Ուիքիփետիա:Զրուցարան

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="hyw">
  <siteinfo>
    <sitename>Ուիքիփետիա</sitename>
    <dbname>hywwiki</dbname>
    <base>https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.23</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Մեդիա</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Սպասարկող</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Քննարկում</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Մասնակից</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Մասնակցի քննարկում</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Ուիքիփետիա</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Ուիքիփետիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Պատկեր</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Պատկերի քննարկում</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki քննարկում</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Կաղապար</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Կաղապարի քննարկում</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Օգնություն</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Օգնության քննարկում</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Ստորոգութիւն</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Կատեգորիայի քննարկում</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Մոդուլ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Մոդուլի քննարկում</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Ուիքիփետիա:Զրուցարան</title>
    <ns>4</ns>
    <id>35</id>
    <revision>
      <id>206242</id>
      <parentid>205049</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T09:35:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alexis Jazz</username>
        <id>3413</id>
      </contributor>
      <comment>/* JavaScript error */ new section [[[w:en:User:Alexis Jazz/Bawl|Bawl!]]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62121" xml:space="preserve">__ՀՂՈՒՄ_ՆՈՐ_ԲԱԺՆԻ_ՎՐԱ__
Թեքնիկական վարիչի իրաւունքը ստանալու համար դիմած եմ [[Ուիքիփետիա:Քուէարկութիւններ|այստեղ]], ուր պիտի կատարուի քուէարկութիւնը։ Իւրաքանչիւր խմբագիր կրնայ բերել իր մասնակցութիւնը։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 11:27, 29 Մայիս 2019 (UTC)

== Խնդրանք ==
Արեւմտահայերէնի մասնագետներ ջան, թե ժամանակ ունենաք խնդրում եմ այս մոդուլի  տեքստը թարգմանեք՝ [[:Մոդուլ:Languages/data]]։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 10:53, 26 Յունիս 2019 (UTC)
: Սա էլ՝ [[:Կաղապար:Ողջոյն]]։ Շնորհակալ եմ։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 11:39, 26 Յունիս 2019 (UTC)
:: Սա էլ ստուգել [[:Կաղապար:ՀՀՀ]]--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 12:36, 26 Յունիս 2019 (UTC)
::: [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ջան, որոշ թարգմանութիւններ հնարաւոր է որոնել Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիա կայքէջի մէջ, նաեւ թրանսլեյթուիքիի մէջ։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 13:38, 26 Յունիս 2019 (UTC)
::::Յարգելիներ [[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] եւ [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]], ներող եղէք ուշ արձագանգելուս համար։ Հարկ եղած ժամանակ ես պատրաստ եմ իմ կարողութիւններս ի սպաս դնել։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 06:18, 28 Յունիս 2019 (UTC)
[[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ջան, [https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3_%D5%BB%D5%B6%D5%BB%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80  այս յօդուծները] չեն տեղափոխուել։ Ի՞նչ կարող ենք անել։--[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 06:23, 28 Յունիս 2019 (UTC)
:[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ջան, ավելի ճիշտ ցանկը hy:Մասնակից:23artashes/Արևմտահայերեն Վիքիպեդիա չտեղափոխված հոդվածներ էջում է։ Ես սպասում եմ երբ դա լրացվի, հետո դիմեմ համապատասխան իրավունք ունեցող մասնակցին էջեր (պատմության հետ) տեղափոխելու խնդրանքով։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 08:20, 28 Յունիս 2019 (UTC)

== Առաջարկ «Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի յօդուածներու բարելաւման նախագիծ» ==
Յարգելի խմբագիրներ, նկատի առած շատ մը յօդուածներու բարելաւման կարիքը, պիտի առաջարկեմ «Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի յօդուածներու բարելաւման» նախագիծի մը առաջացումը։ Կը խնդրեմ քուէարկէք։ --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 08:46, 3 Օգոստոս 2019 (UTC)
=== Քուէարկութիւն ===
* Կողմ
# {{կողմ}}, - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 09:01, 3 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{կողմ}}, որովհետեւ Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի զարգացումը պէտք է տեղի ունենայ ո՛չ միայն նոր յօդուածներ խմբագրելով, այլ նաեւ՝ արդէն իսկ խմբագրուած յօդուածները բարելաւելով։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 10:27, 6 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{կողմ}}, --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 10:39, 6 Օգոստոս 2019 (UTC) 
# {{կողմ}}, Յօդուածներու բարելաւումը անհրաժեշտ կը նկատեմ:--[[Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 17:34, 6 Օգոստոս 2019 (UTC)--
# {{կողմ}}--[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 09:08, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)*
# {{կողմ}}--[[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 00:48, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
* Դէմ 
*Ձեռնպահ

== Category եւ redirect թարգմանութիւններ ==
Յարգելի խմբագիրներ, մեր ուքին պատշաճ գործելու համար պիտի ներկայացնեմ թարգմանել արեւմտահայերէն անգլերէնէն

1. Category

ա. '''Ստորոգութիւն'''
 + '''Category talk = Ստորոգութեան քննարկում'''
==== Քուէարկութիւն ====
* Կողմ
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 17:37, 10 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 07:27, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 09:09, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)*
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]])11:09, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 10:47, 13 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 00:45, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
* Դէմ 
* Ձեռնպահ

բ. ''այլ թարգմանութիւն''

2. REDIRECT

ա. '''ՎԵՐԱՅՂՈՒՄ'''

==== Քուէարկութիւն ====
* Կողմ
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 17:37, 10 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 07:27, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}----[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 09:06, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)*
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]])11:15, 12 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 10:48, 13 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 00:44, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
* Դէմ 
* Ձեռնպահ

բ. ''այլ թարգմանութիւն''

- [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 16:51, 10 Օգոստոս 2019 (UTC)

{{Արուած է}} - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 11:50, 6 Յունուար 2020 (UTC)

== Ուիքիփետիա:Համայնքային դարպաս → Զրուցարան ==
Վերանուանել այս էջը դեպի ''Զրուցարան''

# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 06:21, 14 Օգոստոս 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} -  [[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 07:02, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Գաբրիելյան Աշոտ|Գաբրիելյան Աշոտ]] ([[Մասնակցի քննարկում:Գաբրիելյան Աշոտ|քննարկում]]) 23:31, 28 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Karekin Ash|Karekin Ash]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karekin Ash|քննարկում]]) 19:32, 2 Յունուար 2020 (UTC)

{{Կողմ}} [[Շաքէ Մանկասարեան]]

== ծնածներ եւ մահացածներ / ծնունդներ եւ մահեր ==
Յարգելի համայնք, մեր մօտ կան զոյգ ստորոգութիւններ անձերու մահուան եւ ծննդեան ամսաթիւեր նշելու համար։ Օրինակ՝ 22 Հոկտեմբերի մահեր եւ 22 Հոկտեմբերի մահացածներ։ Ուիքիմետիայի շարժիչը պիտի աշխատի միայն մէկ ձեւով՝ կամ ծնածներ կամ ծնունդներ եւ կամ մահացածներ կամ մահեր։ Միայն մէկ ձեւ եւ օր եւ տարեթիւ նշելու համար - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 06:40, 14 Օգոստոս 2019 (UTC)

Կը խնդրեմ ընտրել

=== ծնածներ ===
* Կողմ

=== մահացածներ ===
* Կողմ

=== ծնունդներ ===
* Կողմ
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 15:38, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Armen Ohanian|Armen Ohanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armen Ohanian|քննարկում]]) 
# {{Կողմ}} -- [[Մասնակից:Modern Sciences|Modern Sciences]] ([[Մասնակցի քննարկում:Modern Sciences|քննարկում]]) 19:21, 1 Յունուար 2020 (UTC)
# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Karekin Ash|Karekin Ash]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karekin Ash|քննարկում]]) 19:32, 2 Յունուար 2020 (UTC)

=== մահեր ===
* Կողմ
# {{Կողմ}} -- [[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 07:04, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Armen Ohanian|Armen Ohanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armen Ohanian|քննարկում]])
# {{Կողմ}} -- [[Մասնակից:Modern Sciences|Modern Sciences]] ([[Մասնակցի քննարկում:Modern Sciences|քննարկում]]) 19:21, 1 Յունուար 2020 (UTC)
# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Karekin Ash|Karekin Ash]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karekin Ash|քննարկում]]) 19:32, 2 Յունուար 2020 (UTC)

== Վարիչի իրաւունք ստանալու խնդրանք ==
{{Քննարկման փակում|Դիմումը ուղարկուած է Meta:--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 07:28, 12 Նոյեմբեր 2019 (UTC)}}
Յարգելի՛ խմբագիրներ,

Իբրեւ փորձառու վարիչ, դարձեալկը դիմեմ Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի էջին համակարգող ընտրուելու խնդրանքով։

Կրկին, Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի հարթակը բարեկարգելու, վերահսկելու եւ այլ աշխատանքներ կատարելու համար ես պէտք ունիմ ձեր քուէներուն։

Հետեւաբար, կը ներկայացնեմ թեկնածութիւնս՝ կրկին ստանձնելու այս աշխատանքը։

Իրբեւ հարթակին համակարգող իմ ընտրութիւնս պէտք է կատարուի Ուիքի համայնքին քուէարկութեամբ։

Կը խնդրեմ, որ մասնակցիք քուէարկութեան։

Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 10:20, 4 Նոյեմբեր 2019 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
* {{Կողմ}}
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 10:38, 4 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}----[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 10:44, 4 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}}--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 13:43, 5 Նոյեմբեր 2019 (UTC)|[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 13:43, 5 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}}: --[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ([[Մասնակցի քննարկում:GeoO|քննարկում]]) 14:47, 7 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}}:--[[User:Beko|&lt;font face=&quot;Comic Sans MS&quot; color=&quot;black&quot;&gt;'''Beko'''&lt;/font&gt;]][[User talk:Beko|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:blue;cursor:help&quot;&gt;Քննարկում&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]] 06:16, 8 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}} --[[Մասնակից:Armenmir|Armenmir]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 17:26, 8 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}} - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 07:38, 11 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}}--[[Մասնակից:Bea Panossian|Bea Panossian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Bea Panossian|քննարկում]]) 09:06, 11 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 16:03, 11 Նոյեմբեր 2019 (UTC)
* {{Դէմ}} 
* {{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}
== Սեւագրութիւն ==
{{Քննարկման փակում|Դիմումը հաստատուած է:--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 06:28, 11 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)}}
Յարգելի՛ խմբագիրներ,

Ուիքիփետիայի միւս լեզուներուն օրինակին հետեւելով, կ'առաջարկեմ մենք եւս ունենանք «Սեւագրութիւն» բաժինը։

«Սեւագրութիւն» բաժինը գործնական է այն առումով, որ այնտեղ կարելի է յօդուածը խմբագրել ու պատրաստել, ապա տեղադրել հարթակին մէջ։

Հետեւաբար, կը ներկայացնեմ առաջարկս ու կը խնդրեմ, որ մասնակցիք քուէարկութեան։

Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 17:03, 2 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
* {{Կողմ}}
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 17:31, 2 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 19:34, 2 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)}}
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 19:48, 2 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Bea Panossian|Bea Panossian]]
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 13:26, 9 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 07:05, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
#{{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակիցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 17:50, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC) 
#{{Կողմ}}, -- --[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 18:09, 10 Դեկտեմբեր 2019 (UTC) 
* {{Դէմ}} 
* {{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}

== Թեքնիկական hամակարգողի թեկնածութիւն․ Kareyac ==
Յարգելի՛ համայնք,

Իբրեւ Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի եւ այլ նախագծերի (Ուիքիտուեալներ, Ուիքիպահեստ, հայերէն եւ այլ լեզուների ուիքիներ) թեքնիկական ասպարէզի ծանօթ խմբագիր, թեքնիկական հարցերը կարգաւորելու համար կրկին կը ներկայացնեմ թեկնածութիւնս։ Կը դիմեմ ձեզի քուէարկել։ Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 22:48, 28 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
{{Քննարկման փակում}}
* {{Կողմ}}
# {{Կողմ}} -- [[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]] ([[Մասնակցի քննարկում:Werldwayd|քննարկում]]) 00:43, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC) - Անշուշտ։
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Ավետիսյան91|Ավետիսյան91]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ավետիսյան91|քննարկում]]) 05:11, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}։ --[[Մասնակից:23artashes|23artashes]] ([[Մասնակցի քննարկում:23artashes|քննարկում]]) 09:02, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}։ Չնայած ես շատ քիչ եմ խմբագրում Արևմտահայերեն Ուիքիփետիայում, բայց քանի որ Կարեյեցի հսկայական ներդրումն այնքան ակնհայտ է, որ չեմ կարող չմասնակցել քվեարկությանը, միանշանակ կողմ եմ։ -[[Մասնակից:Gardmanahay|Gardmanahay]] ([[Մասնակցի քննարկում:Gardmanahay|քննարկում]]) 13:24, 29 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}։ --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 18:28, 30 Դեկտեմբեր 2019 (UTC)
# {{Կողմ}}: --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 18:56, 1 Յունուար 2020 (UTC)
# {{Կողմ}} - [[Մասնակից:Karekin Ash|Karekin Ash]] ([[Մասնակցի քննարկում:Karekin Ash|քննարկում]]) 19:32, 2 Յունուար 2020 (UTC)
# {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Bilgemagma|Bilgemagma]] ([[Մասնակցի քննարկում:Bilgemagma|քննարկում]]) 18:42, 3 Յունուար 2020 (UTC)
# {{Կողմ}}----[[Մասնակից:Chukovsky|Chukovsky]] ([[Մասնակցի քննարկում:Chukovsky|քննարկում]]) 13:03, 4 Յունուար 2020 (UTC)
* {{Դէմ}}
* {{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}

== Կոչ համայնքին ==
@ [[Մասնակից:Bea Panossian|Bea Panossian]], [[Մասնակից:Werldwayd|Werldwayd]], [[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]], [[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]], [[Մասնակից:Galy02|Galy02]], [[Մասնակից:HoMen|HoMen]], [[Մասնակից:HoMen|HoMen]], [[Մասնակից:Շաքէ Մանկասարեան|Շաքէ Մանկասարեան]], [[Մասնակից:Sylvia Seraydarian 5|Sylvia Seraydarian 5]], [[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]], [[Մասնակից:AliagM|AliagM]]։

Ես ունիմ նամակ իմ &quot;լեզուական եւ շարահիւսական սխալներուն&quot; մասին, &quot;... շատ կ'ըլլան, դժուար է նշելը&quot;, չունիմ գոնե մէկ օրինակ։ Կը խնդրեմ ուղղելու համար գրել իմ քննարկան էջ կամ յոդվածի քննարկման էջ։ Կը խնդրեմ նշել ճիշտ գրելու աղբիւր։ Խօսքը յոդվածներու, կաղապարներու, ստորոգութիւններու մասին է։

Իմ մեքենայիկի աշխատանքի մասին կը խնդրեմ գրել մեքենայիկի քննարկման էջ [[Մասնակցի քննարկում:KareyacBot]]։

Խնդրանք՝ թարգմանել Կաղապար:Մասնակից/Ուղղեք, Վիքիպեդիա:Հինգ սյուներ եւ Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ ([https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB hyWP] - արեւմտահայերէն տարբերակ)։

Շնորհակալութիւն։

- [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 16:14, 22 Յունուար 2020 (UTC)

== ծնածներ թե՞ ծնունդներ ==
Բարև Ձեզ, հարգելի խմբագիրներ։ Ներողություն եմ խնդրում իմ արևելահայերենի համար (ես չեմ կարողանում ճիշտ արևմտահայերեն գրել, դեռ :()։ [[:Ստորոգութիւն:Անձինք ըստ իրենց ծննդեան օրուան]]ում ունենք և՛ «22 Յունիսի ծնածներ» և՛ «22 Յունիսի ծնունդներ»։ Ու սա միակը չէ, գրեթե բոլոր ամսաթվերի դեպքում նման խնդիր կա։ Կասե՞ք ճիշտ տարբերակը որն է, որպեսզի համապատասխան փոփոխությունները անեմ [[Մոդուլ:Wikidata/date|մոդուլում]]։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 14:49, 17 Յուլիս 2020 (UTC)
:Բարեւ, [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, տես Ուիքիփետիա:Զրուցարան#ծնածներ եւ մահացածներ / ծնունդներ եւ մահեր։ Կը խնդրեմ քուէարկել։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 17:50, 21 Յուլիս 2020 (UTC)
::Վայ կներեք, ուշադիր չէի եղել։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 15:18, 22 Յուլիս 2020 (UTC)

== Ահրաժեշտ Ստորոգութիւն ==

Բարև Ձեզ։ [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ/Սեւագրութիւն]] էջում կարող եք գտնել ստորոգութիւններ, որոնք բացակայում են (կամ ստորոգութիւնը կա, բայց հոդվածները ավելացված չեն այդ ստորոգութիւունում)։ Ստեղծելուց հետո հոդվածները կարող եք գտնել [https://mormegil.toolforge.org/catcompleter/ catcompleter] գործիքով։ Ես չեմ կարող ճիշտ ստեղծել, բայց եթե Դուք ստեղծեք, կարող եմ օգտնել հոդվածներում ավելացնելու գործում։ --[[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ([[Մասնակցի քննարկում:ԱշոտՏՆՂ|քննարկում]]) 16:46, 17 Յուլիս 2020 (UTC)
:Բարեւ, [[Մասնակից:ԱշոտՏՆՂ|ԱշոտՏՆՂ]] ջան, շնորհակալութիւն։ Յարգելի համայնք կա նաեւ [https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B6%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8 Անհրաժեշտ ստորոգութիւններ] եւ [https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%89%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8 Առանց ստորոգութիւններու էջեր]։ - [[Մասնակից:Kareyac|Kareyac]] ([[Մասնակցի քննարկում:Kareyac|քննարկում]]) 17:54, 21 Յուլիս 2020 (UTC)

== Վարիչ դառնալու թեկնածութեան առաջարկ․ Շահէն ==
{{Քննարկման փակում|Դարձած է վարիչ:--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 12:20, 2 Դեկտեմբեր 2020 (UTC)}}
Յարգելի՛ խմբագիրներ, 

Բոլորս ալ քաջածանօթ ենք, որ Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի հարթակը բարեկարգելու եւ վերահսկելու համար, աւելի շատ թիւով փորձառու մասնակիցներու եւ վարիչներու պէտք ունինք։ Ուստի կը դիմեմ ձեզի եւ կ'առաջարկեմ մասնակից [[Մասնակից:Շահէն|Շահէնին]] Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի էջին վարիչ դառնալու թեկնածութիւնը։ Իսկ վարիչ դառնալու առաջարկը ներեկայացնելու համար Ուիքի համայնքին քուէարկութեան պէտք ունինք։

Հետեւաբար, իրբեւ հարթակի վարիչ, կը խնդրեմ մասնակցիք քուէարկութեան, որպէսզի ունենանք հարթակին աշխատանքները կարգաւորող եւս մէկ վարիչ։

Ձեր ուշադրութեան կը յանձնեմ, որ մասնակիցը իր քննարկման էջին մէջ [[Մասնակցի_քննարկում:Շահէն#Վարիչ դառնալու առաջարկ|ընդառաջացած է առաջարկիս]]։

Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 14:42, 23 Նոյեմբեր 2020 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
; Կողմ
# {{կողմ}}, --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 16:05, 23 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
#{{կողմ}},--[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 16:10, 23 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
# {{կողմ}}, --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա Իշխանեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) 18:15, 23 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
#{{կողմ}},--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 18:30, 23 Նոյեմբեր 2020 (UTC) 
# {{կողմ}}, --[[Մասնակից:Ասատուր Պասմաճեան|Ասատուր Պասմաճեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ասատուր Պասմաճեան|քննարկում]])
#{{կողմ}},--[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 17:35, 25 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
#{{կողմ}},--[[Մասնակից:Aram Terterian|Aram Terterian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Aram Terterian|քննարկում]]) 8:55, 26 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
# {{կողմ}}, --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 11:09, 28 Նոյեմբեր 2020 (UTC)
#{{կողմ}},--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 09:30, 30 Նոյեմբեր 2020 (UTC)

; Դէմ 

;Ձեռնպահ
{{ՔՎ}}

== Wiki Loves Folklore 2021 is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest.

Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&amp;language=en&amp;filter=%21translated&amp;action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language.

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

[[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 13:25, 6 Փետրուար 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&amp;oldid=21073884 --&gt;

== Feminism &amp; Folklore 1 February - 31 March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

Greetings! 

You are invited to participate in '''[[m:Feminism and Folklore 2021|Feminism and Folklore]] writing contest'''. This year Feminism and Folklore will focus on feminism, women's biographies and gender-focused topics for the project in league with Wiki Loves Folklore gender gap focus with folk culture theme on Wikipedia. folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, etc.

You can help us in enriching the folklore documentation on Wikipedia from your region by creating or improving articles centered on folklore around the world, including, but not limited to folk festivals, folk dances, folk music, women and queer personalities in folklore, folk culture (folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch-hunting, fairy tales and more. You can contribute to new articles or translate from the list of [[:m:Feminism and Folklore 2021/List of Articles|suggested articles here]]. 

You can also support us in translating the [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]] and help us spread the word in your native language. 

Learn more about the contest and prizes from our [[m:Feminism and Folklore 2021|project page]]. Thank you. 

Feminism and Folklore team,

[[m:User:Joy Agyepong|Joy Agyepong]] ([[m:User talk:Joy Agyepong|talk]]) 02:40, 16 Փետրուար 2021 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=20421065 --&gt;

== Վարիչ դառնալու թեկնածութեան առաջարկ․ Սեւան Դանիէլեան Մկրեան ==
{{Քննարկման փակում}}
Բարեւ բարե՜ւ, յուսամ բոլորդ լաւ էք սիրելիներ. վերջապէ՛ս ժամանակն է վարիչ մը եւս ունենալու:😃

Մասնակից [[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւանը]] ունի գրեթէ վեց տարուան փորձառութիւն Ուիքիի, մանաւանդ Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի հարթակներուն մէջ: Մենք, իբրեւ Ուիքի համայնք, պէտք ունինք Սեւանին նման փորձառու վարիչներու, որոնք մօտէն ծանօթ են հանրագիտարանին առնչուող աշխատանքներուն: Ուստի, կ'ուզեմ ձեզի ներկայացնել մասնակից [[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեանի]] վարիչ դառնալու թեկնածութիւնը: 💃

Որպէսզի մեր հարթակը ունենայ նոր վարիչ մը՝ կը խնդրեմ մասնակցիք այս քուէարկութեան եւ շուտով քուէարկէք: Կրնաք քուէարկել մինչեւ 24 Փետրուար, ժամը՝ 23:59 (Պէյրութի ժամով): --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 23:30, 16 Փետրուար 2021 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
; Կողմ
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 23:30, 16 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{կողմ}}, [[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւանը]] 5 տարի շարունակ անձնուէր մօտեցումով, բծախնդիր եւ տքնաջան աշխատանքով լաւագոյնս արդարացուցած է իր առաքելութիւնը, միշտ նեցուկ կանգնելով ոչ մէկ ճիգ խնայած է` հարթակը աւելի զարգացնելու համար։ Կը կարծեմ, որ նշեալները բաւարար երաշխիքներ են վարիչ դառնալու համար։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 12:53, 17 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) 13:02, 17 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 18:47, 17 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:irenyan|irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:irenyan|քննարկում]])
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 08:59, 19 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}----[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 17:27, 19 Փետրուար 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 21:07, 19 Փետրուար 2021 (UTC) 
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Ասատուր Պասմաճեան|Ասատուր Պասմաճեան]]

;{{Դէմ}}

;{{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}

== Proposal: Set two-letter project shortcuts as alias to project namespace globally ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}

Hello everyone,

I apologize for posting in English. I would like to inform everyone that I created a new global request for comment (GRFC) at Meta Wiki, which may affect your project: [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

In this GRFC, I propose that two-project shortcuts for project names will become a default alias for the project namespace. For instance, on all Wikipedias, WP will be an alias to the Wikipedia: namespace (and similar for other projects). Full list is available in the GRFC.

This is already the case for Wikivoyages, and many individual projects asked for this alias to be implemented. I believe this makes it easier to access the materials in the project namespace, as well as creating shortcuts like &lt;tt&gt;WP:NPOV&lt;/tt&gt;, as well as helps new projects to use this feature, without having to figure out how to request site configuration changes first.

As far as I can see, {{SITENAME}} currently does not have such an alias set. This means that such an alias will be set for you, if the GRFC is accepted by the global community.

I would like to ask all community members to participate in the request for comment at Meta-Wiki, see [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

Please feel free to [[:m:User talk:Martin Urbanec|ask me]] if you have any questions about this proposal.

Best regards,&lt;br /&gt;
--[[:m:User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|talk]]) 14:12, 18 Փետրուար 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Martin Urbanec@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/MassMessage&amp;oldid=21125035 --&gt;

== Azniv Stepanian - Two-Factor Authentication ==

Սիրելի Արեւմտահայերէն Ուիքիի համայնք, 

Azniv Stepanian մասնակիցը իր մասնակցային հաշիւի [https://meta.wikimedia.org/wiki/Help:Two-factor_authentication two-factor authentication-ը] արտօնած է, սակայն իր scratch code-ը այլեւս չունի, որովհետեւ իր հին իմակի հասցէին նամակատուփին մէջն է: Հետեւաբար, եթէ անձամբ կը ճանչնաք Azniv Stepanian մասնակիցը, կը խնդրեմ այս քննարկման տակ ստորագրէք, որպէսզի մեթայի դրութեամբ փորձենք վերականգնել իր մասնակցային հաշիւը ջնջելով two-factor authentication-ի վերահաստատման ձեւը: --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 09:02, 16 Մարտ 2021 (UTC)

* --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 09:16, 16 Մարտ 2021 (UTC)

*--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 09:19, 16 Մարտ 2021 (UTC)

* --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) 09:22, 16 Մարտ 2021 (UTC)
*--[[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Irenyan|քննարկում]]) 09:33, 16 Մարտ 2021 (UTC)
* --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 09:42, 16 Մարտ 2021 (UTC)
*--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 10:07, 16 Մարտ 2021 (UTC)
* --[[User:Beko|&lt;font face=&quot;Comic Sans MS&quot; color=&quot;black&quot;&gt;'''Beko'''&lt;/font&gt;]][[User talk:Beko|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:blue;cursor:help&quot;&gt;Քննարկում&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]] 10:14, 16 Մարտ 2021 (UTC)
*--[[Մասնակից:Armenmir|Armenmir]] ([[Մասնակցի քննարկում:Armenmir|քննարկում]]) 10:17, 16 Մարտ 2021 (UTC)
*--[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 11:41, 16 Մարտ 2021 (UTC)
*--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 12:42, 16 Մարտ 2021 (UTC) 
*—Ասատուր Պասմաճեան [[Մասնակից:Ասատուր Պասմաճեան|Ասատուր Պասմաճեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ասատուր Պասմաճեան|քննարկում]]) 16:45, 16 Մարտ 2021 (UTC)
* --[[Մասնակից:GeoO|GeoO]] ([[Մասնակցի քննարկում:GeoO|քննարկում]]) 16:47, 16 Մարտ 2021 (UTC)
* --[[Մասնակից:Dav Sargsyan|Dav Sargsyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Dav Sargsyan|քննարկում]]) 18:53, 17 Մարտ 2021 (UTC)

== #WPWP Նախագիծ 2021 ==
{{Քննարկման փակում}}
Բարեւ, բարե՜ւ 💃🏽

Ինչպէս տեղեակ էք, Արեւմտահայերէն Ուիքիի խմբակը հրաւիրուած եւ արձանագրուած է մասնակցելու միջազգային Wikipedia Pages Wanting Photos 2021 նախագիծին, որուն կրնաք դուք ալ դիւրութեամբ մասնակցիլ:

Նախագիծը կը սկսի 10 Յուլիսին եւ կ'աւարտի 31 Օգոստոսին:

Նախագիծին նպատակն է Ուիքիպահեստէն նկարներ աւելցնել այն յօդուածներուն մէջ, որոնք նկար չունին: Չմոռնա՛նք, երբ նկար աւելցնենք որեւէ մէկ յօդուածի մէջ, խմբագրման ամփոփումին մէջ #WPWP դնենք (անպայման):

Փափաքողներէն կը խնդրենք հաստատել իրենց մասնակցութիւնը այս քննարկման տակ քուէարկելով: 👍🏽💃🏽 --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 13:39, 14 Յունիս 2021 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
; Կողմ
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 13:41, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 14:04, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Galy02|Galy02]] ([[Մասնակցի քննարկում:Galy02|քննարկում]]) 14:19, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:L0l1g2|L0l1g2]] ([[Մասնակցի քննարկում:L0l1g2|քննարկում]])
* {{Կողմ}} -[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]])
* {{Կողմ}} ---[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 14:46, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 15:29, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Irenyan|քննարկում]]) 16:04, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} ----[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 16:06, 14 Յունիս 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 16:13, 14 Յունիս 2021 (UTC)
; Կողմ
* {{Դէմ}}

; Ձեռնպահ
* {{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}

== AznivBot Մեքենայիկի Առաջարկ ==
{{Քննարկման փակում|Դիմումը հաստատուած է:--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 14:09, 27 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)}}
Յարգելի խմբագիրներ, Արեւմտահայերէն Ուիքիի վարիչները մեքենայիկներ չունին, որ կը դժուարացնէ Ուիքի յօդուածներուն մէջ ընդհանրացուած սխալներու սրբագրութիւնը. հետեւաբար, կ'առաջարկեմ վարիչ [[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]]-ի նորաստեղծ [[Մասնակից:AznivBot|AznivBot]] հաշիւը դառնայ Արեւմտահայերէն Ուիքիի առաջին վարչական մեքենայիկը:

Որպէսզի մեր հարթակը ունենայ նոր վարչական մեքենայիկ մը՝ կը խնդրեմ մասնակցիք այս քուէարկութեան եւ շուտով քուէարկէք: Կրնաք քուէարկել մինչեւ 16 Սեպտեմբեր, ժամը՝ 23:59 (Պէյրութի ժամով): --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 10:07, 13 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)

=== Քուէրակութիւն ===
; {{Կողմ}}
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 10:11, 13 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 12:37, 14 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}--[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 12:42, 14 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}} --[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 14:50, 14 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 14:59, 15 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Irenyan|քննարկում]]) 15:26, 15 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)
* {{Կողմ}}--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 17:43, 15 Սեպտեմբեր 2021 (UTC)

; {{Ձեռնպահ}}
; {{Դէմ}}

{{ՔՎ}}

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

--[[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 13:15, 9 Յունուար 2022 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22560402 --&gt;

== Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear community members, 

Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. 

If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories.

Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]].

More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]].

For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org.
------
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|&lt;span style=&quot;color:#8B0000&quot;&gt;'''ZI Jony'''&lt;/span&gt;]] [[User talk:ZI Jony|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:Green&quot;&gt;&lt;i&gt;(Talk)&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]], {{&lt;includeonly&gt;subst:&lt;/includeonly&gt;#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&amp;oldid=21244129 --&gt;
:Thank you for informing us.--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 11:22, 18 Յունուար 2022 (UTC)

== Վարիչ դառնալու թեկնածութեան առաջարկ․ Սեւան Դանիէլեան Մկրեան եւ Շահէն ==
{{Քննարկման փակում}}
Յարգելի՛ խմբագիրներ,

կը դիմեմ ձեզի եւ կ'առաջարկեմ մասնակից [[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեանին]] եւ [[Մասնակից:Շահէն|Շահէնին]] Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի էջին կրկին վարիչ դառնալու թեկնածութիւնը։ Ինչպէս գիտէք, վարիչ դառնալու առաջարկը ներեկայացնելու համար, Ուիքի համայնքին քուէարկութեան պէտք ունինք։

Հետեւաբար, իրբեւ հարթակի վարիչ, կը խնդրեմ մասնակցիք քուէարկութեան, որպէսզի կրկին ստանձնեն իրենց վարչական աշխատանքը։

Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 18:54, 10 Մարտ 2022 (UTC)

=== Քուէարկութիւն․ [[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան |Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]]===

* {{Կողմ}}
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 18:55, 10 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) 19:02, 10 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:L0l1g2|L0l1g2]] ([[Մասնակցի քննարկում:L0l1g2|քննարկում]]) 11:10, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 11:13, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},  --[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 14:52, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 20:25, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 09:16, 12 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 10:47, 12 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Irenyan|քննարկում]]) 18:15, 14 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:MouRouDou|MouRouDou]] ([[Մասնակցի քննարկում:MouRouDou|քննարկում]]) 18:47, 16 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:NataliEkiz|NataliEkiz]] ([[Մասնակցի քննարկում:NataliEkiz|քննարկում]]) 18:52, 16 Մարտ 2022 (UTC)
* {{Դէմ}}
* {{Ձեռնպահ}}

=== Քուէարկութիւն․ [[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]]===

* {{Կողմ}}
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 18:55, 10 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Ալիսիա|Ալիսիա]] ([[Մասնակցի քննարկում:Ալիսիա|քննարկում]]) 19:03, 10 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:L0l1g2|L0l1g2]] ([[Մասնակցի քննարկում:L0l1g2|քննարկում]]) 11:11, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:HoMen|HoMen]] ([[Մասնակցի քննարկում:HoMen|քննարկում]]) 11:14, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 14:54, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 15:02, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 20:26, 11 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 09:17, 12 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Irenyan|Irenyan]] ([[Մասնակցի քննարկում:Irenyan|քննարկում]]) 18:15, 14 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:MouRouDou|MouRouDou]] ([[Մասնակցի քննարկում:MouRouDou|քննարկում]]) 18:50, 16 Մարտ 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:NataliEkiz|NataliEkiz]] ([[Մասնակցի քննարկում:NataliEkiz|քննարկում]]) 18:53, 16 Մարտ 2022 (UTC)
* {{Դէմ}}
* {{Ձեռնպահ}}
{{ՔՎ}}

== Feminism and Folklore 2022 ends soon ==

[[File:Feminism and Folklore 2022 logo.svg|right|frameless|250px]]
[[:m:Feminism and Folklore 2022|Feminism and Folklore 2022]] which is an international writing contest organized at Wikipedia ends soon that is on &lt;b&gt;31 March 2022 11:59 UTC&lt;/b&gt;. This is the last chance of the year to write about feminism, women biographies and gender-focused topics such as &lt;i&gt;folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, fairy tales, folk plays, folk arts, folk religion, mythology, folk artists, folk dancers, folk singers, folk musicians, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales and more&lt;/i&gt;

Keep an eye on the project page for declaration of Winners. 

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[Մասնակից:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Մասնակցի քննարկում:MediaWiki message delivery|քննարկում]]) 14:28, 26 Մարտ 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Rockpeterson@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Rockpeterson/fnf&amp;oldid=23060054 --&gt;

== Վարիչ դառնալու թեկնածութեան առաջարկ․ HoMen ==
{{Քննարկման փակում|Դարձած է վարիչ:--[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 10:55, 16 Յունիս 2022 (UTC)}}
Յարգելի՛ խմբագիրներ,

Բոլորս ալ քաջածանօթ ենք, որ [[Մասնակից:HoMen|HoMen]]ը՝ իր գործուն աջակցութեամբ, բծախնդիր աշխատանքով եւ աշխուժ մասնակցութեամբ, անշահախնդիր գործունէութիւն կատարած է Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի հարթակը բարեկարգելու եւ զարգազնելու համար։ Իսկ հարթակը աւելի շատ թիւով փորձառու մասնակիցներու եւ վարիչներու պէտք ունի։

Ուստի, կը դիմեմ ձեզի, առաջարկելով մասնակից [[Մասնակից:HoMen|HoMen]]ին Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիայի հարթակին վարիչ դառնալու թեկնածութիւնը։ Իսկ վարիչ դառնալու առաջարկը ներեկայացնելու համար Ուիքի համայնքին քուէարկութեան պէտք ունինք։

Հետեւաբար, իրբեւ հարթակի վարիչ, կը խնդրեմ մասնակցիք քուէարկութեան, որպէսզի ունենանք հարթակին աշխատանքները կարգաւորող վարիչ մը եւս։

Նշեմ, որ ան ընդառաջացած է առաջարկիս։ Քուէարկութեան տեւողութիւնը 1 շաբաթ է։ --[[Մասնակից:Azniv Stepanian|Azniv Stepanian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Azniv Stepanian|քննարկում]]) 06:11, 3 Յունիս 2022 (UTC)

=== Քուէարկութիւն ===
; Կողմ
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Betty Kilerjian|Betty Kilerjian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Betty Kilerjian|քննարկում]]) 09:46, 3 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Շահէն|Շահէն]] ([[Մասնակցի քննարկում:Շահէն|քննարկում]]) 10:58, 3 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:NataliEkiz|NataliEkiz]] ([[Մասնակցի քննարկում:NataliEkiz|քննարկում]]) 17:12, 3 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:MouRouDou|MouRouDou]] ([[Մասնակցի քննարկում:MouRouDou|քննարկում]]) 17:14, 3 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}} --[[Մասնակից:Anniezat1|Anniezat1]] ([[Մասնակցի քննարկում:Anniezat1|քննարկում]]) 17:18, 3 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}},--[[Մասնակից:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|Սեւան Դանիէլեան Մկրեան]] ([[Մասնակցի քննարկում:Սեւան Դանիէլեան Մկրեան|քննարկում]]) 03:10, 4 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:AliagM|AliagM]] ([[Մասնակցի քննարկում:AliagM|քննարկում]]) 08:55, 4 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:L0l1g2|L0l1g2]] ([[Մասնակցի քննարկում:L0l1g2|քննարկում]]) 09:43, 4 Յունիս 2022 (UTC)
# {{Կողմ}}, --[[Մասնակից:Marina Boghigian|Marina Boghigian]] ([[Մասնակցի քննարկում:Marina Boghigian|քննարկում]]) 14:04, 5 Յունիս 2022 (UTC)

; Դէմ 


; Ձեռնպահ
{{ՔՎ}}

== JavaScript error ==

JavaScript parse error (scripts need to be valid ECMAScript 5): Parse error: Missing operand in file '[[MediaWiki:Common.js]]' on line 236 &lt;span id=&quot;Alexis_Jazz:1660124149359:ՈւիքիփետիաBWLCLNԶրուցարան&quot; class=&quot;BawlCmt&quot;&gt;[[Մասնակից:Alexis Jazz|Alexis Jazz]] ([[Մասնակցի քննարկում:Alexis Jazz|քննարկում]]) 09:35, 10 Օգոստոս 2022 (UTC)&lt;/span&gt;</text>
      <sha1>cj3z2v17chd2gtfmgx6zjyjlu387v3l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Նաւասարդ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5060</id>
    <revision>
      <id>206227</id>
      <parentid>193531</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T16:19:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Armen Ohanian</username>
        <id>191</id>
      </contributor>
      <comment>Կատարուած է մասնակի խմբագրում։</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23016" xml:space="preserve">'''Նաւասարդ''', [[Հայկական Տոմար|Հայկական տոմարին]] առաջին ամիսը: Կազմուած է «նաւ» (նոր) եւ «սարդ» (տարի) բառերէն եւ կը նշանակէ «Նոր Տարի»: Նաւասարդ ամիսը ունեցած է 30 օր, սկսած է [[11 Օգոստոս]]ին եւ աւարտած՝ [[9 Սեպտեմբեր]]ին&lt;ref name=&quot;դպրոցական&quot;&gt;Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, գիրք 1, հատոր 2, էջ 223-224&lt;/ref&gt;: Հին հայերուն համար 1 Նաւասարդը (11 Օգոստոսը) ժողովրդական խրախճանքներու, փառատօներու եւ տօնակատարութիւններու օր եղած է&lt;ref&gt;{{cite book|title=Հայոց Հնօրեայ Զուարճախօսները|last=Խաչատրեան|first=Հայկ|publisher=«Ամարաս»|location=Երեւան|year=2003|page=118}}&lt;/ref&gt;: Վանատուր - Ամանոր նաւասարդեան աստուածութիւնը  կը համարուէր բերքին պաշտպանը, անօթիները կերակրողը, այգեգործութեան եւ պտղաբերութեան հովանաւորը հայկական դիցաբանութեան մէջ: Այս աստուածութեան արձաններուն մնացորդները կը գտնուին [[Բագաւան|Բագաւանի]] մէջ, որ հեթանոսական սրբավայր կը համարուի&lt;ref&gt;[http://ysu.am/files/11V_Bdoyan.pdf Ագաթանգեղոսի ծպտեալ վկայութիւնները]&lt;/ref&gt;:

== Տարուան գաղափարին ծագումը ==
Տարին ժամանակի սահմանն է, այն ժամանակաշրջանը, որուն ընթացքին [[Երկիր]] մոլորակը ամբողջական պտոյտ մը կը կատարէ [[Արեգակնային Դրութիւն|արեւուն]] շուրջ: [[Երկիր|Երկիրին]] կատարած շրջապտոյտը հաւասար է 934 միլիոն քմ.-ի, որ կ'անցնի մեծ արագութեամբ (մէկ երկվայրկեանի ընթացքին՝ 30 քմ):

Տարուան գաղափարը առաջին անգամ ծագած է հին Արեւելքի մշակութային կենդրոններէն մէկուն՝ [[Եգիպտոս]]ի մէջ, եւ կապուած է [[Նեղոս գետ|Նեղոս գետի]] վարարման հետ: Ան կը պայմանաւորէր եգիպտացիներու կեանքն ու երկրագործական աշխատանքները: Նեղոսի վարարման սկիզբը կը զուգադիպէր Սիրիուս (Շնիկ) աստղին երեւնալուն հետ: Այդ պատճառով ալ, աստղին եւ Նեղոսին վարարման միջեւ ինկած ժամանակաշրջանը կը կոչէին տարի: 

Հակառակ այն իրողութեան, որ «տարի» հասկացողութիւնը ծնած է Եգիպտոսի մէջ, տարբեր ժողովուրդներ տարբեր ամիսներ համարած են տարուան առաջին ամիսը, եւ տարբեր եղած է անոնց նոր տարին:

Այսպէս, օրինակ, հին պարսիկներու նոր տարին կը սկսէր գարնան օրահաւասարէն եւ կը կոչուէր «վարդի եւ գինիի» օր: Հետագային ընդունուած է իսլամական աշխարհին կողմէ եւ ստացած՝ «[[Նովրուզ]]» անունը, որ այսօր իսկ կը նշուի մեծ շուքով:

Ռուսերը նոր տարին կը նշէին 1 Սեպտեմբերին, անգլիացիները՝ 26 Մարտին, իսկ [[Ֆրանսա]]յի մէջ կը զուգադիպէր [[Զատիկ|Զատկուան]] տօնին:

[[Հայեր]]ու պարագային, տարուան առաջին ամիսը [[Օգոստոս]]ն էր եւ Նաւասարդ կը կոչուէր:

Նման բազմազանութիւն ժողովուրդներու տնտեսական ու մշակութային փոխյարաբերութիւններուն մէջ դժուարութիւններ կը յառաջացնէր: Ուստի, ԺԶ. դարու վերջաւորութենէն սկսեալ (1582), կ'որոշուի Նոր Տարուան սկիզբը համարել 1 Յունուարը, որ կ'ընդունուի մեր ներկայ օրացոյցին իբրեւ հիմք: Տարեգրութեան մէջ, ժամանակի ընթացքին ստեղծուած էին երկու տոմարներ, որոնք կը հիմնուէին աստղաբաշխական հաշիւներու վրայ: Անոնցմէ մէկը կը կոչուէր Հին կամ [[Յուլեան տոմար|Յուլեան]], միւսը՝ [[Գրիգորեան տոմար|Նոր կամ Գրիգորեան]]:

Նոր տոմարը մուծուած է Հռոմի պապին՝ Գրիգոր ԺԳ.ի կողմէ, Յուլեան օրացոյցին փոխարէն: Երկու տոմարներուն միջեւ եղած տարբերութիւնը տասներեք օր է:

Այսպիսով, 1 Յունուարը [[Նոր Տարի|Նոր Տարուան]] սկիզբը համարելը բնաւ ալ պատմական իրադարձութեան հետ կապ չունի եւ ընդունուած է պայմանականօրէն: Բայց ժամանակի ընթացքին անիկա աւանդոյթի ուժ ստացած է: Այդ օրը, որ այսօր մեզի համար այնքան հարազատ ու անփոխարինելի դարձած է, ունի համեմատաբար նոր պատմութիւն:

Թէեւ միջազգային առումով 1 Յունուարը պաշտօնապէս ընդունուած է իբրեւ Նոր տարի, բայց Միջին եւ [[Մերձաւոր Արեւելք]]ի կարգ մը երկիրներու մէջ ([[Իրան]]ի, [[Աֆղանիստան]]ի եւ արաբական քանի մը երկիրներու մէջ) կը շարունակեն պահպանել իրենց աւանդական նոր տարին:

== Նաւասարդը ==
Նաւասարդ անունը պարթեւ-իրանական ծագում ունի եւ կազմուած է երկու բառերէ՝ ''նաւ'' - նոր եւ ''սարդ'' - տարի, այսինքն՝ [[Նոր Տարի]]:

Նաւասարդը ամրան վերջին ամիսն է, «ոսկի աշնան» նախադուռը: Նաւասարդի օրերուն կը հասուննան հայկական հողին ու [[ջուր]]ի&lt;nowiki/&gt;ն բարիքները՝ [[խաղող]]ն ու [[տանձ]]ը, [[Դեղձենի|դեղձն]] ու [[ձմերուկ]]ը&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Ananikean |first1=M. H. |title=Armenian mythology : stories of Armenian gods and goddesses, heroes and heroines, hells &amp; heavens, folklore &amp; fairy tales |date=2010 |publisher=IndoEuropean Publishing.com |location=Los Angeles |isbn=9781604441727}}&lt;/ref&gt;:

=== Հայկական սովորութիւններ ===
Հայերը առանձին շուքով կը տօնէին Նաւասարդեան օրերը, որոնք ամէնէն հանդիսաւոր եւ ուրախալի տօնը կը համարուէին։

Նոր տարին կը սկսէր 1 Նաւասարդին ([[Օգոստոս]]) եւ կը տեւէր շաբաթ մը։ 

Բոլոր հայ ընտանիքները Նաւասարդը կը դիմաւորէին մեծ ուրախութեամբ եւ տօնախմբութիւններով: Այդ օրը ճոխ սեղաններ կը պատրաստուէին՝ յատուկ կերակուրներով եւ ուտելիքներով:

Նաւասարդ-Նախրաթողի գլխաւոր ուտելիքը կորկոտն էր կամ քաշիկան, որ յատկապէս տարածուած էր [[Արցախի Հանրապետութիւն|Արցախի]] եւ [[Սիւնիքի մարզ|Սիւնիքի]] մէջ։ Քաշիկա-կորկոտը կը պատրաստուէր ամանորեան գիշերը, ճիշդ այն ատեն, երբ հին տարին կը փոխարինուիէր նորով: Քաշիկան շերտ առ շերտ աղով համեմուած ցորեն-ձաւարով ու ոչխարի, այծի, կովու կամ խոզի միսով ուտելիք մըն է, որուն գլխաւոր սկզբունքը չխառնուած ըլլալն է: Ժողովրդական ընկալումով՝ պէտք չէր խառնուեր, որպէսզի գալիք տարին ալ խառնակ չըլլար&lt;ref&gt;[https://www.1lurer.am/hy/2020/08/11/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D6%85%D6%80%D5%A8-%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%85%D6%80-%D5%86%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A4-%D5%A7/292271 Տօնին յատուկ ուտելիքներ]&lt;/ref&gt;։ 

Տոպրակ կախելու սովորութիւնն ալ կար: Երդիքներէն կը կախէին գոյնզգոյն գուլպաներ, այն ակնկալութեամբ, որ անոնց մէջէն՝ Նոր տարուան նուէրներ կը յայտնուէին:

Նաւասարդեան օրերը ազգային-ժողովրդական բնոյթ ունէին: Կ'իշխէին զուարճութիւնը, տօնահանդէսները, երգն ու պարը: Կը մեծարուէին [[Անահիտ]] ու [[Աստղիկ]] դիցուհիները, ինչպէս նաեւ [[Վահագն]] դիւցազնը, որոնք ժողովուրդին մօտ բարի համբաւ կը վայելէին:

==== Տօնակատարութեան վայրերը ====
[[Արեւմտեան Հայաստան|Պատմական Հայաստանի]] մէջ Նոր տարին կը կրէր համաժողովրդական բնոյթ մը, որուն տօնակատարութեան կը մասնակցէին ազգին բոլոր ներկայացուցիչները: Այդ տօնը կը նշուէր նախ Բագաւանի, ապա [[Աշտիշատ]]&lt;nowiki/&gt;ի մէջ: Այդ շրջաններուն մէջ, տարեմուտին՝ Նաւասարդ ամսուան սկիզբը, մեծ խրախճանքներ ու տօնախմբութիւններ կ'ըլլային:

Հին հայերը պաշտած են ջուրը: Նուիրական գետ համարուած է [[Արածանի]]ն, յատկապէս այն պատճառով, որ անոր ափին կը գտնուէին հայոց նշանաւոր դիցաւանները՝ Բագաւանն ու [[Աշտիշատ]]ը:

=== Արարողութիւններ ===
Նաւասարդի օրերուն Բագաւանը հանդիսաւոր տեսք կը ստանար: Տօնակատարութեան ներկայ կը գտնուէր թագաւորը իր շքախումբով. կը մասնակցէր նաեւ հայոց բանակը:

Կը պատմեն, որ շուրջ հարիւր քսան հազար զինուորականներ կը մասնակցէին այդ տօնակատարութիւններուն: Այդ օրը [[Արածանի]]ի ափին կարելի էր տեսնել գոյնզգոյն վրաններ, գետափը կը ստանար վրանաքաղաքի տեսք՝ տարածուելով դաշտերու եւ բլուրներու վրայ: Վրաններուն մէջ շքեղագոյնը կ'ըլլար ոսկեդիպակ վրանը, որ թագաւորինը կ'ըլլար, ապա աչքի կը զարնէին նախարարներուն վրանները՝ մէկը միւսէն գեղեցիկ: Ուխտաւորներու բազմութեան մեծ մասը ժամանակը կ'անցընէր ծառերու տակ: Հին ժամանակ Բագրեւանդը, ինչպէս նաեւ Բագաւանը ծառազարդ եղած են, զորս հետագային կտրատուած են նուաճողներու կողմէ:

Ուխտաւորները զոհաբերութեան համար կը բերէին [[խոյ]]եր, [[աղաւնի]]ներ, մեծ եղջերաւոր անասուններ, որոնց եղջիւրները կը ներկէին զանազան գոյներով: Գիշերները խարոյկ կը վառէին, որոնց բոցերուն վրայէն կը ցատկէին երեխաները եւ պատանիները, չար ոգիներէն ձերբազատելու համար:

Նաւասարդեան տօնին առթիւ հաւաքուած բազմութիւնը իրեն հետ կը բերէր նաեւ տարուան պտուղներուն առաջին բերքը: Կը կատարուէին հանդիսաւոր արարողութիւններ, տեղի կ'ունենային ձիարշաւներ, եղջերուներու վազք եւ հազարաւոր աղաւնիներ կը թռցնէին: Նաւասարդի կամ [[Նոր Տարի|Ամանորի]] աստուածը հայ դիցաբանութեան մէջ կը համարուէր պտուղներու պահապանը եւ մարդիկ կերակրողը: Անոր արձանը կը գտնուէր Բագաւանի մէջ, որ, ինչպէս ըսուած է, հեթանոս հայերու նշանաւոր ուխտատեղիներէն մէկն էր: Հոն կառուցուած էր առանձին հիւրանոց մը, ուր պատսպարան կը գտնէին եւ կը կերակրուէին օտարական անցորդներն ու եկուոր ուխտաւորները:

[[Նոր Տարի|Ամանորը]] կը կոչուի նաեւ «կաղանդ», որ [[յունարէն]]է փոխ առնուած է ու կը նշանակէ «ամսեգլխու օր», «ամսագլուխ», «ամսամուտ»: Ժամանակի ընթացքին [[Ամանոր, Կաղանդ|«Ամանոր»]], [[Ամանոր, Կաղանդ|«Կաղանդ»]] եւ «Տարեմուտ» հասկացողութիւնները նոյն իմաստը կը ստանան:

Նաւասարդեան խրախճանքի օրերուն կ'երգէին ու կը պարէին: Տեղի կ'ունենային նաեւ մրցումներ, ու մարզիկները կը ցուցադրէին իրենց բազուկի, միտքի ու [[հոգի]]ի կարողութիւնները:

Նաւասարդը մեծ հանդէսով տօնելու յիշատակը մնացած է նաեւ [[Արտաշէս Ա.|Արտաշէս Ա․]] թագաւորին վերագրած այն [[առասպել]]ին մէջ, որ մեզի հասած է [[Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունի|Գրիգոր Մագիստրոսի]] միջոցով՝

&lt;poem&gt;Ո՞վ կու տայ ինծի ծխանի ծուխը
Եւ առաւօտը նաւասարդեան,
Եղնիկներու վազելը եւ եղջերուներու վարգելը,
Մենք փող կը փչէինք եւ թմբուկ կը զարնէինք...
Ինչպէս օրէնքն էր թագաւորներու:&lt;/poem&gt;

Նաւասարդեան աշխարհախումբ տօնակատարութիւնները, այնուհետեւ կը շարունակուէին Աշտիշատի մէջ: Այսինքն՝ Բագրեւանդ գաւառէն կը տեղափոխուէին [[Տարօն]] ([[Մուշ]]), ուր կը գտնուէին Հայոց «եօթը բագինները». ([[հայեր]]ը թիւ եօթն ընդունած են իբրեւ նուիրական թիւ: Հեթանոս հայերն ալ նախընտրած էին կառուցել «եօթը բագիններ», այսինքն «եօթը զոհասեղաններ»` նուիրուած [[Արամազդ]]ին, [[Անահիտ]]ին, [[Միհր]]ին, [[Նանէ]]ին, [[Աստղիկ]]ին, [[Տիր]]ին եւ [[Վահագն]]ին ):

[[Աշտիշատ|Աշտիշատի]] մէջ եւս մեծ հանդիսաւորութեամբ կը նշուէր Նաւասարդի տօնը: Հայ ժողովուրդը այդ աւանդական տօնին, թէ’ Բագաւանի մէջ, թէ’ Աշտիշատի մէջ իր դիւցազուններուն եւ աստուածներուն պէտք էր հաշուետուութիւն ներկայացնէր անցեալ տարուան համար. Վահագնին՝ քաջութեան, Անահիտին՝ արուեստի եւ Աստղիկին՝ արուեստի, սիրոյ եւ բանաստեղծութեան գործերէն ներս: Այսպիսով՝ Վահագնը՝ անվեհեր էր, Անահիտը՝ պահպանող, Աստղիկը՝ պարկեշտ, որոնք ձեւով մը կը մարմնաւորէին հայ ժողովուրդին առաքինութիւնները:

=== Կազմակերպուող խաղերը ===
Աշտիշատի մէջ, համանման յունական [[Ողիմպիական Խաղեր|Ողիմպիական խաղերուն]], մրցումներ կը կազմակերպուէին: Հոս  նոյնպէս մարզական խաղերու ընթացքին երիտասարդները կը ցուցադրէին իրենց բազուկներուն, միտքերուն եւ հոգիներուն կարողութիւնները:

Մրցոյթներու ընթացքին բանաստեղծը իր յօրինած երգը կ'արտասանէր կամ կ'երգէր, [[Երաժշտութիւն|երաժիշտը]] իր [[Բամբիռ|բամբիռը]] կը նուագէր․ ըմբիշը՝ բազուկներու զօրութիւնը, արհեստաւորը՝ իր պատրաստած ընտիր գործերը, իսկ գիւղացին՝ իր հողին ճոխ բարիքները կը ցուցադրէր: Յաղթողներուն կը յանձնէին վարդերէ շինուած վառվռուն պսակներ եւ վարդաջուրով կ'օծէին: [[Աղաւնի]]ներ կ'արձակէին եւ իրարու վրայ վարդաջուր կը սրսկէին: Ընդհանրապէս կը զարդարուէին վարդերով: Այստեղէն ալ յառաջացած է [[Վարդավառ]]ը, որ կը նշանակէ վարդերով զարդարուիլ: Կազմուած է ''վարդ'' եւ ''վառ'' բառերէն: Վառ բառը տուեալ պարագային կը գործածուի փայլուն, պայծառ իմաստով: Մեր հեթանոս պապերէն, նաւասարդի օրերէն մեզի հասած աւանդութիւն է Վարդավառը: Յատկապէս իրարու վրայ ջուր սրսկելու սովորութիւնը:

