Уикипедия kkwiki https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Таспа Арнайы Талқылау Қатысушы Қатысушы талқылауы Уикипедия Уикипедия талқылауы Сурет Сурет талқылауы МедиаУики МедиаУики талқылауы Үлгі Үлгі талқылауы Анықтама Анықтама талқылауы Санат Санат талқылауы Портал Портал талқылауы Жоба Жоба талқылауы TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic 0 1471 3056490 3039844 2022-08-01T16:30:17Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Қарағанды |сурет = Қарағанды вокзалы.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal of Karaganda, Kazakhstan.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 49|lat_min= 48|lat_sec= |lon_deg= 73|lon_min= 07|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды |кестедегі облыс = Қарағанды облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Ермағанбет Қабдолұлы Бөлекпаев|Ермағанбет Бөлекпаев]] |құрылған уақыты = 1931 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 550 |биiктiктiң түрi = биiктiкгі |орталығының биiктігі = 553 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 497 777 <ref>[https://stat.gov.kz/region/256619/statistical_information/industry/3561]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 846 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 45,78 % <br /> [[орыстар]] 39,89 % <br /> [[украиндар]] 2,91 % <br /> [[немістер]] 2,49 % <br /> [[татарлар]] 2,62 % <br /> [[корейлер]] 1,48 % <br /> [[белорустар]] 0,67 % <ref name="https://stat.gov.kz">[Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Дата обращения 29 апреля 2020.]</ref> |конфессионалдық құрамы = мұсылмандар, христиандар |этнохороним = қарағандылық |телефон коды = 7212 |пошта индекстері = 100000-100030 |автомобиль коды = M |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Karaganda |сайты = http://www.karaganda-akimat.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} {{мағына|Қарағанды (айрық)}} '''Қарағанды''' — [[Орталық Қазақстан|Орталық Қазақстандағы]] қала, [[Қарағанды облысы|Қарағанды облысының]] орталығы. Қазақстан қалаларының халық саны бойынша [[Алматы]], [[Нұр-Сұлтан]], [[Шымкент]] және [[Ақтөбе]] шахарларынан кейін 5-ші орында орналасқан. [[1934 жыл|1934 жылғы]] [[10 ақпан|10 ақпанда]] Қарағанды поселкесі ЖОАК Президиумының қаулысымен қала болып қайта құрылды. Қала аумағы 543,3 шаршы километрге тең. Қала халқының саны 2019 жылғы 1 қазан 496 701 адамды құрады<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>. Қалалық әкімшілікте 1 ауылдық елді мекен бар. == Этимологиясы == Қaрaғaнды aтaлу себебi - "қaрaғaны қaлың өскен жер" мaғынaсынaн шыққaн. == Тарихы == 1833 жылы көмірді тауып алған бақташы бала [[Аппақ Байжанов]] туралы аңыз ел аузында сақталған. XIX ғасырдың аяғында геологиялық зерттеулер жүргізіліп, XX ғасырдың басында көмір өндіру орыс көпестерімен басталса, соңында француз, ағылшын кәсіпкерлерімен жалғасты. Алғашқы орыс қоныс аударушылары 1906 жылы [[Столыпин реформасы|Столыпин аграрлық реформасы]] бойынша келіп, Михайловка ([[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би ауданы]]) ауылын құрды, содан кейін “Тихоновка”, “Зеленая балка” және “Новоузенка” құрылған болатын. Революциядан кейін ағылшындықтардың кетуіне байланысты көмір өндірісі уақытша тоқтатылды. Аумақтық құрылым жағынан, [[Ақмола облысы (Ресей империясы)|Ақмола облысы]] [[Ақмола уезі]]нің Спасск болысының құрамына кірді. 1930 жылы көмір өндірісі белсенді түрде қайта басталып, жер аударған(тәркіленген) КСРО азаматтары мен олардың отбасыларына саз-балшықтан жартылай жер үй сияқты уақытша тұрғын үйлердің құрылысы басталды. Жаңадан келген жұмысшылар мен мамандардың басым көпшілігі жаңа салынған [[Майқұдық]], “Жаңа Тихоновка”, “Пришахтинский” ауылдарында қоныстанды. Бұрынғы ауылдарда да халық саны айтарлықтай өсті. 1931 жылдың 20 наурызында ҚазОАК (КазЦИК) бұйрығымен өз бюджеті бар Қарағанды жұмыс кеңесі құрылады, ол тікелей комитетке бағынатын болады. Орталығы кейін қала құрамына кірген “Большая Михайловка” ауылында болды. 1931 жылы шахталық Қарағанды кенті жұмыс ауылына айналады. 1930 бен 1931 жылы кеңес ауылының, кейін 1931-1932 жылы қала кеңесінің тұңғыш басқарушысы болып Қарағанды облысының Шет ауданының тумасы Кәрібоз Шектібаев (1897-1938) тағайындалады. 1934 жылдың 10 ақпанының БРОАК (ВЦИК) Президиумының қаулысы: 1. Қазақ АССР-нің төменде келтірілген елді мекендерді қалаға айналдыру: б) Қарағанды тас көмір бассейнін пайдалану жөніндегі мемлекеттік трест құрылысы аумағында пайда болған Қарағанды облысының Тельман ауданындағы елді мекен қалаға айналып, Қарағанды атауы берілсін.<ref>[https://ru.m.wikisource.org/wiki/Постановление_ВЦИК_от_10.02.1934_Об_утверждении_дополнительного_списка_городов_и_рабочих_поселков_Казакской_АССР Об_утверждении_дополнительного_списка_городов_и_рабочих_поселков_Казакской_АССР]</ref> [[Ұлы Отан соғысы]] басталысымен мыңдаған қарағандылық майданға атсалысты. 1950 жылдары қалада екі апат орын алды - Ил-12 ұшақ күйреуі<ref>[http://www.airdisaster.ru/database.php?id=721Катастрофа Ил-12 Казахского управления ГВФ в аэропорту Караганды]</ref> және 4-Д зауытындағы жарылыс<ref>[http://ru.encyclopedia.kz/index.php/ Взрыв_на_заводе_№_4ДВзрыв_на_заводе_№_4Д]</ref>. 1974 жылы 66 кәсіпорын мен ұйымдар, оның ішінде 3 разрез бен 26 шахта [[Қарағанды көмір бассейні|“Қарағандыкөмір”]] өндіріс бірлестігіне қосылды. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы]]ның ыдырауы қазақстандық шахтер астанасына қатты әсер етті - революциялық 1920-шы және әскери 1940-шы жылдардан кейінгі 1990-шы жылдар Қарағанды үшін XX ғасырда ең қиын уақытқа айналды. Еліміздің үшінші от жағушысы деп аталатын Қарағанды XXI ғасырдың басында КСРО кезінде өндірілген көмірдің аз ғана бөлігін өндіреді. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Қарағанды |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/қарағанды/ Қарағанды ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.5 |Ақп_а_макс = 7.0 |Нау_а_макс = 22.3 |Сәу_а_макс = 29.9 |Мам_а_макс = 34.8 |Мау_а_макс = 39.1 |Шіл_а_макс = 39.6 |Там_а_макс = 40.2 |Қыр_а_макс = 37.4 |Қаз_а_макс = 26.5 |Қар_а_макс = 18.4 |Жел_а_макс = 11.5 |Жыл__а_макс = 40.2 |Қаң_а_мин = -35.6 |Ақп_а_мин = -37.3 |Нау_а_мин = -33.0 |Сәу_а_мин = -16.3 |Мам_а_мин = -8.8 |Мау_а_мин = -1.4 |Шіл_а_мин = 4.2 |Там_а_мин = 0.7 |Қыр_а_мин = -6.0 |Қаз_а_мин = -19.3 |Қар_а_мин = -38.0 |Жел_а_мин = -35.0 |Жыл__а_мин = -38.0 |Қаң_ор_макс = -9.1 |Ақп_ор_макс = -7.9 |Нау_ор_макс = -1.4 |Сәу_ор_макс = 12.3 |Мам_ор_макс = 20.3 |Мау_ор_макс = 25.6 |Шіл_ор_макс = 26.9 |Там_ор_макс = 25.4 |Қыр_ор_макс = 19.4 |Қаз_ор_макс = 10.4 |Қар_ор_макс = -0.5 |Жел_ор_макс = -6.9 |Жыл__ор_макс = 9.5 |Қаң_ор_мин = -17.0 |Ақп_ор_мин = -17.0 |Нау_ор_мин = -10.5 |Сәу_ор_мин = -0.1 |Мам_ор_мин = 6.9 |Мау_ор_мин = 12.1 |Шіл_ор_мин = 14.3 |Там_ор_мин = 12.3 |Қыр_ор_мин = 6.1 |Қаз_ор_мин = -0.3 |Қар_ор_мин = -8.6 |Жел_ор_мин = -14.8 |Жыл__ор_мин = -1.4 |Қаң_ор = -13.1 |Ақп_ор = -12.5 |Нау_ор = -6.0 |Сәу_ор = 6.1 |Мам_ор = 13.6 |Мау_ор = 18.8 |Шіл_ор = 20.6 |Там_ор = 18.9 |Қыр_ор = 12.8 |Қаз_ор = 5.0 |Қар_ор = -4.5 |Жел_ор = -10.8 |Жыл__ор = 4.1 |Қаң_ор_ж-ш = 23.2 |Ақп_ор_ж-ш = 21.5 |Нау_ор_ж-ш = 19.1 |Сәу_ор_ж-ш = 25.7 |Мам_ор_ж-ш = 42.3 |Мау_ор_ж-ш = 35.5 |Шіл_ор_ж-ш = 44.0 |Там_ор_ж-ш = 30.6 |Қыр_ор_ж-ш = 21.4 |Қаз_ор_ж-ш = 28.1 |Қар_ор_ж-ш = 30.3 |Жел_ор_ж-ш = 25.3 |Жыл__ор_ж-ш = 347.0 |}} </div> == Ұлттық құрамы == Есептілік деректер бойынша 2020 жылдың басына қалада тұратын халық санының 45,78 %-ы қазақтар, 39,89 %-ы орыстар, 2,91 %-ы украиндар, 2,62 %-ы татарлар, 2,49 %-ы немістер, 1,48 %-ы кәрістер, 4,84 %-ы басқа ұлт өкілдері. == Демография == 2006 жылғы деректер бойынша халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: туылу – 16,85 өлім – 13,89 табиғи өсім – 2,96 Қалада 01.01.07 жылға 10371 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 92 ірі, 397 орта, 9882 шағын субъектілер. *2007 жылғы 1 қаңтарда 453.4 мың адам *2010 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша тұрғындар саны 471,8 мың адамды құрады. Әкімшілік-аумақтық құрылым екі ауданмен ұсынылған: 256,7 мың адам тұрғыны бар [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Қазыбек би атындағы аудан]] және 215,1 мың адам тұрғыны бар [[Октябрь ауданы (Қарағанды)]]. Қала аумағында 113 ұлттың өкілдері тұрады. *2011 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша тұрғындар саны 470&nbsp;900<ref>[http://www.karaganda-akimat.kz/rus/ Информационный портал Аппарата акима города Караганды] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111022021302/http://karaganda-akimat.kz/rus/ |date=2011-10-22 }}</ref> Қарағанды қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2004!! 2005!! 2006 |- |397 083 |523 271 |571 877 |613 797 |608 600 |436 864 |428 867 |435 953 |446 139 |} {| class="wikitable" |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015 |- |453 271 |459 187 |459 778 |465 178 |470 890 |475 370 |478 952 |484 510 |492 162 |} == Өнеркәсіп == Негізгі экономикалық бағыт: энергетика; тамақ өнеркәсібі. Қаланың негізгі кәсіпорындары: «Қарағанды-Жарық» ЖШС, «Қарағанды Маргарин зауыты» АҚ, «Эфес Қарағанды Сыра қайнату зауыты» АҚ ЖК, «Қарағанды конфеті» АҚ, Қарағанды металлоконструкция заводы «Имсталькон» АҚ филиалы, «Қарағанды Жылу» ЖШС. Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: электр энергиясы; жылу энергиясы; маргарин өнімі; сыра; конфеттер. == Ауыл шаруашылығы == 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімнің айтарлықтай бөлігін өсімдік шаруашылығы құрады. 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 20 ауыл шаруашылығы кәсіпорыны, 14,9 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылық өнім өндіруге 10,3 мың гектар ауыл шаруашылық жерлер пайдаланылады, оның ішінде 3,0 мың га – егістік алқаптар.* 2006 жылғы астыққа 2,9 мың гектар ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның 0,1 мың гектарын дәнді дақылдар, 1,3 мың гектарын картоп, 0,5 мың гектарын көкөніс алады. 2006 жылы 0,1 мың тонна дән дақылдар, 23,5 мың тонна картоп, 12,5 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 0,7 мың тонна ет (тірі салмақта), 3,5 мың тонна сүт; 1991,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 3,0 мың бас; қой мен ешкі – 1,1 мың бас; шошқа – 2,4 мың бас; жылқы - 0,1 мың бас; құс - 22,8 мың басты құрады.* Қалада 2006/2007 оқу жылы басына • 103 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 62917 оқушы оқиды, • 18 колледжде – 23427 оқушы, • 11 кәсіби-техникалық оқу орнында – 4567 оқушы, • 12 жоғары оқу орнында - 56222 оқушы оқиды. Қалада • 26 кітапхана, • 9 клуб типті мекеме, • кино көрсету қызметін жүзеге асыратын 7 ұйым, • 4 мәдениет және демалыс паркі, • 3 театр, • 2 мұражай, • 1 концерт залы, • бір хайуанаттар паркі жұмыс істейді. 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 118844 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 34150 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 77505,5 млн теңгені құрады. 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 49855,6 млн теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемге 132,5%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 21687,7 млн теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 140,7%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметін есепке алмағанда) 131272,1 млн теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 21379,2 млн теңге. * Бірінші ұлттық ауылшаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша == Қарағанды қаласының ескерткіштері== Қарағанды қаласының көптеген ескерткіштері де туристерді қызықтыруы мүмкін. Олардың ішінде Абылай ханның ақылшысы, суырып салма ақын Бұқар жыраудың ескерткіші, қазақ әдебиетінің классигі, ұлы ақын Абай Құнанбаев ескерткіші және тағы басқалары көз тартарлықтай. Бұқар жырау ескерткіші (1668- 1781). Бұқар жырау Қалқаманұлы ( 1668- 1781), ақын, жырау. Абылай ханның ақылшысы. Абай Құнанбаев ескерткіші (1845-1904). Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы – Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады. 2011 жылы 28 мамырда ескерткіш ашылды атақты фраза «Қайда-қайда? Қарағандыда!".<ref>{{cite web|url=https://ria.ru/20110529/381407819.html|title=Памятник фразе "Где-где? В Караганде!" открыт в Казахстане|website=ria.ru|date=2011-05-29}}</ref> 2022 жылғы 31 мамырда Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күнінде Қазақстан Тәуелсіздігінің 10 жылдығы атындағы Қарағанды ​​этносаябағында «Ашаршылық құрбандарына» монументі ашылды.<ref>{{cite web |url=https://saryarqanews.kz/kz/news/zhanalyktar/karagandyda-kugyn-surgin-kurbandaryna-eskertkish-ashyldy|title=Қарағандыда қуғын-сүргін құрбандарына ескерткіш ашылды|website=saryarqanews.kz|date=2022-05-31}}</ref> Ол аштықты бейнелейтін жабық қазанның, сонымен қатар ер мен әйелдің бейнесінде жасалған. == Білім және ғылым == [[Сурет:Karaganda State University.JPG|thumb|left|Қарағанды мемлекеттік университеті]] Мемлекеттік ЖОО-лар Қарағанды өзінің мол жерасты байлығының арқасында өмірге келіп, өсімі тараған қала. Қарағанды облысының әкімшілік-орталығы. Петропавл-Шу темір жол бойындағы ірі темір жол стансасы, әуе, автомобиль қатынасының торабы. Іргесі Қарағанды көмір алабының орталығындағы шахтерлер кенттерінің негізінде қаланды. Тұрғындарының тез өсуіне байланысты 1934 жылы қалаға, 1936 жылы облыс орталығына айналды. Сарыарқаның ұсақ шоқылы, сәл белесті жазығының орта тұсында, жазда тартылып қалатын Бұқпа өзенінің екі жағалауында орналасқан. Климаты айқын континенттік, қысы суық, ұзақ, қары жұқа, боранды; жазы ыстық, құрғақ, аңызақ желді. Қаланы сумен Нұра өзені, Ертіс-Қарағанды каналы, жер асты сулары қамтамасыз етеді. Қарағандының 170 жылдық тарихы бар. Қараған көп өсетіндіктен қала «Қарағанды» деп аталған. Бұл жерден 1833 жылы Байжанов Аппақ тас көмір тапқан. Өтепов деген бай Қарағанды өңірін Н. Ушаковқа 250 сомға сатқан. Орыс кен кәсіпкерлері Ушаков пен Рязанов 1856 жылдан бастап Қарағандыдан көмір өндіре бастайды. Өндірілген көмір [[Спасск мыс кендері акционерлік қоғамы|Спасск мыс қорыту зауыты]]на тасылып тұрған. Қазан төңкерілісінен кейін Қарағанды шахталары мемлекет меншігіне айналды. 1920-30 жылдары жүргізілген барлау жұмыстары мұнда көмір қорының мол екенін анықтады. 1929 жылы «Қазаққұрылыскөмір» тресі құрылды. Қарағандыда елдің үшінші көмір базасын салу туралы шешім шығарылды. Бұл Қарағанды көмір алабының дамуындағы жаңа кезең болды. Алғашқы бесжылдық жылдары Қарағандыда ірі көмір өндіру орталығы пайда болды. Оны салуға Донбасс кеншілері жан-жақты кәсіби көмек көрсетті. Шахталарды кен қазатын құралдар және жабдықтармен қамтамасыз етті. Қарағанды көмірін Оралға, Батыс Сібірге, Орта Азияға жеткізу үшін темір жолдар салынды. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары Қарағанды көмір алабы қорғаныс өнеркәсіптерін, теміржол көлігін қамтамасыз етті. Өнеркәсібінің басты саласы – тас көмір өндіру. Олармен «Қарағандыкөмір», «Көмір-Инвест», «Трансэнерго» ЖШС-терінің ірі кәсіпорындары шұғылданады.Қарағанды ғылым, білім, мәдениет орталығы. Мұнда Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының Орталық Қазақстан бөлімшесі, 19 ғылыми-зерттеу және жобалау институттары орналасқан. Қарағанда мемлекеттік университеті, техникалық университет, медицина академиясы, ішкі істер Министрлігінің заң институты және әр саладан мамандар даярлайтын мемлекеттік емес 10 жоғары оқу орны жұмыс істейді. 10 кәсіптік-техникалық мектеп, 7 колледж, 80 мектеп, 39 мектепке дейінгі балалар мекемесі, 40 аурухана, 84 амбулатория мен емхана, 24 кітапхана, 3 мұражай, 6 мәдениет үйі мен клубтар, 2 драма театры, музыкалық комедия театры, филармония, цирк, спорт кешені, стадион, екі үлкен саябақ бар. Қаланың орталық бөлігінің архитектурасын жасағаны үшін авторлар-тобы (архитектор Э.Г.Меликов, С.И. [[Станислав Ильич Мордвинцев|Мордвинцев]], М.О. Жандәулетов) Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығына ие болды (1978). Қалада Н.Ә.Әбдіровке ескерткіш орнатылды (1958), «Шахтер Даңқы» (1976) және 2-ші дүниежүзілік соғыс жылдары қаза болған қарағандылықтарға (1978), арналған монументтер қойылды. Қарағандыда әр түрлі білім орындары бар. Олар ҚарМУ ҚарМТУ ҚММУ ҚЭУ ҚУ Болашақ ҚЗИ және әр түрлі білімді мектептер қалыптасқан,олар НЗМ, сшод "Мурагер","Дарын", Ктл және тағы да басқа білімді мекемелер қалыптасқан. Қарағанды облысының білімі мен ғылым жоғары деңгейде . == Мәдениетте == Қарағанды қаласына Дәулет Сәтибековтың "Қарағанлы вальсі" деген әні арналған.<ref>{{Cite web|access-date=2022-02-11|lang=kk-KK|title=Қара Дәулеттің қара өлеңі - Ortalyq.kz|url=https://ortalyq.kz/ara-d-uletti-ara-le-i/}}</ref><ref>{{Cite web|access-date=2022-02-11|title=Қарағанды қ. білім бөлімінің білім беру ұйымдары - Обложка - «Балақай» бөбекжайы шеруінің өткізілуі жайлы ақпарат|url=https://kargoo.kz/photoreport/detail/598|website=kargoo.kz}}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Қарағанды]] 2gf2ti4i8uqdkn8391dnms6ti4w8028 0 1961 3056468 3052049 2022-08-01T16:25:11Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Атырау |сурет = {{Photomontage |photo1a = Урал река.jpg |photo2a = Тенгизшевройл и Марриотт.jpg |photo2b = Ural River Atyrau.JPG |photo3a = Атырау. Иманғали мешіті.jpg |photo3b = 카자흐스탄 아티라우(중앙공원) - panoramio - 우한길(HK Woo).jpg |photo4a = Atyrau filarmonia(dom radio).jpg |spacing = 2 |position = center |color_border = white |color = white |size = 290 |foot_montage = }} |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Coat of arms of Atyrau.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =7 |lat_sec = |lon_deg =51 |lon_min =53 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(146862)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Мейірім Жоламанұлы Қалауи |құрылған уақыты = 1640 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Усть-Яицкий қалашығы, Нижний Яицкий қалашығы, Гурьев. |статус алуы = 1885 |жер аумағы = 3500 |климаты = қатаң континенталды, қуаң |тұрғыны = 270 882 |санақ жылы = 2019<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = атыраулық |телефон коды = 7122 |пошта индексі = |пошта индекстері = 060001-060011 |ортаққордағы санаты = Atyrau |сайты = http://atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-atyrau |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en }} {{мағына|Атырау (айрық)}} '''Атырау''' — [[Атырау облысы]]ның әкімшілік орталығы, [[Қазақстан]]ның [[Батыс Қазақстан|батысында]], [[Жайық]] өзенінің бойында орналасқан қала. Қаланың негізі 1640 жылы қаланған. Тұрғыны 270 882 адам (2019<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Атырау қаласынан [[Нұр-Сұлтан]]ға дейінгі қашықтық 1810 км. == Атауы == Қала жеріндегі белгілі тұңғыш тұрақты қоныс — қазіргі «Орбита» стансасы қасындағы [[Алтын Орда]] кезеңіндегі болған ''Лаэти'' асары. [[Ноғай ордасы]] кезеңінде балықшылардың тұрақты ''[[Үйшік]]'' қонысы [[Жайық|Жайық өзені]] [[саға]]сында орналасқан. Казак-орыстар жаулап ала бастағанда [[1640]] ж. ''Яицкий городок'' аталған қалашық салынған. Жайықтың жоғарысында'' Верхний Яицкий городок'' (қазіргі [[Орал]] қаласы) деген қалашық салынғасын, ''Нижний Яицкий городок'' деп аталып кеткен, соңынан ол — ''Усть-Яицкий городок''. [[Ресей империясы|Ресей ханшайымы]] [[Екатерина II]] ''Яик'' өзенін (Жайықтың [[Орыс тілі|орысша]] атауы) ''Урал'' деп атауын жарлығымен б[[ ()| ()]]екіткенде, қаланың атауы ''Гурьев городок'', ''Гурьев'' деп өзгертілген. 1920 жж. қысқа уақытқа большевиктер Гурьевті ''Чапаев'' деп қайта атаған. 1992 ж. бері қала атауы — Атырау. == Этимологиясы == «Атырау» -лексикасы көбіне үлкен айдынды көлдің не теңіздің сала-салаға бөлініп, тармақтанып, шығанақтар мен арал, саға, мүйістер пайда болатын жағалауы. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауын, теңіздің алабын қоса, жергілікті тұрғындар күні бүгінге дейін атырау деп атайды.<ref>Қазақтар. Атажұрт VIII том. «Білік» баспа үйі. Алматы, 2003 ISBN -5-7667-2054-8</ref> == Тарихы == [[File:Герб гурьев.gif|thumb|left|400px|Гурьев таңбасы]] ХVІ ғасырдың бірінші ширегінен бастап , Жайық-Каспий жағалауына Ресей патшасы өкіметінің саясатына шыдамаған және патша үкіметін мойындағысы келмеген қашқын орыс еріктілері, күнкөріс іздеген крепостной шаруалар, қылмыстық элементтерден тұратын Волга бойы казактары келіп қоныс тебе бастаған. Олар келе сала өз кәсіпшіліктерін ашып,балық аулау, балық тұздау қостарын ұйымдастырып, жатар тұрақ орындарын тұрғызады. Сол уақыттан бастап тұрғызылған тұрақтар «[[Үйшік]]» атанып кеткен. Жайық-Каспий жолы Азия елдерімен басқа да елдерге жол ашатын «әрі қақпа,әрі кілт» болатынына көзі жеткен патша өкіметі,ХVІІ ғасырдың 30-шы жылдарының аяғында Ярославлдық көпес, бай саудагер Гурьевтер әулетіне Жайық бойында балық кәсіпшілігін ашуға және бекініс тұрғызуға рұқсат қағазын береді. 1640 жылы Гурьевтер әулетінің басшысы Гурий Назарьев, балалары Михаил, Иван және Андреймен Жайық бойына келіп қоныстанып, өнеркәсіптерін ашып, [[Жайық]] және [[Ембі]] өзені балықтарын өндірістік және сауда мақсатында пайдалана бастайды. Бой көтерген қала мен балықшылық өндіріс табыстары осы өңірді мекендеуші байырғы қалмақтар мен орыс казактарының қызғаныштарын туғыза бастайды. Ақыры қашанда көршілерімен жауласып-қырқысып отыратын қала, қалмақтардың тонауына ұшырайды. Жайық бойындағы бұл оқиға [[Астрахан]] әскерлері басшылығын елең еткізді. Ағаштан тұрғызылған қорған қамал жаудан және өрттен қорғануға қорғаныс бола алмайтынына көздері жеткен патша үкіметі,теңіз маңы және Жайық бойының қорғанысын күшейту мақсатында, 1645 жылдың 18 ақпанында М.Гурьевке қаланы [[қамал]] етіп тұрғызуға рұқсат береді. Рұқсат қағазында қала қамалын Астрахан қаласының үлгісіндей етіп тұрғызу көрсетіледі. Тас қала-қорғанның құрылысы 1647 жылдың 6 маусымында басталып кетеді. Тұрғызылып жатқан қала 1649 жылы казактар атаманы И.Кондырев бастаған казактар тобының шабуылымен тоналады. Жайық бойындағы тас қала-қамалдың құрылысы 15 жылдан соң, 1662 жылы аяқталып, Гурьевтердің үлкен қаржылық шығынына шығады. ХVІІ ғасырдың аяғына таман және ХVІІІ ғасырдың басынан бастап, тас қала-қамалы ірі шекаралық қамалға айналады. *1798 жылдың 11 желтоқсанындағы Патша жарлығымен Гурьев қаласы Орал әскери басшылығының қарауына беріледі. *1865 жылы уездік қала болды. *1917 жылға дейін және одан кейінгі 15 жыл бойы Орал әскери облысының орталығы *1925 жылдан [[Бөкей губерниясы]]ндағы Гурьев уезінің орталығы *1929 жылы [[Гурьев округі]]нің орталығы *1930 жылы аудан орталығы *1938 жылғы қаңтар айының 15-інен облыс орталығы. *1992 жылы ақпан айының 21-і күні ҚР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы Гурьев қаласын Атырау қаласы деп атау жөнінде қаулы қабылдады.<ref>[http://kaz.akimat-atyrau.kz/ Атырау қаласының ресми сайты ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120711073737/http://kaz.akimat-atyrau.kz/ |date=2012-07-11 }}</ref> == Климаты == Климаты қатты континенталды, жазда құрғақ ,ыстық, ал қыста ылғал қармен сипатталатын салқындық. Жазы [[жауын-шашын]]сыз, құрғақ, ыстық ұзаққа созылады. Қыс мезгілінде [[қар]] аз жауып, суық болады. {{Қаланың ауа райы | Ені = 70 | Жағдайы = | Жер_ілік = Атырау | Дерекнама = [http://www.pogoda.ru.net/climate/35700.htm Ауа Райы мен Климат] | Қаң_ор =-6.4 | Қаң_ор_ж-ш =14 | Ақп_ор =-6.3 | Ақп_ор_ж-ш =11 | Нау_ор =0.8 | Нау_ор_ж-ш =15 | Сәу_ор =11.2 | Сәу_ор_ж-ш = 16 | Мам_ор =18.4 | Мам_ор_ж-ш =25 | Мау_ор =24.5 | Мау_ор_ж-ш =18 | Шіл_ор =26.8 | Шіл_ор_ж-ш =10 | Там_ор =24.8 | Там_ор_ж-ш = 10 | Қыр_ор =18.0 | Қыр_ор_ж-ш =8 | Қаз_ор =9.7 | Қаз_ор_ж-ш =16 | Қар_ор =1.3 | Қар_ор_ж-ш =18 | Жел_ор =-4.3 | Жел_ор_ж-ш =14 | Жыл_ор =9.9 | Жыл_ор_ж-ш =175 | Қаң_ор_мин =-9.4 | Қаң_ор_макс =-2.8 | Ақп_ор_мин =-9.9 | Ақп_ор_макс =-1.8 | Нау_ор_мин =-3.1 | Нау_ор_макс =5.8 | Сәу_ор_мин =6.1 | Сәу_ор_макс =17.2 | Мам_ор_мин =12.8 | Мам_ор_макс =24.5 | Мау_ор_мин =18.4 | Мау_ор_макс =30.8 | Шіл_ор_мин =20.5 | Шіл_ор_макс =33.4 | Там_ор_мин =18.5 | Там_ор_макс =31.6 | Қыр_ор_мин =12.3 | Қыр_ор_макс =24.6 | Қаз_ор_мин =5.0 | Қаз_ор_макс =15.3 | Қар_ор_мин =-1.7 | Қар_ор_макс =5.1 | Жел_ор_мин =-7.0 | Жел_ор_макс =-1.1 | Жыл_ор_мин =5.2 | Жыл_ор_макс =15.2 | Қаң_а_мин =-37.9 | Қаң_а_макс =10.5 | Ақп_а_мин =-37.4 | Ақп_а_макс =15.0 | Нау_а_мин =-32.3 | Нау_а_макс =26.3 | Сәу_а_мин = -12.3 | Сәу_а_макс =32.5 | Мам_а_мин =-2.3 | Мам_а_макс =37.6 | Мау_а_мин =2.3 | Мау_а_макс =41.9 | Шіл_а_мин =8.1 | Шіл_а_макс =42.7 | Там_а_мин =4.8 | Там_а_макс =41.6 | Қыр_а_мин =-5.7 | Қыр_а_макс =40.1 | Қаз_а_мин =-15.7 | Қаз_а_макс =29.6 | Қар_а_мин =-29.8 | Қар_а_макс =19.9 | Жел_а_мин =-35.8 | Жел_а_макс =11.8 | Жыл_а_мин =-37.9 | Жыл_а_макс =42.7 }} Атырау қаласы ендігі 47, -07 С., ұзақтығы 51-53 болатын жазы ұзақ, қысы қысқа күндермен сипатталады. Қаңтар айындағы орташа температура -6⁰С-ден бастап -12⁰С-ге дейін, ал шілде айындағы орташа температура +24⁰С-ден бастап +26⁰С-ге дейін. Ең төменгі температура -38⁰С, ең жоғары температура +45⁰С. [[Каспий теңізі]]не құйып, облыс орталығынан өтіп жатқан [[Жайық өзені]]нің арқасында ол жердегі температура судан алыс жердегі аудандардың температурасымен салыстырғанда төмен болып келеді. Жауын-шашын болар-болмас деңгейде, жылына орташа 150 мм, 200 мм шамасында болады. Жел бағыты қаңтар айында оңтүстік-шығыс бағытта болса, ал маусым айында батыс бағытта болады. == Әкімшілік бөлінуі == Атырау қалалық әкiмшiлiгінің құрамында 1 қала, 7 ауылдық округ (Ақсай, Алмалы, Атырау, Дамбы, Еркiнқала, Кеңөзек, Қайыршақты), 15 елдi мекен бар. Қалаға 2013 жылы [[Балықшы кенті]], 2018 жылы Балықшы, Жұмыскер ауылдық округтеріндегі [[Ақжайық (Атырау қалалық әкімдігі)|Ақжайық]], [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]], [[Көкарна (Атырау қалалық әкімдігі)|Көкарна]], [[Водниково]] және [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]], [[Рембаза]] елді мекендері, 2019 жылы Геолог ауылдық округіндегі [[Геолог (ауыл)|Геолог]], [[Бірлік (Атырау қалалық әкімдігі)|Бірлік]], [[Новокирпичное]], [[Теңдік (Атырау облысы)|Теңдік]], [[Қарабатан]], [[496 разъезд]] елді мекендері қосылды. Қалалық әкімдік аумағына Махамбет ауданынан Алмалы ауылдық округіндегі [[Алмалы (Атырау облысы)|Алмалы]], [[Береке (Атырау облысы)|Береке]] елді мекендері берілді. == Халқы == Тұрғыны 1897 жылы 9,3 мың, 1959 жылы 78,1 мың, 1970 жылы 114,2 мың, 1979 жылы 130,9 мың, 2012 жылы 182,8 мың адам болды.<br />2014 ж. қала әкімшілігі тұрғындарының саны 280,6 мың адам құрады, оның ішінде: * Атырау қаласы — 195,6 мың адам; * [[Балықшы кенті]] — 17,1 мың адам; * [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер кенті]] — 10,4 мың адам; * Ауылдық тұрғындар -57,5 мың адам; {| class="wikitable" |- ! 1959 !! 1970 !! 1979!! 1989!! 1999 !! 2009 !!2010 !!2011 !!2012 !! 2013!!2014 !!2015 !!2016 <ref>http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm</ref> |- | 78 143 || 114 277 || 130 916 || 149 261 || 142 497 || 165 387 ||171 900 ||176 937 ||182 866 ||189 211 ||195 674 ||217,866 ||226,042 |} Атырау қаласында 84 ұлт өкілдері тұрады. Облыстың 2014 жыл басындағы деректер бойынша жекеленген этностар құрамы төмендегідей:<ref>2014 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі.</ref> {| class="wikitable" |- ! Барлық ұлттар!! қазақтар !! орыстар !!корейлер!! татарлар !! өзбектер !!украиндар !! немістер!! басқалары |- | 280 600 ||239 905 || 29 616|| 2 945 || 1 952 || 1 055 || 735 || 407 || 3 985 |} 2019 жылғы статистикалық деректер бойынша Атырау қаласында туғандар саны 9 760, ал өлгендер саны 1 920 адамды құрады. Табиғи өсім 7 840 адам. Келген адамдар саны 16 130, кеткен адамдар саны 13 311 болды. Туылым коэффициенті (1000 адамға) 27,9, өлім-жітім коэффициенті (1000 адамға) 5,49 болды.<ref>https://stat.gov.kz/region/252311/dynamic</ref> == Экологиясы == Атырау қаласы кәсіпорындардың ортасында қалуда. Ауаны ластаушылардың 80-85 пайызын мұнай тасымалымен және мұнай өңдеумен айналысатын кәсіпорындар құрайды. Атырау қаласындағы өндіріс орындарының ауаға лас қалдықтарды тарату көрсеткіштері артып, ол жылына бір мың тоннадан [[Сурет:Атырау экологиясы.jpg|оңға|400px|]] асып тұр. Ірі кәсіпорындар әлі күнге тазарту құрылғыларымен жабдықталмаған. Сөйтіп, зиянды шығарындылар еш сүзгіден өтпестен қала аумағына таралып жатыр. [[Қазтрансойл|«ҚазТрансОйл» АҚ Атырау мұнай құбыры басқармасы]] көмірсутегі қоспаларын 68,7 пайыз көлемінде, [[Атырау мұнай өңдеу зауыты|«Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС]] – 22,79, «Атырау жылу электр орталығы» көміртегі тотығын 46,08 пайыз, [[Каспий құбыр желісі консорциумы|«Каспий құбыр консорциумы-Қ» АҚ]] – 19,57, «Атырау жылу электр орталығы» ЖШС азот диоксидін – 73,2, Атырау мұнай өңдеу зауыты күкірт диоксидін 52,54 пайыз мөлшерінде ауаға шығаруда. Атырау қаласында атмосфералық ауаның сапасын анықтайтын сегіз стансадан автоматты түрде тәулік бойына ауа құрамын анықтайтын сынама алынады. Соның ішінде «ВестОйл» ЖШС-нің базасы аумағында орналасқан стансадан күкіртті сутегінің шектеулі мөлшері концентрациясынан асып кететіні анықталып отыр.<ref>Атырау газеті, 03.06.2015</ref> Қаланы улап жатқан негізгі 3 ошақ бар. Біріншіcі – мұнай компаниялары. Екіншісі – қаладан шыққан тұр­мыстық қалдықтарды көмуге арналған полигон. Үшіншісі – қаланың екі жақ шетінде орналасқан қалдық суларды төгетін булану алаңы.<ref>«Айқын» республикалық қоғамдық-саяси газеті, 08.08.2020</ref> ==Кәсіпорындары == {| class="wikitable" |+ Кестеде 1000-нан астам қызметкері бар Атырау қаласының ірі кәсіпорындары көрсетілген<ref>KazDATA: все крупные компании Атырау и Казахстана</ref> |- ! Кәсіпорындар !! Қызмет түрі |- | «АРИАДНА» ЖШС||Инженерлік құрылыстарын салу |- | «СИЧИМ С.П.А., КАЗАХСТАН» бөлімі || Мұнай және газ магистральдық құбырларын салу |- | «АТЫРАУ ЖЫЛУ-ЭЛЕКТР ОРТАЛЫҒЫ» АҚ || Жылу электр станцияларының электр қуатын өндіруі |- | [[Теңізшевройл|«ТЕҢІЗШЕВРОЙЛ» ЖШС]]|| Шикі мұнай мен ілеспе газды өндіру |- | «БОЛАШАҚ-АТЫРАУ» ЖШС|| Өзге де кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет |- | «ФИРКРОФТ ИНЖИНИРИНГ СЕРВИСИЗ ЛИМИТЕД КАЗАХСТАН ЖШС» || Жұмыспен қамту агенттігінің қызметі |- | «НОРТ КАСПИАН ОПЕРЕЙТИНГ КОМПАНИ Н.В.» бөлімі || Шикі мұнай мен ілеспе газды өндіру |- | «ПСН КАЗСТРОЙ» АҚ || Өзге де кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет |- | «CAPITAL COMPLEX CATERING» ЖШС || Мейрамханалар мен тамақ беру қызметі |- |«ЮЛМАР-СЕРВИС» ЖШС || Изоляциялау жұмыстары |- | «КОНСОРЦИУМ «ISKER» ЖШС || Басқа топтамаларға енгізілмеген өзге де инженерлік құрылыстар салу |- | «ДЕНХОЛМ-ЖОЛДАС» || Арнайы мамандықтарды талап ететін өзге де құрылыс жұмыстары |- | «ҚАЗМҰНАЙГАЗ - БҰРҒЫЛАУ" СЕРВИСТІК БҰРҒЫЛАУ КӘСІПОРНЫ» ЖШС || Мұнай және табиғи газ өндірісін техникалық қолдау |- | [[Ембімұнайгаз|«ЕМБІМҰНАЙГАЗ» АҚ]] || Шикі мұнай мен ілеспе газды өндіру |- | [[Атырау мұнай өңдеу зауыты|«АТЫРАУ МҰНАЙ ӨҢДЕУ ЗАУЫТЫ» ЖШС]] || Мұнай өңдеу өнімдерін өндіру |} {| class="wikitable" |+ Атырау кәсіпорындары |- ! Теңізшевроил кеңсесі !! Атырау «НКОК» кеңсесі !! Атырау мұнай өңдеу зауыты |- | [[Сурет:Атырау. Теңізшевроил кеңсесі.jpg|ортаға|300px|]] || [[Сурет:Атырау. НОРТ КАСПИАН ОПЕРЕЙТИНГ КОМПАНИ.jpg|ортаға|300px|]]|| [[File:Атырау АМӨЗ.jpg|ортаға|250px|]] |} == Көлік және инфрақұрылым == Қазіргі таңда Атырау қаласында көліктің барлық түрлері де дамыған.[[Сурет:Атыраудағы экологиялық таза автобустар.jpg|thumb|right|300px|Атыраудағы экологиялық таза автобустар]] '''Қоғамдық көлік.''' Атырау қаласының [[Автобустың маршруты|маршрут желісі]] күні бүгінге 51 маршрут жұмыс атқаруда. 2013-2015 жылдары аралығында қалаішілік маршрутында қызмет көрсететін «АйсТрансХолдинг» ЖШС-і өз қаражаты есебінен 51 дана [[автобус]] сатып алды. Қоғамдық көліктер [[GPS]] – мониторинг жүйесін қолданады, ол онлайн режимінде қалалық қоғамдық көліктердің маршруттары, аялдамалар және көліктің ағымдағы жағдайы туралы ақпараттарды ұсынады. «Атырау» әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының қатысуымен «Atyrau-Avtopark» автобус паркі құрылып, оған Семей қаласынан 65 жаңа автобус сатып алынды. 2020 жылы «Ақ Жайық Автопарк» ЖШС-і экологиялық тұрғыдан қоршаған ортаға лас шығарынды шығармайтын 160 жаңа автобус алды. 2021 жылдан бастап автобустар санын 140-тан 250-ге дейін көбейтуді жоспарлап отыр. Бұл саптағы 220 автобус мүмкіндігі шектеулі азаматтардың қажеттіліктері үшін толық бейімделген <ref>http://ernur.kz/kazakstan/atyrauda-metanmen-zhuretin-avtobustar-zholgha-shykty</ref> Қалада троллейбус жүйесі 1996 жылдың 09 қыркүйегінде ашылып, 1999 жылдың 29 сәуірінде оның қозғалысы тоқтатылды. Бір ғана маршрутта 5 троллейбус қызмет көрсетті.<ref>https://transphoto.org/city/402/</ref> '''Темір жол көлігі.''' Атырау арқылы өтетін темір жол вокзалынан 13 бағыт бойынша 24 поезд кесте бойынша жолаушылар тасымалын қамтиды. Темір жол Атырауды Қазақстанның [[Алматы]], [[Ақтөбе]], [[Нұр-Сұлтан]] сияқты ірі қалаларымен, сондай — ақ Ресейдің ([[Мәскеу]], [[Саратов]], [[Волгоград]], [[Астрахан]]), Тәжікстанның ([[Куляб]], [[Худжанд]], [[Душанбе]]) қалаларымен және Өзбекстан астанасы-[[Ташкент]]пен байланыстырады. <ref>Source: https://atyrau.invest.gov.kz/kz/about/infrastructure/</ref> '''Әуе көлігі.''' Атырау әуежайынан келесі бағыттар бойынша рейстер ұшырылады:[[File:Атырау әуежайы.jpg|thumb|right|300px|Атырау халықаралық әуежайы]] {{Airport-dest-list| {{flagicon|Қазақстан}} [[Air Astana]]|{{flagicon|Қазақстан}} [[Халықаралық Алматы әуежайы|Алматы]], {{flagicon|Қазақстан}} [[Астана Халықаралық Әуежайы|Астана]], {{flagicon|Қазақстан}} [[Ақтау Халықаралық Әуежайы|Ақтау]], {{flagicon|Түркия}} [[Ататүрік атындағы халықаралық әуежай|Ыстамбұл]], {{flagicon|Нидерланд}} [[Схипхол|Амстердам]] | {{flagicon|Қазақстан}} [[Qazaq Air]]|{{flagicon|Қазақстан}}[[Ақтөбе халықаралық әуежайы|Ақтөбе]],{{flagicon|Қазақстан}}[[Орал халықаралық әуежайы|Орал]] | {{flagicon|Қазақстан}} [[Bek Air]]|{{flagicon|Қазақстан}} [[Халықаралық Алматы әуежайы|Алматы]], {{flagicon|Қазақстан}} [[Астана Халықаралық Әуежайы|Астана]]| {{flagicon|Қазақстан}} [[SCAT]]|{{flagicon|Қазақстан}}[[Астана Халықаралық Әуежайы|Астана]], {{flagicon|Қазақстан}} [[Ақтау Халықаралық Әуежайы|Актау]], {{flagicon|Әзірбайжан}} [[Баку әуежайы|Баку]] | {{flagicon|Ресей}} [[Аэрофлот]]|{{flagicon|Ресей}} [[Шереметьево әуежайы|Мәскеу-Шереметьево]]}} Қабылдайтын әуе көлігі түрлері: Ан-12, [[Ан 24|Ан-24]], Ан-26, Ан-28, Ан-30, [[Ан-32]], [[Ан-72]], Ан-74, [[Ан-124]], Ил-62, Ил-76, [[Л-410]], Ту-134, Ту-154, Як-40, Як-42, [[Airbus A320|Airbus A319]], [[Airbus A320]], Airbus A321, ATR 42, ATR 72, [[Boeing 707]], [[Boeing 737]], [[Boeing 747]], [[Boeing 757]], Boeing 767, және тағы да басқа 3-4 кластағы ӘК түрлері, барлық типтегі [[Тікұшақ|тікұшақтар]]. == Атырау қаласының көпірлері == 1965 жылы 28 тамызда [[Жайық|Жайық өзені]] арқылы өтетін қаладағы алғашқы темірбетон көпір салынып, пайдалануға берілді. Көпірдің ұзындығы 259 метр, биіктігі 10 метр. «Орталық» көпір Сәтбаев даңғылы мен Абай көшесін байланыстырады. Символикалық рөлі Европа мен Азияны жалғастырады. Қаланың солтүстік бөлігінде 1985 жылы Ғаббас Берғалиев даңғылының бойымен айналма көпір пайдалануға берілді. Ұзындығы 200, ені 17 метр, ол А-27 Ақтөбе - Астрахан тас жолында қала арқылы өтетін транзиттік автомобиль жолына айналды. [[Сурет:Атырау көпірлері.jpg|thumb|right|350px|[[Мұнайшылар қалашығы]] мен Авангард ықшам ауданын жалғайтын автомобиль және жаяу жүргіншілерге арналған көпірлер]] 2001 жылы «тәуелсіздікке 10 жыл» аспалы «жаяу жүргіншілерге арналған» көпір салынды. Ұзындығы 551 метрлік көпір Гиннестің рекордтар кітабына әлемдегі ең ұзын жаяу жүргіншілер көпірі ретінде енгізілген. 2008 жылы қаланың оңтүстік бөлігінде [[Балықшы кенті|Балықшы]] елді мекені мен [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] шағын ауданын байланыстыратын «Балықшы» көпірі салынды. Ұзындығы 484,4 м, ені 23,9 м. Осы жылы Балықшы-Перетаска көпірі пайдалануға берілді. Ұзындығы 63,7 м, ені 14 м. Ол Балықшы кенті мен Мирный және [[Құрсай (Атырау облысы)|Құрсай]] ауылдарын жалғастырушы рөлін атқарады. 2009 жылы Сұлтан Байбарыс даңғылын жалғастыратын көпір ашылды. Өткізу қабілеті тәулігіне 5-7 мың автомобильді құрайтын төрт жолақты көпір, ұзындығы 800 м кіреберіс жолдармен, ұзындығы 380,7 м және ені 22 м, жүріс бөлігінің ені 16 м. Екі жағынан жаяу жүргінші жолы 2,5 метр құрайды. Сұлтан Бейбарыс даңғылы бойындағы көпір теміржол вокзалын (сол жағалау) және оң жағалаудағы «Атырау» халықаралық әуежайын байланыстырады. Осы жылы қаланың [[Мұнайшылар қалашығы]] мен Авангард ықшам ауданын (Әуезов даңғылынан Гумарова көшесіне) жалғайтын «Мұнайшы» көпірі пайдалануға берілді. 4 жолақты көпірден тәулігіне 5-7 мың автомобиль өтеді. Көпірдің жалпы ұзындығы 693 метр, ұзындығы 483 метр және ені 17 метр. Жүріс бөлігінің ені 14 метр, екі жағында ені 1 метр 2 жаяу жүргіншілер жолы бар. <ref>https://rus.azattyq.org/a/Atyrau_bridge_opening_salary/1784299.html</ref> 2010 жылы Мечников пен Баймұханов көшелерін жалғайтын көпір салынды. Ұзындығы 770, ені 23,5 метр. Қаламыздың 370 жылдығына орай ашылды. <ref>https://www.youtube.com/watch?v=6cnh0nQg_ug</ref> == Мәдениеті == Атырауда [[Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театры]], [[Нұрмұхан Жантөрин атындағы филармония]], Құрманғазы атындағы мәдениет сарайы орналасқан. [[Атырау халық ұлт аспаптар оркестрі|Дина Нұрпейісова атындағы халық ұлт-аспаптар оркестрі]] жұмыс жасайды. [[Атырау облыстық өлкетану мұражайы]], Қазақстандағы мезозой дәуірінен сыр шертетін жалғыз палеонтологиялық мұражайы Атырау қаласында орналасқан.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=cT0rkEH4xWw</ref> [[Атырау облыстық өнер мұражайы|Ш.Сариев атындағы Атырау облыстық көркемсурет және қолданбалы сәндік өнер мұражайы]], кинотеатрлар, мәдениет және демалыс паркі, қонақ үйлер т.б.жұмыс істейді. «Ғ.Сланов атындағы Атырау облыстық ғылыми әмбебап кітапхана», Атырау облыстық балалар кітапханасы, Облыстық көрмейтін және нашар көретін азаматтар кітапханасы, №1,2,3 Атырау қалалық орталық балалар кітапханалары қала тұрғындарына өз қызметтерін көрсетуде. {| class="wikitable" |- ! [[Нұрмұхан Жантөрин атындағы филармония|Н.Жантөрин атындағы филармония]] !! [[Махамбет Өтемісұлы атындағы Атырау облыстық академиялық драма театры]] !! Құрманғазы атындағы мәдениет сарайы !! [[Атырау облыстық өлкетану мұражайы|Атырау тарихи-өлкетану мұражайы]] |- | [[Сурет:Atyrau filarmonia(dom radio).jpg|ортаға|200px|]] || [[Сурет:Атырау облыстық драма театры.jpg|ортаға|200px|]] || [[Сурет:Құрманғазы атындағы мәдениет сарайы.jpg|ортаға|200px|]] || [[Сурет:Атырау тарихи-өлкетану мұражайы.jpg|ортаға|200px|]] |} ==Сәулеті және көрікті жерлері== Атырау архитектуралық құрылысы жағынан үшке бөлінеді. Жайықтың оң жағасындағы ескі қалада негізінен ''20 ғасырдың басында'' салынған бір қабатты ағаш және кірпіш үйлер кездеседі. Орталық бөлігінде екі қабатты тас үйлер, ''4 – 5 қабатты тұрғын үйлер'' мен мекеме жайлары бар. Өзеннің сол жағалауында кеңес өкіметі жылдары Ембімұнай кенті мен мұнай айыру зауытының қалашығы пайда болды. [[Жайық]]қа салынған көпір (''1965'') [[Еуропа]] мен [[Азия]] құрлықтарында жатқан қаланың екі бөлігін байланыстырады. <ref>https://massaget{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. kz/layfstayl/alemtanu /Qazaqstanym/955/</ref> Атырау қаласының заманауи сәулетіне Исатай мен Махамбет алаңы, Иманғали мешіті, XIX ғасырда салынған [[Успен соборы|Православ шіркеуі]], (бұл шіркеу Атырау қаласында тұрғызылған алғашқы ғимарат), Marriott қонақ үйі, Алмагүл ықшам ауданы, соңғы үлгіде салынған спорт, мәдениет сарайларын айтуға болады. {| class="wikitable" |- ! [[Иманғали мешіті]] !! [[Успен соборы]] !! Marriott қонақ үйі |- | [[Сурет:Атырау. Иманғали мешіті.jpg |ортаға|300px|]]|| [[Сурет:Атырау. Успен соборы.jpg|ортаға|300px|]] ||[[Сурет:Marriott қонақ үйі.jpg|ортаға|300px|]] |} == Саябақтары == Қазір Атырау қаласында 6 саябақ бар. Жеңіс саябағы, «Алмагүл» ықшам ауданындағы саябақ, «Балықшы» ықшам ауданындағы саябақ, ретро паркі, №1 және №2 ықшам ауданындағы, және «Тұрғындар қалашығындағы» саябақтар. Саябақтардың аумағы 10 гектарға жетеді. Олар жасыл желектерден, аллеялардан, абаттандырылған жолдардан, орындықтар мен серуендеу алаңдарынан тұрады. Сонымен қатар танымал тұлғаларға ескерткіштер, субұрқақтар, мүсіндер және т.б. бар.<ref>Лев Гузиков. ПАРКИ В АТЫРАУ РАСТУТ КАК ГРИБЫ ПОСЛЕ ДОЖДЯ. Информационный ресурс Атырауской области 07.08.2019.</ref> '''«Жеңіс» саябағы''' — Ұлы Отан соғысы жауынгерлерін еске алуға арналған мәңгілік алау арқылы таныс. Кіре беріс қақпадан кейін әскери техниканың нақты үлгілері қойылған. Мұнда [[Ан-2|ұшақ]], [[Т-34|танк]], зеңбірек, бронетранспортер т.б. көруге болады. Жеңіс саябағындағы "Тағзым Аллеясы" алаңында Ұлы Отан соғысының атыраулық қаһармандарына арналған 14 бюст орнатылған. Парктің орта тұсында аспанға бағытталған найзаның жанында орналасқан Мәңгілік алау бар. Сондай-ақ, парк құрамында «Естелік қабырғасы» бар. Ол бірнеше ондаған ірі гранит плиталардан тұрады, олардың үстінде Екінші дүниежүзілік соғыстан оралмаған Атырау облысы тұрғындарының есімдері жазылған. Саябақта қаза тапқан интернационалист жауынгерлерді, сондай-ақ тәжік-ауған шекарасында қаза тапқан қазақстандық жауынгерлерді еске алуға арналған [[ескерткіш]] орнатылған.<ref>https://tumba.kz/putevoditel/48-%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C/25303-park_pobedy_atyrau.html</ref> '''Ретро Парк саябағы''' — өткен ғасырдың елуінші жылдарындағы [[Неоклассицизм|неоклассикалық]] үлгіде салынған. Оның негізгі аумағын парк аллеялары құрайды. Бұл саябақ [[Жайық]] өзенінің жағалауы мен [[Мұнайшылар қалашығы|«Тұрғындар қалашығының»]] аралығында орналасқан. Саябақта әртүрлі павильондар, амфитеатр, түрлі түсті жарықпен әрленген су бұрқақтары, ретро стиліндегі дәмхана т.б. бар. Орта тұсында жаяу жүргіншілерге арналған көпірлер, жасанды тоғандар және басқа да сәулет туындылары орналасқан. Саябақта "Дос-Мұқасан" музыкалық ансамбліне орнатылған ескерткіш бар.<ref>https://merei-m.kz/ru/2017/12/09/atyraudy-zha-a-retro-sayaba-y/</ref> '''Жастар саябағы''' — Жайық өзенінің Еуропа бөлігіндегі жағасында орналасқан. Саябақта жүгіру, велосипед, жаяу жүргіншілер жолы салынған. Мұнда көлеңкелі конструкциялы жазғы мобильді кафелер, балалар мен ересектерге арналған алаңдар, спорт жабдықтары, аттракциондар бар. Аумағы – 6,5 гектар.<ref>https://www.inform.kz/kz/atyrau-kalasynda-zhastar-sayabagy-ashyldy_a3701949</ref> {| class="wikitable" |- ! Жеңіс саябағы !! Ретро парк !! Жастар саябағы |- | [[Сурет:Атырау. Жеңіс саябағы.jpg |орта|320px|]] || [[Сурет:Атырау. Ретропарк.jpg|орта|320px|]] || [[Сурет:Атырау. Жастар саябағы.jpg|орта|280px|]] |} == Атырау қаласының ескерткіштері == {| class="wikitable" |+ Танымал тұлғаларға арналған ескерткіштер |- ! Сұлтан Бейбарыс ескерткіші !!Исатай-Махамбет ескертіші!! Үш биге арналған ескерткіш !! Халел Досмұхамедов ескерткіші |- | [[Сурет:Атырау. памятник Султану Бейбарысу.jpg |орта|250px|]] ||[[File:Исатай Махамбет.jpg|орта|200px|]] || [[Сурет:Атырау. Үш биге ескерткіш.jpg|орта|250px|]] || [[File:Atyrau university.jpg|орта|250px|]] |} {| class="wikitable" |+ Ақын-жазушыларға арналған ескерткіштер |- ! Әбу Сарсенбаев ескерткіші!! Хамит Ерғалиев ескерткіші !! Фариза Оңғарсынова ескерткіші !! Жұмекен Нәжімеденовке ескерткіш |- | [[Сурет:Атырау. Абу Сарсенбаев.jpeg|орта|250px|]]|| [[Сурет:Атырау. Х.Ерғалиевқа ескерткіш.jpg|орта|250px|]]|| [[Сурет:Ф.Оңғарсынова ескерткіші.jpg |орта|200px|]] ||[[Сурет:Атырау. Ж.Нәжімеденов ескерткіші.jpg|орта|200px|]] |} {| class="wikitable" |+ Күйшілер мен әншілерге арналған ескерткіштер |- ! Құрманғазы Сағырбаев ескерткіші !! Дина Нұрпейсова ескерткіші !! Қаршыға Ахмедияров ескерткіші !!Атырау. Дос Мұқасанға ескерткіш |- | [[Сурет:Атырау. Құрманғазы ескерткіші.jpg|орта|200px|]]|| [[Сурет:Атырау. Дина Нурпейсова ескерткіші.jpg|орта|250px|]] || [[Сурет:Атырау. Қаршыға Ахмедияров ескерткіші.jpg|орта|200px|]] || [[Сурет:Атырау. Дос Мұқасан.jpg|орта|200px|]] |} {| class="wikitable" |+ Соғыс ардагерлеріне арналған ескерткіштер |- ! Қаза болған ауған жауынгерлеріне арналған ескерткіш !!Қайырғали Смағұлов ескерткіші !! Хиуаз Доспановаға ескерткіш !!Соғыстан оралмаған боздақтарға арналған ескерткіш аллея |- | [[Сурет:Атырау. Қаза болған ауған жауынгерлеріне арналған ескерткіш.jpg|орта|280px|]]||[[Сурет:Атырау. Қайырғали Смағұлов ескерткіші.jpg |орта|150px|]] || [[Сурет:Атырау. Хиуаз Доспановаға ескерткіш.jpg|орта|200px|]]||[[Сурет:Атырау. Соғыстан оралмаған боздақтарға арналған ескерткіш.jpg|орта|250px|]] |} {| class="wikitable" |+Әртүрлі ескерткіштер |- ! Құмаршық өсімдігіне арналған ескерткіш !! Молекула ескерткіші !! Бекіре балығына ескерткіш !! Әлші (асық) ескерткіші |- | [[File:Атырау. Құмаршық өсімдігіне арналған ескерткіш.jpg|орта|220px|]]|| [[Сурет:Атырау. Молекула ескерткіші.jpg|орта|250px|]] || [[Сурет:Атырау. Бекіре балығына ескерткіш.jpg|орта|150px|]]|| [[Сурет:Атырау. Әлші (асық) ескерткіші.jpg|орта|220px|]] |} == Спорты == Атыраудан Токиодағы Олимпиадаға елдің құрама командасында ескек есу бойынша спорт шебері А.Круглов қатысты. Боксшы Б.Теміров Олимпиадалық ойындарға, әлемдік, еуропалық сайыстарға қатысып, үш дүркін КСРО чемпионы болды. Атырау ескекшілері Д.Савин, А.Сафарян, С.Сергеев Қазақстанның бірнеше дүркін чемпиондары. [[Арман Константинұлы Шылманов|Арман Чилманов]] 84 кг салмақты таэквондодан 2008 жылғы Олимпиялық ойындардың қола медалі иегері. [[Сәния Махамбетова]] самбо және дэюдо күрестері бойынша халықаралық және республикалық сайыстарда бірнеше рет жеңістерге жетті. '''[[Атырау (футбол клубы)|«Атырау» футбол командасы]]''' республика чемпионатының 2 дүркін қола жүлдегері (2001 және 2002 жылдар), 2009 жылы Қазақстан кубогының иегері. Қазақстан кубогының иегері.<ref>www.rfcatyrau.kz О клубе</ref> ''' [[Бейбарыс (шайбалы хоккей)|«Бейбарыс» хоккей клубы]] ''' 4 дүркін Қазақстан чемпионы (2010/2011, 2011/2012, 2015/2016 және 2018/2019).<ref>Хоккейный клуб «Бейбарыс» (Атырау) на сайте Казахстанской федерации хоккея с шайбой</ref> '''«Атырау» волейбол командасы ''' 2003 және 2006 жылғы еліміздің чемпионы, 4 рет Қазақстан кубогының иегері -2000, 2009, 2010, 2015 '''«Атырау Барыстары»''' баскетбол командасы Қазақстан біріншілігінің 2-рет алтын (2010/2011, 2015-2016), 7-дүркін күміс жүлдегері. (011/2012, 2012/2013, 2013/2014, 2016/2017, 2017/2018, 2018/2019, 2019/2020.<ref> http: //www. bcbarsyatyrau.kz/</ref> Спорт нысандарынан Атырау қаласының орталық [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионы]] бар. Қасында спорт комплексі және жүзу бассейні орналасқан. Денешынықтыру және сауықтыру орталығында (ФОК) әртүрлі спорт секциялары жұмыс жасайды. [[Атырау мұз айдыны]] сарайында хоккейден еліміздің біріншілігінің ойындары өтеді. Теннис орталығында үлкен теннис ойнауға арналған 4 ашық және 4 жабық алаң бар. <ref>https://24.kz/kz/archive/zha-aly-tar/t-uelsizdikke-25-zhyl/item/154229-khaly-araly-talap-a-saj-tennis-ortaly-y-ashyldy Атырауда халықаралық талапқа сай теннис орталығы ашылды</ref> {| class="wikitable" |+ Спорт нысандары |- ! [[Атырау мұз айдыны|Мұз айдыны сарайы]] !! Атырау Теннис орталығы !! [[Мұнайшы (стадион)|«Мұнайшы» стадионы]] !! Байдарка және каноэ спорты |- | [[Сурет:Атырау. Мұз айдыны сарайы.jpg|ортаға|200px|]]|| [[File:Атырау Теннис орталығы.jpg|ортаға|250px|]] || [[File:Munaishy stadium.jpg|ортаға|200px|]] || [[File:Атыраудағы байдарка және каноэ спорты.jpg|ортаға|200px|]] |} == Білім жүйесі == === Мектепке дейінгі мекемелер === Мектепке дейінгі мекемелердің құрамына мектепке дейінгі жастардағы балалардың күндізгі уақытта және тәулік бойы болатын жалпы типтегі (бала бақшалар, балалар яслиі, балалар үйі, мектепке дейінгі балалар үйі) мекемелері, ақыл-ой және дене бітімі дамуында ауытқулары бар арнайы мектепке дейінгі мекемелер, аурушаң балаларды салауаттандыруға арналған жазғы демалыс орындары кіреді. Атырау қаласы бойынша 46 балабақшада 13 863 бүлдіршіндер тәрбиеленуде.<ref>http://goroo-atyrau.kz/balabakshalar.html</ref> === Мектептегі білім === Атырау қаласының 61 мектебінде, оның ішінде Атырау облыстық дарынды балаларға араналған казақ-түрік лицейі, Атырау облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты, Ағышын тілін терең оқытатын техникалық гимназия, Атырау қалалық білім бөлімінің қалалық лицейі, Облыстық дарынды балаларға арналған мектеп-интернат, Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған №30 мектеп-гимназия, Облыстық ұлттық гимназия, №34 лингвистикалық мектеп-гимназия, Н.Тілендиев атындағы облыстық "Кіші өнер академиясы",<ref>https://biznesinfo.kz/usefullinks/page/shkoly-atyrau-i-atyrauskoy-oblasti--adres--telefon</ref> Назарбаев Зияткерлік мектебі сияқты білім ордаларында 73 690 оқушы білім алуда. === Жоғары оқу орындары === '''[[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]]''' —2001 жылы құрылып, білім және ғылым министрлігі берген лицензия негізінде еңбек нарығында табысты жұмыс істейді. Институт -күндізгі және сырттай оқыту формалары бойынша қазақ және орыс тілдерінде 16 мамандық бойынша [[Сурет:АИГИ корпус №2.jpg|thumb|right|300px|'''Атырау инженерлік-гуманитарлық институты''']]жоғары-кәсіптік мамандар (бакалавриат) даярлайтын жоғары оқу орны. Институт жоғары білікті кадрларды даярлау бойынша маңызды ғылыми және оқу орталығы болып саналады. Институт инновациялық бағдарламаларды сәтті іске асырағаны үшін 2004 жылы Еуропа кәсіпкер қауымдастығының «INSAM» алтын медалімен (Женева, 2005 ж), Халықаралық «Алтын Құйма» (CBS Consult, Мәскеу, 2007) марапатталды.<ref>https://aigi.kz/language/kk/</ref> '''[[Атырау мемлекеттік университеті|Халел Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті]]''' —Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде өзіндік тарихы мен тәжірибесі бар халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілетті мамандар даярлайтын жоғары оқу орындарының бірі. Университет 1950 жылы 14 маусымда мұғалімдер институты ретінде ашылды. 1955 жылы мұғалімдер институты педагогикалық институтқа айналды. 1994 жылы педагогика институты Атырау университеті болып құрылды.<ref>https://asu.edu.kz/university/</ref> '''[[Атырау мұнай және газ университеті|Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті]]''' —еліміздің мұнай-газ саласы мен Батыс Қазақстан облысының экономикасын, білімі мен ғылымын жетілдіруге үлкен үлес қосуда. Атырау Мұнай және газ университеті Батыс Қазақстанның Білім және ғылым орталығына айналуда және Қазақстанның мұнай-газ саласындағы шығармашыл жастар мен өнеркәсіптік кәсіпорындар ұжымдары арасында лайықты құрметке ие болды. Атырау Мұнай және газ университеті еліміздің мұнай-газ саласы үшін жоғары білікті мамандарды даярлау бойынша Қазақстан Республикасының жалғыз мамандандырылған жоғары оқу орны болып табылады.<ref>https://aogu.edu.kz/</ref> === Колледждері === *[[Атырау аграрлы-техникалық колледжі]] *Атырау балық өнеркәсібі колледжі<ref>https://edu-kz.com/kz/kolledzhi/rybopromyshlennyj-kolledzh-v-atyrau</ref> [[Сурет:Атырау. Қазақстан-Канада жоғарғы мұнай колледжі (APEC ).jpg|thumb|оңға|450px|Атырау. Жоғары мұнай колледжі <ref>https://m.azh.kz/index.php/ru/news/view/61104</ref>]] *Атырау бизнес және құқық колледжі<ref>http://akbipcollege.kz/</ref> *Атырау жоғарғы медицина колледжі *Атырау инженерлік-гуманитарлық колледжі<ref>https://www.alem-edu.kz/kz/university/chu-atyrauskij-inzhenerno-gumanitarn/</ref> *Атырау индустриалды колледжі<ref>https://www.ainc.kz/</ref> *Атырау сервис колледжі<ref>https://atrservice.kz/kz/</ref> *Атырау энергетика және құрылыс колледжі<ref>https://aesk.kz/ru/</ref> *С.Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжі<ref>http://apolitcol.kz/</ref> *Д.Нұрпейсова атындағы музыка колледжі (академиясы) *Каспий маңының қазіргі заманғы колледжі (ПСК)<ref>https://psvk.edu.kz/</ref> *Жоғарғы мұнай колледжі (APEC)<ref>https://apec.edu.kz/kk/o-kolledzhe/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210422174723/https://apec.edu.kz/kk/o-kolledzhe/ |date=2021-04-22 }}</ref> *Қ.Дүтбаева атындағы гуманитарлық колледж<ref>http://gumcollege.kz/</ref> *Мұнай және газ технологиялық колледжі *«Болашақ» кәсіби-гуманитарлық колледжі == Денсаулық сақтау ісі == Гурьевте тұрған әскери бөлімде алғаш рет 15 орындық [[аурухана]] ашылған. 1901 жылы осы ауруханаға арналған 2 үй салынып, оның біреуі хирургиялық, біреуі басқа ауруларды емдеу орны боп белгіленген және 1 дәрігер, 2 фельдшер жұмыс жасаған. [[File:Атырау. №2 қалалық емхана.jpg|thumb|right|300px|Атырау.1951 жылы салынған мұнайшылар ауруханасы]]Ұлы Отан соғысы жылдарында Атырау қаласына 2 [[госпиталь]] орналастырылды. 1967 жыл мен 1987 жылдың аралығында облыстық аурухананың, балалар ауруханасының, перзентхананың, облыстық онкологиялық және туберкулезді емдеу диспансерінің жаңа үйлері іске қосылды.<ref>Атырау медицинасының шежіресі. Ғарифолла Шәңгереев, Өнербай Жанбала -Алматы 2010, "Арыс" баспасы. *ISBN 978-601-291-007-0</ref> Қазіргі кезде Атырау облыстық ауруханасы, балалар ауруханасы, №2 Атырау облыстық ауруханасы (Облыстық жұқпалы аурулар ауруханасы), Атырау қалалық медициналық жедел жәрдем станциясы, қалалық перзентхана, ЖИТС алдын алу және онымен күресу орталғы, балалар стоматологиясы, өкпе аурулар санаториясы, кардиология орталығы, көз аурулар ауруханасы, қан орталы, наркологиялық диспансері, онкологиялық диспансері, патологоанатомия бюросы, перинаталдық орталық, психиатриялық жүйке аурулар ауруханасы (Психикалық сауықтыру орталығы), тері-венерология диспансері, туберкулезге қарсы күрес диспансері, теміржол ауруханасы, орталық нерв жүйесі зақымдалған балаларға арналған сәбилер үйі т.б. дәрігерлік ұйымдар жұмыс жасайды. == БАҚ == === Газет-журналдары === [[File:Атырау газеті.jpg|оңға|200px|]]'''[[Атырау (газет)|«Атырау» газеті]]''' —Қазақстанның батыс өлкесіндегі алғашқы ұлттық басылымдардың бірі. Оның негізін қалап, материалдық базасын жасақтап, алғашқы нөмірлерін шығарған 1923 ж. Гурьев уездік партия комитетінің бірінші хатшысы болған Төлепкерей Өтеулиев. Алғашқы саны «Ерік» деген атаумен 1923 жылы сәуір айында шықты. «Атырау» аймақтың тыныс-тіршілігін қалың оқырманға жеткізіп келе жатқан облыстық газет.<ref>Егемен Қазақстан. 02.11.2018</ref> [[File:Прикаспийская коммуна.jpg|оңға|200px|]] '''[[Прикаспийская коммуна|Прикаспийская коммуна газеті]]''' —орыс тілінде шығатын облыстық қоғамдық-саяси газет. Газет 1920 жылдың 26 ақпан айынан бастап «Трудовая Правда» атымен шықты. Газет облыстың өзекті мәселелері туралы, нарықтық қатынастар, халық шаруашылығын дамыту тұрақты көрініс табуда.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000</ref> '''[[Ақ Жайық (газет)|«Ақ жайық» газеті]]''' —Атырау облысындағы кең тараған әрі тұңғыш тәуелсіз апталық басылым. Алғашқыда «Компаньон» (1991), кейін «Местное обозрение» (1992) аталып, шағын көлемде жарық көрген газет 1993 жылы мамыр айынан «Ақ жайық» аталды. Бұл - нарық жағдайына бейімделген, облыс, республика көлемінде өзін-өзі қаржыландыруға толық көшкен алғашқы газеттердің бірі.[[File:Ақ Жайық.jpg|оңға|200px|]] Сонымен қатар "Мегаполис Атырау", "Мұнайлы Астана", "Алтын сақа", "Алтын аймақ" апталық газеттері және "Мерейлі мекен" журналы шығады. === Телеарналары === Атырау облыстық телерадиокомпаниясының хабар тарату саясаты [[Қазақстан Телерадиокорпорациясы|«Қазақстан» РТРК АҚ]] жүргізіп отырған саясатына толық сәйкес келеді. Ол ақпараттық және білім беру функцияларын орындай отырып, мемлекет пен қоғам арасындағы қатынастарды [[Сурет:Атырау телемұнарасы.jpg|thumb|оңға|300px|Атырау телемұнарасы]] үйлестіруге бағытталған. Телеарнаның басты міндеті - аймақтық деңгейде мемлекеттік саясатты жүргізу. Телеарнаның жалпы апталық көрсетілімі 119 сағатты құрайды. Оның ішінде мемлекеттік тілде - 80,30 сағат, немесе жалпы хабардың 68%. Меншікті бағдарламалар 45 сағатты құрайды немесе жалпы эфирдің 38% құрайды. "Atyray" телеарнасының хабар тарату антеннасы 180 метрлік мұнараның 153-і метрінде орналасқан. Жетістіктері: *Телевизияның «АПТА» ақпараттық-талдау бағдарламасы (авторы және жүргізушісі Н. Қосшиев) Халықаралық «Шабыт» фестивалінің арнайы дипломымен марапатталды; *Теледидарда алғаш рет «Өзен өз арнасыммен ағады» атты 7-сериялық телехикая түсірілді; *Ұлы Отан соғысының 60 жылдығына орай "Тағдыр-Судьба" телефильмі түсіріліп, ол [[Волгоград]] қаласында өткен ІV-Халықаралық "Мәңгілік алау" фестивалінде "Үздік авторлық жұмыс" номинациясында ІІ орын алды; *[[Астрахан]] қаласында өткен Халықаралық "Адам және теңіз" байқауында "белсенді азаматтық ұстанымы үшін" номинациясында "Каспий экологиясы: мәселелерді шешу жолдары" фильмі жеңіске жетті; *«Туған өлкем – Атырау» бағдарламасы республикалық "Шаңырақ" шығармашылық байқауында жеңіске жетті /Астана қ./; *«Аманат» циклдік бағдарламасы "Ең үздік тарихи-мәдени бағдарлама" номинациясы бойынша Қазақстан РТРК АҚ ұйымдастырған байқауда ІІ орын алды /Астана қ./<ref>https://atyrautv.kz/ru/</ref> Сонымен қатар [[КТК (телеарна)|КТК]], НТВ, [[Хабар (телеарна)|Хабар]], [[Хабар 24]], [[Ел Арна (телеарна)|Ел арна]], [[Qazsport]], Мир, [[Qazaqstan (телеарна)|Qazaqstan]], 1-канал "Евразия", СТВ, [[Astana TV]], [[НТК (телеарна)|НТК]], 31 канал, Абай ТВ, [[Жетінші арна]], ТВЦ т.б.арналар жұмыс жасайды. === Радио === '''«Atyraý radiosy»'''—ның тарихы 1938 жылы Гурьев облысының құрылуынан бастау алады. 1938 жылдың 2-ші наурызында алғаш рет радио хабары [[Сурет:Атырау радиосы.jpg|оңға|200px|]] эфирге шықты. Қазір ол 102.0 FM жиілігінде тәулігіне 17 сағат хабар таратып отыр. 80 жыл бұрын сол кездегі Гурьев халқына алғашқы жаңалық таратқан бұл медиа-мекеме бүгінде заман сұранысына сай жаңа технологиямен жабдықталған. Елдегі саяси-экономикалық, төтенше жағдайлар кезінде дереу үн қосып, халыққа жедел ақпарат таратып, қоғамда оң пікір қалыптасуына ықпал етіп отыр. Қазір кеңейтілген диапазонды 1000 киловаттық жаңа радиотаратқыш іске қосылып радиотолқынның таралу аймағы 60 шақырымға дейін кеңейді. <ref>https://www.inform.kz/kz/atyrauda-zhana-radiostudiya-men-zhana-radiotaratkysh-iske-kosyldy_a3542003 Атырауда жаңа радиостудия мен жаңа радиотаратқыш іске қосылды</ref> Сонымен қатар 101,0 [[Qazaq radiosy]], 101,6 Радио Дача, 102,8 [[Шалқар (радио)|Шалқар радиосы]], 103,6 [[Тандем радиосы]], 104,4 NS радиосы, 104,8 Lux FM, 105,2 Русское радио Азия, 105,7 Восток FM, 106,2 Дала FM, 106,8 Европа+ Казахстан, 107,2 [[Жұлдыз FM]], 107,7 Авторадио Казахстан т.б. жұмыс жасайды. <ref>https://vcfm.ru/vc/Asia/guryev.htm</ref> ==Қаланың назар аударарлық орындары== *[[Иманғали мешіті]] *[[Успен соборы|Успен шіркеуі]] *[[Құрманғазы Сағырбайұлы]] ескерткіші *[[Сұлтан Бейбарыс]] ескерткіші *[[Атырау облыстық өлкетану мұражайы]] *[[Хиуаз Қайырқызы Доспанова|Хиуаз Доспанова]] ескерткіші *[[Исатай]]-[[Махамбет]] ескерткіші == Атырау қаласының суреттері == <gallery> |Иманғали мешіті Сурет:Atyrau street.jpg|Атыраудың көшелері Сурет:Atyrau rivers.jpg|[[Жайық өзені]] Сурет:New buildings of Atyrau.jpeg|Атыраудағы БТА банкінің ғимараты Сурет:Hotel Kazakhstan in Atyrau.jpg|«Қазақстан» қонақ үйі Сурет:Атырау қаласы Жаңа құрылыстар.jpg|Жаңа кварталдар </gallery> == Белгілі тұлғалар == * [[Болат Жамитұлы Өтемұратов]] - Қазақстан Республикасы Президентінің Іс басқарушысы * [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетoв|Тимур Нұрбақытұлы Бекмамбетoв]] - кинорежиссер, клипмейкер , продюсер * [[Ғани Есенкелдіұлы Қасымов]]- Қазақстан патриоттары партиясының төрағасы * [[Аркадий Юрьевич Волож]] - Яндекс компаниясының бас директоры * [[Фариза Оңғарсынова]] - ақын, халық жазушысы, журналист == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Ақтау]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Орал]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Ақтөбе]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Russia}} [[Астрахан]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Сыктывкар]], [[Ресей]] * {{flagicon|Israel}} [[Ашдод]], [[Израиль]] * {{flagicon|United Kingdom}} [[Абердин]], [[Құрама Патшалық]] == Тағы қараңыз == * [[Атырау облысы]] * [[Атырау аграрлы техникалық колледжі]] * [[Атырау инженерлік-гуманитарлық институты]] * [[Атырау мұнай және газ университеті]] * [[Атырау университеті]] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://atyrau.gov.kz/index.php/kz/ Атырау облысы әкімдігінің ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141007025035/http://atyrau.gov.kz/index.php/kz/ |date=2014-10-07 }} * [http://www.atyrau-city.kz/Kaz/index_k.php Atyrau City ақпараттық-танымдық торабы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060824051746/http://www.atyrau-city.kz/Kaz/index_k.php |date=2006-08-24 }} * [http://www.atr.kz Облыстық "Атырау" газеті] {{Commonscat|Atyrau}} {{Қазақстан қалалары}} {{Атырау облысы}} {{Атырау қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Атырау]] [[Санат:Каспий теңізі кемежайлары]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 1dx5ljnz1sjipyk4w69pwglf5ty47tx 0 3334 3056545 2672895 2022-08-01T17:23:02Z Madi Dos 18369 «[[Санат:Семей жоғарғы оқу орындары|Семей жоғарғы оқу орындары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Университет |Аты = Семей медицина университеті |Қысқартылған аты = СМУ |Эмблемасы = [[Сурет:SMMU Emblem.jpg|150px]] |Сурет = [[Сурет:Semey Medicine Academy.jpg|300px]] |Шынайы аты = |Халықаралық атауы = Semey State Medical University |Бұрынғы атауы = Семей медицина институты <br />Семей мемлекеттік медицина академиясы |Ұраны = Қазақстанның барлық халқы үшін сапалы медициналық білім беру |Құрылған жылы = [[1953 жыл]] |Жабылған жылы = |Қайта құрылған = |Қайта құрылған жылы = |Түрі = Университет |Басшының лауазымы = |Фио лауазымы = |Президенті = |Ғылыми жетекшісі = |Ректоры = Төлебай Қосиябекұлы Рахыпбеков, [[ғылым докторы|медицина ғылымдарының докторы]], [[профессор]] |Студенттер = 3000<ref name="putevoditel">{{cite web | url=http://sgma.kz/kz/student_kz/index.php | title=Студенттерге арналған анықтама - жолбасы | accessdate=27 маусым 2013 | author=СММУ | pages=48 | lang=kk}}</ref> |Шетел студенттері = |Мамандар = |Бакалавриат = |Магистратура = |Аспирантура = |Докторантура = |Ғылым доктары = |Профессоры = 30 (докторлармен қосқанда)<ref name="putevoditel" /> |Оқытушылар = 352<ref name="putevoditel" /> |Орналасқан жері = [[Семей]] |Метро бекеті = |Кампус = |Мекенжайы = 071400, Шығыс Қазақстан облысы, Семей қ., Абай көш., 103 |Сайты = http://www.sgma.kz/ |Марапаттары = |lat_dir = N |lat_deg = 50.405939 |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 80.243947 |lon_min = |lon_sec = |CoordScale = |edu_region = KZ-VOS }} '''Семей медициналық университеті''' — [[Қазақстан Республикасы]]ның ірі медициналық жоғарғы оқу орындарының бірі болып табылады. Жеке [[клиникалық база]]сы, әскери кафедрасы және [[Павлодар]] қаласында филиалы бар. Университеттің инфрақұрылымдық даму динамикасының жоғары болуы оның білім, ғылым және инновациялық әлеуетінің қарқынды дамуына ықпал етті. Оқу орнының түлектері тек [[Қазақстан|Қазақстанда]] ғана емес, шет елдерде де ([[АҚШ]], [[Израиль]], [[Германия]], [[Ресей]], [[Пәкістан]], [[Үндістан]], [[Жапония]]) қызмет атқаруда. "Ғылым және денсаулық сақтау" журналы шығып тұрады, дисертациялық кеңес жұмыс істейді.<ref name="semsk">{{cite web | lang=kk | url=http://www.sgma.kz/kz/ | title=Семей қаласының Мемлекеттiк Медицина Университетi | accessdate=25 маусым 2013}}</ref> == Тарихы == [[1953 жыл]]ы [[6 қыркүйек]]те [[Семей]]де КСРО министрлері кеңесінің қаулысымен және КСРО-ның денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығы (2.09.1952ж. №22611-Р) бойынша ''Семей медицина институты'' ашылды. [[1959 жыл]]ы алғашқы түлектер институтты бітіріп, 275 студент емдеуші-дәрігер дипломын алды. [[1963 жыл]]ы педиатрлық факультет ашылды. [[1982 жыл]]ы [[Павлодар]] қаласында дәрігерлердің біліктілігін арттыру факультеті ашылып, [[1991 жыл]]ы стоматологиялық факультет құрылды. [[1997 жыл]]ы институт Мемлекеттік медициналық академияға айналды.<ref name="sgma">{{cite web | url=http://www.semsk.kz/city/med.htm | title=Семипалатинская государственная медицинская академия | accessdate=25 маусым 2013 | lang=ru}}</ref> [[2009 жыл]]ы ЖОО университет атағын алып, ресми атауы ''Семей қаласының Мемлекеттiк Медицина Университетi'' болып өзгертілді. == Мамандықтары == СММУ төмендегі мамандықтар бойынша студенттерді дайындайды: * '''5В130100 «ЖАЛПЫ МЕДИЦИНА»'''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 5 жыл бакалавриат + 2 жыл интернатура''</small> * '''5В110200 «ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ» '''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 5 жыл''</small> * '''5В110300 «ФАРМАЦИЯ»'''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 5 жыл''</small> * '''5В110100 «МЕЙІРБИКЕ ІСІ»'''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 4 жыл''</small> * '''5В110400 «МЕДИКО –ПРОФИЛАКТИКА ІСІ»'''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 5 жыл''</small> * '''5В130200 «СТОМАТОЛОГИЯ»»'''<br /> :<small>''ОҚУ МЕРЗІМІ - 5 жыл бакалавриат + 1 жыл интернатура''</small> Университет түлектері білімін [[интернатура]], [[резидентура]], [[магистратура]], [[докторантура]] PhD сатылары арқылы жалғастыра алады.<ref name="semsk" /> == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Қазақстан жоғарғы оқу орындары]] [[Санат:Семей жоғарғы оқу орындары]] oxvbq27fel21fwyz751cxe35jlt911z 0 3387 3056485 3041667 2022-08-01T16:29:03Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Семей |сурет = Semey central square.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Coat of arms of Semipalatinsk 1878.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 50|lat_min= 24|lat_sec=40 |lon_deg= 80|lon_min= 13|lon_sec=39 |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Нұрымбет Аманұлы Сақтағанов]] |құрылған уақыты = 1718 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Доржикент қалашығы, Семпалат (Семипалатинск) бекінісі, Алаш-қала |статус алуы = 1782 |жер аумағы = 210 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі =қазақ тілі |тұрғыны = 323 721 |санақ жылы = 2019<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |тығыздығы = 4139 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 71,00% <br /> [[орыстар]] 24,00 % <br /> [[татарлар]] 3,00% <br /> [[немістер]] 0,99 % <br /> [[украиндар]] 0,77 % <br /> [[Беларустар|белорустар]] 0,21 % <ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/68j77qjAC?url=http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2012-06-27 }}</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = семейлік |телефон коды = 7222 |пошта индекстері = F1***** |автомобиль коды = F мен U (2013 жылға дейін), 16 (2013 жылдан соң) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Semey |сайты = http://www.akimsemey.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} '''Семей''' — «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабына сәйкес 2022 жылдың 8 маусым айынан бастап ресми түрде [[Абай облысы]]ның әкімшілік орталығы.<ref>https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-44412</ref> Ол [[Ертіс]] өзенінің екі жағасына орналасқан. Аумағы – селолық округтерді қосқанда 27,5 мың шаршы метр. 1782 жылдан бастап 1997-ге дейін Семипалатинск облысының орталығы болған. Гринвичтен 500 ендік және 800 бойлық сызықтары қиылысында Семей қаласынан батысқа қарай 40 км. Дегелең тауында Евразия супер-құрылығының Географиялық орталығы анықталған. Қазақстанда қала мәдени астанасы болып саналады, өйткені оның көптеген тұрғындары қазақ мәдениеті мен шығармашылығының негізін салушылар болып табылады. Семей «Қазақстанның тарихи орталығы» деген ерекше мәртебеге ие. Өңір климаты ерекше географиялық орналасуымен ерекшеленеді, құрылықта, мұхиттардан барынша алыс орналасқан. Аумақ арктикалық бассейнге ашылған, бірақ Азияның ең биік тау шыңдары оны Үнді мұхитының әсерінен оқшау қалдырған. Климатының шұғыл континентальдылығы жылдық және тәуліктік температуралардың жоғары амплитудасы салдарынан болып отыр. Қыста -45 – қа, жазда +45 –қа дейін жетеді. Қала халқы 323 721 адам (2019ж.<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Ертістің екі жағасында орналасқан Семей еліміздің ірі де әсем қалаларының бірі болып табылады, жергілікті тұрғындар ғана емес, Қазақстанның «рухани астанасының» қонақтары да осындай пікірде. == Тарихы == Семейдің негізі 1718 жылы қаланды, [[І Петр]] шығыс жеріне және [[Ертіс өзені|Ертіс]] өңіріндегі бекіністеріне қорған салу туралы жарлық шығарды, құрылыс 1714 жылдан 1720 жылға дейін созылды. 1718 жылдың кезінде Семипалат бекінісі подполковник П.Ступиннің бақылауымен «толық қарулану жүргізіліп, бекітілді». «Семей» сөзі – көне түркілерге жататын сары ұйғырлар тайпасының тілінде «киелі мекен» деген мағынаны білдірсе, «Алаш» сөзі – түркі тілінде бауырлас, қандас, туыс деген мағынаны береді. Яғни, Семей, Алаш атауы – тұтас түркі дәуірінде қалыптасқан ең ежелгі атаулардың бірі. Семипалат бекінісі [[Ресей]] мен [[Қазақстан]] арасындағы негізгі сауда орталықтарының дамуы арасында ерекше роль атқарды. Семейдің алғашқы құрылғанынан бастап, мұнда сауда жасау үшін жоңғар қалмақтары, бұхаралықтар, ташкенттіктер, қоқандықтар келе бастады. [[Азия]]лық күпестер сауда операцияларын бақылау мақсатында 1728 жылдан кеден мекемесі құрылды. Алғашқы жылдары Семей кедені Москвадағы Мемлекеттік Комерц-Коллегия бас басқармасында орналасқан Сібір жарлығына бағынды. 1776 жылы Батыс-Сібір генерал-губернаторы бекіністің жаңа жобасын жасау үшін капитан И.Г.Андреевті жіберді. Дарынды инженер, бекіністерді қайта салып, жолдар, көпірлер салды, жолдар мен қоршаулардың, бекіністердің жоспары мен картасын түсірді. Жаңа бекініске ескі бекініс тұрғындары, казактар, әскери қызметкерлер, сол сияќты саудагер адамдардың бөлігі көшіп келе бастады. 1854 жылдың 1 қазанында Семей облысының салтанатты ашылуы болды. Шағын ғана Семей қаласы бірден облыстыққа айналды. Қайта құрылған облыс Ресей империясы құрамындағы ең көлемдісі болды. Қалалық дума мен Қалалық сот бекітіледі.1858 жылы 1854 жылы құрылған көлемді Семей облысында – 261487 адам болды. 1873 жылдан Семейеде телеграф, ал 1910 жылдан телефон және Қазақстандағы тұңғыш су өткізу болды. 1906 жылы жоғарғы Ертісте су арқылы қатынастың ресми ашылуы болды.ХІХ ғасырдың аяғы мен XX ғасырда Семей облысында өнімді алғаш өңдеу өнеркәсібі құрылды. XX ғасырдың басында Ресейдің ірі фирмалары мен шұѓа фабрикаларында жөн, тері дайындалды.1863 жылы қалада 2 оқу орны жұмыс істеді. Оның ішінде бір уездік училище, 2 шіркеулік-приход училищесі, 14 қазақтардың және 9 жеке татар мектептері болды. 1864 жылы әйелдер мектебі 2-ші разрядты училище болып қайта құрылды. ХІХ ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында қалада ерлер мен әйелдер классикалық гимназиялары, мұғалімдер семинариясы жұмыс істеді. [[Әлімхан Әбеуұлы Ермеков|Әлімхан Ермеков]] Семей ерлер гимназиясын алтын медальға бітіріп, содан соң Томскінің технологиялық институтын бітірді. Мұғалімдер семинариясында [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] пен [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтпаев]] оқыды. Семейде 5 жылдан артық (1854-1859) орыстың ұлы жазушысы Федор Михайлович Достоевский тұрып, өзінің мәңгілік шығармаларын осында жазды: «Записки из мертвого дома», «Дядюшкин сон», «Село Степанчиково и его обитатели». Осында Ф.М.Достоевский П.П. Семенов Тянь-Шанский мен [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]], Г.Потаниндермен кездесті.Семейге Петербург университетінің студенті Е.П.Михаэлис саяси жер аударылып келді, Н.Долгополов, С.Гросс, П.Лобановский, А.Леонтьев, Н.Коншин және басқалары. Олар Семейде үлкен ғылыми және мәдени-ағарту жұмыстарын жүргізді.Е.П.Михаэлис, Н.Долгополов жєне С.Гросс сияќты азаматтар қазақтың ұлы ағартушысы [[Абай Құнанбайұлы|Абай]] (Ибраћим) Құнанбаевпен достық қарым-қатынаста болды. Олардың көмегімен Абай классикалық әдебиет пен қоғамның саяси өмірімен танысты. Өз кезегінде Абай достарына қазақ халқының тарихын, мәдениеті мен тұрмысын оқып үйренуге көмектесті. Абай Құнанбаев қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысын өте жетік біліп, қазақтың салт-дәстүрлері, көне заңдары, генеалогиясы, аңыздары және этнографиялық терминологиясы жөнінде үлкен жалпыхалықтық беделге ие болды.1878 жылы Семей қаласында Облыстық статистикалық комитет құрылды. Семей статистикалық комитетінің бірінші хатшысы саяси жер аударылып келген Е.П.Михаэлис. Ол сондай-ақ Семейде 1883 жылы қоғамдық кітапхана мен өлкетану музейін қорушылардың бірі болды. Семей География қоғамы Батыс-Сібір бөлімшесі Орыс География қоғамының филиалы болып құрылған, бірақ жұмысты өз бетімен дербес атқарды. Семей бөлімшесінің белсенді қайраткерлері ағайынды В.Н.Белослюдов және А.Н.Белослюдовтар болды. Алғашқысы суретші-этнограф болып көптеген суреттер салды. Олар қазір Қазақстан Республикасы ғылым Академиясы кітапханасының қорында қолжазба төрінде сақталған. Ал екіншісі қазақ фольклорының шығармаларын жинады. А.Н.Белослюдовтың жинаған қазақ ертегілері басқа фольклорлық деректер сияқты бөлімшенің «Жазбахатында» жарияланды. Г.Д.Гребеншиковтың еңбек жолы мен әдеби қызметі Семейде басталды. Семейде Г.Н.Потанин жєне В.А.Обручевтар, басқа да көрнекті ғалымдар жұмыс істеді. 1917 жылдың маусым айынан бастап Семей қаласында «Айқап» журналының бағытына жақын апта сайын шығатын «Сары-арқа» үнқағазы шыға бастады. «Сары-арқа» үнқағазының редакторлары Р.Марсеков пен К.Ғаббасовтар болды. Оның беттерінде [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан|Ә.Бөкейхановтың]], [[Міржақып Дулатұлы|М.Дулатовтың]], А.Ермековтың, М.Молдыбаевтың, Ж.Ақпаевтың мақалалары және басқа да Алаш қозғалысының көрнекті қайраткерлерінің мақалалары жарияланды. 1903 жылдың 23 қыркүйекінде Семей мұғалімдер семинариясының ашылуы болды. 1928 жылға дейін Семей губерниялық қала, одан кейін округтік болды; 1932 жылы республика облыстарға бөлінді, алғашқыда Семей Шығыс Қазақстан облысының орталығы болып, 1939 жылдан Семей облысының орталығы болды. Соғыс алдындағы жылдары қалада ірі өндіріс орындары салынды. Солтүстік бөлігі Семей қаласынан басталатын Түрксиб темір жолы еліміздің маңызды құрылысының бірі болды. Семейде бірінші 5 жылдықтың ірі құрылысы ет консерві комбинаты болды, ол еліміздегі тамақ өнеркәсібі жөніндегі қуатты өнеркісіптердің бірі болды. Қала мол өнімдік базасы бар ірі мал шаруашылық аймағының орталығы болды. Ет комбинатымен бір мезгілде ірі ұн комбинаты, жаңа техникамен жаңа тері зауыты салынып, ал 1938 жылы арнайы зертханасымен қой терісі зауытының құрылысы басталды. Сол кездегі ең жаңа техникамен жабдықталған судорем зауытының құрылысы да дами бастады. 1920 жылдың қазан айында қалада құрамында 15 адамы бар «Ес-Аймақ» театрлық труппа құрылды. Олардың арасында қазақ сахнасының көрнекті қайраткерлері – [[Иса Байзақов]], [[Әміре Қашаубаев]], [[Жұмат Тұрғынбайұлы Шанин|Жұмат Шанин]], Жүсіпбек Елебековтер болды. 1934 жылы Семейде қазақ сазды-драмалық театр ұйымдастырылды. Театр 1934 жылдың 6 шілдесінде [[Ілияс Жансүгіров|І.Жансүгіров]]тың «Кек» спектаклімен ашылды. Семей – тек Шығыс Қазақстандағы емес республикадағы мәдени, тарихи орталық болып саналады. Мұнда Абай және [[Фёдор Михайлович Достоевский|Ф.М.Достоевский]] мұражайлары, Қазақстан мен Батыс-Сібір өлкетану музейі, Невзоровтар отбасы атындағы бейнелеу өнері мұражайы, кітапханалары бар. Қазақтың Абай атындағы сазды-драмалық және Ф.М.Достоевский атындағы орыс драмалық театрлары бар. ===Семей Ұлы Отан соғысы жылдарында=== 1941 жылы облыс аумағында 238 және 8 атқыштар дивизиясы құрылды. Ерлік істері үшін 238-ші атқыштар дивизиясы 1942 жылдың 3 мамырында КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумы Жарлығымен Жауынгерлік Қызыл ту орденімен марапатталды, ал 24 мамырда Халық Қомиссарының бұйрығымен 30-шы гвардиялық болып жасақталды. 1944 жылдың 3 қарашасында 30-шы гвардиялық дивизия «Рижск» құрметті атағы берілді. 1946 жылдың 6 мамырында дивизия таратылды. Өкіметтік марапаттарға дивизияның 13 мыңнан астам жауынгерлері ерліктері үшін ие болды. Дивизия командирлері: полковник Коротков Геннадий Петрович (14 наурыз 1941 ж. – 10 мамыр 1942 ж.); полковник (27 қазан 1942ж. генерал-майор) Кулешов Андрей Данилович (16 мамыр 1942 ж. – 17 қаңтар 1944ж.); полковник (3 маусым 1944 ж. – генерал-майор) Исаев Михаил Александрович (18 қаңтар – 5 қараша 1944ж., 17 ақпан– 9 мамыр 1945ж.); полковник Фадейкин Иван Анисимович (6 қараша 1944ж. – 16 ақпан 1945жж.). 8-ші атқыштар дивизиясының жолы да даңқты болды. 1941 жылдың желтоқсанынан 1942 жылдың наурызына дейін Семей және Аягөз қалаларында жасақталды. Воронеж түбінен басталған жауынгерлік жол Курскі шайқасына ұласты. 1944 жылдың 5 наурызында дивизияға «Ямпольск» құрметті атағы берілді. Дивизия командирлері: полковник Зверев Григорий Александрович (25 желтоқсан 1941ж. – 1 ақпан 1942 ж); подполковник (1 қазан 1942 ж. генерал-майор) Иванов Иван Иванович (2 ақпан 1942 ж. – 2 маусым 1943ж); подполковник Гудзь Порфирий Мартынович (15 маусым – 26 қазан1943ж); генерал-майор Иванов Николай Иванович (27 қазан – 12 желтоқсан 1943ж); генерал – майор Смирнов Андрей Семенович (13 желтоқсан 1943ж. – 26 қыркүйек 1944ж); полковник Угрюмов Николай Степанович (27 қыркүйек 1944 ж. – 9 мамыр 1945ж). 56 семейліктерге Кеңес Одағының Батыры жоғарғы атақтар берілді (М.Әбеулов, В.В.Буторин, З.Белібаев, В.А.Засядко, М.К.Меркулов, Н.Н.Силин т.б.). 13 адам 3-ші дєрежелі Даңқ орденінің иегерлері болды (Ф.Әділбаев, М.Әубєкіров, П.П. Борков, М.Ф.Кружелев, Ф.Е. Маслин, В.Н.Кондратьев, В.А.Осипов, С.Рубаев, Б.Хайдаров т.б.)<ref>[http://akimsemey.gov.kz/journal/view/3/2771 Қала тарихы]</ref> == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Семей |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/семей/ Семей ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.7 |Ақп_а_макс = 6.8 |Нау_а_макс = 24.5 |Сәу_а_макс = 33.0 |Мам_а_макс = 37.6 |Мау_а_макс = 38.8 |Шіл_а_макс = 42.1 |Там_а_макс = 42.5 |Қыр_а_макс = 38.2 |Қаз_а_макс = 29.5 |Қар_а_макс = 21.0 |Жел_а_макс = 6.7 |Жыл__а_макс = 42.5 |Қаң_а_мин = -42.6 |Ақп_а_мин = -41.5 |Нау_а_мин = -34.6 |Сәу_а_мин = -18.4 |Мам_а_мин = -6.5 |Мау_а_мин = 0.2 |Шіл_а_мин = 5.5 |Там_а_мин = 0.6 |Қыр_а_мин = -7.5 |Қаз_а_мин = -20.8 |Қар_а_мин = -42.1 |Жел_а_мин = -42.2 |Жыл__а_мин = -42.6 |Қаң_ор_макс = -9.8 |Ақп_ор_макс = -8.1 |Нау_ор_макс = -0.2 |Сәу_ор_макс = 13.7 |Мам_ор_макс = 22.0 |Мау_ор_макс = 27.2 |Шіл_ор_макс = 28.5 |Там_ор_макс = 26.9 |Қыр_ор_макс = 20.6 |Қаз_ор_макс = 11.8 |Қар_ор_макс = 0.5 |Жел_ор_макс = -6.8 |Жыл__ор_макс = 10.5 |Қаң_ор_мин = -19.5 |Ақп_ор_мин = -19.4 |Нау_ор_мин = -11.3 |Сәу_ор_мин = 0.2 |Мам_ор_мин = 6.9 |Мау_ор_мин = 12.4 |Шіл_ор_мин = 14.7 |Там_ор_мин = 11.7 |Қыр_ор_мин = 5.0 |Қаз_ор_мин = -0.5 |Қар_ор_мин = -8.7 |Жел_ор_мин = -15.9 |Жыл__ор_мин = -2.0 |Қаң_ор = -14.7 |Ақп_ор = -13.8 |Нау_ор = -5.8 |Сәу_ор = 7.0 |Мам_ор = 14.5 |Мау_ор = 19.8 |Шіл_ор = 21.6 |Там_ор = 19.3 |Қыр_ор = 12.8 |Қаз_ор = 5.6 |Қар_ор = -4.1 |Жел_ор = -11.3 |Жыл__ор = 4.2 |Қаң_ор_ж-ш = 14.6 |Ақп_ор_ж-ш = 14.8 |Нау_ор_ж-ш = 14.8 |Сәу_ор_ж-ш = 17.7 |Мам_ор_ж-ш = 27.7 |Мау_ор_ж-ш = 30.5 |Шіл_ор_ж-ш = 49.8 |Там_ор_ж-ш = 21.7 |Қыр_ор_ж-ш = 16.0 |Қаз_ор_ж-ш = 20.9 |Қар_ор_ж-ш = 25.8 |Жел_ор_ж-ш = 21.3 |Жыл__ор_ж-ш = 275.6 |}} </div> == Халық саны == Семей қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1881!! 1897!!1910!! 1926!! 1939!! 1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 |- |17 820 |26 353 |34 400 |56 100 |109 700 |149 800 |235 735 |282 574 |334 402 |344 700 |269 574 |} {| class="wikitable" |- ! 2004!!2005!! 2006!!2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015 |- |268 998 |273 781 |277 261 |279 910 |282 110 |299 264 |301 471 |303 348 |305 795 |309 772 |312 056 |313 726 |} == Мәдени өмір == Семей шаһары Қазақстанның "мәдени астаны" ретінде әйгілі. Қалада [[Абайдың әдеби-мемориалдық мұражайы|Абайдың Семейдегі әдеби-мемориалдық мұражайы]], [[Достоевскийдің әдеби-мемориалдық мұражайы|Федор Достоевскийдің әдеби-мемориалдық мұражайы]], [[Ф. Достоевский атындағы Семей мемлекеттік орыс драма театры]] сынды мәдениет орталықтары бар. == Қаланың көрікті жерлері == [[Сурет:2-minaret mosque in Semey.jpg|thumb|left|Әнет баба атындағы қос мұнарлы тас мешіт (Орталық мешіт)]] * '''Бір мұнаралы мешіт''' - Шебер Ғабулла Эфенди, XIX ғ. 2-ші жарт. – қала құрылысы және сәулет ескерткіші. Мешіт жұмыс істеп тұр. * '''Қос мұналары мешіт''' - сәулетші Болбатов, инженер поручик Манашев, 1856 - 1862 жж. - құрылысы және сәулет ескерткіші. ХІХ ғ. мұсылмандық сәулет үлгісі. Мешіт татар көпесінің қаржысына түрік жобасымен салынған. Мешіт жұмыс істеп тұр. * '''[[Тыныбай мешіті]]''' - Тыныбай Кәукенов, XIX ғасырдың 30-40 жж. - қала құрылысы және сәулет ескерткіші. Мешіт жұмыс істеп тұр. * '''Ямыш қақпасы''' - Бекіністің үш қақпасынан сақталған батыс Ямыш қақпасы 1773ж. қақпа және оның қабырғалары инженер капитан И.Г.Андреевтыњ басшылығымен салынды. Ямыш қақпасы - XVIII ғ. (1776 ж.). Қала құрылысы және сәулет ескерткіші. [[Сурет:Semey Bridge.jpg|thumb|right| Семейдің аспалы көпірі]] * '''Невзоровтар отбасы атындағы мұражай''' - Қала құрылыс және сәулет ескерткіші (көпес Степановтың бұрынғы үйі), 1827 жыл. Революциядан кейін ғимаратқа жеке мемлекеттік мекемелер орналасқан. * '''Тарихи-өлкетану мұражайының ғимараты''' (бұрынғы губернатор үйі) - 1856 ж. қала құрылысы және сәулет ескерткіші. Сәулетшінің есімі белгісіз. Революцияға дейін ғимаратта әскери губернатор тұрған. * '''Достоевскийдің әдеби-мемориалдық мұражай-үйінің ғимараты''' (бұрынғы почтальон Липухиннің үйі, 1857-1859 жж. жазушы Ф.М. Достоевский тұрған) 1838 ж. қала құрылысы және сәулет ескерткіші. Музей кешені 1,5 ќабаттық ағаш үйден тұрады. Мещан үлгісінде салынған. Көне Семейге тән үйлердің бірі. Жартылай жертөледе 3 бөлме, жоғарғы қабатта 4 бөлме, ХІХ ғ. тән үлгі бойынша: асхана, қонақ бөлме, кабинет және жатын бөлмелерден тұрады. Бөлмелер аласа- 2,45 м. бірінші қабат терезелері қақпақтармен жабылады. * '''Абай тұрған Анияр Молдабаевтің үйі''' (Алаш арыстары). ХІХ ғасырдың соңы. Қала құрылысы және сәулет ескерткіші. Төртбұрышты, ағаштан салынған. Төменгі қабат жоғарғыдан кішілеу, терезелері қақпақталған. Екі қабаттың да терезелері оюланған. үйдің қабырғасына орыс және қазақ тілдерінде 2 мемориалдыќ тақта ілінген: «Бұл үйде 1878-1904 жж. ұлы ағартушы ақын Абай Құнанбаев тұрған». * '''«Өлімнен де күшті» мемориалы''' - 1991 жылдың 29 тамызында ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Семей ядролық полигонын жабу туралы Жарлыққа қол қойды. 2001 ж. 29 тамызында Семейдің «Полковничий» аралында Семей ядролық полигонның құрбандарына арналған «өлімнен де күшті» ескерткіш қойылды. Ескерткіш жобаның авторы Шота Уәлиханов. * Ертіс өзені арқылы өтетін '''аспалы көпір''' 2000 ж. 17 қазанда ашылды. Ертіс өзені арқылы өтетін аспалы көпір құрылысының жобасын ұсынған жапондық Исакавадзима Харима Хеви Индастриз Компания ЛТД компаниясы және ШҚО Әкім аппараты. * '''Республикалық әдеби-мемориальдық Абай мұражайының ғимараты''' – 1860 жыл. Мемлекттік әдеби-мемориальдық Абай мұражайы Семей қаласында 1940 ж. Абайдың туғанына 95 жылдығына салынды. * '''Жеңіс мемориалы''' - Фашистік Германияны кеңес халқы жеңгеніне 40 жыл толуына орай 1985ж 9 мамырында қаламыздағы Орталық саябақта Ұлы Отан соғысы жылдарында қаза тапқан семейліктерге арнап ескерткіш монумент тұрғызылды. Монументальдық ескерткіш авторлары: Клюшкин О.С., Семченко А.В., Тихомолов В.Ф. == Белгілі тұлғалары == * [[Дулат Бабатайұлы]] – көрнекті ақын, жырау, сатирик, қоғам қайраткері, тарихшы, Абайдың ұстазы. * [[Абай Құнанбайұлы|Абай Құнанбаев]] – ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ. * [[Әміре Қашаубаев]] – атақты әнші, актер әрі музыкант. * [[Шәкәрім Құдайбердіұлы]] – ақын, жазушы, философ, тарихшы, композитор, Абаймен замандас әрі інісі * [[Әріп Тәңірбергенов]] – ұстаз, ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушылардың бірі, философ, сазгер, аудармашы, саяси қайраткер. * [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов|Мұхтар Әуезов]] – ұлы жазушы, қоғам қайраткері, ғұлама ғалым, Қазақстан Ғылым академиясының академигі (1946), филология ғылымдарының докторы, профессор (1946), Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1957) * [[Көкбай Жанатайұлы]] – ақын, ағартушы, Абайдың әрі шәкірті, досы, әрі туысқан інісі. * [[Бибігүл Төлегенова]] – қазақ әншісі (лирикалық-колоратуралық сопрано), КСРО халық әртісі (1967). * [[Роза Рымбаева]] – кеңестік және қазақ эстрада әншісі (сопрано), профессор, актриса. Қазақстанның халық әртісі (1986), халықаралық конкурстардың лауреаты. Құрмет және Парасат ордендері мен марапаттың иегері. Қырғызстанның (2000) және Өзбекстанның (1984) еңбек сіңірген әртісі. * [[Сейіт Асқарұлы Қасқабасов]] – әдебиеттану, фольклоршы ғалым. Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор. ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің Қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі. * [[Таупық Рымжанов]] – жазушы * [[Амантай Исин]] – Тарихшы-ғалым (1988). Бірнеше монография және жүзге жуық ғылыми мақалалардың авторы. * [[Қайым Мұқамедханов]] – Ғалым, абайтанушы, 1940 жылдан КСРО Жазушылар одағының мүшесі, қоғам қайраткері, жазушы, ақын, драматург, аудармашы, педагог. Семей қаласындағы Абай мұражайының негізін қалаушы (1940). Қазақ КСР-і Мемлекеттік Әнұраны мәтінінің авторы. * [[Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан]] — қазақтың мемлекеттік, саяси және қоғам қайраткері, ұлт-азаттық және Алаш партиясының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы. == Қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуы == [[Сурет:SemAZ.jpg|thumb|center|800px|<center>Семей автобус құрастыру зауыты</center>]] Өнеркәсіп. 2011 жылдың қаңтар-маусым айларында қаланың өндірістік кәсіпорындарымен 49,3 млрд. теңге сомасына тауар өнімі өндірілді, бұл 2010 жылдың осындай кезеңіне қарағанда 15,3% артық. Аграрлы секторда жалпы өнім көлемі 4 499,1 млн. теңгені немесе 2010 жылдың деңгейіне 101,7% құрады. Ет өндірісі - 6,9%, сүт өндірісі - 2,0% артты. Бөлшек тауарайналым көлемі 39,8 млрд. теңгені құрады және 2010 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 15,3% артады, физикалық көлем индексі - 107%. Шағын бизнестің белсенді кэсіпорындар саны 969 кәсіпорынға дейін немесе 2010 жылдың осындай кезеңіне 10,8% артты. Негізгі капиталға инвестиция 11 316 млн.теңге сомасында немесе 2010 жылдың деңгейіне 116,1% игерілді. 16 мың ш.