાં તેમની પ્રવૃત્તિઓ નરમ પડતી ગઈ. ૧૯૧૪માં તેઓ પેરિસ છોડી જિનીવા જતા રહ્યાં.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીનીવા ખાતે ૩૧ મી માર્ચ ૧૯૩૦ના રોજ અવસાન પામ્યા.<ref name="ODNB"/><ref name ="વ્યાસ2012"/> તેમની અંતિમ ઈચ્છા પોતાના અસ્થિ સ્વદેશ લઇ જવાની હતી. જે ગુજરાત સરકાર દ્વારા ૨૦૦૩માં ગુજરાત લાવવામાં આવ્યા. તેની વીરાંજલિયાત્રા સ્વરૂપે ગુજરાતમાં પ્રદક્ષિણા કરી. ૧૦૦ વર્ષ પહેલા પણ એમની લાખોપતિમાં ગણત્રી થતી. આમ છતાં એમણે પોતાનું કોઇ જ વીલ બનાવ્યું નહોતું. એમના અર્ધાગીની ભાનુમતીએ શ્યામજીના મૃત્યુ બાદ એમનું વસીયતનામું તૈયાર કર્યુ હતું. જેના પાવર ઓફ એટર્ની શ્યામજીના પેરીસમાં રહેતા ખાસ મિત્ર સરદારસિંહજી રાણાએ ૧૯૩૬માં મેળવ્યા હતા. શ્યામજીને કોઇ સંતાન નહોતું. પણ ભારતના નવયુવાનોના અભ્યાસ માટે એ જમાનામાં એમણે ૯૦,૦૦૦ ફ્રાન્કનું દાન આપ્યું હતું. ફ્રાન્સમાં યુનિવર્સિટી ઓફ પેરીસમાં કૃષ્ણ વર્મા ફાઉન્ડેશન છે. ફ્રાન્સ ભણવા આવવા ઇચ્છતા હિંદુ યુવાનો માટે એમણે સ્કોલરશીપ જાહેર કરી હતી. ત્યાંની સંસ્કૃત લાઇબ્રેરી માટે એમણે અનુદાન આપ્યું હતું. ચિત્રલેખાએ એમના વસિયતની ફ્રેન્ચમાંથી અંગ્રેજી અનુવાદ કરેલી કોપી મેળવી છે. શ્યામજી ભારત માટે જાસુસી કરતા હોવાની અંગ્રેજોને દ્રઢ શંકા હતી એટલે જ એમના પર બ્રિટીશ ગુપ્તચરતંત્ર ચાંપતી નજર રાખતું. == સ્મારકો == [[File:Varma_Memorial.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Varma_Memorial.JPG|thumb|320x320px|''ક્રાંતિ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} તીર્થ,'' શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા સ્મારક, માંડવી. તેમના લંડન ખાતેના નિવાસસ્થાન ઇન્ડિયા હાઉસ ની પ્રતિકૃતિ પાછળ દેખાય છે.]] શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માએ ભાનુમતીના ભંડોળમાંથી ૧૯પરમાં બે લાખ રૂપીયાનું અનુદાન માંડવીમાં ભાનુમતી મેટરનીટી હોસ્પીટલ માટે આપવામાં આવ્યું હતું. એ ઉપરાંત મુંબઇના ભારતીય વિદ્યાભવનમાં સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટે સ્કોલરશીપ આપવામાં આવે છે. પેરીસની સોરબોન યુનિવર્સિટીમાં શ્યામજીના નામના બે રૂમ છે. એમણે એમના અલભ્ય પુસ્તકો અહીં દાનમાં આપી દીધાં હતા. માંડવી અને ભુજમાં શ્યામજીનાં બાવલા છે. માંડવીમાં શ્યામજી અને ભાનુમતીના નામના માર્ગ છે. તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ જાતે કચ્છમાં આવી ભૂજના ખાસ સમારોહમાં તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી આનંદીબેન પટેલને કચ્છના ક્રાંતિવીરની 'સનદ' ભારતની ધરતી પર લાવી ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી આનંદીબેનને સુપ્રત કરી હતી.<ref>ગુજરાત સમાચાર, વડોદરા આવૃતિ, તા. ૧૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૫</ref><ref name=Guardian>{{cite web| author =Bowcott, Owen| work=The Guardian| url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/nov/11/indian-lawyer-disbarred-from-inner-temple-one-century-ago-reinstated|title= Indian lawyer disbarred from Inner Temple a century ago is reinstated|date= 11 November 2015 | access-date= 12 November 2015}}</ref> ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આઝાદીના ૫૫ વર્ષો બાદ ૨૨ ઑગસ્ટ-૨૦૦૩ના રોજ સ્વયં સ્વિત્ઝર્લૅન્ડથી તેમના અને તેમની પત્નીના અસ્થિ દેશમાં લાવી તેમના અંતિમ સ્વપ્નને સાકાર કર્યું.<ref name="gsj"/> ૪ ઑક્ટોબર ૨૦૦૯ના રોજ તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રીએ 'ક્રાંતિતીર્થ'નો પાયોનો પથ્થર મૂક્યો અને ૧૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ના રોજ ભૂમિપૂજન કરી ૫૨ એકરમાં ફેલાયેલા વિશાળ સ્મારકને દેશને સમર્પિત કર્યું. જેમાં હાઈગેટ લંડન ખાતેના ઈન્ડિયા હાઉસની પ્રતિકૃતિ અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તથા તેમના પત્ની ભાનુમતીની પ્રતિમાઓ મૂકવામાં આવેલી છે. <ref name="gsj"/><ref name="TOI">{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/rajkot/Modi-dedicates-Kranti-Teerth-memorial-to-Shyamji-Krishna-Verma/articleshow/7095227.cms|title=Modi dedicates 'Kranti Teerth' memorial to Shyamji Krishna Verma|last=|first=|date=13 December 2010|work=The Times of India|publisher=|access-date= 12 November 2015}}</ref> == પુસ્તકો == ૧૯૩પમાં સૌ પહેલા [[ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક|ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે]] શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે અંગ્રેજીમાં જીવનચરિત્ર લખ્યું હતું, જે પહેલા [[કનૈયાલાલ મુનશી]] લખવાના હતા. પુસ્તક લખ્યાનાં ૧પ વર્ષ બાદ એટલે કે ૧૯પ૦માં એ પ્રકાશિત થયું એ પછી ''કચ્છના ગાંધી'' ગણાતા ગોકુલદાસ બાંભડાઇએ તેનો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો. શ્યામજી વિશે એક દસ્તાવેજી ફિલ્મ પણ ગુજરાતના માહીતીખાતાએ બનાવી હતી. એ સિવાય શ્યામજીને વંદના નામની એક ઓડીયો કેસેટ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરીયલ ફાઉન્ડેશને બનાવી છે. ગાયક કલાકાર પ્રદીપ ગઢવીએ ગીતો લખ્યા છે અને લલીતા ઘોડાદરા સહગાયીકા છે. ૧૯૭૬-૭૭માં મિસા હેઠળ વડોદરાની જેલમાં બાબુભાઇ જશુભાઇ પટેલ, રામલાલ પરીખ, નવલભાઇ શાહ અને વિષ્ણુ પંડયા હતા. દરરોજ એક જણે પોતાના વિષય પર ભાષણ આપવું એવું નક્કી થયું હતું. વિષ્ણુભાઇ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા વિશે બોલ્યા. એ પ્રસંગ બાબુભાઇને બરાબર યાદ રહી ગયો. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી બન્યા ત્યારે બાબુભાઇએ એમને ગુજરાતમાં સશષા ક્રાંતિના ઇતિહાસ વિશે પુસ્તક લખવાનું કહ્યું. વિષ્ણુ પંડ્યાએ ૧૯૮૦માં તેમનું પ્રકાશિત કર્યું. તેમણે શ્યામજીનું જીવનચરિત્ર અને લંડનમાં ઇન્ડીયન સોશ્યોલોજીસ્ટ નામનાં પુસ્તક લખ્યા છે. ભુજના ધનજીભાઇ ભાનુશાળી નામના એસ.ટી.ના નિવૃત ડેપો મેનેજર શ્યામજી વિશે ઘણું લખ્યું છે. શ્યામજી વિશેનું પુસ્તક પણ એમણે પ્રકાશિત કર્યુ છે. માંડવીનાં શિક્ષિકા દક્ષાબહેન ઓઝાએ શ્યામજી વિશે હિંદીમાં પુસ્તક લખ્યું છે. ભુજમાં રહેતા અને ૧ર૬ જેટલી જાસુસી નવલકથાથી વિખ્યાત થયેલા લેખક ગૌતમ શર્માએ એમની નવલકથામાં શ્યામસુંદર નામનું પાત્ર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા પરથી રાખ્યું હતું. ==સન્માન== [[File:Shyamji Krishna Varma 1989 stamp of India.jpg|thumb|ભારતીય ટપાલ ટિકિટ પર શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા (૧૯૮૯)]] ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા તેમના સન્માનમાં ૪ ઓક્ટોબર ૧૯૮૯ ના રોજ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની શ્રેણી અંતર્ગત ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી. == સંદર્ભ == {{Reflist}} == પૂરક વાચન == *{{cite book|title=History of Journalism|url=|year=૨૦૦૫|surname1=Qur|given1=Moniruddin|publisher=Anmol Publications.|ISBN=81-261-2355-9}} *{{cite book|title=The Masters Revealed: Madame Blavatsky and the Myth of the Great White Lodge|url=|year=૧૯૯૪|surname1=Johnson|given1=K. Paul|publisher=SUNY Press|ISBN=0-7914-2063-9}} *{{cite book|title=Krantiveer's Biography As A Story-Gujarati|url=https://archive.org/details/KRANTIVEERSHYAMJIKRISHNAVARMA|year=૧૮૯૦|surname1=Mr. Vishnu Pandya|given1=Mr. Hitesh Bhanushali}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સ્વાતંત્ર્ય સેનાની]] [[શ્રેણી:૧૯૩૦માં મૃત્યુ]] j9eoug96rg3pymy02yqrr2puoy2cf2i 825631 825630 2022-07-22T07:06:39Z 103.247.6.236 /* પ્રારંભિક જીવન */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = પંડિત | name = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | honorific_suffix = | image = Shyamji krishna varma.jpg | image_size = | alt = | caption = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | birth_name = | birth_date = {{birth date|df=yes|1857|10|04}} | birth_place = માંડવી, [[કચ્છ]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1930|03|30|1857|10|04}} | death_place = જીનીવા, [[સ્વિત્ઝરલૅન્ડ]] | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = ક્રાંતિતીર્થ, માંડવી, કચ્છ | education = | alma_mater = બલિયોલ કોલેજ, ઓક્સફર્ડ | occupation = Revolutionary, lawyer, journalist | employer = | organization = ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી, ઈન્ડિયા હાઉસ, ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ | known_for = | notable_works = | style = | movement = ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ | spouse = {{married|ભાનુમતિ|1875|}} | partner = | children = | parents = ગોમતીબાઇ - કરસનજી ભણસાલી | awards = | website = {{url|http://www.krantiteerth.org/index1.html}} | footnotes = | siblings = | box_width = }} '''શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા''' (૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭ - ૩૦ માર્ચ ૧૯૩૦) ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ક્રાંતિકારી, વકીલ અને રાષ્ટ્રવાદી પત્રકાર હતા.<ref>{{cite book|last=Chandra|first=Bipan|title=India's Struggle for Independence|publisher=Penguin Books India|location=New Delhi|year=૧૯૮૯|pages=૧૪૫|isbn=978-0-14-010781-4}}</ref> તેમણે લંડનમાં ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ (માસિક) ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી અને ઈન્ડિયા હાઉસની સ્થાપના કરી હતી અને વિદેશમાં રહીને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં સક્રિય ફાળો આપ્યો હતો == પ્રારંભિક જીવન == તેમનો જન્મ ૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭<ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=ODNB92612|title=ODNB Krishnavarma, Shyamji}}</ref><ref name="વ્યાસ2012">{{cite book |last=વ્યાસ |first=રજની |title=ગુજરાતની અસ્મિતા |page=૩૦૫ |edition=5th |year=2012|publisher=અક્ષરા પ્રકાશન |location=અમદાવાદ}}</ref><ref name="gsj">{{cite book|title=ગુજરાતી અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધરો|publisher=માહિતિ કમિશ્નર, ગુજરાત રાજ્ય|location=ગાંધીનગર|date=November 2014|page= ૨૬-૨૯}}</ref>ના રોજ [[કચ્છ]]ના [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] બંદર ખાતે ભાનુશાળી (ભણસાલી) કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરસનજી (કૃષ્ણદાસ ભણસાલી) મુંબઈની વેપારી પેઢીમાં નોકરી કરી જીવનનિર્વાહ ચલાવતાં હતા. તેમની માતાનું નામ ગોમતીબાઇ હતું. ૧૧ વર્ષની વયે જ બાળક શ્યામજીએ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દીધું હતું. તેમનો પ્રાથમિક અભ્યાસ માંડવી ખાતે થયો હતો. અભ્યાસમાં તેજસ્વી કિશોર શ્યામજીને ભાટિયા જ્ઞાતિના સદગૃહસ્થ શેઠ મથુરદાસ લવજીએ મુંબઈ તેડાવી વિલ્સન હાઈસ્કૂલમાં પ્રવેશ અપાવ્યો હતો. વિલ્સન સ્કૂલના અંગ્રેજી અભ્યાસની સાથેસાથે તેમણે સંસ્કૃત પાઠશાળામાં પણ અભ્યાસ કર્યો. ત્યારબાદ એલ્ફિન્સ્ટન હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ અર્થે જોડાયાં. ઇ.સ. ૧૮૭૪માં તેમણે દયાનંદ સરસ્વતીનું શિષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરેલું અને આર્યસમાજી બન્યા. તેમની શિક્ષા દિક્ષાથી શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મામાં ક્રાન્તિના બીજ રોપાયાં. શ્યામજી કરસનજી હવે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તરીકે જાણીતા બન્યા. સ્વરાજની લડતમાં દયાનંદ સરસ્વતીની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળતાં ક્રાંતિકારી બન્યા. આર્ય સમાજના પ્રચાર માટે તેમણે લાહોર, બનારસ, મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, નાસિક વગેરે સ્થળોએ સભાઓ ભરી પ્રવચન આપ્યાં.<ref name ="gsj"/> ૧૮૭૫માં તેમના લગન ભાટિયા જ્ઞાતિના શ્રીમંત ઉદ્યોગપતિની પુત્રી અને તેમના શાળા સમયના મિત્ર રામદાસની બહેન ભાનુમતી સાથે થયા. તેમના સંસ્કૃત ભાષા પરના પ્રભુત્વ અને જ્ઞાનથી પ્રભવિત થઈને ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક મોનિયર વિલિયમ્સે ૧૮૭૭માં પોતાના મદદનીશ તરીકે ઓક્સફોર્ડ તેડાવ્યાં. ૧૮૭૯માં તેઓ ઈગ્લેન્ડ ગયા. જ્યાં વિલિયમ્સના મદદનીશ તરીકે કાર્ય કરવાની સાથે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીની જ બલિયોલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને ૧૮૮૩માં ડિસ્ટિંક્શન સાથે બી.એ. થયા. ઉપરાંત કાયદાના અભ્યાસ માટે ઈનર ટેમ્પલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને નવેમ્બર ૧૮૮૪માં કાયદાની પદવી મેળવી બેરિસ્ટર થયાં.[5][6] ==કારકિર્દી== ૧૮૮૫માં ભારત પરત ફરીને તેમણે મુંબઈ હાઈકોર્ટના વકીલ તરીકે નોંધણી કરાવી. ત્યારબાદ તેમણે રતલામ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો સંભાળ્યો પરંતુ તબિયતના કારણોસર આ હોદ્દો છોડવો પડયો. મુંબઈ ખાતેના ટૂંકા વસવાટ બાદ તેઓ અજમેર સ્થાયી થયા જ્યાં ૧૮૮૮માં ફરીવાર તેમણે વકીલાત શરુ કરી. ૧૮૯૩થી ૧૮૯૫ સુધી ઉદયપુર રાજ્ય અને ત્યારબાદ જૂનાગઢ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો પણ સંભાળ્યો. પરંતુ જૂનાગઢના દિવાનપદ દરમિયાન અંગ્રેજ અધિકારીઓ સાથેની ખટપટ અને કડવા અનુભવ પછી ૧૮૯૭માં તેઓ હંમેશ માટે ભારત છોડી ઈંગ્લૅન્ડ સ્થાયી થયાં.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ">{{cite encyclopedia|editor-last=ઠાકર|editor-first=ધીરુભાઈ|editor-link=ધીરુભાઈ ઠાકર|encyclopedia=ગુજરાતી વિશ્વકોશ|title=શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા|last=શુક્લ|first=જયકુમાર ર.|volume=ખંડ ૧૯|year=ડિસેમ્બર ૨૦૦૪|edition=1st|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]]|location=અમદાવાદ|page=૫૧૯-૫૨૦|isbn=}}</ref> ==ઈંગ્લૅન્ડ વસવાટ== [[File:Indian_sociologist.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Indian_sociologist.jpg|thumb|''ધ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ઇન્ડિયન સોશ્યોલોજીસ્ટ'' સપ્ટેમ્બર, ૧૯૦૮, લંડન]] [[File:India House today.jpg|thumb|ઈન્ડિયા હાઉસ અત્યારના સમયમાં]] ઈંગ્લૅન્ડમાં શરુઆતનો વસવાટ ઇનર ટેમ્પલ ખાતે કર્યો જ્યાં તેમણે અગ્રેજ તત્વજ્ઞાની હર્બટ સ્પેન્સરના પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. વર્ષ જાન્યુઆરી ૧૯૦૫માં 'ધ ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ' નામનું માસિક શરુ કર્યું. ભારતની સ્વરાજ્ય સાધના માટે ૧૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૦૫માં ભિખાઇજી કામા, દાદા ભાઈ નવરોજી અને સરદારસિંહ રાણાની સહાયથી લંડન ખાતે 'ધ ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી'ની સ્થાપના કરી. ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટીએ તે સમયની વિક્ટોરીયન પબ્લીક ઇન્સ્ટીટ્યુટની તર્જ પર બનેલી જેનું પોતાનું લેખિત બંધારણ હતું. <ref name="Joseph 2003">{{cite book|title=George Joseph, the Life and Times of a Kerala Christian Nationalist,|last=Joseph|first=George Verghese|publisher=Orient Longman|year=2003|isbn=81-250-2495-6|edition=|location=|page=}}</ref> સોસાયટીના મુખ્ય હેતુઓ ભારત માટે સુરક્ષિત સ્વરાજ મેળવવું અને ઈંગ્લૅન્ડમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનો હતો.૧૯૦૦માં શ્યામજીએ લંડનમાં હાઈગેટમાં ઈગ્લૅન્ડ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વિશાળ અને મકાન ખરીદ્યું. જે સમય જતાં ભારતીય સ્વરાજ ચળવળના નેતાઓની મહત્વની બેઠકોનું કેન્દ્ર બન્યું. ૧ જુલાઈ ૧૯૦૫ના રોજ આ મકાનને 'ઈન્ડિયા હાઉસ' તરીકે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું.શ્યામજીની ઈગ્લૅન્ડ ખાતેની વધતી જતી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓને કારણે તેમના પર પોલીસની ધોંસ વધતી ચાલી ગઈ પરિણામે જૂન ૧૯૦૭માં તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા. ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટમાં શ્યામજીએ લખેલા કેટલાક ક્રાંતિકારી લેખોને કારણે એપ્રિલ ૧૯૦૯માં ઈગ્લૅન્ડના ન્યાયાધિશોએ તેમની બેરિસ્ટર તરીકેની સનદ પાછી લઈ લીધી હતી.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> ==પેરિસ અને જિનીવા== પેરિસમાં [[સરદારસિંહજી રાણા]] અને [[મેડમ કામા|મેડમ ભિખાઈજી કામા]]<nowiki/>ના સહયોગથી 'વંદે માતરમ્' અને ઈન્ડિયન સોસિયોલોજીસ્ટર' નામના મુખપત્રો શરુ કર્યાં.<ref name="gsj"/> ૧૯૦૮ અને ૧૯૦૯માં તેમણે ભારતમાં કેટલાક મિત્રોને રિવોલ્વરો અને બોમ્બ બનાવાની રીતો દર્શાવતી પુસ્તિકાઓ મોકલાવી. શ્યામજીના માસિકની નકલો મોટી સંખ્યામાં ભારત આવતાં. શ્યામજીએ જાહેર કરેલી શિષ્યવૃત્તિઓના પરિપાકરુપે વિનાયક દામોદર સાવરકર, મદનલાલ ધિંગરા, લાલા હરદયાળ, પી. એન. બાપટ વગેરે ભારતીય ક્રાંતિકારી ચળવળના તેજસ્વી નેતાઓ તરીકે આગળ આવ્યાં. મદનલાલ ધિંગરાએ બ્રિટિશ અધિકારી સર કર્ઝન વાઈલીની લંડનમાં હત્યા કરી જેમાં થયેલા વિવાદને પગલે તેઓ તેમના જૂના સાથીઓથી વિખૂટા પડી ગયા. સાવરકરની ધરપકડ અને સજાને પગલે પેરિસમાં તેમની પ્રવૃત્તિઓ નરમ પડતી ગઈ. ૧૯૧૪માં તેઓ પેરિસ છોડી જિનીવા જતા રહ્યાં.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીનીવા ખાતે ૩૧ મી માર્ચ ૧૯૩૦ના રોજ અવસાન પામ્યા.<ref name="ODNB"/><ref name ="વ્યાસ2012"/> તેમની અંતિમ ઈચ્છા પોતાના અસ્થિ સ્વદેશ લઇ જવાની હતી. જે ગુજરાત સરકાર દ્વારા ૨૦૦૩માં ગુજરાત લાવવામાં આવ્યા. તેની વીરાંજલિયાત્રા સ્વરૂપે ગુજરાતમાં પ્રદક્ષિણા કરી. ૧૦૦ વર્ષ પહેલા પણ એમની લાખોપતિમાં ગણત્રી થતી. આમ છતાં એમણે પોતાનું કોઇ જ વીલ બનાવ્યું નહોતું. એમના અર્ધાગીની ભાનુમતીએ શ્યામજીના મૃત્યુ બાદ એમનું વસીયતનામું તૈયાર કર્યુ હતું. જેના પાવર ઓફ એટર્ની શ્યામજીના પેરીસમાં રહેતા ખાસ મિત્ર સરદારસિંહજી રાણાએ ૧૯૩૬માં મેળવ્યા હતા. શ્યામજીને કોઇ સંતાન નહોતું. પણ ભારતના નવયુવાનોના અભ્યાસ માટે એ જમાનામાં એમણે ૯૦,૦૦૦ ફ્રાન્કનું દાન આપ્યું હતું. ફ્રાન્સમાં યુનિવર્સિટી ઓફ પેરીસમાં કૃષ્ણ વર્મા ફાઉન્ડેશન છે. ફ્રાન્સ ભણવા આવવા ઇચ્છતા હિંદુ યુવાનો માટે એમણે સ્કોલરશીપ જાહેર કરી હતી. ત્યાંની સંસ્કૃત લાઇબ્રેરી માટે એમણે અનુદાન આપ્યું હતું. ચિત્રલેખાએ એમના વસિયતની ફ્રેન્ચમાંથી અંગ્રેજી અનુવાદ કરેલી કોપી મેળવી છે. શ્યામજી ભારત માટે જાસુસી કરતા હોવાની અંગ્રેજોને દ્રઢ શંકા હતી એટલે જ એમના પર બ્રિટીશ ગુપ્તચરતંત્ર ચાંપતી નજર રાખતું. == સ્મારકો == [[File:Varma_Memorial.