Ուիքիփետիա hywwiki https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Մեդիա Սպասարկող Քննարկում Մասնակից Մասնակցի քննարկում Ուիքիփետիա Ուիքիփետիայի քննարկում Պատկեր Պատկերի քննարկում MediaWiki MediaWiki քննարկում Կաղապար Կաղապարի քննարկում Օգնություն Օգնության քննարկում Ստորոգութիւն Կատեգորիայի քննարկում TimedText TimedText talk Մոդուլ Մոդուլի քննարկում Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 3011 206243 189964 2022-08-10T18:41:32Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 /* Կենսագրութիւն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Գրիգոր Զօհրապ''' ({{ԱԾ}}), հայ անուանի գրող, քաղաքագէտ, փաստաբան եւ բարեգործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է [[Պոլիս]], ուր ստացած է նախակրթութիւնն ու միջնակարգ կրթութիւնը։ Շրջան մը աշակերտած է [[Ծերենց]]ի։ Քաղքենի բարեկեցիկ ընտանիքի զաւակ՝ ուսումը շարունակած է Պոլսոյ պետական երկրաչափական, ապա իրաւաբանական հիմնարկներուն մէջ։ Քսանմէկ տարեկանին կը դառնայ փաստաբան։ Կանխահաս միտք՝ գիտական իմաստով, երիտասարդ Զօհրապ նոյնքան օժտուած է իբրեւ արուեստագէտ, իբրեւ բացառիկ կերպով բազմակողմանի անհատականութիւն։ Կանուխէն գործօն է [[հայ]] իրականութեան մէջ եւ մշակութային միութիւններու, բայց նամանաւանդ՝ մամուլի ճամբով։ Սերտօրէն աշխատակցած է «Արեւելք»ին։ Շրջան մը, բարեկամին՝ [[Հրանդ Ասատուր]]ի հետ, կը խմբագրէ «Արեւելք»ի կից լոյս տեսնող «Մասիս»ը։ Այս թերթերուն, ապա «Հայրենիք»ի մէջ, կը ստորագրէ հրապարակագրական փայլուն էջեր (քննադատութիւն, քրոնիկ...), բայց մանաւանդ իր յաջորդական պատմուածքները կամ նորավէպերը, որոնք մեր գրականութեան մէջ իրենց տեսակին լաւագոյներն են։ [[1908]] թուականի սահմանադրութեան, Զօհրապ կ՛ընտրուի երեսփոխական օսմանեան խորհրդարանին։ Հայութեան ամենափայլուն այս ներկայացուցիչը միանգամայն խորհրդարանի ամէնէն օժտուած դէմքն է՝ ամէն իմաստով, նոյնը՝ պետական համալսարանի իրաւաբանութեան հիմնարկին մէջ, իր արժանաւոր ներկայութեամբ եւ վաստակով՝ ան հիացում ու նախանձ կը ստեղծէ իր շուրջ։ Այս տարիներուն, Զօհրապ կը հրատարակէ մամուլի մէջ ցրուած իր պատմուածքները, զանոնք խմբած երեք ժողովածու-հատորներու մէջ՝ «Խղճմտանքի Ձայներ», «Կեանքը Ինչպէս Որ Է» եւ «Լուռ Ցաւեր»։ Զօհրապ կը շարունակէ գործել նաեւ հայկական գետնի վրայ։ Ղեկավարող մասնակցութիւն կը բերէ, նախ՝ թուրք ղեկավարութեան հետ հասկացողութեան գալու փորձերուն, ապա՝ [[1912]] թուականի շուրջ գործակցութեան խզումէն ետք, [[եւրոպա]]կան պետութիւններու մօտ կատարուած դիմումներուն ու հետեւող բանակցութիւններուն ու անոնց միջոցով ապահովելու՝ հայկական բարենորոգումները եւ վարչական ինքնավարութիւնը։ Այս շրջանին, Marcel Leart ծածկանունով կը հրատարակէ «Հայկական Հարցը՝ Փասթաթուղթներու Լոյսին Տակ» գործը՝ [[ֆրանսերէն]]։ [[1915]] թուականի Ապրիլի ձերբակալութիւններէն ետք, իր դիրքին ու ազդեցութեան բերմամբ՝ պահ մը դեռ ազատ ձգուած, Զօհրապ յուսահատ պայքար մը կը մղէ բողոքելով թուրք կառավարութեան ոճրային քայլերուն դէմ։ Բայց չ՛ուշանար նաեւ իր ձերբակալումը, եւ ապա՝ [[Հալէպ]]էն [[Տիգրանակերտ]] ճամբուն վրայ բարբարոս սպանութիւնը՝ պետութեան ձեռքով կազմակերպուած ու զինուած ոճրագործներէն։ Զօհրապ գրած է բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր, ակնարկներ, վէպեր եւ այլ տեսակի գրութիւններ։ Սակայն առաւել ճանչցուած է իր նորավէպերով։ Բիւրեղացած ձեւի ու փոքր ծաւալի մէջ ան հասած է հոգեբանական խորութեան եւ կերտած՝ բազմաթիւ կերպարներ, զարգացնելով իրապաշտութեան աւանդները հայ գրականութեան մէջ։ Անոր լեզուամտածողութիւնը կ՛առանձնանայ՝ զուսպ ու դիպուկ ոճով, հոգեբանական նուրբ պատկերներու, համեմատութիւններու եւ մարդոց արտայայտչամիջոցներով։ == Մտաւորականն Ու Քաղաքական Գործիչը == == Երկերու մատենագիտութիւն == [[File:La Question arménienne à la by Zohrab Krikor bpt6k870174j.pdf|thumb|''La Question arménienne'', written by Zohrab using the pen name Marcel Léart]] * Անհետացած սերունդ մը, [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], 1887, 187 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ: * Լուռ ցաւեր, Կ. Պոլիս, 1911, 240 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Կ. Պոլիս, 1911, 200 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Իզմիր]], 1922: * Անհետացած սերունդ մը, Կ. Պոլիս, 1924, 151 էջ: * Ծանօթ դէմքեր եւ պատմուածքներ, [[Փարիզ]], 1932, 220 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, [[Ալեքսանդրիա|Աղեքսանդրիա]], 1938, 95 էջ: * Նովելներ, [[Երեւան]], 1941, 303 էջ: * Մեր կեանքէն, [[Գահիրէ]], 1945, 190 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Հալէպ]], 1947, 503 էջ: * Նովելների լիակատար ժողովածու, Երեւան, 1954, 394 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Պէյրութ]], 1956, 154 էջ: * Անհետացած սերունդ մը եւ Փոթորիկ, Պէյրութ, 1957, 154 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1958, 89 էջ: * Ամբողջական հաւաքածոյ նորավէպերու եւ պատմուածքներու, [[Ստամբուլ|Ստամպուլ]], 1959, 414 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1959, 62 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1959, 120 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1961, 191 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. 1-2, Երեւան, 1962: * Անհետացած սերունդ մը, Պէյրութ, 1971, 138 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1971, 142 էջ: * Գրականության մասին, Երեւան, 1973, 205 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1975, 120 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1977, 99 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1978, 320 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1980, 61 էջ: * Մեր կեանքէն, Պէյրութ, 1981, 128 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1982, 238 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1987, 368 էջ: * Երկեր, Անթիլիաս, 1988, 421 էջ: * Երկեր, Երեւան, 1989, 652 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Իսթանպուլ, 1994, 143 էջ: * Նորավէպեր, մաս Ա. Խղճմտանքի ձայներ, [[Վենետիկ]], 1994, 92 էջ: * Նորավէպեր, մաս Բ. Կեանքը ինչպէս որ է, Վենետիկ, 1994, 80 էջ: * Նորավէպեր, մաս Գ. Լուռ ցաւեր, Վենետիկ, 1994, 88 էջ: * Հատընտիր, Հալէպ, 1996, 293 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], 1997, 108 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ա. Գեղարուեստական երկեր, Նորավէպեր, Դիմանկարներ, Երեւան, 2001, 640 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Բ. Վէպեր, Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Գոյնզգոյն եւ ցիրուցան գեղարուեստական երկեր, Երեւան, 2001, 576 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Գ. Յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, Երեւան, 2002, 704 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Դ. Նամակներ, Ընծայագրեր, Օրագրութիւններ, Երեւան, 2003, 656 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ե. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1891, 1893, 1908–1910 թթ.), Երեւան, 2004, 560 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Զ. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1911–1915 թթ.), Երեւան, 2004, 456 էջ: * Նորավէպեր (ընտրանի), Երեւան, 2011, 232 էջ: * Ստեղծագործությունների ժողովածու, Երեւան, 2011, 158 էջ: * [[Սեբաստիայի նահանգ]]ը տնտեսական ու ազգագրական տեսակետից եւ հայերի դրությունը: Հայկական հարցը փաստաթղթերու լույսին տակ, Երեւան, 2013, 80 էջ: == Աղբիւր == * Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 82: * «Դիմաստուերներ», Հրանդ Ասատուր, 1921, էջ 220-250։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://hy.wikisource.org/wiki/Դէպ_ի_մահ։_Զօհրապ_եւ_Վարդգէս Զօհրապի մահուան նկարագրութիւնը [[Երուանդ Օտեան]]ի վաւերագիր-յուշագրութեան մէջ։] {{Արտաքին յղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զօհրապ, Գրիգոր}} [[Ստորոգութիւն:26 Յունիսի ծնածներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ փաստաբաններ]] i5td90bz0jrokrdxq6jeci03ng04ixt 206244 206243 2022-08-10T19:19:01Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 /* Կենսագրութիւն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Գրիգոր Զօհրապ''' ({{ԱԾ}}), հայ անուանի գրող, քաղաքագէտ, փաստաբան եւ բարեգործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է [[Պոլիս]]: Գրիգոր Զօհրապ ինքնաբաւ ու աւանդապահ ընտանիքի ծնունդ էր: Հայրը` Խաչիկ էֆենտին, լումայափոխ էր, բնիկ` ակնեցի: Մայրը` Էֆթիկ Հանըմը, Մալաթիայէն էր: Զօհրապ նախնական կրթութիւնը ստացած է Պէշիկթաշի Մաքրուհեան վարժարանին մէջ: 1870-ին կը մահանայ հայրը: Մայրը կը վերամուսնանայ նշանաւոր փաստաբան Աւետիս Եորտումեանին հետ եւ երկու որդիներուն` Միհրանին ու Գրիգորին հետ կը տեղափոխուի [[Օրթագիւղ]]: Տղաքը իրենց ուսումը կը շարունակեցն տեղւոյն նշանաւոր Թարգմանչաց վարժարանին մէջ, ուր սկիզբ կ'առնեն Զօհրապին գրական նախափորձերը` ոտանաւորներ եւ յաջող շարադրութիւններ: 1876-ին Զօհրապ կ'ընդունուի այդ օրերու Թուրքիոյ կրթական միակ բարձրագոյն հաստատութիւնը` Կալաթասարայի վարժարանը, որ բացուած էր 1868-ին, ֆրանսական կառավարութեան հովանաւորութեամբ եւ Կ. Պոլսոյ ֆրանսական դեսպանի անմիջական հսկողութեամբ: Կ'ուսանի երկրաչափութիւն, որուն ընթացքը կ'աւարտէ փայլուն գիտելիքներով: 1880-ին կը սկսի աշխատիլ խորթ հօր իրաւաբանական գրասենեակին մէջ իբրեւ գրագիր, միաժամանակ, կը սկսի յաճախել Կալաթասարայի իրաւագիտութեան բաժինը: Սակայն շուտով վարժարանը, որ ունէր 45 հայ, 2 իսլամ, 2 հրեայ եւ 3 յոյն ուսանող, կը փակուի` բաւարար թիւով իսլամ աշակերտներ չունենալու պատճառով: Եւ երբ 1881-ին կը բացուի «Հուգուգի» (իրաւունքի) վարժարանը, Զօհրապ շուտով հոն կ'արձանագրուի ու երկու տարի ուսանելէ ետք, անկէ կը հեռանայ՝ առանց վկայական ստանալու: Բայց 1884-ին [[Ատրիանապոլիս|Ատրիանապոլսոյ]] (Էտիրնէ) մէջ քննութիւն կը յանձնէ եւ կը ստանայ փաստաբան-իրաւաբանի վկայական: Զօհրապ գրական ասպարէզ մուտք կը գործէ 1878-ին, երբ կը հանդիպի Նիկողայոս Թիւլպենճեանին եւ կը դառնայ անոր հրատարակած «Լրագիր» օրաթերթին աշխատակիցը: Միայն 17 տարեկան էր այդ ատեն եւ, այսուհանդերձ, ինքզինք կը յաջողի դրսեւորել իբրեւ ազգի ճակատագիրով մտահոգ հայը: 1880-ականներու սկիզբը մուտք գործելով հրապարակախօսական ասպարէզ` Զօհրապ կը դառնայ իր օրերուն գրական շարժման մասնակիցներէն եւ արդիւնաւէտ գործիչներէն մէկը: 1883-ին կը հրատարակէ Ասիական ընկերութեան «Երկրագունդ» հանդէսը, Յակոբ Պարոնեանի խմբագրութեամբ: 1885-ին նոյն հանդէսին էջերուն կը սկսի տպագրել իր անդրանիկ վէպը` «Անհետացած սերունդ մը» վերնագիրով: 1887-ին վէպը լոյս կը տեսնէ առանձին գիրքով: 1888-ին Զօհրապ կ'ամուսնանայ Քլարա Եազըճեանի հետ: Կ'ունենան չորս զաւակ` Լեւոն, Տոլորէս, Արամ եւ Հերմինէ: 1891-ին Զօհրապ առաջին անգամ կ'ընտրուի Ազգային ժողովի երեսփոխան, սակայն ժողովի բացման նիստին անոր ընտրութիւնը չի վաւերացուիր` 30 տարիքը բոլորած չըլլալուն պատճառով: 1892-ին Զօհրապի խմբագրութեամբ կը հրատարակուի «Մասիս» ազգային, գրական եւ քաղաքական հանդէսը: Զօհրապին գրիչը այս շրջանին յատկապէս բեղուն կ'ըլլայ: Բայց տարի մը ետք` 1893-ին, հանդէսը կը դադրի լոյս տեսնելէ: Զօհրապի գրական գործունէութիւնը բուռն վերելք կ'ապրի 1880-ականներու վերջերուն եւ 1890-ականներու սկզբնաւորութեան: «Արեւելք» օրաթերթին, ապա «Մասիս»-ի մէջ լոյս կը տեսնեն Զօհրապին առաջին նորավէպները: Իր գրական ստեղծագործութեան հիմնական մասը ան կ'արարէ 1887-1893 տարիներուն: Այս շրջանին Զօհրապ կը գրէ նաեւ իր երկրորդ, բայց անաւարտ մնացած վէպը`«Նարտիկ»ը, ինչպէս նաեւ իրմէ ժառանգ մնացած անկրկնելի նորավէպներուն մեծ մասը, նոյնպէս` բազմաթիւ հրապարակախօսական յօդուածներ, որոնք լայն ճանաչում կ'ապահովեն իրեն` իբրեւ գրողի եւ հրապարակախօսի: 1894-1895 թուականները զարհուրելի էին արեւմտահայերուն համար: Կը սկսին ու մինչեւ 1896 կը շարունակուին զանգուածային կոտորածները: Հայ մտաւորականներու մեծ մասը կը ստիպուի հեռանալ [[Պոլիս|Կ. Պոլիսէն]] եւ հաստատուիլ [[Եւրոպա]]: Յուսահատութեան ու տեղատուութեան այս շրջանին Զօհրապ ակամայ կը հեռանայ գրական ասպարէզէն: Ան առաւելաբար փաստաբանական գործերով, կարեւոր դատավարութիւններով կը զբաղի: Պոլսոյ մէջ Զօհրապը իբրեւ իրաւաբան-փաստաբան նշանաւոր կը դառնայ յատկապէս օտարներուն մօտ, որովհետեւ, տիրապետելով ֆրանսերէնին, յաճախ ինք կը պաշտպանէր անոնց դատերը Թուրքիոյ առեւտրական առաջին դատարանին մէջ: Զօհրապ նաեւ Պոլսոյ ռուսական դեսպանատան թարգմանն էր ու իրաւագէտ-խորհրդականը: Օգտուելով այդ հանգամանքէն` ռուս օտարահպատակներու դատերը կը ստանձնէ եւ կ'ունենայ Եւրոպա ազատօրէն երթեւեկելու իրաւունք: Հետագային, երկար լռութենէ ետք, 1898-էն սկսեալ, Զօհրապ դարձեալ կ'երեւի գրական ասպարէզի վրայ, այս անգամ իբրեւ անուանի ու վաստակաւոր գրող եւ հասարակական գործիչ: Սակայն 1906-ին, Օսմանեան կայսրութեան ատենի արդարադատութեան նախարարին կարգադրութեամբ, Զօհրապին կ'արգիլուի թրքական դատարաններուն մէջ դատեր պաշտպանելը: Պատճառը պուլկար յեղափոխականի մը դատական պաշտպանութիւնն էր Զօհրապի կողմէ: Այդ պատճառով ալ, երբ 1908-ին Թուրքիոյ մէջ կը հռչակուի Սահմանադրութիւնը եւ կայսրութեան բոլոր անկիւնները թափ կ'առնեն հաւաքներն ու ցոյցերը` հաւասարութեան, եղբայրութեան եւ համագործակցութեան կարգախօսներով, Զօհրապ կը գտնուէր [[Փարիզ]], ուր ան կը հրատարակէ իր ֆրանսերէն իրաւագիտական աշխատութիւնը եւ մասնագիտական աշխատանքի լայն ասպարէզ կը գտնէ: Բայց երբ կը տեղեկանայ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] մէջ սահմանադրական կարգերու հաստատման մասին, մեծ յոյսերով եւ լաւատեսութեամբ Փարիզէն կը շտապէ Պոլիս<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/399136 Գրիգոր Զօհրապ]</ref>: 1908-ի օսմանեան խորհրդարանական ընտրութեանց Զօհրապ պատգամաւորկ' ընտրուի: Աշխուժ մասնակցութիւն կ'ունենայ խորհրդարանական գրեթէ բոլոր քննարկումներուն, ամէն ջանք ի գործ կը դնէ խորհրդարանին կողմէ արդարացի օրէնքներ ընդունելու համար: Ինքն իր մասին Զօհրապ կը սիրէր ըսել, թէ` «Ես սահմանադրութեան փաստաբանն եմ»: Այս տարիներուն, Զօհրապ կը հրատարակէ մամուլի մէջ ցրուած իր պատմուածքները, զանոնք խմբած երեք ժողովածու-հատորներու մէջ՝ «Խղճմտանքի Ձայներ», «Կեանքը Ինչպէս Որ Է» եւ «Լուռ Ցաւեր»։ 1912-ին, Marcel Leart ծածկանունով կը հրատարակէ «Հայկական Հարցը՝ Փաստթաթուղթներու Լոյսին Տակ» գործը՝ [[ֆրանսերէն]]։ Զօհրապ մեծապէս յարգուած եւ երեւելի անձնաւորութիւն կը դառնայ թէ՛ հայ ազգային, թէ՛ համա-օսմանեան հասարակական, քաղաքական եւ մշակութային կեանքին մէջ: Սակայն, երբ կը սկսի [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. Պատերազմը]], Թուրքիոյ իշխանաւորները պահը յարմար կը գտնեն ի գործ դնելու հայերու դէմ իրենց մշակած ցեղասպանութեան ծրագիրը: Մէկ գիշերուան մէջ` ապրիլ 24-ին, մեծագոյն մասով կը ձերբակալուին եւ կ'աքսորուին Պոլսոյ հայ մտաւորականները: Զօհրապ ամէն ջանք կը թափէ ազատելու իր անմեղ ազգակիցները: Կը դիմէ պետական բարձրաստիճան պաշտօնեաներուն, որոնցմէ շատերուն հետ մտերիմ յարաբերութիւն ունէր, այդ շարքին` ներքին գործոց նախարար Թալէաթ փաշային եւ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշային: Անոնք բոլորն ալ դրական եւ յուսադրիչ պատասխաններ կու տային: Սակայն շուտով Զօհրապն ու Վարդգէսն ալ միասնաբար կը ձերբակալեն եւ կ'աքսորեն: Անոնց ալ կը սպասէր նոյն դաժան ճակատագիրը: 1915 թուականի յուլիսին, աքսորի ճանապարհին ([[Հալէպ]]էն [[Տիգրանակերտ]] ճամբուն վրայ), դաժանօրէն կը սպաննուին Գրիգոր Զօհրապ եւ Վարդգէս: == Մտաւորականն Ու Քաղաքական Գործիչը == Զօհրապ գրած է բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր, ակնարկներ, վէպեր եւ այլ տեսակի գրութիւններ։ Սակայն առաւել ճանչցուած է իր նորավէպերով։ Բիւրեղացած ձեւի ու փոքր ծաւալի մէջ ան հասած է հոգեբանական խորութեան եւ կերտած՝ բազմաթիւ կերպարներ, զարգացնելով իրապաշտութեան աւանդները հայ գրականութեան մէջ։ Անոր լեզուամտածողութիւնը կ'առանձնանայ՝ զուսպ ու դիպուկ ոճով, հոգեբանական նուրբ պատկերներու, համեմատութիւններու եւ մարդոց արտայայտչամիջոցներով։ Զօհրապ իր բոլոր ուժերով հայ քաղաքական միտքի զարգացման ծառայելու յանձնառու մտաւորականն ու քաղաքական գործիչը եղած է Զօհրապ, որ պատգամեց սերունդներուն, թէ` «Մարդկութեան գերագոյն շահը յառաջդիմութեան մէջ է: Հասարակութիւն մը, որ հնամաշ բարքեր ունի` յետադիմելու դատապարտուած կը մնայ, եթէ իր խորհելու, զգալու եւ աշխատելու եղանակները չնորոգէ»: Կանխահաս միտք՝ գիտական իմաստով, երիտասարդ Զօհրապ նոյնքան օժտուած է իբրեւ արուեստագէտ, իբրեւ բացառիկ կերպով բազմակողմանի անհատականութիւն։ Կանուխէն գործօն է [[հայ]] իրականութեան մէջ եւ մշակութային միութիւններու, բայց նամանաւանդ՝ մամուլի ճամբով։ Սերտօրէն աշխատակցած է «Արեւելք»ին։ Շրջան մը, բարեկամին՝ [[Հրանդ Ասատուր]]ի հետ, կը խմբագրէ «Արեւելք»ի կից լոյս տեսնող «Մասիս»ը։ Այս թերթերուն, ապա «Հայրենիք»ի մէջ, կը ստորագրէ հրապարակագրական փայլուն էջեր (քննադատութիւն, քրոնիկ...), բայց մանաւանդ իր յաջորդական պատմուածքները կամ նորավէպերը, որոնք մեր գրականութեան մէջ իրենց տեսակին լաւագոյներն են։ Կենսագիրներու վկայութիւններով եւ արխիւային նիւթերով հաստատուած է, որ Հայոց արհաւիրքի աղիտալի օրերուն Զօհրապ ոչ մէկ վայրկեան կը հեռանայ անձնուրաց մարդասէրի եւ հայոց իրաւունքի անկաշառ դատապաշտպանի իր դիրքերէն: Երբ կը սկսին հայ մտաւորականութեան եւ ազգային ղեկավարութեան զանգուածային ձերբակալութիւնները, խորհրդարանական պատգամաւորի անձեռնմխելիութիւն վայելող Զօհրապը սկզբնապէս չեն ձերբակալեր: Շրջապատը կը թելադրէր Մեծ Հայուն, որ հեռանայ Թուրքիայէն: Սակայն Զօհրապ կը մերժէ բաժնուիլ իր ժողովուրդէն` յայտարարելով, թէ` «որո՞ւ թողում սա անտէր ու անգլուխ ժողովուրդը. չէ՛, փախչիլ չեմ կրնար, պէտք է, պարտքս է մինչեւ վերջ պատնէշին վրայ մնալ»: Օգտուելով խորհրդարանական պատգամաւորի իր իրաւունքէն եւ վայելած հեղինակութենէն` Զօհրապ կը դիմէ օրուան ներքին գործոց նախարար եւ Հայոց ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատու Թալէաթին` հաշիւ պահանջելով հայութեան սերուցքին հանդէպ գործադրուող մեծ ոճիրին համար: Զօհրապ ազդարարած է Թալէաթին. «Օր մը, ապահով եղէ՛ք, որ հաշիւ պիտի պահանջուի ձեզմէ եւ դուք չպիտի կարենաք արդարացնել ձեր արարքները»: Թալէաթ պէյ հեգնանքով հարց տուած է. «Ո՞վ պիտի պահանջէ այդ հաշիւը»: «Ե՛ս,- պատասխանած է Զօհրապ,- խորհրդարանի մէջ իբր հայ մեպհուս ձենէ հաշիւ պիտի պահանջեմ»: == Երկերու մատենագիտութիւն == [[File:La Question arménienne à la by Zohrab Krikor bpt6k870174j.pdf|thumb|''La Question arménienne'', written by Zohrab using the pen name Marcel Léart]] * Անհետացած սերունդ մը, [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], 1887, 187 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ: * Լուռ ցաւեր, Կ. Պոլիս, 1911, 240 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Կ. Պոլիս, 1911, 200 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Իզմիր]], 1922: * Անհետացած սերունդ մը, Կ. Պոլիս, 1924, 151 էջ: * Ծանօթ դէմքեր եւ պատմուածքներ, [[Փարիզ]], 1932, 220 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, [[Ալեքսանդրիա|Աղեքսանդրիա]], 1938, 95 էջ: * Նովելներ, [[Երեւան]], 1941, 303 էջ: * Մեր կեանքէն, [[Գահիրէ]], 1945, 190 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Հալէպ]], 1947, 503 էջ: * Նովելների լիակատար ժողովածու, Երեւան, 1954, 394 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Պէյրութ]], 1956, 154 էջ: * Անհետացած սերունդ մը եւ Փոթորիկ, Պէյրութ, 1957, 154 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1958, 89 էջ: * Ամբողջական հաւաքածոյ նորավէպերու եւ պատմուածքներու, [[Ստամբուլ|Ստամպուլ]], 1959, 414 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1959, 62 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1959, 120 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1961, 191 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. 