м. жеке тұрғын үй енгізілді, бұл 2010 жылдың деңгейінен 182% артық. Жеке табыс көздері бойынша қала бюджеті 4 466,7 млн. теңге жоспар кезінде 4 518 млн. теңгеге немесе 101,1% орындалды. Қосымша қорды қарастыру мақсатында, әкімдік пен қала бойынша салық басқармасының бірлескен іс-әрекет жоспар-кестесі бекітілді, оның нәтижесінде 378,5 млн. теңге анықталды, бюджетке нақты 338,7 млн. теңге түсті. Бюджеттің шығыс бөлігі 10 458,3 млн. теңге жоспар кезінде 10 265 млн. теңге сомасында немесе 98,2% игерілді. Еңбек нарығындағы жағдай. Халықты жұмыспен қамтуды арттыру үшін 2011 жылы Семей қаласының 2012-2015 жылдарға даму бағдарламасы, Жұмыспен қамту 2020 және Жол картасы бағдарламалары бойынша іс-шаралар қарастырылған. Жұмысқа орналастыру мәселесі бойынша жүгінгендер қатарынан жұмысқа орналасқандардың үлесі 2011 жылдың қаңтар-маусым айларында 72,4% кұрады, бұл 2010 жылдың осындай кезеңіне қарағанда 8,8 пайыздық пунктке арттық. 2011 жылдың 1 шілдесіне жұмыссыздардың тіркелген саны 1518 адамға есептеліп, өткен жылдың деңгейінде қалды. Ағымдағы жылдың бірінші жартыжылдығында аз қамтылған азаматтар саны 8,4% азайып, 4 581 адамды құрайды. Ірі және орта кәсіпорындарда жұмыспен қамтылған қызметкерлердің орта айлық номиналды еңбек ақы төлемі 2011 жылдың қаңтар-маусым айларында 59 153 теңгені құрап 2010 жылдың осындай кезеңіне 13,5% артты.<ref>[http://akimsemey.gov.kz/journal/view/3/2771]</ref> == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|Belgium}} Ипр, [[Бельгия]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Абай облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Семей қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Семей]] [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] [[Санат:XVIII ғасырда құрылған қалалар]] 3d81cl9pycp57pvcsckp5kvglibtfns 0 3389 3056413 3055520 2022-08-01T15:31:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Өскемен |сурет = Akimat oskemen.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Oskemen seal.jpg |ту = Oskemen-remade.png |елтаңба сипаттамасы = Өскемен қаласының елтаңбасы |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 49|lat_min= 57|lat_sec= |lon_deg= 82|lon_min= 37|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Жақсылық Мұқашұлы Омар|Жақсылық Омар]]<ref>{{Cite news|title=Өскемен қаласының әкімінің ресми сайты|url=http://www.akimvko.gov.kz/kz/rule/akimat-vostochno-kazaxstanskoj-oblasti/akimatyi-gorodov-i-rajonov/ust-kamenogorsk/|accessdate=2018-09-14}}</ref>. |құрылған уақыты = 1720 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 543,15 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = {{өсім}} 346 127<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 4139 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[орыстар]] 51,02 % <br /> [[қазақтар]] 45,66 % <br /> [[немістер]]0,74 % <br /> [[украиндар]] 0,40 % <br /> [[татарлар]] 0,73 % <br /> [[беларустар]] 0,10 % <br /> [[әзірбайжандар]] 0,25 % <br /> [[Корейлер|кәрістер]] 0,17 % <br /> басқалары 0,91 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117233602/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2013-01-17 }}</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = өскемендік |телефон коды = 7232 |пошта индекстері = F0***** |автомобиль коды = F, 16 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Oskemen |сайты = http://www.oskemen.kz/kz |сайт тілі = kk |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en }} '''Өскемен''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы өнеркәсіп, мәдениет және [[Өскемен қалалық әкімдігі]] орталығы. Қаланың негізі 1720 жылы [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің құйылысында қаланған. Қазақстанның шығыс бөлігінде Ертіс пен Үлбі өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4 мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. Қала халқы - 333 112 адам (2019ж.<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 %-ын құрайды), оның 2476 –сы [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысқан адамдар. Өскемен қаласы – Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Қазақстан Конституциясына]] сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті Мәслихат жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қысқаша сипаттама== Өскемен Қазақстанның шығыс бөлігінде [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. [[Қала]] халқын 320,2 мың адам құрайды. Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 % құрайды), оның 2476 –ы Ұлы Отан соғысына қатысқан адамдар. Қазіргі Өскемен [[Қазақстан]]дағы түсті металдар орталығының бірінен саналады. Аймақтың жетекші салалары – түсті металдар өндіру, машина жасау. Өскемен қаласы бойынша 6072 шаруашылық субьектісі, 143 акционерлік қоғам, 2335 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 48 шаруа қожалығы, 1333 сауда кәсіпорны тіркелген. Өскемен қаласының ірі және орта кәсіпорындары мен ұйымдарына 78,7 мың адам еңбекке тартылған, оның ішінде 31,4 мың адам өндіріс сферасында, 5,8 мың адам - құрлыста, 16,1 мың. адам – білім мен денсаулық сақтау саласында, 9,7 мың. адам саудада, 10,3 мың адам – көлік пен байланыс саласында т.б. еңбек етеді. 17,7 мың. адам шағын және орта бизнеске қамтылған. [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы байланыс автомобиль, теміржол, өзен және әуе жолдары арқылы жүзеге асырылады. [[Көлік]] желісі автомобиль жолдарына негізделген. [[Қала]] аумағында 631 орындық 10 қонақжай, 63 мектеп (52- мемлекеттік түрдегі және 11- жеке), олар 47,1 мың оқушыны қамтиды, 14 жоғары оқу орны (17,1 мың студент), 11 орта оқу орындары (6,3 мың оқушы), 7 кәсіби-техникалық мектеп (3,4 мың оқушы), 26 мектепке дейінгі балалар мекемелері және 29 мәдениет мекемелері бар. Өскемен қаласы – егемендік алған Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан]] Конституциясына сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті [[Мәслихат]] жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қаланың құрылу тарихы== [[Сурет:Mosque oskemen.jpg|thumb|left]] XVII ғасырда орыс үкіметі [[Ертіс]] өзенінің бойымен жоғары өрлеу үшін бірнеше қадамдар жасады. Бұл ұмтылыстың бірнеше себептері бар: *а) Ресейдің шығыс шекараларын қамтамасыз ету; *б) шығыс елдерімен сауда байланысын кеңейту; *в) [[Алтай таулары|Алтайдың]] байлығына ие болу. Бекіністі Үлбінің [[Ертіс]] өзеніне құяр жерінен салу жоспарланды. Отрядтың командирі гвардия майоры [[Иван Михайлович Лихарев]] император [[І Петр|Петр I]] «рапорт» жазды. 1720 жылғы 12-17 тамыз күндері қамалдың құрылысы басталды. [[И.М. Лихарев]] подполковник Ступиннің басқаруымен 363 адамнан тұратын гарнизон қалдырды. Құрылысқа инженер Летранже жетекшілік етті. Уақыт өте келе бекіністің жанынан адамдар қоныс тебе бастады. [[Ауыл]] болып, одан станица атанды. Станица 1804 жылдан қалашық деп атала бастады. Ал 1868 жылы Өскеменге қала статусы берілді. Қалада сауда, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдейтін өндіріс орындары дами бастады, айлақ (пристань) құрылысы басталды. Кейіннен жеңіл өнеркәсіп, теміржол құрылысы салына бастады. Ұлы Отан соғысы жылдары ауыр өнеркәсіп дамыды. [[Сурет:На Иртыше Усть-Каменогорск (4).jpg|thumb|right|250px|Ертіс(сол жағажай),«Стрелка» шағын ауданынан көрініс]] ===Оқиғалар жылнамасы=== Өскемен бекінісінің салынуы жөніндегі жазбаша мәліметтерді боярин Федор Байков қалдырған еді. '''1714 ж'''.- І Петрге сібір губернаторы М.Гагарин Иркеть өзенінің жағасында “алтын құмдар” бар екендігін айтады. '''1715 ж.''' Шілде – Тобылдан шыққан И.Бухгольц отряды Ертісті бойлай жүзеді. Жуық арада Ямышев бекінісі салынады. '''1719 жылы''' І Петр Яркенд алтынын іздеуге және сібір губернаторы Матвей Гагариннің озбырлық қылықтарын әшкерелеу үшін жаңа отряд жібереді. '''1720 жылдың''' мамыр айында И.М. Лихаревтің экспедициясы Ертіс бойымен Зайсан көліне қарай бойлай жүзеді. Үлбінің Ертіске құяр сағасынан жаңа - Өскемен бекінісінің негізі қаланады. Ресей империясының картасынан Өскемен қамалы орын алады. '''1882-1885 ж.ж.''' – Покров шіркеуі салынды. '''1902 ж. '''Мариин әйелдер училищесі тұрғызылды. Педагогикалық курс тыңдуашылары Халыққа білім беру қоғамының қаржысына оқыды. '''1912 ж.''' “Эхо” синематографы ашылды, ол кейіннен “Октябрь” кинотеатры аталды. '''1917 жылдың '''қазан-қараша айларында Өскеменде большевиктік ұйымдар құрылды. Большевиктер өз совдептерін құрды. Оған жиырма төрт жастағы майдангер Яков Васильевич Ушанов жетекшілік жасады. '''1918 жылдың''' 14 наурызы күні билік большевиктік совдеп қолына көшті. '''1918 ж.'''- “ Усть-Каменогорская жизнь” газеті шықты. '''1919 жылдың'''жазында Өскемен абақтысында колчактардың қамауындағы қызылдардың көтерілісі болды.Н.Тимофеев пен С.Гончаренко ғана тірі қалды. '''1919 жылдың '''күз айында жергілікті партизан отрядтары бірікті. Бірінші Алтай Қызыл қырандарының полкы құрылды. Полк командирі болып коммунист Никита Иванович Тимофеев тағайындалды. '''1920 жылдың''' бас кезеңінде Кенді Алтайда Кеңес үкіметі орнады. '''1920 жылдың '''4 сәуір күні Халық Үйінде Өскемен қаласының жастары жиналды. Бұл Өскемендік комсомолдардың бірінші жиыны еді. '''1924 ж.'''- Бірінші телефон желісі Қалалық комиссариат пен қалалық Кеңес арасына тартылды. '''1925 ж.'''- Б-4 типті бірінші радиоқабылдағыш құрылды. '''1930 ж., қазан''' – Семей қаласынан әкелінген құрал-жабдықтар негізінде Қалалық телефон станциясы ұйымдастырылды. Бұл құрал-жабдықтар нөмір қоятын құралдан және 20 телефон аппаратынан тұрды. '''1931 жылы''' Рубцовка-Риддер темір-жолының құрылысы басталды. 1938 жылы бұл жол Кенді Алтайды Транссібір және Орта Азия магистралдарымен байланыстырды. '''1934 ж.''' – астық жинау науқанына орай республикамызға Сергей Киров келді. Ол үш күн Шығыс Қазақстанда болды. Осыған орай Большая көшесіне Киров есімі берілді. 1934 жылы Киров сөз сөйлеген көне ғимарат (бұрынғы облыстық Атқару комитеті) қазір тарихи ескерткіш болып саналады. '''1935 ж.'''- облысты аудандармен байланыстрып тұрған әуе жолы ашылды. '''1936 ж.- Атеистік саяси көзқарастың әсерімен Покров храмы құлатылды. Пожарный деп аталатын қалтарма көшеге Максим Горький есімі берілді. '''1939 ж.- Өскемен қаласы Шығыс Қазақстан облысының орталығы болды. Өскемен су-электр станциясының құрылысы басталды. '''1941 жылдың '''8 мамыры күні жол құрлысының екінші кезеңі басталды. Жол құрлысына соғыстың кедергісі көп болды, бірақ, құрлыс жалғаса берді және соғыстың бірінші жылы аяқталды. '''1942 ж.'''- Мыс өндіретін электролит зауытының құрылысы басталды. '''1947 ж.''', қыркүйек – Мыс зауыты алғашқы металл өнімін берді. '''1949 ж.'''- Қазан айында Үлбі металлургия зауыты өз өнімдерін шығара бастады. '''1950 ж.'''- Металл кадмииін өндіру игерілді. '''1950 жыл''' – түсті металдар ғылыми- зерттеу институтының Алтай филиалы құрылды - “Гинцветмет”- “ Алтайцветмет”. 1955 жылы Түсті металдардың Бүкілодақтық тау-кен институты деп қайта өзгертілді.( ВНИИцветмет) '''1951 жыл'''- Өскемен қалалық пионерлер үйі облыстық деп өзгертілді. '''1951 ж.''' Өскемен мыс зауыты қорғасын-мырыш зауыты деп қайта аталды. '''1952 ж,''' маусым- Қорғасын зауыты алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың қатарынан орын алды. '''1952 ж. '''20 желтоқсан – ГЭС тұңғыш өндірістік ток қуатын берді. '''1953 ж. '''3 маусым- Өскемен су-электр станциясының тұңғыш шлюзы пайдалануға берілді. Маусым айында конденсатор зауытының құрлысы басталды. '''1954 ж'''. қаңтар айында Защита-Зырян темір жолы пайдалануға ұсынылды. '''1955 ж'''. маусым. Жаңа мыс зауыты іске қосылды. Өндіріске бүкіләлемдік стандартқа сәйкес метал өндіруге лайықты жаңа технология енгізілді. '''1956 ж.''', 19 маусым - Өскемен жиһаз фабрикасы бірінші өнімін берді. '''1957 ж''', 30 сәуір - Өскеменде Металлургтердің мәдениет сарайы ашылды. '''1958 ж.''', 15 наурыз - Өскемен телеорталығы тұңғыш теле хабар ұйымдастырды, осыдан кейін телехабарлар үздіксіз жалғасын тапты. '''1958 ж.''', қазан- Өскемен құрлыс- жол институты ашылды. '''1958 ж. '''6 қараша - алаңда В.И.Ленинге ескерткіш тұрғызылды. '''1958 жылы''' Шығыс машина жасау зауытында болат қорытылды. '''1959 ж.''', сәуір - Өскемен конденсатор зауыты алғашқы өнімін берді. ( 62 конденсатор шығарылды.) '''1959 жылдың '''аяғында өскемендік құрылысшылар қала халқына Байланыс Үйін сыйға тартты. '''1961 ж.''', 16 қазан Өскемен аспаптар зауыты тұңғыш өнімін шығарды. '''1962 ж.''', 11 тамыз - Өскемен Орталық мәдениет Үйі ашылды. '''1962 ж.''', 10 қазан- Өскемен титан-магний комбинаты тұңғыш өнімін берді. '''1963 ж.''', 3 наурыз - Өскемен титан-магний комбинатының тәжірибе цехы титан губкасын өндірді. '''1965 ж.''', 27 наурыз - Өскемен титан –магний комбинаты толық пайдалануға ұсынылды. '''1965 ж.''', 12 қазан - Өскемен аэропортына Өскемен-Алматы авиарейсін орындаған АН-24 лайнері қондырылды. '''1965 ж.''', 6 қараша – “Юбилейный” кинотеатры ашылды. '''1968 ж.''', қаңтар. - Өскемен қаласында керамзит зауытының құрлысы басталды. '''1969 ж.''', 22 наурыз- Өскеменде Спорт сарайы ашылды. (5100 орын) '''1970 ж.''', қаңтар – Шығысқазақстандықтардың Мәскеу, Алматы телехабарларын көруіне арналған магистралдық байланыс желісі пайдалануға берілді. '''1970 ж.''', 9 тамыз - Өскеменде Ертіс арқылы өтетін көпір пайдалануға берілді. '''1970., қазан''' - “Өскемен” қонақүйі пайдалануға берілді. '''1970., шілде''' - Өскемен жібек-маталар фабрикасының негізі қаланды. '''1973., сәуір''' - Өскеменде екі аудан құрылды: Үлбі және Октябрь аудандары. '''1974 ж., қараша''' – Жаңа Согра поселкесінде бақша өнімдерін өндіретін арнаулы КОКП ХХІІІ сьезі атындағы совхоз құрылды. '''1975., 7 мамыр '''- Өскемен қаласының Ертіс жағалауында Ұлы Отан соғысында қаза тапқан шығысқазақстандықтарға ескерткіш қойылды. '''1975., қыркүйек '''- Өскемен мәдени-ағарту училищесі ашылды. '''1979ж., желтоқсан''' – Жібек –маталар комбинатының 500 тігін станогынан тұратын құрылысының үшінші кезеңі басталды. '''1980 ж.''', мамыр – Шығыс Қазақстан аумағында қорықтар туралы шешім қабылданды: оған Күршім, Тарбағатай, Марқакөл, “ Рахман көлі” қорықтары енді. '''1981., қараша''' – О.Бөкеевтің “ Ән салады шағылдар” кітабы жарыққа шықты. '''1982 ж.''', тамыз - Өскемен қаласында Қазақстан композиторларының әндеріне арналған фестиваль өтті. '''1986 ж.''', -Малеев кені пайдалануға берілді. '''1987 ж.''', желтоқсан – қатты аязда Үлбі көпірі істен шықты. '''1989 ж.''', облыстық типография құрылысы аяқталды. '''1990 ж.''', 14 маусым.- Зайсан ауданында 9 баллдық күшті жер сілкінісі болды. '''1990ж.''', 12 қыркүйек- Үлбі металлургия зауытының бериллий өндірісінде жарылыс болды. '''1992.ү қаңтар''' - Қалпына келтірілген Троицк Храмына “Христос Вседержитель” иконы қайтарылды. '''1994 ж.,- қаңтар''' - Өскемен қаласындағы тұңғыш жекешелендірілген жоғары оқу орны Шығыс Гуманитарлық институтының негізі қаланды. '''1996 ж., қаңтар''' – 70 жылдан кейін Троицк Храмы қызметін бастады. '''1997., мамыр''' – Шығыс Қазақстан және Семей облыстары біріктірілді. Қыркүйек айында Краснооктябрьск көшесіне жазушы Мұхтар Әуезовтың есімі берілді. Қазір М.Әуезов даңғылы деп аталады. '''1998 ж.''', 25 қазан – Ертіс өзені арқылы өтетін жаңа көпір пайдалануға берілді. '''1999 ж.''', Қазақстан хоккей құрамасы қысқы Азия ойындарының чемпионы болды.<ref>http://www.oskemen.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080730035544/http://www.oskemen.kz/ |date=2008-07-30 }}</ref> == Халық саны == Өскемен қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |8721 |150 371 |230 340 |274 287 |324 478 |332 900 |310 950 |294 507 |291 518 |288 509 |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! |- |287 693 |286 709 |303 720 |304 973 |307 251 |309 534 |309 510 |314 069 |316 893 |321 202 |328 294 |329 090 |- ! 2019!! 2020!! |- |331 614 |346 127 |} == Өскеменнің рәміздері == === Өскемен қаласының туы: === [[Сурет:Oskemen-remade.png|thumb|right |200px]] Ту Өскемен қаласының елтаңбасы бейнеленген ортасынан шетіне қарай ығысқан ағаштан тұратын тіктөртбұрышты, ақ түсті мата болып табылады.Ағаштың ұлттық оюмен өрнектелген жолағы бар. Матаның қарама-қарсы жақтарында тілше жасайтын екі диагональді жолақтар бірігеді, бұл [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерінің қосылуын көрсетеді.Мемлекеттік ту көгілдір түсті, ою және диагоналды жолақтар қаланың өлкелік тиістілігін бейнелейді. Түстердің (ақ, көгілдір, елтаңбаның көптүрлігі) тіркесімі тазалықты, байлықты, өркендеуді білдіреді. Тудың ені мен ұзындығының қатынасы 1:2 === Өскемен қаласының елтаңбасы: === {{main|Өскемен қаласының елтаңбасы}} [[Сурет:Oskemen seal.jpg|thumb|right|90px]] Елтаңбаның негізінде – араларында су кеңістіктері бар тау шыңдары бейнеленген классикалық түрдегі қалқан. Ол жасыл жағалаулармен жиектелген [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерін бейнелейді. Елтаңбаның жоғарғы бөлігінде – қаланың аталуы, төменгі бөлігінде қамалдың орналақан жылы жазылған лентамен оралған күзеттік мұнара. Елтаңбаның түсі: сары – байлық пен күшті, көк – сұлулық пен ұлылықты,жасыл – табиғи байлықты білдіреді. Елтаңбаның ені мен ұзындығының қатынасы 4:3 === Гимні === Жаса, Өскемен! Сөзін жазғандар: В. Юркина, С. Апасова Әнін жазған: С. Апасова 1. В самом сердце Рудного Алтая Над рекой, у каменных высот Ты стоишь как крепость вековая Мира и спокойствия оплот. Подружились Левый с Правым Две судьбы в одну объединив, Всем народом трудовым и славным Крепость в город-сказку превратив! ПРИПЕВ: Славься, Усть-Каменогорск! Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" 2. Твой металл известен всей планете??? В Атомпроме нет тебя сильней, Здесь в хоккей играют наши дети, В Высшей Лиге знают твой хоккей! Жасай бер қиындық көрместен, Әр күнi дәулетiң өрлеткен. Жасай бер жылдармен жасарып, Ұл-қызың бесiктей тербет сен. ПРИПЕВ: Жаса, Өскемен, Жаса! Әсем әнмен, әсем жырмен өрiлiп. Мақтанамыз өзiңмен Сүйемiз сенi Оттай ыстық сезiмменен. Славься, Усть-Каменогорск Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" Город казахстанских металлург == Экология == Бүгінгі күні [[экология]] мәселесі Өскемен қаласы үшін ең өзектілердің бірі болып табылады, өйткені Өскемен [[қала]]сы бірегей урбанизацияланған жүйені көрсететін [[Қазақстан]]ның өте ірі өнеркәсіптік орталықтарының бірі болып табылады. [[Қала]]да қалыптасқан [[экология]]лық ахуалды ескере отырып, жергілікті атқарушы билікпен экология мәселелеріне және қоршаған табиғат ортасын жақсарту мен тұрақтандыруға бағытталған табиғатты қорғау іс-шараларының орындалуына көп көңіл бөлінеді, олар облыстық және жергілікті бюджет есебі қаражатындағыдай, табиғат пайдаланушы кәсіпорындардың жеке қаражаты есебінен де жоспарлануда және жүзеге асырылуда. [[Сурет:Bulvar oskemen.jpg|thumb|left |250px]] «2008-2010 жылдарға арналған [[Шығыс Қазақстан облысы|ШҚО]] қоршаған ортаны қорғау» өңірлік бағдарламасының аясында Өскемен қаласына шарт бойынша жос-парға сәйкес 2010 жылы облыстық бюджет қаражатынан 54,6 млн теңге бөлінді, олар жыл қорытындысы бойынша 100 % мөлшерінде игерілді. 2010 жылға арналған шарт бойынша нақтыланған жоспарға сәйкес Өскемен қаласын көріктендіру бойынша табиғатты қорғау іс-шараларын жүзеге асыруға жергілікті бюджет қаражаты есебінен 12,1 млн теңге бөлінді, олар 100 % мөлшерінде игерілді. Өскемен қаласының табиғатты пайдаланушы – ірі кәсіпорындарымен [[Қазмырыш|(«Қазмырыш» ЖШС]], [[Үлбі металлургиялық зауыты|«ҮМЗ» АҚ]], [[Өскемен титан-магний комбинаты|«ТМК» АҚ]], [[Өскемен ЖЭО|«Өскемен ЖЭО»]] және «Согралық ЖЭО» ЖШС) 2010 жылы жоспарланған табиғатты қорғау іс-шаралары жыл қорытындысы бойынша жоспарланғанның 108 % игерілді. Өскемен қаласы [[әкім]]інің төрағалығымен экология мәселесі бойынша жұмыс тобы құрылды, оның құрамына облыс жұртшылығы Кеңесінің сараптамалық [[комиссия]] өкілдері кіреді. 2010 жылы жұмыс тобының 12 отырысы өткізіліп, оның жұмыс барысында [[қала]] үшін бірінші кезектегі келесі экологиялық мәселелер зерделеніп, қарастырылды: 1. 2005-2009 жылдар аралығындағы қала атмосферасының ластануына талдау жүргізілді; 2. Қаланың орталық бөлігінде көлік құралдарын доғаруды шектеу арқылы қаланың орталық көшелері босатылды және светофорлар жұмысының мерзімділігі реттелді; 3. Қаланың жолаушылар тасымалдаушы кәсіпорындарының жылжы-малы құрамы шығындылар нормасына сәйкес тексерілді; 4. [[Су]] деңгейінің төмендегені үшін [[Ертіс]] алабын егжей-тегжейлі зерделеу бойынша жұмыс жүргізілді, оның қорытындысында [[Ертіс]] алабы су деңгейінің төмендеуі табиғатты-климаттық өзгерістерге байланысты болатындығы анықталды; 5. [[Атмосфера]] ауасының ахуалын мониторингтеу, зиянды заттарды бейтараптау және [[су]] ағысын тазалау бойынша басқа елдердің тәжірибесі зерделенді және оларды Өскемен қаласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылды. Климаты шұғыл континенталдық. Қаңтардағы орташа температура -17 тен -26 градусқа, шілде айында +19,6 тен +23 градусқа дейін көтеріледі. Ауа райының абсалюттік көрсеткіші қыста -55, жазда +41 градус. Жауын шашынның түсу мөлшері әркелкі, негізінен жылына 1000мм. 2004 жылдың 1-қазанына дейінгі мәлмет бойынша қала халқының саны 302,9 мың адам, соның ішінде 292,2 мыңы қала, 10,7 мыңы ауыл тұрғындары. Қала территориясына Меновной ауылдық округына кіретін Ахмер, Жаңа Ахмер, Ново-Явленка, Самсоновка, Меновной, Ново-Троицк, Прудхоз ауылдары қосылған. Жергілікті мемлекеттік басқару өкілеттік және атқару органдары арқылы жүргізіледі. Атқару билігін қала әкімі жүзеге асырады. Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылай негізін қалалық коммуналдық меншік құзырындағы жергілікті бюджет пен мүлік құрайды. Экономикалық құрылымда өнеркәсіп 57%, сауда 29%, құрлыс 10%, көлік және байланыс 2%, ауыл шаруашылығы 1% алады. Өскемен қаласының облыстық жалпы ішкі өнімдегі үлесі өнеркәсіпте 49,7%, негізгі капиталға инвестиция салуда 46,2%, жолаушыларды тасымалдауда 50,4%, сыртқы сауда айналымында 72,1%, саудада 51,7% ауыл шаруашылығында 1,2% құрайды. == Өскемен қаласының құрметті азаматтары == [[Славский Ефим Павлович]], 1898ж.т., Бірінші атты әскер армиясының комиссары болған. [[Мәскеу]] түсті металдар институтын бітіргеннен кейін Орджоникидзе қаласында “ [[Электроцинк]]” зауытының директоры қызметін атқарған. [[Славский Е.Ф.]] машинажасау министрі кезінде Өскемен қаласын дамытуға еңбек сіңірді.. [[Протозанов Александр Константинович]], 1915 ж.т. 1969-1984 жылдар аралығында Шығыс –[[Қазақстан]] обкомының бірінші хатшысы болған. Осы жылдары Жаңа Сограда теплица, сол сияқты, құс фабрикасы, кинотетрлар, мәдениет үйлері тұрғызылды.. [[Михаил Иванович Чистяков|Чистяков Михаил Иванович]] (1917-2006) — майдангер, ақын, [[Қазақстан]] жазушылар Одағының мүшесі. [[Ахат Сәлемхатұлы Күленов|Күленов Ахат Сәлемхатұлы]] (1932-2007) — УК СЦК” АҚ бұрынғы президенті. Оның бастамасымен комбинатта алтын және күміс өндірілді. Ахат Сәлемхатович Ертістің сол жағалауына тұрғын –үй коттедждері құрылысын ұйымдастырды, халықтың айтуынша Куленов немесе Металлургтер поселкасы деп аталады. [[Иванов Анатолий Степанович]], 1928., жазушы, “[[Повитель]]”, “Тени исчезают в полдень”, “ [[Вечный зов]]” романдарының авторы. [[Баталов Юрий Васильевич]], Д.Серікбаев атындағы Шығыс –Қазақстан техникалық университетінің ректоры. Ю. В.Баталовтың тұсында Өскемен құрлыс-жол институты Қазақстанның ең ірі оқу орнының біріне айналды. [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]], (1937 ж.т.), С. Аманжолов атындағы Қазақстан университетінің ректоры. Ережеп Әлхайырұлының ұйымдастыруымен бұл оқу орны Қазақстанда бірінші болып классикалық университет статусын алды. [[Бағдат Мұхаметұлы Шаяхметов|Шаяхметов Бағдат Мұхаметұлы]] (1946-2013) — қарапайым жұмысшыдан Өскемен титан-магний комбинатының директорлығына дейінгі жолдан өтті. Комбинатты 90-жылдардағы экономикалық қысымнан шығарды. [[Плахута Алексей Егорович]], 1936 ж.т., Ертіс құрлыс басқармасын басқарған. Оның басшылығымен Өскеменде Спорт сарайы, Орталық Мәдениет үйі, [[Ертіс]] жағалауы мен Қызыл қырандар жағалауы, алты мектеп, балалар бақшасы, училищелер, Ұлы Отан соғысында қаза тапқандарға арналған ескерткіш тұрғызылды. [[Коротина Мария Ивановна]], 1927ж.т., бас хирург, жедел жәрдем ауруханасы бас дәрігерінің орынбасары . [[Мария Ивановна]] өз өмірін денсаулық сақтау ісіне арнаған жан. == Өнеркәсіп == Қаланың экономикалық ахуалы соғы жылдары тұрақты даму үстінде. Оған жылдан-жылға өсіп келе жатқан өнеркәсіп көрсеткіштері ықпал етіп отыр (2000ж – 12,2%, 2001ж - 116,3%, 2002ж - 102,3%, 2003ж - 105,8%, 2004ж – 105,9%). Экономиканың басты тұтқасы түсті металургия. Бұл сала обылыс, сол секілді қала экономиасының барометрі болып табылады. Қала өнеркәсібі жалпы республика шеңберінде танымал кәсіпорындармен атақты, олар "Үлбі металургиялық зауыты" АҚ, "Қазмырыш" ҰҚ, "Өскемен титан-магний зауыты" АҚ және т.б. Машина жасау кешенінде [[Шығысмашзауыт|«Шығысмашзауыт» АҚ]], [[Азия Авто|«Азия Авто» АҚ]], "Өскемен арматура заводы" АҚ, "Өскемен конденсатор заводы" АҚ басқа да кәсіпорындаржұмыс істеп, негізінен тау кен және өңдеу жабдықтарын, мұнай-газ құбыры арматурасы, автомобиль, конденсатор жасаумен айналысады. Қалада ірі тамақ өнеркәсіптері де орналасқан, атап айтсақ: "Май" ААҚ, "Эмиль" ЖШС, "Үлбі-Комплекс" ЖШС, "Әділ" ААҚ. Өндіріс орындары ет және сүт өңдеу, өсімдік және сары май, кондитер, ликер өнімдерін және т.б. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге бағытталған. == Мәдениет == === Музей === *Облыстық жергілікті тарих мұражайы *Шығыс – Қазақстан Облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафтық мұражай қорығы *Шығыс Қазақстан өнер мұражайы [[Сурет:Abai oskemen.jpg|thumb|right|250px|Абайдың мүсіні]] === Кітапханалар === *А.С.Пушкин атындағы облыстық кітапхана *Өскемен қаласы әкімдігінің «Оралхан Бөкей атындағы орталықтандырылған кітапханалар жүйесі» *Шығыс Қазақстан Облыстық балалар мен жасөспірімдер кітапханасы *Шығыс Қазақстандағы республикалық ғылыми-техникалық кітапхана филиалы *Шығыс Қазақстан облыстық зағиптар мен көзі нашар көретін азаматтардың арнаулы кітапханасы (ШҚО-да жалғыз) [[Сурет:Dramteatr-oskemen.jpg|thumb|right|250px|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] == Театрлар мен залдар == *[[Шығыс Қазақстан облыстық драма театры|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] *Шығыс Қазақстан облыстық филармониясы *Облыстық халықтар достығы үйі *Металлургтер мәдениет сарайы *[[Борис Александров атындағы спорт сарайы]] === Кинотеатрлар === *'''Юбилейный''' — 6 кинозал *'''Hollywood''' — 2 кинозал *'''ЭХО''' — 3 кинозал *'''5D''' кинотеатры == Діни ғимараттар == == Өскеменнің діні == 2017 жылға қалада 28 діни бірлестік жұмыс істейді. Оның ішінде: бес мешіт; Православие приходтары – 7; Протестанттық бірлестіктер – 13; Рим-католик шіркеуі «Қасиетті Розаридің Әулие Мария Мәриям»; Өскемендегі Кришна санасы қоғамы; ВКО еврей қауымы. Жоғарыда аталған діни бірлестіктерде 25 ғибадат орны бар. == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Телеарналар === *'''«Алтай» телеарнасы''' *'''«Атамекен» телеарнасы''' === Радиостанция === * «Радио NS» — 107.0 МГц * «Русское радио» — 100.5 МГц * «Еуропа Плюс Қазақстан» — 101.8 МГц * «TENGRI FM» — 103.5 МГц * «Radio MIX» — 107.9 МГц * «Авторадио Қазақстан» — 104.7 МГц * «Gakku FM» — 106.0 МГц * «Радио Дача» — 102.3 МГц * «Қазақ радиосы» — 104.0 МГц * «Шалқар радиосы» — 105.6 МГц === Газеттер === *«Устинка плюс» апталық ақпараттық газеті *«Менің қалам» апталық газеті *«Рудный Алтай» әлеуметтік-саяси апталығы *«Дидар» саяси апталығы *«7 күн» облыстық газеті *«Заң» заң туралы газет *«Өскемен жылжымайтын мүлік» газеті *«Flash» газеті *«Стимул» газеті *«Моя усадьба» газеті *«Регион-Press» газеті *«Вестник компании» газеті *«Из рук в руки» жеке хабарландырулар газеті *«1000 объявлений» жеке хабарландырулар газеті *«Всё для вас» жеке хабарландырулар газеті *«Авто Инфо» жарнамалық және ақпараттық газеті *«Реклам» газеті == Білім мен ғылым == 2017 жылдың 1 шілдедегі жағдай бойынша қалада 44 мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері және 48 мектеп жұмыс істеді (оның ішінде 2 жеке). === Орта кәсіптік білім беру === *С. Аманжолов ат. ШҚУ Жоғарғы колледжі *Д. Серікбаев ат. ШҚТУ Жоғарғы техникалық колледжі *Шығыс Қазақстан менеджмент пен технология колледжі *Өскемен медициналық колледжі *Техника-экономикалық колледжі *Құмаш Нұрғалиев атындағы колледжі *Шығыс Қазақстан заң колледжі *Шығыс Қазақстан техника-экономикалық колледжі *Шығыс техникалық гуманитарлық колледжі (ШТГК) *Өскемен құрылыс колледжі *Өскемен техникалық колледжі *Өскемен қызмет көрсету саласы колледжі *Қазақстан-Корей «Квансон» колледжі *Көлік және өмір қауіпсіздігі колледжі *Кәсіптік оқыту және сервис колледжі *Стоматологиялық колледж *Бизнес пен құқық колледжі *Абдуллин бауырларының атындағы Шығыс Қазақстан өнер колледжі *ҚАЕУ колледжі *Өскемен политехникaлық колледжі === Жоғарғы оқу орындары === *[[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] *[[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Университеті]] *[[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Американдық еркін университеті (ҚАЕУ)]] *Шығыс Қазақстан аймақтық университеті (ШҚАУ) *Алматы Экономика және Статистика Академиясы (АЭСА) *филиалдар: **Өскемендегі Г.В.Плеханов атындағы Ресей экономикалық университеті филиалы **Өскемен филиалы «Ақпараттық технологиялар» жеке мекемесі Қалада КСРО министірлігінің Кеңесімен шешімімен Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу және тау-кен металлургия институты ретінде құрылған [[1950 жыл]]дан бастап [[Шығыс ғылыми-зерттеу тау-кен-металлургия түсті металдар институты]] жұмыс істейді. == Өскемен мәдениетте == Қала [[Николай Иванович Анов|Николай Ановтың]] «Пропавший брат» және «Огни на Иртыше» кітаптарында, [[Николай Симонович Чекменёв|Николай Чекменёвтың]] «Семиречье» романында, «[[Гауһар тас аңшылары|Охотники за бриллиантами]]» телесериалда, «[[Экипаж (фильм, 1979)|Экипаж]]» и «[[Тағдыр тәлкегі немесе жеңіл буыңызбен!|Тағдыр тәлкегі»]] фильмінде айтылады. [[Павел Николаевич Васильев|Павел Васильевтің]] «Серафим Дагеев қаласы» және [[Михаил Иванович Чистяков|Михаил Чистяковтың]] «Усть-Камень» өлеңдері Өскеменге арналған. Виктор Дьяковтың «Дорога в никуда» романында, «Путешествие на Бухтарму» әңгімеде кездеседі. == Қала басшылары == === [[Қазақстанның ірі қалаларының әкімдері|Әкімдер]] === #[[Николай Тимофеевич Носиков]] (1992 — 1995) #[[Юрий Анатольевич Кудинов]] (1995 — 1997) #[[Александр Александрович Лукин (саясаткер)]] (16 мамыр 1997 — 1999) #[[Вера Николаевна Сухорукова]] (қыркүйек 1999 — қаңтар 2003) #[[Александр Васильевич Гречухин]] (қаңтар 2003 — қаңтар 2004) #[[Амангелді Қажібайұлы Қажібаев]] (15 қаңтар 2004 — қаңтар 2005) #[[Мағзам Тоғжанұлы Баяндаров]] (қаңтар 2005 — 30 мамыр 2005) #[[Александр Михайлович Быстров]] (30.05.2005 — 2006) #[[Манарбек Қадылғұмарұлы Сапарғалиев]] (14.09.2006 — 2007) #[[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтығұтов]] (наурыз 2007 — тамыз 2008) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (тамыз 2008 — 2009) #[[Ислам Әлмаханұлы Әбішев]] (наурыз 2009 — ақпан 2012) #[[Серік Шәуенұлы Тәукебаев]] (3 ақпан 2012 — 25 мамыр 2013) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (25 мамыр 2013 — 20 сәуір 2016) #[[Ерлан Қапарұлы Аймұқашев]] (20 сәуір 2016 — 3 мамыр 2017) #[[Қуат Мұхитұлы Тұмабаев]] (30 мамыр 2017 — 16 тамыз 2018) # [[Жақсылық Мұқашұлы Омар]] (20 тамыз 2018 — бүгінгі күндері) == Өскемендегі оқиғалар == * 2010 жылдың 7 қыркүйегінде қалада екі елдің президенттері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] пен [[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведевтің]] қатысуымен Қазақстан мен Ресейдің өңіраралық ынтымақтастығының VII форумы өтті. Мемлекет басшылары [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінде]] болды (Өскемен жол құрылыс институты). == Туыстас қалалар == *{{flagicon|South Korea}} [[Каннын]], [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Turkey}} [[Бурса]], [[Түркия]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Belarus}} [[Бобруйск]], [[Беларусь]]. *{{flagicon|Israel}} [[Йокнеам-Илит]], [[Израиль]] — 2012 жылдан бастап. *{{flagicon|Russia}} [[Барнауыл]], [[Ресей]] — 2012 жылдан бастап. *{{Ту|Моңғолия}} [[Өлке (қала)|Өлке]], [[Моңғолия]] — 2018 жыл 1 ақпаннан бастап. == Суреттер == [[Сурет:DKM uka.jpg|thumb|right|200px|Металлургтер мәдениет сарайы]] [[Сурет:Baiterek uka.jpg|thumb|left|200px|Бәйтерек]] [[Сурет:Ust1.jpg|thumb|200px|center|Қаланың типтік шағын ауданы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Өскемен қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] [[Санат:Өскемен]] 5xg4h47huih2mmghws1zos1go57dqdj 3056498 3056413 2022-08-01T16:32:17Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Өскемен |сурет = Akimat oskemen.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Oskemen seal.jpg |ту = Oskemen-remade.png |елтаңба сипаттамасы = Өскемен қаласының елтаңбасы |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 49|lat_min= 57|lat_sec= |lon_deg= 82|lon_min= 37|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Жақсылық Мұқашұлы Омар|Жақсылық Омар]]<ref>{{Cite news|title=Өскемен қаласының әкімінің ресми сайты|url=http://www.akimvko.gov.kz/kz/rule/akimat-vostochno-kazaxstanskoj-oblasti/akimatyi-gorodov-i-rajonov/ust-kamenogorsk/|accessdate=2018-09-14}}</ref>. |құрылған уақыты = 1720 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 543,15 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = {{өсім}} 346 127<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 4139 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[орыстар]] 51,02 % <br /> [[қазақтар]] 45,66 % <br /> [[немістер]]0,74 % <br /> [[украиндар]] 0,40 % <br /> [[татарлар]] 0,73 % <br /> [[беларустар]] 0,10 % <br /> [[әзірбайжандар]] 0,25 % <br /> [[Корейлер|кәрістер]] 0,17 % <br /> басқалары 0,91 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117233602/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2013-01-17 }}</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = өскемендік |телефон коды = 7232 |пошта индекстері = F0***** |автомобиль коды = F, 16 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Oskemen |сайты = http://www.oskemen.kz/kz |сайт тілі = kk |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en }} '''Өскемен''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы өнеркәсіп, мәдениет және [[Өскемен қалалық әкімдігі]] орталығы. Қаланың негізі 1720 жылы [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің құйылысында қаланған. Қазақстанның шығыс бөлігінде Ертіс пен Үлбі өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4 мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. Қала халқы - 333 112 адам (2019ж.<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 %-ын құрайды), оның 2476 –сы [[Ұлы Отан соғысы]]на қатысқан адамдар. Өскемен қаласы – Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан Республикасының Конституциясы|Қазақстан Конституциясына]] сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті Мәслихат жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қысқаша сипаттама== Өскемен Қазақстанның шығыс бөлігінде [[Ертіс]] пен [[Үлбі]] өзендерінің сағасында орналасқан, көлемі 54,4мың га жерді алып жатыр. Табиғаты континенталды. [[Қала]] халқын 320,2 мың адам құрайды. Қазіргі күні Өскеменде 76,8 мың зейнеткер (жалпы санының 23,9 % құрайды), оның 2476 –ы Ұлы Отан соғысына қатысқан адамдар. Қазіргі Өскемен [[Қазақстан]]дағы түсті металдар орталығының бірінен саналады. Аймақтың жетекші салалары – түсті металдар өндіру, машина жасау. Өскемен қаласы бойынша 6072 шаруашылық субьектісі, 143 акционерлік қоғам, 2335 жауапкершілігі шектеулі серіктестік, 48 шаруа қожалығы, 1333 сауда кәсіпорны тіркелген. Өскемен қаласының ірі және орта кәсіпорындары мен ұйымдарына 78,7 мың адам еңбекке тартылған, оның ішінде 31,4 мың адам өндіріс сферасында, 5,8 мың адам - құрлыста, 16,1 мың. адам – білім мен денсаулық сақтау саласында, 9,7 мың. адам саудада, 10,3 мың адам – көлік пен байланыс саласында т.б. еңбек етеді. 17,7 мың. адам шағын және орта бизнеске қамтылған. [[Шығыс Қазақстан облысы]]ндағы байланыс автомобиль, теміржол, өзен және әуе жолдары арқылы жүзеге асырылады. [[Көлік]] желісі автомобиль жолдарына негізделген. [[Қала]] аумағында 631 орындық 10 қонақжай, 63 мектеп (52- мемлекеттік түрдегі және 11- жеке), олар 47,1 мың оқушыны қамтиды, 14 жоғары оқу орны (17,1 мың студент), 11 орта оқу орындары (6,3 мың оқушы), 7 кәсіби-техникалық мектеп (3,4 мың оқушы), 26 мектепке дейінгі балалар мекемелері және 29 мәдениет мекемелері бар. Өскемен қаласы – егемендік алған Қазақстанның көрікті қалаларының бірі. Мемлекеттік билік [[Қазақстан]] Конституциясына сәйкес заңдық, атқару және сот билігі принциптеріне негізделген. Қаладағы заңдық билікті [[Мәслихат]] жүзеге асырады. Оның құрамында 25 депутат бар. Сот билігін Өскемен қалалық соты және арбитраж соты жүзеге асырады. ==Қаланың құрылу тарихы== [[Сурет:Mosque oskemen.jpg|thumb|left]] XVII ғасырда орыс үкіметі [[Ертіс]] өзенінің бойымен жоғары өрлеу үшін бірнеше қадамдар жасады. Бұл ұмтылыстың бірнеше себептері бар: *а) Ресейдің шығыс шекараларын қамтамасыз ету; *б) шығыс елдерімен сауда байланысын кеңейту; *в) [[Алтай таулары|Алтайдың]] байлығына ие болу. Бекіністі Үлбінің [[Ертіс]] өзеніне құяр жерінен салу жоспарланды. Отрядтың командирі гвардия майоры [[Иван Михайлович Лихарев]] император [[І Петр|Петр I]] «рапорт» жазды. 1720 жылғы 12-17 тамыз күндері қамалдың құрылысы басталды. [[И.М. Лихарев]] подполковник Ступиннің басқаруымен 363 адамнан тұратын гарнизон қалдырды. Құрылысқа инженер Летранже жетекшілік етті. Уақыт өте келе бекіністің жанынан адамдар қоныс тебе бастады. [[Ауыл]] болып, одан станица атанды. Станица 1804 жылдан қалашық деп атала бастады. Ал 1868 жылы Өскеменге қала статусы берілді. Қалада сауда, ауылшаруашылығы өнімдерін өңдейтін өндіріс орындары дами бастады, айлақ (пристань) құрылысы басталды. Кейіннен жеңіл өнеркәсіп, теміржол құрылысы салына бастады. Ұлы Отан соғысы жылдары ауыр өнеркәсіп дамыды. [[Сурет:На Иртыше Усть-Каменогорск (4).jpg|thumb|right|250px|Ертіс(сол жағажай),«Стрелка» шағын ауданынан көрініс]] ===Оқиғалар жылнамасы=== Өскемен бекінісінің салынуы жөніндегі жазбаша мәліметтерді боярин Федор Байков қалдырған еді. '''1714 ж'''.- І Петрге сібір губернаторы М.Гагарин Иркеть өзенінің жағасында “алтын құмдар” бар екендігін айтады. '''1715 ж.''' Шілде – Тобылдан шыққан И.Бухгольц отряды Ертісті бойлай жүзеді. Жуық арада Ямышев бекінісі салынады. '''1719 жылы''' І Петр Яркенд алтынын іздеуге және сібір губернаторы Матвей Гагариннің озбырлық қылықтарын әшкерелеу үшін жаңа отряд жібереді. '''1720 жылдың''' мамыр айында И.М. Лихаревтің экспедициясы Ертіс бойымен Зайсан көліне қарай бойлай жүзеді. Үлбінің Ертіске құяр сағасынан жаңа - Өскемен бекінісінің негізі қаланады. Ресей империясының картасынан Өскемен қамалы орын алады. '''1882-1885 ж.ж.''' – Покров шіркеуі салынды. '''1902 ж. '''Мариин әйелдер училищесі тұрғызылды. Педагогикалық курс тыңдуашылары Халыққа білім беру қоғамының қаржысына оқыды. '''1912 ж.''' “Эхо” синематографы ашылды, ол кейіннен “Октябрь” кинотеатры аталды. '''1917 жылдың '''қазан-қараша айларында Өскеменде большевиктік ұйымдар құрылды. Большевиктер өз совдептерін құрды. Оған жиырма төрт жастағы майдангер Яков Васильевич Ушанов жетекшілік жасады. '''1918 жылдың''' 14 наурызы күні билік большевиктік совдеп қолына көшті. '''1918 ж.'''- “ Усть-Каменогорская жизнь” газеті шықты. '''1919 жылдың'''жазында Өскемен абақтысында колчактардың қамауындағы қызылдардың көтерілісі болды.Н.Тимофеев пен С.Гончаренко ғана тірі қалды. '''1919 жылдың '''күз айында жергілікті партизан отрядтары бірікті. Бірінші Алтай Қызыл қырандарының полкы құрылды. Полк командирі болып коммунист Никита Иванович Тимофеев тағайындалды. '''1920 жылдың''' бас кезеңінде Кенді Алтайда Кеңес үкіметі орнады. '''1920 жылдың '''4 сәуір күні Халық Үйінде Өскемен қаласының жастары жиналды. Бұл Өскемендік комсомолдардың бірінші жиыны еді. '''1924 ж.'''- Бірінші телефон желісі Қалалық комиссариат пен қалалық Кеңес арасына тартылды. '''1925 ж.'''- Б-4 типті бірінші радиоқабылдағыш құрылды. '''1930 ж., қазан''' – Семей қаласынан әкелінген құрал-жабдықтар негізінде Қалалық телефон станциясы ұйымдастырылды. Бұл құрал-жабдықтар нөмір қоятын құралдан және 20 телефон аппаратынан тұрды. '''1931 жылы''' Рубцовка-Риддер темір-жолының құрылысы басталды. 1938 жылы бұл жол Кенді Алтайды Транссібір және Орта Азия магистралдарымен байланыстырды. '''1934 ж.''' – астық жинау науқанына орай республикамызға Сергей Киров келді. Ол үш күн Шығыс Қазақстанда болды. Осыған орай Большая көшесіне Киров есімі берілді. 1934 жылы Киров сөз сөйлеген көне ғимарат (бұрынғы облыстық Атқару комитеті) қазір тарихи ескерткіш болып саналады. '''1935 ж.'''- облысты аудандармен байланыстрып тұрған әуе жолы ашылды. '''1936 ж.- Атеистік саяси көзқарастың әсерімен Покров храмы құлатылды. Пожарный деп аталатын қалтарма көшеге Максим Горький есімі берілді. '''1939 ж.- Өскемен қаласы Шығыс Қазақстан облысының орталығы болды. Өскемен су-электр станциясының құрылысы басталды. '''1941 жылдың '''8 мамыры күні жол құрлысының екінші кезеңі басталды. Жол құрлысына соғыстың кедергісі көп болды, бірақ, құрлыс жалғаса берді және соғыстың бірінші жылы аяқталды. '''1942 ж.'''- Мыс өндіретін электролит зауытының құрылысы басталды. '''1947 ж.''', қыркүйек – Мыс зауыты алғашқы металл өнімін берді. '''1949 ж.'''- Қазан айында Үлбі металлургия зауыты өз өнімдерін шығара бастады. '''1950 ж.'''- Металл кадмииін өндіру игерілді. '''1950 жыл''' – түсті металдар ғылыми- зерттеу институтының Алтай филиалы құрылды - “Гинцветмет”- “ Алтайцветмет”. 1955 жылы Түсті металдардың Бүкілодақтық тау-кен институты деп қайта өзгертілді.( ВНИИцветмет) '''1951 жыл'''- Өскемен қалалық пионерлер үйі облыстық деп өзгертілді. '''1951 ж.''' Өскемен мыс зауыты қорғасын-мырыш зауыты деп қайта аталды. '''1952 ж,''' маусым- Қорғасын зауыты алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың қатарынан орын алды. '''1952 ж. '''20 желтоқсан – ГЭС тұңғыш өндірістік ток қуатын берді. '''1953 ж. '''3 маусым- Өскемен су-электр станциясының тұңғыш шлюзы пайдалануға берілді. Маусым айында конденсатор зауытының құрлысы басталды. '''1954 ж'''. қаңтар айында Защита-Зырян темір жолы пайдалануға ұсынылды. '''1955 ж'''. маусым. Жаңа мыс зауыты іске қосылды. Өндіріске бүкіләлемдік стандартқа сәйкес метал өндіруге лайықты жаңа технология енгізілді. '''1956 ж.''', 19 маусым - Өскемен жиһаз фабрикасы бірінші өнімін берді. '''1957 ж''', 30 сәуір - Өскеменде Металлургтердің мәдениет сарайы ашылды. '''1958 ж.''', 15 наурыз - Өскемен телеорталығы тұңғыш теле хабар ұйымдастырды, осыдан кейін телехабарлар үздіксіз жалғасын тапты. '''1958 ж.''', қазан- Өскемен құрлыс- жол институты ашылды. '''1958 ж. '''6 қараша - алаңда В.И.Ленинге ескерткіш тұрғызылды. '''1958 жылы''' Шығыс машина жасау зауытында болат қорытылды. '''1959 ж.''', сәуір - Өскемен конденсатор зауыты алғашқы өнімін берді. ( 62 конденсатор шығарылды.) '''1959 жылдың '''аяғында өскемендік құрылысшылар қала халқына Байланыс Үйін сыйға тартты. '''1961 ж.''', 16 қазан Өскемен аспаптар зауыты тұңғыш өнімін шығарды. '''1962 ж.''', 11 тамыз - Өскемен Орталық мәдениет Үйі ашылды. '''1962 ж.''', 10 қазан- Өскемен титан-магний комбинаты тұңғыш өнімін берді. '''1963 ж.''', 3 наурыз - Өскемен титан-магний комбинатының тәжірибе цехы титан губкасын өндірді. '''1965 ж.''', 27 наурыз - Өскемен титан –магний комбинаты толық пайдалануға ұсынылды. '''1965 ж.''', 12 қазан - Өскемен аэропортына Өскемен-Алматы авиарейсін орындаған АН-24 лайнері қондырылды. '''1965 ж.''', 6 қараша – “Юбилейный” кинотеатры ашылды. '''1968 ж.''', қаңтар. - Өскемен қаласында керамзит зауытының құрлысы басталды. '''1969 ж.''', 22 наурыз- Өскеменде Спорт сарайы ашылды. (5100 орын) '''1970 ж.''', қаңтар – Шығысқазақстандықтардың Мәскеу, Алматы телехабарларын көруіне арналған магистралдық байланыс желісі пайдалануға берілді. '''1970 ж.''', 9 тамыз - Өскеменде Ертіс арқылы өтетін көпір пайдалануға берілді. '''1970., қазан''' - “Өскемен” қонақүйі пайдалануға берілді. '''1970., шілде''' - Өскемен жібек-маталар фабрикасының негізі қаланды. '''1973., сәуір''' - Өскеменде екі аудан құрылды: Үлбі және Октябрь аудандары. '''1974 ж., қараша''' – Жаңа Согра поселкесінде бақша өнімдерін өндіретін арнаулы КОКП ХХІІІ сьезі атындағы совхоз құрылды. '''1975., 7 мамыр '''- Өскемен қаласының Ертіс жағалауында Ұлы Отан соғысында қаза тапқан шығысқазақстандықтарға ескерткіш қойылды. '''1975., қыркүйек '''- Өскемен мәдени-ағарту училищесі ашылды. '''1979ж., желтоқсан''' – Жібек –маталар комбинатының 500 тігін станогынан тұратын құрылысының үшінші кезеңі басталды. '''1980 ж.''', мамыр – Шығыс Қазақстан аумағында қорықтар туралы шешім қабылданды: оған Күршім, Тарбағатай, Марқакөл, “ Рахман көлі” қорықтары енді. '''1981., қараша''' – О.Бөкеевтің “ Ән салады шағылдар” кітабы жарыққа шықты. '''1982 ж.''', тамыз - Өскемен қаласында Қазақстан композиторларының әндеріне арналған фестиваль өтті. '''1986 ж.''', -Малеев кені пайдалануға берілді. '''1987 ж.''', желтоқсан – қатты аязда Үлбі көпірі істен шықты. '''1989 ж.''', облыстық типография құрылысы аяқталды. '''1990 ж.''', 14 маусым.- Зайсан ауданында 9 баллдық күшті жер сілкінісі болды. '''1990ж.''', 12 қыркүйек- Үлбі металлургия зауытының бериллий өндірісінде жарылыс болды. '''1992.ү қаңтар''' - Қалпына келтірілген Троицк Храмына “Христос Вседержитель” иконы қайтарылды. '''1994 ж.,- қаңтар''' - Өскемен қаласындағы тұңғыш жекешелендірілген жоғары оқу орны Шығыс Гуманитарлық институтының негізі қаланды. '''1996 ж., қаңтар''' – 70 жылдан кейін Троицк Храмы қызметін бастады. '''1997., мамыр''' – Шығыс Қазақстан және Семей облыстары біріктірілді. Қыркүйек айында Краснооктябрьск көшесіне жазушы Мұхтар Әуезовтың есімі берілді. Қазір М.Әуезов даңғылы деп аталады. '''1998 ж.''', 25 қазан – Ертіс өзені арқылы өтетін жаңа көпір пайдалануға берілді. '''1999 ж.''', Қазақстан хоккей құрамасы қысқы Азия ойындарының чемпионы болды.<ref>http://www.oskemen.kz {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080730035544/http://www.oskemen.kz/ |date=2008-07-30 }}</ref> == Халық саны == Өскемен қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |8721 |150 371 |230 340 |274 287 |324 478 |332 900 |310 950 |294 507 |291 518 |288 509 |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015!! 2016!! 2017!! 2018!! |- |287 693 |286 709 |303 720 |304 973 |307 251 |309 534 |309 510 |314 069 |316 893 |321 202 |328 294 |329 090 |- ! 2019!! 2020!! |- |331 614 |346 127 |} == Өскеменнің рәміздері == === Өскемен қаласының туы: === [[Сурет:Oskemen-remade.png|thumb|right |200px]] Ту Өскемен қаласының елтаңбасы бейнеленген ортасынан шетіне қарай ығысқан ағаштан тұратын тіктөртбұрышты, ақ түсті мата болып табылады.Ағаштың ұлттық оюмен өрнектелген жолағы бар. Матаның қарама-қарсы жақтарында тілше жасайтын екі диагональді жолақтар бірігеді, бұл [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерінің қосылуын көрсетеді.Мемлекеттік ту көгілдір түсті, ою және диагоналды жолақтар қаланың өлкелік тиістілігін бейнелейді. Түстердің (ақ, көгілдір, елтаңбаның көптүрлігі) тіркесімі тазалықты, байлықты, өркендеуді білдіреді. Тудың ені мен ұзындығының қатынасы 1:2 === Өскемен қаласының елтаңбасы: === {{main|Өскемен қаласының елтаңбасы}} [[Сурет:Oskemen seal.jpg|thumb|right|90px]] Елтаңбаның негізінде – араларында су кеңістіктері бар тау шыңдары бейнеленген классикалық түрдегі қалқан. Ол жасыл жағалаулармен жиектелген [[Үлбі]] және [[Ертіс]] өзендерін бейнелейді. Елтаңбаның жоғарғы бөлігінде – қаланың аталуы, төменгі бөлігінде қамалдың орналақан жылы жазылған лентамен оралған күзеттік мұнара. Елтаңбаның түсі: сары – байлық пен күшті, көк – сұлулық пен ұлылықты,жасыл – табиғи байлықты білдіреді. Елтаңбаның ені мен ұзындығының қатынасы 4:3 === Гимні === Жаса, Өскемен! Сөзін жазғандар: В. Юркина, С. Апасова Әнін жазған: С. Апасова 1. В самом сердце Рудного Алтая Над рекой, у каменных высот Ты стоишь как крепость вековая Мира и спокойствия оплот. Подружились Левый с Правым Две судьбы в одну объединив, Всем народом трудовым и славным Крепость в город-сказку превратив! ПРИПЕВ: Славься, Усть-Каменогорск! Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" 2. Твой металл известен всей планете??? В Атомпроме нет тебя сильней, Здесь в хоккей играют наши дети, В Высшей Лиге знают твой хоккей! Жасай бер қиындық көрместен, Әр күнi дәулетiң өрлеткен. Жасай бер жылдармен жасарып, Ұл-қызың бесiктей тербет сен. ПРИПЕВ: Жаса, Өскемен, Жаса! Әсем әнмен, әсем жырмен өрiлiп. Мақтанамыз өзiңмен Сүйемiз сенi Оттай ыстық сезiмменен. Славься, Усть-Каменогорск Встанем рядом и споем друг-другу: "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" "Мы тобой гордимся, Усть-Каменогорск, Город казахстанских металлургов!" Город казахстанских металлург == Экология == Бүгінгі күні [[экология]] мәселесі Өскемен қаласы үшін ең өзектілердің бірі болып табылады, өйткені Өскемен [[қала]]сы бірегей урбанизацияланған жүйені көрсететін [[Қазақстан]]ның өте ірі өнеркәсіптік орталықтарының бірі болып табылады. [[Қала]]да қалыптасқан [[экология]]лық ахуалды ескере отырып, жергілікті атқарушы билікпен экология мәселелеріне және қоршаған табиғат ортасын жақсарту мен тұрақтандыруға бағытталған табиғатты қорғау іс-шараларының орындалуына көп көңіл бөлінеді, олар облыстық және жергілікті бюджет есебі қаражатындағыдай, табиғат пайдаланушы кәсіпорындардың жеке қаражаты есебінен де жоспарлануда және жүзеге асырылуда. [[Сурет:Bulvar oskemen.jpg|thumb|left |250px]] «2008-2010 жылдарға арналған [[Шығыс Қазақстан облысы|ШҚО]] қоршаған ортаны қорғау» өңірлік бағдарламасының аясында Өскемен қаласына шарт бойынша жос-парға сәйкес 2010 жылы облыстық бюджет қаражатынан 54,6 млн теңге бөлінді, олар жыл қорытындысы бойынша 100 % мөлшерінде игерілді. 2010 жылға арналған шарт бойынша нақтыланған жоспарға сәйкес Өскемен қаласын көріктендіру бойынша табиғатты қорғау іс-шараларын жүзеге асыруға жергілікті бюджет қаражаты есебінен 12,1 млн теңге бөлінді, олар 100 % мөлшерінде игерілді. Өскемен қаласының табиғатты пайдаланушы – ірі кәсіпорындарымен [[Қазмырыш|(«Қазмырыш» ЖШС]], [[Үлбі металлургиялық зауыты|«ҮМЗ» АҚ]], [[Өскемен титан-магний комбинаты|«ТМК» АҚ]], [[Өскемен ЖЭО|«Өскемен ЖЭО»]] және «Согралық ЖЭО» ЖШС) 2010 жылы жоспарланған табиғатты қорғау іс-шаралары жыл қорытындысы бойынша жоспарланғанның 108 % игерілді. Өскемен қаласы [[әкім]]інің төрағалығымен экология мәселесі бойынша жұмыс тобы құрылды, оның құрамына облыс жұртшылығы Кеңесінің сараптамалық [[комиссия]] өкілдері кіреді. 2010 жылы жұмыс тобының 12 отырысы өткізіліп, оның жұмыс барысында [[қала]] үшін бірінші кезектегі келесі экологиялық мәселелер зерделеніп, қарастырылды: 1. 2005-2009 жылдар аралығындағы қала атмосферасының ластануына талдау жүргізілді; 2. Қаланың орталық бөлігінде көлік құралдарын доғаруды шектеу арқылы қаланың орталық көшелері босатылды және светофорлар жұмысының мерзімділігі реттелді; 3. Қаланың жолаушылар тасымалдаушы кәсіпорындарының жылжы-малы құрамы шығындылар нормасына сәйкес тексерілді; 4. [[Су]] деңгейінің төмендегені үшін [[Ертіс]] алабын егжей-тегжейлі зерделеу бойынша жұмыс жүргізілді, оның қорытындысында [[Ертіс]] алабы су деңгейінің төмендеуі табиғатты-климаттық өзгерістерге байланысты болатындығы анықталды; 5. [[Атмосфера]] ауасының ахуалын мониторингтеу, зиянды заттарды бейтараптау және [[су]] ағысын тазалау бойынша басқа елдердің тәжірибесі зерделенді және оларды Өскемен қаласына енгізу мүмкіндіктері қарастырылды. Климаты шұғыл континенталдық. Қаңтардағы орташа температура -17 тен -26 градусқа, шілде айында +19,6 тен +23 градусқа дейін көтеріледі. Ауа райының абсалюттік көрсеткіші қыста -55, жазда +41 градус. Жауын шашынның түсу мөлшері әркелкі, негізінен жылына 1000мм. 2004 жылдың 1-қазанына дейінгі мәлмет бойынша қала халқының саны 302,9 мың адам, соның ішінде 292,2 мыңы қала, 10,7 мыңы ауыл тұрғындары. Қала территориясына Меновной ауылдық округына кіретін Ахмер, Жаңа Ахмер, Ново-Явленка, Самсоновка, Меновной, Ново-Троицк, Прудхоз ауылдары қосылған. Жергілікті мемлекеттік басқару өкілеттік және атқару органдары арқылы жүргізіледі. Атқару билігін қала әкімі жүзеге асырады. Жергілікті мемлекеттік басқару қызметінің экономикалық және қаржылай негізін қалалық коммуналдық меншік құзырындағы жергілікті бюджет пен мүлік құрайды. Экономикалық құрылымда өнеркәсіп 57%, сауда 29%, құрлыс 10%, көлік және байланыс 2%, ауыл шаруашылығы 1% алады. Өскемен қаласының облыстық жалпы ішкі өнімдегі үлесі өнеркәсіпте 49,7%, негізгі капиталға инвестиция салуда 46,2%, жолаушыларды тасымалдауда 50,4%, сыртқы сауда айналымында 72,1%, саудада 51,7% ауыл шаруашылығында 1,2% құрайды. == Өскемен қаласының құрметті азаматтары == [[Славский Ефим Павлович]], 1898ж.т., Бірінші атты әскер армиясының комиссары болған. [[Мәскеу]] түсті металдар институтын бітіргеннен кейін Орджоникидзе қаласында “ [[Электроцинк]]” зауытының директоры қызметін атқарған. [[Славский Е.Ф.]] машинажасау министрі кезінде Өскемен қаласын дамытуға еңбек сіңірді.. [[Протозанов Александр Константинович]], 1915 ж.т. 1969-1984 жылдар аралығында Шығыс –[[Қазақстан]] обкомының бірінші хатшысы болған. Осы жылдары Жаңа Сограда теплица, сол сияқты, құс фабрикасы, кинотетрлар, мәдениет үйлері тұрғызылды.. [[Михаил Иванович Чистяков|Чистяков Михаил Иванович]] (1917-2006) — майдангер, ақын, [[Қазақстан]] жазушылар Одағының мүшесі. [[Ахат Сәлемхатұлы Күленов|Күленов Ахат Сәлемхатұлы]] (1932-2007) — УК СЦК” АҚ бұрынғы президенті. Оның бастамасымен комбинатта алтын және күміс өндірілді. Ахат Сәлемхатович Ертістің сол жағалауына тұрғын –үй коттедждері құрылысын ұйымдастырды, халықтың айтуынша Куленов немесе Металлургтер поселкасы деп аталады. [[Иванов Анатолий Степанович]], 1928., жазушы, “[[Повитель]]”, “Тени исчезают в полдень”, “ [[Вечный зов]]” романдарының авторы. [[Баталов Юрий Васильевич]], Д.Серікбаев атындағы Шығыс –Қазақстан техникалық университетінің ректоры. Ю. В.Баталовтың тұсында Өскемен құрлыс-жол институты Қазақстанның ең ірі оқу орнының біріне айналды. [[Ережеп Әлхайырұлы Мәмбетқазиев|Мәмбетқазиев Ережеп Әлхайырұлы]], (1937 ж.т.), С. Аманжолов атындағы Қазақстан университетінің ректоры. Ережеп Әлхайырұлының ұйымдастыруымен бұл оқу орны Қазақстанда бірінші болып классикалық университет статусын алды. [[Бағдат Мұхаметұлы Шаяхметов|Шаяхметов Бағдат Мұхаметұлы]] (1946-2013) — қарапайым жұмысшыдан Өскемен титан-магний комбинатының директорлығына дейінгі жолдан өтті. Комбинатты 90-жылдардағы экономикалық қысымнан шығарды. [[Плахута Алексей Егорович]], 1936 ж.т., Ертіс құрлыс басқармасын басқарған. Оның басшылығымен Өскеменде Спорт сарайы, Орталық Мәдениет үйі, [[Ертіс]] жағалауы мен Қызыл қырандар жағалауы, алты мектеп, балалар бақшасы, училищелер, Ұлы Отан соғысында қаза тапқандарға арналған ескерткіш тұрғызылды. [[Коротина Мария Ивановна]], 1927ж.т., бас хирург, жедел жәрдем ауруханасы бас дәрігерінің орынбасары . [[Мария Ивановна]] өз өмірін денсаулық сақтау ісіне арнаған жан. == Өнеркәсіп == Қаланың экономикалық ахуалы соғы жылдары тұрақты даму үстінде. Оған жылдан-жылға өсіп келе жатқан өнеркәсіп көрсеткіштері ықпал етіп отыр (2000ж – 12,2%, 2001ж - 116,3%, 2002ж - 102,3%, 2003ж - 105,8%, 2004ж – 105,9%). Экономиканың басты тұтқасы түсті металургия. Бұл сала обылыс, сол секілді қала экономиасының барометрі болып табылады. Қала өнеркәсібі жалпы республика шеңберінде танымал кәсіпорындармен атақты, олар "Үлбі металургиялық зауыты" АҚ, "Қазмырыш" ҰҚ, "Өскемен титан-магний зауыты" АҚ және т.б. Машина жасау кешенінде [[Шығысмашзауыт|«Шығысмашзауыт» АҚ]], [[Азия Авто|«Азия Авто» АҚ]], "Өскемен арматура заводы" АҚ, "Өскемен конденсатор заводы" АҚ басқа да кәсіпорындаржұмыс істеп, негізінен тау кен және өңдеу жабдықтарын, мұнай-газ құбыры арматурасы, автомобиль, конденсатор жасаумен айналысады. Қалада ірі тамақ өнеркәсіптері де орналасқан, атап айтсақ: "Май" ААҚ, "Эмиль" ЖШС, "Үлбі-Комплекс" ЖШС, "Әділ" ААҚ. Өндіріс орындары ет және сүт өңдеу, өсімдік және сары май, кондитер, ликер өнімдерін және т.б. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге бағытталған. == Мәдениет == === Музей === *Облыстық жергілікті тарих мұражайы *Шығыс – Қазақстан Облыстық сәулет-этнографиялық және табиғи-ландшафтық мұражай қорығы *Шығыс Қазақстан өнер мұражайы [[Сурет:Abai oskemen.jpg|thumb|right|250px|Абайдың мүсіні]] === Кітапханалар === *А.С.Пушкин атындағы облыстық кітапхана *Өскемен қаласы әкімдігінің «Оралхан Бөкей атындағы орталықтандырылған кітапханалар жүйесі» *Шығыс Қазақстан Облыстық балалар мен жасөспірімдер кітапханасы *Шығыс Қазақстандағы республикалық ғылыми-техникалық кітапхана филиалы *Шығыс Қазақстан облыстық зағиптар мен көзі нашар көретін азаматтардың арнаулы кітапханасы (ШҚО-да жалғыз) [[Сурет:Dramteatr-oskemen.jpg|thumb|right|250px|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] == Театрлар мен залдар == *[[Шығыс Қазақстан облыстық драма театры|Жамбыл атындағы Шығыс Қазақстандық драма театры]] *Шығыс Қазақстан облыстық филармониясы *Облыстық халықтар достығы үйі *Металлургтер мәдениет сарайы *[[Борис Александров атындағы спорт сарайы]] === Кинотеатрлар === *'''Юбилейный''' — 6 кинозал *'''Hollywood''' — 2 кинозал *'''ЭХО''' — 3 кинозал *'''5D''' кинотеатры == Діни ғимараттар == == Өскеменнің діні == 2017 жылға қалада 28 діни бірлестік жұмыс істейді. Оның ішінде: бес мешіт; Православие приходтары – 7; Протестанттық бірлестіктер – 13; Рим-католик шіркеуі «Қасиетті Розаридің Әулие Мария Мәриям»; Өскемендегі Кришна санасы қоғамы; ВКО еврей қауымы. Жоғарыда аталған діни бірлестіктерде 25 ғибадат орны бар. == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Телеарналар === *'''«Алтай» телеарнасы''' *'''«Атамекен» телеарнасы''' === Радиостанция === * «Радио NS» — 107.0 МГц * «Русское радио» — 100.5 МГц * «Еуропа Плюс Қазақстан» — 101.8 МГц * «TENGRI FM» — 103.5 МГц * «Radio MIX» — 107.9 МГц * «Авторадио Қазақстан» — 104.7 МГц * «Gakku FM» — 106.0 МГц * «Радио Дача» — 102.3 МГц * «Қазақ радиосы» — 104.0 МГц * «Шалқар радиосы» — 105.6 МГц === Газеттер === *«Устинка плюс» апталық ақпараттық газеті *«Менің қалам» апталық газеті *«Рудный Алтай» әлеуметтік-саяси апталығы *«Дидар» саяси апталығы *«7 күн» облыстық газеті *«Заң» заң туралы газет *«Өскемен жылжымайтын мүлік» газеті *«Flash» газеті *«Стимул» газеті *«Моя усадьба» газеті *«Регион-Press» газеті *«Вестник компании» газеті *«Из рук в руки» жеке хабарландырулар газеті *«1000 объявлений» жеке хабарландырулар газеті *«Всё для вас» жеке хабарландырулар газеті *«Авто Инфо» жарнамалық және ақпараттық газеті *«Реклам» газеті == Білім мен ғылым == 2017 жылдың 1 шілдедегі жағдай бойынша қалада 44 мектеп жасына дейінгі балалар мекемелері және 48 мектеп жұмыс істеді (оның ішінде 2 жеке). === Орта кәсіптік білім беру === *С. Аманжолов ат. ШҚУ Жоғарғы колледжі *Д. Серікбаев ат. ШҚТУ Жоғарғы техникалық колледжі *Шығыс Қазақстан менеджмент пен технология колледжі *Өскемен медициналық колледжі *Техника-экономикалық колледжі *Құмаш Нұрғалиев атындағы колледжі *Шығыс Қазақстан заң колледжі *Шығыс Қазақстан техника-экономикалық колледжі *Шығыс техникалық гуманитарлық колледжі (ШТГК) *Өскемен құрылыс колледжі *Өскемен техникалық колледжі *Өскемен қызмет көрсету саласы колледжі *Қазақстан-Корей «Квансон» колледжі *Көлік және өмір қауіпсіздігі колледжі *Кәсіптік оқыту және сервис колледжі *Стоматологиялық колледж *Бизнес пен құқық колледжі *Абдуллин бауырларының атындағы Шығыс Қазақстан өнер колледжі *ҚАЕУ колледжі *Өскемен политехникaлық колледжі === Жоғарғы оқу орындары === *[[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті]] *[[Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Университеті]] *[[Қазақстан-Американдық еркін университеті|Қазақстан-Американдық еркін университеті (ҚАЕУ)]] *Шығыс Қазақстан аймақтық университеті (ШҚАУ) *Алматы Экономика және Статистика Академиясы (АЭСА) *филиалдар: **Өскемендегі Г.В.Плеханов атындағы Ресей экономикалық университеті филиалы **Өскемен филиалы «Ақпараттық технологиялар» жеке мекемесі Қалада КСРО министірлігінің Кеңесімен шешімімен Бүкілодақтық ғылыми-зерттеу және тау-кен металлургия институты ретінде құрылған [[1950 жыл]]дан бастап [[Шығыс ғылыми-зерттеу тау-кен-металлургия түсті металдар институты]] жұмыс істейді. == Өскемен мәдениетте == Қала [[Николай Иванович Анов|Николай Ановтың]] «Пропавший брат» және «Огни на Иртыше» кітаптарында, [[Николай Симонович Чекменёв|Николай Чекменёвтың]] «Семиречье» романында, «[[Гауһар тас аңшылары|Охотники за бриллиантами]]» телесериалда, «[[Экипаж (фильм, 1979)|Экипаж]]» и «[[Тағдыр тәлкегі немесе жеңіл буыңызбен!|Тағдыр тәлкегі»]] фильмінде айтылады. [[Павел Николаевич Васильев|Павел Васильевтің]] «Серафим Дагеев қаласы» және [[Михаил Иванович Чистяков|Михаил Чистяковтың]] «Усть-Камень» өлеңдері Өскеменге арналған. Виктор Дьяковтың «Дорога в никуда» романында, «Путешествие на Бухтарму» әңгімеде кездеседі. == Қала басшылары == === [[Қазақстанның ірі қалаларының әкімдері|Әкімдер]] === #[[Николай Тимофеевич Носиков]] (1992 — 1995) #[[Юрий Анатольевич Кудинов]] (1995 — 1997) #[[Александр Александрович Лукин (саясаткер)]] (16 мамыр 1997 — 1999) #[[Вера Николаевна Сухорукова]] (қыркүйек 1999 — қаңтар 2003) #[[Александр Васильевич Гречухин]] (қаңтар 2003 — қаңтар 2004) #[[Амангелді Қажібайұлы Қажібаев]] (15 қаңтар 2004 — қаңтар 2005) #[[Мағзам Тоғжанұлы Баяндаров]] (қаңтар 2005 — 30 мамыр 2005) #[[Александр Михайлович Быстров]] (30.05.2005 — 2006) #[[Манарбек Қадылғұмарұлы Сапарғалиев]] (14.09.2006 — 2007) #[[Шәкәрім Сабырұлы Бұқтығұтов]] (наурыз 2007 — тамыз 2008) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (тамыз 2008 — 2009) #[[Ислам Әлмаханұлы Әбішев]] (наурыз 2009 — ақпан 2012) #[[Серік Шәуенұлы Тәукебаев]] (3 ақпан 2012 — 25 мамыр 2013) #[[Темірбек Жұмақұлұлы Қасымжанов]] (25 мамыр 2013 — 20 сәуір 2016) #[[Ерлан Қапарұлы Аймұқашев]] (20 сәуір 2016 — 3 мамыр 2017) #[[Қуат Мұхитұлы Тұмабаев]] (30 мамыр 2017 — 16 тамыз 2018) # [[Жақсылық Мұқашұлы Омар]] (20 тамыз 2018 — бүгінгі күндері) == Өскемендегі оқиғалар == * 2010 жылдың 7 қыркүйегінде қалада екі елдің президенттері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] пен [[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведевтің]] қатысуымен Қазақстан мен Ресейдің өңіраралық ынтымақтастығының VII форумы өтті. Мемлекет басшылары [[Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті|Дәулет Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университетінде]] болды (Өскемен жол құрылыс институты). == Туыстас қалалар == *{{flagicon|South Korea}} [[Каннын]], [[Корея Республикасы|Оңтүстік Корея]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Turkey}} [[Бурса]], [[Түркия]] — 2011 жылдан бастап. *{{flagicon|Belarus}} [[Бобруйск]], [[Беларусь]]. *{{flagicon|Israel}} [[Йокнеам-Илит]], [[Израиль]] — 2012 жылдан бастап. *{{flagicon|Russia}} [[Барнауыл]], [[Ресей]] — 2012 жылдан бастап. *{{Ту|Моңғолия}} [[Өлке (қала)|Өлке]], [[Моңғолия]] — 2018 жыл 1 ақпаннан бастап. == Суреттер == [[Сурет:DKM uka.jpg|thumb|right|200px|Металлургтер мәдениет сарайы]] [[Сурет:Baiterek uka.jpg|thumb|left|200px|Бәйтерек]] [[Сурет:Ust1.jpg|thumb|200px|center|Қаланың типтік шағын ауданы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шығыс Қазақстан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Өскемен қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] [[Санат:Өскемен]] mmes8mg6o1kd577fra3xxjg332leaxp 0 3393 3056471 2981238 2022-08-01T16:26:15Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Ақтөбе |сурет = Aktobe collage.png |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = Aktobe_seal_-_2.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =18 |lat_sec = |lon_deg =57 |lon_min =10 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақтөбе |кестедегі облыс = Ақтөбе облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Шахаров Асхат Берлешевич |құрылған уақыты = 1869 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1891 |жер аумағы = 297,39 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі =225 |климаты = континенталды |тұрғыны = 497 381<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 1304 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = ақтөбелік, ақтөбеліктер |телефон коды = 7132 |пошта индексі = 030000 |пошта индекстері = 030000—030021 |автомобиль коды = 04 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Aktobe |сайты = http://www.akimataktobe.gov.kz |сайт тілі = kk |сайт тілі 2 = ru }} {{мағына|Ақтөбе (айрық)}} '''Ақтөбе''' ({{audio-nohelp|Kk-aktobe.ogg|тыңдау}}) — [[Батыс Қазақстан|Батыс Қазақстандағы]] [[қала]], [[Ақтөбе облысы]] мен Ақтөбе қалалық әкімшілігінің орталығы. Ақтөбе [[Батыс Қазақстан|Қазақстанның батысында]], Ақтөбе облысының солтүстік бөлігінде орналасқан. Қала ауданы — 297,39 км². 1997 жылы қала әкімшілігінің құзырына бұрынғы Ақтөбе ауданының аумағы өтті. Құрамына Ақтөбе қаласы мен көршілес бес [[Ауылдық округі|ауылдық округ]] енген жаңа әкімшілік-аумақтық құрылымның ауданы 2 338 км² тең болды. Қаланың ішімен [[Елек|Елек өзені]] мен оның тармақтары ағып өтеді, жақын маңда Ақтөбе және Сазды су қоймалары орналасқан. [[Еуразия]] құрлығының ішкі бөлігінде, [[мұхит]]тардан қашық орналасқандықтан қала климаты континенталды болып келеді. Ақтөбе [[Қазақстан қалалары]]ның арасында халық саны бойынша төртінші орында орналасқан, Батыс Қазақстан өңірінің ең ірі қаласы. Халық саны — 497 381 адам (1 қазан 2019<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Ақтөбеде көптеген ұлт өкілдері өмір сүреді. Саны жағынан ең көп таралған ұлттарға [[қазақтар]] (76,3 %) мен [[орыстар]] (16,89 %) жатады. Негізгі [[дін]]и топтар — [[Ислам|мұсылмандар]] мен [[Христиандық|христиандар]]. Қала әкімшілігіне бағынышты бес ауылдық округте 51 508 адам өмір сүреді. Болашақта 1,3 млн адамды «сыйдыруға» тиіс қалыптасып жатқан Ақтөбе [[агломерация]]сының құрамына Ақтөбе маңындағы ондаған елді мекен кіреді. Қаланың негізі [[Ресей империясы]]ның қарулы жасағымен Ақтөбе бекінісі ({{lang-ru|Ак-Тюбе}}) ретінде Елек өзенінің сол жағалауында, оң жағынан [[Қарғалы (Жайық алабындағы өзен)|Қарғалы]] өзені құятын тұсында қаланды. 1891 жылдың 25 наурызында Ақтөбе [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай облысының]] құрамындағы уездік қала мәртебесін иеленіп, орысша атауы ''Актюбинск'' болып өзгертілді. [[Ресей империясының азамат соғысы|Азаматтық соғыс]] кезінде Ақтөбе Торғай өңірінің революциялық күштерінің орталығына айналды. Қала кезекпен ақтар мен большевиктердің қолына өтті. 1919 жылы қалада біржолата кеңес өкіметі орнады. 1921 жылдан бастап [[Ақтөбе губерниясы]]ның әкімшілік орталығы. 1928 жылы Ақтөбе губерниясы таратылғаннан кейін Ақтөбе округінің орталығы, 1932 жылдан бастап жаңадан құрылған Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы. Бүкіл өңір тұрғындары секілді ақтөбеліктер [[1921-1922 жылдардағы ашаршылық|1920-шы]] және [[Қазақстандағы 1932—1933 жж. аштық|1930-шы жылдары]] орын алған ашаршылықтан жапа шекті. Ұлы Отан соғысы жылдары қалада бірнеше әскери жасақтар құрылып, жау басып алған аймақтардың кәсіпорындары осында көшірілді. 1991 жылы [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] ыдырағаннан бастап Ақтөбе тәуелсіз Қазақстан Республикасының құрамындағы Ақтөбе облысының орталығы. Қазіргі таңда химия, тамақ және жеңіл өнеркәсібі дамыған Ақтөбе қаласы Қазақстанның ірі индустрия және мәдениет орталықтарының бірі. == Атауы, рәміздері == === Атауы === Қала атауының қазіргі жазылуы 1940 жылы [[кириллица]] негізінде жасалған әліпби қабылданған кезден бастап қолданыста. 1929— 1940 жылдары қала атауы [[Латын әліпбиі|латын әріптеріне]] негізделген қазақ әліпбиімен «Aqtɵbe» деп<ref>{{cite web|url=http://myaktobe.kz/wp-content/uploads/2014/07/АП-1934-7-9_15713-антивоенный-день.jpg|title=«Актюбинская правда» газетінің беті|format=JPEG|accessdate=2015-05-04}}</ref>, одан бұрын араб-парсы әріптерін қолданған әліпбимен «{{unicode|اقتوبە}}»‎ деп жазылған<ref>{{cite web|url=http://myaktobe.kz/wp-content/uploads/2014/04/Газета-Кедей-за-1929-года-арабский-алфавит.pdf|title=«Кедей/Kedej» газеті|date=1929|accessdate=2015-05-06}}</ref>. [[Қазақтар диаспорасы|Қытай және Таяу Шығыстағы қазақтар]]ға арнап шығарылатын басылымдарда қала атауының араб әріптерімен жазылатын нұсқасы әлі күнге шейін қолданылады<ref>{{мақала|тақырыбы=اقتوبە قالاسى مەن قىتايدىڭ قاراماي قالاسى اراسىنداعى دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ ورناعاندىعى تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى|сілтеме=http://www.inform.kz/arb/article/2389941|баспасы=Қазинформ|жыл=27.06.2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://kazakh.people.com.cn/155423/15159699.html|title=قازاقستان: اقتوبە قالاسىندا تۋىلعان جانكەشتى جارىلىس دەلوسىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ىستەر بويىنشا ارىز بەرىلدى|date=2011.05.19|publisher=www.kazakh.people.com.cn|lang=kk|accessdate=2015-05-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.elarna.com/koru.php?turi=13&id=421753|title=اقتوبە پوليتسەيلەرى فاشيستەر بەلگىسىن سالعان ادامدى تاپتى|date=2015.05.05|publisher=www.elarna.com|lang=kk|accessdate=2015-05-06}}</ref>. 1891 жылы Ақтөбе бекінісі ''(Акъ-Тюбе)'' Ресей империясының уездік қалаларының біріне айналғаннан бастап 1999 жылға дейін қаланың орыс тіліндегі атауы «Актю́бинск» ''(Актюбинскъ)'' түрінде жазылып келді. 1999 жылдың 11 наурызында жарияланған Қазақстан Республикасының президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтің]] қаулысына сәйкес, қала атауының орысша транскрипциясы «Актобе́» болып өзгертілді<ref>{{cite web|url=http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U990000082_|title=Жамбыл және Солтүстік Қазақстан облыстарындағы жекелеген әкімшілік-аумақтық бірлік атауларын қайта атау және Актюбинск қаласы атауының транскрипциясын өзгерту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1999 жылғы 11 наурыз N 82|date=11 наурыз 1999|accessdate=2015-07-24}}</ref>. Бұл қаулы «[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z970000151_ Тiл туралы]» заңның «елді мекендердің… дәстүрлi, тарихи қалыптасқан қазақша атаулары басқа тiлдерде транслитерация ережелерiне сәйкес берiлуге тиiс» деген тұсына сәйкес келеді. Орыс тіліндегі жаңа атау [[Ресей]]дің мемлекеттік тіркеу, кадастр және картография Федаралдық қызметімен ресми түрде мойындалды<ref>[[:Сурет:Росреестр - О наименовании некоторых админ. единиц в Казахстане, Эстонии, Франции и Абхазии.gif|Росреестр о наименовании некоторых административных единиц в Казахстане, Эстонии, Франции и Абхазии]]</ref>. Қала атауы көне [[Түркі тілдері|түркі тіліндегі]] ''aq'' («ақ») және ''töpü'' («[[төбе]]») сөздерінен құралған. Бұл атау [[орыс тілі]]нде «белый холм» мағынасын білдіргендіктен, кейде Ақтөбені орысша «Город на белом холме»<ref>{{кітап|авторы=В. В. Мунтаниол|бөлімі=Мой город на белом холме|тақырыбы=Ты виноват уж тем, что немец|сілтеме=http://www.rusdeutsch-panorama.ru/article.php?mode=view&site_id=34&own_menu_id=57597|томы=2}}</ref> немесе «Беловершинск»<ref>{{мақала|тақырыбы=Изъ давней хроники Бѣловершинска|басылым=Актюбинский городской вѣстник|баспасы=Культура|жыл=17 желтоқсан 1913|нөмірі=5|беттері=5—8}}</ref> деп те атайды. «Ақтөбе» және осыған ұқсас елді мекен атаулары Қазақстаннан басқа елдерде де кең таралған ''(Ахтуба, Актюба, Ақтепа, Ақ Таппе, Ақдепе)'' . === Таңбасы === Ақтөбенің ең алғаш [[Елтаңба|таңбасы]] (авторы: С. Т. Симонов) 1968 жылдың 18 қараша күні бекітілді. 20 жыл өткен соң, 1988 жылдың 24 желтоқсанында халық депутаттарының қалалық Кеңесі суретші М. Ф. Луцинның жобасы бойынша жаңа таңбаны қабылдады. 1998 жылы алда келе жатқан Ақтөбе қаласының 130 жылдық мерейтойының қарсаңында қала әкімшілігі жаңа елтаңбаға сайыс жариялады. Құрамына ғалымдар, архитекторлар және бұқаралық ақпараттық құралдар өкілдері кірген жюри 50 жұмыстың арасынан үздік деп ақтөбелік суретші, [[Қазақстан Суретшілер Одағы|Қазақстан суретшілер Одағының]] мүшесі Сағынтай Әлімбетовтың эскизін таңдады. Таңба ресми түрде 1998 жылдың 24 шілде күні қалалық Мәслихаттың 23-сессиясында қабылданды. Ақтөбе елтаңбасы «мәңгіліктің нышаны» болып саналатын дөңгелек пішінінде жасалған. Қала атауы «тазалық» пен «қасиеттілікті» білдіретін ақ түспен жазылған, көк түсті ою-өрнек «табиғаттағы судың мәңгілік қозғалысын», қызыл түсті ою-өрнектер қызғалдақтарды білдіреді ([[қызғалдақ]] — Ақтөбенің бейресми символы<ref>{{мақала|авторы=Гүлсім Назарбаева|тақырыбы=С любовью из Актобе|сілтеме=http://www.avestnik.kz/obshchestvo/item/17915-s-lyubovyu-iz-aktobe|жыл=8 сәуір 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.meta.kz/317348-novaja-doroga-izbavit-voditelejj-ot-probok-i.html|title=Новая дорога избавит водителей от пробок и поможет снизить количество дорожных аварий|date=13 тамыз 2009|publisher=Meta.kz|accessdate=2015-05-04}}</ref>). Елтаңбаның нақ ортасында бүркіт басты, арыстан денелі, арқасында қанаты бар мақұлық (грифон) бейнеленген<ref>{{cite web|url=http://aktobe.gov.kz/ru/node/6111|title=Ответ акимата города|date=28.03.2013|publisher=Официальный сайт Акимата Актюбинской области|accessdate=2015-04-23}}</ref>. == Физикалық және географиялық сипаттама == === Географиялық орналасуы === Қаланың [[географиялық координаттар]]ы — {{coord|50|16|00|N|57|13|00|E|type:city(400000)_region:KZ|display=inline|yandex=1}}<ref>{{кітап|тақырыбы=Reference World Atlas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=ESXyAAAAQBAJ|баспасы=Penguin|жыл=2013|pages=214|allpages=408|isbn=9781465421180}}</ref>. [[Уақыт белдеуі]] — [[UTC+5|UTC+05:00]]. Қала Ақтөбе облысының солтүстік бөлігінде, [[Жайық]] сағасы [[Елек]] өзенінің жағалауында, [[Қарғалы (Жайық алабындағы өзен)|Қарғалы]] өзені келіп құятын тұсында<ref>{{кітап|тақырыбы=Казахская ССР|ссылка=https://books.google.kz/books?id=EYg7AAAAMAAJ|жауапты=О. Р. Назаревский|баспасы=Государственное издательство географической литературы|жыл=1957|беттері=659|барлық беті=733}}</ref>, теңіз деңгейінен биіктігі 250—400 м жазықтық болып келетін Орал асты платосының орталық бөлігінде орналасқан{{sfn|Топонимика Казахстана|2010|беттер=79}}. === Азия мен Еуропа шекарасы === Қазіргі таңда [[Еуропа]] мен [[Азия]] арасындағы шекараны нақты белгілеу даулы мәселелердің бірі болып табылады. Бұл құрлықтардың шекарасын Жайық өзені арқылы жүргізетін болсақ, Ақтөбе Азияда орналасқан қала болып шығады. Бірақ географтардың арасында ең кең таралған пікір бойынша, Еуропа мен Азияның шекарасы [[Каспий теңізі]]нің солтүстік жағалауымен, [[Жем (өзен)|Жем]] өзенін бойлай және әрі қарай [[Мұғалжар тауы|Мұғалжар]] таулары арқылы өтеді екен. Бұған пікірге сәйкес, Ақтөбе Еуропада орналасқан қалалардың қатарына жатады. Бірақ географиялық орналасуына қарамастан, бұрынғы Кеңестік Одақтың елдерін батыс географтары Еуропа мен Азиядан бөлек ерекше аймақ ретінде қарастырады. === Өзен-сулары === Қала [[Елек]] өзеніне [[Қарғалы (Жайық алабындағы өзен)|Қарғалы]] өзені құйып, оның аңғары 15 км дейін ұлғаятын жерінде орналасқан<ref>{{кітап|тақырыбы=Геоморфология Южного Урала и Мугоджар|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=vo4TAQAAMAAJ|баспасы=Государственное научно-техническое издательство литературы по геологии и охране недр|жыл=1974|беттері=66}}</ref>. Қаланың орталығымен Електің сол жақ тармағы Сазды өзені, солтүстік-батысымен Електің тағы бір тармағы — Жіңішке өзені ағып өтеді. Сазды өзені ірі сауда-саттық орындары орналасқан қала орталығынан ағып өтетіндіктен 2010 жылдан бастап өзен жағасын қалпына келтіру жұмыстары қолға алынды. Қаланың оңтүстік бөлігінде Тамды өзенінің төменгі тұсы орналасқан. Солтүстіктегі Заречный ауданының шетімен Қарғалының сол жақ тармағы Песчанка өзені ағып өтеді. Кірпішті ауданының батысымен Қарғалының оң жақ сағасы Бұтақ өзені ағып өтеді. Қаладан оңтүстік-шығысқа қарай 10 км қашықтықта ақтөбеліктер «Ақтөбе теңізі» деп атап кеткен, 1988 жылы іске қосылған, сыйымдылығы 245 млн м³ болатын Ақтөбе су қоймасы орналасқан<ref>{{мақала|авторы=Альмира Әлішбаева|тақырыбы=Из-за весенней жары Каргалинское водохранилище не наполнилось даже наполовину|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-news/51804-iz-za-vesenney-zhary-kargalinskoe-vodohranilishche-ne-napolnilos-dazhe-napolovinu.html|басылым=Диапазон|жыл=24.04.2013}}</ref>. Оңтүстік-батысқа қарай 8 км қашықтықта қала тұрғындарының дәстүрлі демалыс орнына айналған Сазды су қоймасы орналасқан (1967 жылы салынған)<ref>{{мақала|авторы=Государственная плановая коммиссия КазССР|тақырыбы=Народное хозяйство Казахстана, Выпуски 7-12|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WZ87AAAAMAAJ|жыл=1969|беттері=47}}</ref>. Солтүстік-шығысқа қарай 60 км қашықтықта қала маңындағы ең үлкен қолдан жасалған су айдыны — сыйымдылығы 280 млн м³<ref>{{кітап|авторы=Государственная плановая коммиссия КазССР|тақырыбы=Народное хозяйство Казахстана|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=P_HsAAAAMAAJ|жыл=1980|беттері=34}}</ref> тең Қарғалы су қоймасы орналасқан (1975 жылы салынған)<ref>{{кітап|тақырыбы=Казахская ССР: 4-томная краткая энциклопедия|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=TtoKAQAAIAAJ|жауапты=М. К. Қозыбаев|баспасы=Главная редакция Казахской Советской энциклопедии|жыл=1988|том=2|беттері=63|барлық беті=607|isbn=9785898000028}}</ref>. === Климаты === Қала [[Еуразия]] құрлығының ішкі бөлігінде, [[мұхит]]тардан едәуір алшақтықта орналасқан, осының кесірінен қала [[климат]]ы шұғыл континенталды болып келеді. Ауа райының шұғыл континенталдығы [[Күндіз|күн]] мен [[түн]], [[қыс]] пен [[жаз]] арасындағы температураның айырмашылығында, [[Күн радиациясы]] мен [[құрғақшылық]]та көрініс табады. Қыс мезгілінде қаланың ауа райы [[Исландия]] үстіндегі терең [[циклон]] (испандық минимум) мен [[Моңғолия]] үстіндегі қуатты азиялық [[антициклон]]ның әсерінде болады. Бұның кесірінен солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа бағытталған үлкен бар градиенттері пайда болады. Ақтөбедегі орташа жиынтық Күн радиациясы тәулігіне 108 [[Калория|ккал]]-ға тең, Күн сәулесі көлемінің орташа жылдық көрсеткіші — 2316 сағат. Жазы ұзақ әрі ыстық. Жылына бес ай бойы күндізгі орташа температура 20 °С асып түседі. Қысы қоңыр салқын, жылымықтар болуы мүмкін. Ең қалың [[қар жамылғысы]] қараша айында байқалады (31 см). Ашық, бұлтты және жауын-шашынды күндердің жылдық саны — сәйкесінше 174, 148 және 43 күн. Орташа жылдық бұлттылық коэффициенті — 5,7 балл. [[Атмосфералық жауын-шашын]] ең көп түсетін ай — [[маусым]] (35 мм), ең аз түсетін ай — [[қыркүйек]] (19 мм). * Орташа жылдық температура — +5,3 C° * Орташа жылдық жел жылдамдығы — 2,4 м/с * Орташа жылдық ауа ылғалдылығы — 68 % {{Қаланың ауа райы | Ені = | Жағдайы = | Жер_ілік = Ақтөбенің |Дерекнама={{cite web|url=http://pogoda.ru.net/climate/35229.htm|title=«Погода и климат» сайтындағы Ақтөбенің ауа-райы туралы мәліметтер|accessdate=2015-05-02|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YE7nYJGL}} | Қаң_ор =-12.3 | Қаң_ор_ж-ш =25 | Ақп_ор=-11.9 | Ақп_ор_ж-ш=23 | Нау_ор=-5.4 | Нау_ор_ж-ш=26 | Сәу_ор=7.0 | Сәу_ор_ж-ш=31 | Мам_ор=14.9 | Мам_ор_ж-ш=34 | Мау_ор=20.9 | Мау_ор_ж-ш=35 | Шіл_ор=22.7 | Шіл_ор_ж-ш=29 | Там_ор=20.7 | Там_ор_ж-ш=27 | Қыр_ор=14.0 | Қыр_ор_ж-ш=19 | Қаз_ор=5.7 | Қаз_ор_ж-ш=27 | Қар_ор=-3.2 | Қар_ор_ж-ш=28 | Жел_ор=-9.7 | Жел_ор_ж-ш=29 | Жыл_ор=5.3 | Жыл_ор_ж-ш=333 | Қаң_ор_мин=-16.5 | Қаң_ор_макс=-8.1 | Ақп_ор_мин=-16.3 | Ақп_ор_макс=-7.1 | Нау_ор_мин=-9.8 | Нау_ор_макс=-0.4 | Сәу_ор_мин=1.4 | Сәу_ор_макс=13.3 | Мам_ор_мин=7.9 | Мам_ор_макс=22.0 | Мау_ор_мин=13.4 | Мау_ор_макс=28.2 | Шіл_ор_мин=15.6 | Шіл_ор_макс=29.9 | Там_ор_мин=13.5 | Там_ор_макс=28.3 | Қыр_ор_мин=7.4 | Қыр_ор_макс=21.7 | Қаз_ор_мин=0.6 | Қаз_ор_макс=12.1 | Қар_ор_мин=-6.5 | Қар_ор_макс=0.7 | Жел_ор_мин=-13.6 | Жел_ор_макс=-5.7 | Жыл_ор_мин=-0.2 | Жыл_ор_макс=11.2 | Қаң_а_макс=4.5 | Қаң_а_мин=-48.5 | Ақп_а_макс=5.3 | Ақп_а_мин=-45.0 | Нау_а_макс=23.6 | Нау_а_мин=-37.0 | Сәу_а_макс=30.9 | Сәу_а_мин=-18.9 | Мам_а_макс=39.0 | Мам_а_мин=-7.6 | Мау_а_макс=39.9 | Мау_а_мин=-0.9 | Шіл_а_макс=42.2 | Шіл_а_мин=4.1 | Там_а_макс=42.9 | Там_а_мин=0.7 | Қыр_а_макс=38.3 | Қыр_а_мин=-7.9 | Қаз_а_макс=29.7 | Қаз_а_мин=-26.3 | Қар_а_макс=17.0 | Қар_а_мин=-35.0 | Жел_а_макс=11.2 | Жел_а_мин=-41.5 | Жыл_а_макс=42.9 | Жыл_а_мин=-48.5 |}} === Экологиясы === Ақтөбе қаласы [[экология]]лық жағдайы нашар қалалардың бірі<ref>{{мақала|тақырыбы=Экологическая обстановка в Актобе оставляет желать лучшего|сілтеме=http://kub.kz/kazakhstan/4950-jekologicheskaja-obstanovka-v-aktobe-ostavljaet.html|баспасы=Kub.kz|жыл=28 ақпан 2010}}</ref>. Қала аумағындағы ауа құрамында [[Азот оксидтері|азот диоксиді]] мен [[формальдегид]]тің шамадан тыс мөлшері байқалған, ал хром қоспалары, ферроқорытпа зауыттары, Ақтөбе ТЭЦ секілді ірі өнеркәсіп мекемелері мен Кірпішті ауылының аймағында көрсеткіштер нормадан үш есе асып түскен екен<ref>{{мақала|тақырыбы=В Актобе впервые за 15 лет проводится комплексная оценка экологического состояния|сілтеме=http://news.gazeta.kz/news/v-aktobe-vpervye-za-15-let-provoditsya-kompleksnaya-ocenka-ehkologicheskogo-sostoyaniya-newsID220037.html|баспасы=Gazeta.kz|год=10 қыркүйек 2007}}</ref>. 2013 жылы сантарлық-эпидемиологиялық бақылау қала ауасын азот диоксиді, күкірт диоксиді, күкіртсутек және тағы да басқа заттарға тексергеннен кейін ауаны басты ластайтын себеп қаланың кәріз жүйесі екені анықталды<ref name="диапазон2013">{{мақала|авторы=Альмира Әлішбаева|тақырыбы=В Актобе будет вонять до 2020 года|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-theme-of-thet-day/54877-v-aktobe-budet-vonyat-do-2020-goda.html|басылым=Диапазон|жыл=16.10.2013}}</ref>. Кәріз жүйесіндегі күкіртсутектің үлесі 2—16 % жетуі мүмкін, оған қоса ағын судың құрамында сульфидтер көп. Осының кесірінен түнде және таңғы мезгілде қаланың бірнеше ауданының тұрғындары жағымсыз иістен қорлық көріп жүр. 2013 жылы қаладағы автокөлітер саны 178 мыңға жетті. Бұл да қала ауасының ластануына өз үлесін қосады<ref name="форбс2014">{{мақала|тақырыбы=В воздухе Актобе обнаружено превышение ПДК по сероводороду|сілтеме=http://forbes.kz/news/2014/02/13/newsid_51087|баспасы=[[Forbes]] Қазақстан|жыл=13 ақпан 2014}}</ref>. Көп уақыт бойы қала маңымен ағып өтетін [[Елек]] өзені Алға химиялық зауытының [[бор (элемент)|бор]] қалдықтарымен және [[Ақтөбе хром қосындылары зауыты]]ның алты валентті хром қалдықтарымен ластанды, бұл өз кезегінде [[Жайық]] өзені мен [[Каспий теңізі]]нің ластануына әкеліп соқтырды. Сонымен қатар «Ақбұлақ» акционерлік қоғамы ескірген тазарту құрылғыларының кесірінен<ref>{{мақала|авторы=Ярослав Дробинин|тақырыбы=Илек загрязнён хромом и фекалиями, озёра Иргиза высохли|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-economy/60969-ilek-zagryaznjon-hromom-i-fekaliyami-ozjora-irgiza-vysohli.html|басылым=Диапазон|жыл=28.05.2014}}</ref> Елек өзеніне жылына 10 млн м³ дұрыс тазартылмаған ағын су төгеді. Ағын судың белгіленген мөлшерден асқаны үшін «Ақбұлаққа» әкімшілік шаралар қолданылғанымен, жағдай оңалар емес<ref>{{мақала|тақырыбы=Ежегодно в приток Уралa Актобе сбрасывает 10 млн кубометров нечистот|ссылка=http://forbes.kz/news/2014/10/29/newsid_71545|баспасы=[[Forbes]] Казахстан|год=29 октября 2014}}</ref><ref>{{мақала|авторы=Михаил Гатауллин|тақырыбы=Актюбинцы сливают в Илек по 10 миллионов кубов фекалий|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-city/66533-aktyubincy-slivayut-v-ilek-po-10-millionov-kubov-fekaliy.html|басылым=Диапазон|жыл=29.10.2014}}</ref>. == Тарихы == === Ежелгі замандарда === Бұл аймақта өмір сүрген ежелгі тайпалар [[мал шаруашылығы]]мен айналысып, Солтүстік Қазақстанның тайпаларына жақын болған. Тікбұрышты және доғал [[қорым]]дардың ендік бағытталуының мысалы ретінде Ақтөбе маңындағы Сынтас және Бесоба қорымдарын келтіруге болады{{sfn|История Казахской ССР|1977|беттер=246—248}}. Қала маңындағы [[дала]]да [[қола дәуірі]]не жататын сақина тәріздес тас дуалдар мен қорғандар табылған. Ақтөбеге жанындағы [[Қарғалы (Жайық алабындағы өзен)|Қарғалы]] өзенінің жағасында орта қола дәуіріне жататын бұйымдар табылған{{sfn|История Казахской ССР|1977|беттер=148—149}}. === Ақтөбе бекінісінің қалануы === [[1869 жыл]]дың мамыр айында Елек пен Қобда өзендерінің аралығына флигель-адъютант граф фон Борг басқарған екі рота жаяу әскер, жүз [[Казактар|казак]] және 14 зеңбіректен тұратын жасақ аттанды. Әскери губернатор [[Лев Федорович Баллюзек|Лев Баллюзектің]] талабымен {{comment|15|юлиан күнтізбесі бойынша}} (28) мамыр күні<ref name="бсэ1950">{{кітап|тақырыбы=Большая советская энциклопедия|жауапты=С. И. Вавилов|баспасы=Государственное научное издательство|жыл=1950|томы=2|беттері=[http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=027955&page=7&format=html 7]}}</ref> Елек пен Қарғалы өзендерінің қосылатын жеріндегі екі төбенің үстінде<ref>{{кітап|авторы=А. В. Родомакин|тақырыбы=Эрозия почв и меры борьбы с ней (на примере Актюбинской области)|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=KR06AAAAIAAJ|баспасы=Наука|жыл=1967|беттері=46|барлық беті=147}}</ref> Ақтөбе ({{lang-ru|Ак-Тюбе}}) бекінісінің негізі қаланды. [[Қарауыл]] алаңы, [[гауптвахта]], қару-жарақ қоймасы, азық-түлік пен оқ-дәрі сақталатын жертөле салынды<ref name="exp1">{{мақала|авторы=Эрик Әубәкіров|тақырыбы=Город на белом холме|сілтеме=http://www.express-k.kz/show_article.php?art_id=95287|басылымы=«Экспресс К»|орны=Алматы|жыл=17.05.2014|нөмірі=84 (17923)}}</ref>. Ақтөбе аумағы Баллюзек өзінің есептемелерінде «сенімсіз» деп сипаттаған [[табын]] руынан шыққан Арынғазиевтердің қарамағында болды. Баллюзек жергілікті тұрғындардың бағыныштылығын атап өткеніне қарамастан, орыс жасақтары келгеннен кейін олардың көп бөлігі көршілес Орал облысына көшіп кетті. Қалған қазақтардың арасынде тек Арынғазиев әулетінің сұлтандары мен казактардан жеңіліс тапқаннан кейін қарсыласуды доғарған Айжарық би Бекбауұлының көтерілісшілер жасағы болды<ref name="гглж1">{{кітап|авторы=Фёдор Тарасенко|бөлімі=[http://www.phoenix.kz/gl3.htm Историческая справка]|тақырыбы=Город. Годы. Люди. Жизнь|жыл=2001}}</ref>. Ақтөбе туралы алғашқы деректер 1871 жылға жатады: {{start citation}}Оренбургская Духовная Консисторiя сообщаетъ къ свѣдѣнiю, что въ оренбургской епархiи, съ разрѣшенiя начальства, производятся нынѣ слѣдующiя постройки: 1. церкви&nbsp;— а) каменныя въ <…> укрѣпленiи Акъ-Тюбя Тургайской области (отъ 14 января 1871 года&nbsp;— на средства жителей)<ref>{{мақала|тақырыбы=Сообщенiя|сілтеме=http://resources.chelreglib.ru:6005/el_izdan/OEV/1873/1873.pdf|басылымы=Оренбугскiя епархiальныя вѣдомости|жыл=1 ақпан 1873|нөмірі=3|беттері=100—101}}</ref>.