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Varma_Memorial.JPG|thumb|320x320px|''ક્રાંતિ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} તીર્થ,'' શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા સ્મારક, માંડવી. તેમના લંડન ખાતેના નિવાસસ્થાન ઇન્ડિયા હાઉસ ની પ્રતિકૃતિ પાછળ દેખાય છે.]] શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માએ ભાનુમતીના ભંડોળમાંથી ૧૯પરમાં બે લાખ રૂપીયાનું અનુદાન માંડવીમાં ભાનુમતી મેટરનીટી હોસ્પીટલ માટે આપવામાં આવ્યું હતું. એ ઉપરાંત મુંબઇના ભારતીય વિદ્યાભવનમાં સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટે સ્કોલરશીપ આપવામાં આવે છે. પેરીસની સોરબોન યુનિવર્સિટીમાં શ્યામજીના નામના બે રૂમ છે. એમણે એમના અલભ્ય પુસ્તકો અહીં દાનમાં આપી દીધાં હતા. માંડવી અને ભુજમાં શ્યામજીનાં બાવલા છે. માંડવીમાં શ્યામજી અને ભાનુમતીના નામના માર્ગ છે. તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ જાતે કચ્છમાં આવી ભૂજના ખાસ સમારોહમાં તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી આનંદીબેન પટેલને કચ્છના ક્રાંતિવીરની 'સનદ' ભારતની ધરતી પર લાવી ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી આનંદીબેનને સુપ્રત કરી હતી.<ref>ગુજરાત સમાચાર, વડોદરા આવૃતિ, તા. ૧૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૫</ref><ref name=Guardian>{{cite web| author =Bowcott, Owen| work=The Guardian| url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/nov/11/indian-lawyer-disbarred-from-inner-temple-one-century-ago-reinstated|title= Indian lawyer disbarred from Inner Temple a century ago is reinstated|date= 11 November 2015 | access-date= 12 November 2015}}</ref> ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આઝાદીના ૫૫ વર્ષો બાદ ૨૨ ઑગસ્ટ-૨૦૦૩ના રોજ સ્વયં સ્વિત્ઝર્લૅન્ડથી તેમના અને તેમની પત્નીના અસ્થિ દેશમાં લાવી તેમના અંતિમ સ્વપ્નને સાકાર કર્યું.<ref name="gsj"/> ૪ ઑક્ટોબર ૨૦૦૯ના રોજ તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રીએ 'ક્રાંતિતીર્થ'નો પાયોનો પથ્થર મૂક્યો અને ૧૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ના રોજ ભૂમિપૂજન કરી ૫૨ એકરમાં ફેલાયેલા વિશાળ સ્મારકને દેશને સમર્પિત કર્યું. જેમાં હાઈગેટ લંડન ખાતેના ઈન્ડિયા હાઉસની પ્રતિકૃતિ અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તથા તેમના પત્ની ભાનુમતીની પ્રતિમાઓ મૂકવામાં આવેલી છે. <ref name="gsj"/><ref name="TOI">{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/rajkot/Modi-dedicates-Kranti-Teerth-memorial-to-Shyamji-Krishna-Verma/articleshow/7095227.cms|title=Modi dedicates 'Kranti Teerth' memorial to Shyamji Krishna Verma|last=|first=|date=13 December 2010|work=The Times of India|publisher=|access-date= 12 November 2015}}</ref> == પુસ્તકો == ૧૯૩પમાં સૌ પહેલા [[ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક|ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે]] શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે અંગ્રેજીમાં જીવનચરિત્ર લખ્યું હતું, જે પહેલા [[કનૈયાલાલ મુનશી]] લખવાના હતા. પુસ્તક લખ્યાનાં ૧પ વર્ષ બાદ એટલે કે ૧૯પ૦માં એ પ્રકાશિત થયું એ પછી ''કચ્છના ગાંધી'' ગણાતા ગોકુલદાસ બાંભડાઇએ તેનો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો. શ્યામજી વિશે એક દસ્તાવેજી ફિલ્મ પણ ગુજરાતના માહીતીખાતાએ બનાવી હતી. એ સિવાય શ્યામજીને વંદના નામની એક ઓડીયો કેસેટ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરીયલ ફાઉન્ડેશને બનાવી છે. ગાયક કલાકાર પ્રદીપ ગઢવીએ ગીતો લખ્યા છે અને લલીતા ઘોડાદરા સહગાયીકા છે. ૧૯૭૬-૭૭માં મિસા હેઠળ વડોદરાની જેલમાં બાબુભાઇ જશુભાઇ પટેલ, રામલાલ પરીખ, નવલભાઇ શાહ અને વિષ્ણુ પંડયા હતા. દરરોજ એક જણે પોતાના વિષય પર ભાષણ આપવું એવું નક્કી થયું હતું. વિષ્ણુભાઇ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા વિશે બોલ્યા. એ પ્રસંગ બાબુભાઇને બરાબર યાદ રહી ગયો. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી બન્યા ત્યારે બાબુભાઇએ એમને ગુજરાતમાં સશષા ક્રાંતિના ઇતિહાસ વિશે પુસ્તક લખવાનું કહ્યું. વિષ્ણુ પંડ્યાએ ૧૯૮૦માં તેમનું પ્રકાશિત કર્યું. તેમણે શ્યામજીનું જીવનચરિત્ર અને લંડનમાં ઇન્ડીયન સોશ્યોલોજીસ્ટ નામનાં પુસ્તક લખ્યા છે. ભુજના ધનજીભાઇ ભાનુશાળી નામના એસ.ટી.ના નિવૃત ડેપો મેનેજર શ્યામજી વિશે ઘણું લખ્યું છે. શ્યામજી વિશેનું પુસ્તક પણ એમણે પ્રકાશિત કર્યુ છે. માંડવીનાં શિક્ષિકા દક્ષાબહેન ઓઝાએ શ્યામજી વિશે હિંદીમાં પુસ્તક લખ્યું છે. ભુજમાં રહેતા અને ૧ર૬ જેટલી જાસુસી નવલકથાથી વિખ્યાત થયેલા લેખક ગૌતમ શર્માએ એમની નવલકથામાં શ્યામસુંદર નામનું પાત્ર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા પરથી રાખ્યું હતું. ==સન્માન== [[File:Shyamji Krishna Varma 1989 stamp of India.jpg|thumb|ભારતીય ટપાલ ટિકિટ પર શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા (૧૯૮૯)]] ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા તેમના સન્માનમાં ૪ ઓક્ટોબર ૧૯૮૯ ના રોજ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની શ્રેણી અંતર્ગત ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી. == સંદર્ભ == {{Reflist}} == પૂરક વાચન == *{{cite book|title=History of Journalism|url=|year=૨૦૦૫|surname1=Qur|given1=Moniruddin|publisher=Anmol Publications.|ISBN=81-261-2355-9}} *{{cite book|title=The Masters Revealed: Madame Blavatsky and the Myth of the Great White Lodge|url=|year=૧૯૯૪|surname1=Johnson|given1=K. Paul|publisher=SUNY Press|ISBN=0-7914-2063-9}} *{{cite book|title=Krantiveer's Biography As A Story-Gujarati|url=https://archive.org/details/KRANTIVEERSHYAMJIKRISHNAVARMA|year=૧૮૯૦|surname1=Mr. Vishnu Pandya|given1=Mr. Hitesh Bhanushali}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સ્વાતંત્ર્ય સેનાની]] [[શ્રેણી:૧૯૩૦માં મૃત્યુ]] rabdewsszhvve7s4757ybl18d3wxr1e 825632 825631 2022-07-22T07:49:46Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/103.247.6.236|103.247.6.236]] ([[User talk:103.247.6.236|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:KartikMistry|KartikMistry]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = પંડિત | name = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | honorific_suffix = | image = Shyamji krishna varma.jpg | image_size = | alt = | caption = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | birth_name = | birth_date = {{birth date|df=yes|1857|10|04}} | birth_place = માંડવી, [[કચ્છ]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1930|03|30|1857|10|04}} | death_place = જીનીવા, [[સ્વિત્ઝરલૅન્ડ]] | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = ક્રાંતિતીર્થ, માંડવી, કચ્છ | education = | alma_mater = બલિયોલ કોલેજ, ઓક્સફર્ડ | occupation = Revolutionary, lawyer, journalist | employer = | organization = ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી, ઈન્ડિયા હાઉસ, ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ | known_for = | notable_works = | style = | movement = ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ | spouse = {{married|ભાનુમતિ|1875|}} | partner = | children = | parents = ગોમતીબાઇ - કરસનજી ભણસાલી | awards = | website = {{url|http://www.krantiteerth.org/index1.html}} | footnotes = | siblings = | box_width = }} '''શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા''' (૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭ - ૩૦ માર્ચ ૧૯૩૦) ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ક્રાંતિકારી, વકીલ અને રાષ્ટ્રવાદી પત્રકાર હતા.<ref>{{cite book|last=Chandra|first=Bipan|title=India's Struggle for Independence|publisher=Penguin Books India|location=New Delhi|year=૧૯૮૯|pages=૧૪૫|isbn=978-0-14-010781-4}}</ref> તેમણે લંડનમાં ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ (માસિક) ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી અને ઈન્ડિયા હાઉસની સ્થાપના કરી હતી અને વિદેશમાં રહીને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં સક્રિય ફાળો આપ્યો હતો == પ્રારંભિક જીવન == તેમનો જન્મ ૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭<ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=ODNB92612|title=ODNB Krishnavarma, Shyamji}}</ref><ref name="વ્યાસ2012">{{cite book |last=વ્યાસ |first=રજની |title=ગુજરાતની અસ્મિતા |page=૩૦૫ |edition=5th |year=2012|publisher=અક્ષરા પ્રકાશન |location=અમદાવાદ}}</ref><ref name="gsj">{{cite book|title=ગુજરાતી અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધરો|publisher=માહિતિ કમિશ્નર, ગુજરાત રાજ્ય|location=ગાંધીનગર|date=November 2014|page= ૨૬-૨૯}}</ref>ના રોજ [[કચ્છ]]ના [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] બંદર ખાતે ભાનુશાળી (ભણસાલી) કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરસનજી (કૃષ્ણદાસ ભણસાલી) મુંબઈની વેપારી પેઢીમાં નોકરી કરી જીવનનિર્વાહ ચલાવતાં હતા. તેમની માતાનું નામ ગોમતીબાઇ હતું. ૧૧ વર્ષની વયે જ બાળક શ્યામજીએ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દીધું હતું. તેમનો પ્રાથમિક અભ્યાસ માંડવી ખાતે થયો હતો. અભ્યાસમાં તેજસ્વી કિશોર શ્યામજીને ભાટિયા જ્ઞાતિના સદગૃહસ્થ શેઠ મથુરદાસ લવજીએ મુંબઈ તેડાવી વિલ્સન હાઈસ્કૂલમાં પ્રવેશ અપાવ્યો હતો. વિલ્સન સ્કૂલના અંગ્રેજી અભ્યાસની સાથેસાથે તેમણે સંસ્કૃત પાઠશાળામાં પણ અભ્યાસ કર્યો. ત્યારબાદ એલ્ફિન્સ્ટન હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ અર્થે જોડાયાં. ઇ.સ. ૧૮૭૪માં તેમણે દયાનંદ સરસ્વતીનું શિષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરેલું અને આર્યસમાજી બન્યા. તેમની શિક્ષા દિક્ષાથી શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મામાં ક્રાન્તિના બીજ રોપાયાં. શ્યામજી કરસનજી હવે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તરીકે જાણીતા બન્યા. સ્વરાજની લડતમાં દયાનંદ સરસ્વતીની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળતાં ક્રાંતિકારી બન્યા. આર્ય સમાજના પ્રચાર માટે તેમણે લાહોર, બનારસ, મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, નાસિક વગેરે સ્થળોએ સભાઓ ભરી પ્રવચન આપ્યાં.<ref name ="gsj"/> ૧૮૭૫માં તેમના લગન ભાટિયા જ્ઞાતિના શ્રીમંત ઉદ્યોગપતિની પુત્રી અને તેમના શાળા સમયના મિત્ર રામદાસની બહેન ભાનુમતી સાથે થયા. તેમના સંસ્કૃત ભાષા પરના પ્રભુત્વ અને જ્ઞાનથી પ્રભવિત થઈને ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક મોનિયર વિલિયમ્સે ૧૮૭૭માં પોતાના મદદનીશ તરીકે ઓક્સફોર્ડ તેડાવ્યાં. ૧૮૭૯માં તેઓ ઈગ્લેન્ડ ગયા. જ્યાં વિલિયમ્સના મદદનીશ તરીકે કાર્ય કરવાની સાથે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીની જ બલિયોલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને ૧૮૮૩માં ડિસ્ટિંક્શન સાથે બી.એ. થયા. ઉપરાંત કાયદાના અભ્યાસ માટે ઈનર ટેમ્પલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને નવેમ્બર ૧૮૮૪માં કાયદાની પદવી મેળવી બેરિસ્ટર થયાં.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ">{{cite encyclopedia|editor-last=ઠાકર|editor-first=ધીરુભાઈ|editor-link=ધીરુભાઈ ઠાકર|encyclopedia=ગુજરાતી વિશ્વકોશ|title=શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા|last=શુક્લ|first=જયકુમાર ર.|volume=ખંડ ૧૯|year=ડિસેમ્બર ૨૦૦૪|edition=1st|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]]|location=અમદાવાદ|page=૫૧૯-૫૨૦|isbn=}}</ref><ref name=bo>Sundaram, V. (8 October 2006) [https://web.archive.org/web/20170812143938/http://www.boloji.com/index.cfm?md=Content&sd=Articles&ArticleID=938 Pandit Shyamji Krishna Verma]. boloji.com</ref> ==કારકિર્દી== ૧૮૮૫માં ભારત પરત ફરીને તેમણે મુંબઈ હાઈકોર્ટના વકીલ તરીકે નોંધણી કરાવી. ત્યારબાદ તેમણે રતલામ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો સંભાળ્યો પરંતુ તબિયતના કારણોસર આ હોદ્દો છોડવો પડયો. મુંબઈ ખાતેના ટૂંકા વસવાટ બાદ તેઓ અજમેર સ્થાયી થયા જ્યાં ૧૮૮૮માં ફરીવાર તેમણે વકીલાત શરુ કરી. ૧૮૯૩થી ૧૮૯૫ સુધી ઉદયપુર રાજ્ય અને ત્યારબાદ જૂનાગઢ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો પણ સંભાળ્યો. પરંતુ જૂનાગઢના દિવાનપદ દરમિયાન અંગ્રેજ અધિકારીઓ સાથેની ખટપટ અને કડવા અનુભવ પછી ૧૮૯૭માં તેઓ હંમેશ માટે ભારત છોડી ઈંગ્લૅન્ડ સ્થાયી થયાં.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> ==ઈંગ્લૅન્ડ વસવાટ== [[File:Indian_sociologist.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Indian_sociologist.jpg|thumb|''ધ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ઇન્ડિયન સોશ્યોલોજીસ્ટ'' સપ્ટેમ્બર, ૧૯૦૮, લંડન]] [[File:India House today.jpg|thumb|ઈન્ડિયા હાઉસ અત્યારના સમયમાં]] ઈંગ્લૅન્ડમાં શરુઆતનો વસવાટ ઇનર ટેમ્પલ ખાતે કર્યો જ્યાં તેમણે અગ્રેજ તત્વજ્ઞાની હર્બટ સ્પેન્સરના પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. વર્ષ જાન્યુઆરી ૧૯૦૫માં 'ધ ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ' નામનું માસિક શરુ કર્યું. ભારતની સ્વરાજ્ય સાધના માટે ૧૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૦૫માં ભિખાઇજી કામા, દાદા ભાઈ નવરોજી અને સરદારસિંહ રાણાની સહાયથી લંડન ખાતે 'ધ ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી'ની સ્થાપના કરી. ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટીએ તે સમયની વિક્ટોરીયન પબ્લીક ઇન્સ્ટીટ્યુટની તર્જ પર બનેલી જેનું પોતાનું લેખિત બંધારણ હતું. <ref name="Joseph 2003">{{cite book|title=George Joseph, the Life and Times of a Kerala Christian Nationalist,|last=Joseph|first=George Verghese|publisher=Orient Longman|year=2003|isbn=81-250-2495-6|edition=|location=|page=}}</ref> સોસાયટીના મુખ્ય હેતુઓ ભારત માટે સુરક્ષિત સ્વરાજ મેળવવું અને ઈંગ્લૅન્ડમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનો હતો.૧૯૦૦માં શ્યામજીએ લંડનમાં હાઈગેટમાં ઈગ્લૅન્ડ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વિશાળ અને મકાન ખરીદ્યું. જે સમય જતાં ભારતીય સ્વરાજ ચળવળના નેતાઓની મહત્વની બેઠકોનું કેન્દ્ર બન્યું. ૧ જુલાઈ ૧૯૦૫ના રોજ આ મકાનને 'ઈન્ડિયા હાઉસ' તરીકે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું.શ્યામજીની ઈગ્લૅન્ડ ખાતેની વધતી જતી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓને કારણે તેમના પર પોલીસની ધોંસ વધતી ચાલી ગઈ પરિણામે જૂન ૧૯૦૭માં તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા. ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટમાં શ્યામજીએ લખેલા કેટલાક ક્રાંતિકારી લેખોને કારણે એપ્રિલ ૧૯૦૯માં ઈગ્લૅન્ડના ન્યાયાધિશોએ તેમની બેરિસ્ટર તરીકેની સનદ પાછી લઈ લીધી હતી.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> ==પેરિસ અને જિનીવા== પેરિસમાં [[સરદારસિંહજી રાણા]] અને [[મેડમ કામા|મેડમ ભિખાઈજી કામા]]<nowiki/>ના સહયોગથી 'વંદે માતરમ્' અને ઈન્ડિયન સોસિયોલોજીસ્ટર' નામના મુખપત્રો શરુ કર્યાં.<ref name="gsj"/> ૧૯૦૮ અને ૧૯૦૯માં તેમણે ભારતમાં કેટલાક મિત્રોને રિવોલ્વરો અને બોમ્બ બનાવાની રીતો દર્શાવતી પુસ્તિકાઓ મોકલાવી. શ્યામજીના માસિકની નકલો મોટી સંખ્યામાં ભારત આવતાં. શ્યામજીએ જાહેર કરેલી શિષ્યવૃત્તિઓના પરિપાકરુપે વિનાયક દામોદર સાવરકર, મદનલાલ ધિંગરા, લાલા હરદયાળ, પી. એન. બાપટ વગેરે ભારતીય ક્રાંતિકારી ચળવળના તેજસ્વી નેતાઓ તરીકે આગળ આવ્યાં. મદનલાલ ધિંગરાએ બ્રિટિશ અધિકારી સર કર્ઝન વાઈલીની લંડનમાં હત્યા કરી જેમાં થયેલા વિવાદને પગલે તેઓ તેમના જૂના સાથીઓથી વિખૂટા પડી ગયા. સાવરકરની ધરપકડ અને સજાને પગલે પેરિસમાં તેમની પ્રવૃત્તિઓ નરમ પડતી ગઈ. ૧૯૧૪માં તેઓ પેરિસ છોડી જિનીવા જતા રહ્યાં.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીનીવા ખાતે ૩૧ મી માર્ચ ૧૯૩૦ના રોજ અવસાન પામ્યા.<ref name="ODNB"/><ref name ="વ્યાસ2012"/> તેમની અંતિમ ઈચ્છા પોતાના અસ્થિ સ્વદેશ લઇ જવાની હતી. જે ગુજરાત સરકાર દ્વારા ૨૦૦૩માં ગુજરાત લાવવામાં આવ્યા. તેની વીરાંજલિયાત્રા સ્વરૂપે ગુજરાતમાં પ્રદક્ષિણા કરી. ૧૦૦ વર્ષ પહેલા પણ એમની લાખોપતિમાં ગણત્રી થતી. આમ છતાં એમણે પોતાનું કોઇ જ વીલ બનાવ્યું નહોતું. એમના અર્ધાગીની ભાનુમતીએ શ્યામજીના મૃત્યુ બાદ એમનું વસીયતનામું તૈયાર કર્યુ હતું. જેના પાવર ઓફ એટર્ની શ્યામજીના પેરીસમાં રહેતા ખાસ મિત્ર સરદારસિંહજી રાણાએ ૧૯૩૬માં મેળવ્યા હતા. શ્યામજીને કોઇ સંતાન નહોતું. પણ ભારતના નવયુવાનોના અભ્યાસ માટે એ જમાનામાં એમણે ૯૦,૦૦૦ ફ્રાન્કનું દાન આપ્યું હતું. ફ્રાન્સમાં યુનિવર્સિટી ઓફ પેરીસમાં કૃષ્ણ વર્મા ફાઉન્ડેશન છે. ફ્રાન્સ ભણવા આવવા ઇચ્છતા હિંદુ યુવાનો માટે એમણે સ્કોલરશીપ જાહેર કરી હતી. ત્યાંની સંસ્કૃત લાઇબ્રેરી માટે એમણે અનુદાન આપ્યું હતું. ચિત્રલેખાએ એમના વસિયતની ફ્રેન્ચમાંથી અંગ્રેજી અનુવાદ કરેલી કોપી મેળવી છે. શ્યામજી ભારત માટે જાસુસી કરતા હોવાની અંગ્રેજોને દ્રઢ શંકા હતી એટલે જ એમના પર બ્રિટીશ ગુપ્તચરતંત્ર ચાંપતી નજર રાખતું. == સ્મારકો == [[File:Varma_Memorial.