1-2, Երեւան, 1962: * Անհետացած սերունդ մը, Պէյրութ, 1971, 138 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1971, 142 էջ: * Գրականության մասին, Երեւան, 1973, 205 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1975, 120 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1977, 99 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1978, 320 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1980, 61 էջ: * Մեր կեանքէն, Պէյրութ, 1981, 128 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1982, 238 էջ: * Նովելներ, Երեւան, 1987, 368 էջ: * Երկեր, Անթիլիաս, 1988, 421 էջ: * Երկեր, Երեւան, 1989, 652 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Իսթանպուլ, 1994, 143 էջ: * Նորավէպեր, մաս Ա. Խղճմտանքի ձայներ, [[Վենետիկ]], 1994, 92 էջ: * Նորավէպեր, մաս Բ. Կեանքը ինչպէս որ է, Վենետիկ, 1994, 80 էջ: * Նորավէպեր, մաս Գ. Լուռ ցաւեր, Վենետիկ, 1994, 88 էջ: * Հատընտիր, Հալէպ, 1996, 293 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], 1997, 108 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ա. Գեղարուեստական երկեր, Նորավէպեր, Դիմանկարներ, Երեւան, 2001, 640 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Բ. Վէպեր, Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Գոյնզգոյն եւ ցիրուցան գեղարուեստական երկեր, Երեւան, 2001, 576 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Գ. Յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, Երեւան, 2002, 704 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Դ. Նամակներ, Ընծայագրեր, Օրագրութիւններ, Երեւան, 2003, 656 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ե. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1891, 1893, 1908–1910 թթ.), Երեւան, 2004, 560 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Զ. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1911–1915 թթ.), Երեւան, 2004, 456 էջ: * Նորավէպեր (ընտրանի), Երեւան, 2011, 232 էջ: * Ստեղծագործությունների ժողովածու, Երեւան, 2011, 158 էջ: * [[Սեբաստիայի նահանգ]]ը տնտեսական ու ազգագրական տեսակետից եւ հայերի դրությունը: Հայկական հարցը փաստաթղթերու լույսին տակ, Երեւան, 2013, 80 էջ: == Աղբիւր == * Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 82: * «Դիմաստուերներ», Հրանդ Ասատուր, 1921, էջ 220-250։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://hy.wikisource.org/wiki/Դէպ_ի_մահ։_Զօհրապ_եւ_Վարդգէս Զօհրապի մահուան նկարագրութիւնը [[Երուանդ Օտեան]]ի վաւերագիր-յուշագրութեան մէջ։] {{Արտաքին յղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զօհրապ, Գրիգոր}} [[Ստորոգութիւն:26 Յունիսի ծնածներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ փաստաբաններ]] ixu739u6dtmcf7tlynqllfeis7ja5ja 206247 206244 2022-08-11T05:19:33Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 /* Երկերու մատենագիտութիւն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Գրիգոր Զօհրապ''' ({{ԱԾ}}), հայ անուանի գրող, քաղաքագէտ, փաստաբան եւ բարեգործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է [[Պոլիս]]: Գրիգոր Զօհրապ ինքնաբաւ ու աւանդապահ ընտանիքի ծնունդ էր: Հայրը` Խաչիկ էֆենտին, լումայափոխ էր, բնիկ` ակնեցի: Մայրը` Էֆթիկ Հանըմը, Մալաթիայէն էր: Զօհրապ նախնական կրթութիւնը ստացած է Պէշիկթաշի Մաքրուհեան վարժարանին մէջ: 1870-ին կը մահանայ հայրը: Մայրը կը վերամուսնանայ նշանաւոր փաստաբան Աւետիս Եորտումեանին հետ եւ երկու որդիներուն` Միհրանին ու Գրիգորին հետ կը տեղափոխուի [[Օրթագիւղ]]: Տղաքը իրենց ուսումը կը շարունակեցն տեղւոյն նշանաւոր Թարգմանչաց վարժարանին մէջ, ուր սկիզբ կ'առնեն Զօհրապին գրական նախափորձերը` ոտանաւորներ եւ յաջող շարադրութիւններ: 1876-ին Զօհրապ կ'ընդունուի այդ օրերու Թուրքիոյ կրթական միակ բարձրագոյն հաստատութիւնը` Կալաթասարայի վարժարանը, որ բացուած էր 1868-ին, ֆրանսական կառավարութեան հովանաւորութեամբ եւ Կ. Պոլսոյ ֆրանսական դեսպանի անմիջական հսկողութեամբ: Կ'ուսանի երկրաչափութիւն, որուն ընթացքը կ'աւարտէ փայլուն գիտելիքներով: 1880-ին կը սկսի աշխատիլ խորթ հօր իրաւաբանական գրասենեակին մէջ իբրեւ գրագիր, միաժամանակ, կը սկսի յաճախել Կալաթասարայի իրաւագիտութեան բաժինը: Սակայն շուտով վարժարանը, որ ունէր 45 հայ, 2 իսլամ, 2 հրեայ եւ 3 յոյն ուսանող, կը փակուի` բաւարար թիւով իսլամ աշակերտներ չունենալու պատճառով: Եւ երբ 1881-ին կը բացուի «Հուգուգի» (իրաւունքի) վարժարանը, Զօհրապ շուտով հոն կ'արձանագրուի ու երկու տարի ուսանելէ ետք, անկէ կը հեռանայ՝ առանց վկայական ստանալու: Բայց 1884-ին [[Ատրիանապոլիս|Ատրիանապոլսոյ]] (Էտիրնէ) մէջ քննութիւն կը յանձնէ եւ կը ստանայ փաստաբան-իրաւաբանի վկայական: Զօհրապ գրական ասպարէզ մուտք կը գործէ 1878-ին, երբ կը հանդիպի Նիկողայոս Թիւլպենճեանին եւ կը դառնայ անոր հրատարակած «Լրագիր» օրաթերթին աշխատակիցը: Միայն 17 տարեկան էր այդ ատեն եւ, այսուհանդերձ, ինքզինք կը յաջողի դրսեւորել իբրեւ ազգի ճակատագիրով մտահոգ հայը: 1880-ականներու սկիզբը մուտք գործելով հրապարակախօսական ասպարէզ` Զօհրապ կը դառնայ իր օրերուն գրական շարժման մասնակիցներէն եւ արդիւնաւէտ գործիչներէն մէկը: 1883-ին կը հրատարակէ Ասիական ընկերութեան «Երկրագունդ» հանդէսը, Յակոբ Պարոնեանի խմբագրութեամբ: 1885-ին նոյն հանդէսին էջերուն կը սկսի տպագրել իր անդրանիկ վէպը` «Անհետացած սերունդ մը» վերնագիրով: 1887-ին վէպը լոյս կը տեսնէ առանձին գիրքով: 1888-ին Զօհրապ կ'ամուսնանայ Քլարա Եազըճեանի հետ: Կ'ունենան չորս զաւակ` Լեւոն, Տոլորէս, Արամ եւ Հերմինէ: 1891-ին Զօհրապ առաջին անգամ կ'ընտրուի Ազգային ժողովի երեսփոխան, սակայն ժողովի բացման նիստին անոր ընտրութիւնը չի վաւերացուիր` 30 տարիքը բոլորած չըլլալուն պատճառով: 1892-ին Զօհրապի խմբագրութեամբ կը հրատարակուի «Մասիս» ազգային, գրական եւ քաղաքական հանդէսը: Զօհրապին գրիչը այս շրջանին յատկապէս բեղուն կ'ըլլայ: Բայց տարի մը ետք` 1893-ին, հանդէսը կը դադրի լոյս տեսնելէ: Զօհրապի գրական գործունէութիւնը բուռն վերելք կ'ապրի 1880-ականներու վերջերուն եւ 1890-ականներու սկզբնաւորութեան: «Արեւելք» օրաթերթին, ապա «Մասիս»-ի մէջ լոյս կը տեսնեն Զօհրապին առաջին նորավէպները: Իր գրական ստեղծագործութեան հիմնական մասը ան կ'արարէ 1887-1893 տարիներուն: Այս շրջանին Զօհրապ կը գրէ նաեւ իր երկրորդ, բայց անաւարտ մնացած վէպը`«Նարտիկ»ը, ինչպէս նաեւ իրմէ ժառանգ մնացած անկրկնելի նորավէպներուն մեծ մասը, նոյնպէս` բազմաթիւ հրապարակախօսական յօդուածներ, որոնք լայն ճանաչում կ'ապահովեն իրեն` իբրեւ գրողի եւ հրապարակախօսի: 1894-1895 թուականները զարհուրելի էին արեւմտահայերուն համար: Կը սկսին ու մինչեւ 1896 կը շարունակուին զանգուածային կոտորածները: Հայ մտաւորականներու մեծ մասը կը ստիպուի հեռանալ [[Պոլիս|Կ. Պոլիսէն]] եւ հաստատուիլ [[Եւրոպա]]: Յուսահատութեան ու տեղատուութեան այս շրջանին Զօհրապ ակամայ կը հեռանայ գրական ասպարէզէն: Ան առաւելաբար փաստաբանական գործերով, կարեւոր դատավարութիւններով կը զբաղի: Պոլսոյ մէջ Զօհրապը իբրեւ իրաւաբան-փաստաբան նշանաւոր կը դառնայ յատկապէս օտարներուն մօտ, որովհետեւ, տիրապետելով ֆրանսերէնին, յաճախ ինք կը պաշտպանէր անոնց դատերը Թուրքիոյ առեւտրական առաջին դատարանին մէջ: Զօհրապ նաեւ Պոլսոյ ռուսական դեսպանատան թարգմանն էր ու իրաւագէտ-խորհրդականը: Օգտուելով այդ հանգամանքէն` ռուս օտարահպատակներու դատերը կը ստանձնէ եւ կ'ունենայ Եւրոպա ազատօրէն երթեւեկելու իրաւունք: Հետագային, երկար լռութենէ ետք, 1898-էն սկսեալ, Զօհրապ դարձեալ կ'երեւի գրական ասպարէզի վրայ, այս անգամ իբրեւ անուանի ու վաստակաւոր գրող եւ հասարակական գործիչ: Սակայն 1906-ին, Օսմանեան կայսրութեան ատենի արդարադատութեան նախարարին կարգադրութեամբ, Զօհրապին կ'արգիլուի թրքական դատարաններուն մէջ դատեր պաշտպանելը: Պատճառը պուլկար յեղափոխականի մը դատական պաշտպանութիւնն էր Զօհրապի կողմէ: Այդ պատճառով ալ, երբ 1908-ին Թուրքիոյ մէջ կը հռչակուի Սահմանադրութիւնը եւ կայսրութեան բոլոր անկիւնները թափ կ'առնեն հաւաքներն ու ցոյցերը` հաւասարութեան, եղբայրութեան եւ համագործակցութեան կարգախօսներով, Զօհրապ կը գտնուէր [[Փարիզ]], ուր ան կը հրատարակէ իր ֆրանսերէն իրաւագիտական աշխատութիւնը եւ մասնագիտական աշխատանքի լայն ասպարէզ կը գտնէ: Բայց երբ կը տեղեկանայ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] մէջ սահմանադրական կարգերու հաստատման մասին, մեծ յոյսերով եւ լաւատեսութեամբ Փարիզէն կը շտապէ Պոլիս<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/399136 Գրիգոր Զօհրապ]</ref>: 1908-ի օսմանեան խորհրդարանական ընտրութեանց Զօհրապ պատգամաւորկ' ընտրուի: Աշխուժ մասնակցութիւն կ'ունենայ խորհրդարանական գրեթէ բոլոր քննարկումներուն, ամէն ջանք ի գործ կը դնէ խորհրդարանին կողմէ արդարացի օրէնքներ ընդունելու համար: Ինքն իր մասին Զօհրապ կը սիրէր ըսել, թէ` «Ես սահմանադրութեան փաստաբանն եմ»: Այս տարիներուն, Զօհրապ կը հրատարակէ մամուլի մէջ ցրուած իր պատմուածքները, զանոնք խմբած երեք ժողովածու-հատորներու մէջ՝ «Խղճմտանքի Ձայներ», «Կեանքը Ինչպէս Որ Է» եւ «Լուռ Ցաւեր»։ 1912-ին, Marcel Leart ծածկանունով կը հրատարակէ «Հայկական Հարցը՝ Փաստթաթուղթներու Լոյսին Տակ» գործը՝ [[ֆրանսերէն]]։ Զօհրապ մեծապէս յարգուած եւ երեւելի անձնաւորութիւն կը դառնայ թէ՛ հայ ազգային, թէ՛ համա-օսմանեան հասարակական, քաղաքական եւ մշակութային կեանքին մէջ: Սակայն, երբ կը սկսի [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. Պատերազմը]], Թուրքիոյ իշխանաւորները պահը յարմար կը գտնեն ի գործ դնելու հայերու դէմ իրենց մշակած ցեղասպանութեան ծրագիրը: Մէկ գիշերուան մէջ` ապրիլ 24-ին, մեծագոյն մասով կը ձերբակալուին եւ կ'աքսորուին Պոլսոյ հայ մտաւորականները: Զօհրապ ամէն ջանք կը թափէ ազատելու իր անմեղ ազգակիցները: Կը դիմէ պետական բարձրաստիճան պաշտօնեաներուն, որոնցմէ շատերուն հետ մտերիմ յարաբերութիւն ունէր, այդ շարքին` ներքին գործոց նախարար Թալէաթ փաշային եւ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշային: Անոնք բոլորն ալ դրական եւ յուսադրիչ պատասխաններ կու տային: Սակայն շուտով Զօհրապն ու Վարդգէսն ալ միասնաբար կը ձերբակալեն եւ կ'աքսորեն: Անոնց ալ կը սպասէր նոյն դաժան ճակատագիրը: 1915 թուականի յուլիսին, աքսորի ճանապարհին ([[Հալէպ]]էն [[Տիգրանակերտ]] ճամբուն վրայ), դաժանօրէն կը սպաննուին Գրիգոր Զօհրապ եւ Վարդգէս: == Մտաւորականն Ու Քաղաքական Գործիչը == Զօհրապ գրած է բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր, ակնարկներ, վէպեր եւ այլ տեսակի գրութիւններ։ Սակայն առաւել ճանչցուած է իր նորավէպերով։ Բիւրեղացած ձեւի ու փոքր ծաւալի մէջ ան հասած է հոգեբանական խորութեան եւ կերտած՝ բազմաթիւ կերպարներ, զարգացնելով իրապաշտութեան աւանդները հայ գրականութեան մէջ։ Անոր լեզուամտածողութիւնը կ'առանձնանայ՝ զուսպ ու դիպուկ ոճով, հոգեբանական նուրբ պատկերներու, համեմատութիւններու եւ մարդոց արտայայտչամիջոցներով։ Զօհրապ իր բոլոր ուժերով հայ քաղաքական միտքի զարգացման ծառայելու յանձնառու մտաւորականն ու քաղաքական գործիչը եղած է Զօհրապ, որ պատգամեց սերունդներուն, թէ` «Մարդկութեան գերագոյն շահը յառաջդիմութեան մէջ է: Հասարակութիւն մը, որ հնամաշ բարքեր ունի` յետադիմելու դատապարտուած կը մնայ, եթէ իր խորհելու, զգալու եւ աշխատելու եղանակները չնորոգէ»: Կանխահաս միտք՝ գիտական իմաստով, երիտասարդ Զօհրապ նոյնքան օժտուած է իբրեւ արուեստագէտ, իբրեւ բացառիկ կերպով բազմակողմանի անհատականութիւն։ Կանուխէն գործօն է [[հայ]] իրականութեան մէջ եւ մշակութային միութիւններու, բայց նամանաւանդ՝ մամուլի ճամբով։ Սերտօրէն աշխատակցած է «Արեւելք»ին։ Շրջան մը, բարեկամին՝ [[Հրանդ Ասատուր]]ի հետ, կը խմբագրէ «Արեւելք»ի կից լոյս տեսնող «Մասիս»ը։ Այս թերթերուն, ապա «Հայրենիք»ի մէջ, կը ստորագրէ հրապարակագրական փայլուն էջեր (քննադատութիւն, քրոնիկ...), բայց մանաւանդ իր յաջորդական պատմուածքները կամ նորավէպերը, որոնք մեր գրականութեան մէջ իրենց տեսակին լաւագոյներն են։ Կենսագիրներու վկայութիւններով եւ արխիւային նիւթերով հաստատուած է, որ Հայոց արհաւիրքի աղիտալի օրերուն Զօհրապ ոչ մէկ վայրկեան կը հեռանայ անձնուրաց մարդասէրի եւ հայոց իրաւունքի անկաշառ դատապաշտպանի իր դիրքերէն: Երբ կը սկսին հայ մտաւորականութեան եւ ազգային ղեկավարութեան զանգուածային ձերբակալութիւնները, խորհրդարանական պատգամաւորի անձեռնմխելիութիւն վայելող Զօհրապը սկզբնապէս չեն ձերբակալեր: Շրջապատը կը թելադրէր Մեծ Հայուն, որ հեռանայ Թուրքիայէն: Սակայն Զօհրապ կը մերժէ բաժնուիլ իր ժողովուրդէն` յայտարարելով, թէ` «որո՞ւ թողում սա անտէր ու անգլուխ ժողովուրդը. չէ՛, փախչիլ չեմ կրնար, պէտք է, պարտքս է մինչեւ վերջ պատնէշին վրայ մնալ»: Օգտուելով խորհրդարանական պատգամաւորի իր իրաւունքէն եւ վայելած հեղինակութենէն` Զօհրապ կը դիմէ օրուան ներքին գործոց նախարար եւ Հայոց ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատու Թալէաթին` հաշիւ պահանջելով հայութեան սերուցքին հանդէպ գործադրուող մեծ ոճիրին համար: Զօհրապ ազդարարած է Թալէաթին. «Օր մը, ապահով եղէ՛ք, որ հաշիւ պիտի պահանջուի ձեզմէ եւ դուք չպիտի կարենաք արդարացնել ձեր արարքները»: Թալէաթ պէյ հեգնանքով հարց տուած է. «Ո՞վ պիտի պահանջէ այդ հաշիւը»: «Ե՛ս,- պատասխանած է Զօհրապ,- խորհրդարանի մէջ իբր հայ մեպհուս ձենէ հաշիւ պիտի պահանջեմ»: == Երկերու մատենագիտութիւն == [[File:La Question arménienne à la by Zohrab Krikor bpt6k870174j.pdf|thumb|''La Question arménienne'', written by Zohrab using the pen name Marcel Léart]] * Անհետացած սերունդ մը, [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], 1887, 187 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ: * Լուռ ցաւեր, Կ. Պոլիս, 1911, 240 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Կ. Պոլիս, 1911, 200 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Իզմիր]], 1922: * Անհետացած սերունդ մը, Կ. Պոլիս, 1924, 151 էջ: * Ծանօթ դէմքեր եւ պատմուածքներ, [[Փարիզ]], 1932, 220 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, [[Ալեքսանդրիա|Աղեքսանդրիա]], 1938, 95 էջ: * Նորավէպեր, [[Երեւան]], 1941, 303 էջ: * Մեր կեանքէն, [[Գահիրէ]], 1945, 190 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Հալէպ]], 1947, 503 էջ: * Նորավէպերի լիակատար ժողովածու, Երեւան, 1954, 394 էջ: * Լուռ ցաւեր, [[Պէյրութ]], 1956, 154 էջ: * Անհետացած սերունդ մը եւ Փոթորիկ, Պէյրութ, 1957, 154 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1958, 89 էջ: * Ամբողջական հաւաքածոյ նորավէպերու եւ պատմուածքներու, [[Ստամբուլ|Ստամպուլ]], 1959, 414 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1959, 62 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1959, 120 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1961, 191 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. 1-2, Երեւան, 1962: * Անհետացած սերունդ մը, Պէյրութ, 1971, 138 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1971, 142 էջ: * Գրականության մասին, Երեւան, 1973, 205 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1975, 120 էջ: * Խղճմտանքի ձայներ, Պէյրութ, 1977, 99 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1978, 320 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Պէյրութ, 1980, 61 էջ: * Մեր կեանքէն, Պէյրութ, 1981, 128 էջ: * Լուռ ցաւեր, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1982, 238 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1987, 368 էջ: * Երկեր, Անթիլիաս, 1988, 421 էջ: * Երկեր, Երեւան, 1989, 652 էջ: * Կեանքը ինչպէս որ է, Իսթանպուլ, 1994, 143 էջ: * Նորավէպեր, մաս Ա. Խղճմտանքի ձայներ, [[Վենետիկ]], 1994, 92 էջ: * Նորավէպեր, մաս Բ. Կեանքը ինչպէս որ է, Վենետիկ, 1994, 80 էջ: * Նորավէպեր, մաս Գ. Լուռ ցաւեր, Վենետիկ, 1994, 88 էջ: * Հատընտիր, Հալէպ, 1996, 293 էջ: * Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], 1997, 108 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ա. Գեղարուեստական երկեր, Նորավէպեր, Դիմանկարներ, Երեւան, 2001, 640 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Բ. Վէպեր, Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն, Գոյնզգոյն եւ ցիրուցան գեղարուեստական երկեր, Երեւան, 2001, 576 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Գ. Յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, Երեւան, 2002, 704 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Դ. Նամակներ, Ընծայագրեր, Օրագրութիւններ, Երեւան, 2003, 656 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Ե. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1891, 1893, 1908–1910 թթ.), Երեւան, 2004, 560 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. Զ. Ելոյթներ, Օրինագծեր, Յիշատակագրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1911–1915 թթ.), Երեւան, 2004, 456 էջ: * Նորավէպեր (ընտրանի), Երեւան, 2011, 232 էջ: * Ստեղծագործությունների ժողովածու, Երեւան, 2011, 158 էջ: * [[Սեբաստիայի նահանգ]]ը տնտեսական ու ազգագրական տեսակետից եւ հայերի դրությունը: Հայկական հարցը փաստաթղթերու լույսին տակ, Երեւան, 2013, 80 էջ: == Աղբիւր == * Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 82: * «Դիմաստուերներ», Հրանդ Ասատուր, 1921, էջ 220-250։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://hy.wikisource.org/wiki/Դէպ_ի_մահ։_Զօհրապ_եւ_Վարդգէս Զօհրապի մահուան նկարագրութիւնը [[Երուանդ Օտեան]]ի վաւերագիր-յուշագրութեան մէջ։] {{Արտաքին յղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զօհրապ, Գրիգոր}} [[Ստորոգութիւն:26 Յունիսի ծնածներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ փաստաբաններ]] 5oyxlggn1o3hx6t3tj9oqerzvhbtazf 206248 206247 2022-08-11T05:30:46Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 /* Երկերու մատենագիտութիւն */ wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Գրիգոր Զօհրապ''' ({{ԱԾ}}), հայ անուանի գրող, քաղաքագէտ, փաստաբան եւ բարեգործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է [[Պոլիս]]: Գրիգոր Զօհրապ ինքնաբաւ ու աւանդապահ ընտանիքի ծնունդ էր: Հայրը` Խաչիկ էֆենտին, լումայափոխ էր, բնիկ` ակնեցի: Մայրը` Էֆթիկ Հանըմը, Մալաթիայէն էր: Զօհրապ նախնական կրթութիւնը ստացած է Պէշիկթաշի Մաքրուհեան վարժարանին մէջ: 1870-ին կը մահանայ հայրը: Մայրը կը վերամուսնանայ նշանաւոր փաստաբան Աւետիս Եորտումեանին հետ եւ երկու որդիներուն` Միհրանին ու Գրիգորին հետ կը տեղափոխուի [[Օրթագիւղ]]: Տղաքը իրենց ուսումը կը շարունակեցն տեղւոյն նշանաւոր Թարգմանչաց վարժարանին մէջ, ուր սկիզբ կ'առնեն Զօհրապին գրական նախափորձերը` ոտանաւորներ եւ յաջող շարադրութիւններ: 1876-ին Զօհրապ կ'ընդունուի այդ օրերու Թուրքիոյ կրթական միակ բարձրագոյն հաստատութիւնը` Կալաթասարայի վարժարանը, որ բացուած էր 1868-ին, ֆրանսական կառավարութեան հովանաւորութեամբ եւ Կ. Պոլսոյ ֆրանսական դեսպանի անմիջական հսկողութեամբ: Կ'ուսանի երկրաչափութիւն, որուն ընթացքը կ'աւարտէ փայլուն գիտելիքներով: 1880-ին կը սկսի աշխատիլ խորթ հօր իրաւաբանական գրասենեակին մէջ իբրեւ գրագիր, միաժամանակ, կը սկսի յաճախել Կալաթասարայի իրաւագիտութեան բաժինը: Սակայն շուտով վարժարանը, որ ունէր 45 հայ, 2 իսլամ, 2 հրեայ եւ 3 յոյն ուսանող, կը փակուի` բաւարար թիւով իսլամ աշակերտներ չունենալու պատճառով: Եւ երբ 1881-ին կը բացուի «Հուգուգի» (իրաւունքի) վարժարանը, Զօհրապ շուտով հոն կ'արձանագրուի ու երկու տարի ուսանելէ ետք, անկէ կը հեռանայ՝ առանց վկայական ստանալու: Բայց 1884-ին [[Ատրիանապոլիս|Ատրիանապոլսոյ]] (Էտիրնէ) մէջ քննութիւն կը յանձնէ եւ կը ստանայ փաստաբան-իրաւաբանի վկայական: Զօհրապ գրական ասպարէզ մուտք կը գործէ 1878-ին, երբ կը հանդիպի Նիկողայոս Թիւլպենճեանին եւ կը դառնայ անոր հրատարակած «Լրագիր» օրաթերթին աշխատակիցը: Միայն 17 տարեկան էր այդ ատեն եւ, այսուհանդերձ, ինքզինք կը յաջողի դրսեւորել իբրեւ ազգի ճակատագիրով մտահոգ հայը: 1880-ականներու սկիզբը մուտք գործելով հրապարակախօսական ասպարէզ` Զօհրապ կը դառնայ իր օրերուն գրական շարժման մասնակիցներէն եւ արդիւնաւէտ գործիչներէն մէկը: 1883-ին կը հրատարակէ Ասիական ընկերութեան «Երկրագունդ» հանդէսը, Յակոբ Պարոնեանի խմբագրութեամբ: 1885-ին նոյն հանդէսին էջերուն կը սկսի տպագրել իր անդրանիկ վէպը` «Անհետացած սերունդ մը» վերնագիրով: 1887-ին վէպը լոյս կը տեսնէ առանձին գիրքով: 1888-ին Զօհրապ կ'ամուսնանայ Քլարա Եազըճեանի հետ: Կ'ունենան չորս զաւակ` Լեւոն, Տոլորէս, Արամ եւ Հերմինէ: 1891-ին Զօհրապ առաջին անգամ կ'ընտրուի Ազգային ժողովի երեսփոխան, սակայն ժողովի բացման նիստին անոր ընտրութիւնը չի վաւերացուիր` 30 տարիքը բոլորած չըլլալուն պատճառով: 1892-ին Զօհրապի խմբագրութեամբ կը հրատարակուի «Մասիս» ազգային, գրական եւ քաղաքական հանդէսը: Զօհրապին գրիչը այս շրջանին յատկապէս բեղուն կ'ըլլայ: Բայց տարի մը ետք` 1893-ին, հանդէսը կը դադրի լոյս տեսնելէ: Զօհրապի գրական գործունէութիւնը բուռն վերելք կ'ապրի 1880-ականներու վերջերուն եւ 1890-ականներու սկզբնաւորութեան: «Արեւելք» օրաթերթին, ապա «Մասիս»-ի մէջ լոյս կը տեսնեն Զօհրապին առաջին նորավէպները: Իր գրական ստեղծագործութեան հիմնական մասը ան կ'արարէ 1887-1893 տարիներուն: Այս շրջանին Զօհրապ կը գրէ նաեւ իր երկրորդ, բայց անաւարտ մնացած վէպը`«Նարտիկ»ը, ինչպէս նաեւ իրմէ ժառանգ մնացած անկրկնելի նորավէպներուն մեծ մասը, նոյնպէս` բազմաթիւ հրապարակախօսական յօդուածներ, որոնք լայն ճանաչում կ'ապահովեն իրեն` իբրեւ գրողի եւ հրապարակախօսի: 1894-1895 թուականները զարհուրելի էին արեւմտահայերուն համար: Կը սկսին ու մինչեւ 1896 կը շարունակուին զանգուածային կոտորածները: Հայ մտաւորականներու մեծ մասը կը ստիպուի հեռանալ [[Պոլիս|Կ. Պոլիսէն]] եւ հաստատուիլ [[Եւրոպա]]: Յուսահատութեան ու տեղատուութեան այս շրջանին Զօհրապ ակամայ կը հեռանայ գրական ասպարէզէն: Ան առաւելաբար փաստաբանական գործերով, կարեւոր դատավարութիւններով կը զբաղի: Պոլսոյ մէջ Զօհրապը իբրեւ իրաւաբան-փաստաբան նշանաւոր կը դառնայ յատկապէս օտարներուն մօտ, որովհետեւ, տիրապետելով ֆրանսերէնին, յաճախ ինք կը պաշտպանէր անոնց դատերը Թուրքիոյ առեւտրական առաջին դատարանին մէջ: Զօհրապ նաեւ Պոլսոյ ռուսական դեսպանատան թարգմանն էր ու իրաւագէտ-խորհրդականը: Օգտուելով այդ հանգամանքէն` ռուս օտարահպատակներու դատերը կը ստանձնէ եւ կ'ունենայ Եւրոպա ազատօրէն երթեւեկելու իրաւունք: Հետագային, երկար լռութենէ ետք, 1898-էն սկսեալ, Զօհրապ դարձեալ կ'երեւի գրական ասպարէզի վրայ, այս անգամ իբրեւ անուանի ու վաստակաւոր գրող եւ հասարակական գործիչ: Սակայն 1906-ին, Օսմանեան կայսրութեան ատենի արդարադատութեան նախարարին կարգադրութեամբ, Զօհրապին կ'արգիլուի թրքական դատարաններուն մէջ դատեր պաշտպանելը: Պատճառը պուլկար յեղափոխականի մը դատական պաշտպանութիւնն էր Զօհրապի կողմէ: Այդ պատճառով ալ, երբ 1908-ին Թուրքիոյ մէջ կը հռչակուի Սահմանադրութիւնը եւ կայսրութեան բոլոր անկիւնները թափ կ'առնեն հաւաքներն ու ցոյցերը` հաւասարութեան, եղբայրութեան եւ համագործակցութեան կարգախօսներով, Զօհրապ կը գտնուէր [[Փարիզ]], ուր ան կը հրատարակէ իր ֆրանսերէն իրաւագիտական աշխատութիւնը եւ մասնագիտական աշխատանքի լայն ասպարէզ կը գտնէ: Բայց երբ կը տեղեկանայ [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] մէջ սահմանադրական կարգերու հաստատման մասին, մեծ յոյսերով եւ լաւատեսութեամբ Փարիզէն կը շտապէ Պոլիս<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/399136 Գրիգոր Զօհրապ]</ref>: 1908-ի օսմանեան խորհրդարանական ընտրութեանց Զօհրապ պատգամաւորկ' ընտրուի: Աշխուժ մասնակցութիւն կ'ունենայ խորհրդարանական գրեթէ բոլոր քննարկումներուն, ամէն ջանք ի գործ կը դնէ խորհրդարանին կողմէ արդարացի օրէնքներ ընդունելու համար: Ինքն իր մասին Զօհրապ կը սիրէր ըսել, թէ` «Ես սահմանադրութեան փաստաբանն եմ»: Այս տարիներուն, Զօհրապ կը հրատարակէ մամուլի մէջ ցրուած իր պատմուածքները, զանոնք խմբած երեք ժողովածու-հատորներու մէջ՝ «Խղճմտանքի Ձայներ», «Կեանքը Ինչպէս Որ Է» եւ «Լուռ Ցաւեր»։ 1912-ին, Marcel Leart ծածկանունով կը հրատարակէ «Հայկական Հարցը՝ Փաստթաթուղթներու Լոյսին Տակ» գործը՝ [[ֆրանսերէն]]։ Զօհրապ մեծապէս յարգուած եւ երեւելի անձնաւորութիւն կը դառնայ թէ՛ հայ ազգային, թէ՛ համա-օսմանեան հասարակական, քաղաքական եւ մշակութային կեանքին մէջ: Սակայն, երբ կը սկսի [[Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ|Համաշխարհային Ա. Պատերազմը]], Թուրքիոյ իշխանաւորները պահը յարմար կը գտնեն ի գործ դնելու հայերու դէմ իրենց մշակած ցեղասպանութեան ծրագիրը: Մէկ գիշերուան մէջ` ապրիլ 24-ին, մեծագոյն մասով կը ձերբակալուին եւ կ'աքսորուին Պոլսոյ հայ մտաւորականները: Զօհրապ ամէն ջանք կը թափէ ազատելու իր անմեղ ազգակիցները: Կը դիմէ պետական բարձրաստիճան պաշտօնեաներուն, որոնցմէ շատերուն հետ մտերիմ յարաբերութիւն ունէր, այդ շարքին` ներքին գործոց նախարար Թալէաթ փաշային եւ վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշային: Անոնք բոլորն ալ դրական եւ յուսադրիչ պատասխաններ կու տային: Սակայն շուտով Զօհրապն ու Վարդգէսն ալ միասնաբար կը ձերբակալեն եւ կ'աքսորեն: Անոնց ալ կը սպասէր նոյն դաժան ճակատագիրը: 1915 թուականի յուլիսին, աքսորի ճանապարհին ([[Հալէպ]]էն [[Տիգրանակերտ]] ճամբուն վրայ), դաժանօրէն կը սպաննուին Գրիգոր Զօհրապ եւ Վարդգէս: == Մտաւորականն Ու Քաղաքական Գործիչը == Զօհրապ գրած է բանաստեղծութիւններ, նորավէպեր, ակնարկներ, վէպեր եւ այլ տեսակի գրութիւններ։ Սակայն առաւել ճանչցուած է իր նորավէպերով։ Բիւրեղացած ձեւի ու փոքր ծաւալի մէջ ան հասած է հոգեբանական խորութեան եւ կերտած՝ բազմաթիւ կերպարներ, զարգացնելով իրապաշտութեան աւանդները հայ գրականութեան մէջ։ Անոր լեզուամտածողութիւնը կ'առանձնանայ՝ զուսպ ու դիպուկ ոճով, հոգեբանական նուրբ պատկերներու, համեմատութիւններու եւ մարդոց արտայայտչամիջոցներով։ Զօհրապ իր բոլոր ուժերով հայ քաղաքական միտքի զարգացման ծառայելու յանձնառու մտաւորականն ու քաղաքական գործիչը եղած է Զօհրապ, որ պատգամեց սերունդներուն, թէ` «Մարդկութեան գերագոյն շահը յառաջդիմութեան մէջ է: Հասարակութիւն մը, որ հնամաշ բարքեր ունի` յետադիմելու դատապարտուած կը մնայ, եթէ իր խորհելու, զգալու եւ աշխատելու եղանակները չնորոգէ»: Կանխահաս միտք՝ գիտական իմաստով, երիտասարդ Զօհրապ նոյնքան օժտուած է իբրեւ արուեստագէտ, իբրեւ բացառիկ կերպով բազմակողմանի անհատականութիւն։ Կանուխէն գործօն է [[հայ]] իրականութեան մէջ եւ մշակութային միութիւններու, բայց նամանաւանդ՝ մամուլի ճամբով։ Սերտօրէն աշխատակցած է «Արեւելք»ին։ Շրջան մը, բարեկամին՝ [[Հրանդ Ասատուր]]ի հետ, կը խմբագրէ «Արեւելք»ի կից լոյս տեսնող «Մասիս»ը։ Այս թերթերուն, ապա «Հայրենիք»ի մէջ, կը ստորագրէ հրապարակագրական փայլուն էջեր (քննադատութիւն, քրոնիկ...), բայց մանաւանդ իր յաջորդական պատմուածքները կամ նորավէպերը, որոնք մեր գրականութեան մէջ իրենց տեսակին լաւագոյներն են։ Կենսագիրներու վկայութիւններով եւ արխիւային նիւթերով հաստատուած է, որ Հայոց արհաւիրքի աղիտալի օրերուն Զօհրապ ոչ մէկ վայրկեան կը հեռանայ անձնուրաց մարդասէրի եւ հայոց իրաւունքի անկաշառ դատապաշտպանի իր դիրքերէն: Երբ կը սկսին հայ մտաւորականութեան եւ ազգային ղեկավարութեան զանգուածային ձերբակալութիւնները, խորհրդարանական պատգամաւորի անձեռնմխելիութիւն վայելող Զօհրապը սկզբնապէս չեն ձերբակալեր: Շրջապատը կը թելադրէր Մեծ Հայուն, որ հեռանայ Թուրքիայէն: Սակայն Զօհրապ կը մերժէ բաժնուիլ իր ժողովուրդէն` յայտարարելով, թէ` «որո՞ւ թողում սա անտէր ու անգլուխ ժողովուրդը. չէ՛, փախչիլ չեմ կրնար, պէտք է, պարտքս է մինչեւ վերջ պատնէշին վրայ մնալ»: Օգտուելով խորհրդարանական պատգամաւորի իր իրաւունքէն եւ վայելած հեղինակութենէն` Զօհրապ կը դիմէ օրուան ներքին գործոց նախարար եւ Հայոց ցեղասպանութեան գլխաւոր պատասխանատու Թալէաթին` հաշիւ պահանջելով հայութեան սերուցքին հանդէպ գործադրուող մեծ ոճիրին համար: Զօհրապ ազդարարած է Թալէաթին. «Օր մը, ապահով եղէ՛ք, որ հաշիւ պիտի պահանջուի ձեզմէ եւ դուք չպիտի կարենաք արդարացնել ձեր արարքները»: Թալէաթ պէյ հեգնանքով հարց տուած է. «Ո՞վ պիտի պահանջէ այդ հաշիւը»: «Ե՛ս,- պատասխանած է Զօհրապ,- խորհրդարանի մէջ իբր հայ մեպհուս ձենէ հաշիւ պիտի պահանջեմ»: == Երկերու մատենագիտութիւն == [[File:La Question arménienne à la by Zohrab Krikor bpt6k870174j.pdf|thumb|''La Question arménienne'', written by Zohrab using the pen name Marcel Léart]] * «Անհետացած սերունդ մը», [[Ստամբուլ|Կ. Պոլիս]], 1887, 187 էջ: * «Խղճմտանքի ձայներ», Կ. Պոլիս, 1909, 96 էջ: * «Լուռ ցաւեր», Կ. Պոլիս, 1911, 240 էջ: * «Կեանքը ինչպէս որ է», Կ. Պոլիս, 1911, 200 էջ: * «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», [[Իզմիր]], 1922: * «Անհետացած սերունդ մը», Կ. Պոլիս, 1924, 151 էջ: * «Ծանօթ դէմքեր եւ պատմուածքներ», [[Փարիզ]], 1932, 220 էջ: * «Խղճմտանքի ձայներ», [[Ալեքսանդրիա|Աղեքսանդրիա]], 1938, 95 էջ: * «Նորավէպեր», [[Երեւան]], 1941, 303 էջ: * «Մեր կեանքէն», [[Գահիրէ]], 1945, 190 էջ: * «Լուռ ցաւեր», [[Հալէպ]], 1947, 503 էջ: * «Նորավէպերու լիակատար ժողովածու», Երեւան, 1954, 394 էջ: * «Լուռ ցաւեր», [[Պէյրութ]], 1956, 154 էջ: * «Անհետացած սերունդ մը» եւ «Փոթորիկ», Պէյրութ, 1957, 154 էջ: * «Խղճմտանքի ձայներ», Պէյրութ, 1958, 89 էջ: * Ամբողջական հաւաքածոյ նորավէպերու եւ պատմուածքներու, Պոլիս, 1959, 414 էջ: * «Էջեր Ուղեւորի Մը Օրագրէն», Պէյրութ, 1959, 62 էջ: * «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1959, 120 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1961, 191 էջ: * Երկերի ժողովածու, հատ. 1-2, Երեւան, 1962: * «Անհետացած սերունդ մը», Պէյրութ, 1971, 138 էջ: * «Լուռ ցաւեր», Պէյրութ, 1971, 142 էջ: * Գրականութեան մասին, Երեւան, 1973, 205 էջ: * «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1975, 120 էջ: * «Խղճմտանքի ձայներ», Պէյրութ, 1977, 99 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1978, 320 էջ: * «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», Պէյրութ, 1980, 61 էջ: * «Մեր կեանքէն», Պէյրութ, 1981, 128 էջ: * «Լուռ ցաւեր», Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * «Կեանքը ինչպէս որ է», Պէյրութ, 1982, 143 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1982, 238 էջ: * Նորավէպեր, Երեւան, 1987, 368 էջ: * Երկեր, Անթիլիաս, 1988, 421 էջ: * Երկեր, Երեւան, 1989, 652 էջ: * «Կեանքը ինչպէս որ է», Իսթանպուլ, 1994, 143 էջ: * Նորավէպեր, մաս Ա. «Խղճմտանքի ձայներ», [[Վենետիկ]], 1994, 92 էջ: * Նորավէպեր, մաս Բ. «Կեանքը ինչպէս որ է», Վենետիկ, 1994, 80 էջ: * Նորավէպեր, մաս Գ. «Լուռ ցաւեր», Վենետիկ, 1994, 88 էջ: * Հատընտիր, [[Հալէպ]], 1996, 293 էջ: * «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», [[Վաղարշապատ|Էջմիածին]], 1997, 108 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Ա. Գեղարուեստական երկեր, Նորավէպեր, Դիմանկարներ, Երեւան, 2001, 640 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Բ. Վէպեր, «Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն», «Գոյնզգոյն եւ ցիրուցան գեղարուեստական երկեր», Երեւան, 2001, 576 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Գ. Յօդուածներ եւ ուսումնասիրութիւններ, Երեւան, 2002, 704 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Դ. Նամակներ, Ընծայագրեր, Օրագրութիւններ, Երեւան, 2003, 656 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Ե. Ելոյթներ, Օրինագիծեր, Յիշատակագիրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1891, 1893, 1908-1910), Երեւան, 2004, 560 էջ: * Երկերու ժողովածու, հատ. Զ. Ելոյթներ, Օրինագիծեր, Յիշատակագիրեր, Զեկոյցներ, Բանախօսութիւններ, Հարցազրոյցներ, Առաջարկներ, Յաւելուածներ (1911-1915), Երեւան, 2004, 456 էջ: * Նորավէպեր (ընտրանի), Երեւան, 2011, 232 էջ: * Ստեղծագործութիւններու ժողովածու, Երեւան, 2011, 158 էջ: * Սեբաստիոյ նահանգը տնտեսական ու ազգագրական տեսակէտէն եւ հայերու դրութիւնը: Հայկական հարցը փաստաթուղթերու լոյսին տակ, Երեւան, 2013, 80 էջ: == Աղբիւր == * Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 82: * «Դիմաստուերներ», Հրանդ Ասատուր, 1921, էջ 220-250։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://hy.wikisource.org/wiki/Դէպ_ի_մահ։_Զօհրապ_եւ_Վարդգէս Զօհրապի մահուան նկարագրութիւնը [[Երուանդ Օտեան]]ի վաւերագիր-յուշագրութեան մէջ։] {{Արտաքին յղումներ}} {{DEFAULTSORT:Զօհրապ, Գրիգոր}} [[Ստորոգութիւն:26 Յունիսի ծնածներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Հայ փաստաբաններ]] kbkviia0d5om8c2lxcqb3ej0vufgr3j 0 5512 206249 206169 2022-08-11T05:39:06Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 /* Վէպ */ wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:Victor Hugo circa 1880.jpg|մինի|Հիւկօ]] [[Պատկեր:Dickens Gurney head.jpg|մինի|Տիքընզ]] [[Պատկեր:Abovianportrait.jpg|մինի|Աբովեան]] [[Պատկեր:Homer British Museum.jpg|մինի|Հոմերոս]] [[Պատկեր:Goethe (Stieler 1828).jpg|մինի|Կէօթէ]] Պատմողական սեռի հին տեսակներէն են՝ * Դիցաբանական զրոյցը (ինչպէս՝ Պրոմեթէոսի, Վահագնի, եւ այլն), * Առասպելը (ինչպէս՝ [[Հայկի եւ Բէլ|Հայկի եւ Բէլի]], Արտաւազդի, [[Սուրբ Սարգիս|Սուրբ Սարգիսի]], եւ այլն), * Աւանդութիւնը (ինչպէս՝ Մհերի Դրան, Լուսաւորիչի Կանթեղին, [[Խաչատուր Աբովեան|Աբովեանի]] անհետացման, եւ այլն), * Հեքիաթը (ինչպէս՝ [[Հազար Ու Մէկ Գիշեր|Հազար ու Մէկ Գիշերներու]], Հազարան Պլպուլի, եւ այլն), * Ժողովրդական դիւցազնավէպը (ինչպէս՝ [[Հելլենականութեան Դարաշրջան|հելլեններու]] «Իլիական»ը, [[ֆրանսա]]ցիներու «Ռոլանի Երգը», հայոց «[[Սասունցի Դաւիթ]]»ը, եւ այլն)։ Այս տեսակներուն հասարակաց յատկանիշն է ժողովուրդին հաւաքական արտադրութիւն ըլլալը՝ բազմադարեան հոլովոյթի մը մէջ։ Բացի ատկէ՝ իւրաքանչիւրը ունի իր իւրայատկութիւնները։ Բոլոր այս տեսակներէն, իր կարեւորութեամբ կը զանազանուի վերջինը՝ ժողովրդական դիւցազնավէպը, որ հարազատ հայելին է տուեալ ժողովուրդի մը ազգային նկարագիրին եւ ձգտումներուն, ինչպէս Սասունցի Դաւիթը՝ հայ ժողովուրդի պարագային։ == Պատմութիւն == Պատմողական այս նախնական տեսակներէն դէպի գրական տեսակներ անցումը եղած է աստիճանական եւ ստացած է զանազան ձեւեր։ Մէկ կողմէ՝ գրի առնուած են բերանացի երկեր (ինչպէս «Իլիական»ը՝ [[Հոմերոս]]ի կողմէ, կամ շատ աւելի ուշ՝ «Սասունցի Դաւիթ»ը ԺԹ. դարուն)։ Միւս կողմէ, բազմաթիւ գրողներ փորձած են արտադրել սեփական դիւցազնավէպեր՝ իրենց ոճով, գրական դիւցազներգութիւններ։ Այս փորձը յաջող արդիւնք չէ տուած առհասարակ։ Սակայն դիւցազնավէպը, միւս հին տեսակներուն նման, նպաստած է նոր տեսակներու ծնունդին։ == Վէպ == Նոր ժամանակներու պատմողական տեսակներէն է վէպը։ Անիկա արձակ գեղարուեստական ​​գրականութեան պատմողական աշխատանք մըն է, որ կը պատմէ զգալի երկարութեամբ մարդկային փորձառութիւններու մասին<ref>[https://www.greelane.com/hy/%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80-%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80/%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6/what-is-a-novel-4685632 Վէպը]</ref>: Իր ներկայ ձեւին մօտիկ ձեւով մը ծնած՝ ԺԵ.