== Հեթանոսական տօներու փոխարինումը քրիստոնէականով ==

Երբ Դ. դարու սկիզբը [[Գրիգոր Լուսաւորիչ]] [[Մեծ Հայք]]ի մէջ կը տարածէ [[քրիստոնէութիւն|քրիստոնէական]] կրօնը, հեթանոսական տօներէն շատերը կը փոխարինուին քրիստոնէականով: Այսպէս, Վարդավառը, որ Աստղիկի տօնը կը համարուէր, կը փոխարինուի [[Յիսուս Քրիստոս]]ի պայծառակերպութեան անունը կրող տօնով: Այդ տօնն ալ բնականաբար պէտք է յարմարէր [[Ս. Զատիկ|Ս. Զատկուան տօնին]] եւ դառնար շարժական: Այսինքն՝ Ս. Զատիկէն իննսուն օր ետք պէտք է նշուէր անիկա, որ չէր համընկներ հեթանոսական Վարդավառի օրուան հետ: Այդ պատճառով ալ հեթանոսական շրջանէն մեզի հասած Վարդավառը միշտ չէ, որ Օգոստոսին կը նշուի, երբեմն կը զուգադիպի Յուլիսին:

Չորրորդ դարուն քրիստոնէ[[Քրիստոնէութիւն|ութեան]] մուտքը Հայաստան չէր կրնար վերացնել ժողովուրդին մէջ արմատացած ու դարերով սրբագործուած հեթանոսական բազմաթիւ աւանդոյթներ, ուստի ժողովրդական կարգ մը տօներ կը պահպանուին, անոնցմէ շատերուն որոշ չափով տալով նոր բովանդակութիւն: Ժողովուրդը կը շարունակէ պահել իր խրախճանքները, [[Թմբուկ|թմբուկն]] ու [[Զուռնա|զուռնան]], երգն ու [[պար]]ը: Զոհը կը փոխարինուի մատաղով, կրակ վառելը՝ մոմ վառելով եւ այլն:

Այնպէս որ ջուրի հետ կապուած հեթանոսական սովորութիւնը կը պահպանուի ժողովուրդին մօտ: Վարդավառին ամէնուրեք, իրարու վրայ ջուր կը սրսկեն: Աւանդութիւն մը, որ ունի շատ հին պատմութիւն եւ կապուած է [[Պատմական Հայաստանի Թագաւորութիւնները|Պատմական Հայաստանի]] մէջ նշուող նաւասարդեան աշխարհախումբ տօնակատարութեան հետ:

=== Ջուրի պաշտամունքը ===
Ջուրի պաշտամունքին հետ կապուած է այն երեւոյթը, որ շատ աղբիւրներ սրբագործուած եւ դարձած էին ժողովուրդին համար ուխտատեղի: Հայաստանի մէջ, գրեթէ, բոլոր գաւառները ունեցած են իրենց «կաթնաղբիւրը» կամ «Լուսաղբիւր»ը: Այդպէս կը կոչուէին բոլոր այն աղբիւրները, որոնց ջուրը ժողովուրդը համարած է բուժիչ եւ զովացուցիչ: Ժողովուրդը այդ տեղերը դարձուցած էր ուխտատեղի: Ժողովրդական դիցաբանութեան աւանդութենէն մեզի ծանօթ է նաեւ այն աւանդոյթը, ուր կը պատմուի, թէ [[Սասունցի Դաւիթ]] ''Կաթնաղբիւր''էն ջուր խմած եւ հզօրացած է:

Ուխտատեղի դարձած են նաեւ [[Արեւմտեան Հայաստան]]ի մէջ մեծ թիւով գետեր, որոնցմէ կը յիշուի Արածանին (Բագրեւանդին մէջ) եւ Գետ-Վարդանը՝ Կոգովիտ գաւառին մէջ, որուն հետ գեղեցիկ աւանդութիւն մը կապուած է: Կը պատմուի, որ [[Վարդան Մամիկոնեան]] իր բանակով պարսիկներու դէմ [[Աւարայրի Ճակատամարտ|Աւարայրի]] դաշտ երթալու ատեն, անցնելով այս տեղէն, ջուր չի գտներ: Ամբողջ զօրքը ծարաւէն ուժասպառ եղած, չի կրնար շարունակել ճամբան: Վարդան ծնկաչոք կ'աղօթէ. այդ աղօթքէն աղբիւրներ կը բխին ու կը յագեցնեն զօրքին ծարաւը: Այդ աղբիւրներն ալ միախառնուելով կը կազմեն գետ մը, որ [[հայեր]]ը Վարդանի անունով կը կոչեն Գետ-Վարդանայ:

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
[[Ստորոգութիւն:Հայկական մշակոյթ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայկական տոմար]]</text>
      <sha1>7h8rg7whrt0w9y95qynqe2fttpheap1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ուքրաներէն</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5368</id>
    <revision>
      <id>206236</id>
      <parentid>136287</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mashkawat.ahsan</username>
        <id>7307</id>
      </contributor>
      <comment>Վիդեո #WPWP</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4944" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Komar newspaper.png|300px|մինի]]
'''Ուքրաներէն''' (ինքնանուանում՝ українська мова [ukrɑˈjinʲsʲkɑ ˈmɔwɑ]), [[հնդեւրոպական լեզուաընտանիք]]ի արեւելա-սլաւոնական լեզուախումբի լեզու։ Ուքրաներէն կը խօսին աշխարհին մէջ 41 միլիոն հոգի։ [[Ուքրանիա|Ուքրանիոյ]] պետական լեզուն է։ Ըստ աշխարհի լեզուներու դասակարգման, խօսողներու թիւով 26-րդն է։

[[File:WIKITONGUES- Vira speaking Ukrainian.webm|thumb|250px|Ուքրաներէն]]
== Ընդհանուր տեղեկութիուններ ==

* '''Խոսողներու թիւ''' - 45 միլիոն
* '''Լեզուի քոտ''' - uk
* '''Անուանում''' - uk - українська мова (ukrains’ka mova); en - Ukrainian; eo - Ukraina
* '''Տառատեսակ''' - [[Կիրիլիցա]]

== Պետական կարգավիճակ ==

Պետական լեզու է։
== Աշխարհագրական տարածում ==

Ուքրաներէնը տարածուած է [[Ուքրանիա|Ուքրանիոյ]], [[Պելառուսիա|Պելառուսիոյ]], [[Ռուսաստան|Ռուսիոյ]] եւ անոնց հարակից շրջաններուն մէջ, [[Քուպան]]ի, [[Լեհաստան]]ի, [[Սլովաքիա|Սլովաքիոյ]], ինչպէս նաեւ [[Քանատա]]յի, [[ԱՄՆ]]-ի, [[Արժանթին]]ի եւ [[Աւստրալիա|Աւստրալիոյ]] մէջ։

=== Այբուբեն եւ գիր ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! ուքրանատառ !! այբբենական անուանում !! մօտաւոր արտասանութիւն
|-
|А а || ա || ա
|-
|Б б || բե || բ
|-
|В в || վե || գ
|-
|Г г || հե || հ
|-
|Ґ ґ || գե || գ&lt;ref&gt;Ґ տառը ուքրաներէնի մէջ կը հանդիպի շատ հազուադէպ։ Գլխաւորաբար կը հանդիպի անձնանուններու մէջ։ Ուքրանացիները այս տառը կ՛արտասանեն „գ“ (կ)-ի նման, թէեւ այդ աւելի նման է հայերէն „ղ“-ի (որոշ պարագաներու կը հնչէ „ղ“ եւ „հ“ տառերու միջեւ գտնուող հնիչիւնի նման)։&lt;/ref&gt;
|-
|Д д || դե || դ
|-
|Е е || է || է
|-
|Є є || ե || ե ('''IPA։''' je, ʲe)
|-
|Ж ж || ժե || ժ
|-
|З з || զե || զ
|-
|И и || ի || ի ('''IPA։''' I)
|-
|І і || ի || ի ('''IPA։''' i)
|-
|Ї ї || յի || յի ('''IPA։''' ji)
|-
|Й й || յոտ || յ ('''IPA։''' j)
|-
|К к || կա || կ
|-
|Л л || էլ || լ
|-
|М м || էմ || մ
|-
|Н н || էն || ն
|-
|О о || օ || օ
|-
|П п || պե || կ
|-
|Р р || էռ || ռ
|-
|С с || էս || ս
|-
|Т т || տե || տ
|-
|У у || ու || ու
|-
|Ф ф || էֆ || ֆ 
|-
|Х х || խա || խ
|-
|Ц ц || ցե || ց
|-
|Ч ч || չե || չ
|-
|Ш ш || շա || շ
|-
|Щ щ || շչա || շչ
|-
|Ь ь || ([[ռուսերէն|ռուս.՝]]) [[:ru:мягкий знак|мягкий знак]] || – ('''IPA։''' ʲ )
|-
|Ю ю || յու || յու ('''IPA։''' ju, ʲu)
|-
|Я я || յա || յա ('''IPA։''' ja, ʲa)
|-
| ’ || (ապաթարց) || –
|}

== Բառապաշար ==

* Բարի օր/Բարեւ/Ողջոյն - Добрий день (Dobri den); Привіт (Pryvit)
* Բարի լոյս - Доброго ранку (Dobroho ranku)
* Բարի երեկոյ - Добрий вечір (Dobryy̆ vechir)
* Ինչպէ՞ս էք - як ви поживаєте? (yak vy pozhyvayete?)
* Ինչպէ՞ս ես - як поживаєш? (yak pozhyvayesh?)
* Բարի գալուստ - Ласкаво просимо (Laskavo prosymo); Вітаємо (Vitaemo)
* Ինչպէ՞ս են Ձեր գործերը - Як у вас справи? (Yak u vas spravy?)
* Շնորհակալութիւն - Дякую (Dyakuyu); Спасибі (Spasybi)
* Այո | Ոչ - Так | Ні (Tak / Ni)
* Խնդրեմ - Будь ласка (Bud' laska); Прошу (Proshu)
* Ցտեսութիւն/Յաջողութիւն - До побачення (Do pobachennya)

'''Թիւեր'''

{| width=&quot;650&quot;
| 
* 1 - один (ody'n) ''արական սեռ''
* 1 - одна (odna) ''իգական սեռ''
* 1 - одне (odne) ''միջին սեռ''
* 2 - два (dva) ''եւ՛ արական, եւ՛ միջին սեռ''
* 2 - дві (dvi) ''իգական սեռ''

(''մնացած թուանշաններու անուանումները ընդհանուր են'')
* 3 - три (tri)
|
* 4 - чотири (choty'ry)
* 5 - п'ять (pyat') 
* 6 - шість (shist') 
* 7 - сім (sim) 
* 8 - вісім (vísim) 
* 9 - дев'ять (devyat') 
* 10 - десять (desyat')
|}

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}

== Արտաքին յղումներ ==
* [http://www.geonames.de GeoNames]
* [http://www.ethnologue.com/web.asp Ethnologue]</text>
      <sha1>0gixnzfxhi84xuuquv927msn1adn9xc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Պելոպոնես</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21188</id>
    <revision>
      <id>206237</id>
      <parentid>206191</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:37:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72108" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր|կարգավիճակ=Մարզ|տարածութիւն=21․549 ք․քմ․}}
[[Պատկեր:Location map of Peloponnese (Greece).svg|մինի|Պելոպոնեսի դիրքը]]
'''Պելոպոնես''' (հին եւ արդի յունարէն՝ Πελοπόννησος ''Փելոփոնիսոս'')․ Յունաստանի մեծագոյն թերակղզին է եւ ինը աշխարհագրական տարածքաշրջաններէն մէկը, 21439 ք․քմ․ տարածութեամբ եւ 1 100 000 բնակչութեամբ ([[2011]]-ի մարդահամար)։ Կը գտնուի Յունաստանի ցամաքամասին հարաւը, որուն գլխաւոր մասին հետ կը միանայ [[Կորնթոսի Նեղուցը|Կորնթոսի Նեղուցին]] եւ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին]] միջոցով։
[[Պատկեր:Greece colour.png|մինի|Յունաստանի աշխարհագրական շրջանները]] [[Պատկեր:Peloponnese-Map satview BlueMarbleProject.jpg|մինի|Պելոպոնեսի վաչրական բաժանումը]] [[Պատկեր:Peloponnese modis.jpg|մինի|Պելոպոնեսը արբանեակէ նկարուած]]
[[Միջնադար|Միջնադարին]] եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան]] գերիշխանութեան ժամանակ, Պելոպոնեսի թերակղզին ծանօթ էր իբրեւ Մորէաս ''Μορέας'' (Բիւզանդական շրջանին) կամ Մորիաս ''Μωριάς''։  

== Վարչական բաժանում ==

Պելոպոնեսը եօթը նահանգներու բաժնուած է՝ Արգոլիտա (Արղոլիտա), Արքատիա, Ախայիա, Իլիա, Քորինթիա (Կորսնթոս), Լաքոնիա եւ Մեսինիա, իսկ փոքր մաս մը ընդգրկուած է Ատիկէ նահանգին (հիւսիս արեւելեան ծայրամասը)։   

== Աշխարհագրութիւն ==

=== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ===
[[Պատկեր:Kanal-Korinth-2011.jpg|մինի|Կորսնթոսի Նեղուցը եւ համանուն ջրանցքը․ Պելոպոնեսը կը բաժնէ Յունաստանի մայր ցամաքամասէն։  Նկարին՝ Կորնթոսի Ծոցը (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Սարոնիքոս Ծոցը (արեւելք)։]]
Պելոպոնեսը կ՛ ընդարձակուի 21․549 ք․քմ․ տարածութեան վրայ եւ ցամաքային Յունաստանի հարաւային մասն է։  [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորսնթոսի ծոց]]&lt;nowiki/&gt;ը հիւսիսէն եւ [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս ծոցը]]՝ հիւսիս-արեւմուտքէն, զայն մայր ցամաքամասէն կը բաժնեն։  Ցամաքային Յունաստանին հետ միացած է շնորհիւ հիւսիս-արեւելեան կողմը Կորսնթոսի Նեղուցին երկայնքին բացուած [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] ([[1893 թուական|1893]]) եւ հիւսիսէն Ռիօ-Անտիռիօ կամուրջին ([[2004 թուական|2004]])։

Պելոպոնեսը հսկայ լեռնային զանգուած մըն է։  Լեռները կ՛ իջնեն մինչեւ ծովեզերքները։  Այդ պատճառով ունի բազմաթիւ լեռնադաշտեր։  Բարձրագոյն գագաթն է Թայիղեթոս՝ 2404 մ․։

=== Երկրաշարժներ ===

[[Պատկեր:Southern aegean volcanic arc.jpg|մինի|[[Էգէական Ծով|Էգէական Ծովուն]] հարաւային հրաբխային գօտին․ պատմութեան ընթացքին տուած է ահաւոր երկրաշարժներ]]
Երկրաշարժները յաճախակի են եւ կործանիչ։  Պատմութիւնը արձանագրած է ահաւոր երկրաշարժներ, որոնցմէ կործանիչ եղած են հետեւեալները՝ Ք․Ա․ 464 (Էվրոթաս, Լաքոնիա եւ Թայիղեթոս), Ք․Ա․ 373 (կը ջրասուզուի Կորնթոսի Ծոցի ափերուն Հին Էլիքի քաղաքը եւ կը քանդուի անոր հարաւը գտնուող Վուրա քաղաքը), [[1817 թուական|1817]] եւ [[1861 թուական|1861]] (Էղիօ), 1928 ([[Կորնթոս]]), [[1947 թուական|1947]] (Փիլիա), [[1986 թուական|1986]] (Քալամաթա) եւ [[1995 թուական|1995]] (Էղիօ)։

Պելոպոնեսի միակ գործօն հրաբուխը Մեթանայի հրաբուխն է։ 

=== Կլիմա ===
Պելոպոնեսի կլիման միջերկրականեան է, փոքր տարբերութիւններով շրջանէ շրջան՝ ըստ դիրքին։  Բարեխառն եւ տաք է ծովեզերեայ շրջաններուն, ինչպէս օրինակ՝ [[Փաթրա]], [[Քալամաթա]], [[Փիրկոս|Փիրղոս]], [[Արղոս]] եւ [[Նաֆփլիօ]], իսկ ցուրտ է թերակղզիին ներքին լեռնային շրջանները, ինչպէս օրինակ՝ Թրիփոլի։

=== Ծովեր ու Ծոցեր ===
Պելոպոնեսը կը ջրեն հետեւեալ ծովերն ու ծոցերը։

* Արեւելքէն․ [[Էգէական Ծով|Էգէական ծով]]՝ [[Միրթոօ ծով]], [[Արղոլիքոս ծոց]] եւ [[Սարոնիքոս ծոց]]։
* Արեւմուտքէն․ [[Յոնիական ծով]]։
* Հիւսիսէն․ հիւսիս-արեւմուտք՝ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի ծոցը]] եւ հիւսիս-արեւելք՝ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի ծոցը]]։
* Հարաւէն․ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]։

==== Պելոպոնեսի գլխաւոր ծոցերն են՝ ====
Արեւելքէն՝ Արղոլիքոս, հարաւէն՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինիաքոս, արեւմուտքէն՝ Քիփարիսիաքոս եւ հիւսիսէն՝ Կորնթոսի ծոցը։

Աւելի փոքր ծոցեր են՝ Փաթրայի (հիւսիս), Քիլինիի եւ Խելոնիթիսի ծոցերը (հիւսիս-արեւմուտք)։  Խելոնիթիսի ծոցին ափերուն կ՛ ապաստանին [[Քարեթա-քարեթա]] կրիաները, որպէսզի իրենց հաւկիթները ածեն։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Myrtoan Sea satellite picture.jpg|Միրթոօ ծով
Պատկեր:Argolikos.jpg|Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Τhe castles of Akronafplia and Bourtzi from the Castle of Palamidi on 30 March 2019.jpg|Արղոլիքոս ծոցը եւ Նաֆփլիօ քաղաքը
Պատկեր:Argo-saronic EN.JPG|Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:View of the Saronic Gulf from the top of Mount Hellanion (Aegina) on August 25, 2021.jpg|Սարոնիքոս ծոցը դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:Corinthian Gulf.jpg|Կարմիր պիտակին մէջ՝ ձախին Փաթրայի ծոցը եւ աջին՝ Կորնթոսին Ծոցը
Պատկեր:Laconic Gulf satellite picture.jpg|Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Messenian Gulf.png|Մեսինիաքոս ծոց (Լաքոնիքոս ծոցին արեւմուտքը)
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Քարտամիլի
Պատկեր:TrachilaMani.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ արեւելեան Մանի, Թրախիլա
Պատկեր:Gialova-GMichalagas6.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Եալովա
Պատկեր:Methoni - Panorama.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Մեթոնի
Պատկեր:Gulf of Kyparissia satellite picture.jpg|Քիփարիսիաքոս ծոց․ Պեղոպոնեզին արեւմուտքը
Պատկեր:Ionian Sea borders.png|Յոնիական ծովը․ կարմիրով՝ ծովուն սահմանները
Պատկեր:Calypso deep.jpg|Պելոպոնեսը եւ անոր հարաւը՝ Միջերկրական ծովը․ ձախին՝ Քալիփսօ 
&lt;/gallery&gt;

=== Թերակղզիներ ===
Պելոպոնես ինքը թերակղզի ըլլալով, ունի բազմաթիւ թերակղզիներ։  Անոնցմէ գլխաւորներն են՝ Արղոլիտա եւ Էփիտաւրօ (արեւելք), Մեթանա (արեւելք), Էփիտաւրօ-Լիմիրա (հարաւ-արեւելք), Մանի (հարաւ) եւ Փիլիա (հարաւ-արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Nomos Argolidas.png|Արղոլիտա
Պատկեր:Aerial view of Peloponnese peninsula in Greece (48760361187).jpg|Արղոլիտա թերակղզին
Պատկեր:Cove in Hinitsa, Porto Heli, Greece (48760330952).jpg|Արղոլիտա թերակղզի․ Հինիցա, Փորթօ Խելի
Պատկեր:Palea Epidavros.jpg|Էփիտաւրօ թերակղզի․ հին Էփիտաւրօ
Պատկեր:Mani 2000.png|Մանի թերակղզի
Պատկեր:ManiKüste.jpg|Մանի
Պատկեր:Gr97Gythion2.jpg|Մանի թերակղզի, արեւմտեան մաս․ Ղիթիօ
Պատկեր:Panorama from the road to Aeropolis of Neo Oitylo.jpg|Մանի թերակղզի․ համայնապատկեր
Պատկեր:Λιμένι Οιτύλου Λακωνίας.jpg|Մանի թերակղզի․ Իթիլօ
Պատկեր:20170828 144718 Παράθυρο.jpg|Մանի թերակղզի
Պատկեր:DSC 0035-EFFECTS.jpg|Մանի թերակղզի․ Երոլիմենաս
Պատկեր:Οίτυλο.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Οίτυλο - panoramio.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Kotronas - panoramio.jpg|Արեւելեան Մանի․ Քոթրոնաս
Պատկեր:Messenischer Golf Exo-Mani.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:West Coast of Mani peninsula.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:Pylia province.png|Փիլիա թերակղզի․ հարաւ արեւմտեան Պելոպոնես
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Քորոնի
Պատկեր:Finikounda - Strand und Ort.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Ֆինիքունտա
Պատկեր:Methoni castle Burtzi.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Մեթոնի
Պատկեր:Pylos mit Sfaktiria.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Փիլոս
Պատկեր:Methana 2008.jpg|Մեթանա թերակղզի․ արեւելեան Պելոպոնես
Պատկեր:20090608 Methana peninsula Peloponnese view from the sea Greece.jpg|Մեթանա թերակղզի․ դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:View on Methana from Palaia Epidavros.JPG|Մեթանա թերակղզին նկարուած Հին էփիտաւրոսէն
Պատկեր:Palia Loutra.jpg|Մոնի կղզիակը, Մեթանա թերակղզի, Փալէա Լուդրա
Պատկեր:Kounoupitsa.jpg|Մեթանա թերակղզի․ Քունուփիցա
&lt;/gallery&gt;

=== Հրուանդաններ ===
Գլխաւոր հրուանդաններն են՝ 

Մալէաս կամ Քավօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք), Թենարօ (հարաւ), Աքրիթաս (հարաւ-արեւմուտք), Սքիլէօ (Արղոլիտայի ծոց), Ռիօ (Փաթրայի արեւմուտքին), Արաքսոս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Քաթաքոլօ (արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kaap Malea.JPG|Մալէաս կամ Քաւօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք) հրուանդան
Պատկեր:Cape Matapan 08.JPG|Թենարօ․ Պելոպոնեսի հարաւային հրուանդանը, Մանի թերակղզիին հարաւը՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինեաքոս ծոցերուն միջեւ։
Պատկեր:FestungRio.jpg|Ռիօ հրուանդանը․ համանուն հին ամրոցը եւ Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջը
Պատկեր:Cape Araxos.JPG|Արաքսոս հրուանդանը․ Պելոպոնեսի հիւսիս արեւմուտքը
Պատկեր:Katakolo-sunset.jpg|Քաթաքոլօ հրուանդան․ Պելոպոնեսի արեւմուտքը
&lt;/gallery&gt;

=== Լեռներ ===
Պելոպոնեսի մակերեւոյթը լեռնային է։  Լեռները կը գրաւեն անոր կեդրոնական մասը եւ արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններուն մեծ մասը։  Անոնք ծածկուած են անտառներով։

==== Արեւմտեան Պեղոպոնեզ ====
Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան կողմը կը գտնուին հետեւեալ լեռները․-

Փանախայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․ (Փաթրայի հարաւ-արեւելք), Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․ (Փանախայիքօ լերան հարաւը), Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․ (Էրիմանթոս լերան հարաւը)։ Ասթրասի արեւմուտքին կը գտնուի Սքոլիս (կամ Սանտամերի) լեռը՝ 966 մ․, իսկ հարաւ-արեւելքին կը գտնուին Ֆրակովունի`1946 մ․, Իփսուս (կամ Քլինիցա)` 1543 մ․, Աֆրոտիօ` 1456 մ․ եւ Մետարա` 1327 մ․։  Էրիմանթոսին հարաւը կը գտնուին Ֆոլոյի լեռը՝ 798 մ․ եւ Ալֆիոս գետի աւազանէն ետք յաջորդաբար՝ Մինթի 1327 մ․, Լիքէօ՝ 1419 մ․ եւ Թեթրազիօ՝ 1388 մ․ լեռները։  Թեթրազիօ լերան հարաւ-արեւելքը կը գտնուին Քիփարիսիա շրջանին լեռները՝ Էղալէօ 1224 մ․ եւ Իթոմի 798 մ․, իսկ անոնց հարաւը կը գտնուի արեւմտեան Պելոպոնեսի հարաւային լեռը՝ Լիքոտիմօ կամ Միթիա 959 մ․։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Panachaiko (second highest peak).JPG|Փանահայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․
Պատկեր:Erymanthos Moudain.jpg|Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․
Պատկեր:Mountain peaks Astras.JPG|Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․
Պատկեր:Skollis2008.jpg|Սքոլիս կամ Սանտամերի լեռը՝ 966 մ․
Պատկեր:Foloi oak forest.JPG|Ֆոլոյի լերան անտառը
Պատկեր:Lykaion looking East.jpg|Լիքէօ՝ 1419 մ․
Պատկեր:Messene, Brunnen der Arsinoë 2015-09 (4).jpg|Իթոմի լեռը եւ հին ամրոց-սրբավայրը
Պատկեր:Kyparissia 018.jpg|Քիփարիսիա շրջանին լեռները
&lt;/gallery&gt;

==== Արեւելեան Պեղոպոնեզ ====
Արեւելեան լեռնաշղթայի հիւսիսային լեռներն են․-

Արոանիա (կամ Հելմոս)՝ 2335 մ․ (որ կը գտնուի լեռնաշղթային արեւմուտքի մասը) եւ Քիլինի (կամ Զիրիա)՝ 2376 մ․ (լեռնաշղթային արեւելքի մասը)։  Ինչպէս նաեւ Թրափեզոնա (1138 մ․), Ակելոքասթրօ (1080 մ)․, Արախնէօ (1119 մ․), Տիտիմօ (1113 մ․) եւ Ատերես (721 մ․)։  Արոանիային հարաւը կը գտնուին Փենտելիա (2112 մ․) եւ Մենալօ 1(981 մ․) լեռները։  Քիլինի եւ Արոանիա լեռներուն եւ Կորսնթոսի Ծոցին միջեւ կ՛ երկարին Ֆթերի (1779 մ․),  Խելիտորէա (1757 մ․) Էվրոսթինի (1208 մ․), Փիցատէիքօ (1176 մ․), Փանայիա (732 մ․), ինչպէս նաեւ Ֆոքաս, Սքիոնի, Աքրոքորինթոս եւ Օնիա լեռները։  Քիլինի կամ Զիրիա լերան հարաւը կը բարձրանան Օլիղիրդոս (1935 մ․), Թրահի (1616 մ)․, Լիրքիօ (1756 մ․), Արթեմիսիօ (1772 մ)․, Քթենեաս (1599 մ․) եւ Փարթենիօ (1215 մ․)։  Մենալոյին հարաւը մինչեւ Երաքս հրուանդանը կ՛ երկարի Փարնոնաս լեռնաշղթան (1936 մ․) ու անոր հարաւը՝ Քրիթինա լեռնաշղթան (793 մ․) որ կ՛ երկարի մինչեւ Մալէա հրուանդանը։  Փարնոնասին արեւմուտքը կը գտնուի Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը, Թայիղեթոս (2407 մ․)՝ կ՛ երկարի մինչեւ Թենարօ հրուանդանը։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Taygetoss.JPG|Թայիղեթոս, 2407մ․՝ Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը
Պատկեր:Taygetos Ilias 3.jpg|Թայիղեթոս
Պատկեր:Vulkandom.jpg|Մեթանա հրաբուխը
Պատկեր:Corinth, Acrocorinth.jpg|Աքրոքորինթոս
Պատկեր:Vouraikos Gorge Effie Fotaki 2020.jpg|Արոանիա կամ Հելմոս՝ 2335 մ․ եւ Վուրայիքոս գետին կիրճը
Պատկեր:Λίμνη δόξα.jpg|Քիլինի կամ Զիրիա լեռ եւ Տոքսա լիճը
Պատկեր:April 1st.jpg|Մենալօ․ նկարուած 1 Ապրիլ, 2017
Պատկեր:Fir forest on Mt. Mainalo, Greece.jpg|Անտառապատ Մենալօ
Պատկեր:Walls of Hysiai 1.JPG|Փարթենիօ, 1215մ․
Պատկեր:20090729 parnonas06.jpg|Փարնոնաս լեռնաշղթայ
Պատկեր:Metochi and Arachnaion.JPG|Մեթոհի եւ Արախնէօ
Պատկեր:Tsivlos, Greece (Unsplash).jpg|Ցիվլոս
&lt;/gallery&gt;

=== Գետեր, Լիճեր եւ աղբիւրներ ===

==== Գետեր ====
Պելոպոնեսը ունի հարուստ ջրագրական ցանց։  Սակայն հազուագիւտ են մեծ գետերը։

Մեծագոյն գետն է Ալֆիոս, որ կը բխի Ասէաս եւ Մեղալոփոլիս լեռնադաշտերէն։  Կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Երկրորդ մեծ գետն է Էվրոթաս․ կը բխի Մեղալոթոլիս լեռնադաշտէն, կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Ուրիշ գետեր են՝

* Ախայիա շրջան․ Ղլաւքոս, Սելինունտաս, Փիրոս, Վուրայիքոս, Քերինիթիս, Քրաթիս, եւայլն։ 
* Իլիա շրջան․ Փինիոս, Նետա։
* Մեսինիա շրջան․ Նետոն եւ Փամիսոս։
* Արղոլիքոս ծոցը կը թափին Թանոս, Էրասինոս եւ Ինախոս գետերը։ Իսկ Կորնթոսի Ծոցը կը թափի Էսոփոս գետը։

==== Հեղեղատներ ====
Գլխաւոր հեղեղատներն են՝ Սիթաս, Տերվենիոս, Քրիոս, Կուրաս, Ֆինիքաս, Էնիփէաս, Ալիսիոս, եւայլն։

==== Լիճեր ====
Պելոպոնեսը չունի մեծ լիճեր։ Թաքա, Սթիմֆալիա եւ Ցիվլու լիճերուն կողքին կան Լատոնա եւ Տոքսա (կը գտնուին 900 մ․ բարձրութեան վրայ) եւ Փինիոս  արուեստական լիճերը։  Թերակղզիին արեւմտեան մասին կան բաւական ծովալիճեր։  Գլխաւորներն են՝ Քայաֆա եւ Քոթիհիու։ 

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Alfeios map.jpg|Ալֆիոս գետին հոսքը
Պատկեր:Grecia 114 fiume Erimanto 6.jpg|Էրիմանթօ գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Lousiosgorge with-monasteries.jpg|Լուսիոս գետին կիրճը․Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Eurotas river map.jpg|Էվրոթաս գետին հոսքը
Պատկեր:Κινητού 391.jpg|Էվրոթաս գետ
Պատկեր:The estuary Glaucus river1.jpg|Ղլաւքոս գետին գետախորշը, Փաթրային մօտ
Պատկեր:800px-Peiros river.jpg|Փիրոս գետ
Պատկեր:Krathis river and the Skilogremi Peak on the Background.jpg|Քրաթիս գետ
Պատկեր:Pineios river (Peloponnese).jpg|Փինիոս գետի հոսքը
Պատկեր:Pinios River, Peloponnese, Greece 01.jpg|Փինիոս գետ
Պատկեր:Nedariversp!ros.jpg|Նետա գետին ջրվէժը
Պատկեր:Pamisos River - Lower Messenia (1912).jpg|Փամիսոս․ նկար՝ 1912
Պատկեր:River Tanos in North Kynouria, Arcadia, Greece.jpg|Թանոս գետ
Պատկեր:Vervenikos or Dervenikos torrent.jpg|Տերվենի;ոս հեղեղատը
Պատկեր:Foinikas river north Peloponnese.jpg|Ֆինիքաս
Պատկեր:Lake Stymfalia 1.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Stymfalia-Landsat7 WW.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Lake Taka2.jpg|Թաքա լիճ
Պատկեր:Tsivlos Lake, Mountain Chelmos.jpg|Ցիվլու լիճ
Պատկեր:Lake Doxa - Agios Fanourios.JPG|Տոքսա արուեստական լիճը
Պատկեր:Λίμνη Πηνειού (ο).jpg|Փինիօ արուեստական լիճը
Պատկեր:Fragma Asteriou i Fragma Parapeirou, Achaia (Asteri or Parapiros Dam Lake, Achaia, Greece).jpg|Ասթերիու արուեստական լիճը
Պատկեր:Ntaska Reservoir, Achaia, Greece.jpg|Տասքա ջրամբար
Պատկեր:KaiafasLake1.jpg|Քայաֆա ծովալիճ
Պատկեր:-Λίμνη Κοτυχίου -.jpg|Քոթիհիու լիճ
Պատկեր:Δάσος Καλόγριας 06.jpg|Քալողրիա կամ Սթրոֆիլիաս անտառը․ մաս կը կազմէ Քոթիհիու ծովալիճին
&lt;/gallery&gt;

=== Դաշտեր ===
Պելոպոնեսի գլխաւոր դաշտերը կը գտնուին թերակղզիին արեւմտեան մասին մէջ։   Ախայիա եւ Մանոլատա դաշտերը միասնաբար կը կազմեն Իլիա դաշտը։  Քիփարիսիային արեւմուտքին կ՛ երկարի ծովեզերեայ Քիփարիսիա-Ղարղալիանոն նեղ դաշտը, իսկ աւելի հարաւը՝ Մեսինիա դաշտը։

Արեւելեան Պելոպոնեսի շրջանը կը տարածուին Արղոլիտա, Քրանիտի եւ աւելի հարաւ՝ Էվրոթաս եւ ծովեզերիայ Ասոփոս ու Նէափոլի դաշտերը։

Կեդրոնական մասին կան նաեւ Մատինիա, Թեղէա եւ Ալէա լեռնադաշտերը, որոնք միասնաբար կը կազմեն Թրիփոլի լեռնադաշտը։ Անոր արեւմուտքին կը գտնուի Մեղալուփոլի լեռնադաշտը։  Հիւսիսային շրջանին Արոանիա եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ կան Ֆենէօ եւ Սթիմֆալիա լեռնադաշտերը։&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Feneos-Polje Pheneos-limni Peloponnese Greece.jpg|Ֆենէօ լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Στυμφαλία15.jpg|Սթիմաֆալիա լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Megalopolis city.jpg|Մեղալոփոլի․ քաղաքն եւ ետին ձախին՝ լեռնադաշտը
Պատկեր:Polje Argon Field.jpg|Արղոն Փետիոն․ Արքատիա նահանգին լեռնադաշտը
&lt;/gallery&gt;

=== Կղզիներ ===
Պելոպոնեսին կը պատկանին հետեւեալ կղզիները․ Փրոթի, Սֆաքթիրիա, Սափիենծա, Այիա Մարիանի, Սխիզա եւ Վենեթիքօ։  Կը գտնուին Մարաթոօս եւ Աքրիթա հրուանդաններուն միջեւ։  

Լաքոնիքոս ծոցին մէջ կայ Էլաֆոնիսոս կղզիակը, իսկ Արղոլիքոս ծոցին մէջ՝ Րոմվի, Փսիլի եւ Փլաթիա կղզիակները։

Պելոպոնեսը շրջապատուած է բազմաթիւ կզղիներով։  Արեւմուտքէն Յոնիական ծովուն հարաւային կղզիները, արեւելքէն Սարոնիքոս ծոցին կղզիները՝ [[Էղինա]], [[Փորոս]], [[Իտրա]], [[Սփեցես]], իսկ հարաւէն [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] եւ Անտիքիթիրա կզղիները։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolomban, pogled proti Debelemu Rtiču.jpg|Փրոթի կղզի, Մեսինիա նահանգ, Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sfakteria.jpg|Սֆաքթիրիա, դիտուած Փիլոսէն․ Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sapientza.JPG|Մեսինիա նահանգը եւ անոր պատկանող կղզիները․ հոս նշուած է Սափիենծա կղզին իսկ անոր հարաւ-արեւելքին կը գտնուի Սխիզա կղզին (Պելոպոնեսի հարաւ արեւմուտք)
Պատկեր:Νήσοι Σαπιέντζα (πανοραμική 2).jpg|Սափիենծա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Cape Akritas and Venetiko island view from Tsapi beach.jpg|Աքրիթա հրուանդանը եւ Վենեթիքօ կղզին, Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Βενετικο.jpg|Վենեթիքօ կղզին․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Elafonissos - Strand von Simos.JPG|Էլաֆոնիսոս․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւելք
Պատկեր:Cape Malea and Elafonissos island in the Bay of Vatika.ISS015-E-9024.JPG|Մալէա հրուանդանը եւ Էլաֆոնիսոսի դիրքը․ Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Νήσος Χύτρα από τη παραλία Μελιδόνι.jpg|Խիթրա կղզիակը, դիտուած Քիթիրա կղզիին Մելիտոնի ծովափէն
Պատկեր:Kythira Kapsali.jpg|Քիթիրա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւը
Պատկեր:Antikythera location.png|Անտիքիթիրա․ Քիթիրա կղզիին հարաւը, Կրետէ կղզիին հիւսիս-արեւմուտքը
Պատկեր:Το μοναστήρι του Σωτήρος.jpg|Սթրոֆատես կղզեխումբ, Պելոպոնեսի արեւմուտքը, Քիփարիսիային դիմացը, Յոնիական Ծով
Պատկեր:20090728 asini22.jpg|Րոմվի կղզի․ Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Spetses2 evlahos.jpg|Սփեցես կղզի․ Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Υδρα.jpg|Իտրա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Poros Evlahos.jpg|Փորոս կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Ägina Hafenblick.jpg|Էղինա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
&lt;/gallery&gt;
[[Պատկեր:Nafplion view from Palamidi castle.JPG|մինի|Նաֆփլիօ]]
[[Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|մինի|Քալամաթա]]

=== Գլխաւոր քաղաքներ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
!Քաղաք
! data-sort-type=&quot;number&quot; |Բնակչութիւն
|-
|[[Փաթրա]]
|167 446
|-
|Քալամաթա
|54 100
|-
|[[Թրիփոլի (Յունաստան)|Թրիփոլի]]
|30 912
|-
|[[Կորնթոս]]
|30 176
|-
|Փիրղոս
|24 359
|-
|Արղոս
|22 209
|-
|[[Էղիօ]]
|20 422
|-
|Ամալիատա
|12 261
|-
|[[Սփարթի]]
|16 239
|-
|[[Նաֆփլիօ]]
|14 203
|}


&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:View from the Monastery in Kandila.JPG|Թրիփոլի
Պատկեր:2007 Greece Corinthian Gulf &amp; Corinth.jpg|Կորնթոս
Պատկեր:Δεκεμβριος του 2012 - panoramio.jpg|Փիրղոս Իլիաս․ ծովափը
Պատկեր:The city of Argos from the Castle of Larissa on September 5, 2020.jpg|Արղոս․ կը գտնուի Նաֆփլիօ քաղաքին հիւսիսը
Պատկեր:Aigio new port panorama.jpg|Էղիօ․ հիւսիսային Պելոպոնես, Փաթրային արեւելքը
Պատկեր:Συντριβάνι, Αμαλιάδα - panoramio (1).jpg|Ամալիատա․ քաղաքին կեդրոնը
Պատկեր:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg|Սփարթա քաղաքը եւ Թայիղեթոս լեռը
&lt;/gallery&gt;

== Պատմական հակիրճ տեղեկութիւններ ==
Պելոպոնեսի թերակղզին նախապատմական շրջաններէն բնակուած է։  Անունը յառաջ եկած է Յունական Դիցաբանութենէն՝ Փելոփա հերոսին առասպելէն, որ ամբողջ շրջանը իր իշխանութեան տակ առած էր․ Փելոփա + նիսոս (=կղզի)։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:CorintoScaviTempioApollo.jpg|ձախից|մինի|Ափոլոնա (Ապոլոն) աստուծոյ նուիրուած համանուն տաճարը, Կորնթոս]]
[[Պատկեր:Lion Gate, Mycenae, 201505.jpg|մինի|Առիւծներու Դարպասը․ Միկինես]]
[[Պատկեր:Akrokorinth nordmauern.jpg|մինի|Աքրոքորինթօ]]
Պղինձի Դարուն, Պելոպոնեսին մէջ կը տիրէ [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն|Միկինեան]] Քաղաքակրթութիւնը  (Ք.Ա. 1900–1100)․ կեդրոնն է [[Միկինես]] ամրոցը Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւելքը։Ք․Ա․ 776-ին, Օլիմպիա Ողիմպիա սրբավայրի տարածքին կը կատարուին առաջին Ողիմպիական խաղերը․ այս թուականը յաճախ կը գործածուի ճշդելու համար սկիզբը Դասական շրջանին։

=== Դասական շրջան ===
[[Պատկեր:Olympia Temple of Hera.jpg|մինի|Իրա (կամ Հերա) աստուածուհիին տաճարը, Օլիմպիա]]
Այս շրջանին Պելոպոնեսի տարածքին կը բարգաւաճին Յունաստանի այդ շրջանի պատմութեան մէջ գլխաւոր դեր ունեցող քաղաք-պետութիւնները․ Սփարթի, Կորնթոս, Արղոս եւ Մեղալոփոլիս, որոնք Պելոպոնեսեան Դաշինքին կորիզը կը կազմէին, գլխաւորութեամբ Սփարթիին։ Այդ քաղաք-պետութիւնները կարեւոր դեր կը խաղան Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին Ք.Ա. 5-րդ դար, միանալով մնացեալ յունական քաղաք-պետութիւններուն՝ Աթէնք եւ անոր դաշնակիցներուն։

Թերակղզին [[Պելոպոնեսեան Պատերազմ|Պելոպոնեսեան Պատերազմին]] թատերաբեմ կը դառնայ Ք.Ա. 431 - Ք․Ա․ 404։
[[Պատկեր:Carte de la guerre du Péloponnèse 431a.C.svg|ձախից|մինի|Պելոպոնեսեան Պատերազմի քարտէս․ կարմիրով Աթէնքն ու դաշնակիցները եւ կանանչով՝ Սփարթա եւ դաշնակիցները]]
'''''Պելոպոնեսեան Պատերազմ'''․ Աթէնք եւ Սփարթի քաղաք-պետութիւններուն ու անոնց դաշնակիցներուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւններ, որոնք կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, Աթէնքի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։''

=== Հելլենիստական եւ Հռոմէական ժամանակաշրջաններ ===
Հելլենիստական ժամանակաշրջանի ընթացքին Պելոպոնեսի գլխաւոր իշխանութիւնը Ախայիքի դաշնութիւնն է՝ Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան շրջանի քաղաքներու դաշնակցութիւն։  Կը տկարանայ [[Մեծն Աղեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտրի]] կողմէն, երբ ան կը միացնէ յունական բոլոր քաղաք-պետութիւնները եւ կը լուծուի Ք․Ա․ 146-ին երբ Հռոմէացիները [[Փաթրա|Փաթրան]] կը գրաւեն։  [[Կորնթոս]] կը քայքայուի եւ Ք․Ա․ 44-ին, հռոմէացիներէն կը վերակառուցուի ու ժամանակի մը համար Պելոպոնեսի վարչական կեդրոնը կը դառնայ։

=== Բիւզանդական ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|մինի|Մոնեմվասիա բերդաքաղաքը․ Մալէա հրուանդան]]
Երբ Հռոմէական Կայսրութեան արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը 395, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]], Պելոպոնես կ՛ անցնի անոր իշխանութեան տակ։ 

408 – 450 թուականներուն Կորնթոսի Նեղուցը ամրացնելու եւ հիւսիսէն ներխուժող բարբարոս ցեղերէն պաշտպանելու համար, անոր երկայնքին էքսամիլիոն ''Εξαμίλιον'' պարսպապատը կը կառուցուի։

Զ․ դարուն Պելոպոնեսի տարածքին պատահած բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժները, ինչպէս նաեւ սլաւ ցեղերու յարձակումները կը տկարացնեն թերակղզիին տնտեսութիւնը։  
[[Պատկեր:Byzantine Greece ca 900 AD.svg|ձախից|մինի|Բիւզանդական Յունաստանը, 900-ին]]
[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրները իրենց Դ․ Արշաւանքէն]] ետք երբ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]&lt;nowiki/&gt;ը կը գրաւեն եւ կը հիմնեն [[Լատինական կայսրութիւն]]&lt;nowiki/&gt;ը, [[Յունաստան]] կը ներխուժեն եւ Պելոպոնեսը կը գրաւեն։  Ֆրանքները Ախայիայի Իշխանութիւնը կը հիմնեն։

==== Ախայիայի (Աքայեան) Իշխանութիւն ====
[[Պատկեր:Castello Chlemoutsi.jpg|մինի|Խլեմուցի բերդ․ կառուցուած է Ֆրանքներու ժամանակաշրջանին]]
ԺԳ․ դարասկիզբին Պելոպոնես Ախայիայի Իշխանութեան (Լատինական Կայսրութեան հպատակ) մաս կը կազմէ (''Πριγκιπάτοτης Αχαΐας - Frankish Principality of Achaea'')։ Իսկ [[Վենետիկ|Վենետիկցիները]] կը գրաւեն ռազմական դիրք ունեցող նաւահանգիստներ, ինչպէս օրինակ՝ Նաւարինօ, Քորոնի։  

1259-ին Փելագոնիայի (Փելաղոնիա) ճակատամարտին ընթացքին յունական Նիքէայի Կայսրութիւնը կը յաղթէ Լատինական Կայսրութեան հպատակ փոքր իշխանութիւններու դաշինքին, որոնց մաս կը կազմէր նաեւ Ախայիայի Իշխանութիւնը։  Յոյներուն կը վերադարձուին նորաշէն Միսթրա ամրոցն ու արքունիքը (Հին Սփարթային մօտ) եւ 1262 – 1460 Պելոպոնեսի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ կը հիմնուի «Մորիասի Բռնապետութիւն» ''Despotate of the Morea'' կոչուած իշխանութիւնը (կիսանկախ շրջան եւ հպատակ վերակազմուած Բիւզանդական Կայսրութեան)։

'''''Նիքէայի Կայսրութիւն'''․ Յոյները վտարուած Կոստանտնուպոլսէն, կը հիմնեն իրարմէ անկախ երեք պետութիւններ՝ Նիքէայի Կայսրութիւնը, Իփիրոսի (Իպիրոս) Տէրութիւնը եւ Տրապիզոնի Կայսրութիւնը։  1261-ին Նիքէայի կայսրութիւնը կը վերագրաւէ Կոստանտնուպոլիսը ու կը վերահաստատէ Բիւզանդական Կայսրութիւնը։''

ԺԴ․ դարավերջերուն, Պելոպոնես կ՛ արշաւեն օսմանեան բանակներ, որոնք կ՛ օգտուին Բիւզանդիոնի եւ Ֆրանքներու միջեւ ընդհարումներէն։  [[1458]]-ին հակառակ Աքրոքորինթոսի զօրաւոր դիմադրութեան, [[Կորնթոս|Կորնթոսն]] ու յաջորդաբար թերակղզիին մեծ մասը կ՛իյնան [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] տակ։   Վենետիկցիները կը պահեն հետեւեալ ծովափնեայ ռազմական կարեւորութիւն ունեցող ամրոցները․ Մեթոնի, Քորոնի, Նաւարինօ, Մոնեմվասիա, Արղոս եւ Նաֆփլիօ։

=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Mystras palace 1.jpg|մինի|Միսթրա․ բիւզանդական ամրոց արքունիքը – Ընդգրկուած է Եունեսքոյի Յուշարձաններու Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ]]
ԺԶ․ դարասկիզբին, օսմանցիները կը տիրեն Պելոպոնեսին վրայ, կը գրաւեն վենետիկցիներուն ամրոցները։  Սակայն Մորիաս (Պելոպոնեզս) [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] միակ մնացորդածը, կը շարունակէ դիմադրել [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]]։ [[1466]] եւ [[1532]] թուականներուն թուրքերուն դէմ ապստամբութիւններ տեղի կ՛ունենան։  Իսկ [[1571 թուական|1571]]-ին, Նաւփաքթոյին ծովամարտէն ետք, ապստամբութիւնները կը տարածուին Պելոպոնեսէն դուրս ալ՝ կեդրոնական Յունաստանի շրջաններուն մէջ։ Թուրքերը կը հակադարձեն կոտորածներով։

Վենետիկցիները մերթ ընդ մերթ յարձակումներով կը փորձեն վերագրաւել Պելոպոնեսը․ 1499-1503, 1537-1540, 1684-1699 եւ 1714-1718։

==== Մորէայի Թագաւորութիւն (1688 – 1715) ====
[[Պատկեր:Regno di Morea.svg|մինի|Մորէայի Թագաւորութիւն]]
Վենետիկցիները, Ֆրանչեսքօ Մորոզինիին գլխաւորութեամբ կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը Մորէային Պատերազմին ընթացքին (1684-1699) եւ կը հիմնեն Մորէայի թագաւորութիւնը։  Նաֆփլիօ կը դառնայ անոր մայրաքաղաքը։

'''''Մորէա'''․ Վենետիկցիները Պելոպոնեզսին այս անունը կու տան։''

Սակայն [[1715 թուական|1715]]-ին Օսմանցիները կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը։  [[1718 թուական|1718]]-ին, Վենետիկ «Փասարովիչի Դաշինք»ով 1718-ին, կը ճանչնայ Օսմանեան իշխանութիւնը ՊԵլոպոնեսի մէջ։

Օսմանցիները Պելոպոնեսը կը բաժնեն 22 շրջաններու, Նաֆփլիօ մայրաքաղաք կը նշանակուի, իսկ 1786-ին Թրիփոլիցա (Թրիփոլի) մայրաքաղաք կը դառնայ։

Ապստամբութիւնները  յաճախակի են, սակայն Օսմանցիները հազարաւոր իսլամացած Ալպանացիներ կը ղրկեն, որպէսզի ապստամբութիւնները ճնշեն։  Հետեւանքն է կոտորածներ եւ 20 000 բնակիչներ իբրեւ ստրուկ կը ծախուին։

==== Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինք ====
Առաջին ռուս-թրքական պատերազմը (1768-1774), կ՛ աւարտի ռուսերու յաղթանակով։  Կը ստորագրուի [[Քիւչուկ Քայնարծի դաշնագիր|Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինքը]] (1774), որմէ կ՛ օգտուին յոյները եւ կամաց կամաց Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը կը զարգանայ։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Panagiotis Kefalas by Hess.jpg|մինի|Թրիփոլիցա քաղաքին ազատագրումը 23 Սեպտ․ 1821․ գործ Փիթըր Ֆոն Էս Peter von Hess (1792-1871)]]
Փետրուար [[1821 թուական|1821]]-ին Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ։  Յունաստանի անկախութեան կռիւները (Յունաստանի ապստամբութիւն) Պելոպոնեսէն կը սկսին երբ [[21 Մարտ]] 1821-ին յոյն ապստամբները կը գրաւեն Քալաւրիթա լեռնային աւանը եւ ապստամբութեան կայծը կը տարածուի Յունաստանի տարածքին։  Իսկ [[25 Մարտ|25 Մարտին]] պաշտօնապէս Փաթրայի մէջ կը յայտարարուի Յունաստանի Ապստամբութիւնը Օսմանեան տիրապետութեան դէմ․ ապստամբութեան գլուխը անցած է Փալէոն Փաթրոն Ղերմանոս Գ․ հոգեւորականը ''Δεσπότη ΠαλαιώνΠατρών Γερμανό (Γ΄)։''  Նոյն տարուան Հոկտեմբերին, ապստամբները [[Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս|Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի]] գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ 
[[Պատկեր:Navarino-A L Garneray.jpg|մինի|Նաւարինոյի ճակատամարտը․ գործ՝ Լուի Ամպրուազ Կաղներէ Louis Ambroise Garneray (1783 - 1857)]]
Հոկտեմբեր [[1827 թուական|1827]]-ին Ֆրանսական ծովուժին եւ թուրք-եգիպտական միացեալ ուժերուն միջեւ արեւմտեան Պելոպոնեսի Փիլոս նաւահանգիստին բացերը տեղի կ՛ ունենայ Նաւարինոյի նաւամարտը։  [[1828 թուական|1828]] թուականին, ֆրանսական բանակին սպարապետ Նիքոլա Ժոզէֆ Մէզոն ''Nicolas Joseph Maison'' Փաթրան կը գրաւէ, քաղաքէն դուրս վռնտելով թուրք-եգիպտական պահակագունդը եւ Փաթրան կը յանձնէ Յունաստանի նորաստեղծ պետութեան։  Թուրքերը վերջնականապէս կը լքեն թերակղզին։  

1828-ին Նաֆփլիօ կը հռչակուի Անկախ Յունաստանի մայրաքաղաքը։

[[1882 թուական|1882]]-ին, կը սկսի Կորնթոսի ջրանցքին շինութիւնը․ կը լրանայ 11 տարիներ ետք։
[[Պատկեր:Monemvasia2003Part.jpg|մինի|Monemvassia1.jpg]]
ԺԹ․ դարավերջերուն եւ Ի․ դարասկիզբին, Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը նահանջ կ՛ արձանագրէ, թերակղզին տնտեսապէս կը մեկուսանայ Յունաստանի մնացեալ շրջաններէն։  Բնակչութեան լուրջ թիւ մը կ՛ արտագաղթէ դէպի երկրին մեծ քաղաքները՝ [[Աթէնք]], [[Փիրէա]], ինչպէս նաեւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն]]․ եւ [[Աւստրալիա]]։

[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր․ Փաթրա, Էղիօ, Կորնթոս, Քալամաթա, [[Նաֆփլիօ]]։  Գաղթականները իրենց հաստատումէն քանի մը տարի ետք, նոր թափ կու տան թերակղզիին տնտեսութեան։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]] յաջորդող տասնամեակներուն, գլխաւոր քաղաքներուն մէջ ճարտարարուեստը եւ ծովային երթեւեկութիւնը կը սկսի զարգանալ․  Փաթրայի նաւահանգիստը կը հասդիսանայ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]] առեւտուրի դուռը։  Գլխաւոր քաղաքներուն մէջ կը բացուին պետական համալսարաններ, ներգրաւելով Յունաստանի բոլոր շրջաններէն ուսանողներ։

[[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական Միութեան]] եւ շնորհիւ շարք մը զարգացման ծրագիրներու, Պելոպոնեսի բնակչութեան ապրուստի մակարդակը կը բարելաւուի եւ տնտեսութիւնը (զանազան բնագաւառներէ ներս) ԻԱ․դարուն հասած է գնահատելի մակարդակի (անասնապահութիւն, երկրագործութիւն, ձիթենիի ճարտարարուեստ, զբօսաշրջիկութիւն, եւայլն)։

[[7 Օգոստոս]], 2004-ին, [[Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջ|Ռիօ-Անտիռիօ]] կամուրջին պաշտօնական բացումը տեղի կ՛ ունենայ եւ [[12 Օգոստոս]] 2004-ին կամուրջը հանրութեան կը յանձնուի։

==== Ահաւոր հրդեհներ ====
[[Պատկեր:Greekfires3 thumb.gif|մինի|Օգոստոս ամսուան Պելոպոնեսի ահաւոր հրդեհներուն ընթացքը]]
[[2007]]-ին, Օգոստոս ամսուան վերջաւորութեան Պելոպոնեսի արեւմտեան մասին մէջ բռնկած հրդեհները երկու-երեք շաբթուան ընթացքին կ՛ աւերեն բազմաթիւ գիւղեր եւ կ՛ անհետացնեն անտառներու հսկայ տարածքներ։  