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Varma_Memorial.JPG|thumb|320x320px|''ક્રાંતિ{{Dead link|date=ઑગસ્ટ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} તીર્થ,'' શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા સ્મારક, માંડવી. તેમના લંડન ખાતેના નિવાસસ્થાન ઇન્ડિયા હાઉસ ની પ્રતિકૃતિ પાછળ દેખાય છે.]] શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માએ ભાનુમતીના ભંડોળમાંથી ૧૯પરમાં બે લાખ રૂપીયાનું અનુદાન માંડવીમાં ભાનુમતી મેટરનીટી હોસ્પીટલ માટે આપવામાં આવ્યું હતું. એ ઉપરાંત મુંબઇના ભારતીય વિદ્યાભવનમાં સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટે સ્કોલરશીપ આપવામાં આવે છે. પેરીસની સોરબોન યુનિવર્સિટીમાં શ્યામજીના નામના બે રૂમ છે. એમણે એમના અલભ્ય પુસ્તકો અહીં દાનમાં આપી દીધાં હતા. માંડવી અને ભુજમાં શ્યામજીનાં બાવલા છે. માંડવીમાં શ્યામજી અને ભાનુમતીના નામના માર્ગ છે. તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ જાતે કચ્છમાં આવી ભૂજના ખાસ સમારોહમાં તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી આનંદીબેન પટેલને કચ્છના ક્રાંતિવીરની 'સનદ' ભારતની ધરતી પર લાવી ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી આનંદીબેનને સુપ્રત કરી હતી.<ref>ગુજરાત સમાચાર, વડોદરા આવૃતિ, તા. ૧૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૫</ref><ref name=Guardian>{{cite web| author =Bowcott, Owen| work=The Guardian| url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/nov/11/indian-lawyer-disbarred-from-inner-temple-one-century-ago-reinstated|title= Indian lawyer disbarred from Inner Temple a century ago is reinstated|date= 11 November 2015 | access-date= 12 November 2015}}</ref> ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આઝાદીના ૫૫ વર્ષો બાદ ૨૨ ઑગસ્ટ-૨૦૦૩ના રોજ સ્વયં સ્વિત્ઝર્લૅન્ડથી તેમના અને તેમની પત્નીના અસ્થિ દેશમાં લાવી તેમના અંતિમ સ્વપ્નને સાકાર કર્યું.<ref name="gsj"/> ૪ ઑક્ટોબર ૨૦૦૯ના રોજ તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રીએ 'ક્રાંતિતીર્થ'નો પાયોનો પથ્થર મૂક્યો અને ૧૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ના રોજ ભૂમિપૂજન કરી ૫૨ એકરમાં ફેલાયેલા વિશાળ સ્મારકને દેશને સમર્પિત કર્યું. જેમાં હાઈગેટ લંડન ખાતેના ઈન્ડિયા હાઉસની પ્રતિકૃતિ અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તથા તેમના પત્ની ભાનુમતીની પ્રતિમાઓ મૂકવામાં આવેલી છે. <ref name="gsj"/><ref name="TOI">{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/rajkot/Modi-dedicates-Kranti-Teerth-memorial-to-Shyamji-Krishna-Verma/articleshow/7095227.cms|title=Modi dedicates 'Kranti Teerth' memorial to Shyamji Krishna Verma|last=|first=|date=13 December 2010|work=The Times of India|publisher=|access-date= 12 November 2015}}</ref> == પુસ્તકો == ૧૯૩પમાં સૌ પહેલા [[ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક|ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે]] શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે અંગ્રેજીમાં જીવનચરિત્ર લખ્યું હતું, જે પહેલા [[કનૈયાલાલ મુનશી]] લખવાના હતા. પુસ્તક લખ્યાનાં ૧પ વર્ષ બાદ એટલે કે ૧૯પ૦માં એ પ્રકાશિત થયું એ પછી ''કચ્છના ગાંધી'' ગણાતા ગોકુલદાસ બાંભડાઇએ તેનો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો. શ્યામજી વિશે એક દસ્તાવેજી ફિલ્મ પણ ગુજરાતના માહીતીખાતાએ બનાવી હતી. એ સિવાય શ્યામજીને વંદના નામની એક ઓડીયો કેસેટ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરીયલ ફાઉન્ડેશને બનાવી છે. ગાયક કલાકાર પ્રદીપ ગઢવીએ ગીતો લખ્યા છે અને લલીતા ઘોડાદરા સહગાયીકા છે. ૧૯૭૬-૭૭માં મિસા હેઠળ વડોદરાની જેલમાં બાબુભાઇ જશુભાઇ પટેલ, રામલાલ પરીખ, નવલભાઇ શાહ અને વિષ્ણુ પંડયા હતા. દરરોજ એક જણે પોતાના વિષય પર ભાષણ આપવું એવું નક્કી થયું હતું. વિષ્ણુભાઇ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા વિશે બોલ્યા. એ પ્રસંગ બાબુભાઇને બરાબર યાદ રહી ગયો. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી બન્યા ત્યારે બાબુભાઇએ એમને ગુજરાતમાં સશષા ક્રાંતિના ઇતિહાસ વિશે પુસ્તક લખવાનું કહ્યું. વિષ્ણુ પંડ્યાએ ૧૯૮૦માં તેમનું પ્રકાશિત કર્યું. તેમણે શ્યામજીનું જીવનચરિત્ર અને લંડનમાં ઇન્ડીયન સોશ્યોલોજીસ્ટ નામનાં પુસ્તક લખ્યા છે. ભુજના ધનજીભાઇ ભાનુશાળી નામના એસ.ટી.ના નિવૃત ડેપો મેનેજર શ્યામજી વિશે ઘણું લખ્યું છે. શ્યામજી વિશેનું પુસ્તક પણ એમણે પ્રકાશિત કર્યુ છે. માંડવીનાં શિક્ષિકા દક્ષાબહેન ઓઝાએ શ્યામજી વિશે હિંદીમાં પુસ્તક લખ્યું છે. ભુજમાં રહેતા અને ૧ર૬ જેટલી જાસુસી નવલકથાથી વિખ્યાત થયેલા લેખક ગૌતમ શર્માએ એમની નવલકથામાં શ્યામસુંદર નામનું પાત્ર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા પરથી રાખ્યું હતું. ==સન્માન== [[File:Shyamji Krishna Varma 1989 stamp of India.jpg|thumb|ભારતીય ટપાલ ટિકિટ પર શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા (૧૯૮૯)]] ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા તેમના સન્માનમાં ૪ ઓક્ટોબર ૧૯૮૯ ના રોજ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની શ્રેણી અંતર્ગત ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી. == સંદર્ભ == {{Reflist}} == પૂરક વાચન == *{{cite book|title=History of Journalism|url=|year=૨૦૦૫|surname1=Qur|given1=Moniruddin|publisher=Anmol Publications.|ISBN=81-261-2355-9}} *{{cite book|title=The Masters Revealed: Madame Blavatsky and the Myth of the Great White Lodge|url=|year=૧૯૯૪|surname1=Johnson|given1=K. Paul|publisher=SUNY Press|ISBN=0-7914-2063-9}} *{{cite book|title=Krantiveer's Biography As A Story-Gujarati|url=https://archive.org/details/KRANTIVEERSHYAMJIKRISHNAVARMA|year=૧૮૯૦|surname1=Mr. Vishnu Pandya|given1=Mr. Hitesh Bhanushali}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સ્વાતંત્ર્ય સેનાની]] [[શ્રેણી:૧૯૩૦માં મૃત્યુ]] qwe6vk5w4kqg7gyo0fsdi8576cm3rv2 825633 825632 2022-07-22T07:54:12Z KartikMistry 10383 સાફ-સફાઇ. wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = પંડિત | name = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | honorific_suffix = | image = Shyamji krishna varma.jpg | image_size = | alt = | caption = શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા | birth_name = | birth_date = {{birth date|df=yes|1857|10|04}} | birth_place = માંડવી, [[કચ્છ]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1930|03|30|1857|10|04}} | death_place = જીનીવા, [[સ્વિત્ઝરલૅન્ડ]] | resting_place = | resting_place_coordinates = <!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --> | monuments = ક્રાંતિતીર્થ, માંડવી, કચ્છ | education = | alma_mater = બલિયોલ કોલેજ, ઓક્સફર્ડ | occupation = ક્રાંતિકારી, વકીલ, પત્રકાર | employer = | organization = ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી, ઈન્ડિયા હાઉસ, ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ | known_for = | notable_works = | style = | movement = ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ | spouse = {{married|ભાનુમતિ|1875|}} | partner = | children = | parents = ગોમતીબાઇ - કરસનજી ભણસાલી | awards = | website = {{url|http://www.krantiteerth.org/index1.html}} | footnotes = | siblings = | box_width = }} '''શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા''' (૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭ - ૩૦ માર્ચ ૧૯૩૦) ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને ક્રાંતિકારી, વકીલ અને રાષ્ટ્રવાદી પત્રકાર હતા.<ref>{{cite book|last=Chandra|first=Bipan|title=India's Struggle for Independence|publisher=Penguin Books India|location=New Delhi|year=૧૯૮૯|pages=૧૪૫|isbn=978-0-14-010781-4}}</ref> તેમણે લંડનમાં ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ (માસિક) ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી અને ઈન્ડિયા હાઉસની સ્થાપના કરી હતી અને વિદેશમાં રહીને ભારતીય સ્વતંત્રતાની ચળવળમાં સક્રિય ફાળો આપ્યો હતો == પ્રારંભિક જીવન == તેમનો જન્મ ૪ ઓક્ટોબર ૧૮૫૭<ref name="ODNB">{{Cite ODNB|id=ODNB92612|title=ODNB Krishnavarma, Shyamji}}</ref><ref name="વ્યાસ2012">{{cite book |last=વ્યાસ |first=રજની |title=ગુજરાતની અસ્મિતા |page=૩૦૫ |edition=5th |year=2012|publisher=અક્ષરા પ્રકાશન |location=અમદાવાદ}}</ref><ref name="gsj">{{cite book|title=ગુજરાતી અસ્મિતાના જ્યોતિર્ધરો|publisher=માહિતિ કમિશ્નર, ગુજરાત રાજ્ય|location=ગાંધીનગર|date=November 2014|page= ૨૬-૨૯}}</ref>ના રોજ [[કચ્છ]]ના [[માંડવી (કચ્છ)|માંડવી]] બંદર ખાતે ભાનુશાળી (ભણસાલી) કુટુંબમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરસનજી (કૃષ્ણદાસ ભણસાલી) મુંબઈની વેપારી પેઢીમાં નોકરી કરી જીવનનિર્વાહ ચલાવતાં હતા. તેમની માતાનું નામ ગોમતીબાઇ હતું. ૧૧ વર્ષની વયે જ બાળક શ્યામજીએ માતાપિતાનું છત્ર ગુમાવી દીધું હતું. તેમનો પ્રાથમિક અભ્યાસ માંડવી ખાતે થયો હતો. અભ્યાસમાં તેજસ્વી કિશોર શ્યામજીને ભાટિયા જ્ઞાતિના સદગૃહસ્થ શેઠ મથુરદાસ લવજીએ મુંબઈ તેડાવી વિલ્સન હાઈસ્કૂલમાં પ્રવેશ અપાવ્યો હતો. વિલ્સન સ્કૂલના અંગ્રેજી અભ્યાસની સાથેસાથે તેમણે સંસ્કૃત પાઠશાળામાં પણ અભ્યાસ કર્યો. ત્યારબાદ એલ્ફિન્સ્ટન હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ અર્થે જોડાયાં. ઇ.સ. ૧૮૭૪માં તેમણે દયાનંદ સરસ્વતીનું શિષ્યત્વ પ્રાપ્ત કરેલું અને આર્યસમાજી બન્યા. તેમની શિક્ષા દિક્ષાથી શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મામાં ક્રાન્તિના બીજ રોપાયાં. શ્યામજી કરસનજી હવે શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તરીકે જાણીતા બન્યા. સ્વરાજની લડતમાં દયાનંદ સરસ્વતીની પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહન મળતાં ક્રાંતિકારી બન્યા. આર્ય સમાજના પ્રચાર માટે તેમણે લાહોર, બનારસ, મુંબઈ, અમદાવાદ, સુરત, નાસિક વગેરે સ્થળોએ સભાઓ ભરી પ્રવચન આપ્યાં.<ref name ="gsj"/> ૧૮૭૫માં તેમના લગન ભાટિયા જ્ઞાતિના શ્રીમંત ઉદ્યોગપતિની પુત્રી અને તેમના શાળા સમયના મિત્ર રામદાસની બહેન ભાનુમતી સાથે થયા. તેમના સંસ્કૃત ભાષા પરના પ્રભુત્વ અને જ્ઞાનથી પ્રભવિત થઈને ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીના સંસ્કૃતના પ્રાધ્યાપક મોનિયર વિલિયમ્સે ૧૮૭૭માં પોતાના મદદનીશ તરીકે ઓક્સફોર્ડ તેડાવ્યાં. ૧૮૭૯માં તેઓ ઈગ્લેન્ડ ગયા. જ્યાં વિલિયમ્સના મદદનીશ તરીકે કાર્ય કરવાની સાથે ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીની જ બલિયોલ કોલેજમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને ૧૮૮૩માં ડિસ્ટિંક્શન સાથે બી.એ. થયા. ઉપરાંત કાયદાના અભ્યાસ માટે ઈનર ટેમ્પલમાં પ્રવેશ મેળવ્યો અને નવેમ્બર ૧૮૮૪માં કાયદાની પદવી મેળવી બેરિસ્ટર થયાં.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ">{{cite encyclopedia|editor-last=ઠાકર|editor-first=ધીરુભાઈ|editor-link=ધીરુભાઈ ઠાકર|encyclopedia=ગુજરાતી વિશ્વકોશ|title=શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા|last=શુક્લ|first=જયકુમાર ર.|volume=ખંડ ૧૯|year=ડિસેમ્બર ૨૦૦૪|edition=1st|publisher=[[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]]|location=અમદાવાદ|page=૫૧૯-૫૨૦|isbn=}}</ref><ref name=bo>Sundaram, V. (8 October 2006) [https://web.archive.org/web/20170812143938/http://www.boloji.com/index.cfm?md=Content&sd=Articles&ArticleID=938 Pandit Shyamji Krishna Verma]. boloji.com</ref> == કારકિર્દી == ૧૮૮૫માં ભારત પરત ફરીને તેમણે મુંબઈ હાઈકોર્ટના વકીલ તરીકે નોંધણી કરાવી. ત્યારબાદ તેમણે રતલામ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો સંભાળ્યો પરંતુ તબિયતના કારણોસર આ હોદ્દો છોડવો પડયો. મુંબઈ ખાતેના ટૂંકા વસવાટ બાદ તેઓ અજમેર સ્થાયી થયા જ્યાં ૧૮૮૮માં ફરીવાર તેમણે વકીલાત શરુ કરી. ૧૮૯૩થી ૧૮૯૫ સુધી ઉદયપુર રાજ્ય અને ત્યારબાદ જૂનાગઢ રાજ્યના દિવાનનો હોદ્દો પણ સંભાળ્યો. પરંતુ જૂનાગઢના દિવાનપદ દરમિયાન અંગ્રેજ અધિકારીઓ સાથેની ખટપટ અને કડવા અનુભવ પછી ૧૮૯૭માં તેઓ હંમેશ માટે ભારત છોડી ઈંગ્લૅન્ડ સ્થાયી થયાં.<ref name ="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> == ઈંગ્લૅન્ડ વસવાટ == [[File:Indian_sociologist.jpg|thumb|''ધ ઇન્ડિયન સોશ્યોલોજીસ્ટ'' સપ્ટેમ્બર, ૧૯૦૮, લંડન]] [[File:India House today.jpg|thumb|ઈન્ડિયા હાઉસ અત્યારના સમયમાં]] ઈંગ્લૅન્ડમાં શરુઆતનો વસવાટ ઇનર ટેમ્પલ ખાતે કર્યો જ્યાં તેમણે અગ્રેજ તત્વજ્ઞાની હર્બટ સ્પેન્સરના પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો. વર્ષ જાન્યુઆરી ૧૯૦૫માં 'ધ ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટ' નામનું માસિક શરુ કર્યું. ભારતની સ્વરાજ્ય સાધના માટે ૧૮ ફેબ્રુઆરી ૧૯૦૫માં ભિખાઇજી કામા, દાદા ભાઈ નવરોજી અને સરદારસિંહ રાણાની સહાયથી લંડન ખાતે 'ધ ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટી'ની સ્થાપના કરી. ઈન્ડિયન હોમરુલ સોસાયટીએ તે સમયની વિક્ટોરીયન પબ્લીક ઇન્સ્ટીટ્યુટની તર્જ પર બનેલી જેનું પોતાનું લેખિત બંધારણ હતું. <ref name="Joseph 2003">{{cite book|title=George Joseph, the Life and Times of a Kerala Christian Nationalist,|last=Joseph|first=George Verghese|publisher=Orient Longman|year=2003|isbn=81-250-2495-6|edition=|location=|page=}}</ref> સોસાયટીના મુખ્ય હેતુઓ ભારત માટે સુરક્ષિત સ્વરાજ મેળવવું અને ઈંગ્લૅન્ડમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિઓનો પ્રચાર પ્રસાર કરવાનો હતો.૧૯૦૦માં શ્યામજીએ લંડનમાં હાઈગેટમાં ઈગ્લૅન્ડ જતા ભારતીય વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વિશાળ અને મકાન ખરીદ્યું. જે સમય જતાં ભારતીય સ્વરાજ ચળવળના નેતાઓની મહત્વની બેઠકોનું કેન્દ્ર બન્યું. ૧ જુલાઈ ૧૯૦૫ના રોજ આ મકાનને 'ઈન્ડિયા હાઉસ' તરીકે ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું.શ્યામજીની ઈગ્લૅન્ડ ખાતેની વધતી જતી ક્રાંતિકારી પ્રવૃત્તિઓને કારણે તેમના પર પોલીસની ધોંસ વધતી ચાલી ગઈ પરિણામે જૂન ૧૯૦૭માં તેઓ પેરિસ ચાલ્યા ગયા. ઈન્ડિયન સોશિયોલૉજીસ્ટમાં શ્યામજીએ લખેલા કેટલાક ક્રાંતિકારી લેખોને કારણે એપ્રિલ ૧૯૦૯માં ઈગ્લૅન્ડના ન્યાયાધિશોએ તેમની બેરિસ્ટર તરીકેની સનદ પાછી લઈ લીધી હતી.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ"/> == પેરિસ અને જિનીવા == પેરિસમાં [[સરદારસિંહજી રાણા]] અને [[મેડમ કામા|મેડમ ભિખાઈજી કામા]]ના સહયોગથી 'વંદે માતરમ્' અને ઈન્ડિયન સોસિયોલોજીસ્ટર' નામના મુખપત્રો શરુ કર્યાં.<ref name="gsj"/> ૧૯૦૮ અને ૧૯૦૯માં તેમણે ભારતમાં કેટલાક મિત્રોને રિવોલ્વરો અને બોમ્બ બનાવાની રીતો દર્શાવતી પુસ્તિકાઓ મોકલાવી. શ્યામજીના માસિકની નકલો મોટી સંખ્યામાં ભારત આવતાં. શ્યામજીએ જાહેર કરેલી શિષ્યવૃત્તિઓના પરિપાકરુપે વિનાયક દામોદર સાવરકર, મદનલાલ ધિંગરા, લાલા હરદયાળ, પી. એન. બાપટ વગેરે ભારતીય ક્રાંતિકારી ચળવળના તેજસ્વી નેતાઓ તરીકે આગળ આવ્યાં. મદનલાલ ધિંગરાએ બ્રિટિશ અધિકારી સર કર્ઝન વાઈલીની લંડનમાં હત્યા કરી જેમાં થયેલા વિવાદને પગલે તેઓ તેમના જૂના સાથીઓથી વિખૂટા પડી ગયા. સાવરકરની ધરપકડ અને સજાને પગલે પેરિસમાં તેમની પ્રવૃત્તિઓ નરમ પડતી ગઈ. ૧૯૧૪માં તેઓ પેરિસ છોડી જિનીવા જતા રહ્યાં.<ref name="જયકુમાર ર. શુક્લ" /> શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા જીનીવા ખાતે ૩૧ મી માર્ચ ૧૯૩૦ના રોજ અવસાન પામ્યા.<ref name="ODNB" /><ref name="વ્યાસ2012" /> તેમની અંતિમ ઈચ્છા પોતાના અસ્થિ સ્વદેશ લઇ જવાની હતી. જે ગુજરાત સરકાર દ્વારા ૨૦૦૩માં ગુજરાત લાવવામાં આવ્યા. તેની વીરાંજલિયાત્રા સ્વરૂપે ગુજરાતમાં પ્રદક્ષિણા કરી. ૧૦૦ વર્ષ પહેલા પણ એમની લાખોપતિમાં ગણત્રી થતી. આમ છતાં એમણે પોતાનું કોઇ જ વીલ બનાવ્યું નહોતું. એમના અર્ધાગીની ભાનુમતીએ શ્યામજીના મૃત્યુ બાદ એમનું વસીયતનામું તૈયાર કર્યુ હતું. જેના પાવર ઓફ એટર્ની શ્યામજીના પેરીસમાં રહેતા ખાસ મિત્ર સરદારસિંહજી રાણાએ ૧૯૩૬માં મેળવ્યા હતા. શ્યામજીને કોઇ સંતાન નહોતું. પણ ભારતના નવયુવાનોના અભ્યાસ માટે એ જમાનામાં એમણે ૯૦,૦૦૦ ફ્રાન્કનું દાન આપ્યું હતું. ફ્રાન્સમાં યુનિવર્સિટી ઓફ પેરીસમાં કૃષ્ણ વર્મા ફાઉન્ડેશન છે. ફ્રાન્સ ભણવા આવવા ઇચ્છતા હિંદુ યુવાનો માટે એમણે સ્કોલરશીપ જાહેર કરી હતી. ત્યાંની સંસ્કૃત લાઇબ્રેરી માટે એમણે અનુદાન આપ્યું હતું. ચિત્રલેખાએ એમના વસિયતની ફ્રેન્ચમાંથી અંગ્રેજી અનુવાદ કરેલી કોપી મેળવી છે. શ્યામજી ભારત માટે જાસુસી કરતા હોવાની અંગ્રેજોને દ્રઢ શંકા હતી એટલે જ એમના પર બ્રિટીશ ગુપ્તચરતંત્ર ચાંપતી નજર રાખતું. == સ્મારકો == [[File:Varma_Memorial.JPG|thumb|320x320px|''ક્રાંતિ તીર્થ,'' શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા સ્મારક, માંડવી. તેમના લંડન ખાતેના નિવાસસ્થાન ઇન્ડિયા હાઉસ ની પ્રતિકૃતિ પાછળ દેખાય છે.]] શ્યામજી કૃષ્ણ વર્માએ ભાનુમતીના ભંડોળમાંથી ૧૯પરમાં બે લાખ રૂપીયાનું અનુદાન માંડવીમાં ભાનુમતી મેટરનીટી હોસ્પીટલ માટે આપવામાં આવ્યું હતું. એ ઉપરાંત મુંબઇના ભારતીય વિદ્યાભવનમાં સંસ્કૃતના અભ્યાસ માટે સ્કોલરશીપ આપવામાં આવે છે. પેરીસની સોરબોન યુનિવર્સિટીમાં શ્યામજીના નામના બે રૂમ છે. એમણે એમના અલભ્ય પુસ્તકો અહીં દાનમાં આપી દીધાં હતા. માંડવી અને ભુજમાં શ્યામજીનાં બાવલા છે. માંડવીમાં શ્યામજી અને ભાનુમતીના નામના માર્ગ છે. તાજેતરમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ જાતે કચ્છમાં આવી ભૂજના ખાસ સમારોહમાં તત્કાલીન મુખ્યમંત્રી આનંદીબેન પટેલને કચ્છના ક્રાંતિવીરની 'સનદ' ભારતની ધરતી પર લાવી ગુજરાતનાં મુખ્યમંત્રી આનંદીબેનને સુપ્રત કરી હતી.