- ԺԶ. դարերուն, պատմողական այս տեսակը աստիճանաբար հիմք դարձած է ծաւալուն ստեղծագործութիւններու, հանդիսանալով հին ժամանակներու դիւցազնավէպին նորօրեայ համարժէքը։ Առաջին նշանաւոր վէպերը կը ստեղծուին ԺԶ. եւ ԺԷ. դարերուն՝ [[Վերածնունդ]]ի եւ դասական գրականութեան դարերուն, [[Ռաբլե Ֆրանսուա|Ռապըլէի]] ու [[Սերվանտես|Սերվանտեսի]] պէս գրագէտներու գրիչով։ Իսկ ԺԸ. եւ ԺԹ. դարերը կը տեսնեն Լուսաւորման դարու, ապա իրապաշտ դպրոցի մտածողական-քննադատական վէպի ծաղկումը։ Միջանկեալ՝ վիպապաշտ կոչուած հոսանքէն եւս որոշ երկեր, տարբեր զգայնութեամբ, նոյն շարժումին կը նպաստեն։ Արեւմտեան գրականութիւններու ծիրին մէջ, այս հանգրուանները նշող անուններ են՝ [[Ճոնաթան Սուիֆթ]], [[Ժան Ժաք Ռուսօ]], [[Վոլթեր]], [[Եոհան Վոլֆկանկ վոն Կէօթէ|Կէօթէ]], [[Օնորէ Տը Պալզաք]], [[Սթենտալ]], [[Վիքթոր Հիւկօ]], [[Չարլզ Տիքընզ]] եւ [[Լէօ Թոլսթոյ]]։ Շրջանցելով դասական հոսանքը, իբր վէպի յղացքով երկեր արտադրող գրագէտներ, ԺԹ. դարու կէսէն նշանաւոր են՝ [[Խաչատուր Աբովեան]], [[Րաֆֆի]], [[Նար-Դոս]], [[Շիրվանզադէ]], [[Տիգրան Կամսարական]], [[Գրիգոր Զօհրապ]] եւ [[Երուխան (արեւմտահայերէն)|Երուխան]]։ Ի. դարուն, վէպը կը շարունակէ պահել իր կենսունակութիւնը, սակայն աւելի խորանալով՝յատկապէս հոգեբանական եւ հոգեվերլուծական իմաստով։ [[Փիոթր Տոսթոյեւսքի]], [[Փրուսթ]], [[Ֆոքնըր]] եւ [[Ճոյս]], Ի. դարու առաջին կէսին այս խորացումը գլխաւոր կատարողներն են։ Հայ գրականութեան մէջ, այս ժամանակաշրջանի կարկառուն դէմքերէն են՝ [[Յակոբ Օշական|Յ․ Օշական]], [[Զապէլ Եսայեան|Զ․ Եսայեան]], [[Վահան Թոթովենց|Վ․ Թոթովենց]], [[Ակսել Բակունց]], եւ այլն։ Վէպին ծաղկումը վերջին երկու-երեք դարերուն կը բացատրուի քանի մը բնորոշ գիծերով. * Մեծ ծաւալը կարելի կը դարձնէ անհատ-կերպարներու հաւաքական երեւոյթներու բազմակողմանի դրսեւորումն ու հոլովոյթը եւ անոնց վերլուծումը: * Իբր տեսակ՝ իր արտօնած ազատութիւնները ճոխացման եւ խորացման հարուստ առիթներ կու տան։ Անհատ-կերպարին յուզական աշխարհէն բխող քնարական հատուածներէն՝ մինչեւ անհատներու միջեւ թատերական-բեմական կացութիւններու լարումը, մինչեւ պատմական տուեալներու եւ գաղափարագրական դրոյթներու յաւելումը, վէպը կ'ընդունի բազմակի պատուաստումներ: * Այս կենսունակութեան շնորհիւ, վէպը ծնունդ տուած է քանի մը տարբերակներու, ինչպէս՝ պատմավէպը, գիտա-երեւակայական վէպը (ի դէպ՝ տարբեր ծաւալով կամ թատրերգութեան ձեւի տակ): * Ծաւալին չափանիշը նկատի առած՝ պէտք է յիշել նախ՝ վիպակը, որ փոքր վէպ մըն է, ապա վիպաշարը, այսինքն՝ մէկ մարմին կազմող կամ աւելի կամ նուազ իրարու կապուած քանի մը, երբեմն բազմաթիւ վէպերու շարքը։ * Պատմողական աւելի փոքր տեսակ մըն է պատմուածքը կամ նորավէպը։ Այս տեսակը զգալիօրէն կը տարբերի վէպէն։ Նորավէպը համեմատաբար սեղմ ծաւալի արձակ ստեղծագործութիւն մըն է, որ ունի դէպքերու կարճ ընթացք, գործողութեան արագ զարգացում եւ կերպարներ: Անոր բնորոշ են պատմողական չէզոք ոճը եւ անսպասելի աւարտը։ Երբեմն կ'օգտագործուի իբրեւ պատմուածքի հոմանիշ կամ կը համարուի անոր տարատեսակը։ Ժամանակակից գրականութեան մէջ նորավէպը եւ պատմուածքը յաճախ դժուար է սահմանազատել։ Պատմուածքին նման նորավէպը եւս սակաւաթիւ կերպարներ ունեցող փոքրածաւալ ստեղծագործութիւն մըն է, որ կը ներկայացնէ մարդկային կեանքի մէկ, համեմատաբար աւարտուն դրուագը։ Նորավէպին մէջ բնութեան տեսարաններու, առարկաներու, հանգամանքներու եւ հոգեվիճակներու մանրամասն նկարագրութիւններ սովորաբար չեն ըլլար<ref>[https://ghtamar.wordpress.com/2020/11/04/%D5%A7%D5%BA%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D6%80%E2%80%A4-%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%BA/ Նորավէպ]</ref>։ == Քրոնիկ կամ փաստագրական ակնարկ == Պատմողական սեռի աւելի նոր տեսակ է քրոնիկը կամ փաստագրական ակնարկը՝ իր զանազան ձեւաւորումներով։ Իրապաշտներէն առաջ անիկա յարգի ձեւ մըն է գրելու, լրագրական ու որոշ կողմերով ալ գրական։ Ասոնց բնորոշ ընդհանուր գիծը՝ իրենց պատկերած դէպքերուն ու դէմքերուն իրական կեանքի մէջ պատահած ըլլալն է<ref>[https://digilib.aua.am/book/4802/5303/27417/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%20%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%20%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6,%20%D5%BE%D5%A5%D6%81%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%20%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%80 Քրոնիկ]</ref>։ Քրոնիկ-ակնարկի տեսակին կը պատկանին՝ * Բուն լրագրական քրոնիկ-ակնարկը, հանրային՝ շահեկանութիւն ունեցող երեւոյթի մը շուրջ, * Յուշագրութիւնը, * Օրագրութիւնը կամ օրագիրը, * Գրական կենդանագիրը կամ դիմանկարը, ապա՝ կենսագրութիւնը (կրնայ ըլլալ նաեւ ինքնակենսագրութիւն), * Լրագրական տոմսը՝ յաճախ կատակաշեշտ քննադատութիւն, * Պարսաւագիրը՝ աւելի ծաւալուն, եւ ծաղրող-դատապարտող շեշտով: Քրոնիկ տեսակի զանազան այս ձեւերուն մէջ, գրագէտին ազատութիւնը եւ երեւակայութեան թափը կը սահմանափակուին, բայց երկը չի կորսնցներ գրական-գեղարուեստական գործի իր հանգամանքը, չի դառնար իրականութեան չոր տեղեկագրում։ Երեւակայութիւնը կ'օգնէ քրոնիկագիր հեղինակին նախ՝ ընտրելու իր նիւթը, ապա՝ անոր մէջ ընտրելու եւ շեշտելու որոշ երեսներ, որոշ փաստեր։ Ան յաճախ նաեւ անձամբ կ'երեւի ակնարկին մէջ, կը միջամտէ, կը մասնակցի․․․: Այլ խօսքով, քրոնիկ-ակնարկային երկը՝ կեանքի եւ գրականութեան կէս-ճամբուն վրայ՝ ձեւով մը կը կազմէ գրականութեան «հետախուզութիւնը», ճամբայ կը բանայ պատմողական միւս տեսակներուն։ Կեանքին մօտէն առնչուող գրականութեան մը մէջ, անփոխարինելի է քրոնիկային երկերու դերը։ == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} {{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=197}} [[Ստորոգութիւն:Գրականութիւն]] [[Ստորոգութիւն:Գրական սեռեր]] e5iud6i8apl1lb535dovdw9m6vr5dbb 0 20251 206245 198141 2022-08-10T19:49:40Z Pompyxmori 3607 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթիւրք''' ({{lang-tr|Mustafa Kemal Atatürk}}, թրքական բանակի սպայ, յեղափոխական, [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] Հանրապետութեան հիմնադիրը, հանրապետութեան առաջին նախագահը 1923-1938 թուականներուն ընթացքին։ Ծայրահեղական եւ ազգայնմոլ, որուն քաղաքականութիւնը եւ գաղափարախօսութիւնը ծանօթ է քեմալիզմ անունով։ Աթաթուրք հանրածանօթ դարձած է, երբ [[Ա. համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի ընթացքին Գալիպոլիի ճակատամարտին ապահոված է Օսմանեան կայսրութեան յաղթանակը<ref name="zurcher142">Zürcher, ''Turkey : a modern history'', 142</ref>։ Ա. համաշխարհային պատերազմին կայսրութեան պարտութենէն եւ անոր յաջորդող կազմալուծումէն ետք ղեկավարած է թրքական ազգային շարժումը, որ կը պայքարէր ընդդէմ Դաշնակից պետութիւններու, որոնք կ'ուզէին իրենց միջեւ բաժնել Թուրքիոյ հիմնական տարածքները։ Տարածքային կառավարութիւն մը ստեղծելով Թուրքիոյ ներկայի մայրաքաղաք [[Անքարա|Անքարայ]]<nowiki/>ի մէջ՝ կրցած է յաղթել դաշնակիցներու ուղարկած ուժերուն, որ հետագային ճանչցուած է թրքական ազատագրական պատերազմ անունով։ Ան, այնուհետեւ, ջնջած է արդէն իսկ քայքայուած Օսմանեան կայսրութիւնը եւ անոր փոխարէն յայտարարած Թուրքիոյ Հանրապետութեան հիմնադրումը։ Իբրեւ նորաստեղծ Թուրքիոյ Հանրապետութեան նախագահ՝ Աթաթուրք իրականացուցած է քաղաքական, տնտեսական եւ մշակութային բարեփոխումներ, որուն վերջնական նպատակն էր ստեղծել ժամանակակից, յառաջադէմ եւ աշխարհիկ ազգ-պետութիւն մը։ Ան տարրական կրթութիւնը դարձուցած է անվճար եւ պարտադիր՝ բացած հազարաւոր նոր դպրոցներ ամբողջ երկիրի տարածքին։ Ներկայացուցած է նաեւ լատինատառ թրքական այբուբենը, որ փոխարինած է [[Թուրքերեն|օսմանեան այբուբենին]]։ Աթաթուրքի նախագահութեան շրջանին թուրք կանայք ձեռք բերած են քաղաքական եւ քաղաքացիական հաւասար իրաւունքներ՝ առաջ անցնելով շատ արեւմտեան երկիրներէն<ref>Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition</ref>։ Յատկապէս թիւ 1580 յօդուածով կանայք 3 Ապրիլ 1930-ին իրաւունք ստացած են մասնակցելու տեղական ինքնակառավարման մարմիններու ընտրութիւններուն, իսկ քանի մը տարի ետք՝ 1934-ին, ընտրութիւններուն մասնակցելու ամբողջական իրաւունք ստացած՝ շատ աւելի շուտ, քան աշխարհի բազմաթիւ այլ երկիրներ<ref name="tempo">''Türkiye'nin 75 yılı'' , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250</ref>։ Աթաթուրքի պետութիւնը իրականացուցած է թրքացման քաղաքականութիւնը՝ փորձելով ստեղծել միատարր եւ ամբողջական ազգ մը։ Մուսթաֆա Քեմալի ղեկավարութեան տարիներուն ոչ թուրք փոքրամասնութիւններուն պարտադրուած է հանրային վայրերուն մէջ թրքերէն խօսիլ, ոչ թուրք փոքրամասնութիւններուն տեղանունները եւ մականունները պէտք է փոխարինուէին համապատասխան թրքերէնով։ 1934-ին թրքական կառավարութիւնը Մուսթաֆա Քեմալի շնորհած է «Աթաթուրք» անունը, որ կը նշանակէ «թուրքերու հայր»՝ ի պատիւ անոր ունեցած դերին ժամանակակից Թուրքիոյ Հանրապետութեան կառուցման գործընթացին մէջ։ Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք մահացած է 10 Նոյեմբեր 1938-ին 57 տարեկան հասակին Տոլմապահչէ պալատին մէջ: Իբրեւ նախագահ անոր յաջորդած է Իսմեթ Ինյոնյու, որ կազմակերպած է պետական յուղարկաւորութիւն մը։ 1953-ին կառուցուած է անոր պատկերազարդ դամբարանը, որ կը գտնուի Խաղաղութեան զբօսայգիին մէջ՝ ի պատիւ վերջինիս նշանաւոր խօսքին՝ «Խաղաղութիւն հայրենիքի մէջ, խաղաղութիւն աշխարհի տարածքին»։ 1981-ին՝ Աթաթուրքին ծննդեան 100-ամեակին առիթով, [[Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն|ՄԱԿ]]-ը եւ [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ]]-ն յարգելով անոր յիշատակը՝ յայտարարած են «աշխարհի տարածքին Աթաթուրքի տարի» եւ ընդունած նոյն առիթին հետ կապուած բանաձեւ մը՝ զինք բնութագրելով իբրեւ «գաղութատիրութեան եւ կայսերականութեան դէմ առաջին պայքարի ղեկավար» եւ իբրեւ «մարդոց մէջ փոխըմբռնման ունակութեան եւ կայուն խաղաղութեան զարգացման նկատելի չափով աջակցած անձ, որ իր ամբողջ կեանքին ընթացքին աշխատած է զարգացնել ներդաշնակութիւն եւ համագործակցութիւն մարդկութեան մէջ առանց խտրականութեան»։ Ի պատիւ Աթաթուրքի՝ Թուրքիոյ եւ աշխարհի բազմաթիւ երկիրներու մէջ մեծ թիւով յուշարձաններ կան, անոր անունով կոչուած են բազմաթիւ տեղանուններ։ 1934-ին Յունաստանի նախկին վարչապետ Էլեֆթերուոս Վենիզելոս Աթաթուրքի անունը առաջարկած է Խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակիր ըլլալու համար։ == Մանկութիւն եւ կրթութիւն == [[Պատկեր:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|մինի|Մուսթաֆա Քեմալ մօր՝ Զուպեյտէ հանըմի (մէջտեղը) եւ քրոջ՝ Մաքպուլէ Աթադանի հետ (ձախէն)]] [[Պատկեր:Ataturk-birth-house.jpg|մինի|Տունը, որտեղ ծնվել է Աթաթուրքը, [[Սալոնիկ]] (ներկայիս [[Հունաստան|Հունաստանի]] [[Թեսաղոնիկե]] քաղաք)]] Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք ծնած է (բուն անունով Ալի Ռըզաօղլու Մուսթաֆա) 1881-ի սկիզբները Օսմանեան կայսրութեան [[Սալոնիկ]] քաղաքին (ներկայիս [[Յունաստան|Յունաստանի]] [[Թեսաղոնիկէ]] քաղաք)<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qSjAqaQTI7EC&pg=PA71|title=Salonique, 1830-1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes|author1=Méropi Anastassiadou|author2=Méropi Anastassiadou-Dumont|publisher=BRILL|year=1997|isbn=90-04-10798-3|page=71}}</ref> Ահմետ Սուպաշը թաղամասին մէջ կամ ալ Քոճա Քասըմ փաշա թաղամասին Իսլահանէ փողոցին մէջ գտնուող տան մը մէջ (այժմ՝ թանգարան)։ Հայրը՝ Ալի Ռըզա էֆենտի, ոստիկանութեան սպայ էր, կը զբաղէր փայտանիւթի վաճառականութեամբ, իսկ մայրը՝ Զուպեյտէ հանըմ։ Ըստ [[Էնդրյու Մանգո|Էնտրիւ Մանգոյի]]՝ անոր ընտանիքը իսլամ էր, թրքախօս եւ միջին խաւի ներկայացուցիչ<ref>Andrew Mango ''Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'', Overlook Press, 2002, {{ISBN|978-1-58567-334-6}}, [https://books.google.am/books?ei=ZhvATKOVHcelcN3GoPkL&ct=result&id=nu68vd_AmuYC&dq=Andrew+Mango&q=Turkish+speaking+family+#search_anchor p. 25], p.27ff. - "Feyzullah's family is said to have come from the country near Vodina (now Edhessa in western Greek Macedonia). The surname Sofuzade, meaning 'son of a pious man', suggests that the ancestors of Zübeyde and Ali Rıza had a similar background. Cemil Bozok, son of Salih Bozok, who was a distant cousin of Atatürk and, later, his ADC, claims to have been related to both Ali Rıza's and Zübeyde's families. This would mean that the families of Atatürk's parents were interrelated. Cemil Bozok also notes that his paternal grandfather, Safer Efendi, was of Albanian origin. This may have a bearing on the vexed question of Atatürk's ethnic origin. Atatürk's parents and relatives all used Turkish as their mother tongue. This suggests that some at least of their ancestors had originally come from Turkey, since local Muslims of Albanian and Slav origin who had no ethnic connection with Turkey spoke Albanian, Serbo-Croat or Bulgarian, at least so long as they remained in their native land. But in looks Atatürk resembled local Albanians and Slavs.[...] But there is no evidence that either Ali Riza or Zübeyde was descended from such Turkish nomads." page 28; "It is much more likely that Atatürk inherited his looks from his Balkan ancestors.[...] But Albanians and Slavs are likely to have figured among his ancestors."</ref>, այնուամենայնիւ ըստ Ֆալիհ Ռըֆք Աթայի, Վամըք Տ. Վոլքանի, Նորման Իցքովիչի, Միւժկան Ճունպուրի, Նուման Քարթալի եւ Հասան Իզզետտին Տինամոյի՝ Ալի Ռըզայի նախնիները թուրքեր էին, Փոքր Ասիոյ Այտընի մարզէն։ Քեմալի մայրը շատերու համոզումով ունէր թրքական ծագում<ref name="books.google.com.tr">Jackh, Ernest, ''The Rising Crescent'', (Goemaere Press, 2007), [https://books.google.am/books?id=Pxs-DAIVxqYC&printsec=frontcover&dq=The+Rising+Crescent&hl=tr&ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=Turkish%20mother&f=false p. 31, ''Turkish mother and Albanian father'']</ref><ref name="p. 144">Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent Years'', Ayer Publishing, 1969, [https://books.google.am/books?id=399LkTqBLdAC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&hl=tr&ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=Ali%20Riza&f=false p. 144.]</ref>, իսկ ըստ Շեւքեթ Սուրեյյա Այտեմիրի՝ ան «Իւրիւքներու» թրքական ցեղախումբի ժառանգորդ էր<ref>Şevket Süreyya Aydemir, ''Tek Adam: Mustafa Kemal'', Birinci Cilt (1st vol.): 1881-1919, 14th ed., Remzi Kitabevi, 1997, {{ISBN|975-14-0212-3}}, p. 31. {{tr icon}}</ref>։ Այն պատճառով, որ օսմանեան շրջանին Սալոնիկի մէջ եղած է մեծ թիւով հրէական փոքրամասնութիւն մը, Աթաթուրքի իսլամիստ հակառակորդները անընդհատ կը պնդէին, որ [[հրեաներ]]<nowiki/>ու ժառանգորդ էր, որոնք օսմանեան շրջանին իսլամութիւնը ընդունած էին<ref>Gershom Scholem, "Doenmeh", ''Encyclopaedia Judaica'', 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, {{ISBN|0-02-865933-3}}, p. 732.</ref>։ Այնուամենայնիւ, անոր նախնիները բնիկ սալոնիկցի չէին, այլ հոն տեղափոխուած էին ԺԹ. դարու վերջը, Օսմանեան կայսրութեան այլ նահանգներէ։ Ուրիշներն ալ կը պնդէին, թէ անոր մաշկին բաց գոյնը, շէկ մազերը եւ կապոյտ աչքերը կը փաստէին անոր սլավոնական ծագում ունենալը:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=nofUu5tvJ18C&pg=PA7|title=Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers who Made History|author=Arnold Blumberg|date=հունվարի 1, 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-28751-0|page=7}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=TqvvQGHl5CUC&pg=PA2|title=His Story: Mustafa Kemal and Turkish Revolution|author=A. Baran Dural|publisher=iUniverse|year=2007|isbn=978-0-595-85604-6|pages=1-2}}</ref><ref>''Whether, like most Macedonians, he had about him a touch of the hybrid —perhaps of the Slav or Albanian—can only be a matter for surmise.'' Atatürk: a biography of Mustafa Kemal, father of modern Turkey, Baron Patrick Balfour Kinross, Quill/Morrow, 1992, {{ISBN|0688112838}}, p. 8.</ref> Ըստ Աֆեթ Ինանի՝ Աթաթուրքի Քեմալ անունը (կը նշանակէ կատարելութիւն) անոր շնորհած է թուաբանութեան իր ուսուցիչը՝ Ուսքիւփլիւ Մուսթաֆա էֆենտին՝ «հիանալով անոր ունակութիւններուն եւ հասունութեան վրայ»<ref>[[Afet Inan]], ''Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, [https://books.google.am/books?id=EWwaAAAAIAAJ&q=%22Matematik+%C3%B6%C4%9Fretmeni+Mustafa+Efendi%22&dq=%22Matematik+%C3%B6%C4%9Fretmeni+Mustafa+Efendi%22&hl=tr&ei=LC3ATIvwB4a8cM6EnewL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDsQ6AEwAw p. 8.]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317|title=Mustafa Kemal Atatürk|publisher=Turkish Embassy website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927211519/http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317|archivedate=սեպտեմբերի 27, 2007|accessdate=օգոստոսի 7, 2007}}</ref>, իսկ Ալի Ֆուատ Ճեպեսոյի կարծիքով անուանակից ըլլալուն պատճառով ուսուցիչը տուած է այդ անունը, սակայն Քեմալի կենսագիր Էնտրիւ Մանգօ այլ տեսակէտ մը առաջարկած է, թէ ան կրնայ այդ անունը ընտրած ըլլալ իբրեւ յարգանքի նշան ազգային բանաստեղծ [[Նամըք Քեմալ|Նամըք Քեմալի]]<ref>Mango, ''Atatürk'', p. 37.</ref>։ Փոքր տարիքէն մօր խորհուրդով Քեմալ դժկամութեամբ կրօնական դպրոց յաճախած է։ Աւելի ուշ հայրը զինք ուղարկած է Շեմսի էֆենտիին դպրոցը (աւելի աշխարհիկ կողմնորոշումով դպրոց)։ Ծնողքը փափաքած են, որ Քեմալ հմտանայ առեւտուրի ոլորտին մէջ, բայց 1893-ին Մուսթաֆա Քեմալ առանց անոնց տեղեկացնելու Սալոնիկի ռազմական դպրոցին (''Selanik Askeri Rüştiyesi'') մուտքի քննութիւններ յանձնած է։ 1896-ին ընդունուած է Մոնաստիրի ռազմական ակադեմիան։ 14 Մարտ 1899-ին ընդունուած է Օսմանեան կայսրութեան մայրաքաղաք Կ.