[[2021 թուական|2021]] Օգոստոսին թերակղզիին հիւսիս եւ հիւսիս արեւմտեան՝ Փաթրա, Ռիօ, Փիրղոս Իլիաս, Օլիմպիա (Ողիմպիա)․․․ եւ հարաւ ու հարաւ-արեւմտեան կողմը՝ Քալամաթա, Սփարթի եւ Ղիթիօ, բռնկած հրդեհները կ՛ աւերեն անտառներու եւ ձիթենիի հսկայական տարածքներ։  Մեծ վնասեր կը կրէ նաեւ գիւղատնտեսութիւնը, մեղրաբուծութիւնն ու ձիթենիի ճարտարարուեստը։

== Հայերու ներկայութիւնը Պելոպոնես ==
[[Պատկեր:The Peloponnese from ISS.jpg|մինի|Պելոպոնեսը տիեզերքէն դիտուած]]
[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր։ Յաջորդող 2-3 տարիներուն ընթացքին ([[1924 թուական|1924]]-[[1925 թուական|1925]]․ հետեւանք՝ [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշնագրին]]), բաւական մեծ թիւով հայեր հիւսիսային [[Յունաստան|Յունաստանի]] Թրակիոյ եւ Մակեդոնիոյ շրջաններէն կը փոխադրուին Պելոպոնես եւ [[Կրետէ]]։

Դէպի հարաւային Յունաստան հայերու փոխադրումը տեղի կ՛ունենայ քաղաքական միտումներով՝ հիւսիսային Յունաստանի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] հետ սահմանամերձ շրջաններուն հայերուն թիւը նուազի եւ յունաթրքական յարաբերութիւնները խաղաղ ընթացքի մէջ մտնեն։ 

Կը հաստատուին [[Փաթրա]], Քալամաթա, Փարափիղմաթա եւ չնչին թիւով՝ Էղիօ (Փաթրայէն 32 քլ․ դէպի արեւելք), [[Նաֆփլիօ]], [[Կորնթոս]], Փիրղոս (Փաթրայի հարաւ արեւմուտքը) քաղաքներուն մէջ։  Այդ քաղաքներուն մէջ հաստատուած ընտանիքները կը փորձեն ներգրաւուիլ յունական հասարակութեան մէջ։

Փաթրայի հայութիւնը կը կազմակերպուի։  Կը հիմնէ զանազան միութիւններ եւ կազմակերպութիւններ։  Մինչեւ Բ․ Համաշխարհային պատերազմ, կ՛ ունենայ Մանկապարտէզ մը։

Ներգաղթի ([[1925 թուական|1925]]-[[1948 թուական|1948]]) կարաւանները [[Հայաստան]] կը փոխադրեն 18 000-է աւելի յունահայեր։  Այս թիւին մէջն է նաեւ Պելոպոնեսի հայութեան մեծ թիւ մը։  Քալամաթա, Փիրղոս, Փարափիղմաթա, Էղիօ եւ Կորնթոս միայն քանի մը ընտանիքներ կը մնան։ 

Բ․ համաշխարհային պատերազմի աւարտին եւ մինչեւ [[1947 թուական|1947]], Պելոպոնեսի հայութեան թիւն է՝ 1 400․ 500-ը (122 ընտանիքներ)՝ [[Փաթրա]], Էղիօ 42 եւ Փիրղօ 9 ընտանիքներ (ըստ [[1941 թուական|1941]]-ի մարդահամարի արձանագրութիւններուն՝ պահուած Յունահայոց Առաջնորդարանին մէջ, [[Աթէնք|Աթէնք)]]։ 

== Հնաբանական վայրեր ==
[[Պատկեր:Bassae 02.jpg|մինի|Վասէ հնաբանական վայրը]]
[[Պատկեր:The Temple of Apollo Epikourios at Bassae, east colonnade, Arcadia, Greece (14087181020).jpg|մինի|Վասէ․ Ափոլոն Էփիքուրոս տաճարը]]
Պելոպոնես հարուստ է հնաբաական վայրերով, որոնցմէ շատեր ընդգրկուած են [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի]] Ժառանգութեան Ցանկին մէջ։ Գլխաւորներն են՝

* Վասէ Βάσσαι․ Յունաստանի առաջին յուշարձանը որ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ընդգրկուեցաւ
* [[Հին Կորնթոս]]
* Էփիտաւրոս․ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Քորոնի․ միջնադարեան ամրոց
* Քալամաթա․ Միջնադարեան աքրոփոլիս եւ ամրոց
* Հին Մեսինի
* Մեթոնի․ միջնադարեան ծովեզերեայ ամրոց
* Միսթրա․ Բիւզանդական մինադարեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Մոնեմվասիա․ միջնադարեան բերդաքաղաք
* Միկինես․ Միկինեան քաղաքակրթութեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Օլիմպիա․ Հին Ողիմպիական խաղերու վայրը, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Սփարթի
* Փիլոս․ Նեսթորային արքունիքը եւ միջնադարեան ամրոց
* Փաւլոփեթրի․ ծովուն մէջ սուզուած Պղինձէ Դարաշրջանի հին քաղաք, Ք․Ա․ 3500
* Թեղէա․ հին սրբավայր
* Թիրինթա․ հին ամրոց,  Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ

* Տիրոս քարայրներ (Ք․Ա․ 4000 – 3000)

=== Պատկերասրահ ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Ancient Kechries on January 10, 2020.jpg|Հին Կորնթոս․ Քեհրիես
Պատկեր:Tempio di Apollo e Acrocorinto.jpg|Ափոլոնայի տաճարը եւ Աքրոքորինթօ
Պատկեր:20190511 172 epidaure.jpg|Էփիտաւրոսի հնագիտական վայրը
Պատկեր:The great theater of Epidaurus, designed by Polykleitos the Younger in the 4th century BC, Sanctuary of Asklepeios at Epidaurus, Greece (14038572644).jpg|Էփիտաւրոսի նշանաւոր հին թատրոնը Ք․Ա․ 4-րդ դար․
Պատկեր:Κάστρο Κορώνης 2056.jpg|Քորոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Kalamata Burg.jpg|Քալամաթա․ Աքրոփոլիսը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:Ancient messene 02.jpg|Մեսինի․ հին մարզադաշտը
Պատկեր:20190507 220 messene.jpg|Մեսինի․ հին թատրոնը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոն
Պատկեր:Asclepeion Ancient Messene (3).jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Methoni Castle 09.jpg|Մեթոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Methoni Suedspitze.jpg|Մեթոնի․ Պուրծի ամրոցը
Պատկեր:Methoni 240 06, Greece - panoramio.jpg|Մեթոնի
Պատկեր:GR 08-04-22 Mistra Pantanassa6.JPG|Միսթրա բիւզանդական քաղաքը
Պատկեր:Remparts du château Villehardouin à Mistra.jpg|Միսթրա բերդը
Պատկեր:20190510 293 mystras.jpg|Միսթրա՝ տեսարան մը․ Լաքոնիքօ լեռնադաշտ
Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|Մոնեմվասիա բերդաքաղաք
Պատկեր:Monem14.jpg|Մոնեմվասիա
Պատկեր:20190511 078 mycenes.jpg|Միկինես հնագիտական վայրը
Պատկեր:Greece-0374 (2215905824).jpg|Միկինես․ Քլիթեմիսթրային գերեզմանը
Պատկեր:The Cyclopean walls of Mycenae on October 27, 2019.jpg|Միկինես․ հսկայ պարիսպները
Պատկեր:Olympia 34.jpg|Օլիմպիա հնագիտական վայրը․ համայնապատկեր
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece2.jpg|Օլիմպիա․ հնագիտական վայրը, Փալեսթրա՝ ըմբշամարտի վայրը
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece38.jpg|Օլիմպիա․ մարզարանին մուտքը
Պատկեր:Olimpia FilipTemple.JPG|Օլիմպիա․ Ֆիլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Ancient Sparta theatre seats.jpg|Սփարթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:20190508 088 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին աւերակները
Պատկեր:20190508 058 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին հնագիտական վայրը
Պատկեր:Archaeological site of the Temple of Athena Alea at Tegea (2017, image 1).jpg|Թեղէա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:A higher view of the interior.jpg|Թիրինթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:View of the interior from the walls of the Tiryns site.jpg|Թիրինթա․ բերդը
Պատկեր:Lower castle (Tiryns) 02.jpg|Թիրինթա․ ցած բերդին աւերակները
Պատկեր:Nemea Stadion 2008-09-12.jpg|Նեմէա հնագիտական վայր․ մարզարանը
&lt;/gallery&gt;

== Տնտեսութիւն ==

=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[Պատկեր:Κρι-κρι Δημοτικός Κήπος Χανίων 8268.jpg|մինի|Մեթոնի․ Քրի-քրի, կը պահպանուի Natura 2000 պայմանագրով]]
Պելոպոնեսի տնտեսութիւն աւանդականօրէն յենուած է հողագործութեան եւ անասնապահութեան վրայ։  Ճարտարարուեստը գլխաւորաբար զարգացած է Փաթրա եւ Էղիօ․ մեքենագործութիւն, բամպակի, թուղթի, գինիի, անիւներու, ձէթի, չամիչի, եւայլն գործարաններ։ 

Կը մշակուին որթատունկը՝ չամիչ եւ գինի, թզենի, ձիթենի, բրինձը, բամպակ, ծխախոտ, գետնախնձոր, բանջարեղէն, պտուղեղէն։  Զարգացած են մասնաւորաբար այծաբուծութիւնն ու ոչխարաբծութիւնը, ինչպէս նաեւ կովաբուծութիւնը, հաւաբուծութիւնը, մեղրաբուծութիւնը։ 

Ձկնաբուծութիւնը վերջին տասնամեակներուն բաւական զարգացած է եւ կարեւոր ներդրում ունի շրջանի տնտեսութեան։  Այս ուղղութեամբ կ՛ օգտագործուին նաեւ ծովալիճերը։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Տարածուած է փայտաքարը, որ գլխաւոր հայթայթիչն է Մեղալոփոլիին ջերմելեկտրական կայանին։  Կ՛ արտադրուին նաեւ հրաքարը, մանգանը, երկաթը, գաւարզը, եւայլն։

=== Փոխադրական Միջոցներ ===

==== Մայրուղիներ ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր մայրուղիները զայն կը կապեն Յունաստանի մայր ցամաքասին․ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ]] կամուրջին միջոցով՝ հիւսիսային եւ հիւսիս արեւմտեան Յունաստան, իսկ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] կամուրջներուն միջոցով արեւելեան եւ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան։

==== Երկաթուղի ====
Երկաթուղային ցանցը կը հետեւի հիւսիսային մայրուղիին․  Աթէնքը Կորնթոսին կը կապէ։  Կորնթոսէն, երկաթուղիի մայր գիծը երկու հատուածներու կը բաժնուի․  դէպի արեւմուտք՝ Փաթրան կը կապէ Փիրէային եւ դէպի հարաւ-արեւմուտք՝ Կորնթոսը կը կապէ Քալամաթային, Թրիփոլի քաղաքին միջոցով։  Պելոպոնեսի մնացեալ շրջանները, շնորհիւ երկրորդական գիծերուն, մայր գիծի երկու հատուածներուն կը կապուին։ 

Կայ նաեւ ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (14).jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 02.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի լեեռնային շրջանէ
Պատկեր:20090314-3337-Zachlorou-3005+3006.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի Զահլորուէն
Պատկեր:Gr97Vouraikosschlucht7.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ կ՛անցնի զուգահեռ Վուրայիքոս գետի կիրճին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 12.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (18).jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 11.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ դժուարանցելի սակայն հիանալի տեսարաններով ճանապարհ
Պատկեր:02.11.92 Πύργος, Pyrgos A.9110 (5804228288).jpg|Փիրղոս Իլիաս․ Պելոպոնեսի երկաթուղային ցանցի գլխաւոր կայաններէն
&lt;/gallery&gt;

==== Նաւահանգիստ ====
[[Պատկեր:Le port de Patras en août 2009 - 3.jpg|մինի|[[Փաթրա]]․ նաւահանգիստը]]
[[Փաթրա]], Եւրոպայի առեւտուրի դուռն է, յատկապէս արեւմտեան կեդրոնական Պալքանեան երկիրներու միջեւ տեղի ունեցած բախումներու ընթացքին ու ատկէ ետք ա՛լ աւելի կ՛ամրապնդէ իր դիրքը ([[Պոսնիա եւ Հերցեկովինա|Պոզնիոյ]] պատերազմ [[1992 թուական|1992]]-[[1995 թուական|1995]] եւ Խրուաթիօ (Քրուաթիա) պատերազմ [[1991 թուական|1991]]-[[1995 թուական|1995]])։ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի Ջրանցքն]] ալ, բախտորոշ դեր կը խաղայ այս ուղղութեամբ։

Նաւային փոխադրամիջոցը 24 ժամուան հետեւողականութեամբ կը բանի։ Փաթրայի նաւահանգիստին միջոցաւ կը կատարուին ներուծումներ եւ արտադրումները դէպի Եւրոպա։ Նաւահանգիստը կապուած է արեւմտեան [[Իտալիա|Իտալիոյ]] նաւահանգիստներուն հետ։ Նոյնպէս, ամենօրեայ է նաւային կապը [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|կղզիներուն]] եւ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի]] եւ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի]] Ծոցերուն ափերուն գտնուող շրջաններուն հետ եւ փոխադարձ։

==== Օդակայան ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր օդակայանները կը գտնուին Փաթրա եւ Քալամաթա։

== Աւանդական պարեր ==
Աւանդկան պարերը, մինչեւ այսօր կը պահպանուին եւ մնայուն ներկայութիւն են բնակիչներուն ամենօրեայ կեանքին մէջ՝ Սիրթոս, Քալամաթիանոս, Ցամիքոս, Ցաքոնիքոս։

== Խոհանոց ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Chicken with hilopites.JPG|Հաւով հիլոփիթես
Պատկեր:Olives in bowl.jpg|Քալամաթային նշանաւոր ձիթապտուղները
Պատկեր:2011 Greek Diples.JPG|Տիփլես
Պատկեր:Tentura.jpg|Թենտուրա․ կ՛ արտադրուի Փաթրայի շրջանը
Պատկեր:MOSCHOFILERO.jpg|Մոսխոֆիլերօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ․ Մանտինիա շրջան
Պատկեր:AGIORGITIKO.jpg|Այիորիթիքօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ, Նեմէայի շրջան
Պատկեր:Mavrodaphne.jpg|Մաւրոտաֆնի գինի․ Փաթրա
Պատկեր:Οινοποιείο ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ 3.jpg|Ախայիա Քլաուս գինիի գործարանը, ուր կ՛ արտադրուի Մաւրոտաֆնի գինին
&lt;/gallery&gt;

== Պատկերասրահ ==

=== Պելոպոնեսի լեռնային զանգուածի աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Dimitsana panorama, Greece - panoramio.jpg|Տիմիցանա, Արքատիա
Պատկեր:Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας.jpg|Լեւիտի, Արքատիա․ Արքատեան Արուեստի եւ Պատմութեան թանգարան
Պատկեր:Langadia04.jpg|Լակատիա, Արքատիա
Պատկեր:Vytina.jpg|Վիթինա, Արքատիա
Պատկեր:Stemnitsa Arkadia Peloponnese.jpg|Սթեմնիցա, Արքատիա
Պատկեր:Alonistaina.jpg|Ալոնիսթենա, Արքատիա
Պատկեր:Kosmas Arkadias.jpg|Քոզմաս, Արքատիա
Պատկեր:Ano Koutroufa, Arcadia.jpg|Անօ Քութրուֆա, Արքատիա
Պատկեր:Roeino Arkadias.JPG|Րոյինօ, Արքատիա
Պատկեր:Chrisovitsi Arcadia.jpg|Խրիսովիցի, Արքատիա
Պատկեր:Ano Doliana, Arcadia, Greece1.jpg|Անօ Տոլիանա, Արքատիա
Պատկեր:Valtetsi.jpg|Վալթեցի, Արքատիա
Պատկեր:Kardaras Arcadia.jpg|Քարտարաս, Արքատիա
Պատկեր:Dimitra Arkadias.jpg|Տիմիթրա, Արքատիա
Պատկեր:View from Psari.JPG|Փսարի, Արքատիա
Պատկեր:Tropaia108861285.jpg|Թրոփէա, Արքատիա
Պատկեր:Perdikoneri.jpg|Փերտիքոների, Արքատիա
Պատկեր:Galatas, Arcadia.jpg|Ղալաթաս, Արքատիա
Պատկեր:Vyziki.panoramic .jpg|Վիզիքի, Արքատիա
Պատկեր:Zoodochos Pigi church, Kefalari, Argolida, Greece.jpg|Քեֆալարի, Արղոլիտա
Պատկեր:Andritsa, Argolida, Greece.jpg|Անտրիցա, Արղոլիտա
Պատկեր:Achladokampos, Argolida, Greece from afar.jpg|Ախլատոքամպոս, Արղոլիտա
Պատկեր:Alea Argolidas.JPG|Ալէա, Արղոլիտա
Պատկեր:Fteri Aigialeias 201801.jpg|Փթերի, Ախայիա
Պատկեր:Seliana.jpg|Սելիանա, Ախայիա
Պատկեր:Sinevro, Achaia.jpg|Սինեվրօ, Ախայիա
Պատկեր:Kalavrita.jpg|Քալաւրիթա, Ախայիա
Պատկեր:Pigadia (Tzailo).JPG|Փիղատիա, Ախայիա
Պատկեր:Spring view of Chalandritsa.jpg|Խալանտրիցա, Ախայիա
Պատկեր:Platanobrisi village.jpg|Փլաթանովրիսի, Ախայիա
Պատկեր:Zoumpata.JPG|Փիղի կամ Զումպաթա
Պատկեր:Πανοραμική άποψη του χωριού Καταράκτης, με το νερό να τρέχει- 2014-04-21 09-31.jpg|Քաթարաքթիս, Ախայիա
Պատկեր:Kalanistra Achaias 2 201801.jpg|Քալանիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Skiada.JPG|Սքիատաս, Ախայիա
Պատկեր:Andritsaina view.JPG|Անտրիցենա, Իլիա
Պատկեր:Theisoa.JPG|Ալիֆիրա, Իլիա
Պատկեր:Tsipiana.JPG|Ցիփիանա, Իլիա
Պատկեր:Pissia village.jpg|Փիսիա, Քորինթիա
Պատկեր:Karteri Kastanias.JPG|Քասթանէա, Քորինթիա
Պատկեր:Goura Korinthias 2.JPG|Կուրա, Քորինթիա
Պատկեր:Skoutari - panoramio.jpg|Սքութարի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Gargaliani-View of Gargalianoi02.jpg|Ղարղալիանի, Մեսինիա
&lt;/gallery&gt;

=== Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolokythia Bay near Kotronas (12'000x1'500px) - panoramio.jpg|Քոթրոնաս, Լաքոնիա
Պատկեր:ManiFlomochori.jpg|Ֆլոմոհորի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Λάγια Λακωνίας.jpg|Լայիա, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:GR-itylo-bucht.jpg|Իթիլօ․ Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Areopolis.jpg|Լիմենի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Mani.jpg|Limeni Areopolis.jpg
Պատկեր:Kyparissia.jpg|Քիփարիսիա, Մեսինիա
Պատկեր:Pylos-sfaktiria.JPG|Փիլոս, Մեսինիա
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Քորոնի, Մեսինիա
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Քարտամիլի, Մեսինիա
Պատկեր:Loutraki05.jpg|Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Heraion of Perachora, Greece 02.jpg|Փերահորա, Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Isthmia view.jpg|Իսթմիա, Քորինթոս (Կորնթոս)
Պատկեր:Derveni Korinthias 1.JPG|Տերվենի Քորինթիա
Պատկեր:Port of Xylokastro.JPG|Քսիլոքասթրօ, Քորինթիա
Պատկեր:Tyros apo to kastro.jpg|Թիրոս, Արքատիա
Պատկեր:Paralio Astros, Greece - panoramio.jpg|Ասթրոս, Արքատիա
Պատկեր:Dafnon valley, Leonidio, Peloponnese.jpg|Լէոնիտիօ, Արքատիա
Պատկեր:Kyllini view.JPG|Քիլինի, Իլիա
Պատկեր:Petsakoi Achaias.jpg|Փեցաքի, Ախայիա
Պատկեր:Elekistra Village.JPG|Էլեքիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Paralia Akratas.jpg|Աքրաթա, Ախայիա
Պատկեր:Arravonitsa.jpg|Արաւոնիցա, Ախայիա
Պատկեր:Akrotirio Araxos Village 01.JPG|Արաքսոս, Ախայիա
&lt;/gallery&gt;

&lt;ref&gt;[https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&amp;do=232120.pdf&amp;pageno=532&amp;width=365&amp;height=60&amp;maxpage=674&amp;lang=en Յունաստանը Թրքական բռնիշխանութեան տակ, Սաթաս Գոստանտինոս, Աթէնք 1869 {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ Ողիմպիական Խաղեր]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.arcadiaportal.gr/news/oropedio-tis-tripolis-0 Թրիփոլի լեռնադաշտ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://neoskosmos.com/el/2018/08/02/dialogue/opinion/i-peloponnisos-kai-to-onoma-tis/ Պելոպոնեսի պատմութիւնը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.gtp.gr/Locpage.asp?id=61405&amp;lng=1 Պելոպոնեսի շրջան․ հին անուանումներ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.mountainsgreece.com/category/peloponnisos/ Պելոպոնեսի լեռները{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://e-geografia.eduportal.gr/periploys-peloponnisoy/ Պելոպոնեսի աշխարհագրութիւն{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous Յունաստանի 2011-ի մարդահամար {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081022201334/http://cultureportal.uop.gr/ Պելոպոնես{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://peloponnisossearch.com/el/ Ճանչնանք Պելոպոնեսը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
#[https://www.visitgreece.gr/el/mainland/peloponnese/ Պելոպոնես այցելեցէք]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Helike Հին Էլիքի]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Bura_(Achaea) Վուրա]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Aigio Էղիօ]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_PelagoniaՓելաղոնիայի ճակատամարտ]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Mistra Միսթրա]{{ref-fr}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_MoreaՄորէայի թագաւորութիւն]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Trait%C3%A9_de_Passarowitz Փասարովիչի Դաշինք]{{ref-fr}}
#[https://www.ekdromi.gr/blog/road-trip-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF/ պտոյտ արեւմտեան Պելոպոնես]{{ref-el}}
#[https://www.tripadvisor.com.gr/Attractions-g189483-Activities-Peloponnese.html Պելոպոնեսի  գլխաւոր տեսարժան վայրերը]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Natura_2000  Natura 2000]{{ref-en}}
#[https://www.youtube.com/watch?v=F6trgLUBQI0&amp;ab_channel=TracerAdventureClub Տեսերիզ․ Մանի]
[[Ստորոգութիւն:Մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Ծովեզերեայ շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Լեռնային շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ ըստ երկիրի]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի թերակղզիներ]]</text>
      <sha1>lm6zfwz6bf7r1gsu2jvxde0nk5bub8s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206238</id>
      <parentid>206237</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:38:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72089" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր|կարգավիճակ=Մարզ|տարածութիւն=21․549 ք․քմ․}}
[[Պատկեր:Location map of Peloponnese (Greece).svg|մինի|Պելոպոնեսի դիրքը]]
'''Պելոպոնես''' (հին եւ արդի յունարէն՝ Πελοπόννησος ''Փելոփոնիսոս'')․ Յունաստանի մեծագոյն թերակղզին է եւ ինը աշխարհագրական տարածքաշրջաններէն մէկը, 21439 ք․քմ․ տարածութեամբ եւ 1 100 000 բնակչութեամբ ([[2011]]-ի մարդահամար)։ Կը գտնուի Յունաստանի ցամաքամասին հարաւը, որուն գլխաւոր մասին հետ կը միանայ [[Կորնթոսի Նեղուցը|Կորնթոսի Նեղուցին]] եւ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին]] միջոցով։
[[Պատկեր:Greece colour.png|մինի|Յունաստանի աշխարհագրական շրջանները]] [[Պատկեր:Peloponnese-Map satview BlueMarbleProject.jpg|մինի|Պելոպոնեսի վաչրական բաժանումը]] [[Պատկեր:Peloponnese modis.jpg|մինի|Պելոպոնեսը արբանեակէ նկարուած]]
[[Միջնադար|Միջնադարին]] եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան]] գերիշխանութեան ժամանակ, Պելոպոնեսի թերակղզին ծանօթ էր իբրեւ Մորէաս ''Μορέας'' (Բիւզանդական շրջանին) կամ Մորիաս ''Μωριάς''։  

== Վարչական բաժանում ==

Պելոպոնեսը եօթը նահանգներու բաժնուած է՝ Արղոլիտա, Արքատիա, Ախայիա, Իլիա, Քորինթիա (Կորսնթոս), Լաքոնիա եւ Մեսինիա, իսկ փոքր մաս մը ընդգրկուած է Ատիկէ նահանգին (հիւսիս արեւելեան ծայրամասը)։   

== Աշխարհագրութիւն ==

=== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ===
[[Պատկեր:Kanal-Korinth-2011.jpg|մինի|Կորսնթոսի Նեղուցը եւ համանուն ջրանցքը․ Պելոպոնեսը կը բաժնէ Յունաստանի մայր ցամաքամասէն։  Նկարին՝ Կորնթոսի Ծոցը (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Սարոնիքոս Ծոցը (արեւելք)։]]
Պելոպոնեսը կ՛ ընդարձակուի 21․549 ք․քմ․ տարածութեան վրայ եւ ցամաքային Յունաստանի հարաւային մասն է։  [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորսնթոսի ծոց]]&lt;nowiki/&gt;ը հիւսիսէն եւ [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս ծոցը]]՝ հիւսիս-արեւմուտքէն, զայն մայր ցամաքամասէն կը բաժնեն։  Ցամաքային Յունաստանին հետ միացած է շնորհիւ հիւսիս-արեւելեան կողմը Կորսնթոսի Նեղուցին երկայնքին բացուած [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] ([[1893 թուական|1893]]) եւ հիւսիսէն Ռիօ-Անտիռիօ կամուրջին ([[2004 թուական|2004]])։

Պելոպոնեսը հսկայ լեռնային զանգուած մըն է։  Լեռները կ՛ իջնեն մինչեւ ծովեզերքները։  Այդ պատճառով ունի բազմաթիւ լեռնադաշտեր։  Բարձրագոյն գագաթն է Թայիղեթոս՝ 2404 մ․։

=== Երկրաշարժներ ===

[[Պատկեր:Southern aegean volcanic arc.jpg|մինի|[[Էգէական Ծով|Էգէական Ծովուն]] հարաւային հրաբխային գօտին․ պատմութեան ընթացքին տուած է ահաւոր երկրաշարժներ]]
Երկրաշարժները յաճախակի են եւ կործանիչ։  Պատմութիւնը արձանագրած է ահաւոր երկրաշարժներ, որոնցմէ կործանիչ եղած են հետեւեալները՝ Ք․Ա․ 464 (Էվրոթաս, Լաքոնիա եւ Թայիղեթոս), Ք․Ա․ 373 (կը ջրասուզուի Կորնթոսի Ծոցի ափերուն Հին Էլիքի քաղաքը եւ կը քանդուի անոր հարաւը գտնուող Վուրա քաղաքը), [[1817 թուական|1817]] եւ [[1861 թուական|1861]] (Էղիօ), 1928 ([[Կորնթոս]]), [[1947 թուական|1947]] (Փիլիա), [[1986 թուական|1986]] (Քալամաթա) եւ [[1995 թուական|1995]] (Էղիօ)։

Պելոպոնեսի միակ գործօն հրաբուխը Մեթանայի հրաբուխն է։ 

=== Կլիմա ===
Պելոպոնեսի կլիման միջերկրականեան է, փոքր տարբերութիւններով շրջանէ շրջան՝ ըստ դիրքին։  Բարեխառն եւ տաք է ծովեզերեայ շրջաններուն, ինչպէս օրինակ՝ [[Փաթրա]], [[Քալամաթա]], [[Փիրկոս|Փիրղոս]], [[Արղոս]] եւ [[Նաֆփլիօ]], իսկ ցուրտ է թերակղզիին ներքին լեռնային շրջանները, ինչպէս օրինակ՝ Թրիփոլի։

=== Ծովեր ու Ծոցեր ===
Պելոպոնեսը կը ջրեն հետեւեալ ծովերն ու ծոցերը։

* Արեւելքէն․ [[Էգէական Ծով|Էգէական ծով]]՝ [[Միրթոօ ծով]], [[Արղոլիքոս ծոց]] եւ [[Սարոնիքոս ծոց]]։
* Արեւմուտքէն․ [[Յոնիական ծով]]։
* Հիւսիսէն․ հիւսիս-արեւմուտք՝ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի ծոցը]] եւ հիւսիս-արեւելք՝ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի ծոցը]]։
* Հարաւէն․ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]։

==== Պելոպոնեսի գլխաւոր ծոցերն են՝ ====
Արեւելքէն՝ Արղոլիքոս, հարաւէն՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինիաքոս, արեւմուտքէն՝ Քիփարիսիաքոս եւ հիւսիսէն՝ Կորնթոսի ծոցը։

Աւելի փոքր ծոցեր են՝ Փաթրայի (հիւսիս), Քիլինիի եւ Խելոնիթիսի ծոցերը (հիւսիս-արեւմուտք)։  Խելոնիթիսի ծոցին ափերուն կ՛ ապաստանին [[Քարեթա-քարեթա]] կրիաները, որպէսզի իրենց հաւկիթները ածեն։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Myrtoan Sea satellite picture.jpg|Միրթոօ ծով
Պատկեր:Argolikos.jpg|Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Τhe castles of Akronafplia and Bourtzi from the Castle of Palamidi on 30 March 2019.jpg|Արղոլիքոս ծոցը եւ Նաֆփլիօ քաղաքը
Պատկեր:Argo-saronic EN.JPG|Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:View of the Saronic Gulf from the top of Mount Hellanion (Aegina) on August 25, 2021.jpg|Սարոնիքոս ծոցը դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:Corinthian Gulf.jpg|Կարմիր պիտակին մէջ՝ ձախին Փաթրայի ծոցը եւ աջին՝ Կորնթոսին Ծոցը
Պատկեր:Laconic Gulf satellite picture.jpg|Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Messenian Gulf.png|Մեսինիաքոս ծոց (Լաքոնիքոս ծոցին արեւմուտքը)
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Քարտամիլի
Պատկեր:TrachilaMani.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ արեւելեան Մանի, Թրախիլա
Պատկեր:Gialova-GMichalagas6.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Եալովա
Պատկեր:Methoni - Panorama.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Մեթոնի
Պատկեր:Gulf of Kyparissia satellite picture.jpg|Քիփարիսիաքոս ծոց․ Պեղոպոնեզին արեւմուտքը
Պատկեր:Ionian Sea borders.png|Յոնիական ծովը․ կարմիրով՝ ծովուն սահմանները
Պատկեր:Calypso deep.jpg|Պելոպոնեսը եւ անոր հարաւը՝ Միջերկրական ծովը․ ձախին՝ Քալիփսօ 
&lt;/gallery&gt;

=== Թերակղզիներ ===
Պելոպոնես ինքը թերակղզի ըլլալով, ունի բազմաթիւ թերակղզիներ։  Անոնցմէ գլխաւորներն են՝ Արղոլիտա եւ Էփիտաւրօ (արեւելք), Մեթանա (արեւելք), Էփիտաւրօ-Լիմիրա (հարաւ-արեւելք), Մանի (հարաւ) եւ Փիլիա (հարաւ-արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Nomos Argolidas.png|Արղոլիտա
Պատկեր:Aerial view of Peloponnese peninsula in Greece (48760361187).jpg|Արղոլիտա թերակղզին
Պատկեր:Cove in Hinitsa, Porto Heli, Greece (48760330952).jpg|Արղոլիտա թերակղզի․ Հինիցա, Փորթօ Խելի
Պատկեր:Palea Epidavros.jpg|Էփիտաւրօ թերակղզի․ հին Էփիտաւրօ
Պատկեր:Mani 2000.png|Մանի թերակղզի
Պատկեր:ManiKüste.jpg|Մանի
Պատկեր:Gr97Gythion2.jpg|Մանի թերակղզի, արեւմտեան մաս․ Ղիթիօ
Պատկեր:Panorama from the road to Aeropolis of Neo Oitylo.jpg|Մանի թերակղզի․ համայնապատկեր
Պատկեր:Λιμένι Οιτύλου Λακωνίας.jpg|Մանի թերակղզի․ Իթիլօ
Պատկեր:20170828 144718 Παράθυρο.jpg|Մանի թերակղզի
Պատկեր:DSC 0035-EFFECTS.jpg|Մանի թերակղզի․ Երոլիմենաս
Պատկեր:Οίτυλο.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Οίτυλο - panoramio.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Kotronas - panoramio.jpg|Արեւելեան Մանի․ Քոթրոնաս
Պատկեր:Messenischer Golf Exo-Mani.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:West Coast of Mani peninsula.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:Pylia province.png|Փիլիա թերակղզի․ հարաւ արեւմտեան Պելոպոնես
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Քորոնի
Պատկեր:Finikounda - Strand und Ort.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Ֆինիքունտա
Պատկեր:Methoni castle Burtzi.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Մեթոնի
Պատկեր:Pylos mit Sfaktiria.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Փիլոս
Պատկեր:Methana 2008.jpg|Մեթանա թերակղզի․ արեւելեան Պելոպոնես
Պատկեր:20090608 Methana peninsula Peloponnese view from the sea Greece.jpg|Մեթանա թերակղզի․ դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:View on Methana from Palaia Epidavros.JPG|Մեթանա թերակղզին նկարուած Հին էփիտաւրոսէն
Պատկեր:Palia Loutra.jpg|Մոնի կղզիակը, Մեթանա թերակղզի, Փալէա Լուդրա
Պատկեր:Kounoupitsa.jpg|Մեթանա թերակղզի․ Քունուփիցա
&lt;/gallery&gt;

=== Հրուանդաններ ===
Գլխաւոր հրուանդաններն են՝ 

Մալէաս կամ Քավօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք), Թենարօ (հարաւ), Աքրիթաս (հարաւ-արեւմուտք), Սքիլէօ (Արղոլիտայի ծոց), Ռիօ (Փաթրայի արեւմուտքին), Արաքսոս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Քաթաքոլօ (արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kaap Malea.JPG|Մալէաս կամ Քաւօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք) հրուանդան
Պատկեր:Cape Matapan 08.JPG|Թենարօ․ Պելոպոնեսի հարաւային հրուանդանը, Մանի թերակղզիին հարաւը՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինեաքոս ծոցերուն միջեւ։
Պատկեր:FestungRio.jpg|Ռիօ հրուանդանը․ համանուն հին ամրոցը եւ Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջը
Պատկեր:Cape Araxos.JPG|Արաքսոս հրուանդանը․ Պելոպոնեսի հիւսիս արեւմուտքը
Պատկեր:Katakolo-sunset.jpg|Քաթաքոլօ հրուանդան․ Պելոպոնեսի արեւմուտքը
&lt;/gallery&gt;

=== Լեռներ ===
Պելոպոնեսի մակերեւոյթը լեռնային է։  Լեռները կը գրաւեն անոր կեդրոնական մասը եւ արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններուն մեծ մասը։  Անոնք ծածկուած են անտառներով։

==== Արեւմտեան Պեղոպոնեզ ====
Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան կողմը կը գտնուին հետեւեալ լեռները․-

Փանախայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․ (Փաթրայի հարաւ-արեւելք), Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․ (Փանախայիքօ լերան հարաւը), Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․ (Էրիմանթոս լերան հարաւը)։ Ասթրասի արեւմուտքին կը գտնուի Սքոլիս (կամ Սանտամերի) լեռը՝ 966 մ․, իսկ հարաւ-արեւելքին կը գտնուին Ֆրակովունի`1946 մ․, Իփսուս (կամ Քլինիցա)` 1543 մ․, Աֆրոտիօ` 1456 մ․ եւ Մետարա` 1327 մ․։  Էրիմանթոսին հարաւը կը գտնուին Ֆոլոյի լեռը՝ 798 մ․ եւ Ալֆիոս գետի աւազանէն ետք յաջորդաբար՝ Մինթի 1327 մ․, Լիքէօ՝ 1419 մ․ եւ Թեթրազիօ՝ 1388 մ․ լեռները։  Թեթրազիօ լերան հարաւ-արեւելքը կը գտնուին Քիփարիսիա շրջանին լեռները՝ Էղալէօ 1224 մ․ եւ Իթոմի 798 մ․, իսկ անոնց հարաւը կը գտնուի արեւմտեան Պելոպոնեսի հարաւային լեռը՝ Լիքոտիմօ կամ Միթիա 959 մ․։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Panachaiko (second highest peak).JPG|Փանահայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․
Պատկեր:Erymanthos Moudain.jpg|Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․
Պատկեր:Mountain peaks Astras.JPG|Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․
Պատկեր:Skollis2008.jpg|Սքոլիս կամ Սանտամերի լեռը՝ 966 մ․
Պատկեր:Foloi oak forest.JPG|Ֆոլոյի լերան անտառը
Պատկեր:Lykaion looking East.jpg|Լիքէօ՝ 1419 մ․
Պատկեր:Messene, Brunnen der Arsinoë 2015-09 (4).jpg|Իթոմի լեռը եւ հին ամրոց-սրբավայրը
Պատկեր:Kyparissia 018.jpg|Քիփարիսիա շրջանին լեռները
&lt;/gallery&gt;

==== Արեւելեան Պեղոպոնեզ ====
Արեւելեան լեռնաշղթայի հիւսիսային լեռներն են․-

Արոանիա (կամ Հելմոս)՝ 2335 մ․ (որ կը գտնուի լեռնաշղթային արեւմուտքի մասը) եւ Քիլինի (կամ Զիրիա)՝ 2376 մ․ (լեռնաշղթային արեւելքի մասը)։  Ինչպէս նաեւ Թրափեզոնա (1138 մ․), Ակելոքասթրօ (1080 մ)․, Արախնէօ (1119 մ․), Տիտիմօ (1113 մ․) եւ Ատերես (721 մ․)։  Արոանիային հարաւը կը գտնուին Փենտելիա (2112 մ․) եւ Մենալօ 1(981 մ․) լեռները։  Քիլինի եւ Արոանիա լեռներուն եւ Կորսնթոսի Ծոցին միջեւ կ՛ երկարին Ֆթերի (1779 մ․),  Խելիտորէա (1757 մ․) Էվրոսթինի (1208 մ․), Փիցատէիքօ (1176 մ․), Փանայիա (732 մ․), ինչպէս նաեւ Ֆոքաս, Սքիոնի, Աքրոքորինթոս եւ Օնիա լեռները։  Քիլինի կամ Զիրիա լերան հարաւը կը բարձրանան Օլիղիրդոս (1935 մ․), Թրահի (1616 մ)․, Լիրքիօ (1756 մ․), Արթեմիսիօ (1772 մ)․, Քթենեաս (1599 մ․) եւ Փարթենիօ (1215 մ․)։  Մենալոյին հարաւը մինչեւ Երաքս հրուանդանը կ՛ երկարի Փարնոնաս լեռնաշղթան (1936 մ․) ու անոր հարաւը՝ Քրիթինա լեռնաշղթան (793 մ․) որ կ՛ երկարի մինչեւ Մալէա հրուանդանը։  Փարնոնասին արեւմուտքը կը գտնուի Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը, Թայիղեթոս (2407 մ․)՝ կ՛ երկարի մինչեւ Թենարօ հրուանդանը։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Taygetoss.JPG|Թայիղեթոս, 2407մ․՝ Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը
Պատկեր:Taygetos Ilias 3.jpg|Թայիղեթոս
Պատկեր:Vulkandom.jpg|Մեթանա հրաբուխը
Պատկեր:Corinth, Acrocorinth.jpg|Աքրոքորինթոս
Պատկեր:Vouraikos Gorge Effie Fotaki 2020.jpg|Արոանիա կամ Հելմոս՝ 2335 մ․ եւ Վուրայիքոս գետին կիրճը
Պատկեր:Λίμνη δόξα.jpg|Քիլինի կամ Զիրիա լեռ եւ Տոքսա լիճը
Պատկեր:April 1st.jpg|Մենալօ․ նկարուած 1 Ապրիլ, 2017
Պատկեր:Fir forest on Mt. Mainalo, Greece.jpg|Անտառապատ Մենալօ
Պատկեր:Walls of Hysiai 1.JPG|Փարթենիօ, 1215մ․
Պատկեր:20090729 parnonas06.jpg|Փարնոնաս լեռնաշղթայ
Պատկեր:Metochi and Arachnaion.JPG|Մեթոհի եւ Արախնէօ
Պատկեր:Tsivlos, Greece (Unsplash).jpg|Ցիվլոս
&lt;/gallery&gt;

=== Գետեր, Լիճեր եւ աղբիւրներ ===

==== Գետեր ====
Պելոպոնեսը ունի հարուստ ջրագրական ցանց։  Սակայն հազուագիւտ են մեծ գետերը։

Մեծագոյն գետն է Ալֆիոս, որ կը բխի Ասէաս եւ Մեղալոփոլիս լեռնադաշտերէն։  Կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Երկրորդ մեծ գետն է Էվրոթաս․ կը բխի Մեղալոթոլիս լեռնադաշտէն, կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Ուրիշ գետեր են՝

* Ախայիա շրջան․ Ղլաւքոս, Սելինունտաս, Փիրոս, Վուրայիքոս, Քերինիթիս, Քրաթիս, եւայլն։ 
* Իլիա շրջան․ Փինիոս, Նետա։
* Մեսինիա շրջան․ Նետոն եւ Փամիսոս։
* Արղոլիքոս ծոցը կը թափին Թանոս, Էրասինոս եւ Ինախոս գետերը։ Իսկ Կորնթոսի Ծոցը կը թափի Էսոփոս գետը։

==== Հեղեղատներ ====
Գլխաւոր հեղեղատներն են՝ Սիթաս, Տերվենիոս, Քրիոս, Կուրաս, Ֆինիքաս, Էնիփէաս, Ալիսիոս, եւայլն։

==== Լիճեր ====
Պելոպոնեսը չունի մեծ լիճեր։ Թաքա, Սթիմֆալիա եւ Ցիվլու լիճերուն կողքին կան Լատոնա եւ Տոքսա (կը գտնուին 900 մ․ բարձրութեան վրայ) եւ Փինիոս  արուեստական լիճերը։  Թերակղզիին արեւմտեան մասին կան բաւական ծովալիճեր։  Գլխաւորներն են՝ Քայաֆա եւ Քոթիհիու։ 

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Alfeios map.jpg|Ալֆիոս գետին հոսքը
Պատկեր:Grecia 114 fiume Erimanto 6.jpg|Էրիմանթօ գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Lousiosgorge with-monasteries.jpg|Լուսիոս գետին կիրճը․Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Eurotas river map.jpg|Էվրոթաս գետին հոսքը
Պատկեր:Κινητού 391.jpg|Էվրոթաս գետ
Պատկեր:The estuary Glaucus river1.jpg|Ղլաւքոս գետին գետախորշը, Փաթրային մօտ
Պատկեր:800px-Peiros river.jpg|Փիրոս գետ
Պատկեր:Krathis river and the Skilogremi Peak on the Background.jpg|Քրաթիս գետ
Պատկեր:Pineios river (Peloponnese).jpg|Փինիոս գետի հոսքը
Պատկեր:Pinios River, Peloponnese, Greece 01.jpg|Փինիոս գետ
Պատկեր:Nedariversp!ros.jpg|Նետա գետին ջրվէժը
Պատկեր:Pamisos River - Lower Messenia (1912).jpg|Փամիսոս․ նկար՝ 1912
Պատկեր:River Tanos in North Kynouria, Arcadia, Greece.jpg|Թանոս գետ
Պատկեր:Vervenikos or Dervenikos torrent.jpg|Տերվենի;ոս հեղեղատը
Պատկեր:Foinikas river north Peloponnese.jpg|Ֆինիքաս
Պատկեր:Lake Stymfalia 1.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Stymfalia-Landsat7 WW.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Lake Taka2.jpg|Թաքա լիճ
Պատկեր:Tsivlos Lake, Mountain Chelmos.jpg|Ցիվլու լիճ
Պատկեր:Lake Doxa - Agios Fanourios.JPG|Տոքսա արուեստական լիճը
Պատկեր:Λίμνη Πηνειού (ο).jpg|Փինիօ արուեստական լիճը
Պատկեր:Fragma Asteriou i Fragma Parapeirou, Achaia (Asteri or Parapiros Dam Lake, Achaia, Greece).jpg|Ասթերիու արուեստական լիճը
Պատկեր:Ntaska Reservoir, Achaia, Greece.jpg|Տասքա ջրամբար
Պատկեր:KaiafasLake1.jpg|Քայաֆա ծովալիճ
Պատկեր:-Λίμνη Κοτυχίου -.jpg|Քոթիհիու լիճ
Պատկեր:Δάσος Καλόγριας 06.jpg|Քալողրիա կամ Սթրոֆիլիաս անտառը․ մաս կը կազմէ Քոթիհիու ծովալիճին
&lt;/gallery&gt;

=== Դաշտեր ===
Պելոպոնեսի գլխաւոր դաշտերը կը գտնուին թերակղզիին արեւմտեան մասին մէջ։   Ախայիա եւ Մանոլատա դաշտերը միասնաբար կը կազմեն Իլիա դաշտը։  Քիփարիսիային արեւմուտքին կ՛ երկարի ծովեզերեայ Քիփարիսիա-Ղարղալիանոն նեղ դաշտը, իսկ աւելի հարաւը՝ Մեսինիա դաշտը։

Արեւելեան Պելոպոնեսի շրջանը կը տարածուին Արղոլիտա, Քրանիտի եւ աւելի հարաւ՝ Էվրոթաս եւ ծովեզերիայ Ասոփոս ու Նէափոլի դաշտերը։

Կեդրոնական մասին կան նաեւ Մատինիա, Թեղէա եւ Ալէա լեռնադաշտերը, որոնք միասնաբար կը կազմեն Թրիփոլի լեռնադաշտը։ Անոր արեւմուտքին կը գտնուի Մեղալուփոլի լեռնադաշտը։  Հիւսիսային շրջանին Արոանիա եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ կան Ֆենէօ եւ Սթիմֆալիա լեռնադաշտերը։&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Feneos-Polje Pheneos-limni Peloponnese Greece.jpg|Ֆենէօ լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Στυμφαλία15.jpg|Սթիմաֆալիա լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Megalopolis city.jpg|Մեղալոփոլի․ քաղաքն եւ ետին ձախին՝ լեռնադաշտը
Պատկեր:Polje Argon Field.jpg|Արղոն Փետիոն․ Արքատիա նահանգին լեռնադաշտը
&lt;/gallery&gt;

=== Կղզիներ ===
Պելոպոնեսին կը պատկանին հետեւեալ կղզիները․ Փրոթի, Սֆաքթիրիա, Սափիենծա, Այիա Մարիանի, Սխիզա եւ Վենեթիքօ։  Կը գտնուին Մարաթոօս եւ Աքրիթա հրուանդաններուն միջեւ։  

Լաքոնիքոս ծոցին մէջ կայ Էլաֆոնիսոս կղզիակը, իսկ Արղոլիքոս ծոցին մէջ՝ Րոմվի, Փսիլի եւ Փլաթիա կղզիակները։

Պելոպոնեսը շրջապատուած է բազմաթիւ կզղիներով։  Արեւմուտքէն Յոնիական ծովուն հարաւային կղզիները, արեւելքէն Սարոնիքոս ծոցին կղզիները՝ [[Էղինա]], [[Փորոս]], [[Իտրա]], [[Սփեցես]], իսկ հարաւէն [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] եւ Անտիքիթիրա կզղիները։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolomban, pogled proti Debelemu Rtiču.jpg|Փրոթի կղզի, Մեսինիա նահանգ, Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sfakteria.jpg|Սֆաքթիրիա, դիտուած Փիլոսէն․ Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sapientza.JPG|Մեսինիա նահանգը եւ անոր պատկանող կղզիները․ հոս նշուած է Սափիենծա կղզին իսկ անոր հարաւ-արեւելքին կը գտնուի Սխիզա կղզին (Պելոպոնեսի հարաւ արեւմուտք)
Պատկեր:Νήσοι Σαπιέντζα (πανοραμική 2).jpg|Սափիենծա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Cape Akritas and Venetiko island view from Tsapi beach.jpg|Աքրիթա հրուանդանը եւ Վենեթիքօ կղզին, Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Βενετικο.jpg|Վենեթիքօ կղզին․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Elafonissos - Strand von Simos.JPG|Էլաֆոնիսոս․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւելք
Պատկեր:Cape Malea and Elafonissos island in the Bay of Vatika.ISS015-E-9024.JPG|Մալէա հրուանդանը եւ Էլաֆոնիսոսի դիրքը․ Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Νήσος Χύτρα από τη παραλία Μελιδόνι.jpg|Խիթրա կղզիակը, դիտուած Քիթիրա կղզիին Մելիտոնի ծովափէն
Պատկեր:Kythira Kapsali.jpg|Քիթիրա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւը
Պատկեր:Antikythera location.png|Անտիքիթիրա․ Քիթիրա կղզիին հարաւը, Կրետէ կղզիին հիւսիս-արեւմուտքը
Պատկեր:Το μοναστήρι του Σωτήρος.jpg|Սթրոֆատես կղզեխումբ, Պելոպոնեսի արեւմուտքը, Քիփարիսիային դիմացը, Յոնիական Ծով
Պատկեր:20090728 asini22.jpg|Րոմվի կղզի․ Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Spetses2 evlahos.jpg|Սփեցես կղզի․ Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Υδρα.jpg|Իտրա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Poros Evlahos.jpg|Փորոս կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Ägina Hafenblick.jpg|Էղինա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
&lt;/gallery&gt;
[[Պատկեր:Nafplion view from Palamidi castle.JPG|մինի|Նաֆփլիօ]]
[[Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|մինի|Քալամաթա]]

=== Գլխաւոր քաղաքներ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
!Քաղաք
! data-sort-type=&quot;number&quot; |Բնակչութիւն
|-
|[[Փաթրա]]
|167 446
|-
|Քալամաթա
|54 100
|-
|[[Թրիփոլի (Յունաստան)|Թրիփոլի]]
|30 912
|-
|[[Կորնթոս]]
|30 176
|-
|Փիրղոս
|24 359
|-
|Արղոս
|22 209
|-
|[[Էղիօ]]
|20 422
|-
|Ամալիատա
|12 261
|-
|[[Սփարթի]]
|16 239
|-
|[[Նաֆփլիօ]]
|14 203
|}


&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:View from the Monastery in Kandila.JPG|Թրիփոլի
Պատկեր:2007 Greece Corinthian Gulf &amp; Corinth.jpg|Կորնթոս
Պատկեր:Δεκεμβριος του 2012 - panoramio.jpg|Փիրղոս Իլիաս․ ծովափը
Պատկեր:The city of Argos from the Castle of Larissa on September 5, 2020.jpg|Արղոս․ կը գտնուի Նաֆփլիօ քաղաքին հիւսիսը
Պատկեր:Aigio new port panorama.jpg|Էղիօ․ հիւսիսային Պելոպոնես, Փաթրային արեւելքը
Պատկեր:Συντριβάνι, Αμαλιάδα - panoramio (1).jpg|Ամալիատա․ քաղաքին կեդրոնը
Պատկեր:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg|Սփարթա քաղաքը եւ Թայիղեթոս լեռը
&lt;/gallery&gt;

== Պատմական հակիրճ տեղեկութիւններ ==
Պելոպոնեսի թերակղզին նախապատմական շրջաններէն բնակուած է։  Անունը յառաջ եկած է Յունական Դիցաբանութենէն՝ Փելոփա հերոսին առասպելէն, որ ամբողջ շրջանը իր իշխանութեան տակ առած էր․ Փելոփա + նիսոս (=կղզի)։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:CorintoScaviTempioApollo.jpg|ձախից|մինի|Ափոլոնա (Ապոլոն) աստուծոյ նուիրուած համանուն տաճարը, Կորնթոս]]
[[Պատկեր:Lion Gate, Mycenae, 201505.jpg|մինի|Առիւծներու Դարպասը․ Միկինես]]
[[Պատկեր:Akrokorinth nordmauern.jpg|մինի|Աքրոքորինթօ]]
Պղինձի Դարուն, Պելոպոնեսին մէջ կը տիրէ [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն|Միկինեան]] Քաղաքակրթութիւնը  (Ք.Ա. 1900–1100)․ կեդրոնն է [[Միկինես]] ամրոցը Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւելքը։Ք․Ա․ 776-ին, Օլիմպիա Ողիմպիա սրբավայրի տարածքին կը կատարուին առաջին Ողիմպիական խաղերը․ այս թուականը յաճախ կը գործածուի ճշդելու համար սկիզբը Դասական շրջանին։

=== Դասական շրջան ===
[[Պատկեր:Olympia Temple of Hera.jpg|մինի|Իրա (կամ Հերա) աստուածուհիին տաճարը, Օլիմպիա]]
Այս շրջանին Պելոպոնեսի տարածքին կը բարգաւաճին Յունաստանի այդ շրջանի պատմութեան մէջ գլխաւոր դեր ունեցող քաղաք-պետութիւնները․ Սփարթի, Կորնթոս, Արղոս եւ Մեղալոփոլիս, որոնք Պելոպոնեսեան Դաշինքին կորիզը կը կազմէին, գլխաւորութեամբ Սփարթիին։ Այդ քաղաք-պետութիւնները կարեւոր դեր կը խաղան Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին Ք.Ա. 5-րդ դար, միանալով մնացեալ յունական քաղաք-պետութիւններուն՝ Աթէնք եւ անոր դաշնակիցներուն։

Թերակղզին [[Պելոպոնեսեան Պատերազմ|Պելոպոնեսեան Պատերազմին]] թատերաբեմ կը դառնայ Ք.Ա. 431 - Ք․Ա․ 404։
[[Պատկեր:Carte de la guerre du Péloponnèse 431a.C.svg|ձախից|մինի|Պելոպոնեսեան Պատերազմի քարտէս․ կարմիրով Աթէնքն ու դաշնակիցները եւ կանանչով՝ Սփարթա եւ դաշնակիցները]]
'''''Պելոպոնեսեան Պատերազմ'''․ Աթէնք եւ Սփարթի քաղաք-պետութիւններուն ու անոնց դաշնակիցներուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւններ, որոնք կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, Աթէնքի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։''

=== Հելլենիստական եւ Հռոմէական ժամանակաշրջաններ ===
Հելլենիստական ժամանակաշրջանի ընթացքին Պելոպոնեսի գլխաւոր իշխանութիւնը Ախայիքի դաշնութիւնն է՝ Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան շրջանի քաղաքներու դաշնակցութիւն։  Կը տկարանայ [[Մեծն Աղեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտրի]] կողմէն, երբ ան կը միացնէ յունական բոլոր քաղաք-պետութիւնները եւ կը լուծուի Ք․Ա․ 146-ին երբ Հռոմէացիները [[Փաթրա|Փաթրան]] կը գրաւեն։  [[Կորնթոս]] կը քայքայուի եւ Ք․Ա․ 44-ին, հռոմէացիներէն կը վերակառուցուի ու ժամանակի մը համար Պելոպոնեսի վարչական կեդրոնը կը դառնայ։

=== Բիւզանդական ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|մինի|Մոնեմվասիա բերդաքաղաքը․ Մալէա հրուանդան]]
Երբ Հռոմէական Կայսրութեան արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը 395, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]], Պելոպոնես կ՛ անցնի անոր իշխանութեան տակ։ 

408 – 450 թուականներուն Կորնթոսի Նեղուցը ամրացնելու եւ հիւսիսէն ներխուժող բարբարոս ցեղերէն պաշտպանելու համար, անոր երկայնքին էքսամիլիոն ''Εξαμίλιον'' պարսպապատը կը կառուցուի։

Զ․ դարուն Պելոպոնեսի տարածքին պատահած բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժները, ինչպէս նաեւ սլաւ ցեղերու յարձակումները կը տկարացնեն թերակղզիին տնտեսութիւնը։  
[[Պատկեր:Byzantine Greece ca 900 AD.svg|ձախից|մինի|Բիւզանդական Յունաստանը, 900-ին]]
[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրները իրենց Դ․ Արշաւանքէն]] ետք երբ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]&lt;nowiki/&gt;ը կը գրաւեն եւ կը հիմնեն [[Լատինական կայսրութիւն]]&lt;nowiki/&gt;ը, [[Յունաստան]] կը ներխուժեն եւ Պելոպոնեսը կը գրաւեն։  Ֆրանքները Ախայիայի Իշխանութիւնը կը հիմնեն։