<ref>ગુજરાત સમાચાર, વડોદરા આવૃતિ, તા. ૧૯ ડિસેમ્બર ૨૦૧૫</ref><ref name=Guardian>{{cite web| author =Bowcott, Owen| work=The Guardian| url=https://www.theguardian.com/uk-news/2015/nov/11/indian-lawyer-disbarred-from-inner-temple-one-century-ago-reinstated|title= Indian lawyer disbarred from Inner Temple a century ago is reinstated|date= 11 November 2015 | access-date= 12 November 2015}}</ref> ગુજરાતના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આઝાદીના ૫૫ વર્ષો બાદ ૨૨ ઑગસ્ટ-૨૦૦૩ના રોજ સ્વયં સ્વિત્ઝર્લૅન્ડથી તેમના અને તેમની પત્નીના અસ્થિ દેશમાં લાવી તેમના અંતિમ સ્વપ્નને સાકાર કર્યું.<ref name="gsj"/> ૪ ઑક્ટોબર ૨૦૦૯ના રોજ તત્કાલીન મુખ્યમંત્રીશ્રીએ 'ક્રાંતિતીર્થ'નો પાયોનો પથ્થર મૂક્યો અને ૧૩ ડિસેમ્બર ૨૦૧૦ના રોજ ભૂમિપૂજન કરી ૫૨ એકરમાં ફેલાયેલા વિશાળ સ્મારકને દેશને સમર્પિત કર્યું. જેમાં હાઈગેટ લંડન ખાતેના ઈન્ડિયા હાઉસની પ્રતિકૃતિ અને શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા તથા તેમના પત્ની ભાનુમતીની પ્રતિમાઓ મૂકવામાં આવેલી છે.<ref name="gsj"/><ref name="TOI">{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/rajkot/Modi-dedicates-Kranti-Teerth-memorial-to-Shyamji-Krishna-Verma/articleshow/7095227.cms|title=Modi dedicates 'Kranti Teerth' memorial to Shyamji Krishna Verma|last=|first=|date=13 December 2010|work=The Times of India|publisher=|access-date= 12 November 2015}}</ref> == પુસ્તકો == ૧૯૩પમાં સૌ પહેલા [[ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક|ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે]] શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વિશે અંગ્રેજીમાં જીવનચરિત્ર લખ્યું હતું, જે પહેલા [[કનૈયાલાલ મુનશી]] લખવાના હતા. પુસ્તક લખ્યાનાં ૧પ વર્ષ બાદ એટલે કે ૧૯પ૦માં એ પ્રકાશિત થયું એ પછી ''કચ્છના ગાંધી'' ગણાતા ગોકુલદાસ બાંભડાઇએ તેનો ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો હતો. શ્યામજી વિશે એક દસ્તાવેજી ફિલ્મ પણ ગુજરાતના માહીતીખાતાએ બનાવી હતી. એ સિવાય શ્યામજીને વંદના નામની એક ઓડીયો કેસેટ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા મેમોરીયલ ફાઉન્ડેશને બનાવી છે. ગાયક કલાકાર પ્રદીપ ગઢવીએ ગીતો લખ્યા છે અને લલીતા ઘોડાદરા સહગાયીકા છે. ૧૯૭૬-૭૭માં મિસા હેઠળ વડોદરાની જેલમાં બાબુભાઇ જશુભાઇ પટેલ, રામલાલ પરીખ, નવલભાઇ શાહ અને વિષ્ણુ પંડયા હતા. દરરોજ એક જણે પોતાના વિષય પર ભાષણ આપવું એવું નક્કી થયું હતું. વિષ્ણુભાઇ શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા વિશે બોલ્યા. એ પ્રસંગ બાબુભાઇને બરાબર યાદ રહી ગયો. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી બન્યા ત્યારે બાબુભાઇએ એમને ગુજરાતમાં સશષા ક્રાંતિના ઇતિહાસ વિશે પુસ્તક લખવાનું કહ્યું. વિષ્ણુ પંડ્યાએ ૧૯૮૦માં તેમનું પ્રકાશિત કર્યું. તેમણે શ્યામજીનું જીવનચરિત્ર અને લંડનમાં ઇન્ડીયન સોશ્યોલોજીસ્ટ નામનાં પુસ્તક લખ્યા છે. ભુજના ધનજીભાઇ ભાનુશાળી નામના એસ.ટી.ના નિવૃત ડેપો મેનેજર શ્યામજી વિશે ઘણું લખ્યું છે. શ્યામજી વિશેનું પુસ્તક પણ એમણે પ્રકાશિત કર્યુ છે. માંડવીનાં શિક્ષિકા દક્ષાબહેન ઓઝાએ શ્યામજી વિશે હિંદીમાં પુસ્તક લખ્યું છે. ભુજમાં રહેતા અને ૧ર૬ જેટલી જાસુસી નવલકથાથી વિખ્યાત થયેલા લેખક ગૌતમ શર્માએ એમની નવલકથામાં શ્યામસુંદર નામનું પાત્ર શ્યામજી કૃષ્ણ વર્મા પરથી રાખ્યું હતું. == સન્માન == [[File:Shyamji Krishna Varma 1989 stamp of India.jpg|thumb|ભારતીય ટપાલ ટિકિટ પર શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા (૧૯૮૯)]] ભારતીય ટપાલ વિભાગ દ્વારા તેમના સન્માનમાં ૪ ઓક્ટોબર ૧૯૮૯ ના રોજ સ્વાતંત્ર્ય સેનાની શ્રેણી અંતર્ગત ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી હતી. == સંદર્ભ == {{Reflist}} == પૂરક વાચન == * {{cite book|title=History of Journalism|url=|year=૨૦૦૫|surname1=Qur|given1=Moniruddin|publisher=Anmol Publications.|ISBN=81-261-2355-9}} * {{cite book|title=The Masters Revealed: Madame Blavatsky and the Myth of the Great White Lodge|url=|year=૧૯૯૪|surname1=Johnson|given1=K. Paul|publisher=SUNY Press|ISBN=0-7914-2063-9}} * {{cite book|title=Krantiveer's Biography As A Story-Gujarati|url=https://archive.org/details/KRANTIVEERSHYAMJIKRISHNAVARMA|year=૧૮૯૦|surname1=Mr. Vishnu Pandya|given1=Mr. Hitesh Bhanushali}} [[શ્રેણી:વ્યક્તિત્વ]] [[શ્રેણી:સ્વાતંત્ર્ય સેનાની]] [[શ્રેણી:૧૯૩૦માં મૃત્યુ]] d7euhst3trviatelhpdbwfkxqjv9pps 0 77186 825581 795965 2022-07-21T12:22:44Z 2402:3A80:1EBD:C0A4:2006:71BF:AEFF:CCDD wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian Jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}}| type = તાલુકો | latd = | longd = | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | state_name2 = | district = [[સાબરકાંઠા જિલ્લો|સાબરકાંઠા]] | capital = [[પોશીના (રતનપુર)|પોશિના]] | leader_title = | leader_name = | altitude = | population_as_of = | population_total = | population_density = | area_magnitude= | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_range = | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | }} '''પોશીના તાલુકો''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[સાબરકાંઠા જિલ્લો|સાબરકાંઠા જિલ્લા]]નો તાલુકો છે.<ref>{{cite web | url=http://www.sandesh.com/printarticle.aspx?newsid=88999&lang=Read%20in%20English | title=અરવલ્લી નવો જિલ્લો : પોશીના નવો તાલુકો | publisher=[[સંદેશ]], બનાસકાંઠા-પાટણ | date=૧૭ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ | access-date=૮ જૂન ૨૦૧૬ }}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.divyabhaskar.co.in/news/UGUJ-2143514-3804114.html | title=સાબરકાંઠામાં નવો અરવલ્લી જિલ્લો અને પોશીના તાલુકો | publisher=[[દિવ્ય ભાસ્કર]] | date=૧૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ | access-date=૮ જૂન ૨૦૧૬ | author=ભાસ્કરન્યૂઝ. અંબાજી}}</ref> [[પોશીના (રતનપુર)|પોશીના]] આ તાલુકાનું મુખ્ય મથક છે. આદિવાસીઓનો પ્રસિદ્ધ ચિત્ર- વિચિત્ર મેળો પોશીના તાલુકા ગુણભાખરી ગામે ભરાય છે અને અહીં લોકો તેમના મુત્યુ પામેલા પરિવાર જનોની અસ્તી વિશર્જન કરવા માટે આવે છે == પોશીના તાલુકાના ગામો == પોશીના તાલુકામાં ૧૭ ગ્રામ પંચાયતો અને ૫૯ ગામોનો સમાવેશ થાય છે. {{પોશીના તાલુકામાં આવેલાં ગામો}} == સંદર્ભ == {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * [https://sabarkanthadp.gujarat.gov.in/sabarkantha/poshina-index.htm પોશીના તાલુકા પંચાયત]{{Dead link|date=સપ્ટેમ્બર 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:સાબરકાંઠા જિલ્લો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતનાં તાલુકાઓ]] lgdf0uphvqwyl1wo2nm4k7gwmdebsid 825605 825581 2022-07-21T17:14:43Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/2402:3A80:1EBD:C0A4:2006:71BF:AEFF:CCDD|2402:3A80:1EBD:C0A4:2006:71BF:AEFF:CCDD]] ([[User talk:2402:3A80:1EBD:C0A4:2006:71BF:AEFF:CCDD|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian Jurisdiction | native_name = {{PAGENAME}}| type = તાલુકો | latd = | longd = | locator_position = right | state_name = ગુજરાત | state_name2 = | district = [[સાબરકાંઠા જિલ્લો|સાબરકાંઠા]] | capital = [[પોશીના (રતનપુર)|પોશિના]] | leader_title = | leader_name = | altitude = | population_as_of = | population_total = | population_density = | area_magnitude= | area_total = | area_telephone = | postal_code = | vehicle_code_range = | sex_ratio = | unlocode = | website = | footnotes = | }} '''પોશીના તાલુકો''' [[ભારત]] દેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા [[ગુજરાત]] રાજ્યના [[સાબરકાંઠા જિલ્લો|સાબરકાંઠા જિલ્લા]]નો તાલુકો છે.<ref>{{cite web | url=http://www.sandesh.com/printarticle.aspx?newsid=88999&lang=Read%20in%20English | title=અરવલ્લી નવો જિલ્લો : પોશીના નવો તાલુકો | publisher=[[સંદેશ]], બનાસકાંઠા-પાટણ | date=૧૭ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ | access-date=૮ જૂન ૨૦૧૬ }}{{Dead link|date=જુલાઈ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.divyabhaskar.co.in/news/UGUJ-2143514-3804114.html | title=સાબરકાંઠામાં નવો અરવલ્લી જિલ્લો અને પોશીના તાલુકો | publisher=[[દિવ્ય ભાસ્કર]] | date=૧૮ સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ | access-date=૮ જૂન ૨૦૧૬ | author=ભાસ્કરન્યૂઝ. અંબાજી}}</ref> [[પોશીના (રતનપુર)|પોશીના]] આ તાલુકાનું મુખ્ય મથક છે. == પોશીના તાલુકાના ગામો == પોશીના તાલુકામાં ૧૭ ગ્રામ પંચાયતો અને ૫૯ ગામોનો સમાવેશ થાય છે. {{પોશીના તાલુકામાં આવેલાં ગામો}} == સંદર્ભ == {{Reflist}} == બાહ્ય કડીઓ == * [https://sabarkanthadp.gujarat.gov.in/sabarkantha/poshina-index.htm પોશીના તાલુકા પંચાયત]{{Dead link|date=સપ્ટેમ્બર 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{સ્ટબ}} [[શ્રેણી:સાબરકાંઠા જિલ્લો]] [[શ્રેણી:ગુજરાતનાં તાલુકાઓ]] 0ms7o0d2syo2jqa3ccnvf6ik5epsws5 0 77951 825635 820360 2022-07-22T08:49:26Z Gazal world 28391 section merge wikitext text/x-wiki {{Infobox writer |name = રાધેશ્યામ શર્મા |birth_name = રાધેશ્યામ સીતારામ શર્મા |birth_date = ૫ જાન્યુઆરી ૧૯૩૬ |birth_place = વાવોલ, ગાંધીનગર, ગુજરાત |death_date = {{Death date and age|df=y|2021|9|9|1936|1|5}} |death_place = [[અમદાવાદ]] |occupation = કવિ, નવલકથાકાર, વિવેચક |language = ગુજરાતી |nationality = ભારતીય |education = બી.એ. |alma_mater = ગુજરાત કોલેજ |notableworks = {{plainlist| * ''[[ફેરો]]'' (૧૯૬૮) * ''સ્વપ્નતીર્થ'' (૧૯૭૯) }} |awards = {{plainlist| * [[કુમાર સુવર્ણ ચંદ્રક]] (૨૦૧૨) * [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] (૨૦૦૪) * ધનજી કાનજી ગાંધી સુવર્ણ ચંદ્રક (૧૯૯૫) }} |spouse = {{Marriage|શારદા વ્યાસ|1952|2021}} |signature = Radheshyam Sharma autograph.svg }} '''રાધેશ્યામ શર્મા''' [[ગુજરાતી ભાષા]]ના કવિ, નવલકથાકાર, ટૂંકી વાર્તા લેખક, વિવેચક અને સંપાદક હતા. તેઓ તેમની નવલકથા ''[[ફેરો]]'' (૧૯૬૮) અને ''સ્વપ્નતીર્થ'' (૧૯૭૯) માટે ગુજરાતી સાહિત્યમાં જાણીતા છે. તેમના અન્ય નોંધપાત્ર સર્જનમાં ''આંસુ અને ચંદરણું'' (૧૯૬૩) અને ''ગુજરાતી નવલકથા'' ( [[રઘુવીર ચૌધરી]] સાથે; ૧૯૭૪), ગુજરાતી નવલકથાઓ પરનું વિવેચનનો સમાવેશ થાય છે. તેમને ગુજરાતી સાહિત્ય યોગદાન માટે [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] (૨૦૦૪‌) અને ધનજી કાનજી ગાંધી સુવર્ણચંદ્રક (૧૯૯૫) એનાયત થયા છે.<ref>{{cite magazine|last=Raval|first=Praful|date=June 2016|editor1-last=Parekh|editor1-first=Madhusudan|editor2-last=Shah|editor2-first=Ramesh|title=Ranjitram Suvarna Chandrak Vijeta 77: Radheshyam Sharma|url=|magazine=Buddhiprakash|language=gu|location=Ahmedabad|publisher=ગુજરાત વિદ્યા સભા|doi=|issn=2347-2448|pmid=|access-date=}}</ref> ==જીવન== રાધેશ્યામ શર્માનો જન્મ [[ગાંધીનગર જિલ્લો|ગાંધીનગર જિલ્લા]]ના [[વાવોલ (તા. ગાંધીનગર)|વાવોલ]] ગામે ૫ જાન્યુઆરી ૧૯૩૬ના રોજ સીતારામ અને ચંચલબેન ઉર્ફે પદ્માવતીને ત્યાં થયો હતો. તેમના કુટુંબનું મૂળ વતન ઉત્તર ગુજરાતનું રૂપાલ ગામ છે. તેમણે ગુજરાત કોલેજમાંથી ૧૯૫૭માં અંગ્રેજી અને [[મનોવિજ્ઞાન]]ના વિષયોમાં બી.એ.ની પદવી મેળવી હતી. ૧૯૫૨માં તેમણે શારદા સાથે લગ્ન કર્યા હતા અને તેમને ત્રણ પુત્રો છે.<ref>{{cite book|last=Sharma|first=Radheshyam|title=Saksharno Sakshatkar: 3 (Question based interview with biographical literary sketches)|year=૧૯૯૯|location=Ahmedabad|publisher=Rannade Prakashan|pages=૧૭૫–૧૮૧}}</ref> તેમણે ૧૯૬૫થી ૧૯૮૩ સુધી ધાર્મિક સામયિક ''ધર્મલોક''ના સંપાદક તરીકે કામ કર્યું હતું. તેમણે ''અક્રમ વિજ્ઞાન'' ધાર્મિક માસિકના સંપાદક તરીકેની સેવા આપી હતી.<ref>{{cite encyclopedia|title=Sharma Radheshyam Sitaram|encyclopedia=Gujarati Sahityakosh (Encyclopedia of Gujarati literature)|year=૧૯૯૦|publisher=[[ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ]]|location=Ahmedabad|page=૫૬૬}}</ref> તેઓ ૯ સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૧ના રોજ અવસાન પામ્યા હતા.<ref>{{cite magazine |date=નવેમ્બર ૨૦૨૧ |editor-last=દેસાઈ |editor-first=કુમારપાળ |editor-link=કુમારપાળ દેસાઈ |magazine=[[બુદ્ધિપ્રકાશ]] |title=મુખપૃષ્ઠ |location=અમદાવાદ |publisher=[[ગુજરાત વિદ્યા સભા]] |issn=2347-2448 |page=મુખપૃષ્ઠ}}</ref> == સર્જન == તેની પ્રથમ પ્રકાશિત ટૂંકી વાર્તા ''બદસૂરત'' હતી. તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ ''આંસુ અને ચંદરણું'' (૧૯૬૯) હતો. ત્યારબાદ ''નેગેટિવ્સ ઓફ ઇટર્નિટી'' (૧૯૭૪), ''સંચેતના'' (૧૯૮૩) અને ''નિષ્કરણ'' (૧૯૯૧) કાવ્યસંગ્રહો પ્રકાશિત થયા છે. ''[[ફેરો]]'' (૧૯૬૮) અને ''સ્વપ્નતીર્થ ''(૧૯૭૯) તેમની બે નવલકથા છે. ૧૯૬૯માં તેમનો પ્રથમ ટૂંકી વાર્તાનો સંગ્રહ ''બિચારા'' પ્રકાશિત થયો હતો. જે પછી ''પવનપાવડી'' (૧૯૭૭), ''રાધેશ્યામ શર્માની શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓ'' (૧૯૮૪), ''વાર્તાવરણ'' (૧૯૮૬) અને ''પહેલા પથ્થર કોન મારેગા'' (૧૯૮૧) પ્રકાશિત થયા હતા. તેમના વિવેચન સર્જનમાં ''વાચના'' (૧૯૭૩), ''ગુજરાતી નવલકથા'' (૧૯૭૪, [[રઘુવીર ચૌધરી]] સાથે), ''સાંપ્રત'' (૧૯૭૮), ''કવિતાની કળા'' (૧૯૮૩), આલોકના (૧૯૮૯), ''શબ્દ સમક્ષ'' (૧૯૯૧), ''કર્તા કૃતિ વિમર્શ'' (૧૯૯૨), ''વિવેચન નો વિધી'' (૧૯૯૩), ''ઉલ્લેખ ''(૧૯૯૩) અને ''અક્ષર'' (૧૯૯૫)નો સમાવેશ થાય છે. ''દલાલની પ્રતિનિધિ વાર્તાઓ ''(૧૯૭૧), ''ધૂમકેતુની ભાવસૃષ્ટિ'' (૧૯૭૩; મફત ઓઝા સાથે), ''નાટક વિશે દલાલ'' (૧૯૭૪), ''નવી વાર્તા'' (૧૯૭૫), ''સમકાલીન ગુજરાતી વાર્તાઓ'' (૧૯૮૬) અને ''ઇન્દ્રધનુષ ૧૦૧'' (૧૯૯૫) તેમના સંપાદનો છે. તેમણે હિન્દી અને અંગ્રેજીમાંથી કેટલાક સર્જનો ગુજરાતીમાં ભાષાંતર પણ કર્યા છે.{{which}}<ref>{{cite book|last=Thaker|first=Dhirubhai|title=Arvachin Gujarati Sahityani Vikasrekha – 5 (An outline of the development Modern Gujarati Literature)|year=૨૦૦૬|location=Ahmedabad|publisher=Gurjar Granth Ratna Karyalaya|isbn=978-81-8480-613-7}}</ref> == પુરસ્કારો == ગુજરાતી સાહિત્ય યોગદાન માટે તેમને [[રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક]] (૨૦૦૪‌), ધનજી કાનજી ગાંધી સુવર્ણચંદ્રક (૧૯૯૫) તેમજ [[કુમાર સુવર્ણ ચંદ્રક]] (૨૦૧૨) એનાયત થયા છે. == સંદર્ભ == {{reflist}} == પૂરક વાચન == * {{cite book |last=વિલિયમ |first=મેકવાન મેબલ |title=સર્જક રાધેશ્યામ શર્મા |url=http://shodhganga.inflibnet.ac.in/handle/10603/192469 |type=Ph.D. |year=૨૦૦૨ |publisher=ગુજરાતી વિભાગ, [[ગુજરાત વિદ્યાપીઠ]] |location=અમદાવાદ}} == બાહ્ય કડીઓ == * {{ગુજરાતી વિશ્વકોશ}} * {{YouTube|_lFh9Le0pXM#|Introduction of Radheshyam Sharma by Gujarat Sahitya Academy}} [[શ્રેણી:ગુજરાતી સાહિત્યકાર]] [[શ્રેણી:રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક વિજેતા]] [[શ્રેણી:કુમાર સુવર્ણચંદ્રક વિજેતા]] [[શ્રેણી:૨૦૨૧માં મૃત્યુ]] [[શ્રેણી:૧૯૩૬માં જન્મ]] no5tp86zvww05qa5t92jcb7z1htuzr8 0 78751 825585 479485 2022-07-21T14:33:50Z Snehrashmi 41463 સામાન્ય સુધારો wikitext text/x-wiki '''અંબા''' એક સંદિગ્ધ શબ્દ છે. આ શબ્દ પરથી લેખ શોધનાર વ્યક્તિ નીચેનામાંથી કોઈ પણ વિષય પર આ શીર્ષક હેઠળ લેખ શોધવાનો પ્રયત્ન કરતી હોય. અંબા શબ્દ સાથે નીચેના પાનાઓ સંકળાયેલા છે: *[[દુર્ગા]] – મા અંબા તરીકે ગુજરાતમાં ઓળખાતા દેવી, માતાજી *[[અંબા (પૌરાણિક પાત્ર)]] – [[મહાભારત]]માં કાશીરાજની પૂત્રી, જે બીજા જન્મે [[શિખંડી]] તરીકે જન્મી *[[અંબાજી]] – [[ગુજરાત]]નું યાત્રાધામ, જ્યાં અંબે માનું મંદિર આવેલું છે {{સંદિગ્ધ શીર્ષક}} s9kvy30hiioz3sffljxxbgo2krogmmv 0 96017 825612 807188 2022-07-21T20:54:18Z InternetArchiveBot 63183 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.8 wikitext text/x-wiki {{Asiad infobox | Name = અઢારમો એશિયાઈ રમતોત્સવ | Logo = | Size = | Optional caption = 2018 રમતોત્સવનું આધિકારીક ચિહ્ન | Motto = એશિઆ ની ઉર્જા<ref>{{cite news|last1=Prasetya|first1=Muhammad Hary|title=Tema Asian Games 2018, The Energy of Asia, Ini Artinya|url=http://superball.tribunnews.com/2016/02/12/tema-asian-games-2018-the-energy-of-asia-ini-artinya|access-date=12 June 2016|publisher=Superball.id|date=12 February 2016|archive-date=11 ઑક્ટોબર 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161011093423/http://superball.tribunnews.com/2016/02/12/tema-asian-games-2018-the-energy-of-asia-ini-artinya|url-status=dead}}</ref> | Host city = જકાર્તા અને પ્લેમબંગ<ref name="antara">{{cite news|author=Odi Aria Saputra|title=Keppres Asian Games Turun Pertengahan April|date=10 April 2015|publisher=Sriwijaya Post|url=http://palembang.tribunnews.com/2015/04/10/keppres-asian-games-turun-pertengahan-april|language=Indonesian|access-date= 10 अप्रैल 2015}}</ref> | Nations participating = 45 | Athletes participating = | Events = 40 રમતોમાં 465 | Opening ceremony = 18 ઓગસ્ટ<ref>{{cite news|title=18-8-18 start planned for 18th Asian Games|url=http://www.ocasia.org/News/IndexNewsRM.aspx?WKegervtea1cpVOAYhDReQ==|access-date= 28 January 2015|publisher=Olympic Council of Asia|date=27 January 2015}}</ref> |Closing ceremony = 2 સપ્ટેમ્બર | Officially opened by = | Athlete's Oath = | Judge's Oath = | Torch Lighter = | Stadium = ગેલોરા બુંગ કરોના સ્ટેડિયમ | website = [https://www.asiangames2018.id આધિકારીક જાલસ્થાન] | previous = | next = }} '''૨૦૧૮ એશિયાઈ રમતોત્સવ''', ૧૮મો એશિયાઈ રમતોત્સવ ના સત્તાવાર નામે પણ જાણીતો છે, એ એક એશિયાઈ બહુ-રમત સ્પર્ધા છે જેનું આયોજન ઈંડોનેશિઆના જકાર્તા અને પ્લેમબંગ નામના શહેરોમાં ૧૮ આૅગસ્ટથી ૨ સપ્ટેમ્બર દરમિયાન કરાયું છે. {| class="wikitable collapsible" style="width: 100%; margin-bottom: 10px;" !