Պոլսոյ [[Շիշլի]] թաղամասին մէջ գտնուող [[Օսմանյան ռազմական ակադեմիա|Օսմանեան ռազմական ակադեմիա]]<nowiki/>ն, որուն ընթացքը աւարտած է 1902-ին։ Հետագային 11 Յունուար 1905-ին աւարտած է Կ.Պոլսոյ մէջ գտնուող Օսմանեան ռազմական քոլեճը։ [[Պատկեր:Ali_Riza_Efendi_memorial_house_in_Kodzadzik,_Macedonia.JPG|մինի|Աթաթուրքի հօրենական մեծ հօր եւ մեծ մօր վերակառուցած տունը օսմանեան Քոճաճըք գիւղը (ներկայիս Մակեդոնիա)]] == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} 3e3rbh1wuv07nc7jcqq6rx4qjp28olb 206246 206245 2022-08-10T19:50:27Z Pompyxmori 3607 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Անձ}} '''Մուսթաֆա Քէմալ Աթաթիւրք''' ({{lang-tr|Mustafa Kemal Atatürk}}, թրքական բանակի սպայ, յեղափոխական, [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]] Հանրապետութեան հիմնադիրը, հանրապետութեան առաջին նախագահը 1923-1938 թուականներուն ընթացքին։ Ծայրահեղական եւ ազգայնմոլ, որուն քաղաքականութիւնը եւ գաղափարախօսութիւնը ծանօթ է քեմալիզմ անունով։ Աթաթուրք հանրածանօթ դարձած է, երբ [[Ա. համաշխարհային պատերազմ]]<nowiki/>ի ընթացքին Գալիպոլիի ճակատամարտին ապահոված է Օսմանեան կայսրութեան յաղթանակը<ref name="zurcher142">Zürcher, ''Turkey : a modern history'', 142</ref>։ Ա. համաշխարհային պատերազմին կայսրութեան պարտութենէն եւ անոր յաջորդող կազմալուծումէն ետք ղեկավարած է թրքական ազգային շարժումը, որ կը պայքարէր ընդդէմ Դաշնակից պետութիւններու, որոնք կ'ուզէին իրենց միջեւ բաժնել Թուրքիոյ հիմնական տարածքները։ Տարածքային կառավարութիւն մը ստեղծելով Թուրքիոյ ներկայի մայրաքաղաք [[Անքարա|Անքարայ]]<nowiki/>ի մէջ՝ կրցած է յաղթել դաշնակիցներու ուղարկած ուժերուն, որ հետագային ճանչցուած է թրքական ազատագրական պատերազմ անունով։ Ան, այնուհետեւ, ջնջած է արդէն իսկ քայքայուած Օսմանեան կայսրութիւնը եւ անոր փոխարէն յայտարարած Թուրքիոյ Հանրապետութեան հիմնադրումը։ Իբրեւ նորաստեղծ Թուրքիոյ Հանրապետութեան նախագահ՝ Աթաթուրք իրականացուցած է քաղաքական, տնտեսական եւ մշակութային բարեփոխումներ, որուն վերջնական նպատակն էր ստեղծել ժամանակակից, յառաջադէմ եւ աշխարհիկ ազգ-պետութիւն մը։ Ան տարրական կրթութիւնը դարձուցած է անվճար եւ պարտադիր՝ բացած հազարաւոր նոր դպրոցներ ամբողջ երկիրի տարածքին։ Ներկայացուցած է նաեւ լատինատառ թրքական այբուբենը, որ փոխարինած է [[Թուրքերեն|օսմանեան այբուբենին]]։ Աթաթուրքի նախագահութեան շրջանին թուրք կանայք ձեռք բերած են քաղաքական եւ քաղաքացիական հաւասար իրաւունքներ՝ առաջ անցնելով շատ արեւմտեան երկիրներէն<ref>Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition</ref>։ Յատկապէս թիւ 1580 յօդուածով կանայք 3 Ապրիլ 1930-ին իրաւունք ստացած են մասնակցելու տեղական ինքնակառավարման մարմիններու ընտրութիւններուն, իսկ քանի մը տարի ետք՝ 1934-ին, ընտրութիւններուն մասնակցելու ամբողջական իրաւունք ստացած՝ շատ աւելի շուտ, քան աշխարհի բազմաթիւ այլ երկիրներ<ref name="tempo">''Türkiye'nin 75 yılı'' , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250</ref>։ Աթաթուրքի պետութիւնը իրականացուցած է թրքացման քաղաքականութիւնը՝ փորձելով ստեղծել միատարր եւ ամբողջական ազգ մը։ Մուսթաֆա Քեմալի ղեկավարութեան տարիներուն ոչ թուրք փոքրամասնութիւններուն պարտադրուած է հանրային վայրերուն մէջ թրքերէն խօսիլ, ոչ թուրք փոքրամասնութիւններուն տեղանունները եւ մականունները պէտք է փոխարինուէին համապատասխան թրքերէնով։ 1934-ին թրքական կառավարութիւնը Մուսթաֆա Քեմալի շնորհած է «Աթաթուրք» անունը, որ կը նշանակէ «թուրքերու հայր»՝ ի պատիւ անոր ունեցած դերին ժամանակակից Թուրքիոյ Հանրապետութեան կառուցման գործընթացին մէջ։ Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք մահացած է 10 Նոյեմբեր 1938-ին 57 տարեկան հասակին Տոլմապահչէ պալատին մէջ: Իբրեւ նախագահ անոր յաջորդած է Իսմեթ Ինյոնյու, որ կազմակերպած է պետական յուղարկաւորութիւն մը։ 1953-ին կառուցուած է անոր պատկերազարդ դամբարանը, որ կը գտնուի Խաղաղութեան զբօսայգիին մէջ՝ ի պատիւ վերջինիս նշանաւոր խօսքին՝ «Խաղաղութիւն հայրենիքի մէջ, խաղաղութիւն աշխարհի տարածքին»։ 1981-ին՝ Աթաթուրքին ծննդեան 100-ամեակին առիթով, [[Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութիւն|ՄԱԿ]]-ը եւ [[ԵՈՒՆԵՍՔՕ]]-ն յարգելով անոր յիշատակը՝ յայտարարած են «աշխարհի տարածքին Աթաթուրքի տարի» եւ ընդունած նոյն առիթին հետ կապուած բանաձեւ մը՝ զինք բնութագրելով իբրեւ «գաղութատիրութեան եւ կայսերականութեան դէմ առաջին պայքարի ղեկավար» եւ իբրեւ «մարդոց մէջ փոխըմբռնման ունակութեան եւ կայուն խաղաղութեան զարգացման նկատելի չափով աջակցած անձ, որ իր ամբողջ կեանքին ընթացքին աշխատած է զարգացնել ներդաշնակութիւն եւ համագործակցութիւն մարդկութեան մէջ առանց խտրականութեան»։ Ի պատիւ Աթաթուրքի՝ Թուրքիոյ եւ աշխարհի բազմաթիւ երկիրներու մէջ մեծ թիւով յուշարձաններ կան, անոր անունով կոչուած են բազմաթիւ տեղանուններ։ 1934-ին Յունաստանի նախկին վարչապետ Էլեֆթերուոս Վենիզելոս Աթաթուրքի անունը առաջարկած է Խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակիր ըլլալու համար։ == Մանկութիւն եւ կրթութիւն == [[Պատկեր:Ataturk-1905-Zubeyde-Makbule.jpg|մինի|Մուսթաֆա Քեմալ մօր՝ Զուպեյտէ հանըմի (մէջտեղը) եւ քրոջ՝ Մաքպուլէ Աթադանի հետ (ձախէն)]] [[Պատկեր:Ataturk-birth-house.jpg|մինի|Տունը, որտեղ ծնվել է Աթաթուրքը, [[Սալոնիկ]] (ներկայիս [[Հունաստան|Հունաստանի]] [[Թեսաղոնիկե]] քաղաք)]] Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք ծնած է (բուն անունով Ալի Ռըզաօղլու Մուսթաֆա) 1881-ի սկիզբները Օսմանեան կայսրութեան [[Սալոնիկ]] քաղաքին (ներկայիս [[Յունաստան|Յունաստանի]] [[Թեսաղոնիկէ]] քաղաք)<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=qSjAqaQTI7EC&pg=PA71|title=Salonique, 1830-1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes|author1=Méropi Anastassiadou|author2=Méropi Anastassiadou-Dumont|publisher=BRILL|year=1997|isbn=90-04-10798-3|page=71}}</ref> Ահմետ Սուպաշը թաղամասին մէջ կամ ալ Քոճա Քասըմ փաշա թաղամասին Իսլահանէ փողոցին մէջ գտնուող տան մը մէջ (այժմ՝ թանգարան)։ Հայրը՝ Ալի Ռըզա էֆենտի, ոստիկանութեան սպայ էր, կը զբաղէր փայտանիւթի վաճառականութեամբ, իսկ մայրը՝ Զուպեյտէ հանըմ։ Ըստ [[Էնդրյու Մանգո|Էնտրիւ Մանգոյի]]՝ անոր ընտանիքը իսլամ էր, թրքախօս եւ միջին խաւի ներկայացուցիչ<ref>Andrew Mango ''Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'', Overlook Press, 2002, {{ISBN|978-1-58567-334-6}}, [https://books.google.am/books?ei=ZhvATKOVHcelcN3GoPkL&ct=result&id=nu68vd_AmuYC&dq=Andrew+Mango&q=Turkish+speaking+family+#search_anchor p. 25], p.27ff. - "Feyzullah's family is said to have come from the country near Vodina (now Edhessa in western Greek Macedonia). The surname Sofuzade, meaning 'son of a pious man', suggests that the ancestors of Zübeyde and Ali Rıza had a similar background. Cemil Bozok, son of Salih Bozok, who was a distant cousin of Atatürk and, later, his ADC, claims to have been related to both Ali Rıza's and Zübeyde's families. This would mean that the families of Atatürk's parents were interrelated. Cemil Bozok also notes that his paternal grandfather, Safer Efendi, was of Albanian origin. This may have a bearing on the vexed question of Atatürk's ethnic origin. Atatürk's parents and relatives all used Turkish as their mother tongue. This suggests that some at least of their ancestors had originally come from Turkey, since local Muslims of Albanian and Slav origin who had no ethnic connection with Turkey spoke Albanian, Serbo-Croat or Bulgarian, at least so long as they remained in their native land. But in looks Atatürk resembled local Albanians and Slavs.[...] But there is no evidence that either Ali Riza or Zübeyde was descended from such Turkish nomads." page 28; "It is much more likely that Atatürk inherited his looks from his Balkan ancestors.[...] But Albanians and Slavs are likely to have figured among his ancestors."</ref>, այնուամենայնիւ ըստ Ֆալիհ Ռըֆք Աթայի, Վամըք Տ. Վոլքանի, Նորման Իցքովիչի, Միւժկան Ճունպուրի, Նուման Քարթալի եւ Հասան Իզզետտին Տինամոյի՝ Ալի Ռըզայի նախնիները թուրքեր էին, Փոքր Ասիոյ Այտընի մարզէն։ Քեմալի մայրը շատերու համոզումով ունէր թրքական ծագում<ref name="books.google.com.tr">Jackh, Ernest, ''The Rising Crescent'', (Goemaere Press, 2007), [https://books.google.am/books?id=Pxs-DAIVxqYC&printsec=frontcover&dq=The+Rising+Crescent&hl=tr&ei=bI7GTNu-J4i8vgPS0dzQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=Turkish%20mother&f=false p. 31, ''Turkish mother and Albanian father'']</ref><ref name="p. 144">Isaac Frederick Marcosson, ''Turbulent Years'', Ayer Publishing, 1969, [https://books.google.am/books?id=399LkTqBLdAC&printsec=frontcover&dq=inauthor:%22Isaac+Frederick+Marcosson%22&hl=tr&ei=inXGTMnzJYSuvgPPvLTZDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=Ali%20Riza&f=false p. 144.]</ref>, իսկ ըստ Շեւքեթ Սուրեյյա Այտեմիրի՝ ան «Իւրիւքներու» թրքական ցեղախումբի ժառանգորդ էր<ref>Şevket Süreyya Aydemir, ''Tek Adam: Mustafa Kemal'', Birinci Cilt (1st vol.): 1881-1919, 14th ed., Remzi Kitabevi, 1997, {{ISBN|975-14-0212-3}}, p. 31. {{tr icon}}</ref>։ Այն պատճառով, որ օսմանեան շրջանին Սալոնիկի մէջ եղած է մեծ թիւով հրէական փոքրամասնութիւն մը, Աթաթուրքի իսլամիստ հակառակորդները անընդհատ կը պնդէին, որ [[հրեաներ]]<nowiki/>ու ժառանգորդ էր, որոնք օսմանեան շրջանին իսլամութիւնը ընդունած էին<ref>Gershom Scholem, "Doenmeh", ''Encyclopaedia Judaica'', 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, {{ISBN|0-02-865933-3}}, p. 732.</ref>։ Այնուամենայնիւ, անոր նախնիները բնիկ սալոնիկցի չէին, այլ հոն տեղափոխուած էին ԺԹ. դարու վերջը, Օսմանեան կայսրութեան այլ նահանգներէ։ Ուրիշներն ալ կը պնդէին, թէ անոր մաշկին բաց գոյնը, շէկ մազերը եւ կապոյտ աչքերը կը փաստէին անոր սլավոնական ծագում ունենալը:<ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=nofUu5tvJ18C&pg=PA7|title=Great Leaders, Great Tyrants?: Contemporary Views of World Rulers who Made History|author=Arnold Blumberg|date=հունվարի 1, 1995|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-28751-0|page=7}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.am/books?id=TqvvQGHl5CUC&pg=PA2|title=His Story: Mustafa Kemal and Turkish Revolution|author=A. Baran Dural|publisher=iUniverse|year=2007|isbn=978-0-595-85604-6|pages=1-2}}</ref><ref>''Whether, like most Macedonians, he had about him a touch of the hybrid —perhaps of the Slav or Albanian—can only be a matter for surmise.'' Atatürk: a biography of Mustafa Kemal, father of modern Turkey, Baron Patrick Balfour Kinross, Quill/Morrow, 1992, {{ISBN|0688112838}}, p. 8.</ref> Ըստ Աֆեթ Ինանի՝ Աթաթուրքի Քեմալ անունը (կը նշանակէ կատարելութիւն) անոր շնորհած է թուաբանութեան իր ուսուցիչը՝ Ուսքիւփլիւ Մուսթաֆա էֆենտին՝ «հիանալով անոր ունակութիւններուն եւ հասունութեան վրայ»<ref>[[Afet Inan]], ''Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler'', Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, [https://books.google.am/books?id=EWwaAAAAIAAJ&q=%22Matematik+%C3%B6%C4%9Fretmeni+Mustafa+Efendi%22&dq=%22Matematik+%C3%B6%C4%9Fretmeni+Mustafa+Efendi%22&hl=tr&ei=LC3ATIvwB4a8cM6EnewL&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDsQ6AEwAw p. 8.]</ref><ref>{{cite web|url=http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317|title=Mustafa Kemal Atatürk|publisher=Turkish Embassy website|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927211519/http://www.turkishembassy.org/index.php?option=com_content&task=view&id=300&Itemid=317|archivedate=սեպտեմբերի 27, 2007|accessdate=օգոստոսի 7, 2007}}</ref>, իսկ Ալի Ֆուատ Ճեպեսոյի կարծիքով անուանակից ըլլալուն պատճառով ուսուցիչը տուած է այդ անունը, սակայն Քեմալի կենսագիր Էնտրիւ Մանգօ այլ տեսակէտ մը առաջարկած է, թէ ան կրնայ այդ անունը ընտրած ըլլալ իբրեւ յարգանքի նշան ազգային բանաստեղծ [[Նամըք Քեմալ|Նամըք Քեմալի]]<ref>Mango, ''Atatürk'', p. 37.</ref>։ Փոքր տարիքէն մօր խորհուրդով Քեմալ դժկամութեամբ կրօնական դպրոց յաճախած է։ Աւելի ուշ հայրը զինք ուղարկած է Շեմսի էֆենտիին դպրոցը (աւելի աշխարհիկ կողմնորոշումով դպրոց)։ Ծնողքը փափաքած են, որ Քեմալ հմտանայ առեւտուրի ոլորտին մէջ, բայց 1893-ին Մուսթաֆա Քեմալ առանց անոնց տեղեկացնելու Սալոնիկի ռազմական դպրոցին (''Selanik Askeri Rüştiyesi'') մուտքի քննութիւններ յանձնած է։ 1896-ին ընդունուած է Մոնաստիրի ռազմական ակադեմիան։ 14 Մարտ 1899-ին ընդունուած է Օսմանեան կայսրութեան մայրաքաղաք Կ.Պոլսոյ [[Շիշլի]] թաղամասին մէջ գտնուող [[Օսմանյան ռազմական ակադեմիա|Օսմանեան ռազմական ակադեմիա]]<nowiki/>ն, որուն ընթացքը աւարտած է 1902-ին։ Հետագային 11 Յունուար 1905-ին աւարտած է Կ.Պոլսոյ մէջ գտնուող Օսմանեան ռազմական քոլեճը։ [[Պատկեր:Ali_Riza_Efendi_memorial_house_in_Kodzadzik,_Macedonia.JPG|մինի|Աթաթուրքի հօրենական մեծ հօր եւ մեծ մօր վերակառուցած տունը օսմանեան Քոճաճըք գիւղը (ներկայիս Մակեդոնիա)]] == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} 82y8f4fcznn9ee9t729y6cqsrjj098s 0 23137 206250 2022-08-11T05:54:58Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորե դը Բալզակ''' (ի ծնե տրված անունը՝ '''Օնորե Բալզակ''', ''դը'' մասնիկը սկսել է օգտագործել 1830 թվականից, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}, {{ԱԾ}}), [[ֆրանսիա]]ցի [[գրականություն|գրող]]։ Ծնվել է Տուր քաղաքում հարուստ գյուղացու ընտանիքում։ Հայրը պատրաստում էր որդուն փա...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորե դը Բալզակ''' (ի ծնե տրված անունը՝ '''Օնորե Բալզակ''', ''դը'' մասնիկը սկսել է օգտագործել 1830 թվականից, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}, {{ԱԾ}}), [[ֆրանսիա]]ցի [[գրականություն|գրող]]։ Ծնվել է Տուր քաղաքում հարուստ գյուղացու ընտանիքում։ Հայրը պատրաստում էր որդուն փաստաբանական կարիերայի։ 1807-1813 թվականներին Բալզակը սովորել է Վանդոմի դպրոցում, 1816-1819 թվականներին՝ Փարիզի իրավագիտական դպրոցում, միաժամանակ աշխատելով նոտարի մոտ գրագիր։ Սակայն հետագայում թողել է այդ զբաղմունքը՝ նվիրելով իրեն գրականությանը։ 1823 թվականից սկսել է հրապարակվել, 1825-1828 թվականներին զբաղվել է հրատարակչական գործունեությամբ, սակայն անհաջող։ [[1829]] թվականին լույս է տեսնում Բալզակի անունով ստորագրված առաջին գիրքը՝ «Շուաններ» (''Les Chouans'') պատմական վեպը։ Բալզակի հաջորդ ստեղծագործություններն են՝ «Մասնավոր կյանքի դրվագներ» (''Scènes de la vie privée'', [[1830]]), «Երկարակեցության կենսահյութը» (''L'Élixir de longue vie'', 1830-1831), «[[Գոբսեկ]]» վիպակը (''Gobseck'', 1830), որոնք մեծ հաջողություն ունեցան ընթերցողների և քննադատների մոտ։ [[1831]] թվականին Բալզակը հրատարակում է «[[Շագրենի կաշին]]» փիլիսոփայական վեպը և սկսում աշխատել «Երեսնամյա կինը»(''La femme de trente ans'') վեպի վրա։ «Չարաճճի պատմվածքներ» շարքում (''Contes drolatiques'', [[1832]]-[[1837]]) Բալզակը հեգնալից ընդօրինակում է Վերածննդի պատմվածքների ոճը։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Լուի Լամբեր» (''Louis Lambert'', 1832) և հատկապես «Սերաֆիտա» (''Séraphîta'', [[1835]]) վեպերում արտացոլվել է Բալզակի հետաքրքրությունը Սվեդենբորգի և Մեն-Մարտենի միստիկական կոնցեպցիաներով։ Բալզակը հայտնի էր իր բացառիկ աշխատասիրությամբ. նա ստեղծագործում էր գրասեղանի առջև օրական 15-16 ժամ՝ յուրաքանչյուր տարի հրատարակելով երեքից վեց գիրք։ [[1834]] թվականին Բալզակի մոտ միտք է առաջանում իր ստեղծած և ստեղծվելիք բոլոր երկերը, որոնցում ներկայացված է լինելու իր ժամանակի բարքերի համայնապատկերը, ամփոփել մի բազմահատոր շարքի մեջ։ Այդ շարքը նա հետագայում վերնագրեց «Մարդկային կատակերգություն»։ Այդ շարքի վրա Բալզակն աշխատեց մինչև իր կյանքի վերջը։ Նա բաժանել է այն երեք մասի՝ «Էթյուդներ բարքերի մասին», «Փիլիսոփայական էթյուդներ» և «Անալիտիկ էթյուդներ»։ Առաջին մասի մեջ ներառվեցին «Մասնավոր կյանքի դրվագները» ([[Գոբսեկ|«Գոբսեկ»]], «[[Երեսնամյա կինը (վեպ)|Երեսնամյա կինը]]», «Գնդապետ Շաբեր» (''Le colonel Chabert'', 1844), «[[Հայր Գորիո]]» (''Le Père Goriot'', 1834-1835)) և այլն); «Գավառական կյանքի դրվագներ» ([[Տուրի հոգևորականը|«Տուրի հոգևորականը»]] (''Le curé de Tours'', 1832), «[[Էժենի Գրանդե]]» (''Eugénie Grandet'', 1833), «Կորսված պատրանքները» (''Les Illusions Perdues'', 1837-1843) և այլն), «Դրվագներ փարիզյան կյանքից» («Տասներեքի պատմությունը» եռագրությունը (''L’Histoire des Treize'', 1834), «Ցեզար Բիրոտո» (''César Birotteau'', 1837), «Նյուսինգենի դրամատունը» (''La Maison Nucingen'', 1838) և այլն), «Ռազմական կյանքի դրվագներ», «Քաղաքական կյանքի դրվագներ», «Գյուղական կյանքի դրվագներ»։ Հետագայում շարքը համալրվեց «Մոդեստա Մինյոն» (''Modeste Mignon'', 1844), «Զարմուհի Բեթը» (''La Cousine Bette'', 1846), «Զարմիկ Պոնսը» (''Le Cousin Pons'', 1847) վեպերով, ինչպես նաև շարքն ամփոփող «Ժամանակակից պատմության աստառը» (''L’envers de l’histoire contemporaine'', 1848) վեպով։ Բալզակի ստեղծագործություններից շատերը թարգմանվել են հայերեն և հրատարակվել 1950-1960-ական թվականներին<ref>Մարդկային կատակերգություն։ [Երկերի ժողովածու 10 հ.] / Օ. դը Բալզակ; Թարգմ.՝ Լ. Մարության; Առաջաբ.՝ Է. Պետրոսյան. - Երևան։ Հայպետհրատ, 1956. - 10 հ. ; 22 սմ. Հ. 1 (1956, 771 էջ) Թարգմ.՝ Հ. Բարսեղյան; Ա. Տայան Շուշաններ; Շագրենի կաշին - Հ. 2 (1956, 726 էջ) Թարգմ.՝ Լ. Մարության, Լ. Փորթուգյան Տասներեքի պատմությունը; [[Էժենի Գրանդե]]; Լքված կինը - Հ. 3 (1956, 736 էջ) Թարգմ.՝ Ա. Տայան, Վիվան, Լ. Մարության Գյուղական բժիշկը; Հայր Գորիո; Երեսնամյա կինը - Հ. 4 (1957, 831 էջ) Թարգմ.՝ Լ. Մարության Խորտակված պատրանքներ - Հ. 5 (1957, 811 էջ) Թարգմ.