==== Ախայիայի (Աքայեան) Իշխանութիւն ====
[[Պատկեր:Castello Chlemoutsi.jpg|մինի|Խլեմուցի բերդ․ կառուցուած է Ֆրանքներու ժամանակաշրջանին]]
ԺԳ․ դարասկիզբին Պելոպոնես Ախայիայի Իշխանութեան (Լատինական Կայսրութեան հպատակ) մաս կը կազմէ (''Πριγκιπάτοτης Αχαΐας - Frankish Principality of Achaea'')։ Իսկ [[Վենետիկ|Վենետիկցիները]] կը գրաւեն ռազմական դիրք ունեցող նաւահանգիստներ, ինչպէս օրինակ՝ Նաւարինօ, Քորոնի։  

1259-ին Փելագոնիայի (Փելաղոնիա) ճակատամարտին ընթացքին յունական Նիքէայի Կայսրութիւնը կը յաղթէ Լատինական Կայսրութեան հպատակ փոքր իշխանութիւններու դաշինքին, որոնց մաս կը կազմէր նաեւ Ախայիայի Իշխանութիւնը։  Յոյներուն կը վերադարձուին նորաշէն Միսթրա ամրոցն ու արքունիքը (Հին Սփարթային մօտ) եւ 1262 – 1460 Պելոպոնեսի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ կը հիմնուի «Մորիասի Բռնապետութիւն» ''Despotate of the Morea'' կոչուած իշխանութիւնը (կիսանկախ շրջան եւ հպատակ վերակազմուած Բիւզանդական Կայսրութեան)։

'''''Նիքէայի Կայսրութիւն'''․ Յոյները վտարուած Կոստանտնուպոլսէն, կը հիմնեն իրարմէ անկախ երեք պետութիւններ՝ Նիքէայի Կայսրութիւնը, Իփիրոսի (Իպիրոս) Տէրութիւնը եւ Տրապիզոնի Կայսրութիւնը։  1261-ին Նիքէայի կայսրութիւնը կը վերագրաւէ Կոստանտնուպոլիսը ու կը վերահաստատէ Բիւզանդական Կայսրութիւնը։''

ԺԴ․ դարավերջերուն, Պելոպոնես կ՛ արշաւեն օսմանեան բանակներ, որոնք կ՛ օգտուին Բիւզանդիոնի եւ Ֆրանքներու միջեւ ընդհարումներէն։  [[1458]]-ին հակառակ Աքրոքորինթոսի զօրաւոր դիմադրութեան, [[Կորնթոս|Կորնթոսն]] ու յաջորդաբար թերակղզիին մեծ մասը կ՛իյնան [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] տակ։   Վենետիկցիները կը պահեն հետեւեալ ծովափնեայ ռազմական կարեւորութիւն ունեցող ամրոցները․ Մեթոնի, Քորոնի, Նաւարինօ, Մոնեմվասիա, Արղոս եւ Նաֆփլիօ։

=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Mystras palace 1.jpg|մինի|Միսթրա․ բիւզանդական ամրոց արքունիքը – Ընդգրկուած է Եունեսքոյի Յուշարձաններու Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ]]
ԺԶ․ դարասկիզբին, օսմանցիները կը տիրեն Պելոպոնեսին վրայ, կը գրաւեն վենետիկցիներուն ամրոցները։  Սակայն Մորիաս (Պելոպոնեզս) [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] միակ մնացորդածը, կը շարունակէ դիմադրել [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]]։ [[1466]] եւ [[1532]] թուականներուն թուրքերուն դէմ ապստամբութիւններ տեղի կ՛ունենան։  Իսկ [[1571 թուական|1571]]-ին, Նաւփաքթոյին ծովամարտէն ետք, ապստամբութիւնները կը տարածուին Պելոպոնեսէն դուրս ալ՝ կեդրոնական Յունաստանի շրջաններուն մէջ։ Թուրքերը կը հակադարձեն կոտորածներով։

Վենետիկցիները մերթ ընդ մերթ յարձակումներով կը փորձեն վերագրաւել Պելոպոնեսը․ 1499-1503, 1537-1540, 1684-1699 եւ 1714-1718։

==== Մորէայի Թագաւորութիւն (1688 – 1715) ====
[[Պատկեր:Regno di Morea.svg|մինի|Մորէայի Թագաւորութիւն]]
Վենետիկցիները, Ֆրանչեսքօ Մորոզինիին գլխաւորութեամբ կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը Մորէային Պատերազմին ընթացքին (1684-1699) եւ կը հիմնեն Մորէայի թագաւորութիւնը։  Նաֆփլիօ կը դառնայ անոր մայրաքաղաքը։

'''''Մորէա'''․ Վենետիկցիները Պելոպոնեզսին այս անունը կու տան։''

Սակայն [[1715 թուական|1715]]-ին Օսմանցիները կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը։  [[1718 թուական|1718]]-ին, Վենետիկ «Փասարովիչի Դաշինք»ով 1718-ին, կը ճանչնայ Օսմանեան իշխանութիւնը ՊԵլոպոնեսի մէջ։

Օսմանցիները Պելոպոնեսը կը բաժնեն 22 շրջաններու, Նաֆփլիօ մայրաքաղաք կը նշանակուի, իսկ 1786-ին Թրիփոլիցա (Թրիփոլի) մայրաքաղաք կը դառնայ։

Ապստամբութիւնները  յաճախակի են, սակայն Օսմանցիները հազարաւոր իսլամացած Ալպանացիներ կը ղրկեն, որպէսզի ապստամբութիւնները ճնշեն։  Հետեւանքն է կոտորածներ եւ 20 000 բնակիչներ իբրեւ ստրուկ կը ծախուին։

==== Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինք ====
Առաջին ռուս-թրքական պատերազմը (1768-1774), կ՛ աւարտի ռուսերու յաղթանակով։  Կը ստորագրուի [[Քիւչուկ Քայնարծի դաշնագիր|Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինքը]] (1774), որմէ կ՛ օգտուին յոյները եւ կամաց կամաց Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը կը զարգանայ։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Panagiotis Kefalas by Hess.jpg|մինի|Թրիփոլիցա քաղաքին ազատագրումը 23 Սեպտ․ 1821․ գործ Փիթըր Ֆոն Էս Peter von Hess (1792-1871)]]
Փետրուար [[1821 թուական|1821]]-ին Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ։  Յունաստանի անկախութեան կռիւները (Յունաստանի ապստամբութիւն) Պելոպոնեսէն կը սկսին երբ [[21 Մարտ]] 1821-ին յոյն ապստամբները կը գրաւեն Քալաւրիթա լեռնային աւանը եւ ապստամբութեան կայծը կը տարածուի Յունաստանի տարածքին։  Իսկ [[25 Մարտ|25 Մարտին]] պաշտօնապէս Փաթրայի մէջ կը յայտարարուի Յունաստանի Ապստամբութիւնը Օսմանեան տիրապետութեան դէմ․ ապստամբութեան գլուխը անցած է Փալէոն Փաթրոն Ղերմանոս Գ․ հոգեւորականը ''Δεσπότη ΠαλαιώνΠατρών Γερμανό (Γ΄)։''  Նոյն տարուան Հոկտեմբերին, ապստամբները [[Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս|Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի]] գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ 
[[Պատկեր:Navarino-A L Garneray.jpg|մինի|Նաւարինոյի ճակատամարտը․ գործ՝ Լուի Ամպրուազ Կաղներէ Louis Ambroise Garneray (1783 - 1857)]]
Հոկտեմբեր [[1827 թուական|1827]]-ին Ֆրանսական ծովուժին եւ թուրք-եգիպտական միացեալ ուժերուն միջեւ արեւմտեան Պելոպոնեսի Փիլոս նաւահանգիստին բացերը տեղի կ՛ ունենայ Նաւարինոյի նաւամարտը։  [[1828 թուական|1828]] թուականին, ֆրանսական բանակին սպարապետ Նիքոլա Ժոզէֆ Մէզոն ''Nicolas Joseph Maison'' Փաթրան կը գրաւէ, քաղաքէն դուրս վռնտելով թուրք-եգիպտական պահակագունդը եւ Փաթրան կը յանձնէ Յունաստանի նորաստեղծ պետութեան։  Թուրքերը վերջնականապէս կը լքեն թերակղզին։  

1828-ին Նաֆփլիօ կը հռչակուի Անկախ Յունաստանի մայրաքաղաքը։

[[1882 թուական|1882]]-ին, կը սկսի Կորնթոսի ջրանցքին շինութիւնը․ կը լրանայ 11 տարիներ ետք։
[[Պատկեր:Monemvasia2003Part.jpg|մինի|Monemvassia1.jpg]]
ԺԹ․ դարավերջերուն եւ Ի․ դարասկիզբին, Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը նահանջ կ՛ արձանագրէ, թերակղզին տնտեսապէս կը մեկուսանայ Յունաստանի մնացեալ շրջաններէն։  Բնակչութեան լուրջ թիւ մը կ՛ արտագաղթէ դէպի երկրին մեծ քաղաքները՝ [[Աթէնք]], [[Փիրէա]], ինչպէս նաեւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն]]․ եւ [[Աւստրալիա]]։

[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր․ Փաթրա, Էղիօ, Կորնթոս, Քալամաթա, [[Նաֆփլիօ]]։  Գաղթականները իրենց հաստատումէն քանի մը տարի ետք, նոր թափ կու տան թերակղզիին տնտեսութեան։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]] յաջորդող տասնամեակներուն, գլխաւոր քաղաքներուն մէջ ճարտարարուեստը եւ ծովային երթեւեկութիւնը կը սկսի զարգանալ․  Փաթրայի նաւահանգիստը կը հասդիսանայ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]] առեւտուրի դուռը։  Գլխաւոր քաղաքներուն մէջ կը բացուին պետական համալսարաններ, ներգրաւելով Յունաստանի բոլոր շրջաններէն ուսանողներ։

[[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական Միութեան]] եւ շնորհիւ շարք մը զարգացման ծրագիրներու, Պելոպոնեսի բնակչութեան ապրուստի մակարդակը կը բարելաւուի եւ տնտեսութիւնը (զանազան բնագաւառներէ ներս) ԻԱ․դարուն հասած է գնահատելի մակարդակի (անասնապահութիւն, երկրագործութիւն, ձիթենիի ճարտարարուեստ, զբօսաշրջիկութիւն, եւայլն)։

[[7 Օգոստոս]], 2004-ին, [[Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջ|Ռիօ-Անտիռիօ]] կամուրջին պաշտօնական բացումը տեղի կ՛ ունենայ եւ [[12 Օգոստոս]] 2004-ին կամուրջը հանրութեան կը յանձնուի։

==== Ահաւոր հրդեհներ ====
[[Պատկեր:Greekfires3 thumb.gif|մինի|Օգոստոս ամսուան Պելոպոնեսի ահաւոր հրդեհներուն ընթացքը]]
[[2007]]-ին, Օգոստոս ամսուան վերջաւորութեան Պելոպոնեսի արեւմտեան մասին մէջ բռնկած հրդեհները երկու-երեք շաբթուան ընթացքին կ՛ աւերեն բազմաթիւ գիւղեր եւ կ՛ անհետացնեն անտառներու հսկայ տարածքներ։  

[[2021 թուական|2021]] Օգոստոսին թերակղզիին հիւսիս եւ հիւսիս արեւմտեան՝ Փաթրա, Ռիօ, Փիրղոս Իլիաս, Օլիմպիա (Ողիմպիա)․․․ եւ հարաւ ու հարաւ-արեւմտեան կողմը՝ Քալամաթա, Սփարթի եւ Ղիթիօ, բռնկած հրդեհները կ՛ աւերեն անտառներու եւ ձիթենիի հսկայական տարածքներ։  Մեծ վնասեր կը կրէ նաեւ գիւղատնտեսութիւնը, մեղրաբուծութիւնն ու ձիթենիի ճարտարարուեստը։

== Հայերու ներկայութիւնը Պելոպոնես ==
[[Պատկեր:The Peloponnese from ISS.jpg|մինի|Պելոպոնեսը տիեզերքէն դիտուած]]
[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր։ Յաջորդող 2-3 տարիներուն ընթացքին ([[1924 թուական|1924]]-[[1925 թուական|1925]]․ հետեւանք՝ [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշնագրին]]), բաւական մեծ թիւով հայեր հիւսիսային [[Յունաստան|Յունաստանի]] Թրակիոյ եւ Մակեդոնիոյ շրջաններէն կը փոխադրուին Պելոպոնես եւ [[Կրետէ]]։

Դէպի հարաւային Յունաստան հայերու փոխադրումը տեղի կ՛ունենայ քաղաքական միտումներով՝ հիւսիսային Յունաստանի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] հետ սահմանամերձ շրջաններուն հայերուն թիւը նուազի եւ յունաթրքական յարաբերութիւնները խաղաղ ընթացքի մէջ մտնեն։ 

Կը հաստատուին [[Փաթրա]], Քալամաթա, Փարափիղմաթա եւ չնչին թիւով՝ Էղիօ (Փաթրայէն 32 քլ․ դէպի արեւելք), [[Նաֆփլիօ]], [[Կորնթոս]], Փիրղոս (Փաթրայի հարաւ արեւմուտքը) քաղաքներուն մէջ։  Այդ քաղաքներուն մէջ հաստատուած ընտանիքները կը փորձեն ներգրաւուիլ յունական հասարակութեան մէջ։

Փաթրայի հայութիւնը կը կազմակերպուի։  Կը հիմնէ զանազան միութիւններ եւ կազմակերպութիւններ։  Մինչեւ Բ․ Համաշխարհային պատերազմ, կ՛ ունենայ Մանկապարտէզ մը։

Ներգաղթի ([[1925 թուական|1925]]-[[1948 թուական|1948]]) կարաւանները [[Հայաստան]] կը փոխադրեն 18 000-է աւելի յունահայեր։  Այս թիւին մէջն է նաեւ Պելոպոնեսի հայութեան մեծ թիւ մը։  Քալամաթա, Փիրղոս, Փարափիղմաթա, Էղիօ եւ Կորնթոս միայն քանի մը ընտանիքներ կը մնան։ 

Բ․ համաշխարհային պատերազմի աւարտին եւ մինչեւ [[1947 թուական|1947]], Պելոպոնեսի հայութեան թիւն է՝ 1 400․ 500-ը (122 ընտանիքներ)՝ [[Փաթրա]], Էղիօ 42 եւ Փիրղօ 9 ընտանիքներ (ըստ [[1941 թուական|1941]]-ի մարդահամարի արձանագրութիւններուն՝ պահուած Յունահայոց Առաջնորդարանին մէջ, [[Աթէնք|Աթէնք)]]։ 

== Հնաբանական վայրեր ==
[[Պատկեր:Bassae 02.jpg|մինի|Վասէ հնաբանական վայրը]]
[[Պատկեր:The Temple of Apollo Epikourios at Bassae, east colonnade, Arcadia, Greece (14087181020).jpg|մինի|Վասէ․ Ափոլոն Էփիքուրոս տաճարը]]
Պելոպոնես հարուստ է հնաբաական վայրերով, որոնցմէ շատեր ընդգրկուած են [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի]] Ժառանգութեան Ցանկին մէջ։ Գլխաւորներն են՝

* Վասէ Βάσσαι․ Յունաստանի առաջին յուշարձանը որ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ընդգրկուեցաւ
* [[Հին Կորնթոս]]
* Էփիտաւրոս․ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Քորոնի․ միջնադարեան ամրոց
* Քալամաթա․ Միջնադարեան աքրոփոլիս եւ ամրոց
* Հին Մեսինի
* Մեթոնի․ միջնադարեան ծովեզերեայ ամրոց
* Միսթրա․ Բիւզանդական մինադարեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Մոնեմվասիա․ միջնադարեան բերդաքաղաք
* Միկինես․ Միկինեան քաղաքակրթութեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Օլիմպիա․ Հին Ողիմպիական խաղերու վայրը, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Սփարթի
* Փիլոս․ Նեսթորային արքունիքը եւ միջնադարեան ամրոց
* Փաւլոփեթրի․ ծովուն մէջ սուզուած Պղինձէ Դարաշրջանի հին քաղաք, Ք․Ա․ 3500
* Թեղէա․ հին սրբավայր
* Թիրինթա․ հին ամրոց,  Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ

* Տիրոս քարայրներ (Ք․Ա․ 4000 – 3000)

=== Պատկերասրահ ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Ancient Kechries on January 10, 2020.jpg|Հին Կորնթոս․ Քեհրիես
Պատկեր:Tempio di Apollo e Acrocorinto.jpg|Ափոլոնայի տաճարը եւ Աքրոքորինթօ
Պատկեր:20190511 172 epidaure.jpg|Էփիտաւրոսի հնագիտական վայրը
Պատկեր:The great theater of Epidaurus, designed by Polykleitos the Younger in the 4th century BC, Sanctuary of Asklepeios at Epidaurus, Greece (14038572644).jpg|Էփիտաւրոսի նշանաւոր հին թատրոնը Ք․Ա․ 4-րդ դար․
Պատկեր:Κάστρο Κορώνης 2056.jpg|Քորոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Kalamata Burg.jpg|Քալամաթա․ Աքրոփոլիսը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:Ancient messene 02.jpg|Մեսինի․ հին մարզադաշտը
Պատկեր:20190507 220 messene.jpg|Մեսինի․ հին թատրոնը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոն
Պատկեր:Asclepeion Ancient Messene (3).jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Methoni Castle 09.jpg|Մեթոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Methoni Suedspitze.jpg|Մեթոնի․ Պուրծի ամրոցը
Պատկեր:Methoni 240 06, Greece - panoramio.jpg|Մեթոնի
Պատկեր:GR 08-04-22 Mistra Pantanassa6.JPG|Միսթրա բիւզանդական քաղաքը
Պատկեր:Remparts du château Villehardouin à Mistra.jpg|Միսթրա բերդը
Պատկեր:20190510 293 mystras.jpg|Միսթրա՝ տեսարան մը․ Լաքոնիքօ լեռնադաշտ
Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|Մոնեմվասիա բերդաքաղաք
Պատկեր:Monem14.jpg|Մոնեմվասիա
Պատկեր:20190511 078 mycenes.jpg|Միկինես հնագիտական վայրը
Պատկեր:Greece-0374 (2215905824).jpg|Միկինես․ Քլիթեմիսթրային գերեզմանը
Պատկեր:The Cyclopean walls of Mycenae on October 27, 2019.jpg|Միկինես․ հսկայ պարիսպները
Պատկեր:Olympia 34.jpg|Օլիմպիա հնագիտական վայրը․ համայնապատկեր
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece2.jpg|Օլիմպիա․ հնագիտական վայրը, Փալեսթրա՝ ըմբշամարտի վայրը
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece38.jpg|Օլիմպիա․ մարզարանին մուտքը
Պատկեր:Olimpia FilipTemple.JPG|Օլիմպիա․ Ֆիլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Ancient Sparta theatre seats.jpg|Սփարթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:20190508 088 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին աւերակները
Պատկեր:20190508 058 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին հնագիտական վայրը
Պատկեր:Archaeological site of the Temple of Athena Alea at Tegea (2017, image 1).jpg|Թեղէա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:A higher view of the interior.jpg|Թիրինթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:View of the interior from the walls of the Tiryns site.jpg|Թիրինթա․ բերդը
Պատկեր:Lower castle (Tiryns) 02.jpg|Թիրինթա․ ցած բերդին աւերակները
Պատկեր:Nemea Stadion 2008-09-12.jpg|Նեմէա հնագիտական վայր․ մարզարանը
&lt;/gallery&gt;

== Տնտեսութիւն ==

=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[Պատկեր:Κρι-κρι Δημοτικός Κήπος Χανίων 8268.jpg|մինի|Մեթոնի․ Քրի-քրի, կը պահպանուի Natura 2000 պայմանագրով]]
Պելոպոնեսի տնտեսութիւն աւանդականօրէն յենուած է հողագործութեան եւ անասնապահութեան վրայ։  Ճարտարարուեստը գլխաւորաբար զարգացած է Փաթրա եւ Էղիօ․ մեքենագործութիւն, բամպակի, թուղթի, գինիի, անիւներու, ձէթի, չամիչի, եւայլն գործարաններ։ 

Կը մշակուին որթատունկը՝ չամիչ եւ գինի, թզենի, ձիթենի, բրինձը, բամպակ, ծխախոտ, գետնախնձոր, բանջարեղէն, պտուղեղէն։  Զարգացած են մասնաւորաբար այծաբուծութիւնն ու ոչխարաբծութիւնը, ինչպէս նաեւ կովաբուծութիւնը, հաւաբուծութիւնը, մեղրաբուծութիւնը։ 

Ձկնաբուծութիւնը վերջին տասնամեակներուն բաւական զարգացած է եւ կարեւոր ներդրում ունի շրջանի տնտեսութեան։  Այս ուղղութեամբ կ՛ օգտագործուին նաեւ ծովալիճերը։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Տարածուած է փայտաքարը, որ գլխաւոր հայթայթիչն է Մեղալոփոլիին ջերմելեկտրական կայանին։  Կ՛ արտադրուին նաեւ հրաքարը, մանգանը, երկաթը, գաւարզը, եւայլն։

=== Փոխադրական Միջոցներ ===

==== Մայրուղիներ ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր մայրուղիները զայն կը կապեն Յունաստանի մայր ցամաքասին․ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ]] կամուրջին միջոցով՝ հիւսիսային եւ հիւսիս արեւմտեան Յունաստան, իսկ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] կամուրջներուն միջոցով արեւելեան եւ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան։

==== Երկաթուղի ====
Երկաթուղային ցանցը կը հետեւի հիւսիսային մայրուղիին․  Աթէնքը Կորնթոսին կը կապէ։  Կորնթոսէն, երկաթուղիի մայր գիծը երկու հատուածներու կը բաժնուի․  դէպի արեւմուտք՝ Փաթրան կը կապէ Փիրէային եւ դէպի հարաւ-արեւմուտք՝ Կորնթոսը կը կապէ Քալամաթային, Թրիփոլի քաղաքին միջոցով։  Պելոպոնեսի մնացեալ շրջանները, շնորհիւ երկրորդական գիծերուն, մայր գիծի երկու հատուածներուն կը կապուին։ 

Կայ նաեւ ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (14).jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 02.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի լեեռնային շրջանէ
Պատկեր:20090314-3337-Zachlorou-3005+3006.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի Զահլորուէն
Պատկեր:Gr97Vouraikosschlucht7.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ կ՛անցնի զուգահեռ Վուրայիքոս գետի կիրճին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 12.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (18).jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 11.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ դժուարանցելի սակայն հիանալի տեսարաններով ճանապարհ
Պատկեր:02.11.92 Πύργος, Pyrgos A.9110 (5804228288).jpg|Փիրղոս Իլիաս․ Պելոպոնեսի երկաթուղային ցանցի գլխաւոր կայաններէն
&lt;/gallery&gt;

==== Նաւահանգիստ ====
[[Պատկեր:Le port de Patras en août 2009 - 3.jpg|մինի|[[Փաթրա]]․ նաւահանգիստը]]
[[Փաթրա]], Եւրոպայի առեւտուրի դուռն է, յատկապէս արեւմտեան կեդրոնական Պալքանեան երկիրներու միջեւ տեղի ունեցած բախումներու ընթացքին ու ատկէ ետք ա՛լ աւելի կ՛ամրապնդէ իր դիրքը ([[Պոսնիա եւ Հերցեկովինա|Պոզնիոյ]] պատերազմ [[1992 թուական|1992]]-[[1995 թուական|1995]] եւ Խրուաթիօ (Քրուաթիա) պատերազմ [[1991 թուական|1991]]-[[1995 թուական|1995]])։ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի Ջրանցքն]] ալ, բախտորոշ դեր կը խաղայ այս ուղղութեամբ։

Նաւային փոխադրամիջոցը 24 ժամուան հետեւողականութեամբ կը բանի։ Փաթրայի նաւահանգիստին միջոցաւ կը կատարուին ներուծումներ եւ արտադրումները դէպի Եւրոպա։ Նաւահանգիստը կապուած է արեւմտեան [[Իտալիա|Իտալիոյ]] նաւահանգիստներուն հետ։ Նոյնպէս, ամենօրեայ է նաւային կապը [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|կղզիներուն]] եւ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի]] եւ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի]] Ծոցերուն ափերուն գտնուող շրջաններուն հետ եւ փոխադարձ։

==== Օդակայան ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր օդակայանները կը գտնուին Փաթրա եւ Քալամաթա։

== Աւանդական պարեր ==
Աւանդկան պարերը, մինչեւ այսօր կը պահպանուին եւ մնայուն ներկայութիւն են բնակիչներուն ամենօրեայ կեանքին մէջ՝ Սիրթոս, Քալամաթիանոս, Ցամիքոս, Ցաքոնիքոս։

== Խոհանոց ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Chicken with hilopites.JPG|Հաւով հիլոփիթես
Պատկեր:Olives in bowl.jpg|Քալամաթային նշանաւոր ձիթապտուղները
Պատկեր:2011 Greek Diples.JPG|Տիփլես
Պատկեր:Tentura.jpg|Թենտուրա․ կ՛ արտադրուի Փաթրայի շրջանը
Պատկեր:MOSCHOFILERO.jpg|Մոսխոֆիլերօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ․ Մանտինիա շրջան
Պատկեր:AGIORGITIKO.jpg|Այիորիթիքօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ, Նեմէայի շրջան
Պատկեր:Mavrodaphne.jpg|Մաւրոտաֆնի գինի․ Փաթրա
Պատկեր:Οινοποιείο ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ 3.jpg|Ախայիա Քլաուս գինիի գործարանը, ուր կ՛ արտադրուի Մաւրոտաֆնի գինին
&lt;/gallery&gt;

== Պատկերասրահ ==

=== Պելոպոնեսի լեռնային զանգուածի աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Dimitsana panorama, Greece - panoramio.jpg|Տիմիցանա, Արքատիա
Պատկեր:Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας.jpg|Լեւիտի, Արքատիա․ Արքատեան Արուեստի եւ Պատմութեան թանգարան
Պատկեր:Langadia04.jpg|Լակատիա, Արքատիա
Պատկեր:Vytina.jpg|Վիթինա, Արքատիա
Պատկեր:Stemnitsa Arkadia Peloponnese.jpg|Սթեմնիցա, Արքատիա
Պատկեր:Alonistaina.jpg|Ալոնիսթենա, Արքատիա
Պատկեր:Kosmas Arkadias.jpg|Քոզմաս, Արքատիա
Պատկեր:Ano Koutroufa, Arcadia.jpg|Անօ Քութրուֆա, Արքատիա
Պատկեր:Roeino Arkadias.JPG|Րոյինօ, Արքատիա
Պատկեր:Chrisovitsi Arcadia.jpg|Խրիսովիցի, Արքատիա
Պատկեր:Ano Doliana, Arcadia, Greece1.jpg|Անօ Տոլիանա, Արքատիա
Պատկեր:Valtetsi.jpg|Վալթեցի, Արքատիա
Պատկեր:Kardaras Arcadia.jpg|Քարտարաս, Արքատիա
Պատկեր:Dimitra Arkadias.jpg|Տիմիթրա, Արքատիա
Պատկեր:View from Psari.JPG|Փսարի, Արքատիա
Պատկեր:Tropaia108861285.jpg|Թրոփէա, Արքատիա
Պատկեր:Perdikoneri.jpg|Փերտիքոների, Արքատիա
Պատկեր:Galatas, Arcadia.jpg|Ղալաթաս, Արքատիա
Պատկեր:Vyziki.panoramic .jpg|Վիզիքի, Արքատիա
Պատկեր:Zoodochos Pigi church, Kefalari, Argolida, Greece.jpg|Քեֆալարի, Արղոլիտա
Պատկեր:Andritsa, Argolida, Greece.jpg|Անտրիցա, Արղոլիտա
Պատկեր:Achladokampos, Argolida, Greece from afar.jpg|Ախլատոքամպոս, Արղոլիտա
Պատկեր:Alea Argolidas.JPG|Ալէա, Արղոլիտա
Պատկեր:Fteri Aigialeias 201801.jpg|Փթերի, Ախայիա
Պատկեր:Seliana.jpg|Սելիանա, Ախայիա
Պատկեր:Sinevro, Achaia.jpg|Սինեվրօ, Ախայիա
Պատկեր:Kalavrita.jpg|Քալաւրիթա, Ախայիա
Պատկեր:Pigadia (Tzailo).JPG|Փիղատիա, Ախայիա
Պատկեր:Spring view of Chalandritsa.jpg|Խալանտրիցա, Ախայիա
Պատկեր:Platanobrisi village.jpg|Փլաթանովրիսի, Ախայիա
Պատկեր:Zoumpata.JPG|Փիղի կամ Զումպաթա
Պատկեր:Πανοραμική άποψη του χωριού Καταράκτης, με το νερό να τρέχει- 2014-04-21 09-31.jpg|Քաթարաքթիս, Ախայիա
Պատկեր:Kalanistra Achaias 2 201801.jpg|Քալանիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Skiada.JPG|Սքիատաս, Ախայիա
Պատկեր:Andritsaina view.JPG|Անտրիցենա, Իլիա
Պատկեր:Theisoa.JPG|Ալիֆիրա, Իլիա
Պատկեր:Tsipiana.JPG|Ցիփիանա, Իլիա
Պատկեր:Pissia village.jpg|Փիսիա, Քորինթիա
Պատկեր:Karteri Kastanias.JPG|Քասթանէա, Քորինթիա
Պատկեր:Goura Korinthias 2.JPG|Կուրա, Քորինթիա
Պատկեր:Skoutari - panoramio.jpg|Սքութարի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Gargaliani-View of Gargalianoi02.jpg|Ղարղալիանի, Մեսինիա
&lt;/gallery&gt;

=== Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolokythia Bay near Kotronas (12'000x1'500px) - panoramio.jpg|Քոթրոնաս, Լաքոնիա
Պատկեր:ManiFlomochori.jpg|Ֆլոմոհորի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Λάγια Λακωνίας.jpg|Լայիա, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:GR-itylo-bucht.jpg|Իթիլօ․ Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Areopolis.jpg|Լիմենի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Mani.jpg|Limeni Areopolis.jpg
Պատկեր:Kyparissia.jpg|Քիփարիսիա, Մեսինիա
Պատկեր:Pylos-sfaktiria.JPG|Փիլոս, Մեսինիա
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Քորոնի, Մեսինիա
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Քարտամիլի, Մեսինիա
Պատկեր:Loutraki05.jpg|Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Heraion of Perachora, Greece 02.jpg|Փերահորա, Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Isthmia view.jpg|Իսթմիա, Քորինթոս (Կորնթոս)
Պատկեր:Derveni Korinthias 1.JPG|Տերվենի Քորինթիա
Պատկեր:Port of Xylokastro.JPG|Քսիլոքասթրօ, Քորինթիա
Պատկեր:Tyros apo to kastro.jpg|Թիրոս, Արքատիա
Պատկեր:Paralio Astros, Greece - panoramio.jpg|Ասթրոս, Արքատիա
Պատկեր:Dafnon valley, Leonidio, Peloponnese.jpg|Լէոնիտիօ, Արքատիա
Պատկեր:Kyllini view.JPG|Քիլինի, Իլիա
Պատկեր:Petsakoi Achaias.jpg|Փեցաքի, Ախայիա
Պատկեր:Elekistra Village.JPG|Էլեքիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Paralia Akratas.jpg|Աքրաթա, Ախայիա
Պատկեր:Arravonitsa.jpg|Արաւոնիցա, Ախայիա
Պատկեր:Akrotirio Araxos Village 01.JPG|Արաքսոս, Ախայիա
&lt;/gallery&gt;

&lt;ref&gt;[https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&amp;do=232120.pdf&amp;pageno=532&amp;width=365&amp;height=60&amp;maxpage=674&amp;lang=en Յունաստանը Թրքական բռնիշխանութեան տակ, Սաթաս Գոստանտինոս, Աթէնք 1869 {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ Ողիմպիական Խաղեր]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.arcadiaportal.gr/news/oropedio-tis-tripolis-0 Թրիփոլի լեռնադաշտ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://neoskosmos.com/el/2018/08/02/dialogue/opinion/i-peloponnisos-kai-to-onoma-tis/ Պելոպոնեսի պատմութիւնը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.gtp.gr/Locpage.asp?id=61405&amp;lng=1 Պելոպոնեսի շրջան․ հին անուանումներ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.mountainsgreece.com/category/peloponnisos/ Պելոպոնեսի լեռները{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://e-geografia.eduportal.gr/periploys-peloponnisoy/ Պելոպոնեսի աշխարհագրութիւն{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous Յունաստանի 2011-ի մարդահամար {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081022201334/http://cultureportal.uop.gr/ Պելոպոնես{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://peloponnisossearch.com/el/ Ճանչնանք Պելոպոնեսը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
#[https://www.visitgreece.gr/el/mainland/peloponnese/ Պելոպոնես այցելեցէք]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Helike Հին Էլիքի]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Bura_(Achaea) Վուրա]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Aigio Էղիօ]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_PelagoniaՓելաղոնիայի ճակատամարտ]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Mistra Միսթրա]{{ref-fr}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_MoreaՄորէայի թագաւորութիւն]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Trait%C3%A9_de_Passarowitz Փասարովիչի Դաշինք]{{ref-fr}}
#[https://www.ekdromi.gr/blog/road-trip-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF/ պտոյտ արեւմտեան Պելոպոնես]{{ref-el}}
#[https://www.tripadvisor.com.gr/Attractions-g189483-Activities-Peloponnese.html Պելոպոնեսի  գլխաւոր տեսարժան վայրերը]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Natura_2000  Natura 2000]{{ref-en}}
#[https://www.youtube.com/watch?v=F6trgLUBQI0&amp;ab_channel=TracerAdventureClub Տեսերիզ․ Մանի]
[[Ստորոգութիւն:Մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Ծովեզերեայ շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Լեռնային շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ ըստ երկիրի]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի թերակղզիներ]]</text>
      <sha1>c7l3x2m35ad1s0464ee7hyyessn8w4x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206239</id>
      <parentid>206238</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:39:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72093" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր|կարգավիճակ=Մարզ|տարածութիւն=21․549 ք․քմ․}}
[[Պատկեր:Location map of Peloponnese (Greece).svg|մինի|Պելոպոնեսի դիրքը]]
'''Պելոպոնես''' (հին եւ արդի յունարէն՝ Πελοπόννησος ''Փելոփոնիսոս'')․ Յունաստանի մեծագոյն թերակղզին է եւ ինը աշխարհագրական տարածքաշրջաններէն մէկը, 21439 ք․քմ․ տարածութեամբ եւ 1 100 000 բնակչութեամբ ([[2011]]-ի մարդահամար)։ Կը գտնուի Յունաստանի ցամաքամասին հարաւը, որուն գլխաւոր մասին հետ կը միանայ [[Կորնթոսի Նեղուցը|Կորնթոսի Նեղուցին]] եւ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին]] միջոցով։
[[Պատկեր:Greece colour.png|մինի|Յունաստանի աշխարհագրական շրջանները]] [[Պատկեր:Peloponnese-Map satview BlueMarbleProject.jpg|մինի|Պելոպոնեսի վաչրական բաժանումը]] [[Պատկեր:Peloponnese modis.jpg|մինի|Պելոպոնեսը արբանեակէ նկարուած]]
[[Միջնադար|Միջնադարին]] եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան]] գերիշխանութեան ժամանակ, Պելոպոնեսի թերակղզին ծանօթ էր իբրեւ Մորէաս ''Μορέας'' (Բիւզանդական շրջանին) կամ Մորիաս ''Μωριάς''։  

== Վարչական բաժանում ==

Պելոպոնեսը եօթը նահանգներու բաժնուած է՝ Արղոլիտա, Արքատիա, Ախայիա, Իլիա, Քորինթիա (Կորսնթոս), Լաքոնիա եւ Մեսինիա, իսկ փոքր մաս մը ընդգրկուած է Ատիկէ նահանգին (հիւսիս արեւելեան ծայրամասը)։   

== Աշխարհագրութիւն ==

=== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ===
[[Պատկեր:Kanal-Korinth-2011.jpg|մինի|Կորսնթոսի Նեղուցը եւ համանուն ջրանցքը․ Պելոպոնեսը կը բաժնէ Յունաստանի մայր ցամաքամասէն։  Նկարին՝ Կորնթոսի Ծոցը (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Սարոնիքոս Ծոցը (արեւելք)։]]
Պելոպոնեսը կ՛ ընդարձակուի 21․549 ք․քմ․ տարածութեան վրայ եւ ցամաքային Յունաստանի հարաւային մասն է։ &lt;nowiki/&gt;[[Կորնթոսի Ծոցը|Կորսնթոսի ծոց]]&lt;nowiki/&gt;ը հիւսիսէն եւ [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս ծոցը]]՝ հիւսիս-արեւմուտքէն, զայն մայր ցամաքամասէն կը բաժնեն։ Ցամաքային Յունաստանին հետ միացած է շնորհիւ հիւսիս-արեւելեան կողմը Կորսնթոսի Նեղուցին երկայնքին բացուած [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] ([[1893 թուական|1893]]) եւ հիւսիսէն Ռիօ-Անտիռիօ կամուրջին ([[2004 թուական|2004]])։

Պելոպոնեսը հսկայ լեռնային զանգուած մըն է։ Լեռները կ՛ իջնեն մինչեւ ծովեզերքները։ Այդ պատճառով ունի բազմաթիւ լեռնադաշտեր։ Բարձրագոյն գագաթն է Թայիղեթոս՝ 2404 մ․։

=== Երկրաշարժներ ===

[[Պատկեր:Southern aegean volcanic arc.jpg|մինի|[[Էգէական Ծով|Էգէական Ծովուն]] հարաւային հրաբխային գօտին․ պատմութեան ընթացքին տուած է ահաւոր երկրաշարժներ]]
Երկրաշարժները յաճախակի են եւ կործանիչ։  Պատմութիւնը արձանագրած է ահաւոր երկրաշարժներ, որոնցմէ կործանիչ եղած են հետեւեալները՝ Ք․Ա․ 464 (Էվրոթաս, Լաքոնիա եւ Թայիղեթոս), Ք․Ա․ 373 (կը ջրասուզուի Կորնթոսի Ծոցի ափերուն Հին Էլիքի քաղաքը եւ կը քանդուի անոր հարաւը գտնուող Վուրա քաղաքը), [[1817 թուական|1817]] եւ [[1861 թուական|1861]] (Էղիօ), 1928 ([[Կորնթոս]]), [[1947 թուական|1947]] (Փիլիա), [[1986 թուական|1986]] (Քալամաթա) եւ [[1995 թուական|1995]] (Էղիօ)։

Պելոպոնեսի միակ գործօն հրաբուխը Մեթանայի հրաբուխն է։ 

=== Կլիմա ===
Պելոպոնեսի կլիման միջերկրականեան է, փոքր տարբերութիւններով շրջանէ շրջան՝ ըստ դիրքին։  Բարեխառն եւ տաք է ծովեզերեայ շրջաններուն, ինչպէս օրինակ՝ [[Փաթրա]], [[Քալամաթա]], [[Փիրկոս|Փիրղոս]], [[Արղոս]] եւ [[Նաֆփլիօ]], իսկ ցուրտ է թերակղզիին ներքին լեռնային շրջանները, ինչպէս օրինակ՝ Թրիփոլի։

=== Ծովեր ու Ծոցեր ===
Պելոպոնեսը կը ջրեն հետեւեալ ծովերն ու ծոցերը։

* Արեւելքէն․ [[Էգէական Ծով|Էգէական ծով]]՝ [[Միրթոօ ծով]], [[Արղոլիքոս ծոց]] եւ [[Սարոնիքոս ծոց]]։
* Արեւմուտքէն․ [[Յոնիական ծով]]։
* Հիւսիսէն․ հիւսիս-արեւմուտք՝ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի ծոցը]] եւ հիւսիս-արեւելք՝ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի ծոցը]]։
* Հարաւէն․ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]։

==== Պելոպոնեսի գլխաւոր ծոցերն են՝ ====
Արեւելքէն՝ Արղոլիքոս, հարաւէն՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինիաքոս, արեւմուտքէն՝ Քիփարիսիաքոս եւ հիւսիսէն՝ Կորնթոսի ծոցը։

Աւելի փոքր ծոցեր են՝ Փաթրայի (հիւսիս), Քիլինիի եւ Խելոնիթիսի ծոցերը (հիւսիս-արեւմուտք)։  Խելոնիթիսի ծոցին ափերուն կ՛ ապաստանին [[Քարեթա-քարեթա]] կրիաները, որպէսզի իրենց հաւկիթները ածեն։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Myrtoan Sea satellite picture.jpg|Միրթոօ ծով
Պատկեր:Argolikos.jpg|Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Τhe castles of Akronafplia and Bourtzi from the Castle of Palamidi on 30 March 2019.jpg|Արղոլիքոս ծոցը եւ Նաֆփլիօ քաղաքը
Պատկեր:Argo-saronic EN.JPG|Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:View of the Saronic Gulf from the top of Mount Hellanion (Aegina) on August 25, 2021.jpg|Սարոնիքոս ծոցը դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:Corinthian Gulf.jpg|Կարմիր պիտակին մէջ՝ ձախին Փաթրայի ծոցը եւ աջին՝ Կորնթոսին Ծոցը
Պատկեր:Laconic Gulf satellite picture.jpg|Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Messenian Gulf.png|Մեսինիաքոս ծոց (Լաքոնիքոս ծոցին արեւմուտքը)
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Քարտամիլի
Պատկեր:TrachilaMani.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ արեւելեան Մանի, Թրախիլա
Պատկեր:Gialova-GMichalagas6.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Եալովա
Պատկեր:Methoni - Panorama.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Մեթոնի
Պատկեր:Gulf of Kyparissia satellite picture.jpg|Քիփարիսիաքոս ծոց․ Պեղոպոնեզին արեւմուտքը
Պատկեր:Ionian Sea borders.png|Յոնիական ծովը․ կարմիրով՝ ծովուն սահմանները
Պատկեր:Calypso deep.jpg|Պելոպոնեսը եւ անոր հարաւը՝ Միջերկրական ծովը․ ձախին՝ Քալիփսօ 
&lt;/gallery&gt;

=== Թերակղզիներ ===
Պելոպոնես ինքը թերակղզի ըլլալով, ունի բազմաթիւ թերակղզիներ։  Անոնցմէ գլխաւորներն են՝ Արղոլիտա եւ Էփիտաւրօ (արեւելք), Մեթանա (արեւելք), Էփիտաւրօ-Լիմիրա (հարաւ-արեւելք), Մանի (հարաւ) եւ Փիլիա (հարաւ-արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Nomos Argolidas.png|Արղոլիտա
Պատկեր:Aerial view of Peloponnese peninsula in Greece (48760361187).jpg|Արղոլիտա թերակղզին
Պատկեր:Cove in Hinitsa, Porto Heli, Greece (48760330952).jpg|Արղոլիտա թերակղզի․ Հինիցա, Փորթօ Խելի
Պատկեր:Palea Epidavros.jpg|Էփիտաւրօ թերակղզի․ հին Էփիտաւրօ
Պատկեր:Mani 2000.png|Մանի թերակղզի
Պատկեր:ManiKüste.jpg|Մանի
Պատկեր:Gr97Gythion2.jpg|Մանի թերակղզի, արեւմտեան մաս․ Ղիթիօ
Պատկեր:Panorama from the road to Aeropolis of Neo Oitylo.jpg|Մանի թերակղզի․ համայնապատկեր
Պատկեր:Λιμένι Οιτύλου Λακωνίας.jpg|Մանի թերակղզի․ Իթիլօ
Պատկեր:20170828 144718 Παράθυρο.jpg|Մանի թերակղզի
Պատկեր:DSC 0035-EFFECTS.jpg|Մանի թերակղզի․ Երոլիմենաս
Պատկեր:Οίτυλο.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Οίτυλο - panoramio.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Kotronas - panoramio.jpg|Արեւելեան Մանի․ Քոթրոնաս
Պատկեր:Messenischer Golf Exo-Mani.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:West Coast of Mani peninsula.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:Pylia province.png|Փիլիա թերակղզի․ հարաւ արեւմտեան Պելոպոնես
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Քորոնի
Պատկեր:Finikounda - Strand und Ort.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Ֆինիքունտա
Պատկեր:Methoni castle Burtzi.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Մեթոնի
Պատկեր:Pylos mit Sfaktiria.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Փիլոս
Պատկեր:Methana 2008.jpg|Մեթանա թերակղզի․ արեւելեան Պելոպոնես
Պատկեր:20090608 Methana peninsula Peloponnese view from the sea Greece.jpg|Մեթանա թերակղզի․ դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:View on Methana from Palaia Epidavros.JPG|Մեթանա թերակղզին նկարուած Հին էփիտաւրոսէն
Պատկեր:Palia Loutra.jpg|Մոնի կղզիակը, Մեթանա թերակղզի, Փալէա Լուդրա
Պատկեր:Kounoupitsa.jpg|Մեթանա թերակղզի․ Քունուփիցա
&lt;/gallery&gt;

=== Հրուանդաններ ===
Գլխաւոր հրուանդաններն են՝ 

Մալէաս կամ Քավօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք), Թենարօ (հարաւ), Աքրիթաս (հարաւ-արեւմուտք), Սքիլէօ (Արղոլիտայի ծոց), Ռիօ (Փաթրայի արեւմուտքին), Արաքսոս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Քաթաքոլօ (արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kaap Malea.JPG|Մալէաս կամ Քաւօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք) հրուանդան
Պատկեր:Cape Matapan 08.JPG|Թենարօ․ Պելոպոնեսի հարաւային հրուանդանը, Մանի թերակղզիին հարաւը՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինեաքոս ծոցերուն միջեւ։
Պատկեր:FestungRio.jpg|Ռիօ հրուանդանը․ համանուն հին ամրոցը եւ Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջը
Պատկեր:Cape Araxos.JPG|Արաքսոս հրուանդանը․ Պելոպոնեսի հիւսիս արեւմուտքը
Պատկեր:Katakolo-sunset.jpg|Քաթաքոլօ հրուանդան․ Պելոպոնեսի արեւմուտքը
&lt;/gallery&gt;

=== Լեռներ ===
Պելոպոնեսի մակերեւոյթը լեռնային է։  Լեռները կը գրաւեն անոր կեդրոնական մասը եւ արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններուն մեծ մասը։  Անոնք ծածկուած են անտառներով։

==== Արեւմտեան Պեղոպոնեզ ====
Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան կողմը կը գտնուին հետեւեալ լեռները․-

Փանախայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․ (Փաթրայի հարաւ-արեւելք), Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․ (Փանախայիքօ լերան հարաւը), Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․ (Էրիմանթոս լերան հարաւը)։ Ասթրասի արեւմուտքին կը գտնուի Սքոլիս (կամ Սանտամերի) լեռը՝ 966 մ․, իսկ հարաւ-արեւելքին կը գտնուին Ֆրակովունի`1946 մ․, Իփսուս (կամ Քլինիցա)` 1543 մ․, Աֆրոտիօ` 1456 մ․ եւ Մետարա` 1327 մ․։  Էրիմանթոսին հարաւը կը գտնուին Ֆոլոյի լեռը՝ 798 մ․ եւ Ալֆիոս գետի աւազանէն ետք յաջորդաբար՝ Մինթի 1327 մ․, Լիքէօ՝ 1419 մ․ եւ Թեթրազիօ՝ 1388 մ․ լեռները։  Թեթրազիօ լերան հարաւ-արեւելքը կը գտնուին Քիփարիսիա շրջանին լեռները՝ Էղալէօ 1224 մ․ եւ Իթոմի 798 մ․, իսկ անոնց հարաւը կը գտնուի արեւմտեան Պելոպոնեսի հարաւային լեռը՝ Լիքոտիմօ կամ Միթիա 959 մ․։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Panachaiko (second highest peak).JPG|Փանահայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․
Պատկեր:Erymanthos Moudain.jpg|Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․
Պատկեր:Mountain peaks Astras.JPG|Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․
Պատկեր:Skollis2008.jpg|Սքոլիս կամ Սանտամերի լեռը՝ 966 մ․
Պատկեր:Foloi oak forest.JPG|Ֆոլոյի լերան անտառը
Պատկեր:Lykaion looking East.jpg|Լիքէօ՝ 1419 մ․
Պատկեր:Messene, Brunnen der Arsinoë 2015-09 (4).jpg|Իթոմի լեռը եւ հին ամրոց-սրբավայրը
Պատկեր:Kyparissia 018.jpg|Քիփարիսիա շրջանին լեռները
&lt;/gallery&gt;

==== Արեւելեան Պեղոպոնեզ ====
Արեւելեան լեռնաշղթայի հիւսիսային լեռներն են․-

Արոանիա (կամ Հելմոս)՝ 2335 մ․ (որ կը գտնուի լեռնաշղթային արեւմուտքի մասը) եւ Քիլինի (կամ Զիրիա)՝ 2376 մ․ (լեռնաշղթային արեւելքի մասը)։  Ինչպէս նաեւ Թրափեզոնա (1138 մ․), Ակելոքասթրօ (1080 մ)․, Արախնէօ (1119 մ․), Տիտիմօ (1113 մ․) եւ Ատերես (721 մ․)։  Արոանիային հարաւը կը գտնուին Փենտելիա (2112 մ․) եւ Մենալօ 1(981 մ․) լեռները։  Քիլինի եւ Արոանիա լեռներուն եւ Կորսնթոսի Ծոցին միջեւ կ՛ երկարին Ֆթերի (1779 մ․),  Խելիտորէա (1757 մ․) Էվրոսթինի (1208 մ․), Փիցատէիքօ (1176 մ․), Փանայիա (732 մ․), ինչպէս նաեւ Ֆոքաս, Սքիոնի, Աքրոքորինթոս եւ Օնիա լեռները։  Քիլինի կամ Զիրիա լերան հարաւը կը բարձրանան Օլիղիրդոս (1935 մ․), Թրահի (1616 մ)․, Լիրքիօ (1756 մ․), Արթեմիսիօ (1772 մ)․, Քթենեաս (1599 մ․) եւ Փարթենիօ (1215 մ․)։  Մենալոյին հարաւը մինչեւ Երաքս հրուանդանը կ՛ երկարի Փարնոնաս լեռնաշղթան (1936 մ․) ու անոր հարաւը՝ Քրիթինա լեռնաշղթան (793 մ․) որ կ՛ երկարի մինչեւ Մալէա հրուանդանը։  Փարնոնասին արեւմուտքը կը գտնուի Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը, Թայիղեթոս (2407 մ․)՝ կ՛ երկարի մինչեւ Թենարօ հրուանդանը։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Taygetoss.JPG|Թայիղեթոս, 2407մ․՝ Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը
Պատկեր:Taygetos Ilias 3.jpg|Թայիղեթոս
Պատկեր:Vulkandom.jpg|Մեթանա հրաբուխը
Պատկեր:Corinth, Acrocorinth.jpg|Աքրոքորինթոս
Պատկեր:Vouraikos Gorge Effie Fotaki 2020.jpg|Արոանիա կամ Հելմոս՝ 2335 մ․ եւ Վուրայիքոս գետին կիրճը
Պատկեր:Λίμνη δόξα.jpg|Քիլինի կամ Զիրիա լեռ եւ Տոքսա լիճը
Պատկեր:April 1st.jpg|Մենալօ․ նկարուած 1 Ապրիլ, 2017
Պատկեր:Fir forest on Mt. Mainalo, Greece.jpg|Անտառապատ Մենալօ
Պատկեր:Walls of Hysiai 1.JPG|Փարթենիօ, 1215մ․
Պատկեր:20090729 parnonas06.jpg|Փարնոնաս լեռնաշղթայ
Պատկեր:Metochi and Arachnaion.JPG|Մեթոհի եւ Արախնէօ
Պատկեր:Tsivlos, Greece (Unsplash).jpg|Ցիվլոս
&lt;/gallery&gt;

=== Գետեր, Լիճեր եւ աղբիւրներ ===

==== Գետեր ====
Պելոպոնեսը ունի հարուստ ջրագրական ցանց։  Սակայն հազուագիւտ են մեծ գետերը։

Մեծագոյն գետն է Ալֆիոս, որ կը բխի Ասէաս եւ Մեղալոփոլիս լեռնադաշտերէն։  Կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Երկրորդ մեծ գետն է Էվրոթաս․ կը բխի Մեղալոթոլիս լեռնադաշտէն, կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Ուրիշ գետեր են՝

* Ախայիա շրջան․ Ղլաւքոս, Սելինունտաս, Փիրոս, Վուրայիքոս, Քերինիթիս, Քրաթիս, եւայլն։ 
* Իլիա շրջան․ Փինիոս, Նետա։
* Մեսինիա շրջան․ Նետոն եւ Փամիսոս։
* Արղոլիքոս ծոցը կը թափին Թանոս, Էրասինոս եւ Ինախոս գետերը։ Իսկ Կորնթոսի Ծոցը կը թափի Էսոփոս գետը։

==== Հեղեղատներ ====
Գլխաւոր հեղեղատներն են՝ Սիթաս, Տերվենիոս, Քրիոս, Կուրաս, Ֆինիքաս, Էնիփէաս, Ալիսիոս, եւայլն։

==== Լիճեր ====
Պելոպոնեսը չունի մեծ լիճեր։ Թաքա, Սթիմֆալիա եւ Ցիվլու լիճերուն կողքին կան Լատոնա եւ Տոքսա (կը գտնուին 900 մ․ բարձրութեան վրայ) եւ Փինիոս  արուեստական լիճերը։  Թերակղզիին արեւմտեան մասին կան բաւական ծովալիճեր։  Գլխաւորներն են՝ Քայաֆա եւ Քոթիհիու։ 

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Alfeios map.jpg|Ալֆիոս գետին հոսքը
Պատկեր:Grecia 114 fiume Erimanto 6.jpg|Էրիմանթօ գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Lousiosgorge with-monasteries.jpg|Լուսիոս գետին կիրճը․Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Eurotas river map.jpg|Էվրոթաս գետին հոսքը
Պատկեր:Κινητού 391.jpg|Էվրոթաս գետ
Պատկեր:The estuary Glaucus river1.jpg|Ղլաւքոս գետին գետախորշը, Փաթրային մօտ
Պատկեր:800px-Peiros river.jpg|Փիրոս գետ
Պատկեր:Krathis river and the Skilogremi Peak on the Background.jpg|Քրաթիս գետ
Պատկեր:Pineios river (Peloponnese).jpg|Փինիոս գետի հոսքը
Պատկեր:Pinios River, Peloponnese, Greece 01.jpg|Փինիոս գետ
Պատկեր:Nedariversp!ros.jpg|Նետա գետին ջրվէժը
Պատկեր:Pamisos River - Lower Messenia (1912).jpg|Փամիսոս․ նկար՝ 1912
Պատկեր:River Tanos in North Kynouria, Arcadia, Greece.jpg|Թանոս գետ
Պատկեր:Vervenikos or Dervenikos torrent.jpg|Տերվենի;ոս հեղեղատը
Պատկեր:Foinikas river north Peloponnese.jpg|Ֆինիքաս
Պատկեր:Lake Stymfalia 1.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Stymfalia-Landsat7 WW.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Lake Taka2.jpg|Թաքա լիճ
Պատկեր:Tsivlos Lake, Mountain Chelmos.jpg|Ցիվլու լիճ
Պատկեր:Lake Doxa - Agios Fanourios.JPG|Տոքսա արուեստական լիճը
Պատկեր:Λίμνη Πηνειού (ο).jpg|Փինիօ արուեստական լիճը
Պատկեր:Fragma Asteriou i Fragma Parapeirou, Achaia (Asteri or Parapiros Dam Lake, Achaia, Greece).jpg|Ասթերիու արուեստական լիճը
Պատկեր:Ntaska Reservoir, Achaia, Greece.jpg|Տասքա ջրամբար
Պատկեր:KaiafasLake1.jpg|Քայաֆա ծովալիճ
Պատկեր:-Λίμνη Κοτυχίου -.jpg|Քոթիհիու լիճ
Պատկեր:Δάσος Καλόγριας 06.jpg|Քալողրիա կամ Սթրոֆիլիաս անտառը․ մաս կը կազմէ Քոթիհիու ծովալիճին
&lt;/gallery&gt;