{{end citation}} Алғашқы онжылдықтарда қоныстың тұрмысы көшпенді мал шаруашылығымен айналысаты [[қазақтар]]мен тығыз байланыста болды. Қаланың алғашқы бас жоспары 1874 жылы әзір болды. Елді мекен бірнеше аудандарға бөлінді: Құрмыш, Татар слободасы, Оторвановка. Ең алғашқы көшелер Гарнизонная, Крепостная, Оренбургская, Илецкая және Георгиевская деп аталды{{sfn|Топонимика Казахстана|2010|беттер=79}}. === Уездік қала дәрежесінде === 1891 жылдың 25 наурызында шыққан «Далалық облыстарды басқару туралы ережеге» сәйкес, Ақтөбе [[Қостанай]] секілді Ресей империясының [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай облысының]] [[уезд]]ік қалаларының бірі болып бекітілді{{sfn|Переселенцы-арендаторы Тургайской области|1897|беттер=1}}. Бастапқы уақытта тез дамымағанымен, Ақтөбе қаласы бірқалыпты өсу қарқынын сақтап, Қостанай секілді құлдырау мен халық санының азаюына душар болған жоқ. 1886 жылдың шілдесіне қарай қаладағы аулалардың саны 177 жетті, бірақ 1891—1892 жылғы ашаршылықтың кесірінен біраз тұрғын қаладан босып кетті. 1893 жылдан бастап халық саны қайтадан өсе бастады. 1895 жылы тұрғындар саны 2263 адамға жетті, оның 1041 [[Православие|православ христиандар]], 202 [[Ислам|мұсылман]] болды. 1896 жылы қалаға Кіші Ресейдің губернияларынан 100-ге таман отбасы көшіп келді{{sfn|Переселенцы-арендаторы Тургайской области|1897|беттер=17}}. 1902 жылы қала арқылы [[Орынбор]] мен [[Ташкент]] арасын жалғастырған Ташкент темір жолы өтіп, Ақтөбе экономикасының әрі қарай дамуына әсер етті. 1905—1907 жылдары қалада бірнеше рет қара халықтың наразылық шерулері мен ереуілдер ұйымдастырылды<ref name="БСЭ">{{кітап|бөлімі=[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/Актюбинск Актюбинск]|тақырыбы=Большая советская энциклопедия|орны=Мәскеу|баспасы=Советская энциклопедия|жыл=1969—1978}}</ref>. === Азаматтық соғыс кезінде === Ақтөбе [[Ресей империясының азамат соғысы|1918—1919 жылдардағы Азаматтық соғыс]] кезінде Торғай өлкесінің революциялық күштерінің орталығы болды. 1918 жылдың 8 (21) қаңтарында қалада Кеңес өкіметі орнады<ref name="БСЭ" />. Сол жылдың шілде айында [[Александр Васильевич Колчак|Колчак]] армиясының Түркістанға жолын жауып тастаған Ақтөбе фронты ашылды<ref>{{кітап|тақырыбы=Сельский календарь|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=x3gXAQAAIAAJ|баспасы=Государственное издательство сельскохозяйственной литературы|жыл=1969|беттері=111}}</ref>, бірақ 1919 жылдың сәуір айында Зиновьев пен Фрунзе қызылдарға кері шегінуге бұйрық беріп, аздан кейін қала ақтардың қоластына өтті<ref>{{кітап|авторы=Фёдор Тарасенко|бөлімі=[http://www.phoenix.kz/gl19.htm Гражданская война]|тақырыбы=Город. Годы. Люди. Жизнь|жыл=2001}}</ref>. 1919 жылдың 1 қыркүйегінде Всесвятский ауылы жағынан (қаланың оңтүстік-батысы) қызылдардың Оңтүстік армияның уақытша базасына айналған Ақтөбе қаласына шабуылы басталды. Қалаға зеңбіректерден оқ жаудырылды; аспанан қызылдардың аэропланы бомбалар лақтыра бастады. Үлкен дүрбелең басталды. Тұрғындар оңтүстік-батыс бағытында қаланы тастай жөнеліп еді, алайда тез арада жетіп үлгерген қызылдардың атты әскері қашқындардың бір бөлігін қоршап үлгерді. Тым-тырақай қашқан әскердің ешқандай қарсылық көрсетуге шамасы болмады{{sfn|Голодный поход Оренбургской арміи|1921|беттер=2}}. 2 қыркүйек күні Ақтөбе қызылдардың қоластына өтті<ref>{{кітап|авторы=А. Я. Сошников|тақырыбы=Советская кавалерия: военно-исторический очерк|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=-W0gAAAAMAAJ|баспасы=Военное издательство|жыл=1984|беттері=117|барлық беті=317}}</ref>. === Кеңес дәуірінде === [[Сурет:Aktobe 1930s (04).jpg|нобай|1930-шы жылдар, Карл Либкнехт көшесі]] [[Сурет:Aktobe 1942 (12).jpg|нобай|1942 жылдың мамыры, жұмысшы әйелдер тасымалдаушыға көмір лақтыруда]] 1920—1925 жылдары Ақтөбе қаласы [[Ресей Кеңестік Федерациялық Социалистік Республикасы|Ресей КФСР]]-ның [[Қырғыз Автономиялы Социалистік Кеңес Республикасы (1920—1925)|Қырғыз АСКР]]-ы құрамында болды, 1925 жылы [[Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (1925-1936)|Қазақ АКСР]]-ның қарамағына өтті, 1936 жылы Ресей КФСР-ның құрамынан бөлініп шыққан [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-на қосылды. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес дәуірінде]] Ақтөбе қаласы Ақтөбе губерниясы (1921—1928), Ақтөбе ауданы (1921—1922, 1928—1933, 1970—1997), Ақтөбе уезі (1922—1928<ref>Қала 1891 жылдан бастап Ақтөбе уезі 1921 жылы жойылғанға шейін оның орталығы болды. 1922 жылы бұл уез Ақтөбе губерниясының құрамында қалпына келтірілді.</ref>), Ақтөбе округы (1928—1930) және [[Ақтөбе облысы]] (1932 жылдан бастап) сияқты бірнеше әкімшілік-территориалды бірліктердің орталығы болды. [[Қазан төңкерісі]]нен кейін Ақтөбе қарқынды дами бастады{{sfn|Казахская ССР: экономико-географическая характеристика|1957|беттер=660}}. 1932 жылдың 10 наурызында қала Қазақ КСР-ның жаңадан құрылған Ақтөбе облысының орталығына айналды{{sfn|Топонимика Казахстана|2010|беттер=79}}. Осыдан кейін қалада ұзындығы 10,5&nbsp;км болатын алғашқы су құбыры жүргізілді, 25 су колонкасы орнатылды. Облыс орталығы ретіндегі алғашқы онжылдықта қалада 2 электр станциясы салынды, көшелерде 250 жарықтандыру құрылғысы орнатылды. Қаланы жасылдандыру жұмыстары атқарылды, жаяу жүргіншілерге арналған алғашқы жолдар пайда болды<ref name="актобе17">{{мақала|авторы=Айнұр Мақсатқызы|тақырыбы=17 аудан бар еді…|сілтеме=http://www.aktobegazeti.kz/?p=18089|басылымы=Ақтөбе}}</ref>. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] кезінде Ақтөбеде 312-ші атқыштар дивизиясы] 101-ші ұлттық атқыштар бригадасы, 129-шы миномет полкы және тағы да басқа әскери жасақтар құрылды. 312-ші атқыштар дивизиясының 11 мың адамының 9,5 мыңы соғыс майданында қаза тапты. Дивизия командирі Александр Наумов «Ақтөбе қаласының құрметті азаматы» атағының бірінші иегері болды<ref name="exp1" />. 29 ақтөбелік Кеңес Одағы батыры атанды{{sfn|Казахстан. Национальная энциклопедия|2004|беттер=156}}. Соғыс кезінде Кеңес Одағының жау басып алған қалаларынан көшірілген кейбір кәсіпорындар Ақтөбеге жөнелтілді. 1941 жылдың тамызында қалаға Запорожьеден ферроқорытпа зауытының жабдықтары келді. [[Мәскеу]]ден «Электросчетчик» кәсіпорынының, Мәскеу рентген зауытының, № 14 жүн тоқу фабрикасының және тағы да басқа кәсіпорындардың жабдықтары көшірілді<ref>{{кітап|тақырыбы=Вестник Академии наук Казахской ССР|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=L9LuAAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Академии наук Казахской ССР|жыл=1981|беттері=52—54}}</ref>. 1940—1960 жылдары ферроқорытпа және хром қосындылары, рентген аппаратурасы және ауыл шаруашылық машиналары зауыттары; ет және сүт комбинаттары; трикотаж, жиһаз және тігін фабрикалары секілді ірі өнеркәсіп мекемелері ашылды. 1962 жылдың 3 мамырында орталығы Ақтөбе қаласында орналасқан, құрамына Ақтөбе, Орал және Гурьев облыстары кіретін Батыс Қазақстан өлкесі құрылды. 1964 жылдың 1 желтоқсанында Батыс Қазақстан өлкесі таратылды. 1977 жылы қала [[Батыс Қазақстан темір жолы]]ның орталығы боп тағайындалды. Кеңес дәуірінде көптеген кәсіпорындары бар индустриалды қалаға айналды, [[өнеркәсіп]] пен [[мәдениет]]тің аймақтық орталығы болды{{sfn|Казахская ССР: экономико-географическая характеристика|1957|беттер=659—662}}, және бүгінгі таңда да осындай болып қала береді{{sfn|Казахстан. Национальная энциклопедия|2004|беттер=156}}. === Тәуелсіз Қазақстан дәуірі === Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Қазақстандағы экономикалық белсенділік [[Қарағанды]] мен [[Шымкент]] сияқты өнеркәсіп орталықтарынан елдің батысындағы мұнайлы облыстардың орталықтарына (Ақтөбе, [[Ақтау]], [[Атырау]]) ауысты<ref>{{кітап|авторы=Marat Terterov|тақырыбы=Doing Business with Kazakhstan|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0owlD6sY_FYC|баспасы=GMB Publishing Ltd|жыл=2004|сериясы=Doing Business With Series|pages=9|allpages=390|isbn=9781905050598}}</ref>. Қазақстанға депортацияланған халықтардың өкілдері мен республикаға 1970—1980-ші жылдары Кеңес Одағының басқа республикаларынан келген мамандардың эмиграциясының кесірінен 1990-шы жылдардың соңы мен 2000-шы жылдардың бастапқы кезеңінде қаладағы халық санының азаюы байқалды. 2000-шы жылдары қаладағы [[құрылыс]] саласында үлкен серпіліс орын алды: құрылыстың қарқыны бойынша Ақтөбе қаласы мен облысы ел ордасы [[Астана]]дан асып түсті. 2005 жылы 137,1 мың м² тұрғын үй енгізу жоспарланғанымен, жылдың қорытындысы бойынша 289 773 м² тұрғын үй тұрғызылғаны белгілі болды. Жеке құрылыс көрсеткіші жоспарланған мөлшерден бес есе асып түсті. Жалпы алғанда 2005 жылы 2004 жылға қарағанда 2,8 есе артық тұрғын үй қолданысқа берілген екен<ref>{{мақала|авторы=Светлана Пашкова|тақырыбы=Строительный бум по-актюбински|сілтеме=http://www.megapolis.kz/art/Stroitelniy_bum_poaktyubinski|басылым=Мегаполис|жыл=30.01.2006}}</ref>. 2007—2008 жылғы қаржылық дағдарыс пен оның артынан ұласқан Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың салдарынан Ақтөбедегі [[жылжымайтын мүлік]] пен жалға алу құны күрт төмендеп кетті. Қала ішіндегі жер телімдерінің бағасы 30 % кеміді. Қала тұрғындарының жалақы мөлшері төмендеді, кейбір кәсіпорындар [[медициналық сақтандыру]]ға бөлінетін қаражатты азайтты, тұрмыстық техника мен электроникаға сұраныс азайды. Ақтөбе әуежайындағы жолаушылар тасымалы 13 % бәсеңдеді, ұлттық валюта [[девальвация]]сының кесірінен қала автосалондарындағы автокөлік сатылуы кеміді<ref>{{мақала|авторы=Альмира Әлішбаева|тақырыбы=Кризис заставил жить по средствам|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-theme-of-thet-day/4037-krizis-zastavil-zhit-po-sredstvam.html|издание=Диапазон|жыл=09.04.2009}}</ref>. 2010-шы жылдар Батыс Қазақстандағы діни экстремизмнің өршуімен сипатталады<ref>{{мақала|тақырыбы=Прокуратура ЗКО констатирует интернационализацию экстремизма в Западном Казахстане|сілтеме=http://newskaz.ru/society/20131125/5834909.html|басылым=Уральская Неделя|баспасы=ИА Новости-Казахстан|жыл=25.11.2013}}</ref>. 2011 жылдың 17 мамыр күні Ақтөбе қаласының 25 жасар тұрғыны Рахымжан Мақатов Ұлттық қауіпсіздік Комитетінің жергілікті Департаментінің алдында жарылыс ұйымдастырып, оның салдарынан өзі қайтыс болды, бірнеше адам жарақттанды. Бір айдан астам уақыт өткен соң, 26 маусым күні қалада тәртіп сақшылары мен қылмыстық іс бойынша күдіктілер арасында қарулы қақтығыс орын алды<ref>{{cite news|url=http://www.ktk.kz/ru/news/video/2011/07/26/13430|title=В Актюбинской области снова стреляют. Есть жертвы|publisher=КТК|accessdate=2014-12-15|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEA5ncAE}}</ref>. Бұл оқиғаларды жұртшылық Темір ауданында бірнеше полиция қызметшілерін қасақана өлтірген діни экстремистердің тобымен байланыстырды. Аз уақыттан кейін қаланың шет ауданындарының бірінде құрылысы аяқталмаған үйдің ішіндегі жарылыстың салдарынан үш адам қаза тапты. Қаза тапқандардың біреуі Ақтөбе облысының Ішкі істер Департаментінің экстремизмге қарсы күресетін басқармасының жедел уәкілі болып шықты<ref>{{мақала|авторы=Алиса Маринец|тақырыбы=Новый взрыв в Актобе|сілтеме=http://www.megapolis.kz/art/Noviy_vzriv_v_Aktobe|издание=Мегаполис|жыл=01.08.2011}}</ref>. Қала халқының саны 2030 жылға дейін 625 мың адамға, 2040 жылы 1 млн адамға жетеді деп жоспарланып отыр. Бұған дейін қаланың аумағы 29 739 [[Гектар|га]]-дан 72 965 га-ға шейін ұлғаюы тиіс (2003 жылғы бас жоспар бойынша 42 847 га болуы керек еді). Жеке тұрғын үй құрылысы шектетіледі, жаңа бас жоспар бойынша қалада негізінен көпқабатты көп пәтерлі тұрғын үйлер тұрғызылатын болады<ref>{{cite web|url=http://akimataktobe.gov.kz/index.php/ru/novosti/item/773-v-aktobe-proshli-obshchestvennye-slushaniya-o-korrektirovke-generalnogo-plana-g-aktobe|title=В Актобе прошли общественные слушания о корректировке генерального плана г. Актобе|date=14 сәуір 2014|publisher=Ақтөбе әкімдігінің ресми сайты|accessdate=2015-04-23|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEALSnNg}}</ref>. Ақтөбе «жаңа» және «ескі қала» болып бөлінетін Қазақстанның жалғыз қаласы. Осы бөліктердің арасын жалғау үшін қаланың Мәскеу ауданында сәйкес [[инфрақұрылым]]ы бар көпқабатты тұрғын үй массивтерін тұрғызып, қаланы біріктіретін орталыққа айналдыру жоспарланып отыр<ref>{{мақала|авторы=Сергей Железняк|тақырыбы=Построим Москва-сити|сілтеме=http://www.rikatv.kz/evrika/gorod/postroim-moskva-siti.html|басылым=Эврика|жыл=16 сәуір 2014|нөмірі=16}}</ref>. == Әкімшілік және территориалдық құрылымы == === Қала әкімдігі және жергілікті өзін-өзі басқару === Ақтөбе қаласының [[Әкімшілік|әкімдігі]] қала аумағы мен оның қарамағында орналасқан бес [[Ауылдық округі|ауылдық округтегі]] атқарушы өкімет қызметін атқарады. Қала әкімшілігінің күйі мен мәртебесі «Ақтөбе қаласы әкімінің аппараты» ережесімен реттеледі<ref name="ереже">{{cite web|url=http://akimataktobe.gov.kz/index.php/kz/qyrylym/akimdik/info-about-goverment-kaz/ereje|title=«Ақтөбе қаласы әкімінің аппараты» ММ ережесі|date=22 желтоқсан 2013|publisher=Ақтөбе қаласы әкімдігінің ресми сайты|accessdate=2015-04-13|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEB3cPFb}}</ref>. Әкімшілікті 2001 жылдың 23 қаңтарында күшіне енген «Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзін-өзі басқару» заңына сәйкес Ақтөбе облысының әкімі тағайындайтын қала әкімі басқарады<ref name="акимат">{{cite web|url=http://akimataktobe.gov.kz/index.php/ru/struktura/akim|title=Аким|date=18.12.2013|publisher=Ақтөбе қаласы әкімдігінің ресми сайты|accessdate=2015-03-07|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEB8eAjp}}</ref>. Қала әкімі қызметін алғашқы боп [[Елеусін Наурызбайұлы Сағындықов]] 1996—2002 жылдары атқарды. 2012 жылдың 17 ақпанында қала әкімі болып Ерхан Болатжанұлы Омаров тағайындалды. Ақтөбе қаласы [[Мәслихат]]ының [[депутат]]тары қала тұрғындарымен сайланатын жергілікті өкілдік орган қызметін атқарады. 1994 жылдың 24 наурызында Мәслихаттың I шақырылымның 1-ші сессиясы өтті. Алғашқыда мәслихат 43 депутаттан тұрды, мәслихат хатшысы боп Петр Георгиевич Лащенов сайланды. Кейінгі шақырылымдардардағы депутаттардың саны 23 дейін азайды. Соңғы V шақырылымның 1-ші сессиясы 2012 жылдың 20 қаңтарында өткізілді<ref>{{cite web|url=http://www.maslihataktobe.kz/?page_id=2158|title=20 лет маслихатов|author=Шинтасова С. П.|date=2014|publisher=Ақтөбе қаласы мәслихатының ресми сайты|accessdate=2015-04-20|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEBDVbMS}}</ref>. Қазіргі таңда қалалық Мәслихат хатшысы қызметін Сұлупан Панақызы Шынтасова атқарып жүр<ref>{{cite web|url=http://www.maslihataktobe.kz/?page_id=465|title=Биография секретаря маслихата|publisher=Ақтөбе қаласы мәслихатының ресми сайты|accessdate=2015-04-20|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEBKbqyB}}</ref>. === Қала бюджеті === 2015 жылы қала [[бюджет]]інің кіріс деңгейі 39,55 млрд [[Қазақстан теңгесі|теңге]] (213 млн [[АҚШ доллары]]<ref>1 АҚШ доллары = 185,8 теңге, 26.04.2015. Бұдан әрі қарай валюта бағамы көрсетілген жылға сәйкес келтіріледі.</ref>), шығын мөлшері 43,08&nbsp;млрд теңге (231,9&nbsp;млн доллар) деп белгіленген. Ақтөбе бюджетінің негізгі табыс көздеріне салық түсімдері (23,7&nbsp;млрд теңге), трансферт түсімдері (16,1&nbsp;млрд теңге), салықтық емес түсімдер (2,3&nbsp;млрд теңге) жәненегізгі капиталды сатудан түскен қаражаттар (2,1&nbsp;млрд теңге) жатады. Негізгі шығыс баптарына білім беру жүйесі (16,9&nbsp;млрд теңге), тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық (11,5&nbsp;млрд теңге), трансферттер (7,2&nbsp;млрд теңге), транспорт пен байланыс (5,5&nbsp;млрд теңге), қарыздарды өтеу (1,9&nbsp;млрд теңге), әлеуметтік көмек пен қамсыздандыру (1,37&nbsp;млрд теңге) жатады<ref name="бюджет актобе">{{cite web|url=http://adilet.zan.kz/rus/docs/V14CA004170|title=2015—2017 жылдарға арналған Ақтөбе қаласының бюджеті туралы|date=23 желтоқсан 2014|publisher=Республикалық құқықтық ақпарат орталығы|description=Ақтөбе облысы Ақтөбе қалалық мәслихатының 2014 жылғы 23 желтоқсандағы № 282 шешімі. Ақтөбе облысының Әділет департаментінде 2015 жылғы 20 қаңтарда № 4170 болып тіркелді}}</ref>. Ақтөбе облысының ірі салық төлеушілерінің қатарына негізінен [[Мұнайгазды кешен|мұнай және газ]] өндіретін компаниялар кіреді, бірақ олардың арасында Ақтөбе қаласында негізделген бірнеше мекеме де бар: «[[Ақтөбе хром қосындылары зауыты]]» АҚ, «Анвар» ЖШС (супермаркеттер мен дүкендер желісі), «Кабиев и К» ЖШС (супер- және гипермаркеттер желісі) және т. б.<ref>{{мақала|тақырыбы=В Казахстане утвержден перечень крупных налогоплательщиков, подлежащих мониторингу|сілтеме=http://www.inform.kz/rus/article/2736803|баспасы=Қазинформ|жыл=15 қаңтар 2015|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://www.webcitation.org/6YEBvPsKl}}</ref> === Қала аудандары === Қала Ақтөбе төбесінің етегінде орыналасып, темір жол станциясының маңында шоғырланған «Ескі қала» деп аталатын және солтүстік-батыста орналасқан, әкімшілік ғимараттар мен сауда орталықтары орналасқан [[Әбілқайыр хан даңғылы (Ақтөбе)|Әбілқайыр хан даңғылы]]ның бойында шоғырланған «Жаңа қала» деп аталатын екі негізгі ауданнан құралған<ref name="бсэ">{{кітап|авторы=О. Р. Назаревский|тақырыбы=Большая советская энциклопедия|бөлімі=Актюбинск|сілтеме=http://bse.chemport.ru/aktyubinsk.shtml|}}</ref>{{sfn|Paul Brummell|2008|p=279}}. Ескі қаланың аудандарына Құрмыш, Мәскеу (''Москва''), Татар слободасы (''Татарка'') және Оторвановка аудандары жатады. Қаланың ескі бөлігі негізінен бір қабатты жеке тұрғын үйлерден тұрады, арасында Ресей империясы заманында тұрғызылған ғимараттар кездеседі. Жаңа қаланың аудандарына Шанхай (''Шаңқай''), Сазды, Болашақ, Кең Дала аудандары мен мөлтек аудандар жатады. Аты аталған аудандардан бөлек Жилгородок (''Тұрғындар қалашығы''), Авиагородок, Сельмаш, Заречный, Қарғалы (''Жилянка''), Кірпішті (''Кирпичный''), Жаңақоныс (''Новый''), Ақжар, Бауырластар, 41-ші разъезд және т. б. аудандар бар. 2000-шы жылдардан бастап қала аумағында 30 астам жаңа аудан пайда болды<ref>{{мақала|автор=Альмира Әлішбаева|тақырыбы=Как не заблудиться в новых районах Актобе|сілтеме=http://www.diapazon.kz/aktobe/aktobe-theme-of-thet-day/48995-kak-ne-zabluditsya-v-novyh-rayonah-aktobe.html|басылым=Диапазон|жыл=05.12.2012}}</ref>. 2012 жылдан бастап 5 мөлтек ауданнан құралған, тұрғындар саны болашақта 260 мың адамға жетуі мүмкін Нұр Ақтөбе (бұрынғы ''Актобе-Сити'') ауданының құрылысы жүріп жатыр<ref>{{мақала|авторы=Мейрамгүл Рахатқызы|тақырыбы==«Нұр-Ақтөбе» — болашақтың қаласы|сілтеме=http://www.aktobegazeti.kz/?p=20513|баспасы=Ақтөбе}}</ref>. == Халқы == Халқының ұлттық құрамы сан алуан. Қазақтардың үлестік құрамы&nbsp;— 76,30&nbsp;%. Біршама [[орыстар]] (16,89&nbsp;%), сонымен қатар [[украиндар]] (2,68&nbsp;%), [[татарлар]] (1,53&nbsp;%), [[немістер]] (0,60&nbsp;%), [[корейлер]] (0,28&nbsp;%), [[әзірбайжандар]] (0,20&nbsp;%), [[өзбектер]] (0,17&nbsp;%), басқалар (1,35&nbsp;%) халықтар тұрады. (2015 жылдың 1 Қазаны бойынша).<ref name="KZ2015">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 2015 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны]</ref> Қала әкімшілігіне 367 220 саны бар Ақтөбе қаласынан басқан тағы да 5 селолық округтер кіреді. ([[Благодар ауылдық округі|Благодарның]], Қарғалы, Құрайлы, Новый, Сазды)<ref>[http://www.akimataktobe.kz/index.php?name=Pages&op=cat&id=94 Электронный акимат города Актобе. Сельские округа]</ref>) жалпы алғанда 22 ауданға ие, сол аудандардағы адам саны 48 368 адам (2012 жылдың 1 Қаңтары бойынша). Қала әкімшілігіне тәуелді территорияда барлығы 415 588 халық тұрады. Қазіргі уақытта халық саны бойынша Ақтөбе облысында бірінші орын алады және Қазақстандығы төртінші қала болып келеді ([[Алматы]], [[Астана]], [[Шымкент]]-тен кейінгі). Халық санының жылдам өсуіне байланысты үкімет қаланың әлеуметтік-экономикалық даму жобасын әзірледі. Ақтөбе қаласының миллион халқы бар мәртебесін алу үшін бағытталған бас жобасын ретке келтіру жұмыстары жүріп жатыр.<ref>[http://www.nashaagasha.org/regions/aktobe-dobivaetsya-statusa-goroda-millionnika/ Актобе добивается статуса города-миллионника] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130927230846/http://www.nashaagasha.org/regions/aktobe-dobivaetsya-statusa-goroda-millionnika/ |date=2013-09-27 }}</ref>. Проекттіні жүзеге асыру [[2011]] жыл мен [[2040&nbsp;жыл]] аралығына есептеліп отыр. Ақтөбе қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1926!! 1939!!1959!! 1970!! 1979!! 1987!! 1989!! 1991!! 1999!! 2004!! 2005 |- |20 861 |48 749 |96 680 |149 914 |190 569 |248 000 |253 532 |265 300 |253 088 |249 759 |253 952 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!!2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015!!2016 |- |258 014 |262 830 |268 644 |345 687 |348 956 |361 174 |367 391 |371 357 |377 752 |387 807 |397 572 |} ==Дереккөздер== {{Дереккөздер|3}} == Пайдаланылған әдебиет == * {{кітап|тақырыбы=История Казахской ССР с древнейших времён до наших дней в пяти томыах|жауапты=А. Н. Нусупбеков (гл. ред.) и др.|орны=Алма-Ата|баспасы=Наука|жыл=1977|томы=1|барлық беті=579|ref=История Казахской ССР}} * {{кітап|тақырыбы=Топонимика Казахстана. Энциклопедический справочник|орны=Алма-Ата|баспасы=Аруна Ltd.|жыл=2010|барлық беті=816|isbn=9965-26-330-2|ref=Топонимика Казахстана}} * {{кітап|часть=[http://www.madenimura.kz/ru/culture-legacy/books/book/kazahstan-nacionalnaa-enciklopedia-1-tom?category=all&page=158 Актобе]|тақырыбы=Казахстан. Национальная энциклопедия|орны=Алматы|баспасы=«Қазақ энциклопедиясы»|жыл=2004|isbn=9965-9389-9-7|ref=Казахстан. Национальная энциклопедия|ref=Казахстан. Национальная энциклопедия}} * {{кітап|авторы=А. А. Кауфман|тақырыбы=Переселенцы-арендаторы Тургайской области (2-я часть)|сілтеме=http://myaktobe.kz/wp-content/uploads/2013/09/Кауфман-А.А.-Переселенцы-арендаторы-Тургайской-области.-ч.2-Отчета-по-командировке.-1897-жыл.pdf|орны=СПб|баспасы=Типография В. Безобразова и Комп.|жыл=1897|ref=Переселенцы-арендаторы Тургайской области}} * {{кітап|авторы=И. Еловскій|тақырыбы=Голодный поход Оренбургской арміи|сілтеме=http://myaktobe.kz/wp-content/uploads/2013/09/Еловский-И.-Голодный-поход-Оренбургской-армии-1921.pdf|орны=Пекин|баспасы=Типография Успенского монастыря при Русской Духовной миссии|жыл=1921|ref=Голодный поход Оренбургской арміи}} * {{кітап|тақырыбы=Энциклопедия «Актобе»|жауапты = Под ред. М. К. Тажибаева|орны= Актобе|баспасы= Отандастар-Полиграфия|жыл= 2002| барлық беті= 786| isbn= 5-628-02641-7| тиражы= 10000|ref=Энциклопедия «Актобе»}} * {{кітап|тақырыбы= Известные имена| жауапты = Сост. Е. Ж. Курманбеков| орны= Актобе|баспасы = ОАО «Полиграфия»| жыл= 1999| барлық беті= 270|isbn= 5-7667-9244-1| тираж= 2000|ref= Известные имена}} * {{кітап|авторы=Paul Brummell|тақырыбы=Kazakhstan: The Bradt Travel Guide|баспасы=Bradt Travel Guides|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=-2ZAp-TgaSMC|жыл=2008|allpages=408|isbn=9781841622347|ref=Paul Brummell}} * {{мақала|авторы=Мурзатаева М.|тақырыбы=Сравнительная характеристика климата Уральска и Актобе|сілтеме=http://library.wksu.kz/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=5066&Itemid=2&lang=ru|баспасы=ЗКГУ им. М. Утемисова|жыл=2014|ref=Мурзатаева М.}} * {{кітап|тақырыбы=Актюбинская область. Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 жыла|орны=Астана|жыл=2011|томы=1|ref=Итоги Национальной переписи. — Т. 1}} * {{кітап|тақырыбы=Актюбинская область. Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 жыла|сілтеме=http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032653|орны=Астана|жыл=2011|томы=2|ref=Итоги Национальной переписи. — Т. 2}} * {{кітап|тақырыбы=Актюбинская область. Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 жыла|орны=Астана|жыл=2011|томы=3|ref=Итоги Национальной переписи. — Т. 3}} * {{кітап|авторы=Н. И. Журин|тақырыбы=Сверяя шаг по Ильичу (коренные преобразования в экономике и культуре Актюбинской области за жылы Советской власти)|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=mVo8AAAAMAAJ|баспасы=Казахстан|жыл=1969|барлық беті=206|ref=Н. И. Журин}} * {{кітап|авторы=Институт географии (Академия наук СССР)|тақырыбы=Казахская ССР: экономико-географическая характеристика|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=hSMzAAAAIAAJ|жауапты=Ред.: О. Р. Назаревский|баспасы=Государственное издательство географической литературы|жыл=1957|барлық беті=733|ref=Казахская ССР: экономико-географическая характеристика}} * {{кітап|авторы=Б. С. Каррыев, М. Б. Айдарханов, Е. К. Балафанов|тақырыбы=Всемирное Интервидение: Основы информационной культуры|сілтеме=http://www.unesco.kz/publications/ci/2006/ifap/world-intervision-rus.pdf|орны=Алма-Ата|баспасы=SIBIS|жыл=2006|барлық беті=403|isbn=9789965952821|ref=Всемирное Интервидение}} {{Ақтөбе облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Ақтөбе қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Ақтөбе|*]] 5djla90hd9w3mx5t9p0mqqxy2o9joiv 0 3396 3056487 3043946 2022-08-01T16:29:36Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Талдықорған |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Taldykorgan seal.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 44|lat_min= 59|lat_sec=58 |lon_deg= 78|lon_min= 22|lon_sec=52 |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Әсет Масабаев |құрылған уақыты = 1944 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Гавриловка |статус алуы = |жер аумағы = 74 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 163,3 мың |санақ жылы = 01.05.2015 |тығыздығы = 4139 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 64,96 % <br /> [[орыстар]] 24,47 % <br /> [[корейлер]] 3,61 % <br /> [[татарлар]] 1,94 % <br /> [[немістер]] 1,10 % <br /> [[украиндар]] 0,75 % <br /> [[ұйғырлар]] 0,65 % <br /> [[шешендер]] 0,25 % <br /> [[өзбектер]] 0,21 % <br /> [[белорустар]] 0,12 % <br /> басқалары 0,92 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = талдықорғандық |телефон коды = 7282 |пошта индекстері = 040000 |автомобиль коды = B, V,05 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Taldykorgan |сайты = http://www.taldykorgan.gov.kz |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} '''Талдықорған''' ([[1993 жыл]]дың [[4 мамыр]]ына дейін '''Талды-Қорған''')<ref>[http://www.centralasia-travel.com/ru/countries/kazakhstan/sights/taldikorgan Талдықорған қаласы туралы мәліметтер. Тарихы. Көрнекі жерлері] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130506004544/http://www.centralasia-travel.com/ru/countries/kazakhstan/sights/taldikorgan/ |date=2013-05-06 }}</ref> — қала, [[Жетісу облысы]]ның орталығы. == Тарихы == Ең алғаш қазіргі Талдықорған аумағында орналасқан [[XIX ғасыр|XIX ғасырдың]] екінші жартысында, яғни 1869 жылы "Гавриловка" селосы бой көтерді. Бұл өңірді алғаш рет қоныстаған [[казактар]] болды<ref>[http://www.centralasia-travel.com/ru/countries/kazakhstan/sights/taldikorgan Талдықорған қаласы туралы мәліметтер. Тарихы. Көрнекі жерлері] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130506004544/http://www.centralasia-travel.com/ru/countries/kazakhstan/sights/taldikorgan/ |date=2013-05-06 }}</ref>. Кейін Жетісу облисполкомының ұйғаруымен 1920 жылы (кейбір деректерде 1921 жылы) "Гавриловка" селосының атауы ресми түрде "Талды-Қорған" селосы деп өзертіліп, Қапал уезінің орталығы дәрежесін алады. 1930 – 1944 жылдар аралығында Талды-Қорған [[Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы|Қазақ КСР]]-ның Алматы округі, Талды-Қорған ауданының орталығы болып бекітіледі. 1944 жылы Талды-Қорған селосына қала дәжересі беріліп, Алматы округінен бөлініп кеткеннен кейін, 1944 жылдан 1959 жыл аралығында және 1967 жылдан 1997 жылдар аралығында Қазақ КСР [[Талдықорған облысы]]ның орталығы дәрежесін алады. Ал 1993 жылы қала атауы ресми түрде ''Талдықорған'' деп өзгертілді. Қазіргі кезде Талдықорған қаласы 2001 жылдың 22 қыркүйегінен бастап, 2022 жылдың маусымына дейін Алматы облысының орталығы болып келді<ref>http://ortcom.kz/map/city/18{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Талдықорған</ref>. 2022 жылдың маусымынан жаңадан құрылған [[Жетісу облысы]]ның орталығы. == Географиясы == Талдықорған қаласы Қазақстанның оңтүстік-шығысында, облыстың орталық тұсында, [[Жетісу Алатауы]]ның батысында (теңіз деңгейінен 570-600 м биіктікте), [[Қаратал (өзен, Балқаш алабы)|Қаратал]] өзенінің жағалауында орналасқан. Қаланың жер аумағы 74 км² құрайды. == Климаты == Қаланың климаты [[Континенттік климат|континенттік]]. Қысы қоңыржай салқын, қаңтар айының жылдық орташа температурасы -11 - 13°С, жазы ыстық және қуаң, шілдеде - 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері - 350 - 400 мм. Оның басым бөлігі наурыз-мамыр және қараша-желтоқсан айларында түседі. [[Жел]] негізінен солтүстік-шығыс (34%), солтүстік (16%) бағыттан соғады. Жылына 50 күнге дейін қуаңшылық байқалады. Тұрақты кар жамылғысы қараша айының соңғы онкүндігінде түсіп, наурыздың екінші онкүндігінде ери бастайды. == Өсімдіктері == Талдықорған бұта аралас сулыбас, бетеге, боз, эфемерль бозжусанды шөлейт белдемде жатыр. Қала аумағында шөмішгул, қарағай, сиягүл, жаңғак сабынкеп, қызғалдақ, долана, шырғанақ, шұғынық гүл, кәдімгі өpiк, қызыл мия, шырмауық, қарасора, алабота, жусан, т.б. шөптесіндер өседі. == Әкімшілік ұйымдастырылуы == Қалалық әкімшілік аумаққа қарасты 7 елді мекен [[Еркін ауылдық округі|Еркін]] және [[Өтенай ауылдық округі|Өтенай]] ауылдық округтеріне біріктірілген және құрамында [[Талдықорған агро-техникалық колледжі]]<nowiki/>нің оқу-тәжірибе шаруашылығы бар. == Халқы == {| class="wikitable" |- ! # !! Санақ болған жыл !! Халықтың саны |- | 1. || [[1959 жыл|1959]]|| 41418 |- | 2. || 1970 || 60601 |- | 3. || 1979 || 87948 |- | 4. || 1989 || 119149 |- | 5. || 1991 || 124500 |- | 6. || 1999 || 97996 |- | 7. || 2004 || 100577 |- | 8. || 2005 || 103041 |- | 9. || 2006 || 106900 |- | 10. || 2007 || 110686 |- | 11. || 2008 || 114441 |- | 12. || 2009 || 123038 |- | 13. || 2010 || 125919 |- | 14. || 2011 || 127324 |- | 15. || 2012 || 130253 |- |16. |2016 |163300 |} Халық тығыздығы - 1 км²-ге шаққанда 1155 адам. == Ұлттық құрамы == * Қаланың ұлттық құрамы ([[2019 жыл]]дың [[1 қаңтар|1 қаңтарғ]]ы санақ бойынша): * [[қазақтар]] — 128 652 адам. (74,97 %) * [[орыстар]] — 33 824 адам (19,53 %) * [[Корейлер|кәрістер]] — 4236 адам (2,45 % %) * [[татарлар]] — 2452 адам (1,42 %) * [[немістер]] — 1060 адам (0,61 %) * [[украиндар]] — 307 адам (0,18 %) * [[ұйғырлар]] — 803 адам (0,46 %) * [[шешендер]] — 423 адам (0,24 %) * [[өзбектер]] — 307 адам (0,18 %) * [[Беларустар|белорустар]] — 65 адам (0,04 %) * [[әзірбайжандар]] — 149 адам (0,09 %) * [[поляктар]] — 68 адам (0,09 %) * [[қырғыздар]] — 81 адам (0,05 %) * басқалары — 786 адам (0,45 %) * Барлығы — 173 213 адам (100,00 %) == Өнеркәсіп == Қалада 1570 жұмыс істейтін ауыл шаруашылық, өнеркәсіп кәсіпорыны мен ұжымдар тіркелген, олардың арасында серіктес шаруашылықтар саны — 1055, 72 АҚ, 82 егістік кооператив бар. Өнеркәсіп бағытындағы ipi кәсіпорындарға [[Қайнар аккумулятор зауыты|«Қайнар»]], «Teмip», «Темірбетон», «Ажар», «Нан», «Өрнек», «Аққу», «Сайман», «Қаласүтзауыты», «Мирас», т. б. акционерлік қоғамдар жатады. Ауыл шарушылығы бағытында 95, құрылыста 96 акционерлік қоғамдар бар. Қалада әр турлі салаларға маманданған «Гамма» АҚ, «Механикаландырылған жұмыстар» ЖАҚ, «Құрылысшы» АҚ, «Шымыр» ЖАҚ, «Ақ сұңқар-ай» ЖАҚ, «Талдықорған электр желілері құрылысы» АҚ, «Ақжол» ЖАҚ, «Қалалық жол құрылысы» ЖАҚ, т. б. жұмыс істейді. Сондай-ақ, 64 көлік мекемесі, 406 сауда және қоғамдық тамақтандыру орындары бар. Талдықорған қаласына қарасты жер аумағының (82333 га) ауыл шаруашылығына жарамды бөлігі 92,1%, оның ішінде егістігі 7527 га, жайылымы 65429 га, шабындығы 873 га. == Әлеуметтік инфрақұрылым == Қаланың әлеуметтік инфрақұрылымы жақсы дамыған. С. Сейфуллин атындағы қалалық кітапхана, қалалық балалар кітапханасы, В.Маяковский атындағы кітапхана, М. Тынышпаев атындағы өлкетану музейі, І. Жансүгіровтің әдеби музейі, І. Жансүгіров атындағы мәдениет сарайы, 7 халықтық көркемөнерпаздар ұжымы бар. Сондай-ақ, І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетi, медицина колледжі, Қ.Байсеитов атындағы музыкалық колледж, [[Талдықорған агро-техникалық колледжі]], 3 кәсіптік-техникалық лицей мен мектептер, жалпы білім беретін 22 мектеп жұмыс істейді. Қала аумағындағы республика және облыстық деңгейде қамқорлыққа алынған мәдени-архитектура ескерткіштері санатында "Даңқ" ескерткіші (1968 ж. салынған), "Атамекен" кинотеатры (1950 ж.), Пионерлер үйі (көркем-сурет галереясы, 1957 ж.), № 3 кәсіптәк-техника мектеп ғимараты (1958), Сән ательесі (1959), қалалык әкімшілік ғимараты (1950), Аяқ-киім фабрикасы (1952), І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ғимараты (1975), Ақ мешіт (1996), С. Сейфуллин атындағы кітапхана (1982), М. Тынышпаев атындағы тарихи-өлкелік мұражай (1980), т. б. бар. Калада Б. Римова атындағы облыстық драма театры, «Алтын дән», «Туған тел», «Ачимноуль», «Контраст», Ардагерлер хоры, Қуыршақ театры, «Улыбка», «Солнышко» атты көркемөнерпаздар тобы жұмыс істейді. Қала аумағындағы автокөлік жолының ұзындығы 352 км, оның ішінде 247 км-не асфальт төселген, 96 км-i тас жол. Талдықорған арқылы [[Алматы]]-[[Өскемен]], [[Семей]]-Алматы, т. б. бағыттарға автокөлік өтеді. Қалада темір жолы стансасы 1949 ж. салынды. Одан Көксу, Текелі, Қарабұлақ темір жолы стансаларына жүк поездары қатынайды. 19 емдеу-сауықтыру орындары: қалалық емхана, жүрек ауруларын емдейтін орталық, қалалық, санитарлық-эпидемиология станса, облыстық онкология диспансері, әйелдерге дәрігерлік көмек беретін орталық, облыстық перинатальдық орталығы, облыстық аурухана, қалалық облыстық балалар ауруханасы, жұқпалы аурулар ауруханасы, туберкулез диспансері, облыстық наркология диспансері, қалалық жедел және шұғыл жәрдем көрсету стансасы, қалалық қан орталығы, қалалық бөбектер үйі, т.б. жұмыс істейді Талдықорған қаласынан Астана қаласына дейін қашықтық 758 км, Алматы қаласына дейінгі қашықтық 279 км. Тұрғындар саны 145,403 адамды құрайды (2019 жылы).<ref>http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm</ref> Орталық Азия, Ресей мемлекеттеріне шығуға мүмкіндік беретін әуежай, теміржол станциясы бар. Жалпы мемлекеттік және облыстық маңызы бар автомобиль жолдары тораптарының жүйесі арқасында қала Қазақстанның басқа да қалаларымен, Орталық Азиямен, Ресеймен және Қытаймен байланысып жатыр. Білім, мәдениет, туризм орталығы және халықаралық, өңіраралық өндірістік-қызмет көрсету орталығы ретінде аса тартымды қала. Қалада 4 жоғарғы оқу орны, 12 орта кәсіби білім мекемелері, 25 жалпы білім беру мекемелері жұмыс жасайды. Сондай-ақ, қалада драма театры, филармония, мұражайлар, мәдениет және демалыс парктері, кітапханалар мен кинотеатрлар, стадиондар, спорт кешені, аквапарк және ипподром бар. Қаланың құрылыс индустриясын дамыту, балаларға арналған тағамдар, электр сорғылары, сүт өнімін, керамика-граниттан жасалған плиталар, жұмыртқа және құс етін өндіру әлеуеті бар. Талдықорған - қала (1944 ж.), Алматы облысының орталығы (2000 ж.), темір жол станциясы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтеме == * http://visitkazakhstan.kz/kk/guide/places/view/141/ {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Талдықорған қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Талдықорған]] pzoofo790h4g3c3dx5iqkqsyedms3jo 0 3398 3056377 2971539 2022-08-01T14:55:47Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Тараз |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal Taraz.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 42|lat_min = 53|lat_sec = |lon_deg = 71|lon_min = 22|lon_sec = |CoordAddon =type:city(330000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жамбыл |кестедегі облыс = Жамбыл облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Ержан Жылқыбаев |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = 568 |бұрынғы атаулары = Жамбыл, Мирзоян, Әулие-Ата. |статус алуы = |жер аумағы = 139 |климаты = |тұрғыны = 357 663<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 7262 |пошта индексі = 080000 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Taraz |сайты = http://www.zhambyl.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Тараз''' — [[Жамбыл облысы]]ның орталығы. XVIII ғасырда бұл қала Әулие-Ата деп аталған. [[1936 жыл|1936]]-[[1937 жыл|1937]] жылдар аралығында Мирзоян деп аталған. [[1937 жыл|1937]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары Жамбыл, [[1997 жыл|1997 жылы]] [[8 қаңтар|8 қаңтарда]] тарихи аты - Тараз атауы қайтарылды. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Тараз |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/тараз/ Тараз ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 22.1 |Ақп_а_макс = 24.6 |Нау_а_макс = 30.3 |Сәу_а_макс = 33.2 |Мам_а_макс = 38.6 |Мау_а_макс = 42.3 |Шіл_а_макс = 44.5 |Там_а_макс = 43.5 |Қыр_а_макс = 40.6 |Қаз_а_макс = 34.6 |Қар_а_макс = 29.0 |Жел_а_макс = 22.7 |Жыл__а_макс = 44.5 |Қаң_а_мин = -26.2 |Ақп_а_мин = -28.2 |Нау_а_мин = -23.3 |Сәу_а_мин = -8.2 |Мам_а_мин = -5.2 |Мау_а_мин = 4.4 |Шіл_а_мин = 9.0 |Там_а_мин = 1.2 |Қыр_а_мин = -0.8 |Қаз_а_мин = -14.3 |Қар_а_мин = -29.9 |Жел_а_мин = -31.0 |Жыл__а_мин = -31.0 |Қаң_ор_макс = 2.2 |Ақп_ор_макс = 3.7 |Нау_ор_макс = 10.4 |Сәу_ор_макс = 18.7 |Мам_ор_макс = 24.6 |Мау_ор_макс = 30.6 |Шіл_ор_макс = 33.0 |Там_ор_макс = 31.7 |Қыр_ор_макс = 25.8 |Қаз_ор_макс = 17.6 |Қар_ор_макс = 9.9 |Жел_ор_макс = 4.1 |Жыл__ор_макс = 17.7 |Қаң_ор_мин = -8.4 |Ақп_ор_мин = -7.1 |Нау_ор_мин = -1.0 |Сәу_ор_мин = 5.4 |Мам_ор_мин = 10.3 |Мау_ор_мин = 14.9 |Шіл_ор_мин = 17.0 |Там_ор_мин = 15.2 |Қыр_ор_мин = 9.9 |Қаз_ор_мин = 4.1 |Қар_ор_мин = -1.4 |Жел_ор_мин = -6.5 |Жыл__ор_мин = 4.4 |Қаң_ор = -3.1 |Ақп_ор = -1.7 |Нау_ор = 4.7 |Сәу_ор = 12.1 |Мам_ор = 17.4 |Мау_ор = 22.8 |Шіл_ор = 25.0 |Там_ор = 23.5 |Қыр_ор = 17.8 |Қаз_ор = 10.9 |Қар_ор = 4.3 |Жел_ор = -1.2 |Жыл__ор = 11.0 |}} </div> == Тарихы == Орта ғасырларда Тараз деген атауымен әйгілі болды. Қалаға ең бірінші келгендер - [[Ферғана аңғары|Ферғана алқабы]]ның соғдылары болған. [[1997]] жылынан бастап тарихи атауы қалаға қайтарылды. 2002 жылы Тараз өзінің 2000 - жылғы мерейтойын атап өтті. Орта ғасырларда Тараз [[Ұлы Жібек жолы]]ның бойында орналасқан қалаларының бірі еді. Әсіресе Қарахан дәулеті кезінде гүлденген. [[19 ғасыр]]да Әулие Ата Қоқан қамалы еді. ХІХ ғасырының 60-шы жылдарында [[Ресей империясы]]ның құрамына кірген. Кеңес Одағы кезінде Жамбыл облысының орталығы болып, Қазақстан тәуелсіздігін алған соң егемен елінің жайлаулы Жамбыл облысының әкімшілік орталығы, тарихы бай көне шаһар болып өркендейді. Тараз қаласында [[Айша бибі кесенесі|Айша Бибі]], [[Бабаджа хатун кесенесі|Бабаджа хатун]], [[Қарахан кесенесі|Қарахан]], [[Тектұрмас кесенесі|Тектұрмас]] кесенелері, [[Нәметбай мешіті]] және орта ғасырлық монша орналасқан. Қалаға көп деген өзіміздің және шетел туристері осы кесенелерді көруге асығады. == Халық саны == Қаланың халық саны: 357 663 адам (2019 жылғы<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Тараз қаласының халық санының 70% қазақтар. Қалада [[орыстар]], [[өзбектер]], [[корейлер]], [[татарлар]], [[түріктер]], [[немістер]], [[күрдтер]], [[дүнгендер]], [[қырғыздар]], [[гректер]], [[әзірбайжандар]], [[ұйғырлар]], [[шешендер]] тұрады. Қалада «Достық үйі» бар. {| class="standard sortable" |+ 2010 ж. 1 қаңтарына тұрғындары этникалық құрамы: |- ! Этникалық құрамдар !! Халық саны <br />[[1989]] жылы !! % |- | Қазақтар || 722 627 || 69,23 % |- | Орыстар || 141 829 || 13,59 % |- | Өзбектер || 24 986 || 2,39 % |- | Татарлар || 10 651 || 1,02 % |- | Немістер || 6 695 || 0,64 % |- | Басқалар || 137 055 || 13,13 % |} Тараз қаласы халқының саны:<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |11 722 |113 346 |187 164 |263 793 |306 715 |312 300 |330 125 |327 911 |332 204 |336 057 |} {| class="wikitable" |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014<ref name="KZ2014">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT081783 2014 жыл басына Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны ж.]</ref> !! 2015 |- |338 454 |342 483 |320 634 |325 211 |327 411 |326 113 |343 275 |351 353 |356 983 |} == Әкімшілік бөлінуі== Тараз қаласындағы 26 шағын аудан<ref name="Микрорайоны Тараза Flatfy.kz">{{Cite web|url=https://flatfy.kz/geo_list?geo_id=1876&geo_type=microdistrict&section_id=3 |title=Все микрорайоны Тараза |publisher=// Flatfy.kz|lang=|accessdate=2018-04-23}}</ref>: Ақбұлақ, Қаратау, Жайлау, Салтанат, Талас, Самал, Алатау, Мыңбұлақ, Аса, Жансая, Астана, Бәйтерек, Қарасу, Арай, Кектем, Жасыл кілем, Тонкуруш, Барыскан, Бурыл және т.б. == Тараз қаласының басшылары == '''Жамбыл (Тараз) қалалық партия комитетінің бірінші хатшылары:''' # Федотов А. П. (қаңтар 1939 — наурыз 1940) # Әбділдин А. (сәуір 1940 — наурыз 1941) # Царев А. А. (сәуір 1941 — наурыз 1943) # Санников А. М. (сәуір 1943 — маусым 1946) # Федотов А. П. (қаңтар 1947 — мамыр 1951) # Прохоров Н. И. (маусым 1951 — наурыз 1955) # Кондратьев С. И. (қыркүйек 1955 — сәуір 1963) # Бобир Н. М. (мамыр 1963 — мамыр 1972) # Коротков В. Г. (маусым 1972 — сәуір 1975) # Банников В. Г. (сәуір 1975 — қазан 1983) # Додонов Ю. Е. (қазан 1983 — ақпан 1987) # Макаров С. Н. (наурыз 1987 — наурыз 1990) # Ахметова Л. А. (сәуір 1991 — тамыз 1991) '''Жамбыл (Тараз) қалалық атқару комитетінің төрағалары:''' # Бученко П. В. (тамыз 1939 — қаңтар 1940) # Глухов В. Ф. (қаңтар 1940 — қыркүйек 1940) # Синицин В. В. (қыркүйек 1940 — қыркүйек 1941) # Бученко П. В. (мамыр 1942 — наурыз 1943) # Бармашев К. А. (наурыз 1943 — тамыз 1946) # Бабинцев Ф. А. (тамыз 1946 — наурыз 1950) # Галямин А. И. (наурыз 1950 — қаңтар 1952) # Ескелдиев С. (сәуір1952 — қазан 1952) # Құсайынов Т. (қазан 1952 — наурыз 1957) # Комратов А. (наурыз 1957 — қаңтар 1965) # Әбсеметов А. А. (қаңтар 1965 — желтоқсан 1969) # Төребеков Т. (наурыз 1970 — маусым 1983) # Шарафутдинов Щ. К. (маусым 1983 — мамыр 1987) # Сүлейменов К. К. (мамыр 1987 — қазан 1990) # Темірбеков Т. (қазан 1990 — ақпан 1992)   '''Тараз қаласының әкімдері:''' # [[Алдияр Әлиасқарұлы Түсіпов]] (ақпан 1992 — қазан 1995) # [[Болат Әбжаппарұлы Жылқышиев]] (қазан 1995 — қаңтар 1998) # [[Сейіт Қайроллаұлы Сартбаев]] (қаңтар 1998 — ақпан 1999) # [[Болат Оспанұлы Сауранбаев]] (ақпан 1999 — сәуір 2005) # [[Ілияс Әлімұлы Тортаев]] (2005 — 2009) # [[Ертарғын Кәкімбекұлы Астаев]] (8 желтоқсан 2009 — қазан 2010) # [[Бекболат Серікбекұлы Орынбеков]] (қазан 2010 — 31 желтоқсан 2013) # [[Нұржан Сәбитұлы Календеров]] (31 желтоқсан 2013 — 2 наурыз 2017) # [[Рүстем Рысбайұлы Дәулет]] (2 наурыз 2017 — 23 сәуір 2018) # [[Ғалымжан Райлұлы Әбдірайымов]] (23 сәуір 2018 — 12 сәуір 2019) # [[Қайрат Әскербекұлы Досаев]] (24 сәуір 2019 — 22 қараша 2019) # [[Айтқазы Даулетқұлұлы Қарабалаев]] (3 желтоқсан 2019 — 19 наурыз 2021) #[[Ержан Жылқыбаев]] (19 наурыз 2021 — қазіргі уақыт)<ref>https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/naznachen-novyiy-akim-taraza-432263/</ref> == Табиғаты == Облыстың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді. Табиғи ландшафтардың флорасы мен фаунасы кең және әртүрлі. Облыста өсімдіктердің 3 мыңнан астам түрі бар. Аң аулайтын өңірдің жалпы алаңы 13,9 мың га құрайды, онда жануарлардың 40-тан астам түрі мекендейді. 27,8 мың га алаңды құрайтын балық шаруашылық қоры 74 су айдынынан тұрады, оның ішінде 73 су айдыны балық шаруашылығына жарамды. Ірі бөгендерден Тасөткел және Теріс-Ащыбұлақ бар. Балық аулау кәсібінде толстолобик, ақмарқа, карп, сазан, көк серке, тыран балық, краль, торта балықтарын аулау кең таралған. Облыс аумағында 3 мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумалы бар: * мемлекеттік (кешенді) қаумал «Берікқара шатқалы» 17,5 мың га алаңды алады, онда қызыл кітапқа енгізілген аса бағалы ағаш бұтасының және шөп өсімдігінің 50-ден астам түрін, ал жануарлардан – арқарды, үнді жайрасын, жұмақ шыбыншыны кездестіруге болады; * жалпы алаңы 3,07 мың га құрайтын мемлекеттік табиғи (кешенді) қаумал «Қарақоңыз шатқалы» (ботаникалық), Зайлы Алатаудың батыс сілемінде орналасқан. Алма, шие, алша, жүзім ағаштарының жемісті көшеттері үйеңкі орманның, боз қарағанның, тұт ағашының, түйе жаңғағының алаңдарымен ауыстырылады; * жалпы алаңы 1000 мың га құрайтын Андасай мемлекеттік (кешенді) қаумал (зоологиялық) Мойынқұм ауылынан батысқа Шу өзенінің жағасының бойында орналасқан. Өсімдік қабатында селеу шөбі, бетеге, қара сексеуіл, талдың ну бұтасы басымды. Жануарлар әлемінде арқарлар, құландар, джейрандар, еліктер, қабандар, қояндар, қырғауылдар, құрлар басым. == Өндіріс == Таразда қаратау тауларының бөктерінде Қаратау фосфор зауыты жұмыс істеп тұр. Бұл зауыт фосфор шығарудаң әлемде беделді орындардың бірінде. Облыста бірдей 3 зауыт ашылған болатын, солардың бірі «Жамбыл фосфор зауыты», «Химпром», «Жаңа Жамбал фосфор зауыты». Қалада темір құрастырушы зауты, автожөндеу зауыты, «Автобөлшектер» зауты т.б. зауыттар жұмыс істеп тұр.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Газеттері === * Жамбыл - Тараз — 1996 жылдан бері апта сайын шығатын саяси - қоғамдық газет. * Магнолия — 1995 жылдан бері апта сайын шығатын облыстық газет. * Новый регион — 1999 жылдан бері апта сайын шығатын ақпараттық - жарнамалық облыстық газет. * Знамя труда — 1919 жылдан бері шығарылып келе жатқан орыс тілді газет. === Телевизия === * «Қазақстан - Тараз» — Жамбыл облысының өңірлік телеарнасы. * «77 TV» телеарнасы. === Ақпарттық агенттіктері === * «Эк - Спорт» (экономика-спорт) == Білім беру жүйесі == == Спорт == == Тараз қаласының суреттері == <gallery> Сурет:View of Taraz.jpg|Қаланың панорамасы Сурет:Aulie-Ata Mosque.jpg|«[[Һибатулла Тарази мешіті|Һибатулла Тарази]]<nowiki/>» атындағы Тараз қаласының орталық мешіті Сурет:Mausoleum of Aisha Bibi-closer!.jpg|[[Айша бибі кесенесі]] Сурет:TALAS RIVER.JPG|[[Талас өзені]] Сурет:Көне Тараз демалыс орталығы.jpg|Көне Тараз демалыс орталығы Сурет:Көне Тараз демалыс орнындағы глобус.jpg|Туған жерім-Қазақстан! </gallery> == Бауырлас қалалар == * [[Фресно]], [[Калифорния]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] * [[Сиань]], [[Қытай]] * [[Тревизо]], [[Италия]] * Кобдо, [[Моңғолия]] * [[Кечкемет]], [[Мажарстан]] * [[Челябі]], [[Ресей]] * [[Самарқан]], [[Өзбекстан]] * [[Талас (қала)|Талас]], [[Қырғызстан]] * [[Ош]], [[Қырғызстан]] ==Дереккөздер== <references/> == Тараз қаласының сайттары == *[http://www.taraz.kz Тараз қаласының сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160111163508/http://taraz.kz/ |date=2016-01-11 }} *[http://www.e-taraz.kz Тараз қаласының ақпараттық сайты] *[http://www.gorodtaraz.kz Тараз қаласының ақпараттық порталы] == Тағы қараңыз == * [[Тараз қаласының құрметті азаматтары]] * [[Тараз (футбол клубы)]] {{Жамбыл облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Тараз қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Тараз]] [[Санат:Жібек жолының бойындағы қалалар]] p7tuqluau9fl004wdm289ax9dzzzxir 0 3399 3056495 3023788 2022-08-01T16:31:16Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Қостанай |сурет ={{Photomontage |photo1a = Акимат Костанай.jpg |photo2a = Костанай набережная р. Тобол - panoramio.jpg |photo2b = Kostanaycentre.jpg |photo3a = Kostanay 110000, Kazakhstan - panoramio (6).jpg |photo3b = Эу702-89, Казахстан, Костанайская область, станция Костанай (Trainpix 65923).jpg |photo4a = Областной русский драматический театр.jpg |photo4b = Monument to the Virgin lands first plowmen (34271463061).jpg |spacing = 2 |position = center |color_border = white |color = white |size = 266 |foot_montage = }} |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = Kostanay city seal.gif |ту = Flag of Kostanay.png |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 53|lat_min= 12|lat_sec= |lon_deg= 63|lon_min= 38|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қостанай |кестедегі облыс = Қостанай облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Марат Жүндібаев |құрылған уақыты = 1879 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Николаевск |статус алуы = |жер аумағы = 240 |биiктiктiң түрi = биiктiгі |орталығының биiктігі = 123 — 185 |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = 247 246<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 40,00 % <br /> [[орыстар]] 43,00 % <br /> [[украиндар]] 7,00 % <br /> [[немістер]] 2,00 % <br /> [[татарлар]] 2,00 % <br /> [[белорустар]] 1,00 % <ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = қостанайлық |телефон коды = 7142 |пошта индекстері = 110000 |автомобиль коды = P, 10 (2013 жылдан бастап) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Kostanay |сайты = http://www.kostanay.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en |сурет атауы=Қостанай облысының әкімдігі}} '''Қостанай''' — [[Қостанай облысы]]ның әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы. Қазақстандағы аса ірі темір, әуе және автомобиль жолдары тораптарының бірі. [[Батыс Сібір жазығы|Батыс Сібір ойпатының]] дала белдемі алып жатқан оңтүстік-батыс шетін құрайтын Қостанай жазығының орталық бөлігінде орналасқан. [[Тобыл]] өзенінің, оған [[Әбілсай]] мен Қостанай деген салалары құятын биік жарқабақты террасалы жағада орналасқан. Жерінің аумағы 8991 гектар. Тұрғыны 247 246<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> адам (2019). == Тарихы == Қостанай осы атыраптағы байырғы елді мекендердің бірі. Оның іргесін 1897 ж. [[Ресей патшасы]]ның жарлығына байланысты қазақтың жергілікті [[ру]]ларынан тартып алынған «Қостанай» атты қоныста, [[Еділ]] бойы мен [[Орынбор]] губерниясынан көшіп келген орыс шаруалары қалаған. Алғашқыда «Николаевка» деп аталды. 1893 ж. Қазақстанның құрамында болған бұрынғы [[Торғай облысы (Ресей империясы)|Торғай облысында]] жаңадан ендірілген уездік аумақтық-әкімшілік бөлінісіне сәйкес оған «Қостанай» атауы берілді де, Қостанай уезінің орталығына айналды. 1912 – 13 ж. Оңтүстік Сібір темір жолы магистралінің [[Челябі|Челябинск]] – [[Троицк (Челябинск облысы)|Троицк]] – Қостанай тармағының салынуына байланысты Қостанай Ресейде өнеркәсіптік дамуы бойынша біршама ілгері тұрған Орталық Ресей аудандарымен тікелей сауда-саттық байланыстар жасауға мүмкіндік алды. Соның нәтижесінде Қостанай Солтүстік Қазақстандағы ірі сауда орталықтарының біріне айналды. Қалада жеңіл және тамақ өнеркәсіптері, бу және дизель отынымен жұмыс істейтін диірмендер, қасапханалар, тері заттары, т.б. пайда болды. 1917 – 19 ж. Қостанайда Кеңес өкіметі орнап, 1920 ж. сол кездегі [[Ақтөбе облысы]]ндағы өзімен аттас округтің, 1925 ж. губернияның, 1936 ж. жаңадан құрылған Қостанай облысының орталығына айналды. == Экономикасы == Бүгінгі таңда мұнда жеңіл өнеркәсіпті құрайтын [[комвол]]-[[шұға (мата)|шұға]] комбинаты, «Большевичка» тігін, аяқ киім фабрикалары, тамақ өнеркәсібін құрайтын ет, сүт, ұн-жарма және нан комб-тары, құрылыс материалдар өнеркәсібінің темір-бетон комбинаттары мен қызыл және силикатты кірпіш заттары, құрылыс-монтаж құралымдар комбинат, машина жасау мен металл өңдеу өнеркәсібінің [[авиақозғалтқыш]], автомобиль және ауыл шаруашылық техникасын жөндеу зауыттары, химия өнеркәсібінің химиялық талшық зауыты, электроэнергетика өнеркәсібіне қарасты жылу электр орталығы, автомобиль жөндеу зауыты, жиһаз жасау өнеркәсібі, тұрмыс қажетін өтейтін комб., т.б. жұмыс істейді. == Қазіргі Қостанай == Қазір қаланың өнеркәсіп құрамындағы кәсіпорындарда салалық 10 АҚ, 9 ЖШС, 4 МҚК бар. 2000 жылғы деректер бойынша Қ-да барлығы 30 ірі кәсіпорын, т.б. бірлестік жұмыс істейді. Қалада Солтүстік Қазақстанның [[геология]] басқармасы мен оның орталық лабораториясы, [[Қостанай мемлекеттік университеті|А. Байтұрсынов атындағы мемлекеттік педогогика университет]], ауыл шаруашылық институты, мемлекеттік ауыл шаруашылық және егіншілік жобалау институттарының, су құрылысын жобалау институтының бөлімшелері, кооперативтік, автомобиль, құрылыс колледждері, 2 қалалық кәсіптік-тех., мед. мекемелері, облыс тарихи және геология музей, гидрометеорология бюро, 59 мектеп, 2 мәдениет үйі, облыстық драма театр, филармония, 13 кітапхана жұмыс істейді. Денсаулық сақтау және сауықтыру мекемелерінен 12 аурухана (облысы және қалалық клиник. аурухана, теміржолшылар мен балалар клиникалық ауруханалары, облыстық және қалалық емханалар, [[онкология]], туберкулез, [[психиатрия]]лық, [[венерология]] диспансерлер, сүйек [[туберкулез]]і санаторийі, қалалық трахомоздық аурухана), 6 акушерлік пункт, 131 дәріхана, облыстық радио-телестудиялар, стадион тұрғындарға қызмет көрсетеді. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Қостанай |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/қостанай/ Қостанай ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 3.2 |Ақп_а_макс = 3.8 |Нау_а_макс = 16.4 |Сәу_а_макс = 30.6 |Мам_а_макс = 38.6 |Мау_а_макс = 41.0 |Шіл_а_макс = 39.5 |Там_а_макс = 39.9 |Қыр_а_макс = 36.3 |Қаз_а_макс = 28.6 |Қар_а_макс = 14.0 |Жел_а_макс = 6.8 |Жыл__а_макс = 41.0 |Қаң_а_мин = -42.0 |Ақп_а_мин = -40.5 |Нау_а_мин = -31.5 |Сәу_а_мин = -19.9 |Мам_а_мин = -6.9 |Мау_а_мин = -0.3 |Шіл_а_мин = 5.8 |Там_а_мин = -0.7 |Қыр_а_мин = -6.7 |Қаз_а_мин = -13.5 |Қар_а_мин = -37.0 |Жел_а_мин = -38.6 |Жыл__а_мин = -42.0 |Қаң_ор_макс = -10.4 |Ақп_ор_макс = -9.2 |Нау_ор_макс = -2.0 |Сәу_ор_макс = 11.3 |Мам_ор_макс = 20.9 |Мау_ор_макс = 26.5 |Шіл_ор_макс = 27.1 |Там_ор_макс = 25.4 |Қыр_ор_макс = 19.0 |Қаз_ор_макс = 10.0 |Қар_ор_макс = -1.5 |Жел_ор_макс = -7.9 |Жыл__ор_макс = 9.1 |Қаң_ор_мин = -19.2 |Ақп_ор_мин = -19.0 |Нау_ор_мин = -12.4 |Сәу_ор_мин = 0.1 |Мам_ор_мин = 7.3 |Мау_ор_мин = 13.2 |Шіл_ор_мин = 15.0 |Там_ор_мин = 12.8 |Қыр_ор_мин = 6.9 |Қаз_ор_мин = 0.5 |Қар_ор_мин = -9.5 |Жел_ор_мин = -16.4 |Жыл__ор_мин = -1.7 |Қаң_ор = -14.8 |Ақп_ор = -14.1 |Нау_ор = -7.2 |Сәу_ор = 5.7 |Мам_ор = 14.1 |Мау_ор = 19.9 |Шіл_ор = 21.1 |Там_ор = 19.1 |Қыр_ор = 13.0 |Қаз_ор = 5.3 |Қар_ор = -5.5 |Жел_ор = -12.2 |Жыл__ор = 3.7 |Қаң_ор_ж-ш = 19.3 |Ақп_ор_ж-ш = 13.9 |Нау_ор_ж-ш = 14.5 |Сәу_ор_ж-ш = 24.1 |Мам_ор_ж-ш = 33.3 |Мау_ор_ж-ш = 39.3 |Шіл_ор_ж-ш = 55.0 |Там_ор_ж-ш = 38.2 |Қыр_ор_ж-ш = 26.9 |Қаз_ор_ж-ш = 30.3 |Қар_ор_ж-ш = 24.8 |Жел_ор_ж-ш = 23.7 |Жыл__ор_ж-ш = 343.3 |}} </div> ==Сыртқы сілтемелер== * [http://www.kostanay.kz/ Қостанай облысы әкiмiнiң ақпараттық портал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081103044210/http://www.kostanay.kz/ |date=2008-11-03 }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Қостанай облысы}} {{бастама}} {{wikify}} [[Санат:Қостанай|*]] [[Санат:Тобыл бойындағы қалалар]] 5af8bntfbq278e5j2nl3hcl35eke893 0 3400 3056497 2988889 2022-08-01T16:31:53Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Қызылорда |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Kyzylorda coat-of-arms.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 44|lat_min= 51|lat_sec= |lon_deg= 65|lon_min= 31|lon_sec= |CoordAddon=type: |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Ғанибек Қазантаев]] |құрылған уақыты = 1820 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Ақмешіт, Перовск |статус алуы = |жер аумағы = 240 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң континенталды, қуаң |ресми тілі = қазақ тілі |тұрғыны = 241 416<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = қызылордалық |телефон коды = 7242 |пошта индекстері = 120000 |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Shymkent |сайты = http://www.kyzylorda-city.kz |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} '''Қызылорда''' – Қазақстанның оңтүстігіндегі қала, Қызылорда облысының әкімшілік, экономикалық және мәдени орталығы (1938 жылдан). [[Сырдария]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. Тұрғыны 241 416<ref name="stat.gov.kz">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> адам (2019). 8 әкімшілік-аумақтық бірліктен тұрады: Қызылорда қаласы, [[Тасбөгет]], [[Белкөл]] кенттері, [[Қосшыңырау]], [[Қызылжарма]], [[Қызылөзек]], [[Ақсуат]], Ақжарма ауылдары. Қала теңіз деңгейінен 126-130 м биіктікте жатыр. Қала аумағы өзенді бойлай оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай төртбұрышты пішінде созылып жатыр. Жер аумағы 3683 га. Қаланың 17,0 га аумағы теміржол тораптарына, 165 га аумағы көліктік көшелерге, 19 га аумағы талы жоқ қала бақтары мен демалыс орындарына, 51 га алқабы шөлді-шөлейітті орындар үлесіне тиеді. Геологиялық тұрғыдан Қызылорда аумағы [[Тұран]] эпигерциндік платформасы үстінде жатыр. Палеозойда қалыптасқан бұл жазықты кейде "Сыр ойысы" деп те атайды. Ойыстың шеткі иіндері палеозойлық қатты метаморфты жыныстарға толған. Ойыстың көлденең ені 400 км. Орталығында палеозойлық тау жыныстары 600-900 м тереңдікте жатыр. Кейіннен ойыс мезозой, одан кейін кайнозой жыныстарымен жабылған. Шөгінді қабат үшке бөлінеді. [[Сурет:Qyzylorda station.jpg|thumb|left|Қызылорда вокзалы]] Ең жоғарғы қабатының қалыңдығы 10-15 м. Бұл толығымен аллювийлі шөгінді жыныстар. Келесі құмды қабаттың қалыңдығы 50-80 м. Олар негізінен көтеріңкі немесе құмды төбелер бөліктерінде жатыр. Үшінші қабат палеогеннің аяғындағы (олигоцен) теңіз саздары мен құм тастарынан тұратын жасыл-сұр түсті жыныстардан тұрады. Қабат 50-80 м тереңдікте жатыр. Қала Қамысқала атты елді мекенде 1817 жылы салынған. Қоқан хандығының кезінде Ақмешіт бекінісі болып қаланды. 1853 жылдың тамызынан басқыншы, генерал В.А. Перовскийдің атымен бекініс [[Перовск]] форты аталды. 1867 жылы Перовскіге қала мәртебесі беріліп, уезд орталығына айналды. 1901-06 жылдары Орынбор – Ташкент теміржолының салынуына байланысты қала халқы қарқындап өсті. Кеңес өкіметі Қазақстанда ең бірінші осы Перовскіде, 1917 жылы 30 қазанда (12 қараша) орнады. 1922 жылы қаланың Ақмешіт аты қайтарылғанымен, 1925 жылдың сәуірінде Қызылорда деп қайта өзгертіліп, Қазақ АКСР-інің астанасы мәртебесі берілді (1929 жылға дейін). Қалада 1926 жылы 13 қаңтарда Қазақ драма театры (М.Әуезов атындағы Қазақтың мемлекеттік академия театры) ашылды. Денсаулық сақтау, білім беру орындары көбейді. 1938 жылы облыс орталығына айналды. XX ғасырдың 30-жылдары қалада электр станциясы, диірмен, наубайханалар, балық өңдеу, күріш, кірпіш зауыты жұмыс істеп тұрды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары аяқ-киім фабрикасы, ет комбинаты, астық өнімдері комбинаты, сүт зауыты, целлюлоза-картон зауыты, тоқылмайтын маталар фабрикасы іске қосылды. 1956 жылы қала іргесіндегі Тасбөгет кенті жанынан су бөгеті салынды. 1974 жылы «Қызылордакүрішмаш» зауыты іске қосылды. Көптеген оқу орындары мен мәдениет ошақтары ашылды. 1996 жылы 8 қазанда ҚР Президентінің жарлығымен «Қызылорда арнайы экономикалық аймағы» (АЭА) құрылды. Оның бағдарламасы негізінде қалада жекешелендіру, акционерлендіру, инвестиция тарту секілді жұмыстар жүргізілді. Түрлі меншіктік жүйелер жасалып, шағын және орта бизнес кәсіпорындары мен мекемелері құрылды. Өнеркәсіп, сауда, байланыс қатынастары реттелді. Экономиканың жандануы мемлекет және қала бюджетіне түсетін қаржы сомасын арттырды. [[Сурет:Мечеть Айтбая, Кызылорда, 2009.jpg|thumb|250px| [[Айтбай мешіті|Айтбай мешіт]]і]] Қалада күріш машиналарын шығаратын «Қызылордакүрішмаш» АҚ, Құрылыс материалдары мен құралдар комбинаты, эксперименттік механикалық және тәжірибелік жөндеу-механикалық зауыттары, тоқылмайтын маталар, аяқ-киім фабрикалары, сонымен бірге астық өнімдері және азық-түлік, тағам бағытында [[«Береке-нан»]], [[«Балық»]], [[«Жайна»]] [[«Ісмер»]], [[«Қуат»]] АҚ-тары жұмыс істейді. Қалада [[«Айдан», «Аңсар», «Айжан», «Бабас», «Бастау және К», «Бейбарыс», «Сыр шарабы», «Темірхан», «Яксарт»]] және т.б. ӨК, АҚ-дар мен кәсіпорындар елге қызмет көрсетеді. Қаладағы көлік қатынасын «Маршрут», «Қатынас» АҚ-тары, [[«Жаңа талап»]] ӨК-і жүргізеді. Кейінгі жылдары қаланың архитектуралық келбеті жаңарып, тарихи орындар қайта жаңғыртылды. Жаңа әуежай, Аквапарк, Сарқырама каналы, Жағажай, төрт жұлдызды [[«Самал»]] қонақүйі, «Еуразия» кешені салынды. Саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған ескерткіш, [[Қорқыт ата]], [[Абылай хан]], [[Амангелді Иманов]], [[Мұхтар Әуезов]] мүсіндері орнатылған. «Қызылорда таймс» (1994), «Ақмешіт ақшамы» (1997), «Новая Кызылорда» (1998) газеттері шығады.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref> Білім беру және мәдениет саласы бойынша қалада 50-ден аса жалпы білім беретін мектеп, 5 колледж, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, «Сейхун» академиясы, Экономика, экология және құқық университеті, Гуманитарлық университет бар. Аймақтық агроэкология ғылыми-зерттеу институты облыста ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Облыстық мемлекеттік архив, драма театры, «Сыр сұлуы» халық ән-би ансамблі, филармония, көркемөнерпаздар шығармашылық үйі, облыстық халық шығармашылығы мен білім беру және мәдени жұмыстардың ғылыми-әдістемелік орталығы т.б. бар. == Тарихы == [[Сурет:Korkyt-ata.jpg|thumb|left|Қорқыт ата кешені]] Қызылорда қаласының қалыптасу тарихы бұрынғы маңызын жоғалтпай, тек аты ғана бірнеше рет өзгергенімен (Ақмешіт – 1818 жылы, Перовск – 1853 жылы, қайтадан Ақмешіт – 1922 жылы, Қызылорда – 1925 жылы), әр кезеңде Сыр бойы атрабының әлеуметтік және мәдени орталығы болып қалыптасты. Ақмешіт 1818 жылы Қоқан хандығы кезінде Сырдария бойында алғаш қорған ретінде салынған. Оның ішіндегі ақ кірпіштен өрілген мешіттің түсіне сай бекініс Ақмешіт деп аталды. 1853 жылғы 28 шілдеде Орынбор генерал-губернаторы В.А.Перовский Сыр қазақтарын қорғауды сылтауратып орыс әскерлерімен қамалға басып кіріп, қоқандықтарды қаладан қуып шығады. Қала Перовск аталып, 1867 жылы ол Сырдария уезінің орталығына айналады. Қалада 4 сыныптық мектеп, кірпіш зауыты, жел диірмен, ұста дүкендері жұмыс істей бастайды. 1905 жылы Орынбор – Ташкент теміржолы пайдалануға беріліп, қалада депо, вокзал үйлері салынды. Ал 1917 жылы 30 қазанда Перовскіде Кеңес үкіметі орнады. Жаңа үкімет үшін болған ұрыста А.Першин, Н.Шумилов, Н.Селиверстов тағы басқа жауынгерлер ерлік үлгісін көрсетті. 1922-1925 жылдары қала қайтадан Ақмешіт атанып, 1925-1929 жылдары Қазақстанның астанасына айналды. 1925 жылы қалаға Қызылорда аты беріліп, онда С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансүгіров сияқты белгілі қаламгерлердің туындылары сахналанып, М.Әуезовтың “Еңлік-Кебек” спектаклі қойылды. Ал 1938 жылы Қызылорда облысы құрылды. 1960-70 жылдары қалада қатырма қағаз, аяқкиім, механикалық және күріш зауыттарымен қатар бірнеше фабрикалар іске қосылып, жаңадан салынған Гагарин, Титов елді-мекендері арқылы қала көлемі ұлғая түсті. Осы жылдары Қызылордада педагогикалық институт пен Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институттарының филиалы және бірнеше арнаулы оқу орындары жұмыс істеп, көптеген мектеп үйлері жаңадан салынды. 1980-90 жылдары қазіргі Абай даңғылы, Желтоқсан, А.Тоқмағамбетов көшелерінде сәнді үйлер, зәулім ғимараттар бой көтерді. Соңғы жылдары салынған Ақмешіт, Мерей шағынаудандары, “Оңтүстікмұнайгаз” фирмасының әкімшілік үйі, Диагностикалық орталық, облыстық аурухананың жаңа үйлері қала ажарын аша түсті. Шетелдік компаниялардың Сыр бойының табиғи байлығын игеруі тұрғындардың әлеуметтік жағдайының жақсара түсуіне ықпал ете бастады. Ежелгі Сыр бойында өмір сүрген данышпан Қорқыт баба, [[Жалаңтөс Баһадүр Сейітқұлұлы|Жалаңтөс Баһадүр]], [[Әйтеке би]], Жанқожа, Бұқарбай, Тоғанас батырлар мен [[Ұлы Отан соғысы]] кезіндегі Кеңес Одағының батырлары атанған 22 майдангер ерлеріміздің есімдері – ел мақтанышы. Мұстафа Шоқай, Темірбек Жүргенов, Ғани Мұратбаев сияқты қазақтың біртуар ұлдары мен даңғайыр диқан Ыбырай Жақаевтарды дүниеге әкелген де осы қасиетті Сыр топырағы. Олар — өлке тарихына енген, көше бойларындағы үйлерге жазылған биік тұлғалы қасиетті есімдер. Сонымен қатар, Қызылорда қаласының іргесінің қаланғанына 200 жылға жуықтаған кезеңде де оның заман өзгерістеріне толы тарихи оқиғалары, ежелгі дәуірлерден бүгінгі күнге дейін Арал өңірін, Сырдария жағасын мекендеген халықтардың археологиясы, этнографиясы, әлеуметтік-мәдени өмірі зерттеушілердің назарында болып келеді. Республиканың астанасына Ақмешіт қаласы ұсынылғанға, ең басты дәлел ретінде онда Орынборға қарағанда қазақтардың көп тұратыны тілге тиек етілді. [[Орынбор – Ташкент теміржолы]] республиканың жаңа астанасын [[Ресей]] орталығымен, Қазақстанның батыс, оңтүстік аудандарымен және Орта Азия республикаларымен байланыстыратын еді. Оның үстіне Ақмешіт болашағы үлкен үміт күттіретін суармалы егістің орталығына орналасты. Бүгінгі көзқарас тұрғысынан қарағанда республика басшылары С.Қожанов, С.Сәдуақасов астананы көшіру мәселесіне ұлттық мүддені көздеп келген деген деректер бар. “Қазақстан астанасы орыстың туы тігілген қалада емес, қаласы жоқтықтан қазақтың киіз ауылында болса да, қазақ жұртшылығына жуық болуы керек”, - деп жазды С.Қожанов “Ақжолдың” 1924 жылғы 17 желтоқсандағы санында. Қазақ астанасы болуға Орынбор қаласы шетте болғандықтан ғана жарамайды емес, қазақ қаласы болмағандықтан, қазақ ұлт мемлекетінің ұлтшылдығына орда болуына қисыны жоқтықтан жарамайды. Қазақ ұлт мемлекетшілдігіне әдемі қала, ыңғайлы үйлер керек емес, жаман да болса, өз ордасы болуы керек. Орынбордан көшпей, қазақ ұлтының ішкі тіршілігі оңдалып, қазақ еңбекшілерінің көпшілігінің қолына керекті шарлар іс жүзінде істелуі қиын”. Перовск станциясы [[теміржол]] жұмысшыларының бастамасы бойынша Қазақстан өкіметін Ақмешітке көшіру үшін үш күн ішінде “Қызыл паровоз” жөндеуден өткізіліп, [[Орынбор]]ға жіберілді. Қазақ АССР-і Кеңестерінің V съезі делегаттары және өкімет мүшелері бар пойыз Орынбордан республиканың жаңа астанасы [[Ақмешіт]]ке 1925 жылдың наурыз айының аяғында аттанды. Съезд делегаттарының ішінде мәдениет, өнер қайраткерлері [[Иса Байзақов]], Александр Затаевич, [[Әміре Қашаубаев]], [[Сәбит Мұқанов]], [[Сәкен Сейфуллин]], [[Қажымұқан Мұңайтпасов]] болатын. Бұл съезге Қазақ Республикасының қарауына кірген Қарақалпақ Автономиялы облысының өкілдері бірінші рет қатысты. Қарақалпақ делегаттарының бірі Әбу Құдабаев Ақмешіт қаласына жақын Сырдария өзенінің батыс жағасындағы “Қызыл қайың” ауылында 1899 жылы туған. Ол бірқатар жылдар бойы Қарақалпақ облыстық партия комитетін басқарды. Кейінірек сталиндік қуғын-сүргіннің жазықсыз құрбанына айналды. Құрамында Қазақ АССР-і Кеңестерінің V съезі делегаттары бар өкімет пойызын жол бойында Сексеуіл, Арал, Қазалы, Жосалы станцияларының жұртшылығы қарсы алып, көп адам жиналған митингтер ұйымдастырылды. Ақмешіт станциясында орасан зор митинг болып өтті. Оны Ташкенттен келген Сырдария облыстық партия комитетінің хатшысы Әбілқайыр Досов ашты. Өкімет делегациясын Қазақстанның жаңа астанасының жұмысшылары мен интеллигенциясы қызу құттықтады. Қала жастары атынан Әбділда Тәжібаев сөз сөйледі. Сонымен 1925 жылдың 15 сәуірінде Ақмешіт қаласында бүкіл [[Қазақстан]] еңбекшілері өкілдерінің басын қосқан Қазақ АССР Кеңестерінің V съезі салтанатпен ашылды. Бес күнге созылған съездің негізгі құжатының бірі қазақ халқының тарихи дұрыс атының қалпына келтірілуі еді. Яғни Кеңестердің бүкіл қазақтың V съезі “бұдан былайғы жерде “киргиз” деген атау “қазақ” деп аталсын” деп қаулы қабылдады. Сонымен бірге съезд “Киргиз Республикасын” “Қазақ Республикасы” деп атауға, ал оның астанасы Ақмешітті Қызылорда деп атауға қаулы алды. Қызылорданың Қазақстан астанасы деп аталуымен тарихтың жарқын беттері ашылды. Еліміз жаңа бір қоғамдық құрылыстың ғимаратын қалай бастады. Бұл кезде қаланың тұрғыны 22577-ге жетті. “Қызылқала” сөйтіп өмірге жаңаша қарқынмен қанат жая бастады. Дәл осы жылдары жарқыраған электр жарығы іске қосылды. Астана мәртебесіне қол жеткізген соң түрлі мекемелер мен өндіріс орындарының іргетасы қалана бастады. Біртіндеп кондитерлік фабрика, ет комбинаттары, сыра зауытымен бірге басқа да артелдердің қатары көбейді. Қызылорда астана болған жылдары орта оқу және арнаулы оқу орындары, өнеркәсіп және ауылшаруашылық мекемелерімен қоса, орталық ғылыми-зерттеу ғимараты жанынан қазақтың эпидемиология және гигиена институтының негізінде егу лабораториясы дүниеге келді. Сондай-ақ ең алғашқы рет қазақтың ғылыми-зерттеу, жер қыртысын зерттеу, қазақтың мал дәрігерлік-бактериологиялық және де басқа институттары өз жұмысын осы қалада бастаған болатын. ==Кәсіпорындары== ===«Қызылордакүрішмаш»=== '''«Қызылордакүрішмаш»''' – машина жасау кәсіпорны. 1981 ж. ауыл шаруашылық машиналарын жасауға бағытталған зауыт ретінде пайдалануға берілген. 1994 жылдан акционерлік қоғам. Астық жинайтын машиналар шығаруға мамандандырылған. Зауыт шығаратын әртүрлі жатка машиналары елімізде көпшілік сұранысқа ие. Зауыт ЖВ-4,1, ЖРТ-5-01. ЖРТ-5, ЖВУ-6, ЖВТ-6, ЖВП-10 жатқаларын жасауды игерген. Кәсіпорынның өндірістік қуаты – жылына 600 жатка. ===Қызылорда су тораптары=== '''Қызылорда су тораптары''', 1) Қызылорда су торабының оң жақ каналы, бастауын Сырдария өзені арнасында салынған бөгет (1957, Қызылорда қаласынан шығысқа қарай 12 км) маңынан алып, өзеннің оң жақ бойымен Қармақшы ауданына дейін созылады. Ұзындығы 80 км, ені 20, кейде 40 – 80 м. Тереңдігі 5 – 12 м. Су ағымы каналдың басында 48 м³/с. Канал бойында бірнеше бөгеттер, көпірлер бар. Сырдария өзенінің оң жақ бойындағы өңірдің ауыл шаруашылығын дамытуда бұл каналдың маңызы зор, оның суымен күріш, жем шөптік дақылдар егілетін 60 мыңға жуық га жер суарылады. 2) Қызылорда су торабының сол жақ каналы, республикада салынған (1950 – 60) ірі су құрылыстарының бірі. Бастауын Сырдария өз. арнасына салынған (1957) бөгеннен алады. Ұзындығы 140 км, ені 40 – 70 м, тереңд. 4,5 – 9 м. Су ағымы бас жағында 60 м³/с. Канал Сырдария, Қармақшы аудандарының шаруашылықтарына Сырдария суын жеткізеді. Суарылатын жер аумағы 50 мың га-дан астам. Канал жалпы ұзындығы 500 км-дей Жаңадария (Сырдарияның ескі арнасы) каналымен жалғасады. Оның суымен 600 – 700 мың га жайылым және шабындық суландырылады. ===Қызылорда энергиялық орталығы=== '''Қызылорда энергиялық орталығы''' – мемлекеттік коммуналдық қалалық кәсіпорын. 1963 ж. іске қосылған. Орталық Қызылорда қаласын жылумен және электр қуатымен қамтамасыз етеді. Кәсіпорынның жылу энергиясын өндіретін екі қазандығы бар. Жылу маусымы кезінде сағатына 22 МВт электр энергиясын өндіреді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> ==Оқу орындары== ===Қызылорда мемлекеттік университеті=== '''Қызылорда мемлекеттік университеті''', Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті – Арал өңірі мен Қазақстанның оңтүстік-батыс аймақтары үшін түрлі саладағы білікті мамандар даярлайтын іргелі жоғары оқу орны. 1998 жылдың 24 наурызында Қорқыт ата атындағы Қызылорда гуманитарлық университеті мен Ыбырай Жақаев атындағы Қызылорда политехникалық институтының бірігуі негізінде құрылған. ҚМУ-дың оқу және ғылыми жұмыстарын жоғары білікті оқытушылар ұжымы жүргізеді, олардың 49-ы ғылым докторы, 287-сі ғылым кандидаты. 12 мыңнан астам студент күндізгі, сырттай және кешкі бөлімдерде жаратылыстану және әлеумет, гуманитарлық сала, экономика, педагогика, өнер, мәдениет, спорт саласы, технология машиналар мен құралдар, мұнай-газ ісі, электр¬энергетика, азық-түлік өнімдері технологиясы, құрылыс, ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы, т.б. салалар бойынша дәріс алады. Білім беру жүйесін дамыту, жаңа ақпараттық технологияларды енгізу арқылы оқу процесін жетілдіру, ғылым мен практиканы ұштастыру, оқытушылар мен студенттер шығармашылығын қалыптастыру – университет дамуының негізгі ұстанымдары болып саналады. ҚМУ қызметінің басым бағыттары Болонья декларациясының талаптарына сай келетін жоғары кәсіптік білім берудің жалпы еуропалық жүйесіне кіру, оқу процесін жүйелі ұйымдастыру, кәсіптік білім берудің көп сатылы жүйесін дамыту, бастауыш, орта және жоғары кәсіптік білім беруді ұйымдастыру мен жүргізуді ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз ету болып табылады. 1993 жылы ҚМУ жанынан Қазақ-түрік лицейі, 1994 жылы жаңа үлгідегі мектеп-гимназия ашылды. Бұл оқу орындарында жоғары мектеп мамандары: ғылым кандидаттары, доценттер, жоғары санатты оқытушылар сабақ береді. Лицей мен мектеп-гимназияда шетел тілі және информатика пәндері бірінші сыныптан бастап тереңдетіліп оқылады. ҚМУ шетелдік жоғары оқу орындарымен байланыс орнату және оны дамыту жөніндегі шаралар кешенін төмендегі бағыттар бойынша жүргізеді: шетелдік оқу орындарымен тікелей келісім шарт бойынша байланыс; елшіліктер, түрлі халықар. қорлар және орталықтармен қатынас; оқытушылар құрамының шетелде тәжірибе алмасуы; шетелдерде мамандар даярлау; жолдама, шақыру арқылы шетел мамандарының, еріктілерінің қызметі; шетелдік қазақ жастарына білім беру; озық білім тәжірибелерін тарату; білім бағдарламаларын халықаралық стандарттармен сәйкестендіру; аспиранттар мен студенттерді шетелдерде оқыту. ҚМУ осы мақсатта АҚШ, Канада, Түркия, Оңтүстік Корея, Египет, Ресей, Белоруссия, Украина, Қырғызстан, т.б. алыс және таяу шетелдердегі ғылыми орталықтармен және жоғары оқу орындарымен тығыз байланыс орнатқан. Университет 1998 – 2002 жылдар аралығында Оңтүстік Альберта технология институтымен (SАІТ, Канада) бірлесе отырып Канада халықаралық даму агенттігі қаржыландыратын (СИДА) «Қазақстанның жоғары оқу орындарына техникалық көмек көрсету» атты жобаны жүзеге асырды. Бұл жоба негізінде «Экономикадағы ақпараттық жүйелер», «Ақпараттарды өңдеудің автоматтандырылған жүйелері», «Бухгалтерлік есеп және аудит», «Экономика және менеджмент» мамандықтары бойынша оқу жоспарлары мен бағдарламалары жаңартылды. ҚМУ бірнеше жылдан бері Канаданың жетекші ауыл шаруашылық оқу орындарының бірі – Олдс колледжімен, Саскачеван университетімен Қазақстан – Канада – Қырғызстан арасындағы «Ауыл шаруашылық саласында кәсіби білім беруге ықпал ету, технологиялар ұсыну бағдарламасы», «Өндірістегі қолданбалы зерттеу мен сауда және индустриямен өзара байланыс бағдарламалары» атты үш жақты жобаны жүзеге асырып келеді. Аталмыш жобаны да Канада халықаралық даму агенттігі қаржыландырады. Сондай-ақ, Түрік халықаралық ынтымақтастық басқармасымен (ТІСА) бірлесе отырып «Қазақ-түрік қолданбалы өнер орталығы» атты екі жақты жобаны іске асырып келеді. Жоба мақсаты халықар. стандарттарға сай сәндік-қолданбалы өнер – кілем тоқу, зергерлік бұйымдар саласы бойынша жоғары білімді мамандар даярлау. Жоба шеңберінде университетте арнаулы кілем цехы іске қосылып, «Кәсіби білім беру» мамандығы негізінде қолдан кілем тоқу ісі бойынша мамандар даярланады. ҚМУ шетел тілдерін Франция, Түркия, Корея, Египеттен ерікті оқытушылар қатыстыру арқылы оқытуды тәжірибеге енгізген. Университетте Корей Республикасы Елшілігі жанындағы Корей ағарту орталығы мен Корей халықар. ынтымақтастық агенттігінің (КОІСА) бірлескен бөлімі ашылды. М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті, Мәскеу мемлекеттік инженерлік университеті, Қазан, Киев мемл университеттері, Кенги университеті, Чан-Янг университеті (Сеул, Корея), Сүлеймен Демирель ун-тімен (Түркия), MASHAV халықаралық байланыс орталығымен (Израиль) білім және ғылым мәселелері бойынша тығыз байланыс орнатылған. Сондай-ақ ҚМУ Қоғамдық-технология колледжбен (Миннеаполис, Миннесота штаты, АҚШ) бірлескен Интернеткурсын өткізіп келеді, университеттің «Аударма ісі» мамандығы студенттері аталған колледжде білім алу құқығын бірнеше мәрте иеленді. ҚМУ халықаралық университеттер ассоциациясы мен экономика және бизнес пәндері бойынша ресурстық желінің мүшесі бола отырып экономика, бизнес пәндері бойынша оқулықтармен көмек беретін CARANA Корпорациясының EdNET жобасы аясында «Еуразия» қорының (USAІD) грантын иеленді. Университеттің оқытушылар құрамы Орталық Еуропа университетінің Ресурс Орталығы мен (Будапешт, Венгрия), ТМД, Таяу Шығыс елдерінің жоғары оқу орындары оқытушыларына арналған оқыту әдістемелері бойынша өтетін семинарларға ұдайы қатысады. Университет жанында шетелдерде білім алу мәселелері бойынша Сорос – Қазақстан қорының бөлімшесі жұмыс істейді. Аталмыш бөлімше арқылы студентттер білім және ғылым саласы бойынша кеңес алу, ақпараттық құралдармен танысу, АҚШ жоғары оқу орындарына тапсыруға қажет TOEFL, GMAT, GRE тесттеріне дайындалу, ІREX, ACCELS, USІS, Сорос қорларының стипендиялық бағдарламалары бойынша ақпарат алу мүмкіндігіне ие болды. ҚМУ жанында мұражай және көрме залы жұмыс істейді. Мұражайда университеттің өнері мен мәдениетінен сыр шертетін 1 көрме залы, 2 этнография залы, 1 техника залы, ун-т тарихын баяндайтын 6 экспозиц. зал бар. Мұражай қорында 3960 экспонат сақтаулы. Ун-т кітапханасы Қызылорда облысы оқу орындары кітапханаларының әдістемелік орталық болып табылады. Қазіргі уақытта кітапхананың жалпы қорында 2 млн дана басылым бар. Онда сирек кездесетін (5000 дана), ағылшын тіліндегі түпнұсқа әдебиеттер (1300 дана), электронды оқулықтар (300 дана) және миллионға жуық арнайы техн. әдебиеттер жинақталған. Оқырмандарға екі электронды зал қызмет көрсетеді. Кітапханада оқырмандар конференциясы, тақырыптық көрмелер, жаңа әдебиеттер көрмесі, өнер адамдарымен кездесулер өткізіледі. ҚМУ-дың жоғары сайланбалы өкілетті басқару органы – ғылыми кеңес болып табылады. Оның міндеті – университеттің келешегін, негізгі бағыттары мен ғылыми, экономикалық және әлеуметтік даму стратегиясын анықтау. Университет ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары: құрылыс материалдары мен құрылыс өндірісінің технологиялары; аймақтың минералдық байлықтарын қайта өңдеудің физика-химия негіздері; ауыл шаруашылық дақылдарын өндіру және қайта өңдеу, сақтау технологияларының проблемалары; Қорқыт ата мұрасы және ежелгі түркі өркениеті; Арал өңірінің экологиясы; Қызылорда облыстық экономикасының проблемалары; машина-трактор агрегаттарын пайдалану тиімділігін көтеру жолдары; жерасты болат магистралды құбыржелілерінің төзімділігі; суармалы егіс ал¬қаптарының экол.-мелиоративтік жағдайы; Арал теңіз табанын игеру, т.б. Университет жанынан Ежелгі түркі өркениеті және Қорқыт ата мұраларын зерттеу орталығы құрылған. 2003 ж. осы орталық негізінде «Ежелгі түркі өркениеті және Қорқыт мұраларын зерттеудің көкейкесті мәселелері» тақырыбында халықар. ғылыми-теория конференция өткізілді. Қазіргі уақытта ҚМУ археологтары Оғыз мемлекетінің астанасы Жанкент қаласының орнын зерттеу үстінде. Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы көне қалалар мен Арал т-нің табанына жасалған ғылыми экспедициялар барысында құнды археологиялық материалдар жиналды. Университет ғалымдары бірқатар мемлекет ғылыми-технология бағдарламаларды орындауға қатысуда. ҚМУ студенттерінің қоғамдық қызметі Жастар ісі жөніндегі комитет арқылы жүзеге асырылады. Халықаралық, республика байқаулардың бірнеше дүркін жеңімпаздары «Дидар» этнография-фольклорлық ансамблі, гандболдан Азия елдері және республика чемпионаттарының жүлдегері «Сейхун – Кам» қыздар командасы, республика және облыс байқаулардың бірнеше мәрте жеңімпаздары «Час пик», «Қазақтың қазағы», «Сәтті сағат», «Қорқыт құрамасы» көңілді тапқыштар клубы мен КВН командалары, «Ақиқат» дебат клубы – университет мақтанышы. ҚМУ студенттері арасында, сондай-ақ, республика «Шабыт», «Жас толқын» фестивальдарының лауреаттары, республика пәндік олимпиада жеңімпаздары мол. Студенттер өмірінде «Салауатты өмір салтын қалыптастыру» орталығы және "Студенттер кәсіподақ комитетінің" алатын орны ерекше. Бұдан бөлек университет студенттері көптеген ұйымдар мүшелері болып, университеттің қоғамдық өміріне етене араласып, бос уақытын қызықты өткізуіне болады. Атап өтетін болсақ, "Әскери патриоттық клуб", "Нәзік" қыздар кеңесі, "Ұлағат Ұландары" ЖҚБ, "Қазақстан Студенттер Альянсы", "Жас Отан" жастар қанаты, "Студенттер Кәсіподақ Комитеті", "Грация" би тобы, "Қыран" еріктілер жасағы, "Ақиқат" дебат клубы сияқты көптеген ұйымдар жұмыс жасауда. ҚМУ қазіргі уақытта білім берудің жаңа технологиялары кеңінен қолданылатын, материалдық-технология базасы бай, оқу мен тәрбие тұтастығын қамтамасыз ететін бакалавриат, магистратура, аспирантурасы бар білім мен ғылымның ошағы болып табылады. ===Қызылорда гуманитарлық университеті=== '''Қызылорда гуманитарлық университеті''' – экономика және педагогика мамандарын даярлайтын жоғары оқу орны. 2000 жылы құрылған. 17 кәсіптік мамандық бойынша жоғары білімді мамандар даярлайды. Оқу орны заман талаптарына сай ғимаратқа орналасқан. Оның жалпы ауданы 4070,0 шаршы метр. Онда кітапхана, 120 орынды оқу бөлмелері мен жаттығу спортзалдары, 100 орынды асхана, медициналық бөлме, баспахана, шеберхана, әкімшілік басқару кабинеттері, кафедралар, дәрісханалар, зертханалар орналасқан. Университеттің профессор-оқытушылар құрамында штат бойынша 63 оқытушы, оның ішінде 2 ғылым докторы, 24 ғылым кандидаты бар. Заманауи білім сапасын, студенттердің жан-жақты білім алуына мүмкіндік жасайды. ===Қызылорда инженерлік-экономикалық институты=== ''Қызылорда инженерлік-экономикалық институты'' – оқу-әдістемелік мекеме. 1998 жылы құрылған. Институт 8 мамандық бойынша (экономика, есеп және аудит, қаржы, мемлекеттік және жергілікті басқару, экология, есептеу техникасы және бағдарламамен қамсыздандыру, электроэнергетика, тасымалдау мен жол қозғалысын ұйымдастыру және көлікті пайдалану). Институтта 4 кафедра жұмыс істейді. Онда 84 оқытушы-профессор еңбек етеді. 2004 жылы институт жанынан колледж ашылды. Онда студенттер 5 түрлі мамандық бойынша білім алады. ===Қызылорда экономика, экология және құқық академиялық университеті=== '''Қызылорда экономика, экология және құқық академиялық университеті''' – жоғары оқу орны. 1997 ж. мамырда құрылған. Университетте 4 факультет, 12 кафедрада 18 мамандық бойынша кәсіби мамандар даярланады. 99 оқытушы, 7 ғылым докторы 37 ғылым кандидаты және өндірісте мол тәжірибе жинақтаған мамандар сабақ береді. Университетте ҚР Білім және ғылым министрлігі Философия және саясаттану институтының зерттеу бөлімі жұмыс істейді. Университет оқытушыларынан 2 докторлық, 8 кандидаттық, 14 магистрлік диссертация жұмыстары қорғалды. 2003 жылдан бері университет жанындағы «Қызмет» колледжі жұмыс істейді. Колледжде 11 мамандық бойынша арнаулы орта мамандар даярланады. ===Қызылорда гуманитарлық заң колледжі=== '''Қызылорда гуманитарлық заң колледжі''' – орта кәсіптік оқу орны. 2001 жылы құрылған. Экономика, заң, педагогика салалары бойынша мамандар даярлайды. Колледжде 1 ғылым докторы, 7 ғылым кандидаты, жоғары білімді мамандар дәріс береді. Университетте құқықтану, экономика бөлімдерінде 8 мамандық бойынша мамандар даярлаумен қатар жеке адамдардың сапалы білім алу мүддесін қанағаттандыруға және еңбек нарығындағы бәсекелестікке қабілетті болуына дайындайды. Салауатты өмірді қолдау мақсатында жұмыс жүргізетін [[«Жас заңгерлер»]] КТК командасы, [[«Әділет»]] дебат клубы, [[«Салауаттылық орталығы»]] бар. Колледжді 2001 жылдан саясаттану ғылымдарының докторы, профессор [[М.Мұхамедов]] басқарып келеді. ===Қызылорда медицина колледжі=== '''Қызылорда медицина колледжі''' – арнаулы орта медициналық білім беретін оқу орны. 1928 жылы Қазақстан денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен «Қазақ акушер техникумы» болып ашылған. 1933 жылы «Фельдшерлік мектеп», ал 1954 жылы «Медицина училищесі» деп аталған. 1996 жылы қазіргі атауымен аталған. 1933-40 жылдары оқу орнында 320-дай оқушы білім алды. Колледж емдеу, акушерлік, стоматология, фармацевтика, медбике мамандықтары бойынша кадрлар даярлайды. ===Қызылорда музыка колледжі=== '''Қызылорда музыка колледжі''', Қазанғап Тілепбергенұлы атындағы – арнаулы орта білім беретін мемлекеттік оқу орны. 1977 ж. ашылып, 1999 жылға дейін М. Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжінің құрамында болды. 1999 жылы жеке бөлініп шықты. Қолледжде аспапта орындау, жеке ән салу, хорға дирижерлік ету, хореография өнер мамандықтары бойынша білім беріледі. Колледжде әр жылдары Е.Көшербаев, Т.Қалауов, Е.Сақтапбергенов басшылық етті, қазіргі директоры К.Ш. Ботабаев (Қазақстан білім беру ісінің озық қызметкері). «Super Star» мегапроектісінің жеңімпазы А.Кішкенбаев, «Жас қанат» байқауының жүлдегерлері Р.Садықов пен М.Сейітмұратов, т.б. осы оқу орнының түлектері. ==Мәдениеті== ===Қызылорда облыстық қазақ музыкалық драма театры=== '''Қызылорда облыстық қазақ музыкалық драма театры''', Н. Бекежанов атындағы – кәсіпқой сахналық мекеме. 1955 жылы Еңбекшіқазақ (Алматы облысы) және Қаратал аудандары (бұрынғы Талдықорған облысы) жергілікті театры негізінде ұйымдастырылған. Театр шымылдығы Ғ. Мүсіреповтің «Ақан сері – Ақтоқты» трагедиясымен ашылды. 1960 жылы театр Қызылорда қаласына көшіріліп, 1970 ж. Н. Бекежанов есімі берілді. 1997 жылдан Н. Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық қазақ музыка драма театры болып өзгертілді. Театрдың ірге көтеріп қалыптасуына актерлер: Б.Балғынбаев, Ш.Мәденов, Х.Саурықов, Ш.Бәкірова, К.Көпбаева Қ.Көпбаев, С.[[Сағынбек Рақышев|Рақышев]], Т.Айнақұлов Р.Тәшібаева, А.Манасбаева, Ж.Бағысова, Ә.Кәнетов, С.Шотықов, т.б. көп үлес қосты. Тұңғыш режиссері Ж. Әбілтаев (Қазақстанның еңб. сің. арт.) болды. Театрдың бас режиссерлері болып әр жылдары: Мен Дон Ук, Андриасян Р. С., М. Байсеркенұлы, [[Ерғали Сиябекұлы Оразымбетов|Оразымбетов]] Е. С. (Қазақстанның еңб. сің. мәдениет қайраткерлері), Әмір-Темір Хүсейін (Қазақстанның еңб. сің. мәдениет қайраткері) және Т. Өтебаев, суретшілері болып Ә. Әбдірахманов, Ж. Әбіров, С. Пірмаханов [(Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1967)], т.б. қызмет істеген. Театр ұжымы М. Әуезов пен Л. С. Соболевтің «Абай», М. Әуезовтің «Қаракөз», «Қара қыпшақ Қобыланды», Ғ. Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», Қ. Мұхамеджановтың «Бөлтірік бөрік астында», «Жат елде», Т. Ахтановтың «Махаббат мұңы», «Әке мен бала», С. Жүнісовтің «Тұтқындар», «Қызым саған айтам», О. Бодықовтың «Нартай», Қ. Мұқашевтің «Парторг» пьесаларын, сондай-ақ У.Шекспирдің «Король Лир», Ф. Шиллердің «Зұлымдық пен махаббат», К.Гольдонидің «Екі мырзаға бір қызметкер», Н. В. Гогольдің «Үйлену», Ш. Айтматовтың «Ана – Жер-Ана», М. Кәрімнің «Айгүл елінде», т.