ભાગલેનારી રાષ્ટ્રિય ઓલીમ્પિક સમિતીઓ<ref>{{Cite web|url=https://en.asiangames2018.id/athletes/countries/|title=Asian Games 2018 Jakarta Palembang|website=Asian Games 2018 Jakarta Palembang|access-date=2018-08-28|archive-date=2018-08-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20180809215600/https://en.asiangames2018.id/athletes/countries/|url-status=dead}}</ref> |- | {{div col|colwidth=22em}} *{{flagIOC2|AFG|2018 Asian Games|65}}<ref>{{cite news|last1=Ibrahim Momand|first1=Mohammad|title=Afghan squad leaves for 2018 Asian Games|url=http://salamwatandar.com/English/article.aspx?a=41759|access-date=18 August 2018|work=Salam Watandar|publisher=salamwatandar.com|date=15 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818214412/http://salamwatandar.com/English/article.aspx?a=41759|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|BRN|2018 Asian Games|109}} *{{flagIOC2|BAN|2018 Asian Games|117}}<ref>{{cite news|title=Bangladesh sends 117 athletes for 2018 Asian Games|url=http://www.banglanews24.com/english/sports/article/70332/bangladesh-sends-117-athletes-for-2018-asian-games|access-date=18 August 2018|publisher=banglanews24.com|date=18 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818150737/http://www.banglanews24.com/english/sports/article/70332/bangladesh-sends-117-athletes-for-2018-asian-games|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|BHU|2018 Asian Games|24}}<ref>{{cite news|title=Bhutanese athletes gear up for 18th Asian Games 2018|url=http://www.businessbhutan.bt/businessbhutan/bhutanese-athletes-gear-up-for-18th-asian-games-2018/|access-date= 18 August 2018|work=Business Bhutan|publisher=businessbhutan.bt|date=15 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|BRU|2018 Asian Games|15}} *{{flagIOC2|CAM|2018 Asian Games|45}} *{{flagIOC2|CHN|2018 Asian Games|845}}<ref>{{cite news|last1=Hong'e|first1=Mo|title=China to use Asian Games as preparation for Tokyo Olympics, says official|url=http://www.ecns.cn/news/sports/2018-08-16/detail-ifyxccrz0966142.shtml|access-date= 18 August 2018|agency=Xinhua|publisher=Ecns.cn|date=16 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|HKG|2018 Asian Games|580}}<ref>{{cite news|title=中国香港代表团在亚运村升旗 女剑客江旻憓担纲开幕旗手|url=http://news.sina.com.cn/o/2018-08-16/doc-ihhvciiw1781656.shtml|access-date= 18 August 2018|work=Sina News|publisher=sina.com.cn|date=16 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|IND|2018 Asian Games|572}}<ref>{{cite news|title=Ministry clears 804-member contingent|url=https://www.thehindu.com/sport/athletics/ministry-clears-804-member-contingent/article24667008.ece|access-date= 14 August 2018|work=The Hindu|publisher=thehindu.com|date=11 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|INA|2018 Asian Games|938}} '''(host)'''<ref>{{cite news|last1=Laksamana|first1=Nugyasa|title=Kontingen Indonesia untuk Asian Games 2018 Resmi Dikukuhkan|url=https://olahraga.kompas.com/read/2018/08/06/10212858/kontingen-indonesia-untuk-asian-games-2018-resmi-dikukuhkan|access-date= 18 August 2018|work=Kompas.com|publisher=olahraga.kompas.com|date=6 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|IRI|2018 Asian Games|387}}<ref>{{cite news|title=Iran’s national flag hoisted in 2018 Asian Games Village|url=https://en.mehrnews.com/news/136812/Iran-s-national-flag-hoisted-in-2018-Asian-Games-Village|access-date= 18 August 2018|work=Mehr News Agency|publisher=mehrnews.com|date=16 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|IRQ|2018 Asian Games|56}} *{{flagIOC2|JPN|2018 Asian Games|762}}<ref>{{cite news|last1=Nagatsuka|first1=Kaz|title=Team Japan targets short- and long-term success at Asian Games|url=https://www.japantimes.co.jp/sports/2018/08/13/more-sports/team-japan-targets-short-long-term-success-asian-games/#.W3fzY7h9jIU|access-date= 18 August 2018|work=The Japan Times|publisher=japantimes.co.jp|date=13 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|JOR|2018 Asian Games|35}}<ref>{{cite news|title=Team Jordan athletes start heading to Indonesia|url=http://www.jordantimes.com/news/sports/team-jordan-athletes-start-heading-indonesia|access-date= 18 August 2018|work=The Jordan Times|publisher=jordantimes.com|date=16 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|KAZ|2018 Asian Games|440}}<ref>{{cite news|title=Up to 200 Kazakhstan's athletes arrive at Asian Games in Jakarta|url=https://bnews.kz/en/news/up_to_200_kazakhstan%27s_athletes_arrives_at_asian_games_in_jakarta|access-date=18 August 2018|work=BNews KZ|publisher=bnews.kz|date=16 August 2018|archive-date=18 સપ્ટેમ્બર 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180918123715/https://bnews.kz/en/news/up_to_200_kazakhstan%27s_athletes_arrives_at_asian_games_in_jakarta|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|COR|2018 Asian Games|60}} *{{flagIOC2|PRK|2018 Asian Games|168}} *{{flagIOC2|KOR|2018 Asian Games|807}}<ref>{{cite news|title=韩国强势阵容征战亚运，期待蝉联金牌榜亚军|url=http://www.xinhuanet.com/sports/2018-08/10/c_1123247229.htm|access-date=18 August 2018|work=Sports.news.cn|publisher=Xinhuanet.com|date=10 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818182051/http://www.xinhuanet.com/sports/2018-08/10/c_1123247229.htm|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|KUW|2018 Asian Games|24}} *{{flagIOC2|KGZ|2018 Asian Games|211}} *{{flagIOC2|LAO|2018 Asian Games|142}} *{{flagIOC2|LBN|2018 Asian Games|28}} *{{flagIOC2|MAC|2018 Asian Games|109}}<ref>{{cite news|last1=Moura|first1=Nelson|title=Macau<nowiki>|</nowiki>Local Karaté-do gold medallist left out of 2018 Asian Games due to passport regulations|url=http://www.macaubusiness.com/macau-local-karate-do-gold-medallist-left-out-of-2018-asian-games-due-to-passport-regulations/|access-date=18 August 2018|work=Macau News Agency|publisher=macaubusiness.com|date=15 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818152157/http://www.macaubusiness.com/macau-local-karate-do-gold-medallist-left-out-of-2018-asian-games-due-to-passport-regulations/|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|MAS|2018 Asian Games|426}}<ref>{{cite news|last1=Phung|first1=Adrian|title=PM urges Asian Games athletes to repeat 2010 feat|url=http://www.thesundaily.my/news/2018/08/10/pm-urges-asian-games-athletes-repeat-2010-feat|access-date=18 August 2018|work=The Sun Daily|publisher=thesundaily.my|date=10 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818150726/http://www.thesundaily.my/news/2018/08/10/pm-urges-asian-games-athletes-repeat-2010-feat|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|MDV|2018 Asian Games|146}} *{{flagIOC2|MGL|2018 Asian Games|269}}<ref>{{cite news|title=State flag handed over to Mongolian athletes|url=http://montsame.mn/en/read/16340|access-date= 18 August 2018|work=Montsame|publisher=montsame.mn|date=14 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|MYA|2018 Asian Games|112}} *{{flagIOC2|NEP|2018 Asian Games|185}}<ref>{{cite news|last1=Post|first1=Kathmandu|title=Participation itself an achievement: Nepal sports council|url=http://www.thejakartapost.com/news/2018/08/17/participation-itself-an-achievement-nepal-sports-council.html|access-date= 18 August 2018|work=The Jakarta Post|publisher=thejakartapost.com|date=17 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|OMA|2018 Asian Games|47}}<ref>{{cite news|title=Eyeing medals, Oman to send young team to Jakarta|url=https://timesofoman.com/article/138860|access-date= 18 August 2018|work=Times News Service|publisher=Times of Oman|date=28 July 2018}}</ref> *{{flagIOC2|PAK|2018 Asian Games|310}} *{{flagIOC2|PLE|2018 Asian Games|88}} *{{flagIOC2|PHI|2018 Asian Games|272}}<ref>{{cite news|last1=Beltran|first1=Nelson|title=272 Filipino bets ready for war in 18th Asian Games|url=https://www.philstar.com/sports/2018/08/18/1843703/272-filipino-bets-ready-war-18th-asian-games|access-date= 18 August 2018|work=Phil Star Global|publisher=Philstar.com|date=18 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|QAT|2018 Asian Games|222}}<ref>{{cite news|last1=Mackay|first1=Duncan|title=Qatar choose squash player to carry flag at Asian Games Opening Ceremony|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1068899/qatar-choose-squash-player-to-carry-flag-at-asian-games-opening-ceremony|access-date= 18 August 2018|work=inside the games|publisher=insidethegames.biz|date=17 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|KSA|2018 Asian Games|169}}<ref>{{cite news|last1=Meenaghan|first1=Gary|title=Saudi Arabia hopeful ahead of opening Asian Games clash against Iran|url=http://www.arabnews.com/node/1356621/sport|access-date= 18 August 2018|work=Arab News|publisher=arabnews.com|date=14 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|SGP|2018 Asian Games|265}}<ref>{{cite news|title=Asian Games: Singapore pin hopes on Schooling while Malaysia's David seeks fifth squash gold|url=https://www.channelnewsasia.com/news/sport/asian-games-singapore-pin-hopes-on-schooling-while-malaysia-s-10618424|access-date= 18 August 2018|work=Channel News Asia|publisher=channelnewsasia.com|date=15 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|SRI|2018 Asian Games|173}}<ref>{{cite news|last=Kumara|first=Athula|date=16 August 2018|title=The Sri Lankan team will leave for Indonesia today for the 18th Asian Games|url=https://english.newsslbc.lk/?p=1608|work=[[Sri Lanka Broadcasting Corporation]] (SLBC)|location=Colombo, Sri Lanka|access-date=18 August 2018}}</ref><ref>{{cite news|last=Kaluarachchi|first=Anjana|date=12 August 2018|title=SL to send largest ever contingent to Asian Games|url=http://www.ceylontoday.lk/news-search/asian%20games/print-more/10740|work=[[Ceylon Today]]|location=Colombo, Sri Lanka|access-date=18 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818084143/http://www.ceylontoday.lk/news-search/asian%20games/print-more/10740|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|SYR|2018 Asian Games|73}} *{{flagIOC2|TPE|2018 Asian Games|588}}<ref>{{cite news|title=Premier pledges full support for Taiwan delegation at 2018 Asian Games|url=https://english.ey.gov.tw/News_Content2.aspx?n=8262ED7A25916ABF&sms=DD07AA2ECD4290A6&s=D9116E589C3A9BEE|access-date= 18 August 2018|work=Executive Yuan, Republic of China (Taiwan)|publisher=english.ey.gov.tw|date=15 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|TJK|2018 Asian Games|112}} *{{flagIOC2|THA|2018 Asian Games|829}}<ref>{{cite news|title=Thais aiming for 17 gold medal haul in Indonesia|url=https://www.bangkokpost.com/news/sports/1523970/thais-aiming-for-17-gold-medal-haul-in-indonesia|access-date= 18 August 2018|work=Bangkok Post|publisher=bangkokpost.com|date=18 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|TLS|2018 Asian Games|69}} *{{flagIOC2|TKM|2018 Asian Games|72}}<ref>{{cite news|title=Turkmen athletes to compete for medals in summer Asian Games|url=https://en.hronikatm.com/2018/08/turkmen-athletes-to-compete-for-medals-in-summer-asian-games/|access-date=18 August 2018|work=Chronicles of Turkmenistan|publisher=en.hronikatm.com|date=15 August 2018|archive-date=18 ઑગસ્ટ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180818182121/https://en.hronikatm.com/2018/08/turkmen-athletes-to-compete-for-medals-in-summer-asian-games/|url-status=dead}}</ref> *{{flagIOC2|UAE|2018 Asian Games|138}}<ref>{{cite news|last1=Palmer|first1=Dan|title=United Arab Emirates confirm large delegation for Jakarta Palembang 2018|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1068255/united-arab-emirates-confirm-large-delegation-for-jakarta-palembang-2018|access-date= 18 August 2018|work=inside the games|publisher=insidethegames.biz|date=2 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|UZB|2018 Asian Games|232}}<ref>{{cite news|last1=Tashkhodjayev|first1=Javokhir|title=Uzbekistan athletes will compete at the Asian Games 2018|url=http://uza.uz/en/sport/uzbekistan-athletes-will-compete-at-the-xviii-summer-olympic-07-08-2018|access-date= 18 August 2018|work=Uzbekistan National News Agency|publisher=uza.uz|date=7 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|VIE|2018 Asian Games|352}}<ref>{{cite news|title=Vietnamese athletes ready for ASIAD 2018 competitions|url=https://en.vietnamplus.vn/vietnamese-athletes-ready-for-asiad-2018-competitions/136644.vnp|access-date= 18 August 2018|work=Vietnam+|publisher=vietnamplus.vn|date=17 August 2018}}</ref> *{{flagIOC2|YEM|2018 Asian Games|32}} {{div col end}} |} {| class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="border: 0px; margin-bottom: 10px;" !સંગ્યા !દેશ !ખેલાડીઓ |- |INA |ઈન્ડોનેશિઆ |938 |- |CHN |ચિન |845 |- |THA |થાઈલેન્ડ |829 |- |KOR |દક્ષિણ કોરિઆ |807 |- |JPN |જપાન |762 |- |TPE |તાઈપેઈ |588 |- |HKG |હોંગ કોંગ |580 |- |IND |ભારત |572 |- |KAZ |કઝાખસ્તાન |440 |- |MAS |મલેશિઆ |426 |- |IRI |ઈરાન |387 |- |VIE |વિએતનામ |352 |- |PAK |પાકિસ્થાન |310 |- |PHI |ફિલીપિન્સ |272 |- |MGL |મોંગોલિઆ |269 |- |SGP |સિંગાપૌર |265 |- |UZB |ઉઝબેકિસ્તાન |232 |- |QAT |કતાર |222 |- |KGZ |કિર્ગીઝસ્તાન |211 |- |NEP |નેપાલ |185 |- |SRI |શ્રી લંકા |173 |- |KSA |અરેબિઆ |169 |- |PRK |ઉત્તર કોરિઆ |168 |- |MDV |માલદિવ્સ |146 |- |LAO |લાઓસ |142 |- |UAE |આરબ અમિરાત |138 |- |BAN |બંગ્લાદેશ |117 |- |MYA |મ્યાનમાર |112 |- |TJK |તાજીકિસ્તાન |112 |- |BRN |બહરિન |109 |- |MAC |મકાઉ |109 |- |PLE |પેલેસ્ટાઈન |88 |- |SYR |સીરિઆ |73 |- |TKM |તુર્કમેનિસ્તાન |72 |- |TLS |તિમોર |69 |- |AFG |અફઘાનિસ્તાન |65 |- |COR |કોરિઆ |60 |- |IRQ |ઈરાક |56 |- |OMA |ઓમાન |47 |- |CAM |કમ્બોડિઆ |45 |- |JOR |જોર્ડન |35 |- |YEM |યમન |32 |- |LBN |લેબનાન |28 |- |BHU |ભુતાન |24 |- |KUW |કુવૈત |24 |- |BRU |બ્રુનેઇ |15 |} {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto 10px; font-size: 90%; line-height: 1.25em;" width="85%" ! colspan="2" id="768" |ઓગસ્ટ/સપ્ટેમ્બર ! id="770" width="35" |10<br />શુક્ર ! id="772" width="35" |11<br />શનિ ! id="774" width="35" |12<br />રવિ ! id="776" width="35" |13<br />સોમ ! id="778" width="35" |14<br />મંગલ ! id="780" width="35" |15<br />બુધ ! id="782" width="35" |16<br />ગુરુ ! id="784" width="35" |17<br />શુક્ર ! id="786" width="35" |18<br />શનિ ! id="788" width="35" |19<br />રવિ ! id="790" width="35" |20<br />સોમ ! id="792" width="35" |21<br />મંગલ ! id="794" width="35" |22<br />બુધ ! id="796" width="35" |23<br />ગુરુ ! id="798" width="35" |24<br />શુક્ર ! id="800" width="35" |25<br />શનિ ! id="802" width="35" |26<br />રવિ ! id="804" width="35" |27<br />સોમ ! id="806" width="35" |28<br />મંગલ ! id="808" width="35" |29<br />બુધ ! id="810" width="35" |30<br />ગુરુ ! id="812" width="35" |31<br />શુક્ર ! id="814" width="35" |1<br />શનિ ! id="816" width="35" |2<br />રવિ ! id="818" | સ્પર્ધાઓ. |- id="820" | colspan="2" id="821" | પ્રસંગો ! id="831" style="background-color:#00cc33;" |ઓ.સી ! id="847" style="background-color:#ee3333;" |સી.