=== Դաշտեր ===
Պելոպոնեսի գլխաւոր դաշտերը կը գտնուին թերակղզիին արեւմտեան մասին մէջ։   Ախայիա եւ Մանոլատա դաշտերը միասնաբար կը կազմեն Իլիա դաշտը։  Քիփարիսիային արեւմուտքին կ՛ երկարի ծովեզերեայ Քիփարիսիա-Ղարղալիանոն նեղ դաշտը, իսկ աւելի հարաւը՝ Մեսինիա դաշտը։

Արեւելեան Պելոպոնեսի շրջանը կը տարածուին Արղոլիտա, Քրանիտի եւ աւելի հարաւ՝ Էվրոթաս եւ ծովեզերիայ Ասոփոս ու Նէափոլի դաշտերը։

Կեդրոնական մասին կան նաեւ Մատինիա, Թեղէա եւ Ալէա լեռնադաշտերը, որոնք միասնաբար կը կազմեն Թրիփոլի լեռնադաշտը։ Անոր արեւմուտքին կը գտնուի Մեղալուփոլի լեռնադաշտը։  Հիւսիսային շրջանին Արոանիա եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ կան Ֆենէօ եւ Սթիմֆալիա լեռնադաշտերը։&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Feneos-Polje Pheneos-limni Peloponnese Greece.jpg|Ֆենէօ լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Στυμφαλία15.jpg|Սթիմաֆալիա լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Megalopolis city.jpg|Մեղալոփոլի․ քաղաքն եւ ետին ձախին՝ լեռնադաշտը
Պատկեր:Polje Argon Field.jpg|Արղոն Փետիոն․ Արքատիա նահանգին լեռնադաշտը
&lt;/gallery&gt;

=== Կղզիներ ===
Պելոպոնեսին կը պատկանին հետեւեալ կղզիները․ Փրոթի, Սֆաքթիրիա, Սափիենծա, Այիա Մարիանի, Սխիզա եւ Վենեթիքօ։  Կը գտնուին Մարաթոօս եւ Աքրիթա հրուանդաններուն միջեւ։  

Լաքոնիքոս ծոցին մէջ կայ Էլաֆոնիսոս կղզիակը, իսկ Արղոլիքոս ծոցին մէջ՝ Րոմվի, Փսիլի եւ Փլաթիա կղզիակները։

Պելոպոնեսը շրջապատուած է բազմաթիւ կզղիներով։  Արեւմուտքէն Յոնիական ծովուն հարաւային կղզիները, արեւելքէն Սարոնիքոս ծոցին կղզիները՝ [[Էղինա]], [[Փորոս]], [[Իտրա]], [[Սփեցես]], իսկ հարաւէն [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] եւ Անտիքիթիրա կզղիները։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolomban, pogled proti Debelemu Rtiču.jpg|Փրոթի կղզի, Մեսինիա նահանգ, Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sfakteria.jpg|Սֆաքթիրիա, դիտուած Փիլոսէն․ Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sapientza.JPG|Մեսինիա նահանգը եւ անոր պատկանող կղզիները․ հոս նշուած է Սափիենծա կղզին իսկ անոր հարաւ-արեւելքին կը գտնուի Սխիզա կղզին (Պելոպոնեսի հարաւ արեւմուտք)
Պատկեր:Νήσοι Σαπιέντζα (πανοραμική 2).jpg|Սափիենծա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Cape Akritas and Venetiko island view from Tsapi beach.jpg|Աքրիթա հրուանդանը եւ Վենեթիքօ կղզին, Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Βενετικο.jpg|Վենեթիքօ կղզին․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Elafonissos - Strand von Simos.JPG|Էլաֆոնիսոս․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւելք
Պատկեր:Cape Malea and Elafonissos island in the Bay of Vatika.ISS015-E-9024.JPG|Մալէա հրուանդանը եւ Էլաֆոնիսոսի դիրքը․ Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Νήσος Χύτρα από τη παραλία Μελιδόνι.jpg|Խիթրա կղզիակը, դիտուած Քիթիրա կղզիին Մելիտոնի ծովափէն
Պատկեր:Kythira Kapsali.jpg|Քիթիրա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւը
Պատկեր:Antikythera location.png|Անտիքիթիրա․ Քիթիրա կղզիին հարաւը, Կրետէ կղզիին հիւսիս-արեւմուտքը
Պատկեր:Το μοναστήρι του Σωτήρος.jpg|Սթրոֆատես կղզեխումբ, Պելոպոնեսի արեւմուտքը, Քիփարիսիային դիմացը, Յոնիական Ծով
Պատկեր:20090728 asini22.jpg|Րոմվի կղզի․ Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Spetses2 evlahos.jpg|Սփեցես կղզի․ Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Υδρα.jpg|Իտրա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Poros Evlahos.jpg|Փորոս կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Ägina Hafenblick.jpg|Էղինա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
&lt;/gallery&gt;
[[Պատկեր:Nafplion view from Palamidi castle.JPG|մինի|Նաֆփլիօ]]
[[Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|մինի|Քալամաթա]]

=== Գլխաւոր քաղաքներ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
!Քաղաք
! data-sort-type=&quot;number&quot; |Բնակչութիւն
|-
|[[Փաթրա]]
|167 446
|-
|Քալամաթա
|54 100
|-
|[[Թրիփոլի (Յունաստան)|Թրիփոլի]]
|30 912
|-
|[[Կորնթոս]]
|30 176
|-
|Փիրղոս
|24 359
|-
|Արղոս
|22 209
|-
|[[Էղիօ]]
|20 422
|-
|Ամալիատա
|12 261
|-
|[[Սփարթի]]
|16 239
|-
|[[Նաֆփլիօ]]
|14 203
|}


&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:View from the Monastery in Kandila.JPG|Թրիփոլի
Պատկեր:2007 Greece Corinthian Gulf &amp; Corinth.jpg|Կորնթոս
Պատկեր:Δεκεμβριος του 2012 - panoramio.jpg|Փիրղոս Իլիաս․ ծովափը
Պատկեր:The city of Argos from the Castle of Larissa on September 5, 2020.jpg|Արղոս․ կը գտնուի Նաֆփլիօ քաղաքին հիւսիսը
Պատկեր:Aigio new port panorama.jpg|Էղիօ․ հիւսիսային Պելոպոնես, Փաթրային արեւելքը
Պատկեր:Συντριβάνι, Αμαλιάδα - panoramio (1).jpg|Ամալիատա․ քաղաքին կեդրոնը
Պատկեր:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg|Սփարթա քաղաքը եւ Թայիղեթոս լեռը
&lt;/gallery&gt;

== Պատմական հակիրճ տեղեկութիւններ ==
Պելոպոնեսի թերակղզին նախապատմական շրջաններէն բնակուած է։  Անունը յառաջ եկած է Յունական Դիցաբանութենէն՝ Փելոփա հերոսին առասպելէն, որ ամբողջ շրջանը իր իշխանութեան տակ առած էր․ Փելոփա + նիսոս (=կղզի)։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:CorintoScaviTempioApollo.jpg|ձախից|մինի|Ափոլոնա (Ապոլոն) աստուծոյ նուիրուած համանուն տաճարը, Կորնթոս]]
[[Պատկեր:Lion Gate, Mycenae, 201505.jpg|մինի|Առիւծներու Դարպասը․ Միկինես]]
[[Պատկեր:Akrokorinth nordmauern.jpg|մինի|Աքրոքորինթօ]]
Պղինձի Դարուն, Պելոպոնեսին մէջ կը տիրէ [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն|Միկինեան]] Քաղաքակրթութիւնը  (Ք.Ա. 1900–1100)․ կեդրոնն է [[Միկինես]] ամրոցը Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւելքը։Ք․Ա․ 776-ին, Օլիմպիա Ողիմպիա սրբավայրի տարածքին կը կատարուին առաջին Ողիմպիական խաղերը․ այս թուականը յաճախ կը գործածուի ճշդելու համար սկիզբը Դասական շրջանին։

=== Դասական շրջան ===
[[Պատկեր:Olympia Temple of Hera.jpg|մինի|Իրա (կամ Հերա) աստուածուհիին տաճարը, Օլիմպիա]]
Այս շրջանին Պելոպոնեսի տարածքին կը բարգաւաճին Յունաստանի այդ շրջանի պատմութեան մէջ գլխաւոր դեր ունեցող քաղաք-պետութիւնները․ Սփարթի, Կորնթոս, Արղոս եւ Մեղալոփոլիս, որոնք Պելոպոնեսեան Դաշինքին կորիզը կը կազմէին, գլխաւորութեամբ Սփարթիին։ Այդ քաղաք-պետութիւնները կարեւոր դեր կը խաղան Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին Ք.Ա. 5-րդ դար, միանալով մնացեալ յունական քաղաք-պետութիւններուն՝ Աթէնք եւ անոր դաշնակիցներուն։

Թերակղզին [[Պելոպոնեսեան Պատերազմ|Պելոպոնեսեան Պատերազմին]] թատերաբեմ կը դառնայ Ք.Ա. 431 - Ք․Ա․ 404։
[[Պատկեր:Carte de la guerre du Péloponnèse 431a.C.svg|ձախից|մինի|Պելոպոնեսեան Պատերազմի քարտէս․ կարմիրով Աթէնքն ու դաշնակիցները եւ կանանչով՝ Սփարթա եւ դաշնակիցները]]
'''''Պելոպոնեսեան Պատերազմ'''․ Աթէնք եւ Սփարթի քաղաք-պետութիւններուն ու անոնց դաշնակիցներուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւններ, որոնք կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, Աթէնքի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։''

=== Հելլենիստական եւ Հռոմէական ժամանակաշրջաններ ===
Հելլենիստական ժամանակաշրջանի ընթացքին Պելոպոնեսի գլխաւոր իշխանութիւնը Ախայիքի դաշնութիւնն է՝ Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան շրջանի քաղաքներու դաշնակցութիւն։  Կը տկարանայ [[Մեծն Աղեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտրի]] կողմէն, երբ ան կը միացնէ յունական բոլոր քաղաք-պետութիւնները եւ կը լուծուի Ք․Ա․ 146-ին երբ Հռոմէացիները [[Փաթրա|Փաթրան]] կը գրաւեն։  [[Կորնթոս]] կը քայքայուի եւ Ք․Ա․ 44-ին, հռոմէացիներէն կը վերակառուցուի ու ժամանակի մը համար Պելոպոնեսի վարչական կեդրոնը կը դառնայ։

=== Բիւզանդական ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|մինի|Մոնեմվասիա բերդաքաղաքը․ Մալէա հրուանդան]]
Երբ Հռոմէական Կայսրութեան արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը 395, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]], Պելոպոնես կ՛ անցնի անոր իշխանութեան տակ։ 

408 – 450 թուականներուն Կորնթոսի Նեղուցը ամրացնելու եւ հիւսիսէն ներխուժող բարբարոս ցեղերէն պաշտպանելու համար, անոր երկայնքին էքսամիլիոն ''Εξαμίλιον'' պարսպապատը կը կառուցուի։

Զ․ դարուն Պելոպոնեսի տարածքին պատահած բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժները, ինչպէս նաեւ սլաւ ցեղերու յարձակումները կը տկարացնեն թերակղզիին տնտեսութիւնը։  
[[Պատկեր:Byzantine Greece ca 900 AD.svg|ձախից|մինի|Բիւզանդական Յունաստանը, 900-ին]]
[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրները իրենց Դ․ Արշաւանքէն]] ետք երբ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]&lt;nowiki/&gt;ը կը գրաւեն եւ կը հիմնեն [[Լատինական կայսրութիւն]]&lt;nowiki/&gt;ը, [[Յունաստան]] կը ներխուժեն եւ Պելոպոնեսը կը գրաւեն։  Ֆրանքները Ախայիայի Իշխանութիւնը կը հիմնեն։

==== Ախայիայի (Աքայեան) Իշխանութիւն ====
[[Պատկեր:Castello Chlemoutsi.jpg|մինի|Խլեմուցի բերդ․ կառուցուած է Ֆրանքներու ժամանակաշրջանին]]
ԺԳ․ դարասկիզբին Պելոպոնես Ախայիայի Իշխանութեան (Լատինական Կայսրութեան հպատակ) մաս կը կազմէ (''Πριγκιπάτοτης Αχαΐας - Frankish Principality of Achaea'')։ Իսկ [[Վենետիկ|Վենետիկցիները]] կը գրաւեն ռազմական դիրք ունեցող նաւահանգիստներ, ինչպէս օրինակ՝ Նաւարինօ, Քորոնի։  

1259-ին Փելագոնիայի (Փելաղոնիա) ճակատամարտին ընթացքին յունական Նիքէայի Կայսրութիւնը կը յաղթէ Լատինական Կայսրութեան հպատակ փոքր իշխանութիւններու դաշինքին, որոնց մաս կը կազմէր նաեւ Ախայիայի Իշխանութիւնը։  Յոյներուն կը վերադարձուին նորաշէն Միսթրա ամրոցն ու արքունիքը (Հին Սփարթային մօտ) եւ 1262 – 1460 Պելոպոնեսի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ կը հիմնուի «Մորիասի Բռնապետութիւն» ''Despotate of the Morea'' կոչուած իշխանութիւնը (կիսանկախ շրջան եւ հպատակ վերակազմուած Բիւզանդական Կայսրութեան)։

'''''Նիքէայի Կայսրութիւն'''․ Յոյները վտարուած Կոստանտնուպոլսէն, կը հիմնեն իրարմէ անկախ երեք պետութիւններ՝ Նիքէայի Կայսրութիւնը, Իփիրոսի (Իպիրոս) Տէրութիւնը եւ Տրապիզոնի Կայսրութիւնը։  1261-ին Նիքէայի կայսրութիւնը կը վերագրաւէ Կոստանտնուպոլիսը ու կը վերահաստատէ Բիւզանդական Կայսրութիւնը։''

ԺԴ․ դարավերջերուն, Պելոպոնես կ՛ արշաւեն օսմանեան բանակներ, որոնք կ՛ օգտուին Բիւզանդիոնի եւ Ֆրանքներու միջեւ ընդհարումներէն։  [[1458]]-ին հակառակ Աքրոքորինթոսի զօրաւոր դիմադրութեան, [[Կորնթոս|Կորնթոսն]] ու յաջորդաբար թերակղզիին մեծ մասը կ՛իյնան [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] տակ։   Վենետիկցիները կը պահեն հետեւեալ ծովափնեայ ռազմական կարեւորութիւն ունեցող ամրոցները․ Մեթոնի, Քորոնի, Նաւարինօ, Մոնեմվասիա, Արղոս եւ Նաֆփլիօ։

=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Mystras palace 1.jpg|մինի|Միսթրա․ բիւզանդական ամրոց արքունիքը – Ընդգրկուած է Եունեսքոյի Յուշարձաններու Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ]]
ԺԶ․ դարասկիզբին, օսմանցիները կը տիրեն Պելոպոնեսին վրայ, կը գրաւեն վենետիկցիներուն ամրոցները։  Սակայն Մորիաս (Պելոպոնեզս) [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] միակ մնացորդածը, կը շարունակէ դիմադրել [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]]։ [[1466]] եւ [[1532]] թուականներուն թուրքերուն դէմ ապստամբութիւններ տեղի կ՛ունենան։  Իսկ [[1571 թուական|1571]]-ին, Նաւփաքթոյին ծովամարտէն ետք, ապստամբութիւնները կը տարածուին Պելոպոնեսէն դուրս ալ՝ կեդրոնական Յունաստանի շրջաններուն մէջ։ Թուրքերը կը հակադարձեն կոտորածներով։

Վենետիկցիները մերթ ընդ մերթ յարձակումներով կը փորձեն վերագրաւել Պելոպոնեսը․ 1499-1503, 1537-1540, 1684-1699 եւ 1714-1718։

==== Մորէայի Թագաւորութիւն (1688 – 1715) ====
[[Պատկեր:Regno di Morea.svg|մինի|Մորէայի Թագաւորութիւն]]
Վենետիկցիները, Ֆրանչեսքօ Մորոզինիին գլխաւորութեամբ կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը Մորէային Պատերազմին ընթացքին (1684-1699) եւ կը հիմնեն Մորէայի թագաւորութիւնը։  Նաֆփլիօ կը դառնայ անոր մայրաքաղաքը։

'''''Մորէա'''․ Վենետիկցիները Պելոպոնեզսին այս անունը կու տան։''

Սակայն [[1715 թուական|1715]]-ին Օսմանցիները կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը։  [[1718 թուական|1718]]-ին, Վենետիկ «Փասարովիչի Դաշինք»ով 1718-ին, կը ճանչնայ Օսմանեան իշխանութիւնը ՊԵլոպոնեսի մէջ։

Օսմանցիները Պելոպոնեսը կը բաժնեն 22 շրջաններու, Նաֆփլիօ մայրաքաղաք կը նշանակուի, իսկ 1786-ին Թրիփոլիցա (Թրիփոլի) մայրաքաղաք կը դառնայ։

Ապստամբութիւնները  յաճախակի են, սակայն Օսմանցիները հազարաւոր իսլամացած Ալպանացիներ կը ղրկեն, որպէսզի ապստամբութիւնները ճնշեն։  Հետեւանքն է կոտորածներ եւ 20 000 բնակիչներ իբրեւ ստրուկ կը ծախուին։

==== Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինք ====
Առաջին ռուս-թրքական պատերազմը (1768-1774), կ՛ աւարտի ռուսերու յաղթանակով։  Կը ստորագրուի [[Քիւչուկ Քայնարծի դաշնագիր|Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինքը]] (1774), որմէ կ՛ օգտուին յոյները եւ կամաց կամաց Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը կը զարգանայ։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Panagiotis Kefalas by Hess.jpg|մինի|Թրիփոլիցա քաղաքին ազատագրումը 23 Սեպտ․ 1821․ գործ Փիթըր Ֆոն Էս Peter von Hess (1792-1871)]]
Փետրուար [[1821 թուական|1821]]-ին Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ։  Յունաստանի անկախութեան կռիւները (Յունաստանի ապստամբութիւն) Պելոպոնեսէն կը սկսին երբ [[21 Մարտ]] 1821-ին յոյն ապստամբները կը գրաւեն Քալաւրիթա լեռնային աւանը եւ ապստամբութեան կայծը կը տարածուի Յունաստանի տարածքին։  Իսկ [[25 Մարտ|25 Մարտին]] պաշտօնապէս Փաթրայի մէջ կը յայտարարուի Յունաստանի Ապստամբութիւնը Օսմանեան տիրապետութեան դէմ․ ապստամբութեան գլուխը անցած է Փալէոն Փաթրոն Ղերմանոս Գ․ հոգեւորականը ''Δεσπότη ΠαλαιώνΠατρών Γερμανό (Γ΄)։''  Նոյն տարուան Հոկտեմբերին, ապստամբները [[Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս|Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի]] գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ 
[[Պատկեր:Navarino-A L Garneray.jpg|մինի|Նաւարինոյի ճակատամարտը․ գործ՝ Լուի Ամպրուազ Կաղներէ Louis Ambroise Garneray (1783 - 1857)]]
Հոկտեմբեր [[1827 թուական|1827]]-ին Ֆրանսական ծովուժին եւ թուրք-եգիպտական միացեալ ուժերուն միջեւ արեւմտեան Պելոպոնեսի Փիլոս նաւահանգիստին բացերը տեղի կ՛ ունենայ Նաւարինոյի նաւամարտը։  [[1828 թուական|1828]] թուականին, ֆրանսական բանակին սպարապետ Նիքոլա Ժոզէֆ Մէզոն ''Nicolas Joseph Maison'' Փաթրան կը գրաւէ, քաղաքէն դուրս վռնտելով թուրք-եգիպտական պահակագունդը եւ Փաթրան կը յանձնէ Յունաստանի նորաստեղծ պետութեան։  Թուրքերը վերջնականապէս կը լքեն թերակղզին։  

1828-ին Նաֆփլիօ կը հռչակուի Անկախ Յունաստանի մայրաքաղաքը։

[[1882 թուական|1882]]-ին, կը սկսի Կորնթոսի ջրանցքին շինութիւնը․ կը լրանայ 11 տարիներ ետք։
[[Պատկեր:Monemvasia2003Part.jpg|մինի|Monemvassia1.jpg]]
ԺԹ․ դարավերջերուն եւ Ի․ դարասկիզբին, Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը նահանջ կ՛ արձանագրէ, թերակղզին տնտեսապէս կը մեկուսանայ Յունաստանի մնացեալ շրջաններէն։  Բնակչութեան լուրջ թիւ մը կ՛ արտագաղթէ դէպի երկրին մեծ քաղաքները՝ [[Աթէնք]], [[Փիրէա]], ինչպէս նաեւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն]]․ եւ [[Աւստրալիա]]։

[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր․ Փաթրա, Էղիօ, Կորնթոս, Քալամաթա, [[Նաֆփլիօ]]։  Գաղթականները իրենց հաստատումէն քանի մը տարի ետք, նոր թափ կու տան թերակղզիին տնտեսութեան։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]] յաջորդող տասնամեակներուն, գլխաւոր քաղաքներուն մէջ ճարտարարուեստը եւ ծովային երթեւեկութիւնը կը սկսի զարգանալ․  Փաթրայի նաւահանգիստը կը հասդիսանայ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]] առեւտուրի դուռը։  Գլխաւոր քաղաքներուն մէջ կը բացուին պետական համալսարաններ, ներգրաւելով Յունաստանի բոլոր շրջաններէն ուսանողներ։

[[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական Միութեան]] եւ շնորհիւ շարք մը զարգացման ծրագիրներու, Պելոպոնեսի բնակչութեան ապրուստի մակարդակը կը բարելաւուի եւ տնտեսութիւնը (զանազան բնագաւառներէ ներս) ԻԱ․դարուն հասած է գնահատելի մակարդակի (անասնապահութիւն, երկրագործութիւն, ձիթենիի ճարտարարուեստ, զբօսաշրջիկութիւն, եւայլն)։

[[7 Օգոստոս]], 2004-ին, [[Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջ|Ռիօ-Անտիռիօ]] կամուրջին պաշտօնական բացումը տեղի կ՛ ունենայ եւ [[12 Օգոստոս]] 2004-ին կամուրջը հանրութեան կը յանձնուի։

==== Ահաւոր հրդեհներ ====
[[Պատկեր:Greekfires3 thumb.gif|մինի|Օգոստոս ամսուան Պելոպոնեսի ահաւոր հրդեհներուն ընթացքը]]
[[2007]]-ին, Օգոստոս ամսուան վերջաւորութեան Պելոպոնեսի արեւմտեան մասին մէջ բռնկած հրդեհները երկու-երեք շաբթուան ընթացքին կ՛ աւերեն բազմաթիւ գիւղեր եւ կ՛ անհետացնեն անտառներու հսկայ տարածքներ։  

[[2021 թուական|2021]] Օգոստոսին թերակղզիին հիւսիս եւ հիւսիս արեւմտեան՝ Փաթրա, Ռիօ, Փիրղոս Իլիաս, Օլիմպիա (Ողիմպիա)․․․ եւ հարաւ ու հարաւ-արեւմտեան կողմը՝ Քալամաթա, Սփարթի եւ Ղիթիօ, բռնկած հրդեհները կ՛ աւերեն անտառներու եւ ձիթենիի հսկայական տարածքներ։  Մեծ վնասեր կը կրէ նաեւ գիւղատնտեսութիւնը, մեղրաբուծութիւնն ու ձիթենիի ճարտարարուեստը։

== Հայերու ներկայութիւնը Պելոպոնես ==
[[Պատկեր:The Peloponnese from ISS.jpg|մինի|Պելոպոնեսը տիեզերքէն դիտուած]]
[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր։ Յաջորդող 2-3 տարիներուն ընթացքին ([[1924 թուական|1924]]-[[1925 թուական|1925]]․ հետեւանք՝ [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշնագրին]]), բաւական մեծ թիւով հայեր հիւսիսային [[Յունաստան|Յունաստանի]] Թրակիոյ եւ Մակեդոնիոյ շրջաններէն կը փոխադրուին Պելոպոնես եւ [[Կրետէ]]։

Դէպի հարաւային Յունաստան հայերու փոխադրումը տեղի կ՛ունենայ քաղաքական միտումներով՝ հիւսիսային Յունաստանի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] հետ սահմանամերձ շրջաններուն հայերուն թիւը նուազի եւ յունաթրքական յարաբերութիւնները խաղաղ ընթացքի մէջ մտնեն։ 

Կը հաստատուին [[Փաթրա]], Քալամաթա, Փարափիղմաթա եւ չնչին թիւով՝ Էղիօ (Փաթրայէն 32 քլ․ դէպի արեւելք), [[Նաֆփլիօ]], [[Կորնթոս]], Փիրղոս (Փաթրայի հարաւ արեւմուտքը) քաղաքներուն մէջ։  Այդ քաղաքներուն մէջ հաստատուած ընտանիքները կը փորձեն ներգրաւուիլ յունական հասարակութեան մէջ։

Փաթրայի հայութիւնը կը կազմակերպուի։  Կը հիմնէ զանազան միութիւններ եւ կազմակերպութիւններ։  Մինչեւ Բ․ Համաշխարհային պատերազմ, կ՛ ունենայ Մանկապարտէզ մը։

Ներգաղթի ([[1925 թուական|1925]]-[[1948 թուական|1948]]) կարաւանները [[Հայաստան]] կը փոխադրեն 18 000-է աւելի յունահայեր։  Այս թիւին մէջն է նաեւ Պելոպոնեսի հայութեան մեծ թիւ մը։  Քալամաթա, Փիրղոս, Փարափիղմաթա, Էղիօ եւ Կորնթոս միայն քանի մը ընտանիքներ կը մնան։ 

Բ․ համաշխարհային պատերազմի աւարտին եւ մինչեւ [[1947 թուական|1947]], Պելոպոնեսի հայութեան թիւն է՝ 1 400․ 500-ը (122 ընտանիքներ)՝ [[Փաթրա]], Էղիօ 42 եւ Փիրղօ 9 ընտանիքներ (ըստ [[1941 թուական|1941]]-ի մարդահամարի արձանագրութիւններուն՝ պահուած Յունահայոց Առաջնորդարանին մէջ, [[Աթէնք|Աթէնք)]]։ 

== Հնաբանական վայրեր ==
[[Պատկեր:Bassae 02.jpg|մինի|Վասէ հնաբանական վայրը]]
[[Պատկեր:The Temple of Apollo Epikourios at Bassae, east colonnade, Arcadia, Greece (14087181020).jpg|մինի|Վասէ․ Ափոլոն Էփիքուրոս տաճարը]]
Պելոպոնես հարուստ է հնաբաական վայրերով, որոնցմէ շատեր ընդգրկուած են [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի]] Ժառանգութեան Ցանկին մէջ։ Գլխաւորներն են՝

* Վասէ Βάσσαι․ Յունաստանի առաջին յուշարձանը որ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ընդգրկուեցաւ
* [[Հին Կորնթոս]]
* Էփիտաւրոս․ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Քորոնի․ միջնադարեան ամրոց
* Քալամաթա․ Միջնադարեան աքրոփոլիս եւ ամրոց
* Հին Մեսինի
* Մեթոնի․ միջնադարեան ծովեզերեայ ամրոց
* Միսթրա․ Բիւզանդական մինադարեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Մոնեմվասիա․ միջնադարեան բերդաքաղաք
* Միկինես․ Միկինեան քաղաքակրթութեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Օլիմպիա․ Հին Ողիմպիական խաղերու վայրը, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Սփարթի
* Փիլոս․ Նեսթորային արքունիքը եւ միջնադարեան ամրոց
* Փաւլոփեթրի․ ծովուն մէջ սուզուած Պղինձէ Դարաշրջանի հին քաղաք, Ք․Ա․ 3500
* Թեղէա․ հին սրբավայր
* Թիրինթա․ հին ամրոց,  Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ

* Տիրոս քարայրներ (Ք․Ա․ 4000 – 3000)

=== Պատկերասրահ ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Ancient Kechries on January 10, 2020.jpg|Հին Կորնթոս․ Քեհրիես
Պատկեր:Tempio di Apollo e Acrocorinto.jpg|Ափոլոնայի տաճարը եւ Աքրոքորինթօ
Պատկեր:20190511 172 epidaure.jpg|Էփիտաւրոսի հնագիտական վայրը
Պատկեր:The great theater of Epidaurus, designed by Polykleitos the Younger in the 4th century BC, Sanctuary of Asklepeios at Epidaurus, Greece (14038572644).jpg|Էփիտաւրոսի նշանաւոր հին թատրոնը Ք․Ա․ 4-րդ դար․
Պատկեր:Κάστρο Κορώνης 2056.jpg|Քորոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Kalamata Burg.jpg|Քալամաթա․ Աքրոփոլիսը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:Ancient messene 02.jpg|Մեսինի․ հին մարզադաշտը
Պատկեր:20190507 220 messene.jpg|Մեսինի․ հին թատրոնը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոն
Պատկեր:Asclepeion Ancient Messene (3).jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Methoni Castle 09.jpg|Մեթոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Methoni Suedspitze.jpg|Մեթոնի․ Պուրծի ամրոցը
Պատկեր:Methoni 240 06, Greece - panoramio.jpg|Մեթոնի
Պատկեր:GR 08-04-22 Mistra Pantanassa6.JPG|Միսթրա բիւզանդական քաղաքը
Պատկեր:Remparts du château Villehardouin à Mistra.jpg|Միսթրա բերդը
Պատկեր:20190510 293 mystras.jpg|Միսթրա՝ տեսարան մը․ Լաքոնիքօ լեռնադաշտ
Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|Մոնեմվասիա բերդաքաղաք
Պատկեր:Monem14.jpg|Մոնեմվասիա
Պատկեր:20190511 078 mycenes.jpg|Միկինես հնագիտական վայրը
Պատկեր:Greece-0374 (2215905824).jpg|Միկինես․ Քլիթեմիսթրային գերեզմանը
Պատկեր:The Cyclopean walls of Mycenae on October 27, 2019.jpg|Միկինես․ հսկայ պարիսպները
Պատկեր:Olympia 34.jpg|Օլիմպիա հնագիտական վայրը․ համայնապատկեր
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece2.jpg|Օլիմպիա․ հնագիտական վայրը, Փալեսթրա՝ ըմբշամարտի վայրը
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece38.jpg|Օլիմպիա․ մարզարանին մուտքը
Պատկեր:Olimpia FilipTemple.JPG|Օլիմպիա․ Ֆիլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Ancient Sparta theatre seats.jpg|Սփարթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:20190508 088 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին աւերակները
Պատկեր:20190508 058 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին հնագիտական վայրը
Պատկեր:Archaeological site of the Temple of Athena Alea at Tegea (2017, image 1).jpg|Թեղէա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:A higher view of the interior.jpg|Թիրինթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:View of the interior from the walls of the Tiryns site.jpg|Թիրինթա․ բերդը
Պատկեր:Lower castle (Tiryns) 02.jpg|Թիրինթա․ ցած բերդին աւերակները
Պատկեր:Nemea Stadion 2008-09-12.jpg|Նեմէա հնագիտական վայր․ մարզարանը
&lt;/gallery&gt;

== Տնտեսութիւն ==

=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[Պատկեր:Κρι-κρι Δημοτικός Κήπος Χανίων 8268.jpg|մինի|Մեթոնի․ Քրի-քրի, կը պահպանուի Natura 2000 պայմանագրով]]
Պելոպոնեսի տնտեսութիւն աւանդականօրէն յենուած է հողագործութեան եւ անասնապահութեան վրայ։  Ճարտարարուեստը գլխաւորաբար զարգացած է Փաթրա եւ Էղիօ․ մեքենագործութիւն, բամպակի, թուղթի, գինիի, անիւներու, ձէթի, չամիչի, եւայլն գործարաններ։ 

Կը մշակուին որթատունկը՝ չամիչ եւ գինի, թզենի, ձիթենի, բրինձը, բամպակ, ծխախոտ, գետնախնձոր, բանջարեղէն, պտուղեղէն։  Զարգացած են մասնաւորաբար այծաբուծութիւնն ու ոչխարաբծութիւնը, ինչպէս նաեւ կովաբուծութիւնը, հաւաբուծութիւնը, մեղրաբուծութիւնը։ 

Ձկնաբուծութիւնը վերջին տասնամեակներուն բաւական զարգացած է եւ կարեւոր ներդրում ունի շրջանի տնտեսութեան։  Այս ուղղութեամբ կ՛ օգտագործուին նաեւ ծովալիճերը։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Տարածուած է փայտաքարը, որ գլխաւոր հայթայթիչն է Մեղալոփոլիին ջերմելեկտրական կայանին։  Կ՛ արտադրուին նաեւ հրաքարը, մանգանը, երկաթը, գաւարզը, եւայլն։

=== Փոխադրական Միջոցներ ===

==== Մայրուղիներ ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր մայրուղիները զայն կը կապեն Յունաստանի մայր ցամաքասին․ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ]] կամուրջին միջոցով՝ հիւսիսային եւ հիւսիս արեւմտեան Յունաստան, իսկ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] կամուրջներուն միջոցով արեւելեան եւ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան։

==== Երկաթուղի ====
Երկաթուղային ցանցը կը հետեւի հիւսիսային մայրուղիին․  Աթէնքը Կորնթոսին կը կապէ։  Կորնթոսէն, երկաթուղիի մայր գիծը երկու հատուածներու կը բաժնուի․  դէպի արեւմուտք՝ Փաթրան կը կապէ Փիրէային եւ դէպի հարաւ-արեւմուտք՝ Կորնթոսը կը կապէ Քալամաթային, Թրիփոլի քաղաքին միջոցով։  Պելոպոնեսի մնացեալ շրջանները, շնորհիւ երկրորդական գիծերուն, մայր գիծի երկու հատուածներուն կը կապուին։ 

Կայ նաեւ ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (14).jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 02.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի լեեռնային շրջանէ
Պատկեր:20090314-3337-Zachlorou-3005+3006.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի Զահլորուէն
Պատկեր:Gr97Vouraikosschlucht7.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ կ՛անցնի զուգահեռ Վուրայիքոս գետի կիրճին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 12.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (18).jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 11.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ դժուարանցելի սակայն հիանալի տեսարաններով ճանապարհ
Պատկեր:02.11.92 Πύργος, Pyrgos A.9110 (5804228288).jpg|Փիրղոս Իլիաս․ Պելոպոնեսի երկաթուղային ցանցի գլխաւոր կայաններէն
&lt;/gallery&gt;

==== Նաւահանգիստ ====
[[Պատկեր:Le port de Patras en août 2009 - 3.jpg|մինի|[[Փաթրա]]․ նաւահանգիստը]]
[[Փաթրա]], Եւրոպայի առեւտուրի դուռն է, յատկապէս արեւմտեան կեդրոնական Պալքանեան երկիրներու միջեւ տեղի ունեցած բախումներու ընթացքին ու ատկէ ետք ա՛լ աւելի կ՛ամրապնդէ իր դիրքը ([[Պոսնիա եւ Հերցեկովինա|Պոզնիոյ]] պատերազմ [[1992 թուական|1992]]-[[1995 թուական|1995]] եւ Խրուաթիօ (Քրուաթիա) պատերազմ [[1991 թուական|1991]]-[[1995 թուական|1995]])։ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի Ջրանցքն]] ալ, բախտորոշ դեր կը խաղայ այս ուղղութեամբ։

Նաւային փոխադրամիջոցը 24 ժամուան հետեւողականութեամբ կը բանի։ Փաթրայի նաւահանգիստին միջոցաւ կը կատարուին ներուծումներ եւ արտադրումները դէպի Եւրոպա։ Նաւահանգիստը կապուած է արեւմտեան [[Իտալիա|Իտալիոյ]] նաւահանգիստներուն հետ։ Նոյնպէս, ամենօրեայ է նաւային կապը [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|կղզիներուն]] եւ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի]] եւ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի]] Ծոցերուն ափերուն գտնուող շրջաններուն հետ եւ փոխադարձ։

==== Օդակայան ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր օդակայանները կը գտնուին Փաթրա եւ Քալամաթա։

== Աւանդական պարեր ==
Աւանդկան պարերը, մինչեւ այսօր կը պահպանուին եւ մնայուն ներկայութիւն են բնակիչներուն ամենօրեայ կեանքին մէջ՝ Սիրթոս, Քալամաթիանոս, Ցամիքոս, Ցաքոնիքոս։

== Խոհանոց ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Chicken with hilopites.JPG|Հաւով հիլոփիթես
Պատկեր:Olives in bowl.jpg|Քալամաթային նշանաւոր ձիթապտուղները
Պատկեր:2011 Greek Diples.JPG|Տիփլես
Պատկեր:Tentura.jpg|Թենտուրա․ կ՛ արտադրուի Փաթրայի շրջանը
Պատկեր:MOSCHOFILERO.jpg|Մոսխոֆիլերօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ․ Մանտինիա շրջան
Պատկեր:AGIORGITIKO.jpg|Այիորիթիքօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ, Նեմէայի շրջան
Պատկեր:Mavrodaphne.jpg|Մաւրոտաֆնի գինի․ Փաթրա
Պատկեր:Οινοποιείο ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ 3.jpg|Ախայիա Քլաուս գինիի գործարանը, ուր կ՛ արտադրուի Մաւրոտաֆնի գինին
&lt;/gallery&gt;

== Պատկերասրահ ==

=== Պելոպոնեսի լեռնային զանգուածի աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Dimitsana panorama, Greece - panoramio.jpg|Տիմիցանա, Արքատիա
Պատկեր:Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας.jpg|Լեւիտի, Արքատիա․ Արքատեան Արուեստի եւ Պատմութեան թանգարան
Պատկեր:Langadia04.jpg|Լակատիա, Արքատիա
Պատկեր:Vytina.jpg|Վիթինա, Արքատիա
Պատկեր:Stemnitsa Arkadia Peloponnese.jpg|Սթեմնիցա, Արքատիա
Պատկեր:Alonistaina.jpg|Ալոնիսթենա, Արքատիա
Պատկեր:Kosmas Arkadias.jpg|Քոզմաս, Արքատիա
Պատկեր:Ano Koutroufa, Arcadia.jpg|Անօ Քութրուֆա, Արքատիա
Պատկեր:Roeino Arkadias.JPG|Րոյինօ, Արքատիա
Պատկեր:Chrisovitsi Arcadia.jpg|Խրիսովիցի, Արքատիա
Պատկեր:Ano Doliana, Arcadia, Greece1.jpg|Անօ Տոլիանա, Արքատիա
Պատկեր:Valtetsi.jpg|Վալթեցի, Արքատիա
Պատկեր:Kardaras Arcadia.jpg|Քարտարաս, Արքատիա
Պատկեր:Dimitra Arkadias.jpg|Տիմիթրա, Արքատիա
Պատկեր:View from Psari.JPG|Փսարի, Արքատիա
Պատկեր:Tropaia108861285.jpg|Թրոփէա, Արքատիա
Պատկեր:Perdikoneri.jpg|Փերտիքոների, Արքատիա
Պատկեր:Galatas, Arcadia.jpg|Ղալաթաս, Արքատիա
Պատկեր:Vyziki.panoramic .jpg|Վիզիքի, Արքատիա
Պատկեր:Zoodochos Pigi church, Kefalari, Argolida, Greece.jpg|Քեֆալարի, Արղոլիտա
Պատկեր:Andritsa, Argolida, Greece.jpg|Անտրիցա, Արղոլիտա
Պատկեր:Achladokampos, Argolida, Greece from afar.jpg|Ախլատոքամպոս, Արղոլիտա
Պատկեր:Alea Argolidas.JPG|Ալէա, Արղոլիտա
Պատկեր:Fteri Aigialeias 201801.jpg|Փթերի, Ախայիա
Պատկեր:Seliana.jpg|Սելիանա, Ախայիա
Պատկեր:Sinevro, Achaia.jpg|Սինեվրօ, Ախայիա
Պատկեր:Kalavrita.jpg|Քալաւրիթա, Ախայիա
Պատկեր:Pigadia (Tzailo).JPG|Փիղատիա, Ախայիա
Պատկեր:Spring view of Chalandritsa.jpg|Խալանտրիցա, Ախայիա
Պատկեր:Platanobrisi village.jpg|Փլաթանովրիսի, Ախայիա
Պատկեր:Zoumpata.JPG|Փիղի կամ Զումպաթա
Պատկեր:Πανοραμική άποψη του χωριού Καταράκτης, με το νερό να τρέχει- 2014-04-21 09-31.jpg|Քաթարաքթիս, Ախայիա
Պատկեր:Kalanistra Achaias 2 201801.jpg|Քալանիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Skiada.JPG|Սքիատաս, Ախայիա
Պատկեր:Andritsaina view.JPG|Անտրիցենա, Իլիա
Պատկեր:Theisoa.JPG|Ալիֆիրա, Իլիա
Պատկեր:Tsipiana.JPG|Ցիփիանա, Իլիա
Պատկեր:Pissia village.jpg|Փիսիա, Քորինթիա
Պատկեր:Karteri Kastanias.JPG|Քասթանէա, Քորինթիա
Պատկեր:Goura Korinthias 2.JPG|Կուրա, Քորինթիա
Պատկեր:Skoutari - panoramio.jpg|Սքութարի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Gargaliani-View of Gargalianoi02.jpg|Ղարղալիանի, Մեսինիա
&lt;/gallery&gt;

=== Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolokythia Bay near Kotronas (12'000x1'500px) - panoramio.jpg|Քոթրոնաս, Լաքոնիա
Պատկեր:ManiFlomochori.jpg|Ֆլոմոհորի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Λάγια Λακωνίας.jpg|Լայիա, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:GR-itylo-bucht.jpg|Իթիլօ․ Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Areopolis.jpg|Լիմենի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Mani.jpg|Limeni Areopolis.jpg
Պատկեր:Kyparissia.jpg|Քիփարիսիա, Մեսինիա
Պատկեր:Pylos-sfaktiria.JPG|Փիլոս, Մեսինիա
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Քորոնի, Մեսինիա
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Քարտամիլի, Մեսինիա
Պատկեր:Loutraki05.jpg|Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Heraion of Perachora, Greece 02.jpg|Փերահորա, Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Isthmia view.jpg|Իսթմիա, Քորինթոս (Կորնթոս)
Պատկեր:Derveni Korinthias 1.JPG|Տերվենի Քորինթիա
Պատկեր:Port of Xylokastro.JPG|Քսիլոքասթրօ, Քորինթիա
Պատկեր:Tyros apo to kastro.jpg|Թիրոս, Արքատիա
Պատկեր:Paralio Astros, Greece - panoramio.jpg|Ասթրոս, Արքատիա
Պատկեր:Dafnon valley, Leonidio, Peloponnese.jpg|Լէոնիտիօ, Արքատիա
Պատկեր:Kyllini view.JPG|Քիլինի, Իլիա
Պատկեր:Petsakoi Achaias.jpg|Փեցաքի, Ախայիա
Պատկեր:Elekistra Village.JPG|Էլեքիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Paralia Akratas.jpg|Աքրաթա, Ախայիա
Պատկեր:Arravonitsa.jpg|Արաւոնիցա, Ախայիա
Պատկեր:Akrotirio Araxos Village 01.JPG|Արաքսոս, Ախայիա
&lt;/gallery&gt;

&lt;ref&gt;[https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&amp;do=232120.pdf&amp;pageno=532&amp;width=365&amp;height=60&amp;maxpage=674&amp;lang=en Յունաստանը Թրքական բռնիշխանութեան տակ, Սաթաս Գոստանտինոս, Աթէնք 1869 {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ Ողիմպիական Խաղեր]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.arcadiaportal.gr/news/oropedio-tis-tripolis-0 Թրիփոլի լեռնադաշտ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://neoskosmos.com/el/2018/08/02/dialogue/opinion/i-peloponnisos-kai-to-onoma-tis/ Պելոպոնեսի պատմութիւնը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.gtp.gr/Locpage.asp?id=61405&amp;lng=1 Պելոպոնեսի շրջան․ հին անուանումներ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.mountainsgreece.com/category/peloponnisos/ Պելոպոնեսի լեռները{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://e-geografia.eduportal.gr/periploys-peloponnisoy/ Պելոպոնեսի աշխարհագրութիւն{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous Յունաստանի 2011-ի մարդահամար {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081022201334/http://cultureportal.uop.gr/ Պելոպոնես{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://peloponnisossearch.com/el/ Ճանչնանք Պելոպոնեսը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
#[https://www.visitgreece.gr/el/mainland/peloponnese/ Պելոպոնես այցելեցէք]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Helike Հին Էլիքի]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Bura_(Achaea) Վուրա]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Aigio Էղիօ]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_PelagoniaՓելաղոնիայի ճակատամարտ]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Mistra Միսթրա]{{ref-fr}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_MoreaՄորէայի թագաւորութիւն]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Trait%C3%A9_de_Passarowitz Փասարովիչի Դաշինք]{{ref-fr}}
#[https://www.ekdromi.gr/blog/road-trip-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF/ պտոյտ արեւմտեան Պելոպոնես]{{ref-el}}
#[https://www.tripadvisor.com.gr/Attractions-g189483-Activities-Peloponnese.html Պելոպոնեսի  գլխաւոր տեսարժան վայրերը]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Natura_2000  Natura 2000]{{ref-en}}
#[https://www.youtube.com/watch?v=F6trgLUBQI0&amp;ab_channel=TracerAdventureClub Տեսերիզ․ Մանի]
[[Ստորոգութիւն:Մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Ծովեզերեայ շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Լեռնային շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ ըստ երկիրի]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի թերակղզիներ]]</text>
      <sha1>7ern1sxu93bv899h20m0l4itfuawnet</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206240</id>
      <parentid>206239</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:40:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72092" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր|կարգավիճակ=Մարզ|տարածութիւն=21․549 ք․քմ․}}
[[Պատկեր:Location map of Peloponnese (Greece).svg|մինի|Պելոպոնեսի դիրքը]]
'''Պելոպոնես''' (հին եւ արդի յունարէն՝ Πελοπόννησος ''Փելոփոնիսոս'')․ Յունաստանի մեծագոյն թերակղզին է եւ ինը աշխարհագրական տարածքաշրջաններէն մէկը, 21439 ք․քմ․ տարածութեամբ եւ 1 100 000 բնակչութեամբ ([[2011]]-ի մարդահամար)։ Կը գտնուի Յունաստանի ցամաքամասին հարաւը, որուն գլխաւոր մասին հետ կը միանայ [[Կորնթոսի Նեղուցը|Կորնթոսի Նեղուցին]] եւ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին]] միջոցով։
[[Պատկեր:Greece colour.png|մինի|Յունաստանի աշխարհագրական շրջանները]] [[Պատկեր:Peloponnese-Map satview BlueMarbleProject.jpg|մինի|Պելոպոնեսի վաչրական բաժանումը]] [[Պատկեր:Peloponnese modis.jpg|մինի|Պելոպոնեսը արբանեակէ նկարուած]]
[[Միջնադար|Միջնադարին]] եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան]] գերիշխանութեան ժամանակ, Պելոպոնեսի թերակղզին ծանօթ էր իբրեւ Մորէաս ''Μορέας'' (Բիւզանդական շրջանին) կամ Մորիաս ''Μωριάς''։  

== Վարչական բաժանում ==

Պելոպոնեսը եօթը նահանգներու բաժնուած է՝ Արղոլիտա, Արքատիա, Ախայիա, Իլիա, Քորինթիա (Կորսնթոս), Լաքոնիա եւ Մեսինիա, իսկ փոքր մաս մը ընդգրկուած է Ատիկէ նահանգին (հիւսիս արեւելեան ծայրամասը)։   

== Աշխարհագրութիւն ==

=== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ===
[[Պատկեր:Kanal-Korinth-2011.jpg|մինի|Կորսնթոսի Նեղուցը եւ համանուն ջրանցքը․ Պելոպոնեսը կը բաժնէ Յունաստանի մայր ցամաքամասէն։  Նկարին՝ Կորնթոսի Ծոցը (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Սարոնիքոս Ծոցը (արեւելք)։]]
Պելոպոնեսը կ՛ ընդարձակուի 21․549 ք․քմ․ տարածութեան վրայ եւ ցամաքային Յունաստանի հարաւային մասն է։ &lt;nowiki/&gt;[[Կորնթոսի Ծոցը|Կորսնթոսի ծոց]]&lt;nowiki/&gt;ը հիւսիսէն եւ [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս ծոցը]]՝ հիւսիս-արեւմուտքէն, զայն մայր ցամաքամասէն կը բաժնեն։ Ցամաքային Յունաստանին հետ միացած է շնորհիւ հիւսիս-արեւելեան կողմը Կորսնթոսի Նեղուցին երկայնքին բացուած [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] ([[1893 թուական|1893]]) եւ հիւսիսէն Ռիօ-Անտիռիօ կամուրջին ([[2004 թուական|2004]])։

Պելոպոնեսը հսկայ լեռնային զանգուած մըն է։ Լեռները կ՛ իջնեն մինչեւ ծովեզերքները։ Այդ պատճառով ունի բազմաթիւ լեռնադաշտեր։ Բարձրագոյն գագաթն է Թայիղեթոս՝ 2404 մ․։

=== Երկրաշարժներ ===

[[Պատկեր:Southern aegean volcanic arc.jpg|մինի|[[Էգէական Ծով|Էգէական Ծովուն]] հարաւային հրաբխային գօտին․ պատմութեան ընթացքին տուած է ահաւոր երկրաշարժներ]]
Երկրաշարժները յաճախակի են եւ կործանիչ։ Պատմութիւնը արձանագրած է ահաւոր երկրաշարժներ, որոնցմէ կործանիչ եղած են հետեւեալները՝ Ք․Ա․ 464 (Էվրոթաս, Լաքոնիա եւ Թայիղեթոս), Ք․Ա․ 373 (կը ջրասուզուի Կորնթոսի Ծոցի ափերուն Հին Էլիքի քաղաքը եւ կը քանդուի անոր հարաւը գտնուող Վուրա քաղաքը), [[1817 թուական|1817]] եւ [[1861 թուական|1861]] (Էղիօ), 1928 ([[Կորնթոս]]), [[1947 թուական|1947]] (Փիլիա), [[1986 թուական|1986]] (Քալամաթա) եւ [[1995 թուական|1995]] (Էղիօ)։

Պելոպոնեսի միակ գործօն հրաբուխը Մեթանայի հրաբուխն է։ 

=== Կլիմա ===
Պելոպոնեսի կլիման միջերկրականեան է, փոքր տարբերութիւններով շրջանէ շրջան՝ ըստ դիրքին։  Բարեխառն եւ տաք է ծովեզերեայ շրջաններուն, ինչպէս օրինակ՝ [[Փաթրա]], [[Քալամաթա]], [[Փիրկոս|Փիրղոս]], [[Արղոս]] եւ [[Նաֆփլիօ]], իսկ ցուրտ է թերակղզիին ներքին լեռնային շրջանները, ինչպէս օրինակ՝ Թրիփոլի։

=== Ծովեր ու Ծոցեր ===
Պելոպոնեսը կը ջրեն հետեւեալ ծովերն ու ծոցերը։

* Արեւելքէն․ [[Էգէական Ծով|Էգէական ծով]]՝ [[Միրթոօ ծով]], [[Արղոլիքոս ծոց]] եւ [[Սարոնիքոս ծոց]]։
* Արեւմուտքէն․ [[Յոնիական ծով]]։
* Հիւսիսէն․ հիւսիս-արեւմուտք՝ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի ծոցը]] եւ հիւսիս-արեւելք՝ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի ծոցը]]։
* Հարաւէն․ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]։

==== Պելոպոնեսի գլխաւոր ծոցերն են՝ ====
Արեւելքէն՝ Արղոլիքոս, հարաւէն՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինիաքոս, արեւմուտքէն՝ Քիփարիսիաքոս եւ հիւսիսէն՝ Կորնթոսի ծոցը։

Աւելի փոքր ծոցեր են՝ Փաթրայի (հիւսիս), Քիլինիի եւ Խելոնիթիսի ծոցերը (հիւսիս-արեւմուտք)։  Խելոնիթիսի ծոցին ափերուն կ՛ ապաստանին [[Քարեթա-քարեթա]] կրիաները, որպէսզի իրենց հաւկիթները ածեն։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Myrtoan Sea satellite picture.jpg|Միրթոօ ծով
Պատկեր:Argolikos.jpg|Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Τhe castles of Akronafplia and Bourtzi from the Castle of Palamidi on 30 March 2019.jpg|Արղոլիքոս ծոցը եւ Նաֆփլիօ քաղաքը
Պատկեր:Argo-saronic EN.JPG|Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:View of the Saronic Gulf from the top of Mount Hellanion (Aegina) on August 25, 2021.jpg|Սարոնիքոս ծոցը դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:Corinthian Gulf.jpg|Կարմիր պիտակին մէջ՝ ձախին Փաթրայի ծոցը եւ աջին՝ Կորնթոսին Ծոցը
Պատկեր:Laconic Gulf satellite picture.jpg|Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Messenian Gulf.png|Մեսինիաքոս ծոց (Լաքոնիքոս ծոցին արեւմուտքը)
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Քարտամիլի
Պատկեր:TrachilaMani.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ արեւելեան Մանի, Թրախիլա
Պատկեր:Gialova-GMichalagas6.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Եալովա
Պատկեր:Methoni - Panorama.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Մեթոնի
Պատկեր:Gulf of Kyparissia satellite picture.jpg|Քիփարիսիաքոս ծոց․ Պեղոպոնեզին արեւմուտքը
Պատկեր:Ionian Sea borders.png|Յոնիական ծովը․ կարմիրով՝ ծովուն սահմանները
Պատկեր:Calypso deep.jpg|Պելոպոնեսը եւ անոր հարաւը՝ Միջերկրական ծովը․ ձախին՝ Քալիփսօ 
&lt;/gallery&gt;

=== Թերակղզիներ ===
Պելոպոնես ինքը թերակղզի ըլլալով, ունի բազմաթիւ թերակղզիներ։  Անոնցմէ գլխաւորներն են՝ Արղոլիտա եւ Էփիտաւրօ (արեւելք), Մեթանա (արեւելք), Էփիտաւրօ-Լիմիրա (հարաւ-արեւելք), Մանի (հարաւ) եւ Փիլիա (հարաւ-արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Nomos Argolidas.png|Արղոլիտա
Պատկեր:Aerial view of Peloponnese peninsula in Greece (48760361187).jpg|Արղոլիտա թերակղզին
Պատկեր:Cove in Hinitsa, Porto Heli, Greece (48760330952).jpg|Արղոլիտա թերակղզի․ Հինիցա, Փորթօ Խելի
Պատկեր:Palea Epidavros.jpg|Էփիտաւրօ թերակղզի․ հին Էփիտաւրօ
Պատկեր:Mani 2000.png|Մանի թերակղզի
Պատկեր:ManiKüste.jpg|Մանի
Պատկեր:Gr97Gythion2.jpg|Մանի թերակղզի, արեւմտեան մաս․ Ղիթիօ
Պատկեր:Panorama from the road to Aeropolis of Neo Oitylo.jpg|Մանի թերակղզի․ համայնապատկեր
Պատկեր:Λιμένι Οιτύλου Λακωνίας.jpg|Մանի թերակղզի․ Իթիլօ
Պատկեր:20170828 144718 Παράθυρο.jpg|Մանի թերակղզի
Պատկեր:DSC 0035-EFFECTS.jpg|Մանի թերակղզի․ Երոլիմենաս
Պատկեր:Οίτυλο.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Οίτυλο - panoramio.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Kotronas - panoramio.jpg|Արեւելեան Մանի․ Քոթրոնաս
Պատկեր:Messenischer Golf Exo-Mani.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:West Coast of Mani peninsula.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:Pylia province.png|Փիլիա թերակղզի․ հարաւ արեւմտեան Պելոպոնես
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Քորոնի
Պատկեր:Finikounda - Strand und Ort.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Ֆինիքունտա
Պատկեր:Methoni castle Burtzi.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Մեթոնի
Պատկեր:Pylos mit Sfaktiria.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Փիլոս
Պատկեր:Methana 2008.jpg|Մեթանա թերակղզի․ արեւելեան Պելոպոնես
Պատկեր:20090608 Methana peninsula Peloponnese view from the sea Greece.jpg|Մեթանա թերակղզի․ դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:View on Methana from Palaia Epidavros.JPG|Մեթանա թերակղզին նկարուած Հին էփիտաւրոսէն
Պատկեր:Palia Loutra.jpg|Մոնի կղզիակը, Մեթանա թերակղզի, Փալէա Լուդրա
Պատկեր:Kounoupitsa.jpg|Մեթանա թերակղզի․ Քունուփիցա
&lt;/gallery&gt;