б. спектакльдерді сахнаға шығарды. Театр балалар мен бүлдіршіндер үшін «Екі дос немесе делдал қарға», «Ақылды Ақшақар» ертегілерін және «Қандыөзек»(нашақор жайлы новелла) спектаклін сахналады. «Нартай бүлдіршіндері» атты қуыршақ театры жұмыс істейді. Шығармашылық жетістіктері үшін театр Бүкілодақтық венгр драматургиясы (1978), неміс драматургиясы (1980), КСРО халықтары драматургиясы (1982) фестивальдарының лауреаты болды. ===Қызылорда облыстық ауыл шаруашылығы департаменті=== '''Қызылорда облыстық ауыл шаруашылығы департаменті''', – облыс әкімшілігінің ауыл шаруашылығы саласындағы атқарушы органы. Облыс құрылғанда (1938) ҚазКСР Егіншілік комитеті жанындағы Қызылорда облысының жер бөлімі ретінде ұйымдастырылды. 1947 – 52 ж. ҚазКСР Ауыл шаруашылық министрлігінің облыстық ауыл шаруашылық басқармасы, 1953 – 62 ж. ҚазКСР ауыл шаруашылық минститунің ауыл шаруашылық басқармасы, 1962 – 65 ж. ҚазКСР ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру мен дайындау министрлігінің облыстық ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру басқармасы, 1965 – 89 ж. ҚазКСР Ауыл шаруашылық министрлінің облыстық ауыл шаруашылық басқармасы, 1986 – 89 ж. ҚазКСР Мемагроөнеркәсібінің облыстық агроөнеркәсіп комитеті, 1989 – 93 ж. облыстық агроөнеркәсіп бірлестігі, 1993 – 98 ж. облыстық Ауыл шаруашылық басқармасының, 1998 – 2001 ж. облыстық ауыл шаруашылық басқармасы болып аталып келді. 2005 жылдан қазіргі атымен аталады. Департаменттің негізгі міндеті – ауыл шаруашылық саласында халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету, өндірісті шикізатпен, нарықтық қатынастардың даму жағдайында аграрлық сектордың экспорттық мүмкіндігін арттыруға бағытталған бірыңғай мемлекеттік саясатты жүзеге асыру болып табылады. ===Қызылорда қаласындағы жастар саябағы=== [[Сурет:Park of the Kyzylorda.jpeg|thumb|right| Демалыс паркі]] '''Қызылорда қаласындағы жастар саябағы''', Н.Ә. Назарбаев атындағы,Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекетік университетінің 5-ғимараты маңында, Сырдария өзені жағасында орналасқан. Аумағы 6 га. Қаланың көрікті жерінде орналасқан бұл жастар саябағы Қызылорда қалысының бас жоспарына енді. Қызылорда университетінің жаратылыстану факультеті мамандарының тәжірибелік-машықтық дәрістері осында өтеді. Саябаққа университеттің ғылыми кеңесінің 17.5.2006 жылғы шешімі бойынша ҚР президенті Н.Ә. Назарбаевтың есімі берілді. ===Қызылорда облыстық мемлекеттік архиві=== '''Қызылорда облыстық мемлекеттік архиві''' – ғылыми-құжаттық мекеме. 1928 ж. ұйымдастырылған. Алғашқы кезде округтік, 1931 ж. қалалық архив болды, 1938 жылдан қазіргі атауымен аталып келеді. Архивте облыстық, уездік-қалалық кеңестер мен атқару комитеттерінің 1917 жылдан бергі тарихи құжаттары жинақталған. Облыс өңіріндегі азамат соғысының барысы, алғашқы ұжымшарлар мен кеңшарлардың, МТС, тұңғыш мұғалімдер одағының, «Қосшы» одағының құрылуы, жергілікті өнеркәсіптің, балық шаруашылығының дамуы, күріш өсіру технологиясын меңгеру, атақты күрішшілер Ы.Жақаев, М.С. Кимнің еңбектері, мал шаруашылығын дамыту, оқу ағарту, денсаулық сақтау, мәдениет басқармаларының, Қызылорда қаласы астана болып тұрған кездегі (1925 – 29) оқу орындарының құжаттары сақталған. Ғылыми анықтамалық әдебиеті 800-ден, құжат саны 136 мыңнан асады. Құрамында 2 бөлімшесі, 7 аудан архиві бар. ===[[Қызылорда облыстық филармониясы]]=== '''Қызылорда облыстық филармониясы''' – концерттік-сахналық мәдени мекеме. 1972 ж. құрылған. Оның алғашқы директоры Т.Қалауов болды. Филармонияны әр жылдары Д.Дүй¬сенбаев (1976 – 80), К. Асанбаев (1980 – 85), Қ. Мұхамедияров (1985 – 86), Б. Шөкенов (1986 – 89), Ш. Әбдібаев (1989 – 90), М. Әбдікәрімов (1990 – 2001), С. Ибрашев (2001 – 03), М. Ахметов (2003 – 05) басқарды. Оның құрамына «Сыр күмбезі» (жетекш. А. Тұяқбаев), «Ақ толқын» (жетекш. Қ. Сақтағанов), «Бәйшешек» (жетекш. Қ. Байғабылов), «Сыр маржаны» (жетекш. Ү. Ахметова), «Сыр самалы» (жетекш. С. Бердіхожаев) ансамбльдері және «Сыр әзілі» ойын-сауық отауы (жетекш. Б. Есенов) мен «Томирис» бишілер тобы (жетекш. Г. Мырзабаева) кірген. «Томирис» тобы «Шабыт» Халықар. фестивалінің лауреаты болды (2005). Қазіргі уақытта филармонияда Ш. Қалдаяқов атындағы халықар. ән байқауының лауреаттары Қ. Ысқақов, Э. Қанатбаева, Р. Бағланова атындағы аумақтық әншілер байқауының лауреаты Р. Ысқақова, республика «Жас қанат» байқауының дипломанты Г. Әлиханова, т.б. жұмыс істейді. ===Қызылорда облыстық радиосы=== '''Қызылорда облыстық радиосы''', 1928 жылдың 14 қарашасында құрылған. Қызылорда облысында 1938 ж. радионүктелердің саны 2 мыңға жуық, 90-жылдары ол көрсеткіш 188 мыңға жетті. 60-жылдардың басында радиохабарын таратуға Ә.Мырзахметов, Н.Оспанов, Ә.Шабақов, Т.Елемесов, А.Тоқмағамбетов, Ж.Шөкенов, Д.[[Дәуірхан Жәлиұлы Айдаров|Айдаров]], т.б. басшылық етті. 1958 – 63 ж. облыс радиохабарларын таратуда 20 – 30 адам жұмыс істеді. Материалдар үш тілде: қазақша – 70%, орысша – 20%, корей тілінде – 10%. Алғашында жетісіне 1 рет 1, 2 сағаттан, кейіннен күнде әуе толқынына шығатын болды. 1964 ж. облысы радио еліміз күрішшілерінің Бүкілодақтық үндесуінің бастамашысы бола тұра, Қызылорданы Шымкентпен, Көкшетаумен, Талдықорғанмен, Қарақалпақстанмен байланыстыратын тұрақты радио көпірге айналды. 1967 ж. Одақ көлемінде алғаш өткізілген радиоқызметкерлердің бірінші аймақтық кеңесінде Қызылорда радио журналистерінің жұмыс тәжірибесі кеңінен талқыланып, республика көлемінде таратылды. Сонымен қатар магнитті пленкаларды электронды монтаждау әдісі елімізде алғаш рет Қызылорда радиосында қолданылды. 2004 жылғы желтоқсан айынан бастап әуе толқынына шығуды тоқтатты. ===Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейі=== '''Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейі''' – ғылыми-мәдени мекеме. 1939 ж. негізі қаланған. Алғашқы экспозициясы 1890 – 96 ж. салынған шіркеу үйінде болды. 1980 ж. жеке ғимаратқа көшірілді. Мұражай 14 залдан тұрады. 2000 – 02 ж. мұражайда «Өлке кеңес үкіметі кезінде», «Сыр бойындағы астана», «Қызылорда облысы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында», «Тәуелсіз Қазақстан», «Этнография», «Мәдениет және өнер» залдары ашылды. Облыс географиясына, археологиясына арналған залдар да өлке тарихынан, өнеркәсібі мен ежелгі мәдениетінен мол мағлұмат береді. Мұражай қорында 42920 жәдігер бар, оның 5 мыңнан астамы көрмеге қойылған. Ондағы ең құнды жәдігерлер: батыр киетін дулыға, сауыт (1853), зеңбірек ұңғылары, ақша коллекциясы (Ұлы Жібек жолы сауда айналымындағы). == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Бұрынғы астаналар]] [[Санат:Қазақ елінің астаналары]] [[Санат:Қызылорда]] 5vxqz4j33j5wfyvq7tvef88mtysxzor 0 3401 3056470 2993897 2022-08-01T16:26:08Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Ақтау |сурет = Aktau Light house Caspian Sea.jpg |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = Coat of arms of Aktau.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =39|lat_sec = |lon_deg =51 |lon_min =09|lon_sec = |CoordAddon=type:city(154500)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Маңғыстау облысы |кестедегі облыс = Маңғыстау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = шағын аудандар |әкімі = [[Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай]] |құрылған уақыты = 1961 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Шевченко |статус алуы = 1963 |жер аумағы = 30 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = Қазақ |тұрғыны = 183690 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 6123 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 71,88%, [[орыстар]] 18,23%, [[әзірбайжандар]] 3,02%, [[ұлт|басқа этностар]] 6,87% |діні = Ислам |этнохороним = |телефон коды = 7292 |пошта индексі = 130000 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Aktau |сайты = http://aktau.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} {{мағына|Ақтау (айрық)}} '''Ақтау''' — [[Қазақстан]]ның оңтүстік-батысындағы қала, [[Маңғыстау облысы]]ның орталығы. Қала теңіз және әуе порты болып табылады. [[1964]] жылдан [[1991]] жылға дейін [[Украиндар|украин]] ақыны [[Шевченко Тарас Григорьевич|Тарас Шевченконың]] құрметіне "''Шевченко"'' аталған болатын. ==Географиясы== Қала [[Каспий теңізі]]нің шығыс жағасында орналасқан. Қаланың оңтүстік шығысында 40 шақырым жерде әйгілі [[Қарақия ойысы]] жатыр. Жер бедері тегіс, ол негізінен коррозиялық және дефляциялық әрекеттерден түзелген. Кеңестік ғылымға сәйкес [[Еуропа]] мен [[Азия]]ның шекарасы [[Мұғалжар]]дан басталып, [[Ембі]] өзенінің бастауына дейін, одан Ембі бойымен [[Каспий теңізі]]не дейін жүргізілетін. 1950 жылдарға дейін Қазақстан аймағындағы [[Еуропа]]ның шекарасы [[Жайық]] өзенінің бойымен өтетін. 2010 жылдың сәуір-мамыр айларында [[Орыс географиялық қоғамы]]ның экспедициясы [[Еуропа]] шекарасын [[Мұғалжар]] арқылы, одан [[Каспий маңы ойпаты]] ([[Шығыс Еуропалық жазығы]] бітіп, [[Үстірт]] үстіртінің батыс бөлігі өтетін жер) арқылы өту керек деген қорытындыға келді. Мұндай жағдайда [[Еуропа]] шекарасы қазіргіден әлдеқайда оңтүстікке қарай ығысады. Қазіргі кезде Орыс географиялық қоғамының ғалымдар тобының пікірі [[Халықаралық географиялық одақ]]тың қолдауына ие болмады. Демек, егер Халықаралық географиялық одақ Орыс географиялық қоғамының қорытындысын қолдаса, [[Маңғыстау облысы]]ның бір бөлігі [[Еуропа]]да орналасқан болып шығады. ==Әкімшілік құрылымы== Ақтау қаласы [[Ленинград]] қаласының үлгісі бойынша қалана бастады. Ақтау қаласының әкімшілік құрамына [[Өмірзақ кенті]] кіреді. Қалада екі көшенің атауы бар. Бірі Бірінші Президент көшесі, екіншісі Тәуелсіздік даңғылы. Қала ықшамаудандарға бөлінеді. Қала шағынаудандарға бөлінгендіктен керекті жерді табу оңай. Мекен-жайды атағанда аудан үй пәтер ретімен айтады. Мысалы 13-6-72. Қазіргі уақытта 31 ықшамаудан бар. Әрбір шағынауданда шамамен 50-70-дей үй бар, әр үйде орташа есеппен алғанда 60 пәтер бар. Қазіргі уақытта Ақтау қаласының солтүстігінен [[Ақтау-Сити]] қаласының құрылысы жүріп жатыр. Бұл жоба [[Біріккен Араб Әмірліктері]]нің қолдауының арқасында 2007 жылы іске асырыла бастады. ==Экономикасы== Өндірістік қала, мұнай және газ өндіріледі. Қалада теміржол вокзалы жоқ. Поездар [[Маңғыстау (кент)|Маңғыстау станциясы]]на келіп тоқтайды. Қала мен станция арасында №105 автобусы мен таксилер қатынайды, автобустардың бағасы 80 [[теңге]], таксилердің бағасы шамамен 300[[теңге]] ара қашықтығы – 20 км. [[Ақтау порты]] [[Каспий теңізі]]нің шығыс жағалауында орналасқан. Ақтау түрлі халықаралық құрғақ жүктерді, мұнай шикізатын және мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған [[Қазақстан]]дағы жалғыз порт болып табылады. ==Тарихы== [[Сурет:Sunset in Aqtau.jpg|thumb|250px|Ақтаудың ымырты]] Ақтау - [[Маңғыстау облысы]]ның (ескі аты Маңғышылақ облысы) орталығы. 1961-1964 ж.ж. аралығында Ақтау поселкесі, Ақтау қаласы деп аталды. XIX ғасырдың ортасында [[Қазақстан]]ға жер аударылған украин ақыны [[Тарас Шевченко]]ның құрметіне 1964-1991 жылдары Шевченко қаласы деп аталды. Өнеркәсіптік қала болып табылады. Оның пайда болуына [[Кеңес Одағы]] басшылығының жиырмасыншы ғасырдағы орта машинажасау министрлігі қатысуымен және сол кездегі министр [[Славский Е.П]]. басқаруымен елдің ядролық қалқанын жасау туралы шешімі әсер етті. Нәтижесінде [[уран]] кенін өндіру, оны өңдеу және байыту сияқты амалдарды орындай алатын ерекше кешен құрылды. Кешендегі кәсіпорындар желісі химиялық реагент өндіріп (азот-тук және күкірт қышқылы зауыты), жылу және электр энергиясымен, сумен (ТЭЦ, [[БН-350]]) қамтамасыз етті. Су тапшы жағдайда тіршілік етуге қажетті инфрақұрылым пайда болып, адамдардың қалада өмір сүруге жағдай жасалды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ақтау XX ғасырда ашылған және жаңадан барланған [[Жетібай]], [[Қаламқас]], [[Қаражанбас]], [[Атамбай-Сарытөбе]], [[Оймаша]], [[Комсомол (Атырау облысы)|Комсомол]], [[Солтүстік Бозашы]], [[Қарақұдық]], [[Толқын]], [[Арман]] және [[Дұңған]] сияқты мұнай-газ кен орындарының өңдейтін орталыққа айналды. Қаланың бас жоспары 1968 жылы бекітілді. Жобалау және құрылыс істерінің архитекторы [[А.В. Коротков]]тың басшылығымен жүргізілді. Теңіз жағасы халықтың демалуына және су портын дамытуға қолайлы Ақтау қаласының архитектуралық ансамбілін жасаушы сәулетшілер конструкторлар мен құрылысшылар тобына Лениндік (1966) КСРО Мемлекеттік (1977) сыйлықтары, қатал табиғат жағдайында адамдар тұрағын әсем көгалдандырғаны үшін сумен қамтамасыз еткені үшін халықаралық архитекторлар одағының алтын медалі мен [[Патрик Акберкомби]] атындағы сыйлық (1975) берілді. ==Мәдениеті== Ақтауда [[Абай]] атындағы мәдениет сарайы, [[Н.Жантөрин]] атындағы драма театры, көптеген кинотеатрлар (Ардагер, Астана, Юность т.т.), түнгі клубтар бар (Лагуна, Дискай, Элико және т.б.). Теңіз жағасында ойын-сауық орталықтары, спорт және мәдени кешендері, демалыс орындары жетерлік. Жастар мен отбасыларға немесе немерекелік және банкеттік кездесулерді ұйымдастырарлық көңіл көтеру және ойын-сауық кешендеріне мысалыға "Ақтау", "Ардагер", "Бәйтерек" және табы басқа шағын кешендерді келтіруге болады. Жаз мезгілінде елді мекен тұрғындарына және қонақтарға арнайы жекешелендірілген жағажайлар бар: "Достар", "Nur Plaza", "Манила". Осыған қоса жеке меншік ретінде саналатын қала сыртында демалыс лагерьлері мен орындары халықтың демалысы мен уақытының жақсы өтуіне өзіндік әсерін етуде. <center>{{Panorama simple |image = Image:Aktau_Panorama21.jpg |fullwidth = 2500 |fullheight = 500 |caption = Түнгі Ақтау |height = 250 }}</center> ==Табиғаты== [[Сурет:Актау и его пернатый житель.jpg|thumb|left|250px|Ақтаудың фаунасы]] Климаты – шұғыл континенттік, жазы ыстық, шөлді, орташа температурасы: [[Қаңтар|қаңтарда]] −4&nbsp;°C (минус 15 градус температура мен күшті жел кезінде мектептегі сабақтар тоқтатылатын), [[Шілде|шілдеде]] +30&nbsp;°C. Жазда ауа температурасы +45&nbsp;°C (түнде плюс 38) дейін жетеді. Жердің беті күн түскен кезде +70° дейін қызады. Қала [[Каспий теңізі|Каспий теңізінің]] жағасында орналасқан. Сумен қамтамасыз ету үшін [[МАЭК]] су тұщыландыратын станция жұмыс істейді. Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен «Құйлыс» көзінен келетін қатты минералданған жерасты суы дайындалып, араластырылады. Қала маңында табиғи ауыз су көзі жоқ. ==Халқы== {| class="wikitable" |- ! Этнос !!Саны, адам !!Пайыздық үлесі, % |- | [[Қазақтар]] || 134 913|| 71,88 |- | [[Орыстар]] || 34 223 || 18,23 |- | [[Әзірбайжандар]] || 5 672 || 3,02 |- | [[Этнос|басқа этностар]] || 12 882 || 6,87 |} {| class="wikitable" |- ! Санақ жылы !!Саны, адам !! Ер адам саны!! Әйел адам саны |- | [[1989]]<ref name="source2">[https://books.google.kz/books?hl=ru&id=N-7rAAAAMAAJ&dq=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D1%81%D1%81%D1%81%D1%80+1989&focus=searchwithinvolume&q=%D1%88%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%B5 - 1989 жылғы Бүкіл кеңестік халық санағының қорытындылары. Мичиган университеті 2009. 1 том]</ref> || 171 633|| 86 759 || 84 874 |- | [[1999]]<ref name="source3">[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 - 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> || 143 396 || 69 805 ||73 591 |- | [[2009]]<ref name="source3" /> || 166 962 || 79 903 || 87 059 |- | [[2015]]<ref name="KZ2015">[http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT100232 Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2015 жылдың басындағы саны]</ref> || 185 014<ref name="KZ2000">Халық саны ауылдық елді мекендердегі тұрғындарды санамай берілген</ref> || - || - |- | [[2019]] || 183 097<ref name="KZ2000">Халық саны ауылдық елді мекендердегі тұрғындарды санамай берілген</ref> || 88 017 || 95 080 |} Қазақтардан басқа көптеген [[этнос]] өкілдері де тұрады. Ұлттық құрамы — [[қазақтар]], [[орыстар]], [[украиндар]]. == [[Бауырлас қала]]лары == * {{flagicon|Iran}} Горган, [[Иран]]<ref>[http://www.aktau.gov.kz/kz/gorod/gor_pobratim/ Бауырлас қалалар]</ref> * {{flagicon|China}} [[Қарамай (Қытай)|Қарамай]], [[Қытай Халық Республикасы]] * {{flagicon|Azerbaijan}} Сумгаит, [[Әзірбайжан]] * {{flagicon|South Korea}} Чханвон, [[Корея Республикасы]] * {{flagicon|Turkey}} Самсун, [[Түркия]] * {{flagicon|Russia}} Махачкала, [[Ресей]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Маңғыстау облысы}} [[Санат:Ақтау]] nu1kogle6tt813lrw3kz97tibhjfn4t 0 3403 3056481 3055789 2022-08-01T16:28:02Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Павлодар |сурет ={{Photomontage |photo1a = Город Павлодар, Казахстан. Здание акимата Павлодарской области.jpg |photo2a = Pavlodar Theatre Ayimautov.JPG |photo2b = Pavlodar Friendship House.JPG |photo3a = Sultammahmut Toraygirov monument.jpg |photo3b = P8250011.JPG |photo4a = Республика Казахстан, г. Павлодар. Вид на центральный собор, КазТрансОйл, КДЦ им. Естая.JPG |photo4b = Республика Казахстан, г. Павлодар. Салют. Центральная набережная. Ночной снимок.JPG |spacing = 2 |position = center |color_border = white |color = white |size = 266 |foot_montage = }} |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Paulodar tanba.png |ту = Paulodar tanba2.png |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 52|lat_min= 18|lat_sec= |lon_deg= 76|lon_min= 57|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Павлодар |кестедегі облыс = Павлодар облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Иманісләм Ержан Иманісләмұлы |құрылған уақыты = 1720 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1861 |жер аумағы = 637,8 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 333 554 |санақ жылы = 2019<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 47,00 % <br /> [[орыстар]] 41,00 % <br /> [[украиндар]] 4,00 % <br /> [[немістер]] 2,00% <br /> [[татарлар]] 2,00 % <br /> [[белорустар]] 0,86 % <br /> басқалары 3,14 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117233602/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2013-01-17 }}</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = павлодарлық |телефон коды = 7182 |пошта индекстері = 140000 — 140017 |автомобиль коды = S, 14 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Pavlodar |сайты = http://akimat-pvl.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} '''Павлодар''' — [[Қазақстан]]ның солтүстік-шығысындағы қала ([[1861 жыл|1861]] жылдан), өзімен аттас облыс орталығы ([[1938 жыл|1938]] жылдан), ірі [[Темір жол стансасы|темір жол станциясы]], [[өзен айлағы]] және әуе порты. Тұрғыны 333 554 адам (2019<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref>). Қала Құлынды даласының оңтүстік-батыс шеті саналатын [[Ертіс|Ертіс өзені]]нің оң жағасында, теңіз деңгейінен 135 м биіктікте орналасқан. Іргесі 17 ғасырдың аяғында Ертіс өзенінің маңындағы көлдерден тұз өндіруге байланысты қаланған. ==Тарих== * [[1720 жыл|1720]] жылы оның негізінде Коряков әскери бекінісі (форпост) салынды. * [[1838 жыл|1838]] жылы [[Ямышов]] қамалынан әскери бөлімнің көшірілуіне байланысты [[Коряков станциясы]] салынды. * [[1861 жыл|1861]] жылы форпост Павлодар деп аталды да, облыстар құрылуына сәйкес [[Семей облысы (Ресей империясы)|Семей облысы]]на қарасты [[Павлодар уезі]]нің орталығына айналды. * [[1932 жыл|1932]] жылға дейін округтік қала орталығы болды. * [[1932 жыл|1932]] – [[1938 жыл|1938]] жылдары [[Шығыс Қазақстан облысы]]нда аудан орталығы болды. Кеңес өкіметіне дейін Павлодар негізінен ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдейтін, [[техника]]мен нашар жабдықталған кішігірім кәсіпорындардан тұратын өнеркәсіп пен сауда орталығы ғана болды. Мәдени-ағарту мекемелерінен небары 6 бастауыш мектеп, 1 қоғамдық кітапхана мен клуб жұмыс істеді. * Қаланың ірі өнеркәсіп орталығына айналуына [[1938 жыл|1938]] жылы өзімен аттас облыстың құрылуы және [[1953 жыл|1953]] жылы [[Оңтүстік Сібір темір жол магистралі]]нің салынуы үлкен әсер етті. ==Тұрғындары== Павлодар қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897 !!1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 !!2004 !!2005!! 2006 |- |7738 |90 096 |187 070 |272 895 |330 748 |342 500 |300 503 |286 538 |291 408 |295 696 |} {| class="wikitable" |- ! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015 !! 2016 |- |300 226 |303 955 |317 289 |320 362 |322 037 |322 305 |325 465 |329 839 |332 771 |335 185 |} Тұрғындар саны — 333 479 адам (1 қаңтар 2012 ж. бойынша), бірнеше ауылдық аймақтарындағы тұрғындарымен қоса 360 502 адам (1 қаңтар 2020 жылғы санақ бойынша). Ұлттық құрамы (1 қаңтар 2020 ж. бойынша): *[[Қазақтар]] — 172 010 адам. (47,71 %) *[[Орыстар]] — 148 207 адам. (41,11 %) *[[Украиндар|Украиндықтар]] — 13 695 адам. (3,8 %) *[[Немістер]] — 7 762 адам. (2,15 %) *[[Татарлар]] — 7 111 адам. (2,04 %) *Басқалары — 11 717 адам. (1,65 %) *Барлығы — 360 502 адам. (100,00 %) == Өнеркәсібі == Павлодардың қазіргі өнеркәсібінің қалыптасуына шетелдік және республикалық маңызы бар машина жасау мен [[Металдар|металл]] өңдеу, [[түсті металлургия]], [[мұнай өңдеу]], [[химия өнеркәсібі]], [[энергетика]], құрылыс материалдары салалары күшті ықпал етуде. Өнеркәсіп кәсіпорындары тиісінше бірнеше акционерлік қоғамдар мен серіктестіктерге біріккен. Электр қуатын өндіру саласында құрамында Екібастұз көміріне негізделген қуатты 3 [[ЖЭС]] және [[ЖЭО]] жұмыс істейді. Машина жасау мен металл өңдеу саласы трактор, арнаулы құрал-саймандар, кеме және автомобиль жөндеу зауыттарынан, түсті металлургия Торғай бокситі негізінде жұмыс істейтін алюминий зауытынан, мұнай өңдеу өнеркәсібі [[Омбы]] қаласынан ([[Ресей]]) тартылған ұзындығы 400 км мұнай құбыры негізінде жұмыс істейтін [[мұнай-химия зауыты]]нан, [[химия өнеркәсібі]] [[1965 жыл|1965]] жылдан бастап тұз байланатын көлдер негізінде тыңайтқыштар шығаратын [[химия зауыты]]нан, құрылыс материалдары өнеркәсібі бірнеше құрылыс басқармалары мен комбинаттарынан тұратын “Павлодаржилстрой” тресінен, кірпіш, асфальт-бетон шығаратын кәсіпорындарынан, тамақ өнеркәсібі ет, сүт, ұн-жарма, нан, арақ-шарап, сыра, сусындар және балық кәсіпорындарынан, жеңіл өнеркәсіп саласы екі тігін фабрикасынан және хром зауытынан тұрады. Сырттан әкелінетін шикізат негізінде жиһаз фабрикасы мен картон-рубероид зауыты жұмыс істейді.<br/> Павлодар – республикадағы темір жол, өзен, автомобиль және әуе жолдары түйіскен ірі жол тораптарының бірі. Ертіс өзені арқылы [[Семей]] мен [[Омбы]] ([[Ресей]]), [[Өскемен]] және басқа қалалар арасындағы жүк және жолаушылар тасымалы жүзеге асырылады. <br/> Павлодар – [[Алматы]] және Павлодар – Бішкек жедел поезы [[2002 жыл|2002]] жылдан бастап жүре бастады.<br/> Павлодар республикадағы мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау мен кадрлар даярлаудың маңызды орталықтарының бірі. ==Оқу орындары== Мұнда мемлекеттік '''3''' жоғарғы оқу орны бар: * [[Павлодар мемлекеттік университеті|С.Торайғыров атындағы Павлодар Мемлекеттік Университеті]] * [[Павлодар мемлекеттік педагогикалық университеті|Павлодар Мемлекеттік Педагогикалық Университеті]] * Павлодар Инновациялық Еуразиялық Университет * Қала мен облыс экономикасының көпшілік салаларына орта білікті кәсіптік мамандар даярлау жұмыстарымен 17 кәсіптік-техника мектеп пен 10 колледж айналысады. * Жалпы білім беретін 43 [[мектеп]] бар. * 6 [[лицей]]. * Мектепке дейінгі бірнеше [[Ясли – балабақша|балалар бақшасы]] бар. ==Павлодарда == [[Сурет:Pavlodar Theatre Ayimautov.JPG|thumb|right|Ж. Аймауытов атындағы облыстық қазақ музыкалы драма театры]] Павлодарда: * 5 [[мәдениет үйі]]; * 17 [[кітапхана]] (оның ішінде облыстық ғылыми-техникалық кітапхана); * [[А.Чехов атындағы облыс драма театры]]; * [[Ж.Аймауытов атындағы музыкалық драма театры]]; * [[И.Байзақов атындағы филармония]]; * [[Бұқар жырау атындағы әдебиет мұражайы]]; * [[Г.Потанин атындағы тарихи-өлкетану мұражайы]]; * [[М.Ж.Көпеев атындағы облыстық мешіт]]; * 5 [[стадион]]; * 6 [[суда жүзу бассейні]] жұмыс істейді. * Қала аумағындағы Ертістің жарлы келген оң жағалауында Еуразиядағы “[[Қаздар қонысы]]” (“Гусиный перелет”) деп аталатын гиппарион фаунасының орны сақталған. * Бұл жерден палеонтологтар [[Гиппариондар|гиппарион]]ның, [[Мүйізтұмсықтар|мүйізтұмсық]]тың, [[елік]]тің, [[Керік|керік]]тің, cемсер тісті жолбарыстың, т.б. аңдардың сүйектерін тапқан. ==Денсаулық сақтау мекемелері== Денсаулық сақтау мекемелерінен: * 13 [[аурухана]] мен [[диспансер]]; * 4 емхана; * 3 фельдш.-акушерлік амбулатория бар; * 9 фельдшерлық пункт; * 23 отбасылық-дәрігерлік амбулатория бар. <ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том</ref> == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|Poland}} [[Быгдощ]], [[Польша]] * {{flagicon|Russia}} [[Омбы]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Томск]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Новосібір]], [[Ресей]] * {{flagicon|Turkey}} [[Денизли]], [[Түркия]] * {{flagicon|Ukraine}} [[Крапивницкий]], [[Украина]] == Павлодар қаласының суреттері == <gallery> Сурет:KazTransOil Pavlodar headquater building.jpg|ҚазМұнайГаз-дың ғимараты Сурет:Pavlodar Friendship House.JPG|Достық үйі Сурет:Pavlodar train station. Main hall building.JPG|Павлодар темір жол вокзалы Сурет:Pavlodar Tsentralny stadium 2009 May 20 001.JPG|Орталық стадион Сурет:Merchant Bizhan' mosque. Pavlodar, Kazakhstan. May 20, 2009.jpg|Жөнделген Павлодардың ескі мешіті Сурет:Irtysh river view. Pavlodar, June 1, 2009.JPG|[[Ертіс өзені]], көпірден қарағандағы көрінісі </gallery> == Сыртқы сілтемелер == * [http://pavlodar-online.kz/core/modules/gomap/ Павлодар картасы]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [[Павлодар облысы]] * [[Павлодар ауданы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Павлодар облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Павлодар қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Павлодар]] [[Санат:Ертіс бойындағы қалалар]] 0eyydohf5fe2w8mwhss4y7ka93uetja 0 3405 3056483 3027370 2022-08-01T16:28:34Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Петропавл |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Seal Petropavl.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 54|lat_min= 53|lat_sec= |lon_deg= 69|lon_min= 13|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Солтүстік Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Солтүстік Қазақстан облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Болат Серiкұлы Жұмабеков<ref>[http://petropavl.sko.gov.kz/page/read/bio.html?lang=kz]</ref> |құрылған уақыты = 1752 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1807 |жер аумағы = 221,6 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 219 011<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[орыстар]] 60,00 % <br /> [[қазақтар]] 30,00 % <br /> [[татарлар]] 3,00% <br /> [[украиндар]] 2,00 % <br /> [[немістер]] 1,00% <br /> басқалары 4,00 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = петропавлдық |телефон коды = 7152 |пошта индекстері = 150000 |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Petropavl |сайты = http://sko.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en }} '''Петропавл''' ({{lang-ru|Петропавловск}}, қазақша кеңінен қолданылып жүрген атауы ''«Қызылжар»'') — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның қаласы, облыс орталығы (1936 жылдан бері). Қаланың негізі [[Есіл]] өзенінің оң жағалауында 1752 жылы қаланған.<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> Петропавл автомобиль, әуе, өзен және темір жолдарының ірі торабы. [[Батыс Сібір жазығы|Батыс Сібір ойпатының]] оңтүстік-батысындағы Есіл жазығының орманды-дала белдемінде, Есіл өзенінің оң жағасындағы «Қызылжар» деп аталатын ежелгі қазақ қонысының орнында орналасқан. Тұрғыны 219 011<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> адам (2019 ж.) <ref>[http://kz.sko.kz/Pasport_gPetropavlovska 2011 жылғы қаңтар-маусымдағы Петропавл қаласының әлеуметтік-экономикалық паспорты]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Тарихы == Қаланың іргесі 1752 жылы [[Ресей империясы|патшалық Ресей]]дің қазақ жерін отарлау саясатында әскери бекініс ретінде қаланған. Алғашында әскери форпост, кейіннен [[Сыбырлар|сібір татарларының]] (түркілердің) қаласы атанып, Ресейдің Солтүстік және Орталық Қазақстанды отарлау кезіндегі негізгі тірек пунктіне айналды. 1838 жылы Есіл округінің, 1868 жылы Ақмола облысының құрамына еніп, уездік қалаға айналды. 1868 жылдан кейін Петропавл Сібір мен Түркістан сауда жолының бойында орналасуына байланысты Ресей мен Орта Азия хандықтарының және қазақ даласы арасындағы сауда қатынасының ірі орталығы болды. Мұндай ірі сауда орталығына айналуына Абылай сұлтанның Орынбор және Сібір губернаторларынан Қызылжарда (қазіргі Петропавл қаласында) ірі сауда орталығын ашуға рұқсат алуы болды. Петропавлдегі сауда айналымы жылдан жылға ұлғая түсті және орыс көпестері мен [[Орта жүз]] қазақтары арасында сауда-саттық жүрді. 18 ғасырдың соңында шағын елді мекеннен (форштадт) ірі сауда орталығына айналды. Патша өкіметі Петропавлда сауданың дамуына көмек беріп, онда қалалық Қоғамдық банк ашты (1871). Кейін ол Мемлекеттік банк болды (1880). 1849 жылы 7 май, 7 былғары, 4 сабын, 17 кірпіш зауыты, диірмендер, т.б. кәсіпорындар жұмыс істеді. 1912 жылы мұнда 600-ге жуық сауда мекемесі болды. Қаланың одан әрі дамуына [[Сібір темір жолы|Транссібір темір жолы]]ның салынуы үлкен әсер етті. Егер 19 ғасырда қала сауда және әкімшілік пункт ретінде дамыса, 20 ғасырдың басында ауыл шаруашылығы және өнеркәсіптің басты орталықтарының бірі болды. Осы жылдары Ресейден жер аударылған шаруалар келіп қоныстана бастады. Олардың басым бөлігі қалаға көшіп келіп, жұмыс күшін көбейтті. Қалада [[қолөнер]] мен майда кәсіпкерлік дамыды. Қаланың экономикасына 1-дүниежүзілік соғыс пен [[Азамат соғысы]] кері әсер етті. Қала 1932 — 36 жылдары Қарағанды қаласының құрылысын басқаратын және ірі темір жол торабын салудағы негізгі орталыққа айналды. 1932 жылы «Казстройматериал» кірпіш зауыты іске қосылды. Мех. зауыт қайта жөндеуден өтті. Нәтижесінде қала кәсіпорындарының қатары өсіп, жұмысшылар саны 13 есеге ұлғайды. 2-дүниежүзілік соғыс алдында Петропавлда коммуналдық және электр көлігі шаруашылықтары қалыптасты. 2- дүниежүзілік соғыс жылдары КСРО-ның батыс аудандарынан көшірілген 20-ға жуық зауыт, фабрикалар қала экономикасын біршама көтерді. Соғыстан кейін қала жедел дами бастады. Әсіресе тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде көптеген кәсіпорындар салынып, қаланың әлеуметтік-экономикалық, білім беру және мәдени-ағарту саласы қарқынды дамыды. 90-жылдары нарықтық экономикаға өтуге байланысты Петропавл қаласындағы ірі өнеркәсіп орындары өз жұмыстарын біршама баяулатты. Шаруашылық байланыстар үзіліп, кәсіпорындардың жұмысы тоқтай бастады. Тек 90-жылдардың соңынан бастап ел экономикасымен бірге Петропавл қаласының да экономикасы біршама жақсарды. == Географиясы == === Климаты === <div style="width:100%"> {{Қаланың ауа райы |Ені = |Жағдайы = |Жер_ілік = Петропавлдың |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/петропавл/ Петропавл - ауа райы мен климаты] |Қаң_ор = -16.3 |Ақп_ор = -15.3 |Нау_ор = -8.0 |Сәу_ор = 4.1 |Мам_ор = 12.7 |Мау_ор = 18.2 |Шіл_ор = 19.5 |Там_ор = 17.2 |Қыр_ор = 11.0 |Қаз_ор = 3.7 |Қар_ор = -7.5 |Жел_ор = -13.7 |Жыл_ор =2.1 |Қаң_ор_мин = -20.3 |Ақп_ор_мин = -19.9 |Нау_ор_мин = -13.0 |Сәу_ор_мин = -1.1 |Мам_ор_мин = 6.2 |Мау_ор_мин = 11.9 |Шіл_ор_мин = 13.8 |Там_ор_мин = 11.4 |Қыр_ор_мин = 5.6 |Қаз_ор_мин = -0.7 |Қар_ор_мин = -11.3 |Жел_ор_мин = -17.6 |Жыл_ор_мин =-2.9 |Қаң_ор_макс = -12.3 |Ақп_ор_макс = -10.6 |Нау_ор_макс = -2.9 |Сәу_ор_макс = 9.3 |Мам_ор_макс = 19.2 |Мау_ор_макс = 24.4 |Шіл_ор_макс = 25.2 |Там_ор_макс = 22.9 |Қыр_ор_макс = 16.4 |Қаз_ор_макс = 8.1 |Қар_ор_макс = -3.7 |Жел_ор_макс = -9.8 |Жыл_ор_макс =7.2 |Қаң_а_макс = 2.8 |Ақп_а_макс = 6.7 |Нау_а_макс = 14.5 |Сәу_а_макс = 31.0 |Мам_а_макс = 37.2 |Мау_а_макс = 37.4 |Шіл_а_макс = 37.4 |Там_а_макс = 37.2 |Қыр_а_макс = 33.6 |Қаз_а_макс = 26.2 |Қар_а_макс = 21.0 |Жел_а_макс = 2.6 |Жыл_а_макс =37.4 |Қаң_а_мин = -43.0 |Ақп_а_мин = -39.7 |Нау_а_мин = -31.4 |Сәу_а_мин = -22.5 |Мам_а_мин = -6.9 |Мау_а_мин = -0.8 |Шіл_а_мин = 3.8 |Там_а_мин = -0.5 |Қыр_а_мин = -6.5 |Қаз_а_мин = -16.2 |Қар_а_мин = -37.5 |Жел_а_мин = -43.0 |Жыл_а_мин =-43.0 |Қаң_ор_ж-ш = 22.4 |Ақп_ор_ж-ш = 15.7 |Нау_ор_ж-ш = 14.8 |Сәу_ор_ж-ш = 18.9 |Мам_ор_ж-ш = 30.9 |Мау_ор_ж-ш = 39.2 |Шіл_ор_ж-ш = 67.5 |Там_ор_ж-ш = 49.0 |Қыр_ор_ж-ш = 33.1 |Қаз_ор_ж-ш = 30.7 |Қар_ор_ж-ш = 29.1 |Жел_ор_ж-ш = 25.7 |Жыл_ор_ж-ш =377.0 |}} </div> == Бүгінгі қала == [[Сурет:Petropavl mosque.jpg|thumb|left|Петропавл мешіті]] Қазіргі кезде Петропавл Қазақстандағы ірі өнеркәсіп орталықтарының біріне айналды. Қалада 174 кәсіпорын жұмыс істейді. Оның ішінде ірі кәсіпорындарға «Еуразия», «Вита», «Молочный союз» АІ-тары, нан комбинаты, ликер-арақ зауыты, «Сұлтан», «Тонус» т.б. жатады. Қала бюджеті қаржысының 10%-н шағын бизнес береді. Саудада еңбекпен қамтылғандардың үлесі 47,8%, өндірістік салада 17,4%, оның ішінде құрылыста 6,6% болды, 35 кәсіпорын ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейді. Қалада 110 шағын құрылыс кәсіпорны, 49 көлік және байланыс кәсіпорындары жұмыс істейді. Жалпы білім беретін 49 мектеп, 2 муз., 5 спорт мектебі, 3 кәсіптік-техникалық мектеп, 5 арнайы оқу орны мен колледждер, одан басқа 2 мемлекеттік (Солтүстік Қазақстан университеті мен ҚР Ішкі істер министрлігінің әскери мектебі) жоғарғы оқу орны тіркелген. 12 аурухана, 10 емхана, 199 дәріхана халыққа қызмет көрсетеді. Петропавлда 3 театр, филармония, 3 мұражай, 3 кинотеатр, 4 мемлекеттік кітапхана, 5 мәдениет сарайы, т.б. жұмыс істейді. Қалада 4 стадион, 34 әр түрлі спорт ғимараттары бар. Облыстық және қалалық газеттер, жарнамалық басылымдар шығып тұрады. Сонымен бірге 3 телерадиокомпания жұмыс істейді. == Экономикасы == [[Сурет:Petropavlovsk railway station.jpg|thumb|right|250px|Петропавл темір жол вокзалы]] Солтүстiк Қазақстан облысының орталығы Петропавл қаласы 1752 жылы құрылды. Облыс орталығындағы халық саны 2010 жылғы 1 қаңтарға 195,2 мың адам болып, барлық облыс халқының 30,3%-ын құрады. Қалада жалпы бiлiм беретiн 47 күндiзгi мектеп жұмыс iстейдi, оларда 22,3 мың оқушы бiлiм алуда, сонымен қатар 10 колледж (13,0 мың оқушы), жоғарғы бiлiм беретiн 3 оқу орыны (11,0 мың студент) бар. Облыс орталығында 3 театр, 1 филармония, 3 мұражай, 8 кiтапхана, 3 клубтық мекеме бар. 2010 жылғы 1 қаңтарға 4 995 заңды тұлға тiркелген, оның iшiнде 94,8%-ы шағын (қамтылғандар саны 50 адамнан кем), 4,3 - орта (51-ден 250 адамға дейiн), 0,9%-ы - iрi (250 адамнан артық) кәсiпорындар. Кәсiпорындардың басым бөлiгi (88,8%) жеке меншiк нысанының кәсiпорындары. Кәсiпорындар мен ұйымдардың меншiгiндегi негiзгi құрал-жабдықтардың бастапқы құны 2009 жылғы 1 қаңтарға (жер құнын есепке алмай) 160,3 млрд.теңге құрады, тозу дәрежесi 40,0% болып, 2008 жылдың соңына баланстық құны 96,3 млрд.теңге болды. Қала өнеркәсiбiнде (қаржылық емес сектор) 2009 жылы 46 835,1 млн.теңгенiң өнiмi өндiрiлiп, 2008 жылғы деңгейден 4,0%-ға жоғары болды. Электр қуатын өндiру 2 371,1 млн.квт.сағ, жылу қуаты - 2 123,9 мың Гкал, сүт өнiмдерi 27,4 мың тонна, ұн - 100,9 мың тонна, нан - 12,7 мың тонна, макарон - 26,2 мың тонна, алкогольдi iшiмдiктерi 2 114,7 мың литр құрады. Құрылыс ұйымдарының өз күшiмен 8 530,1 млн.теңге сомасында мердiгерлiк жұмыстар орындалды. Өткен жылы облыс орталығында жалпы аумағы 27 223 шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берiлдi. 2009 жылы бөлшек саудада сауда кәсiпорындары және жеке кәсiпкерлермен 39 800,0 млн.теңгенiң тауары сатылды. Орташа бiр адамға шаққанда бөлшек сауда 203,9 мың теңге құрады. == Мәдениеті == === Театрлар === * С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстың қазақ сазды-драма театры * Солтүстік Қазақстан облыстың қуыршақ театры * Солтүстік Қазақстан облыстық Н. Погодин атындағы орыс драма театры === Мұражайлар === *Солтүстік Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайы *Облыстық бейнелеу өнері мұражайы *[[Абылай хан резиденциясы|«Абылай ханның резиденциясы» мұражай кешені]] * Манаш Қозыбаев атындағы СҚМУ тарихы мұражайы === Кітапханалар === * С.Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы * Ғ. Мүсірепов атындағы облыстық балалар-жасөспірімдер кітапханасы * И. Шухов атындағы қалалық кітапхана == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|Russia}} [[Омбы]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Челябі]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Новосібір]], [[Ресей]] * {{flagicon|Russia}} [[Екатеринбург]], [[Ресей]] * {{flagicon|Germany}} [[Ганновер]], [[Германия]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://petropavl.sko.gov.kz/?lang=kz Петропавл қаласы әкімдігінің ресми сайты] {{ref-kk}}{{ref-ru}} * [http://www.petropavl.kz/ Бейресми сайт] {{Солтүстік Қазақстан облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Петропавл|*]] qpynltpyfbtgqdidnfiko1pvuyfcyna 0 3428 3056479 3049809 2022-08-01T16:27:36Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Орал |сурет = |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Oral seal.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 51|lat_min= 14|lat_sec= |lon_deg= 51|lon_min= 22|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Батыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Батыс Қазақстан облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі =Мұрат Рахметұлы Мұқаев<ref>[http://uralsk.gov.kz/index.php?id=40 Орал қаласы әкімдігінің]</ref> |құрылған уақыты = 1584 жыл |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1613 жыл |жер аумағы = 700 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = қазақ тілі |тұрғыны =233 904<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] 68,74 % <br /> [[орыстар]] 26,72 % <br /> [[татарлар]] 1,57 % <br /> [[украиндар]] 1,03 % <ref name="Stat2020">[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354433 Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = оралдық оралдықтар |телефон коды = 7112 |пошта индекстері = 090000—090013 |автомобиль коды = L,07 |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Oral |сайты = http://www.uralsk-akimat.kz |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = }} [[Сурет:Uralsk.ISS011-E-6712.jpg|thumb|270px|right|Орал қаласының ғарыштан көрінісі]] [[File:Орал вокзалы.JPG|thumb|left|Орал вокзалы]] '''Орал''' ([[орыс тілі|орыс.]] ''Уральск'') — қала (''1775 жылдан''), [[Батыс Қазақстан облысы]]ның орталығы (''1932 жылдан''), ірі темір жол станциясы, Жайық бойындағы өзен порты, әуе жолдарының торабы. Қала Жайық өзенінің жағасында, Шағанның Жайыққа құяр тұсында орналасқан. == Халық саны == Орал қаласы халқының саны<ref>{{cite web|url=http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm|title=City & town of Kazakhstan|publisher=pop-stat.mashke.org|lang=en|accessdate=2016-03-29}}</ref> {| class="wikitable" |- ! 1897!! 1959 !!1970 !!1979 !!1989 !!1991 !!1999 |- |36 466 |103 914 |134 162 |167 352 |199 835 |214 000 |195 459 |} {| class="wikitable" |- ! 2004!!2005!! 2006!!2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!!2013!! 2014!! 2015 |- |195 811 |198 137 |201 970 |205 277 |208 814 |202 161 |207 109 |213 107 |218 136 |222 808 |227 368 |230 775 |} {| class="wikitable" |- ! 2017!! 2018<ref>[http://www.uralsk.gov.kz/ru/ 2018ж] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161120063646/http://uralsk.gov.kz/ru |date=2016-11-20 }}</ref> |- |300 128 |306 549 |} ==Қысқаша мәлімет== ''Тұрғыны 233 904 адам'' (2019). Қалалық мәслихатқа қарайтын ''жерінің аумағы 0,7 мың км²''. Қалаға ірілі-ұсақты ''16 елді мекен'' қарайды, ал жалпы халық саны 306 549 адам <ref>http://www.batys.stat.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=314&Itemid=145&lang=kz{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>(2018) Бүгінгі күні Орал қаласы – Қазақстандағы ірі мәдени-эконономикалық орталықтардың бірі. Қаладағы ірі кәсіпорындар: [[“Зенит”]] зауыты, [[“Омега”]], [[“Металлист”]], ''Орал механикалық зауыты, Орал арматура зауыты, Орал полипласт зауыты өндірістік кәсіпорны, “Аяз” ЖШС және республикалық мемлекеттік “Орал мемлекеттік ауыл шаруашылық стансасы” кәсіпорны''. Бұлардан басқа облыстық дәрежедегі ''нан комбинаты, жылу, жарық, газ кәсіпорындары'' жұмыс істейді. Қалада ''2 мәдениет үйі, 18 кітапхана, Киров саябағы, 3 музей, 2 театр, филармония, көрме залы, 46 мектеп, 3 жоғары оқу орны мен 3 бөлімше бар (2000). Сондай-ақ, 35 қазыналық емдеу мекемесі'' жұмыс істейді. Оралда Батыс Қазақстан темір жол жүк тасымалының Орал бөлімшесі орналасқан. Қала Жайық бойындағы ірі өзен айлағы саналады. 18 ғасырда салынған сәулет ескерткіштері сақталған. == Географиясы == === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Орал |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/орал/ Орал ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 6.5 |Ақп_а_макс = 5.6 |Нау_а_макс = 21.6 |Сәу_а_макс = 30.6 |Мам_а_макс = 37.0 |Мау_а_макс = 40.5 |Шіл_а_макс = 41.6 |Там_а_макс = 40.8 |Қыр_а_макс = 38.8 |Қаз_а_макс = 28.0 |Қар_а_макс = 17.9 |Жел_а_макс = 8.2 |Жыл__а_макс = 41.6 |Қаң_а_мин = -35.9 |Ақп_а_мин = -36.6 |Нау_а_мин = -30.3 |Сәу_а_мин = -14.3 |Мам_а_мин = -5.9 |Мау_а_мин = 0.6 |Шіл_а_мин = 6.5 |Там_а_мин = 2.3 |Қыр_а_мин = -5.3 |Қаз_а_мин = -11.4 |Қар_а_мин = -29.2 |Жел_а_мин = -36.7 |Жыл__а_мин = -36.7 |Қаң_ор_макс = -6.8 |Ақп_ор_макс = -6.5 |Нау_ор_макс = 0.2 |Сәу_ор_макс = 14.3 |Мам_ор_макс = 23.0 |Мау_ор_макс = 28.1 |Шіл_ор_макс = 30.0 |Там_ор_макс = 28.2 |Қыр_ор_макс = 21.4 |Қаз_ор_макс = 11.8 |Қар_ор_макс = 1.5 |Жел_ор_макс = -4.5 |Жыл__ор_макс = 11.7 |Қаң_ор_мин = -14.3 |Ақп_ор_мин = -15.1 |Нау_ор_мин = -8.7 |Сәу_ор_мин = 2.5 |Мам_ор_мин = 8.7 |Мау_ор_мин = 13.9 |Шіл_ор_мин = 15.9 |Там_ор_мин = 13.9 |Қыр_ор_мин = 8.1 |Қаз_ор_мин = 2.0 |Қар_ор_мин = -5.2 |Жел_ор_мин = -11.5 |Жыл__ор_мин = 0.8 |Қаң_ор = -10.6 |Ақп_ор = -10.8 |Нау_ор = -4.3 |Сәу_ор = 8.4 |Мам_ор = 15.9 |Мау_ор = 21.0 |Шіл_ор = 23.0 |Там_ор = 21.1 |Қыр_ор = 14.8 |Қаз_ор = 6.9 |Қар_ор = -1.9 |Жел_ор = -8.0 |Жыл__ор = 6.3 |Қаң_ор_ж-ш = 27.1 |Ақп_ор_ж-ш = 19.5 |Нау_ор_ж-ш = 22.9 |Сәу_ор_ж-ш = 20.5 |Мам_ор_ж-ш = 28.2 |Мау_ор_ж-ш = 33.5 |Шіл_ор_ж-ш = 43.6 |Там_ор_ж-ш = 29.5 |Қыр_ор_ж-ш = 28.6 |Қаз_ор_ж-ш = 40.3 |Қар_ор_ж-ш = 28.7 |Жел_ор_ж-ш = 31.0 |Жыл__ор_ж-ш = 353.4 |}} </div> ==Тарихы== Орал қаласының орнында бұдан бірнеше мың жыл бұрын ''скиф, ғұн, авар, печенег'' және қыпшақ тайпаларының мекен-тұрақтары болған. Бұл тайпалардың көсемдері мен жауынгерлері жерленген шағын қорымдар мен қорғандар қазір де кездеседі. Орал қаласының жергілікті қазақтар арасында ерте заманнан қазірге дейін '''“Теке”''' аталуының себебі, Алтын Орда хандары жанында уағыз тарататын [[Алшын Хасан сопы]] (''Асан қайғы болуы да мүмкін'') [[Әбдірахман]], [[Әбдіразақ]] шайқылардың ұйымдық сипат белгісі – '''''тәкие''''' немесе '''''мүридтер''''' және ел кезген дәруіштер аялдайтын кәделі орын (''резиденция'') тәкие үйлерінің болуына байланысты. Орыстар Жайық бойына ''15 ғасырдың аяғы 16 ғасырдың бас кезінде'' келе бастады. ''17 ғасырдың 1-ширегінде'' [[Ноғай хандығы]]мен шекарада шағын әскери бекініс-тірек ретінде Жайық қалашығы салынды. Ол ''1613 ж.'' қазіргі Орал қаласының орнына көшірілді. ''18 ғасырдың бас кезінде'' Жайық қалашығында '''''3 мыңға жуық үй''''' болды. Олар негізінен [[Старица]] (''Жайықтың бұрынғы арнасы'') және [[Шаған (Жайық алабы)|Шаған]] өзендерінің бойына орналасты. Қаланың негізгі тұрғындары – казак-орыстар болған. Олар әлеуметтік жіктелудің нәтижесінде ''кедейлер'' ([[“голытба”]]) мен ''байлар'' ([[“домовитые”]]) болып бөлінді. Жайық казак-орыстары [[Е.И. Пугачев]] бастаған шаруалар көтерілісіне (''1773 – 1775'') қатысты. Жайық қалашығы [[ІІ Екатеринаның]] ''1775 жылы 15 қаңтардағы'' жарлығымен '''“Орал қаласы”''', ал оның тұрғындары '''“Орал казактары”''' болып аталды. Орал қаласының неғұрлым ежелгі бөлігі [[Михайло-Аргангельск]] ғибадатханасының оңтүстігінде орналасты. Ғибадатхана – Орал қаласының тарихи ескерткіші (''1741 – 51 ж. салынған''). Қала бірнеше рет (''1739, 1751, 1821, 1879'') өртке ұшырады. [[Сырым Датұлы]] бастаған (''1783 – 1797'') халық көтерілісі,[[Исатай Тайманұлы]] мен [[Махамбет Өтемісұлы]] бастаған қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалыстары Орал қаласы мен Жайық өңіріне ерекше із қалдырды. 1846 ж. қалаға айрықша құқықтар беріліп, үлкен қалалар санатына қосылды. 1869 ж. Орал облысы құрылып, қала облыс орталығына айналды. Қала тарихында социалды-демократиялық үйірменің құрылуы (1902), 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс ([[С.Меңдешев]], [[Ә.Әйтиев]], т.б.), Кеңес өкіметінің орнауы (''1918 ж. 3 қаңтарда''), ақ казактарға қарсы Орал қорғанысы (''1919 ж., сәуір – шілде'', [[М.Фрунзе]]), т.б. елеулі оқиғалар болып өтті. ''1919 ж. 1-сәуірде'' Оралда Жұмысшы, шаруа және солдат депутаттары кеңестерінің 1-сайлауы өтті. '''''1920 ж. Орал губерниясы қалаға айналды'''''. Кеңес өкіметі жылдарында Оралдың экономикасы жедел қарқынмен дамып, республикадағы ірі өнеркәсіп орталықтарының біріне айналды. 1925 ж. Жайық өзені мен Орал – Атырау арасында тұрақты кеме қатынасы және 1923 ж. Орал – Елек темір жолының ашылуы қаланың экономикалық жағдайын жақсартты. Одан кейінгі жылдары (''1950 – 1990'') Орал қаласында ірі машина жасау және металл өңдеу, құрылыс материалдарын өңдеу, жеңіл және тамақ өндірістері, медициналық препарат зауыттары, т.б. 200-ден астам нысан салынды, көлік жүйелері дамыды. == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Атырау]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Kazakhstan}} [[Семей]], [[Қазақстан]] * {{flagicon|Romania}} [[Плоешти]], [[Румыния]] * {{flagicon|Russia}} [[Дондағы Ростов|Ростов-на-Дону]], [[Ресей]] * {{flagicon|Czech Republic}} [[Острава]], [[Чехия]] * {{flagicon|Turkey}} [[Ескишехир]],[[Түркия]] ==Орал қаласында болған көрнекті адамдар== [[File:Pugachev home.JPG|thumb|Пугачев үйі]] [[File:Karev.jpg|thumb|left|Карев үйі]] Бұл қалада әр кездері орыстың белгілі ақын-жазушылары <br>'''А.С. Пушкин''', <br>'''В.А. Жуковский''', <br>'''В.И. Даль''', <br>'''В.Г. Короленко''', <br>'''М.А. Шолохов''', т.б. болды. <br>Сондай-ақ, көрнекті қазақ қаламгерлері <br>'''С.Сейфуллин''', <br>'''Х.Есенжанов''', <br>'''Т.Жароков''', <br>'''І.Аманжолов''', т.б. <br>өмірінің біраз кезеңдерін Орал қаласында өткізген. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, VII том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Батыс Қазақстан облысы}} {{Орал қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Орал]] [[Санат:Жайық казак әскерінің елді мекендері]] 9nnbkog73muywimku2cmba68roh2qtc 0 3883 3056733 2635835 2022-08-02T08:05:52Z Didar.Bayan21NS 120910 wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Анықтауыш'''<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3</ref> деп [[сөйлем]]де негізінде [[зат есім]]нен болған мүшені сын, сапа, сан, мөлшер және меншіктік жағынан сипаттайтын [[сөйлем мүшесі|тұрлаусыз мүшені]] айтады.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Анықтауыштар ''қандай? қай? қайдағы? (недегі?) қашанғы? ненің? қанша? неше? қайткен? не еткен?'' деген сұраулардың біріне жауап береді.<ref>С. Аманжолов, Қазақ тілі грамматикасы, 1966 ж.</ref> Ол ирекпен белгіленеді. == Анықтауыш болатын сөз таптары == Анықтауыш болатын сөз таптары: #Негізгі, туынды [[сын есім]]дер анықтауыш болады: #:Мысалы: '''''Ақ сары''' ат доп болып ішін тартқан'' #[[Зат есім]]нен болады: #:Мысалы: '''''Қой''' қораның алдында электр моторының дүбірін естіді.'' #[[Сан есім]]нен болады: #:Мысалы: '''''Жаңадан''' екі үй құрылып жатыр'' #[[Есімдік]]тен болады: #:Мысалы: ''Оспан мына '''қимылға''' тіпті сүйсініп кетті'' #[[Етістік]]тің есімше түрінен болады: #:Мысалы: '''''Оқыған''' кітаптарым мені іске бастады'' #[[Ілік септік]] жалғауы жалғанған сөздер анықтауыштың қызметін атқарады Мысалы: '''''Көптің''' ісінде береке бар. '''Талаптанғанның''' еңбегі жанады.'' == Анықтауыштың түрлері == Қандай, қай, қайсы, қайдағы сұрақтарына жауап беріп тұратын анықтауыш '''сапалық''', ал ілік септігінде тұрғаны '''иелік анықтауыш '''деп аталады. Бір ғана сөзден тұратын анықтауыш '''дара анықтауыш''' деп аталса, екі не оданда көп сөз тіркесімен келетін анықтауыш '''күрделі анықтауыш''' деп аталады. ==Дереккөздер == <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Грамматика]] 445evgwc0juflh70qjjqdfvlbavbmex 0 3884 3056686 2986144 2022-08-02T06:16:45Z Didar.Bayan21NS 120910 wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Пысықтауыш''' <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. ISBN 9965-808-78-3</ref> деп [[сөйлем]]де іс-әрекеттің жай-күйін, сын-сипатын, мөлшерін, мезгіл-мекенін, себеп-мақсатын білдіретін [[сөйлем мүшесі|тұрлаусыз мүшені]] атаймыз.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Пысықтауыштардың сұраулары: қашан? қайда? (қалай қарай?) қайдан? қалай? қайтіп? не себептен? неліктен? кім үшін? не үшін? не істеуге? не қылуға? не мақсатпен? не арқылы? кім арқылы? ненің арқасында? кімнің арқасында? не сайын? кім сайын? қанша? қанша уақыт? неше рет? == Пысықтауыштың түрлері == Пысықтауыш құрамына қарай үшке бөлінеді: 1) дара пысықтауыш;<br /> 2) күрделі пысықтауыш;<br /> 3) үйірлі пысықтауыш.<br /> Пысықтауыш мағыналық жағынан алты түрге бөлінеді:<br /> 1) мезгіл пысықтауыш;<br /> 2) мекен пысықтауыш;<br /> 3) мақсат пысықтауыш;<br /> 4) амал пысықтауыш;<br /> 5) себеп пысықтауыш;<br /> 6) мөлшер пысықтауыш.<br /> {| class="wikitable" |+ Пысықтауыш түрлері |- ! <!-- Пустая ячейка --> !! Заголовок столбца 1 !! Заголовок столбца 2 |- ! Заголовок строки 1 | Содержимое ячейки 1-1 || Содержимое ячейки 1-2 |- ! Заголовок строки 2 | Содержимое ячейки 2-1 || Содержимое ячейки 2-2 |} == Пысықтауыш болатын сөз таптары == Пысықтауыш болатын сөз таптары: #[[Үстеу]]ден болады #[[Сын есім]]нен болады #[[Сан есім]]нен болады #[[Көсемше]]лер сөйлемде ''қайтіп? қалай? не мақсатпен?'' деген сұрақтарға жауап берсе, пысықтауыш болады #[[Барыс септік|Барыс]], [[жатыс септік|жатыс]], [[шығыс септік|шығыс]] және [[көмектес септік]]терінде тұрған сөздер мекен, бет алыс-бағыт, сын-қимыл мағыналарын білдіріп, ''қайда? қайдан? қашан? қалай?'' деген сұрауларға жауап берсе, пысықтауыш болады #Мезгілге байланысты [[зат есім]]дер [[тәуелдік жалғау]] я [[шылау]] тіркесу арқылы, кейде оларсыз да, басқа сөздермен бірігіп те пысықтауыш болады # #*[[барыс септік]]тегі кейбір сөздерден кейін ''шейін (дейін), бола, қарай, таман'' сияқты [[шылау]]лардың бірі тіркесіп пысықтауыш болады. #*кейбір [[шығыс септік]]тегі сөздердің соңынан ''соң, кейін, ары, бері, қарай, бұрын'' сияқты шылаулардың бірі тіркесіп, пысықтауыш болады. #*кейбір [[көмектес септік]]тегі сөздердің соңынан ''бірге, қабат, қатар'' сияқты шылаулардың бірі тіркесіп, пысықтауыш болады #*кейбір сөздерге ''арқылы, арқасында, үшін, сайын'' шылаулары тіркесіп келіп, пысықтауыш жасайды.<ref>С. Аманжолов, Қазақ тілі грамматикасы, 1966 ж.</ref> == Дереккөздер == <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Синтаксис]] 2f7gi1ivz5k72yjttsdbdngc5ty66h2 3056727 3056686 2022-08-02T07:51:56Z Didar.Bayan21NS 120910 wikitext text/x-wiki {{Shortcut1|Грамматика}} '''Пысықтауыш''' <ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. ISBN 9965-808-78-3</ref> деп [[сөйлем]]де іс-әрекеттің жай-күйін, сын-сипатын, мөлшерін, мезгіл-мекенін, себеп-мақсатын білдіретін [[сөйлем мүшесі|тұрлаусыз мүшені]] атаймыз.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref> Пысықтауыштардың сұраулары: қашан? қайда? (қалай қарай?) қайдан? қалай? қайтіп? не себептен? неліктен? кім үшін? не үшін? не істеуге? не қылуға? не мақсатпен? не арқылы? кім арқылы? ненің арқасында? кімнің арқасында? не сайын? кім сайын? қанша? қанша уақыт? неше рет? == Пысықтауыштың түрлері == Пысықтауыш құрамына қарай үшке бөлінеді:<br /> 1) дара пысықтауыш;<br /> 2) күрделі пысықтауыш;<br /> 3) үйірлі пысықтауыш.<br /> Пысықтауыш мағыналық жағынан алты түрге бөлінеді:<br /> 1) мезгіл пысықтауыш;<br /> 2) мекен пысықтауыш;<br /> 3) мақсат пысықтауыш;<br /> 4) амал пысықтауыш;<br /> 5) себеп пысықтауыш;<br /> 6) мөлшер пысықтауыш.<br /> {| class="wikitable" |+ Пысықтауыш түрлері |- ! <!-- Пустая ячейка --> !! Сұрақтары !! Мысалы |- ! Мезгіл пысықтауыш | Қашан? Қай кезде? Қай уақытта? || Жолаушылар кешке қарай аттанбақшы. Ол биыл мектеп бітіреді. |- ! Мекен пысықтауыш | Қай жерде? Қай жақта? Қайдан? || Оқушылар қала сыртына демалуға бармақшы. Ата-анасы жайлауға көшкелі жатыр. Жоғарыдан бір топ аттылы төменге қарай түсіп келеді. |- ! Мақсат пысықтауыш | Не үшін? Неге? Қандай мақсатпен? || Кітапханадан кітап алғалы келді. Айдос жорта білмегенсіп отырды. |- ! Амал пысықтауыш | Қалай? Қайтіп? Қалайша? Кімше? || Әйгерім бұл сөзге жымиып күлді. Жас әнші бұлбұлша сайрады. Бала үлкендерше сөйлеп отыр. |- ! Себеп пысықтауыш | Неліктен? Не себепті? || Жұмысты бітірмегендіктен уақытында тапсыра алмады. Олар шаршағаннан сөйлеуге шамасы келмеді. |- ! Мөлшер пысықтауыш | Қанша? Қалай? || Шешен ұзақ сөйледі. Оқушылар тапсырманы жаппай орындады. |} == Пысықтауыш болатын сөз таптары == Пысықтауыш болатын сөз таптары: #[[Үстеу]]ден болады #[[Сын есім]]нен болады #[[Сан есім]]нен болады #[[Көсемше]]лер сөйлемде ''қайтіп? қалай? не мақсатпен?'' деген сұрақтарға жауап берсе, пысықтауыш болады #[[Барыс септік|Барыс]], [[жатыс септік|жатыс]], [[шығыс септік|шығыс]] және [[көмектес септік]]терінде тұрған сөздер мекен, бет алыс-бағыт, сын-қимыл мағыналарын білдіріп, ''қайда? қайдан? қашан? қалай?'' деген сұрауларға жауап берсе, пысықтауыш болады #Мезгілге байланысты [[зат есім]]дер [[тәуелдік жалғау]] я [[шылау]] тіркесу арқылы, кейде оларсыз да, басқа сөздермен бірігіп те пысықтауыш болады # #*[[барыс септік]]тегі кейбір сөздерден кейін ''шейін (дейін), бола, қарай, таман'' сияқты [[шылау]]лардың бірі тіркесіп пысықтауыш болады. #*кейбір [[шығыс септік]]тегі сөздердің соңынан ''соң, кейін, ары, бері, қарай, бұрын'' сияқты шылаулардың бірі тіркесіп, пысықтауыш болады. #*кейбір [[көмектес септік]]тегі сөздердің соңынан ''бірге, қабат, қатар'' сияқты шылаулардың бірі тіркесіп, пысықтауыш болады #*кейбір сөздерге ''арқылы, арқасында, үшін, сайын'' шылаулары тіркесіп келіп, пысықтауыш жасайды.<ref>С. Аманжолов, Қазақ тілі грамматикасы, 1966 ж.</ref> == Дереккөздер == <references/> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Синтаксис]] 2t8axdkc9hb6ek7fqw6o6dalfrez3u7 0 4846 3056354 2257299 2022-08-01T14:15:05Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Жыл айлары}} {{otheruses}} {| style="float:right;" |- |{{Тамыз күнтізбесі}} |} '''Тамыз''' — қазіргі [[Григориан күнтізбесі]]ндегі 8-ші келетін аугуст<ref>[[Гай Юлий Цезарь|Юлий Цезарьдың]] немересі [[Аугуст|Аугусттың]] (лат. Augustus) атына берілген. Бұл сөздің мағынасы «қайырымды», «парасатты» деген ұғымды білдіреді.</ref> айына сай қазақша атауы. Ежелгі [[қазақ күнтізбесі]]нің 6-ші айы. Қазіргі санмен [[19 тамыз|тамыздың 19]] — [[18 қыркүйек|қыркүйектің 18]]. == Түсініктемелер == <references/> == Тағы қараңыз == * [[Қазақ күнтізбесі]] * [[Григориан күнтізбесі]] {{Months}} {{-}} {{Қазақтын айлары}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тамыз]] lhdw4na8h6ntkl2n5nooa2uj5dj6whu 0 5364 3056597 3055828 2022-08-01T20:18:51Z Malik Nursultan B 111493 Басшысының мақаласы бар, бірақ сілтемеленбеген wikitext text/x-wiki {{coord|54|28|N|56|16|E|type:state_region:RU|display=title}} {{Ресей Федерациясының субъекті |KkNm = Башқұртстан Республикасы |RuNm = {{lang-ba|Башҡортостан Республикаһы}}<br>{{lang-ru|Республика Башкортостан}} |OfNms = |FSFlag = [[Сурет:Flag of Bashkortostan.svg|150px]] |FSCoA = [[Сурет:Coat of Amrs of Bashkortostan.svg|100px]] |FlagLnk = Башқұртстан туы |CoALnk = Башқұртстан елтаңбасы |FSMap = Map of Russia - Republic of Bashkortostan (2008-03).svg |FSMapNameNOAUTO = |FSCtrWhat = Елордасы |FSCtrNm = [[Үфі]] |AreaRnk = 27-ші |TotArea = 142947<ref>[http://www.gks.ru/bgd/free/b10_107/IssWWW.exe/Stg//%3Cextid%3E/%3Cstoragepath%3E::%7Ctab1-01-09.xls Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации, 1 қаңтар 2010 ж. Росстат (14 шілде 2010).xls]</ref> |WaterPrcnt = 0,5 |PopRnk = 7-ші |PopQty = {{құлдырау}} 4 064 245 |PopCtDate = 2012 |PopDens = 28.43 |GDP = 757.6 |GDPCtDate = 2010 |GDP(PPP) = 184.8 |GDPRnk = 9-шы |FedDistrNm = [[Волга маңы федералды округі|Волга маңы]] |EcRegNm = [[Орал экономикалық ауданы|Орал]] |OfLangs = [[Башқұрт тілі|башқұртша]], [[Орыс тілі|орысша]] |FSAnthem = [[Башқұртстан әнұраны|«Башқұртстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны»]]<ref name="Anthem">Law #10-z</ref><br> <center>[[File:Anthem of Bashkortostan.ogg]] |CadNo = 02, 102 |ViceTtl = Үкімет премьер-министрі |ViceNm = [[Азамат Фаттахұлы Ілімбетов|Азамат Ілімбетов]]<ref name="rg.ru">[http://башкортостан.рф/news/17592/ Премьер-министром Правительства Башкортостана стал Азамат Илимбетов]</ref> |HeadTtl = Республика басшысы |HeadNm = [[Радий Фәритұлы Хәбиров|Радий Хәбиров]] |LegislTtl = Мемлекетік мәжіліс - Құрылтайдың төрағасы |LegislNm = Константин Толкачёв |MSKS = +2 |OfSite = [http://башкортостан.рф/ Башкортостан.рф] }} [[Image:Bashkir03.png|thumb|250px|right]] '''Башқұртстан Республикасы''' ({{lang-ba|Башҡортостан Республикаһы}}; {{lang-ru|Республика Башкортостан}}) — [[Ресей Федерациясы]]ның құрамындағы [[Ресейдің әкімшілік-аумақтық құрылымы|субъект]], [[Ресей республикалары|республика]]. Жер аумағы – 143,6 мың км². Халқы – 4,04 млн.(2012). Астанасы – [[Үфі]] қаласы. Негізгі халқы – [[башқұрттар]]. Басқа халықтары ішінде [[орыс]], [[татар]], [[чуваш]], [[Марилер|мари]], [[Мордвалар|мордва]], [[ұдмұрттар]] ұлт өкілдері бар.<ref name="Қазақ энциклопедиясы">Қазақ энциклопедиясы</ref> == Географиясы == Башқұртстан [[Еуропа]] мен [[Азия]]ның түйіскен жерінде - орыс жазығының шығыс шеті мен [[Орал]] тауының оңтүстік бөлігінде орналасқан. Ауа райы континентті. Жерінің 34%-і қара топырақты жазық, 35%-і орман, қалған бөлігі - орманды дала. Жері ауыл шаруашылығына қолайлы әрі минералды ресурстарға ([[газ]], [[көмір]], [[темір]], [[гипс]], [[алтын]], т.б.) өте бай. == Тарихы == Бұл өңірге адамдар палеолит дәуірінде қоныстана бастаған. Б.з.б. 3 - мыңжылдықта бұл аймақтағы тайпалар мал өсірумен, егіншілікпен айналысқан. Б.з. 1-мыңжылдығында бұл аймақ түркілердің Ұлы [[Бұлғария]], [[Хазар]], [[Еділ]] бұлғариясы мемлекеттерінің меншігінде болды. Көшпелі башқұрттар (түрк. — “бас бөрілер”) туралы алғашқы жазба деректер IX - X ғасырлардан бастап кездеседі. 1229 жылы қазіргі Башқортостан жеріне [[Бату]] әскерлері басып кіріп, 1236 жылы толық жаулап алды. Сөйтіп, башқұрттар қазақ халқының да негізін құраған тайпалармен бірге бірнеше ғасыр бойы бір мемлекет құрамында болды. [[Алтын Орда]] ыдырағаннан кейін башқұрт тайпалары [[Ноғай ордасы]]ның, кейбір бөліктері [[Қазан]] және [[Сібір]] хандықтарының құрамына енді. 1557 жылы башқұрттар Ресей империясының шапқыншылығына ұшырады да, Ноғай, Сібір хандықтарымен қоса Ресей отарына айналды. Ресей өкіметінің башқұрттарды аяусыз қанауы, шенеуніктердің әділетсіздігі XVII - XVIII ғасырларда бірнеше халық көтерілістеріне алып келді. Олардың ірілері қатарына [[Сейіт Саафар]] бастаған (1681-83) Батырша бастаған (1755), тағы басқа ұлт-азаттық көтерілістер жатады (қ. Башқұрт көтерілістері). Ресей өкіметі тарапынан болашақта мұндай көтерілістерді болдырмау үшін бірнеше шаралар іске асырылды. 1735 жыл [[Санкт-Петербург]]те Сенаттың жанынан [[Еділ]] бойы халықтарын шоқындыру кеңсесі құрылды. Башқұрт көтерілісшілерінің басқа халықтармен, әсіресе, [[Ресей]]ге жаңа қосылған әрі саны көп [[Кіші жүз]] қазақтарымен бірігіп кетпеуі үшін 1747 жылы [[Орынбор]] губерниясы құрылып, оның тұңғыш губернаторы И.И. [[Неплюев]] башқұрттар мен қазақтар арасына жалпы ұзындығы 3,5 мың км-ге жететін қамалдар шебін тұрғызуға кірісті. Осы бекіністерді салу әрі күзету үшін ішкі Ресейден 95378 орыс шаруасы көшіріліп әкелінді. Осы төңіректегі башқұрт және қазақ руларына бекіністерге жақындауға, әрі-бері өтуге тыйым салынды. Бірақ туысқан екі халықты мүлдем бөліп тастауға ешқандай шекара бөгет бола алмады. Жазалаушылардан қашқан башқұрт көтерілісшілері үнемі қазақ даласын паналап отырды (қ. [[Қарасақал]]). Бірыңғай күштеу шаралары арқылы бағындыру мүмкін еместігіне көзі жеткен үкімет кейбір жеңілдіктер жасауға мәжбүр болды. 1786 жылы Уфа губерниясы құрылып, башқұрттар отырықшылыққа көше бастады, мешіт-медреселер салуға рұқсат етілді. Дегенмен патша өкіметі отырықшы башқұрттардың арасына орыс шаруаларын орналастырып, жыл сайын олардың санын көбейте түсті. Уфа, [[Орынбор]] сияқты қалалар ірі сауда орталықтарына айналып, оларға көршілес Қазақ даласы, [[Орталық Азия]] елдерінен сауда керуендері жиі келіп тұрды. Бекіністерде жергілікті халықтар арасынан үкіметке қажетті ұсақ шенеуніктер дайындау үшін орыс мектептері ашылды. Бұл мектептер мен медреселерде башқұрт және басқа да халықтардың көптеген зиялы азаматтары білім алды. Уфадағы “Ғалия”, тағы басқа медреселерде башқұрт жастарымен бірге татар, қазақ жастары да көп оқыды. Осы медреседе оқыған қазақ ақын-жазушылары М.Жұмабаев, Б.Майлин, Т.Жомартбаевтар башқұрт ақыны [[Сайфи Құдаш]] пен татар жазушысы Г.Ибрагимовпен шығармалары байланыста болды. 1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін Башқортостан жерінде ұлт-азаттық қозғалыс қайта жанданды. 1917 жылы жазда [[Уфа]] және Орынбор қалаларында башқұрт зиялыларының съезі өтіп, Орынбор, Уфа, [[Пермь]], [[Самара]] губернияларында бөлшектеніп кеткен башқұрт жерлерін біріктіріп, автономия құруға шешім қабылданды. Уфада Кеңес өкіметі орнағаннан кейін, 1917 жылы 16 қарашада атаман [[Дутов]] билігінде болған Орынбор қаласында Ахмет Зәки Уәлиди Тоғанның басқаруымен Башқұрт автономиясы жарияланды. Бұл автономия атаман Дутовпен және желтоқсан айында Орынборда құрылған [[Алашорда]] өкіметімен тығыз байланыста болды. Бірақ көп ұзамай қаланы қызыл әскерлер бөлімдері басып алды да, Башқұрт автономиясының үкіметі [[Челябинск]] қаласына көшірілді. 1918 жылы жазда Уфа қаласында [[Чехословакия]] корпусының төңкерісі болып, ақ гвардияшылардың Уфа директориясы орнады, бірақ бұл директория да, кейіннен [[Колчак]] өкіметі де Башқұрт автономиясын мойындамай қойды. Сондықтан башқұрт зиялылары [[Ленин|В.И.Ленинмен]] келіссөз жүргізіп, өздерінің Кеңес өкіметі жағына шығатындықтарын мәлімдеді. Сөйтіп, 1919 жылы 23 наурызда РКФСР-дің құрамына кіретін [[Башқұрт Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы]] (БАКСР) құрылды, оның астанасы [[Стерлитамак]] қаласы болды. Көп ұзамай Кеңес өкіметінің ұлт саясатымен келіспеген Ахмет Зәки Уәлиди Тоған бастаған кейбір автономия басшылары шет елге кетіп қалды. 1922 жылы 14 маусымда Бүкілресейлік ОАК-нің шешімімен БАКСР шекарасы кеңейіп, астанасы Уфа болып жарияланды. Кеңес өкіметі тұсында Башқортостан біршама мәдени, әлеуметтік-экономикалық жетістіктерге жетті, елдегі ірі мұнай өңдеу аудандарының біріне айналды. Бұған қоса химия, қара металлургия, машина жасау, ағаш өңдеу өндірістері, ауыл шаруашылығы жақсы дамыды. Дегенмен Башқұртстан одақтас республика мәртебесіне ие бола алмады. 1990 жылы наурызда елде Жоғарғы Кеңеске сайлау өтті. Жаңадан сайланған Жоғарғы Кеңес депутаттары 1990 жылы қазан айында өткен 3-сессиясында Башқортостан Республикасын құрып, өз егемендігін жариялады. Башкирия атауы Башқұртстан (Башкортостан) деп өзгертіліп, КСРО, РКФСР және басқа республикалармен арақатынасын одақтық шарт пен келісім арқылы айқындауға шешім қабылдады. 1991 жылы 23 - 26 желтоқсанда Уфа қаласында өткен 4-ші Бүкілбашқұрт съезінде президенттік сайлау, мемлекеттік тіл мәселелері қаралды. 1992 жылы 1 сәуірде федеративтік шартқа қол қойылып, онда Башқұртстан жерінде дербес меншік құқығын, бюджет қабылдау, заң шығару мен сот ісі жүйесін құруды дербес жүргізу мәселелері айқындалды. 1994 жылы 3 тамызда Башқортостан мен Ресей Федерациясы орталық үкіметі арасында мемлекеттік билік органдары өкілеттігінің арақатынасын реттейтін екі жақты келісім жасалынды. Тұңғыш президент сайлауында елдің президенті болып [[М. Рахимов]] сайланды (1996). === Қазақ-башқұрт қарым-қатынасы === {{main|Қазақ-башқұрт қарым-қатынасы}} == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == {{main|Башқұртстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі}} Ресей Федерациясының субъекті әкімшілік-аумақтық құрылым шеңберінде келесі әкімшілік-аумақтық бірліктерге бөлінеді: республикалық маңызы бар 8 қала, 1 [[Жабық әкімшілік-аумақтық құрылым|ЖӘАҚ]] және аудандық маңызы бар 12 қала, 2 жұмысшылар ауылы ([[Кент|қүа]]), 828 ауылдық кеңестерді қосатын 54 ауданнан тұрады. Муниципалдық құрылым шеңберінде 2018 жылғы 1 қаңтарға қарай республиканың әкімшілік-аумақтық бірліктерінің шекараларында 895 муниципалитет құрылды, оның ішінде: 9 қалалық округ және 818 ауылдық қоныс пен 14 қалалық қоныстарды қосатын 54 муниципалды аудан кіреді. {| width="100%" cellspacing="2" cellpadding="3" border="0" bgcolor="#fff" |- align="center" bgcolor="#e6eeff" !colspan=3 | '''Аудандар (муниципалды аудандар)''' ! '''Әкімшілік карта''' |- valign="top" align="left" bgcolor="#f2f6ff" | # [[Әбзәліл ауданы|Әбзәліл]] # [[Әлшәй ауданы|Әлшәй]] # [[Архангел ауданы|Архангел]] # [[Асқын ауданы|Асқын]] # [[Ауырғазы ауданы|Ауырғазы]] # [[Баймақ ауданы|Баймақ]] # [[Бақалы ауданы|Бақалы]] # [[Балтаc ауданы|Балтаc]] # [[Белебей ауданы|Белебей]] # [[Балақатай ауданы|Балақатай]] # [[Белорет ауданы|Белорет]] # [[Бесмүлік ауданы|Бесмүлік]] # [[Бөрі ауданы|Бөрі]] # [[Благовар ауданы|Благовар]] # [[Благовещен ауданы (Башқұртстан)|Благовещен]] # [[Бүздәк ауданы|Бүздәк]] # [[Борай ауданы|Борай]] # [[Бөріән ауданы|Бөриән]] | <ol start=19> <li> [[Ғафур ауданы|Ғафур]] <li> [[Дәулеқан ауданы|Дәулеқан]] <li> [[Дуан ауданы|Дуан]] <li> [[Төртүйлі ауданы|Төртүйлі]] <li> [[Йермекей ауданы|Йермекей]] <li> [[Йенсура ауданы|Йенсура]] <li> [[Йылайыр ауданы|Йылайыр]] <li> [[Иглин ауданы|Иглин]] <li> [[Илеш ауданы|Илеш]] <li> [[Ишембай ауданы|Ишембай]] <li> [[Қалтасы ауданы|Қалтасы]] <li> [[Қараеділ ауданы|Қараеділ]] <li> [[Қырмысқалы ауданы|Қырмысқалы]] <li> [[Қыйғы ауданы|Қыйғы]] <li> [[Краснокама ауданы|Краснокама]] <li> [[Көкәрсен ауданы|Көкәрсен]] <li> [[Кушнаренко ауданы|Кушнаренко]] <li> [[Күйірғазы ауданы|Күйірғазы]] | <ol start=37> <li> [[Мелеуіз ауданы|Мелеуіз]] <li> [[Мәсетлі ауданы|Мәсетлі]] <li> [[Мишкі ауданы|Мишкі]] <li> [[Миәк ауданы|Миәк]] <li> [[Нұриман ауданы (Башқұртстан)|Нұриман]] <li> [[Салауат ауданы (Башқұртстан)|Салауат]] <li> [[Стерлібаш ауданы|Стерлібаш]] <li> [[Стерлітармақ ауданы|Стерлітармақ]] <li> [[Татышлы ауданы|Татышлы]] <li> [[Түймазы ауданы|Түймазы]] <li> [[Үфі ауданы|Үфі]] <li> [[Ушалы ауданы|Ушалы]] <li> [[Федоровка ауданы (Башқұртстан)|Федоровка]] <li> [[Хайбулла ауданы|Хайбулла]] <li> [[Сақмағош ауданы|Сақмағош]] <li> [[Шішме ауданы|Шішме]] <li> [[Шаран ауданы|Шаран]] <li> [[Жаңауыл ауданы (Башқұртстан)|Жаңауыл]] </ol> |style="background:#FFFFFF"|[[Сурет:Admin-map-Bashkiria-region.gif|350px|center|Башқұртстан Республикасының әкімшілік картасы]] |} ;Республикалық маңызы бар қалалар және ЖӘАҚ (қалалық округтер): # [[Ақеділ (қала)|Ақеділ]] қаласы; # [[Көміртау (қалалық округ)|Көміртау]] қаласы; # [[Нефтекама (қалалық округ)|Нефтекама]] қаласы; # [[Октябрьский (қала)|Октябрьский]]; # [[Салауат (қала)|Салауат]] қаласы; # [[Сибай (қалалық округ)|Сибай]] қаласы; # [[Стерлітармақ]] қаласы; # [[Үфі (қалалық округ)|Үфі]]; # [[Межгорье (Башқұртстан)|Межгорье]] ЖӘАҚ. == Өнеркәсібі == Башқұртстан өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы жан-жақты дамыған республика. Өнеркәсібіндегі басты сала: [[мұнай]] өңдеу мен мұнай өндіру. Мұнай кәсіпорындары негізінен Уфа, [[Ишимбай]], [[Салауат]] қалаларында орналасқан. Республика аумағы арқылы Ресейдегі ірі өнеркәсіп орындары мен Батыс Еуропаға қарай мұнай және газ құбырлары тартылған (Туймазы - Омбы, Туймазы - Самара, Шкапово –Ишимбай - Магнитогорск, Ишимбай - Уфа). Бұл құбырлардың ТМД елдері үшін маңызы зор. Осы құбырлар арқылы Орталық Азия мемлекеттері, соның ішінде Қазақстан да, [[Каспий]] теңізі алабындағы мұнай мен газ өнеркәсібі өнімдерін Ресейге, Батыс Еуропаға шығарады. Өнеркәсіптегі мұнайдан кейінгі негізгі салалар: табиғи газ, қара және түсті металлургия, мұнай өндірісіне қажетті жабдықтар мен бұрғылау станоктарын шығару, химия (спирт, полиэтилен, жуғыш заттар, пластмасса, синтетикалық каучук, тағы басқа) өнеркәсіптері. Башқұртстан Ресейдегі егіншілік пен мал шаруашылығы жақсы дамыған өлке. Негізгі сала — егіншілік. Мал шаруашылығында сиыр мен қой өсіру жақсы жолға қойылған. Кей жерлерде қымыз бен еті үшін жылқы өсіріледі. Көлік саласында темір жол негізгі рөл атқарады. Тас жолдары мен су жолдары да жақсы дамыған.<ref name="Қазақ энциклопедиясы"/> {{commons|Bashkortostan}} == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{ТҮРКСОЙ}} [[Санат:Башқұртстан|*]] [[Санат:Ресей республикалары]] {{stub}} qc2zsl5kqh5gycrqu69irrrqia7fmgm 0 5846 3056595 3002177 2022-08-01T19:41:57Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Корея Республикасы |Шынайы атауы = {{lang|ko|대한민국}}<br />{{lang|ko|大韓民國}} <br />''Дәһан Мингүк'' |Септік = Оңтүстік Корея |Елтаңбасы = Emblem of South Korea.svg |Байрақ = Flag of South Korea.svg{{!}}border |Ұраны = {{lang|ko|널리 인간 세계를 이롭게 하라}} (Адамзатқа пайда келтіру, {{lang|ko|홍익인간}}) |Әнұранның аты = Эгукка, 애국가 |Аудио = National anthem of South Korea, performed by the United States Navy Band.wav |lat_dir = N|lat_deg =36 |lat_min =31 |lat_sec = 0 |lon_dir = W|lon_deg =127 |lon_min =48 |lon_sec = 0 |region = KR |CoordScale =4000000 |Картада = Republic of Korea (orthographic projection).svg |Үкімет түрі = [[Президенттік республика]] |Құрылды =[[1392 жыл]] [[Чосон]] |Тәуелсіздік күні = [[15 тамыз]] [[1945 жыл]]ы |Тәуелсіздігін алды = [[Жапон империясы]]нан |Мемлекеттік діні = зайырлы мемлекет |Астанасы = [[Сурет:Logo of Seoul, South Korea.svg|20px]] [[Сеул]] |Ірі қалалары = Сеул, [[Пусан]], [[Инчхон]], [[Кваңджу (тіке қарасты қала)|Кваңджу]], [[Тэгу]], [[Тэджон]], [[Ульсан]] |Басшы қызметі = [[Корея Республикасының президенті|Президенті]]<br />[[Корея Республикасының премьер-министрлердің тізімі|Премьер-Министрі]]<br />[[Корея Республикасы Парламенті|Ұлттық жиын<br />Төрағасы]]<br />Жоғарғы Сот<br />Төрағасы |Басшылары = [[Юн Сөк Йөл]] <br />[[Ким Бу Гөм]] <br /> Пак Бөн Сог<br /><br />Яң Сың Тхэ |Жер аумағы = 100 363 |Жер аумағы бойынша орны = 107-ші |Судың үлесі = 0,3 |Этнохороним = [[корейлер]] |Жұрты = {{өсім}} 51 709 098<ref>http://kosis.kr/nsportalStats/nsportalStats_0102Body.jsp?menuId=10</ref> |Халық саны бойынша орны = 28-ші |Сарап жылы = 2019 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 507 |Тығыздық бойынша орны = 23-ші |ЖІӨ = |ЖІӨ сараптаған жылы = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = 2,241 трлн.<ref name="imf2">{{cite web|title=South Korea|publisher=[[International Monetary Fund]]|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=91&pr1.y=12&c=542&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|work=World Economic Outlook Database, April 2019}}</ref> |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (АҚТ) орны = 14-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = 43,212<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = 29-шы |ЖІӨ (номинал) = 1,699 трлн.<ref name="imf2" /> |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = 2019 |ЖІӨ (номинал) бойынша орны = 11-ші |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = 32,766<ref name="imf2" /> |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = 28-ші |АДИ = {{өсім}} 0,903<ref name="HDI">{{cite web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 September 2018 |publisher=United Nations Development Programme }}</ref> |АДИ жылдық есебі = 2017 |АДИ бойынша орны = 22-ші |АДИ деңгейі = <span style="color:#090;">өте жоғары</span> |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[Оңтүстік Корея вонасы]] |Интернет үйшігі = [[.kr]] [[.한국]] |ISO = [[ISO 3166-1|410, KR, KOR]] |Телефон коды = 82 |Уақыт белдеуі = [[UTC+09:00|UTC+9]] |Түсініктемелер = }} {{Корейше есім |суреті = |ені = 27em |хангыль = {{linktext|대|한|민|국}} |ханча = {{linktext|大|韓|民|國}} |Маккьюна — Райшауэр романизациялануы =Taehan Min’guk |rr = Daehan Min-guk }} {{Корей тіліндегі мәтін}} '''Корея Республикасы''' ({{lang-ko3|대한민국|大韓民國}} ''Тэханмингук''), бұрын '''Корей Республикасы''' деп аталған<ref>https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/065/17/IMG/NR006517.pdf Корей Республикасындағы агрессияға қарсы наразылық</ref>, ресми бекітілген қысқартылған атауы '''Корея''' ({{lang-ko3|한국|韓國}} ''Хангук'' немесе {{lang-ko3|대한|大韓}} ''Тэхан'', таңғы балғындық елі)<ref>http://www.moi.go.kr/frt/sub/a06/b08/nationalIcon_8/screen.do {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170311171946/http://www.moi.go.kr/frt/sub/a06/b08/nationalIcon_8/screen.do |date=2017-03-11 }} Еліміздің атауы</ref> — [[Корей түбегі]]нде орналасқан [[Шығыс Азия]]дағы мемлекет. Астанасы — [[Сеул]]. [[Бұқаралық ақпарат құралдары|БАҚ]] өкілдері жиі қолданатын, мемлекеттің бейресми атауы — '''Оңтүстік Корея'''. Корей мемлекеттілігі біздің дәуірімізге дейінгі 3-4 ғасырлардан басталады. Екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесі бойынша [[Корея - Жапония отары|Корея бұрын Жапония империясының]] қол астында болған кезде [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]-ның қарамағына өткен [[Кореядағы Кеңес әскери үкіметі|солтүстік]] бөлікке, ал [[Кореядағы АҚШ әскери үкіметі|оңтүстік]] бөлігі [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың қарамағына бөлінді. Корея Республикасы [[1948 жыл]]ы 15 тамызда Америка аймағында құрылды, содан кейін 9 қыркүйекте Кеңес Халықтық Демократиялық Республикасы деп жарияланды. Кейінгі [[Корей соғысы]] (1950-1953) елдің бөлінуін нығайтты. == Этимология == {{See also|Корея атаулары}} [[Корей тілі]]нде Корея Республикасы ''Тэхан мингук'' ([[Корей жазуы|대한민국]]{{audio|KO-Daehan Minguk-pronounce.ogg|тыңдау}}, [[ханча|大韓民國]]) деп аталады. Дегенмен толық атаудың ''Хангук'' ({{lang-ko2|한국}}, [[ханча|韓國]]) немесе ''Тэхан'' ({{lang-ko2|대한}}, [[ханча|大韓]]) деген қысқартылған атаулары жиірек қолданылады. Кей уақытта ''Намхан'' ({{lang-ko2|남한}}), яғни «Оңтүстік Хан» деген атау да қолданылады, бұл атау «Солтүстік Хан», яғни [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Солтүстік Корея]] елінің атауы болып табылатын ''Пукхан'' ({{lang-ko2|북한}}, [[ханча|北韓]]) деген сөзге қарама-қарсы бағытта қолданады. «Хан» сөзі Корей түбегін мекен еткен ежелгі Самхан тайпалық одағының атауына қатысты, ал «[[Корея]]» сөзі б.з [[918 жыл|918]]—[[1392 жыл]]дары Корей түбегінде өмір сүрген Корё мемлекетінің атауынан шыққан. Корё сөзінің өзі Корей түбегінің солтүстік аймағын, сондай-ақ қазіргі [[Қытай Халық Республикасы|Қытай]]дың солтүстік-шығыс бөлігі мен [[Ресей]]дің [[Жапон теңізі]] бойындағы жерлерінде орналасқан ежелгі [[Когурё]] мемлекетінің атауынан шыққан. Goryeo 1392 жылы Чосон мен ауыстырылғаннан кейін, Чосон бүкіл территория үшін ресми атауға ие болды, дегенмен ол жалпы қабылданған жоқ. Жаңа ресми атау ежелгі [[Кочосон]] елінде (ескі Чосон) пайда болды. 1897 жылы Чосон әулеті елдің ресми атауын [[Чосон]] Даехан Джегукқа ([[Корей империясы]]) өзгертті.<ref>{{cite web |last1=이기환 |script-title=ko:[이기환의 흔적의 역사]국호논쟁의 전말…대한민국이냐 고려공화국이냐 |url=http://news.khan.co.kr/kh_news/khan_art_view.html?artid=201708300913001&code=960100&www |website=경향신문 |publisher=The Kyunghyang Shinmun |accessdate=2 July 2018 |language=ko |date=30 August 2017}}</ref><ref>{{cite web |last1=이덕일 |script-title=ko:[이덕일 사랑] 대~한민국 |url=http://news.chosun.com/site/data/html_dir/2008/08/14/2008081401512.html |website=조선닷컴 |publisher=Chosun Ilbo |accessdate=2 July 2018 |language=ko}}</ref> Дэехан (Ұлы Хан) есімі [[Самхан]]нан (Үш Хан) шыққан, [[Корей түбегі]]ндегі ежелгі конфедерацияларды емес, Кореяның үш патшалығын білдіреді. Алайда, Чосон есімін корейлер өз еліне сілтеме жасау үшін әлі де кеңінен қолдана бастады, дегенмен бұл ресми атау болмады. [[Корея - Жапония отары|Жапондықтардың билігі]] бойынша Хан және Джозеон деген екі есім бірге болды. [[Кореяның тәуелсіздік қозғалысы|Тәуелсіздік үшін күрескен бірнеше топ болды]], олардың ішіндегі ең маңыздысы - ''[[Корея Республикасының Уақытша Үкіметі|Корея Республикасының Уақытша Үкіметі]]'' (대한 민임시 임시 정부 / 大韓民國 臨時 政府). == Тарихы == {{Корея тарихы}} === Бөлінерге дейінгі тарих === {{main|Корея тарихы}} [[File:Seokguram Buddha.JPG|thumb|left|170px|Оңтүстік Кореядағы [[Оңтүстік Кореядағы ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандар тізімі|ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысаны]] – [[Соккурам үңгірі]]]] [[File:Balhae-Territory in 830.JPG|thumb|170px|left|[[Пархэ]] және [[Силла]], [[830 жыл]]]] [[File:SelectedTeachingsofBuddhistSagesandSonMasters1377.jpg|thumb|170px|left|[[1377 жыл]]дары [[Когурё]] мемлекетінде жазылған кітап]] [[Корея тарихы]] б.з.д. 2333 жылы Чосон мемлекетінің (әдетте [[14 ғасыр|XIV ғасырда]] билік құрған [[Чосон|Чосон әулеті]]нен айыру мақсатында [[Кочосон]] деп атау қабылданған, ''Ко-'' префиксі «ежелгі», «ерте», «алдыңғы» деген мағынаны білдіреді) құрылуынан бастау алады. Корей аңыздарына сəйкес Кочосон мемлекетінің негізін Тангун қалаған.<ref name="koreashistory">{{cite web|url=http://www.asianinfo.org/asianinfo/korea/history.htm|title=Korea's History|publisher=Asian Shravan|accessdate=February 17, 2009}}</ref><ref name="DangunGija">{{cite book|last=Seth|first=Michael J.|title=A History of Korea: From Antiquity to the Present|url=https://books.google.com/books?id=WJtMGXyGlUEC&pg=PA443|year=2010 |publisher=Rowman & Littlefield Publishers|isbn=978-0-7425-6717-7|page=443}} :"An extreme manifestation of nationalism and the family cult was the revival of interest in Tangun, the mythical founder of the first Korean state... Most textbooks and professional historians, however, treat him as a myth."</ref><ref>{{cite book|last=Stark|first=Miriam T.|title=Archaeology of Asia|url=https://books.google.com/books?id=z4_bT2SJ-HUC&pg=PA49|year=2008|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-1-4051-5303-4|page=49}} :"Although Kija may have truly existed as a historical figure, Tangun is more problematical."</ref> Аңыз бойынша [[Маньчжурия]]ның Ляолин аймағы мен [[Корей түбегі]]нің солтүстік-батыс өңірінде көптеген тайпалар пайда болды. Тангун осындай тайпалардың бірінің басшысы болған және корей ұлтының негізін қалаған. Тангун көптеген кіші тайпаларды біріктіріп, Кочосон мемлекетінің негізін қалаған болатын. Кочосон елін [[б. з. д. 108 жыл]]ы қытайдың әйгілі [[Хань мемлекеті]] басып алып, елде 4 әкімшілік округ құрады. ==== Ертедегі үш патшалық және Кая ==== Қала негізіндегі мемлекеттер кейіндері тайпалық бірлестіктерге қосылып, күрделі саяси жүйе қалыптастыра бастады. Мұндай бірлестіктердің қосылуы – патшалықтардың пайда болуына себепші болды. Сондай алғашқы патшалық [[б. з. д. 37 жыл|б. з. д. 37]] – б. з. [[668 жыл]]дар аралығында өмірген сүрген [[Когурё|Когурё мемлекеті]]. Мемлекет негізін [[Хань мемлекеті|Хань патшалығына]] қарсы шыққан Кореяның әйгілі қолбасшысы [[Тоңмёңсоң уаң]] (Жумоң уаң) қалаған. Жумоң уаң бүкіл корей халқын қытай басқыншылығынан азат етіп, бүкіл Корей түбегінің солтүстігін бір мемлекетке бағындырды. [[Б. з. д. 18 жыл|Б. з. д. 18]] – б. з. [[660 жыл]]дары өмір сүрген Пэкче мемлекеті де ертедегі үш патшалықтың бірі. Бұл патшалықтың негізін [[Тоңмёңсоң уаң]]ның кенже ұлы Онджо уаң қалаған. Аталған патшалық [[Хангаң|Хангаң өзені]]нің төменгі сағасында, қазіргі [[Сеул]] қаласы орналасқан жердегі қаланың негізінде пайда болған. [[Силла|Силла патшалығы]] ([[б. з. д. 57 жыл|б. з. д. 57]] – [[935 жыл]]) [[Корей түбегі]]нің оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Бұл мемлекет сол кездегі үш патшалықтың ішіндегі ең әлсіз, әрі артта қалған болатын. Алайда Силла [[Қытай Халық Республикасы|Қытайдан]] айтарлықтай шалғай орналасқандықтан мұнда Қытайдың ықпалы әлсіз болды. [[Кая (тайпалық одақ)|Кая конфедерациясы]] Нактонган өзенінің сағасында мекендеген бірнеше солтүстік тайпалардың бірлестігі ретінде қалыптасты. ==== Біріккен Силла мен Пархэ ==== [[6 ғасыр|VI ғасырдың]] ортасында Силла мемлекеті [[Кая (тайпалық одақ)|Кая конфедерациясы]]ның құрамына кірген барлық қалаларды өзіне қосып алды. [[668 жыл]]ы Силла патшалығы Қытайдың [[Тан әулеті]]мен одақтастық туралы келісімге келіп, [[Корей түбегі]]н толықтай өз бақылауына алды. [[676 жыл]]ы Силла Тан әулетінің [[Когурё]] мен Пэкче патшалықтарын жаулап алу жоспарына тойтарыс берді. Бұдан кейін Пэкче патшалығынан шыққан тайпалар Пархэ мемлекетін құрды. ==== Корё ==== [[935 жыл]]ы ішкі талас-тартыстың нәтижесінде Силла мемлекеті ыдырап, Корей түбегінде жаңа Корё мемлекеті пайда болды. Бұл мемлекеттің алғашқы билеушісі Уаң әулетінің негізін салушы Уаң Гон (Тхэджон). Уаң әулетінің тұсында Корей түбегі алғаш рет бір мемлекеттің құрамына бірікті. ==== Чосон ==== {{main|Чосон}} '''Чосон''' ({{lang-ko|조선}}) — [[1392 жыл]]дан [[1897 жыл]] аралығында Корей түбегінде өмір сүрген мемлекет. Бұл кезеңде елді Ли әулеті басқарған. Мемлекеттің ресми атауы — '''Ұлы Чосон Мемлекеті''' ({{lang-ko|대조선국}} ''Тэджосон-гук''), 1897 және 1910 жылдар аралығындағы атауы — '''Корей империясы''' ({{lang-ko|대한제국}} ''Тэхан чегук''). ==== Жапон басқыншылығы ==== {{main|Корея - Жапония отары}} [[XIX ғасыр]]да Корея Батыстың [[Дипломатиялық қатынастар|дипломатиялық қатынас]] орнату талпынысына қарсылық көрсетіп келді. Осы кезде [[Азия]] мен [[Еуропа]] елдері [[Корей түбегі]]не билік жүргізу мүмкіндігіне ие болу үшін өзара бақталастық үстінде еді. [[1910 жыл]]ы Қытай мен [[Ресей]]ге қарсы соғыста жеңіске жеткен Жапония Кореяны жаулап алып, отаршылдық билік орнатты. Отаршыл үкімет Корея территориясында генерал-губернаторлық құрды. [[1919 жыл]]дың [[1 наурыз]] күні елдің барлық өңірлерінде бейбіт шеру орын алды. Көтерісшілер үкіметтен елдің тәуелсіздігін талап етті, тарихта бұл оқиға «бірінші наурыз қозғалысы» немесе '''Самиль қозғалысы''' ({{lang-ko|삼일운동}}) деген атаумен қалды. Жапон үкіметі аталған шеруді күшпен басты. Бұл оқиғадан кейін 1919 жылдың [[13 сәуір]]інде [[Шанхай]]да корей ұлтшылдары Корея Республикасының Уақытша Үкіметін ({{lang-ko|대한민국 임시정부}} ''Тэхан мингук имси чоңбу'') құрады. Қазіргі таңда Корея Республикасы 1 наурызда «Тәуелсіздік күнін» тойлайды. === Бөлінгеннен кейінгі тарих === {{Толық мақала|Корея Республикасы тарихы}} Оңтүстік Корея тарихы [[1945 жыл]]дың жазында [[Корей түбегі|түбектегі]] билікті бөлісу жөнендегі [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]] мен [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] арасындағы келісім-шарттың қабылдану сәтінен бастау алады. Келісім-шартта Корея түбегінен өтетін 38 параллельдің оңтүстік бөлігі АҚШ-тың құзыретіне, ал [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|солтүстік бөлігі]] КСРО құзыретіне өтетіндігі жазылған [[Корея Республикасының Конституциясы]] бойынша жапон басқыншылығы кезінде қудаланған Корея Республикасының Уақытша Үкіметі [[1919 жыл|1919]] - [[1948 жыл]]дар аралығында мемлекетте билік құрған заңды үкімет болып табылады. Ел тарихында [[демократия]]лық және [[авторитаризм|авторитарлы]] басқару кезеңдері алмасып отырды. [[1948 жыл]]ы [[Ли Сың Ман]] [[Оңтүстік Кореяның бірінші Республикасы]]н, яғни алғашқы тәуелсіз үкіметін құрады. Алғашқыда демократиялы ел болған Бірінші Республика [[1960 жыл]]дарға дейін автократты басқару жүйесін ұстанды. Қазіргі кезде мемлекет басында [[Оңтүстік Кореяның алтыншы Республикасы|Алтыншы Республика]] билік етуде. Оңтүстік Корея үкіметі тәуелсіз мемлекет болып құрылған сәттен бастап білім беру жүйесін, экономикасы мен мәдениетін дамытуда үлкен істер атқарды. [[1960 жыл]]дары аграрлы саясат ұстанған, кедей мемлекет қазіргі таңда [[Дамыған елдер|дамыған]] өнеркәсіптік мемлекетке айналды. Экономикада бұл ғажайыпты «[[Хангаң өзені бойындағы ғажайып]]» ({{lang-ko|한강의 기적}}) деген атауға ие. == Географиясы, климаты және пайдалы қазбалары == === Географиясы === [[Сурет:Gapado scenery.JPG|нобай|right|200px|[[Чеджудо]] аралына көрініс]] Корея Республикасы – [[Корей түбегі]]нің оңтүстік бөлігінде орналасқан. Жер аумағы — 100 210 км² құрайды, әлем бойынша [[Жер аумағы бойынша мемлекеттер және тәуелді аймақтар тізімі|109–орында]]. Бұл көрсеткіш [[Қазақстан|Қазақстан Республикасының]] жер аумағы бойына ең кішкентай [[Солтүстік Қазақстан облысы]]мен шамалас. Түбек батысында – [[Сары теңіз]]бен, шығысында – [[Жапон теңізі]]мен, ал солтүстігі – [[Корея бұғазы|Корей бұғазы]] мен [[Шығыс Қытай теңізі]]мен шайылып жатыр. Жер бедері негізінен таулы, жазық далалар территорияның тек 30% алып жатыр. Корей түбегінің жағалауында шамамен 3000-нан астам адам мекендемейтін ұсақ аралдар орналасқан. Ең ірі арал — [[Чеджудо]] аралы. === Жер бедері және пайдалы қазбалары === Корей түбегіндегі ең биік нүкте – [[Пэктусан]] тау жотасы болып саналады. Оның биіктігі теңіз деңгейінен 2744 метр, Қытай мен [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Солтүстік Корея]]ның шекарасында орналасқан. Ал Корея Республикасының территориясындағы ең биік нүкте – [[Чеджудо]] аралында орналасқан Халласан (1950 м) сөңген [[жанартау]]ы болып табылады. Елдің орталығы мен шығысын Шығыс Корей таулары ({{lang-ko|태백산맥}}) алып жатыр. Оңтүстік Кореяда бірнеше көлдер мен ірілі ұсақты өзендер бар, солардың ішіндегі ең ірі өзен – [[Нактонган]] өзені (ұзындығы 506 км, бассейні 23 384 км²) болып табылады. Ол [[Тэгу]], [[Пусан]] секілді ірі қалалар арқылы ағып өтеді. Сондай-ақ [[Хангаң]] (481,7 км) өзені елдің астанасы - [[Сеул|Сеул қаласын]] кесіп өтеді. === Климаты === Кореяның климаты табиғат мезгілін анық ажыратуға мүмкіндік береді. Елдің әртүрлі аймақтарындағы ауа температурасы да қатты өзгеріп отырады. Орташа температура ауытқуы шамамен 6&nbsp;°C (43 F) тан 16&nbsp;°C (61 F) ға дейін. Климаты жағынан — [[Муссонды климаты|муссонды]], жазы – ыстық, әрі ылғалды, қысы – біршама суық және құрғақ. Жылдық жауын-шашын мөлшері [[Сеул]]де 1370 миллиметрден [[Пусан]]да 1460 миллиметрге дейін құбылады. == Мемлекеттік басқару жүйесі == === Конституция === {{Толық мақала|Корея Республикасының Конституциясы}} Корея Республикасының тұңғыш Конституциясы [[1948 жыл]]дың [[17 шілде]]сінде қабылданған. Осы күнге дейін көптеген саяси дүрбелеңдер мен төңкерістер салдарынан Конституцияға тоғыз рет өзгерту енгізілген. Ең соңғы өзгерту [[1987 жыл]]ы [[29 қазан]] күні жасалды. Конституция [[Преамбула]]дан, 130 бап пен 6 толықтырудан тұрады. Құрылымы 10 тарауға бөлінген: *'''I тарау:''' Жалпы бөлім; *'''II тарау:''' Азаматтардың құқықтары мен міндеттері; *'''III тарау:''' Ұлттық жиналыс; *'''IV тарау:''' Атқарушы билік; *'''V тарау:''' Соттар; *'''VI тарау:''' Конституциялық сот; *'''VII тарау:''' Сайлау жүйесі; *'''VIII тарау:''' Жергілікті өзін-өзі басқару; *'''XIXтарау:''' Экономика; *'''X тарау:''' Конституцияға толықтырулар мен өзгерістер; * Қосымшалар. === Президент === {{main|Корея Республикасының президенті}} [[File:Moon Jae-in May 2017.jpg|[[Мун Джэ Ин]]|100px|left|thumb]] [[File:Seoul-National.Assembly-01.jpg|[[Корея Республикасы Парламенті]]нің ғимараты, [[Сеул]]|200px|right|thumb]] Корея Республикасының мемлекет басшысы – президент болып табылады. 