՝ Վ. Միքայելյան, Տ. Կարա-Սարգսյան, Ե. Տոլբագյան, Զ. Աղասյան, Գ. Փանոսյան, Պ. Շահբազյան, Ժ. Թութունջյան Գնդապետ Շաբեր; Գնդակ խաղացող կատվի վաճառատունը; Գոբսեկ; Անաստված պատարագը; Իրավազրկում; Տիկին Ֆիրմիանի; Վենդետտա; Կնոջ կերպար; Անհայտ գլուխգործոց; Հաշտված Մելմոթը; Կարմիր պանդոկը; Մնաք բարով; Երկարակեցության կենսահյութը; El Verdugo; Նյուսինգենի բանկային տունը - Հ. 6 (1958, 676 էջ) Թարգմ.՝ Լ. Մարության Կուրտիզանուհիների պերճանքն ու թշվառությունը - Հ. 7 (1959, 806 էջ) Թարգմ.՝ Հր. Բուջիկանյան, Վ. Սվաճյան, Թ. Հակոբյան Հովտաշուշանը; Ամուրիի կյանքը; Երկակի ընտանիք - Հ. 8 (1960, 719 էջ) Թարգմ.՝ Մ. Սարոյան, Հ. Մարգարյան Բեաթրիս; Մոդեստա Մինյոն - Հ. 9 (1960, 675 էջ) Թարգմ.՝ Հ. Գասպարյան, Վ. Միքայելյան Մութ գործ; Գյուղացիները - Հ. 10 (1961, 773 էջ) Թարգմ.՝ Լ. Մարության, Լ. Փոթուգյան Զարմուհի Բեթը; Բացարձակի որոն</ref>։ == Ծանոթագրություններ == {{Ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1002 Օնորե դը Բալզակը հայկական հանրագիտարանում] * [https://grapaharan.org/Օնորե_դը_Բալզակ Օնորե դը Բալզակը գրապահարանում] * [http://hovikcharkhchyan.wordpress.com/2010/12/13/օնորե-դը-բալզակ-2/ Բալզակի մտքերից] * [https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 Օնորե դը Բալզակը դասարան․ամ կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200215220952/https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 |date=2020-02-15 }} {{Արտաքին յղումներ}} {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=230}} {{DEFAULTSORT:Բալզակ, Օնորե}} [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի արձակագիրներ]] [[Ստորոգութիւն:Փարիզի համալսարանի շրջանաւարտներ]] [[Ստորոգութիւն:Փեր Լաշէզ գերեզմանատան մէջ թաղուածներ]] [[Ստորոգութիւն:Անձինք նամականիշերու վրայ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի վիպասաններ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրաքննադատներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի լրագրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի դրամատուրքեր]] 3xz1p7sfp0ayz3ri6ii1p2moppxgmvh 206251 206250 2022-08-11T07:06:02Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորէ Տը Պալզաք''' (ծննդեան անունը՝ '''Օնորէ Պալզաք''', ''տը'' մասնիկը սկսած է օգտագործած է 1830-էն, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}), [[ֆրանսա]]ցի գրող<ref>[https://www.lexico.com/definition/balzac,_honore_de Օնորէ Տը Պալզաք]</ref>։ Ծնած է Տուր քաղաքին մէջ հարուստ գիւղացի ընտանիքի մէջ։ Հայրը կը պատրաստէր որդին փաստաբան ըլլալու։ 1807-1813 թուականներուն Պալզաք կ'ուսանի Վանտոմի դպրոցին մէջ: 1816-1819 թուականներուն՝ Փարիզի իրաւագիտական դպրոցին մէջ, միաժամանակ նոտարի մը քով գրագիր աշխատելով։ Սակայն հետագային կը ձգէ այդ ասպարէզը՝ ինքզինք նուիրելով գրականութեան։ 1825-1828 թուականներուն կը զբաղի հրատարակչական գործունէութեամբ, սակայն յաջողութիւն չի գտներ։ 1829-ին լոյս կը տեսնէ Պալզաքի անունով ստորագրուած առաջին գիրքը՝ «Շուաններ» (''Les Chouans'') պատմական վէպը։ Պալզաքի յաջորդ ստեղծագործութիւններն են՝ «Անձնական կեանքի դրուագներ» (''Scènes de la vie privée'', 1830), «Երկարակեցութեան կենսահիւթը» (''L'Élixir de longue vie'', 1830-1831), «Կոպսեք» վիպակը (''Gobseck'', 1830), որոնք մեծ յաջողութիւն կը գտնեն ընթերցողներու եւ քննադատներու մօտ։ 1831-ին Պալզաք կը հրատարակէ «Շակրենի կաշին» փիլիսոփայական վէպը եւ կը սկսի յօրինել «Երեսնամեայ կինը»(''La femme de trente ans'') վէպը։ «Չարաճճի պատմուածքներ» շարքին մէջ (''Contes drolatiques'', 1832-1837) Պալզաք հեգնանքով կ'ընդօրինակէ Վերածննդեան պատմուածքներու ոճը։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Լուի Լամպեր» (''Louis Lambert'', 1832) եւ յատկապէս «Սերաֆիթա» (''Séraphîta'', 1835) վէպերուն մէջ կ'արտացոլայ Պալզաքի հետաքրքրութիւնը Սվետենպորկի եւ Մեն-Մարթենի խորհրդաւոր մտայղացումներով։ Պալզաք ծանօթ էր իր բացառիկ աշխատասիրութեամբ. գրասեղանին առջեւ նստած կը ստեղծագործէր օրական 15-16 ժամ՝ իւրաքանչիւր տարի հրատարակելով երեքէն վեց գիրք: 1834-ին Պալզաք կ'ուզէ իր ստեղծած եւ ստեղծելիք բոլոր երկերը ամփոփել բազմահատոր շարքի մը մէջ։ Այդ շարքը ան հետագային կը վերնագրէ «Մարդկային կատակերգութիւն»։ Այդ շարքին վրայ Պալզաք կ'աշխատի մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Ան այդ շարքը կը բաժնէ երեք մասի՝ * «Բարքերու մասին ուսումնասիրութիւններ», * «Փիլիսոփայական ուսումնասիրութիւններ» * «Վերլուծական ուսումնասիրութիւններ»։ Առաջին մասին մէջ կը ներառուին՝ * ''«Անձնական կեանքի դրուագները»'' («Կոպսեք», «Երեսնամեայ կինը», «Գնդապետ Շապերը» (''Le colonel Chabert'', 1844), «Հայր Կորիօն» (''Le Père Goriot'', 1834-1835)) եւ այլն): * «Գաւառական կեանքի դրուագները» («Զանգակատան հոգեւորականը» (''Le curé de Tours'', 1832), «Էօժենի Կրանտէ» (''Eugénie Grandet'', 1833), «Կորսուած պատրանքները» (''Les Illusions Perdues'', 1837-1843) եւ այլն), «դրուագներ փարիզեան կեանքէն» («Տասներեքին պատմութիւնը» եռագրութիւնը (''L’Histoire des Treize'', 1834), «Սեզար Պիրոթթօ» (''César Birotteau'', 1837), «Նիւսինկենի դրամատունը» (''La Maison Nucingen'', 1838) եւ այլն): * «Ռազմական կեանքի դրուագներ», * «Քաղաքական կեանքի դրուագներ», * «Գիւղական կեանքի դրուագներ»։ Հետագային շարքը կը համալրուի «Մոտեսթ Մինյոն» (''Modeste Mignon'', 1844), «Զարմուհի Պեթը» (''La Cousine Bette'', 1846), «Զարմիկ Փոնսը» (''Le Cousin Pons'', 1847) վէպերով, ինչպէս նաեւ շարքը ամփոփող «Ժամանակակից պատմութեան աստառը» (''L’envers de l’histoire contemporaine'', 1848) վէպով։ Պալզաքի ստեղծագործութիւններէն շատերը թարգմանուած են հայերէնի եւ հրատարակուած՝ 1950-1960-ական թուականներուն։ == Գրականութիւն == *Adamson, Donald (2001). Balzac and the Tradition of the European Novel. == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1002 Օնորէ տը Պալզաքը հայկական հանրագիտարանին մէջ] * [https://grapaharan.org/Օնորէ Պալզաքը գրապահարանին մէջ] * [http://hovikcharkhchyan.wordpress.com/2010/12/13/Օնորէ-տը-Պալզաք-2/ Պալզաքի միտքերէն] * [https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 Օնորէ տը Պալզաքը դասարան․ամ կայքին մէջ] {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=230}} [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի արձակագիրներ]] [[Ստորոգութիւն:Փարիզի համալսարանի շրջանաւարտներ]] [[Ստորոգութիւն:Փեր Լաշէզ գերեզմանատան մէջ թաղուածներ]] [[Ստորոգութիւն:Անձինք նամականիշերու վրայ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի վիպասաններ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրաքննադատներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի լրագրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի դրամատուրքեր]] ai8pwwydhvjupjvxbtfuhpd2y73mcpg 206252 206251 2022-08-11T07:15:11Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորէ Տը Պալզաք''' (ծննդեան անունը՝ '''Օնորէ Պալզաք''', ''տը'' մասնիկը սկսած է օգտագործած է 1830-էն, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}), [[ֆրանսա]]ցի գրող<ref>[https://www.lexico.com/definition/balzac,_honore_de Օնորէ Տը Պալզաք]</ref>։ Ծնած է Թուր քաղաքին մէջ հարուստ գիւղացի ընտանիքի մէջ։ Հայրը կը պատրաստէր որդին փաստաբան ըլլալու։ 1807-1813 թուականներուն Պալզաք կ'ուսանի Վանտոմի դպրոցին մէջ: 1816-1819 թուականներուն՝ Փարիզի իրաւագիտական դպրոցին մէջ, միաժամանակ նոտարի մը քով գրագիր աշխատելով։ Սակայն հետագային կը ձգէ այդ ասպարէզը՝ ինքզինք նուիրելով գրականութեան։ 1825-1828 թուականներուն կը զբաղի հրատարակչական գործունէութեամբ, սակայն յաջողութիւն չի գտներ։ [[Պատկեր:Balzac Boulanger2.jpg|ձախից|մինի|Պալզաք՝ իր նախասիրած տարազով]] 1829-ին լոյս կը տեսնէ Պալզաքի անունով ստորագրուած առաջին գիրքը՝ «Շուաններ» (''Les Chouans'') պատմական վէպը։ Պալզաքի յաջորդ ստեղծագործութիւններն են՝ «Անձնական կեանքի դրուագներ» (''Scènes de la vie privée'', 1830), «Երկարակեցութեան կենսահիւթը» (''L'Élixir de longue vie'', 1830-1831), «Կոպսեք» վիպակը (''Gobseck'', 1830), որոնք մեծ յաջողութիւն կը գտնեն ընթերցողներու եւ քննադատներու մօտ։ 1831-ին Պալզաք կը հրատարակէ «Շակրենի կաշին» փիլիսոփայական վէպը եւ կը սկսի յօրինել «Երեսնամեայ կինը»(''La femme de trente ans'') վէպը։ «Չարաճճի պատմուածքներ» շարքին մէջ (''Contes drolatiques'', 1832-1837) Պալզաք հեգնանքով կ'ընդօրինակէ Վերածննդեան պատմուածքներու ոճը։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Լուի Լամպեր» (''Louis Lambert'', 1832) եւ յատկապէս «Սերաֆիթա» (''Séraphîta'', 1835) վէպերուն մէջ կ'արտացոլայ Պալզաքի հետաքրքրութիւնը Սվետենպորկի եւ Մեն-Մարթենի խորհրդաւոր մտայղացումներով։ Պալզաք ծանօթ էր իր բացառիկ աշխատասիրութեամբ. գրասեղանին առջեւ նստած կը ստեղծագործէր օրական 15-16 ժամ՝ իւրաքանչիւր տարի հրատարակելով երեքէն վեց գիրք: 1834-ին Պալզաք կ'ուզէ իր ստեղծած եւ ստեղծելիք բոլոր երկերը ամփոփել բազմահատոր շարքի մը մէջ։ Այդ շարքը ան հետագային կը վերնագրէ «Մարդկային կատակերգութիւն»։ Այդ շարքին վրայ Պալզաք կ'աշխատի մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Ան այդ շարքը կը բաժնէ երեք մասի՝ * «Բարքերու մասին ուսումնասիրութիւններ», * «Փիլիսոփայական ուսումնասիրութիւններ» * «Վերլուծական ուսումնասիրութիւններ»։ [[Պատկեր:Balzac Gérard-Séguin.jpg|ձախից|մինի]] Առաջին մասին մէջ կը ներառուին՝ * ''«Անձնական կեանքի դրուագները»'' («Կոպսեք», «Երեսնամեայ կինը», «Գնդապետ Շապերը» (''Le colonel Chabert'', 1844), «Հայր Կորիօն» (''Le Père Goriot'', 1834-1835)) եւ այլն): * «Գաւառական կեանքի դրուագները» («Թուրի հոգեւորականը» (''Le curé de Tours'', 1832), «Էօժենի Կրանտէ» (''Eugénie Grandet'', 1833), «Կորսուած պատրանքները» (''Les Illusions Perdues'', 1837-1843) եւ այլն), «դրուագներ փարիզեան կեանքէն» («Տասներեքին պատմութիւնը» եռագրութիւնը (''L’Histoire des Treize'', 1834), «Սեզար Պիրոթթօ» (''César Birotteau'', 1837), «Նիւսինկենի դրամատունը» (''La Maison Nucingen'', 1838) եւ այլն): * «Ռազմական կեանքի դրուագներ», * «Քաղաքական կեանքի դրուագներ», * «Գիւղական կեանքի դրուագներ»։ [[Պատկեր:Maison de Balzac, Paris 16e 5.jpg|մինի|270x270փքս|Պալզաքի Տուն Թանգարանը՝ Փարիզ]] Հետագային շարքը կը համալրուի «Մոտեսթ Մինյոն» (''Modeste Mignon'', 1844), «Զարմուհի Պեթը» (''La Cousine Bette'', 1846), «Զարմիկ Փոնսը» (''Le Cousin Pons'', 1847) վէպերով, ինչպէս նաեւ շարքը ամփոփող «Ժամանակակից պատմութեան աստառը» (''L’envers de l’histoire contemporaine'', 1848) վէպով։ Պալզաքի ստեղծագործութիւններէն շատերը թարգմանուած են հայերէնի եւ հրատարակուած՝ 1950-1960-ական թուականներուն։ == Գրականութիւն == *Adamson, Donald (2001). Balzac and the Tradition of the European Novel. == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1002 Օնորէ տը Պալզաքը հայկական հանրագիտարանին մէջ] * [https://grapaharan.org/Օնորէ Պալզաքը գրապահարանին մէջ] * [http://hovikcharkhchyan.wordpress.com/2010/12/13/Օնորէ-տը-Պալզաք-2/ Պալզաքի միտքերէն] * [https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 Օնորէ տը Պալզաքը դասարան․ամ կայքին մէջ] {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=230}} [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի արձակագիրներ]] [[Ստորոգութիւն:Փարիզի համալսարանի շրջանաւարտներ]] [[Ստորոգութիւն:Փեր Լաշէզ գերեզմանատան մէջ թաղուածներ]] [[Ստորոգութիւն:Անձինք նամականիշերու վրայ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի վիպասաններ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրաքննադատներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի լրագրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի դրամատուրքեր]] kmzc6v2komijqk1a4pfcfekli15owz6 206253 206252 2022-08-11T08:31:43Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորէ Տը Պալզաք''' (ծննդեան անունը՝ '''Օնորէ Պալզաք''', ''տը'' մասնիկը սկսած է օգտագործած է 1830-էն, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}), [[ֆրանսա]]ցի գրող<ref>[https://www.lexico.com/definition/balzac,_honore_de Օնորէ Տը Պալզաք]</ref>։ Ծնած է 1799ին, Ֆրանսայի Թուրս քաղաքին մէջ, հարուստ գիւղացի ընտանիքի մը յարկին տակ։ Հայրը կը պատրաստէր որդին փաստաբան ընելու։ 1807-1813 թուականներուն Պալզաք կ'ուսանի Վանտոմի դպրոցին մէջ: 1816-1819 թուականներուն՝ Փարիզի իրաւագիտական դպրոցին մէջ, միաժամանակ նոտարի մը քով գրագիր աշխատելով։ Սակայն հետագային կը ձգէ այդ ասպարէզը՝ ինքզինք նուիրելով գրականութեան։ 1825-1828 թուականներուն կը զբաղի հրատարակչական գործունէութեամբ, սակայն յաջողութիւն չի գտներ։ Ապա կը փորձէ [[Ուքրանիա|Ուքրանիայէն]] Ֆրանսա կաղնիի ծառ ներմուծել, սակայն նոյնպէս ձախողութեան կը մատնուի<ref>[Ապա փորձած է Ուքրայնայէն Ֆրանսա կաղնիի ծառ ներմուծել, սակայն նոյնպէս ձախողութեան մատնուած է։ Պալզաքի նախափորձերը]</ref>։ Պալզաք մանուկ հասակին ընկերներ չունէր. հարազատներէն կտրուած էր, իսկ 14 տարեկանին հոգեկան եւ ջիղերու խանգարում ունեցած էր, որուն պատճառաւ ալ սակաւախօս ու ինքնամփոփ անձ մը դարձած էր։ Օր մը, Օնորէն ինքնիրեն կը խոստանայ, որ իր գրութեանց շնորհիւ հանճար ու հանրաճանաչ մարդ մը պիտի դառնայ։ Իրաւամբ, Պալզաք իր աշխատասիրութեան եւ յամառութեան շնորհիւ մեծ համբաւ կ՚ունենայ։ 1829-ին լոյս կը տեսնէ Պալզաքի անունով ստորագրուած առաջին գիրքը՝ «Շուաններ» (''Les Chouans'') պատմական վէպը։ Պալզաքի յաջորդ ստեղծագործութիւններն են՝ «Անձնական կեանքի դրուագներ» (''Scènes de la vie privée'', 1830), «Երկարակեցութեան կենսահիւթը» (''L'Élixir de longue vie'', 1830-1831), «Կոպսեք» վիպակը (''Gobseck'', 1830), որոնք մեծ յաջողութիւն կը գտնեն ընթերցողներու եւ քննադատներու մօտ։ 1831-ին Պալզաք կը հրատարակէ «Շակրենի կաշին» փիլիսոփայական վէպը եւ կը սկսի յօրինել «Երեսնամեայ կինը»(''La femme de trente ans'') վէպը։ «Չարաճճի պատմուածքներ» շարքին մէջ (''Contes drolatiques'', 1832-1837) Պալզաք հեգնանքով կ'ընդօրինակէ Վերածննդեան պատմուածքներու ոճը։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Լուի Լամպեր» (''Louis Lambert'', 1832) եւ յատկապէս «Սերաֆիթա» (''Séraphîta'', 1835) վէպերուն մէջ կ'արտացոլայ Պալզաքի հետաքրքրութիւնը Սվետենպորկի եւ Մեն-Մարթենի խորհրդաւոր մտայղացումներով։ Պալզաք ծանօթ էր իր բացառիկ աշխատասիրութեամբ. գրասեղանին առջեւ նստած կը ստեղծագործէր օրական 15-16 ժամ՝ իւրաքանչիւր տարի հրատարակելով երեքէն վեց գիրք: Գրողի աշխատանքային օրը կէս գիշերին կը սկսէր: Միայն սուրճ խմելու ընթացքին կը հանգստանար։ Ականատեսներ կը վկայեն, որ ան ընդմիջումներու ընթացքին ծայրայեղութենէ ծայրայեղութիւն «կը թռչէր». կա՛մ շատ կ'ուտէր եւ կամ իր սիրուհիներուն հետ ժամանակ կ'անցընէր։ Պալզաք արտաքնապէս գեղեցիկ տղամարդ մը չէր, կարճահասակ եւ գէր էր ու նոյնիսկ ինքզինք չէր խնամեր։ Իր խօսքը շատերու համար «կենդանի շունչ» էր՝ գեղեցիկ ու սրամիտ բառերով շարադասուած։ Երբ կը խօսէր՝ իր զրուցակիցը անմիջապէս անոր իմաստութենէն կը հրապուրուէր։ Ահա թէ ինչո՛ւ կին արարածները մէկ անգամէն կրնային իրեն սիրահարուիլ։[[Պատկեր:Balzac Boulanger2.jpg|ձախից|մինի|Պալզաք՝ իր նախասիրած տարազով]] Պալզաք այն գրողն էր, որ առանց իր գործերը վերընթերցելու, սրբագրելու եւ խմբագրելու՝ հրատարակութեան կը յանձնէր։ Հակասական եւ տարօրինակ մարդ մըն էր։ Թշուառութեան մէջ ըլլալով հանդերձ, միշտ ճերմակ վերնաշապիկով դուրս կու գար։ Սկզբնական շրջանին Պալզաք պատմական թեմաներով արկածախնդրական վէպեր գրած է։ Հանրայայտ դարձած է «Շուաններ» վէպով, զոր նուիրուած է 1799-ի ապստամբութեան: Պալզաք իր այս գործին մէջ պատկերած է հասարակ ժողովուրդը եւ շարքային զինուորները, որոնք ձգտած են պահպանել յեղափոխութեան նուաճումները։ 1834-ին Պալզաք կ'ուզէ իր ստեղծած եւ ստեղծելիք բոլոր երկերը ամփոփել բազմահատոր շարքի մը մէջ։ Այդ շարքը ան հետագային կը վերնագրէ «Մարդկային կատակերգութիւն»։ Այդ շարքին վրայ Պալզաք կ'աշխատի մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Ան այդ շարքը կը բաժնէ երեք մասի՝ * «Բարքերու մասին ուսումնասիրութիւններ», * «Փիլիսոփայական ուսումնասիրութիւններ» * «Վերլուծական ուսումնասիրութիւններ»։ [[Պատկեր:Balzac Gérard-Séguin.jpg|ձախից|մինի]] Առաջին մասին մէջ կը ներառուին՝ * ''«Անձնական կեանքի դրուագները»'' («Կոպսեք», «Երեսնամեայ կինը», «Գնդապետ Շապերը» (''Le colonel Chabert'', 1844), «Հայր Կորիօն» (''Le Père Goriot'', 1834-1835)) եւ այլն): * «Գաւառական կեանքի դրուագները» («Թուրի հոգեւորականը» (''Le curé de Tours'', 1832), «Էօժենի Կրանտէ» (''Eugénie Grandet'', 1833), «Կորսուած պատրանքները» (''Les Illusions Perdues'', 1837-1843) եւ այլն), «դրուագներ փարիզեան կեանքէն» («Տասներեքին պատմութիւնը» եռագրութիւնը (''L’Histoire des Treize'', 1834), «Սեզար Պիրոթթօ» (''César Birotteau'', 1837), «Նիւսինկենի դրամատունը» (''La Maison Nucingen'', 1838) եւ այլն): * «Ռազմական կեանքի դրուագներ», * «Քաղաքական կեանքի դրուագներ», * «Գիւղական կեանքի դրուագներ»։ [[Պատկեր:Maison de Balzac, Paris 16e 5.jpg|մինի|270x270փքս|Պալզաքի Տուն Թանգարանը՝ Փարիզ]] Հետագային շարքը կը համալրուի «Մոտեսթ Մինյոն» (''Modeste Mignon'', 1844), «Զարմուհի Պեթը» (''La Cousine Bette'', 1846), «Զարմիկ Փոնսը» (''Le Cousin Pons'', 1847) վէպերով, ինչպէս նաեւ շարքը ամփոփող «Ժամանակակից պատմութեան աստառը» (''L’envers de l’histoire contemporaine'', 1848) վէպով։ Պալզաքի ստեղծագործութիւններէն շատերը թարգմանուած են հայերէնի եւ հրատարակուած՝ 1950-1960-ական թուականներուն։ == Պալզաքի Սիրոյ Պատմութիւնը == Փարիզի աղջիկներու սիրելին էր սիրառատ Պալզաքը։ Ամէն օր աշխարհի տարբեր անկիւններէն տասնեակ նամակներ կը ստանար։ Իսկ օր մը իր ձեռքը կ'անցնի նամակ մը, որուն մէջ գրուած էր. ''«Ձեր հոգին դարեր տեսած ու ապրած է։ Իսկ շատեր զիս կը վստահեցնեն, որ դուք տակաւին երիտասարդ էք։ Երբ կարդացի ձեր ստեղծագործութիւնները՝ սիրտս թրթռաց։ Դուք տուած էք կնոջ իսկական արժանիքներն ու սէրը, զորս կնոջ համար պարգեւ են եւ աստուածային ճառագայթում։ Ձեր հոգւոյն նրբութիւնը զարմացուցած է զիս եւ ձեզի թոյլ տուած է, որ դուք կնոջ հոգին կարողանաք կռահել ու հասկնալ…»:'' Ձեռագիրն ու գրելու ոճը անծանօթի մասին շատ բան կը «պատմէր»։ Պալզաք առաջին իսկ վայրկեանէն կը