=== Հրուանդաններ ===
Գլխաւոր հրուանդաններն են՝ 

Մալէաս կամ Քավօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք), Թենարօ (հարաւ), Աքրիթաս (հարաւ-արեւմուտք), Սքիլէօ (Արղոլիտայի ծոց), Ռիօ (Փաթրայի արեւմուտքին), Արաքսոս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Քաթաքոլօ (արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kaap Malea.JPG|Մալէաս կամ Քաւօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք) հրուանդան
Պատկեր:Cape Matapan 08.JPG|Թենարօ․ Պելոպոնեսի հարաւային հրուանդանը, Մանի թերակղզիին հարաւը՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինեաքոս ծոցերուն միջեւ։
Պատկեր:FestungRio.jpg|Ռիօ հրուանդանը․ համանուն հին ամրոցը եւ Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջը
Պատկեր:Cape Araxos.JPG|Արաքսոս հրուանդանը․ Պելոպոնեսի հիւսիս արեւմուտքը
Պատկեր:Katakolo-sunset.jpg|Քաթաքոլօ հրուանդան․ Պելոպոնեսի արեւմուտքը
&lt;/gallery&gt;

=== Լեռներ ===
Պելոպոնեսի մակերեւոյթը լեռնային է։  Լեռները կը գրաւեն անոր կեդրոնական մասը եւ արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններուն մեծ մասը։  Անոնք ծածկուած են անտառներով։

==== Արեւմտեան Պեղոպոնեզ ====
Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան կողմը կը գտնուին հետեւեալ լեռները․-

Փանախայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․ (Փաթրայի հարաւ-արեւելք), Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․ (Փանախայիքօ լերան հարաւը), Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․ (Էրիմանթոս լերան հարաւը)։ Ասթրասի արեւմուտքին կը գտնուի Սքոլիս (կամ Սանտամերի) լեռը՝ 966 մ․, իսկ հարաւ-արեւելքին կը գտնուին Ֆրակովունի`1946 մ․, Իփսուս (կամ Քլինիցա)` 1543 մ․, Աֆրոտիօ` 1456 մ․ եւ Մետարա` 1327 մ․։  Էրիմանթոսին հարաւը կը գտնուին Ֆոլոյի լեռը՝ 798 մ․ եւ Ալֆիոս գետի աւազանէն ետք յաջորդաբար՝ Մինթի 1327 մ․, Լիքէօ՝ 1419 մ․ եւ Թեթրազիօ՝ 1388 մ․ լեռները։  Թեթրազիօ լերան հարաւ-արեւելքը կը գտնուին Քիփարիսիա շրջանին լեռները՝ Էղալէօ 1224 մ․ եւ Իթոմի 798 մ․, իսկ անոնց հարաւը կը գտնուի արեւմտեան Պելոպոնեսի հարաւային լեռը՝ Լիքոտիմօ կամ Միթիա 959 մ․։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Panachaiko (second highest peak).JPG|Փանահայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․
Պատկեր:Erymanthos Moudain.jpg|Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․
Պատկեր:Mountain peaks Astras.JPG|Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․
Պատկեր:Skollis2008.jpg|Սքոլիս կամ Սանտամերի լեռը՝ 966 մ․
Պատկեր:Foloi oak forest.JPG|Ֆոլոյի լերան անտառը
Պատկեր:Lykaion looking East.jpg|Լիքէօ՝ 1419 մ․
Պատկեր:Messene, Brunnen der Arsinoë 2015-09 (4).jpg|Իթոմի լեռը եւ հին ամրոց-սրբավայրը
Պատկեր:Kyparissia 018.jpg|Քիփարիսիա շրջանին լեռները
&lt;/gallery&gt;

==== Արեւելեան Պեղոպոնեզ ====
Արեւելեան լեռնաշղթայի հիւսիսային լեռներն են․-

Արոանիա (կամ Հելմոս)՝ 2335 մ․ (որ կը գտնուի լեռնաշղթային արեւմուտքի մասը) եւ Քիլինի (կամ Զիրիա)՝ 2376 մ․ (լեռնաշղթային արեւելքի մասը)։  Ինչպէս նաեւ Թրափեզոնա (1138 մ․), Ակելոքասթրօ (1080 մ)․, Արախնէօ (1119 մ․), Տիտիմօ (1113 մ․) եւ Ատերես (721 մ․)։  Արոանիային հարաւը կը գտնուին Փենտելիա (2112 մ․) եւ Մենալօ 1(981 մ․) լեռները։  Քիլինի եւ Արոանիա լեռներուն եւ Կորսնթոսի Ծոցին միջեւ կ՛ երկարին Ֆթերի (1779 մ․),  Խելիտորէա (1757 մ․) Էվրոսթինի (1208 մ․), Փիցատէիքօ (1176 մ․), Փանայիա (732 մ․), ինչպէս նաեւ Ֆոքաս, Սքիոնի, Աքրոքորինթոս եւ Օնիա լեռները։  Քիլինի կամ Զիրիա լերան հարաւը կը բարձրանան Օլիղիրդոս (1935 մ․), Թրահի (1616 մ)․, Լիրքիօ (1756 մ․), Արթեմիսիօ (1772 մ)․, Քթենեաս (1599 մ․) եւ Փարթենիօ (1215 մ․)։  Մենալոյին հարաւը մինչեւ Երաքս հրուանդանը կ՛ երկարի Փարնոնաս լեռնաշղթան (1936 մ․) ու անոր հարաւը՝ Քրիթինա լեռնաշղթան (793 մ․) որ կ՛ երկարի մինչեւ Մալէա հրուանդանը։  Փարնոնասին արեւմուտքը կը գտնուի Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը, Թայիղեթոս (2407 մ․)՝ կ՛ երկարի մինչեւ Թենարօ հրուանդանը։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Taygetoss.JPG|Թայիղեթոս, 2407մ․՝ Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը
Պատկեր:Taygetos Ilias 3.jpg|Թայիղեթոս
Պատկեր:Vulkandom.jpg|Մեթանա հրաբուխը
Պատկեր:Corinth, Acrocorinth.jpg|Աքրոքորինթոս
Պատկեր:Vouraikos Gorge Effie Fotaki 2020.jpg|Արոանիա կամ Հելմոս՝ 2335 մ․ եւ Վուրայիքոս գետին կիրճը
Պատկեր:Λίμνη δόξα.jpg|Քիլինի կամ Զիրիա լեռ եւ Տոքսա լիճը
Պատկեր:April 1st.jpg|Մենալօ․ նկարուած 1 Ապրիլ, 2017
Պատկեր:Fir forest on Mt. Mainalo, Greece.jpg|Անտառապատ Մենալօ
Պատկեր:Walls of Hysiai 1.JPG|Փարթենիօ, 1215մ․
Պատկեր:20090729 parnonas06.jpg|Փարնոնաս լեռնաշղթայ
Պատկեր:Metochi and Arachnaion.JPG|Մեթոհի եւ Արախնէօ
Պատկեր:Tsivlos, Greece (Unsplash).jpg|Ցիվլոս
&lt;/gallery&gt;

=== Գետեր, Լիճեր եւ աղբիւրներ ===

==== Գետեր ====
Պելոպոնեսը ունի հարուստ ջրագրական ցանց։  Սակայն հազուագիւտ են մեծ գետերը։

Մեծագոյն գետն է Ալֆիոս, որ կը բխի Ասէաս եւ Մեղալոփոլիս լեռնադաշտերէն։  Կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Երկրորդ մեծ գետն է Էվրոթաս․ կը բխի Մեղալոթոլիս լեռնադաշտէն, կ՛ ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Ուրիշ գետեր են՝

* Ախայիա շրջան․ Ղլաւքոս, Սելինունտաս, Փիրոս, Վուրայիքոս, Քերինիթիս, Քրաթիս, եւայլն։ 
* Իլիա շրջան․ Փինիոս, Նետա։
* Մեսինիա շրջան․ Նետոն եւ Փամիսոս։
* Արղոլիքոս ծոցը կը թափին Թանոս, Էրասինոս եւ Ինախոս գետերը։ Իսկ Կորնթոսի Ծոցը կը թափի Էսոփոս գետը։

==== Հեղեղատներ ====
Գլխաւոր հեղեղատներն են՝ Սիթաս, Տերվենիոս, Քրիոս, Կուրաս, Ֆինիքաս, Էնիփէաս, Ալիսիոս, եւայլն։

==== Լիճեր ====
Պելոպոնեսը չունի մեծ լիճեր։ Թաքա, Սթիմֆալիա եւ Ցիվլու լիճերուն կողքին կան Լատոնա եւ Տոքսա (կը գտնուին 900 մ․ բարձրութեան վրայ) եւ Փինիոս  արուեստական լիճերը։  Թերակղզիին արեւմտեան մասին կան բաւական ծովալիճեր։  Գլխաւորներն են՝ Քայաֆա եւ Քոթիհիու։ 

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Alfeios map.jpg|Ալֆիոս գետին հոսքը
Պատկեր:Grecia 114 fiume Erimanto 6.jpg|Էրիմանթօ գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Lousiosgorge with-monasteries.jpg|Լուսիոս գետին կիրճը․Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Eurotas river map.jpg|Էվրոթաս գետին հոսքը
Պատկեր:Κινητού 391.jpg|Էվրոթաս գետ
Պատկեր:The estuary Glaucus river1.jpg|Ղլաւքոս գետին գետախորշը, Փաթրային մօտ
Պատկեր:800px-Peiros river.jpg|Փիրոս գետ
Պատկեր:Krathis river and the Skilogremi Peak on the Background.jpg|Քրաթիս գետ
Պատկեր:Pineios river (Peloponnese).jpg|Փինիոս գետի հոսքը
Պատկեր:Pinios River, Peloponnese, Greece 01.jpg|Փինիոս գետ
Պատկեր:Nedariversp!ros.jpg|Նետա գետին ջրվէժը
Պատկեր:Pamisos River - Lower Messenia (1912).jpg|Փամիսոս․ նկար՝ 1912
Պատկեր:River Tanos in North Kynouria, Arcadia, Greece.jpg|Թանոս գետ
Պատկեր:Vervenikos or Dervenikos torrent.jpg|Տերվենի;ոս հեղեղատը
Պատկեր:Foinikas river north Peloponnese.jpg|Ֆինիքաս
Պատկեր:Lake Stymfalia 1.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Stymfalia-Landsat7 WW.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Lake Taka2.jpg|Թաքա լիճ
Պատկեր:Tsivlos Lake, Mountain Chelmos.jpg|Ցիվլու լիճ
Պատկեր:Lake Doxa - Agios Fanourios.JPG|Տոքսա արուեստական լիճը
Պատկեր:Λίμνη Πηνειού (ο).jpg|Փինիօ արուեստական լիճը
Պատկեր:Fragma Asteriou i Fragma Parapeirou, Achaia (Asteri or Parapiros Dam Lake, Achaia, Greece).jpg|Ասթերիու արուեստական լիճը
Պատկեր:Ntaska Reservoir, Achaia, Greece.jpg|Տասքա ջրամբար
Պատկեր:KaiafasLake1.jpg|Քայաֆա ծովալիճ
Պատկեր:-Λίμνη Κοτυχίου -.jpg|Քոթիհիու լիճ
Պատկեր:Δάσος Καλόγριας 06.jpg|Քալողրիա կամ Սթրոֆիլիաս անտառը․ մաս կը կազմէ Քոթիհիու ծովալիճին
&lt;/gallery&gt;

=== Դաշտեր ===
Պելոպոնեսի գլխաւոր դաշտերը կը գտնուին թերակղզիին արեւմտեան մասին մէջ։   Ախայիա եւ Մանոլատա դաշտերը միասնաբար կը կազմեն Իլիա դաշտը։  Քիփարիսիային արեւմուտքին կ՛ երկարի ծովեզերեայ Քիփարիսիա-Ղարղալիանոն նեղ դաշտը, իսկ աւելի հարաւը՝ Մեսինիա դաշտը։

Արեւելեան Պելոպոնեսի շրջանը կը տարածուին Արղոլիտա, Քրանիտի եւ աւելի հարաւ՝ Էվրոթաս եւ ծովեզերիայ Ասոփոս ու Նէափոլի դաշտերը։

Կեդրոնական մասին կան նաեւ Մատինիա, Թեղէա եւ Ալէա լեռնադաշտերը, որոնք միասնաբար կը կազմեն Թրիփոլի լեռնադաշտը։ Անոր արեւմուտքին կը գտնուի Մեղալուփոլի լեռնադաշտը։  Հիւսիսային շրջանին Արոանիա եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ կան Ֆենէօ եւ Սթիմֆալիա լեռնադաշտերը։&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Feneos-Polje Pheneos-limni Peloponnese Greece.jpg|Ֆենէօ լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Στυμφαλία15.jpg|Սթիմաֆալիա լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Megalopolis city.jpg|Մեղալոփոլի․ քաղաքն եւ ետին ձախին՝ լեռնադաշտը
Պատկեր:Polje Argon Field.jpg|Արղոն Փետիոն․ Արքատիա նահանգին լեռնադաշտը
&lt;/gallery&gt;

=== Կղզիներ ===
Պելոպոնեսին կը պատկանին հետեւեալ կղզիները․ Փրոթի, Սֆաքթիրիա, Սափիենծա, Այիա Մարիանի, Սխիզա եւ Վենեթիքօ։  Կը գտնուին Մարաթոօս եւ Աքրիթա հրուանդաններուն միջեւ։  

Լաքոնիքոս ծոցին մէջ կայ Էլաֆոնիսոս կղզիակը, իսկ Արղոլիքոս ծոցին մէջ՝ Րոմվի, Փսիլի եւ Փլաթիա կղզիակները։

Պելոպոնեսը շրջապատուած է բազմաթիւ կզղիներով։  Արեւմուտքէն Յոնիական ծովուն հարաւային կղզիները, արեւելքէն Սարոնիքոս ծոցին կղզիները՝ [[Էղինա]], [[Փորոս]], [[Իտրա]], [[Սփեցես]], իսկ հարաւէն [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] եւ Անտիքիթիրա կզղիները։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolomban, pogled proti Debelemu Rtiču.jpg|Փրոթի կղզի, Մեսինիա նահանգ, Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sfakteria.jpg|Սֆաքթիրիա, դիտուած Փիլոսէն․ Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sapientza.JPG|Մեսինիա նահանգը եւ անոր պատկանող կղզիները․ հոս նշուած է Սափիենծա կղզին իսկ անոր հարաւ-արեւելքին կը գտնուի Սխիզա կղզին (Պելոպոնեսի հարաւ արեւմուտք)
Պատկեր:Νήσοι Σαπιέντζα (πανοραμική 2).jpg|Սափիենծա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Cape Akritas and Venetiko island view from Tsapi beach.jpg|Աքրիթա հրուանդանը եւ Վենեթիքօ կղզին, Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Βενετικο.jpg|Վենեթիքօ կղզին․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Elafonissos - Strand von Simos.JPG|Էլաֆոնիսոս․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւելք
Պատկեր:Cape Malea and Elafonissos island in the Bay of Vatika.ISS015-E-9024.JPG|Մալէա հրուանդանը եւ Էլաֆոնիսոսի դիրքը․ Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Νήσος Χύτρα από τη παραλία Μελιδόνι.jpg|Խիթրա կղզիակը, դիտուած Քիթիրա կղզիին Մելիտոնի ծովափէն
Պատկեր:Kythira Kapsali.jpg|Քիթիրա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւը
Պատկեր:Antikythera location.png|Անտիքիթիրա․ Քիթիրա կղզիին հարաւը, Կրետէ կղզիին հիւսիս-արեւմուտքը
Պատկեր:Το μοναστήρι του Σωτήρος.jpg|Սթրոֆատես կղզեխումբ, Պելոպոնեսի արեւմուտքը, Քիփարիսիային դիմացը, Յոնիական Ծով
Պատկեր:20090728 asini22.jpg|Րոմվի կղզի․ Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Spetses2 evlahos.jpg|Սփեցես կղզի․ Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Υδρα.jpg|Իտրա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Poros Evlahos.jpg|Փորոս կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Ägina Hafenblick.jpg|Էղինա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
&lt;/gallery&gt;
[[Պատկեր:Nafplion view from Palamidi castle.JPG|մինի|Նաֆփլիօ]]
[[Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|մինի|Քալամաթա]]

=== Գլխաւոր քաղաքներ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
!Քաղաք
! data-sort-type=&quot;number&quot; |Բնակչութիւն
|-
|[[Փաթրա]]
|167 446
|-
|Քալամաթա
|54 100
|-
|[[Թրիփոլի (Յունաստան)|Թրիփոլի]]
|30 912
|-
|[[Կորնթոս]]
|30 176
|-
|Փիրղոս
|24 359
|-
|Արղոս
|22 209
|-
|[[Էղիօ]]
|20 422
|-
|Ամալիատա
|12 261
|-
|[[Սփարթի]]
|16 239
|-
|[[Նաֆփլիօ]]
|14 203
|}


&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:View from the Monastery in Kandila.JPG|Թրիփոլի
Պատկեր:2007 Greece Corinthian Gulf &amp; Corinth.jpg|Կորնթոս
Պատկեր:Δεκεμβριος του 2012 - panoramio.jpg|Փիրղոս Իլիաս․ ծովափը
Պատկեր:The city of Argos from the Castle of Larissa on September 5, 2020.jpg|Արղոս․ կը գտնուի Նաֆփլիօ քաղաքին հիւսիսը
Պատկեր:Aigio new port panorama.jpg|Էղիօ․ հիւսիսային Պելոպոնես, Փաթրային արեւելքը
Պատկեր:Συντριβάνι, Αμαλιάδα - panoramio (1).jpg|Ամալիատա․ քաղաքին կեդրոնը
Պատկեր:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg|Սփարթա քաղաքը եւ Թայիղեթոս լեռը
&lt;/gallery&gt;

== Պատմական հակիրճ տեղեկութիւններ ==
Պելոպոնեսի թերակղզին նախապատմական շրջաններէն բնակուած է։  Անունը յառաջ եկած է Յունական Դիցաբանութենէն՝ Փելոփա հերոսին առասպելէն, որ ամբողջ շրջանը իր իշխանութեան տակ առած էր․ Փելոփա + նիսոս (=կղզի)։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:CorintoScaviTempioApollo.jpg|ձախից|մինի|Ափոլոնա (Ապոլոն) աստուծոյ նուիրուած համանուն տաճարը, Կորնթոս]]
[[Պատկեր:Lion Gate, Mycenae, 201505.jpg|մինի|Առիւծներու Դարպասը․ Միկինես]]
[[Պատկեր:Akrokorinth nordmauern.jpg|մինի|Աքրոքորինթօ]]
Պղինձի Դարուն, Պելոպոնեսին մէջ կը տիրէ [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն|Միկինեան]] Քաղաքակրթութիւնը  (Ք.Ա. 1900–1100)․ կեդրոնն է [[Միկինես]] ամրոցը Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւելքը։Ք․Ա․ 776-ին, Օլիմպիա Ողիմպիա սրբավայրի տարածքին կը կատարուին առաջին Ողիմպիական խաղերը․ այս թուականը յաճախ կը գործածուի ճշդելու համար սկիզբը Դասական շրջանին։

=== Դասական շրջան ===
[[Պատկեր:Olympia Temple of Hera.jpg|մինի|Իրա (կամ Հերա) աստուածուհիին տաճարը, Օլիմպիա]]
Այս շրջանին Պելոպոնեսի տարածքին կը բարգաւաճին Յունաստանի այդ շրջանի պատմութեան մէջ գլխաւոր դեր ունեցող քաղաք-պետութիւնները․ Սփարթի, Կորնթոս, Արղոս եւ Մեղալոփոլիս, որոնք Պելոպոնեսեան Դաշինքին կորիզը կը կազմէին, գլխաւորութեամբ Սփարթիին։ Այդ քաղաք-պետութիւնները կարեւոր դեր կը խաղան Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին Ք.Ա. 5-րդ դար, միանալով մնացեալ յունական քաղաք-պետութիւններուն՝ Աթէնք եւ անոր դաշնակիցներուն։

Թերակղզին [[Պելոպոնեսեան Պատերազմ|Պելոպոնեսեան Պատերազմին]] թատերաբեմ կը դառնայ Ք.Ա. 431 - Ք․Ա․ 404։
[[Պատկեր:Carte de la guerre du Péloponnèse 431a.C.svg|ձախից|մինի|Պելոպոնեսեան Պատերազմի քարտէս․ կարմիրով Աթէնքն ու դաշնակիցները եւ կանանչով՝ Սփարթա եւ դաշնակիցները]]
'''''Պելոպոնեսեան Պատերազմ'''․ Աթէնք եւ Սփարթի քաղաք-պետութիւններուն ու անոնց դաշնակիցներուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւններ, որոնք կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, Աթէնքի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։''

=== Հելլենիստական եւ Հռոմէական ժամանակաշրջաններ ===
Հելլենիստական ժամանակաշրջանի ընթացքին Պելոպոնեսի գլխաւոր իշխանութիւնը Ախայիքի դաշնութիւնն է՝ Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան շրջանի քաղաքներու դաշնակցութիւն։  Կը տկարանայ [[Մեծն Աղեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտրի]] կողմէն, երբ ան կը միացնէ յունական բոլոր քաղաք-պետութիւնները եւ կը լուծուի Ք․Ա․ 146-ին երբ Հռոմէացիները [[Փաթրա|Փաթրան]] կը գրաւեն։  [[Կորնթոս]] կը քայքայուի եւ Ք․Ա․ 44-ին, հռոմէացիներէն կը վերակառուցուի ու ժամանակի մը համար Պելոպոնեսի վարչական կեդրոնը կը դառնայ։

=== Բիւզանդական ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|մինի|Մոնեմվասիա բերդաքաղաքը․ Մալէա հրուանդան]]
Երբ Հռոմէական Կայսրութեան արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը 395, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]], Պելոպոնես կ՛ անցնի անոր իշխանութեան տակ։ 

408 – 450 թուականներուն Կորնթոսի Նեղուցը ամրացնելու եւ հիւսիսէն ներխուժող բարբարոս ցեղերէն պաշտպանելու համար, անոր երկայնքին էքսամիլիոն ''Εξαμίλιον'' պարսպապատը կը կառուցուի։

Զ․ դարուն Պելոպոնեսի տարածքին պատահած բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժները, ինչպէս նաեւ սլաւ ցեղերու յարձակումները կը տկարացնեն թերակղզիին տնտեսութիւնը։  
[[Պատկեր:Byzantine Greece ca 900 AD.svg|ձախից|մինի|Բիւզանդական Յունաստանը, 900-ին]]
[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրները իրենց Դ․ Արշաւանքէն]] ետք երբ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]&lt;nowiki/&gt;ը կը գրաւեն եւ կը հիմնեն [[Լատինական կայսրութիւն]]&lt;nowiki/&gt;ը, [[Յունաստան]] կը ներխուժեն եւ Պելոպոնեսը կը գրաւեն։  Ֆրանքները Ախայիայի Իշխանութիւնը կը հիմնեն։

==== Ախայիայի (Աքայեան) Իշխանութիւն ====
[[Պատկեր:Castello Chlemoutsi.jpg|մինի|Խլեմուցի բերդ․ կառուցուած է Ֆրանքներու ժամանակաշրջանին]]
ԺԳ․ դարասկիզբին Պելոպոնես Ախայիայի Իշխանութեան (Լատինական Կայսրութեան հպատակ) մաս կը կազմէ (''Πριγκιπάτοτης Αχαΐας - Frankish Principality of Achaea'')։ Իսկ [[Վենետիկ|Վենետիկցիները]] կը գրաւեն ռազմական դիրք ունեցող նաւահանգիստներ, ինչպէս օրինակ՝ Նաւարինօ, Քորոնի։  

1259-ին Փելագոնիայի (Փելաղոնիա) ճակատամարտին ընթացքին յունական Նիքէայի Կայսրութիւնը կը յաղթէ Լատինական Կայսրութեան հպատակ փոքր իշխանութիւններու դաշինքին, որոնց մաս կը կազմէր նաեւ Ախայիայի Իշխանութիւնը։  Յոյներուն կը վերադարձուին նորաշէն Միսթրա ամրոցն ու արքունիքը (Հին Սփարթային մօտ) եւ 1262 – 1460 Պելոպոնեսի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ կը հիմնուի «Մորիասի Բռնապետութիւն» ''Despotate of the Morea'' կոչուած իշխանութիւնը (կիսանկախ շրջան եւ հպատակ վերակազմուած Բիւզանդական Կայսրութեան)։

'''''Նիքէայի Կայսրութիւն'''․ Յոյները վտարուած Կոստանտնուպոլսէն, կը հիմնեն իրարմէ անկախ երեք պետութիւններ՝ Նիքէայի Կայսրութիւնը, Իփիրոսի (Իպիրոս) Տէրութիւնը եւ Տրապիզոնի Կայսրութիւնը։  1261-ին Նիքէայի կայսրութիւնը կը վերագրաւէ Կոստանտնուպոլիսը ու կը վերահաստատէ Բիւզանդական Կայսրութիւնը։''

ԺԴ․ դարավերջերուն, Պելոպոնես կ՛ արշաւեն օսմանեան բանակներ, որոնք կ՛ օգտուին Բիւզանդիոնի եւ Ֆրանքներու միջեւ ընդհարումներէն։  [[1458]]-ին հակառակ Աքրոքորինթոսի զօրաւոր դիմադրութեան, [[Կորնթոս|Կորնթոսն]] ու յաջորդաբար թերակղզիին մեծ մասը կ՛իյնան [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] տակ։   Վենետիկցիները կը պահեն հետեւեալ ծովափնեայ ռազմական կարեւորութիւն ունեցող ամրոցները․ Մեթոնի, Քորոնի, Նաւարինօ, Մոնեմվասիա, Արղոս եւ Նաֆփլիօ։

=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Mystras palace 1.jpg|մինի|Միսթրա․ բիւզանդական ամրոց արքունիքը – Ընդգրկուած է Եունեսքոյի Յուշարձաններու Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ]]
ԺԶ․ դարասկիզբին, օսմանցիները կը տիրեն Պելոպոնեսին վրայ, կը գրաւեն վենետիկցիներուն ամրոցները։  Սակայն Մորիաս (Պելոպոնեզս) [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] միակ մնացորդածը, կը շարունակէ դիմադրել [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]]։ [[1466]] եւ [[1532]] թուականներուն թուրքերուն դէմ ապստամբութիւններ տեղի կ՛ունենան։  Իսկ [[1571 թուական|1571]]-ին, Նաւփաքթոյին ծովամարտէն ետք, ապստամբութիւնները կը տարածուին Պելոպոնեսէն դուրս ալ՝ կեդրոնական Յունաստանի շրջաններուն մէջ։ Թուրքերը կը հակադարձեն կոտորածներով։

Վենետիկցիները մերթ ընդ մերթ յարձակումներով կը փորձեն վերագրաւել Պելոպոնեսը․ 1499-1503, 1537-1540, 1684-1699 եւ 1714-1718։

==== Մորէայի Թագաւորութիւն (1688 – 1715) ====
[[Պատկեր:Regno di Morea.svg|մինի|Մորէայի Թագաւորութիւն]]
Վենետիկցիները, Ֆրանչեսքօ Մորոզինիին գլխաւորութեամբ կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը Մորէային Պատերազմին ընթացքին (1684-1699) եւ կը հիմնեն Մորէայի թագաւորութիւնը։  Նաֆփլիօ կը դառնայ անոր մայրաքաղաքը։

'''''Մորէա'''․ Վենետիկցիները Պելոպոնեզսին այս անունը կու տան։''

Սակայն [[1715 թուական|1715]]-ին Օսմանցիները կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը։  [[1718 թուական|1718]]-ին, Վենետիկ «Փասարովիչի Դաշինք»ով 1718-ին, կը ճանչնայ Օսմանեան իշխանութիւնը ՊԵլոպոնեսի մէջ։

Օսմանցիները Պելոպոնեսը կը բաժնեն 22 շրջաններու, Նաֆփլիօ մայրաքաղաք կը նշանակուի, իսկ 1786-ին Թրիփոլիցա (Թրիփոլի) մայրաքաղաք կը դառնայ։

Ապստամբութիւնները  յաճախակի են, սակայն Օսմանցիները հազարաւոր իսլամացած Ալպանացիներ կը ղրկեն, որպէսզի ապստամբութիւնները ճնշեն։  Հետեւանքն է կոտորածներ եւ 20 000 բնակիչներ իբրեւ ստրուկ կը ծախուին։

==== Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինք ====
Առաջին ռուս-թրքական պատերազմը (1768-1774), կ՛ աւարտի ռուսերու յաղթանակով։  Կը ստորագրուի [[Քիւչուկ Քայնարծի դաշնագիր|Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինքը]] (1774), որմէ կ՛ օգտուին յոյները եւ կամաց կամաց Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը կը զարգանայ։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Panagiotis Kefalas by Hess.jpg|մինի|Թրիփոլիցա քաղաքին ազատագրումը 23 Սեպտ․ 1821․ գործ Փիթըր Ֆոն Էս Peter von Hess (1792-1871)]]
Փետրուար [[1821 թուական|1821]]-ին Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ։  Յունաստանի անկախութեան կռիւները (Յունաստանի ապստամբութիւն) Պելոպոնեսէն կը սկսին երբ [[21 Մարտ]] 1821-ին յոյն ապստամբները կը գրաւեն Քալաւրիթա լեռնային աւանը եւ ապստամբութեան կայծը կը տարածուի Յունաստանի տարածքին։  Իսկ [[25 Մարտ|25 Մարտին]] պաշտօնապէս Փաթրայի մէջ կը յայտարարուի Յունաստանի Ապստամբութիւնը Օսմանեան տիրապետութեան դէմ․ ապստամբութեան գլուխը անցած է Փալէոն Փաթրոն Ղերմանոս Գ․ հոգեւորականը ''Δεσπότη ΠαλαιώνΠατρών Γερμανό (Γ΄)։''  Նոյն տարուան Հոկտեմբերին, ապստամբները [[Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս|Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի]] գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ 
[[Պատկեր:Navarino-A L Garneray.jpg|մինի|Նաւարինոյի ճակատամարտը․ գործ՝ Լուի Ամպրուազ Կաղներէ Louis Ambroise Garneray (1783 - 1857)]]
Հոկտեմբեր [[1827 թուական|1827]]-ին Ֆրանսական ծովուժին եւ թուրք-եգիպտական միացեալ ուժերուն միջեւ արեւմտեան Պելոպոնեսի Փիլոս նաւահանգիստին բացերը տեղի կ՛ ունենայ Նաւարինոյի նաւամարտը։  [[1828 թուական|1828]] թուականին, ֆրանսական բանակին սպարապետ Նիքոլա Ժոզէֆ Մէզոն ''Nicolas Joseph Maison'' Փաթրան կը գրաւէ, քաղաքէն դուրս վռնտելով թուրք-եգիպտական պահակագունդը եւ Փաթրան կը յանձնէ Յունաստանի նորաստեղծ պետութեան։  Թուրքերը վերջնականապէս կը լքեն թերակղզին։  

1828-ին Նաֆփլիօ կը հռչակուի Անկախ Յունաստանի մայրաքաղաքը։

[[1882 թուական|1882]]-ին, կը սկսի Կորնթոսի ջրանցքին շինութիւնը․ կը լրանայ 11 տարիներ ետք։
[[Պատկեր:Monemvasia2003Part.jpg|մինի|Monemvassia1.jpg]]
ԺԹ․ դարավերջերուն եւ Ի․ դարասկիզբին, Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը նահանջ կ՛ արձանագրէ, թերակղզին տնտեսապէս կը մեկուսանայ Յունաստանի մնացեալ շրջաններէն։  Բնակչութեան լուրջ թիւ մը կ՛ արտագաղթէ դէպի երկրին մեծ քաղաքները՝ [[Աթէնք]], [[Փիրէա]], ինչպէս նաեւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն]]․ եւ [[Աւստրալիա]]։

[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր․ Փաթրա, Էղիօ, Կորնթոս, Քալամաթա, [[Նաֆփլիօ]]։  Գաղթականները իրենց հաստատումէն քանի մը տարի ետք, նոր թափ կու տան թերակղզիին տնտեսութեան։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]] յաջորդող տասնամեակներուն, գլխաւոր քաղաքներուն մէջ ճարտարարուեստը եւ ծովային երթեւեկութիւնը կը սկսի զարգանալ․  Փաթրայի նաւահանգիստը կը հասդիսանայ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]] առեւտուրի դուռը։  Գլխաւոր քաղաքներուն մէջ կը բացուին պետական համալսարաններ, ներգրաւելով Յունաստանի բոլոր շրջաններէն ուսանողներ։

[[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական Միութեան]] եւ շնորհիւ շարք մը զարգացման ծրագիրներու, Պելոպոնեսի բնակչութեան ապրուստի մակարդակը կը բարելաւուի եւ տնտեսութիւնը (զանազան բնագաւառներէ ներս) ԻԱ․դարուն հասած է գնահատելի մակարդակի (անասնապահութիւն, երկրագործութիւն, ձիթենիի ճարտարարուեստ, զբօսաշրջիկութիւն, եւայլն)։

[[7 Օգոստոս]], 2004-ին, [[Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջ|Ռիօ-Անտիռիօ]] կամուրջին պաշտօնական բացումը տեղի կ՛ ունենայ եւ [[12 Օգոստոս]] 2004-ին կամուրջը հանրութեան կը յանձնուի։

==== Ահաւոր հրդեհներ ====
[[Պատկեր:Greekfires3 thumb.gif|մինի|Օգոստոս ամսուան Պելոպոնեսի ահաւոր հրդեհներուն ընթացքը]]
[[2007]]-ին, Օգոստոս ամսուան վերջաւորութեան Պելոպոնեսի արեւմտեան մասին մէջ բռնկած հրդեհները երկու-երեք շաբթուան ընթացքին կ՛ աւերեն բազմաթիւ գիւղեր եւ կ՛ անհետացնեն անտառներու հսկայ տարածքներ։  

[[2021 թուական|2021]] Օգոստոսին թերակղզիին հիւսիս եւ հիւսիս արեւմտեան՝ Փաթրա, Ռիօ, Փիրղոս Իլիաս, Օլիմպիա (Ողիմպիա)․․․ եւ հարաւ ու հարաւ-արեւմտեան կողմը՝ Քալամաթա, Սփարթի եւ Ղիթիօ, բռնկած հրդեհները կ՛ աւերեն անտառներու եւ ձիթենիի հսկայական տարածքներ։  Մեծ վնասեր կը կրէ նաեւ գիւղատնտեսութիւնը, մեղրաբուծութիւնն ու ձիթենիի ճարտարարուեստը։

== Հայերու ներկայութիւնը Պելոպոնես ==
[[Պատկեր:The Peloponnese from ISS.jpg|մինի|Պելոպոնեսը տիեզերքէն դիտուած]]
[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր։ Յաջորդող 2-3 տարիներուն ընթացքին ([[1924 թուական|1924]]-[[1925 թուական|1925]]․ հետեւանք՝ [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշնագրին]]), բաւական մեծ թիւով հայեր հիւսիսային [[Յունաստան|Յունաստանի]] Թրակիոյ եւ Մակեդոնիոյ շրջաններէն կը փոխադրուին Պելոպոնես եւ [[Կրետէ]]։

Դէպի հարաւային Յունաստան հայերու փոխադրումը տեղի կ՛ունենայ քաղաքական միտումներով՝ հիւսիսային Յունաստանի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] հետ սահմանամերձ շրջաններուն հայերուն թիւը նուազի եւ յունաթրքական յարաբերութիւնները խաղաղ ընթացքի մէջ մտնեն։ 

Կը հաստատուին [[Փաթրա]], Քալամաթա, Փարափիղմաթա եւ չնչին թիւով՝ Էղիօ (Փաթրայէն 32 քլ․ դէպի արեւելք), [[Նաֆփլիօ]], [[Կորնթոս]], Փիրղոս (Փաթրայի հարաւ արեւմուտքը) քաղաքներուն մէջ։  Այդ քաղաքներուն մէջ հաստատուած ընտանիքները կը փորձեն ներգրաւուիլ յունական հասարակութեան մէջ։

Փաթրայի հայութիւնը կը կազմակերպուի։  Կը հիմնէ զանազան միութիւններ եւ կազմակերպութիւններ։  Մինչեւ Բ․ Համաշխարհային պատերազմ, կ՛ ունենայ Մանկապարտէզ մը։

Ներգաղթի ([[1925 թուական|1925]]-[[1948 թուական|1948]]) կարաւանները [[Հայաստան]] կը փոխադրեն 18 000-է աւելի յունահայեր։  Այս թիւին մէջն է նաեւ Պելոպոնեսի հայութեան մեծ թիւ մը։  Քալամաթա, Փիրղոս, Փարափիղմաթա, Էղիօ եւ Կորնթոս միայն քանի մը ընտանիքներ կը մնան։ 

Բ․ համաշխարհային պատերազմի աւարտին եւ մինչեւ [[1947 թուական|1947]], Պելոպոնեսի հայութեան թիւն է՝ 1 400․ 500-ը (122 ընտանիքներ)՝ [[Փաթրա]], Էղիօ 42 եւ Փիրղօ 9 ընտանիքներ (ըստ [[1941 թուական|1941]]-ի մարդահամարի արձանագրութիւններուն՝ պահուած Յունահայոց Առաջնորդարանին մէջ, [[Աթէնք|Աթէնք)]]։ 

== Հնաբանական վայրեր ==
[[Պատկեր:Bassae 02.jpg|մինի|Վասէ հնաբանական վայրը]]
[[Պատկեր:The Temple of Apollo Epikourios at Bassae, east colonnade, Arcadia, Greece (14087181020).jpg|մինի|Վասէ․ Ափոլոն Էփիքուրոս տաճարը]]
Պելոպոնես հարուստ է հնաբաական վայրերով, որոնցմէ շատեր ընդգրկուած են [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի]] Ժառանգութեան Ցանկին մէջ։ Գլխաւորներն են՝

* Վասէ Βάσσαι․ Յունաստանի առաջին յուշարձանը որ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ընդգրկուեցաւ
* [[Հին Կորնթոս]]
* Էփիտաւրոս․ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Քորոնի․ միջնադարեան ամրոց
* Քալամաթա․ Միջնադարեան աքրոփոլիս եւ ամրոց
* Հին Մեսինի
* Մեթոնի․ միջնադարեան ծովեզերեայ ամրոց
* Միսթրա․ Բիւզանդական մինադարեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Մոնեմվասիա․ միջնադարեան բերդաքաղաք
* Միկինես․ Միկինեան քաղաքակրթութեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Օլիմպիա․ Հին Ողիմպիական խաղերու վայրը, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Սփարթի
* Փիլոս․ Նեսթորային արքունիքը եւ միջնադարեան ամրոց
* Փաւլոփեթրի․ ծովուն մէջ սուզուած Պղինձէ Դարաշրջանի հին քաղաք, Ք․Ա․ 3500
* Թեղէա․ հին սրբավայր
* Թիրինթա․ հին ամրոց,  Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ

* Տիրոս քարայրներ (Ք․Ա․ 4000 – 3000)

=== Պատկերասրահ ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Ancient Kechries on January 10, 2020.jpg|Հին Կորնթոս․ Քեհրիես
Պատկեր:Tempio di Apollo e Acrocorinto.jpg|Ափոլոնայի տաճարը եւ Աքրոքորինթօ
Պատկեր:20190511 172 epidaure.jpg|Էփիտաւրոսի հնագիտական վայրը
Պատկեր:The great theater of Epidaurus, designed by Polykleitos the Younger in the 4th century BC, Sanctuary of Asklepeios at Epidaurus, Greece (14038572644).jpg|Էփիտաւրոսի նշանաւոր հին թատրոնը Ք․Ա․ 4-րդ դար․
Պատկեր:Κάστρο Κορώνης 2056.jpg|Քորոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Kalamata Burg.jpg|Քալամաթա․ Աքրոփոլիսը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:Ancient messene 02.jpg|Մեսինի․ հին մարզադաշտը
Պատկեր:20190507 220 messene.jpg|Մեսինի․ հին թատրոնը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոն
Պատկեր:Asclepeion Ancient Messene (3).jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Methoni Castle 09.jpg|Մեթոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Methoni Suedspitze.jpg|Մեթոնի․ Պուրծի ամրոցը
Պատկեր:Methoni 240 06, Greece - panoramio.jpg|Մեթոնի
Պատկեր:GR 08-04-22 Mistra Pantanassa6.JPG|Միսթրա բիւզանդական քաղաքը
Պատկեր:Remparts du château Villehardouin à Mistra.jpg|Միսթրա բերդը
Պատկեր:20190510 293 mystras.jpg|Միսթրա՝ տեսարան մը․ Լաքոնիքօ լեռնադաշտ
Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|Մոնեմվասիա բերդաքաղաք
Պատկեր:Monem14.jpg|Մոնեմվասիա
Պատկեր:20190511 078 mycenes.jpg|Միկինես հնագիտական վայրը
Պատկեր:Greece-0374 (2215905824).jpg|Միկինես․ Քլիթեմիսթրային գերեզմանը
Պատկեր:The Cyclopean walls of Mycenae on October 27, 2019.jpg|Միկինես․ հսկայ պարիսպները
Պատկեր:Olympia 34.jpg|Օլիմպիա հնագիտական վայրը․ համայնապատկեր
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece2.jpg|Օլիմպիա․ հնագիտական վայրը, Փալեսթրա՝ ըմբշամարտի վայրը
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece38.jpg|Օլիմպիա․ մարզարանին մուտքը
Պատկեր:Olimpia FilipTemple.JPG|Օլիմպիա․ Ֆիլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Ancient Sparta theatre seats.jpg|Սփարթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:20190508 088 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին աւերակները
Պատկեր:20190508 058 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին հնագիտական վայրը
Պատկեր:Archaeological site of the Temple of Athena Alea at Tegea (2017, image 1).jpg|Թեղէա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:A higher view of the interior.jpg|Թիրինթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:View of the interior from the walls of the Tiryns site.jpg|Թիրինթա․ բերդը
Պատկեր:Lower castle (Tiryns) 02.jpg|Թիրինթա․ ցած բերդին աւերակները
Պատկեր:Nemea Stadion 2008-09-12.jpg|Նեմէա հնագիտական վայր․ մարզարանը
&lt;/gallery&gt;

== Տնտեսութիւն ==

=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[Պատկեր:Κρι-κρι Δημοτικός Κήπος Χανίων 8268.jpg|մինի|Մեթոնի․ Քրի-քրի, կը պահպանուի Natura 2000 պայմանագրով]]
Պելոպոնեսի տնտեսութիւն աւանդականօրէն յենուած է հողագործութեան եւ անասնապահութեան վրայ։  Ճարտարարուեստը գլխաւորաբար զարգացած է Փաթրա եւ Էղիօ․ մեքենագործութիւն, բամպակի, թուղթի, գինիի, անիւներու, ձէթի, չամիչի, եւայլն գործարաններ։ 

Կը մշակուին որթատունկը՝ չամիչ եւ գինի, թզենի, ձիթենի, բրինձը, բամպակ, ծխախոտ, գետնախնձոր, բանջարեղէն, պտուղեղէն։  Զարգացած են մասնաւորաբար այծաբուծութիւնն ու ոչխարաբծութիւնը, ինչպէս նաեւ կովաբուծութիւնը, հաւաբուծութիւնը, մեղրաբուծութիւնը։ 

Ձկնաբուծութիւնը վերջին տասնամեակներուն բաւական զարգացած է եւ կարեւոր ներդրում ունի շրջանի տնտեսութեան։  Այս ուղղութեամբ կ՛ օգտագործուին նաեւ ծովալիճերը։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Տարածուած է փայտաքարը, որ գլխաւոր հայթայթիչն է Մեղալոփոլիին ջերմելեկտրական կայանին։  Կ՛ արտադրուին նաեւ հրաքարը, մանգանը, երկաթը, գաւարզը, եւայլն։

=== Փոխադրական Միջոցներ ===

==== Մայրուղիներ ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր մայրուղիները զայն կը կապեն Յունաստանի մայր ցամաքասին․ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ]] կամուրջին միջոցով՝ հիւսիսային եւ հիւսիս արեւմտեան Յունաստան, իսկ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] կամուրջներուն միջոցով արեւելեան եւ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան։

==== Երկաթուղի ====
Երկաթուղային ցանցը կը հետեւի հիւսիսային մայրուղիին․  Աթէնքը Կորնթոսին կը կապէ։  Կորնթոսէն, երկաթուղիի մայր գիծը երկու հատուածներու կը բաժնուի․  դէպի արեւմուտք՝ Փաթրան կը կապէ Փիրէային եւ դէպի հարաւ-արեւմուտք՝ Կորնթոսը կը կապէ Քալամաթային, Թրիփոլի քաղաքին միջոցով։  Պելոպոնեսի մնացեալ շրջանները, շնորհիւ երկրորդական գիծերուն, մայր գիծի երկու հատուածներուն կը կապուին։ 

Կայ նաեւ ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (14).jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 02.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի լեեռնային շրջանէ
Պատկեր:20090314-3337-Zachlorou-3005+3006.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի Զահլորուէն
Պատկեր:Gr97Vouraikosschlucht7.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ կ՛անցնի զուգահեռ Վուրայիքոս գետի կիրճին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 12.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (18).jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 11.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ դժուարանցելի սակայն հիանալի տեսարաններով ճանապարհ
Պատկեր:02.11.92 Πύργος, Pyrgos A.9110 (5804228288).jpg|Փիրղոս Իլիաս․ Պելոպոնեսի երկաթուղային ցանցի գլխաւոր կայաններէն
&lt;/gallery&gt;

==== Նաւահանգիստ ====
[[Պատկեր:Le port de Patras en août 2009 - 3.jpg|մինի|[[Փաթրա]]․ նաւահանգիստը]]
[[Փաթրա]], Եւրոպայի առեւտուրի դուռն է, յատկապէս արեւմտեան կեդրոնական Պալքանեան երկիրներու միջեւ տեղի ունեցած բախումներու ընթացքին ու ատկէ ետք ա՛լ աւելի կ՛ամրապնդէ իր դիրքը ([[Պոսնիա եւ Հերցեկովինա|Պոզնիոյ]] պատերազմ [[1992 թուական|1992]]-[[1995 թուական|1995]] եւ Խրուաթիօ (Քրուաթիա) պատերազմ [[1991 թուական|1991]]-[[1995 թուական|1995]])։ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի Ջրանցքն]] ալ, բախտորոշ դեր կը խաղայ այս ուղղութեամբ։

Նաւային փոխադրամիջոցը 24 ժամուան հետեւողականութեամբ կը բանի։ Փաթրայի նաւահանգիստին միջոցաւ կը կատարուին ներուծումներ եւ արտադրումները դէպի Եւրոպա։ Նաւահանգիստը կապուած է արեւմտեան [[Իտալիա|Իտալիոյ]] նաւահանգիստներուն հետ։ Նոյնպէս, ամենօրեայ է նաւային կապը [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|կղզիներուն]] եւ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի]] եւ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի]] Ծոցերուն ափերուն գտնուող շրջաններուն հետ եւ փոխադարձ։

==== Օդակայան ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր օդակայանները կը գտնուին Փաթրա եւ Քալամաթա։

== Աւանդական պարեր ==
Աւանդկան պարերը, մինչեւ այսօր կը պահպանուին եւ մնայուն ներկայութիւն են բնակիչներուն ամենօրեայ կեանքին մէջ՝ Սիրթոս, Քալամաթիանոս, Ցամիքոս, Ցաքոնիքոս։

== Խոհանոց ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Chicken with hilopites.JPG|Հաւով հիլոփիթես
Պատկեր:Olives in bowl.jpg|Քալամաթային նշանաւոր ձիթապտուղները
Պատկեր:2011 Greek Diples.JPG|Տիփլես
Պատկեր:Tentura.jpg|Թենտուրա․ կ՛ արտադրուի Փաթրայի շրջանը
Պատկեր:MOSCHOFILERO.jpg|Մոսխոֆիլերօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ․ Մանտինիա շրջան
Պատկեր:AGIORGITIKO.jpg|Այիորիթիքօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ, Նեմէայի շրջան
Պատկեր:Mavrodaphne.jpg|Մաւրոտաֆնի գինի․ Փաթրա
Պատկեր:Οινοποιείο ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ 3.jpg|Ախայիա Քլաուս գինիի գործարանը, ուր կ՛ արտադրուի Մաւրոտաֆնի գինին
&lt;/gallery&gt;

== Պատկերասրահ ==

=== Պելոպոնեսի լեռնային զանգուածի աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Dimitsana panorama, Greece - panoramio.jpg|Տիմիցանա, Արքատիա
Պատկեր:Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας.jpg|Լեւիտի, Արքատիա․ Արքատեան Արուեստի եւ Պատմութեան թանգարան
Պատկեր:Langadia04.jpg|Լակատիա, Արքատիա
Պատկեր:Vytina.jpg|Վիթինա, Արքատիա
Պատկեր:Stemnitsa Arkadia Peloponnese.jpg|Սթեմնիցա, Արքատիա
Պատկեր:Alonistaina.jpg|Ալոնիսթենա, Արքատիա
Պատկեր:Kosmas Arkadias.jpg|Քոզմաս, Արքատիա
Պատկեր:Ano Koutroufa, Arcadia.jpg|Անօ Քութրուֆա, Արքատիա
Պատկեր:Roeino Arkadias.JPG|Րոյինօ, Արքատիա
Պատկեր:Chrisovitsi Arcadia.jpg|Խրիսովիցի, Արքատիա
Պատկեր:Ano Doliana, Arcadia, Greece1.jpg|Անօ Տոլիանա, Արքատիա
Պատկեր:Valtetsi.jpg|Վալթեցի, Արքատիա
Պատկեր:Kardaras Arcadia.jpg|Քարտարաս, Արքատիա
Պատկեր:Dimitra Arkadias.jpg|Տիմիթրա, Արքատիա
Պատկեր:View from Psari.JPG|Փսարի, Արքատիա
Պատկեր:Tropaia108861285.jpg|Թրոփէա, Արքատիա
Պատկեր:Perdikoneri.jpg|Փերտիքոների, Արքատիա
Պատկեր:Galatas, Arcadia.jpg|Ղալաթաս, Արքատիա
Պատկեր:Vyziki.panoramic .jpg|Վիզիքի, Արքատիա
Պատկեր:Zoodochos Pigi church, Kefalari, Argolida, Greece.jpg|Քեֆալարի, Արղոլիտա
Պատկեր:Andritsa, Argolida, Greece.jpg|Անտրիցա, Արղոլիտա
Պատկեր:Achladokampos, Argolida, Greece from afar.jpg|Ախլատոքամպոս, Արղոլիտա
Պատկեր:Alea Argolidas.JPG|Ալէա, Արղոլիտա
Պատկեր:Fteri Aigialeias 201801.jpg|Փթերի, Ախայիա
Պատկեր:Seliana.jpg|Սելիանա, Ախայիա
Պատկեր:Sinevro, Achaia.jpg|Սինեվրօ, Ախայիա
Պատկեր:Kalavrita.jpg|Քալաւրիթա, Ախայիա
Պատկեր:Pigadia (Tzailo).JPG|Փիղատիա, Ախայիա
Պատկեր:Spring view of Chalandritsa.jpg|Խալանտրիցա, Ախայիա
Պատկեր:Platanobrisi village.jpg|Փլաթանովրիսի, Ախայիա
Պատկեր:Zoumpata.JPG|Փիղի կամ Զումպաթա
Պատկեր:Πανοραμική άποψη του χωριού Καταράκτης, με το νερό να τρέχει- 2014-04-21 09-31.jpg|Քաթարաքթիս, Ախայիա
Պատկեր:Kalanistra Achaias 2 201801.jpg|Քալանիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Skiada.JPG|Սքիատաս, Ախայիա
Պատկեր:Andritsaina view.JPG|Անտրիցենա, Իլիա
Պատկեր:Theisoa.JPG|Ալիֆիրա, Իլիա
Պատկեր:Tsipiana.JPG|Ցիփիանա, Իլիա
Պատկեր:Pissia village.jpg|Փիսիա, Քորինթիա
Պատկեր:Karteri Kastanias.JPG|Քասթանէա, Քորինթիա
Պատկեր:Goura Korinthias 2.JPG|Կուրա, Քորինթիա
Պատկեր:Skoutari - panoramio.jpg|Սքութարի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Gargaliani-View of Gargalianoi02.jpg|Ղարղալիանի, Մեսինիա
&lt;/gallery&gt;

=== Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolokythia Bay near Kotronas (12'000x1'500px) - panoramio.jpg|Քոթրոնաս, Լաքոնիա
Պատկեր:ManiFlomochori.jpg|Ֆլոմոհորի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Λάγια Λακωνίας.jpg|Լայիա, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:GR-itylo-bucht.jpg|Իթիլօ․ Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Areopolis.jpg|Լիմենի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Mani.jpg|Limeni Areopolis.jpg
Պատկեր:Kyparissia.jpg|Քիփարիսիա, Մեսինիա
Պատկեր:Pylos-sfaktiria.JPG|Փիլոս, Մեսինիա
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Քորոնի, Մեսինիա
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Քարտամիլի, Մեսինիա
Պատկեր:Loutraki05.jpg|Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Heraion of Perachora, Greece 02.jpg|Փերահորա, Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Isthmia view.jpg|Իսթմիա, Քորինթոս (Կորնթոս)
Պատկեր:Derveni Korinthias 1.JPG|Տերվենի Քորինթիա
Պատկեր:Port of Xylokastro.JPG|Քսիլոքասթրօ, Քորինթիա
Պատկեր:Tyros apo to kastro.jpg|Թիրոս, Արքատիա
Պատկեր:Paralio Astros, Greece - panoramio.jpg|Ասթրոս, Արքատիա
Պատկեր:Dafnon valley, Leonidio, Peloponnese.jpg|Լէոնիտիօ, Արքատիա
Պատկեր:Kyllini view.JPG|Քիլինի, Իլիա
Պատկեր:Petsakoi Achaias.jpg|Փեցաքի, Ախայիա
Պատկեր:Elekistra Village.JPG|Էլեքիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Paralia Akratas.jpg|Աքրաթա, Ախայիա
Պատկեր:Arravonitsa.jpg|Արաւոնիցա, Ախայիա
Պատկեր:Akrotirio Araxos Village 01.JPG|Արաքսոս, Ախայիա
&lt;/gallery&gt;