2017 жылдың 10 мамыры заңгер, саясаткер және мемлекеттік қайраткер — [[Мун Джэ Ин]] Корея Республикасының 12-президенті болып сайланды. === Парламент === {{main|Корея Республикасы Парламенті}} Корея Республикасының [[Парламент]]і 300 орыннан тұратын, бір палаталы '''Ұлттық жиын''' ({{lang-ko|대한민국 국회}}, Ұлттық жиналыс), заң шығарушы орган. 245 депутат мажоритарлық жүйе бойынша бір мандатты округтарда, ал 54 – ұлттық партия тізімі бойынша сайланады. Депутаттардың өкілеттілігі – 4 жыл. Парламентке депутаттарды сайлау [[1948 жыл]]дан бастап жүргізілуде. [[1972 жыл]]дан [[1988 жыл]]дар аралығында елде [[Диктатура|диктаторлық жүйе]] болғандықтан, жалған сайлаулар жүргізілді. [[1998 жыл]]дан бастап Оңтүстік Корея демократиялық ел болып есептеліп, сайлау бес жылда бір рет жүргізілетін болды. == Әкімшілік бөлінісі == {{Толық мақала|Корея Республикасының әкімшілік бөлінісі}} Оңтүстік Корея 9 провинцияға (''то''), 6 провинцияға теңестірілетін қала-метрополияға ([[1995 жыл]]<nowiki/>ға дейін тікелей орталыққа бағынатын қала (''кваңёкси'') деп аталынған), және 1 [[Сеул|ерекше статусқа ие қалаға]] (''тхыкпёльси'') бөлінген. Олар өз кезегінде бір қатар кіші бірліктерге бөлінеді: қала (''си''), уезд (''кун''), қалалық муниципалды аймақ (''ку''), кент (''ып''), болыс (''мён''), аудан (''тон'') және ауыл (''ри''). {| class="wikitable" |- !Карта!!Қазақша атауы^a!![[Корей жазуы|Хангыль]]!![[Ханча]]!![[Халық|Халқы]]^c |- | rowspan="22" |{{Корея Республикасының картасы}} ! colspan="5" |Ерекше статусты қала (''Тхыкпёльси'')^a |- |[[Сеул]]||{{lang|ko|서울특별시}}||{{lang|ko|서울}}{{lang|ko|特別市}}^b||9,989,795 |- ! colspan="5" |Қала-метрополия (''Кваңёкси'')^a |- |[[Пусан]]||{{lang|ko|부산광역시}}||{{lang|ko|釜山廣域市}}||3,509,462 |- |[[Тэгу]]||{{lang|ko|대구광역시}}||{{lang|ko|大邱廣域市}}||2,484,864 |- |[[Инчхон]]||{{lang|ko|인천광역시}}||{{lang|ko|仁川廣域市}}||2,935,314 |- |[[Кваңджу (тіке қарасты қала)|Кваңджу]]||{{lang|ko|광주광역시}}||{{lang|ko|光州廣域市}}||1,472,285 |- |[[Тэджон]]||{{lang|ko|대전광역시}}||{{lang|ko|大田廣域市}}||1,516,208 |- |[[Ульсан]]||{{lang|ko|울산광역시}}||{{lang|ko|蔚山廣域市}}||1,173,143 |- ! colspan="5" | Арнайы автономиялы қала (''Тхыкпёль чачхиси'')^a |- |[[Седжоң]]||{{lang|ko|세종특별자치시}}||{{lang|ko|世宗特別自治市}}||230,327 |- ! colspan="5" |Провинция (''До'')^a |- |[[Кёңгидо]]||{{lang|ko|경기도}}||{{lang|ko|京畿道}}||12,610,877 |- |[[Каңвондо (Оңтүстік Корея)|Каңвондо]]||{{lang|ko|강원도}}||{{lang|ko|江原道}}||1,548,603 |- |[[Чхуңчхоң-Пукто]]||{{lang|ko|충청북도}}||{{lang|ko|忠淸北道}}||1,586,943 |- |[[Чхуңчхоң-Намдо]]||{{lang|ko|충청남도}}||{{lang|ko|忠淸南道}}||2,085,844 |- |[[Чолла-Пукто]]||{{lang|ko|전라북도}}||{{lang|ko|全羅北道}}||1,865,900 |- |[[Чолла-Намдо]]||{{lang|ko|전라남도}}||{{lang|ko|全羅南道}}||1,904,314 |- |[[Кёңсаң-Пукто]]||{{lang|ko|경상북도}}||{{lang|ko-|慶尙北道}}||2,702,385 |- |[[Кёңсаң-Намдо]]||{{lang|ko|경상남도}}||{{lang|ko|慶尙南道}}||3,368,792 |- ! colspan="5" | Арнайы автономиялы провинция (''тхыкпёль чачхидо'')^a |- |[[Чеджудо]]||{{lang|ko|제주특별자치도}}||{{lang|ko|濟州特別自治道}}||634,274 |} == Халқы == {{main|Корея Республикасының халқы}} Корея Республикасының түпкілікті, əрі негізгі халқы – [[корейлер]]. [[XIX ғасыр]]дың аяғыннан бастап бұл жерде он мынан астам қытайлар да қоныстанған. [[2006 жыл]]ғы сарап бойынша Кореядағы [[қытайлар]] саны 20 700 адамды құрады. Олардың басым бөлігі [[Қытай Республикасы|Тайвань]] азаматтары<ref>http://english.hani.co.kr/arti/english_edition/e_national/152641.html No 'real' Chinatown in S. Korea, the result of xenophobic attitudes</ref>. Соңғы жылдары Кореяда шет ел азаматтарының саны артуда. [[2012 жыл]]ғы мəліметтерге<ref>http://immigration.go.kr/HP/COM/bbs_003/ListShowData.do?strNbodCd=noti0097&strWrtNo=105&strAnsNo=A&strOrgGbnCd=104000&strRtnURL=IMM_6070&strAllOrgYn=N&strThisPage=1&strFilePath=imm/ 출입국·외국인정책 통계월보 2012년 11월호</ref> сəйкес Кореяда 1,4 млн шет ел азаматтары тұрып жатыр. Олардың 293 мыңы елде қысқа мерзімді виза арқылы, 944 мыңы ұзақ мезімді виза арқылы, ал 188 мыңы тұрғылықты мекен-жайымен тұрып жатыр. Шетелдіктердің жартысынан көбі – Қытай Халық Республикасының азаматтары, оның ішінде үштен бірі – этникалық кəрістер. ;Оңтүстік Кореядағы саны 5000 асқан [[иммигрант]]тар тобының тізімі: {|class="standard" ! Оңтүстік Кореядағы иммигранттардың<br /> туған жерлері ([[2011 жыл]]) ||Саны |- |{{байрақ|Қытай}} |549 751 |- |{{байрақ|АҚШ}} |122 659 |- |{{байрақ|Вьетнам}} |90 931 |- |{{байрақ|Жапония}} |47 718 |- |{{байрақ|Филиппиндер}} |45 913 |- |{{байрақ|Тайланд}} |44 701 |- |{{байрақ|Моңғолия}} |30 674 |- |{{байрақ|Индонезия}} |29 859 |- |{{байрақ|Тайвань}} |27 062 |- |{{байрақ|Өзбекстан}} |21 249 |- |{{байрақ|Канада}} |19 393 |- |{{байрақ|Шри-Ланка}} |15 506 |- |{{байрақ|Бангладеш}} |10 863 |- |{{байрақ|Пәкістан}} |9 820 |- |{{байрақ|Ресей}} |9 622 |- |{{байрақ|Камбоджа}} |9 204 |- |{{байрақ|Непал}} |8 164 |- |{{Байрақ|Колумбия}} |8 000 |- |{{байрақ|Аустралия}} |7 466 |- |{{байрақ|Үндістан}} |6 364 |- |{{байрақ|Ұлыбритания}} |5 024 |- |} === Діні === {{Шеңберлік диаграмма | орналасуы = right | тақырыбы = Корея Республикасындағы дін ([[2005 жыл]])<ref name=koreastats>According to figures compiled by the South Korean [[National Statistical Office]]. {{cite web|url=http://kosis.nso.go.kr:7001/ups/chapterRetrieve.jsp?pubcode=MA&seq=292&pub=3|accessdate=August 23, 2006|work=NSO online KOSIS database|title=인구,가구/시도별 종교인구/시도별 종교인구 (2005년 인구총조사)}}</ref> | other = |сипаттама1 = Дінсіздер |мағына1 = 46.5 |color1 = Gray |сипаттама2 = [[Буддизм]] |мағына2 = 22.8 |color2 = Gold |сипаттама3 = [[Протестантизм]] |мағына3 = 18.3 |color3 = DodgerBlue |сипаттама4 = [[Католицизм]] |мағына4 = 10.9 |color4 = DarkOrchid |сипаттама5 = Басқа діндер |мағына5 = 1.7 |color5 = YellowGreen }} Оңтүстік Кореяның негізгі діндері — дәстүрлі [[буддизм]] және жақында ғана елге енген [[Христиандық|христиан діні]]. Алайда 500 жыл бойы [[Чосон|Чосон әулетінің]] ресми идеологиясы болып есептелген [[конфуциандық]] ілімі мен корей халқының негізгі діні болған [[Бақсылық|шаманизм]] аталған екі ағымға да өз әсерін тигізді. Оңтүстік Корея үкіметінің [[2003 жыл]]ы жиналған статистикалық мәліметтеріне сәйкес халықтың 46% ешбір дінді ұстанбайды. Христиандықтардың үлесі 29,3% құрайды (18,3%&nbsp;— [[Протестантизм|протестанттар]], 10,9%&nbsp;— [[Католицизм|католиктер]]), ал [[буддизм]] дінін ұстанушылардың үлесі&nbsp;— 22,8% құрап отыр. Елдегі өзге дін өкілдерінің үлесі 2,5% құрайды. Олар негізінен [[даосизм]], [[конфуциандық]] және [[христиандық]] сияқты діндердің кейбір элементтерінен құралған Вонбульгё, Чхондогё сиықты мектептердің шәкірттері. Сонымен қатар Оңтүстік Кореяда 150 мыңнан астам [[ислам]] дінінің өкілдері бар (0,1%), олардың ішінде 40 мыңы [[корейлер]]. Ислам дінінің Корея елінде пайда болуы – [[1950 жыл|1950]] – [[1953 жыл]]дары орын алған [[Корей соғысы]]на [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның атынан келген түрік әскерлерінің арасында болған Әбдіррахман, Әбділғафур Қараысмайылоғлы, Зүбайра Кош есімді имамдардың келуімен байланыстырылады. Сол кездері түрік әскерлеріне арнайы тұрғызылған уақытша шатырлы мешіттер корейлерге ислам діні жайлы ақпарат тарататын орынға айналды. Соғыс аяқталғаннан кейін Кореяда шағын болса да белсенді [[умма]] қалыптасып, [[1955 жыл]]ы ислам дінін халық арасына таратумен айналысатын Корей ислам қоғамы құрылды. Корей ислам қоғамының ұйымдастыруымен алғашқы Корейлік имам тағайындалды. Ал [[1967 жыл]]ы елдегі 60-қа жуық мешітті басқаратын Корей мұсылман федерациясы құрылды. [[1976 жыл]]ы Сеул қаласында ағылшын, корей және араб тілдерінде білім беретін медресесі бар Сеул Орталық мешіті ашылды. === Білімі === Елдегі білім және ғылыммен [[2008 жыл]]ы білім министрлігі мен ғылым және техника министрліктерінің бірігуінен пайда болған Корея Республикасының білім, ғылым және техника министрлігі айналысады. Оңтүстік Кореяда білім беруде [[математика]], [[корей тілі]] және [[ағылшын тілі]] пәндеріне, сондай-ақ нақты ғылымдарға аса жіті назар аударылады. Елдегі жетекші жоғарғы оқу орындары: * [[Сеул Ұлттық Университеті]] ({{lang-ko|서울대학교}}) * Корея озық ғылым және технология институты (KAIST, {{lang-ko|한국과학기술원}}) * [[Пусан ұлттық университеті]] ({{lang-ko|부산대학교부산대학교}}) Білім беру жүйесінің жалпы құрылымы мынадай: {| class="standard" !Деңгей|| Корейше атауы ||Оқу жылының ұзақтығы || Міндетті ме? |- |[[Бастауыш мектеп]] || {{lang-ko3|초등학교|初等學校}} || 6 жыл || Иә |- |[[Орта мектеп]] || {{lang-ko3|중학교|中學校}}|| 3 жыл || Иә |- |[[Жоғары мектеп]] ||{{lang-ko3|고등학교|高等學校}} || 3 жыл || Жоқ |- |[[Колледж]] ||{{lang-ko3|전문대학|專門大學}} || 2 жыл || Жоқ |- |[[Университет]] ||{{lang-ko3|대학|大學}} || 4 жыл || Жоқ |} === Тілі === {{main|Корей тілі}} Корей Республикасының мемлекеттік тілі - [[корей тілі]]. Корей тілі, сондай-ақ Оңтүстік Кореяның солтүстігіндегі шекаралас көршісі – [[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Солтүстік Корея]]ның да мемлекеттік тілі болып табылады. Сонымен қатар [[Қытай]], [[Жапония]], [[АҚШ]], [[Ресей]], [[Қазақстан]] және басқа да [[Орта Азия]] елдерінде де корейлер тұратындықтан корей тілінің сөйлеушілері бар. Жалпы корей тілінде 78 млн адам сөйлейді. Зерттеушілердің басым көпшілігі бұл тілді оқшауланған тілдерге жатқызады<ref>Song, Jae Jung (2005) [http://books.google.com/books?id=rIk52cJ1vDEC&pg=PA15&dq=Korean+%22Language+isolate%22&ei=_JVSS8LtGI6szASz-r36Cw&cd=1#v=onepage&q=Korean%20%22Language%20isolate%22&f=false «The Korean language: structure, use and context»] Routledge, p. 15<br />Lyle Campbell & Mauricio Mixco. 2007. ''A Glossary of Historical Linguistics''. University of Utah Press. («Korean, A language isolate», pg. 90; «Korean is often said to belong with the Altaic hypothesis, often also with Japanese, though this is not widely supported», pp. 90-91; «…most specialists…no longer believe that the…Altaic groups…are related», pg. 7)<br />David Dalby. 1999/2000. ''The Linguasphere Register of the World’s Languages and Speech Communities''. Linguasphere Press.<br />Nam-Kil Kim. 1992. «Korean», ''International Encyclopedia of Linguistics''. Volume 2, pp. 282—286. («…scholars have tried to establish genetic relationships between Korean and other languages and major language families, but with little success», pg. 282)<br />András Róna-Tas. 1998. «The Reconstruction of Proto-Turkic and the Genetic Question», ''The Turkic Languages''. Routledge. Pp. 67-80. («[Ramstedt’s comparisons of Korean and Altaic] have been heavily criticised in more recent studies, though the idea of a genetic relationship has not been totally abandoned», pg. 77.)<br />Claus Schönig. 2003. «Turko-Mongolic Relations», ''The Mongolic Languages''. Routledge. Pp. 403—419. («…the 'Altaic' languages do not seem to share a common basic vocabulary of the type normally present in cases of genetic relationship», pg. 403)</ref>, алайда кейбір ғалымдардың пайымдауы бойынша ол [[Алтай тілдері|алтай тілдерінің жанұясына]] кіреді<ref>Stratification in the peopling of China: how far does the linguistic evidence match genetics and archaeology? In; Sanchez-Mazas, Blench, Ross, Lin & Pejros eds. Human migrations in continental East Asia and Taiwan: genetic, linguistic and archaeological evidence. 2008. Taylor & Francis</ref>. Корей тілі — [[қазақ тілі]] сияқты [[сөздердің орын тәртібі|SOV тәртібіндегі]] [[Жалғамалы тілдер]]дің бірі болып табылады.<ref>Корей тілі // БРЭ. Т.15. М., 2009.</ref>. Елдің әртүрлі өңірлерінде сөйлеу ерекшеліктеріне қарай бірнеше кішігірім [[диалект]]тер қалыптасқан. Дегенмен тіл нормаларының стандарты ретінде Сеул өңіріндегі диалект қабылданған. [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|Кеңес Одағы]]ның құрамына енген [[Орта Азия]]лық мемлекеттерде тұратын [[корейлер]]ді корё-сарам деп, ал олар сөйлейтін диалектіні корё-мар деп атайды. == Халықаралық қатынастар == [[Сурет:Ban Ki-Moon Davos 2011 Cropped.jpg|thumb|right|150px|БҰҰ Бас хатшысы – [[Пан Ги Мун]]]] Оңтүстік Корея 188-ден астам елмен [[дипломатиялық қатынастар|дипломатиялық қатынас]] орнатқан. Ол [[1991 жыл]]ы Солтүстік Кореямен бір мезетте [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]на кірген. [[2007 жыл]]дың [[1 қаңтар]]ынан бастап 2017 жылдың 1 қаңтарына дейін Оңтүстік Кореяның сыртқы істер министрі – [[Пан Ги Мун]] БҰҰ Бас хатшысы болып қызмет атқарды. [[2010 жыл]]ы Оңтүстік Корея [[Еуропа одағы]]мен еркін сауда жүргізу жөнінде келісімге қол қойды<ref>{{cite web |url= http://bnews.kz/kz/news/ekonomika/652867-2009_03_24-652867?login_form=registration# |title= Оңтүстік Корея ЕО-пен еркін сауда жөнінде келіссөз жүргізуде |publisher=[[BNews.kz]] |date=5 наурыз 2009 |accessdate=21 тамыз 2016}}</ref>. Оңтүстік Корея дәл осындай келісімді [[Канада]]<ref>{{cite web |url= http://www.international.gc.ca/trade-agreements-accords-commerciaux/agr-acc/korea-coree/index.aspx?lang=en |title= Канада-Корея — еркін сауда |publisher=Канада сыртқы істер және халықаралық сауда министрлігі |date=January 5, 2009 |accessdate=21 тамыз 2016}}</ref> және [[Жаңа Зеландия]] елдерімен орнатқан<ref>{{cite news|title=Оңтүстік Корея және Жаңа Зеландия еркін сауда жүргізбек|author=|url=http://english.people.com.cn/90001/90778/90858/90863/6604961.html|newspaper=People's Daily|date=3 March 2009|accessdate=21 тамыз 2016}}</ref>. [[2010 жыл]]дың [[қараша]] айында Оңтүстік Корея Сеул қаласында [[Үлкен жиырмалық|G-20]] саммитін қабылдады. [[2018 жыл]]ы Оңтүстік Кореялық [[Пхёнчхан]] қаласында [[Қысқы Олимпиадалық Ойындар 2018|XXIII Қысқы Олимпиада ойындары]] өтеді. === Қазақстан === [[Сурет:Moon_Jae-in_and_Kassym-Jomart_Tokayev.jpg|thumb|right|300px|[[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев пен Мұн Же Ен]] және [[Пак Кын Хе]]]] [[Сурет:Нұрсұлтан Назарбаев және Пак Кын Хе.jpeg|thumb|right|300px|[[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] және [[Пак Кын Хе]]]] [[Қазақстан]] мен Корея арасындағы дипломатиялық қатынас [[1992 жыл]]дың [[28 қаңтар]]ында орнаған. Сол жылы Оңтүстік Корея [[Алматы]] қаласында өзінің елшілігін ашты, ал [[1996 жыл]]ы Қазақстан өз елшілігін [[Сеул]] қаласында ашты. Содан бері екі елдің арасындағы қарым-қатынас барлық салаларда қарқынды дамып келеді. Қазақстан Республикасының бұрыңғы президенті [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] [[1995 жыл|1995]] және [[2003 жыл]]ы екі мәрте ресми іс-сапармен Корея елінде болып қайтты. Оңтүстік Корея президенті [[Но Му Хён]] [[2004 жыл]]ы және [[2009 жыл]]ы [[Ли Мёң Бак|Ли Мён Бак]] ресми іс-сапармен Қазақстанда болды<ref name=leevisit>{{cite news|title=Kazakhstan, S.Korea sign $5 bln worth of deals|publisher=Reuters|date=May 13, 2009|url=http://www.reuters.com/article/rbssUtilitiesElectric/idUSLD84093020090513}}</ref>. 2008 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан мен Корея арасындағы екіжақты сауда айналымы 750 млн [[АҚШ доллары]]н құрады, ал [[1993 жыл|1993]] және [[2008 жыл]]дар аралығында, яғни 15 жылдың ішінде Кореядан Қазақстанға салынған тікелей [[инвестиция]] көлемі 3 млрд. долларды құрады. Қазақстанда 300-ге жуық бірлескен қазақ-корей кәсіпорындары жұмыс істейді. Корея Республикасының экс-президенті [[Пак Кын Хе]] [[2014 жыл]]дың [[19 маусым]]ында Қазақстанға мемлекеттік сапармен келді. Кездесу барысында екі ел арасындағы визасыз режим орнату жөнінде және басқа да бірнеше келісімге қол қойылды.<ref>{{cite news|title=Нұрсұлтан Назарбаев елімізге мемлекеттік сапармен келген Корея Республикасының Президенті Пак Кын Хемен кездесті|author=|url=http://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/meetings_and_receptions/page_217105_|publisher=Ақорда, Астана|date=19 маусым 2014|accessdate=21 тамыз 2016}}</ref>. [[2019 жыл]]дың [[21 сәуір]]і Оңтүстік Корея президенті [[Мұн Же Ен]] Қазақстанға мемлекеттік сапар жасап келді. Сапар аясында сауда-экономикалық қарым-қатынастарға қатысты екі жақты серіктестік мәселелері талқыланып, Корей түбегіндегі мәселе көтеріліп, бірнеше маңызды құжатқа қол қойылды. Солардың бірі — Қазақстан мен Оңтүстік Корея арасындағы ынтымақтастықтың жаңартылған «Самал жел» бағдарламасы. Бағдарламаға сәйкес қос ел арасында жаңа технологиялар, инфрақұрылым, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салаларында ынтымақтастық орнатылады. Қазақстанда [[2011 жыл]] – Оңтүстік Корея жылы болып жарияланған. === АҚШ === [[Сурет:Park Geun-Hye meeting with Barack Obama.jpg|thumb|Президент [[Пак Кын Хе]] АҚШ президенті [[Барак Обама]]мен кездесуде, 7 мамыр 2013 жыл|200px]] [[Америка Құрама Штаттары]] мен Корея Республикасы арасындағы [[дипломатиялық қатынастар]] [[1950 жыл]]ы орнатылған. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін Оңтүстік Корея АҚШ құзыретіне, ал солтүстіктегі КХДР Кеңес Одағының құзыретіне өтті. Корей соғысынан кейін Оңтүстік Корея мен АҚШ екі елдің қайсысына болмасын Тынық мұхиты тарапынан жүргізілген кез-келген шабуылға бірлесіп жауап қайтару жөніндегі «Өзара қорғаныс шартына» қол қойды.<ref>{{cite web |url= http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kor001.asp |publisher=Yale Law School |title=Mutual Defense Treaty Between the United States and the Republic of Korea; October 1, 1953}}</ref> Сондықтан Оңтүстік Кореяшарт бойынша [[1967 жыл]]ғы [[Вьетнам соғысы|Вьетнамдағы соғысқа]] өзінің әскерін көмек ретінде жіберуге міндетті болды. [[2007 жыл]]ы Оңтүстік Корея мен АҚШ екі ел арасындағы еркін сауда жөнінде келісімге қол қойды, алайда екі елдің заңды органдардың келісімді бекітпейінше оны ресми іске асыру тоқтатыла тұрды. [[2011 жыл]]дың [[12 қазан]]ында АҚШ Конгрессі тығырыққа тірелген еркін сауда келісімін бекітуге қол қойды.<ref>{{cite news |url= http://www.nytimes.com/2011/10/13/business/trade-bills-near-final-chapter.html?scp=17&sq=korea&st=cse |work=The New York Times |title=Congress Ends 5-Year Standoff on Trade Deals in Rare Accord |author=Bintamin Appelbaum, Jennifer Steinhauer |date=October 12, 2011}}</ref> Келісім [[2012 жыл]]дың [[15 наурыз]]ында өз күшіне енген болатын<ref>{{cite news |title= New Opportunities for U.S. Exporters Under the U.S.-Korea Trade Agreement |date=9 маусым 2012 |url= http://www.ustr.gov/trade-agreements/free-trade-agreements/korus-fta}}</ref>. === Қытай === [[2010 жыл]]ы [[Қытай Халық Республикасы]] Оңтүстік Кореялық экпорт (КР экспортының 23,2%) және импорт (Кореяға импорт 16,8%) бойынша бірінші орынға орнықты. Екі ел арасындағы тауарайналымы [[1994 жыл|1994]] – [[2010 жыл]]дар аралығында 11,7 млрд доллардан 100 млрд долларға өсті.<ref name=autogenerated2 />. Негізі Корея мен Қытай арасында тарихи тығыз байланыс орнатылған. Оңтүстік Корея мемлекеттігін алмай тұрып, яғни [[Корея - Жапония отары|Жапон басқыншылығы]] кезінде корей ұлтшылдары қытай әскерлерімен әріптестік қатынаста болды. Алайда [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін Оңтүстік Корея Америка Құрама Штаттарымен жақындасып, ал ҚХР [[Корей соғысы]]нда Солтүстік Кореяға көмектесті. Соның нәтижесінде Қытай мен Оңтүстік Корея арасындағы дипломатиялық қатынас жойылды. Ресми түрде екі ел арасындағы дипломатиялық байланыс тек [[1992 жыл]]дың [[24 тамыз]]ында қайта орнады. Қос мемлекет арадағы 40 жыл бойы жалғасқан тауарлық тыйым салуды ([[эмбарго]]) жойды<ref name="autogenerated2">{{cite news |url= http://www.atimes.com/atimes/Korea/FI11Dg03.html |title=Asia Times&nbsp;– News and analysis from Korea; North and South |work=Asia Times |location =Hong Kong |date=11 қыркүйек 2004 |accessdate=6 қыркүйек 2014}}</ref>. Корея Республикасы Қытаймен байланыс орнатқаннан кейін [[Тайвань]] мемлекетімен арадағы ресми қатынастарды тоқтатты<ref>{{cite news |url= http://www.nytimes.com/1992/08/24/world/chinese-and-south-koreans-formally-establish-relations.html |date= 24 тамыз 1992 |last=Kristof |first=Nicholas D. |title= Қытайлықтар оңтүстік кореялықтармен ресми тұрғыда байланыс орнатты |work=The New York Times}}</ref>. === Еуропа Одағы === [[Еуропа одағы|Еуропа Одағы]] мен Оңтүстік Корея маңызды сауда әріптестері болып табылады. Еркін сауда жөнінде келісім [[2010 жыл]]дың қыркүйек айында бекітіліп, [[2011 жыл]]дың [[1 қыркүйек|1 қыркүйегінде]] өз күшіне енген болатын.<ref>{{cite news |url=http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hjiU353BrLQrVT2oZEu5HPb40ugA |agency=Agence France-Presse |title=EU agrees free trade deal with S.Korea |date=September 16, 2009}}</ref> Еуроодақ үшін Оңтүстік Корея&nbsp;— ірілік бойынша сегізінші сауда әріптесі, ал Оңтүстік Корея үшін Еуроодақ — екінші орындағы ірі экспортер. [[2008 жыл]]ы ЕО пен Оңтүстік Корея арасындағы тауарайналым мөлшері €65&nbsp;миллиардтан асып түсті.<ref name="EU">{{cite web |url= http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/bilateral-relations/countries/korea/ |publisher=Европалық комиссия |location =Брюссель |title=Екі жақты байланыс: Корея}}</ref> Еуропа Одағы Оңтүстік Корея үшін ең ірі шетелдік инвесторға айналды. [[1962 жыл]]дан бастап есептегенде [[2006 жыл]]ы тікелей шетелдік инвестиция мөлшері 45% құрады.<ref name="EU" /> === Жапония === [[Сурет:Liancourt walleye view.jpg|thumb|right|200px|Лианкур аралдары]] Корея Республикасы мен [[Жапония]] арасында дипломатиялық қатынастар [[1965 жыл]]дың [[желтоқсан]] айында «Жапония мен Корея арасындағы байланыс жөіндегі негізі келесім» ({{lang-ja|日韓基本条約}}; {{lang-ko|한일기본조약}}) негізінде орнаған. Дегенмен [[Корея - Жапония отары|жапон басқыншылығы]] кезеңінде орын алған жағдайлардың салдарынан туындаған даулар Оңтүстік Кореяның антижапондық көзқарас ұстануына себеп болып отыр. Сол даулардың бірі – қазіргі кезде Оңтүстік Кореяның меншігі болып табылатын Лианкур аралдарына Жапонияның наразылық білдіруі. [[2014 жыл]]ы World Service [[Би-Би-Си|BBC]] екі елдің бір-біріне көзқарасы жайлы сауалнама жүргізді. Сауалнама нәтижесінде [[жапондар]]дың 13% Оңтүстік Кореяға оң пікірде, ал 37% теріс пікір ұстанады. Корейлердің 15% Жапонияға оң көзқарас білдіреді, ал 79% теріс пікір ұстанады. Бұл Оңтүстік Кореяның Жапонияға деген теріс көзқарасының айғағы болып саналады<ref>http://www.globescan.com/images/images/pressreleases/bbc2013_country_ratings/2013_country_rating_poll_bbc_globescan.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151010192245/http://www.globescan.com/images/images/pressreleases/bbc2013_country_ratings/2013_country_rating_poll_bbc_globescan.pdf |date=2015-10-10 }}</ref>. === Солтүстік Корея === [[Корей Халық Демократиялық Республикасы]] мен Оңтүстік Корея арасындағы саяси, дипломатиялық және әскери байланыс [[екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейін, яғни Корея мемлекетінің екіге бөлінгенінен кейін орнады. [[1950 жыл]]дың [[25 маусым]]ында [[КХДР мәңгі президенті]] [[Ким Ир Сен]] екі елді бір орталыққа бағындыру мақсатында Оңтүстік Кореяға соғыс ашады. Соғыс үш жылға созылып, [[Корей соғысы]] ({{lang-ko|한국 전쟁}}) деген тарихқа енді. Соғысқа Оңтүстік Корея атынан [[БҰҰ]] енген бірнеше мемлекеттер қатысты, ал Солтүстік Кореяның жақтастары – КСРО және Қытай болды. [[2014 жыл]]ы World Service [[Би-Би-Си|BBC]] Оңтүстік Корея халқының Солтүстік Корея еліне көзқарасы жайлы сауалнама жүргізді. Сауалнама нәтижесінде Оңтүстік Кореялықтардың 3% Солтүстік Корея жайлы оң пікірде болса, ал 91&nbsp;% теріс пікір ұстанады екен. == Қарулы күштері == {{Толық мақала|Корея Республикасының қарулы күштері}} [[Сурет:US Navy 100730-N-8539M-181 The Republic of Korea Navy guided-missile destroyer ROKS Sejong the Great (DDG 991) returns to Joint Base Pearl Harbor-Hickam after participating in Rim of the Pacific (RIMPAC) 2010 exercises.jpg|thumb|«Ұлы Седжон» [[Эскадралық Миналы Кеме|эскадралық миналы кемесі]] (DDG 991)]] Көршілес агрессорлардың шабуылдары мен Солтүстік Кореямен арадағы шиеленіскен жағдайлар – Оңтүстік Кореяның мемлекеттік бюджеттің 15% әскерге жұмсауына және елдегі ер азаматтарының міндетті әскери борыш өтеуіне себепкер болып отыр<ref>{{cite web|author=John Pike |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/rok/budget.htm |title=Defense Budget of South Korea |publisher=Globalsecurity.org |date= |accessdate=29 қазан 2010}}</ref>. Оңтүстік Корея белсенді әскерлер саны бойынша әлемде жетінші орынды (2012 жылы 655 мың),<ref>IISS; Hackett, James (ed.) (7 March 2012). The Military Balance 2012. London: Routledge. ISBN 1857436423. PP. 259—262.</ref>, резервтік әскерлер саны бойынша екінші орынды (2012 жылы 4,5&nbsp;млн) және қорғаныстық бюджет көлемі бойынша он бірінші орынды иеленіп отыр. Мемлекет жан басына шаққандағы әскери қызметкерлер саны бойынша КХДР-дан кейінгі екінші орында<ref>Bermudez (2001), p. 1.</ref>. Оңтүстік Корея қарулы күштері құрлық әскерлерінен, әскери-теңіз күштері, әскери-әуе күштері және теңіз жаяу әскері корпусы сияқты әскер түрлерінен құралған. Әскердің басым бөлігі [[Демилитарландырылған аймақ (Корея)|демилитарландырылған аймақта]] шоғырланған. Әрбір Оңтүстік Кореялық ер азамат конституция бойынша әскери борышын өтеуге міндетті. [[2011 жыл]]ға дейін корейлер әскери міндеттен босатылған болатын. Қазіргі таңда армияда қызмет ету мерзімі – 21 ай<ref>{{cite news |url= http://koreatimes.co.kr/www/news/nation/2009/10/116_52759.html |title= Military Duty Exemption for Biracial Koreans Will Be Scrapped |work=The Korea Times |location =Сеул |author=Lee Tae-hoon |date=30 қыркүйек 2009}}</ref>. Сондай-ақ жыл сайын 1800 корейлік ер азаматтар америкалық армия құрамындағы корей жасағында (KATUSA) қызмет етеді<ref>{{cite web |url= http://www.globalsecurity.org/military/agency/army/8army.htm |title=Америка Құрама Штаттарының Сегізінші армиясы (EUSA)|date=27 желтоқсан 2005 |publisher=GlobalSecurity.org}}</ref> == Экономикасы == {{main|Корея Республикасының экономикасы}} [[Сурет:Per capita GDP of South Asian economies & SKorea (1950-1995).png|250 px|thumb]] Оңтүстік Кореяның [[аралас экономика]]сы<ref>http://globaledge.msu.edu/countries/south-korea</ref><ref>http://www.tiq.qld.gov.au/wp-content/uploads/2014/08/TIQ-524-14-Market-Summary-SOUTH-KOREA.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161025032539/http://www.tiq.qld.gov.au/wp-content/uploads/2014/08/TIQ-524-14-Market-Summary-SOUTH-KOREA.pdf |date=2016-10-25 }}</ref><ref>https://books.google.co.kr/books?id=POAwBwAAQBAJ&pg=PA367&lpg=PA367&dq=South+Korea+mixed+economy&source=bl&ots=yONJsyFsVb&sig=SBrqOC5XxGZW782TibKQQanl-x0&hl=ko&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=South%20Korea%20mixed%20economy&f=false</ref> әлемде [[жалпы ішкі өнім]]нің номиналдық құны бойынша [[ЖІӨ (номинал) бойынша елдер тізімі|11-ші орында]], ал [[аларман қабілет тепетендігі]] бойынша [[ЖІӨ (АҚТ) бойынша елдер тізімі|13-ші орынды]] алып отыр. Оңтүстік Кореядағы жан басына шаққандағы АҚТ бойынша жалпы ішкі өнім 100 [[АҚШ доллары]]нан ([[1963 жыл]]ы) 35 000 АҚШ долларына дейін жетті ([[2014 жыл]]ы). Бұл көрсеткіштер Оңтүстік Кореяны G20 ұйымындағы ірі экономикалы елдер қатарына қосады. Оңтүстік Корея жан басына шаққанда жоғары табысты экономикасы бар [[дамыған елдер|дамыған ел]] және [[Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы]]на мүше елдердің арасындағы ең индустриалды дамыған ел. ;Артықшылықтары: * әлемдегі ең ірі кеме өндіруші ел (нарықтағы үлесі – 45%) * [[Қытай Халық Республикасы]]нда корей тауарларына деген, әсіресе автокөліктерге сұраныс өте жоғары. ;Әлсіз жақтары: * сыртқы қарыздар және халықаралық капитал қозғалысына сезімталдылық * мемлекеттік сектор экономиканы ауырлатуда. [[1940 жыл]]дары мемлекет экономикасы [[ауыл шаруашылығы]]н және [[жеңіл өнеркәсіп]]ті дамытуға бағытталған болса, соңғы бірнеше оңжылдықта мемлекет жеңіл өнеркәсіп пен халық тұтынатын тауарлар өндірісіне көшті. Ал [[20 ғасыр|XX ғасырдың]] 70-ші және 80-ші жылдардан бастап [[ауыр өнеркәсіп]]ті дамытуды. [[Корея Республикасының президенті|Ел президенті]] [[Пак Чоң Хи]] [[1962 жыл]]ы бірінші бесжылдықтың басталатындығын жариялағаннан бастап 30 жыл ішінде ел экономикасы қарқынды өсіп, экономика құрылымы үлкен өзгеріске ұшырады. [[1960 жыл|1960]] — [[1990 жыл]]дардағы жоғары көрсеткіштер Корея Республикасын [[Сингапур]], [[Гонконг]] және [[Тайвань]] сияқты «[[Азия жолбарыстары]]ның» қатарына қосты. === Транспорт, энергетика және инфрақұрылым === [[File:KTX-Sancheon.jpg|thumb|right|350 км/сағ жылдамдықпен жүретін дамыған KTX-Sancheon жүрдек пойызы]] [[File:Daegu Metro Line 3.jpg|thumb|right|[[Тэгу]] метросының үшінші бағыты]] Оңтүстік Кореядағы транспорт авто және темір жолдар, әуе және теңіз магистральдары сияқты елдің транспорттық коммуникация жүйесін құрайды. Жоғары жылдамдықта жүретін KTX пойыздары Кёнбусон сияқты бағыттармен байланысты қамтамасыз етеді. [[Сеул]], [[Пусан]], [[Инчхон]], [[Тэгу]], [[Тэджон]] және [[Кваңджу (тіке қарасты қала)|Кваңджу]] сияқты ірі қалалардың метрополитендері бар.<ref>[http://www.visitkorea.or.kr/ena/TR/TR_EN_5_1_4.jsp Метро] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203103436/http://www.visitkorea.or.kr/ena/TR/TR_EN_5_1_4.jsp |date=2013-12-03 }}, Корей Ұлттық туризм ұйымы; [http://www.incheonmetro.co.kr/eng/index.asp Инчхон метрополитені] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141109031935/http://www.incheonmetro.co.kr/eng/index.asp |date=2014-11-09 }}</ref> Қалалардың көбісінде экспресс-автобус терминалдары орналасқан.<ref>[http://www.kobus.co.kr/web/eng/01_guide/guide02.jsp Express bus terminal guide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070224130443/http://www.kobus.co.kr/web/eng/01_guide/guide02.jsp |date=2007-02-24 }}, Korea Express Bus Lines Association.</ref> Оңтүстік Кореяның ең ірі әуежайы болып саналатын [[Инчхон әуежайы|халықаралық Инчхон әуежайы]] [[2001 жыл]]ы салынған. [[2010 жыл]]ғы деректер бойынша әуежай жылына 30 млн жолаушыға қыз көрсеткен<ref>{{cite press release |url= http://www.airport.kr/notice/NoticeView.iia?functioncode=46&bulletinid=5049 |title= Eight Years in Coming |date= 27 наурыз 2009 |publisher=Incheon International Airport Corp}}</ref>. Елдің тағы бір ірі халықаралық әуежайлары&nbsp;— [[Кимхэ (әуежай)|Кимхэ]] және [[Чеджу (әуежай)|Чеджу]]. Сондай-ақ жеті ішкі әуежайлар мен көптеген тікұшақ станциялары бар.<ref>{{cite web |url= http://www.nationmaster.com/graph/tra_hel-transportation-heliports |title=Transport > Heliports |publisher=NationMaster|year=2008}}</ref>. [[File:Incheon airport.jpg|thumb|left|[[Инчхон әуежайы|Халықаралық Инчхон әуежайы]]ның [[маглев]] станциясы]] [[1962 жыл]]ы құрылған [[Korean Air]] әуекомпаниясы [[2008 жыл]]ы 21,64&nbsp;млн жолаушыға, оның ішінде 12,49 млн шетелдіктерге қызмет көрсетті<ref>{{cite web |url= http://www.koreanair.com/local/kr/gd/eng/au/ci/eng_au_ci_ov.htm |title=Company Info / Overview |publisher=Korean Air}}</ref>. Оңтүстік Кореялық әуекомпаниялары 297 халықаралық маршрутқа қызмет көрсетеді.<ref>{{cite web |url= http://english.mltm.go.kr/USR/WPGE0201/m_19549/DTL.jsp |title=International Aviation Policy |publisher=Ministry of Land, Transportation and Maritime Affairs}}</ref> [[2010 жыл]]ғы деректерге сәйкес Оңтүстік Корея [[Атом электр стансасы|АЭС]] саны бойынша әлемде бесінші орында, ал Азияда бірінші орында<ref name="koreanuke">{{cite news |url= http://the-diplomat.com/2010/07/19/another-korean-nuclear-issue/ |title=Another Korean Nuclear Issue |work=The Diplomat |date=19 шілде 2010}}</ref>. АЭС елдегі электр қуатының 45&nbsp;% жеткізеді, бұл әр түрлі заманауи реакторлардыі дамуына себепші. Оңтүстік Корея ядролық реакторлар экспорттаушысы болып табылады және [[БАӘ]]<ref>{{cite news |url= http://www.reuters.com/article/idUSLDE5BQ05O20091227 |title=South Korea wins landmark Gulf nuclear power deal |agency =Reuters|date=желтоқсан 29, 2009}}</ref>, Иордания<ref>{{cite news|url=http://www.upi.com/Science_News/Resource-Wars/2010/03/31/South-Korea-Jordan-sign-130M-nuclear-deal/UPI-16251270062075/ |title=All systems go for Jordan's first nuclear reactor |agency=UPI |date=March 31, 2010}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.world-nuclear-news.org/NN-All_systems_go_for_Jordans_first_nuclear_reactor-2707107.html |title=South Korea-Jordan sign $130M nuclear deal |work =World Nuclear News |date=July 27, 2010}}</ref>, Аргентина<ref>{{cite news |url= http://english.chosun.com/site/data/html_dir/2010/09/17/2010091700995.html |title=Korea, Argentina Sign MOU for Nuclear Plant Project |work=Chosun Ilbo |location =Сеул |date=18 қыркүйек 2010 }}</ref><ref name="argentinanuke">{{cite news |url= http://www.upi.com/Top_News/Special/2010/09/17/Argentina-eyes-nuclear-role-in-S-America/UPI-72711284755722/ |title=Argentina eyes nuclear role in S. America |agency=UPI |date=17 қыркүйек 2010}}</ref> елдерімен жеткізу жөнінде келісім-шарт орнатқан. 2010 жылғы жағдайлар бойынша Оңтүстік Корея мен [[Түркия]] елдері екі реактор құрылысы жөнінде келіссөздер жүргізуде<ref>{{cite web |url= http://www.koreatimes.co.kr/www/news/biz/2010/08/123_67686.html |title=Korea nearing Turkey nuclear plant contract |work=Korea Times |location =Сеул |date=15 маусым 2010}}</ref>. Оңтүстік Кореяның әлемдік ядролық нарықтағы бәсекелестері болып саналатын [[Жапония]], [[Германия]], [[Франция]] сияқты ірі ядролық державалармен салыстырғанда АҚШ тарапынан саяси қысымның<ref>{{cite news |url= http://www.nytimes.com/2010/07/14/world/asia/14seoul.html |work=The New York Times |title=U.S. Wary of South Korea’s Plan to Reuse Nuclear Fuel |author=Choe Sang-Hun |date=13 июля 2010}}</ref> салдарынан Оңтүстік Кореяға уран байытуға немесе уран байыту бойынша дәстүрлі технологияларды дамытуға рұқсат етілмейді. === Туризм=== Мәліметтерге сәйкес [[2012 жыл]]ы 11,1 млн шелелдік туристер Оңтүстік Корея еліне саяхаттап келген,<ref>{{cite web|url=http://www.tourismroi.com/Content_Attachments/27670/File_633513750035785076.pdf |title=UNTWO World Tourism Barometer, Vol.5 No.2 |accessdate=October 15, 2008 |last=UNTWO |date=June 2008 |format=PDF}}</ref> ал 2010 жылы 8,5 млн туристер елде болып қайтқан<ref>{{Cite news|url=http://www.nytimes.com/2010/11/11/business/global/11iht-sk-hotel.html?src=busln|publisher=nytimes.com|date=қараша 11, 2010|title=South Korea Sets Its Sights on Foreign Tourists|first=Sonia|last=Kolesnikov-Jessop}}</ref>. Корей толқынының өзі (Халлю, {{lang-ko|한류}}) [[2013 жыл]]ы Корея Республикасына 12 млн туристің келуіне себепші болы, оның ішінде жалғыз Қытайдың өзінен 6 млн турист келген<ref>[https://www.koreatimes.co.kr/www/news/biz/2014/08/488_163871.html Hallyu fuels foreign investment in Korea]. Koreatimes.co.kr (August 31, 2014). Тексерілген April 17, 2015.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.eturbonews.com/32326/number-tourists-visiting-south-korea-expected-top-10-million|title=Tourism To South Korea Number of tourists visiting South Korea expected to top 10 million – ...|work=eturbonews.com}}</ref>. Елдегі [[туризм]] қарқынды дамығандықтан Оңтүстік Корея үкіметті [[2017 жыл]]ға дейін елге келуші туристер санын 20 миллионға жеткізуді көздеп отыр<ref>{{cite web|url=http://www.businesskorea.co.kr/article/8288/double-digit-growth-number-foreign-tourists-skyrockets-due-hallyu-boom#sthash.V7xQZIUW.dpuf|title=Double-digit Growth|work=BusinessKorea}}</ref>. Хюндай ғылыми-зерттеу институтының зерттеулері бойынша Корей толқыны мәдениет индустриясын дамытып қана қоймай, сонымен қатар туризмнің дамуына да үлес қосып жатыр. Сондықтан Корей толқынына қызығып, елге келіп жатқан туристер саны жылдан жылға артуда<ref name="Korea Times">{{cite web | url=https://www.koreatimes.co.kr/www/news/biz/2014/08/488_163871.html | title=Hallyu fuels foreign investment in Korea | publisher=Korea Times | accessdate=January 20, 2015}}</ref> Оңтүстік Кореядағы туризмнің тағы бір дамыған саласы – медициналық туризм болып табылады. Елге медициналық тексерістен өту үшін көбіне Азия елдерінен келеді, алайда қазіргі кезде басқа да құрлықтардан келушілер саны артуда. Келушілердің басым бөлігі [[пластикалық хирургия]]ға жүгінеді. == Ғылым және технология == Бастапқыда Оңтүстік Корея Үкіметі Кореяның бөлінуі тәуелсіздік ала салысымен басталған [[Корей соғысы]] сияқты маңызды мәселелерді шешумен айналысқандықтан елде ғылыми-технологиялық даму байқалмады. [[1960 жыл]]дары жүргізген Пак Чоң Хидің диктаторлық жүйесінің аясында елде индустияландыру саясаты жүргізіліп, [[Samsung Group|Samsung]] және [[LG Group|LG]] сияқты чеболь корпорацияларының дамуы – Оңтүстік Корея экономикасының қарқынды өсуіне алып келді. Міне осы кезденден бастап Үкімет тарапынан ғылым мен технологияның дамуына көңіл бөліне бастады<ref name="Tesla">{{Cite web|url=http://www.innovationiseverywhere.com/south-korean-startups-save-conglomerates/|title=Can South Korean Startups (and the government) Save its Flailing Giant Tech Conglomerates? - Innovation is Everywhere|last=Tesla|first=Agence|date=2016-06-22|language=en-US|access-date=2016-07-18}}</ref>. === Кибернетикалық қауіпсіздік === [[2013 жыл]]дың бірінші жартысында орын алған үкіметке, БАҚ өкілдеріне, телевизия және банк сайттарына бағытталған бір қатар кибершабуылдардың нәтижесінде үкімет [[2017 жыл]]ға дейін киберқауіпсіздік саласындағы 5000 сарапшыны оқытуға мәжбүр болды. Оңтүстік Корея үкіметі осы және [[2009 жыл|2009]], [[2011 жыл|2011]] және [[2012 жыл]]дары орын алған шабуылдарда Солтүстік Кореяны кінәлап отыр, алайда [[Пхеньян]] тағылған айыпты мойындамай отыр<ref name="Jun">{{cite news|title=Seoul Puts a Price on Cyberdefense|url=http://blogs.wsj.com/korearealtime/2013/09/23/seoul-puts-a-price-on-cyberdefense/|accessdate=24 қыркүйек 2013|newspaper=Wall Street Journal|date=23 қыркүйек 2013|author=Kwanwoo Jun|agency=Dow Jones & Company, Inc}}</ref>. [[2013 жыл]]дың [[қыркүйек]] айының соңында Қорғаныс министрлігі мен Ұлттық барлау қызметі компьютерлік қауіпсіздік саласында өтетін жарыс жөнінде жариялады. Жарыс жеңімпаздары [[2013 жыл]]дың [[29 қыркүйек|29 қыркүйегінде]] белгілі болып, 80 млн вон ($74 000) иеленді.<ref name="Jun" />. === Әуеғарыштық зерттеулер === [[Сурет:KSLV-1 Naro Replica.jpg|thumb|оңға|Наро-1 зымыраны|200px]] Оңтүстік Корея [[1992 жыл]]дан бастап онға жуық серікті ғарышқа аттандырды. Барлық серіктер шетелдік [[зымыран-тасығыш]] көмегімен және шетелдік ғарыш айлақтарынан жіберілген. Ресеймен серіктестік аясында [[1999 жыл]]ы [[Arirang-1]] және [[2006 жыл]]ы [[KOMPSAT-2|Arirang-2]] серіктері ғарышқа ұшырылды<ref>{{cite news|title=Корея мен Ресей толыққанды ғарыштық серіктестік орнатты|author=|url=http://www.defencetalk.com/korea-russia-enter-full-fledged-space-partnership-12504/|newspaper=Defence Talk|date=5 шілде 2007|accessdate=7 маусым 2013}}</ref>. 2008 жылы тоғыз жыл бойы жұмыс істеген Arirang-1 серігінің жоғалып кеткені мәлім болды<ref>[http://www.spacedaily.com/reports/South_Korea_Confirms_Contact_With_Satellite_Lost_999.html South Korea Confirms Contact With Satellite Lost], Space Daily, 7 қаңтар 2008</ref>. [[2008 жыл]]дың ақпанында [[Байқоңыр (ғарыш айлағы)|Байқоңыр ғарыш айлағынан]] Ресейлік Союз ТМА-12 ғарыштық кемесінде алғаш рет корей азаматы Ли Со Ён ғарышқа аттанды<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article3708907.ece «Ли Со Ён алғашқы корей ғарышкері атанды»], ''The Times'' (Лондон), 9 сәуір 2008.; [http://news.bbc.co.uk/2/hi/7335874.stm «Ғарышқа алғаш рет корей азаматы аттанды»], BBC News, 8 сәуір 2008.</ref> [[2009 жыл]]дың маусымында Чолла-Намдо провинциясының Кохын уездінде Оңтүстік Кореядағы тұңғыш ғарыш айлағы салынып бітті.<ref>[http://www.koreatimes.co.kr/www/news/nation/2009/09/113_46562.html «Оңтүстік Кореядағы тұңғыш ғарыш айлағы салынып бітті»], ''Korea Times'' (Сеул), 10 маусым 2009</ref> [[2009 жыл]]дың тамыз айында алғашқы Наро-1 [[зымыран-тасығышы]]н ұшыру сәтсіз аяқталды.<ref>{{cite web|url=http://english.yonhapnews.co.kr/techscience/2009/08/26/15/0601000000AEN20090826005500320F.HTML |title=Yonhap News|language= ko |publisher=English.yonhapnews.co.kr |date=2009-08-26 |accessdate=2013-08-10}}</ref> 2010 жылғы екінші талпыныс та сәтсіз аяқталды..<ref>{{cite web|url=http://www.worldpoliticsreview.com/trend-lines/5924/global-insider-south-koreas-space-program |title=Global Insider:Оңтүстік Кореяның ғарыштық бағдарламасы|publisher=Worldpoliticsreview.com |date=2010-06-29 |accessdate=2013-08-10}}</ref> 2013 жылдың қаңтарында Наро-1 үшінші рет ұшырылып, сәтті ғарышқа аттанды<ref>{{cite web|author=30 қаңтар 2013, Крис Бергин |url=http://www.nasaspaceflight.com/2013/01/south-korea-stsat-2c-via-kslv-1/ |title=South Korea launch STSAT-2C via KSLV-1 |publisher=NASASpaceFlight.com |date=2013-01-30 |accessdate=2013-03-08}}</ref>. Оңтүстік Корея үкіметі 2018 жылға дейін Наро-2 зымыранын құрастыруды көздеп отыр<ref>[http://joongangdaily.joins.com/article/view.asp?aid=2921704 «Naro-1 explodes after takeoff»], ''Joongang Daily'' (Сеул), 11 маусым 2010.</ref>. [[File:Einstein-Hubo.jpg|thumb|upright|солға|Albert HUBO]] АҚШ тарапынан көрсетілетін саяси қысымның салдарынан Оңтүстік Корея ірі зымырандық және зымыран-ғарыштық бағдарламаларды жүзеге асыра алмайд отыр<ref>{{cite news |title= Оңтүстік Кореяда алғашқы зымыран құрастырылды|url= http://www.atimes.com/atimes/Korea/KH11Dg01.html |work = Asia Times |location =Гонконг |date =11 тамыз 2009 |accessdate= 21 тамыз 2010}}</ref>. Сол себепті Ресейден көмек сұрауға мәжбүр болып отыр. === [[Робототехника]] === [[2003 жыл]]дан бастап Оңтүстік Корея робототехника саласын дамытуды ұлттық жоспардың қатарына енгізген.<ref>[http://www.mke.go.kr/language/eng/news/news_view.jsp?seq=7&srchType=1&srchWord=&tableNm=E_01_02&pageNo=1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110429091956/http://www.mke.go.kr/language/eng/news/news_view.jsp?seq=7&srchType=1&srchWord=&tableNm=E_01_02&pageNo=1 |date=2011-04-29 }} Арнайы репортаж: R&D [бизнес-мүмкіндіктері&#93;]. Ministry of Knowledge Economy, 3 қыркүйек 2007.</ref> 2009 жылы Оңтүстік Корея Үкіметі [[Инчхон]] және [[Масан]] еркін экономикалық аймақтарына арнайы роботтарды өңдіру жөнінде жоспарын жариялады<ref>[http://joongangdaily.joins.com/article/view.asp?aid=2900986 «Әлемдегі алғашқы роботтар саябағы»]. ''[[JoongAng Daily]]'', 13 ақпан 2009</ref>. [[2005 жыл]]ы [[KAIST|Корея озық ғылым және технология институты]] адам тәрізді HUBO роботын құрастырды. [[2006 жыл]]дың мамыр айында Korea Institute of Industrial Technology тобы алғашқы корейлік EveR-1 [[Android|андроид роботын]] құрыстырып шығарды.<ref>[http://www.livescience.com/technology/060508_android.html Android Has Human-Like Skin and Expressions], Live Science, 8 мамыр 2006</ref> Елде мұғалімдердің тапшылығына байланысты [[2010 жыл]]дың ақпан айында ағылшын тілінен ұстаздық ететін роботтарды құрастыру жоспары қолға алынып, [[2013 жыл]]ы мектеп алды білім беру мекемелерінде алғашқы өнімдер білім бере бастады.<ref>[http://www.popsci.com/technology/article/2010-02/south-korea-gives-go-robot-english-teachers-classrooms Оңтүстік Кореяда ағылшын тілінен ұстаздық ететін роботтар пайда болды], Popular Science, 24 ақпан 2010</ref> Робототехника сондай-ақ ойын-сауық аясында да қолданысқа ие болды. [[2004 жыл]]ы ғылым мен робототехника технологияларын дамыту мақсатында елде роботтар ойыны фестивалі ұйымдастырылып, жыл сайын өткізілуде.<ref>[http://www.robotwar.or.kr/ Korean Robot Game Festival] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110514221858/https://www.robotwar.or.kr/ |date=2011-05-14 }}, Ресми сайт.</ref> === Биотехнология === [[1980 жыл]]дардан бастап Корея Үкіметі отандық биотехнолия саласының дамуына инвестиция салуда және саладағы табысты [[2010 жыл]]ға дейін $6,5 млрд дейін өсіру жоспарланған.<ref>{{cite web|url=http://www.bio2008.org/siteobjects/published/ec046034f6d7506aa06582be6902d018/af4810817445624b5dbc9d45f79c348b/file/Korea%20Country%20Profile.pdf |title=Bio International Convention Korea Country Profile |publisher=Bio2008.org |date= |accessdate=October 29, 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110917091259/http://www.bio2008.org/siteobjects/published/ec046034f6d7506aa06582be6902d018/af4810817445624b5dbc9d45f79c348b/file/Korea%20Country%20Profile.pdf |archivedate=September 17, 2011 }}</ref> Өндірістің басым бөлігі медицина саласына тиесілі, оның ішіне [[гепатит]]ке қарсы [[вакцина]] мен [[антибиотик]]терді өңдіру кіреді. Сондай-ақ, [[генетика]] және [[клондау]] саласындағы зерттеулер мен әдістемелер нәтижесінде [[2005 жыл]]ы алғаш рет ауғандық тазының құлағынан алынған бір жасушаны клондау арқылы Снуппи күшігін, ал [[2007 жыл]]ы [[Сеул Ұлттық Университеті|Сеул ұлттық университеті]]нде жойылып бара жатқан екі ұрғашы қасқырды клондау арқылы бірнеше бөлтірік алынды.<ref>{{cite web|author=AFP|url=http://dsc.discovery.com/news/2007/03/26/clonedwolf_ani.html|title=Discovery Channel :: News&nbsp;– Animals :: Endangered Wolf Cloned in South Korea|publisher=Dsc.discovery.com|date=|accessdate=April 25, 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.philau.edu/schools/liberalarts/news/documents/AbdulhaqqSSH.pdf|title=Biotechnology|format=PDF|date=|accessdate=April 25, 2010}}</ref> == Мәдениеті == [[Сурет:Kayagumplayer2.jpg|thumb|right|200px|Каягым ({{lang-ko|가야금}}) аспабында ойнап отырған қыз]] Оңтүстік Корея мен Солтүстік Корея мәдениеттері дәстүрлі Корея мәдениетінен бастау алады, алайда [[1945 жыл]]ы бөліну нәтижесінде түбекте қос мемлекет құрылғаннан кейін екі елдің мәдениеті әр түрлі даму толқынына түсті. Корея мәдениетінің дамуына Қытай мемлекетінің зор ықпалы тиген<ref name="Fairbank et al.">{{cite book|author=Fairbank, John K. |author2= Reischauer, Edwin O. |author3= Craig, Albert M. |title=East Asia: Tradition & Transformation |publisher= Houghton Mifflin |location =Boston |year=1978 |isbn=0-395-25812-X}}</ref>, дегенмен Корея мәдениеті бірегей құндылықтарымен ерекшеленеді. Қарқынды [[индустрияландыру]] мен [[Урбанизация|урбандалу]] үдерістерінің нәтижесінде [[корейлер|Оңтүстік Корея халқының]] өмір сүру салты өзгеріске ұшырады. Бұл халықтың ірі қалаларға, әсіресе Сеул қаласына қоныстануына, ал ірі қалалардан тыс елді-мекендердің керісінше [[депопуляция]]лануына соқтырды. Euromonitor International компаниясының зерттеулерінің нәтижесінде Оңтүстік Кореяда бір апта ішінде ішілетін алкоголь мөлшері – әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда жоғары екендігі анықталған. Есептеулер бойынша Оңтүстік Корея халқы аптасына орта есеппен 13,7 рөмке ішімдік ішеді екен. Бұл көрсеткіш Оңтүстік Кореялықтардың [[Ресей]]ліктерден екі есе көп, ал [[америкалықтар]]дан төрт есе көп ішімдік ішетіндігін көрсетеді<ref>{{cite news|title=South Koreans drink twice as much liquor as Russians and more than four times as much as Americans|url=http://qz.com/171191/south-koreans-drink-twice-as-much-liquor-as-russians-and-more-than-four-times-as-much-as-americans/|accessdate=February 9, 2014|newspaper=Quartz|date=February 2, 2014|author=Roberto A. Ferdman|author2=Ritchie King}}</ref>. === Мейрамдар === Корея Республикасының мейрамдарының үш түрлі санатқа бөлінеді: * Мемлекеттік мейрамдар ({{Lang-ko3|국경일|國慶日}}) * Мемлекеттік ту көтерілетін күндер ({{Lang-ko3|국기게양일|國旗揭揚日}}) * Мемлекеттік демалыс күні ({{Lang-ko3|공휴일|公休日}}) Бұл санаттар әр түрлі құқықтық дәрежеге ие. Сондай-ақ барлық мемлекеттік мейрамдар Мемлекеттік ту көтерілетін күн болып табылады. {| class="wikitable alternance" style="text-align:center;" ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Дата ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Қазақ тіліндегі атауы ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Корей тіліндегі атауы ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Мемлекеттік мейрам ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Ту көтерілетін күн ! style="background:#7ABCF9;" scope=col | Демалыс күні |- ! scope=row | [[1 қаңтар]] | [[Жаңа жыл]] | {{Lang-ko|새해}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[Қаңтар]] – [[ақпан]] | Ай күнтізбесі бойынша Жаңа жыл | {{Lang-ko|설날}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] <br />(3 күн) |- ! scope=row | [[1 наурыз]] | [[Тәуелсіздік күні]] ([[Самиль қозғалысы]]) | {{Lang-ko3|삼일절i|三一節}} | colspan="3" | [[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[5 сәуір]] | Ағаш отырғызу күні | {{Lang-ko3|식목일|植木日}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[5 мамыр]] | [[Халықаралық балалар күні|Балаларды қорғау күні]] | {{Lang-ko|어린이날}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[Мамыр]] | [[Будданың туған күні]] | {{Lang-ko|부처님오신날}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[6 маусым]] | Отан үшін қайтыс болғандары еске алу күні | {{Lang-ko3|현충일|顯忠日}} | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[17 шілде]] | Конституция күні | {{Lang-ko3|제헌절|制憲節}} |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] | |- ! scope=row | [[15 тамыз]] | Тәуелсіздік күні (Азаттық күні) | {{Lang-ko3|광복절|光復節}} |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[Қыркүйек]] – [[қазан]] | Чхусок мейрамы | {{Lang-ko3|추석|秋夕}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] <br />(3 күн) |- ! scope=row | [[3 қазан]] | Мемлекет негізі салынған күн | {{Lang-ko3|개천절|開天節}} |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |- ! scope=row | [[25 желтоқсан]] | [[Рождество]] мерекесі | {{Lang-ko|크리스마스/성탄절}} | | |[[Сурет:Yes_check.svg|20px|link=]] |} == Тағы қараңыз == *[[Корея]] *[[Корей Халық Демократиялық Республикасы|Корей Халық Демократиялық Республикасы (Солтүстік Корея)]] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.egemen.kz/?p=5296 «Корея»] {{ref-kk}} * Ресми сайт — [http://www.korea.net/ www.korea.net] {{ref-en}} * Президент әкімшілігі — [http://www.cwd.go.kr/ www.cwd.go.kr] {{ref-ko}}{{ref-en}} * Ұлттық жиналыс (парламент) — [http://www.assembly.go.kr/ www.assembly.go.kr] {{ref-ko}}{{ref-en}} {{Корея Республикасы тақырыптарда}} {{Оңтүстік Кореяның әкімшілік бөлінісі}} {{Навигациялық блок |тақырып = Корея Республикасы |тақырып_стиль = background:{{түс|{{PAGENAME}}}}; |state = collapsed |Азия елдері |Жапон теңізі бойындағы елдер |Сары теңіз бойындағы елдер |Шығыс Қытай теңізі бойындағы елдер |Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы |G20 |Шығыс Азия елдері саммиті |SAARC |Мойындалмаған және жартылай мойындалған мемлекеттер }} [[Санат:Оңтүстік Корея|*]] gl54x6fg3o7mzl47fwti0ek8wytcfn7 0 6205 3056529 3007723 2022-08-01T17:04:00Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Науру Республикасы |Шынайы атауы = {{lang-na|Ripublik Naoero}}<br />{{lang-en|Republic of Nauru}} |Септік = Науру |Елтаңба = Coat of arms of Nauru.svg |Байрақ = Flag of Nauru.svg |Ұраны = God’s Will First<br />(Біріншіден Құдайдың еркі) |Әнұранның аты =Nauru Bwiema<br>(Науру, Отанымыз) |Аудио = |lat_dir = S |lat_deg = 0 |lat_min = 31 |lat_sec = 41 |lon_dir = E |lon_deg = 166 |lon_min = 56 |lon_sec = 13 |region = NR |CoordScale = 25000 |Картада = Nauru on the globe (Polynesia centered).svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[31 қаңтар]] [[1968 жыл|1968]] ([[Ұлыбритания]]дан, [[Аустралия]]дан және [[Жаңа Зеландия]]дан) |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Науру тілі|науру]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = |Астанасы = {{comment|жоқ|Үкіметі Ярен аймағында орналасқан}} |Ірі қалалары = <!-- |Ірі қаласы = --> [[Денигомоду]] |Басшы қызметі = [[Науру президенті|Президенті]] |Басшылары = [[Барон Вака]] |Жер аумағы = 21,3 |Жер аумағы бойынша орны = 193 |Судың үлесі = 0,57 |Этнохороним = |Жұрты = {{өсім}} 10 084<ref name="census-2011">[http://www.spc.int/nmdi/nmdi_documents/2011_NAURU_CENSUS_REPORT.pdf Перепись населения NATIONAL REPORT ON POPULATION AND HOUSING (census 2011)]</ref> |Халық саны бойынша орны = 234 |Сарап жылы = 2011 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 473,43 |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = 60 млн |ЖІӨ сараптаған жылы = 2005 |ЖІӨ бойынша орны = 191 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 5 мың |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = |АДИ жылдық есебі = |АДИ бойынша орны = |АДИ деңгейі = |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[аустралия доллары]] |Интернет үйшігі = [[.nr]] <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = |Телефон коды = 674 |Уақыт белдеуі = [[UTC+12:00]] <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> }} '''Науру Республикасы''' ({{lang-na|Ripublik Naoero}}) — [[Тынық мұхиты]]ның батыс бөлігіндегі бір аттас [[маржан аралы]]нда орналасқан [[ергежейлі мемлекет]]. Аумағы — {{nobr|21,3 км²}}; халқы — 10 261 адам (2015<ref>[http://countrymeters.info/ru/nauru Население Науру 2016 | Численность населения Науру<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>). Тәуелсіздігі [[1968 жыл]]ы жарияланды. [[Науру (арал)|Науру]] аралы [[экватор]]дан оңтүстікке қарай {{nobr|42 км}} қашықтықта орналасқан. Ең жақын арал [[Банаба]] шығысқа қарай {{nobr|288 км}} қашақтықта орналасқан және [[Кирибати]] республикасына жатады. Науру Жердегі ең кішкентай тәуелсіз республика болып табылады, ең кішкентай аралдық мемлекет, [[Еуропа]] шегінен тысқары ең кішкентай мемлекет және ресми астанасы жоқ әлемдегі жалғыз мемлекет (елдің бейресми астанасы  — елдің парламенті және әуежайы орналасқан қала [[Ярен]] қаласы). Мемлекет [[Ұлттар достастығы|Ұлттар достастығына]] кіреді. [[1999 жыл]]дың [[14 қыркүйек|14 қыркүйегінде]] Науру Республикасы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] құрамына кірді. Науру — [[Тынық мұхит қауымдастығының хатшылығы]] және [[Тынық мұхит аралдарының форумы]] ұйымдарының мүшесі. == Атауы == «Науру» сөзінің тегі нақты белгісіз. Қазіргі кездегідей, [[Науру (халық)|наурулықтар]] аралды бұрын «''Naoero''» деп атаған. 1909—1910 жылдары аралға келген неміс профессоры Пауль Хамбрух осы сөздің [[этимология]]сына келесі түсіндірмелер берген: оның пікірі бойынша «Naoero» сөзі «''a-nuau-a-a-ororo''» сөз тіркесінің қысқартылуы (қазіргі жазылуы «''A nuaw ea arourõ''») болып табылады және [[науру тілі]]нен «''мен теңіз жағасына бара жатырмын''» деп аударылады. Бірақ Науру аралында {{nobr|30 жылдан}} астам өмір сүрген және науру тілін еселеп оқыған неміс католик миссионері [[Алоиз Кайзер]] осы түсіндірмені құптаған жоқ, өйткені жергілікті диалект бойынша қозғалыс етістігімен қолданған «теңіз жағасы» сөздерінен кейін «''төмен''» деген аударманы беретін «''rodu''» сілтеу сөзі қолдануы керек еді. Наурулықтардың өздері «теңіз жағасы» сөзін аралдың ең терең және ойпаң жер деп түсінеді. Олар осы сөзді жерге де, теңізге де қолданады. Аралдың басқа да атаулары бар: 1888 жылға дейін ағылшын колонисттері Науруды «Жағымды арал» ({{lang-en|Pleasant Island}}) деп атаған. Немістер оған «''Nawodo''» немесе «''Onawero''» деген атаулар берген. Еуропалықтар елдің атауын дұрыс айтуы мақсатында «''Nauru''» сөзінің кейінгі жазылуы «''Naoero''» дегенге ауыстырылды. == Тарихы == Шамамен 3 мың жыл бұрын Науруды [[микронезиялықтар]] және [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|полинезиялықтар]] мекендген. Нұсқалардың бірі бойынша, Науру аралына алғашқы болып [[Бисмарк топаралы]]нан қоныс аударушылар және [[меланезиялық]]тардың, микронезиялықтардың және полинезиялықтардың ыдырауына дейін [[праокеания халқы]]ның өкілдері келген.<ref>Беликов В. И. Происхождение и миграции полинезийцев (по лингвистическим данным). В сборнике статей: Пути развития Австралии и Океании: история, экономика, этнография. М.: Наука, 1981. С. 243—254.</ref> Дәстүрлі түрде арал тұрғындары өз шығу тегін шеше жағынан санаған. Еуропалықтардың келуіне дейін Науру аралының халқы 12 тайпадан тұрған. Еуропалықтар арасынан алғашқы болып Жаңа Зеландиядан Қытайға қарай бағыт ұстаған ағылшын капитаны [[Джон Фирн]] 1798 жылдың 8 қарашасында ашқан және аралға 90 жыл бойы жиі қолданылған «Жағымды» ({{lang-en|Pleasant Island}}) деген атау берді.<ref name="McDaniel">[http://www.ucpress.edu/books/pages/8453.html История Науру. 2000]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-en}}</ref><ref>[http://www.education.gov.nr/ Сайт Департамента образования Науру. 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928095120/http://www.education.gov.nr/ |date=2007-09-28 }}{{ref-en}}</ref> Негізгі ауыл шаруашылық дақылдар ретінде [[кокос пальмасы]] және [[панданус]] өсірілген. Наурулықтар [[Кедертас|рифте]] [[каноэ]]мен және арнайы оқытыған құстармен ([[үлкен фрегат]]тар) балық аулаған. Сонымен қатар олар өзіне қосымша тамақтану көзі ретінде [[Буада (көл)|Буада]] көлінде [[ханос (балық)|ханос балығын]] ({{lang-la|Chanos chanos}}) [[Көндіктіру|көндіктіре]] алды. Балық аулаумен тек қана ерлер айналысқан. Астында көрсетілген хронологияға тек қана еуропалықтардың Науру аралын ашқаннан кейін тарихи оқиғалар енгізілген. <timeline> DateFormat = yyyy ImageSize = width:850 height:auto barincrement:50 PlotArea = left:15 right:15 bottom:43 top:43 Colors = id:canvas value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:grid1 value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:grid2 value:rgb(0.86,0.86,0.86) id:gris value:gray(0.7) id:noir value:black id:contacts value:drabgreen id:Allemagne value:rgb(0.8,0.30,0.30) id:Royaume-Uni value:rgb(0.86,0.56,0.56) id:Japon value:rgb(0.46,0.26,0.06) id:Independance value:rgb(0.65,0.65,0.90) Period = from:1798 till:2010 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy ScaleMajor = unit:year increment:20 start:1800 gridcolor:grid1 ScaleMinor = unit:year increment:5 start:1800 gridcolor:grid2 AlignBars = justify BackgroundColors = canvas:canvas bars:canvas BarData= bar:Allemagne barset:Royaume-Uni PlotData= width:30 fontsize:M textcolor:noir align:center # Epoques bar:Allemagne color:Allemagne from:start till:end color:gris # Arriere plan from:1798 till:1888 text:"Еуропалықтармен алғашқы қарым-қатынас" color:contacts from:1888 till:1914 text:"Неміс~колониясы" color:Allemagne from:1914 till:1942 text:"Австралиялық~басқару" color:Royaume-Uni from:1942 till:1945 text:"Жапон~басқыншылығы" color:Japon shift:(0,35) from:1945 till:1968 text:"Австралиялық~басқару" color:Royaume-Uni from:1968 till:end text:"Тәуелсіздік" color:Independance # Evennements #alignement > width:25 fontsize:S textcolor:black anchor:from align:left color:noir barset:Royaume-Uni from:1798 till:1798 text:"1798~Ағылшындық Джон Фирн Науру аралын ашты" shift:(2,0) color:contacts from:1830 till:1830 text:"1830~Аралға алғашқы еуропалықтар келді" shift:(2,0) color:contacts #alignement width:30 fontsize:S textcolor:black anchor:from align:right color:noir from:1878 till:1888 text:"1878-1888~Тайпалық соғыс" color:contacts from:1888 till:1888 text:"1888~Науруды Герман империясымен басып алуы" color:Allemagne from:1888 till:1920 text:"1888-1920~Аувейида~королінің~басқаруы" color:Allemagne from:1906 till:1906 text:"1906~Фосфориттерді өңдеудің басталуы" color:Allemagne from:1914 till:1914 text:"1914~Науруды австралиялықтармен басып алу" color:Royaume-Uni # Recommencer l’indentation en haut barset:break from:1923 till:1923 text:"1923~Науру келісіміне қол қойылды" color:Royaume-Uni align:left shift:(5,0) from:1943 till:1946 text:"1943-1946~Чуук аралына 1200 наурулықтың депортациясы" color:Japon align:left shift:(15,0) from:1947 till:1968 text:"1947-1968~Ұлыбританияның, Жаңа Зеландияның және Австралияның бақылауына алынған БҰҰ-ның қамқорлықтағы аумақ"color:Royaume-Uni align:left shift:(5,0) from:1970 till:1970 text:"1970~«Наурудың фосфат корпорациясы» негізделді" color:Independance from:1989 till:1989 text:"1989~Австралияға қарсы БҰҰ Халықаралық сотына қуыным" color:Independance from:1999 till:1999 text:"1999~Науру Республикасы БҰҰ-ның мүше елі ретінде кірді" color:Independance </timeline> == Физикалық-географиялық мінездеме == === Жалпы география === Науру аралы [[Тынық мұхит]]ының батыс бөлігінде, [[экватор]]дан шамамен {{nobr|42 км}} қашықтықта орналасқан.<ref name="UNO">[http://www.un.int/nauru/countryprofile.html Постоянная миссия Республики Науру в ООН] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130727070348/http://www.un.int/nauru/countryprofile.html |date=2013-07-27 }}{{ref-en}}</ref> Ең жақын арал [[Банаба]] (Ошен) шығысқа қарай 288 км қашақтықта орналасқан және [[Кирибати|Кирибати Республикасына]] тиесілі. [[Айрықша экономика аймағы|Айрықша жағалық экономика аймағы]]ның (АЭА) ауданы — {{nobr|308 480 км²}}<ref>[http://www.seaaroundus.org/eez/summaryInfo.aspx?EEZ=520 Исключительная экономическая зона Науру. 2006] {{ref-en}}</ref>, оның {{nobr|570 км²}} аумақтық суларға жатады. Науру аралы — [[Көтерілген атолл|көтерілген маржан атоллы]], [[жанартау]] конусының үстіне. Арал сопақ болып келеді, шығыс жағынан жағалау батыңқы — ол жерде [[Анибар (шығанақ)|Анибар шығанағы]] орналасқан. Арал аумағы — {{nobr|21,3 км²}}<ref name="UNO"/>, ұзындығы — {{nobr|6 км}}, ені — {{nobr|4 км}}. Жағалық сызықтың ұзындығы — шамамен {{nobr|18 км}}.<ref name="krugosvet">[http://www.krugosvet.ru/articles/85/1008594/1008594a1.htm Науру. Энциклопедия Кругосвет]</ref><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/ Географическое положение Науру. 2007]</ref> Ең жоғарғы нүктесі — {{nobr|65 метр}}<ref name="UNO"/> (басқа мәліметтер бойынша {{nobr|61—71 метр}}) — [[Айво (округ)|Айво]] және [[Буада (округ)|Буада]] округтерінің шегінде орналасқан. Жағалаудан шамамен {{nobr|1 км}} қашықтықта мұхит тереңдігі {{nobr|1000 метрден}} астам құрайды. Бұл жерде мұхиттың түбіне жететін құлама жардың орналасуымен байланысты. Арал бетінің ені {{nobr|100—300 метр}}ді құрайтын кысаң жағалық жазық болып келеді, Науруның орталығында биіктігі {{nobr|30 метрге}} дейін жететін әктасты үстіртпен қоршалған. Бұрын үстірт [[Фосфаттар|фосфориттер]]дің ([[науруит]]) қалың қабатымен жабылған еді. Болжаулы пікір бойынша бұл қабат теңіз құстардың дәреті болып табылады. Арал қысаң [[Маржан жарлауыты|маржан рифімен]] көмкерілген (ені шамамен {{nobr|120—300 метр}}<ref name="Assessment">[http://www.sprep.org/att/IRC/eCOPIES/BPoA+10/NAURU.pdf Республика Науру. National Assessment Report] {{ref-en}}</ref>). Рифте шағын қайықтарға аралдың маңына тікелей жақындауға мүмкіндік беретін {{nobr|16 канал}} қазылған, . === Геология === [[Сурет:Water table Nauru-kk.jpg|250px|thumb|Наурудың физикалық картасы]] Аралдың ішкі аймағында фосфориттік кен қазу жұмыстарынан қалған үлкен [[әктас]]ты тісшелер және пирамидалар орналасқан. Бұл құрылыстардың биіктігі кейбір жерлерде {{nobr|10 метден}} асады, ал [[карьер]]дің өзі көптеген [[шұңқыр]]лары мен [[ойпат]]тары бар үлкен лабиринт тәріздес. [[Тар табанды темір жол|Тар табанды]] [[темір жол]]ы аралдың кемежайына өнідірілген фосфориттердің жеткізілуін жеңілдету үшін арнайы құрылған. Әктасты үйінділер аймағында топырақ жамылғысы түгелдей болмағанның нәтижесінде, жаңбырлы су жердің бетінде қалмай, таулы жынысына толығымен сіңеді. [[География|Географтар]], [[Геоморфология|геоморфологтар]] және [[Геология|геологтар]] аралдың бедерін, топырағын және геологиялық құрылысын жете зерттеп, алынған деректер бойынша Наурудың геологиялық тарихын қалпына келтірді. === Климаты === Наурудағы [[климат]] — [[экваторлық климат|экваторлық]]-[[муссонды климаты|муссонды]], ыстық және [[ылғалдылық|ылғалды]]. Орташа [[температура]]сы шамамен {{nobr|+27,5 [[Цельсий градусы|°C]]}} құрайды. Күндіз температура {{nobr|+26 °C}} және {{nobr|+35 °C}} аралығында өзегереді, ал {{nobr|+22 °C}} және {{nobr|+28 °C}} түнгі уақытта.<ref name="Assessment"/> Күндізгі температура {{nobr|+38‑41 °C}} дейін жетуі мүмкін. Жылдық орташа [[Атмосфералық жауын-шашын|жауын-шашын]] мөлшері — {{nobr|2060 мм}}<ref name="UNO"/>. Кейде [[құрғақшылық]] жылдар болып тұрады, ал кейбір жылдары жауын-шашын мөлшері {{nobr|4500 мм}}-ге дейін жетеді. Осындай елеулі тербелістер [[Эль-Ниньо]] құбылысымен түсіндіріледі. Жаңбыр жауатын мезгіл қарашадан ақпанға дейін созылады.<ref name="UNO"/><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/climat/ Климат Науру. 2007] {{ref-en}}</ref> Наурыздан қазанға дейін солтүстік-шығыс бағытындағы желдер үстем болады. Жыл сайын аралда беттік ағымның тугелдей жоқ болғанымен шамамен {{nobr|30 млн м³}} су түседі. Науру үкіметін [[Ғаламдық жылыну|жаһандық жылыну]] мәселесі алаңдауда, [[мұхит|дүниежүзілік мұхит]] деңгейінің көтерілуі жағыдайында аралға су басу қаупі төніп тұр<ref name="UNO"/>. Сондықтан республика әлемдік қоғамдастықтық назарын аударуға тырысып жатыр, ең алдымен, [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] арқылы. {{Қаланың ауа райы | Ені = | Жағдайы = | Жер_ілік = Ярен қаласы | Дерекнама = [http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=542049&refer=&cityname=Yaren-District-Yaren-Nauru&units=metric] | Қаң_ор = | Қаң_ор_ж-ш = 280 | Ақп_ор = | Ақп_ор_ж-ш = 250 | Нау_ор = | Нау_ор_ж-ш = 190 | Сәу_ор = | Сәу_ор_ж-ш = 190 | Мам_ор = | Мам_ор_ж-ш = 120 | Мау_ор = | Мау_ор_ж-ш = 110 | Шіл_ор = | Шіл_ор_ж-ш = 150 | Там_ор = | Там_ор_ж-ш = 130 | Қыр_ор = | Қыр_ор_ж-ш = 120 | Қаз_ор = | Қаз_ор_ж-ш = 100 | Қар_ор = | Қар_ор_ж-ш = 120 | Жел_ор = | Жел_ор_ж-ш = 280 | Жыл_ор = | Жыл_ор_ж-ш = 2080 | Қаң_ор_мин = 25 | Қаң_ор_макс = 30 | Ақп_ор_мин = 25 | Ақп_ор_макс = 30 | Нау_ор_мин = 25 | Нау_ор_макс = 30 | Сәу_ор_мин = 25 | Сәу_ор_макс = 30 | Мам_ор_мин = 25 | Мам_ор_макс = 30 | Мау_ор_мин = 25 | Мау_ор_макс = 30 | Шіл_ор_мин = 25 | Шіл_ор_макс = 30 | Там_ор_мин = 25 | Там_ор_макс = 30 | Қыр_ор_мин = 25 | Қыр_ор_макс = 30 | Қаз_ор_мин = 25 | Қаз_ор_макс = 31 | Қар_ор_мин = 25 | Қар_ор_макс = 31 | Жел_ор_мин = 25 | Жел_ор_макс = 31 | Жыл_ор_мин = 25 | Жыл_ор_макс = 30 | Қаң_а_мин = 21 | Қаң_а_макс = 34 | Ақп_а_мин = 21 | Ақп_а_макс = 37 | Нау_а_мин = 21 | Нау_а_макс = 35 | Сәу_а_мин = 21 | Сәу_а_макс = 35 | Мам_а_мин = 20 | Мам_а_макс = 32 | Мау_а_мин = 21 | Мау_а_макс = 32 | Шіл_а_мин = 20 | Шіл_а_макс = 35 | Там_а_мин = 21 | Там_а_макс = 33 | Қыр_а_мин = 20 | Қыр_а_макс = 35 | Қаз_а_мин = 21 | Қаз_а_макс = 34 | Қар_а_мин = 21 | Қар_а_макс = 36 | Жел_а_мин = 21 | Жел_а_макс = 35 | Жыл_а_мин = 20 | Жыл_а_макс = 37 }} === Флора және фауна === [[Сурет:Nauru satellite.jpg|230px|thumb|2002 жылы жасалған Науру аралының жерсеріктестік кескіні]] Аралдың ауданы кішкентай болғанынан және оның континенталды құрлықтан және ірі топаралдардан оқшаулауы нәтижесінде Науруда жергілікті [[түтікті өсімдіктер]]дің 60 түрі ғана өседі, және оның ешбірі [[эндемик]] болып табылмайды. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі қатты ойран, [[кокос пальмасы]]ның дара дақылды таралуы және фосфориттерді өңдеу Науру аумағындағы өсімдік жабынының басым бөлігінде жойылуына себеп болды, бірақ қазіргі кезде оның 63 % аумағы бұрынғы қалпына келтірілді. Аралда жаппай [[Кокос пальмасы|кокос пальмалары]], [[панданус]]тер, [[фикус]]тер, [[дәмжапырақ]] және де басқа жапырақты өсімдіктер өседі. Сонымен қатар [[Бұта]]лы формациялардың әр түрлі типтері де кең таралған. Өсімдіктер мен ағаштар жағалық аймақта және Буада көлінің айласында аса қалың өседі.<ref name="UNO"/> Науруның ішкі аймағында [[бөрітарақ]], сонымен қатар [[шие]], [[Бадам (өсімдік)|бадам]] және [[манго]] ағаштары өседі. Аралдың ойпаң жерлері негізінде тырбақ өсімдіктерге бай, ал қыратты жерлерде ағашты өсімдіктер қалың өседі. Наурудың жануарлар дүниесі кедей. Барлық [[сүтқоректілер]] адаммен кіргізілді: [[кіші егеуқұйрық]]тар, мысықтар, иттер және шошқалар, сонымен қатар тауықтар. [[Бауырымен жорғалаушылар]] [[кесірткелер]]мен ұсынылған. [[Құстар|Орнитофауна]] байырақ — барлығы 6 түр ([[балшықшылар]], [[Қарқылдақ шағалалар|қарқылдақтар]], [[Дауылпазтәрізділер|дауылпаздар]], [[Фрегаттар (құстар)|фрегаттар]], [[Кептертәрізділер|кептер]]). Науруда бір ғана сайрағыш құстың түрі мекендейді — [[Науру айқабағы]], арал эндемигі. Аралда [[жәндіктер]] және басқа да [[омыртқасыздар]] көп. Арал айналасындағы суда түрлі [[акула]]лар, [[теңіз кірпілері]], [[жұмсақденелілер]], [[таңқы шаян]]дар және басқа улы теңіз жануарлары мекендейді.<ref name="krugosvet"/><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/nature/ Природа Науру. 2007]</ref> == Халқы == === Саны === [[Сурет:Scene at Arenibek.jpg|left|thumb|150px|Наурудағы ауыл (1896)]] [[2011 жыл]]дың санағы бойынша, Науру Республикасының халық саны {{nobr|10 084 адамды}} құрады, соның ішінде ерлер — 5105, ал әйелдер — {{nobr|4979 адам}}<ref name="census-2011" /> Халық тығыздығы — {{nobr|473,43 адам км²}}. Бұдан басқа, арал аумағында Австралияға заңсыз түрде кіруге тырысқан босқындар лагері бар. 2016 жылғы шілде айының соңына қарай лагерде 442 адам тұрған, соның ішінде 338 ер адам, 55 әйел адам және 49 бала; босқындардың басым бөлігі [[Ауғанстан]]нан, [[Иран]]нан және [[Ирак]]тан.{{sfn|Capodici|2016}} [[1968 жыл]]ы, тәуелсіздікті жариялаған кезде, халық саны {{nobr|3 мың адамды}} құрады. [[Сурет:Nauru Denigomodu-Nibok.jpg|thumb|250px|[[Денигомоду]] және [[Нибок]] округтеріндегі тұрғын ауданы]] Наурудағы туу көрсеткіші {{nobr|1000 тұрғынға 24,47}}, өлім — {{nobr|1000 тұрғынға 6,65}}, халық санының табиғи өсуі — 1,781 %.<ref name=CIA>{{cite web |author=Central Intelligence Agency |authorlink=Central Intelligence Agency |publisher=[[The World Factbook]] |title=Nauru |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nr.html |year=2011 |accessdate=12 February 2011}}</ref> Нәресте өлімі көрсеткіші 2007 жылы 1000 жаңа туғандарға 9,6 өлім. 2007 жылы {{nobr|15 жасқа}} жетпеген балалар үлесі 37,8 % ({{nobr|3813 адам}}) құрады, 15 жастан 60 жасқа дейінгі ересектер саны  — 59,3 % ({{nobr|5983 адам}}), 60 жастан жоғары — 2,9 % ({{nobr|287 адам}}).<ref name="census-2011" /> Ерлердің орташа өмір сүру көрсеткіші 2011 жылы {{nobr|65 жасты}} құрады, ал әйелдер — {{nobr|75 жас}}.<ref name="census-2011" /> Аралдың ресми астанасы және қалалары жоқ. Президенттің резиденциясы [[Мененг (округ)|Мененг]] округінде орналасқан, ал үкімет мекемелері және парламент — [[Ярен]] округінде. Арал тұрғындарының барлығы теңіз жағасының бойында немесе Буада көлінің айналасында тұрады. === Этникалық құрамы === Науру тұрғындарының шамамен 91 % ({{nobr|9031 адам}}) республиканың байырғы халқы  — [[Науру (халық)|наурулықтар]] болып табылады.<ref name="census-2011" /> Науру тұрғындарының жалпы санынан Тынық мұхитындағы аралдардан шыққандар (негізінде [[фиджилықтар]] және [[Кирибати (халық)|тунгарулықтар]]) 4 % құрайды, [[еуропалықтар]] — 1,6 % ({{nobr|161 адам}}),<ref name="census-2011" /> [[қытайлар]] — 1,5 % ({{nobr|151 адам}}). Тұрғындардың ішіндегі шет елдер азаматтарының үлесі жоғары. [[Науру тілі|Тілдің]] негізінде наурандықтарды [[Микронезиялықтар|микронезиялық]] халықтар тобына жатқызылады, бірақ бұл этностың қалыптасуына микронезиялықтар ғана емес, сонымен қатар [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|полинезиялықтар]] және [[меланезиялық]]тар да қатысты. === Тілдер === Наурулықтар микронезия тілі — [[науру тілі]]нде сөйлейді. [[1968 жыл]]ға дейін Науру Республикасы Австралияның, Ұлыбританияның және Жаңа Зеландияның бірлескен меншігі болған, сондықтан [[ағылшын тілі]], науру тілімен қатар, мемлекеттік болып табылады. Науру жазуы [[Латын әліпбиі|латын алфавиті]]нің негізінде құрылып, {{nobr|17 әріптен}} тұрған. Кейін, басқа тілдердің елеулі ықпалынан, ең алдымен [[неміс тілі|неміс]], [[ток-писин]] және [[кирибати (тіл)|кирибати]], алфавит {{nobr|28 әріпке}} дейін кеңейді. Бұл микронезиялық тілінің зерттеуіне науру тілінде оқулық жазған католиктік миссионер [[Алоиз Кайзер]] зор үлес қосты, сонымен қатар [[Америка Құрама Штаттары|американдық]] ([[Германия]]да дүниеге келген) [[протестантизм|протестант]]тық [[Миссионерлiк|миссионер]]і [[Филипп Делапорт]] ({{lang-en|Philip Delaporte}}). === Діни құрамы === Бүгінгі таңда Науруда негізінде [[христиандық]]тар тұрады. Наурулықтардың көбісі (60,5 % — {{nobr|6098 адам}}) [[протестантизм|протестанттық шіркеулердің]] өкілдері болып табылады, соның ішінде 35,2 % ({{nobr|3552 адам}}) — [[Конгрегационализм|Науру конгрегационалисттік шіркеуі]]нің өкілдері. Бұл шіркеудің Мененг, Буада, Анабар және Нибок округтерінде өзінің кішкентай шіркеулері орналасқан, ал басты шіркеуі Айво округінде. [[Құдай Ассамблеялары|Құдай Ассамблеясы]]нан сенушілер — 12,8 % ({{nobr|1291 адам}}), Наурудың тәуелсіз шіркеуінен — 9,4 % ({{nobr|945 адам}}). Елде [[Адвентизм|адвентисттер]], [[Баптизм|баптисттер]] және [[Иегова куәгерлері]]нің шағын топтары бар.<ref name="census-2011" /> Науру тұрғындарының шамамен 32,5 % ({{nobr|3278 чел.}}) [[католицизм|католиктік шіркеудің]] өкілдері болып табылады,<ref name="census-2011" /> оның Ярен округінде өз шағын шіркеуі, сонымен қатар Ева округінде мектебі (Кайзер колледж) бар. Тұрғындардың шамамен 5 % [[буддизм]] және [[даосизм]] діндеріне мойынсұнады, 2 % — [[баһаи]]. Наурундақтардың шағын тобы [[Наурудағы дәстүрлі сенімдер|дәстүрлі сенімдерді]] ([[Эиджебонг]] (''Eijebong'') әйел құдайна және [[Буитани]] (''Buitani'') аралдың рухына табыну) ұстанады. Үкімет кейбір [[конфессия]]лардың қызметін шектейді, мысалы, [[Мормондар шіркеуі|Иса Мәсіхтің заманауи шіркеуі]] (мормондар) және [[Иегова куәгерлері]] (қолдаушылар негізінде Науру фосфат корпорациясында жұмыс істейтін шет елдердің азаматтары).<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/people/religion/ Религия на Науру. 2007]</ref> [[1979 жыл]]ы Науруға [[Маршалл аралдары]]нан келген [[Иегова куәгерлері]]нің [[Миссионерлiк|миссионер]]і [[депортация|елге қайта жіберілді]]. [[1995 жыл]]ы шектеулердің бөлігі алынып тасталды. == Саясаты == === Мемлекеттік нышандар === {{main|Науру туы|Науру елтаңбасы|Науру әнұраны}} Науру Республикасының мемлекеттік [[байрақ|байрағы]], [[елтаңба]]сы, [[әнұран]]ы және [[конституция]]сы [[1968 жыл]]ы қабылданды және бекітілді. === Мемлекеттік құрылымы === [[Сурет:NRU-Билігі.jpg|thumb|350px|Наурудың саяси құрылымы]] Науру — тәуелсіз [[республика]].<ref>[http://www.paclii.org/nr/legis/num_act/con256.rtf Конституция Науру] {{ref-en}} Часть I</ref> [[1968 жыл]]дың [[29 қаңтар]]ында қабылданған [[конституция]]сы<ref name="Political">[http://www2.hawaii.edu/~ogden/piir/pacific/nauru.html Республика Науру] {{ref-en}} Из Мировой энциклопедии политических систем, 3-е издание, Нью-Йорк</ref> (толықтырулар [[1968 жыл]]дың [[17 мамыр]]ында енгізілді) бойынша Науру [[парламентаризм]]ның [[Вестминстер жүйесі]]ндегі [[республика|республикалық басқару формасы]] бар мемлекет,<ref name="Department">[http://www.dfat.gov.au/geo/nauru/nauru_brief.html Правительство Австралии. Департамент иностранных дел и торговли. Республика Науру: справка по стране — март 2007 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006070651/http://www.dfat.gov.au/geo/nauru/nauru_brief.html |date=2014-10-06 }} {{ref-en}}</ref> сонымен қатар президенттік басқару формасының кейбір ерекшеліктері де кездеседі.<ref name="Transparency">[http://www.transparency.org/content/download/1678/8473/file/nauru.pdf Международный доклад по вопросам коррупции. Науру 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017012221/http://www.transparency.org/content/download/1678/8473/file/nauru.pdf |date=2011-10-17 }} {{ref-en}} С. 7</ref> ==== Заң шығарушы билік ==== Заң шығарушы биліктің жоғары органы — 19 [[депутат]]тан тұратын бір палаталы [[парламент]].<ref>[http://www.paclii.org/nr/legis/num_act/con256.rtf Конституция Науру]{{ref-en}} Часть IV</ref> [[2013 жыл]]ға дейін депутаттар саны 18 адам болған. Парламент мүшелерінің сайлау реті Науру Конституциясымен анықталады. Жалпыұлттық сайлау; депутат ретінде тек қана {{nobr|20 жасқа}} жеткен Науру азаматы бола алады. Парламент депутаты қызметіне кірісер алдында ант беріледі. Парламент мүшелерінің өкілеттік мерзімі — {{nobr|3 жыл}}. Ел президентімен кеңесуінен кейін парламенттің спикермен таратылуы жағдайында өкілеттік мерзімнің өтуіне дейін тоқтатылуы мүмкін. Алғашқы отырыста парламент мүшелері парламент спикерін және оның орынбасарын таңайындайды, кейін өз құрамынан ел президентін сайлау процессіне кіріседі. ==== Атқарушы билік ==== {{Тағы қараңыз|Науру президенттерінің тізімі}} [[Сурет:NRU-Gadabu-DeRoburt-1968.jpg|300px|thumb|Наурудың алғашқы президенті (ортада)]] Науруның мемлекет және үкімет басшысы — [[президент]]. [[2013 жыл]]дың [[11 маусым]]ынан бастап эксперимент ретінде ел парламенті президенттің және [[Премьер-Министр|премьер-министр]]дің қызметін бөлу туралы шешім қабылдады.<ref>[http://russian.people.com.cn/31520/8281363.html Барон Вака избран новым президентом Науру<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> Президенттің және премьер-министрдің сайлау реті Науру Конституциясымен белгіленген. Президент ретінде парламент мүшесі ғана сайлана алады. Президент парламент сайлауынан кейін парламент отырысында сайланады. Президент орнына үміткер жай көпшіліктің басым дауысын жинағаннан кейін сайланған болып саналады. Президенттің өкілеттік мерзімі — {{nobr|3 жыл}} және бір адам бір уақытта ел президенті және парламент мүшесі ретінде бола алмайды. Президенттің өкілеттік мерзімінің өтуіне дейін өз еркімен орнынан түсуі жағдайында, денсаулықпен байланысты тұрақты жарамсыздық жағыдайнда өз міндеттерін атқармауы немесе қызметтен кетіру ([[импичмент]]) жағыдайында тоқтатылуы мүмкін. Президентті қызметтен кеттіру үшін парламент депутаттарының жартысынан кем емес дауыс беруі тиіс. Президент импичментінен кейін президент сайлауы басталады. Егер президенті қызметтен кеттіру шешіміне келген парламент мүшелері жеті күн ішінде жаңа президентті сайламаса, онда парламент автоматты түрде таратылады. ==== Сот билігі ==== [[Сурет:Nauru Government.jpg|thumb|500px|Наурудың үкімет (сол жақта) және парламент (оң жақта) ғимараты]] Наурудағы сот билігі толығымен тәуелсіз. Республикада [[ортақ құқық]] әрекет етуде — құқық көзі ретінде [[үлгілі сот ісі]] болып саналатын құқықтық жүйе. 1971 жылғы ортақ құқық және қабылданған заңдар Актісі ({{lang-en|Adopted Laws Act 1971}}) бойынша, науру дәстүрлері, тәжірибелері, және институттары Науруның құқықтық жүйесін құрайды.<ref name="Transparency"/> Наурудағы сот органдарының жүйесіне [[Жоғарғы сот]], [[Шағымдану|апелляциялық сот]], аймақтық сот және отбасы істері бойынша соттар кіреді. Республикадағы жер комитетінің ({{lang-en|Nauru Lands Committee Ordinance}}) жарлығы бойынша, елде жер дауларын және Науруның Жоғары сотына апелляцияларды беруге құқығы бар жер комитеті қызмет атқарады. Науру конституциясының 48 бабы бойынша жоғарғы судьядан және судьялар тобынан тұратын Жоғарғы сот негізделді. Жоғарғы судья, Жоғарғы соттың басқа да судьялары секілді Науру президентімен тағайындалады. Көптеген мәселелерде жоғарғы сот инстанциясы ретінде [[Австралияның Жоғарғы соты]] болып табылады.<ref name="Political"/> === Сыртқы саясаты және халықаралық қатынастар === Науру Республикасы [[1968 жыл]]ы тәуелсізлідкті алғаннан кейін [[Ұлттар достастығы]]на мүше болған кезіннен бастап арнайы жағдайға ие. [[1999 жыл]]дың мамырынан бастап [[2006 жыл]]дың қаңтарына дейін Науру бұл ұйымның толық құқықты мүшесі болған.<ref>[http://www.thecommonwealth.org/YearbookInternal/138882/constitution/ Сайт Содружества наций] {{ref-en}}</ref> [[1999 жыл]]дың [[14 қыркүйек|14 қырқүйегінен]] бастап ол [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның 187-ші мүшесі болды. Сонымен қатар мемлекет [[Тынық мұхит аралдарының форумы]], [[Азия даму банкі]] (1991 жылдың қыркүйгінен бастап 52-ші мүшесі<ref name="Political"/>), [[Африка, Кариб бассейні және Тынық мұхит аймағының елдері]] және де басқа халықаралық ұйымдарының мүшесі болып табылады. Науру Республикасы көптеген әлем мемлекеттерімен [[Наурудың дипломатиялық өкілдіктері және консулдық мекемелері|дипломатиялық қатынастарды сақтайды]]. Оның басты серіктестері [[Аустралия|Австралия]], [[Ұлыбритания]], [[Үндістан]], [[Тайвань|Қытай Республикасы]], [[Корея Республикасы]], [[Жаңа Зеландия]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Тайланд|Таиланд]], [[Филиппиндер]] және [[Жапония]] болып табылады. === Наурудың әкімшілік бөлінісі === [[Сурет:Науру, әкімшілік бөлінісі - kk - colored.jpg|right|thumb|300px|Наурудың әкімшілік бөлінуі]] Науру Республикасының әкімшілік-аймақтық бөлінуі 14 ауданнан тұрады: {| class="prettytable sortable" |-class="hintergrundfarbe6" ! № || Округ || Бұрынғы<br />атауы || Аумағы,<br />км² || Халқы,<br />адам (2005) || Тығыздық,<br />адам/км² || Ауылдар<br />саны |- | align="right" | 1 || [[Айво (округ)|Айво]] || Айуэ || align="right" | 1,00 || align="right" | 1 092 || align="right" | 1092,00 || align="right" | 8 |- | align="right" | 2 || [[Анабар (округ)|Анабар]] || Анэбвор || align="right" | 1,43 || align="right" | 502 || align="right" | 351,05 || align="right" | 15 |- | align="right" | 3 || [[Анетан]] || Аньетань || align="right" | 1,00 || align="right" | 516 || align="right" | 516,00 || align="right" | 12 |- | align="right" | 4 || [[Анибар (округ)|Анибар]] || Энибоди || align="right" | 3,14 || align="right" | 160 || align="right" | 50,96 || align="right" | 17 |- | align="right" | 5 || [[Баити]] || Байди || align="right" | 1,23 || align="right" | 572 || align="right" | 465,04 || align="right" | 15 |- | align="right" | 6 || [[Боэ (округ)|Боэ]] || Бои || align="right" | 0,66 || align="right" | 795 || align="right" | 1204,55 || align="right" | 4 |- | align="right" | 7 || [[Буада (округ)|Буада]] || Арэнибок || align="right" | 2,66 || align="right" | 716 || align="right" | 269,17 || align="right" | 14 |- | align="right" | 8 || [[Денигомоду]] || Деникомоту || align="right" | 1,18 || align="right" | 2 827 || align="right" | 2395,76 || align="right" | 17 |- | align="right" | 9 || [[Ева (округ)|Ева]] || Эуа || align="right" | 1,17 || align="right" | 318 || align="right" | 271,79 || align="right" | 12 |- | align="right" | 10 || [[Июв]] || Июб || align="right" | 1,12 || align="right" | 303 || align="right" | 270,54 || align="right" | 13 |- | align="right" | 11 || [[Мененг (округ)|Мененг]] || Менень || align="right" | 2,88 || align="right" | 1 830 || align="right" | 635,42 || align="right" | 18 |- | align="right" | 12 || [[Нибок]] || Эннибек || align="right" | 1,36 || align="right" | 432 || align="right" | 317,65 || align="right" | 11 |- | align="right" | 13 || [[Уабо]] || Уэбои || align="right" | 0,97 || align="right" | 335 || align="right" | 345,36 || align="right" | 6 |- | align="right" | 14 || [[Ярен]] || Мокуа || align="right" | 1,50 || align="right" | 820 || align="right" | 546,67 || align="right" | 7 |-style="background: #CCC;" | class="sortbottom" | &nbsp; || '''Науру''' || Наоуро || align="right" | 21,30 || align="right" | 11 218 || align="right" | 526,67 || align="right" | 169 |} == Қазіргі жайы және экономика == === Жалпы сипаттама === [[Сурет:Nauru-phosphateship.jpg|thumb|250px|[[Конвейер|Тасымалдағыш]]тың көмегімен [[балкер]]ге фосфориттерді тиеу]] Жер қойнауы фосфориттерге бай болған Науру Республикасы [[1970 жылдар|1970]]‑[[1980-ші жылдар]] аралығында жан басына шаққандағы 13 мың [[АҚШ доллары|АҚШ долларды]] құраған<ref name="krugosvet"/> әлемдегі ең бай мемлекеттердің қатарында болған. 1986 жылы [[Жалпы Ұлттық Өнім|ЖҰӨ]] жан басына шаққандағы 20 мың АҚШ долларды құрады. Сол кезде арал экономикасы көбінесе жұмыс күшінің шеттен кіруінен тәуелді болды, негізінде, көршілес аралды мемлекеттерден — [[Кирибати]] және [[Тувалу]].<ref name="krugosvet"/> Сол уақытта фосфориттер экспортының бағасы импорт бағасынан төрт есе асты, негізгі сырттық сауда серіктестері Австралия, Жаңа Зеландия, Жапония және Ұлыбритания болған<ref name="krugosvet"/>. Жақын арада валюттық түсімдердің жалғыз көзінің жабылуын болжаған үкімет, экспорттық түсімінің елеулі бөлігін шет елдердегі қозғалмайтын мүлікке және арнайы жинақтаушы қорларға салды.<ref name="krugosvet"/> Бірақ, пайдалы қазбалар қорларының түгелге жуығы таусылған кезде, мемлекет ел болашағын жеткіліксіз ойластырғаны туралы белгілі болды.<ref>[http://www.novayagazeta.ru/data/2010/145/18.html Науру. Островок любви к России]. // Новая Газета, № 145 от 24 желтоқсан 2010 г.</ref> Фосфориттерді өңдеу Науруның жер бедеріне және аралдың орталық аймағындағы үстірттің өсімдік жабынына жойқын әсер етті. 1989 жылға қарай елдің 75 % аумағында белсенді кен шығару жұмыстары жүргізілді және орманның 90 % жойылды (өсімдік жабындының {{nobr|200 [[гектар]]ы ғана сақталды}}). Жердің [[Жерді қайта құнарландыру|рекультивация]] жұмыстары жүргізілген жоқ, сондықтан XX-шы ғасырдың соңына қарай құрғақ жердің 80 % «ай пейзажына» ұқсайтын тақыршаққа айналды.<ref>[http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/pleins_textes_5/b_fdi_30-30/31776.pdf Южнотихоокеанская региональная программа по изучению окружающей среды. Воздействие фосфоритных разработок на экосистему тихоокеанских островов. — Новая Каледония, Нумеа: Южнотихоокеанская комиссия, 1989] {{ref-en}}</ref> 1989 жылы Науру Республикасы [[БҰҰ-ның халықаралық соты]]на Австралияның аралды басқарған кездегі әрекеттері туралы қуыным берді — әсіресе фосфориттерді игерудің нәтижесінде ауыр [[экология]]лық зардаптары туралы. Австралия өтемақыны төлеуге міндетті болды. Кен орындарының таусылуы саяси тұрақсыздыққа себеп болды, [[1989 жыл]]дан [[2003 жыл]]ға дейін елде үкімет 17 рет ауысты. 1990-шы жылдары Науру аралы [[офшор]]лық аймаққа айналды. Аралда бірнеше жүздеген [[офшорлық банк|банктер]] тіркелді. [[Ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржы шараларын әзірлеу тобы|ФАТФ]] (Криминалды капиталдардың ізін жасыруға қарсы күрес бойынша үкіметаралық комиссия) қысуымен және [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] жағынан санкциялар салу қаупі пайда болғаннан кейін, 2001 жылы Науру Республикасы шектеуді, ал 2003 жылы — офшорлық банктердің әрекеттерін тыйым салуға және ақшаның ағылуына қарсы шараларды қолдануға мәжбүр болды.<ref name="roche-duffay03">[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_03_w1_n1.htm#n3 Науру закроет офшорные банки. 2003]</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_04_03_w2_n1.htm#n7 США планирует санкции против Науру. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231452/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_04_03_w2_n1.htm#n7 |date=2007-09-26 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/news/58014706.shtml Науру ликвидирует офшорные банки. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060511124743/http://www.roche-duffay.ru/news/58014706.shtml |date=2006-05-11 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_02_w2_n1.htm FATF принимает жёсткие меры к Науру. 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231427/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_02_w2_n1.htm |date=2007-09-26 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_12_02_w4_n1.htm#n3 США вводят санкции против Украины и Науру. 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231442/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_12_02_w4_n1.htm#n3 |date=2007-09-26 }}</ref> Науру Республикасы шетел азаматтарына паспорттарды сатуымен айналысқан («инвесторлар паспорттары»), бірақ соңғы жылдары осындай тәжірибеден бас тартты.<ref name="roche-duffay03"/><ref name="money">[http://archive.travel.ru/nauru/money/ Деньги на Науру. 2007]</ref> 2003 жылдың басында Науруда қатты саяси дағдарыс орын алды. Президент орнына бірден екі үміткер болды: [[Рене Харрис]] және [[Бернард Довийого]]. Қақтығыстар кезінде президенттік резиденция жанып кетті және телефон байланысы ажыратылды. Сыртқы дүниемен байланыс бірнеше апта ішінде тек қана портқа жерсеріктестік телефоны бар кеме кірген кезде ғана жүзеге асырылды.<ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_01_03_w3_n1.htm#n6 Политический кризис на Науру. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231528/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_01_03_w3_n1.htm#n6 |date=2007-09-26 }}</ref> Соңғы жылдары елге келетін кірістің басым бөлігі австралиялық көмек болып табылады. Австралияға жетуді көздейтін босқындарға өз аумағында уақытша баспана беруді Австралия Науруға демеушілік етеді, бұл демеушілік елдің маңызды табыс көзі. === Ауыл шаруашылығы === Аралдың жағалаудағы белдеуде, негізінде, жергілікті нарыққа жеткізілетін [[банан]]дар, [[ананас]]тар, [[папайя]], [[манго]], [[астық ағашы]], [[Кокос пальмасы|кокос пальмалары]] өсіріліп жатыр. === Байланыс === Алғашқы пошта маркалары Науруда 1916 жылы шығарылды. Наурудағы жалғыз радиостансасы үкіметке ие және негізінде «''Австралия радиосы''» және ''[[Би-Би-Си]]'' бағдарламаларын хабар таратады. Сонымен қатар аралда үкіметтік «''Nauru TV''» телевидениесі бар. Науруда тұрақты баспа [[Бұқаралық ақпарат құралдары|БАҚ]]-тары жоқ. Кейде «''Nauru Bulletin''» (ағылшын және науру тілдерінде) және «''The Visionary''» («Наоэро Амо» оппозициялық партиясының меншігіндегі газета) газеттері шығарылады. Екі аптада бір рет «''Central Star News''» және «''Nauru Chronicle''» газеттері жарық көреді.<ref>[http://www.warc.com/LandingPages/Data/NewspaperTrends/PDF/Namibia.pdf World Association of Newspapers. 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071013082247/http://www.warc.com/LandingPages/Data/NewspaperTrends/PDF/Namibia.pdf |date=2007-10-13 }} {{ref-en}}</ref> === Туризм === [[Сурет:Nauru House.jpg|thumb|200px|[[Мельбурн]]дағы [[Науру-Хауз]] (ортада). Бұрын бұл ғимарат Наурудың фосфаттық компаниясына ие болған, бірақ 2004 жылы қаржы борыштарын төлеу үшін сатылды]] Аралдағы фосфориттерді өңдеуден кейін қоршаған ортаның ластануы кесірінен туризм шектелуде. Елден кететін барлық жолаушылардан әуежайда тікелей төленетін 25 Австралия доллары көлемінде әуежай алымы алынады. Алымдардан {{nobr|12 жасқа}} жетпеген балалар, экипаж мүшелері, транзиттық жолаушылар және қолында Науру Республикасы Әділет министрлігінің арнайы жазбаша рұқсат хаты бар адамдар ғана босатылған.<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/formalities/ Формальности и правила въезда в Науру. 2004]</ref> === Ақша жүйесі және қаржы === XXI ғасырдың басынша Науру үкіметі қаржы саласында көптеген мәселелерге тап болды, ең алдымен, фосфориттер экспортының төмендеуінен. Нәтижесінде, 2002 жылы мемлекет кейбір кредиторлардың алдында қарыздарын уақытылы төлей алмады. Үкімет Науру Банкінің ресурстарына сене отырып, банк арқасында бюджет тапшылығынның проблемаларын шешуді және [[роялти]]ді төлеуге тырысуда. Наурудың ақша бірлігі [[Австралия доллары]] болып табылады. Аралдағы инфляции деңгейі айтарлықтай жоғары — 2001 жылы 4 % (негізгі себеп: әлемдік нарықтағы мұнай бағасының және оны тасымалдауға жұмсалатын шығындарының жоғарлауы) құрады<ref name="Finance">[http://www.un.int/nauru/nauru.pdf ООН. Социально-экономические показатели Науру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071212012203/http://www.un.int/nauru/nauru.pdf |date=2007-12-12 }}{{ref-en}}</ref>. 2000 жылы бюджет тапшылығы 10 млн австралиялық долл. құрады немесе елдің шамамен 18 % [[Жалпы ішкі өнім|ЖІӨ]].<ref name="Finance"/> [[Мемлекеттік борыш]] жоғарлады — 2000 жылы ол 280 млн австралиялық долл. құрады.<ref name="Finance"/> Науруда сатудан салық алынбайды, бірақ бірқатар тауарларға салық өндіру ережелері мерзімді өзгеріп тұратын баж салықтары салынады. Темекі өнімдеріне және алкогольге салық салынбайды.<ref name="money"/> Дүкендердің жұмыс кестесі: дүйсенбіден жұмаға дейін — сағат 09:00 - 17:00-ге дейін, сенбі күндері — сағат 09:00 - 13:00-ге дейін, бірақ көптеген жеке меншікті дүкендер өз кестелері бойынша жұмыс істейді.<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/money/shopping/ Шоппинг в Науру. 2004]</ref> == Мәдениет == Науру аралының ерте мәдениеті туралы деректер өте аз: Батыстың қатты ықпалынан көптеген салт-дәстірлері жергілікті тұрғындарымен ұмытылды. Көне наурулықтарда жазуы болмағандықтан, елдің мәдени байлығын зерттеуді бастаған ғалымдар қиындықтарға тап болды. === Науру аралындағы отаршылдыққа дейінгі тұрғындарының әлеуметтік ұйымы === [[Сурет:Auweyida-Eigamoiya-nauruansubjects.jpg|thumb|250px|Наурулықтар (1890)]] Наурулықтардың ерте мәдениеті аралды мекендеген 12 тайпаның мәдениетінде негізденді. Науруда ортақ көсем болған жоқ, және әр тайпаның тарихы бөлек. дәстүрл бойынша тайпалар руларға бөлініп, және рулардағы әрбір адам белгілі бір таптарға қатысты болған: ''темонибе'' ({{lang-na|Temonibe}}), ''эмо'' ({{lang-na|Emo}}), ''амененгаме'' ({{lang-na|Amenengame}}) және ''энгаме'' ({{lang-na|Engame}}). Екі ауқатсыз тап ''итсио'' ({{lang-na|Itsio}}) және ''итиора'' ({{lang-na|Itiora}}) деген атауларға ие болған. Адамның қай тапқа жататындығын анықтау үшін басты фактор — анасының шығу тегі болған. Артықшылықты жағдайға темонибе табының адамдары ие болған. Олар балық аулаумен айналысқан және теңіздегі жеке телімдерін иеленді. Сол кезде қоныстардың басым бөлігі теңіз жағасында орналасқан, бірақ кейбіреулер Буада көлінің жаныңда тұрған. Арал тұрғындары екі-үш үйден тұратын шағын «қоныстарда» өмір сүрген. Олардың көбісі кейін ауылдарға біріккен. Науруда барлығы 14 облысқа біріккен 168 ауыл болған. Қазіргі кезде олар аралдың 14 облысын құрайтын әкімшілік округтері болып табылады. Наурудағы әрбір отбасыға телім тиесілі болған, кейбіреулері — Буада көлінің жағасындағы балық тоғандарына ие болған. === Спорт === [[Сурет:Linkbelt1999-Finalspiel.jpg|thumb|250px|«Линкбелт Овал» стадионында өткен австралиялық футболдан 1999 жылғы матч]] Наурудағы ұлттық спорт түрі [[Австралия футболы]] болып табылады. Өзінің [[Науру Ұлттық футбол құрамасы|футболдан ұлттық құрама командасы]] бар, бірақ елдегі кәсіби спортшылардың және үлкен стадиондардың жоқ болғанына байланысты [[ФИФА]]-мен және [[Океания Футбол Конфедерациясы|Океанияның футбол конфедерациясы]]мен танылған жоқ. Ойыншылар формасының түсі — көк түсті, көлденең сары жолағы бар. Ұлттық құраманың басқа ел командасымен алғашқы ойыны 1994 жылдың 2 қазанында өтті. Сол ойында науру командасы [[Соломон аралдары Ұлттық футбол құрамасы|Соломон аралдары]]ның құрамасын 2:1 есебімен жеңді. Науру құрамасы үшін бұл үлкен жеңіс болған, өйткені Соломон аралдары жеңіске жететін басты үміткер ретінде саналған (олар сол жылғыы Меланезия Кубогының жеңімпаздары). Аралда бірнеше спорттық алаңдар және стадиондар бар: «[[Линкбелт Овал]]» (Айво округінде орналасқан, бірақ ол едәуір ескерген және халықаралық стандарттарға сай емес), [[Мененг (стадион)|Мененг стадионы]] (2006 жылы құрылған және 3500 көрерменді сыйдыра алады) және [[Дениг (стадион)|Дениг стадионы]]. Сонымен қатар [[ауыр атлетика]], [[софтбол]], [[баскетбол]] және [[теннис]] секілді спорт түрлері кең тараған. Ел үкіметі көбінесе ауыр атлетикаға назар аударады: дәл осы спорт түрінен Науру үлкен жетістіктерге қол жеткізді. 1990 жылғы Ынтымақтастық ойындары кезінде ауыр атлетші [[Маркус Стивен]]нің таңғаларлық жеңісінен кейін Науруда Науру ұлттық Олимпиада комитеті құрылды. 1992 жылы Маркус Барселонада өткен Олимпиада ойындарында алғашқы науру спортшысы болған. Ресми түрде Олимпиада қозғалысына Науру 1996 жылы қабылданды. Науруның алғашқы ресми атлеттері Маркус Стивен, [[Джерард Гарабван]] және [[Куинси Детенамо]] болған. Науруның ең табысты теннисистері [[Дэвид Детудамо]] және [[Ангелита Детудамо]] болып табылады. === Мерекелер === {| align="center" class="standard" |+ ! Дата ! Атауы ! Ағылшынша атауы |----- | [[1 қаңтар]] | [[Жаңа жыл]] | New Year’s Day |----- | [[31 қаңтар]] | Тәуелсіздік күні | Independence Day |----- | өзгереді | [[Ұлы жұма|Жарқын жұма]] | Good Friday |----- | өзгереді | [[Жарқын дүйсенбі]] | Easter Monday |----- | өзгереді | [[Жарқын сейсенбі]] | Easter Tuesday |----- | [[17 мамыр]] | Конституция күні | Constitution Day |----- | [[25 қыркүйек]] | Жастар күні | National Youth Day |----- | [[26 қазан]] | [[Ангам күні]] | Angam Day |----- | [[25 желтоқсан]] | [[Рождество]] | Christmas Day |----- | [[26 желтоқсан]] | [[Сыйлықтар күні]] | Boxing Day |+ |} == Әлеуметтік сала == === Денсаулық сақтау === Халықты сумен қамтамасыз етудің жағыдайын жақсарту және тұрақты санитарлық-профилактикалық іс-шараларды өткізуді негізгі мақсат ретінде көздейтін денсаулық сақтау мәселелерін тиімді шешу бойынша мемлекеттік бағдарламаның нәтижесінде, соңғы жылдары аралда жұқпалы ауруларының таралуын болдырмауына қол жеткізді. Осыған қарамастан, [[жұқпалы емес аурулар]], [[Қант диабеті|диабет]], [[гипертония]], [[Жүрек аурулары|жүрек-қан тамыр аурулары]] және [[қатерлі ісік]], сонымен қатар [[респираторлық аурулар]], адамдар өлімінің негізгі себебі болып тұр.<ref name="WHO">[http://www.wpro.who.int/NR/rdonlyres/915F6463-5E88-45AF-980E-BC550B08A5E6/0/Nauru.pdf Науру. Доклад Всемирной организации здравоохранения]{{ref-en}}</ref> Науру халқы [[семіздік]]тен қатты азап шегіп жатыр.<ref>[http://www5.imperial.ac.uk/medicine/metabolic_risks/bmi/ Mean age-standardized body mass index (BMI), kg/m2 Males aged 20 and over, 2008]</ref> БҰҰ мәліметтері бойынша, Науру семіздікпен ауыратын адамадар саны бойынша әлемде бірініші орында.<ref>{{cite web|url=http://podrobnosti.ua/health/2013/07/13/917188.html|title=Каждый пятый украинец страдает ожирением — ООН|quote=Первое место в рейтинге заняло островное государство Науру – там этим недугом страдают более 70% жителей.|publisher=Украинская правда|accessdate=2013-07-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6IWjvRrVH|archivedate=2013-07-31}}</ref>. [[2003 жыл]]ы ересек адамдар арасындағы диабет тарауының көрсеткіші (30,2 %) әлемдегі ең жоғары деңгейде болған. Наурудағы семіздіктің негізгі себебін арзан мол калориялы азықпен, бірінші кезекте ет консервілерімен байланыстырады.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1578329/Spam-at-heart-of-South-Pacific-obesity-crisis.html Spam at heart of South Pacific obesity crisis — Telegraph]</ref> Науру денсаулық сақтау саласындағы ең басты мәселе кадрлардың жетіспеушілігі болып табылады, сондықтан ел үкіметі осы салаға мүмкін болғанша көбірек мамандарды тартуға талпынып отыр. Аралдағы медициналық қызмет көрсетуі тегін. [[1999 жыл]]дың шілдесінде Науру жалпы ауруханасы ({{lang-en|Nauru General Hospital}}) және Ұлттық фосфат корпарациясының ауруханасы ({{lang-en|National Phosphate Corporation Hospital}}) бес дәрігер қызмет ететін Науру Республикасының ауруханасына ({{lang-en|Republic of Nauru Hospital}}) біріктірілді. Ауыр сырқаттармен ауыратын науқастарды емделуге негізінде Австралияға жібереді. 1995—1996 жылдары аралығында денсаулық сақтау саласына жұмсалған шығын 8,9 млн австралиялық долларды, немесе елдегі барлық бюджеттің 8,9 %-ын құрады<ref name="WHO"/>. Кәсіби дәрігерлердің басым бөлігі [[Экспатриация|экспатриант]]тар болып табылады.<ref name="WHO"/> === Білім беру === Наурудағы білім беру 6 жастан 15 жасқа (1—10 сыныптар) дейін міндетті болып табылады. Сонымен қатар білім беру системсына ерте жастағы балаларға арналған 2 саты: мектепке дейінгі ({{lang-en|Pre-school}}) және даярлық ({{lang-en|Preparatory School}}) сатылары кіреді. Бастауыш білім беру 6 жастан 11 жасқа дейінгі балаларға оқудың алғашқы {{nobr|6 жыл}} бойы беріледі. Окудың алғашқы екі жылы Ярен округінің ({{lang-en|Yaren Primary School}}) бастауыш мектебінде беріледі, үшінші және төртінші — Айво округінің бастауыш мектебінде ({{lang-en|Aiwo Primary School}}), ал бесінші жылдан бастап — Науру колледжінде ({{lang-en|Nauru College}}). Бастауыш мектепті бітіргеннен кейін экзамендер тапсырылып, бастауыш мектепті бітіргені туралы Сертификат ({{lang-en|Nauru Primary Certificate}}) беріледі. Келесі саты — [[орта мектеп]] (7—10 сыныптар міндетті түрде және 11—12 сыныптар ерікті білім алу). 10 сыныптан кейін орта білім Сертификатын ({{lang-en|Nauru Junior Certificate}}) алу үшін экзамендер тапсырылады. Оқушы білім алуды жалғастырған жағыдайда 12 сыныптан кейін толық орта білім Сертификатына ({{lang-en|Pacific Senior School Certificate}}) ие болу үшін экзаменнен өтеді. Жоғары білімді арал тұрғындары шекарадан тыс елдерде алады, негізінде Австралияда. Сонымен қатар Науруда [[Оңтүстік Тынық мұхит университеті]]нің ({{lang-en|University of the South Pacific}}) бөлімшесі орналасқан, онда сырттай оқу курстары өткізіледі. Наурудағы білім беру тегін. == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{Ұлттар достастығы}} [[Санат:Науру]] [[Санат:Аралда орналасқан елдер]] [[Санат:Ағылшын тілді елдер мен аумақтар]] [[Санат:Унитарлы елдер]] 1hirx168aognhjawfktte87pbmvglzy 3056578 3056529 2022-08-01T18:31:51Z Malik Nursultan B 111493 Лайонел Энгимеа wikitext text/x-wiki {{Мемлекет |Қазақша атауы = Науру Республикасы |Шынайы атауы = {{lang-na|Ripublik Naoero}}<br />{{lang-en|Republic of Nauru}} |Септік = Науру |Елтаңба = Coat of arms of Nauru.svg |Байрақ = Flag of Nauru.svg |Ұраны = God’s Will First<br />(Біріншіден Құдайдың еркі) |Әнұранның аты =Nauru Bwiema<br>(Науру, Отанымыз) |Аудио = |lat_dir = S |lat_deg = 0 |lat_min = 31 |lat_sec = 41 |lon_dir = E |lon_deg = 166 |lon_min = 56 |lon_sec = 13 |region = NR |CoordScale = 25000 |Картада = Nauru on the globe (Polynesia centered).svg |карта тақырыбы = |Картада2 = |Үкімет түрі = [[парламенттік республика]] |Құрылды = |Тәуелсіздік күні = [[31 қаңтар]] [[1968 жыл|1968]] ([[Ұлыбритания]]дан, [[Аустралия]]дан және [[Жаңа Зеландия]]дан) |Тәуелсіздігін алды = |Тілі = [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Науру тілі|науру]] <!-- |Тілдері = --> |Мемлекеттік діні = |Астанасы = {{comment|жоқ|Үкіметі Ярен аймағында орналасқан}} |Ірі қалалары = <!-- |Ірі қаласы = --> [[Денигомоду]] |Басшы қызметі = [[Науру президенті|Президенті]] |Басшылары = [[Лайонел Энгимеа]] |Жер аумағы = 21,3 |Жер аумағы бойынша орны = 193 |Судың үлесі = 0,57 |Этнохороним = |Жұрты = {{өсім}} 10 084<ref name="census-2011">[http://www.spc.int/nmdi/nmdi_documents/2011_NAURU_CENSUS_REPORT.pdf Перепись населения NATIONAL REPORT ON POPULATION AND HOUSING (census 2011)]</ref> |Халық саны бойынша орны = 234 |Сарап жылы = 2011 |Санақ бойынша халық саны = |Санақ жылы = |Халық тығыздығы = 473,43 |Тығыздық бойынша орны = |ЖІӨ = 60 млн |ЖІӨ сараптаған жылы = 2005 |ЖІӨ бойынша орны = 191 |Жан басына шаққандағы ЖІӨ = 5 мың |Жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша орны = |ЖІӨ (АҚТ) = |ЖІӨ (АҚТ) сараптаған жылы = |ЖІӨ (АҚТ) орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) орны = |ЖІӨ (номинал) = |ЖІӨ (номинал) сараптаған жылы = |ЖІӨ (номинал)бойынша орны = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) = |Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номинал) орны = |АДИ = |АДИ жылдық есебі = |АДИ бойынша орны = |АДИ деңгейі = |Әуе компаниясы = |Валютасы = [[аустралия доллары]] |Интернет үйшігі = [[.nr]] <!-- |Интернет үйшіктері = --> |ISO = |Телефон коды = 674 |Уақыт белдеуі = [[UTC+12:00]] <!-- |Уақыт белдеулері = --> |Түсініктемелер = <!-- |Тусыз және елтаңбасыз =* --> <!-- |Әнұрансыз =* --> }} '''Науру Республикасы''' ({{lang-na|Ripublik Naoero}}) — [[Тынық мұхиты]]ның батыс бөлігіндегі бір аттас [[маржан аралы]]нда орналасқан [[ергежейлі мемлекет]]. Аумағы — {{nobr|21,3 км²}}; халқы — 10 261 адам (2015<ref>[http://countrymeters.info/ru/nauru Население Науру 2016 | Численность населения Науру<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>). Тәуелсіздігі [[1968 жыл]]ы жарияланды. [[Науру (арал)|Науру]] аралы [[экватор]]дан оңтүстікке қарай {{nobr|42 км}} қашықтықта орналасқан. Ең жақын арал [[Банаба]] шығысқа қарай {{nobr|288 км}} қашақтықта орналасқан және [[Кирибати]] республикасына жатады. Науру Жердегі ең кішкентай тәуелсіз республика болып табылады, ең кішкентай аралдық мемлекет, [[Еуропа]] шегінен тысқары ең кішкентай мемлекет және ресми астанасы жоқ әлемдегі жалғыз мемлекет (елдің бейресми астанасы  — елдің парламенті және әуежайы орналасқан қала [[Ярен]] қаласы). Мемлекет [[Ұлттар достастығы|Ұлттар достастығына]] кіреді. [[1999 жыл]]дың [[14 қыркүйек|14 қыркүйегінде]] Науру Республикасы [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] құрамына кірді. Науру — [[Тынық мұхит қауымдастығының хатшылығы]] және [[Тынық мұхит аралдарының форумы]] ұйымдарының мүшесі. == Атауы == «Науру» сөзінің тегі нақты белгісіз. Қазіргі кездегідей, [[Науру (халық)|наурулықтар]] аралды бұрын «''Naoero''» деп атаған. 1909—1910 жылдары аралға келген неміс профессоры Пауль Хамбрух осы сөздің [[этимология]]сына келесі түсіндірмелер берген: оның пікірі бойынша «Naoero» сөзі «''a-nuau-a-a-ororo''» сөз тіркесінің қысқартылуы (қазіргі жазылуы «''A nuaw ea arourõ''») болып табылады және [[науру тілі]]нен «''мен теңіз жағасына бара жатырмын''» деп аударылады. Бірақ Науру аралында {{nobr|30 жылдан}} астам өмір сүрген және науру тілін еселеп оқыған неміс католик миссионері [[Алоиз Кайзер]] осы түсіндірмені құптаған жоқ, өйткені жергілікті диалект бойынша қозғалыс етістігімен қолданған «теңіз жағасы» сөздерінен кейін «''төмен''» деген аударманы беретін «''rodu''» сілтеу сөзі қолдануы керек еді. Наурулықтардың өздері «теңіз жағасы» сөзін аралдың ең терең және ойпаң жер деп түсінеді. Олар осы сөзді жерге де, теңізге де қолданады. Аралдың басқа да атаулары бар: 1888 жылға дейін ағылшын колонисттері Науруды «Жағымды арал» ({{lang-en|Pleasant Island}}) деп атаған. Немістер оған «''Nawodo''» немесе «''Onawero''» деген атаулар берген. Еуропалықтар елдің атауын дұрыс айтуы мақсатында «''Nauru''» сөзінің кейінгі жазылуы «''Naoero''» дегенге ауыстырылды. == Тарихы == Шамамен 3 мың жыл бұрын Науруды [[микронезиялықтар]] және [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|полинезиялықтар]] мекендген. Нұсқалардың бірі бойынша, Науру аралына алғашқы болып [[Бисмарк топаралы]]нан қоныс аударушылар және [[меланезиялық]]тардың, микронезиялықтардың және полинезиялықтардың ыдырауына дейін [[праокеания халқы]]ның өкілдері келген.<ref>Беликов В. И. Происхождение и миграции полинезийцев (по лингвистическим данным). В сборнике статей: Пути развития Австралии и Океании: история, экономика, этнография. М.: Наука, 1981. С. 243—254.</ref> Дәстүрлі түрде арал тұрғындары өз шығу тегін шеше жағынан санаған. Еуропалықтардың келуіне дейін Науру аралының халқы 12 тайпадан тұрған. Еуропалықтар арасынан алғашқы болып Жаңа Зеландиядан Қытайға қарай бағыт ұстаған ағылшын капитаны [[Джон Фирн]] 1798 жылдың 8 қарашасында ашқан және аралға 90 жыл бойы жиі қолданылған «Жағымды» ({{lang-en|Pleasant Island}}) деген атау берді.<ref name="McDaniel">[http://www.ucpress.edu/books/pages/8453.html История Науру. 2000]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-en}}</ref><ref>[http://www.education.gov.nr/ Сайт Департамента образования Науру. 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928095120/http://www.education.gov.nr/ |date=2007-09-28 }}{{ref-en}}</ref> Негізгі ауыл шаруашылық дақылдар ретінде [[кокос пальмасы]] және [[панданус]] өсірілген. Наурулықтар [[Кедертас|рифте]] [[каноэ]]мен және арнайы оқытыған құстармен ([[үлкен фрегат]]тар) балық аулаған. Сонымен қатар олар өзіне қосымша тамақтану көзі ретінде [[Буада (көл)|Буада]] көлінде [[ханос (балық)|ханос балығын]] ({{lang-la|Chanos chanos}}) [[Көндіктіру|көндіктіре]] алды. Балық аулаумен тек қана ерлер айналысқан. Астында көрсетілген хронологияға тек қана еуропалықтардың Науру аралын ашқаннан кейін тарихи оқиғалар енгізілген. <timeline> DateFormat = yyyy ImageSize = width:850 height:auto barincrement:50 PlotArea = left:15 right:15 bottom:43 top:43 Colors = id:canvas value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:grid1 value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:grid2 value:rgb(0.86,0.86,0.86) id:gris value:gray(0.7) id:noir value:black id:contacts value:drabgreen id:Allemagne value:rgb(0.8,0.30,0.30) id:Royaume-Uni value:rgb(0.86,0.56,0.56) id:Japon value:rgb(0.46,0.26,0.06) id:Independance value:rgb(0.65,0.65,0.90) Period = from:1798 till:2010 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy ScaleMajor = unit:year increment:20 start:1800 gridcolor:grid1 ScaleMinor = unit:year increment:5 start:1800 gridcolor:grid2 AlignBars = justify BackgroundColors = canvas:canvas bars:canvas BarData= bar:Allemagne barset:Royaume-Uni PlotData= width:30 fontsize:M textcolor:noir align:center # Epoques bar:Allemagne color:Allemagne from:start till:end color:gris # Arriere plan from:1798 till:1888 text:"Еуропалықтармен алғашқы қарым-қатынас" color:contacts from:1888 till:1914 text:"Неміс~колониясы" color:Allemagne from:1914 till:1942 text:"Австралиялық~басқару" color:Royaume-Uni from:1942 till:1945 text:"Жапон~басқыншылығы" color:Japon shift:(0,35) from:1945 till:1968 text:"Австралиялық~басқару" color:Royaume-Uni from:1968 till:end text:"Тәуелсіздік" color:Independance # Evennements #alignement > width:25 fontsize:S textcolor:black anchor:from align:left color:noir barset:Royaume-Uni from:1798 till:1798 text:"1798~Ағылшындық Джон Фирн Науру аралын ашты" shift:(2,0) color:contacts from:1830 till:1830 text:"1830~Аралға алғашқы еуропалықтар келді" shift:(2,0) color:contacts #alignement width:30 fontsize:S textcolor:black anchor:from align:right color:noir from:1878 till:1888 text:"1878-1888~Тайпалық соғыс" color:contacts from:1888 till:1888 text:"1888~Науруды Герман империясымен басып алуы" color:Allemagne from:1888 till:1920 text:"1888-1920~Аувейида~королінің~басқаруы" color:Allemagne from:1906 till:1906 text:"1906~Фосфориттерді өңдеудің басталуы" color:Allemagne from:1914 till:1914 text:"1914~Науруды австралиялықтармен басып алу" color:Royaume-Uni # Recommencer l’indentation en haut barset:break from:1923 till:1923 text:"1923~Науру келісіміне қол қойылды" color:Royaume-Uni align:left shift:(5,0) from:1943 till:1946 text:"1943-1946~Чуук аралына 1200 наурулықтың депортациясы" color:Japon align:left shift:(15,0) from:1947 till:1968 text:"1947-1968~Ұлыбританияның, Жаңа Зеландияның және Австралияның бақылауына алынған БҰҰ-ның қамқорлықтағы аумақ"color:Royaume-Uni align:left shift:(5,0) from:1970 till:1970 text:"1970~«Наурудың фосфат корпорациясы» негізделді" color:Independance from:1989 till:1989 text:"1989~Австралияға қарсы БҰҰ Халықаралық сотына қуыным" color:Independance from:1999 till:1999 text:"1999~Науру Республикасы БҰҰ-ның мүше елі ретінде кірді" color:Independance </timeline> == Физикалық-географиялық мінездеме == === Жалпы география === Науру аралы [[Тынық мұхит]]ының батыс бөлігінде, [[экватор]]дан шамамен {{nobr|42 км}} қашықтықта орналасқан.<ref name="UNO">[http://www.un.int/nauru/countryprofile.html Постоянная миссия Республики Науру в ООН] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130727070348/http://www.un.int/nauru/countryprofile.html |date=2013-07-27 }}{{ref-en}}</ref> Ең жақын арал [[Банаба]] (Ошен) шығысқа қарай 288 км қашақтықта орналасқан және [[Кирибати|Кирибати Республикасына]] тиесілі. [[Айрықша экономика аймағы|Айрықша жағалық экономика аймағы]]ның (АЭА) ауданы — {{nobr|308 480 км²}}<ref>[http://www.seaaroundus.org/eez/summaryInfo.aspx?EEZ=520 Исключительная экономическая зона Науру. 2006] {{ref-en}}</ref>, оның {{nobr|570 км²}} аумақтық суларға жатады. Науру аралы — [[Көтерілген атолл|көтерілген маржан атоллы]], [[жанартау]] конусының үстіне. Арал сопақ болып келеді, шығыс жағынан жағалау батыңқы — ол жерде [[Анибар (шығанақ)|Анибар шығанағы]] орналасқан. Арал аумағы — {{nobr|21,3 км²}}<ref name="UNO"/>, ұзындығы — {{nobr|6 км}}, ені — {{nobr|4 км}}. Жағалық сызықтың ұзындығы — шамамен {{nobr|18 км}}.<ref name="krugosvet">[http://www.krugosvet.ru/articles/85/1008594/1008594a1.htm Науру. Энциклопедия Кругосвет]</ref><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/ Географическое положение Науру. 2007]</ref> Ең жоғарғы нүктесі — {{nobr|65 метр}}<ref name="UNO"/> (басқа мәліметтер бойынша {{nobr|61—71 метр}}) — [[Айво (округ)|Айво]] және [[Буада (округ)|Буада]] округтерінің шегінде орналасқан. Жағалаудан шамамен {{nobr|1 км}} қашықтықта мұхит тереңдігі {{nobr|1000 метрден}} астам құрайды. Бұл жерде мұхиттың түбіне жететін құлама жардың орналасуымен байланысты. Арал бетінің ені {{nobr|100—300 метр}}ді құрайтын кысаң жағалық жазық болып келеді, Науруның орталығында биіктігі {{nobr|30 метрге}} дейін жететін әктасты үстіртпен қоршалған. Бұрын үстірт [[Фосфаттар|фосфориттер]]дің ([[науруит]]) қалың қабатымен жабылған еді. Болжаулы пікір бойынша бұл қабат теңіз құстардың дәреті болып табылады. Арал қысаң [[Маржан жарлауыты|маржан рифімен]] көмкерілген (ені шамамен {{nobr|120—300 метр}}<ref name="Assessment">[http://www.sprep.org/att/IRC/eCOPIES/BPoA+10/NAURU.pdf Республика Науру. National Assessment Report] {{ref-en}}</ref>). Рифте шағын қайықтарға аралдың маңына тікелей жақындауға мүмкіндік беретін {{nobr|16 канал}} қазылған, . === Геология === [[Сурет:Water table Nauru-kk.jpg|250px|thumb|Наурудың физикалық картасы]] Аралдың ішкі аймағында фосфориттік кен қазу жұмыстарынан қалған үлкен [[әктас]]ты тісшелер және пирамидалар орналасқан. Бұл құрылыстардың биіктігі кейбір жерлерде {{nobr|10 метден}} асады, ал [[карьер]]дің өзі көптеген [[шұңқыр]]лары мен [[ойпат]]тары бар үлкен лабиринт тәріздес. [[Тар табанды темір жол|Тар табанды]] [[темір жол]]ы аралдың кемежайына өнідірілген фосфориттердің жеткізілуін жеңілдету үшін арнайы құрылған. Әктасты үйінділер аймағында топырақ жамылғысы түгелдей болмағанның нәтижесінде, жаңбырлы су жердің бетінде қалмай, таулы жынысына толығымен сіңеді. [[География|Географтар]], [[Геоморфология|геоморфологтар]] және [[Геология|геологтар]] аралдың бедерін, топырағын және геологиялық құрылысын жете зерттеп, алынған деректер бойынша Наурудың геологиялық тарихын қалпына келтірді. === Климаты === Наурудағы [[климат]] — [[экваторлық климат|экваторлық]]-[[муссонды климаты|муссонды]], ыстық және [[ылғалдылық|ылғалды]]. Орташа [[температура]]сы шамамен {{nobr|+27,5 [[Цельсий градусы|°C]]}} құрайды. Күндіз температура {{nobr|+26 °C}} және {{nobr|+35 °C}} аралығында өзегереді, ал {{nobr|+22 °C}} және {{nobr|+28 °C}} түнгі уақытта.<ref name="Assessment"/> Күндізгі температура {{nobr|+38‑41 °C}} дейін жетуі мүмкін. Жылдық орташа [[Атмосфералық жауын-шашын|жауын-шашын]] мөлшері — {{nobr|2060 мм}}<ref name="UNO"/>. Кейде [[құрғақшылық]] жылдар болып тұрады, ал кейбір жылдары жауын-шашын мөлшері {{nobr|4500 мм}}-ге дейін жетеді. Осындай елеулі тербелістер [[Эль-Ниньо]] құбылысымен түсіндіріледі. Жаңбыр жауатын мезгіл қарашадан ақпанға дейін созылады.<ref name="UNO"/><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/climat/ Климат Науру. 2007] {{ref-en}}</ref> Наурыздан қазанға дейін солтүстік-шығыс бағытындағы желдер үстем болады. Жыл сайын аралда беттік ағымның тугелдей жоқ болғанымен шамамен {{nobr|30 млн м³}} су түседі. Науру үкіметін [[Ғаламдық жылыну|жаһандық жылыну]] мәселесі алаңдауда, [[мұхит|дүниежүзілік мұхит]] деңгейінің көтерілуі жағыдайында аралға су басу қаупі төніп тұр<ref name="UNO"/>. Сондықтан республика әлемдік қоғамдастықтық назарын аударуға тырысып жатыр, ең алдымен, [[Біріккен Ұлттар Ұйымы|БҰҰ]] арқылы. {{Қаланың ауа райы | Ені = | Жағдайы = | Жер_ілік = Ярен қаласы | Дерекнама = [http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=542049&refer=&cityname=Yaren-District-Yaren-Nauru&units=metric] | Қаң_ор = | Қаң_ор_ж-ш = 280 | Ақп_ор = | Ақп_ор_ж-ш = 250 | Нау_ор = | Нау_ор_ж-ш = 190 | Сәу_ор = | Сәу_ор_ж-ш = 190 | Мам_ор = | Мам_ор_ж-ш = 120 | Мау_ор = | Мау_ор_ж-ш = 110 | Шіл_ор = | Шіл_ор_ж-ш = 150 | Там_ор = | Там_ор_ж-ш = 130 | Қыр_ор = | Қыр_ор_ж-ш = 120 | Қаз_ор = | Қаз_ор_ж-ш = 100 | Қар_ор = | Қар_ор_ж-ш = 120 | Жел_ор = | Жел_ор_ж-ш = 280 | Жыл_ор = | Жыл_ор_ж-ш = 2080 | Қаң_ор_мин = 25 | Қаң_ор_макс = 30 | Ақп_ор_мин = 25 | Ақп_ор_макс = 30 | Нау_ор_мин = 25 | Нау_ор_макс = 30 | Сәу_ор_мин = 25 | Сәу_ор_макс = 30 | Мам_ор_мин = 25 | Мам_ор_макс = 30 | Мау_ор_мин = 25 | Мау_ор_макс = 30 | Шіл_ор_мин = 25 | Шіл_ор_макс = 30 | Там_ор_мин = 25 | Там_ор_макс = 30 | Қыр_ор_мин = 25 | Қыр_ор_макс = 30 | Қаз_ор_мин = 25 | Қаз_ор_макс = 31 | Қар_ор_мин = 25 | Қар_ор_макс = 31 | Жел_ор_мин = 25 | Жел_ор_макс = 31 | Жыл_ор_мин = 25 | Жыл_ор_макс = 30 | Қаң_а_мин = 21 | Қаң_а_макс = 34 | Ақп_а_мин = 21 | Ақп_а_макс = 37 | Нау_а_мин = 21 | Нау_а_макс = 35 | Сәу_а_мин = 21 | Сәу_а_макс = 35 | Мам_а_мин = 20 | Мам_а_макс = 32 | Мау_а_мин = 21 | Мау_а_макс = 32 | Шіл_а_мин = 20 | Шіл_а_макс = 35 | Там_а_мин = 21 | Там_а_макс = 33 | Қыр_а_мин = 20 | Қыр_а_макс = 35 | Қаз_а_мин = 21 | Қаз_а_макс = 34 | Қар_а_мин = 21 | Қар_а_макс = 36 | Жел_а_мин = 21 | Жел_а_макс = 35 | Жыл_а_мин = 20 | Жыл_а_макс = 37 }} === Флора және фауна === [[Сурет:Nauru satellite.jpg|230px|thumb|2002 жылы жасалған Науру аралының жерсеріктестік кескіні]] Аралдың ауданы кішкентай болғанынан және оның континенталды құрлықтан және ірі топаралдардан оқшаулауы нәтижесінде Науруда жергілікті [[түтікті өсімдіктер]]дің 60 түрі ғана өседі, және оның ешбірі [[эндемик]] болып табылмайды. [[Екінші дүниежүзілік соғыс]]тан кейінгі қатты ойран, [[кокос пальмасы]]ның дара дақылды таралуы және фосфориттерді өңдеу Науру аумағындағы өсімдік жабынының басым бөлігінде жойылуына себеп болды, бірақ қазіргі кезде оның 63 % аумағы бұрынғы қалпына келтірілді. Аралда жаппай [[Кокос пальмасы|кокос пальмалары]], [[панданус]]тер, [[фикус]]тер, [[дәмжапырақ]] және де басқа жапырақты өсімдіктер өседі. Сонымен қатар [[Бұта]]лы формациялардың әр түрлі типтері де кең таралған. Өсімдіктер мен ағаштар жағалық аймақта және Буада көлінің айласында аса қалың өседі.<ref name="UNO"/> Науруның ішкі аймағында [[бөрітарақ]], сонымен қатар [[шие]], [[Бадам (өсімдік)|бадам]] және [[манго]] ағаштары өседі. Аралдың ойпаң жерлері негізінде тырбақ өсімдіктерге бай, ал қыратты жерлерде ағашты өсімдіктер қалың өседі. Наурудың жануарлар дүниесі кедей. Барлық [[сүтқоректілер]] адаммен кіргізілді: [[кіші егеуқұйрық]]тар, мысықтар, иттер және шошқалар, сонымен қатар тауықтар. [[Бауырымен жорғалаушылар]] [[кесірткелер]]мен ұсынылған. [[Құстар|Орнитофауна]] байырақ — барлығы 6 түр ([[балшықшылар]], [[Қарқылдақ шағалалар|қарқылдақтар]], [[Дауылпазтәрізділер|дауылпаздар]], [[Фрегаттар (құстар)|фрегаттар]], [[Кептертәрізділер|кептер]]). Науруда бір ғана сайрағыш құстың түрі мекендейді — [[Науру айқабағы]], арал эндемигі. Аралда [[жәндіктер]] және басқа да [[омыртқасыздар]] көп. Арал айналасындағы суда түрлі [[акула]]лар, [[теңіз кірпілері]], [[жұмсақденелілер]], [[таңқы шаян]]дар және басқа улы теңіз жануарлары мекендейді.<ref name="krugosvet"/><ref>[http://archive.travel.ru/nauru/geo/nature/ Природа Науру. 2007]</ref> == Халқы == === Саны === [[Сурет:Scene at Arenibek.jpg|left|thumb|150px|Наурудағы ауыл (1896)]] [[2011 жыл]]дың санағы бойынша, Науру Республикасының халық саны {{nobr|10 084 адамды}} құрады, соның ішінде ерлер — 5105, ал әйелдер — {{nobr|4979 адам}}<ref name="census-2011" /> Халық тығыздығы — {{nobr|473,43 адам км²}}. Бұдан басқа, арал аумағында Австралияға заңсыз түрде кіруге тырысқан босқындар лагері бар. 2016 жылғы шілде айының соңына қарай лагерде 442 адам тұрған, соның ішінде 338 ер адам, 55 әйел адам және 49 бала; босқындардың басым бөлігі [[Ауғанстан]]нан, [[Иран]]нан және [[Ирак]]тан.{{sfn|Capodici|2016}} [[1968 жыл]]ы, тәуелсіздікті жариялаған кезде, халық саны {{nobr|3 мың адамды}} құрады. [[Сурет:Nauru Denigomodu-Nibok.jpg|thumb|250px|[[Денигомоду]] және [[Нибок]] округтеріндегі тұрғын ауданы]] Наурудағы туу көрсеткіші {{nobr|1000 тұрғынға 24,47}}, өлім — {{nobr|1000 тұрғынға 6,65}}, халық санының табиғи өсуі — 1,781 %.<ref name=CIA>{{cite web |author=Central Intelligence Agency |authorlink=Central Intelligence Agency |publisher=[[The World Factbook]] |title=Nauru |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nr.html |year=2011 |accessdate=12 February 2011}}</ref> Нәресте өлімі көрсеткіші 2007 жылы 1000 жаңа туғандарға 9,6 өлім. 2007 жылы {{nobr|15 жасқа}} жетпеген балалар үлесі 37,8 % ({{nobr|3813 адам}}) құрады, 15 жастан 60 жасқа дейінгі ересектер саны  — 59,3 % ({{nobr|5983 адам}}), 60 жастан жоғары — 2,9 % ({{nobr|287 адам}}).<ref name="census-2011" /> Ерлердің орташа өмір сүру көрсеткіші 2011 жылы {{nobr|65 жасты}} құрады, ал әйелдер — {{nobr|75 жас}}.<ref name="census-2011" /> Аралдың ресми астанасы және қалалары жоқ. Президенттің резиденциясы [[Мененг (округ)|Мененг]] округінде орналасқан, ал үкімет мекемелері және парламент — [[Ярен]] округінде. Арал тұрғындарының барлығы теңіз жағасының бойында немесе Буада көлінің айналасында тұрады. === Этникалық құрамы === Науру тұрғындарының шамамен 91 % ({{nobr|9031 адам}}) республиканың байырғы халқы  — [[Науру (халық)|наурулықтар]] болып табылады.<ref name="census-2011" /> Науру тұрғындарының жалпы санынан Тынық мұхитындағы аралдардан шыққандар (негізінде [[фиджилықтар]] және [[Кирибати (халық)|тунгарулықтар]]) 4 % құрайды, [[еуропалықтар]] — 1,6 % ({{nobr|161 адам}}),<ref name="census-2011" /> [[қытайлар]] — 1,5 % ({{nobr|151 адам}}). Тұрғындардың ішіндегі шет елдер азаматтарының үлесі жоғары. [[Науру тілі|Тілдің]] негізінде наурандықтарды [[Микронезиялықтар|микронезиялық]] халықтар тобына жатқызылады, бірақ бұл этностың қалыптасуына микронезиялықтар ғана емес, сонымен қатар [[Полинезия тұрғындары мен мұхиттықтар|полинезиялықтар]] және [[меланезиялық]]тар да қатысты. === Тілдер === Наурулықтар микронезия тілі — [[науру тілі]]нде сөйлейді. [[1968 жыл]]ға дейін Науру Республикасы Австралияның, Ұлыбританияның және Жаңа Зеландияның бірлескен меншігі болған, сондықтан [[ағылшын тілі]], науру тілімен қатар, мемлекеттік болып табылады. Науру жазуы [[Латын әліпбиі|латын алфавиті]]нің негізінде құрылып, {{nobr|17 әріптен}} тұрған. Кейін, басқа тілдердің елеулі ықпалынан, ең алдымен [[неміс тілі|неміс]], [[ток-писин]] және [[кирибати (тіл)|кирибати]], алфавит {{nobr|28 әріпке}} дейін кеңейді. Бұл микронезиялық тілінің зерттеуіне науру тілінде оқулық жазған католиктік миссионер [[Алоиз Кайзер]] зор үлес қосты, сонымен қатар [[Америка Құрама Штаттары|американдық]] ([[Германия]]да дүниеге келген) [[протестантизм|протестант]]тық [[Миссионерлiк|миссионер]]і [[Филипп Делапорт]] ({{lang-en|Philip Delaporte}}). === Діни құрамы === Бүгінгі таңда Науруда негізінде [[христиандық]]тар тұрады. Наурулықтардың көбісі (60,5 % — {{nobr|6098 адам}}) [[протестантизм|протестанттық шіркеулердің]] өкілдері болып табылады, соның ішінде 35,2 % ({{nobr|3552 адам}}) — [[Конгрегационализм|Науру конгрегационалисттік шіркеуі]]нің өкілдері. Бұл шіркеудің Мененг, Буада, Анабар және Нибок округтерінде өзінің кішкентай шіркеулері орналасқан, ал басты шіркеуі Айво округінде. [[Құдай Ассамблеялары|Құдай Ассамблеясы]]нан сенушілер — 12,8 % ({{nobr|1291 адам}}), Наурудың тәуелсіз шіркеуінен — 9,4 % ({{nobr|945 адам}}). Елде [[Адвентизм|адвентисттер]], [[Баптизм|баптисттер]] және [[Иегова куәгерлері]]нің шағын топтары бар.<ref name="census-2011" /> Науру тұрғындарының шамамен 32,5 % ({{nobr|3278 чел.}}) [[католицизм|католиктік шіркеудің]] өкілдері болып табылады,<ref name="census-2011" /> оның Ярен округінде өз шағын шіркеуі, сонымен қатар Ева округінде мектебі (Кайзер колледж) бар. Тұрғындардың шамамен 5 % [[буддизм]] және [[даосизм]] діндеріне мойынсұнады, 2 % — [[баһаи]]. Наурундақтардың шағын тобы [[Наурудағы дәстүрлі сенімдер|дәстүрлі сенімдерді]] ([[Эиджебонг]] (''Eijebong'') әйел құдайна және [[Буитани]] (''Buitani'') аралдың рухына табыну) ұстанады. Үкімет кейбір [[конфессия]]лардың қызметін шектейді, мысалы, [[Мормондар шіркеуі|Иса Мәсіхтің заманауи шіркеуі]] (мормондар) және [[Иегова куәгерлері]] (қолдаушылар негізінде Науру фосфат корпорациясында жұмыс істейтін шет елдердің азаматтары).<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/people/religion/ Религия на Науру. 2007]</ref> [[1979 жыл]]ы Науруға [[Маршалл аралдары]]нан келген [[Иегова куәгерлері]]нің [[Миссионерлiк|миссионер]]і [[депортация|елге қайта жіберілді]]. [[1995 жыл]]ы шектеулердің бөлігі алынып тасталды. == Саясаты == === Мемлекеттік нышандар === {{main|Науру туы|Науру елтаңбасы|Науру әнұраны}} Науру Республикасының мемлекеттік [[байрақ|байрағы]], [[елтаңба]]сы, [[әнұран]]ы және [[конституция]]сы [[1968 жыл]]ы қабылданды және бекітілді. === Мемлекеттік құрылымы === [[Сурет:NRU-Билігі.jpg|thumb|350px|Наурудың саяси құрылымы]] Науру — тәуелсіз [[республика]].<ref>[http://www.paclii.org/nr/legis/num_act/con256.rtf Конституция Науру] {{ref-en}} Часть I</ref> [[1968 жыл]]дың [[29 қаңтар]]ында қабылданған [[конституция]]сы<ref name="Political">[http://www2.hawaii.edu/~ogden/piir/pacific/nauru.html Республика Науру] {{ref-en}} Из Мировой энциклопедии политических систем, 3-е издание, Нью-Йорк</ref> (толықтырулар [[1968 жыл]]дың [[17 мамыр]]ында енгізілді) бойынша Науру [[парламентаризм]]ның [[Вестминстер жүйесі]]ндегі [[республика|республикалық басқару формасы]] бар мемлекет,<ref name="Department">[http://www.dfat.gov.au/geo/nauru/nauru_brief.html Правительство Австралии. Департамент иностранных дел и торговли. Республика Науру: справка по стране — март 2007 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006070651/http://www.dfat.gov.au/geo/nauru/nauru_brief.html |date=2014-10-06 }} {{ref-en}}</ref> сонымен қатар президенттік басқару формасының кейбір ерекшеліктері де кездеседі.<ref name="Transparency">[http://www.transparency.org/content/download/1678/8473/file/nauru.pdf Международный доклад по вопросам коррупции. Науру 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017012221/http://www.transparency.org/content/download/1678/8473/file/nauru.pdf |date=2011-10-17 }} {{ref-en}} С. 7</ref> ==== Заң шығарушы билік ==== Заң шығарушы биліктің жоғары органы — 19 [[депутат]]тан тұратын бір палаталы [[парламент]].<ref>[http://www.paclii.org/nr/legis/num_act/con256.rtf Конституция Науру]{{ref-en}} Часть IV</ref> [[2013 жыл]]ға дейін депутаттар саны 18 адам болған. Парламент мүшелерінің сайлау реті Науру Конституциясымен анықталады. Жалпыұлттық сайлау; депутат ретінде тек қана {{nobr|20 жасқа}} жеткен Науру азаматы бола алады. Парламент депутаты қызметіне кірісер алдында ант беріледі. Парламент мүшелерінің өкілеттік мерзімі — {{nobr|3 жыл}}. Ел президентімен кеңесуінен кейін парламенттің спикермен таратылуы жағдайында өкілеттік мерзімнің өтуіне дейін тоқтатылуы мүмкін. Алғашқы отырыста парламент мүшелері парламент спикерін және оның орынбасарын таңайындайды, кейін өз құрамынан ел президентін сайлау процессіне кіріседі. ==== Атқарушы билік ==== {{Тағы қараңыз|Науру президенттерінің тізімі}} [[Сурет:NRU-Gadabu-DeRoburt-1968.jpg|300px|thumb|Наурудың алғашқы президенті (ортада)]] Науруның мемлекет және үкімет басшысы — [[президент]]. [[2013 жыл]]дың [[11 маусым]]ынан бастап эксперимент ретінде ел парламенті президенттің және [[Премьер-Министр|премьер-министр]]дің қызметін бөлу туралы шешім қабылдады.<ref>[http://russian.people.com.cn/31520/8281363.html Барон Вака избран новым президентом Науру<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> Президенттің және премьер-министрдің сайлау реті Науру Конституциясымен белгіленген. Президент ретінде парламент мүшесі ғана сайлана алады. Президент парламент сайлауынан кейін парламент отырысында сайланады. Президент орнына үміткер жай көпшіліктің басым дауысын жинағаннан кейін сайланған болып саналады. Президенттің өкілеттік мерзімі — {{nobr|3 жыл}} және бір адам бір уақытта ел президенті және парламент мүшесі ретінде бола алмайды. Президенттің өкілеттік мерзімінің өтуіне дейін өз еркімен орнынан түсуі жағдайында, денсаулықпен байланысты тұрақты жарамсыздық жағыдайнда өз міндеттерін атқармауы немесе қызметтен кетіру ([[импичмент]]) жағыдайында тоқтатылуы мүмкін. Президентті қызметтен кеттіру үшін парламент депутаттарының жартысынан кем емес дауыс беруі тиіс. Президент импичментінен кейін президент сайлауы басталады. Егер президенті қызметтен кеттіру шешіміне келген парламент мүшелері жеті күн ішінде жаңа президентті сайламаса, онда парламент автоматты түрде таратылады. ==== Сот билігі ==== [[Сурет:Nauru Government.jpg|thumb|500px|Наурудың үкімет (сол жақта) және парламент (оң жақта) ғимараты]] Наурудағы сот билігі толығымен тәуелсіз. Республикада [[ортақ құқық]] әрекет етуде — құқық көзі ретінде [[үлгілі сот ісі]] болып саналатын құқықтық жүйе. 1971 жылғы ортақ құқық және қабылданған заңдар Актісі ({{lang-en|Adopted Laws Act 1971}}) бойынша, науру дәстүрлері, тәжірибелері, және институттары Науруның құқықтық жүйесін құрайды.<ref name="Transparency"/> Наурудағы сот органдарының жүйесіне [[Жоғарғы сот]], [[Шағымдану|апелляциялық сот]], аймақтық сот және отбасы істері бойынша соттар кіреді. Республикадағы жер комитетінің ({{lang-en|Nauru Lands Committee Ordinance}}) жарлығы бойынша, елде жер дауларын және Науруның Жоғары сотына апелляцияларды беруге құқығы бар жер комитеті қызмет атқарады. Науру конституциясының 48 бабы бойынша жоғарғы судьядан және судьялар тобынан тұратын Жоғарғы сот негізделді. Жоғарғы судья, Жоғарғы соттың басқа да судьялары секілді Науру президентімен тағайындалады. Көптеген мәселелерде жоғарғы сот инстанциясы ретінде [[Австралияның Жоғарғы соты]] болып табылады.<ref name="Political"/> === Сыртқы саясаты және халықаралық қатынастар === Науру Республикасы [[1968 жыл]]ы тәуелсізлідкті алғаннан кейін [[Ұлттар достастығы]]на мүше болған кезіннен бастап арнайы жағдайға ие. [[1999 жыл]]дың мамырынан бастап [[2006 жыл]]дың қаңтарына дейін Науру бұл ұйымның толық құқықты мүшесі болған.<ref>[http://www.thecommonwealth.org/YearbookInternal/138882/constitution/ Сайт Содружества наций] {{ref-en}}</ref> [[1999 жыл]]дың [[14 қыркүйек|14 қырқүйегінен]] бастап ол [[Біріккен Ұлттар Ұйымы]]ның 187-ші мүшесі болды. Сонымен қатар мемлекет [[Тынық мұхит аралдарының форумы]], [[Азия даму банкі]] (1991 жылдың қыркүйгінен бастап 52-ші мүшесі<ref name="Political"/>), [[Африка, Кариб бассейні және Тынық мұхит аймағының елдері]] және де басқа халықаралық ұйымдарының мүшесі болып табылады. Науру Республикасы көптеген әлем мемлекеттерімен [[Наурудың дипломатиялық өкілдіктері және консулдық мекемелері|дипломатиялық қатынастарды сақтайды]]. Оның басты серіктестері [[Аустралия|Австралия]], [[Ұлыбритания]], [[Үндістан]], [[Тайвань|Қытай Республикасы]], [[Корея Республикасы]], [[Жаңа Зеландия]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]], [[Тайланд|Таиланд]], [[Филиппиндер]] және [[Жапония]] болып табылады. === Наурудың әкімшілік бөлінісі === [[Сурет:Науру, әкімшілік бөлінісі - kk - colored.jpg|right|thumb|300px|Наурудың әкімшілік бөлінуі]] Науру Республикасының әкімшілік-аймақтық бөлінуі 14 ауданнан тұрады: {| class="prettytable sortable" |-class="hintergrundfarbe6" ! № || Округ || Бұрынғы<br />атауы || Аумағы,<br />км² || Халқы,<br />адам (2005) || Тығыздық,<br />адам/км² || Ауылдар<br />саны |- | align="right" | 1 || [[Айво (округ)|Айво]] || Айуэ || align="right" | 1,00 || align="right" | 1 092 || align="right" | 1092,00 || align="right" | 8 |- | align="right" | 2 || [[Анабар (округ)|Анабар]] || Анэбвор || align="right" | 1,43 || align="right" | 502 || align="right" | 351,05 || align="right" | 15 |- | align="right" | 3 || [[Анетан]] || Аньетань || align="right" | 1,00 || align="right" | 516 || align="right" | 516,00 || align="right" | 12 |- | align="right" | 4 || [[Анибар (округ)|Анибар]] || Энибоди || align="right" | 3,14 || align="right" | 160 || align="right" | 50,96 || align="right" | 17 |- | align="right" | 5 || [[Баити]] || Байди || align="right" | 1,23 || align="right" | 572 || align="right" | 465,04 || align="right" | 15 |- | align="right" | 6 || [[Боэ (округ)|Боэ]] || Бои || align="right" | 0,66 || align="right" | 795 || align="right" | 1204,55 || align="right" | 4 |- | align="right" | 7 || [[Буада (округ)|Буада]] || Арэнибок || align="right" | 2,66 || align="right" | 716 || align="right" | 269,17 || align="right" | 14 |- | align="right" | 8 || [[Денигомоду]] || Деникомоту || align="right" | 1,18 || align="right" | 2 827 || align="right" | 2395,76 || align="right" | 17 |- | align="right" | 9 || [[Ева (округ)|Ева]] || Эуа || align="right" | 1,17 || align="right" | 318 || align="right" | 271,79 || align="right" | 12 |- | align="right" | 10 || [[Июв]] || Июб || align="right" | 1,12 || align="right" | 303 || align="right" | 270,54 || align="right" | 13 |- | align="right" | 11 || [[Мененг (округ)|Мененг]] || Менень || align="right" | 2,88 || align="right" | 1 830 || align="right" | 635,42 || align="right" | 18 |- | align="right" | 12 || [[Нибок]] || Эннибек || align="right" | 1,36 || align="right" | 432 || align="right" | 317,65 || align="right" | 11 |- | align="right" | 13 || [[Уабо]] || Уэбои || align="right" | 0,97 || align="right" | 335 || align="right" | 345,36 || align="right" | 6 |- | align="right" | 14 || [[Ярен]] || Мокуа || align="right" | 1,50 || align="right" | 820 || align="right" | 546,67 || align="right" | 7 |-style="background: #CCC;" | class="sortbottom" | &nbsp; || '''Науру''' || Наоуро || align="right" | 21,30 || align="right" | 11 218 || align="right" | 526,67 || align="right" | 169 |} == Қазіргі жайы және экономика == === Жалпы сипаттама === [[Сурет:Nauru-phosphateship.jpg|thumb|250px|[[Конвейер|Тасымалдағыш]]тың көмегімен [[балкер]]ге фосфориттерді тиеу]] Жер қойнауы фосфориттерге бай болған Науру Республикасы [[1970 жылдар|1970]]‑[[1980-ші жылдар]] аралығында жан басына шаққандағы 13 мың [[АҚШ доллары|АҚШ долларды]] құраған<ref name="krugosvet"/> әлемдегі ең бай мемлекеттердің қатарында болған. 1986 жылы [[Жалпы Ұлттық Өнім|ЖҰӨ]] жан басына шаққандағы 20 мың АҚШ долларды құрады. Сол кезде арал экономикасы көбінесе жұмыс күшінің шеттен кіруінен тәуелді болды, негізінде, көршілес аралды мемлекеттерден — [[Кирибати]] және [[Тувалу]].<ref name="krugosvet"/> Сол уақытта фосфориттер экспортының бағасы импорт бағасынан төрт есе асты, негізгі сырттық сауда серіктестері Австралия, Жаңа Зеландия, Жапония және Ұлыбритания болған<ref name="krugosvet"/>. Жақын арада валюттық түсімдердің жалғыз көзінің жабылуын болжаған үкімет, экспорттық түсімінің елеулі бөлігін шет елдердегі қозғалмайтын мүлікке және арнайы жинақтаушы қорларға салды.<ref name="krugosvet"/> Бірақ, пайдалы қазбалар қорларының түгелге жуығы таусылған кезде, мемлекет ел болашағын жеткіліксіз ойластырғаны туралы белгілі болды.<ref>[http://www.novayagazeta.ru/data/2010/145/18.html Науру. Островок любви к России]. // Новая Газета, № 145 от 24 желтоқсан 2010 г.</ref> Фосфориттерді өңдеу Науруның жер бедеріне және аралдың орталық аймағындағы үстірттің өсімдік жабынына жойқын әсер етті. 1989 жылға қарай елдің 75 % аумағында белсенді кен шығару жұмыстары жүргізілді және орманның 90 % жойылды (өсімдік жабындының {{nobr|200 [[гектар]]ы ғана сақталды}}). Жердің [[Жерді қайта құнарландыру|рекультивация]] жұмыстары жүргізілген жоқ, сондықтан XX-шы ғасырдың соңына қарай құрғақ жердің 80 % «ай пейзажына» ұқсайтын тақыршаққа айналды.<ref>[http://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/pleins_textes_5/b_fdi_30-30/31776.pdf Южнотихоокеанская региональная программа по изучению окружающей среды. Воздействие фосфоритных разработок на экосистему тихоокеанских островов. — Новая Каледония, Нумеа: Южнотихоокеанская комиссия, 1989] {{ref-en}}</ref> 1989 жылы Науру Республикасы [[БҰҰ-ның халықаралық соты]]на Австралияның аралды басқарған кездегі әрекеттері туралы қуыным берді — әсіресе фосфориттерді игерудің нәтижесінде ауыр [[экология]]лық зардаптары туралы. Австралия өтемақыны төлеуге міндетті болды. Кен орындарының таусылуы саяси тұрақсыздыққа себеп болды, [[1989 жыл]]дан [[2003 жыл]]ға дейін елде үкімет 17 рет ауысты. 1990-шы жылдары Науру аралы [[офшор]]лық аймаққа айналды. Аралда бірнеше жүздеген [[офшорлық банк|банктер]] тіркелді. [[Ақшаны жылыстатуға қарсы күрестің қаржы шараларын әзірлеу тобы|ФАТФ]] (Криминалды капиталдардың ізін жасыруға қарсы күрес бойынша үкіметаралық комиссия) қысуымен және [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] жағынан санкциялар салу қаупі пайда болғаннан кейін, 2001 жылы Науру Республикасы шектеуді, ал 2003 жылы — офшорлық банктердің әрекеттерін тыйым салуға және ақшаның ағылуына қарсы шараларды қолдануға мәжбүр болды.<ref name="roche-duffay03">[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_03_w1_n1.htm#n3 Науру закроет офшорные банки. 2003]</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_04_03_w2_n1.htm#n7 США планирует санкции против Науру. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231452/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_04_03_w2_n1.htm#n7 |date=2007-09-26 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/news/58014706.shtml Науру ликвидирует офшорные банки. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060511124743/http://www.roche-duffay.ru/news/58014706.shtml |date=2006-05-11 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_02_w2_n1.htm FATF принимает жёсткие меры к Науру. 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231427/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_03_02_w2_n1.htm |date=2007-09-26 }}</ref><ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_12_02_w4_n1.htm#n3 США вводят санкции против Украины и Науру. 2002] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231442/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_12_02_w4_n1.htm#n3 |date=2007-09-26 }}</ref> Науру Республикасы шетел азаматтарына паспорттарды сатуымен айналысқан («инвесторлар паспорттары»), бірақ соңғы жылдары осындай тәжірибеден бас тартты.<ref name="roche-duffay03"/><ref name="money">[http://archive.travel.ru/nauru/money/ Деньги на Науру. 2007]</ref> 2003 жылдың басында Науруда қатты саяси дағдарыс орын алды. Президент орнына бірден екі үміткер болды: [[Рене Харрис]] және [[Бернард Довийого]]. Қақтығыстар кезінде президенттік резиденция жанып кетті және телефон байланысы ажыратылды. Сыртқы дүниемен байланыс бірнеше апта ішінде тек қана портқа жерсеріктестік телефоны бар кеме кірген кезде ғана жүзеге асырылды.<ref>[http://www.roche-duffay.ru/archive/index_01_03_w3_n1.htm#n6 Политический кризис на Науру. 2003] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070926231528/http://www.roche-duffay.ru/archive/index_01_03_w3_n1.htm#n6 |date=2007-09-26 }}</ref> Соңғы жылдары елге келетін кірістің басым бөлігі австралиялық көмек болып табылады. Австралияға жетуді көздейтін босқындарға өз аумағында уақытша баспана беруді Австралия Науруға демеушілік етеді, бұл демеушілік елдің маңызды табыс көзі. === Ауыл шаруашылығы === Аралдың жағалаудағы белдеуде, негізінде, жергілікті нарыққа жеткізілетін [[банан]]дар, [[ананас]]тар, [[папайя]], [[манго]], [[астық ағашы]], [[Кокос пальмасы|кокос пальмалары]] өсіріліп жатыр. === Байланыс === Алғашқы пошта маркалары Науруда 1916 жылы шығарылды. Наурудағы жалғыз радиостансасы үкіметке ие және негізінде «''Австралия радиосы''» және ''[[Би-Би-Си]]'' бағдарламаларын хабар таратады. Сонымен қатар аралда үкіметтік «''Nauru TV''» телевидениесі бар. Науруда тұрақты баспа [[Бұқаралық ақпарат құралдары|БАҚ]]-тары жоқ. Кейде «''Nauru Bulletin''» (ағылшын және науру тілдерінде) және «''The Visionary''» («Наоэро Амо» оппозициялық партиясының меншігіндегі газета) газеттері шығарылады. Екі аптада бір рет «''Central Star News''» және «''Nauru Chronicle''» газеттері жарық көреді.<ref>[http://www.warc.com/LandingPages/Data/NewspaperTrends/PDF/Namibia.pdf World Association of Newspapers. 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071013082247/http://www.warc.com/LandingPages/Data/NewspaperTrends/PDF/Namibia.pdf |date=2007-10-13 }} {{ref-en}}</ref> === Туризм === [[Сурет:Nauru House.jpg|thumb|200px|[[Мельбурн]]дағы [[Науру-Хауз]] (ортада). Бұрын бұл ғимарат Наурудың фосфаттық компаниясына ие болған, бірақ 2004 жылы қаржы борыштарын төлеу үшін сатылды]] Аралдағы фосфориттерді өңдеуден кейін қоршаған ортаның ластануы кесірінен туризм шектелуде. Елден кететін барлық жолаушылардан әуежайда тікелей төленетін 25 Австралия доллары көлемінде әуежай алымы алынады. Алымдардан {{nobr|12 жасқа}} жетпеген балалар, экипаж мүшелері, транзиттық жолаушылар және қолында Науру Республикасы Әділет министрлігінің арнайы жазбаша рұқсат хаты бар адамдар ғана босатылған.<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/formalities/ Формальности и правила въезда в Науру. 2004]</ref> === Ақша жүйесі және қаржы === XXI ғасырдың басынша Науру үкіметі қаржы саласында көптеген мәселелерге тап болды, ең алдымен, фосфориттер экспортының төмендеуінен. Нәтижесінде, 2002 жылы мемлекет кейбір кредиторлардың алдында қарыздарын уақытылы төлей алмады. Үкімет Науру Банкінің ресурстарына сене отырып, банк арқасында бюджет тапшылығынның проблемаларын шешуді және [[роялти]]ді төлеуге тырысуда. Наурудың ақша бірлігі [[Австралия доллары]] болып табылады. Аралдағы инфляции деңгейі айтарлықтай жоғары — 2001 жылы 4 % (негізгі себеп: әлемдік нарықтағы мұнай бағасының және оны тасымалдауға жұмсалатын шығындарының жоғарлауы) құрады<ref name="Finance">[http://www.un.int/nauru/nauru.pdf ООН. Социально-экономические показатели Науру] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071212012203/http://www.un.int/nauru/nauru.pdf |date=2007-12-12 }}{{ref-en}}</ref>. 2000 жылы бюджет тапшылығы 10 млн австралиялық долл. құрады немесе елдің шамамен 18 % [[Жалпы ішкі өнім|ЖІӨ]].<ref name="Finance"/> [[Мемлекеттік борыш]] жоғарлады — 2000 жылы ол 280 млн австралиялық долл. құрады.<ref name="Finance"/> Науруда сатудан салық алынбайды, бірақ бірқатар тауарларға салық өндіру ережелері мерзімді өзгеріп тұратын баж салықтары салынады. Темекі өнімдеріне және алкогольге салық салынбайды.<ref name="money"/> Дүкендердің жұмыс кестесі: дүйсенбіден жұмаға дейін — сағат 09:00 - 17:00-ге дейін, сенбі күндері — сағат 09:00 - 13:00-ге дейін, бірақ көптеген жеке меншікті дүкендер өз кестелері бойынша жұмыс істейді.<ref>[http://archive.travel.ru/nauru/money/shopping/ Шоппинг в Науру. 2004]</ref> == Мәдениет == Науру аралының ерте мәдениеті туралы деректер өте аз: Батыстың қатты ықпалынан көптеген салт-дәстірлері жергілікті тұрғындарымен ұмытылды. Көне наурулықтарда жазуы болмағандықтан, елдің мәдени байлығын зерттеуді бастаған ғалымдар қиындықтарға тап болды. === Науру аралындағы отаршылдыққа дейінгі тұрғындарының әлеуметтік ұйымы === [[Сурет:Auweyida-Eigamoiya-nauruansubjects.jpg|thumb|250px|Наурулықтар (1890)]] Наурулықтардың ерте мәдениеті аралды мекендеген 12 тайпаның мәдениетінде негізденді. Науруда ортақ көсем болған жоқ, және әр тайпаның тарихы бөлек. дәстүрл бойынша тайпалар руларға бөлініп, және рулардағы әрбір адам белгілі бір таптарға қатысты болған: ''темонибе'' ({{lang-na|Temonibe}}), ''эмо'' ({{lang-na|Emo}}), ''амененгаме'' ({{lang-na|Amenengame}}) және ''энгаме'' ({{lang-na|Engame}}). Екі ауқатсыз тап ''итсио'' ({{lang-na|Itsio}}) және ''итиора'' ({{lang-na|Itiora}}) деген атауларға ие болған. Адамның қай тапқа жататындығын анықтау үшін басты фактор — анасының шығу тегі болған. Артықшылықты жағдайға темонибе табының адамдары ие болған. Олар балық аулаумен айналысқан және теңіздегі жеке телімдерін иеленді. Сол кезде қоныстардың басым бөлігі теңіз жағасында орналасқан, бірақ кейбіреулер Буада көлінің жаныңда тұрған. Арал тұрғындары екі-үш үйден тұратын шағын «қоныстарда» өмір сүрген. Олардың көбісі кейін ауылдарға біріккен. Науруда барлығы 14 облысқа біріккен 168 ауыл болған. Қазіргі кезде олар аралдың 14 облысын құрайтын әкімшілік округтері болып табылады. Наурудағы әрбір отбасыға телім тиесілі болған, кейбіреулері — Буада көлінің жағасындағы балық тоғандарына ие болған. === Спорт === [[Сурет:Linkbelt1999-Finalspiel.jpg|thumb|250px|«Линкбелт Овал» стадионында өткен австралиялық футболдан 1999 жылғы матч]] Наурудағы ұлттық спорт түрі [[Австралия футболы]] болып табылады. Өзінің [[Науру Ұлттық футбол құрамасы|футболдан ұлттық құрама командасы]] бар, бірақ елдегі кәсіби спортшылардың және үлкен стадиондардың жоқ болғанына байланысты [[ФИФА]]-мен және [[Океания Футбол Конфедерациясы|Океанияның футбол конфедерациясы]]мен танылған жоқ. Ойыншылар формасының түсі — көк түсті, көлденең сары жолағы бар. Ұлттық құраманың басқа ел командасымен алғашқы ойыны 1994 жылдың 2 қазанында өтті. Сол ойында науру командасы [[Соломон аралдары Ұлттық футбол құрамасы|Соломон аралдары]]ның құрамасын 2:1 есебімен жеңді. Науру құрамасы үшін бұл үлкен жеңіс болған, өйткені Соломон аралдары жеңіске жететін басты үміткер ретінде саналған (олар сол жылғыы Меланезия Кубогының жеңімпаздары). Аралда бірнеше спорттық алаңдар және стадиондар бар: «[[Линкбелт Овал]]» (Айво округінде орналасқан, бірақ ол едәуір ескерген және халықаралық стандарттарға сай емес), [[Мененг (стадион)|Мененг стадионы]] (2006 жылы құрылған және 3500 көрерменді сыйдыра алады) және [[Дениг (стадион)|Дениг стадионы]]. Сонымен қатар [[ауыр атлетика]], [[софтбол]], [[баскетбол]] және [[теннис]] секілді спорт түрлері кең тараған. Ел үкіметі көбінесе ауыр атлетикаға назар аударады: дәл осы спорт түрінен Науру үлкен жетістіктерге қол жеткізді. 1990 жылғы Ынтымақтастық ойындары кезінде ауыр атлетші [[Маркус Стивен]]нің таңғаларлық жеңісінен кейін Науруда Науру ұлттық Олимпиада комитеті құрылды. 1992 жылы Маркус Барселонада өткен Олимпиада ойындарында алғашқы науру спортшысы болған. Ресми түрде Олимпиада қозғалысына Науру 1996 жылы қабылданды. Науруның алғашқы ресми атлеттері Маркус Стивен, [[Джерард Гарабван]] және [[Куинси Детенамо]] болған. Науруның ең табысты теннисистері [[Дэвид Детудамо]] және [[Ангелита Детудамо]] болып табылады. === Мерекелер === {| align="center" class="standard" |+ ! Дата ! Атауы ! Ағылшынша атауы |----- | [[1 қаңтар]] | [[Жаңа жыл]] | New Year’s Day |----- | [[31 қаңтар]] | Тәуелсіздік күні | Independence Day |----- | өзгереді | [[Ұлы жұма|Жарқын жұма]] | Good Friday |----- | өзгереді | [[Жарқын дүйсенбі]] | Easter Monday |----- | өзгереді | [[Жарқын сейсенбі]] | Easter Tuesday |----- | [[17 мамыр]] | Конституция күні | Constitution Day |----- | [[25 қыркүйек]] | Жастар күні | National Youth Day |----- | [[26 қазан]] | [[Ангам күні]] | Angam Day |----- | [[25 желтоқсан]] | [[Рождество]] | Christmas Day |----- | [[26 желтоқсан]] | [[Сыйлықтар күні]] | Boxing Day |+ |} == Әлеуметтік сала == === Денсаулық сақтау === Халықты сумен қамтамасыз етудің жағыдайын жақсарту және тұрақты санитарлық-профилактикалық іс-шараларды өткізуді негізгі мақсат ретінде көздейтін денсаулық сақтау мәселелерін тиімді шешу бойынша мемлекеттік бағдарламаның нәтижесінде, соңғы жылдары аралда жұқпалы ауруларының таралуын болдырмауына қол жеткізді. Осыған қарамастан, [[жұқпалы емес аурулар]], [[Қант диабеті|диабет]], [[гипертония]], [[Жүрек аурулары|жүрек-қан тамыр аурулары]] және [[қатерлі ісік]], сонымен қатар [[респираторлық аурулар]], адамдар өлімінің негізгі себебі болып тұр.<ref name="WHO">[http://www.wpro.who.int/NR/rdonlyres/915F6463-5E88-45AF-980E-BC550B08A5E6/0/Nauru.pdf Науру. Доклад Всемирной организации здравоохранения]{{ref-en}}</ref> Науру халқы [[семіздік]]тен қатты азап шегіп жатыр.<ref>[http://www5.imperial.ac.uk/medicine/metabolic_risks/bmi/ Mean age-standardized body mass index (BMI), kg/m2 Males aged 20 and over, 2008]</ref> БҰҰ мәліметтері бойынша, Науру семіздікпен ауыратын адамадар саны бойынша әлемде бірініші орында.<ref>{{cite web|url=http://podrobnosti.ua/health/2013/07/13/917188.html|title=Каждый пятый украинец страдает ожирением — ООН|quote=Первое место в рейтинге заняло островное государство Науру – там этим недугом страдают более 70% жителей.|publisher=Украинская правда|accessdate=2013-07-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/6IWjvRrVH|archivedate=2013-07-31}}</ref>. [[2003 жыл]]ы ересек адамдар арасындағы диабет тарауының көрсеткіші (30,2 %) әлемдегі ең жоғары деңгейде болған. Наурудағы семіздіктің негізгі себебін арзан мол калориялы азықпен, бірінші кезекте ет консервілерімен байланыстырады.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1578329/Spam-at-heart-of-South-Pacific-obesity-crisis.html Spam at heart of South Pacific obesity crisis — Telegraph]</ref> Науру денсаулық сақтау саласындағы ең басты мәселе кадрлардың жетіспеушілігі болып табылады, сондықтан ел үкіметі осы салаға мүмкін болғанша көбірек мамандарды тартуға талпынып отыр. Аралдағы медициналық қызмет көрсетуі тегін. [[1999 жыл]]дың шілдесінде Науру жалпы ауруханасы ({{lang-en|Nauru General Hospital}}) және Ұлттық фосфат корпарациясының ауруханасы ({{lang-en|National Phosphate Corporation Hospital}}) бес дәрігер қызмет ететін Науру Республикасының ауруханасына ({{lang-en|Republic of Nauru Hospital}}) біріктірілді. Ауыр сырқаттармен ауыратын науқастарды емделуге негізінде Австралияға жібереді. 1995—1996 жылдары аралығында денсаулық сақтау саласына жұмсалған шығын 8,9 млн австралиялық долларды, немесе елдегі барлық бюджеттің 8,9 %-ын құрады<ref name="WHO"/>. Кәсіби дәрігерлердің басым бөлігі [[Экспатриация|экспатриант]]тар болып табылады.<ref name="WHO"/> === Білім беру === Наурудағы білім беру 6 жастан 15 жасқа (1—10 сыныптар) дейін міндетті болып табылады. Сонымен қатар білім беру системсына ерте жастағы балаларға арналған 2 саты: мектепке дейінгі ({{lang-en|Pre-school}}) және даярлық ({{lang-en|Preparatory School}}) сатылары кіреді. Бастауыш білім беру 6 жастан 11 жасқа дейінгі балаларға оқудың алғашқы {{nobr|6 жыл}} бойы беріледі. Окудың алғашқы екі жылы Ярен округінің ({{lang-en|Yaren Primary School}}) бастауыш мектебінде беріледі, үшінші және төртінші — Айво округінің бастауыш мектебінде ({{lang-en|Aiwo Primary School}}), ал бесінші жылдан бастап — Науру колледжінде ({{lang-en|Nauru College}}). Бастауыш мектепті бітіргеннен кейін экзамендер тапсырылып, бастауыш мектепті бітіргені туралы Сертификат ({{lang-en|Nauru Primary Certificate}}) беріледі. Келесі саты — [[орта мектеп]] (7—10 сыныптар міндетті түрде және 11—12 сыныптар ерікті білім алу). 10 сыныптан кейін орта білім Сертификатын ({{lang-en|Nauru Junior Certificate}}) алу үшін экзамендер тапсырылады. Оқушы білім алуды жалғастырған жағыдайда 12 сыныптан кейін толық орта білім Сертификатына ({{lang-en|Pacific Senior School Certificate}}) ие болу үшін экзаменнен өтеді. Жоғары білімді арал тұрғындары шекарадан тыс елдерде алады, негізінде Австралияда. Сонымен қатар Науруда [[Оңтүстік Тынық мұхит университеті]]нің ({{lang-en|University of the South Pacific}}) бөлімшесі орналасқан, онда сырттай оқу курстары өткізіледі. Наурудағы білім беру тегін. == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{Ұлттар достастығы}} [[Санат:Науру]] [[Санат:Аралда орналасқан елдер]] [[Санат:Ағылшын тілді елдер мен аумақтар]] [[Санат:Унитарлы елдер]] nfjdshu6hf0vj77a32fitft7blklhcu 0 8779 3056414 3047784 2022-08-01T15:32:04Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Қызылжар (Бұқар жырау ауданы) → Қызылжар (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki '''Қызылжар''' — [[Петропавл]] қаласының кең қолданылып жүрген қазақша атауы '''Елді мекендер:''' * [[Қызылжар (Абай облысы)|Қызылжар]] — [[Абай облысы]] [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақмола облысы)|Қызылжар]] — [[Ақмола облысы]] [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақтөбе қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — [[Ақтөбе облысы]] [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Қызылжар (Қобда ауданы)|Қызылжар]] — Ақтөбе облысы [[Қобда ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Мартөк ауданы)|Қызылжар]] — Ақтөбе облысы [[Мартөк ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] — [[Алматы облысы]] [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] — Алматы облысы [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кеген ауданы)|Қызылжар]] — Алматы облысы [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кербұлақ ауданы)|Қызылжар]] — Алматы облысы [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қаратал ауданы)|Қызылжар]] — Алматы облысы [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Индер ауданы)|Қызылжар]] — [[Атырау облысы]] [[Индер ауданы]]ндағы ауыл. * ''[[Қызылжар (Махамбет ауданы)|Қызылжар]]'' — Атырау облысы [[Махамбет ауданы]]нда болған ауыл. 2014 жылы таратылған. * [[Қызылжар (Ақжайық ауданы)|Қызылжар]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Теректі ауданы)|Қызылжар]] — Батыс Қазақстан облысы [[Теректі ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] — [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қостанай облысы)|Қызылжар]] — [[Қостанай облысы]] [[Бейімбет Майлин ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қызылорда облысы)|Қызылжар]] — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Бәйдібек ауданы)|Қызылжар]] — [[Түркістан облысы]] [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ордабасы ауданы)|Қызылжар]] — Түркістан облысы [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Жаңаталап ауылдық округі)|Қызылжар]] — Түркістан облысы [[Сайрам ауданы]], [[Жаңаталап ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]]ндегі ауыл. * [[Қызылжар (Құтарал ауылдық округі)|Қызылжар]] — Түркістан облысы Сайрам ауданы, Құтарал ауылдық округіндегі ауыл. * [[Қызылжар (Сарыағаш ауданы)|Қызылжар]] — Түркістан облысы [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ертіс ауданы)|Қызылжар]] — [[Павлодар облысы]] [[Ертіс ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақсу қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — Павлодар облысы [[Ақсу қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. * [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]] — Ұлытау облысы [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы кент. * ''Қызылжар'' — [[Жамбыл облысы]] [[Талас ауданы]]ндағы [[Көшек батыр ауылы]]ның 1999 жылға дейінгі атауы. '''Футбол клубы:''' * [[Қызылжар ФК|Қызылжар]] — [[Петропавл]] қаласының атынан ойнайтын Қазақстандағы футбол клубы. {{айрық}} 0njvs1849suyqj3ysms65a2omya63gl 3056424 3056414 2022-08-01T15:38:50Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Қызылжар''' — [[Петропавл]] қаласының кең қолданылып жүрген қазақша атауы == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Қызылжар (Абай облысы)|Қызылжар]] — [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. === Ақмола облысы === * [[Қызылжар (Ақмола облысы)|Қызылжар]] — [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл. === Ақтөбе облысы === * [[Қызылжар (Ақтөбе қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Қызылжар (Қобда ауданы)|Қызылжар]] — [[Қобда ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Мартөк ауданы)|Қызылжар]] — [[Мартөк ауданы]]ндағы ауыл. === Алматы облысы === * [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] — [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кеген ауданы)|Қызылжар]] — [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. === Атырау облысы === * [[Қызылжар (Индер ауданы)|Қызылжар]] — [[Индер ауданы]]ндағы ауыл. * ''[[Қызылжар (Махамбет ауданы)|Қызылжар]]'' — [[Махамбет ауданы]]нда болған ауыл. 2014 жылы таратылған. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Қызылжар (Ақжайық ауданы)|Қызылжар]] — [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Теректі ауданы)|Қызылжар]] — [[Теректі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * ''Қызылжар'' — [[Талас ауданы]]ндағы [[Көшек батыр ауылы]]ның 1999 жылға дейінгі атауы. === Жетісу облысы === * [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] — [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кербұлақ ауданы)|Қызылжар]] — [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қаратал ауданы)|Қызылжар]] — [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] — [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы ауыл. === Қостанай облысы === * [[Қызылжар (Қостанай облысы)|Қызылжар]] — [[Бейімбет Майлин ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Қызылжар (Қызылорда облысы)|Қызылжар]] — [[Арал ауданы]]ндағы ауыл. === Түркістан облысы === * [[Қызылжар (Бәйдібек ауданы)|Қызылжар]] — [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ордабасы ауданы)|Қызылжар]] — [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Жаңаталап ауылдық округі)|Қызылжар]] — [[Сайрам ауданы]], [[Жаңаталап ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]]ндегі ауыл. * [[Қызылжар (Құтарал ауылдық округі)|Қызылжар]] — Сайрам ауданы, Құтарал ауылдық округіндегі ауыл. * [[Қызылжар (Сарыағаш ауданы)|Қызылжар]] — [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Қызылжар (Ертіс ауданы)|Қызылжар]] — [[Ертіс ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақсу қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — [[Ақсу қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. === Ұлытау облысы === * [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]] — [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы кент. == Футбол клубы == * [[Қызылжар ФК|Қызылжар]] — [[Петропавл]] қаласының атынан ойнайтын Қазақстандағы футбол клубы. {{айрық}} p7hs89vfrk14yzk0ev76fn7mmaqm44l 3056435 3056424 2022-08-01T15:39:31Z Kasymov 10777 /* Футбол клубы */ wikitext text/x-wiki '''Қызылжар''' — [[Петропавл]] қаласының кең қолданылып жүрген қазақша атауы == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Қызылжар (Абай облысы)|Қызылжар]] — [[Бородулиха ауданы]]ндағы ауыл. === Ақмола облысы === * [[Қызылжар (Ақмола облысы)|Қызылжар]] — [[Целиноград ауданы]]ндағы ауыл. === Ақтөбе облысы === * [[Қызылжар (Ақтөбе қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. * [[Қызылжар (Қобда ауданы)|Қызылжар]] — [[Қобда ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Мартөк ауданы)|Қызылжар]] — [[Мартөк ауданы]]ндағы ауыл. === Алматы облысы === * [[Қызылжар (Еңбекшіқазақ ауданы)|Қызылжар]] — [[Еңбекшіқазақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кеген ауданы)|Қызылжар]] — [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. === Атырау облысы === * [[Қызылжар (Индер ауданы)|Қызылжар]] — [[Индер ауданы]]ндағы ауыл. * ''[[Қызылжар (Махамбет ауданы)|Қызылжар]]'' — [[Махамбет ауданы]]нда болған ауыл. 2014 жылы таратылған. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Қызылжар (Ақжайық ауданы)|Қызылжар]] — [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Теректі ауданы)|Қызылжар]] — [[Теректі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * ''Қызылжар'' — [[Талас ауданы]]ндағы [[Көшек батыр ауылы]]ның 1999 жылға дейінгі атауы. === Жетісу облысы === * [[Қызылжар (Ақсу ауданы)|Қызылжар]] — [[Ақсу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Кербұлақ ауданы)|Қызылжар]] — [[Кербұлақ ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Қаратал ауданы)|Қызылжар]] — [[Қаратал ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] — [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы ауыл. === Қостанай облысы === * [[Қызылжар (Қостанай облысы)|Қызылжар]] — [[Бейімбет Майлин ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Қызылжар (Қызылорда облысы)|Қызылжар]] — [[Арал ауданы]]ндағы ауыл. === Түркістан облысы === * [[Қызылжар (Бәйдібек ауданы)|Қызылжар]] — [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ордабасы ауданы)|Қызылжар]] — [[Ордабасы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Жаңаталап ауылдық округі)|Қызылжар]] — [[Сайрам ауданы]], [[Жаңаталап ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңаталап ауылдық округі]]ндегі ауыл. * [[Қызылжар (Құтарал ауылдық округі)|Қызылжар]] — Сайрам ауданы, Құтарал ауылдық округіндегі ауыл. * [[Қызылжар (Сарыағаш ауданы)|Қызылжар]] — [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Қызылжар (Ертіс ауданы)|Қызылжар]] — [[Ертіс ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылжар (Ақсу қалалық әкімдігі)|Қызылжар]] — [[Ақсу қалалық әкімдігі]] құрамындағы ауыл. === Ұлытау облысы === * [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]] — [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы кент. == Футбол клубы == * [[Қызылжар (футбол клубы)|Қызылжар]] — [[Петропавл]] қаласының атынан ойнайтын Қазақстандағы футбол клубы. {{айрық}} hyxmxdm6e5fnoxbsg8kofixi9s5i7sp 0 10244 3056319 2996891 2022-08-01T13:24:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Continentes.png|thumb|300px|Түрлі құрлықтарды көрсететін анимациялық, түспен кодталған карта. [[Құрлық#Құрлықтардың бөлінуі|Конвенциясы мен моделіне байланысты]], кейбір континенттер шоғырландырылған немесе кішірек құрлықтарға бөлінген болуы мүмкін: мысалы, [[Еуразия]] жиі [[Еуропа]] мен [[Азия]]ға (қызыл реңктер) бөлінеді, ал [[Солтүстік Америка|Солтүстік]] және [[Оңтүстік Америка]], кейде бір [[Американдық]] құрлық (жасыл реңктері) ретінде танылады.]] '''Құрлық''', материк, континент — [[жер қабығы]]ның [[Мұхит|дүниежүзілік мұхит]] деңгейінен көтеріңкі ірі бөлігі. Оның шеткі аймақтары мұхит деңгейінен төменде жатыр (қ. [[Құрлықтық беткей]]). Құрлықтың жалпы аумағы [[149,1 млн. км²]] немесе жалпы жер шарының [[29,2%]]-ын алады. Солтүстік жарты шардың 39%-ын, оңтүстік жарты шардың 19%-ын құрайды. Қазіргі геологиялық дәуірде ол 6 континенттен — [[Аустралия]], [[Антарктида]], [[Африка]], [[Еуразия]], [[Оңтүстік Америка]] және [[Солтүстік Америка]]дан тұрады. Құрлықтың 36%-ы таулы, 64%-ы жазық. Құрлық астындағы жер қабығының қалыңдығы 25-тен 75 км-ге дейін жетеді. Ішкі континенттік және шеткі континенттік құрылымдардан тұрады. Біріншісіне көне және [[жас платформа]]ларда дамыған жазық өңірлер және [[геосинклиналдық қатпарлы облыс]]тарда пайда болған таулы құрылымдар жатады. Екінші типтік құрылымдарға континенттердің су астындағы тегістелген жалғасы ([[қайраң]], [[беткей]]), пассивті жиегі (атланттық) және кезектесе орналасқан қайраңдық, беткей, терең [[қазаншұңқыр]]лар, [[шұңғыма]]лар, мұхиттың қарқынды дамыған [[арал]] доғаларының ([[Тынық мұхит]]тың) шеткі аймақтары жатады. Құрлықтар ұзақ уақытты қамтитын эволюциялық дамудың нәтижесінде пайда болған гетерогенді дене саналады, ол [[фиксизм теориясы]] бойынша геосинклиналдардың дамуы барысында ертедегі ядролардың бірігіп ұлғаюы нәтижесінде пайда болған. [[Мобилизм теориясы]] бойынша, қазіргі құрлықтар бір уақыттарда бүтін болған [[Пангея континенті]] бөлшектеніп, алдымен [[Лавразия]]ға және [[Гондвана]]ға бөлінген. Құрлықтардың нобайы мұхиттардың ашылуынан және [[литосфералық плита]]лардың соқтығысуынан өзгеріп отырған. == Құрлықтар саны == <center> {| class="wikitable" align="center" ! colspan="9" | Моделдер |- |style="background-color:#FFFFFF" colspan="9"|[[Сурет:Continental models.gif|center|300px]]<center><small>Түрлі құрлықтарды көрсететін түспен кодталған карта. Ұқсас реңктері шоғырландырылған немесе кіші болуы мүмкін</small> |- |'''7 құрлық'''<br /><ref name=AoCA>[http://atlas.gc.ca/site/english/maps/reference/international/world/referencemap_image_view The World - Continents] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060221064548/http://atlas.gc.ca/site/english/maps/reference/international/world/referencemap_image_view |date=2006-02-21 }}, [http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/index.html ''Atlas of Canada'']</ref><ref name=EB>"[http://www.britannica.com/ebc/article-9361501 Continent]". ''[[Encyclopædia Britannica]]''. 2006. Chicago: Encyclopædia Britannica, Inc.</ref><ref name=NatlGeo>[http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=world&Mode=d&SubMode=w World], ''[[National Geographic]] - [http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/ Xpeditions Atlas].'' 2006. Washington, DC: National Geographic Society.</ref><ref name=Oxford1>''[[Oxford English Dictionary|The New Oxford Dictionary of English]].'' 2001. New York: Oxford University Press.</ref><ref name=Encarta>"[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761553387/Continent.html Continent] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091028025748/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761553387/Continent.html |date=2009-10-28 }}". ''[[Encarta|MSN Encarta Online Encyclopedia 2006]].''</ref><ref name=Oxford2>"Continent". McArthur, Tom, ed. 1992. ''The Oxford Companion to the English Language''. New York: Oxford University Press; p. 260.</ref>||<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Солтүстік Америка|Сол. Америка]]||<center><small><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Оңтүстік Америка|Оң. Америка]]||<center><small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Антарктика]]||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Африка]]||<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Еуропа]]||<center><small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Азия]]||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Аустралия (құрлық)|Аустралия]] |- |'''6 құрлық'''<br /><ref name=EB /><ref name=Columbia>"[http://www.bartleby.com/65/co/continent.html Continent]". ''[http://www.bartleby.com/65/ The Columbia Encyclopedia]''. 2001. New York: Columbia University Press - Bartleby.</ref>||<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Сол. Америка ||<center><small><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Оң. Америка ||<center><small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Антарктика||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Африка||colspan="2" |<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Еуразия]]||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Аустралия |- |'''6 құрлық'''<br />||colspan="2"|<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;[[Америкалар|Америка]]||<center><small><span style="background: #0040ff;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Антарктика||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Африка||<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Еуропа||<center><small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Азия||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Аустралия |- |'''5 құрлық'''<ref name="OU">Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, "Continente", page 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7</ref><ref name="LCC">Los Cinco Continentes (The Five Continents), Planeta-De Agostini Editions, 1997. ISBN 84-395-6054-0</ref><!-- NOTE: Both references mention ''Oceanía'' instead of ''Australia''. --> ||colspan="2" |<center><small><span style="background: #00cc00;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span><span style="background: #008000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Америка|| ||<center><small><span style="background: #fed52e;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Африка||<center><small><span style="background: #c10000;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Еуропа||<center><small><span style="background: #f33e01;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Азия||<center><small><span style="background: #c04080;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;</span></small>&nbsp;Аустралия |} </center> == Құрлықтар аумағы мен жұрты == [[Сурет:ContinentStatistics.svg|thumb|300px|Халық саны және жер көлемін салыстыру]] {| class="wikitable sortable" style="text-align:right" |- ! Құрлық ! Аумағы<br />(км²) ! Жұрты<br />2002 (сарап.) ! Бүкіл жұртынан<br />пайызы ! Тығыздығы<br />(адам/км²) |- ! [[Азия]] | 43,810,000 || 3,800,000,000 || 60% || 86.7 |- ! [[Африка]] | 30,370,000 || 922,011,000 || 14% || 29.3 |- ! [[Америкалар]] | 42,330,000 || 890,000,000 || 14% || 20.9 |- ! [[Солтүстік Америка]] | 24,490,000 || 515,000,000 || 8% || 21.0 |- ! [[Оңтүстік Америка]] | 17,840,000 || 371,000,000 || 6% || 20.8 |- ! [[Антарктика]] | 13,720,000 || 1,000 || 0.00002% || 0.00007 |- ! [[Еуропа]] | 10,180,000 || 710,000,000 || 11% || 69.7 |- ! [[Океания]] | 9,010,000 || 33,552,994 || 0.6% || 3.7 |- ! [[Аустралия-Нью-Гини]] | 8,500,000 || 30,000,000 || 0.5% || 3.5 |- ! [[Аустралия (құрлық)|Аустралия]] | 7,600,000 || 21,000,000 || 0.3% || 2.8 |} == Жоғалған құрлықтар == * [[Лауразия]] * [[Гондуана]] == Әлем бұрыштары == * [[Аустралия]] (+ [[Океания]]) * [[Антарктида]] * [[Африка]] * [[Еуропа]] * [[Азия]] * [[Америкалар]] ([[Солтүстік Америка]] мен [[Оңтүстік Америка]], [[Жаңа Әлем]]) Солтүстік Америка мен Оңтүстік Америка құрлықтары [[Панама мойнағы]]мен қосылған. Сонымен қатар [[Жер (ғаламшар)|Жердегі]] құрлықтарды әлем бұрыштарына бөліп айту қалыптасқан. Бұл [[Жағрапиялық ашылымдар дәуірі]]нде пайда бола бастады, яғни әр жаңа жер, сол кезде айтқандай — әлем бұрышын мұхитсаяхатшылары ашқан сайын. [[Солтүстік Америка]] мен [[Оңтүстік Америка]] құрлықтық ажыратуға қарағанда бір әлем бұрышы боп есептеледі, ал әлемнің екі бұрышы боп есептелетін [[Еуропа]] мен [[Азия]] бір құрлықта — [[Еуразия]]да орналасқан. Еуропа мен Азия шекарасы [[Орал таулары]], содан [[Каспий теңізі]]не дейін [[Жем (өзен)|Жем]] [[өзен]]і бойымен, [[Құма]] мен [[Маныш]] өзендерімен [[Дон]] өзені сағасына дейін, ары қарай [[Қара теңіз]] бен [[Жерорта теңіз|Жерорта]] [[теңіз]]дері арқылы өтеді. == Түсініктемелер == <references/> {{commons2|Continents}} {{Continents of the world}} {{Әлем аймақтары}} == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:География]] k4a0wqbe84bo6qlmqj8abyd8ht5dsep 0 11346 3056587 2975271 2022-08-01T18:43:31Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Аударылмаған}} {{Infobox Weapon |name= Maschinenpistole 40 (MP40) |image= [[Сурет:Maschinenpistole MP40.jpg|300px]] |caption=MP40 |origin={{flagcountry|Nazi Germany}} |type=[[Оқшашар тапанша]] |is_ranged=yes |service=1939—1945 |used_by=[[Үшінші Рейх]], [[Израиль]] |wars=[[Екінші Дүниежүзілік соғыс|2-ші Дүниежүзілік соғыс]] |designer=[[Фоллмер, Һайнрих|Һайнрих Фоллмер]] |design_date=1938 |manufacturer=Erma Werke |production_date=1940—1945 |number=шамамен 1 млн |variants=MP36, MP38, MP40, MP40/1, MP41 |weight= 4 kg |length= 833 mm<br />630 mm — жайылған дүмбісмен |part_length= 251 mm |cartridge=[[9x19mm Parabellum]] |action= Бос жапқышқа берілген [[дүмпу қайтарымы]] |rate= 500 атыс/мин |velocity= ~380 m/s |range=100 m |max_range=200 m |feed=32-оқтықты айырмалы қорапша [[оқжатар]] |sights=Алдында — бүркелген жүзді, артында — орнықтырылған және ілмекті U-тәрізді кертік }} '''MP40''' (''Maschinenpistole 40'', сөзбе-сөз аударғанда «40 оқшашар тапаншасы») — [[Үшінші Рейх]]те шығарылған және [[парашютшілер]], әскери [[бөлімше]] басшылары және [[Екінші Дүниежүзілік соғыс]] кезінде басқа да әскери қосындар кеңінен қолданған [[оқшашар тапанша]]. MP-40-тың ату жылдамдығы және [[дүмпу]]і басқалардікімен салыстырғанда төмен болған, сондықтан ол басқа оқшашар тапаншалармен салыстырғанда қолдануда ыңғайлырақ болған. == Тарихы == MP40 — MP36 деген [[жонғылау|жонғыланған]] болаттан жасалған, қазіргі кезде тек екі данасы ғана сақталып отырған түпнұсқаның негізінде дамытылған. MP36 түпнұсқасының жобасын герман әскерінің қаржыландыруымен «Ерма» фирмасында [[Гайпель, Бертольд|Бертольд Гайпель]] жасаған. Ол үлгі ретінде [[Фоллмер, Һайнрих|Һайнрих Фоллмердің]] VPM 1930 және [[EMP]] деген модельдерін алды. Содан соң Фоллмер Бертольд Гайпельдің MP36-сын негізге алды да, 1938 жылы герман қару-жарақ қызметінің тапсырысымен бір жаңа оқшашар тапаншаның түпнұсқасын жасады. Ол түпнұсқа MP38 деп қабылданды. Негізінде, MP38 MP36-ның қарапайымдалған түрі еді, ал кейінірек MP40 MP38-дің қарапайымдалған түрі болды. Бұл қарапайымдатулардың себебі — қарудың бір данасын шығаруға кететін шығындарды азайту болатын. Ол үшін кейінірек бөлшектерді жонғылау арқылы емес қалыптау арқылы жасай бастады. 1939 жылдан бастап қолданысқа енгізілген бірнеше мың MP38-дер 1939 жылғы Польшамен болған соғыста қолданылды. Сондағы тәжірибе жинақталып, өзгерістер енгізіліп, MP38/40, содан кейін MP40 үлгісі дайындалды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде оның барлық үлгілерінің 1 миллионнан астам данасыы жасалды. MP40 оқшашар тапаншасы кейде қару-жарақ жобалаушысы [[Шмайссер, Һуго|Һуго Шмайссердің]] атымен ''Шмайссер'' деп аталады. Бірақ MP40-ты жобалаған Шмайссер емес, ол тек оның [[оқжатар]]ын (магазинін) жасау жолын патенттеді. Шмайссердің жобалағаны — MP41 атты оқшашар тапанша. Ол герман әскерінің қаруы болып қабылданған жоқ. == Құрылысы == [[Сурет: MP_40_AYF_2.JPG|thumb|left|MP 40 дүмбісі жазылған күйде]] [[Сурет: MP_40_AYF_3.JPG|thumb|left|MP 40 дүмбісі бүгілген күйде]] MP38 де, MP40 та [[бекітпе]]нің кері серпілуінің есебінен әрекет ететін аутоматты қару болып табылады. Екеуінің от ашуы толығымен аутоматты, үздіксіз болатындай етіп қарастырылған. Бірақ ату жиілігі біршама төмен болғандығының арқасында [[шүріппе]]ні ауық-ауық басу арқылы жеке-жеке атуларды да жүзеге асыруға болады. [[Бекітпе]]ге жалғанған [[телескоптық]] серіппе кері дүмпудің әсерін жоққа шығарады. MP38-дердің алғашқы үлгілерінде қайыру тұтқасы бекітпеге бекітіліп жасалатын, бірақ одан кейінгі үлгілері мен MP40-тарда қайыру тұтқасы жеке бөлшек етіп жасалатын болды. Қайыру тұтқаларын [[сақтағыш]] ретінде де қолдануға болатын: ол үшін тұтқаның басын арнайы кертпелерге түсірсе, бекітпе не алғы жағдайда, не артқы жағдайда бекітіліп, от ашу мүмкін болмай қалатын. Алғашқы MP38-дерде осындай ерекшеліктің болмауынан қаруды қауіпсіз еті керек болған жағдайда бекітпені бекітетін арнайы қайыс белдіктер қолданылып отырды.<ref>{{Cite web| last = Popenker | first = Max | title=Modern Firearms - MP-38 and MP-40 submachine guns | url = http://world.guns.ru/smg/smg33-e.htm | accessdate = 2007-03-09 }}</ref> Ұңғының қорабы алғашқыда жонғыланған болаттан жасалатын, бірақ оған кететін уақыт көп болып, оны іске асыру қымбат операция болғандықтан, мүмкін болған кездерде жонғылаудың орнына қалыптау және электро-нүктелік дәнекерлеу қолданылып отырды. MP38-дің ұңғысы мен бекітпесінде тіке бағытта бұдырлар ойылып, оқжатардың салынатын жері шеңберлі етіп жасалатын. M38/40 пен MP40-тарда бұндай артықшылықтардан бас тартылды. MP38 және MP40 оқшашар тапаншаларының сырт көзге жақсы байқалатын бір ерекшелігі — ұңғысының төменгі жағында [[Sdkfz 251]] сияқты жартылай шынжыр табанды [[бронетранспортер]]дің үстінен от ашқанда тірек ретінде керек болатын алюминий немесе пластик тіректер. Оқжатардың салынатын жері мен тапанша тұтқасының арасында бакелитке негізделген синтетикалық материалдан жасалған ұңғы жабуы болатын. Ұңғының өзінде ешбір жылудан сақтау шаралары қарастырылмады, атыстың кезінде абайсызда қолдан шығарып алғанда атқыш қолын күйдіріп алуы мүмкін еді. MP38 және MP40-тың бүгілмелі дүмбісі де бар, бұл оқшашар тапаншалардың ішіндегі ең алғашқы бүгілмелі дүмбі<ref>{{cite book | last = Hogg | first = Ian | coauthors = John Weeks| title = Military Small Arms of the 20th Century | publisher = Arms & Armour Press | date = 1977 | pages = page 90 | isbn = 0-7869-1850-8 }}</ref>. Дүмбісі бүгілген кезде оның қысқа болатыны ыңғайлы еді, бірақ ондай қару онша төзімді болмай, [[қоян-қолтық ұрыс]]қа онша дұрыс келмейтін еді. MP38 бен MP40 жалпы алғанда сенімді қару болса да, оның басты осал жері оның 32 оқтықты оқжатары болатын. [[Томпсон оқшашар тапанша]]ның қос бағаналы оқжатар қорапшасы болса, MP38 бен MP40-тікі жалғыз бағаналы болды. MP38 бен MP40-тың істен шығуының басты себебі — атқан кезде оқжатардың тұтқа ретінде қолданылуы болды. Тұтқа ретінде ұстағанда оқжатарды ұстап тұратын құрылғы босаңсып, патрон оқжатардан ату механизміне өтпей қалатын. Осыны болдырмау үшін неміс жауынгерлеріне дайындық кезінде оқшашар тапаншаны тек арнайы тұтқасынан ғана үйретілді.<ref>Weeks, John, ''WWII Small Arms'', Galahad Press, 1980</ref><ref name="ReferenceA">Nelson, Thomas B., The World's Submachine Guns, TBN Enterprises, 1977</ref> MP40-тар жалпы алғанда тек парашютистер мен бөлімше жетекшілеріне берілетін қару болған. Жауынгерлердің көпшілігі [[Karabiner 98k]] мылтықтарымен қаруланатын. Бірақ оқшашар тапаншалармен толығымен жабдықталған кеңес әскери бөлімдерінің ұрыс қабілеті өздеріне ұқсас неміс әскери бөлімдерінің ұрыс қабілетінен әлдеқайда жоғары екендігі анық болған соң, соғыстың соңына қарай немістің шабуыл бөлімшелері де оқшашар тапаншалармен жабдықтала бастады. Шикізаттардың және жұмыс күшінің жетіспеушілігінен алман әскері MP40-тармен ғана емес, K 98 мылтықтарымен де ешқашан жете жабдықталған емес. Сол себепті 1943 жылы алман әскері қарудың MP 43/MP 44, StG 44 деген атпен де белгілі жаңа түріне көше бастады. [[Стен]] оқшашар тапаншасы MP40-қа қарағанда дәлірек деген пікір қалыптасқан, бірақ іс жүзінде MP40 атысы Стендікінен дәлірек. == MP38/40-тың соғыстан кейінгі қолданылуы және соған еліктеп жасалған қарулар == Əр-түрлі [[тапанша-пулемет]]терді кұрастыру үшін MP38 немесе MP40 модельдік үлгі ретінде алынған: * As the design of the [[M3 submachine gun]] started, the designers looked at [[Sten]] guns and captured MP40s. * The [[Ukrainian Insurgent Army]] (UPA) used large quantities of the MP40 in the [[Ukrainian Insurgent Army#UPA's struggle against Soviet forces|liberation war]] against the Soviets between 1944 and 1956 in Western Ukraine. * The German semi-automatic copy of the MP38, [[Selbstladebüchse BD-38]] (since [[2005]]). * The Spanish company [[Star Bonifacio Echeverria, S.A.]] produced several variants as follows: ** [[Star Model Z-45]] model : Produced in [[9mm Largo]] and contains parts of wood (butt and hand guards) and is a version of folding stock similar to the German [[MP40]] and the magazine carried 30 rounds. It served in Spain, Cuba, Chile, Portugal and Saudi Arabia and was used for the first time in combat in the battle of [[Sidi Ifni]]. ** [[Star Model Z-62]] and Z-63 : A much modified variant which entered production in 1963 in good condition and its more well-known difference is than the Z-62 uses the 9 ammunition of length and the Z-63 the ammunition of [[9mm Parabellum]]. They have differences of internal design but by outside they are practically identical. There are parts of no wood and are completely metal. resembles more the Beretta MAB. ** [[Star Model Z-70]] and Z-70B : Similar in appearance to the Z-62 but with a modified safety, the caliber is in 9mm Parabellum after the entrance of Spain in NATO and both models incorporate the shipper of 30 firings. * The [[Yugoslav Peoples Army]] produced a variant in [[7.62x25mm Tokarev]] called the M56 which were used in some quantity in the various conflicts in the breakup of Yugoslavia. It was recognized by its long thin barrel and curved magazines. * The [[Norwegian Army]] used the MP40 from [[1945]] until about [[1970]] <ref>"Hærn Etter Andre Verdenskrig 1945 - 1990" ISBN 82-90545-18-5</ref> and other parts of the Norwegian armed forces, such as the [[Norwegian Home Guard]], still issued the MP40 up into the very early 90s. * After the war the MP40 was still the standard submachine gun of the [[Israel Defense Forces|Israeli army]] and was often used in the Palestinian area. It remained the official submachine gun of the Israeli [[paratrooper]]s until [[1956]]. * Some MP40s were in use by the [[Kosovo Liberation Army]] in the [[Kosovo War]] in [[1999]] [http://www.bicc.de/publications/briefs/brief20/brief20.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927021206/http://www.bicc.de/publications/briefs/brief20/brief20.pdf |date=2007-09-27 }}. Two MP40's were used by the [[LAPD]] [[SWAT]] team during the famous May 1974 shootout with members of the terrorist [[Symbionese Liberation Army]].[http://www.courttv.com/archive/trials/soliah/docs/lapdreport.pdf]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120226115805/http://www.trutv.com/newname.html |date=2012-02-26 }} == Variants and developments == * MP40/I - main production version * MP40/II - experiment with two side by side 32-round magazines. The MP40/II was tested in 1942. This version of the MP40 has a two-magazine receiver that slides horizontally to use the additional magazine when the first becomes depleted. This design was intended to counter the superior firepower of the Russian [[PPSh-41]], but made the weapon heavy and unbalanced in the field, and did not work well.<ref name="ReferenceA"/>. However, by 1943 the Soviets shifted the production of PPSh-41 drums to 35 round magazines to combat malfunctions. * MP41: A variant designed by Louis Schmeisser for the Haenel Company, which featured the receiver, operating mechanism, and magazine housing of the MP40 and the stock, trigger and fire selector similar to the [[MP28]]. * Many countries involved in World War II developed submachine guns which had a similar features to the MP40 (with a folding stock, magazine as a front handgrip, and production techniques). The most famous examples are the Russian [[PPS-43]] and the American M3 submachine gun. Most derivative designs also copied the troublesome magazine design as well. * BD38 - a new semi-automatic reproduction of the MP38 submachinegun == Тағы қараңыз == * [[MP18]] * [[Оқшашар тапаншалардың тізімі]] * [[List of common World War II infantry weapons]] * [[List of World War II firearms of Germany]] == Түсініктемелер == <references/> == Әдебиет == * ''The German Submachine Guns'' (downloadable) by Lyndon Haywood (H&L Publishing - HLebooks.com - 2001) == Сыртқы сілтемелер == {{Commons|MP40}} * [http://www.youtube.com/watch?v=V591FhD_y3o MP40 пен «Стен» автоматтарының салыстырма сынақтарының бейнежазбасы] * [http://www.smallarmsreview.com/january.htm Small Arms Review: The MP36 ''The Missing Link'' («Смалл армс ревью» журналындағы MP36 туралы мақала)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111027210051/http://www.smallarmsreview.com/january.htm |date=2011-10-27 }} * [http://wilk.wpk.p.lodz.pl/~whatfor/mp40.htm Polish MP-38 / 40 site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070915051724/http://wilk.wpk.p.lodz.pl/~whatfor/mp40.htm |date=2007-09-15 }} * [http://wilk.wpk.p.lodz.pl/~whatfor/mp40schem_full.htm MP40 schematics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070914065922/http://wilk.wpk.p.lodz.pl/~whatfor/mp40schem_full.htm |date=2007-09-14 }} * [http://www.ssd-weapon.com/produkte/bd38/bd38.htm BD38 Page] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090916062021/http://www.ssd-weapon.com/produkte/bd38/bd38.htm |date=2009-09-16 }} * [http://world.guns.ru/smg/smg33-e.htm Gunworld article on the MP40] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070315064437/http://world.guns.ru/smg/smg33-e.htm |date=2007-03-15 }} * [http://world.guns.ru/smg/smg91-e.htm Gunworld article on the Yugoslav M56] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100902000801/http://world.guns.ru/smg/smg91-e.htm |date=2010-09-02 }} {{WWIIGermanInfWeapons}} [[Санат:World War II German infantry weapons]] [[Санат:World War II submachine guns]] [[Санат:Қарулар]] grxgly739xlkmt9xbt7553dlul55dpu 0 14020 3056476 3051130 2022-08-01T16:27:03Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Қала |атауы = Көкшетау |шынайы атауы = {{lang-kk|Kökşetau}} |сурет = Кокшетау.jpg |әкімшілік күйі = Облыс орталығы |елтаңба = Kokshetau seal.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg= 53|lat_min= 17|lat_sec= |lon_deg= 69|lon_min= 23|lon_sec= |CoordAddon=type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ақмола облысы |кестедегі облыс = Ақмола облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Бауыржан Ғайса |құрылған уақыты = [[29 сәуір]] [[1824 жыл]] |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Көкшетау бекінісі (1868 дейін) <br /> Кокчетав (1868 — 1993) |статус алуы = [[1862 жыл]] |жер аумағы = 233,97 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 234 |климаты = қатаң-континенталды |ресми тілі = |тұрғыны = {{өсім}} 153 057<ref>[http://www.akmola.stat.kz/oblasti/koksh.htm Департамент статистики Акмолинской области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110526174956/http://www.akmola.stat.kz/oblasti/koksh.htm |date=2011-05-26 }}</ref> |санақ жылы = 2018 |тығыздығы = 624 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] — 58,05 %,<br /> [[орыстар]] — 29,41 %,<br /> [[украиндар]] — 2,88 %,<br /> [[татарлар]] — 2,28 %,<br /> [[немістер]] — 1,95 %,<br /> [[поляктар]] — 1,40 %,<br /> [[ингуштар]] — 1,07 % ,<br> [[беларустар]] — 0,82 %,<br /> басқалары — 2,14 %<ref name="stat.kz2">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының ұлттық құрамы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/68j77qjAC?url=http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2012-06-27 }}</ref> |конфессионалдық құрамы = [[мұсылман]]дар ([[Сунниттер|суниттер]])<br /> [[христиандық|христиандар]] ([[Православ шіркеуі|православтар]], [[католицизм|католиктер]]) <br /> және басқалары |этнохороним = көкшетаулық, көкшетаулықтар |телефон коды = 7162xх-xx-xx |пошта индекстері = 020000—020010 |автомобиль коды = 03, C |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Kokshetau |сайты = http://kokshetau.akmo.gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru |сайт тілі 3 = en | add1n = [[Өзен|Өзендері]] | add1 = [[Шағалалы (өзен)|Шағалалы]], [[Қылшақты (өзен)|Қылшақты]] | add2n = | add2 = }} '''Көкшета́у''' ([[Қазақ әліпбиі|латын]] — {{lang-kk|Kökşetau}}; {{Audio-IPA|Kk-kokshetau.ogg|[køkɕetɑw]}}; {{lang-ru|Кокшета́у}}; {{IPA|[kokʂɪˈtaʊ]}}, [[1868 жыл]]ға дейін — ''Көкшетау бекінісі'', [[1993 жыл]]ға дейін орыс транскрипциясында — '''Кокчета́в''' {{IPA|[koktɕɪˈtav]}}) — [[Ақмола облысы]]ның әкімшілік орталығы ([[1999 жыл|1999]] жылдан; [[1944 жыл|1944]] – [[1997 жыл|1997]] ж. ''[[Көкшетау облысы]]ның'' орталығы болған), [[Қазақстан]]ның [[Солтүстік Қазақстан|солтүстігінде]], [[Қопа (көл)|Қопа]] көлінің оңтүстік жағалауындағы орналасқан қала (''1862 жылдан''). Қала ауданы — 233,97 км². Құрамына Көкшетау қаласы мен көршілес [[Станционный ауылдық округі (Ақмола облысы)|Санционный]], [[Қызыл жар ауылдық округі (Көкшетау қалалық әкімдігі)|Қызыл жар]] ауылдық округтері кіреді, [[Көкшетау қалалық әкімдігі|Көкшетау әкімшілік-аумақтық]] құрылымның ауданы — 425 км². Қала әкімшілігіне бағынышты екі ауылдық округте 12 189 адам өмір сүреді. Тұрғындарының саны — 146 104 адам (2020).<ref>[https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT333984 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны]</ref> Көкшетау [[Қазақстан қалалары]]ның арасында халық саны бойынша он сегізінші орында орналасқан. Көкшетауда көптеген ұлт өкілдері өмір сүреді. Саны жағынан ең көп таралған ұлттарға [[қазақтар]] (58,05 %) мен [[орыстар]] (29,41 %) жатады. Негізгі [[дін]]и топтар — [[Ислам|мұсылмандар]] ([[сунниттер|суниттер]]) мен [[Христиандық|христиандар]] ([[православ шіркеуі|православтар]] және [[католицизм|католиктер]]). [[Көкшетау қалалық әкімдігі|Қала әкімшілігіне]] бағынышты екі ауылдық округте 12 563 адам өмір сүреді. Көкшетау қаласынан [[Нұр-Сұлтан]]ға дейінгі қашықтық 276 км. Көкшетау — Қазақстанның 2021 жылғы мәдени астанасы.<ref>[https://www.gov.kz/memleket/entities/mcs/press/news/details/203580?lang=kk Көкшетау - Қазақстанның 2021 жылғы мәдени астанасы]</ref> == Этимологиясы == === Атауы === ''Көкшетау'' деген атау қазақтың "көкше" ([[Қазақ әліпбиі|латын]] — {{lang-kk|kökşe}}) және "[[тау]]" ([[Қазақ әліпбиі|латын]] — {{lang-kk|tau}}) деген сөздерінен шықты. Көкшетау, бұл – тау. [[Көкшетау тауы|Көкше тауы]] – баурайында әйгілі [[Бурабай ұлттық паркі]] орналасқан және осы Бурабай ауданы жеріндегі тау. Көкше таудың ең биік нүктесі – Бүркітті шоқысы 947 метр. Бұл атау [[орыс тілі]]нде «синеватая гора» мағынасын білдіргендіктен, кейде Көкшетауды орысша «Синегорье» деп те атайды. Қала атауының қазіргі жазылуы 1940 жылы [[кириллица]] негізінде жасалған әліпби қабылданған кезден бастап қолданыста. == Таңбасы == Көкшетаудің ең алғаш [[Елтаңба|таңбасы]] (авторы: В.Н. Сурганов) 1970 жылдың 12 шілде күні бекітілді. == Физико-географиялық сипаттамасы == === Географиялық орналасуы === Қаланың [[географиялық координаттар]]ы — {{coord|53|17|30|N|69|23|30|E|type:city(400000)_region:KZ|display=inline|yandex=1}}<ref>{{кітап|тақырыбы=Reference World Atlas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=ESXyAAAAQBAJ|баспасы=Penguin|жыл=2013|pages=214|allpages=408|isbn=9781465421180}}</ref>. [[Уақыт белдеуі]] — [[UTC+6:00|UTC+06:00]]. Көкшетау қаласы [[Көкшетау қыраты]]ның солтүстігінде, [[Қопа (көл)|Қопа көлі]]нің оңтүстік жағалауындағы көрікті жерде орналасқан. ===Географиялық жағдайы=== [[File:Кокшетау.jpg|left|thumb| alt=A.| ''[[Абылай хан|Абылай хан]] даңғылы''.]] Қазіргі Ақмола облысының солтүстігі мен оған шектесіп жатқан [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның кейбір аудандарын қамтиды. Орталық бөлігінде Көкшетау қыраты орналасқан. Осында шығыстан батысқа қарай Көкше, Жақсы Жалғызтау, Жаман Жалғызтау, Имантау, Жыланды, Сандықтау, Үлкентүкті, Бұқпа, Қошқарбай, Зеренді таулары, Айыртау, Сырымбет секілді таулар мен Шортанды, Бүркітті асуы, Үлкен Шабақты, Кіші Шабақты, [[Бурабай (көл)|Бурабай]], Айнакөл, Айдабол, Зеренді, Қопа, Атансор, Майлысор, Мамай, Саумалкөл, Шалқар, Үлкен Қоскөл, Кіші Қоскөл, Жолдыбай, [[Қалмақкөл]], [[Шағалалытеңіз]], [[Сілетітеңіз]], Теке, Үлкен Қараой, Кіші Қараой, Қалибек, т.б. көлдер орналасқан. Бурабай көлінің ортасында [[Жұмбақтас]] тұр. Бұл аймақта [[Оқжетпес]], ''“Жеке батыр”'', [[Кенесары үңгірі]], т.б. тарихи орындар бар. Қыраттың батыс жағынан [[Есіл]] өзені ағып өтеді. Көптеген ұсақ өзендер көктемде қатты тасығанымен, жазда суы азайып, көпшілігінің арналары кеуіп қалады. Ақылбай кезеңі Көкшетауды екіге бөледі: #солтүстігінде Көкше, Бура, Жеке батыр, #оңтүстігінде Айыртөбе, Шортан шоқылары бар. [[Нұр-Сұлтан]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 276 км жерде, [[Көкшетау қыраты]]ның солтүстігінде, [[Қопа (көл)|Қопа көлі]]нің оңтүстік жағалауындағы көрікті жерде орналасқан. Қаланың аумағы 420,0 км². Қылшықты өзені осы таудан бастау алады. Тау беткейлерінде қарағай, қайың, терек, әр түрлі бұта, тау етегіндегі аңғарлардың шалғындық топырағында бидайық, арпабас, бұтақты бидайық, айрауық аралас әр түрлі шөптер өседі. Қалада тамақ және [[жеңіл өнеркәсіп]], машина жасау, металл өңдеу, химия өндірісі, металл емес бұйымдар өндіру, картон мен қағаз өндіру кәсіпорындары, жылу, электр энергиясын, газ және су тарату мекемелері бар. Білім жүйесі саласында 3 жоғары оқу орны, 13 арнайы орта оқу орындары, жалпы білім беретін 23 мектеп жұмыс жасауда. 2 театр, филармония, қалалық кітапханалар жүйесі, 4 мұражай, көрме залы, 6 клубтық мекемелер қалалықтар мен қонақтарға мәдени қызмет көрсетеді. Қалада дене шынықтыру және спорт саласы жақсы жолға қойылған. 3 стадион, 3 жүзу бассейні, 1 шаңғы базасы, 6 спорт мектебі бар. === Құрылымы === [[Көкшетау қалалық әкімдігі]]не қарасты ауылдар. {| align="left" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor="#f9f9f9"; !Аудан||Халық саны,мың адам |- |[[Қызыл жар]]||{{increase}} 9875 адам |- |[[Станционный (Ақмола облысы)|Станционный]]||{{increase}} 2249 адам |- |[[Қызылжұлдыз (Ақмола облысы)|Қызыл-Жұлдыз]]||{{decrease}} 65 адам |} <br> &nbsp; <br> &nbsp; <br> &nbsp; ==Климаты== ''Көкшетау қаласының'' климаты айқын континенттік, жазы жылы және құрғақ, қысы ұзақ және аязды, ұзақ. Жылдық орташа температура 3,5 °C. Жаздың орташа температурасы шамамен 20,5 °C. Жылына үш ай бойы күндізгі орташа температура 20 °С асып түседі. Қыста күн суық, қаңтар айындағы жылдық орташа температура мөлшері −14,5 °C шамасында, кейде Сібір аяздарының қалаға жетуіне байланысты −48 °C аязға дейін баруы мүмкін. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 230 – 400 мм. Жауын-шашын негізінен жаз айларында жауады. Күн сәулесі көлемінің орташа жылдық көрсеткіші — 2256 сағат. [[Атмосфералық жауын-шашын]] ең көп түсетін ай — [[шілде]] (69 мм), ең аз түсетін ай — [[ақпан]] (10 мм). * Орташа жылдық температура — +3,5 C° * Орташа жылдық жел жылдамдығы — 3,9 м/с * Орташа жылдық ауа ылғалдылығы — 71 % {{Ауа райы | Ені = 70 | Жағдайы = | Жер_ілік = Көкшетау | Дерекнама = {{cite web|url=http://www.pogodaiklimat.ru/climate/28879.htm|title=«Ауа райы және Климат» сайтындағы Көкшетау ауа-райы туралы мәліметтер|accessdate=2020-12-23|archivedate=02-05-2015|archiveurl=http://weatherarchive.ru/Temperature/Kokshetau/May-2017}} | Қаң_ор =-14.0 | Қаң_ор_ж-ш =15 | Ақп_ор =-14.5 | Ақп_ор_ж-ш =10 | Нау_ор =-7.0 | Нау_ор_ж-ш =21 | Сәу_ор =5.5 | Сәу_ор_ж-ш =32 | Мам_ор =13.8 | Мам_ор_ж-ш =44 | Мау_ор =19.5 | Мау_ор_ж-ш =56 | Шіл_ор =20.5 | Шіл_ор_ж-ш = 69 | Там_ор =18.5 | Там_ор_ж-ш = 49 | Қыр_ор =12.5 | Қыр_ор_ж-ш = 32 | Қаз_ор =4.8 | Қаз_ор_ж-ш = 26 | Қар_ор =-5.3 | Қар_ор_ж-ш =23 | Жел_ор =-11.5 | Жел_ор_ж-ш =20 | Жыл_ор = 3.5 | Жыл_ор_ж-ш =397 | Қаң_ор_мин =-28.5 | Қаң_ор_макс =-6.0 | Ақп_ор_мин =-30.0 | Ақп_ор_макс =5.6 | Нау_ор_мин =-18.2 | Нау_ор_макс =1.2 | Сәу_ор_мин =-1.3 | Сәу_ор_макс =10.8 | Мам_ор_мин =8.2 | Мам_ор_макс =19.3 | Мау_ор_мин =14.5 | Мау_ор_макс =23.5 | Шіл_ор_мин =15.6 | Шіл_ор_макс =26.7 | Там_ор_мин =14.3 | Там_ор_макс =23.7 | Қыр_ор_мин =7.3 | Қыр_ор_макс =17.9 | Қаз_ор_мин =-1.5 | Қаз_ор_макс =10.2 | Қар_ор_мин =-15.6 | Қар_ор_макс =0.3 | Жел_ор_мин =-26.1 | Жел_ор_макс =-5.1 | Жыл_ор_мин = -1.3 | Жыл_ор_макс =8.6 | Қаң_а_мин =-46.6 | Қаң_а_макс =4.8 | Ақп_а_мин =-48.3 | Ақп_а_макс =6.2 | Нау_а_мин =-35.7 | Нау_а_макс =23.1 | Сәу_а_мин =-24.7 | Сәу_а_макс =31.3 | Мам_а_мин =-8.7 | Мам_а_макс =35.5 | Мау_а_мин =-0.8 | Мау_а_макс =40.4 | Шіл_а_мин =3.4 | Шіл_а_макс = 41.7 | Там_а_мин =-1.3 | Там_а_макс =41.2 | Қыр_а_мин =-7.6 | Қыр_а_макс = 36.2 | Қаз_а_мин =-24.8 | Қаз_а_макс =25.3 | Қар_а_мин =-37.1 | Қар_а_макс =19.2 | Жел_а_мин =-42.3 | Жел_а_макс =6.6 | Жыл_а_мин =-48.3 | Жыл_а_макс =41.7 }} ==Тұрғыны== {| |'''Көкшетау қаласы халқының саны'''<ref>[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm Cities & towns of Kazakhstan]</ref>: |- |{{Graph:Chart|width=600|height=240|type=rect|yAxisMin=0 |x=1959,1970,1979,1989,2010,2011,2012,2013,2014,2015,2016,2017,2018,2019,2020 |y=52909,80564,103162,136757,136100,137217,136835,139063,140847,142411,145795,145531,145789,145161,146104 |colors=lightblue|showValues=fontsize:15,fontcolor:black}} |} {| class="wikitable" style="text-align:center" ! colspan="11" | Көкшетау қаласы халқының саны (мың адам)<ref>[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-cities.htm Cities & towns of Kazakhstan]</ref> |- ! width="5%" | Санақ жылы ! width="5%" | [[1897 жыл|1897]] ! width="5%" | [[1959 жыл|1959]] ! width="5%" | [[1970 жыл|1970]] ! width="5%" | [[1979 жыл|1979]] ! width="5%" | [[1989 жыл|1989]] ! width="5%" | [[1991 жыл|1991]] ! width="5%" | [[1999 жыл|1999]] ! width="5%" | [[2004 жыл|2004]] ! width="5%" | [[2005 жыл|2005]] ! width="5%" | [[2006 жыл|2006]] |- ! width="5%" | Саны, адам | 4 962 | {{increase}}52 909 | {{increase}}80 564 | {{increase}}103 162 | {{increase}}136 757 | {{increase}}143 300 | {{decrease}}123 389 | {{increase}}123 640 | {{increase}}125 455 | {{increase}}127 317 |- ! width="5%" | Санақ жылы ! width="5%"| [[2007 жыл|2007]] ! width="5%"| [[2008 жыл|2008]] ! width="5%"| [[2009 жыл|2009]] ! width="5%"| [[2010 жыл|2010]] ! width="5%"| [[2011 жыл|2011]] ! width="5%"| [[2012 жыл|2012]] ! width="5%"| [[2013 жыл|2013]] ! width="5%"| [[2014 жыл|2014]] ! width="5%"| [[2015 жыл|2015]] ! width="5%"| [[2016 жыл|2016]] |- ! width="5%" | Саны, адам | {{increase}}129 244 | {{increase}}131 215 | {{increase}}135 106 | {{increase}}136 100 | {{increase}}137 217 | {{decrease}}136 835 | {{increase}}139 063 | {{increase}}140 847 | {{increase}}142 411 | {{increase}}145 795 |- ! width="5%" | Санақ жылы ![[2017 жыл|2017]] ![[2018 жыл|2018]] ![[2019 жыл|2019]] ![[2020 жыл|2020]] |- ! width="5%" | Саны, адам | {{decrease}}145 531 | {{increase}}145 789 | {{decrease}}145 161 | {{increase}}146 104 |} {| class="wikitable" |- ! colspan=21| Қаланың ұлттық құрамы (2020 ж. бойынша): |- ! Барлығы (2020 ж. бойынша) ! colspan="2"| [[қазақтар]] ! colspan="2"| [[орыстар]] ! colspan="2"| [[украиндар]] ! colspan="2"| [[татарлар]] ! colspan="2"| [[немістер]] ! colspan="2"| [[поляктар]] ! colspan="2"| [[ингуштар|ингуштер]] ! colspan="2"| [[беларустар]] ! colspan="2"| [[корейлер]] ! colspan="2"| [[әзірбайжандар]] |- ! rowspan="5"|160 341 | 93126 | 58,05 % | 47185 | 29,41 % | 4618 | 2,88 % | 3660 | 2,28 % | 3124 | 1,95 % | 2243 | 1,40 % | 1721 | 1,07 % | 1320 | 0,82 % | 343 | 0,21 % | 332 | 0,21 % |- ! colspan="2"| [[армяндар]] ! colspan="2"| [[башқұрттар]] ! colspan="2"| [[молдовандар]] ! colspan="2"| [[марилер]] ! colspan="2"| [[шешендер]] ! colspan="2"| удмурттар ! colspan="2"| [[мордвалар]] ! colspan="2"| басқалар |- | 257 | 0,16 % | 226 | 0,14 % | 147 | 0,09 % | 125 | 0,08 % | 86 | 0,05 % | 60 | 0,04 % | 21 | 0,01 % | 1837 | 1,15 % |} == Тарихы == ''Көкшетау'' – [[Қазақстан]]ның [[тарих]]ы бай қалаларының бірі. === Ежелгі замандарда === Қазіргі қала орналасқан аумаққа жергілікті халық ежелгі замандарда-ақ қоныс салып, қорғандар тұрғызған; [[Бурабай кеніші]], [[Бурабай (кент)|Бурабай қонысы]]. Көкшетау өңіріне халық ежелгі заманда-ақ қоныстана бастаған. *6 – 8-ғасырларда [[Түрік қағанаты|Түрік қағандығының]] құрамында, ол ыдырағаннан кейін әр кезеңдерде [[Қимақтар|қимақ]], [[Қыпшақтар|қыпшақ]], т.б. [[Түркілер|түркі тайпаларының]] иеліктерінде болды. *13 – 15-ғасырларда [[Алтын Орда]] мемлекетінде [[Түркілер|түркі тайпаларының]] өзара сіңісуі нәтижесінде біртұтас этникалық топ – қазіргі қазақ халқы қалыптасты. *17-ғасырдың орта тұсында пайда болған [[Жоңғар]] хандығы қазақ халқына үлкен қатер төндірді. Қазақ даласының басқа жерлеріндегі сияқты Көкшетау өлкесінде де жоңғарлармен болған қиян-кескі шайқастарда қазақ батырлары ([[Бөгенбай батыр|Бөгенбай]], [[Сары Қасаболатұлы|Сары]], [[Баян Қасаболатұлы|Баян]], [[Қарасай батыр|Қарасай]], [[Ағынтай батыр|Ағынтай]], [[Қабанбай батыр|Қабанбай]], [[Олжабай Толыбайұлы|Олжабай]], т.б.) асқан ерлік көрсетті. *18-ғасырдың 40-жылдарынан бастап ордасын Көкшетауға тіккен [[Абылай хан]] басқарған [[Қазақ хандығы]] өзінің бұрынғы күш-қуатын қалпына келтірді. [[Ресей]], [[Қытай]], [[Ауғанстан|Ауған]] мемлекеттері мен [[Бұхара хандығы|Бұхар]], [[Қоқан хандығы|Қоқан]], [[Хиуа хандығы|Хиуа]] хандықтары Көкшетаудағы [[Абылай хан|Абылай]] ордасына өз елшілерін жіберіп тұрды. [[Абылай хан]] қайтыс болғаннан кейін Көкшетау жерінде қазақ халқының тарихында үлкен із қалдырған оқиғалар өтті. [[Қазақ хандығы]] тұтастығын жоғалта бастады да, Көкшетау өңірі [[Абылай хан]] әулетінің ([[Уәли хан|Уәли]], [[Кенесары хан|Қасым]], [[Ғұбайдолла Уәлиұлы|Ғұбайдолла]], т.б.) ата қонысына айналды. === Көкшетау бекінісінің қалануы === * [[1824 жыл|1824]] ж. 30 сәуірде Бұқпаның бөктері, Шағалалының сол қапталындағы Шат шатқалының ішінен (қазіргі ''Көкшетау-Қостанай тас жолымен'') қаладан шыға берістегі [[Шағалалы (өзен)|Шағалалы]] өзені үстінен өтетін көпірдің тұсы) [[Ресей империясы]]ның шығыстағы шекаралық әскери бекінісінің құрылысы басталды. * [[1824 жыл|1824]] ж. 17 қыркүйекте (жаңа күн санауы бойынша 30 қыркүйекте) [[Ресей империясы]] Сенатының шешімімен Көкшетау бекінісі ({{lang-ru|Кокчета́вская}}) ресми тізімге енгізілді. * [[1839 жыл|1839]] ж. ''Көкшетауға'' әскери [[гарнизон]]ы әкелініп, казактар станицасы құрылды. === Уездік қала дәрежесінде === * [[1868 жыл|1868]] ж. ''Көкшетау бекінісі'' әскери маңызын жойып, қатардағы елді мекендердің бірі болып қалды. * [[1882 жыл|1882]] ж. жарық көрген ''“[[Сібір]]дегі қалалар мен кенттердің [[экономика]]лық жағдайы”'' деген басылымда мынадай мәліметтер жазылған: “''Көкшетау'' үлкен станица мен соған жалғасқан кенттен тұрады. Станицадағы тұрғындар саны қаладағыдан төрт есе көп. Сондай-ақ, онда шіркеу, көпшілік орындар, уч-ще, жәрмеңкелер мен базар бар. Станицада 300-ге жуық үй, 1800-ден астам адам тұрады. Қалада не бары 60 – 70 үй және 450 мещан мекен етеді. Қалада екі көше ғана болса, станицада жетеу...”. * [[1887 жыл|1887]] ж. ''Көкшетау тұрғыны'' 5 мың адамға жетті. Екі кірпіш зауытында тұрақты 5 – 10 жұмысшы, маусымдық 15 – 20 жұмысшы болды. Шағын арақ-спирт зауыты, шойын құю шеберханасы, 1 бу диірмені мен 20 жел диірмені жұмыс істеді. * [[1898 жыл|1898]] ж. жарық көрген ''“Ресейдегі болыстар мен елді мекендер”'' деген басылымда ''Көкшетау уездік қала'' делініп, “онда 2 мешіт, 1 шіркеу, пошта-телеграф кеңсесі, бастауыш мектеп, 15 орындық аурухана, дәріхана, 2 дәрігер бар” деп жазылған. Үйлердің барлығы да ағаштан қиылып салынатын болған. Соған байланысты ''Көкшетауды'' кезінде ''“ағаш қала”'' деп те атаған. * [[1910 жыл|1910]] ж. шойын құю шеберханасының механигі Захаров қала тұрғындарына тұңғыш рет өз киноаппаратымен дыбыссыз кино көрсетті. * [[1913 жыл|1913]] ж. қаңтарда қала санағы өткізілді. * [[1916 жыл|1916]] ж. ''Көкшетауда'' алғаш рет қуаты 8 кВт/сағ электр станыиясы жұмыс істей бастады. * 19 ғ-дың 60 жылдарынан ''Көкшетау'' қаласының ортасындағы Покров (қазақтар оны Боқырау жәрмеңкесі деп атаған) базарында жәрмеңке өтіп тұрды. Жәрмеңке [[1918 жыл|1918]] жылға дейін жұмыс істеді. === КСРО құрамында === * [[1918 жыл|1918]] жылдың наурызынан Жұмысшы, солдат және шаруа депутаттарының ''Көкшетау уездік кеңесі'' [[Бурабай (кент)|Бурабай]] консерві зауытын, Харламовтың сіріңке фабрикасын, ''Көкшетау'' бу диірменін, [[Айдабол спирт зауыты]]н, Бурабайдағы санаторий мен саяжайларды мемлекет меншігіне айналдырып, ''Көкшетаудың'' бүкіл кәсіпорындарын өз қарауына алды. * [[1921 жыл|1921]] ж. 21 ақпанда ''Көкшетау уезінде'' Кеңес үкіметіне қарсы қарулы көтеріліс болды. ''“Есіл бүліншілігі”'' деп аталған бұл бас көтеруді [[Жұмысшы-шаруа қызыл әскері|Қызыл армия]] бөлімшелері күшпен жаныштады. * [[1922 жыл|1922]] ж. Көкшетау – [[Петропавл|Қызылжар]] ([[Петропавл|Петропавловск]]) темір-жолы (ұзындығы 200 км-ге жуық) іске қосылды. * [[1928 жыл|1928]] ж. элеватор салынды, ағаш өңдейтін және тігін бұйымдары артельдері жұмыс істей бастады. * [[Екінші дүниежүзілік соғыс]] жылдары қалаға КСРО-ның батыс аумағынан бірнеше зауыттар мен өнеркәсіп орындары көшірілді. Кейін олар қаланың өнеркәсіп кешенінің одан әрі дамуына ықпал етті. ''Көкшетау прибор жасау зауыты'' ([[1917 жыл|1917]] жылға дейін ''Шойын құю цехы'' деп аталған) * [[1942 жыл|1942]] ж. Подольскіден ([[Ресей]]) көшіріліп әкелінген тігін машиналары зауыты қосылғаннан кейін ''Көкшетау'' механикалық зауыты болып аталды. * [[1944 жыл|1944]] жылдың 16 наурызында Қазақ КСР Жоғары Кеңесі Төралқасының Жарлығымен ''Көкшетау облысы'' құрылып, оның орталығы ''Көкшетау'' қаласы болды. * [[1954 жыл|1954]] ж. 31 шілдеде ''“Көкшетау қаласын салу және оны көріктендіру туралы”'' Бас жоспар қабылданды. Әуежай ғимараты, темір-жолдар және автовокзалдар салынды. * [[1989 жыл|1989]] ж. [[19 желтоқсан]]да ''Көкшетау қаласы'' [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың, [[Висконсин]], Уокешо қаласымен бауырлас қала атанды. === Тәуелсіз Қазақстан дәуірі === * [[1997 жыл|1997]] ж. ''Қазақстан Республикасы'' Президентінің Жарлығымен ''Көкшетау облысы'' таратылып, оның аумағы [[Ақмола]] және [[Солтүстік Қазақстан]] облыстарына қосылды. * [[1999 жыл|1999]] жылдың 8 сәуірінен бастап ''Көкшетау қаласы'' [[Ақмола облысы]]ның әкімшілік орталығы болды. <center>{{Panorama simple |image = Image:Kokshetau - 1999 (panoramic view, Aqmola Region, Kazakhstan).jpg |fullwidth = 2500 |fullheight = 500 |caption = 1999 жылғы Көкшетау қаласының панорамасы. |height = 250 }}</center> ==Өнеркәсіп саласы== ''Көкшетау қаласында'' тамақ және жеңіл өнеркәсіп, машина жасау, металл өңдеу, химия өндірісі, металл емес бұйымдар өндіру, картон мен қағаз өндіру кәсіпорындары, жылу, электр энергиясын, газ және су тарату мекемелері бар. ''Көкшетау қаласындағы'' ірі өнеркәсіп кәсіпорындары: алтын өндіретін “Васильков алтын” бірлескен кәсіпорны, оттектік тыныс алу аппараты, салмақ өлшеу техникасы, су шығынын есептеуіш аспабы, авиация техникасы агрегаттары мен тораптарын жасайтын “Тыныс” акционерлік қоғамы, әуе-ғарыш техникасындағы тіршілікті қамтамасыз ету жүйесіне арналған агрегаттарды өндіретін “Наука-Восток” акционерлік қоғамы. Қалада ауыл-шаруашылық шикізаттарын өңдейтін кәсіпорындар желісі жақсы дамыған. Мысалы, ет комбинаты, май өнімдерін шығару зауыты, астық қабылдау пункті, сусындар шығаратын, жеңіл өнеркәсіп (тігін және тоқыма өнімдері) кәсіпорындары және фарфор бұйымдарын шығаратын зауыт жұмыс істейді. Қалада 4,5 мың шағын кәсіпорын бар. Шағын бизнес 19,5 мың адамды жұмыспен қамтыған ([[2001 жыл|2001]] ж.). ==Телекоммуникация жүйесі == ''Көкшетаудың'' телекоммуникациялық жүйесінің негізін жалпы сыйымдылығы 30 мың нөмірлі АТС-тер құрайды. == Транспорт == {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="20%"|[[Сурет:Kokshetau_traffic_interchange_in_May_2016.jpg|center|135px]] |width="20%"|[[Сурет:Kokshetau_airport.jpg|center|195px]] |width="20%"|[[Сурет:Kokshetau-1_Railway_Station-1992.jpg|center|195px]] |- | Көкшетау маңындағы жол айрығы |[[Көкшетау Халықаралық Әуежайы]] |[[Көкшетау-1 стансасы]] |} Көкшетау автомобиль, әуе, өзен және темір жолдарының ірі торабы. === Көкшетау көшелері === Қазақстан Республикасы КСРО-дан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін Қазақстан аумағында көптеген орыс тіліндегі көшелер мен мектептер және тағыда басқа ұйым атаулары қазақ тіліні аударылды. Қазіргі таңда Көкшетау қаласында 250 жуық көше бар. === Автокөлік === ''Көкшетау қаласындағы'' автомобиль жолдарының ұзындығы 267 км. Жүк тасымалының басым бөлігін автомобиль көлігі атқарады. Шоссе жолдарының ірі торабы: * [[File:CH-Hinweissignal-Autobahn.svg|15px]] '''А-1''': [[Нұр-Сұлтан]] — [[Петропавл]] трассасы өтеді. * '''А-13''' (бұрынғы '''Р393'''): Көкшетау — [[Омбы]] ([[Ресей]]) * '''P-11''': Көкшетау — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ([[Қостанай]]ға дейінгі '''M-36''' трассасына қосылады, [[Челябі]]ге шығады). * '''P-12''': Көкшетау — [[Атбасар]] === Теміржол көлігі === {{main|Көкшетау-1 стансасы}} Көкшетау үшін темір жол көлігінің маңызы өте зор. Темір-жол магистралі ''Көкшетауды'' Ресейдің сібір облыстарын және Қазақстанның барлық қалаларымен байланыстырады. === Әуежай === {{main|Көкшетау Халықаралық Әуежайы}} Қала маңында ұшып-қону жолдары бар әуежай кешені орналасқан. Халықаралық Көкшетау әуежайы ({{lang-en|Kokshetau International Airport}}) — [[Көкшетау]] қаласында орналасқан [[әуежай]]. 1945 жылы салынған. Ол [[Көкшетау]] орталығынан солтүстік-шығысқа қарай 12.5 км қашықта, [[Ақкөл (Зеренді ауданы)|Ақкөл]] ауылы мен А-13 автожолының арасында орналасқан. 2018 жылы әуежай 21,427 жолаушыға қызмет көрсеткен (2017 жылмен салыстырғанда 2.7%-тік кему). ==Денсаулық сақтау мекемелері== Қаладағы денсаулық сақтау мекемелерінің жалпы саны 34. 17 емдеу-сауықтыру мекемесі, 13 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, жедел көмек станциясы жұмыс істейді. Мемлекеттік емес денсаулық сақтау секторында 1 емхана, 1 аурухана, 48 дәріхана бар. ==Оқу орындары== [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]] атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті - өңіріміздегі 45 жылдан астам көне тарихы бар Қазақстан Республикасындағы алдыңғы қатарлы, оқу нарығында беделді орны бар оқу орындарының бірі. Университет, әлемдік білім стандартына сай, жоғары білікті мамандар даярлайды. Қазіргі уақытта университет құрамында күндізгі бөлімді оқытатын сегіз факультеті, сырттай оқыту факультеті, [[аспирантура]] мен магистратура, ғылыми-зерттеу зертханалары, Мемлекеттік тілді оқыту, инновациялық технологиялар және біліктілікті жетілдіру орталығы, Халықаралық алтаистика мен түркология орталығы, редакциялық-баспа бөлімі, компьтерлік технологиялар және телекоммуникациялар орталығы, мұражайлар мен кітапханасы және тағы басқа құрылымдық бөлімдері бар ірі ғылыми-оқу-өндірістік кешен болып табылады. Бүгінгі күні университетте бакалавриат бойынша 45 мамандықта сегіз мыңнан астам студент білім алуда. Сапалы маман дайындау мақсатында университетте қосарлы оқыту жүйесі, менеджмент сапасының жүйесі, ''«Platonus»'' автоматтандырылған ақпараттық басқару жүйесі қосылған. Назарбаев Зияткерлік мектебі Қазақстан Республикасы Үкіметінің жарлығы бойынша «Тұңғыш Президенттің 20 интеллектуалды мектебі» жобасының аясында, 2009 жылы Көкшетау қаласында физика-математика бағытындағы мектеп ашылды. Көкшетау Физика-математикалық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің бірінші басшысы – Абдильдина Жанар Нұрбапашевна. 2012 жылы 10 тамызда, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Ақмола облысына жұмыс сапары аясында, Физика-математика бағытындағы Зияткерлік Мектепті қарап шықты. Көкшетау қаласының зерек балаларын математика, физика, информатиканың терең оқытумен қатар оқушыларға өз бетімен ғылыми ойлануды, Қазақстандық қоғамның Зияткерлiк элитасының бәсекеге түсе алатындай және өзін қазіргі заманда iске асыратындай болуына көмектесу.Қазақстан Республикасының зияткер элитасын тәрбиелеу. Көкшетау қаласындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің ерекшелігі - физика-математика пәндерін тереңдетіп оқыту. Тереңірек мына сайттан біле аласыз == Мәдениеті == {| class="wikitable" |- ! Ақмола облыстық ҚХА Достық үйі !! [[Ақмола облыстық тарихи-өлкетану мұражайы]] !!''"Көкшетау"'' қаласының мәдениет сарайы !! [[Көкшетау қаласының тарихы мұражайы]] |- | [[Сурет:The House of Friendship with Peoples of Foreign Countries, Kokshetau, Kazakhstan.jpg|center|200px]] || [[Сурет:Akmola Regional Museum of History and Local Lore (Kokshetau, Kazakhstan).jpg|center|200px]] ||[[Сурет:Kokshetau_Russian_Drama_Theatre_(2010).jpg|center|200px]] || [[Сурет:The Valerian Kuybyshev monument in Kokshetau, Kazakhstan.jpg|center|200px]] |} === Театрлар === * [[Шахмет Құсайынұлы Құсайынов|Шахмет Құсайынов]] атындағы [[Шахмет Құсайынов атындағы Ақмола облысының қазақ музыкалық-драмалық театры|Ақмола облысының қазақ музыкалық-драмалық театры]] * [[Ақмола облыстық орыс драма театры]] * [[Көкшетау филармониясы|Ақмола облыстық филармониясы]] *''"Достар"'' мәдениет сарайы *''"Көкшетау"'' мәдениет сарайы - қалалық және облыстық масштабтағы барлық қоғамдық-саяси шаралар өтетін Ақмола облысының басты мәдениет орталығы === Мұражайлар === * [[Көкшетау қаласының тарихы мұражайы]] * Көкшетау қаласындағы «Әдебиет және өнер» мұражайы * Мәлік Ғабдуллин мұражайы * Ақмола облыстық тарихи-өлкетану мұражайы === Кітапханалар === * [[Көкшетау кітапханасы|М.Жұмабаев атындағы Ақмола облысының әмбебап ғылыми кітапханасы]] == Демалыс орындары == [[File:Burabai.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Бурабай ұлттық паркі]]''.]] Көкше өңірі сырға толы болғандықтан көптеген демалыс орындарының бар екені мәлім. Мысалы: ''Көкшетау ұлттық табиғи саябағы'', “Бурабай” курорты, “Оқжетпес”, “Щучинск” санаторийлері, “Жеке Батыр”, “Голубой Залив”, т.б. демалыс үйлері, оқушылар лагерьлері орналасқан. Әр демалыс орындарының өзіндік ерекшеліктері мен сырлары бар. Мысалы үшін: ''Жеке батыр'' аңызы көп адамдар біле бермейтін ерекше демалыс орындардың бірі. Жеке батыр көне замандарда Көкше жерін қорғау үшін күндіз түні тынымсыз қарауылдаған. Елінің жан ашыры болып, елдің сүйікті батыры болған деседі. Алайда күндердің бір күнінде Көкшетау жеріне жау шауып, Жеке батыр тұтқиылдан шапқан жауға бір өзі қарсы тұралмай, сол жерде қаза табады. Дәл сол уақытта Жеке батыр жатқан жерден тау пайда болып, Көкше жері жау қолынан қорғалған. Байқап қарасақ шын мәнінде де тау бетіне үңілсек адам бейнесін көреміз. == Дін == Көкшетауда бірқатар ескі және жаңа республикалық діни орталықтар қызмет етеді: Қазақстан мұсылмандарының діни Басқармасы, Орыс Православиелік шіркеуі Көкшетау және Ақмола епархиясының Епархиалық Басқармасы, сонымен қатар басқа да бірқатар аймақтық орталықтар. Сонымен қатар Римдік-католиктік шіркеудің қызметі де белсенді жүргізілуде. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ Көкшетаудағы діни ғимараттар |width="20%"|[[Сурет:Nauan_Hazrat_Mosque_in_Kokshetau,_Kazakhstan.jpg|210px]] |width="20%"|[[Сурет:Church_of_the_Resurrection_of_Christ_in_Kokshetau_-_2021.jpg|220px]] |width="20%"|[[Сурет:Prihod_Kokshetau.jpg|100px]] |width="20%"|[[Сурет:First_Mosque_in_Kokshetau.jpg|111px]] |width="20%"|[[Сурет:Church_of_the_Holy_Archangel_Michael_in_Kokshetau.jpg|220px]] |width="20%"|[[Сурет:Galym_Mosque_in_Kokshetau.jpg|190px]] |- | «Науан Хазірет» мешіті | Мәсіхтің қайта тірілу соборы | Әулие Энтони Падуя шіркеуі | [[Жақия қажы мешіті|Жақия Қажы мешіті]] | Михаил-Архангел ғибадатханасы | Ғалым атындағы мешіті |} ==Ұлттық саябағы== ''Көкшетау ұлттық табиғи саябағы'' – Көкшетау қаласынан 60 км жерде орналасқан қорықтық аймақ. *1996 ж. Ақмола облысының [[Айыртау (Солтүстік Қазақстан облысы)|Айыртау]], Зеренді аудандары аумағында құрылған. Құрамына [[Шалқар (көл, Солтүстік Қазақстан облысы)|Шалқар]], [[Зеренді]] көлдері, Айыртау шоқысы кіреді. *Жерінің аумағы 586,8 мың гектар, оның 97,7 мың гектары орманды алқап, 166 мың гектары – жайылым, 7 мың гектары шабындық, 289 мың гектары – жыртылған, 25 мың гектарын сулы-батпақты жерлер алып жатыр. *Климаты – тым континенттік, қысы суық, қарлы, жазы [[Қоңыржай климат|қоңыржай]]. Орман арасындағы көгалдар мен өзен алқаптарын астық тұқымдас өсімдіктер басқан. *Саябақта 200-ге жуық археологиялық ескерткіштер, қола дәуірінен қалған қорғандар мен көне заманғы елді мекен орындары бар. Сырымбет тауының маңында 19-ғасырда тұрғызылған ағаш үй сақталған. Онда ұлы ғалым Шоқан Уәлихановқа тарихи-мемориалдық кешен ұйымдастырылған. Саябақтың өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі алуан түрлі. Жануарлардан: [[бұлан]], [[елік]], [[борсық]], [[түлкі]], [[орман сусары]], [[қасқыр]], [[орқоян]], [[Тиіндер|ақтиін]], [[құр]] мекендейді. Оларды аулауға тыйым салынған. Мұнда биотехникалық жұмыстар жүргізіледі: жабайы аңдарға арнап пішен, ағаш жапырақтары мен бұтақтары дайындалады, тұз себілген алаңдар жасалады. Саябақ жерінде [[туризм]] жақсы дамыған.<ref name="source1">“Балалар Энциклопедиясы”, V-том</ref> == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|United States}} Уокешо, [[Висконсин]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] ([[19 желтоқсан]] [[1989 жыл|1989]] жылдан бастап.) == Тағы қараңыз == {{Commonscat|Kokshetau}} * [[Көкшетау тауы]] * [[Көкшетау қыраты]] * [[Көкшетау ұлттық паркі]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Ақмола облысы}} {{Көкшетау қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Көкшетау]] ew2wx9588smvv8ccjhxjthktct3oec7 0 14269 3056608 3055222 2022-08-01T22:13:42Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Махамбет ауданы |елтаңба = Махамбет ауданының эмблемасы.gif |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |облысы = Атырау |аудан орталығы = [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] |ауылдық округтер саны = 9 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 21 |қалалар саны = |әкімі = Ринат Бауыржанұлы Джанглишов |әкімдіктің мекенжайы = Махамбет ауылы, Абай көшесі, 16 |құрылған уақыты = 1938 жыл |жер аумағы = 9,6 мың |жер аумағы бойынша орны = 6-шы |тұрғыны = 29 267<ref>[https://www.stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны (2020 жылдың басына)]</ref> |халық саны бойынша орны = 6-шы |санақ жылы = 2020 |тығыздығы = 3,5 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = қазақ 97,1%, орыс 1,9%, корей 0,4% |телефон коды = +7 71236 |пошта индексі = 0607XX |сайты = |карта = Makhambet District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = Makhambet District in Atyrau Region.svg |ортаққордағы санаты = }} '''Махамбет ауданы''' — [[Атырау облысы]]ның орталық бөлігінде орналасқан аудан. Орталығы - [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет ауылы]]. Ауданға 9 ауылдық округ, 21 елді мекен<ref>[http://www.gov.kz/memleket/entities/atyrau-mahambet?lang=kz Махамбет ауданының әкімдігі]</ref> қарайды. == Жалпы сипаттамасы == [[Сурет:Жайық өзені. Махамбет ауданы.jpeg|thumb|солға|200px|Аудан Жайық өзенінің екі жақ бетіне орналасқан]]Аудан жері Атырау қаласының іргесінен басталып, солтүстікке қарай [[Жайық]] өзенінің екі жақ бетіне орналасқан. Батысында [[Исатай ауданы|Исатай]], солтүстігінде [[Индер ауданы|Индер]], шығысында [[Мақат ауданы|Мақат]] аудандарымен шектеседі. Аудан жері [[Каспий маңы ойпаты|Каспий ойпатының]] орталық бөлігін алып жатыр. Жер бедері тегіс және теңіз деңгейінен 9 м-ден (солтүстігінде) 27 м-ге (оңтүстігінде) дейін төмен. Жайық өзенінің оң жағасымен Каспий теңізінің солтүстігіндегі жіңішке өңірді қызғылт қоңыр топырақты, басым бөлігін сортаңды сұр топырақты және Жамансор деп аталатын [[сор]] жерлер алып жатыр.<ref>Атамекен. Географиялық энциклопедия Алматы 2011</ref> == Тарихы == 1920 жылдың 21 шілде сінде Орал революциялық Комитеті Президиумының шешімімен Гурьев уезі болыстарының тізімі бекітілді. Осы бекітілген шешімдегі 20 болыстың бірі болып Жаманқала болысы да Гурьев уезі құрамына енгізілді. 1920 жылдың 4 қаңтарында Жаманқалада Кеңес өкіметі орнады. Сол жылы Гурьев уезінде 23 болыс қараған. 1923 жылы 28 маусымда болыстарды ірілендіру жүргізіліп, Гурьев уезінде 11 болыс қалды. Жаманқала болысы Зеленый болысымен бірге Қызылқоға болысына қосылады. 1920 жылдың 5-6 қаңтар күндері Сарайшық, Новобогат селоларында, сол қаңтар айында Редут, Сорочинко, Кандаур, №8, №13 сияқты ауылдарда селолық кеңестер құрылды. Гурьев уезі бойынша 23 болыстық кеңестер құрылған болса, оның үшеуі Есбол, Самар, Редут қазіргі Махамбет ауданы көлемінде болды. Редут болыстық Кеңесі әуелі 1920 жылдың 30 қаңтар күні 4-армияның өкілі Черечиннің қатысуымен сайланып, орталығы Сарайшық болып белгіленіпті. Есбол болыстық Кеңесі Жайықтың сол жақ бетіндегі жоғарыдан бастап №13 ауылға дейінгі елді қамту негізінде құрылған. Самар болыстық Кеңесінде Бесарал, Таңқы, Сарайшық, Жалғансай, Бақсай, Жаманқала кеңестері қарайды. Сол жылғы 17 қыркүйекте Редут, Сарайшық, Жалғансай, Жаманқала т.б жерлерден балықшылардың шағын артельдері ашылған. Қазақ атқару комитетінің 1928 жылғы 17 қаңтардағы VІ шақырылған 11-ші сессиясының қаулысымен [[Гурьев округі]] құрылып, оның құрамына алты аудан- Жаманқала, Есбол, Доссор, Жилкоса, Қызылқоға, Теңіз аудандары енгізілді. Сонымен Жаманқала ауданы Тополи болысының Харкин, Краснояр Советінсіз Редут болысының Сорочинко, Сарайшық, Редут, Кандаур селолық Советтерінен, Қарасамар болысының 7-ші ауылдық Кеңесінен құрылды. Мінеки Махамбет ауданының тарихы осыдан басталады. Орталығы болып Яманка ауылы белгіленген. Аудан құрылған жылы 2 пошта-телефон бөлімшесі, 3 клуб, 4 медпункт, 14 бірінші басқышты мектеп, 1 жеті жылдық мектеп болған. Бүкілодақтық Орталық Комитеті1930 жылы 23 шілдесіндегі қаулысымен округтерді жойып, аудандарды ірілендіру жүргізілді. Есбол, Новобогат және Жаманқала аудандары бірігіп, Гурьев ауданын құрады. 1930 жылдың 17 желтоқсаны мен 1933 жылдың 1 шілдесі аралығында Гурьев ауданы Батыс Қазақстан облысына қараса, 1933 жылдың 1 шілдесінен құрамында 4 ауданы бар Гурьев округі қайта құрылды. Қазақстан Орталық Атқару Комитеті алқасының 1938 жылғы 4 ақпандағы қаулысымен Гурьев округі жойылып, Гурьев облысы құрылды.Оның әкімшілік жер аумағы Гурьев облысының атқару комитетінің шешімімен бекітілді. Сонымен 1938 жылдың 15 қаңтарында құрылған Гурьев облысының құрамында Бақсай, Есбол, Жилкоса, Мақат, Маңғыстау, Теңіз аудандары енгізілді. Екінші рет құрылған Бақсай ауданы бұл жолы Жайық өзенінің екі бетіндегі ауылдарды қамтитын болды. Яғни ауданға Гурьев ауданынан Жаманқала, Жалғансай, Редут, Сарайшық, Сорочинко, Қызыл Жұлдыз, Алға, Тегісшіл, Еңбекшіл, Жаңа шаруа, Жаңа тұрмыс, Бақсай, Манаш, Жанбай, Таңдай селолық және ауылдық Кеңестері, Есбол ауданынан Топайлы, Зеленый, Карманов, Қазбек, Құмшығанақ, Қарашығанақ, Қызылүй, Жаңа күш, Есбол, Дуаберген, Кетешағыл ауылдық және селолық Кеңестерінің жері қарайтын болды. Аудан орталығы болып Яманка поселкесі белгіленген. 1939 жылы Новобогат ауданының құрылуына байланысты Бақсай ауданынан Бегайдар, Жамбыл, Жамбай, Кетешағыл, Манаш, Новобогат ауылдық Кеңестері бөлініп шықты. 1963 жылдың 2 қаңтарында Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Президиумның Жарлығымен Есбол және Бақсай аудандары біріктіріліп, олардың негізінде Махамбет ауданы құрылды. Қазақ КСР Жоғары Кеңесі Президиумының 15 маусым 1963 жылғы Жарлығымен бұрынғы Яманка поселкесі Махамбет болып өзгертілді. 1963 жылғы 3 қарашада Гурьев облысының атқару және партия комитеттері бюросының қаулысымен Балықшы өнеркәсіптік ауданының таратуына байланысты ол аудандағы ауылдық және селолық Кеңестер Махамбет ауданына берілді. == Климаты == Климаты тым [[Континенттік климат|континенттік]]. Ауаның орташа температурасы қаңтарда -10^оС, шілдеде 25^оС. Кейде қыста температура -38^оС-қа дейін төмендейді, ал жазда 45^оС-қа дейін көтеріледі. Жылдық жауын-шашынның мөлшері 100-150 мм. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == Ауданның әкімшілік-аумақтық бөлінуі: {| class="wikitable" |- ! Ауылдық округ/қала !! Халқы (2009) !! Елді мекендері |- | [[Ақжайық ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақжайық ауылдық округі]] || 1 179 || [[Ақжайық (Махамбет ауданы)|Ақжайық]] ауылы |- | [[Ақтоғай ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақтоғай ауылдық округі]] || 1 147|| [[Ақтоғай (Атырау облысы)|Ақтоғай]], [[Бала Ораз ауылы|Бала Ораз]], [[Кеңөріс]], [[Өтешқали Атамбаев ауылы|Өтешқали Атамбаев]] ауылдары |- | [[Алға ауылдық округі (Атырау облысы)|Алға ауылдық округі]] || 1 859 || [[Алға (Махамбет ауданы)|Алға]] ауылы |- | [[Бақсай ауылдық округі]] || 2 412 || [[Таңдай (ауыл)|Таңдай]], [[Есмахан]], [[Көздіқора]], [[Томан (ауыл)|Томан]] ауылдары |- | [[Бейбарыс ауылдық округі]] || 3 435 || [[Бейбарыс (ауыл)|Бейбарыс]], [[Қызылжар (Махамбет ауданы)|Қызылжар]], [[Талдыкөл (Атырау облысы)|Талдыкөл]], [[Аққайың (Атырау облысы)|Аққайың]] ауылдары |- | [[Есбол ауылдық округі (Махамбет ауданы)|Есбол ауылдық округі]]|| 2 355 || [[Ортақшыл (Атырау облысы)|Ортақшыл]], [[Еңбекшіл (Атырау облысы)|Еңбекшіл]], [[Есбол (Махамбет ауданы)|Есбол]] ауылдары |- |[[Жалғансай ауылдық округі]] ||1 246 || [[Жалғансай]] ауылы |- | [[Махамбет ауылдық округі (Атырау облысы)|Махамбет ауылдық округі]] || 9 764|| [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]], [[Сарытоғай (Атырау облысы)|Сарытоғай]] ауылдары |- | [[Сарайшық ауылдық округі]]|| 2 562 || [[Сарайшық (ауыл)|Сарайшық]], [[Ескі Сарайшық]] ауылдары |} == Әкімдері == * Ұзаққали Елеубаев 1994-2012 * Ерлан Жаңабаев 2012-2015 * Әлібек Нәутиев 2015-2016 * Әлимұхаммед Құттымұратұлы 2016-2017 * Сырым Рысқалиев 2017-2018 * Жәрдемғали Ахметов 2018-2021 * Ринат Джанглишов 2021-2022 == Жер беті сулары == Жер беті суларын Жайық өзенінің төменгі ағысы мен оның салалары ([[Бақсай (өзен, Атырау облысы)|Бақсай]], Бұғыл, [[Бағырлайсай]], [[Ақсай (өзен, Атырау облысы)|Ақсай]] және Ащысай) шығысында Қурайлы каналы, сондай ақ Каспий теңізінің солтүстік жағалауындағы көлдер құрайды. Олардың ең үлкені -[[Жалтыр (көл, Атырау облысы)|Жалтыр]] көлі. == Өсімдіктер мен жануарлар дүниесі == Далалық өңірде [[жусан]], [[селеу]], [[сораңшөп|сораң]], [[Шағыр (өсімдік)|шағыр]], [[қаңбақ]], [[құмаршық]], [[жүзгін]], [[жыңғыл]], [[сүттіген]], [[қызылмия]], [[құланқұйрық]], [[адыраспан]], [[Алабота (өсімдік)|алабота]], [[изен]] т.б.өсімдіктер, өзен бойында [[қарағаш]], [[терек]], [[тал]] өседі. Жануарлар дүниесінен [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қояндар]], [[қарсақ]], [[борсық]], [[күзендер]], [[қосаяқтар]], [[сарышұнақтар]], [[ала қарға]], [[бүркіт]], [[үкі]], [[байғыз]], [[бөктергі]], суларында [[қаздар]], [[үйрек]], [[аққулар]] т.б.кездеседі. == Халқы == Тұрғыны 33 305 (2014) адам. Негізінен қазақтар тұрады 97,1%, орыстар 1,9%, корейтер 0,4%. Халқының көпшілігі [[Жайық]] өзені бойына орналасқан. == Шаруашылығы == Махамбет ауданы – негізінен ауыл шаруашылығы саласы кең өрістеген аудан. Соңғы жылдары ауданның ауыл шаруашылығы саласында жұмыс жасайтын өндірістік кооперативтер, серіктестік және шаруа қожалықтарындаығы төрт түлік саны артып келеді. Ауданда мал және егін шаруашылығымен айналысатын «1 Мамыр» ЖШС-гі, «Райхан», «Раушан», «Қорған» шаруа қожалықтары, «АтырауАгроөнімдері» АҚ-ы, «Мұра», «Дастан» ӨК-рі бар. == Әлеуметтік нысандары == Ауданда 25 мектепке дейінгі мекемелер, 18 мектеп, Махамбет көпбейінді ауыл-шаруашылығы колледжі, 1 орталық аурухана, 1 өкпе аурулар ауруханасы, 6 ФАП, 2 ФП, 11 мәдениет үйі жұмыс істеуде. Аудан жерінен Атырау-Орал, Атырау-Индер, Махамбет-Аққыстау тас жолдары, Ресей және Кавказ бағыттарына қарай мұнай-газ құбырлары өтеді.<ref>Атырау: Энциклопедия. -Алматы: Атамұра, 2000</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Атырау облысы}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы]] 6bxtexm3x8idqc1h2ogvy8d17u1siom 0 16304 3056438 3047281 2022-08-01T15:43:19Z Kasymov 10777 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Жаңаарқа ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 47 |lat_min = 14 |lat_sec =10 |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 52 |lon_sec =32 |облысы = Ұлытау облысы |аудан орталығы = [[Жаңаарқа]] |ауылдық округтер саны = 12 |кенттік әкімдіктер саны = 2 |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 34 |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 50,9 |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 34 462<ref>[http://www.zhanaarka.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Қарағанды облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[қазақтар]] (92,93%)}}, {{nobr|[[орыстар]] (4,93%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (0,48%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (0,46%)}}, {{nobr|[[немістер]] (0,26%)}}, {{nobr|[[беларустар]] (0,19%)}}, {{nobr|басқа ұлт өкілдері (0,95%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 100500-100510 |сайты = |карта = Zhanaarka District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |ортаққордағы санаты = }} '''Жаңаарқа ауданы''' — [[Ұлытау облысы]]ның шығыс бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлік. Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылды. Аудан аумағы 50,9 мың шаршы километрге тең. Орталығы [[Жаңаарқа]] кенті. == Халқы == Тұрғындары 34 462 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[қазақтар]] (92,93%), [[орыстар]] (4,93%), [[украиндар]] (0,48%), [[татарлар]] (0,46%), [[немістер]] (0,26%), [[беларустар]] (0,19%), басқа ұлт өкілдері (0,95%). == Әкімшілік бөлінісі == 34 елді мекен 2 кенттік әкімдігі мен 12 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Айнабұлақ ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Айнабұлақ ауылдық округі]] * [[Ақтау ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Ақтау ауылдық округі]] * [[Ақтүбек ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Ақтүбек ауылдық округі]] * [[Байдалы би ауылдық округі]] * [[Бидайық ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Бидайық ауылдық округі]] * [[Ералиев ауылдық округі]] * [[Жаңаарқа кенттік әкімдігі]] * [[Жұмажанов ауылдық округі]] * [[Қараағаш ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Қараағаш ауылдық округі]] * [[Қызылжар кенттік әкімдігі]] * [[Сейфуллин ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Сейфуллин ауылдық округі]] * [[Төгіскен ауылдық округі]] * [[Целинный ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Целинный ауылдық округі]] * Талдыбұлақ ауылдық округі == Шаруашылығы == [[2006 жыл|2006]] жылы ауыл шаруашылығы өнімнің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 540,1 мың гектар ауыл шаруашылық жерлер пайдаланылады, оның ішінде 40,5 мың га егістік алқаптар. 2006 жылғы астыққа 34,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде 23,0 мың га дәнді дақылдар, картоп – 0,2 мың га, көкөніс – 0,1 мың га. * 2006 жылы: 14,4 мың тонна дәндер; 3,9 мың тонна картоп; 2,9 мың тонна көкөніс дақылдары; 9,7 мың тонна ет (тірі салмақта); 28,3 мың тонна сүт; 1923,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарда: ірі қара мал саны 37,5 мың бас; қой мен ешкі – 106,0 мың бас; шошқа – 0,6 мың бас; жылқы – 24,0 мың бас; құс – 30,8 мың басты құрады. * Өндірілетін өнеркәсіптік өнімнің негізгі түрлері: нан мен нан өнімдерін, ұн, өсімдік майы, металл кендерін шығару, электр энергияны тарату, локомотивтерді жөндеу. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1344,5 млн. теңгені құрады. == Әлеуметтік құрылымдары == • 34 күндізгі жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді, онда 6159 оқушы оқиды; • 1 кәсіби-техникалық оқу орнында - 121 оқушы оқиды; • 20 кітапхана; • 9 клуб типті мекеме; • 1 мұражай жұмыс істейді; 2006 жылғы ауданның ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 2356 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 32621 теңге. Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 6016,1 млн. теңге сомасында игерілді, бұл 2005 жылғы көлемінен 48,8% -ын құрады. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 905,7 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемінен 51,8%-ын құрады. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 239,9 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 70,9 млн. теңге. * Бірінші ұлттық ауылшаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Жаңаарқа ауданы елді мекендері}} {{Жаңаарқа ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жаңаарқа ауданы]] 188chssr9057f2mts40y4dejhojf8ql 0 16307 3056374 3052099 2022-08-01T14:54:01Z Kasymov 10777 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Жезқазған |сурет = Jezkazgan 02.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = Seal Zhezkazgan.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =47 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =42 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Қайрат Бектайұлы Абсаттаров]] |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 85 923<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =7102 |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.jezkazgan.gov.kz/ |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' — [[Қазақстан]]ның [[Ұлытау облысы]]ндағы [[1954 жыл]]ы құрылған қала, облыс орталығы. Қала аумағы 1,8 мың шаршы километрге тең.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтар санағы бойынша 97,3 мың адамды құрады. Қалалық әкімшілікте 3 ауылдық округ, 18 ауылдық елді мекен бар. Қалада 2007 жылға 1 қаңтар күнінің санағы бойынша 1133 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 13 ірі, 58 орта, 1062 шағын субъектілер. ==Географиясы== Жезқазған қаласы байырғы [[Сарыарқа]] жерінде орналасқан, негізгі аумағы кең байтақ, көз жетпес даланы құрайтын жазықтық пен алқаптардан тұрады. Сол себептен, Сарыарқа ерте заманнан бері көптеген халықтар арасында «Ұлы дала» деген атқа ие болған. Жақын орналасқан анағұрлым үлкен таулардың бірі – [[Ұлытау таулары|Ұлытау]] (1195 м), Ұлытаудың таулы беткейінен [[Қаракеңгір]] өзені мен оның тармақтары, сондай-ақ, [[Сарыкеңгір]], [[Сарысу]]ға құйылатын [[Жыланды]] және [[Жезді]] өзендері өз бастауын алады. Бұл мыс аймағы. Шөптесінді жамылғысында астық-жусанды, жусан және жусанды-тұзды кешендер ашық қоңыр және қоңыр топырақ бетінде үйлесім тапқан. Климаты шұғыл континентті және құрғақ. Аумағы шаңды дауыл әсеріне көп ұшырайды. Қысы қатты, ал, жазы ыстық әрі құрғақ. Көктемі мен жазы қысқа. Жоғары деңгейлі континенталдығы мен құрғақтығы мұхиттар мен теңіздерден қашық орналасқандығынан. Вегетациялық кезеңінің ұзақтығы мен күн жылуының мөлшері көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарын: жаздық бидай, жүгері, әр түрлі көкөністер өсіруге мүмкіндік бер. Жануарлар әлемі өте бай. Сүтқоректілердің 60 түрі, құстардың 200 түрі, балықтың 20 түрі бар. [[Қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[борсық]], [[ақкіс]], [[аламан]], [[ақ қоян]] кеңінен таралған. Су қоймаларында [[ондатр]] бар. === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Жезқазған |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/жезқазған/ Жезқазған ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.0 |Ақп_а_макс = 5.9 |Нау_а_макс = 27.4 |Сәу_а_макс = 34.2 |Мам_а_макс = 37.0 |Мау_а_макс = 43.0 |Шіл_а_макс = 45.1 |Там_а_макс = 42.4 |Қыр_а_макс = 39.9 |Қаз_а_макс = 30.5 |Қар_а_макс = 19.6 |Жел_а_макс = 11.6 |Жыл__а_макс = 45.1 |Қаң_а_мин = -38.7 |Ақп_а_мин = -39.9 |Нау_а_мин = -30.6 |Сәу_а_мин = -15.6 |Мам_а_мин = -6.6 |Мау_а_мин = 2.2 |Шіл_а_мин = 6.0 |Там_а_мин = 1.0 |Қыр_а_мин = -11.4 |Қаз_а_мин = -17.3 |Қар_а_мин = -29.5 |Жел_а_мин = -35.9 |Жыл__а_мин = -39.9 |Қаң_ор_макс = -9.0 |Ақп_ор_макс = -7.8 |Нау_ор_макс = 1.0 |Сәу_ор_макс = 15.9 |Мам_ор_макс = 23.7 |Мау_ор_макс = 29.9 |Шіл_ор_макс = 31.5 |Там_ор_макс = 29.9 |Қыр_ор_макс = 23.2 |Қаз_ор_макс = 13.4 |Қар_ор_макс = 2.4 |Жел_ор_макс = -5.8 |Жыл__ор_макс = 12.4 |Қаң_ор_мин = -19.2 |Ақп_ор_мин = -19.5 |Нау_ор_мин = -10.3 |Сәу_ор_мин = 1.7 |Мам_ор_мин = 8.1 |Мау_ор_мин = 14.0 |Шіл_ор_мин = 16.1 |Там_ор_мин = 14.1 |Қыр_ор_мин = 6.5 |Қаз_ор_мин = -1.0 |Қар_ор_мин = -8.2 |Жел_ор_мин = -16.0 |Жыл__ор_мин = -1.1 |Қаң_ор = -14.1 |Ақп_ор = -13.7 |Нау_ор = -4.6 |Сәу_ор = 8.8 |Мам_ор = 15.9 |Мау_ор = 22.0 |Шіл_ор = 23.8 |Там_ор = 22.0 |Қыр_ор = 14.9 |Қаз_ор = 6.2 |Қар_ор = -2.9 |Жел_ор = -10.9 |Жыл__ор = 5.6 |}} </div> ==Тарихы== Жезқазған — Қазақстанның мысты қазынасы. Қала тарихы комбинаттың тарихымен тікелей байланысты. Жезқазғанның алғашқы тұрғындары құрылысшылар мен кеншілер болды. Байырғы қазақ жері өзінің жер асты байлығымен белгілі болған. Жезқазған мысты кен орны адамзатқа 3000 жыл бұрын белгілі болған. Бұған куә көптеген ашық жұмыстар кесіндері, балқыту пештері, жыныстар мен кен үйінділері. Бұрынғы кен қазушылар жер қойнауынан 2 миллион тоннадан аса жоғары сапалы мыс кенін шығарған. Уақыт өткен сайын мұндай өндірулер азайған. Сонау жылдардан халықтың жадында сақталып, бүгінге жеткені жергілікті жер атауы – Жезқазған. Ғасырлар жылжып өтті. 1771 жылы [[Орталық Қазақстан]]ға [[Евгений Александрович Рауш фон Траубенберг|барон Траубенберг]]тің экспедициясы келді. Экспедицияға қатысушылардың бірі капитан Николай Рычков өзінің күнделігінде былай деп жазған: Ұлытаудың айналасында сол елді мекендеген байырғы тұрғындар қазған көптеген мыс кен орындары, сондай-ақ, алтын мен күміс кендерінің белгілері де табылды. Траубенберг экспедициясы нәтижесінің қызығушылық тудырғаны сондай Жезқазған аумағына тағы да бірнеше зерттеушілер келді. Кен орнын пайдалануды бастауға ниет білдіргендер де болды. 1847 жылы екатеринбургтік көпес Николай Ушаков малшы [[Батыр Бақасын]]ның мыс белгілері байқалған үлкен аумақ жерін 400 сомға жалдады. Ушаковтың да, одан кейінгі Рязановтардың да мысқа бай өлкені зерттеуге және оны өндіруге қажетті жеткілікті қаражаты болған жоқ. Жезқазған, Ресейдің басқа да көптеген пайдалы қазбалы кен орындары сияқты ХХ ғасырдың басында шетел акционерлік капиталының қолына тиді. 1909 жылы ағылшындар Рязановтан Жезқазған кен орнын сатып алды және 1913 жылдың көктемінде [[Қарсақбай]]да мыс балқыту заводы мен байыту фабрикасын салу үшін дайындық жұмыстарын бастады. Ағылшындарға теміржол салу тиімді болған жоқ. Құрылысқа қажетті жүк Қарсақбайға 400 шақырым жердегі [[Жосалы]] станциясынан түйелермен жеткізілді. Түйелермен жеткізу мүмкін болмаған жағдайда жабдықтар «керуенмен» жіберілді. Жосалы станциясынан Қарсақбайға қарай ұзындығы 13 шақырым рельс жолы салынды. Оған бес паровоз бен 278 вагон тіркелді. Құрам 13 шақырымға ғана жүре алатын, одан соң жол бұзылып, алдыңғы жағына қайта төселетін. 1917 жылдың қазанында үш жыл жол жүрген «керуен» Қарсақбайға келді. [[Қазан төңкерісі]] жергілікті болсын, шетелдік болсын капиталистердің билік жүргізуіне тыйым салды. Халық өз байлығына ие болды. Азамат соғысынан кейін 1925 жылдың маусымында [[Атбасар]] түсті металдар тресі құрылды, оған Қарсақбай комбинаты, ал, 1928 жылдың қарашасында Қарсақбай мыс балқыту заводы алғашқы өнімін берді. Осы кезде Жезқазғанның аумағында геологиялық зерттеу жұмыстары кең етек алды. Жер қойнауын зерттеушілердің мәліметтері негізінде КСРО Ғылым академиясының ғылыми сессиясы 1934 жылдың қарашасында Жезқазған мысты кен орнын қоры бойынша еліміздегі бірінші кен орны деп таныды. Мысты өңірді табысты игеру үшін ең алдымен көлік проблемасын шешу қажет еді. 1935 жылдың жазында теміржол трассасына қаражат қарастырыла бастады, келесі жылы оның құрылысы басталып та кетті. Қазан төңкерісінің ХХ жылдығын мерекелеу қарсаңында ұзындығы 400 километр енді теміржол Жезқазғанға дейін жеткізілді. Сонымен қатар, Жезқазған комбинатының құрылысына дайындық жұмыстары да қарқынды жүргізілді. 1940 жылы «Покро-орталық», «Петро-орталық» қуатты пайдалану шахталарының және су қоймасының құрылысы басталды. Комбинат өркендеп, дамыды, онымен бірге 1938 жылы негізі қаланған құрылысшылар кенті де өсіп, көркейе түсті. Жаңа үйлер, мәдени және тұрмыстық мекемелер салынды, Жезқазған өнеркәсіп ауданында ауыл шаруашылығы өндірісі ұйымдастырылды. [[Нацистік Германия|Нацистік Германияның]] [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағына]] [[Ұлы Отан соғысы|шабуылы]] Үлкен Жезқазғанның құрылысын тоқтатты. Жезқазғандықтардың барлық күш-жігері өнім шығаруды көбейтуге бағытталды. Ұлы Отан соғысы жылдарында мыс кенін өндіру бірнеше есе өсті. 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңінде жұмысшылардың, инженерлік-техникалық қызметкерлер мен қызметшілердің жанқияр еңбегі үшін Жезқазған комбинатына Мемлекеттік қорғаныс комитетінің ауыспалы Қызыл туы 16 рет тапсырылды. Бұл ту Отан алдындағы еңбегі үшін комбинатқа мәңгілікке қалдырылды. Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталуынан кейін комбинаттың кешенді дамуы жаңа қарқынға ие болды. 1947 жылы Жезқазған байыту фабрикасының құрылысы басталды, оның үш секциясы 1954 жылы пайдалануға берілді. 1955 жылы мыс-қорғасын кенін қайта өңдеуге арналған төртінші секция қатарға қосылды. Соғыстан кейінгі он жыл ішінде, 1945 жылдан бастап 1955 жыл аралығында 6 шахта салынып, пайдалануға берілді. Үлкен Жезқазған адам танымастай өзгерді. Он жыл ішінде 108 мың шаршы метр тұрғын алаң, Мәдениет сарайы, 4 орта мектеп, 8 бала бақша, бірнеше аурухана мен дүкен, нан заводы, 100 километр теміржол, 150 мың шаршы метрден аса бетонды жол, 215километр су және кәріз құбырлары салынды, темір бетон өнімдері заводы мен екі асфальтбетон заводы салынды. [[File:Founder Monument.JPG|thumb|200px|right|Қала құрушыларына арналған ескерткіш]] Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1954 жылғы 20 желтоқсандағы жарлығымен 30 мыңнан астам тұрғыны бар Үлкен Жезқазған жұмысшылар кенті Жезқазған қаласы болып қайта құрылды. Жеті жыл ішінде екінші байыту фабрикасы, жылу электр орталығы, бірнеше шахта, оның ішінде, ашық жұмыстардың ірі карьері №55 алып шахта іске қосылды. Сондай-ақ, ет комбинаты, сүт зауытты, ұн тарту комбинаты, тоқыма-тігін фабрикасы салынды. Көп қабатты үйлердің тұрғын алаңы 383 мың шаршы метрді құрады. [[File:DZNSatpaev.JPG|thumb|200px|right|[[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қ.Сəтбаевқа]] арналған ескерткіш]] Жезқазғандықтар Қазақ КСР Ғылым академиясының алғашқы президенті [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев]]тың атымен аталатын тау-кен металлургиялық комбинатын ерекше мақтаныш тұтады. [[File:Jezkazgan 03.JPG|thumb|200px|right|"Ғарыш бойсұндырушылары" ескерткіші]] Білім және мәдениет жүйесі дамыды. Жезқазған алғашқылардың бірі болып теледидарды игерді. Қарағанды политехникалық институтының кешкі факультеті ашылды, ол 1992 жылы тау-кен технологиялық институты болып қайта құрылды. Кейін осы институт пен Жезқазған педагогикалық институты базасында қазіргі О.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ашылды. Дене тәрбиесі мен спортты дамытуға ерекше мән берілді. Үш стадион жұмыс істеді. «Горняк», «Металлург», «Еңбек» футбол командалары бірнеше рет республика чемпионы атағына ие болды, сол кездегі командалардың екінші лигасында жүлделі орындарды иеленді. Сарысу және Жезді өзендерінде балық аулау дамыды. Арқа даласындағы қала көгалдандырылып, барлық жұмысшы кенттерімен және олардың қосалқы шаруашылықтарымен, асфальтты жолдармен байланыс орнатылды, қазіргі заманға сай әуежай салынды. 1973 жылы Жезқазған жаңадан құрылған Жезқазған облысының орталығы болды. Қала Ұлытау ауданының қалыптасуына үлкен көмек көрсетті. Жезқазған мыс балқыту заводының құрылысы аяқталды, №3 байыту фабрикасы салынды, жаңа алып шахталар іске қосылды. [[File:City of Zhez.JPG|thumb|200px|right|Қала көрінісі]] Тәуелсіз Қазақстанның нарықтық экономикасын қалыптастыру кезеңінде барлық қосалқы кәсіпорындарымен қоса тау-кен металлургиялық кешенін сақтап қалу, қалпына келтіру және одан әрі дамыту үшін күрделі қаржы салымын тарту мәселесі тұрды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ұлттық экономиканы қалпына келтіру, тұрақтандыру және көтеру стратегиясына сәйкес республикамызға шетел инвесторлары шақырылды. Әлемдік экономикалық жүйеге белгілі оңтүстік Кореялық «[[Samsung Group|Самсунг]]» фирмасы стратегиялық әріптеске айналды, ол 1995 жылы 200 млн. аса АҚШ долларын бөлді. Бұл Жезқазғанның басты кәсіпорнының өмірін түбегейлі өзгертуге себеп болды. Жезқазғандық кеншілер, байытушылар мен металлургтер қысқа мерзім ішінде қалыптасқан жағдайдан шығудың жаңа мүмкіндіктеріне ие болды, ал, тау-кен ісінде қайта жабдықтау жүргізілді. 1998 жылы «[[Қазақмыс]]» корпорациясы толықтай өндірістік бағдарлама бойынша жұмыс істеді. Ерекше тапшы шикізат пен металл шығаратын «Жезқазған түсті металл» мемлекеттік кәсіпорны да жұмыс істей бастады. == Халқы == Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының 60,0%-ы қазақтар, 27,8%-ы орыстар, 1,4%-ы немістер, 1,3%-ы татарлар, 4,1%-ы украиндар, 0,9%-ы белорустар, 4,5%-ы басқа ұлт өкілдері. [[2006 жыл]]ы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттері: туу – 16,73; өлім – 10,88 және табиғи өсім – 5,85 == Экономикасы == [[Сурет:Jezkazgan 05.JPG|thumb|250px| «Қазақмыс корпорациясы»]] 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны, Сәтбаев қаласында «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС және Ұлытау ауданының Қарсақпай кентінде жұмыс істейтіндерді есепке алғанда, 45175 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 39511 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 210886,1 млн. теңгені құрады. Жылдық деректер бойынша 2006 жылғы негізгі капиталға инвестициялар 16057,8 млн. теңге сомасында игерілді, бұл [[2005 жыл]]ғы көлемге 103,6%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 1655,5 млн. теңгені немесе 2005 жыл көлеміне 163,9%. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 8678,1 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 3314,7 млн теңге. == Статистикасы == === Өндірісі === Қаланың негізгі экономикалық бағыты [[Түсті металлургия өнеркәсібі|түсті металлургия]], машина жасау және металл өндеу, [[энергетика]] және тағам өнеркәсібі. [[2006 жыл]]ғы астыққа 1,1 мың га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде [[картоп]] 0,8 мың га; [[Көкөністер|көкөніс]] 0,2 мың га. Осыдан 2006 жылы 11,6 мың тонна [[картоп]], 4,9 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 1,1 мың тонна [[ет]] (тірі салмақта), 4,0 мың тонна сүт, 4671,2 мың дана [[жұмыртқа]] өндірілді. Қаланың негізгі кәсіпорындарының ішінде [[Қазақмыс корпорациясы|«Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС]], «ЖезРЭК» АҚ, «ПТВС» АҚ айтуға болады. [[2006 жыл]]ы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін [[өсімдік шаруашылығы]] құрады. [[2006 жыл]]ғы 1 шілдеге [[ауыл шаруашылығы]] өндірушілерінің нақты бары: 16 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 184 іс-әрекеттегі шаруа қожалығы, 4,5 мың халықтың жеке қосалқы шаруашығы. Аймақта [[ауыл шаруашылығы]] өнімін өндіруге 251,4 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 1,0 мың га – егістік алқаптар. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 6,9 мың бас, қой мен ешкі – 22,5 мың бас,шошқа – 4,3 мың бас,жылқы – 1,8 мың бас, құс – 23,1 мың бас. === Ғимараттары === Қалада 2006/2007 оқу жылы басына 22 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 14999 оқушы, 7 колледжде 6470 оқушы, 2 кәсіби-техникалық оқу орнында – 920 оқушы, 1 жоғары оқу орнында 4283 оқушы оқиды. Қалада 13 кітапхана, 6 клуб типті мекеме, 3 мұражай, кино көрсету қызметін жүзеге асыратын 2 мекеме, 1 театр, 1 концерт залы жұмыс атқарады. == Әнұраны == '''Жезқазған маршы''' :''Сарыарқаның сағымымен бірге ұшқан, :''Сәулетімен сәніменен нұр құшқан. :''Салтанатты Жезқазғанның қаласы-ай, :''Асты алтын, үсті күміс гүлстан. :''Жезді бойы жез қалам, :''Жер түбінен жезді алам. :''Алтын қалам, кең далам, :''Жеқазғаннан айналам. :''Асқаралы асқарысың жерімнің, :''Мақтанышы, дастанысың елімнің. :''Көзін ашқан кеше Қаныш ағамыз, :''Тусыраған тұл бойында кенімнің. ''Әні:[[Жақсыкелді Уәлиұлы Сейілов|Жақсыкелді Сейілов]], сөзі: [[Нұрәсила Бәрменбаева|Нұрәсила Бәрменбаева]] == Маңызы == [[Сурет:Kengir.jpg|thumb|200px|left|Кеңгір суқоймасы. Қалалық жағажай]] Жезқазған-Қарағанды облысындағы қала темір жол стансасы. Қазақстандағы түсті металлургияның ірі орталығы. Сарыарқаның батысында, [[Ұлытау таулары]]ның оңтүстігіндегі Қаракеңгір өзенінің бойындағы Кеңгір бөгенінің оңтүстік-батыс жағалауында орналасқан. Тұрғыны 96 мың адам . Іргесі [[1939 жыл]]ы 3 мың халқы бар Кеңгір ауданының орнында тұрғызылған. [[1941 жыл|1941]]-[[1954 жыл|54]] жылдары Үлкен Жезқазған кенті аталды. [[1954 жыл]]дан қала мәртебесін алды. [[1973]]-[[1997|97]] жылдары Жезқазған облысының орталығы болды. Қалада «Қазақмыс» корпорациясы, «Казкат» біріккен кәсіпорны, «Жезқазғансирекметтал республикалық мемлекеттік кәсіпорны», «Кеңгір» химия өндірістік кәсіпорны, «Ұлытау» қазақ-қытай біріккен тоқыма-киім тігу және тағы басқа бар. Қалада түсті металлургия ғылыми-зерттеу институты, Жезқазған университеті, ботаника бағы, медициналық колледждер, 36 мектеп, 10 аурухана, 47 амбулаторлық пункттер, 7 кітапхана, 2 мұражай және тағы басқа мәдени мекемелер бар. Жезқазғанның тарихы қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Сәтпаев есімімен тығыз байланысты. == Экологиялық және экономикалық проблемасы == Жезқазған [[моноқала]] болып келеді. Қала бір бағытты болғандықтан экономикалық және әлеуметтік дамуы әртүрлі факторлармен біраз шектеледі.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Ол - [[Қазақстан]]ның дәл ортасында орналасып, шикізат пен адамды тиімді тасымалдауға, Қазақстанның ең ірі логистикалық центріне айналуына зор потенциалы бар қала. Бірақ, инфақұрылымы және жолдары өте нашар. Жезқазғанның табысын [[Нұр-Сұлтан]], [[Алматы]], [[Қарағанды]] секілді ірі қалалар ғана көруде, ал Жезқазған болса сол пайданың өте аз бөлігін қолдануда. Моноқалар бір бағытты болғандықтан, шикізаттың барына, әлемдегі бағаның өзгеруіне тым тәуелді болып келеді. Осының біреуі үлкен өзгерістерге ұшыраса, мыңдаған адамдар жұмыссыз қалып, қала өз тіршілгін тоқтатады. Осыны түсінген шенеуніктер “Жезқазған-Бейнеу” Еуропа мен Парсы бағытында тауарларды экспорттауға арналған теміржол магистралін салды.<ref>[https://www.inform.kz/kz/zhezkazgan-beyneu-temirzhol-magistrali-gasyrdyn-orasan-zor-zhobasy_a2477019]</ref> Теміржол магистралі Батыс пен Шығысты, Солтүстік пен Оңтүстікті қосып туристтердің осы қалаға соғып, аралау ықтималдылығын көбейтті. Сонымен қатар, инвестициялар құйылып, тек ғана шикізат емес, бірақ сол шикізатпен жұмыс істейтін өндіріс кәсіптер салынғаны экономикалық даму тұрғысынан зор қадам болар еді. Сонымен қатар “жасылдандыру” технологиялары мен әдістерін еңгізіп, дамыту саласында қаражат бөлінгені абзал. [[Кеңгір]] суқоймасының жылдан жылға азайуы, ауыз суының жақсармауы, ауаның ластығы адам денсаулығына және қоршаған ортаға зияның тигізіп жатыр. “ҚАЗГИДРОМЕТ” РМК зерттеулеріне қарасақ, Жезқазғандагы ауа ластығы өте жоғары, қызыл түспен боялған.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201211185511/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/ |date=2020-12-11 }}</ref> Ал Кеңгір суқоймасының ластану деңгейі 5-класстан жоғары, яғни ең жоғарғы ластанудың түрі.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201110215154/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/ |date=2020-11-10 }}</ref> [[Атмосферада]] көп мөлшерде [[күкіртті ангидридты]], [[көміртегі тотығын]], [[азот оксидін]], газ бен сұйықтық түрінде кездестіруге болады. Жылдан жылға бұл зиянды газдардың мөлшері азаюда. Мысалы, 2016 жылы 2012 жылға қарағанда зиянды газдардың мөлшері 33,7%-ға төмендеген.[h<ref>ttp://www.kazhydromet.kz/ru/monitor_beluten ]</ref> Жезқазғанда зауыттар қаланың Батысы, Шығысы және Оңтүстігінде орналасқан екен. Өндірістік аймақтан бөлінетін ең басты зиянды заттар: бейорганикалық шаң ([[күкірт мыс]], [[күкірт қорғасын]]), [[азот оксиді]], [[күкірт оксиді]], [[көміртегі тотығы]], [[көмір]] шаңы, [[мырыш]], [[қорғасын]], [[мыс]], [[алюминий]], ағаш шаңы, [[күкіртті сутек]], [[көміртегі күкірті]] болып табылады. Осылар Оңтүстіктегі және Шығыстағы зауыттарда көбірек бөлінеді. Зауыттар адамдар тұратын аймаққа өте жақын орналасқан, бұл халықаралық, экологиялық нормаларға сай емес. Ең алыс зауыт қаладан 4900 метрде, ал ең жақыны 500 метрде орналасқан.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Зауыттар қаланы жан-жақтан қоршағандықтан, ауадағы зияынды заттар жел арқылы қаланың ішіне тасымалданады. Сондықтан атмосфералық ауа, жер топырағы, ауыз суы ластанады және адамдар арасында түрлі аурулар таралады. Осы мәселелерге Қазақстанның үкіметі және халықаралық органдар көңілдерін бөлулері керек. == Маңызды оқиғалар хроникасы == [[Сурет:Akimmat.jpg|thumb|300px|right|Жезқазған қаласының әкімшілігі]] Жезқазған кен орындарында мыс кенін өндіру көне дәуірде басталған. Тас үйінділері арқылы ертедегі кен қазушылар 1 млн. тоннадан астам тотыққан мыс кенін өндіргені туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. *[[1772 жыл]]ы капитан [[Николай Петрович Рычков|Николай Рычковтың]] [[1771 жыл]]ғы қырғыз-қайсақ даласына саяхатынан күнделік жазбалары кітап болып шыққан, онда Жезқазған мыс кен орны туралы тұңғыш жазылған. *[[1847 жыл]]ы орыс өнеркәсіпшісі Николай Ушаков Жезқазған мыс кен орнын ресми тіркетті. *[[1912 жыл]]ы желтоқсан айында «Спасские медные руды» акционерлік қоғамыныңың жиналысы Жезқазған мыс кені негізінде мыс қорыту зауытыныңың және байыту фабрикасының құрлысын бастау жөнінде қауылы қабылдау. *[[1925 жыл]]ы 10 маусымда «Атбасцветмет» тресі құрылып, оның құрамына Қарсақбай мыс зауыты, Байқоңыр көмір ошағы және Жезқазған мыс кеніші кірді. *[[1928 жыл]]ғы [[19 қазан]]да Қарсақбай бірінші мыс балқымасы алынды. *[[1929 жыл]]ы [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] «Атбасцветмет» тіресінің геологиялық барлау бөлімінің бастығы және бас геологы болып тағайындалды. *[[1934 жыл]]ы [[Мәскеу]]де КСРО Ғылым Академиясы қазақстандық базасы ғылыми кеңесінің Үлкен Жезқазғанның мәселелеріне арналған сессиясы болды. *[[1936 жыл]]ы 25 наурызда КСРО Ауыр Өнеркәсіп Халық коммиссары [[Григорий Константинович Орджоникидзе|Серго Орджоникидзе]] «Жезқазған мыс қорыту комбинатының құрлысы туралы» бұйрыққа қол қойды. *[[1937 жыл]]дың қараша айында кең табанды темір жол Жезқазғанға дейін салынды. *[[1954 жыл]]ы 20 желтоқсанда [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] Президиумының жарлығымен Жезқазған қаласы құрылды. *[[1960 жыл]]ы 8 желтоқсанда Жезқазған телевизия студиясы жұмыс істей бастады. *[[1961 жыл]]дың көктемінде Жезқазғанда КСР Ғылым Академиясының, республика геология және жер байлығын қорғау министрлігінің, Қарағанды халық шаруашылығы кеңесінің және Жезқазған кен-металлургия комбинатының біріккен сессиясы болды. *[[1963 жыл]]ы Жезқазғанда екінші байыту фабрикасы іске қосылды. *[[1964 жыл]]дың наурыз айында Жезқазған кен-металлургия академик Қаныш Сәтбаев есімі берілді. КСРО Жоғарғы Советінің Президиумы [[1966 жыл]]ғы 14 мамырдағы жарлығымен мыс кенін өндіру мен өндеудегі, жаңа техниканы енгізу - дегі үздік табыстары үшін Жезқазған кен-металлургиялық комбинатын жоғарғы дәрежелі үкімет марапаты – [[Ленин ордені]]мен марапаттады. [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] Президиумы [[1966 жыл]]ғы 13 тамыздағы жарлығымен түсті металлургия базасын салып дамытқаны және Үлкен Жезқазғанның күрделі құрлыс жоспарын нәтижелі орындағаны үшін «Қазмысқұрлыс» ({{lang-ru|«Казмедьстрой»}}) тресінің ұжымы Еңбек Қызыл Ту орденімен марапаттады. *[[1970 жыл]]ы Жезқазған түсті металл ғылыми-зерттеу, жобалау институты құрылды. *[[1971 жыл]]ы наурыз айында мыс қорыту зауытының бірінші кезегі қатарға қосылды. *[[1973 жыл]]дың 20 наурызында Жезқазған қаласы жаңадан құрылған аттас облыстың әкімшілік орталығы мәртебесіне ие болды. Облыс [[1997 жыл]]дың 3 мамырында қайта таратылды. *[[1973 жыл]]ы қала әуе жайында «Ту - 154» жолаушы ұшағы қонды. *[[1987 жыл]]ы кен-металлурия комбинаты мен түсті металлургия ғылыми зерттеу және жобалау институты бірігіп, «Жезқазғанцветмет» ғылыми-өндірістік бірлестігі құрылды. *[[1992 жыл]]ы орталық мешіт ашылды. *[[1993 жыл]]ы Жезқазған облыстық автомобиль жолдары басқармасы «Жезқазған жолдары» ашық акционерлік қоғам болып қайта құрылды. *[[1993 жыл]]ы 30 маусымда қазақ – түрік лицейі ашылды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылдың шілдесіндегі қаулысымен «Жезқазғантүстіметалл» акционерлік қоғамы шетелдік «[[Самсунг]]» компаниясына басқаруға берілді. *[[1995 жыл]]ы мыс қорыту зауытының сирек металл цехында алғаш осмий алынды. ҚР Үкіметінің [[1995 жыл]]ғы 28 қыркүйегіндегі қауылысымен мемлекеттік кәсіпорын «Жезқазғансирекмет» ({{lang-ru|«Жезказганредмет»}}) құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. ҚР Үкіметінің [[1996 жыл]]ғы мамырдағы қауылысымен [[Ө. А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің қазақ тілі кафедрасы|Ө.Ә.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. *[[1997 жыл]]ы «Сарыарқа», «Подробности», «Жезказганская газета» газеттері шыға бастады. *[[1997 жыл]]ы жазда қалалық атқарушы орындардың тұрғын үй – коммуналдық шаруашылықты реформалау тәжіриебесін үйреніп зерттеу мақсатында Жезқазғанда облыстық семинар – кеңес өтті. *[[1998 жыл]]дың сонында «[[Қазақмыс]]» корпорациясының барлық кәсіпорындарының құрылымдарын қайта құру аяқталды. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы сәуірде Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ҚР Білім және ғылым министірлігімен, Қарағанды облыстық әкімятымен, Жезқазған қалалық әкімятымен, «Қазақмыс» корпорациясымен бірлесіп «Академик Қ.И.Сәтпаевтың Қазақстанда инженерлік істің қалыптасуына және дамуына үлесі» деген тақырыпта ғылыми - техникалық конференция өткізді. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы 3 мамырда «Алтай – Дунай» архео-этологиялық экспедициясы Евразия даласымен өтетін жолға аттанды. *[[2001 жыл]]ғы мамырда «Қазақмыс» корпорациясы «Wored Quality Commitment Award» (жоғары) сапалы өнім үшін алтын дәрежесі белгісімен марапатталды. *[[2001 жыл]]ы мамыр айында православия шіркеуі салынды. *[[2001 жыл]]дың 21 маусымында № 8 орта мектеп мектеп-гимназия болып, [[2001 жыл]]дың 6 қазанында № 7 орта мектеп мектеп-лицей болып құрылды. *[[2002 жыл]]ы [[Байқоңыров Өмірхан Аймағамбетұлы|Ө.А.Байқоңыров]] атындағы Жезқазған университеті өндіріске сапалы мамандар дайындағаны, ғылымды және білім беруді дамытқаны үшін [[Франция]]дағы «Өнеркәсіпке ықпалдасу Ассоциациясының «Алтын медалімен» марапатталды. *[[2002 жыл]]ы қараша айында құрылыс материалдарын сататын «Парасат – Декор» сауда орталығы ашылды. *[[2002 жыл]]ы желтоқсанда «Сарыарқа» мәдини-демалыс орталығы ашылды. *[[2003 жыл]]ы қалада орталық әмбебап дүкені, «Нұр», «Самади» сауда үйлері бой көтерді. *[[2003 жыл]]ы наурызда «Менің ауылым – менің алтын бесігім» атты тақырыппен республикалық ақындар айтысы өтті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Жезқазған қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Жезқазған]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 90afkmqpj94eykcm2cb7rte09vd7q8k 3056375 3056374 2022-08-01T14:54:31Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Жезқазған |сурет = Jezkazgan 02.jpg |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = Seal Zhezkazgan.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =47 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =42 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Қайрат Бектайұлы Абсаттаров]] |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 85 923<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =7102 |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.jezkazgan.gov.kz/ |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' — [[Қазақстан]]ның [[Ұлытау облысы]]ндағы [[1954 жыл]]ы құрылған қала, облыс орталығы. Қала аумағы 1,8 мың шаршы километрге тең.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтар санағы бойынша 97,3 мың адамды құрады. Қалалық әкімшілікте 3 ауылдық округ, 18 ауылдық елді мекен бар. Қалада 2007 жылға 1 қаңтар күнінің санағы бойынша 1133 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 13 ірі, 58 орта, 1062 шағын субъектілер. ==Географиясы== Жезқазған қаласы байырғы [[Сарыарқа]] жерінде орналасқан, негізгі аумағы кең байтақ, көз жетпес даланы құрайтын жазықтық пен алқаптардан тұрады. Сол себептен, Сарыарқа ерте заманнан бері көптеген халықтар арасында «Ұлы дала» деген атқа ие болған. Жақын орналасқан анағұрлым үлкен таулардың бірі – [[Ұлытау таулары|Ұлытау]] (1195 м), Ұлытаудың таулы беткейінен [[Қаракеңгір]] өзені мен оның тармақтары, сондай-ақ, [[Сарыкеңгір]], [[Сарысу]]ға құйылатын [[Жыланды]] және [[Жезді]] өзендері өз бастауын алады. Бұл мыс аймағы. Шөптесінді жамылғысында астық-жусанды, жусан және жусанды-тұзды кешендер ашық қоңыр және қоңыр топырақ бетінде үйлесім тапқан. Климаты шұғыл континентті және құрғақ. Аумағы шаңды дауыл әсеріне көп ұшырайды. Қысы қатты, ал, жазы ыстық әрі құрғақ. Көктемі мен жазы қысқа. Жоғары деңгейлі континенталдығы мен құрғақтығы мұхиттар мен теңіздерден қашық орналасқандығынан. Вегетациялық кезеңінің ұзақтығы мен күн жылуының мөлшері көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарын: жаздық бидай, жүгері, әр түрлі көкөністер өсіруге мүмкіндік бер. Жануарлар әлемі өте бай. Сүтқоректілердің 60 түрі, құстардың 200 түрі, балықтың 20 түрі бар. [[Қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[борсық]], [[ақкіс]], [[аламан]], [[ақ қоян]] кеңінен таралған. Су қоймаларында [[ондатр]] бар. === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Жезқазған |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/жезқазған/ Жезқазған ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.0 |Ақп_а_макс = 5.9 |Нау_а_макс = 27.4 |Сәу_а_макс = 34.2 |Мам_а_макс = 37.0 |Мау_а_макс = 43.0 |Шіл_а_макс = 45.1 |Там_а_макс = 42.4 |Қыр_а_макс = 39.9 |Қаз_а_макс = 30.5 |Қар_а_макс = 19.6 |Жел_а_макс = 11.6 |Жыл__а_макс = 45.1 |Қаң_а_мин = -38.7 |Ақп_а_мин = -39.9 |Нау_а_мин = -30.6 |Сәу_а_мин = -15.6 |Мам_а_мин = -6.6 |Мау_а_мин = 2.2 |Шіл_а_мин = 6.0 |Там_а_мин = 1.0 |Қыр_а_мин = -11.4 |Қаз_а_мин = -17.3 |Қар_а_мин = -29.5 |Жел_а_мин = -35.9 |Жыл__а_мин = -39.9 |Қаң_ор_макс = -9.0 |Ақп_ор_макс = -7.8 |Нау_ор_макс = 1.0 |Сәу_ор_макс = 15.9 |Мам_ор_макс = 23.7 |Мау_ор_макс = 29.9 |Шіл_ор_макс = 31.5 |Там_ор_макс = 29.9 |Қыр_ор_макс = 23.2 |Қаз_ор_макс = 13.4 |Қар_ор_макс = 2.4 |Жел_ор_макс = -5.8 |Жыл__ор_макс = 12.4 |Қаң_ор_мин = -19.2 |Ақп_ор_мин = -19.5 |Нау_ор_мин = -10.3 |Сәу_ор_мин = 1.7 |Мам_ор_мин = 8.1 |Мау_ор_мин = 14.0 |Шіл_ор_мин = 16.1 |Там_ор_мин = 14.1 |Қыр_ор_мин = 6.5 |Қаз_ор_мин = -1.0 |Қар_ор_мин = -8.2 |Жел_ор_мин = -16.0 |Жыл__ор_мин = -1.1 |Қаң_ор = -14.1 |Ақп_ор = -13.7 |Нау_ор = -4.6 |Сәу_ор = 8.8 |Мам_ор = 15.9 |Мау_ор = 22.0 |Шіл_ор = 23.8 |Там_ор = 22.0 |Қыр_ор = 14.9 |Қаз_ор = 6.2 |Қар_ор = -2.9 |Жел_ор = -10.9 |Жыл__ор = 5.6 |}} </div> ==Тарихы== Жезқазған — Қазақстанның мысты қазынасы. Қала тарихы комбинаттың тарихымен тікелей байланысты. Жезқазғанның алғашқы тұрғындары құрылысшылар мен кеншілер болды. Байырғы қазақ жері өзінің жер асты байлығымен белгілі болған. Жезқазған мысты кен орны адамзатқа 3000 жыл бұрын белгілі болған. Бұған куә көптеген ашық жұмыстар кесіндері, балқыту пештері, жыныстар мен кен үйінділері. Бұрынғы кен қазушылар жер қойнауынан 2 миллион тоннадан аса жоғары сапалы мыс кенін шығарған. Уақыт өткен сайын мұндай өндірулер азайған. Сонау жылдардан халықтың жадында сақталып, бүгінге жеткені жергілікті жер атауы – Жезқазған. Ғасырлар жылжып өтті. 1771 жылы [[Орталық Қазақстан]]ға [[Евгений Александрович Рауш фон Траубенберг|барон Траубенберг]]тің экспедициясы келді. Экспедицияға қатысушылардың бірі капитан Николай Рычков өзінің күнделігінде былай деп жазған: Ұлытаудың айналасында сол елді мекендеген байырғы тұрғындар қазған көптеген мыс кен орындары, сондай-ақ, алтын мен күміс кендерінің белгілері де табылды. Траубенберг экспедициясы нәтижесінің қызығушылық тудырғаны сондай Жезқазған аумағына тағы да бірнеше зерттеушілер келді. Кен орнын пайдалануды бастауға ниет білдіргендер де болды. 