સી | class="table-na" data-sort-value="" id="849" style="background: #ececec; color: #2C2C2C; vertical-align: middle; font-size: smaller; text-align: center; " |N/A |- id="851" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="852" style="text-align:left;" |[[File:Archery_pictogram.svg|17x17px]] તિરંદાજી | id="866" style="background-color:#3399ff;" |● | id="868" style="background-color:#3399ff;" |● | id="870" style="background-color:#3399ff;" |● | id="872" style="background-color:#3399ff;" |● | id="874" style="background-color:#3399ff;" |● | id="876" style="background-color:#3399ff;" |● | id="878" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="880" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="887" |'''8''' |- id="889" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="890" style="text-align:left;" |[[File:Synchronized_swimming_pictogram.svg|17x17px]] આર્ટિસ્ટીક સ્વિમિંંગ | id="910" style="background-color:#3399ff;" |● | id="912" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="914" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="920" |'''2''' |- id="922" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="923" style="text-align:left;" |[[File:Athletics_pictogram.svg|17x17px]] એથ્લેટિક્સ | id="941" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="943" style="background-color:#ffcc00;" |'''11''' | id="945" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="947" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="949" style="background-color:#ffcc00;" |'''9''' | id="951" style="background-color:#ffcc00;" |'''10''' | id="956" |'''48''' |- id="958" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="959" style="text-align:left;" |[[File:Badminton_pictogram.svg|17x17px]] બેડમિન્ટન | id="971" style="background-color:#3399ff;" |● | id="973" style="background-color:#3399ff;" |● | id="975" style="background-color:#3399ff;" |● | id="977" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="979" style="background-color:#3399ff;" |● | id="981" style="background-color:#3399ff;" |● | id="983" style="background-color:#3399ff;" |● | id="985" style="background-color:#3399ff;" |● | id="987" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="989" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="996" |'''7''' |- id="998" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="999" style="text-align:left;" |[[File:Baseball_pictogram.svg|17x17px]] બેઝબોલ | id="1018" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1020" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1022" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1025" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1027" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1029" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1032" |'''1''' |- id="1034" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1035" rowspan="2" style="text-align:left;" |[[File:Basketball_pictogram.svg|17x17px]] બાસ્કેટબોલ | id="1038" style="text-align:left;" | 5 x 5 | id="1045" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1047" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1049" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1051" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1054" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1056" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1058" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1061" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1063" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1065" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1067" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1069" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1071" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1074" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1076" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1078" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1081" |'''2''' |- id="1083" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1084" style="text-align:left;" | 3 x 3 | id="1098" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1100" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1102" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1104" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1106" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1108" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1117" |'''2''' |- id="1119" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1120" style="text-align:left;" |[[File:Bowling_pictogram.svg|17x17px]] બાૅલિંગ | id="1135" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1137" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1139" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1141" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1143" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1145" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1153" |'''6''' |- id="1155" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1156" style="text-align:left;" |[[File:Boxing_pictogram.svg|17x17px]] બોક્સિંગ | id="1173" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1175" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1177" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1179" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1181" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1183" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1186" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1188" style="background-color:#ffcc00;" |'''13''' | id="1191" |'''13''' |- id="1193" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1194" style="text-align:left;" |[[File:Contract_bridge_pictogram.svg|17x17px]] બ્રિજ | id="1208" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1210" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1212" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1214" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1216" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1218" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1220" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="1222" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1224" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1226" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1228" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1230" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="1233" |'''6''' |- id="1235" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1236" rowspan="3" style="text-align:left;" | કૅનોઈંગ | id="1240" style="text-align:left;" |[[File:Canoeing_(slalom)_pictogram.svg|17x17px]] સ્લાલોમ | id="1253" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1255" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1257" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1269" |'''4''' |- id="1271" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1272" style="text-align:left;" |[[File:Canoeing_(flatwater)_pictogram.svg|17x17px]] સ્પ્રિન્ટ | id="1293" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1295" style="background-color:#ffcc00;" |'''6''' | id="1297" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1299" style="background-color:#ffcc00;" |'''6''' | id="1302" |'''12''' |- id="1304" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1305" style="text-align:left;" |[[File:Dragon_boat_pictogram_2.svg|17x17px]] ડ્રેગન બોટ રેસ | id="1322" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1324" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1326" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1334" |'''5''' |- id="1336" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1337" rowspan="5" style="text-align:left;" |સાયક્લિંગ | id="1340" style="text-align:left;" |[[File:BMX_freestyle_pictogram.svg|17x17px]] બી.એમ.એક્સ (ફ્રિસ્ટાઈલ) | id="1360" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1367" |'''2''' |- id="1369" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1370" style="text-align:left;" |[[File:Cycling_(BMX)_pictogram.svg|17x17px]] બી.એમ.એક્સ. (રેસ | id="1387" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1397" |'''2''' |- id="1399" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1400" style="text-align:left;" |[[File:Cycling_(mountain_biking)_pictogram.svg|17x17px]] માઉન્ટેન બાઈકિંગ | id="1412" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1414" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1428" |'''4''' |- id="1430" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1431" style="text-align:left;" |[[File:Cycling_(road)_pictogram.svg|17x17px]] રોડ સાયક્લિંગ | id="1445" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1447" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1449" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1460" |'''4''' |- id="1462" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1463" style="text-align:left;" |[[File:Cycling_(track)_pictogram.svg|17x17px]] ટ્રેક સાયક્લિંગ | id="1482" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1484" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="1486" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1488" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="1490" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="1494" |'''14''' |- id="1496" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1497" style="text-align:left;" |[[File:Diving_pictogram.svg|17x17px]] ડાઈવિંગ | id="1518" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1520" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1522" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1524" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1526" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1529" |'''10''' |- id="1531" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1532" rowspan="3" style="text-align:left;" |[[File:Equestrian_Vaulting_pictogram.svg|17x17px]] ઈક્વેસ્ટ્રિઅન | id="1535" style="text-align:left;" | ડ્રેસેઝ | id="1548" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1550" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1553" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1565" |'''2''' |- id="1567" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1568" style="text-align:left;" | ઇવેન્ટિંગ | id="1585" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1587" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1589" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1598" |'''2''' |- id="1600" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1601" style="text-align:left;" | જમ્પિંગ | id="1621" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1623" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1626" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1631" |'''3''' |- id="1633" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1634" style="text-align:left;" |[[File:Fencing_pictogram.svg|17x17px]] ફેન્સિંગ | id="1646" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1648" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1650" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1652" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1654" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1656" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1667" |'''12''' |- id="1669" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1670" style="text-align:left;" |[[File:Field_hockey_pictogram.svg|17x17px]] હોકી | id="1682" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1684" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1686" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1688" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1690" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1692" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1694" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1696" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1698" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1700" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1702" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1704" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1706" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1708" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1711" |'''2''' |- id="1713" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1714" style="text-align:left;" |[[File:Football_pictogram.svg|17x17px]] ફુટબોલ | id="1717" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1720" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1723" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1725" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1727" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1729" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1732" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1734" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1736" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1738" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1740" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1742" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1744" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1746" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1748" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1750" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1752" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1754" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1757" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1760" |'''2''' |- id="1762" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1763" style="text-align:left;" |[[File:Golf_pictogram.svg|17x17px]] ગોલ્ફ | id="1779" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1781" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1783" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1785" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="1794" |'''4''' |- id="1796" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1797" rowspan="3" style="text-align:left;" |જીમ્નાસ્ટિક્સ | id="1800" style="text-align:left;" |[[File:Gymnastics_(artistic)_pictogram.svg|17x17px]] આર્ટિસ્ટિક | id="1812" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1814" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1816" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1818" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="1820" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="1831" |'''14''' |- id="1833" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1834" style="text-align:left;" |[[File:Gymnastics_(rhythmic)_pictogram.svg|17x17px]] રિધમિક | id="1853" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1855" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1862" |'''2''' |- id="1864" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="1865" style="text-align:left;" |[[File:Gymnastics_(trampoline)_pictogram.svg|17x17px]] ટ્રેમ્પોલિન | id="1887" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1892" |'''2''' |- id="1894" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1895" style="text-align:left;" |[[File:Handball_pictogram.svg|17x17px]] હેન્ડબોલ | id="1901" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1903" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1905" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1907" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1909" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1912" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1914" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1916" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1918" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1921" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1923" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1926" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1928" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1930" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1932" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1934" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1938" |'''2''' |- id="1940" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1941" style="text-align:left;" |[[File:Jet_Ski_pictogram.svg|17x17px]] જેટ સ્કી | id="1957" style="background-color:#3399ff;" |● | id="1959" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1961" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="1963" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="1972" |'''4''' |- id="1974" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="1975" style="text-align:left;" |[[File:Judo_pictogram.svg|17x17px]] જુડો | id="1997" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="1999" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="2001" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="2003" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2006" |'''15''' |- id="2008" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2009" style="text-align:left;" |[[File:Jujitsu_pictogram.svg|17x17px]] જુજીત્સુ | id="2026" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2028" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2030" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2039" |'''8''' |- id="2041" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2042" style="text-align:left;" |[[File:Kabaddi_pictogram.svg|17x17px]] કબડ્ડી | id="2054" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2056" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2058" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2060" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2062" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2064" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2075" |'''2''' |- id="2077" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2078" style="text-align:left;" |[[File:Karate_pictogram.svg|17x17px]] કરાટે | id="2096" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2098" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2100" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2108" |'''12''' |- id="2110" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2111" style="text-align:left;" |[[File:Kurash_pictogram.svg|17x17px]] કુરાશ | id="2132" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2134" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2136" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2141" |'''7''' |- id="2143" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2144" style="text-align:left;" |[[File:Modern_pentathlon_pictogram.svg|17x17px]] પેન્ટાથ્લોન | id="2168" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2170" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2173" |'''2''' |- id="2175" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2176" style="text-align:left;" |[[File:Paragliding_pictogram.svg|17x17px]] પૅરાગ્લાઈડિંગ | id="2189" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2191" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2193" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2195" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2198" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2200" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2202" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2204" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2206" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2212" |'''6''' |- id="2214" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2215" style="text-align:left;" |[[File:Pencak_silat_pictogram.svg|17x17px]] પૅનાક સિલાત | id="2231" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2233" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2235" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2237" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2239" style="background-color:#ffcc00;" |'''8''' | id="2242" style="background-color:#ffcc00;" |'''8''' | id="2248" |'''16''' |- id="2250" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="2251" rowspan="2" style="text-align:left;" |રાૅલર સ્પોર્ટસ | id="2254" style="text-align:left;" | [[File:Inline_speed_skating_pictogram.svg|17x17px]] રાૅલર સ્કેટિંગ | id="2278" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2282" |'''2''' |- id="2284" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="2285" style="text-align:left;" |[[File:Skateboarding_pictogram.svg|17x17px]] સ્કેટબોર્ડિંગ | id="2305" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2307" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2313" |'''4''' |- id="2315" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2316" style="text-align:left;" |[[File:Rowing_pictogram.svg|17x17px]] રાૅવિંગ | id="2328" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2330" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2332" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2334" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2336" style="background-color:#ffcc00;" |'''8''' | id="2338" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="2349" |'''15''' |- id="2351" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2352" style="text-align:left;" |[[File:Rugby_union_pictogram.svg|17x17px]] રગ્બી | id="2375" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2377" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2379" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2382" |'''2''' |- id="2384" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2385" style="text-align:left;" |[[File:Sailing_pictogram.svg|17x17px]] સેઈલિંગ | id="2402" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2404" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2406" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2409" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2411" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2414" style="background-color:#ffcc00;" |'''10''' | id="2418" |'''10''' |- id="2420" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2421" style="text-align:left;" |[[File:Sambo_pictogram.svg|17x17px]] સામ્બો | id="2445" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2447" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2450" |'''4''' |- id="2452" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2453" style="text-align:left;" |[[File:Sepaktakraw_pictogram.svg|17x17px]] સેપાટેક્રા | id="2465" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2467" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2469" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2471" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2473" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2475" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2477" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2479" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2481" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2483" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2485" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2487" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2489" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2491" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2494" |'''6''' |- id="2496" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2497" style="text-align:left;" |[[File:Shooting_pictogram.svg|17x17px]] શુટિંગ | id="2509" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2511" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2513" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2515" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2517" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2519" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2521" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2523" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2532" |'''20''' |- id="2534" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2535" style="text-align:left;" |[[File:Tennis_pictogram.svg|17x17px]] સોફ્ટ ટેનિસ | id="2556" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2558" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2560" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2562" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2564" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2567" |'''5 |- id="2569" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2570" style="text-align:left;" |[[File:Softball_pictogram.svg|17x17px]] સોફ્ટબોલ | id="2582" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2584" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2586" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2589" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2591" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2602" |'''1''' |- id="2604" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2605" style="text-align:left;" |[[File:Climbing_pictogram.svg|17x17px]] સ્પોર્ટસ્ ક્લાઈમબિંગ | id="2621" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2623" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2625" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2627" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2629" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2637" |'''6''' |- id="2639" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2640" style="text-align:left;" |[[File:Squash_pictogram.svg|17x17px]] સ્ક્વોશ | id="2656" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2658" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2660" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2662" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2664" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2666" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2668" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2670" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2672" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2674" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2677" |'''4''' |- id="2679" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2680" style="text-align:left;" |[[File:Swimming_pictogram.svg|17x17px]] સ્વિમીંગ | id="2692" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="2694" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="2696" style="background-color:#ffcc00;" |'''7''' | id="2698" style="background-color:#ffcc00;" |'''8''' | id="2700" style="background-color:#ffcc00;" |'''6''' | id="2702" style="background-color:#ffcc00;" |'''6''' | id="2713" |'''41''' |- id="2715" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2716" style="text-align:left;" |[[File:Table_tennis_pictogram.svg|17x17px]] ટૅબલ ટેનિસ | id="2735" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2737" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2739" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2741" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2743" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2745" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2747" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2750" |'''5''' |- id="2752" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2753" style="text-align:left;" |[[File:Taekwondo_pictogram.svg|17x17px]] ટાઈકવાન્ડો | id="2765" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="2767" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2769" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2771" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2773" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2785" |'''14''' |- id="2787" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2788" style="text-align:left;" |[[File:Tennis_pictogram.svg|17x17px]] ટૅનિસ | id="2800" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2802" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2804" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2806" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2808" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2810" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2812" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="2822" |'''5''' |- id="2824" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2825" style="text-align:left;" |[[File:Triathlon_pictogram.svg|17x17px]] ટ્રાયથ્લોન | id="2849" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2851" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="2853" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2855" |'''4''' |- id="2857" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="2858" rowspan="2" style="text-align:left;" |વોલિબોલ | id="2861" style="text-align:left;" |[[File:Volleyball_(beach)_pictogram.svg|17x17px]] બિચ વોલિબોલ | id="2872" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2874" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2876" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2878" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2880" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2882" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2884" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2886" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2888" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2890" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2897" |'''2''' |- id="2899" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | id="2900" style="text-align:left;" |[[File:Volleyball_(indoor)_pictogram.svg|17x17px]] ઇન્ડોર | id="2911" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2913" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2915" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2917" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2919" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2921" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2923" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2925" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2927" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2929" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2931" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2933" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2935" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2937" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2940" |'''2''' |- id="2942" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2943" style="text-align:left;" |[[File:Water_polo_pictogram.svg|17x17px]] વોટર પોલો | id="2952" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2954" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2957" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2959" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2961" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2966" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2968" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2970" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2972" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2974" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2976" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2978" style="background-color:#3399ff;" |● | id="2980" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="2983" |'''2''' |- id="2985" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="2986" style="text-align:left;" |[[File:Weightlifting_pictogram.svg|17x17px]] વૅઈટલિફ્ટીંગ | id="2999" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3001" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3003" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="3005" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3007" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3009" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3011" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3013" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3021" |'''15''' |- id="3023" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="3024" style="text-align:left;" |[[File:Wrestling_pictogram.svg|17x17px]] રેસલિંગ | id="3036" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="3038" style="background-color:#ffcc00;" |'''5''' | id="3040" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="3042" style="background-color:#ffcc00;" |'''4''' | id="3055" |'''18''' |- id="3057" style="text-align:center;line-height:0.7em;" | colspan="2" id="3058" style="text-align:left;" |[[File:Wushu_pictogram.svg|17x17px]] વુશુ | id="3070" style="background-color:#ffcc00;" |'''1''' | id="3072" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3074" style="background-color:#ffcc00;" |'''3''' | id="3076" style="background-color:#ffcc00;" |'''2''' | id="3078" style="background-color:#ffcc00;" |'''6''' | id="3090" |'''14''' |- id="3092" style="text-align:center;line-height:1em;" ! colspan="2" id="3093" |દૈનિક પદક સ્પર્ધાઓ ! id="3104" |21 ! id="3106" |29 ! id="3108" |28 ! id="3110" |33 ! id="3112" |42 ! id="3114" |37 ! id="3116" |26 ! id="3118" |36 ! id="3120" |39 ! id="3122" |31 ! id="3124" |36 ! id="3126" |36 ! id="3128" |30 ! id="3130" |47 ! id="3132" |1 ! id="3134" |472 |- id="3136" ! colspan="2" id="3137" |સંચિત કુલ ! id="3148" |21 ! id="3150" |50 ! id="3152" |78 ! id="3154" |111 ! id="3156" |153 ! id="3158" |190 ! id="3160" |216 ! id="3162" |252 ! id="3164" |291 ! id="3166" |322 ! id="3168" |358 ! id="3170" |394 ! id="3172" |424 ! id="3174" |471 ! id="3176" |472 ! id="3178" |472 |- id="3180" ! colspan="2" id="3181" |આૅગસ્ટ/સપ્ટેમ્બર ! id="3183" width="35" |10<br />શુક્ર ! id="3185" width="35" |11<br />શનિ ! id="3187" width="35" |12<br />રવિ ! id="3189" width="35" |13<br />સોમ ! id="3191" width="35" |14<br />મંગલ ! id="3193" width="35" |15<br />બુધ ! id="3195" width="35" |16<br />ગુરુ ! id="3197" width="35" |17<br />શુક્ર ! id="3199" width="35" |18<br />શનિ ! id="3201" width="35" |19<br />રવિ ! id="3203" width="35" |20<br />સોમ ! id="3205" width="35" |21<br />મંગલ ! id="3207" width="35" |22<br />બુધ ! id="3209" width="35" |23<br />ગુરુ ! id="3211" width="35" |24<br />શુક્ર ! id="3213" width="35" |25<br />શનિ ! id="3215" width="35" |26<br />રવિ ! id="3217" width="35" |27<br />સોમ ! id="3219" width="35" |28<br />મંગલ ! id="3221" width="35" |29<br />બુધ ! id="3223" width="35" |30<br />ગુરુ ! id="3225" width="35" |31<br />શુક્ર ! id="3227" width="35" |1<br />શનિ ! id="3229" width="35" |2<br />રવિ ! id="3231" |સ્પર્ધાઓ |} == પદક કોષ્ટક == <onlyinclude>{{Color box|#ccccff||border=darkgray}} યજમાન દેશ {| {{RankedMedalTable|class=wikitable sortable}} |- | 1 || style="text-align:left"| {{PRC}} || 96 || 64 || 45 || 205 |- | 2 || style="text-align:left"| {{JPN}} || 43 || 38 || 60 || 141 |- | 3 || style="text-align:left"| {{KOR}} || 32 || 39 || 46 || 117 |- style="background:#ccccff" | 4 || style="text-align:left"| {{IDN}} || 24 || 19 || 29 || 72 |- | 5 || style="text-align:left"| {{IRN}} || 17 || 16 || 16 || 49 |- | 6 || style="text-align:left"| {{TPE}} || 13 || 14 || 20 || 47 |- | 7 || style="text-align:left"| {{PRK}} || 12 || 8 || 7 || 27 |- | 8 || style="text-align:left"| {{IND}} || 9 || 18 || 22 || 49 |- | 9 || style="text-align:left"| {{UZB}} || 9 || 15 || 14 || 38 |- | 10 || style="text-align:left"| {{THA}} || 9 || 11 || 33 || 53 |-</onlyinclude> | 11 || style="text-align:left"| {{KAZ}} || 8 || 9 || 29 || 46 |- | 12 || style="text-align:left"| {{BHR}} || 7 || 3 || 5 || 15 |- | 13 || style="text-align:left"| {{HKG}}, [[चीनी जनवादी गणराज्य|चीन]] || 4 || 12 || 16 || 32 |- | 14 || style="text-align:left"| {{MAS}} || 4 || 8 || 8 || 20 |- | 15 || style="text-align:left"| {{QAT}} || 4 || 3 || 3 || 10 |- | 16 || style="text-align:left"| {{UAE}} || 3 || 6 || 3 || 12 |- | 17 || style="text-align:left"| {{SIN}} || 3 || 4 || 10 || 17 |- | 18 || style="text-align:left"| {{MGL}} || 3 || 2 || 5 || 10 |- | 19 || style="text-align:left"| {{PHI}} || 3 || 0 || 12 || 15 |- | 20 || style="text-align:left"| {{VIE}} || 2 || 11 || 13 || 26 |- | 21 || style="text-align:left"| {{KGZ}} || 2 || 6 || 9 || 17 |- | 22 || style="text-align:left"| {{JOR}} || 2 || 1 || 8 || 11 |- | 23 || style="text-align:left"| {{KUW}} || 2 || 1 || 0 || 3 |- | 24 || style="text-align:left"| {{CAM}} || 2 || 0 || 1 || 3 |- | rowspan=2 | 25 || style="text-align:left"| {{KSA}} || 1 || 2 || 1 || 4 |- | style="text-align:left"| {{MAC}}, [[चीनी जनवादी गणराज्य|चीन]] || 1 || 2 || 1 || 4 |- | 27 ||style="text-align:left"| {{LBN}} || 1 || 1 || 2 || 4 |- | 28 || style="text-align:left"| {{IRQ}} || 1 || 1 || 0 || 2 |- | 29 || style="text-align:left"| સંયુક્ત કોરિઆ || 1 || 0 || 2 || 3 |- | 30 || style="text-align:left"| {{LAO}} || 0 || 2 || 2 || 4 |- | 31 || style="text-align:left"| {{TKM}} || 0 || 1 || 2 || 3 |- | 32 || style="text-align:left"| {{TJK}} || 0 || 1 || 0 || 1 |- | 33 || style="text-align:left"| {{PAK}} || 0 || 0 || 3 || 3 |- | rowspan=2 | 34 || style="text-align:left"| {{MYA}} || 0 || 0 || 2 || 2 |- | style="text-align:left"| {{AFG}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- | 36 || style="text-align:left"| {{SYR}} || 0 || 0 || 1 || 1 |- <onlyinclude><includeonly> |- class=sortbottom | 11–36 | scope="row" align=left| ''2018 એશિયાઈ રમતોત્સવ પદક કોષ્ટક'' | 47 || 78 || 114 || 239 </includeonly> |- class=sortbottom ! colspan=2 | કુલ (36)) || 308 || 308 || 420 || 1036 |}</onlyinclude> == નોંધ == {{NoteFoot}} == સંદર્ભો == {{Reflist}} gfrorouanwuqtj5dw39m50raxfmqg19 3 134138 825606 825577 2022-07-21T17:15:29Z KartikMistry 10383 [[Special:Contributions/Ramesh kandli|Ramesh kandli]] ([[User talk:Ramesh kandli|talk]]) દ્વારા કરેલ ફેરફારોને [[User:Aniket|Aniket]] દ્વારા કરેલા છેલ્લા સુધારા સુધી ઉલટાવાયા. wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Ramesh kandli}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૦:૨૯, ૧૯ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) == સભ્યના પોતાના વિષેનું લખાણ == સભ્યના પોતાના વિષેનું લખાણ ફક્ત સભ્યના પાના પર જ લખી શકાય છે અને એ પણ તો જ કે જો એ લખાણ પોતાની જાહેરાત કરતું ન હોય. આભાર. [[સભ્ય:Aniket|અ ને કાંઈ નહી અ]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૩:૨૬, ૧૯ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) == તમને અપાયેલી સુચનાઓ કાઢી ન નાખો == સભ્ય શ્રી, તમને અપાયેલી સુચનાઓ કાઢી ન નાખો. [[સભ્ય:Aniket|અ ને કાંઈ નહી અ]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૨:૩૬, ૨૦ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) pzhbwgev597y9ymglj6a5po30x3l0e2 2 134150 825627 825341 2022-07-22T06:04:28Z Ashishdonga 69486 wikitext text/x-wiki My self ashish donga who is passionate about SEO and started learning seo from 2019 today I will run my two blog for in India and one for foreign country I like to help other people, so I help other by sharing my knowledge, so they can grow their career My social media handle LinkedIn - https://www.linkedin.com/in/ashish-donga/ Twitter - https://twitter.com/Ashishdonga4 Quora - https://www.quora.com/profile/Ashish-Donga Instagram - https://www.instagram.com/ashish__donga__/ facebook - https://www.facebook.com/Ashishdonga4 Dev.to - https://dev.to/ashishdonga p4fti1beu3zafr2jvjuhjtchexifnny 3 134193 825584 2022-07-21T14:05:04Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Krusha a}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૯:૩૫, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) ejqpgbqca72bo3esqr8hir7mfe92tlp 3 134194 825588 2022-07-21T14:48:48Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Naokijp}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૨૦:૧૮, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) p3uvshjnxfiroqx0gjpd08zox7ynjhp 3 134195 825590 2022-07-21T14:58:27Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Raghu b Gohil}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૨૦:૨૮, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) m5o1uk4gvncf4jgkc9f3nsewv4aiu6g 3 134196 825595 2022-07-21T15:34:22Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=VyoMSACHDEV}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૨૧:૦૪, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) m5f5y7jkr2m6ea7sog0mmjuze6046a1 3 134197 825596 2022-07-21T16:01:46Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=HpWikiMission}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૨૧:૩૧, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 35s2z45drt7auqqridbl9jj8f7m4dfw 3 134198 825601 2022-07-21T17:07:46Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Bhattji 2624}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૨૨:૩૭, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 3xj64xrmn6a6o5dni3lvvuslovulr0i 3 134199 825608 2022-07-21T17:47:23Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Mitul jadav}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૨૩:૧૭, ૨૧ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) qwf5jlg993ed4f4sllow2stmn3n7j8c 3 134200 825609 2022-07-21T18:33:39Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Desai Suril}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૦૦:૦૩, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) lsbb39zph3vrt8ta07gs0m2qtxzkj3n 3 134201 825610 2022-07-21T18:44:20Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Hiren khasakiya}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૦૦:૧૪, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) jyblb720gkuhdk4oc8as4elve49wj9z 3 134202 825614 2022-07-22T00:11:17Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=CRoslof (WMF)}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૫:૪૧, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 9i3sqccf8xrk4x2po55v6wnhfnzofvc 3 134203 825623 2022-07-22T03:39:37Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=ડાભી હિતેશભાઈ અમરાભાઇ}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૦૯:૦૯, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) p08nxi4tms7gwd7goiacxx3mfa9wcqi 3 134204 825625 2022-07-22T04:26:19Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Epiphaphy}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૦૯:૫૬, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) fuk22ybdzs845mx0y96fd4uoi9yxvr0 3 134205 825626 2022-07-22T05:00:07Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Skamiikaze}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૦:૩૦, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 0t2myxqcw3shezkojicojacrr4x258v 3 134206 825628 2022-07-22T06:28:31Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Bhavesh Shingadiya}} -- [[સભ્ય:Aniket|Aniket]] ([[સભ્યની ચર્ચા:Aniket|ચર્ચા]]) ૧૧:૫૮, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) psndmm9rhucdbrpsnbgjh14fdzoophz 3 134207 825634 2022-07-22T08:12:13Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=ભાર્ગવ રવિભાણ}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૩:૪૨, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 6lv38wepjb9vsdfpyy78pg4co3qzr8k 0 134208 825636 2022-07-22T09:04:03Z Gazal world 28391 '''અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક''' એ [[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]] અને ખાંડવાળા ક્રિયેટિવ ફાઉન્ડેશનના સંયુક્ત ઉપક્રમે ન...થી શરૂ થતું નવું પાનું બનાવ્યું wikitext text/x-wiki '''અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક''' એ [[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]] અને ખાંડવાળા ક્રિયેટિવ ફાઉન્ડેશનના સંયુક્ત ઉપક્રમે નવા વાર્તાકારોને તેમના પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ માટે દર બે વર્ષે અપાતું પારિતોષિક છે. [[અંજલિ ખાંડવાળા]]ની સ્મૃતિમાં અપાતા આ પારિતોષિકની શરૂઆત ખાંડવાળા ક્રિયેટિવ ફાઉન્ડેશન દ્વારા કરવામાં આવી હતી.<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ">{{cite magazine |date=જુલાઈ ૨૦૨૨ |editor-last=દેસાઈ |editor-first=કુમારપાળ |editor-link=કુમારપાળ દેસાઈ |magazine=[[બુદ્ધિપ્રકાશ]] |title=અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક |location=અમદાવાદ |publisher=[[ગુજરાત વિદ્યા સભા]] |issn=2347-2448 |page=૩૬}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! વર્ષ ! પુરસ્કૃત લેખક ! પુસ્તક ! સંદર્ભ |- | '''૨૦૧૭–૨૦૧૮''' | અજય સોની | 'રેતીનો માણસ' |<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ"/> |- | '''૨૦૧૯-૨૦૨૦''' | વિજય સોની | વૃદ્ધ રંગાટીબજાર |<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ"/> |- |} == સંદર્ભ == {{reflist}} {{ગુજરાતના પુરસ્કારો}} [[શ્રેણી:ગુજરાતના પુરસ્કારો]] kchbtjtdleca9l9ctvkl5ke73u8gzst 825638 825636 2022-07-22T09:20:31Z Gazal world 28391 wikitext text/x-wiki '''અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક''' એ [[ગુજરાતી વિશ્વકોશ|ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ]] અને ખાંડવાળા ક્રિયેટિવ ફાઉન્ડેશનના સંયુક્ત ઉપક્રમે નવા વાર્તાકારોને તેમના પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ માટે દર બે વર્ષે અપાતું પારિતોષિક છે. [[અંજલિ ખાંડવાળા]]ની સ્મૃતિમાં અપાતા આ પારિતોષિકની શરૂઆત ખાંડવાળા ક્રિયેટિવ ફાઉન્ડેશન દ્વારા કરવામાં આવી હતી.<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ">{{cite magazine |date=જુલાઈ ૨૦૨૨ |editor-last=દેસાઈ |editor-first=કુમારપાળ |editor-link=કુમારપાળ દેસાઈ |magazine=[[બુદ્ધિપ્રકાશ]] |title=અંજલિ ખાંડવાળા શ્રેષ્ઠ પ્રથમ વાર્તાસંગ્રહ પારિતોષિક |location=અમદાવાદ |publisher=[[ગુજરાત વિદ્યા સભા]] |issn=2347-2448 |page=૩૬}}</ref> {| class="wikitable sortable" ! વર્ષ ! પુરસ્કૃત લેખક ! પુસ્તક ! સંદર્ભ |- | '''૨૦૧૭–૨૦૧૮''' | અજય સોની | 'રેતીનો માણસ' |<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ"/> |- | '''૨૦૧૯-૨૦૨૦''' | વિજય સોની | 'વૃદ્ધ રંગાટીબજાર' |<ref name="બુદ્ધિપ્રકાશ"/> |- |} == સંદર્ભ == {{reflist}} {{ગુજરાતના પુરસ્કારો}} [[શ્રેણી:ગુજરાતના પુરસ્કારો]] jod4xcd3h1mix5afvdoi5yjh1no07lf 3 134209 825639 2022-07-22T10:02:22Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Sureshbhatu}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૫:૩૨, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 1s49zpgduachl5f4shn9wdc8bwcyvev 3 134210 825640 2022-07-22T10:13:31Z New user message 14116 નવા સભ્યનાં ચર્ચાનાં પાના પર [[ઢાંચો:સ્વાગત|સ્વાગત સંદેશ]]નો ઉમેરો wikitext text/x-wiki {{ઢાંચો:સ્વાગત|realName=|name=Magha Desai}} -- [[:User:Dsvyas|ધવલ સુધન્વા વ્યાસ]]^{[[:User_talk:Dsvyas|ચર્ચા]]/[[:Special:Contributions/Dsvyas|યોગદાન]]} ૧૫:૪૩, ૨૨ જુલાઇ ૨૦૨૨ (IST) 9r5w15f3c3y6v80txka600xpz1d3d7q