&lt;ref&gt;[https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&amp;do=232120.pdf&amp;pageno=532&amp;width=365&amp;height=60&amp;maxpage=674&amp;lang=en Յունաստանը Թրքական բռնիշխանութեան տակ, Սաթաս Գոստանտինոս, Աթէնք 1869 {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ Ողիմպիական Խաղեր]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.arcadiaportal.gr/news/oropedio-tis-tripolis-0 Թրիփոլի լեռնադաշտ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://neoskosmos.com/el/2018/08/02/dialogue/opinion/i-peloponnisos-kai-to-onoma-tis/ Պելոպոնեսի պատմութիւնը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.gtp.gr/Locpage.asp?id=61405&amp;lng=1 Պելոպոնեսի շրջան․ հին անուանումներ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.mountainsgreece.com/category/peloponnisos/ Պելոպոնեսի լեռները{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://e-geografia.eduportal.gr/periploys-peloponnisoy/ Պելոպոնեսի աշխարհագրութիւն{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous Յունաստանի 2011-ի մարդահամար {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081022201334/http://cultureportal.uop.gr/ Պելոպոնես{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://peloponnisossearch.com/el/ Ճանչնանք Պելոպոնեսը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
#[https://www.visitgreece.gr/el/mainland/peloponnese/ Պելոպոնես այցելեցէք]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Helike Հին Էլիքի]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Bura_(Achaea) Վուրա]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Aigio Էղիօ]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_PelagoniaՓելաղոնիայի ճակատամարտ]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Mistra Միսթրա]{{ref-fr}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_MoreaՄորէայի թագաւորութիւն]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Trait%C3%A9_de_Passarowitz Փասարովիչի Դաշինք]{{ref-fr}}
#[https://www.ekdromi.gr/blog/road-trip-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF/ պտոյտ արեւմտեան Պելոպոնես]{{ref-el}}
#[https://www.tripadvisor.com.gr/Attractions-g189483-Activities-Peloponnese.html Պելոպոնեսի  գլխաւոր տեսարժան վայրերը]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Natura_2000  Natura 2000]{{ref-en}}
#[https://www.youtube.com/watch?v=F6trgLUBQI0&amp;ab_channel=TracerAdventureClub Տեսերիզ․ Մանի]
[[Ստորոգութիւն:Մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Ծովեզերեայ շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Լեռնային շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ ըստ երկիրի]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի թերակղզիներ]]</text>
      <sha1>97actl4ulk7nsxwchw2w5vnjo9mq89d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206241</id>
      <parentid>206240</parentid>
      <timestamp>2022-08-10T06:56:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <comment>/* Վարչական բաժանում */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72053" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր|կարգավիճակ=Մարզ|տարածութիւն=21․549 ք․քմ․}}
[[Պատկեր:Location map of Peloponnese (Greece).svg|մինի|Պելոպոնեսի դիրքը]]
'''Պելոպոնես''' (հին եւ արդի յունարէն՝ Πελοπόννησος ''Փելոփոնիսոս'')․ Յունաստանի մեծագոյն թերակղզին է եւ ինը աշխարհագրական տարածքաշրջաններէն մէկը, 21439 քմ․² տարածութեամբ եւ 1 100 000 բնակչութեամբ ([[2011]]-ի մարդահամար)։ Կը գտնուի Յունաստանի ցամաքամասին հարաւը, որուն գլխաւոր մասին հետ կը միանայ [[Կորնթոսի Նեղուցը|Կորնթոսի Նեղուցին]] եւ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին]] միջոցով։
[[Պատկեր:Greece colour.png|մինի|Յունաստանի աշխարհագրական շրջանները]] [[Պատկեր:Peloponnese-Map satview BlueMarbleProject.jpg|մինի|Պելոպոնեսի վաչրական բաժանումը]] [[Պատկեր:Peloponnese modis.jpg|մինի|Պելոպոնեսը արբանեակէ նկարուած]]
[[Միջնադար|Միջնադարին]] եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան]] գերիշխանութեան ժամանակ, Պելոպոնեսի թերակղզին ծանօթ էր իբրեւ Մորէաս ''Μορέας'' (Բիւզանդական շրջանին) կամ Մորիաս ''Μωριάς''։  

== Վարչական բաժանում ==

Պելոպոնեսը եօթը նահանգներու բաժնուած է՝ Արղոլիտա, Արքատիա, Ախայիա, Իլիա, Քորինթիա (Կորսնթոս), Լաքոնիա եւ Մեսինիա, իսկ փոքր մաս մը ընդգրկուած է Ատիկէ նահանգին (հիւսիս արեւելեան ծայրամասը)։   

== Աշխարհագրութիւն ==

=== Ընդհանուր տեղեկութիւններ ===
[[Պատկեր:Kanal-Korinth-2011.jpg|մինի|Կորսնթոսի Նեղուցը եւ համանուն ջրանցքը․ Պելոպոնեսը կը բաժնէ Յունաստանի մայր ցամաքամասէն։  Նկարին՝ Կորնթոսի Ծոցը (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Սարոնիքոս Ծոցը (արեւելք)։]]
Պելոպոնեսը կ՛ընդարձակուի 21․549 քմ․² տարածութեան վրայ եւ ցամաքային Յունաստանի հարաւային մասն է։ &lt;nowiki/&gt;[[Կորնթոսի Ծոցը|Կորսնթոսի ծոց]]&lt;nowiki/&gt;ը հիւսիսէն եւ [[Սարոնիքոս ծոց|Սարոնիքոս ծոցը]]՝ հիւսիս-արեւմուտքէն, զայն մայր ցամաքամասէն կը բաժնեն։ Ցամաքային Յունաստանին հետ միացած է շնորհիւ հիւսիս-արեւելեան կողմը Կորսնթոսի Նեղուցին երկայնքին բացուած [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] ([[1893 թուական|1893]]) եւ հիւսիսէն Ռիօ-Անտիռիօ կամուրջին ([[2004 թուական|2004]])։

Պելոպոնեսը հսկայ լեռնային զանգուած մըն է։ Լեռները կ՛իջնեն մինչեւ ծովեզերքները։ Այդ պատճառով ունի բազմաթիւ լեռնադաշտեր։ Բարձրագոյն գագաթն է Թայիղեթոս՝ 2404 մ․։

=== Երկրաշարժներ ===

[[Պատկեր:Southern aegean volcanic arc.jpg|մինի|[[Էգէական Ծով|Էգէական Ծովուն]] հարաւային հրաբխային գօտին․ պատմութեան ընթացքին տուած է ահաւոր երկրաշարժներ]]
Երկրաշարժները յաճախակի են եւ կործանիչ։ Պատմութիւնը արձանագրած է ահաւոր երկրաշարժներ, որոնցմէ կործանիչ եղած են հետեւեալները՝ Ք․Ա․464 (Էվրոթաս, Լաքոնիա եւ Թայիղեթոս), Ք․Ա․373 (կը ջրասուզուի Կորնթոսի Ծոցի ափերուն Հին Էլիքի քաղաքը եւ կը քանդուի անոր հարաւը գտնուող Վուրա քաղաքը), [[1817 թուական|1817]] եւ [[1861 թուական|1861]] (Էղիօ), 1928 ([[Կորնթոս]]), [[1947 թուական|1947]] (Փիլիա), [[1986 թուական|1986]] (Քալամաթա) եւ [[1995 թուական|1995]] (Էղիօ)։

Պելոպոնեսի միակ գործօն հրաբուխը Մեթանայի հրաբուխն է։ 

=== Կլիմա ===
Պելոպոնեսի կլիման միջերկրականեան է, փոքր տարբերութիւններով շրջանէ շրջան՝ ըստ դիրքին։ Բարեխառն եւ տաք է ծովեզերեայ շրջաններուն, ինչպէս օրինակ՝ [[Փաթրա]], [[Քալամաթա]], [[Փիրկոս|Փիրղոս]], [[Արղոս]] եւ [[Նաֆփլիօ]], իսկ ցուրտ է թերակղզիին ներքին լեռնային շրջանները, ինչպէս օրինակ՝ Թրիփոլի։

=== Ծովեր ու Ծոցեր ===
Պելոպոնեսը կը ջրեն հետեւեալ ծովերն ու ծոցերը։

* Արեւելքէն․ [[Էգէական Ծով|Էգէական ծով]]՝ [[Միրթոօ ծով]], [[Արղոլիքոս ծոց]] եւ [[Սարոնիքոս ծոց]]։
* Արեւմուտքէն․ [[Յոնիական ծով]]։
* Հիւսիսէն․ հիւսիս-արեւմուտք՝ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի ծոցը]] եւ հիւսիս-արեւելք՝ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի ծոցը]]։
* Հարաւէն․ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծով]]։

==== Պելոպոնեսի գլխաւոր ծոցերն են՝ ====
Արեւելքէն՝ Արղոլիքոս, հարաւէն՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինիաքոս, արեւմուտքէն՝ Քիփարիսիաքոս եւ հիւսիսէն՝ Կորնթոսի ծոցը։

Աւելի փոքր ծոցեր են՝ Փաթրայի (հիւսիս), Քիլինիի եւ Խելոնիթիսի ծոցերը (հիւսիս-արեւմուտք)։  Խելոնիթիսի ծոցին ափերուն կ՛ ապաստանին [[Քարեթա-քարեթա]] կրիաները, որպէսզի իրենց հաւկիթները ածեն։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Myrtoan Sea satellite picture.jpg|Միրթոօ ծով
Պատկեր:Argolikos.jpg|Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Τhe castles of Akronafplia and Bourtzi from the Castle of Palamidi on 30 March 2019.jpg|Արղոլիքոս ծոցը եւ Նաֆփլիօ քաղաքը
Պատկեր:Argo-saronic EN.JPG|Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:View of the Saronic Gulf from the top of Mount Hellanion (Aegina) on August 25, 2021.jpg|Սարոնիքոս ծոցը դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:Corinthian Gulf.jpg|Կարմիր պիտակին մէջ՝ ձախին Փաթրայի ծոցը եւ աջին՝ Կորնթոսին Ծոցը
Պատկեր:Laconic Gulf satellite picture.jpg|Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Messenian Gulf.png|Մեսինիաքոս ծոց (Լաքոնիքոս ծոցին արեւմուտքը)
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Քարտամիլի
Պատկեր:TrachilaMani.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ արեւելեան Մանի, Թրախիլա
Պատկեր:Gialova-GMichalagas6.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Եալովա
Պատկեր:Methoni - Panorama.jpg|Մեսինիաքոս ծոց․ Մեթոնի
Պատկեր:Gulf of Kyparissia satellite picture.jpg|Քիփարիսիաքոս ծոց․ Պեղոպոնեզին արեւմուտքը
Պատկեր:Ionian Sea borders.png|Յոնիական ծովը․ կարմիրով՝ ծովուն սահմանները
Պատկեր:Calypso deep.jpg|Պելոպոնեսը եւ անոր հարաւը՝ Միջերկրական ծովը․ ձախին՝ Քալիփսօ 
&lt;/gallery&gt;

=== Թերակղզիներ ===
Պելոպոնես ինքը թերակղզի ըլլալով, ունի բազմաթիւ թերակղզիներ։  Անոնցմէ գլխաւորներն են՝ Արղոլիտա եւ Էփիտաւրօ (արեւելք), Մեթանա (արեւելք), Էփիտաւրօ-Լիմիրա (հարաւ-արեւելք), Մանի (հարաւ) եւ Փիլիա (հարաւ-արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Nomos Argolidas.png|Արղոլիտա
Պատկեր:Aerial view of Peloponnese peninsula in Greece (48760361187).jpg|Արղոլիտա թերակղզին
Պատկեր:Cove in Hinitsa, Porto Heli, Greece (48760330952).jpg|Արղոլիտա թերակղզի․ Հինիցա, Փորթօ Խելի
Պատկեր:Palea Epidavros.jpg|Էփիտաւրօ թերակղզի․ հին Էփիտաւրօ
Պատկեր:Mani 2000.png|Մանի թերակղզի
Պատկեր:ManiKüste.jpg|Մանի
Պատկեր:Gr97Gythion2.jpg|Մանի թերակղզի, արեւմտեան մաս․ Ղիթիօ
Պատկեր:Panorama from the road to Aeropolis of Neo Oitylo.jpg|Մանի թերակղզի․ համայնապատկեր
Պատկեր:Λιμένι Οιτύλου Λακωνίας.jpg|Մանի թերակղզի․ Իթիլօ
Պատկեր:20170828 144718 Παράθυρο.jpg|Մանի թերակղզի
Պատկեր:DSC 0035-EFFECTS.jpg|Մանի թերակղզի․ Երոլիմենաս
Պատկեր:Οίτυλο.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Οίτυλο - panoramio.jpg|Մանի թերակղզի, Իթիլօ
Պատկեր:Kotronas - panoramio.jpg|Արեւելեան Մանի․ Քոթրոնաս
Պատկեր:Messenischer Golf Exo-Mani.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:West Coast of Mani peninsula.jpg|Մանի թերակղզի․ արեւմտեան մաս
Պատկեր:Pylia province.png|Փիլիա թերակղզի․ հարաւ արեւմտեան Պելոպոնես
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Քորոնի
Պատկեր:Finikounda - Strand und Ort.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Ֆինիքունտա
Պատկեր:Methoni castle Burtzi.jpg|Փիլիա թերակղզի․ Մեթոնի
Պատկեր:Pylos mit Sfaktiria.JPG|Փիլիա թերակղզի․ Փիլոս
Պատկեր:Methana 2008.jpg|Մեթանա թերակղզի․ արեւելեան Պելոպոնես
Պատկեր:20090608 Methana peninsula Peloponnese view from the sea Greece.jpg|Մեթանա թերակղզի․ դիտուած Էղինա կղզիէն
Պատկեր:View on Methana from Palaia Epidavros.JPG|Մեթանա թերակղզին նկարուած Հին էփիտաւրոսէն
Պատկեր:Palia Loutra.jpg|Մոնի կղզիակը, Մեթանա թերակղզի, Փալէա Լուդրա
Պատկեր:Kounoupitsa.jpg|Մեթանա թերակղզի․ Քունուփիցա
&lt;/gallery&gt;

=== Հրուանդաններ ===
Գլխաւոր հրուանդաններն են՝ 

Մալէաս կամ Քավօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք), Թենարօ (հարաւ), Աքրիթաս (հարաւ-արեւմուտք), Սքիլէօ (Արղոլիտայի ծոց), Ռիօ (Փաթրայի արեւմուտքին), Արաքսոս (հիւսիս-արեւմուտք) եւ Քաթաքոլօ (արեւմուտք)։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kaap Malea.JPG|Մալէաս կամ Քաւօ Մալեաս (հարաւ-արեւելք) հրուանդան
Պատկեր:Cape Matapan 08.JPG|Թենարօ․ Պելոպոնեսի հարաւային հրուանդանը, Մանի թերակղզիին հարաւը՝ Լաքոնիքոս եւ Մեսինեաքոս ծոցերուն միջեւ։
Պատկեր:FestungRio.jpg|Ռիօ հրուանդանը․ համանուն հին ամրոցը եւ Ռիօ-Անդիռիօ կամուրջը
Պատկեր:Cape Araxos.JPG|Արաքսոս հրուանդանը․ Պելոպոնեսի հիւսիս արեւմուտքը
Պատկեր:Katakolo-sunset.jpg|Քաթաքոլօ հրուանդան․ Պելոպոնեսի արեւմուտքը
&lt;/gallery&gt;

=== Լեռներ ===
Պելոպոնեսի մակերեւոյթը լեռնային է։ Լեռները կը գրաւեն անոր կեդրոնական մասը եւ արեւելեան ու արեւմտեան շրջաններուն մեծ մասը։ Անոնք ծածկուած են անտառներով։

==== Արեւմտեան Պեղոպոնեզ ====
Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան կողմը կը գտնուին հետեւեալ լեռները․-

Փանախայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․ (Փաթրայի հարաւ-արեւելք), Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․ (Փանախայիքօ լերան հարաւը), Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․ (Էրիմանթոս լերան հարաւը)։ Ասթրասի արեւմուտքին կը գտնուի Սքոլիս (կամ Սանտամերի) լեռը՝ 966 մ․, իսկ հարաւ-արեւելքին կը գտնուին Ֆրակովունի`1946 մ․, Իփսուս (կամ Քլինիցա)` 1543 մ․, Աֆրոտիօ` 1456 մ․ եւ Մետարա` 1327 մ․։  Էրիմանթոսին հարաւը կը գտնուին Ֆոլոյի լեռը՝ 798 մ․ եւ Ալֆիոս գետի աւազանէն ետք յաջորդաբար՝ Մինթի 1327 մ․, Լիքէօ՝ 1419 մ․ եւ Թեթրազիօ՝ 1388 մ․ լեռները։  Թեթրազիօ լերան հարաւ-արեւելքը կը գտնուին Քիփարիսիա շրջանին լեռները՝ Էղալէօ 1224 մ․ եւ Իթոմի 798 մ․, իսկ անոնց հարաւը կը գտնուի արեւմտեան Պելոպոնեսի հարաւային լեռը՝ Լիքոտիմօ կամ Միթիա 959 մ․։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Panachaiko (second highest peak).JPG|Փանահայիքօ կամ Վոտիաս՝ 1926 մ․
Պատկեր:Erymanthos Moudain.jpg|Էրիմանթոս կամ Օլոնոս՝ 2224 մ․
Պատկեր:Mountain peaks Astras.JPG|Ասթրաս կամ Լամպիա 1797 մ․
Պատկեր:Skollis2008.jpg|Սքոլիս կամ Սանտամերի լեռը՝ 966 մ․
Պատկեր:Foloi oak forest.JPG|Ֆոլոյի լերան անտառը
Պատկեր:Lykaion looking East.jpg|Լիքէօ՝ 1419 մ․
Պատկեր:Messene, Brunnen der Arsinoë 2015-09 (4).jpg|Իթոմի լեռը եւ հին ամրոց-սրբավայրը
Պատկեր:Kyparissia 018.jpg|Քիփարիսիա շրջանին լեռները
&lt;/gallery&gt;

==== Արեւելեան Պեղոպոնեզ ====
Արեւելեան լեռնաշղթայի հիւսիսային լեռներն են․-

Արոանիա (կամ Հելմոս)՝ 2335 մ․ (որ կը գտնուի լեռնաշղթային արեւմուտքի մասը) եւ Քիլինի (կամ Զիրիա)՝ 2376 մ․ (լեռնաշղթային արեւելքի մասը)։  Ինչպէս նաեւ Թրափեզոնա (1138 մ․), Ակելոքասթրօ (1080 մ)․, Արախնէօ (1119 մ․), Տիտիմօ (1113 մ․) եւ Ատերես (721 մ․)։ Արոանիային հարաւը կը գտնուին Փենտելիա (2112 մ․) եւ Մենալօ 1(981 մ․) լեռները։  Քիլինի եւ Արոանիա լեռներուն եւ Կորսնթոսի Ծոցին միջեւ կ՛ երկարին Ֆթերի (1779 մ․),  Խելիտորէա (1757 մ․) Էվրոսթինի (1208 մ․), Փիցատէիքօ (1176 մ․), Փանայիա (732 մ․), ինչպէս նաեւ Ֆոքաս, Սքիոնի, Աքրոքորինթոս եւ Օնիա լեռները։ Քիլինի կամ Զիրիա լերան հարաւը կը բարձրանան Օլիղիրդոս (1935 մ․), Թրահի (1616 մ)․, Լիրքիօ (1756 մ․), Արթեմիսիօ (1772 մ)․, Քթենեաս (1599 մ․) եւ Փարթենիօ (1215 մ․)։ Մենալոյին հարաւը մինչեւ Երաքս հրուանդանը կ՛ երկարի Փարնոնաս լեռնաշղթան (1936 մ․) ու անոր հարաւը՝ Քրիթինա լեռնաշղթան (793 մ․) որ կ՛ երկարի մինչեւ Մալէա հրուանդանը։ Փարնոնասին արեւմուտքը կը գտնուի Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը, Թայիղեթոս (2407 մ․)՝ կ՛ երկարի մինչեւ Թենարօ հրուանդանը։

===== Պատկերասրահ =====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Taygetoss.JPG|Թայիղեթոս, 2407մ․՝ Պելոպոնեսին ամենաբարձր լեռը
Պատկեր:Taygetos Ilias 3.jpg|Թայիղեթոս
Պատկեր:Vulkandom.jpg|Մեթանա հրաբուխը
Պատկեր:Corinth, Acrocorinth.jpg|Աքրոքորինթոս
Պատկեր:Vouraikos Gorge Effie Fotaki 2020.jpg|Արոանիա կամ Հելմոս՝ 2335 մ․ եւ Վուրայիքոս գետին կիրճը
Պատկեր:Λίμνη δόξα.jpg|Քիլինի կամ Զիրիա լեռ եւ Տոքսա լիճը
Պատկեր:April 1st.jpg|Մենալօ․ նկարուած 1 Ապրիլ, 2017
Պատկեր:Fir forest on Mt. Mainalo, Greece.jpg|Անտառապատ Մենալօ
Պատկեր:Walls of Hysiai 1.JPG|Փարթենիօ, 1215մ․
Պատկեր:20090729 parnonas06.jpg|Փարնոնաս լեռնաշղթայ
Պատկեր:Metochi and Arachnaion.JPG|Մեթոհի եւ Արախնէօ
Պատկեր:Tsivlos, Greece (Unsplash).jpg|Ցիվլոս
&lt;/gallery&gt;

=== Գետեր, Լիճեր եւ աղբիւրներ ===

==== Գետեր ====
Պելոպոնեսը ունի հարուստ ջրագրական ցանց։ Սակայն հազուագիւտ են մեծ գետերը։

Մեծագոյն գետն է Ալֆիոս, որ կը բխի Ասէաս եւ Մեղալոփոլիս լեռնադաշտերէն։ Կ՛ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Երկրորդ մեծ գետն է Էվրոթաս․ կը բխի Մեղալոթոլիս լեռնադաշտէն, կ՛ընդունի Թայիղեթոս եւ Փարնոսաս լեռներուն ուժգին հոսանքները եւ կը թափի Լաքոնիքօ ծոցը։

Ուրիշ գետեր են՝

* Ախայիա շրջան․ Ղլաւքոս, Սելինունտաս, Փիրոս, Վուրայիքոս, Քերինիթիս, Քրաթիս, եւայլն։ 
* Իլիա շրջան․ Փինիոս, Նետա։
* Մեսինիա շրջան․ Նետոն եւ Փամիսոս։
* Արղոլիքոս ծոցը կը թափին Թանոս, Էրասինոս եւ Ինախոս գետերը։ Իսկ Կորնթոսի Ծոցը կը թափի Էսոփոս գետը։

==== Հեղեղատներ ====
Գլխաւոր հեղեղատներն են՝ Սիթաս, Տերվենիոս, Քրիոս, Կուրաս, Ֆինիքաս, Էնիփէաս, Ալիսիոս, եւայլն։

==== Լիճեր ====
Պելոպոնեսը չունի մեծ լիճեր։ Թաքա, Սթիմֆալիա եւ Ցիվլու լիճերուն կողքին կան Լատոնա եւ Տոքսա (կը գտնուին 900 մ․ բարձրութեան վրայ) եւ Փինիոս  արուեստական լիճերը։ Թերակղզիին արեւմտեան մասին կան բաւական ծովալիճեր։ Գլխաւորներն են՝ Քայաֆա եւ Քոթիհիու։ 

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Alfeios map.jpg|Ալֆիոս գետին հոսքը
Պատկեր:Grecia 114 fiume Erimanto 6.jpg|Էրիմանթօ գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Ladonas river.jpg|Լատոնաս գետ․ Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Lousiosgorge with-monasteries.jpg|Լուսիոս գետին կիրճը․Ալֆիոս գետին հարկատուներէն
Պատկեր:Eurotas river map.jpg|Էվրոթաս գետին հոսքը
Պատկեր:Κινητού 391.jpg|Էվրոթաս գետ
Պատկեր:The estuary Glaucus river1.jpg|Ղլաւքոս գետին գետախորշը, Փաթրային մօտ
Պատկեր:800px-Peiros river.jpg|Փիրոս գետ
Պատկեր:Krathis river and the Skilogremi Peak on the Background.jpg|Քրաթիս գետ
Պատկեր:Pineios river (Peloponnese).jpg|Փինիոս գետի հոսքը
Պատկեր:Pinios River, Peloponnese, Greece 01.jpg|Փինիոս գետ
Պատկեր:Nedariversp!ros.jpg|Նետա գետին ջրվէժը
Պատկեր:Pamisos River - Lower Messenia (1912).jpg|Փամիսոս․ նկար՝ 1912
Պատկեր:River Tanos in North Kynouria, Arcadia, Greece.jpg|Թանոս գետ
Պատկեր:Vervenikos or Dervenikos torrent.jpg|Տերվենի;ոս հեղեղատը
Պատկեր:Foinikas river north Peloponnese.jpg|Ֆինիքաս
Պատկեր:Lake Stymfalia 1.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Stymfalia-Landsat7 WW.jpg|Սթիմֆալիա լիճ․ Օլիղիրթոս եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ
Պատկեր:Lake Taka2.jpg|Թաքա լիճ
Պատկեր:Tsivlos Lake, Mountain Chelmos.jpg|Ցիվլու լիճ
Պատկեր:Lake Doxa - Agios Fanourios.JPG|Տոքսա արուեստական լիճը
Պատկեր:Λίμνη Πηνειού (ο).jpg|Փինիօ արուեստական լիճը
Պատկեր:Fragma Asteriou i Fragma Parapeirou, Achaia (Asteri or Parapiros Dam Lake, Achaia, Greece).jpg|Ասթերիու արուեստական լիճը
Պատկեր:Ntaska Reservoir, Achaia, Greece.jpg|Տասքա ջրամբար
Պատկեր:KaiafasLake1.jpg|Քայաֆա ծովալիճ
Պատկեր:-Λίμνη Κοτυχίου -.jpg|Քոթիհիու լիճ
Պատկեր:Δάσος Καλόγριας 06.jpg|Քալողրիա կամ Սթրոֆիլիաս անտառը․ մաս կը կազմէ Քոթիհիու ծովալիճին
&lt;/gallery&gt;

=== Դաշտեր ===
Պելոպոնեսի գլխաւոր դաշտերը կը գտնուին թերակղզիին արեւմտեան մասին մէջ։ Ախայիա եւ Մանոլատա դաշտերը միասնաբար կը կազմեն Իլիա դաշտը։  Քիփարիսիային արեւմուտքին կ՛երկարի ծովեզերեայ Քիփարիսիա-Ղարղալիանոն նեղ դաշտը, իսկ աւելի հարաւը՝ Մեսինիա դաշտը։

Արեւելեան Պելոպոնեսի շրջանը կը տարածուին Արղոլիտա, Քրանիտի եւ աւելի հարաւ՝ Էվրոթաս եւ ծովեզերիայ Ասոփոս ու Նէափոլի դաշտերը։

Կեդրոնական մասին կան նաեւ Մատինիա, Թեղէա եւ Ալէա լեռնադաշտերը, որոնք միասնաբար կը կազմեն Թրիփոլի լեռնադաշտը։ Անոր արեւմուտքին կը գտնուի Մեղալուփոլի լեռնադաշտը։  Հիւսիսային շրջանին Արոանիա եւ Քիլինի լեռներուն միջեւ կան Ֆենէօ եւ Սթիմֆալիա լեռնադաշտերը։&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Feneos-Polje Pheneos-limni Peloponnese Greece.jpg|Ֆենէօ լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Στυμφαλία15.jpg|Սթիմաֆալիա լիճն ու լեռնադաշտը
Պատկեր:Megalopolis city.jpg|Մեղալոփոլի․ քաղաքն եւ ետին ձախին՝ լեռնադաշտը
Պատկեր:Polje Argon Field.jpg|Արղոն Փետիոն․ Արքատիա նահանգին լեռնադաշտը
&lt;/gallery&gt;

=== Կղզիներ ===
Պելոպոնեսին կը պատկանին հետեւեալ կղզիները․ Փրոթի, Սֆաքթիրիա, Սափիենծա, Այիա Մարիանի, Սխիզա եւ Վենեթիքօ։ Կը գտնուին Մարաթոօս եւ Աքրիթա հրուանդաններուն միջեւ։  

Լաքոնիքոս ծոցին մէջ կայ Էլաֆոնիսոս կղզիակը, իսկ Արղոլիքոս ծոցին մէջ՝ Ռոմվի, Փսիլի եւ Փլաթիա կղզիակները։

Պելոպոնեսը շրջապատուած է բազմաթիւ կզղիներով։ Արեւմուտքէն Յոնիական ծովուն հարաւային կղզիները, արեւելքէն Սարոնիքոս ծոցին կղզիները՝ [[Էղինա]], [[Փորոս]], [[Իտրա]], [[Սփեցես]], իսկ հարաւէն [[Քիթիրա (կղզի)|Քիթիրա]] եւ Անտիքիթիրա կզղիները։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolomban, pogled proti Debelemu Rtiču.jpg|Փրոթի կղզի, Մեսինիա նահանգ, Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sfakteria.jpg|Սֆաքթիրիա, դիտուած Փիլոսէն․ Յոնիական ծով, Պելոպոնեսի արեւմուտքը
Պատկեր:Sapientza.JPG|Մեսինիա նահանգը եւ անոր պատկանող կղզիները․ հոս նշուած է Սափիենծա կղզին իսկ անոր հարաւ-արեւելքին կը գտնուի Սխիզա կղզին (Պելոպոնեսի հարաւ արեւմուտք)
Պատկեր:Νήσοι Σαπιέντζα (πανοραμική 2).jpg|Սափիենծա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Cape Akritas and Venetiko island view from Tsapi beach.jpg|Աքրիթա հրուանդանը եւ Վենեթիքօ կղզին, Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Βενετικο.jpg|Վենեթիքօ կղզին․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւմուտք
Պատկեր:Elafonissos - Strand von Simos.JPG|Էլաֆոնիսոս․ Պելոպոնեսի հարաւ-արեւելք
Պատկեր:Cape Malea and Elafonissos island in the Bay of Vatika.ISS015-E-9024.JPG|Մալէա հրուանդանը եւ Էլաֆոնիսոսի դիրքը․ Լաքոնիքոս ծոց
Պատկեր:Νήσος Χύτρα από τη παραλία Μελιδόνι.jpg|Խիթրա կղզիակը, դիտուած Քիթիրա կղզիին Մելիտոնի ծովափէն
Պատկեր:Kythira Kapsali.jpg|Քիթիրա կղզի․ Պելոպոնեսի հարաւը
Պատկեր:Antikythera location.png|Անտիքիթիրա․ Քիթիրա կղզիին հարաւը, Կրետէ կղզիին հիւսիս-արեւմուտքը
Պատկեր:Το μοναστήρι του Σωτήρος.jpg|Սթրոֆատես կղզեխումբ, Պելոպոնեսի արեւմուտքը, Քիփարիսիային դիմացը, Յոնիական Ծով
Պատկեր:20090728 asini22.jpg|Րոմվի կղզի․ Արղոլիքոս ծոց
Պատկեր:Spetses2 evlahos.jpg|Սփեցես կղզի․ Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Υδρα.jpg|Իտրա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Poros Evlahos.jpg|Փորոս կղզի, Սարոնիքոս ծոց
Պատկեր:Ägina Hafenblick.jpg|Էղինա կղզի, Սարոնիքոս ծոց
&lt;/gallery&gt;
[[Պատկեր:Nafplion view from Palamidi castle.JPG|մինի|Նաֆփլիօ]]
[[Պատկեր:Kalamata, Peloponnese, Greece.jpg|մինի|Քալամաթա]]

=== Գլխաւոր քաղաքներ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;font-size:95%&quot;
!Քաղաք
! data-sort-type=&quot;number&quot; |Բնակչութիւն
|-
|[[Փաթրա]]
|167 446
|-
|Քալամաթա
|54 100
|-
|[[Թրիփոլի (Յունաստան)|Թրիփոլի]]
|30 912
|-
|[[Կորնթոս]]
|30 176
|-
|Փիրղոս
|24 359
|-
|Արղոս
|22 209
|-
|[[Էղիօ]]
|20 422
|-
|Ամալիատա
|12 261
|-
|[[Սփարթի]]
|16 239
|-
|[[Նաֆփլիօ]]
|14 203
|}


&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:View from the Monastery in Kandila.JPG|Թրիփոլի
Պատկեր:2007 Greece Corinthian Gulf &amp; Corinth.jpg|Կորնթոս
Պատկեր:Δεκεμβριος του 2012 - panoramio.jpg|Փիրղոս Իլիաս․ ծովափը
Պատկեր:The city of Argos from the Castle of Larissa on September 5, 2020.jpg|Արղոս․ կը գտնուի Նաֆփլիօ քաղաքին հիւսիսը
Պատկեր:Aigio new port panorama.jpg|Էղիօ․ հիւսիսային Պելոպոնես, Փաթրային արեւելքը
Պատկեր:Συντριβάνι, Αμαλιάδα - panoramio (1).jpg|Ամալիատա․ քաղաքին կեդրոնը
Պատկեր:Sparti in-river-Eurotas-valley flanked-by-Taygetos-mountains.jpg|Սփարթա քաղաքը եւ Թայիղեթոս լեռը
&lt;/gallery&gt;

== Պատմական հակիրճ տեղեկութիւններ ==
Պելոպոնեսի թերակղզին նախապատմական շրջաններէն բնակուած է։ Անունը յառաջ եկած է Յունական Դիցաբանութենէն՝ Փելոփա հերոսին առասպելէն, որ ամբողջ շրջանը իր իշխանութեան տակ առած էր․ Փելոփա + նիսոս (=կղզի)։

=== Հին Յունաստան ===
[[Պատկեր:CorintoScaviTempioApollo.jpg|ձախից|մինի|Ափոլոնա (Ապոլոն) աստուծոյ նուիրուած համանուն տաճարը, Կորնթոս]]
[[Պատկեր:Lion Gate, Mycenae, 201505.jpg|մինի|Առիւծներու Դարպասը․ Միկինես]]
[[Պատկեր:Akrokorinth nordmauern.jpg|մինի|Աքրոքորինթօ]]
Պղինձի Դարուն, Պելոպոնեսին մէջ կը տիրէ [[Միկինեան քաղաքակրթութիւն|Միկինեան]] Քաղաքակրթութիւնը  (Ք.Ա. 1900–1100)․ կեդրոնն է [[Միկինես]] ամրոցը Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւելքը։Ք․Ա․ 776-ին, Օլիմպիա Ողիմպիա սրբավայրի տարածքին կը կատարուին առաջին Ողիմպիական խաղերը․ այս թուականը յաճախ կը գործածուի ճշդելու համար սկիզբը Դասական շրջանին։

=== Դասական շրջան ===
[[Պատկեր:Olympia Temple of Hera.jpg|մինի|Իրա (կամ Հերա) աստուածուհիին տաճարը, Օլիմպիա]]
Այս շրջանին Պելոպոնեսի տարածքին կը բարգաւաճին Յունաստանի այդ շրջանի պատմութեան մէջ գլխաւոր դեր ունեցող քաղաք-պետութիւնները․ Սփարթի, Կորնթոս, Արղոս եւ Մեղալոփոլիս, որոնք Պելոպոնեսեան Դաշինքին կորիզը կը կազմէին, գլխաւորութեամբ Սփարթիին։ Այդ քաղաք-պետութիւնները կարեւոր դեր կը խաղան Պարսկական պատերազմներուն ընթացքին Ք.Ա. 5-րդ դար, միանալով մնացեալ յունական քաղաք-պետութիւններուն՝ Աթէնք եւ անոր դաշնակիցներուն։

Թերակղզին [[Պելոպոնեսեան Պատերազմ|Պելոպոնեսեան Պատերազմին]] թատերաբեմ կը դառնայ Ք.Ա.431 - Ք․Ա․404։
[[Պատկեր:Carte de la guerre du Péloponnèse 431a.C.svg|ձախից|մինի|Պելոպոնեսեան Պատերազմի քարտէս․ կարմիրով Աթէնքն ու դաշնակիցները եւ կանանչով՝ Սփարթա եւ դաշնակիցները]]
'''''Պելոպոնեսեան Պատերազմ'''․ Աթէնք եւ Սփարթի քաղաք-պետութիւններուն ու անոնց դաշնակիցներուն միջեւ 30 տարի տեւող շարունակ հակամարտութիւններ, որոնք կը պառակտեն յունական աշխարհը․ կը վերջանան՝ Ք․Ա․ 404 թուականին, Աթէնքի եւ անոր դաշնակիցներուն պարտութեամբ։ Հետեւանքը ծանր կ՛ըլլայ․ քաղաք-երկիրները կը տկարանան եւ յաջորդաբար կը հպատակին Հիւսիսային Յունաստանի Մակետոնական թագաւորութեան։''

=== Հելլենիստական եւ Հռոմէական ժամանակաշրջաններ ===
Հելլենիստական ժամանակաշրջանի ընթացքին Պելոպոնեսի գլխաւոր իշխանութիւնը Ախայիքի դաշնութիւնն է՝ Պելոպոնեսի հիւսիս-արեւմտեան շրջանի քաղաքներու դաշնակցութիւն։ Կը տկարանայ [[Մեծն Աղեքսանտր|Մեծն Աղեքսանտրի]] կողմէն, երբ ան կը միացնէ յունական բոլոր քաղաք-պետութիւնները եւ կը լուծուի Ք․Ա․146-ին երբ Հռոմէացիները [[Փաթրա|Փաթրան]] կը գրաւեն։ &lt;nowiki/&gt;[[Կորնթոս]] կը քայքայուի եւ Ք․Ա․44-ին, հռոմէացիներէն կը վերակառուցուի ու ժամանակի մը համար Պելոպոնեսի վարչական կեդրոնը կը դառնայ։

=== Բիւզանդական ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|մինի|Մոնեմվասիա բերդաքաղաքը․ Մալէա հրուանդան]]
Երբ Հռոմէական Կայսրութեան արեւելեան մասին կը հիմնուի Արեւելեան Հռոմէական Պետութիւնը 395, յետագային՝ [[Բիւզանդական Կայսրութիւն]], Պելոպոնես կ՛ անցնի անոր իշխանութեան տակ։ 

408 – 450 թուականներուն Կորնթոսի Նեղուցը ամրացնելու եւ հիւսիսէն ներխուժող բարբարոս ցեղերէն պաշտպանելու համար, անոր երկայնքին էքսամիլիոն ''Εξαμίλιον'' պարսպապատը կը կառուցուի։

Զ․ դարուն Պելոպոնեսի տարածքին պատահած բազմաթիւ կործանիչ երկրաշարժները, ինչպէս նաեւ սլաւ ցեղերու յարձակումները կը տկարացնեն թերակղզիին տնտեսութիւնը։  
[[Պատկեր:Byzantine Greece ca 900 AD.svg|ձախից|մինի|Բիւզանդական Յունաստանը, 900-ին]]
[[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրները իրենց Դ․ Արշաւանքէն]] ետք երբ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանտնուպոլիս]]&lt;nowiki/&gt;ը կը գրաւեն եւ կը հիմնեն [[Լատինական կայսրութիւն]]&lt;nowiki/&gt;ը, [[Յունաստան]] կը ներխուժեն եւ Պելոպոնեսը կը գրաւեն։  Ֆրանքները Ախայիայի Իշխանութիւնը կը հիմնեն։

==== Ախայիայի (Աքայեան) Իշխանութիւն ====
[[Պատկեր:Castello Chlemoutsi.jpg|մինի|Խլեմուցի բերդ․ կառուցուած է Ֆրանքներու ժամանակաշրջանին]]
ԺԳ․ դարասկիզբին Պելոպոնես Ախայիայի Իշխանութեան (Լատինական Կայսրութեան հպատակ) մաս կը կազմէ (''Πριγκιπάτοτης Αχαΐας - Frankish Principality of Achaea'')։ Իսկ [[Վենետիկ|Վենետիկցիները]] կը գրաւեն ռազմական դիրք ունեցող նաւահանգիստներ, ինչպէս օրինակ՝ Նաւարինօ, Քորոնի։  

1259-ին Փելագոնիայի (Փելաղոնիա) ճակատամարտին ընթացքին յունական Նիքէայի Կայսրութիւնը կը յաղթէ Լատինական Կայսրութեան հպատակ փոքր իշխանութիւններու դաշինքին, որոնց մաս կը կազմէր նաեւ Ախայիայի Իշխանութիւնը։  Յոյներուն կը վերադարձուին նորաշէն Միսթրա ամրոցն ու արքունիքը (Հին Սփարթային մօտ) եւ 1262 – 1460 Պելոպոնեսի (կամ՝ Մորիաս) շրջանին մէջ կը հիմնուի «Մորիասի Բռնապետութիւն» ''Despotate of the Morea'' կոչուած իշխանութիւնը (կիսանկախ շրջան եւ հպատակ վերակազմուած Բիւզանդական Կայսրութեան)։

'''''Նիքէայի Կայսրութիւն'''․ Յոյները վտարուած Կոստանտնուպոլսէն, կը հիմնեն իրարմէ անկախ երեք պետութիւններ՝ Նիքէայի Կայսրութիւնը, Իփիրոսի (Իպիրոս) Տէրութիւնը եւ Տրապիզոնի Կայսրութիւնը։  1261-ին Նիքէայի կայսրութիւնը կը վերագրաւէ Կոստանտնուպոլիսը ու կը վերահաստատէ Բիւզանդական Կայսրութիւնը։''

ԺԴ․ դարավերջերուն, Պելոպոնես կ՛ արշաւեն օսմանեան բանակներ, որոնք կ՛օգտուին Բիւզանդիոնի եւ Ֆրանքներու միջեւ ընդհարումներէն։ &lt;nowiki/&gt;[[1458]]-ին հակառակ Աքրոքորինթոսի զօրաւոր դիմադրութեան, [[Կորնթոս|Կորնթոսն]] ու յաջորդաբար թերակղզիին մեծ մասը կ՛իյնան [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան տիրապետութեան]] տակ։  Վենետիկցիները կը պահեն հետեւեալ ծովափնեայ ռազմական կարեւորութիւն ունեցող ամրոցները․ Մեթոնի, Քորոնի, Նաւարինօ, Մոնեմվասիա, Արղոս եւ Նաֆփլիօ։

=== Օսմանեան ժամանակաշրջան ===
[[Պատկեր:Mystras palace 1.jpg|մինի|Միսթրա․ բիւզանդական ամրոց արքունիքը – Ընդգրկուած է Եունեսքոյի Յուշարձաններու Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ]]
ԺԶ․ դարասկիզբին, օսմանցիները կը տիրեն Պելոպոնեսին վրայ, կը գրաւեն վենետիկցիներուն ամրոցները։ Սակայն Մորիաս (Պելոպոնեզս) [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդական կայսրութեան]] միակ մնացորդածը, կը շարունակէ դիմադրել [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան Կայսրութեան]]։ [[1466]] եւ [[1532]] թուականներուն թուրքերուն դէմ ապստամբութիւններ տեղի կ՛ունենան։ Իսկ [[1571 թուական|1571]]-ին, Նաւփաքթոյին ծովամարտէն ետք, ապստամբութիւնները կը տարածուին Պելոպոնեսէն դուրս ալ՝ կեդրոնական Յունաստանի շրջաններուն մէջ։ Թուրքերը կը հակադարձեն կոտորածներով։

Վենետիկցիները մերթ ընդ մերթ յարձակումներով կը փորձեն վերագրաւել Պելոպոնեսը․ 1499-1503, 1537-1540, 1684-1699 եւ 1714-1718։

==== Մորէայի Թագաւորութիւն (1688 – 1715) ====
[[Պատկեր:Regno di Morea.svg|մինի|Մորէայի Թագաւորութիւն]]
Վենետիկցիները, Ֆրանչեսքօ Մորոզինիին գլխաւորութեամբ կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը Մորէային Պատերազմին ընթացքին (1684-1699) եւ կը հիմնեն Մորէայի թագաւորութիւնը։ Նաֆփլիօ կը դառնայ անոր մայրաքաղաքը։

'''''Մորէա'''․ Վենետիկցիները Պելոպոնեզսին այս անունը կու տան։''

Սակայն [[1715 թուական|1715]]-ին Օսմանցիները կը վերագրաւեն Պելոպոնեսը։ &lt;nowiki/&gt;[[1718 թուական|1718]]-ին, Վենետիկ «Փասարովիչի Դաշինք»ով 1718-ին, կը ճանչնայ Օսմանեան իշխանութիւնը ՊԵլոպոնեսի մէջ։

Օսմանցիները Պելոպոնեսը կը բաժնեն 22 շրջաններու, Նաֆփլիօ մայրաքաղաք կը նշանակուի, իսկ 1786-ին Թրիփոլիցա (Թրիփոլի) մայրաքաղաք կը դառնայ։

Ապստամբութիւնները յաճախակի են, սակայն Օսմանցիները հազարաւոր իսլամացած Ալպանացիներ կը ղրկեն, որպէսզի ապստամբութիւնները ճնշեն։ Հետեւանքն է կոտորածներ եւ 20 000 բնակիչներ իբրեւ ստրուկ կը ծախուին։

==== Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինք ====
Առաջին ռուս-թրքական պատերազմը (1768-1774), կ՛աւարտի ռուսերու յաղթանակով։ Կը ստորագրուի [[Քիւչուկ Քայնարծի դաշնագիր|Քիւչուկ Քայնարծիի դաշինքը]] (1774), որմէ կ՛ օգտուին յոյները եւ կամաց կամաց Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը կը զարգանայ։

=== Նորագոյն շրջան ===
[[Պատկեր:Panagiotis Kefalas by Hess.jpg|մինի|Թրիփոլիցա քաղաքին ազատագրումը 23 Սեպտ․ 1821․ գործ Փիթըր Ֆոն Էս Peter von Hess (1792-1871)]]
Փետրուար [[1821 թուական|1821]]-ին Պելոպոնեսի մէջ կը սկսին տեղական ապստամբութիւններ Օսմանեան կայսրութեան դէմ։ Յունաստանի անկախութեան կռիւները (Յունաստանի ապստամբութիւն) Պելոպոնեսէն կը սկսին երբ [[21 Մարտ]] 1821-ին յոյն ապստամբները կը գրաւեն Քալաւրիթա լեռնային աւանը եւ ապստամբութեան կայծը կը տարածուի Յունաստանի տարածքին։ Իսկ [[25 Մարտ|25 Մարտին]] պաշտօնապէս Փաթրայի մէջ կը յայտարարուի Յունաստանի Ապստամբութիւնը Օսմանեան տիրապետութեան դէմ․ ապստամբութեան գլուխը անցած է Փալէոն Փաթրոն Ղերմանոս Գ․ հոգեւորականը ''Δεσπότη ΠαλαιώνΠατρών Γερμανό (Γ΄)։''  Նոյն տարուան Հոկտեմբերին, ապստամբները [[Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիս|Թէոտորոս Քոլոքոթրոնիսի]] գլխաւորութեամբ Թրիփոլիցա քաղաքը կը գրաւեն։ 
[[Պատկեր:Navarino-A L Garneray.jpg|մինի|Նաւարինոյի ճակատամարտը․ գործ՝ Լուի Ամպրուազ Կաղներէ Louis Ambroise Garneray (1783 - 1857)]]
Հոկտեմբեր [[1827 թուական|1827]]-ին Ֆրանսական ծովուժին եւ թուրք-եգիպտական միացեալ ուժերուն միջեւ արեւմտեան Պելոպոնեսի Փիլոս նաւահանգիստին բացերը տեղի կ՛ունենայ [[Նաւարինոյի նաւամարտ|Նաւարինոյի նաւամարտը]]։ &lt;nowiki/&gt;[[1828 թուական|1828]] թուականին, ֆրանսական բանակին սպարապետ Նիքոլա Ժոզէֆ Մէզոն ''Nicolas Joseph Maison'' Փաթրան կը գրաւէ, քաղաքէն դուրս վռնտելով թուրք-եգիպտական պահակագունդը եւ Փաթրան կը յանձնէ Յունաստանի նորաստեղծ պետութեան։ Թուրքերը վերջնականապէս կը լքեն թերակղզին։  

1828-ին Նաֆփլիօ կը հռչակուի Անկախ Յունաստանի մայրաքաղաքը։

[[1882 թուական|1882]]-ին, կը սկսի Կորնթոսի ջրանցքին շինութիւնը․ կը լրանայ 11 տարիներ ետք։
[[Պատկեր:Monemvasia2003Part.jpg|մինի|Monemvassia1.jpg]]
ԺԹ․ դարավերջերուն եւ Ի․ դարասկիզբին, Պելոպոնեսի տնտեսութիւնը նահանջ կ՛արձանագրէ, թերակղզին տնտեսապէս կը մեկուսանայ Յունաստանի մնացեալ շրջաններէն։ Բնակչութեան լուրջ թիւ մը կ՛ արտագաղթէ դէպի երկրին մեծ քաղաքները՝ [[Աթէնք]], [[Փիրէա]], ինչպէս նաեւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|Ա․Մ․Ն]]․ եւ [[Աւստրալիա]]։

[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր․ Փաթրա, Էղիօ, Կորնթոս, Քալամաթա, [[Նաֆփլիօ]]։ Գաղթականները իրենց հաստատումէն քանի մը տարի ետք, նոր թափ կու տան թերակղզիին տնտեսութեան։

=== Ժամանակակից շրջան ===
[[Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմ|Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմին]] յաջորդող տասնամեակներուն, գլխաւոր քաղաքներուն մէջ ճարտարարուեստը եւ ծովային երթեւեկութիւնը կը սկսի զարգանալ․ Փաթրայի նաւահանգիստը կը հասդիսանայ [[Եւրոպա|Եւրոպայի]] առեւտուրի դուռը։ Գլխաւոր քաղաքներուն մէջ կը բացուին պետական համալսարաններ, ներգրաւելով Յունաստանի բոլոր շրջաններէն ուսանողներ։

[[1981 թուական|1981]]-ին, Յունաստան մաս կը կազմէ [[Եւրոպական Միութիւն|Եւրոպական Միութեան]] եւ շնորհիւ շարք մը զարգացման ծրագիրներու, Պելոպոնեսի բնակչութեան ապրուստի մակարդակը կը բարելաւուի եւ տնտեսութիւնը (զանազան բնագաւառներէ ներս) ԻԱ․դարուն հասած է գնահատելի մակարդակի (անասնապահութիւն, երկրագործութիւն, ձիթենիի ճարտարարուեստ, զբօսաշրջիկութիւն, եւայլն)։

[[7 Օգոստոս]], 2004-ին, Ռիօ-Անթիռիօ կամուրջին պաշտօնական բացումը տեղի կ՛ունենայ եւ [[12 Օգոստոս]] 2004-ին կամուրջը հանրութեան կը յանձնուի։

==== Ահաւոր հրդեհներ ====
[[Պատկեր:Greekfires3 thumb.gif|մինի|Օգոստոս ամսուան Պելոպոնեսի ահաւոր հրդեհներուն ընթացքը]]
[[2007]]-ին, Օգոստոս ամսուան վերջաւորութեան Պելոպոնեսի արեւմտեան մասին մէջ բռնկած հրդեհները երկու-երեք շաբթուան ընթացքին կ՛ աւերեն բազմաթիւ գիւղեր եւ կ՛ անհետացնեն անտառներու հսկայ տարածքներ։  

[[2021 թուական|2021]] Օգոստոսին թերակղզիին հիւսիս եւ հիւսիս արեւմտեան՝ Փաթրա, Ռիօ, Փիրղոս Իլիաս, Օլիմպիա (Ողիմպիա)․․․ եւ հարաւ ու հարաւ-արեւմտեան կողմը՝ Քալամաթա, Սփարթի եւ Ղիթիօ, բռնկած հրդեհները կ՛աւերեն անտառներու եւ ձիթենիի հսկայական տարածքներ։ Մեծ վնասեր կը կրէ նաեւ գիւղատնտեսութիւնը, մեղրաբուծութիւնն ու ձիթենիի ճարտարարուեստը։

== Հայերու ներկայութիւնը Պելոպոնես ==
[[Պատկեր:The Peloponnese from ISS.jpg|մինի|Պելոպոնեսը տիեզերքէն դիտուած]]
[[Զմիւռնիոյ Աղէտը (1922)|Փոքր Ասիոյ աղետէն]] ետք, Պելոպոնեսի զանազան քաղաքներուն մէջ յոյն գաղթականներու մեծ թիւ մը կը հաստատուի, անոնց մէջ նաեւ հայեր։ Յաջորդող 2-3 տարիներուն ընթացքին ([[1924 թուական|1924]]-[[1925 թուական|1925]]․ հետեւանք՝ [[Լօզանի Համաժողովը|Լոզանի դաշնագրին]]), բաւական մեծ թիւով հայեր հիւսիսային [[Յունաստան|Յունաստանի]] Թրակիոյ եւ Մակեդոնիոյ շրջաններէն կը փոխադրուին Պելոպոնես եւ [[Կրետէ]]։

Դէպի հարաւային Յունաստան հայերու փոխադրումը տեղի կ՛ունենայ քաղաքական միտումներով՝ հիւսիսային Յունաստանի [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] հետ սահմանամերձ շրջաններուն հայերուն թիւը նուազի եւ յունաթրքական յարաբերութիւնները խաղաղ ընթացքի մէջ մտնեն։ 

Կը հաստատուին [[Փաթրա]], Քալամաթա, Փարափիղմաթա եւ չնչին թիւով՝ Էղիօ (Փաթրայէն 32 քլ․ դէպի արեւելք), [[Նաֆփլիօ]], [[Կորնթոս]], Փիրղոս (Փաթրայի հարաւ արեւմուտքը) քաղաքներուն մէջ։ Այդ քաղաքներուն մէջ հաստատուած ընտանիքները կը փորձեն ներգրաւուիլ յունական հասարակութեան մէջ։

Փաթրայի հայութիւնը կը կազմակերպուի։ Կը հիմնէ զանազան միութիւններ եւ կազմակերպութիւններ։ Մինչեւ Բ․ Համաշխարհային պատերազմ, կ՛ունենայ Մանկապարտէզ մը։

Ներգաղթի ([[1925 թուական|1925]]-[[1948 թուական|1948]]) կարաւանները [[Հայաստան]] կը փոխադրեն 18 000-է աւելի յունահայեր։ Այս թիւին մէջն է նաեւ Պելոպոնեսի հայութեան մեծ թիւ մը։ Քալամաթա, Փիրղոս, Փարափիղմաթա, Էղիօ եւ Կորնթոս միայն քանի մը ընտանիքներ կը մնան։ 

Բ․ համաշխարհային պատերազմի աւարտին եւ մինչեւ [[1947 թուական|1947]], Պելոպոնեսի հայութեան թիւն է՝ 1 400․ 500-ը (122 ընտանիքներ)՝ [[Փաթրա]], Էղիօ 42 եւ Փիրղօ 9 ընտանիքներ (ըստ [[1941 թուական|1941]]-ի մարդահամարի արձանագրութիւններուն՝ պահուած Յունահայոց Առաջնորդարանին մէջ, [[Աթէնք|Աթէնք)]]։ 

== Հնաբանական վայրեր ==
[[Պատկեր:Bassae 02.jpg|մինի|Վասէ հնաբանական վայրը]]
[[Պատկեր:The Temple of Apollo Epikourios at Bassae, east colonnade, Arcadia, Greece (14087181020).jpg|մինի|Վասէ․ Ափոլոն Էփիքուրոս տաճարը]]
Պելոպոնես հարուստ է հնաբաական վայրերով, որոնցմէ շատեր ընդգրկուած են [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ|Եունեսքոյի]] Ժառանգութեան Ցանկին մէջ։ Գլխաւորներն են՝

* Վասէ Βάσσαι․ Յունաստանի առաջին յուշարձանը որ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկին մէջ ընդգրկուեցաւ
* [[Հին Կորնթոս]]
* Էփիտաւրոս․ Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Քորոնի․ միջնադարեան ամրոց
* Քալամաթա․ Միջնադարեան աքրոփոլիս եւ ամրոց
* Հին Մեսինի
* Մեթոնի․ միջնադարեան ծովեզերեայ ամրոց
* Միսթրա․ Բիւզանդական մինադարեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Մոնեմվասիա․ միջնադարեան բերդաքաղաք
* Միկինես․ Միկինեան քաղաքակրթութեան բերդաքաղաք, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Օլիմպիա․ Հին Ողիմպիական խաղերու վայրը, Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ
* Սփարթի
* Փիլոս․ Նեսթորային արքունիքը եւ միջնադարեան ամրոց
* Փաւլոփեթրի․ ծովուն մէջ սուզուած Պղինձէ Դարաշրջանի հին քաղաք, Ք․Ա․ 3500
* Թեղէա․ հին սրբավայր
* Թիրինթա․ հին ամրոց,  Եունեսքոյի Ժառանգութեան Ցանկ

* Տիրոս քարայրներ (Ք․Ա․ 4000 – 3000)