հասկնայ, որ նամակի հեղինակը երիտասարդ, գեղեցիկ ու մեծահարուստ կին մըն էր։ Շուտով անծանօթուհին ինքզինք կը բացայայտէ։ Ան լեհ Էւելինա Հանսքան էր, որ Ուքրանիոյ [[Օտեսա]] քաղաքին մէջ կ'ապրէր։ Էւելինան 32 տարեկան էր. ամուսնացած էր, սակայն իր տարիքը միշտ կը թաքցնէր եւ ինքզինք հինգ տարի աւելի փոքր կը ներկայացնէր։ Պալզաք եւ Էւելինա 16 տարի շարունակ կը նամակակցին։ Պալզաք իր հեռաւոր անծանօթուհիին կը գրէր. ''«Ինձմէ մի՛ վախնաք։ Մի՛ հաւատաք իմ մասիս կատար-ւած զրպարտութիւններուն։ Ես պարզապէս երեխայ եմ, սակայն աւելի պարզամիտ եմ։ Բայց ես երեխայի պէս մաքուր եմ ու երեխայի պէս սիրել գիտեմ…։ Պաշտելիս, իմ հպարտ թագուհիս, արեւմուտքի վարդ, հիւսիսային աստղ, սրտի տիրուհիս, վեհաշուք անծանօթուհիս…»:'' Էւելինան եւ Պալզաք սիրահարուած էին եւ ապագայի մասին ծրագրեր ունէին։ Պալզաք իր նամակներուն մէջ միշտ սիրոյ, հաւատարմութեան խօսքեր կը շռայլէր, սակայն իր հեռաւոր սիրելիին միշտ կը դաւաճանէր։ Վերջապէս, 1833-ին, Օնորէն ու Էւելինան կը հանդիպին։ Պալզաք երբ Էւելինան կը տեսնէ, կը հիանայ եւ անգամ մը եւս կը սիրահարուի։ Իսկ Էւելինան իր մտածումներն ու յոյզերը իր ընկերուհիին ուղղուած նամակին մէջ հետեւեալ բառերով արտայայտած է. ''«Դիմացս գէր, կարճահասակ, կլորադէմ, ճերմակ մազերով տղամարդ մը կանգնած էր, որուն դիմացի երկու ակռնաները չկային։ Շատ հասարակ հագուածք մը ունէր, կարծես ծառայող մըն էր»:'' Էւելինա հիասթափած էր, իր սիրելին այսպէս չէր պատկերացուցած, բայց նոյն նամակը կ'աւարտէր՝ ըսելով. ''«Անբասիր կինը կարելի է գերել միայն մտքի թովչանքով եւ ազնուութեամբ։ Իմ խօսքերս չես կրնար ամբողջապէս հասկնալ, քանի որ զինք չես տեսած։ Իր աչքերը խօսուն ու արտայայտիչ են»:'' 1850-ին, Էւելինայի ամուսնոյն մահէն ետք՝ անոնք կ'ամուսնանան։ Պալզաք այս առթիւ իր մտերիմ ընկերոջ հետ իր ուրախութիւնը կիսած է՝ ըսելով. «Երեք օր առաջ ես ամուսնացայ այն միակին հետ, զոր սիրած եմ, աւելի կը սիրեմ եւ պիտի սիրեմ մինչեւ մահ»: Պալզաք չէր խաբած։ «Աղմկոտ» երիտասարդութենէն, բազմաթիւ սիրավէպերէն ու կիներէն յոգնած էր։ Ան մէկ բան կը ցանկար. ջերմութիւն եւ հոգատարութիւն, խաղաղ ու հանգիստ ծերութիւն իր սիրելի Էւելինայի հետ։ Սակայն հինգ ամիս անց ծանր կը հիւանդանայ ու կը մահանայ։ Նախքան մահանալը՝ ըսած է. ''«Հասնելով նպատակիս՝ կը մեռնիմ, ինչպէս հին սուրհանդակ մը։ Սէրն ու մահը միաժամանակ սրտիս դռնէն ներս կը մտնեն։ Սիրելի կինը նուաճել՝ երբ սէրը արդէն հանգչած է…»:'' Շատեր նոյնիսկ կ'ըսէին, որ իր մահուան մահիճին մէջ անգամ Պալզաք իր ստեղծած հերոսները կը կանչէր ու անոնց հետ կ'ապրէր, որովհետեւ կը հաւատար, որ այդ հերոսները զինք կրնային բուժել։ == Գրական Յատկանիշներ == Պալզաք առանձնայատուկ էր իր գրիչով ու գրական նկարագրութեամբ։ Առարկաները, երեւոյթները մանրամասն կը նկարագրէր, կը փորձէր ընթերցողին հոգւոյն մէջ խորասուզուիլ։ Ոգեշնչուած էր սկովտացի ռոմանթիկ գրող Ուոլթըր Սքոթէն, որուն ազդեցութիւնը վառ կերպով կը տեսնենք իր գրական ստեղծագործութեանց մէջ։ Պալզաքէն առաջ գիւղական կեանքը գրականութեան եւ գեղարուեստին կ'ընծայէր միայն քնքուշ հովուերգութեանց եւ կայտառ պատկերներու նիւթեր։ Պալզաքի թափանցող հանճարը առաջինը կ'ըլլայ, որ կը նշմարէ նորութիւնը այն հարցերուն, զորս արդի գրականութեան եւ ընկերաբանութեան առջեւ կը դնէր ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութեան մրրիկը։ Իր սովորական յստակատեսութեամբ. Պալզաք հասկցաւ գիւղական կեանքին բովանդակ բարդութիւնը եւ ցոյց տուաւ, որ յեղափոխութիւնը կը պայթէր, իսկ ըմբոստացած գիւղացիները՝ համախումբ զայրագին ատելութեամբ կը խոյանային մեծ հողատէրերու անառիկ դղեակներուն վրայ։ Ժամանակի հասարակական, քաղաքական, ընտանեկան կեանքին բնորոշ երեւոյթները՝ եսասիրութիւնը, բարոյական անկումը, նիւթականի ապականիչ ազդեցութիւնը, մարդու ճակատագիրը կ'արտացոլան հեղինակին շարք մը գործերուն մէջ։ Պալզաք քննադատած է թէ՛ մեռնող ազնուականութեան այլասերումը, թէ՛ նոր ձեւաւորուղ ազնուական հասարակութեան անբարոյականութիւնն ու անսկզբունքայնութիւնը, թէ՛ տնտեսական յարաբերութեանց զարգացման կամայականութիւնն ու քաոսը, թէ՛ հասարակ ժողովուրդի աղքատացումը («Գիւղական բժիշկ» (1833), «Կեսար Բիրոտոյի փառքն ու անկումը» (1837), «Կուրտիզանուհիներու պերճանքն ու թշուառութիւնը» (1838-1847), «Ամուրիի կեանքը» (1841), «Գիւղական քահանայ» (1841), «Մութ գործ» (1841), եւ այլն): == Պալզաքի Միտքերէն == Գովուերգական եւ կանխակալ կարծիքներով առաջնորդուող մամուլը պարզապէս ստրուկն է շահակցութիւններու եւ մեծամիտներու: Անոնց համար Պալզաք ըսած է,որ {{քաղուածք|անոնք այնքա՜ն առաքինութիւններ իրենք իրենցմէ դուրս կը ցուցադրեն, որ իրենց համար ներսը ոչինչ կը մնայ:|<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/430315 Պալզաքի Միտքերէն]</ref>}} Պալզաք կը թելադրէ, որ {{քաղուածք|մարդ իր երկրորդ կրօնը ընէ իր խօսքը եւ իր խոստումը համարէ` կապուած իր պատիւին:|<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/361449 Պալզաքի թելադրանքը]</ref>}} {{քաղուածք|Դժուար բան է երջանկութիւնը, որովհետեւ դիւրին չէ զայն մեր մէջ գտնել եւ անկարելի է զայն ուրիշ տեղ գտնել:|<ref>[https://archive.aztagdaily.com/archives/204446 Երջանկութեան գաղտնիքը]</ref>}} {{քաղուածք| Կեանքի մէջ երբեք չէք կրնար մօրմէ աւելի լաւ խոր ու իրական սէր գտնել:|}} {{քաղուածք|Մտածելը քաղաքական կամքի առաջին քայլն է: Մտածել նաեւ ուրիշները լսելով՝ իմաստութիւն է:|}} {{քաղուածք|Յեղափոխութեան պարագային, սկզբունքներու առաջինը այն է, որ չարիքը զոր կարելի չէ արգիլել, զայն կարենալ ղեկավարել է:|<ref>[https://hairenikweekly.com/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-%D5%A5%D6%82-%D5%BD%D6%83%D5%AB%D6%82%D5%BC%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%B0%D5%A1%D6%82%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1/ Պալզաք]</ref>}} {{քաղուածք|Իշխանութիւնը արարք է, եւ ընտրական սկզբունքը վիճարկումն է: Կարելի քաղաքականութիւն չկայ մնայուն վիճարկումով:|<ref>[https://www.hayknews.com/2022/07/15/%D6%85%D6%80-%D5%B4%D5%A8-%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%AB-%D5%A8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%9E-%D5%B8%D6%80-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A8-%D5%AC/ Մտորումներ]</ref>}} {{քաղուածք|Ոչ ոք կինը կը սիրէ երիտասարդութեան կամ հասունութեան համար, գեղեցկութեան կամ տգեղութեան, յիմարութեան կամ խելքի համար։ Կինը կը սիրեն ոչ թէ բանի մը համար, այլ պարզապէս կը սիրեն։ Ով որ կին կրնայ ղեկավարել, կրնայ նաեւ պետութիւն ղեկավարել։|}} == Գրականութիւն == *Adamson, Donald (2001). Balzac and the Tradition of the European Novel. == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1002 Օնորէ տը Պալզաքը հայկական հանրագիտարանին մէջ] * [https://grapaharan.org/Օնորէ Պալզաքը գրապահարանին մէջ] * [http://hovikcharkhchyan.wordpress.com/2010/12/13/Օնորէ-տը-Պալզաք-2/ Պալզաքի միտքերէն] * [https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 Օնորէ տը Պալզաքը դասարան․ամ կայքին մէջ] {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=230}} [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի արձակագիրներ]] [[Ստորոգութիւն:Փարիզի համալսարանի շրջանաւարտներ]] [[Ստորոգութիւն:Փեր Լաշէզ գերեզմանատան մէջ թաղուածներ]] [[Ստորոգութիւն:Անձինք նամականիշերու վրայ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի վիպասաններ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրաքննադատներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի լրագրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի դրամատուրքեր]] srxntzg3krlmtyuvie40llhvn6ifk4t 206254 206253 2022-08-11T08:33:12Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գրող}} '''Օնորէ Տը Պալզաք''' (ծննդեան անունը՝ '''Օնորէ Պալզաք''', ''տը'' մասնիկը սկսած է օգտագործած է 1830-էն, {{lang-fr|Honoré de Balzac}}), [[ֆրանսա]]ցի գրող<ref>[https://www.lexico.com/definition/balzac,_honore_de Օնորէ Տը Պալզաք]</ref>։ Ծնած է 1799ին, Ֆրանսայի Թուրս քաղաքին մէջ, հարուստ գիւղացի ընտանիքի մը յարկին տակ։ Հայրը կը պատրաստէր որդին փաստաբան ընելու։ 1807-1813 թուականներուն Պալզաք կ'ուսանի Վանտոմի դպրոցին մէջ: 1816-1819 թուականներուն՝ Փարիզի իրաւագիտական դպրոցին մէջ, միաժամանակ նոտարի մը քով գրագիր աշխատելով։ Սակայն հետագային կը ձգէ այդ ասպարէզը՝ ինքզինք նուիրելով գրականութեան։ 1825-1828 թուականներուն կը զբաղի հրատարակչական գործունէութեամբ, սակայն յաջողութիւն չի գտներ։ Ապա կը փորձէ [[Ուքրանիա|Ուքրանիայէն]] Ֆրանսա կաղնիի ծառ ներմուծել, սակայն նոյնպէս ձախողութեան կը մատնուի<ref>[http://www.jamanak.com/content/%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%AF/10-01-2018-%D6%85%C2%AD%D5%B6%D5%B8%C2%AD%D6%80%D5%A7-%D5%BF%D5%A8-%D5%BA%D5%A1%D5%AC%C2%AD%D5%A6%D5%A1%D6%84%D5%9D-%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%AD%D5%BD%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A3%D6%80%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%C2%AD%D5%B6%D5%B8%D6%82%C2%AD%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6-%D5%BC%D5%A7%D5%A1%C2%AD%D5%AC%D5%AB%D5%A6%C2%AD%D5%B4%D5%AB-%D5%B0%D5%AB%D5%B4%C2%AD%D5%B6%D5%A1%C2%AD%D5%A4%D5%AB%C2%AD%D6%80%D5%A8 Պալզաքի նախափորձերը]</ref>։ Պալզաք մանուկ հասակին ընկերներ չունէր. հարազատներէն կտրուած էր, իսկ 14 տարեկանին հոգեկան եւ ջիղերու խանգարում ունեցած էր, որուն պատճառաւ ալ սակաւախօս ու ինքնամփոփ անձ մը դարձած էր։ Օր մը, Օնորէն ինքնիրեն կը խոստանայ, որ իր գրութեանց շնորհիւ հանճար ու հանրաճանաչ մարդ մը պիտի դառնայ։ Իրաւամբ, Պալզաք իր աշխատասիրութեան եւ յամառութեան շնորհիւ մեծ համբաւ կ՚ունենայ։ 1829-ին լոյս կը տեսնէ Պալզաքի անունով ստորագրուած առաջին գիրքը՝ «Շուաններ» (''Les Chouans'') պատմական վէպը։ Պալզաքի յաջորդ ստեղծագործութիւններն են՝ «Անձնական կեանքի դրուագներ» (''Scènes de la vie privée'', 1830), «Երկարակեցութեան կենսահիւթը» (''L'Élixir de longue vie'', 1830-1831), «Կոպսեք» վիպակը (''Gobseck'', 1830), որոնք մեծ յաջողութիւն կը գտնեն ընթերցողներու եւ քննադատներու մօտ։ 1831-ին Պալզաք կը հրատարակէ «Շակրենի կաշին» փիլիսոփայական վէպը եւ կը սկսի յօրինել «Երեսնամեայ կինը»(''La femme de trente ans'') վէպը։ «Չարաճճի պատմուածքներ» շարքին մէջ (''Contes drolatiques'', 1832-1837) Պալզաք հեգնանքով կ'ընդօրինակէ Վերածննդեան պատմուածքներու ոճը։ Մասամբ ինքնակենսագրական «Լուի Լամպեր» (''Louis Lambert'', 1832) եւ յատկապէս «Սերաֆիթա» (''Séraphîta'', 1835) վէպերուն մէջ կ'արտացոլայ Պալզաքի հետաքրքրութիւնը Սվետենպորկի եւ Մեն-Մարթենի խորհրդաւոր մտայղացումներով։ Պալզաք ծանօթ էր իր բացառիկ աշխատասիրութեամբ. գրասեղանին առջեւ նստած կը ստեղծագործէր օրական 15-16 ժամ՝ իւրաքանչիւր տարի հրատարակելով երեքէն վեց գիրք: Գրողի աշխատանքային օրը կէս գիշերին կը սկսէր: Միայն սուրճ խմելու ընթացքին կը հանգստանար։ Ականատեսներ կը վկայեն, որ ան ընդմիջումներու ընթացքին ծայրայեղութենէ ծայրայեղութիւն «կը թռչէր». կա՛մ շատ կ'ուտէր եւ կամ իր սիրուհիներուն հետ ժամանակ կ'անցընէր։ Պալզաք արտաքնապէս գեղեցիկ տղամարդ մը չէր, կարճահասակ եւ գէր էր ու նոյնիսկ ինքզինք չէր խնամեր։ Իր խօսքը շատերու համար «կենդանի շունչ» էր՝ գեղեցիկ ու սրամիտ բառերով շարադասուած։ Երբ կը խօսէր՝ իր զրուցակիցը անմիջապէս անոր իմաստութենէն կը հրապուրուէր։ Ահա թէ ինչո՛ւ կին արարածները մէկ անգամէն կրնային իրեն սիրահարուիլ։[[Պատկեր:Balzac Boulanger2.jpg|ձախից|մինի|Պալզաք՝ իր նախասիրած տարազով]] Պալզաք այն գրողն էր, որ առանց իր գործերը վերընթերցելու, սրբագրելու եւ խմբագրելու՝ հրատարակութեան կը յանձնէր։ Հակասական եւ տարօրինակ մարդ մըն էր։ Թշուառութեան մէջ ըլլալով հանդերձ, միշտ ճերմակ վերնաշապիկով դուրս կու գար։ Սկզբնական շրջանին Պալզաք պատմական թեմաներով արկածախնդրական վէպեր գրած է։ Հանրայայտ դարձած է «Շուաններ» վէպով, զոր նուիրուած է 1799-ի ապստամբութեան: Պալզաք իր այս գործին մէջ պատկերած է հասարակ ժողովուրդը եւ շարքային զինուորները, որոնք ձգտած են պահպանել յեղափոխութեան նուաճումները։ 1834-ին Պալզաք կ'ուզէ իր ստեղծած եւ ստեղծելիք բոլոր երկերը ամփոփել բազմահատոր շարքի մը մէջ։ Այդ շարքը ան հետագային կը վերնագրէ «Մարդկային կատակերգութիւն»։ Այդ շարքին վրայ Պալզաք կ'աշխատի մինչեւ իր կեանքին վերջը։ Ան այդ շարքը կը բաժնէ երեք մասի՝ * «Բարքերու մասին ուսումնասիրութիւններ», * «Փիլիսոփայական ուսումնասիրութիւններ» * «Վերլուծական ուսումնասիրութիւններ»։ [[Պատկեր:Balzac Gérard-Séguin.jpg|ձախից|մինի]] Առաջին մասին մէջ կը ներառուին՝ * ''«Անձնական կեանքի դրուագները»'' («Կոպսեք», «Երեսնամեայ կինը», «Գնդապետ Շապերը» (''Le colonel Chabert'', 1844), «Հայր Կորիօն» (''Le Père Goriot'', 1834-1835)) եւ այլն): * «Գաւառական կեանքի դրուագները» («Թուրի հոգեւորականը» (''Le curé de Tours'', 1832), «Էօժենի Կրանտէ» (''Eugénie Grandet'', 1833), «Կորսուած պատրանքները» (''Les Illusions Perdues'', 1837-1843) եւ այլն), «դրուագներ փարիզեան կեանքէն» («Տասներեքին պատմութիւնը» եռագրութիւնը (''L’Histoire des Treize'', 1834), «Սեզար Պիրոթթօ» (''César Birotteau'', 1837), «Նիւսինկենի դրամատունը» (''La Maison Nucingen'', 1838) եւ այլն): * «Ռազմական կեանքի դրուագներ», * «Քաղաքական կեանքի դրուագներ», * «Գիւղական կեանքի դրուագներ»։ [[Պատկեր:Maison de Balzac, Paris 16e 5.jpg|մինի|270x270փքս|Պալզաքի Տուն Թանգարանը՝ Փարիզ]] Հետագային շարքը կը համալրուի «Մոտեսթ Մինյոն» (''Modeste Mignon'', 1844), «Զարմուհի Պեթը» (''La Cousine Bette'', 1846), «Զարմիկ Փոնսը» (''Le Cousin Pons'', 1847) վէպերով, ինչպէս նաեւ շարքը ամփոփող «Ժամանակակից պատմութեան աստառը» (''L’envers de l’histoire contemporaine'', 1848) վէպով։ Պալզաքի ստեղծագործութիւններէն շատերը թարգմանուած են հայերէնի եւ հրատարակուած՝ 1950-1960-ական թուականներուն։ == Պալզաքի Սիրոյ Պատմութիւնը == Փարիզի աղջիկներու սիրելին էր սիրառատ Պալզաքը։ Ամէն օր աշխարհի տարբեր անկիւններէն տասնեակ նամակներ կը ստանար։ Իսկ օր մը իր ձեռքը կ'անցնի նամակ մը, որուն մէջ գրուած էր. ''«Ձեր հոգին դարեր տեսած ու ապրած է։ Իսկ շատեր զիս կը վստահեցնեն, որ դուք տակաւին երիտասարդ էք։ Երբ կարդացի ձեր ստեղծագործութիւնները՝ սիրտս թրթռաց։ Դուք տուած էք կնոջ իսկական արժանիքներն ու սէրը, զորս կնոջ համար պարգեւ են եւ աստուածային ճառագայթում։ Ձեր հոգւոյն նրբութիւնը զարմացուցած է զիս եւ ձեզի թոյլ տուած է, որ դուք կնոջ հոգին կարողանաք կռահել ու հասկնալ…»:'' Ձեռագիրն ու գրելու ոճը անծանօթի մասին շատ բան կը «պատմէր»։ Պալզաք առաջին իսկ վայրկեանէն կը հասկնայ, որ նամակի հեղինակը երիտասարդ, գեղեցիկ ու մեծահարուստ կին մըն էր։ Շուտով անծանօթուհին ինքզինք կը բացայայտէ։ Ան լեհ Էւելինա Հանսքան էր, որ Ուքրանիոյ [[Օտեսա]] քաղաքին մէջ կ'ապրէր։ Էւելինան 32 տարեկան էր. ամուսնացած էր, սակայն իր տարիքը միշտ կը թաքցնէր եւ ինքզինք հինգ տարի աւելի փոքր կը ներկայացնէր։ Պալզաք եւ Էւելինա 16 տարի շարունակ կը նամակակցին։ Պալզաք իր հեռաւոր անծանօթուհիին կը գրէր. ''«Ինձմէ մի՛ վախնաք։ Մի՛ հաւատաք իմ մասիս կատար-ւած զրպարտութիւններուն։ Ես պարզապէս երեխայ եմ, սակայն աւելի պարզամիտ եմ։ Բայց ես երեխայի պէս մաքուր եմ ու երեխայի պէս սիրել գիտեմ…։ Պաշտելիս, իմ հպարտ թագուհիս, արեւմուտքի վարդ, հիւսիսային աստղ, սրտի տիրուհիս, վեհաշուք անծանօթուհիս…»:'' Էւելինան եւ Պալզաք սիրահարուած էին եւ ապագայի մասին ծրագրեր ունէին։ Պալզաք իր նամակներուն մէջ միշտ սիրոյ, հաւատարմութեան խօսքեր կը շռայլէր, սակայն իր հեռաւոր սիրելիին միշտ կը դաւաճանէր։ Վերջապէս, 1833-ին, Օնորէն ու Էւելինան կը հանդիպին։ Պալզաք երբ Էւելինան կը տեսնէ, կը հիանայ եւ անգամ մը եւս կը սիրահարուի։ Իսկ Էւելինան իր մտածումներն ու յոյզերը իր ընկերուհիին ուղղուած նամակին մէջ հետեւեալ բառերով արտայայտած է. ''«Դիմացս գէր, կարճահասակ, կլորադէմ, ճերմակ մազերով տղամարդ մը կանգնած էր, որուն դիմացի երկու ակռնաները չկային։ Շատ հասարակ հագուածք մը ունէր, կարծես ծառայող մըն էր»:'' Էւելինա հիասթափած էր, իր սիրելին այսպէս չէր պատկերացուցած, բայց նոյն նամակը կ'աւարտէր՝ ըսելով. ''«Անբասիր կինը կարելի է գերել միայն մտքի թովչանքով եւ ազնուութեամբ։ Իմ խօսքերս չես կրնար ամբողջապէս հասկնալ, քանի որ զինք չես տեսած։ Իր աչքերը խօսուն ու արտայայտիչ են»:'' 1850-ին, Էւելինայի ամուսնոյն մահէն ետք՝ անոնք կ'ամուսնանան։ Պալզաք այս առթիւ իր մտերիմ ընկերոջ հետ իր ուրախութիւնը կիսած է՝ ըսելով. «Երեք օր առաջ ես ամուսնացայ այն միակին հետ, զոր սիրած եմ, աւելի կը սիրեմ եւ պիտի սիրեմ մինչեւ մահ»: Պալզաք չէր խաբած։ «Աղմկոտ» երիտասարդութենէն, բազմաթիւ սիրավէպերէն ու կիներէն յոգնած էր։ Ան մէկ բան կը ցանկար. ջերմութիւն եւ հոգատարութիւն, խաղաղ ու հանգիստ ծերութիւն իր սիրելի Էւելինայի հետ։ Սակայն հինգ ամիս անց ծանր կը հիւանդանայ ու կը մահանայ։ Նախքան մահանալը՝ ըսած է. ''«Հասնելով նպատակիս՝ կը մեռնիմ, ինչպէս հին սուրհանդակ մը։ Սէրն ու մահը միաժամանակ սրտիս դռնէն ներս կը մտնեն։ Սիրելի կինը նուաճել՝ երբ սէրը արդէն հանգչած է…»:'' Շատեր նոյնիսկ կ'ըսէին, որ իր մահուան մահիճին մէջ անգամ Պալզաք իր ստեղծած հերոսները կը կանչէր ու անոնց հետ կ'ապրէր, որովհետեւ կը հաւատար, որ այդ հերոսները զինք կրնային բուժել։ == Գրական Յատկանիշներ == Պալզաք առանձնայատուկ էր իր գրիչով ու գրական նկարագրութեամբ։ Առարկաները, երեւոյթները մանրամասն կը նկարագրէր, կը փորձէր ընթերցողին հոգւոյն մէջ խորասուզուիլ։ Ոգեշնչուած էր սկովտացի ռոմանթիկ գրող Ուոլթըր Սքոթէն, որուն ազդեցութիւնը վառ կերպով կը տեսնենք իր գրական ստեղծագործութեանց մէջ։ Պալզաքէն առաջ գիւղական կեանքը գրականութեան եւ գեղարուեստին կ'ընծայէր միայն քնքուշ հովուերգութեանց եւ կայտառ պատկերներու նիւթեր։ Պալզաքի թափանցող հանճարը առաջինը կ'ըլլայ, որ կը նշմարէ նորութիւնը այն հարցերուն, զորս արդի գրականութեան եւ ընկերաբանութեան առջեւ կը դնէր ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութեան մրրիկը։ Իր սովորական յստակատեսութեամբ. Պալզաք հասկցաւ գիւղական կեանքին բովանդակ բարդութիւնը եւ ցոյց տուաւ, որ յեղափոխութիւնը կը պայթէր, իսկ ըմբոստացած գիւղացիները՝ համախումբ զայրագին ատելութեամբ կը խոյանային մեծ հողատէրերու անառիկ դղեակներուն վրայ։ Ժամանակի հասարակական, քաղաքական, ընտանեկան կեանքին բնորոշ երեւոյթները՝ եսասիրութիւնը, բարոյական անկումը, նիւթականի ապականիչ ազդեցութիւնը, մարդու ճակատագիրը կ'արտացոլան հեղինակին շարք մը գործերուն մէջ։ Պալզաք քննադատած է թէ՛ մեռնող ազնուականութեան այլասերումը, թէ՛ նոր ձեւաւորուղ ազնուական հասարակութեան անբարոյականութիւնն ու անսկզբունքայնութիւնը, թէ՛ տնտեսական յարաբերութեանց զարգացման կամայականութիւնն ու քաոսը, թէ՛ հասարակ ժողովուրդի աղքատացումը («Գիւղական բժիշկ» (1833), «Կեսար Բիրոտոյի փառքն ու անկումը» (1837), «Կուրտիզանուհիներու պերճանքն ու թշուառութիւնը» (1838-1847), «Ամուրիի կեանքը» (1841), «Գիւղական քահանայ» (1841), «Մութ գործ» (1841), եւ այլն): == Պալզաքի Միտքերէն == Գովուերգական եւ կանխակալ կարծիքներով առաջնորդուող մամուլը պարզապէս ստրուկն է շահակցութիւններու եւ մեծամիտներու: Անոնց համար Պալզաք ըսած է,որ {{քաղուածք|անոնք այնքա՜ն առաքինութիւններ իրենք իրենցմէ դուրս կը ցուցադրեն, որ իրենց համար ներսը ոչինչ կը մնայ:|<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/430315 Պալզաքի Միտքերէն]</ref>}} Պալզաք կը թելադրէ, որ {{քաղուածք|մարդ իր երկրորդ կրօնը ընէ իր խօսքը եւ իր խոստումը համարէ` կապուած իր պատիւին:|<ref>[https://www.aztagdaily.com/archives/361449 Պալզաքի թելադրանքը]</ref>}} {{քաղուածք|Դժուար բան է երջանկութիւնը, որովհետեւ դիւրին չէ զայն մեր մէջ գտնել եւ անկարելի է զայն ուրիշ տեղ գտնել:|<ref>[https://archive.aztagdaily.com/archives/204446 Երջանկութեան գաղտնիքը]</ref>}} {{քաղուածք| Կեանքի մէջ երբեք չէք կրնար մօրմէ աւելի լաւ խոր ու իրական սէր գտնել:|}} {{քաղուածք|Մտածելը քաղաքական կամքի առաջին քայլն է: Մտածել նաեւ ուրիշները լսելով՝ իմաստութիւն է:|}} {{քաղուածք|Յեղափոխութեան պարագային, սկզբունքներու առաջինը այն է, որ չարիքը զոր կարելի չէ արգիլել, զայն կարենալ ղեկավարել է:|<ref>[https://hairenikweekly.com/%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-%D5%A5%D6%82-%D5%BD%D6%83%D5%AB%D6%82%D5%BC%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80-%D5%B0%D5%A1%D6%82%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1/ Պալզաք]</ref>}} {{քաղուածք|Իշխանութիւնը արարք է, եւ ընտրական սկզբունքը վիճարկումն է: Կարելի քաղաքականութիւն չկայ մնայուն վիճարկումով:|<ref>[https://www.hayknews.com/2022/07/15/%D6%85%D6%80-%D5%B4%D5%A8-%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%AB-%D5%A8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%9E-%D5%B8%D6%80-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6%D5%A8-%D5%AC/ Մտորումներ]</ref>}} {{քաղուածք|Ոչ ոք կինը կը սիրէ երիտասարդութեան կամ հասունութեան համար, գեղեցկութեան կամ տգեղութեան, յիմարութեան կամ խելքի համար։ Կինը կը սիրեն ոչ թէ բանի մը համար, այլ պարզապէս կը սիրեն։ Ով որ կին կրնայ ղեկավարել, կրնայ նաեւ պետութիւն ղեկավարել։|}} == Գրականութիւն == *Adamson, Donald (2001). Balzac and the Tradition of the European Novel. == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} == Արտաքին յղումներ == * [http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1002 Օնորէ տը Պալզաքը հայկական հանրագիտարանին մէջ] * [https://grapaharan.org/Օնորէ Պալզաքը գրապահարանին մէջ] * [http://hovikcharkhchyan.wordpress.com/2010/12/13/Օնորէ-տը-Պալզաք-2/ Պալզաքի միտքերէն] * [https://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3698 Օնորէ տը Պալզաքը դասարան․ամ կայքին մէջ] {{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=230}} [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի արձակագիրներ]] [[Ստորոգութիւն:Փարիզի համալսարանի շրջանաւարտներ]] [[Ստորոգութիւն:Փեր Լաշէզ գերեզմանատան մէջ թաղուածներ]] [[Ստորոգութիւն:Անձինք նամականիշերու վրայ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի վիպասաններ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի գրաքննադատներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի լրագրողներ]] [[Ստորոգութիւն:Ֆրանսացի դրամատուրքեր]] t1dwcluoc98znn4pe9n42k5mlamnwnc 0 23138 206255 2022-08-11T09:04:23Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 Նոր էջ «{{Տեղեկաքարտ Գիրք}} '''Շակրէնի Կաշին''', Վէպ՝ [[Օնորէ Տը Պալզաք|Օնորէ Տը Պալզաքի]] գրիչին պատկանող: Պատմական վէպերէն ընկերային վէպերու կ'անցնի՝ նպատակ ունենալով պատկերել ԺԹ. դարուն [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ տիրող ազնուականութեան նիւթապաշտութիւնն ու դրամի ուժը։ Դրամը բ...»: wikitext text/x-wiki {{Տեղեկաքարտ Գիրք}} '''Շակրէնի Կաշին''', Վէպ՝ [[Օնորէ Տը Պալզաք|Օնորէ Տը Պալզաքի]] գրիչին պատկանող: Պատմական վէպերէն ընկերային վէպերու կ'անցնի՝ նպատակ ունենալով պատկերել ԺԹ. դարուն [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ տիրող ազնուականութեան նիւթապաշտութիւնն ու դրամի ուժը։ Դրամը բոլոր սրբութիւնները իրեն կ'ենթարկէր եւ ամէն ինչ կ'ոչնչացնէր։ Ան դարձած էր մեծագոյն կիրքը եւ երազներու գագաթնակէտը<ref>[http://www.jamanak.com/content/%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%AF/10-01-2018-%D6%85%C2%AD%D5%B6%D5%B8%C2%AD%D6%80%D5%A7-%D5%BF%D5%A8-%D5%BA%D5%A1%D5%AC%C2%AD%D5%A6%D5%A1%D6%84%D5%9D-%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%AD%D5%BD%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A3%D6%80%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%C2%AD%D5%B6%D5%B8%D6%82%C2%AD%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6-%D5%BC%D5%A7%D5%A1%C2%AD%D5%AC%D5%AB%D5%A6%C2%AD%D5%B4%D5%AB-%D5%B0%D5%AB%D5%B4%C2%AD%D5%B6%D5%A1%C2%AD%D5%A4%D5%AB%C2%AD%D6%80%D5%A8 Շակրէնի Կաշին]</ref>։ «Շակրէնի կաշին» վէպը կը պատկանի Պալզաքի փիլիսոփայական ստեղծագործութիւններու շարքին։ == Վէպին Գլխաւոր Մասերը == Վէպը բաղկացած է երեք մասերէ՝ * «Թալիսմանը», * «Անսիրտ կինը», * «Հոգեվարք»։ Թալիսմանը (յուռութք) շակրէնի կաշին է, որ վերեւ նշուած իրավիճակին խորհրդանիշն է։ Շատերու ընկալումով՝ թալիսման այն առարկան է, որ սնոտիապաշտական պատկերացումներու, կրողին կամ ունեցողին երջանկութիւն, յաջողութիւն բերելու, փորձանքներէ ու վտանգներէ զերծ պահելու յատկութիւն ունի։ ==== Առաջին Գլուխ ==== Առաջին գլխուն մէջ Պալզաք կը ներկայացնէ գլխաւոր հերոսին՝ Ռաֆայէլ տը Վալենթինի պատմութիւնը։ Վալենթին աղքատ էր եւ նոյնիսկ իր ապրուստը չէր կրնար հոգալ։ Չդիմանալով կեանքի դաժանութեան՝ Ռաֆայէլ կ'որոշէ անձնասպան ըլլալ եւ ինքզինք կամուրջէն վար նետել։ Յարմար ժամանակին սպասելով, ան պատահաբար հին իրերու խանութ մը կը մտնէ, ուր խանութի ծերունի տէրը անոր զարմանահրաշ թալիսման մը կու տայ։ Թալիսմանի վրայ հետեւեալը գրուած էր. ''«Ինծի տիրանալով՝ դուն ամէն ինչին տիրացած կ'ըլլաս, բայց քու կեանքդ այն ատեն ինծի պատկանած կ'ըլլայ։ Աստուծոյ կամքն է սա։ Ցանկա՛ եւ ցանկութիւններդ պիտի իրականանան։ Սակայն իւրանքանչիւր ցանկութեանդ զուգահեռ, ես կեանքիդ օրերդ պիտի սպաննեմ։ Եթէ կ'ուզես, որ սեփականութիւնդ դառնամ, ուրեմն առ զիս։ Աստուած ձայնդ կը լսէ»։'' Այսպիսով Ռաֆայէլ ծերունիին հետ դաշինք կը կնքէ։ Երիտասարդի իւրաքանչիւր երազը իրականութիւն պիտի դառնար, բայց միաժամանակ անոր կեանքը պիտի կրճատուէր։   ==== Երկրորդ Գլուխ ==== Երկրորդ գլխուն մէջ Պալզաք կը ներկայացնէ Ռաֆայէլի եւ գեղեցկուհի, մեծահարուտ Ֆէոտորայի պատմութիւնը։ Ռաֆայէլ անոր կը սիրահարուի, կնոջ հաճոյանալու համար՝ մեծ գումարներ կը ծախսէ, սակայն Ֆէոտորան չ'ուզեր ամուսնանալ։ Այս կնոջ կերպարը Պալզաք մեկնաբանած է իբրեւ «վերին խաւի խորհրդանիշ»։ Ռաֆայէլ հիւրանոցի մը մէջ կ'ապրէր, որուն տանտիրոջ աղջիկը՝ Պալինան Ռաֆայէլին սիրահարուած էր, սակայն վերջինս աղջկան ուշադրութիւն չի դարձներ։ Ռաֆայէլը արդէն ենթագիտակցաբար Ֆէոտորային սիրահարուած էր, իսկ Պալինան չէր կրնար անոր սիրտը գերել, որովհետեւ Ֆէոտորայի պէս հարուստ չէր։ ==== Երրորդ Գլուխ ==== Երրորդ գլխուն մէջ Ռաֆայէլ արդէն ամբողջութեամբ կը վայելէ շակրէնի կաշիի բարիքները։ Ան սկսած էր ապրիլ շքեղ առանձնատան մը մէջ, որուն գլխաւոր պատերէն մէկուն վրայ իր արժէքաւոր թալիսմանը կախած էր։ Վէպին այս գլխուն մէջ կը ներկայացուի Ռաֆայէլին եւ Պալինային պատմութիւնը եւ շակրէնի կաշիին պատճառած անդառնալի հետեւանքները։ Ազնուական իրականութեան մէջ Պալզաք երկու ուղի կը տեսնէր՝ թշուառութիւն եւ հարստութիւն, որոնք միաժամանակ բարոյական արժէքները ոտնահարելու յատկութիւն ունէին։ Միայն մէկ երջանկութիւն կար՝ ոսկիին տիրանալու բերկրանքը, քանի որ ոսկին մարդու լիակատար երջանկութիւն կրնար ապահովել։ Հեղինակին համաձայն՝ այս երկու ուղիները միայն երկու ելք ունէին՝ բարոյական ու ֆիզիքական մահ։ ==== Վէպը՝ Պալզաքին Ինքնակենսագրականը ==== Այս վէպը Պալզաքին ինքնակենսագրականն էր։ Ռաֆայէլի կերպարին տակ Պալզաք ինքզինք ներկայացուցած էր։ Գրողը իր ամբողջ կեանքը աշխատանքին նուիրած էր՝ շարունակ իր առողջութիւնը սպառելով։ Ան քաջ կը գիտակցէր, որ այդպէսով իր կեանքը կը կրճատէր, բայց միաժամանակ մեծ անուն ձեռք կը բերէր եւ ապագայ սերունդներուն անժամանցելի ժառանգութիւն մը կը ձգէր։ Ինչպէս ծերունին նշած էր, թէ մարդու ամբողջ կեանքը ինկած է «ցանկալ» ու «կարենալ» բառերուն միջեւ։ Ցանկալը մեզ կ՚այրէ, իսկ կարենալը՝ կը կործանէ։ Ռաֆայէլ Վալենթինը կը տեսնէր, որ դրամը կրնար գիտութիւնն ու տաղանդը, առաքինութիւնն ու ազնուութիւնը փոխարինել։ Իսկ մարդ էակը իր կրթութեամբ, մարդկային յատկութիւններով ոչինչ կ'արժէ։ Շակրէնի կաշին Վալենթինի մութ կողմերը՝ եսասիրութիւնն ու ագահութիւնը կը բացայայտէ։ Ան կը փորձէ նիւթականի շնորհիւ ճակատագիրի վրայ իշխել, սակայն երբ հոգեվարքի մէջ էր՝ կը հասկնայ, որ իր ճակատագիրը իսկութեան մէջ Աստուծոյ ձեռքերուն մէջն է։ Կաշին Ռաֆայէլի վախը «կը մերկացնէ», ոչ թէ աղքատութեան վախը, այլ՝ կեանքը կորսնցնելու վախը։ Ռաֆայէլի կերպարին մէջ Պալզաք կը բացայայտէ 19-րդ դարու լայն հասարակութեան թոյլ կամքը, նոյնիսկ՝ կամքի բացակայութիւնը։ Երիտասարդը դասակարգի զոհը կը դառնայ։ Ի տարբերութիւն բազմաթիւ մարդոց, ան կը հասկնայ, որ իր մեծագոյն սխալը շակրէնի կաշին ընտրելն էր։ Այնուամենայնիւ, վատնած օրերը այլեւս անկարելի էր վերադարձնել։ Ռաֆայէլ բնութենէն օգնութիւն կը խնդրէ, բայց վերջինս նոյնպէս ժամանակի դիմաց անզօր էր։ Ըստ հեղինակին՝ ազնուական հասարակութեան մէջ աշխատանքն ու հարստութիւնը, աղքատութիւնն ու գոյութեան իրաւունքը անհամատեղելի են։ === Վէպին Իւրայատկութիւնը === «Շակրէնի կաշին» վէպը կարելի է որակել իբրեւ փիլիսոփայական, երեւակայական ժանրին պատկանող ստեղծագործութիւն, սակայն գերբնական տարրերը վէպի բացառիկ իմաստն ու իրականութիւնը երբեք չեն պակսեցներ։ Բացի արծարծուող գաղափարներու բնութագրումէն, վէպին մէջ յիշուած նկարագրութիւնները, աւանդութիւնները, հնաոճ իրերու խանութը եւ խաղատուներու միջավայրը վէպը աւելի կը պատկերազարդեն ու հետաքրքրական կը դարձնեն։ «Շակրէնի կաշին» վէպը լոյս տեսնելուն պէս, Պալզաք մեծ ճանաչում ձեռք կը բերէ, իսկ գիրքը շուտով կը սպառի։ Օնորէ տէ Պալզաք իր այս անզուգական գործով ո՛չ միայն ֆրանսական գրականութեան համար մեծ դէմք մը կը դառնայ, այլեւ՝ համաշխարհային գրականութեան։ == Գրականութիւն == * Օնորէ Տը Պալզաք - «Երեսնամեայ կինը», Շակրէնի կաշին» (Նայիրի հրատարակչութիւն, թարգմանուած է հայերէնի, 1992) * Օնորէ Տը Պալզաք - Երկերու ժողովածու 10 հատորով, «Մարդկային կատակերգութիւն» , Ա. հատոր (Հայպետհրատ, Երեւան, 1956) == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} mw4xcc3plkvf2hqr53p3vgxwqje5sx6 206256 206255 2022-08-11T09:06:08Z Սեւան Դանիէլեան Մկրեան 135 wikitext text/x-wiki [[Պատկեր:BalzacMagicSkin01.jpg|մինի|աջից]] '''Շակրէնի Կաշին''', Վէպ՝ [[Օնորէ Տը Պալզաք|Օնորէ Տը Պալզաքի]] գրիչին պատկանող: Պատմական վէպերէն ընկերային վէպերու կ'անցնի՝ նպատակ ունենալով պատկերել ԺԹ. դարուն [[Ֆրանսա|Ֆրանսայի]] մէջ տիրող ազնուականութեան նիւթապաշտութիւնն ու դրամի ուժը։ Դրամը բոլոր սրբութիւնները իրեն կ'ենթարկէր եւ ամէն ինչ կ'ոչնչացնէր։ Ան դարձած էր մեծագոյն կիրքը եւ երազներու գագաթնակէտը<ref>[http://www.jamanak.com/content/%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%AF/10-01-2018-%D6%85%C2%AD%D5%B6%D5%B8%C2%AD%D6%80%D5%A7-%D5%BF%D5%A8-%D5%BA%D5%A1%D5%AC%C2%AD%D5%A6%D5%A1%D6%84%D5%9D-%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%AD%D5%BD%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%A3%D6%80%D5%A1%C2%AD%D5%AF%D5%A1%C2%AD%D5%B6%D5%B8%D6%82%C2%AD%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6-%D5%BC%D5%A7%D5%A1%C2%AD%D5%AC%D5%AB%D5%A6%C2%AD%D5%B4%D5%AB-%D5%B0%D5%AB%D5%B4%C2%AD%D5%B6%D5%A1%C2%AD%D5%A4%D5%AB%C2%AD%D6%80%D5%A8 Շակրէնի Կաշին]</ref>։ «Շակրէնի կաշին» վէպը կը պատկանի Պալզաքի փիլիսոփայական ստեղծագործութիւններու շարքին։ == Վէպին Գլխաւոր Մասերը == Վէպը բաղկացած է երեք մասերէ՝ * «Թալիսմանը», * «Անսիրտ կինը», * «Հոգեվարք»։ Թալիսմանը (յուռութք) շակրէնի կաշին է, որ վերեւ նշուած իրավիճակին խորհրդանիշն է։ Շատերու ընկալումով՝ թալիսման այն առարկան է, որ սնոտիապաշտական պատկերացումներու, կրողին կամ ունեցողին երջանկութիւն, յաջողութիւն բերելու, փորձանքներէ ու վտանգներէ զերծ պահելու յատկութիւն ունի։ ==== Առաջին Գլուխ ==== Առաջին գլխուն մէջ Պալզաք կը ներկայացնէ գլխաւոր հերոսին՝ Ռաֆայէլ տը Վալենթինի պատմութիւնը։ Վալենթին աղքատ էր եւ նոյնիսկ իր ապրուստը չէր կրնար հոգալ։ Չդիմանալով կեանքի դաժանութեան՝ Ռաֆայէլ կ'որոշէ անձնասպան ըլլալ եւ ինքզինք կամուրջէն վար նետել։ Յարմար ժամանակին սպասելով, ան պատահաբար հին իրերու խանութ մը կը մտնէ, ուր խանութի ծերունի տէրը անոր զարմանահրաշ թալիսման մը կու տայ։ Թալիսմանի վրայ հետեւեալը գրուած էր. ''«Ինծի տիրանալով՝ դուն ամէն ինչին տիրացած կ'ըլլաս, բայց քու կեանքդ այն ատեն ինծի պատկանած կ'ըլլայ։ Աստուծոյ կամքն է սա։ Ցանկա՛ եւ ցանկութիւններդ պիտի իրականանան։ Սակայն իւրանքանչիւր ցանկութեանդ զուգահեռ, ես կեանքիդ օրերդ պիտի սպաննեմ։ Եթէ կ'ուզես, որ սեփականութիւնդ դառնամ, ուրեմն առ զիս։ Աստուած ձայնդ կը լսէ»։'' Այսպիսով Ռաֆայէլ ծերունիին հետ դաշինք կը կնքէ։ Երիտասարդի իւրաքանչիւր երազը իրականութիւն պիտի դառնար, բայց միաժամանակ անոր կեանքը պիտի կրճատուէր։   ==== Երկրորդ Գլուխ ==== Երկրորդ գլխուն մէջ Պալզաք կը ներկայացնէ Ռաֆայէլի եւ գեղեցկուհի, մեծահարուտ Ֆէոտորայի պատմութիւնը։ Ռաֆայէլ անոր կը սիրահարուի, կնոջ հաճոյանալու համար՝ մեծ գումարներ կը ծախսէ, սակայն Ֆէոտորան չ'ուզեր ամուսնանալ։ Այս կնոջ կերպարը Պալզաք մեկնաբանած է իբրեւ «վերին խաւի խորհրդանիշ»։ Ռաֆայէլ հիւրանոցի մը մէջ կ'ապրէր, որուն տանտիրոջ աղջիկը՝ Պալինան Ռաֆայէլին սիրահարուած էր, սակայն վերջինս աղջկան ուշադրութիւն չի դարձներ։ Ռաֆայէլը արդէն ենթագիտակցաբար Ֆէոտորային սիրահարուած էր, իսկ Պալինան չէր կրնար անոր սիրտը գերել, որովհետեւ Ֆէոտորայի պէս հարուստ չէր։ ==== Երրորդ Գլուխ ==== Երրորդ գլխուն մէջ Ռաֆայէլ արդէն ամբողջութեամբ կը վայելէ շակրէնի կաշիի բարիքները։ Ան սկսած էր ապրիլ շքեղ առանձնատան մը մէջ, որուն գլխաւոր պատերէն մէկուն վրայ իր արժէքաւոր թալիսմանը կախած էր։ Վէպին այս գլխուն մէջ կը ներկայացուի Ռաֆայէլին եւ Պալինային պատմութիւնը եւ շակրէնի կաշիին պատճառած անդառնալի հետեւանքները։ Ազնուական իրականութեան մէջ Պալզաք երկու ուղի կը տեսնէր՝ թշուառութիւն եւ հարստութիւն, որոնք միաժամանակ բարոյական արժէքները ոտնահարելու յատկութիւն ունէին։ Միայն մէկ երջանկութիւն կար՝ ոսկիին տիրանալու բերկրանքը, քանի որ ոսկին մարդու լիակատար երջանկութիւն կրնար ապահովել։ Հեղինակին համաձայն՝ այս երկու ուղիները միայն երկու ելք ունէին՝ բարոյական ու ֆիզիքական մահ։ ==== Վէպը՝ Պալզաքին Ինքնակենսագրականը ==== Այս վէպը Պալզաքին ինքնակենսագրականն էր։ Ռաֆայէլի կերպարին տակ Պալզաք ինքզինք ներկայացուցած էր։ Գրողը իր ամբողջ կեանքը աշխատանքին նուիրած էր՝ շարունակ իր առողջութիւնը սպառելով։ Ան քաջ կը գիտակցէր, որ այդպէսով իր կեանքը կը կրճատէր, բայց միաժամանակ մեծ անուն ձեռք կը բերէր եւ ապագայ սերունդներուն անժամանցելի ժառանգութիւն մը կը ձգէր։ Ինչպէս ծերունին նշած էր, թէ մարդու ամբողջ կեանքը ինկած է «ցանկալ» ու «կարենալ» բառերուն միջեւ։ Ցանկալը մեզ կ՚այրէ, իսկ կարենալը՝ կը կործանէ։ Ռաֆայէլ Վալենթինը կը տեսնէր, որ դրամը կրնար գիտութիւնն ու տաղանդը, առաքինութիւնն ու ազնուութիւնը փոխարինել։ Իսկ մարդ էակը իր կրթութեամբ, մարդկային յատկութիւններով ոչինչ կ'արժէ։ Շակրէնի կաշին Վալենթինի մութ կողմերը՝ եսասիրութիւնն ու ագահութիւնը կը բացայայտէ։ Ան կը փորձէ նիւթականի շնորհիւ ճակատագիրի վրայ իշխել, սակայն երբ հոգեվարքի մէջ էր՝ կը հասկնայ, որ իր ճակատագիրը իսկութեան մէջ Աստուծոյ ձեռքերուն մէջն է։ Կաշին Ռաֆայէլի վախը «կը մերկացնէ», ոչ թէ աղքատութեան վախը, այլ՝ կեանքը կորսնցնելու վախը։ Ռաֆայէլի կերպարին մէջ Պալզաք կը բացայայտէ 19-րդ դարու լայն հասարակութեան թոյլ կամքը, նոյնիսկ՝ կամքի բացակայութիւնը։ Երիտասարդը դասակարգի զոհը կը դառնայ։ Ի տարբերութիւն բազմաթիւ մարդոց, ան կը հասկնայ, որ իր մեծագոյն սխալը շակրէնի կաշին ընտրելն էր։ Այնուամենայնիւ, վատնած օրերը այլեւս անկարելի էր վերադարձնել։ Ռաֆայէլ բնութենէն օգնութիւն կը խնդրէ, բայց վերջինս նոյնպէս ժամանակի դիմաց անզօր էր։ Ըստ հեղինակին՝ ազնուական հասարակութեան մէջ աշխատանքն ու հարստութիւնը, աղքատութիւնն ու գոյութեան իրաւունքը անհամատեղելի են։ === Վէպին Իւրայատկութիւնը === «Շակրէնի կաշին» վէպը կարելի է որակել իբրեւ փիլիսոփայական, երեւակայական ժանրին պատկանող ստեղծագործութիւն, սակայն գերբնական տարրերը վէպի բացառիկ իմաստն ու իրականութիւնը երբեք չեն պակսեցներ։ Բացի արծարծուող գաղափարներու բնութագրումէն, վէպին մէջ յիշուած նկարագրութիւնները, աւանդութիւնները, հնաոճ իրերու խանութը եւ խաղատուներու միջավայրը վէպը աւելի կը պատկերազարդեն ու հետաքրքրական կը դարձնեն։ «Շակրէնի կաշին» վէպը լոյս տեսնելուն պէս, Պալզաք մեծ ճանաչում ձեռք կը բերէ, իսկ գիրքը շուտով կը սպառի։ Օնորէ տէ Պալզաք իր այս անզուգական գործով ո՛չ միայն ֆրանսական գրականութեան համար մեծ դէմք մը կը դառնայ, այլեւ՝ համաշխարհային գրականութեան։ == Գրականութիւն == * Օնորէ Տը Պալզաք - «Երեսնամեայ կինը», Շակրէնի կաշին» (Նայիրի հրատարակչութիւն, թարգմանուած է հայերէնի, 1992) * Օնորէ Տը Պալզաք - Երկերու ժողովածու 10 հատորով, «Մարդկային կատակերգութիւն» , Ա. հատոր (Հայպետհրատ, Երեւան, 1956) == Ծանօթագրութիւններ == {{Ծնթ․ցանկ}} jtoktrzwarnaxtzyikb8jo5ebnicto3