=== Պատկերասրահ ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Ancient Kechries on January 10, 2020.jpg|Հին Կորնթոս․ Քեհրիես
Պատկեր:Tempio di Apollo e Acrocorinto.jpg|Ափոլոնայի տաճարը եւ Աքրոքորինթօ
Պատկեր:20190511 172 epidaure.jpg|Էփիտաւրոսի հնագիտական վայրը
Պատկեր:The great theater of Epidaurus, designed by Polykleitos the Younger in the 4th century BC, Sanctuary of Asklepeios at Epidaurus, Greece (14038572644).jpg|Էփիտաւրոսի նշանաւոր հին թատրոնը Ք․Ա․ 4-րդ դար․
Պատկեր:Κάστρο Κορώνης 2056.jpg|Քորոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Kalamata Burg.jpg|Քալամաթա․ Աքրոփոլիսը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:Ancient messene 02.jpg|Մեսինի․ հին մարզադաշտը
Պատկեր:20190507 220 messene.jpg|Մեսինի․ հին թատրոնը
Պատկեր:Messeneasklepeion.jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոն
Պատկեր:Asclepeion Ancient Messene (3).jpg|Մեսինի․ Ասքլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Methoni Castle 09.jpg|Մեթոնի․ հին բերդը
Պատկեր:Methoni Suedspitze.jpg|Մեթոնի․ Պուրծի ամրոցը
Պատկեր:Methoni 240 06, Greece - panoramio.jpg|Մեթոնի
Պատկեր:GR 08-04-22 Mistra Pantanassa6.JPG|Միսթրա բիւզանդական քաղաքը
Պատկեր:Remparts du château Villehardouin à Mistra.jpg|Միսթրա բերդը
Պատկեր:20190510 293 mystras.jpg|Միսթրա՝ տեսարան մը․ Լաքոնիքօ լեռնադաշտ
Պատկեր:Monemvasia - Rock and Old Town.jpg|Մոնեմվասիա բերդաքաղաք
Պատկեր:Monem14.jpg|Մոնեմվասիա
Պատկեր:20190511 078 mycenes.jpg|Միկինես հնագիտական վայրը
Պատկեր:Greece-0374 (2215905824).jpg|Միկինես․ Քլիթեմիսթրային գերեզմանը
Պատկեր:The Cyclopean walls of Mycenae on October 27, 2019.jpg|Միկինես․ հսկայ պարիսպները
Պատկեր:Olympia 34.jpg|Օլիմպիա հնագիտական վայրը․ համայնապատկեր
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece2.jpg|Օլիմպիա․ հնագիտական վայրը, Փալեսթրա՝ ըմբշամարտի վայրը
Պատկեր:Ancient Olympia, Greece38.jpg|Օլիմպիա․ մարզարանին մուտքը
Պատկեր:Olimpia FilipTemple.JPG|Օլիմպիա․ Ֆիլիփիոնի աւերակները
Պատկեր:Ancient Sparta theatre seats.jpg|Սփարթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:20190508 088 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին աւերակները
Պատկեր:20190508 058 pylos nestor.jpg|Փիլոս․ Նեսթորա թագաւորին արքունիքին հնագիտական վայրը
Պատկեր:Archaeological site of the Temple of Athena Alea at Tegea (2017, image 1).jpg|Թեղէա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:A higher view of the interior.jpg|Թիրինթա․ հնագիտական վայրը
Պատկեր:View of the interior from the walls of the Tiryns site.jpg|Թիրինթա․ բերդը
Պատկեր:Lower castle (Tiryns) 02.jpg|Թիրինթա․ ցած բերդին աւերակները
Պատկեր:Nemea Stadion 2008-09-12.jpg|Նեմէա հնագիտական վայր․ մարզարանը
&lt;/gallery&gt;

== Տնտեսութիւն ==

=== Գիւղատնտեսութիւն ===
[[Պատկեր:Κρι-κρι Δημοτικός Κήπος Χανίων 8268.jpg|մինի|Մեթոնի․ Քրի-քրի, կը պահպանուի Natura 2000 պայմանագրով]]
Պելոպոնեսի տնտեսութիւն աւանդականօրէն յենուած է հողագործութեան եւ անասնապահութեան վրայ։ Ճարտարարուեստը գլխաւորաբար զարգացած է Փաթրա եւ Էղիօ․ մեքենագործութիւն, բամպակի, թուղթի, գինիի, անիւներու, ձէթի, չամիչի, եւայլն գործարաններ։ 

Կը մշակուին որթատունկը՝ չամիչ եւ գինի, թզենի, ձիթենի, բրինձը, բամպակ, ծխախոտ, գետնախնձոր, բանջարեղէն, պտուղեղէն։ Զարգացած են մասնաւորաբար այծաբուծութիւնն ու ոչխարաբծութիւնը, ինչպէս նաեւ կովաբուծութիւնը, հաւաբուծութիւնը, մեղրաբուծութիւնը։ 

Ձկնաբուծութիւնը վերջին տասնամեակներուն բաւական զարգացած է եւ կարեւոր ներդրում ունի շրջանի տնտեսութեան։ Այս ուղղութեամբ կ՛օգտագործուին նաեւ ծովալիճերը։

=== Հանքային հարստութիւն ===
Տարածուած է փայտաքարը, որ գլխաւոր հայթայթիչն է Մեղալոփոլիին ջերմելեկտրական կայանին։ Կ՛արտադրուին նաեւ հրաքարը, մանգանը, երկաթը, գաւարզը, եւայլն։

=== Փոխադրական Միջոցներ ===

==== Մայրուղիներ ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր մայրուղիները զայն կը կապեն Յունաստանի մայր ցամաքասին․ [[Ռիօ-Անթիրիօ կամուրջ|Ռիօ-Անթիռիօ]] կամուրջին միջոցով՝ հիւսիսային եւ հիւսիս արեւմտեան Յունաստան, իսկ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի ջրանցքին]] կամուրջներուն միջոցով արեւելեան եւ հիւսիս-արեւելեան Յունաստան։

==== Երկաթուղի ====
Երկաթուղային ցանցը կը հետեւի հիւսիսային մայրուղիին․  Աթէնքը Կորնթոսին կը կապէ։ Կորնթոսէն, երկաթուղիի մայր գիծը երկու հատուածներու կը բաժնուի․ դէպի արեւմուտք՝ Փաթրան կը կապէ Փիրէային եւ դէպի հարաւ-արեւմուտք՝ Կորնթոսը կը կապէ Քալամաթային, Թրիփոլի քաղաքին միջոցով։  Պելոպոնեսի մնացեալ շրջանները, շնորհիւ երկրորդական գիծերուն, մայր գիծի երկու հատուածներուն կը կապուին։ 

Կայ նաեւ ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին։

==== Պատկերասրահ ====
&lt;gallery widths=&quot;180&quot;&gt;
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (14).jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 02.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի լեեռնային շրջանէ
Պատկեր:20090314-3337-Zachlorou-3005+3006.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին կ՛անցնի Զահլորուէն
Պատկեր:Gr97Vouraikosschlucht7.jpg|ճանկաւոր շղթայով բանող Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ կ՛անցնի զուգահեռ Վուրայիքոս գետի կիրճին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 12.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita railway (18).jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին
Պատկեր:Diakofto Kalavrita Railway 11.jpg|Տիաքոֆթօ – Քալավրիթա երկաթուղին․ դժուարանցելի սակայն հիանալի տեսարաններով ճանապարհ
Պատկեր:02.11.92 Πύργος, Pyrgos A.9110 (5804228288).jpg|Փիրղոս Իլիաս․ Պելոպոնեսի երկաթուղային ցանցի գլխաւոր կայաններէն
&lt;/gallery&gt;

==== Նաւահանգիստ ====
[[Պատկեր:Le port de Patras en août 2009 - 3.jpg|մինի|[[Փաթրա]]․ նաւահանգիստը]]
[[Փաթրա]], Եւրոպայի առեւտուրի դուռն է, յատկապէս արեւմտեան կեդրոնական Պալքանեան երկիրներու միջեւ տեղի ունեցած բախումներու ընթացքին ու ատկէ ետք ա՛լ աւելի կ՛ամրապնդէ իր դիրքը ([[Պոսնիա եւ Հերցեկովինա|Պոզնիոյ]] պատերազմ [[1992 թուական|1992]]-[[1995 թուական|1995]] եւ Խրուաթիօ (Քրուաթիա) պատերազմ [[1991 թուական|1991]]-[[1995 թուական|1995]])։ [[Կորնթոսի Ջրանցքը|Կորնթոսի Ջրանցքն]] ալ, բախտորոշ դեր կը խաղայ այս ուղղութեամբ։

Նաւային փոխադրամիջոցը 24 ժամուան հետեւողականութեամբ կը բանի։ Փաթրայի նաւահանգիստին միջոցաւ կը կատարուին ներուծումներ եւ արտադրումները դէպի Եւրոպա։ Նաւահանգիստը կապուած է արեւմտեան [[Իտալիա|Իտալիոյ]] նաւահանգիստներուն հետ։ Նոյնպէս, ամենօրեայ է նաւային կապը [[Յոնիական ծով|Յոնիական Ծովուն]] [[Յոնիական կղզիներ (Էփթանիսա)|կղզիներուն]] եւ [[Փաթրայի Ծոցը|Փաթրայի]] եւ [[Կորնթոսի Ծոցը|Կորնթոսի]] Ծոցերուն ափերուն գտնուող շրջաններուն հետ եւ փոխադարձ։

==== Օդակայան ====
Պելոպոնեսի երկու գլխաւոր օդակայանները կը գտնուին Փաթրա եւ Քալամաթա։

== Աւանդական պարեր ==
Աւանդկան պարերը, մինչեւ այսօր կը պահպանուին եւ մնայուն ներկայութիւն են բնակիչներուն ամենօրեայ կեանքին մէջ՝ Սիրթոս, Քալամաթիանոս, Ցամիքոս, Ցաքոնիքոս։

== Խոհանոց ==
&lt;gallery widths=&quot;160&quot;&gt;
Պատկեր:Chicken with hilopites.JPG|Հաւով հիլոփիթես
Պատկեր:Olives in bowl.jpg|Քալամաթային նշանաւոր ձիթապտուղները
Պատկեր:2011 Greek Diples.JPG|Տիփլես
Պատկեր:Tentura.jpg|Թենտուրա․ կ՛ արտադրուի Փաթրայի շրջանը
Պատկեր:MOSCHOFILERO.jpg|Մոսխոֆիլերօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ․ Մանտինիա շրջան
Պատկեր:AGIORGITIKO.jpg|Այիորիթիքօ գինիին յարմար խաղողի ողկոյզներ, Նեմէայի շրջան
Պատկեր:Mavrodaphne.jpg|Մաւրոտաֆնի գինի․ Փաթրա
Պատկեր:Οινοποιείο ΑΧΑΪΑ ΚΛΑΟΥΣ 3.jpg|Ախայիա Քլաուս գինիի գործարանը, ուր կ՛ արտադրուի Մաւրոտաֆնի գինին
&lt;/gallery&gt;

== Պատկերասրահ ==

=== Պելոպոնեսի լեռնային զանգուածի աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Dimitsana panorama, Greece - panoramio.jpg|Տիմիցանա, Արքատիա
Պատկեր:Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας.jpg|Լեւիտի, Արքատիա․ Արքատեան Արուեստի եւ Պատմութեան թանգարան
Պատկեր:Langadia04.jpg|Լակատիա, Արքատիա
Պատկեր:Vytina.jpg|Վիթինա, Արքատիա
Պատկեր:Stemnitsa Arkadia Peloponnese.jpg|Սթեմնիցա, Արքատիա
Պատկեր:Alonistaina.jpg|Ալոնիսթենա, Արքատիա
Պատկեր:Kosmas Arkadias.jpg|Քոզմաս, Արքատիա
Պատկեր:Ano Koutroufa, Arcadia.jpg|Անօ Քութրուֆա, Արքատիա
Պատկեր:Roeino Arkadias.JPG|Րոյինօ, Արքատիա
Պատկեր:Chrisovitsi Arcadia.jpg|Խրիսովիցի, Արքատիա
Պատկեր:Ano Doliana, Arcadia, Greece1.jpg|Անօ Տոլիանա, Արքատիա
Պատկեր:Valtetsi.jpg|Վալթեցի, Արքատիա
Պատկեր:Kardaras Arcadia.jpg|Քարտարաս, Արքատիա
Պատկեր:Dimitra Arkadias.jpg|Տիմիթրա, Արքատիա
Պատկեր:View from Psari.JPG|Փսարի, Արքատիա
Պատկեր:Tropaia108861285.jpg|Թրոփէա, Արքատիա
Պատկեր:Perdikoneri.jpg|Փերտիքոների, Արքատիա
Պատկեր:Galatas, Arcadia.jpg|Ղալաթաս, Արքատիա
Պատկեր:Vyziki.panoramic .jpg|Վիզիքի, Արքատիա
Պատկեր:Zoodochos Pigi church, Kefalari, Argolida, Greece.jpg|Քեֆալարի, Արղոլիտա
Պատկեր:Andritsa, Argolida, Greece.jpg|Անտրիցա, Արղոլիտա
Պատկեր:Achladokampos, Argolida, Greece from afar.jpg|Ախլատոքամպոս, Արղոլիտա
Պատկեր:Alea Argolidas.JPG|Ալէա, Արղոլիտա
Պատկեր:Fteri Aigialeias 201801.jpg|Փթերի, Ախայիա
Պատկեր:Seliana.jpg|Սելիանա, Ախայիա
Պատկեր:Sinevro, Achaia.jpg|Սինեվրօ, Ախայիա
Պատկեր:Kalavrita.jpg|Քալաւրիթա, Ախայիա
Պատկեր:Pigadia (Tzailo).JPG|Փիղատիա, Ախայիա
Պատկեր:Spring view of Chalandritsa.jpg|Խալանտրիցա, Ախայիա
Պատկեր:Platanobrisi village.jpg|Փլաթանովրիսի, Ախայիա
Պատկեր:Zoumpata.JPG|Փիղի կամ Զումպաթա
Պատկեր:Πανοραμική άποψη του χωριού Καταράκτης, με το νερό να τρέχει- 2014-04-21 09-31.jpg|Քաթարաքթիս, Ախայիա
Պատկեր:Kalanistra Achaias 2 201801.jpg|Քալանիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Skiada.JPG|Սքիատաս, Ախայիա
Պատկեր:Andritsaina view.JPG|Անտրիցենա, Իլիա
Պատկեր:Theisoa.JPG|Ալիֆիրա, Իլիա
Պատկեր:Tsipiana.JPG|Ցիփիանա, Իլիա
Պատկեր:Pissia village.jpg|Փիսիա, Քորինթիա
Պատկեր:Karteri Kastanias.JPG|Քասթանէա, Քորինթիա
Պատկեր:Goura Korinthias 2.JPG|Կուրա, Քորինթիա
Պատկեր:Skoutari - panoramio.jpg|Սքութարի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Gargaliani-View of Gargalianoi02.jpg|Ղարղալիանի, Մեսինիա
&lt;/gallery&gt;

=== Պեղոպոնեզի ծովեզերեայ աւաններ, գիւղեր ===
&lt;gallery&gt;
Պատկեր:Kolokythia Bay near Kotronas (12'000x1'500px) - panoramio.jpg|Քոթրոնաս, Լաքոնիա
Պատկեր:ManiFlomochori.jpg|Ֆլոմոհորի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Λάγια Λακωνίας.jpg|Լայիա, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:GR-itylo-bucht.jpg|Իթիլօ․ Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Areopolis.jpg|Լիմենի, Մանի, Լաքոնիա
Պատկեր:Limeni Mani.jpg|Limeni Areopolis.jpg
Պատկեր:Kyparissia.jpg|Քիփարիսիա, Մեսինիա
Պատկեր:Pylos-sfaktiria.JPG|Փիլոս, Մեսինիա
Պատկեր:Koroni - Stadt und Hafen 2.JPG|Քորոնի, Մեսինիա
Պատկեր:Kardamili view from south on village.jpg|Քարտամիլի, Մեսինիա
Պատկեր:Loutraki05.jpg|Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Heraion of Perachora, Greece 02.jpg|Փերահորա, Լութրաքի, Քորինթիա
Պատկեր:Isthmia view.jpg|Իսթմիա, Քորինթոս (Կորնթոս)
Պատկեր:Derveni Korinthias 1.JPG|Տերվենի Քորինթիա
Պատկեր:Port of Xylokastro.JPG|Քսիլոքասթրօ, Քորինթիա
Պատկեր:Tyros apo to kastro.jpg|Թիրոս, Արքատիա
Պատկեր:Paralio Astros, Greece - panoramio.jpg|Ասթրոս, Արքատիա
Պատկեր:Dafnon valley, Leonidio, Peloponnese.jpg|Լէոնիտիօ, Արքատիա
Պատկեր:Kyllini view.JPG|Քիլինի, Իլիա
Պատկեր:Petsakoi Achaias.jpg|Փեցաքի, Ախայիա
Պատկեր:Elekistra Village.JPG|Էլեքիսթրա, Ախայիա
Պատկեր:Paralia Akratas.jpg|Աքրաթա, Ախայիա
Պատկեր:Arravonitsa.jpg|Արաւոնիցա, Ախայիա
Պատկեր:Akrotirio Araxos Village 01.JPG|Արաքսոս, Ախայիա
&lt;/gallery&gt;

&lt;ref&gt;[https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/5/c/2/metadata-02-0000617.tkl&amp;do=232120.pdf&amp;pageno=532&amp;width=365&amp;height=60&amp;maxpage=674&amp;lang=en Յունաստանը Թրքական բռնիշխանութեան տակ, Սաթաս Գոստանտինոս, Աթէնք 1869 {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://milesaway.gr/olympiaki-floga/ Ողիմպիական Խաղեր]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.arcadiaportal.gr/news/oropedio-tis-tripolis-0 Թրիփոլի լեռնադաշտ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://neoskosmos.com/el/2018/08/02/dialogue/opinion/i-peloponnisos-kai-to-onoma-tis/ Պելոպոնեսի պատմութիւնը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.gtp.gr/Locpage.asp?id=61405&amp;lng=1 Պելոպոնեսի շրջան․ հին անուանումներ{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.mountainsgreece.com/category/peloponnisos/ Պելոպոնեսի լեռները{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://e-geografia.eduportal.gr/periploys-peloponnisoy/ Պելոպոնեսի աշխարհագրութիւն{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous Յունաստանի 2011-ի մարդահամար {{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081022201334/http://cultureportal.uop.gr/ Պելոպոնես{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[https://peloponnisossearch.com/el/ Ճանչնանք Պելոպոնեսը{{ref-el}}]&lt;/ref&gt; 
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
#[https://www.visitgreece.gr/el/mainland/peloponnese/ Պելոպոնես այցելեցէք]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Helike Հին Էլիքի]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Bura_(Achaea) Վուրա]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Aigio Էղիօ]{{ref-en}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_PelagoniaՓելաղոնիայի ճակատամարտ]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Mistra Միսթրա]{{ref-fr}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_the_MoreaՄորէայի թագաւորութիւն]{{ref-en}}
#[https://fr.wikipedia.org/wiki/Trait%C3%A9_de_Passarowitz Փասարովիչի Դաշինք]{{ref-fr}}
#[https://www.ekdromi.gr/blog/road-trip-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF/ պտոյտ արեւմտեան Պելոպոնես]{{ref-el}}
#[https://www.tripadvisor.com.gr/Attractions-g189483-Activities-Peloponnese.html Պելոպոնեսի  գլխաւոր տեսարժան վայրերը]{{ref-el}}
#[https://en.wikipedia.org/wiki/Natura_2000  Natura 2000]{{ref-en}}
#[https://www.youtube.com/watch?v=F6trgLUBQI0&amp;ab_channel=TracerAdventureClub Տեսերիզ․ Մանի]
[[Ստորոգութիւն:Մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի մարզեր]]
[[Ստորոգութիւն:Ծովեզերեայ շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Լեռնային շրջաններ]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Թերակղզիներ ըստ երկիրի]]
[[Ստորոգութիւն:Յունաստանի թերակղզիներ]]</text>
      <sha1>6latyq9kgzi1koecmhlp6qexftj2xl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ռայմոնտ Տամատեան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>21305</id>
    <revision>
      <id>206229</id>
      <parentid>206226</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:14:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7974" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}

'''Ռայմոնտ Տամատեան''', (16 Մարտ, 1936 –  3, Օգոստոս, 2022) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|title=Raymond V. Damadian|website=Lemelson-MIT|language=անգլերէն|archive-url=https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|archive-date=November 8, 2016|access-date=July 24, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Damadian|first=R.|date=1971-03-19|title=Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.171.3976.1151|journal=Science|language=անգլերէն|volume=171|issue=3976|pages=1151–1153|doi=10.1126/science.171.3976.1151|pmid=5544870|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Odeblad|first1=E.|last2=Lindstrom|first2=G.|date=1955-06-01|title=Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples|url=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/028418515504300606|journal=Acta Radiologica|volume=Original Series, Volume 43|issue=6|pages=469–476|doi=10.1177/028418515504300606|issn=0284-1851|Լեզու=անգլերէն}}&lt;/ref&gt;:

1915-ին փրկուած եւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է: 

== Կենսագրութիւն ==
Տամատեան ծնած է [[Նիւ Եորք]]։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Անոր հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց Ցեղասպանութենէն]] մազապուրծ՝ ապաստան գտած է [[Ամերիկա|Ամերիկայի]] մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ`1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ [[Ալպերթ Այնշթայն|Ալպերթ Այնշթայնի]] անուան բժշկական քոլէճէն`Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inc.com/magazine/20110401/how-i-did-it-raymond-damadian.html|title=How I Did It: Raymond Damadian|last=Wehrum|first=Kasey|date=2011-04-01|website=Inc.com|language=անգլերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;: Ուսման զուգահեռ՝ Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ 

Տոննան ու Ռայմոնտնը ամուսնացած են վերջինիս բժշկական համալսարանը աւարտելէն մէկ տարի ետք եւ ունեցած՝ երեք երեխայ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղի յայտնաբերմամբ, երբ 10 տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ:

1971-ին, երբ ան [[Հարվըրտի համալսարան|Հարվըրտի]] համալսարանի ուսանող էր, «Գիտութիւն» ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանքեն կորիզային մակնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան ան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ յետոյ, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ ան կը յաջողի իր մեթոտի կիրառմամբ առնէտի մօտ քաղցկեղ յայտնաբերել: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնայ օգտագործուիլ մարդոց շրջանին մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

1972-ին ան առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմնի զննում եւ յայտ ներկայացուց Սարք եւ մեթոտ` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման համար արտօնագիր ստանալու համար, սակայն յայտը ներկայացնելէն միայն 2 տարի անց ան ստացած է արտօնագիր` մակնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար: 

Քանի մը տարի անց մեթոտը փորձարկած է անոր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցուած է Տամատեանի պնդումը:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ ամենամեծ առաջընթացներէն մէկը: 1978-ին ան ստեղծած է սեփական ընկերութիւնը` «Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;:

Անոր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), պահպանութեան յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին մէջ եւ այժմ կը ցուցադրուի [[Օհայo|Օհայօ]] նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու փառքի Ազգային պատկերասրահին մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20190614/nopeleani-khaytarakutyuny-inchpes-hay-gitnakani-norarautyuny-veragrvecav-urishnerun-19133806.html|title=Նոպելեանի խայտառակութիւնը. ինչպէս հայ գիտնականի նորարարութիւնը վերագրուեցաւ ուրիշներուն|last=Փայտյան|first=Մարիաննա|date=20190614T1049+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=հայերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;:

== Պարգեւներ ==
Տամատեան արժանացած է բազմաթիւ բարձր եւ հեղինակաւոր պարգեւներու։ 2001-ին ան արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանաին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ -ն»:

=== Նոպէլեան մրցանակ ===
2003-ին ան չարժանացաւ [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակի]], փոխարէնը ՄՌՏ -ի ոլորտին մէջ կատարած գիւտին համար Նոպելեան մրցանակ ստացան երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլդն ու Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպելեանի մրցանակի կանոններով` արգիլուած չէ նոյն անուանակարգին մէջ յաղթող ճանչնալ 3 եւ աւելի մարդոց, բայց Տամատեանի պարագային նման որոշում չկայացուեցաւ:

'''Մահ'''

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;
[[Ստորոգութիւն:Սփիւռքահայեր]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ ըստ ազգութեան]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>6y30avampbvoce4rh8k8lcs2zjme5j6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206230</id>
      <parentid>206229</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:22:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8004" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}

'''Ռայմոնտ Տամատեան''', (16 Մարտ, 1936 –  3, Օգոստոս, 2022) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|title=Raymond V. Damadian|website=Lemelson-MIT|language=անգլերէն|archive-url=https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|archive-date=November 8, 2016|access-date=July 24, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Damadian|first=R.|date=1971-03-19|title=Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.171.3976.1151|journal=Science|language=անգլերէն|volume=171|issue=3976|pages=1151–1153|doi=10.1126/science.171.3976.1151|pmid=5544870|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Odeblad|first1=E.|last2=Lindstrom|first2=G.|date=1955-06-01|title=Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples|url=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/028418515504300606|journal=Acta Radiologica|volume=Original Series, Volume 43|issue=6|pages=469–476|doi=10.1177/028418515504300606|issn=0284-1851|Լեզու=անգլերէն}}&lt;/ref&gt;:

1915-ին փրկուած եւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է: 

== Կենսագրութիւն ==
Տամատեան ծնած է [[Նիւ Եորք]]։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Անոր հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց Ցեղասպանութենէն]] մազապուրծ՝ ապաստան գտած է [[Ամերիկա|Ամերիկայի]] մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ`1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ [[Ալպերթ Այնշթայն|Ալպերթ Այնշթայնի]] անուան բժշկական քոլէճէն`Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inc.com/magazine/20110401/how-i-did-it-raymond-damadian.html|title=How I Did It: Raymond Damadian|last=Wehrum|first=Kasey|date=2011-04-01|website=Inc.com|language=անգլերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;: Ուսման զուգահեռ՝ Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ 

Տոննան ու Ռայմոնտնը ամուսնացած են վերջինիս բժշկական համալսարանը աւարտելէն մէկ տարի ետք եւ ունեցած՝ երեք երեխայ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղի յայտնաբերմամբ, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ:

1971-ին, երբ ան [[Հարվըրտի համալսարան|Հարվըրտի]] համալսարանի ուսանող էր, «Գիտութիւն» ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանքեն կորիզային մակնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան ան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ ան կը յաջողի իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով առնէտի մը մօտ քաղցկեղ յայտնաբերել: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

1972-ին ան առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ յայտ մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման համար արտօնագիր ստանալու համար, սակայն յայտը ներկայացնելէն միայն երկու տարի ետք ան արտօնագիր ստացած է` մակնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար: 

Քանի մը տարի անց մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցուած՝ իր համոզումը:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ ամէնէն մեծ յաջողիւթիւններէն մէկը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը`«Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;:

Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), պահպանութեան յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին մէջ եւ այժմ կը ցուցադրուի [[Օհայo|Օհայօ]] նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու փառքի Ազգային պատկերասրահին մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20190614/nopeleani-khaytarakutyuny-inchpes-hay-gitnakani-norarautyuny-veragrvecav-urishnerun-19133806.html|title=Նոպելեանի խայտառակութիւնը. ինչպէս հայ գիտնականի նորարարութիւնը վերագրուեցաւ ուրիշներուն|last=Փայտյան|first=Մարիաննա|date=20190614T1049+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=հայերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;:

== Պարգեւներ ==
Տամատեան արժանացած է բազմաթիւ բարձր եւ հեղինակաւոր պարգեւներու։ 2001-ին ան արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:

=== Նոպէլեան մրցանակ ===
2003-ին ան [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակի]] չ'արժանանար, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ կը դառնան երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթն եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում չի կայանար:

'''Մահ'''

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;
[[Ստորոգութիւն:Սփիւռքահայեր]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ ըստ ազգութեան]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>1xf5tiq2nj41vifaocx8nyayqycmszh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206231</id>
      <parentid>206230</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:24:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8014" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}

'''Ռայմոնտ Տամատեան''', (16 Մարտ, 1936 –  3, Օգոստոս, 2022) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|title=Raymond V. Damadian|website=Lemelson-MIT|language=անգլերէն|archive-url=https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|archive-date=November 8, 2016|access-date=July 24, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Damadian|first=R.|date=1971-03-19|title=Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.171.3976.1151|journal=Science|language=անգլերէն|volume=171|issue=3976|pages=1151–1153|doi=10.1126/science.171.3976.1151|pmid=5544870|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Odeblad|first1=E.|last2=Lindstrom|first2=G.|date=1955-06-01|title=Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples|url=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/028418515504300606|journal=Acta Radiologica|volume=Original Series, Volume 43|issue=6|pages=469–476|doi=10.1177/028418515504300606|issn=0284-1851|Լեզու=անգլերէն}}&lt;/ref&gt;:

1915-ին փրկուած եւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է: 

== Կենսագրութիւն ==
Տամատեան ծնած է [[Նիւ Եորք]]։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Անոր հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց Ցեղասպանութենէն]] մազապուրծ՝ ապաստան գտած է [[Ամերիկա|Ամերիկայի]] մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ`1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ [[Ալպերթ Այնշթայն|Ալպերթ Այնշթայնի]] անուան բժշկական քոլէճէն`Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inc.com/magazine/20110401/how-i-did-it-raymond-damadian.html|title=How I Did It: Raymond Damadian|last=Wehrum|first=Kasey|date=04-01-2011|website=Inc.com|language=անգլերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;: Ուսման զուգահեռ՝ Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ 

Տոննան ու Ռայմոնտնը ամուսնացած են վերջինիս բժշկական համալսարանը աւարտելէն մէկ տարի ետք եւ ունեցած՝ երեք երեխայ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղի յայտնաբերմամբ, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ:

1971-ին, երբ ան [[Հարվըրտի համալսարան|Հարվըրտի]] համալսարանի ուսանող էր, «Գիտութիւն» ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանքեն կորիզային մակնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան ան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ ան կը յաջողի իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով առնէտի մը մօտ քաղցկեղ յայտնաբերել: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

1972-ին ան առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ յայտ մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման համար արտօնագիր ստանալու համար, սակայն յայտը ներկայացնելէն միայն երկու տարի ետք ան արտօնագիր ստացած է` մակնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար: 

Քանի մը տարի անց մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցուած՝ իր համոզումը:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ ամէնէն մեծ յաջողիւթիւններէն մէկը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը`«Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;:

Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), պահպանութեան յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին մէջ եւ այժմ կը ցուցադրուի [[Օհայo|Օհայօ]] նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու փառքի Ազգային պատկերասրահին մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20190614/nopeleani-khaytarakutyuny-inchpes-hay-gitnakani-norarautyuny-veragrvecav-urishnerun-19133806.html|title=Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ: |last=Փայտեան|first=Մարիաննա|date=20190614T1049+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=հայերէն|accessdate= 28-10-2021}}&lt;/ref&gt;:

== Պարգեւներ ==
Տամատեան արժանացած է բազմաթիւ բարձր եւ հեղինակաւոր պարգեւներու։ 2001-ին ան արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:

=== Նոպէլեան մրցանակ ===
2003-ին ան [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակի]] չ'արժանանար, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ կը դառնան երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթն եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում չի կայանար:

'''Մահ'''

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;
[[Ստորոգութիւն:Սփիւռքահայեր]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ ըստ ազգութեան]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>slq6i25au96lv4xgk8zynri1ihag0zv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206232</id>
      <parentid>206231</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T18:44:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Պարգեւներ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8720" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}

'''Ռայմոնտ Տամատեան''', (16 Մարտ, 1936 –  3, Օգոստոս, 2022) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|title=Raymond V. Damadian|website=Lemelson-MIT|language=անգլերէն|archive-url=https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|archive-date=November 8, 2016|access-date=July 24, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Damadian|first=R.|date=1971-03-19|title=Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.171.3976.1151|journal=Science|language=անգլերէն|volume=171|issue=3976|pages=1151–1153|doi=10.1126/science.171.3976.1151|pmid=5544870|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Odeblad|first1=E.|last2=Lindstrom|first2=G.|date=1955-06-01|title=Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples|url=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/028418515504300606|journal=Acta Radiologica|volume=Original Series, Volume 43|issue=6|pages=469–476|doi=10.1177/028418515504300606|issn=0284-1851|Լեզու=անգլերէն}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian Ռայմոնտ Տամատեան]&lt;/ref&gt;:

1915-ին փրկուած եւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է: 

== Կենսագրութիւն ==
Տամատեան ծնած է [[Նիւ Եորք]]։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Անոր հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց Ցեղասպանութենէն]] մազապուրծ՝ ապաստան գտած է [[Ամերիկա|Ամերիկայի]] մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ`1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ [[Ալպերթ Այնշթայն|Ալպերթ Այնշթայնի]] անուան բժշկական քոլէճէն`Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inc.com/magazine/20110401/how-i-did-it-raymond-damadian.html|title=How I Did It: Raymond Damadian|last=Wehrum|first=Kasey|date=04-01-2011|website=Inc.com|language=անգլերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;: Ուսման զուգահեռ՝ Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ 

Տոննան ու Ռայմոնտնը ամուսնացած են վերջինիս բժշկական համալսարանը աւարտելէն մէկ տարի ետք եւ ունեցած՝ երեք երեխայ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղի յայտնաբերմամբ, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ:

1971-ին, երբ ան [[Հարվըրտի համալսարան|Հարվըրտի]] համալսարանի ուսանող էր, «Գիտութիւն» ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանքեն կորիզային մակնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան ան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ ան կը յաջողի իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով առնէտի մը մօտ քաղցկեղ յայտնաբերել: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

1972-ին ան առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ յայտ մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման համար արտօնագիր ստանալու համար, սակայն յայտը ներկայացնելէն միայն երկու տարի ետք ան արտօնագիր ստացած է` մակնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար: 

Քանի մը տարի անց մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցուած՝ իր համոզումը:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ ամէնէն մեծ յաջողիւթիւններէն մէկը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը`«Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081017211459/http://finapps.forbes.com/finapps/jsp/finance/compinfo/CIAtAGlance.jsp?tkr=FONR Տամատեանին անձնական ընկերութիւնը]&lt;/ref&gt;:

Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), պահպանութեան յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին մէջ եւ այժմ կը ցուցադրուի [[Օհայo|Օհայօ]] նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու փառքի Ազգային պատկերասրահին մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20190614/nopeleani-khaytarakutyuny-inchpes-hay-gitnakani-norarautyuny-veragrvecav-urishnerun-19133806.html|title=Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ: |last=Փայտեան|first=Մարիաննա|date=20190614T1049+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=հայերէն|accessdate= 28-10-2021}}&lt;/ref&gt;:

1989-ին կը դառնայ Ազգային գիւտարարներու փառքի սրահի անդամ:

== Պարգեւներ ==
Տամատեան արժանացած է բազմաթիւ բարձր եւ հեղինակաւոր պարգեւներու։ 2001-ին ան արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:

=== Նոպէլեան մրցանակ ===
2003-ին ան [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակի]] չ'արժանանար, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ կը դառնան երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթն եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում չի կայանար:

'''Մահ'''

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին

== Գրականութիւն ==

* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=MP95CwAAQBAJ&amp;q=9780890518038|title=Gifted Mind: The Dr. Raymond Damadian Story, Inventor of the MRI|publisher=[[Master Books]]|year=2015|isbn=978-0890518038}} (with Jeff Kinley)

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;
[[Ստորոգութիւն:Սփիւռքահայեր]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ ըստ ազգութեան]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>121d7o1kohgixxhzj3zuhiq1je8nfm4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>206233</id>
      <parentid>206232</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T19:04:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Սեւան Դանիէլեան Մկրեան</username>
        <id>135</id>
      </contributor>
      <comment>/* Կենսագրութիւն */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9876" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Գիտնական}}

'''Ռայմոնտ Տամատեան''', (16 Մարտ, 1936 –  3, Օգոստոս, 2022) ամերիկահայ գիւտարար։ 1969-ին ստեղծած է բժշկութեան մէջ անփոխարինելի՝ «Magnetic resonance imaging» (MRI) պատկերի ախտորոշման սարքը&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|title=Raymond V. Damadian|website=Lemelson-MIT|language=անգլերէն|archive-url=https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian|archive-date=November 8, 2016|access-date=July 24, 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Damadian|first=R.|date=1971-03-19|title=Tumor Detection by Nuclear Magnetic Resonance|url=https://www.sciencemag.org/lookup/doi/10.1126/science.171.3976.1151|journal=Science|language=անգլերէն|volume=171|issue=3976|pages=1151–1153|doi=10.1126/science.171.3976.1151|pmid=5544870|issn=0036-8075}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Odeblad|first1=E.|last2=Lindstrom|first2=G.|date=1955-06-01|title=Some Preliminary Observations on the Proton Magnetic Resonance in Biologic Samples|url=https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/028418515504300606|journal=Acta Radiologica|volume=Original Series, Volume 43|issue=6|pages=469–476|doi=10.1177/028418515504300606|issn=0284-1851|Լեզու=անգլերէն}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20161108003806/http://lemelson.mit.edu/resources/raymond-v-damadian Ռայմոնտ Տամատեան]&lt;/ref&gt;:

1915-ին փրկուած եւ [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ|ԱՄՆ]] գաղթած Վահան Տամատեանի որդին է: 

== Կենսագրութիւն ==
Տամատեան ծնած է [[Նիւ Եորք]]։ Մանկութենէն երազած է երաժիշտ դառնալ։ Ութ տարի յաճախած է Ճուլիարտ երաժշտական դպրոցը։

Անոր հայրը` Վահան Տամատեան (կինը` Օտէթ Եազըտճեան) հազարաւոր հայերու նման [[Հայոց Ցեղասպանութիւն|Հայոց Ցեղասպանութենէն]] մազապուրծ՝ ապաստան գտած է [[Ամերիկա|Ամերիկայի]] մէջ:

Դպրոցը աւարտելէ ետք, Ռայմոնտ կրթութիւնը շարունակած է Ուիսքոնսին համալսարանին մէջ`1956-ին ստանալով ուսողութեան վկայական, այնուհետեւ [[Ալպերթ Այնշթայն|Ալպերթ Այնշթայնի]] անուան բժշկական քոլէճէն`Մագիստրոսի աստիճան 1960-ին&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.inc.com/magazine/20110401/how-i-did-it-raymond-damadian.html|title=How I Did It: Raymond Damadian|last=Wehrum|first=Kasey|date=04-01-2011|website=Inc.com|language=անգլերէն|accessdate=2021-10-28}}&lt;/ref&gt;: Ուսման զուգահեռ՝ Ռայմոնտ եղած է նաեւ թենիսի մարզիչ, ուր ծանօթացած է իր ապագայ կնոջ՝ Տոննա Թերիին։ 

Տոննան ու Ռայմոնտնը ամուսնացած են վերջինիս բժշկական համալսարանը աւարտելէն մէկ տարի ետք եւ ունեցած՝ երեք երեխայ։

Ռայմոնտ առաջին անգամ հետաքրքրուած է քաղցկեղի յայտնաբերմամբ, երբ տաս տարեկան հասակին իր մօրենական մեծ մայրը մահացած է կուրծքի քաղցկեղէ:

1971-ին, երբ ան [[Հարվըրտի համալսարան|Հարվըրտի]] համալսարանի ուսանող էր, «Գիտութիւն» ամսագիրին մէջ տպագրած է գիտական յօդուած մը, որուն մէջ կ'ըսէր, որ ուռերը եւ սովորական հիւսուածքները տարբեր ձեւով կ'արձագանքեն կորիզային մակնիսական դաշտին մէջ: Նման եզրակացութեան ան եկած էր առնէտներու վրայ կատարուած հետազօտութիւններէ ետք, երբ առաջին անգամ բժշկութեան պատմութեան մէջ ան կը յաջողի իր առաջարկած միջոցին կիրարկումով առնէտի մը մօտ քաղցկեղ յայտնաբերել: Ան համոզուած էր, որ այդ մեքենականութիւնը կրնար օգտագործուիլ մարդոց մէջ քաղցկեղի վաղ ախտորոշման համար:

Տամատեանի հետազօտական հետաքրքրութիւնները զինք կը ստիպեն  փորձարկելու (N.M.R.) ուսմունքը, աթոմային միջուկները մագնիսական դաշտի ենթարկելով՝ հետեւողական յաճախականութիւններով ռատիօ-ալիքներու արտանետում յառաջացնելու համար։

1972-ին ան առաջարկած է անցնիլ մարդու ամբողջ մարմինի զննման եւ յայտ մը ներկայացուցած է` հիւսուածքներու մէջ քաղցկեղի յայտնաբերման համար արտօնագիր ստանալու համար, սակայն յայտը ներկայացնելէն միայն երկու տարի ետք ան արտօնագիր ստացած է` մակնիսական ոլորտին մէջ չարորակ նորագոյացութիւններու ախտորոշման համար: 

Քանի մը տարի անց մեթոտը փորձարկած է իր օգնականին վրայ, եւ վերջապէս գիտականօրէն ապացուցուած՝ իր համոզումը:

Անոր յայտնագործութիւնը կը համարուի բժշկական ախտորոշման ոլորտին մէջ ամէնէն մեծ յաջողութիւններէն մէկը: Տամատեանի ներդրումներուն շնորհիւ է, որ մագնիսական տատանումներու պատկերացումը կը դառնայ բժշկութեան մէջ ամէնէն հզօր ու վստահելի ախտորոշման գործիքը:

1978-ին ան ստեղծած է իր անձնական ընկերութիւնը`«Fonar»-ը՝ (Magnetic Resonance Imaging) արտադրութեան համար&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081017211459/http://finapps.forbes.com/finapps/jsp/finance/compinfo/CIAtAGlance.jsp?tkr=FONR Տամատեանին անձնական ընկերութիւնը]&lt;/ref&gt;:

Իր ստեղծած առաջին սարքաւորումը, զոր անուանած է «անսանձելի» («Indomitable»), պահպանութեան յանձնուած է Ուաշինկթընի Սմիթսոնեան թանգարանին մէջ եւ այժմ կը ցուցադրուի [[Օհայo|Օհայօ]] նահանգին մէջ գտնուող Գիւտերու փառքի Ազգային պատկերասրահին մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://armeniasputnik.am/20190614/nopeleani-khaytarakutyuny-inchpes-hay-gitnakani-norarautyuny-veragrvecav-urishnerun-19133806.html|title=Նոպէլեանի խայտառակութիւնը. թէ ինչպէս հայ գիտնականին նորարարութիւնը ուրիշներուն վերագրուեցաւ: |last=Փայտեան|first=Մարիաննա|date=20190614T1049+0400|website=Sputnik Արմենիա|language=հայերէն|accessdate= 28-10-2021}}&lt;/ref&gt;:

1989-ին կը դառնայ «Ազգային Գիւտարարներու Փառքի սրահ»ի անդամ:

== Պարգեւներ ==
Տամատեան արժանացած է բազմաթիւ բարձր եւ հեղինակաւոր պարգեւներու։

Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու նախագահը անձամբ, ճանչնալով ու անդրադառնալով Ռայմոնտ Վահան Տամատեանի ձեռքբերումները, 1988-ին ազգային բարձրագոյն շքանշանին կարժանացնէ զինք&lt;ref&gt;[https://aefweb.org/wp-content/uploads/2021/05/Middle-School-Armenian_1st-Place_Aleek-Babahakian.pdf Տամատեանին ձեռքբերումները]&lt;/ref&gt;:

2001-ին ան արժանացած է հեղինակաւոր «Lemelson-MIT» մրցանակին, իբրեւ՝ «մարդը, որ յայտնագործեց ՄՌՏ-ն»:

=== Նոպէլեան մրցանակ ===
2003-ին ան [[Նոպէլեան Մրցանակ|Նոպէլեան մրցանակի]] չ'արժանանար, փոխարէնը ՄՌՏ-ի ոլորտին մէջ իրենց կատարած գիւտին համար Նոպէլեան մրցանակի դափնեկիրներ կը դառնան երկու այլ գիտնականներ` Փիթըր Մենսֆիլթն եւ Փոլ Լոտերբուրը, որոնց նորարարութիւնը հիմնուած էր Տամատեանի կատարած գիւտին վրայ: Թէպէտ Նոպէլեան մրցանակին կանոններով, նոյն ոլորտին մէջ կարելի էր մէկէ աւելի դափնեկիրներ ներառել, սակայն Տամատեանի պարագային նման որոշում չի կայանար:

'''Մահ'''

Մահացած է 3 Օգոստոս, 2022-ին

== Գրականութիւն ==

* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=MP95CwAAQBAJ&amp;q=9780890518038|title=Gifted Mind: The Dr. Raymond Damadian Story, Inventor of the MRI|publisher=[[Master Books]]|year=2015|isbn=978-0890518038}} (with Jeff Kinley)

== Ծանօթագրութիւններ ==
&lt;references /&gt;
[[Ստորոգութիւն:Սփիւռքահայեր]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ այբբենական կարգով]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ ըստ ազգութեան]]
[[Ստորոգութիւն:Գիտնականներ]]
[[Ստորոգութիւն:Հայ գիտնականներ]]</text>
      <sha1>jgt49212cwzx3jbobg3ig5r83lx83s0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Դաւիթ Վարդանեան</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22700</id>
    <revision>
      <id>206228</id>
      <parentid>206154</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T17:59:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>HoMen</username>
        <id>269</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5242" xml:space="preserve">{{Տեղեկաքարտ Անձ}}

'''Դաւիթ Վարդանեան''' (յիշուած է նաեւ իբրեւ Դաւիթ Վարդունեան, {{ԱԾ}}), խորտակուած «&lt;nowiki/&gt;[[Թիթանիք]]&lt;nowiki/&gt;» նաւուն 771 փրկուողներէն մին։ Նաւուն վրայ գտնուած եօթ հայերէն երկուքը՝ Դաւիթ Վարդանեանն ու Նշան Գրիգորեանը յաջողած են փրկուիլ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan|title=«Թիթանիք» նաւի խորտակումից փրկուած հայը՝ Դաւիթ Վարդանեան|website=www.iammedia.am|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;:

== Կենսագրութիւն ==
Ծնած է [[Էրզրում]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.encyclopedia-titanica.org/titanic-survivor/david-vartanian.html|title=David Vartanian : Titanic Survivor|website=www.encyclopedia-titanica.org|language=անգլերէն|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;։

1911-ին, Դաւիթ Վարդանեան ամուսնացած է Մարիամ Պայծառի հետ (ծն. 15 Ապրիլ, 1895-ին, Քղիի Ճերմակ գիւղը), Էրզրումի մէջ։ Նկատի ունենալով երկրի քաղաքական ու տնտեսական պայմանները, որոշած է իր կինն ու ընտանիքը Էրզրում ձգելով, իր երեք ընկերներուն հետ մեկնիլ Գանատա՝ աշխատելու համար ձուլարանի մը մէջ:

Այդ օրերու ամէնէն ապահով եւ ամէնէն շքեղ զբօսանաւը համարուող «Թիթանիք» նաւուն վրայ, իբրեւ երրորդ կարգի ուղեւորներ, Օսմանեան անցագրերով կը յայտնուին եօթ հայեր` Նշան Գրիգորեան, Սարգիս Մարտիրոսեան, Արսէն Սիրականեան, Դաւիթ Վարդանեան, Մամբրէ Տէր Զաքարեան, Արթին Տէր Ղուկասեան եւ զէյթունցի յայտնի գրող Սմբատ Բիւրատի որդին՝ Վաղինակ Բիւրատ&lt;ref&gt;[https://www.iammedia.am/hy/post/The-Armenian-who-survived-the-sinking-of-the-Titanic-ship-David-Vardanyan Հայ Ուղեւորները]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://archive.aztagdaily.com/archives/20910 Հայ ուղեւորներուն անունները]&lt;/ref &gt;:

Դաւիթ Վարդանեան կը ստանայ թիւ 2658 տոմսը: Նաւուն խորտակումը կը պատահի Դաւիթին տարեդարձէն մէկ օր առաջ՝ 14 Ապրիլ, 1912 թուականին: Շնորհիւ լողալու իր վարժութեան, ան կը յաջողի վերապրիլ եւ որոշ ժամանակ լողալէ ետք, կը փրկուի ազատարար խումբերու կողմէ: 

Փրկուելէ ետք, Նշան Գրիգորեանի հետ միասին, կ'երթայ Փօլ Մարթինի քով (Princess Street 108, Համիլթոն, [[Օնթարիօ]]) եւ որոշ ժամանակ մը կ'ապրի [[Քանատա]], ուր կը դառնայ երկիրին առաջին հայկական եկեղեցւոյ հիմնադիրը. աւելի ուշ կ'անցնի [[Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ]]:

[[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. պատերազմի]] ընթացքին, Դաւիթ կ'ենթադրած է, թէ իր ընտանիքը կոտորուած է, սակայն առանց յուսահատելու, նամակագրութեամբ կը փորձէ գտնել անոնց հետքը: 11 տարի ետք, հանդիպած է կնոջը Քանատայի մէջ. հանդիպումը տեղի ունեցած է [[Նիակարայի ջրվէժը|Նիակարայի ջրվէժին]] Ռէյնպօ (Rainbow) կամուրջին վրայ՝ կինը քանատական կողմէն, ամուսինը՝ ամերիկեան:

Դաւիթ եւ կինը բնակութիւն կը հաստատեն Քրօֆորտ Միտվիլ (Crawford Meadville) քաղաքին մէջ ([[Փենսիլվանիա]])։ Կ'ունենան երեք երեխայ՝ Ճէք (1924-1986), Ռոզ (1926-2012, հետագային ամուսնացած՝ Գէորգ Վարդանեանի հետ) եւ Ալիս (ծն. 1931, հետագային՝ ամուսնացած Թեն Վոյտիլակի հետ)։ 1940-ի մարդահամարին ընտանիքը կը բնակէր Միտվիլի մէջ, բայց հետագային տեղափոխուած եւ հաստատուած է [[Միշիկըն|Միշիկընի]] [[Տիթրոյթ]] քաղաքին մէջ։

Դաւիթ Վարդանեան մահացած է 3 Օգոստոս 1966 թուականին, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու մէջ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jamanak.com/|title=ԴԱՒԻԹ ՎԱՐԴԱՆԵԱՆ (1890-1966)|website=www.jamanak.com|accessdate=2022-04-20}}&lt;/ref&gt;: Շրջապատին կողմէ ճանչցուած է «Թիթանիք Դաւիթ» անունով: 

== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
== Արտաքին յղումներ ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=31IrINXGVUo Դաւիթ Վարդանեան]</text>
      <sha1>eofn1oudsc78hlegvjhadabv6a3xcxd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Մասունք</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22733</id>
    <revision>
      <id>206234</id>
      <parentid>203966</parentid>
      <timestamp>2022-08-09T20:09:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marina Boghigian</username>
        <id>111</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1689" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Dlieja San Durich pluania de Urtijëi detail reliquia San Benedët.jpg|մինի|Պենետիկտոս Նուրսիացուին մասունքները Օրտիզէիի եկեղեցւոյ մէջ (Իտալիա)]]
'''Մասունք'''

Սուրբերու [[Աճիւն|աճիւններէն]] մասնիկ մը, փշրանք մը, երբ բարեպաշտական զգացումներով արծաթեայ փոքր տուփերու մէջ դրուած են կը կոչուին մասունք:

Անցեալին սովորութիւն չկար շարժական տուփերու մէջ պահել սուրբերու աճիւններէն մասնիկներ։ Նոյնիսկ փոքր ոսկորի բեկորներ կը թաղէին եւ [[Գերեզմանաքար|գերեզմանաքարեր]] կը պատրաստէին անոնց համար։

Աւելի ետքն է, որ մարդիկ սկսան ճաճանչաւոր տուփեր շինել եւ անոնց մէջ պահել յուրրերու մասունքները։ Նոյնիսկ վիզէն կախելու նպատակով փոքր տուփիկներ պատրաստուած են անոնց մէջ ամփոփելու համար սուրբերուն մասունքները:

Այսօր մեր բոլոր եկեղեցիներուն մէջ Ս. Սեղանի բազմոցը զարդարող մեծ թէ փոքր զանազան մասունքներ կան, ճաճանչաւոր թէ պարզ տուփերումէջ, որոնք մեր բարեպաշտ ժողովուրդի պաշտամունքին արժանացած են:


'''Աղբիւր'''

* Ծիսական Գիտելիքներ, Սուրէն Արք. Գաթարոյեան, էջ՝ 155</text>
      <sha1>4f0tqz4w9022dhuilzskeyllo3gb1ws</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Բուրվառ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23136</id>
    <revision>
      <id>206235</id>
      <timestamp>2022-08-09T21:02:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Marina Boghigian</username>
        <id>111</id>
      </contributor>
      <comment>Նոր էջ «[[Պատկեր:Roekelseskar.jpg|մինի|150px|աջից|Ոսկեայ բուրվառ]]  '''Բուրվառ''', Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցւոյ եկեղեցական սպասներէն  == Նկարագրութիւն== [[Բուրվառ]]ը եկեղեցական ծիսակատարութեան ընթացքին, շարժուն այն խնկամանն է, որ սարկաւագը մասնաւոր կշռոյթով կը խնկարկէ եւ խ...»:</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4284" xml:space="preserve">[[Պատկեր:Roekelseskar.jpg|մինի|150px|աջից|Ոսկեայ բուրվառ]]

'''Բուրվառ''', Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցւոյ եկեղեցական սպասներէն

== Նկարագրութիւն==
[[Բուրվառ]]ը եկեղեցական ծիսակատարութեան ընթացքին, շարժուն այն խնկամանն է, որ սարկաւագը մասնաւոր կշռոյթով կը խնկարկէ եւ խունկի բուրմունքով կը լեցնէ ողջ եկեղեցին:
Բուրվառը ընդհանրապէս շինուած կ'ըլլայ արծաթեայ մետաղով:
Բուրվառը կը բաղկանայ հետեւեալ մասերէն.-
Կրակամանը, որ հաստատուած կ'ըլլայ մասնաւոր պատուանդանի մը վրայ: Անոր կողերուն հաստատուած են երեք շղթաներ 50-75 սմ. երկայնքով, որոնք օղակուած են կլոր, կափարիչանման փոքր սկաւառակի մը: Շղթաները կը կրեն 12 բոժոժներ, որոնց հնչականութիւնը մասնաւոր կշռոյթ կու տայ սարկաւագի խնկարկութեան պահուն:
Կրակամանը շարժուն կափարիչ մը ունի, որուն կեդրոնէն բարձրացող շղթան օղակուած է վերը երեք շղթաներուն միջեւ՝ փոքր եւ կլոր սկաւառակին, սարկաւագը մատնեմատով վեր կը հանէ կեդրոնական շղթան եւ կրակամանին կափարիչը կը բարձրանայ:
Բուրվառի երեք շղթաները կը խորհրդանշեն Ս. Երրորդութիւնը. իսկ կեդրոնի շղթան կը հաստատէ Միաստուածութիւնը:

== Գործածութիւն==
Բուրվառի պաշտօնը վերապահուած է սարկաւագին, որուն բացակայութեան օրուան Առաջնորդին հաւանութեամբ եւ թելադրութեամբ արտօնութիւն կը տրուի ուրարակիրներուն՝ խնկարկութիւն կատարելու: Եկեղեցական իշխանութիւն ունեցող բոլոր կղերականները մասնաւոր առիթներով իրենք եւս կը կատարեն խնկարկութիւն, յատկապէս եկեղեցական բացառիկ արարողութիւններուն:
Սարկաւագը որեւէ խնկարկութենէ առաջ խունկը օրհնել կու տայ աւագերէցին կամ օրուան եկեղեցական արարողութեան հանդիսապետող հոգեւորականին եւ ապա կը կատարէ խնկարկութիւնը:

== Խնկարկութիւնը Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցւոյ մէջ==
[[Խնկարկութիւն]]ը Հայց. Եկեղեցւոյ վաղ ժամանակներէն եկող սովորութիւն մըն է, սերտօրէն կապուած՝ հայ ծէսին եւ ժամանակագրութեան:
Խնկարկելով նախ կը հայցենք Աստուծոյ օրհնութիւնը հաւատացեալներուն վրայ, եւ բարձրացող ծուխին ընդմէջէն կ'ուզենք տեսնել աղօթքին բարձրացումը առ Աստուած:
Եկեղեցւոյ մէջ կը խնկարկենք ամէն առաւօտ ժամերգութեան սկիզբը, երբ «Տէր, զի բազում...» սաղմոսը կը կարդացուի, Ս. Աւետարանի ընթերցման սկիզբը, Օրհնութեան եւ Հոգեգալստեան շարականներուն երգեցողութեան «Փառք ի բարձունս...» փառաբանանքին, «Լոյս զուարթ...»ի երկրորդ բաժնին՝ «Եկեալքս...»ին, «Սուրբ Աստուած...» երեքսրբեան օրհնութեան, անդաստանի տեառնագրութեան ընթացքին, եւ Ս. Պատարագին Ս. Սկիհի վերաբերման եւ գլխաւոր երգերու պարագային: 

== Աղբիւրներ ==
«Ծիսական Գիտելիքներ», Սուրէն Արք. Գաթարոյեան, Անթիլիաս, 2014</text>
      <sha1>jepw1vq1oqdoz1brzkmcf56z3ycg6x6</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>