1847 жылы екатеринбургтік көпес Николай Ушаков малшы [[Батыр Бақасын]]ның мыс белгілері байқалған үлкен аумақ жерін 400 сомға жалдады. Ушаковтың да, одан кейінгі Рязановтардың да мысқа бай өлкені зерттеуге және оны өндіруге қажетті жеткілікті қаражаты болған жоқ. Жезқазған, Ресейдің басқа да көптеген пайдалы қазбалы кен орындары сияқты ХХ ғасырдың басында шетел акционерлік капиталының қолына тиді. 1909 жылы ағылшындар Рязановтан Жезқазған кен орнын сатып алды және 1913 жылдың көктемінде [[Қарсақбай]]да мыс балқыту заводы мен байыту фабрикасын салу үшін дайындық жұмыстарын бастады. Ағылшындарға теміржол салу тиімді болған жоқ. Құрылысқа қажетті жүк Қарсақбайға 400 шақырым жердегі [[Жосалы]] станциясынан түйелермен жеткізілді. Түйелермен жеткізу мүмкін болмаған жағдайда жабдықтар «керуенмен» жіберілді. Жосалы станциясынан Қарсақбайға қарай ұзындығы 13 шақырым рельс жолы салынды. Оған бес паровоз бен 278 вагон тіркелді. Құрам 13 шақырымға ғана жүре алатын, одан соң жол бұзылып, алдыңғы жағына қайта төселетін. 1917 жылдың қазанында үш жыл жол жүрген «керуен» Қарсақбайға келді. [[Қазан төңкерісі]] жергілікті болсын, шетелдік болсын капиталистердің билік жүргізуіне тыйым салды. Халық өз байлығына ие болды. Азамат соғысынан кейін 1925 жылдың маусымында [[Атбасар]] түсті металдар тресі құрылды, оған Қарсақбай комбинаты, ал, 1928 жылдың қарашасында Қарсақбай мыс балқыту заводы алғашқы өнімін берді. Осы кезде Жезқазғанның аумағында геологиялық зерттеу жұмыстары кең етек алды. Жер қойнауын зерттеушілердің мәліметтері негізінде КСРО Ғылым академиясының ғылыми сессиясы 1934 жылдың қарашасында Жезқазған мысты кен орнын қоры бойынша еліміздегі бірінші кен орны деп таныды. Мысты өңірді табысты игеру үшін ең алдымен көлік проблемасын шешу қажет еді. 1935 жылдың жазында теміржол трассасына қаражат қарастырыла бастады, келесі жылы оның құрылысы басталып та кетті. Қазан төңкерісінің ХХ жылдығын мерекелеу қарсаңында ұзындығы 400 километр енді теміржол Жезқазғанға дейін жеткізілді. Сонымен қатар, Жезқазған комбинатының құрылысына дайындық жұмыстары да қарқынды жүргізілді. 1940 жылы «Покро-орталық», «Петро-орталық» қуатты пайдалану шахталарының және су қоймасының құрылысы басталды. Комбинат өркендеп, дамыды, онымен бірге 1938 жылы негізі қаланған құрылысшылар кенті де өсіп, көркейе түсті. Жаңа үйлер, мәдени және тұрмыстық мекемелер салынды, Жезқазған өнеркәсіп ауданында ауыл шаруашылығы өндірісі ұйымдастырылды. [[Нацистік Германия|Нацистік Германияның]] [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағына]] [[Ұлы Отан соғысы|шабуылы]] Үлкен Жезқазғанның құрылысын тоқтатты. Жезқазғандықтардың барлық күш-жігері өнім шығаруды көбейтуге бағытталды. Ұлы Отан соғысы жылдарында мыс кенін өндіру бірнеше есе өсті. 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңінде жұмысшылардың, инженерлік-техникалық қызметкерлер мен қызметшілердің жанқияр еңбегі үшін Жезқазған комбинатына Мемлекеттік қорғаныс комитетінің ауыспалы Қызыл туы 16 рет тапсырылды. Бұл ту Отан алдындағы еңбегі үшін комбинатқа мәңгілікке қалдырылды. Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталуынан кейін комбинаттың кешенді дамуы жаңа қарқынға ие болды. 1947 жылы Жезқазған байыту фабрикасының құрылысы басталды, оның үш секциясы 1954 жылы пайдалануға берілді. 1955 жылы мыс-қорғасын кенін қайта өңдеуге арналған төртінші секция қатарға қосылды. Соғыстан кейінгі он жыл ішінде, 1945 жылдан бастап 1955 жыл аралығында 6 шахта салынып, пайдалануға берілді. Үлкен Жезқазған адам танымастай өзгерді. Он жыл ішінде 108 мың шаршы метр тұрғын алаң, Мәдениет сарайы, 4 орта мектеп, 8 бала бақша, бірнеше аурухана мен дүкен, нан заводы, 100 километр теміржол, 150 мың шаршы метрден аса бетонды жол, 215километр су және кәріз құбырлары салынды, темір бетон өнімдері заводы мен екі асфальтбетон заводы салынды. [[File:Founder Monument.JPG|thumb|200px|right|Қала құрушыларына арналған ескерткіш]] Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1954 жылғы 20 желтоқсандағы жарлығымен 30 мыңнан астам тұрғыны бар Үлкен Жезқазған жұмысшылар кенті Жезқазған қаласы болып қайта құрылды. Жеті жыл ішінде екінші байыту фабрикасы, жылу электр орталығы, бірнеше шахта, оның ішінде, ашық жұмыстардың ірі карьері №55 алып шахта іске қосылды. Сондай-ақ, ет комбинаты, сүт зауытты, ұн тарту комбинаты, тоқыма-тігін фабрикасы салынды. Көп қабатты үйлердің тұрғын алаңы 383 мың шаршы метрді құрады. [[File:DZNSatpaev.JPG|thumb|200px|right|[[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қ.Сəтбаевқа]] арналған ескерткіш]] Жезқазғандықтар Қазақ КСР Ғылым академиясының алғашқы президенті [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев]]тың атымен аталатын тау-кен металлургиялық комбинатын ерекше мақтаныш тұтады. [[File:Jezkazgan 03.JPG|thumb|200px|right|"Ғарыш бойсұндырушылары" ескерткіші]] Білім және мәдениет жүйесі дамыды. Жезқазған алғашқылардың бірі болып теледидарды игерді. Қарағанды политехникалық институтының кешкі факультеті ашылды, ол 1992 жылы тау-кен технологиялық институты болып қайта құрылды. Кейін осы институт пен Жезқазған педагогикалық институты базасында қазіргі О.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ашылды. Дене тәрбиесі мен спортты дамытуға ерекше мән берілді. Үш стадион жұмыс істеді. «Горняк», «Металлург», «Еңбек» футбол командалары бірнеше рет республика чемпионы атағына ие болды, сол кездегі командалардың екінші лигасында жүлделі орындарды иеленді. Сарысу және Жезді өзендерінде балық аулау дамыды. Арқа даласындағы қала көгалдандырылып, барлық жұмысшы кенттерімен және олардың қосалқы шаруашылықтарымен, асфальтты жолдармен байланыс орнатылды, қазіргі заманға сай әуежай салынды. 1973 жылы Жезқазған жаңадан құрылған Жезқазған облысының орталығы болды. Қала Ұлытау ауданының қалыптасуына үлкен көмек көрсетті. Жезқазған мыс балқыту заводының құрылысы аяқталды, №3 байыту фабрикасы салынды, жаңа алып шахталар іске қосылды. [[File:City of Zhez.JPG|thumb|200px|right|Қала көрінісі]] Тәуелсіз Қазақстанның нарықтық экономикасын қалыптастыру кезеңінде барлық қосалқы кәсіпорындарымен қоса тау-кен металлургиялық кешенін сақтап қалу, қалпына келтіру және одан әрі дамыту үшін күрделі қаржы салымын тарту мәселесі тұрды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ұлттық экономиканы қалпына келтіру, тұрақтандыру және көтеру стратегиясына сәйкес республикамызға шетел инвесторлары шақырылды. Әлемдік экономикалық жүйеге белгілі оңтүстік Кореялық «[[Samsung Group|Самсунг]]» фирмасы стратегиялық әріптеске айналды, ол 1995 жылы 200 млн. аса АҚШ долларын бөлді. Бұл Жезқазғанның басты кәсіпорнының өмірін түбегейлі өзгертуге себеп болды. Жезқазғандық кеншілер, байытушылар мен металлургтер қысқа мерзім ішінде қалыптасқан жағдайдан шығудың жаңа мүмкіндіктеріне ие болды, ал, тау-кен ісінде қайта жабдықтау жүргізілді. 1998 жылы «[[Қазақмыс]]» корпорациясы толықтай өндірістік бағдарлама бойынша жұмыс істеді. Ерекше тапшы шикізат пен металл шығаратын «Жезқазған түсті металл» мемлекеттік кәсіпорны да жұмыс істей бастады. == Халқы == Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының 60,0%-ы қазақтар, 27,8%-ы орыстар, 1,4%-ы немістер, 1,3%-ы татарлар, 4,1%-ы украиндар, 0,9%-ы белорустар, 4,5%-ы басқа ұлт өкілдері. [[2006 жыл]]ы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттері: туу – 16,73; өлім – 10,88 және табиғи өсім – 5,85 == Экономикасы == [[Сурет:Jezkazgan 05.JPG|thumb|250px| «Қазақмыс корпорациясы»]] 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны, Сәтбаев қаласында «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС және Ұлытау ауданының Қарсақпай кентінде жұмыс істейтіндерді есепке алғанда, 45175 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 39511 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 210886,1 млн. теңгені құрады. Жылдық деректер бойынша 2006 жылғы негізгі капиталға инвестициялар 16057,8 млн. теңге сомасында игерілді, бұл [[2005 жыл]]ғы көлемге 103,6%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 1655,5 млн. теңгені немесе 2005 жыл көлеміне 163,9%. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 8678,1 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 3314,7 млн теңге. == Статистикасы == === Өндірісі === Қаланың негізгі экономикалық бағыты [[Түсті металлургия өнеркәсібі|түсті металлургия]], машина жасау және металл өндеу, [[энергетика]] және тағам өнеркәсібі. [[2006 жыл]]ғы астыққа 1,1 мың га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде [[картоп]] 0,8 мың га; [[Көкөністер|көкөніс]] 0,2 мың га. Осыдан 2006 жылы 11,6 мың тонна [[картоп]], 4,9 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 1,1 мың тонна [[ет]] (тірі салмақта), 4,0 мың тонна сүт, 4671,2 мың дана [[жұмыртқа]] өндірілді. Қаланың негізгі кәсіпорындарының ішінде [[Қазақмыс корпорациясы|«Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС]], «ЖезРЭК» АҚ, «ПТВС» АҚ айтуға болады. [[2006 жыл]]ы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін [[өсімдік шаруашылығы]] құрады. [[2006 жыл]]ғы 1 шілдеге [[ауыл шаруашылығы]] өндірушілерінің нақты бары: 16 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 184 іс-әрекеттегі шаруа қожалығы, 4,5 мың халықтың жеке қосалқы шаруашығы. Аймақта [[ауыл шаруашылығы]] өнімін өндіруге 251,4 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 1,0 мың га – егістік алқаптар. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 6,9 мың бас, қой мен ешкі – 22,5 мың бас,шошқа – 4,3 мың бас,жылқы – 1,8 мың бас, құс – 23,1 мың бас. === Ғимараттары === Қалада 2006/2007 оқу жылы басына 22 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 14999 оқушы, 7 колледжде 6470 оқушы, 2 кәсіби-техникалық оқу орнында – 920 оқушы, 1 жоғары оқу орнында 4283 оқушы оқиды. Қалада 13 кітапхана, 6 клуб типті мекеме, 3 мұражай, кино көрсету қызметін жүзеге асыратын 2 мекеме, 1 театр, 1 концерт залы жұмыс атқарады. == Әнұраны == '''Жезқазған маршы''' :''Сарыарқаның сағымымен бірге ұшқан, :''Сәулетімен сәніменен нұр құшқан. :''Салтанатты Жезқазғанның қаласы-ай, :''Асты алтын, үсті күміс гүлстан. :''Жезді бойы жез қалам, :''Жер түбінен жезді алам. :''Алтын қалам, кең далам, :''Жеқазғаннан айналам. :''Асқаралы асқарысың жерімнің, :''Мақтанышы, дастанысың елімнің. :''Көзін ашқан кеше Қаныш ағамыз, :''Тусыраған тұл бойында кенімнің. ''Әні:[[Жақсыкелді Уәлиұлы Сейілов|Жақсыкелді Сейілов]], сөзі: [[Нұрәсила Бәрменбаева|Нұрәсила Бәрменбаева]] == Маңызы == [[Сурет:Kengir.jpg|thumb|200px|left|Кеңгір суқоймасы. Қалалық жағажай]] Жезқазған-Қарағанды облысындағы қала темір жол стансасы. Қазақстандағы түсті металлургияның ірі орталығы. Сарыарқаның батысында, [[Ұлытау таулары]]ның оңтүстігіндегі Қаракеңгір өзенінің бойындағы Кеңгір бөгенінің оңтүстік-батыс жағалауында орналасқан. Тұрғыны 96 мың адам . Іргесі [[1939 жыл]]ы 3 мың халқы бар Кеңгір ауданының орнында тұрғызылған. [[1941 жыл|1941]]-[[1954 жыл|54]] жылдары Үлкен Жезқазған кенті аталды. [[1954 жыл]]дан қала мәртебесін алды. [[1973]]-[[1997|97]] жылдары Жезқазған облысының орталығы болды. Қалада «Қазақмыс» корпорациясы, «Казкат» біріккен кәсіпорны, «Жезқазғансирекметтал республикалық мемлекеттік кәсіпорны», «Кеңгір» химия өндірістік кәсіпорны, «Ұлытау» қазақ-қытай біріккен тоқыма-киім тігу және тағы басқа бар. Қалада түсті металлургия ғылыми-зерттеу институты, Жезқазған университеті, ботаника бағы, медициналық колледждер, 36 мектеп, 10 аурухана, 47 амбулаторлық пункттер, 7 кітапхана, 2 мұражай және тағы басқа мәдени мекемелер бар. Жезқазғанның тарихы қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Сәтпаев есімімен тығыз байланысты. == Экологиялық және экономикалық проблемасы == Жезқазған [[моноқала]] болып келеді. Қала бір бағытты болғандықтан экономикалық және әлеуметтік дамуы әртүрлі факторлармен біраз шектеледі.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Ол - [[Қазақстан]]ның дәл ортасында орналасып, шикізат пен адамды тиімді тасымалдауға, Қазақстанның ең ірі логистикалық центріне айналуына зор потенциалы бар қала. Бірақ, инфақұрылымы және жолдары өте нашар. Жезқазғанның табысын [[Нұр-Сұлтан]], [[Алматы]], [[Қарағанды]] секілді ірі қалалар ғана көруде, ал Жезқазған болса сол пайданың өте аз бөлігін қолдануда. Моноқалар бір бағытты болғандықтан, шикізаттың барына, әлемдегі бағаның өзгеруіне тым тәуелді болып келеді. Осының біреуі үлкен өзгерістерге ұшыраса, мыңдаған адамдар жұмыссыз қалып, қала өз тіршілгін тоқтатады. Осыны түсінген шенеуніктер “Жезқазған-Бейнеу” Еуропа мен Парсы бағытында тауарларды экспорттауға арналған теміржол магистралін салды.<ref>[https://www.inform.kz/kz/zhezkazgan-beyneu-temirzhol-magistrali-gasyrdyn-orasan-zor-zhobasy_a2477019]</ref> Теміржол магистралі Батыс пен Шығысты, Солтүстік пен Оңтүстікті қосып туристтердің осы қалаға соғып, аралау ықтималдылығын көбейтті. Сонымен қатар, инвестициялар құйылып, тек ғана шикізат емес, бірақ сол шикізатпен жұмыс істейтін өндіріс кәсіптер салынғаны экономикалық даму тұрғысынан зор қадам болар еді. Сонымен қатар “жасылдандыру” технологиялары мен әдістерін еңгізіп, дамыту саласында қаражат бөлінгені абзал. [[Кеңгір]] суқоймасының жылдан жылға азайуы, ауыз суының жақсармауы, ауаның ластығы адам денсаулығына және қоршаған ортаға зияның тигізіп жатыр. “ҚАЗГИДРОМЕТ” РМК зерттеулеріне қарасақ, Жезқазғандагы ауа ластығы өте жоғары, қызыл түспен боялған.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201211185511/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/ |date=2020-12-11 }}</ref> Ал Кеңгір суқоймасының ластану деңгейі 5-класстан жоғары, яғни ең жоғарғы ластанудың түрі.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201110215154/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/ |date=2020-11-10 }}</ref> [[Атмосферада]] көп мөлшерде [[күкіртті ангидридты]], [[көміртегі тотығын]], [[азот оксидін]], газ бен сұйықтық түрінде кездестіруге болады. Жылдан жылға бұл зиянды газдардың мөлшері азаюда. Мысалы, 2016 жылы 2012 жылға қарағанда зиянды газдардың мөлшері 33,7%-ға төмендеген.[h<ref>ttp://www.kazhydromet.kz/ru/monitor_beluten ]</ref> Жезқазғанда зауыттар қаланың Батысы, Шығысы және Оңтүстігінде орналасқан екен. Өндірістік аймақтан бөлінетін ең басты зиянды заттар: бейорганикалық шаң ([[күкірт мыс]], [[күкірт қорғасын]]), [[азот оксиді]], [[күкірт оксиді]], [[көміртегі тотығы]], [[көмір]] шаңы, [[мырыш]], [[қорғасын]], [[мыс]], [[алюминий]], ағаш шаңы, [[күкіртті сутек]], [[көміртегі күкірті]] болып табылады. Осылар Оңтүстіктегі және Шығыстағы зауыттарда көбірек бөлінеді. Зауыттар адамдар тұратын аймаққа өте жақын орналасқан, бұл халықаралық, экологиялық нормаларға сай емес. Ең алыс зауыт қаладан 4900 метрде, ал ең жақыны 500 метрде орналасқан.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Зауыттар қаланы жан-жақтан қоршағандықтан, ауадағы зияынды заттар жел арқылы қаланың ішіне тасымалданады. Сондықтан атмосфералық ауа, жер топырағы, ауыз суы ластанады және адамдар арасында түрлі аурулар таралады. Осы мәселелерге Қазақстанның үкіметі және халықаралық органдар көңілдерін бөлулері керек. == Маңызды оқиғалар хроникасы == [[Сурет:Akimmat.jpg|thumb|300px|right|Жезқазған қаласының әкімшілігі]] Жезқазған кен орындарында мыс кенін өндіру көне дәуірде басталған. Тас үйінділері арқылы ертедегі кен қазушылар 1 млн. тоннадан астам тотыққан мыс кенін өндіргені туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. *[[1772 жыл]]ы капитан [[Николай Петрович Рычков|Николай Рычковтың]] [[1771 жыл]]ғы қырғыз-қайсақ даласына саяхатынан күнделік жазбалары кітап болып шыққан, онда Жезқазған мыс кен орны туралы тұңғыш жазылған. *[[1847 жыл]]ы орыс өнеркәсіпшісі Николай Ушаков Жезқазған мыс кен орнын ресми тіркетті. *[[1912 жыл]]ы желтоқсан айында «Спасские медные руды» акционерлік қоғамыныңың жиналысы Жезқазған мыс кені негізінде мыс қорыту зауытыныңың және байыту фабрикасының құрлысын бастау жөнінде қауылы қабылдау. *[[1925 жыл]]ы 10 маусымда «Атбасцветмет» тресі құрылып, оның құрамына Қарсақбай мыс зауыты, Байқоңыр көмір ошағы және Жезқазған мыс кеніші кірді. *[[1928 жыл]]ғы [[19 қазан]]да Қарсақбай бірінші мыс балқымасы алынды. *[[1929 жыл]]ы [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] «Атбасцветмет» тіресінің геологиялық барлау бөлімінің бастығы және бас геологы болып тағайындалды. *[[1934 жыл]]ы [[Мәскеу]]де КСРО Ғылым Академиясы қазақстандық базасы ғылыми кеңесінің Үлкен Жезқазғанның мәселелеріне арналған сессиясы болды. *[[1936 жыл]]ы 25 наурызда КСРО Ауыр Өнеркәсіп Халық коммиссары [[Григорий Константинович Орджоникидзе|Серго Орджоникидзе]] «Жезқазған мыс қорыту комбинатының құрлысы туралы» бұйрыққа қол қойды. *[[1937 жыл]]дың қараша айында кең табанды темір жол Жезқазғанға дейін салынды. *[[1954 жыл]]ы 20 желтоқсанда [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] Президиумының жарлығымен Жезқазған қаласы құрылды. *[[1960 жыл]]ы 8 желтоқсанда Жезқазған телевизия студиясы жұмыс істей бастады. *[[1961 жыл]]дың көктемінде Жезқазғанда КСР Ғылым Академиясының, республика геология және жер байлығын қорғау министрлігінің, Қарағанды халық шаруашылығы кеңесінің және Жезқазған кен-металлургия комбинатының біріккен сессиясы болды. *[[1963 жыл]]ы Жезқазғанда екінші байыту фабрикасы іске қосылды. *[[1964 жыл]]дың наурыз айында Жезқазған кен-металлургия академик Қаныш Сәтбаев есімі берілді. КСРО Жоғарғы Советінің Президиумы [[1966 жыл]]ғы 14 мамырдағы жарлығымен мыс кенін өндіру мен өндеудегі, жаңа техниканы енгізу - дегі үздік табыстары үшін Жезқазған кен-металлургиялық комбинатын жоғарғы дәрежелі үкімет марапаты – [[Ленин ордені]]мен марапаттады. [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] Президиумы [[1966 жыл]]ғы 13 тамыздағы жарлығымен түсті металлургия базасын салып дамытқаны және Үлкен Жезқазғанның күрделі құрлыс жоспарын нәтижелі орындағаны үшін «Қазмысқұрлыс» ({{lang-ru|«Казмедьстрой»}}) тресінің ұжымы Еңбек Қызыл Ту орденімен марапаттады. *[[1970 жыл]]ы Жезқазған түсті металл ғылыми-зерттеу, жобалау институты құрылды. *[[1971 жыл]]ы наурыз айында мыс қорыту зауытының бірінші кезегі қатарға қосылды. *[[1973 жыл]]дың 20 наурызында Жезқазған қаласы жаңадан құрылған аттас облыстың әкімшілік орталығы мәртебесіне ие болды. Облыс [[1997 жыл]]дың 3 мамырында қайта таратылды. *[[1973 жыл]]ы қала әуе жайында «Ту - 154» жолаушы ұшағы қонды. *[[1987 жыл]]ы кен-металлурия комбинаты мен түсті металлургия ғылыми зерттеу және жобалау институты бірігіп, «Жезқазғанцветмет» ғылыми-өндірістік бірлестігі құрылды. *[[1992 жыл]]ы орталық мешіт ашылды. *[[1993 жыл]]ы Жезқазған облыстық автомобиль жолдары басқармасы «Жезқазған жолдары» ашық акционерлік қоғам болып қайта құрылды. *[[1993 жыл]]ы 30 маусымда қазақ – түрік лицейі ашылды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылдың шілдесіндегі қаулысымен «Жезқазғантүстіметалл» акционерлік қоғамы шетелдік «[[Самсунг]]» компаниясына басқаруға берілді. *[[1995 жыл]]ы мыс қорыту зауытының сирек металл цехында алғаш осмий алынды. ҚР Үкіметінің [[1995 жыл]]ғы 28 қыркүйегіндегі қауылысымен мемлекеттік кәсіпорын «Жезқазғансирекмет» ({{lang-ru|«Жезказганредмет»}}) құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. ҚР Үкіметінің [[1996 жыл]]ғы мамырдағы қауылысымен [[Ө. А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің қазақ тілі кафедрасы|Ө.Ә.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. *[[1997 жыл]]ы «Сарыарқа», «Подробности», «Жезказганская газета» газеттері шыға бастады. *[[1997 жыл]]ы жазда қалалық атқарушы орындардың тұрғын үй – коммуналдық шаруашылықты реформалау тәжіриебесін үйреніп зерттеу мақсатында Жезқазғанда облыстық семинар – кеңес өтті. *[[1998 жыл]]дың сонында «[[Қазақмыс]]» корпорациясының барлық кәсіпорындарының құрылымдарын қайта құру аяқталды. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы сәуірде Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ҚР Білім және ғылым министірлігімен, Қарағанды облыстық әкімятымен, Жезқазған қалалық әкімятымен, «Қазақмыс» корпорациясымен бірлесіп «Академик Қ.И.Сәтпаевтың Қазақстанда инженерлік істің қалыптасуына және дамуына үлесі» деген тақырыпта ғылыми - техникалық конференция өткізді. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы 3 мамырда «Алтай – Дунай» архео-этологиялық экспедициясы Евразия даласымен өтетін жолға аттанды. *[[2001 жыл]]ғы мамырда «Қазақмыс» корпорациясы «Wored Quality Commitment Award» (жоғары) сапалы өнім үшін алтын дәрежесі белгісімен марапатталды. *[[2001 жыл]]ы мамыр айында православия шіркеуі салынды. *[[2001 жыл]]дың 21 маусымында № 8 орта мектеп мектеп-гимназия болып, [[2001 жыл]]дың 6 қазанында № 7 орта мектеп мектеп-лицей болып құрылды. *[[2002 жыл]]ы [[Байқоңыров Өмірхан Аймағамбетұлы|Ө.А.Байқоңыров]] атындағы Жезқазған университеті өндіріске сапалы мамандар дайындағаны, ғылымды және білім беруді дамытқаны үшін [[Франция]]дағы «Өнеркәсіпке ықпалдасу Ассоциациясының «Алтын медалімен» марапатталды. *[[2002 жыл]]ы қараша айында құрылыс материалдарын сататын «Парасат – Декор» сауда орталығы ашылды. *[[2002 жыл]]ы желтоқсанда «Сарыарқа» мәдини-демалыс орталығы ашылды. *[[2003 жыл]]ы қалада орталық әмбебап дүкені, «Нұр», «Самади» сауда үйлері бой көтерді. *[[2003 жыл]]ы наурызда «Менің ауылым – менің алтын бесігім» атты тақырыппен республикалық ақындар айтысы өтті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Жезқазған қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Жезқазған]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] lqf7dx1u1bi6vx5ok8vu52368txqfpr 3056376 3056375 2022-08-01T14:55:13Z Kasymov 10777 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Жезқазған |сурет = Jezkazgan 02.jpg |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = Seal Zhezkazgan.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =47 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =42 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = [[Қайрат Бектайұлы Абсаттаров]] |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 85 923<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =7102 |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.jezkazgan.gov.kz/ |сайт тілі = }} '''Жезқазған''' — [[Қазақстан]]ның [[Ұлытау облысы]]ндағы [[1954 жыл]]ы құрылған қала, облыс орталығы. Қала аумағы 1,8 мың шаршы километрге тең.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтар санағы бойынша 97,3 мың адамды құрады. Қалалық әкімшілікте 3 ауылдық округ, 18 ауылдық елді мекен бар. Қалада 2007 жылға 1 қаңтар күнінің санағы бойынша 1133 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 13 ірі, 58 орта, 1062 шағын субъектілер. ==Географиясы== Жезқазған қаласы байырғы [[Сарыарқа]] жерінде орналасқан, негізгі аумағы кең байтақ, көз жетпес даланы құрайтын жазықтық пен алқаптардан тұрады. Сол себептен, Сарыарқа ерте заманнан бері көптеген халықтар арасында «Ұлы дала» деген атқа ие болған. Жақын орналасқан анағұрлым үлкен таулардың бірі – [[Ұлытау таулары|Ұлытау]] (1195 м), Ұлытаудың таулы беткейінен [[Қаракеңгір]] өзені мен оның тармақтары, сондай-ақ, [[Сарыкеңгір]], [[Сарысу]]ға құйылатын [[Жыланды]] және [[Жезді]] өзендері өз бастауын алады. Бұл мыс аймағы. Шөптесінді жамылғысында астық-жусанды, жусан және жусанды-тұзды кешендер ашық қоңыр және қоңыр топырақ бетінде үйлесім тапқан. Климаты шұғыл континентті және құрғақ. Аумағы шаңды дауыл әсеріне көп ұшырайды. Қысы қатты, ал, жазы ыстық әрі құрғақ. Көктемі мен жазы қысқа. Жоғары деңгейлі континенталдығы мен құрғақтығы мұхиттар мен теңіздерден қашық орналасқандығынан. Вегетациялық кезеңінің ұзақтығы мен күн жылуының мөлшері көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарын: жаздық бидай, жүгері, әр түрлі көкөністер өсіруге мүмкіндік бер. Жануарлар әлемі өте бай. Сүтқоректілердің 60 түрі, құстардың 200 түрі, балықтың 20 түрі бар. [[Қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[күзен]], [[борсық]], [[ақкіс]], [[аламан]], [[ақ қоян]] кеңінен таралған. Су қоймаларында [[ондатр]] бар. === Климаты === <div style="max-width:75%">{{Қаланың ауа райы |Жер_ілік = Жезқазған |Дерекнама = [https://meteolabs.kz/қаз/климаты/жезқазған/ Жезқазған ауа райы мен климаты] |Қаң_а_макс = 5.0 |Ақп_а_макс = 5.9 |Нау_а_макс = 27.4 |Сәу_а_макс = 34.2 |Мам_а_макс = 37.0 |Мау_а_макс = 43.0 |Шіл_а_макс = 45.1 |Там_а_макс = 42.4 |Қыр_а_макс = 39.9 |Қаз_а_макс = 30.5 |Қар_а_макс = 19.6 |Жел_а_макс = 11.6 |Жыл__а_макс = 45.1 |Қаң_а_мин = -38.7 |Ақп_а_мин = -39.9 |Нау_а_мин = -30.6 |Сәу_а_мин = -15.6 |Мам_а_мин = -6.6 |Мау_а_мин = 2.2 |Шіл_а_мин = 6.0 |Там_а_мин = 1.0 |Қыр_а_мин = -11.4 |Қаз_а_мин = -17.3 |Қар_а_мин = -29.5 |Жел_а_мин = -35.9 |Жыл__а_мин = -39.9 |Қаң_ор_макс = -9.0 |Ақп_ор_макс = -7.8 |Нау_ор_макс = 1.0 |Сәу_ор_макс = 15.9 |Мам_ор_макс = 23.7 |Мау_ор_макс = 29.9 |Шіл_ор_макс = 31.5 |Там_ор_макс = 29.9 |Қыр_ор_макс = 23.2 |Қаз_ор_макс = 13.4 |Қар_ор_макс = 2.4 |Жел_ор_макс = -5.8 |Жыл__ор_макс = 12.4 |Қаң_ор_мин = -19.2 |Ақп_ор_мин = -19.5 |Нау_ор_мин = -10.3 |Сәу_ор_мин = 1.7 |Мам_ор_мин = 8.1 |Мау_ор_мин = 14.0 |Шіл_ор_мин = 16.1 |Там_ор_мин = 14.1 |Қыр_ор_мин = 6.5 |Қаз_ор_мин = -1.0 |Қар_ор_мин = -8.2 |Жел_ор_мин = -16.0 |Жыл__ор_мин = -1.1 |Қаң_ор = -14.1 |Ақп_ор = -13.7 |Нау_ор = -4.6 |Сәу_ор = 8.8 |Мам_ор = 15.9 |Мау_ор = 22.0 |Шіл_ор = 23.8 |Там_ор = 22.0 |Қыр_ор = 14.9 |Қаз_ор = 6.2 |Қар_ор = -2.9 |Жел_ор = -10.9 |Жыл__ор = 5.6 |}} </div> ==Тарихы== Жезқазған — Қазақстанның мысты қазынасы. Қала тарихы комбинаттың тарихымен тікелей байланысты. Жезқазғанның алғашқы тұрғындары құрылысшылар мен кеншілер болды. Байырғы қазақ жері өзінің жер асты байлығымен белгілі болған. Жезқазған мысты кен орны адамзатқа 3000 жыл бұрын белгілі болған. Бұған куә көптеген ашық жұмыстар кесіндері, балқыту пештері, жыныстар мен кен үйінділері. Бұрынғы кен қазушылар жер қойнауынан 2 миллион тоннадан аса жоғары сапалы мыс кенін шығарған. Уақыт өткен сайын мұндай өндірулер азайған. Сонау жылдардан халықтың жадында сақталып, бүгінге жеткені жергілікті жер атауы – Жезқазған. Ғасырлар жылжып өтті. 1771 жылы [[Орталық Қазақстан]]ға [[Евгений Александрович Рауш фон Траубенберг|барон Траубенберг]]тің экспедициясы келді. Экспедицияға қатысушылардың бірі капитан Николай Рычков өзінің күнделігінде былай деп жазған: Ұлытаудың айналасында сол елді мекендеген байырғы тұрғындар қазған көптеген мыс кен орындары, сондай-ақ, алтын мен күміс кендерінің белгілері де табылды. Траубенберг экспедициясы нәтижесінің қызығушылық тудырғаны сондай Жезқазған аумағына тағы да бірнеше зерттеушілер келді. Кен орнын пайдалануды бастауға ниет білдіргендер де болды. 1847 жылы екатеринбургтік көпес Николай Ушаков малшы [[Батыр Бақасын]]ның мыс белгілері байқалған үлкен аумақ жерін 400 сомға жалдады. Ушаковтың да, одан кейінгі Рязановтардың да мысқа бай өлкені зерттеуге және оны өндіруге қажетті жеткілікті қаражаты болған жоқ. Жезқазған, Ресейдің басқа да көптеген пайдалы қазбалы кен орындары сияқты ХХ ғасырдың басында шетел акционерлік капиталының қолына тиді. 1909 жылы ағылшындар Рязановтан Жезқазған кен орнын сатып алды және 1913 жылдың көктемінде [[Қарсақбай]]да мыс балқыту заводы мен байыту фабрикасын салу үшін дайындық жұмыстарын бастады. Ағылшындарға теміржол салу тиімді болған жоқ. Құрылысқа қажетті жүк Қарсақбайға 400 шақырым жердегі [[Жосалы]] станциясынан түйелермен жеткізілді. Түйелермен жеткізу мүмкін болмаған жағдайда жабдықтар «керуенмен» жіберілді. Жосалы станциясынан Қарсақбайға қарай ұзындығы 13 шақырым рельс жолы салынды. Оған бес паровоз бен 278 вагон тіркелді. Құрам 13 шақырымға ғана жүре алатын, одан соң жол бұзылып, алдыңғы жағына қайта төселетін. 1917 жылдың қазанында үш жыл жол жүрген «керуен» Қарсақбайға келді. [[Қазан төңкерісі]] жергілікті болсын, шетелдік болсын капиталистердің билік жүргізуіне тыйым салды. Халық өз байлығына ие болды. Азамат соғысынан кейін 1925 жылдың маусымында [[Атбасар]] түсті металдар тресі құрылды, оған Қарсақбай комбинаты, ал, 1928 жылдың қарашасында Қарсақбай мыс балқыту заводы алғашқы өнімін берді. Осы кезде Жезқазғанның аумағында геологиялық зерттеу жұмыстары кең етек алды. Жер қойнауын зерттеушілердің мәліметтері негізінде КСРО Ғылым академиясының ғылыми сессиясы 1934 жылдың қарашасында Жезқазған мысты кен орнын қоры бойынша еліміздегі бірінші кен орны деп таныды. Мысты өңірді табысты игеру үшін ең алдымен көлік проблемасын шешу қажет еді. 1935 жылдың жазында теміржол трассасына қаражат қарастырыла бастады, келесі жылы оның құрылысы басталып та кетті. Қазан төңкерісінің ХХ жылдығын мерекелеу қарсаңында ұзындығы 400 километр енді теміржол Жезқазғанға дейін жеткізілді. Сонымен қатар, Жезқазған комбинатының құрылысына дайындық жұмыстары да қарқынды жүргізілді. 1940 жылы «Покро-орталық», «Петро-орталық» қуатты пайдалану шахталарының және су қоймасының құрылысы басталды. Комбинат өркендеп, дамыды, онымен бірге 1938 жылы негізі қаланған құрылысшылар кенті де өсіп, көркейе түсті. Жаңа үйлер, мәдени және тұрмыстық мекемелер салынды, Жезқазған өнеркәсіп ауданында ауыл шаруашылығы өндірісі ұйымдастырылды. [[Нацистік Германия|Нацистік Германияның]] [[Кеңес Одағы|Кеңес Одағына]] [[Ұлы Отан соғысы|шабуылы]] Үлкен Жезқазғанның құрылысын тоқтатты. Жезқазғандықтардың барлық күш-жігері өнім шығаруды көбейтуге бағытталды. Ұлы Отан соғысы жылдарында мыс кенін өндіру бірнеше есе өсті. 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңінде жұмысшылардың, инженерлік-техникалық қызметкерлер мен қызметшілердің жанқияр еңбегі үшін Жезқазған комбинатына Мемлекеттік қорғаныс комитетінің ауыспалы Қызыл туы 16 рет тапсырылды. Бұл ту Отан алдындағы еңбегі үшін комбинатқа мәңгілікке қалдырылды. Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталуынан кейін комбинаттың кешенді дамуы жаңа қарқынға ие болды. 1947 жылы Жезқазған байыту фабрикасының құрылысы басталды, оның үш секциясы 1954 жылы пайдалануға берілді. 1955 жылы мыс-қорғасын кенін қайта өңдеуге арналған төртінші секция қатарға қосылды. Соғыстан кейінгі он жыл ішінде, 1945 жылдан бастап 1955 жыл аралығында 6 шахта салынып, пайдалануға берілді. Үлкен Жезқазған адам танымастай өзгерді. Он жыл ішінде 108 мың шаршы метр тұрғын алаң, Мәдениет сарайы, 4 орта мектеп, 8 бала бақша, бірнеше аурухана мен дүкен, нан заводы, 100 километр теміржол, 150 мың шаршы метрден аса бетонды жол, 215километр су және кәріз құбырлары салынды, темір бетон өнімдері заводы мен екі асфальтбетон заводы салынды. [[File:Founder Monument.JPG|thumb|200px|right|Қала құрушыларына арналған ескерткіш]] Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1954 жылғы 20 желтоқсандағы жарлығымен 30 мыңнан астам тұрғыны бар Үлкен Жезқазған жұмысшылар кенті Жезқазған қаласы болып қайта құрылды. Жеті жыл ішінде екінші байыту фабрикасы, жылу электр орталығы, бірнеше шахта, оның ішінде, ашық жұмыстардың ірі карьері №55 алып шахта іске қосылды. Сондай-ақ, ет комбинаты, сүт зауытты, ұн тарту комбинаты, тоқыма-тігін фабрикасы салынды. Көп қабатты үйлердің тұрғын алаңы 383 мың шаршы метрді құрады. [[File:DZNSatpaev.JPG|thumb|200px|right|[[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қ.Сəтбаевқа]] арналған ескерткіш]] Жезқазғандықтар Қазақ КСР Ғылым академиясының алғашқы президенті [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев]]тың атымен аталатын тау-кен металлургиялық комбинатын ерекше мақтаныш тұтады. [[File:Jezkazgan 03.JPG|thumb|200px|right|"Ғарыш бойсұндырушылары" ескерткіші]] Білім және мәдениет жүйесі дамыды. Жезқазған алғашқылардың бірі болып теледидарды игерді. Қарағанды политехникалық институтының кешкі факультеті ашылды, ол 1992 жылы тау-кен технологиялық институты болып қайта құрылды. Кейін осы институт пен Жезқазған педагогикалық институты базасында қазіргі О.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ашылды. Дене тәрбиесі мен спортты дамытуға ерекше мән берілді. Үш стадион жұмыс істеді. «Горняк», «Металлург», «Еңбек» футбол командалары бірнеше рет республика чемпионы атағына ие болды, сол кездегі командалардың екінші лигасында жүлделі орындарды иеленді. Сарысу және Жезді өзендерінде балық аулау дамыды. Арқа даласындағы қала көгалдандырылып, барлық жұмысшы кенттерімен және олардың қосалқы шаруашылықтарымен, асфальтты жолдармен байланыс орнатылды, қазіргі заманға сай әуежай салынды. 1973 жылы Жезқазған жаңадан құрылған Жезқазған облысының орталығы болды. Қала Ұлытау ауданының қалыптасуына үлкен көмек көрсетті. Жезқазған мыс балқыту заводының құрылысы аяқталды, №3 байыту фабрикасы салынды, жаңа алып шахталар іске қосылды. [[File:City of Zhez.JPG|thumb|200px|right|Қала көрінісі]] Тәуелсіз Қазақстанның нарықтық экономикасын қалыптастыру кезеңінде барлық қосалқы кәсіпорындарымен қоса тау-кен металлургиялық кешенін сақтап қалу, қалпына келтіру және одан әрі дамыту үшін күрделі қаржы салымын тарту мәселесі тұрды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ұлттық экономиканы қалпына келтіру, тұрақтандыру және көтеру стратегиясына сәйкес республикамызға шетел инвесторлары шақырылды. Әлемдік экономикалық жүйеге белгілі оңтүстік Кореялық «[[Samsung Group|Самсунг]]» фирмасы стратегиялық әріптеске айналды, ол 1995 жылы 200 млн. аса АҚШ долларын бөлді. Бұл Жезқазғанның басты кәсіпорнының өмірін түбегейлі өзгертуге себеп болды. Жезқазғандық кеншілер, байытушылар мен металлургтер қысқа мерзім ішінде қалыптасқан жағдайдан шығудың жаңа мүмкіндіктеріне ие болды, ал, тау-кен ісінде қайта жабдықтау жүргізілді. 1998 жылы «[[Қазақмыс]]» корпорациясы толықтай өндірістік бағдарлама бойынша жұмыс істеді. Ерекше тапшы шикізат пен металл шығаратын «Жезқазған түсті металл» мемлекеттік кәсіпорны да жұмыс істей бастады. == Халқы == Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының 60,0%-ы қазақтар, 27,8%-ы орыстар, 1,4%-ы немістер, 1,3%-ы татарлар, 4,1%-ы украиндар, 0,9%-ы белорустар, 4,5%-ы басқа ұлт өкілдері. [[2006 жыл]]ы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттері: туу – 16,73; өлім – 10,88 және табиғи өсім – 5,85 == Экономикасы == [[Сурет:Jezkazgan 05.JPG|thumb|250px| «Қазақмыс корпорациясы»]] 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны, Сәтбаев қаласында «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС және Ұлытау ауданының Қарсақпай кентінде жұмыс істейтіндерді есепке алғанда, 45175 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 39511 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 210886,1 млн. теңгені құрады. Жылдық деректер бойынша 2006 жылғы негізгі капиталға инвестициялар 16057,8 млн. теңге сомасында игерілді, бұл [[2005 жыл]]ғы көлемге 103,6%-ды құрайды. Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 1655,5 млн. теңгені немесе 2005 жыл көлеміне 163,9%. 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 8678,1 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 3314,7 млн теңге. == Статистикасы == === Өндірісі === Қаланың негізгі экономикалық бағыты [[Түсті металлургия өнеркәсібі|түсті металлургия]], машина жасау және металл өндеу, [[энергетика]] және тағам өнеркәсібі. [[2006 жыл]]ғы астыққа 1,1 мың га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде [[картоп]] 0,8 мың га; [[Көкөністер|көкөніс]] 0,2 мың га. Осыдан 2006 жылы 11,6 мың тонна [[картоп]], 4,9 мың тонна көкөніс-бақша дақылдары, 1,1 мың тонна [[ет]] (тірі салмақта), 4,0 мың тонна сүт, 4671,2 мың дана [[жұмыртқа]] өндірілді. Қаланың негізгі кәсіпорындарының ішінде [[Қазақмыс корпорациясы|«Қазақмыс Корпорациясы» ЖШС]], «ЖезРЭК» АҚ, «ПТВС» АҚ айтуға болады. [[2006 жыл]]ы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін [[өсімдік шаруашылығы]] құрады. [[2006 жыл]]ғы 1 шілдеге [[ауыл шаруашылығы]] өндірушілерінің нақты бары: 16 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 184 іс-әрекеттегі шаруа қожалығы, 4,5 мың халықтың жеке қосалқы шаруашығы. Аймақта [[ауыл шаруашылығы]] өнімін өндіруге 251,4 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 1,0 мың га – егістік алқаптар. 2007 жылғы 1 қаңтарға ірі қара мал саны 6,9 мың бас, қой мен ешкі – 22,5 мың бас,шошқа – 4,3 мың бас,жылқы – 1,8 мың бас, құс – 23,1 мың бас. === Ғимараттары === Қалада 2006/2007 оқу жылы басына 22 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 14999 оқушы, 7 колледжде 6470 оқушы, 2 кәсіби-техникалық оқу орнында – 920 оқушы, 1 жоғары оқу орнында 4283 оқушы оқиды. Қалада 13 кітапхана, 6 клуб типті мекеме, 3 мұражай, кино көрсету қызметін жүзеге асыратын 2 мекеме, 1 театр, 1 концерт залы жұмыс атқарады. == Әнұраны == '''Жезқазған маршы''' :''Сарыарқаның сағымымен бірге ұшқан, :''Сәулетімен сәніменен нұр құшқан. :''Салтанатты Жезқазғанның қаласы-ай, :''Асты алтын, үсті күміс гүлстан. :''Жезді бойы жез қалам, :''Жер түбінен жезді алам. :''Алтын қалам, кең далам, :''Жеқазғаннан айналам. :''Асқаралы асқарысың жерімнің, :''Мақтанышы, дастанысың елімнің. :''Көзін ашқан кеше Қаныш ағамыз, :''Тусыраған тұл бойында кенімнің. ''Әні:[[Жақсыкелді Уәлиұлы Сейілов|Жақсыкелді Сейілов]], сөзі: [[Нұрәсила Бәрменбаева|Нұрәсила Бәрменбаева]] == Маңызы == [[Сурет:Kengir.jpg|thumb|200px|left|Кеңгір суқоймасы. Қалалық жағажай]] Жезқазған-Қарағанды облысындағы қала темір жол стансасы. Қазақстандағы түсті металлургияның ірі орталығы. Сарыарқаның батысында, [[Ұлытау таулары]]ның оңтүстігіндегі Қаракеңгір өзенінің бойындағы Кеңгір бөгенінің оңтүстік-батыс жағалауында орналасқан. Тұрғыны 96 мың адам . Іргесі [[1939 жыл]]ы 3 мың халқы бар Кеңгір ауданының орнында тұрғызылған. [[1941 жыл|1941]]-[[1954 жыл|54]] жылдары Үлкен Жезқазған кенті аталды. [[1954 жыл]]дан қала мәртебесін алды. [[1973]]-[[1997|97]] жылдары Жезқазған облысының орталығы болды. Қалада «Қазақмыс» корпорациясы, «Казкат» біріккен кәсіпорны, «Жезқазғансирекметтал республикалық мемлекеттік кәсіпорны», «Кеңгір» химия өндірістік кәсіпорны, «Ұлытау» қазақ-қытай біріккен тоқыма-киім тігу және тағы басқа бар. Қалада түсті металлургия ғылыми-зерттеу институты, Жезқазған университеті, ботаника бағы, медициналық колледждер, 36 мектеп, 10 аурухана, 47 амбулаторлық пункттер, 7 кітапхана, 2 мұражай және тағы басқа мәдени мекемелер бар. Жезқазғанның тарихы қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Сәтпаев есімімен тығыз байланысты. == Экологиялық және экономикалық проблемасы == Жезқазған [[моноқала]] болып келеді. Қала бір бағытты болғандықтан экономикалық және әлеуметтік дамуы әртүрлі факторлармен біраз шектеледі.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Ол - [[Қазақстан]]ның дәл ортасында орналасып, шикізат пен адамды тиімді тасымалдауға, Қазақстанның ең ірі логистикалық центріне айналуына зор потенциалы бар қала. Бірақ, инфақұрылымы және жолдары өте нашар. Жезқазғанның табысын [[Нұр-Сұлтан]], [[Алматы]], [[Қарағанды]] секілді ірі қалалар ғана көруде, ал Жезқазған болса сол пайданың өте аз бөлігін қолдануда. Моноқалар бір бағытты болғандықтан, шикізаттың барына, әлемдегі бағаның өзгеруіне тым тәуелді болып келеді. Осының біреуі үлкен өзгерістерге ұшыраса, мыңдаған адамдар жұмыссыз қалып, қала өз тіршілгін тоқтатады. Осыны түсінген шенеуніктер “Жезқазған-Бейнеу” Еуропа мен Парсы бағытында тауарларды экспорттауға арналған теміржол магистралін салды.<ref>[https://www.inform.kz/kz/zhezkazgan-beyneu-temirzhol-magistrali-gasyrdyn-orasan-zor-zhobasy_a2477019]</ref> Теміржол магистралі Батыс пен Шығысты, Солтүстік пен Оңтүстікті қосып туристтердің осы қалаға соғып, аралау ықтималдылығын көбейтті. Сонымен қатар, инвестициялар құйылып, тек ғана шикізат емес, бірақ сол шикізатпен жұмыс істейтін өндіріс кәсіптер салынғаны экономикалық даму тұрғысынан зор қадам болар еді. Сонымен қатар “жасылдандыру” технологиялары мен әдістерін еңгізіп, дамыту саласында қаражат бөлінгені абзал. [[Кеңгір]] суқоймасының жылдан жылға азайуы, ауыз суының жақсармауы, ауаның ластығы адам денсаулығына және қоршаған ортаға зияның тигізіп жатыр. “ҚАЗГИДРОМЕТ” РМК зерттеулеріне қарасақ, Жезқазғандагы ауа ластығы өте жоғары, қызыл түспен боялған.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201211185511/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_visual/ |date=2020-12-11 }}</ref> Ал Кеңгір суқоймасының ластану деңгейі 5-класстан жоғары, яғни ең жоғарғы ластанудың түрі.<ref>[http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201110215154/http://apps.kazhydromet.kz:3838/app_dem_water_visual/ |date=2020-11-10 }}</ref> [[Атмосферада]] көп мөлшерде [[күкіртті ангидридты]], [[көміртегі тотығын]], [[азот оксидін]], газ бен сұйықтық түрінде кездестіруге болады. Жылдан жылға бұл зиянды газдардың мөлшері азаюда. Мысалы, 2016 жылы 2012 жылға қарағанда зиянды газдардың мөлшері 33,7%-ға төмендеген.[h<ref>ttp://www.kazhydromet.kz/ru/monitor_beluten ]</ref> Жезқазғанда зауыттар қаланың Батысы, Шығысы және Оңтүстігінде орналасқан екен. Өндірістік аймақтан бөлінетін ең басты зиянды заттар: бейорганикалық шаң ([[күкірт мыс]], [[күкірт қорғасын]]), [[азот оксиді]], [[күкірт оксиді]], [[көміртегі тотығы]], [[көмір]] шаңы, [[мырыш]], [[қорғасын]], [[мыс]], [[алюминий]], ағаш шаңы, [[күкіртті сутек]], [[көміртегі күкірті]] болып табылады. Осылар Оңтүстіктегі және Шығыстағы зауыттарда көбірек бөлінеді. Зауыттар адамдар тұратын аймаққа өте жақын орналасқан, бұл халықаралық, экологиялық нормаларға сай емес. Ең алыс зауыт қаладан 4900 метрде, ал ең жақыны 500 метрде орналасқан.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/321704901_Modern_changes_in_Zhezkazgan_city_Positive_and_negative_factors_of_tourism_development_Kazakhstan]</ref> Зауыттар қаланы жан-жақтан қоршағандықтан, ауадағы зияынды заттар жел арқылы қаланың ішіне тасымалданады. Сондықтан атмосфералық ауа, жер топырағы, ауыз суы ластанады және адамдар арасында түрлі аурулар таралады. Осы мәселелерге Қазақстанның үкіметі және халықаралық органдар көңілдерін бөлулері керек. == Маңызды оқиғалар хроникасы == [[Сурет:Akimmat.jpg|thumb|300px|right|Жезқазған қаласының әкімшілігі]] Жезқазған кен орындарында мыс кенін өндіру көне дәуірде басталған. Тас үйінділері арқылы ертедегі кен қазушылар 1 млн. тоннадан астам тотыққан мыс кенін өндіргені туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. *[[1772 жыл]]ы капитан [[Николай Петрович Рычков|Николай Рычковтың]] [[1771 жыл]]ғы қырғыз-қайсақ даласына саяхатынан күнделік жазбалары кітап болып шыққан, онда Жезқазған мыс кен орны туралы тұңғыш жазылған. *[[1847 жыл]]ы орыс өнеркәсіпшісі Николай Ушаков Жезқазған мыс кен орнын ресми тіркетті. *[[1912 жыл]]ы желтоқсан айында «Спасские медные руды» акционерлік қоғамыныңың жиналысы Жезқазған мыс кені негізінде мыс қорыту зауытыныңың және байыту фабрикасының құрлысын бастау жөнінде қауылы қабылдау. *[[1925 жыл]]ы 10 маусымда «Атбасцветмет» тресі құрылып, оның құрамына Қарсақбай мыс зауыты, Байқоңыр көмір ошағы және Жезқазған мыс кеніші кірді. *[[1928 жыл]]ғы [[19 қазан]]да Қарсақбай бірінші мыс балқымасы алынды. *[[1929 жыл]]ы [[Қаныш Имантайұлы Сәтбаев|Қаныш Сәтбаев]] «Атбасцветмет» тіресінің геологиялық барлау бөлімінің бастығы және бас геологы болып тағайындалды. *[[1934 жыл]]ы [[Мәскеу]]де КСРО Ғылым Академиясы қазақстандық базасы ғылыми кеңесінің Үлкен Жезқазғанның мәселелеріне арналған сессиясы болды. *[[1936 жыл]]ы 25 наурызда КСРО Ауыр Өнеркәсіп Халық коммиссары [[Григорий Константинович Орджоникидзе|Серго Орджоникидзе]] «Жезқазған мыс қорыту комбинатының құрлысы туралы» бұйрыққа қол қойды. *[[1937 жыл]]дың қараша айында кең табанды темір жол Жезқазғанға дейін салынды. *[[1954 жыл]]ы 20 желтоқсанда [[Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі]] Президиумының жарлығымен Жезқазған қаласы құрылды. *[[1960 жыл]]ы 8 желтоқсанда Жезқазған телевизия студиясы жұмыс істей бастады. *[[1961 жыл]]дың көктемінде Жезқазғанда КСР Ғылым Академиясының, республика геология және жер байлығын қорғау министрлігінің, Қарағанды халық шаруашылығы кеңесінің және Жезқазған кен-металлургия комбинатының біріккен сессиясы болды. *[[1963 жыл]]ы Жезқазғанда екінші байыту фабрикасы іске қосылды. *[[1964 жыл]]дың наурыз айында Жезқазған кен-металлургия академик Қаныш Сәтбаев есімі берілді. КСРО Жоғарғы Советінің Президиумы [[1966 жыл]]ғы 14 мамырдағы жарлығымен мыс кенін өндіру мен өндеудегі, жаңа техниканы енгізу - дегі үздік табыстары үшін Жезқазған кен-металлургиялық комбинатын жоғарғы дәрежелі үкімет марапаты – [[Ленин ордені]]мен марапаттады. [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] Президиумы [[1966 жыл]]ғы 13 тамыздағы жарлығымен түсті металлургия базасын салып дамытқаны және Үлкен Жезқазғанның күрделі құрлыс жоспарын нәтижелі орындағаны үшін «Қазмысқұрлыс» ({{lang-ru|«Казмедьстрой»}}) тресінің ұжымы Еңбек Қызыл Ту орденімен марапаттады. *[[1970 жыл]]ы Жезқазған түсті металл ғылыми-зерттеу, жобалау институты құрылды. *[[1971 жыл]]ы наурыз айында мыс қорыту зауытының бірінші кезегі қатарға қосылды. *[[1973 жыл]]дың 20 наурызында Жезқазған қаласы жаңадан құрылған аттас облыстың әкімшілік орталығы мәртебесіне ие болды. Облыс [[1997 жыл]]дың 3 мамырында қайта таратылды. *[[1973 жыл]]ы қала әуе жайында «Ту - 154» жолаушы ұшағы қонды. *[[1987 жыл]]ы кен-металлурия комбинаты мен түсті металлургия ғылыми зерттеу және жобалау институты бірігіп, «Жезқазғанцветмет» ғылыми-өндірістік бірлестігі құрылды. *[[1992 жыл]]ы орталық мешіт ашылды. *[[1993 жыл]]ы Жезқазған облыстық автомобиль жолдары басқармасы «Жезқазған жолдары» ашық акционерлік қоғам болып қайта құрылды. *[[1993 жыл]]ы 30 маусымда қазақ – түрік лицейі ашылды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылдың шілдесіндегі қаулысымен «Жезқазғантүстіметалл» акционерлік қоғамы шетелдік «[[Самсунг]]» компаниясына басқаруға берілді. *[[1995 жыл]]ы мыс қорыту зауытының сирек металл цехында алғаш осмий алынды. ҚР Үкіметінің [[1995 жыл]]ғы 28 қыркүйегіндегі қауылысымен мемлекеттік кәсіпорын «Жезқазғансирекмет» ({{lang-ru|«Жезказганредмет»}}) құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. ҚР Үкіметінің [[1996 жыл]]ғы мамырдағы қауылысымен [[Ө. А. Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің қазақ тілі кафедрасы|Ө.Ә.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті]] құрылды. *[[1996 жыл]]ы тамыз айында халықаралық талапқа сай «Қазақмыс» корпорациясының медициналық орталығы салынды. *[[1997 жыл]]ы «Сарыарқа», «Подробности», «Жезказганская газета» газеттері шыға бастады. *[[1997 жыл]]ы жазда қалалық атқарушы орындардың тұрғын үй – коммуналдық шаруашылықты реформалау тәжіриебесін үйреніп зерттеу мақсатында Жезқазғанда облыстық семинар – кеңес өтті. *[[1998 жыл]]дың сонында «[[Қазақмыс]]» корпорациясының барлық кәсіпорындарының құрылымдарын қайта құру аяқталды. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы сәуірде Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті ҚР Білім және ғылым министірлігімен, Қарағанды облыстық әкімятымен, Жезқазған қалалық әкімятымен, «Қазақмыс» корпорациясымен бірлесіп «Академик Қ.И.Сәтпаевтың Қазақстанда инженерлік істің қалыптасуына және дамуына үлесі» деген тақырыпта ғылыми - техникалық конференция өткізді. *[[1999 жыл]]ы сәуір айында қаламызда Қ.И.Сәтпаевқа ескерткіш орнатылды. *[[1999 жыл]]ы 3 мамырда «Алтай – Дунай» архео-этологиялық экспедициясы Евразия даласымен өтетін жолға аттанды. *[[2001 жыл]]ғы мамырда «Қазақмыс» корпорациясы «Wored Quality Commitment Award» (жоғары) сапалы өнім үшін алтын дәрежесі белгісімен марапатталды. *[[2001 жыл]]ы мамыр айында православия шіркеуі салынды. *[[2001 жыл]]дың 21 маусымында № 8 орта мектеп мектеп-гимназия болып, [[2001 жыл]]дың 6 қазанында № 7 орта мектеп мектеп-лицей болып құрылды. *[[2002 жыл]]ы [[Байқоңыров Өмірхан Аймағамбетұлы|Ө.А.Байқоңыров]] атындағы Жезқазған университеті өндіріске сапалы мамандар дайындағаны, ғылымды және білім беруді дамытқаны үшін [[Франция]]дағы «Өнеркәсіпке ықпалдасу Ассоциациясының «Алтын медалімен» марапатталды. *[[2002 жыл]]ы қараша айында құрылыс материалдарын сататын «Парасат – Декор» сауда орталығы ашылды. *[[2002 жыл]]ы желтоқсанда «Сарыарқа» мәдини-демалыс орталығы ашылды. *[[2003 жыл]]ы қалада орталық әмбебап дүкені, «Нұр», «Самади» сауда үйлері бой көтерді. *[[2003 жыл]]ы наурызда «Менің ауылым – менің алтын бесігім» атты тақырыппен республикалық ақындар айтысы өтті. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} {{Жезқазған қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Жезқазған]] k34t16l2yjvwey0aaeisan2mgcxr9xa 0 16308 3056445 3040246 2022-08-01T16:03:56Z Kasymov 10777 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қаражал |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Қаражал.png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =48 |lat_min =02 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =70 |lon_min =47 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау облысы |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1959 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1963 |жер аумағы = 12662 |климаты = |тұрғыны = 9 928<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = 1,8 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.karazhal.kz/ |сайт тілі = kk }} '''Қаражал''' - [[Ұлытау облысы]]на қарасты қала (8 маусым, 2022 жылдан), [[Жәйрем-Атасу арнайы экономикалық аймағы]]ның орталығы. == Географиялық орны == [[Атасу (өзен)|Атасу]] аңғарының сол жағында. Жезқазған қаласының шығысында 200 км. == Бірінші тарихы == Іргесі 1939-1940 жылдарда кен рудасын игеруге байланысты қаланған. 1950 жыдлан жұмысшы поселкесі. Халқы 30 мыңнан астам (2005). Экономикасының негізін кен өндіру өнеркәсібі құрайды: Қарағанды металлургия комбинатының шикізат базасы, Атасу рудалы ауданының кен басқармасы осында. Қаланың салынуы мен дамуы Атасу марганец кендерінің игерілуімен тығыз байланысты. 1942 ж. Қ-да Атасу геол. барлау эқспедициясы құрылды. 1956 ж. Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы [[эшелон]] жөнелтілді. == Инфақұрылымы == Қаражалда кеншілер мәдениет үйі, кинотеатр, бірнеше мектеп, кәсіптіктехникалық училище, аурухана, емхана, стадион т. б. мөдениағарту орындары бар. Қала маңында жоғары сапалы радонды бүлақтар жиі орналасқан.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Қаланың сапасы == * Қала 1963 жылы құрылды. Қала аумағы 12,3 мың шаршы километрге тең. * Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 19,0 мың адамды құрады. * Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ бар. * Есептілік деректер бойынша 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының ** 70,8%-ы қазақтар, ** 20,9%-ы орыстар, ** 1%-ы немістер, ** 0,9%-ы татарлар, ** 2,4%-ы украиндер, ** 0,6%-ы белорустар, ** 3,4%-ы басқа ұлт өкілдері. * 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: ** туылу – 17,79 ** өлім – 11,65 ** табиғи өсім – 6,14 * Қалада 01.01.07 жылға 155 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде 1 ірі, 16 орта, 138 шағын субъектілері. * Негізгі экономикалық бағыт: металл кендерін шығару. * Қаланың негізгі кәсіпорындары: ** «[[Жәйрем кен-байыту комбинаты]]» АҚ ([[ENRC]]), ** АТАСУ КЕН ** «Өркен» ЖШС ([[Қарағанды металлургия комбинаты]]) * Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері: ** - темір кендерін шығару; ** - түсті металл кендерін шығару. * 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы құрады. * 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 4 ауыл шаруашылық кәсіпорыны, 2,7 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 10,5 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,05 мың га - егістік алқаптар. * 2006 жылғы астыққа 44,0 га ауыл шаруашылығы дақылдары егілетін егістік жерлер пайдалынылды, оның ішінде ** картоп - 10,0 га, ** көкөніс - 34,0 га. * 2006 жылы ** 0,2 мың тонна картоп, ** 0,8 мың тонна көкөніс дақылдары, ** 1,3 мың тонна ет (тірі салмақта), ** 7,0 мың тонна сүт; ** 315,0 мың дана жұмыртқа өндірілді. * 2007 жылғы 1 қаңтарға ** ірі қара мал саны 11,6 мың бас; ** қой мен ешкі – 10,5 мың бас; ** шошқа – 1,4 мың бас; ** жылқы – 3,9 мың бас; ** құс – 7,7 мың бас. * Қалада 2006/2007 оқу жылы басына ** 8 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді, онда 3750 оқушы оқиды, ** 1 кәсіби-техникалық оқу орнында – 165 оқушы оқиды. * Қалада ** 5 кітапхана, ** 2 клуб типті мекеме жұмыс атқарады. * 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны 5035 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы - 33130 теңге. * 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 7567,1 млн. теңгені құрады. * Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 1713,9 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемнен 32,7%-ын құрады. * Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 95,0 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 279,5 %-н құрады. * 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 349,6 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 101,8 млн. теңге. == Екінші тарихы == Бірінші ұлттық ауыл шаруашылық санағының алдын ала қорытындылары бойынша Қаражал-Қарағанды облысындағы облыстық маңызы бар қала. Жаңаарқа ауданының аумағында, Қарағанды-Жезқазған-Қарсақпай теміржолының Атасу-Қаражал тармағындағы темір жол стансасы.. Облыс орталығы Қарағанды қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 320 км. жерде. Сарыарқаның оңтүстік бөлігінде, боз жусан, сасыр аралас бетеге, қылқан боз, т.б.шөптесіндер өскен сортаңды сұр, қиыршық топырақты қуаң далада орналасқан. Қаланың іргесі 1939-40 жылдарда темір-марганец кенін игеруге байланысты қаланған. 1950 жылдан кент, 1963 жылдан қала.1942 жылдан Қаражалда Атасу геологиялық барлау экспедициясы құрылды..1956 жылы Қарағандыға Атасу кені тиелген алғашқы эшелон жөнелтілді. Қаланы құрушы кәсіпорындар болып - « Жайрем кен-байыту комбинаты» ААҚ және «Атасу-кен» ААҚ табылады. == Екінші инфақұрылымы == Қаланың инфрақұрылымында 2 бала бақша, 7 мектеп, қалалық аурухана мен емхана, 9 дәрігерлік амбулатория , 5 кітапхана, кеншілер мәдениет сарайы, кинотеатр, стадион т.б жұмыс істейді. Қала маңында жоғары сапалы радонды бұлақтар мен шипалы балшық қоры бар. == Қала басшылары == * Тұрысов Қаратай Тұрысұлы * Лепихин Александр Федорович * Щуров Николай Иванович * Айтбаев Құсайын * Жанакбаев Зейнүл Омарбекұлы * Бедаш Иван Иванович * Мустафин Жұмаш Хасенұлы * Мурзин Виталий Михайлович * Кардашин Виктор Романович * Шабалин Владимир Михайлович * Дәулеткерімов Әби Дәулеткерімұлы * Артюшкина Людмила Сергеевна * Шапошников Владислав Евгеньевич * Копеев Мұхамбет Жұманазарұлы * Кенжебаев Аманжан Қонқақұлы * Ахпанова Гүлбаршин Сауырбекқызы * Есенов Үсейін Байсынұлы * Ибрагимов Алтынбек Базарбайұлы * Қорғамбаев Есенали Құрманалиұлы<ref>http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190814061111/http://karazhal.gov.kz/kz/1494385564/1494387298-1 |date=2019-08-14 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Қаражал (қала)]] 850h1bn3gm8f7avz6odg5ejeyuj6qkz 0 16363 3056579 2916063 2022-08-01T18:33:56Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жалағаш |сурет = |әкімшілік күйі = аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =04|lat_sec =38 |lon_deg =64|lon_min = 40|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жалағаш ауылдық округі{{!}}Жалағаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 13 505<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жалағаш''' (бұрынғы атауы — ''Ақсу'' ([[1905 жыл|1905]])) — [[Қызылорда облысы]]ндағы ауыл, [[Жалағаш ауданы]]ның және [[Жалағаш ауылдық округі]] орталығы, темір жол стансасы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан батысқа қарай 72 км, [[Сырдария]] жағалауындағы сарсазан, сорқаңбақ, қарабайыр өскен шалғынды топырақты шөл белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 14486 адам (7229 ер адам және 7257 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 13479 адамды (6754 ер адам және 6725 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Тарихы == [[1905 жыл]]ы Ақсу станциясы деп аталған. Іргесі [[1906 жыл]]ы [[Ташкент]]–[[Орынбор]] темір жолын салуға байланысты қаланған. Жалағашта “Садуақас” өндірістік кооперативі, “Жалағаш мұнай”, “Жалағаш астық”, “Құнарлылық” акционерлік қоғамдары, “Жалағаш қуаты”, “Мырзабай” серіктестіктері, 6 акционерлік қоғам, 32 шағын серіктестіктер, 11 агроөндірістік кешендер жұмыс істеді. == Инфрақұрылымы == Жалпы білім беретін 6 мектеп, мектепке дейінгі 4 мекеме, музей, кітапхана, мәдениет үйі, стадион, қонақ үйі, 5 спорт залы, 3 аурухана, емхана, санитарлық-дәрігерлік пункт, т.б. мекемелер жұмыс істейді. Жалағаш маңында Бозтай, Елтай, Дәуімбай, Жалаңаштөбе, [[Шымқорған]] сияқты тарихи орындар бар. == Ауыл суреттері == <gallery> Жалағаш IMG 20220625 151342.jpg|Жалағаш </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://mapl41.narod.ru/map2/index29.html Джалагаш на топографической карте] [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] 7g2kcytd0w4jzw93clwcymrzsti4hij 3056580 3056579 2022-08-01T18:34:34Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жалағаш |сурет = |әкімшілік күйі = аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =04|lat_sec =38 |lon_deg =64|lon_min = 40|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жалағаш ауылдық округі{{!}}Жалағаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 13 505<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жалағаш''' (бұрынғы атауы — ''Ақсу'' ([[1905 жыл|1905]])) — [[Қызылорда облысы]]ндағы ауыл, [[Жалағаш ауданы]]ның және [[Жалағаш ауылдық округі]] орталығы, темір жол стансасы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан батысқа қарай 72 км, [[Сырдария]] жағалауындағы сарсазан, сорқаңбақ, қарабайыр өскен шалғынды топырақты шөл белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 14486 адам (7229 ер адам және 7257 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 13479 адамды (6754 ер адам және 6725 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Тарихы == [[1905 жыл]]ы Ақсу станциясы деп аталған. Іргесі [[1906 жыл]]ы [[Ташкент]]–[[Орынбор]] темір жолын салуға байланысты қаланған. Жалағашта “Садуақас” өндірістік кооперативі, “Жалағаш мұнай”, “Жалағаш астық”, “Құнарлылық” акционерлік қоғамдары, “Жалағаш қуаты”, “Мырзабай” серіктестіктері, 6 акционерлік қоғам, 32 шағын серіктестіктер, 11 агроөндірістік кешендер жұмыс істеді. == Инфрақұрылымы == Жалпы білім беретін 6 мектеп, мектепке дейінгі 4 мекеме, музей, кітапхана, мәдениет үйі, стадион, қонақ үйі, 5 спорт залы, 3 аурухана, емхана, санитарлық-дәрігерлік пункт, т.б. мекемелер жұмыс істейді. Жалағаш маңында Бозтай, Елтай, Дәуімбай, Жалаңаштөбе, [[Шымқорған]] сияқты тарихи орындар бар. == Ауыл суреттері == <gallery> Жалағаш IMG 20220625 151342.jpg|Жалағаш Жалағаш IMG 20220625 151024.jpg |Жалағаш </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://mapl41.narod.ru/map2/index29.html Джалагаш на топографической карте] [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] r2c7gjhmyhhawcmbbremkcxk9j9vbq8 3056582 3056580 2022-08-01T18:35:08Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жалағаш |сурет = |әкімшілік күйі = аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =04|lat_sec =38 |lon_deg =64|lon_min = 40|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жалағаш ауылдық округі{{!}}Жалағаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 13 505<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жалағаш''' (бұрынғы атауы — ''Ақсу'' ([[1905 жыл|1905]])) — [[Қызылорда облысы]]ндағы ауыл, [[Жалағаш ауданы]]ның және [[Жалағаш ауылдық округі]] орталығы, темір жол стансасы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан батысқа қарай 72 км, [[Сырдария]] жағалауындағы сарсазан, сорқаңбақ, қарабайыр өскен шалғынды топырақты шөл белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 14486 адам (7229 ер адам және 7257 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 13479 адамды (6754 ер адам және 6725 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Тарихы == [[1905 жыл]]ы Ақсу станциясы деп аталған. Іргесі [[1906 жыл]]ы [[Ташкент]]–[[Орынбор]] темір жолын салуға байланысты қаланған. Жалағашта “Садуақас” өндірістік кооперативі, “Жалағаш мұнай”, “Жалағаш астық”, “Құнарлылық” акционерлік қоғамдары, “Жалағаш қуаты”, “Мырзабай” серіктестіктері, 6 акционерлік қоғам, 32 шағын серіктестіктер, 11 агроөндірістік кешендер жұмыс істеді. == Инфрақұрылымы == Жалпы білім беретін 6 мектеп, мектепке дейінгі 4 мекеме, музей, кітапхана, мәдениет үйі, стадион, қонақ үйі, 5 спорт залы, 3 аурухана, емхана, санитарлық-дәрігерлік пункт, т.б. мекемелер жұмыс істейді. Жалағаш маңында Бозтай, Елтай, Дәуімбай, Жалаңаштөбе, [[Шымқорған]] сияқты тарихи орындар бар. == Ауыл суреттері == <gallery> Жалағаш IMG 20220625 151342.jpg|Жалағаш Жалағаш IMG 20220625 151024.jpg |Жалағаш Жалағаш IMG 20220625 150746.jpg |Жалағаш </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://mapl41.narod.ru/map2/index29.html Джалагаш на топографической карте] [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] k7um5inp63q6vvd1dkpqadmvk5uyrxs 3056583 3056582 2022-08-01T18:35:58Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Жалағаш |сурет = |әкімшілік күйі = аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =04|lat_sec =38 |lon_deg =64|lon_min = 40|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жалағаш ауданы |кестедегі аудан = Жалағаш ауданы{{!}}Жалағаш |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жалағаш ауылдық округі{{!}}Жалағаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1906 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 13 505<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = }} '''Жалағаш''' (бұрынғы атауы — ''Ақсу'' ([[1905 жыл|1905]])) — [[Қызылорда облысы]]ндағы ауыл, [[Жалағаш ауданы]]ның және [[Жалағаш ауылдық округі]] орталығы, темір жол стансасы. == Географиялық орны == Облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан батысқа қарай 72 км, [[Сырдария]] жағалауындағы сарсазан, сорқаңбақ, қарабайыр өскен шалғынды топырақты шөл белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 14486 адам (7229 ер адам және 7257 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 13479 адамды (6754 ер адам және 6725 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-02-27 }}</ref> == Тарихы == [[1905 жыл]]ы Ақсу станциясы деп аталған. Іргесі [[1906 жыл]]ы [[Ташкент]]–[[Орынбор]] темір жолын салуға байланысты қаланған. Жалағашта “Садуақас” өндірістік кооперативі, “Жалағаш мұнай”, “Жалағаш астық”, “Құнарлылық” акционерлік қоғамдары, “Жалағаш қуаты”, “Мырзабай” серіктестіктері, 6 акционерлік қоғам, 32 шағын серіктестіктер, 11 агроөндірістік кешендер жұмыс істеді. == Инфрақұрылымы == Жалпы білім беретін 6 мектеп, мектепке дейінгі 4 мекеме, музей, кітапхана, мәдениет үйі, стадион, қонақ үйі, 5 спорт залы, 3 аурухана, емхана, санитарлық-дәрігерлік пункт, т.б. мекемелер жұмыс істейді. Жалағаш маңында Бозтай, Елтай, Дәуімбай, Жалаңаштөбе, [[Шымқорған]] сияқты тарихи орындар бар. == Ауыл суреттері == <gallery> Жалағаш IMG 20220625 151342.jpg|Жалағаш Жалағаш IMG 20220625 151024.jpg |Жалағаш Жалағаш IMG 20220625 150746.jpg |Жалағаш </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жалағаш ауданы елді мекендері}} ==Сыртқы сілтемелер== * [http://mapl41.narod.ru/map2/index29.html Джалагаш на топографической карте] [[Санат:Жалағаш ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] i9jvpsu93spgwr78eve5i328ikoxiir 0 17356 3056443 3040388 2022-08-01T16:03:02Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Coa-satpaev.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =54 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =32 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Омар Әнуар Серікбайұлы |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Никольский |статус алуы = 1973 |жер аумағы = 1100 |климаты = қатаң-континенталды |тұрғыны =61 276<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (61,55 %) <br /> [[орыстар]] (22,54 %) <br /> [[украиндар]] (5,69 %) <br /> [[татарлар]] (2,50 %) <br />[[немістер]] (1,62 %) <br /> [[белорустар]] (0,84 %) <br /> [[корейлер]] (0,83 %) <br /> [[өзбектер]] (0,68 %) <ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71063 |пошта индексі = 101302 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Satpaev city |сайты = http://satpaev.gov.kz |сайт тілі = kk }} '''Сәтбаев''' — [[Ұлытау облысы]]ндағы қала. 1973 жылы құрылған. Қала аумағы 1,1 мың шаршы километрге тең. Халық саны 70000 адам. Жезқазған қаласынан 16 км жерде орналасқан. Негізгі өндірісі - мыс. ==Тарихы== Жезқазған кенді аймағын жан-жақты зерттеп оның қазба байлықтарын игеру жөніндегі игі жұмыстар қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімімен тікелей байланысты.Қаныш атындағы қала жыл сайын өсіп өркендей түсуде.Топырағында дананың ізі қалған қалада бұл күндері Қ.Сәтбаев атындағы көше, мектеп, ғалымның ескерткіші бой түзесе, ең бастысы қазақтың біртуар ұлының ізбасарлары жарқын істердің жасампаз жалғастырушысы бола білуде. Іргетасы 1954 жылы жұмысшы поселкасы ретінде қаланып, Никольский аталған бұл мекен 1973 жылы қала мәртебесін алса, тәуелсіздік тұғырын көтеруге ұмтылған тұрғындардың өтініш – тілегіне орай 1990 жылдың 13 қыркүйегінде шаһарға оның негізін қалаушы Қаныш Сәтбаевтің есімі берілді.<br/> ===Қала дамуы=== 2000 жылдан бастап «Жасыл қала», «Таза қала», «Таза му», «Дизайн-2000», «экономиканың нақты секторларын дамыту» сияқты көптеген бағдарламалардың қабылдануы іске жаңаша серпін берген еді.Сол жылдың өзінде минералды су және жеміс сусындарын шығаратын завод, «Серебряная нить» тігін кәсіпорны, «Сарыарқа-нан», «Ақбұлақ» акционерлік қоғамдарында сапалы өнім өндіруге мүмкіндік беретін жабдықтар орнатылды.. Кеншілер алаңы, Комаров көшелері жаңартылып, асфальт төселген басты көшелер жаңаша кейіпке енді. Қалада ықшам аудандар кеңесі құрылып, әкімдік негізгі шаруаларды солар арқылы қолға алады. Осылай жүйелі жұмыстардың нәтижесінде 2000 жылы Сәтбаев үлгілі қала атанды. 2005-2007 жылдарға арналған жаңа тұрғын үй бағдарламасы бойынша 30,8 мың жаңа үй салынып, 350 отбасы жәйлі пәтермен қамтамасыз етілмек. Қалада кейінгі екі-үш жылдың бедерінде мешіт, шіркеу, №1 орталық аурухана, тіс емдеу орталығы көптеген сәнді дүкендер мен мейрамханалар бой көтерді. Сәтбаев қаласындағы білім ұялары С.Сейфуллин атындағы гимназия мен Абай атындағы мектеп-лицей республикадағы үздік мектептер қатарынан саналады. Барлық мектептер компьютер техникалары мен жабдықталған , 27 оқушыға бір компьютерден келеді. ==Халық саны== Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 70,6 мың адамды құрады.<br/> Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ, 1 ауылдық елді мекен бар.<br/> 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының: * 58,7%-ы қазақтар, * 24,3%-ы орыстар, * 1,7%-ы немістер, * 2,7%-ы татарлар, * 6,2%-ы украиндер, * 0,9%-ы белорустар, * 5,5%-ы басқа ұлт өкілдері. 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: * туылу – 18,22 * өлім – 12,04 * табиғи өсім – 6,18 ==Экономикасы== 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны “Қазақмыс Корпорация” ААҚ-ның жұмыскерлерін есептемегенде 3993 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 32115 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1388,1 млн. теңгені құрады.<br/> Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 3943,8 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемінен 106,1%-ын құрады.<br/> Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 81,9 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 109,5%-ын құрады.<br/> 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 2225,8 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 1262,2 млн. теңге. Қалада 2007 жылға 189 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде <br/> 4 ірі, 28 орта, 157 шағын субъектілері.<br/> '''Негізгі экономикалық бағыт:''' <br/> тамақ өндірісі. <br/> '''Қаланың негізгі кәсіпорындары:'''<br/> «Вертекс - Инициатив» ЖШС, «Рудсервис К» ЖШС<br/> '''Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері:''' * макарон өнімдері; * нан өнімдері. ===Ауыл шаруашылығы=== 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы өнімі құрады.<br/> 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 23 шаруа қожалығы, 2,2 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 25,0 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,1мың га - егістік алқаптар.*<br/> 2006 жылы астыққа 0,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде картоп және көкөніс 0,1 мың га.<br/> 2006 жылы * 1,0 мың тонна картоп, * 1,0 мың тонна көкөніс дақылдары, * 0,2 мың тонна ет (тірі салмақта); * 1,6 мың тонна сүт; 257,5 мың дана жұмыртқа өндірілді.<br/> 2007 жылғы 1 қаңтарға * ірі қара мал саны 2,9 мың бас; * қой мен ешкі - 6,0 мың бас; * шошқа - 0,4 мың бас; * жылқы - 0,1 мың бас; * құс - 4,1 мың бас. ==Білім== Қалада 2006/2007 оқу жылы басына<br/> • 15 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 12866 оқушы оқиды, <br/> • 2 кәсіби-техникалық оқу орнында 958 оқушы оқиды. <br/> [[File:Сәтбаев қаласының орталықтандырылған кітапханасы.JPG|thumb|200px|right|Қаладағы орталықтандырылған кітапхана]] Қалада <br/> • 3 кітапхана, <br/> • 2 клуб типті мекеме жұмыс істейді. <br/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарағанды облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Сәтбаев]] h1tirlnreu62gyuk3olkwrk89lv1hc1 3056444 3056443 2022-08-01T16:03:21Z Kasymov 10777 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Сәтбаев |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = Coa-satpaev.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =N |lat_deg =47 |lat_min =54 |lat_sec = |lon_dir =E |lon_deg =67 |lon_min =32 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(42000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = 300 |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Ұлытау |кестедегі облыс = Ұлытау облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Омар Әнуар Серікбайұлы |құрылған уақыты = 1954 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Никольский |статус алуы = 1973 |жер аумағы = 1100 |климаты = қатаң-континенталды |тұрғыны =61 276<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны]</ref> |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = [[қазақтар]] (61,55 %) <br /> [[орыстар]] (22,54 %) <br /> [[украиндар]] (5,69 %) <br /> [[татарлар]] (2,50 %) <br />[[немістер]] (1,62 %) <br /> [[белорустар]] (0,84 %) <br /> [[корейлер]] (0,83 %) <br /> [[өзбектер]] (0,68 %) <ref name="Stat2010">[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2010 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2010">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 71063 |пошта индексі = 101302 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Satpaev city |сайты = http://satpaev.gov.kz |сайт тілі = kk }} '''Сәтбаев''' — [[Ұлытау облысы]]ндағы қала. 1973 жылы құрылған. Қала аумағы 1,1 мың шаршы километрге тең. Халық саны 70000 адам. Жезқазған қаласынан 16 км жерде орналасқан. Негізгі өндірісі - мыс. ==Тарихы== Жезқазған кенді аймағын жан-жақты зерттеп оның қазба байлықтарын игеру жөніндегі игі жұмыстар қазақтың ұлы ғалымы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімімен тікелей байланысты.Қаныш атындағы қала жыл сайын өсіп өркендей түсуде.Топырағында дананың ізі қалған қалада бұл күндері Қ.Сәтбаев атындағы көше, мектеп, ғалымның ескерткіші бой түзесе, ең бастысы қазақтың біртуар ұлының ізбасарлары жарқын істердің жасампаз жалғастырушысы бола білуде. Іргетасы 1954 жылы жұмысшы поселкасы ретінде қаланып, Никольский аталған бұл мекен 1973 жылы қала мәртебесін алса, тәуелсіздік тұғырын көтеруге ұмтылған тұрғындардың өтініш – тілегіне орай 1990 жылдың 13 қыркүйегінде шаһарға оның негізін қалаушы Қаныш Сәтбаевтің есімі берілді.<br/> ===Қала дамуы=== 2000 жылдан бастап «Жасыл қала», «Таза қала», «Таза му», «Дизайн-2000», «экономиканың нақты секторларын дамыту» сияқты көптеген бағдарламалардың қабылдануы іске жаңаша серпін берген еді.Сол жылдың өзінде минералды су және жеміс сусындарын шығаратын завод, «Серебряная нить» тігін кәсіпорны, «Сарыарқа-нан», «Ақбұлақ» акционерлік қоғамдарында сапалы өнім өндіруге мүмкіндік беретін жабдықтар орнатылды.. Кеншілер алаңы, Комаров көшелері жаңартылып, асфальт төселген басты көшелер жаңаша кейіпке енді. Қалада ықшам аудандар кеңесі құрылып, әкімдік негізгі шаруаларды солар арқылы қолға алады. Осылай жүйелі жұмыстардың нәтижесінде 2000 жылы Сәтбаев үлгілі қала атанды. 2005-2007 жылдарға арналған жаңа тұрғын үй бағдарламасы бойынша 30,8 мың жаңа үй салынып, 350 отбасы жәйлі пәтермен қамтамасыз етілмек. Қалада кейінгі екі-үш жылдың бедерінде мешіт, шіркеу, №1 орталық аурухана, тіс емдеу орталығы көптеген сәнді дүкендер мен мейрамханалар бой көтерді. Сәтбаев қаласындағы білім ұялары С.Сейфуллин атындағы гимназия мен Абай атындағы мектеп-лицей республикадағы үздік мектептер қатарынан саналады. Барлық мектептер компьютер техникалары мен жабдықталған , 27 оқушыға бір компьютерден келеді. ==Халық саны== Қала халқының саны 2007 жылғы 1 қаңтарда 70,6 мың адамды құрады.<br/> Қалалық әкімшілікте 1 кенттік округ, 1 ауылдық елді мекен бар.<br/> 2007 жылдың басына қалада тұратын халық санының: * 58,7%-ы қазақтар, * 24,3%-ы орыстар, * 1,7%-ы немістер, * 2,7%-ы татарлар, * 6,2%-ы украиндер, * 0,9%-ы белорустар, * 5,5%-ы басқа ұлт өкілдері. 2006 жылы халықтың 1000 тұрғынына жалпы коэффициенттер: * туылу – 18,22 * өлім – 12,04 * табиғи өсім – 6,18 ==Экономикасы== 2006 жылғы қаланың ірі және орта кәсіпорындар жұмыскерлерінің тізімдік саны “Қазақмыс Корпорация” ААҚ-ның жұмыскерлерін есептемегенде 3993 адамды құрады, орташа атаулы еңбекақы – 32115 теңге. 2006 жылғы өндірістік өнім көлемі (үй шаруашылық есебінсіз) 1388,1 млн. теңгені құрады.<br/> Жылдық деректер бойынша 2006 жылы негізгі капиталға инвестициялар 3943,8 млн. теңге сомасында игерілді немесе 2005 жылғы көлемінен 106,1%-ын құрады.<br/> Кәсіпорындардың өз күштерімен орындаған мердігерлік жұмыстар көлемі 2006 жылы 81,9 млн. теңгені немесе 2005 жылғы көлемнің 109,5%-ын құрады.<br/> 2006 жылғы бөлшек тауар айналым көлемі (қоғамдық тамақтандыру қызметің есепке алмағанда) 2225,8 млн. теңге шамасында құралды, қызмет көрсету көлемі (мемлекеттік басқару қызметінсіз) – 1262,2 млн. теңге. Қалада 2007 жылға 189 шаруашылық жүргізуші субъекті тіркелген, оның ішінде <br/> 4 ірі, 28 орта, 157 шағын субъектілері.<br/> '''Негізгі экономикалық бағыт:''' <br/> тамақ өндірісі. <br/> '''Қаланың негізгі кәсіпорындары:'''<br/> «Вертекс - Инициатив» ЖШС, «Рудсервис К» ЖШС<br/> '''Өндірілетін өнімнің негізгі түрлері:''' * макарон өнімдері; * нан өнімдері. ===Ауыл шаруашылығы=== 2006 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің айтарлықтай бөлігін мал шаруашылығы өнімі құрады.<br/> 2006 жылғы 1 шілдеге ауыл шаруашылығы өндірушілерінің нақты бары: 23 шаруа қожалығы, 2,2 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылығы. Аймақта ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге 25,0 мың гектар ауыл шаруашылық жерлері пайдаланылады, оның ішінде 0,1мың га - егістік алқаптар.*<br/> 2006 жылы астыққа 0,1 мың га ауыл шаруашылық дақылдары егілетін егістік жерлер пайдаланылды, оның ішінде картоп және көкөніс 0,1 мың га.<br/> 2006 жылы * 1,0 мың тонна картоп, * 1,0 мың тонна көкөніс дақылдары, * 0,2 мың тонна ет (тірі салмақта); * 1,6 мың тонна сүт; 257,5 мың дана жұмыртқа өндірілді.<br/> 2007 жылғы 1 қаңтарға * ірі қара мал саны 2,9 мың бас; * қой мен ешкі - 6,0 мың бас; * шошқа - 0,4 мың бас; * жылқы - 0,1 мың бас; * құс - 4,1 мың бас. ==Білім== Қалада 2006/2007 оқу жылы басына<br/> • 15 күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда 12866 оқушы оқиды, <br/> • 2 кәсіби-техникалық оқу орнында 958 оқушы оқиды. <br/> [[File:Сәтбаев қаласының орталықтандырылған кітапханасы.JPG|thumb|200px|right|Қаладағы орталықтандырылған кітапхана]] Қалада <br/> • 3 кітапхана, <br/> • 2 клуб типті мекеме жұмыс істейді. <br/> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау облысы}} {{Қазақстан қалалары}} [[Санат:Сәтбаев]] pup0z0ogmkvhissjv336c06al152nn4 0 17666 3056673 3026602 2022-08-02T05:42:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Халық |атауы = Армяндар<br /> Հայեր |сурет = <table border=0 align="center"><tr> <td></td> <td>[[Сурет:Mesrop1776t.jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Vartan Mamikonian 60x95.png|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Khorenatsi.jpg|85x85px]]</td> </tr><tr> <td><small>[[Тигран II|Ұлы Тигран II]]</small></td> <td><small>[[Месроп Маштоц]]</small></td> <td><small>[[Вардан Мамиконян]]</small></td> <td><small>[[Мовсес Хоренатси]]</small></td> </tr><tr> <td>[[File:2014 Erywań, Matenadaran (07).jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Grigor Narekatsi 1.jpg|85x85px]]</td> <td></td> <td>[[Сурет:Israel Ory.JPG|85x85px]]</td> <td></td> </tr><tr> <td><small>[[Анания Ширакаци]]</small></td> <td><small>[[Григор Нарекаци]]</small></td> <td><small>[[Мхитар Гош]]</small></td> <td><small>[[Исраэль Ори]]</small></td> </tr> </tr><tr> <td>[[Сурет:Aivazovsky portrait by Tyranov.jpg|85x85px]]</td> <td></td> <td>[[Сурет:Garegin Nzdeh.jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Archives of American Art - Arshile Gorky - 3044.jpg|85x85px]]</td> </tr><tr> <td><small>[[Иван Айвазовский]]</small></td> <td><small>[[Комитас]]</small></td> <td><small>[[Гарегин Нжде]]</small></td> <td><small>[[Аршиль Горки]]</small></td> </tr> </tr><tr> <td>[[Сурет:Tigran Petrosjan 1961 Oberhausen.jpg|85x85px]]</td> <td>[[File:Khachaturian11111.jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:William Saroyan.jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:100dram 1998 portret only.png|85x85px]]</td> </tr><tr> <td><small>[[Тигран Петросян]]</small></td> <td><small>[[Арам Хачатурян]]</small></td> <td><small>[[Уильям Сароян]]</small></td> <td><small>[[Виктор Амбарцумян]]</small></td> </tr> <td>[[Сурет:Charles Aznavour Cannes.jpg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Stamp of Ukraine s235.jpg|85x85px]]</td> <td>[[File:Armen Jigarhanian.jpeg|85x85px]]</td> <td>[[Сурет:Cher singing.jpg|85x85px]]</td> <tr> <td><small>[[Шарль Азнавур]]</small></td> <td><small>[[Сергей Параджанов]]</small></td> <td><small>[[Армен Джигарханян]]</small></td> <td><small>[[Шер]]</small></td> </tr> </table> |сурет тақырыбы = |саны = Бағалау бойынша 10 нан <ref name="BBC_estimation">{{cite web|author=|datepublished=2007-02-21|url=http://www.armeniadiaspora.com/population.html|title=Armenia seeks to boost population|lang=en|publisher=[[BBC]]|accessdate=2009-12-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/68GdEAofj|archivedate=2012-06-08}}</ref> 12 млн. дейін<ref name="Astourian-2007">Astourian, Stephan H. (2007). «Armenian Demography, the Homeland, and the Diaspora: Trends and Consequences». in ed. Michel Bruneau. Arméniens et grecs en diaspora: approches comparatives. Athens: École française d’Athènes. pp. 191—210. [http://www.worldcat.org/title/armeniens-et-grecs-en-diaspora-approches-comparatives-actes-du-colloque-europeen-et-international-organise-a-lecole-francaise-dathenes-4-7-octobre-2001/oclc/173263899 OCLC 173263899].</ref> |дүние жүзіндегі орналасуы = {{ARM}}: 3 145 354 (санақ 2001 ж.)<ref name="Национальный состав Армении">[http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf Национальный состав населения Армении по переписи 2001 ж.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100602023627/http://docs.armstat.am/census/pdfs/51.pdf |date=2010-06-02 }}</ref><br /> {{RUS}}:&nbsp;1&nbsp;182&nbsp;388 (санақ 2010)<ref name="пер.2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 ж. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 ж.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430211642/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm |date=2020-04-30 }}</ref>, немесе 2&nbsp;500&nbsp;000 (бағалау)<ref name="Риа Новости">{{cite news|url=http://ria.ru/society/20021216/282886.html|title=В России проживает более 2,5 млн армян |accessdate=2011-06-15}}</ref><br /> {{FRA}}:800&nbsp;000 (бағалау, шығу тегі)<ref name="ed">The [http://www.e4d.org/about.htm Education for Development Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120110153913/http://www.e4d.org/about.htm |date=2012-01-10 }} maintains [http://www.3noor.org/ an extensive site about Armenia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120112052514/http://www.3noor.org/ |date=2012-01-12 }} that includes information about the [http://www.3noor.org/nnp00/armwmap.html Armenian diaspora in various countries] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110414223340/http://www.3noor.org/nnp00/armwmap.html |date=2011-04-14 }}. Their numbers generally agree with other sources when those are available; where we don’t have a more authoritative source, we are following their numbers.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6043730.stm|title=French in Armenia 'genocide' row|accessdate=2007-04-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/66XaErOH9|archivedate=2012-03-30}}</ref><br /> {{IRN}}:150&nbsp;000 (бағалау, 2000 ж.)<ref>[http://bahai-library.org/newspapers/021600.html Iran’s religious minorities waning despite own MPs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122115402/http://bahai-library.org/newspapers/021600.html |date=2012-11-22 }}"Before the (1979 Islamic) revolution there were 300,000 Armenians in Iran. Very frankly, today there are no more than 150,000," said Archbishop Goriun Babian, prelate of the Armenians in Iran and India.</ref> <br /> {{USA}}:483&nbsp;366 (санақ 2010 ж.)<ref>[http://factfinder2.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/11_1YR/S0201//popgroup~513 Detailed Tables — American FactFinder]</ref> немесе 1&nbsp;500&nbsp;000 (бағалау, шығу тегі)<br /> {{GEO}}:315&nbsp;000 (санақ 2002 ж. не включающая Абхазию и Южную Осетию)<ref name="statistics.ge">[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf Санақ населения Грузии 2002 ж. Национальный состав]{{ref-en}}</ref><ref>Georgia: ''[http://www.statistics.ge/ The State Department for Statistics of Georgia]'': 248,900 represents 5,7 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,661,500 (The Official data of 2002). ''[[The World Factbook]]'': 267,000 represents 5,7 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,693,892 (шілде 2004 est.). [http://www.nationmaster.com/country/gg/People Nationmaster.com: Georgia]: 400,000 represents 8,1 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,934,413 (The Official data of 1989).</ref><br /> {{SYR}}: 190&nbsp;000 (бағалау)<ref>The [http://i-cias.com/e.o/syria_4.htm Encyclopedia of the Orient] states that 160,000 Apostolic Armenians and 30,000 Catholic Armenians live in Syria. That number together makes up 190,000.</ref> <br /> {{ARG}}: 130&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora">[http://www.armeniadiaspora.com/population.html Armenian population in the world — Armeniandiaspora.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511084353/http://www.armeniadiaspora.com/population.html |date=2013-05-11 }}</ref> <br /> {{TUR}}: 60&nbsp;000 ([[хемшилдер]]ді санамағанда)<ref>[http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=161291 www.todayszaman.com: Turkish «Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey» «Containing detailed statistics about the minority groups in Turkey, the report reveals that 45,000 of approximately 60,000 Armenians reside in İstanbul.»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100501063653/http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=161291 |date=2010-05-01 }}</ref><ref>PM Erdogan’s Armenian hostages [http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=pm-erdogan8217s-armenian-hostages-2010-03-18] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100505235552/http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=pm-erdogan8217s-armenian-hostages-2010-03-18 |date=2010-05-05 }}.</ref> от 450—490 тыс. ([[хемшилдер]]мен)<ref>{{cite web|last=Turay|first=Anna|title=Tarihte Ermeniler|publisher=[http://www.bolsohays.com Bolsohays:Istanbul Armenians]|url=http://www.bolsohays.com/webac.asp?referans=1|accessdate=2007-01-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/65pSUZSzA|archivedate=2012-03-01}}</ref> <br /> {{LBN}}: 140&nbsp;000 (бағалау)<ref>The [http://i-cias.com/e.o/lebanon_4.htm Encyclopedia of the Orient] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180929103304/http://i-cias.com/e.o/lebanon_4.htm |date=2018-09-29 }} states that 120,000 Apostolic Armenians and 20,000 Catholic Armenians live in Lebanon. That number together makes up 140,000.</ref> <br /> {{UKR}}:100&nbsp;000 (санақ 2001)<ref name="perepisU">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/ |title=Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык|lang=|publisher=||archiveurl=http://www.webcitation.org/6171e8TFd|archivedate=2011-08-22}}</ref> <br /> {{POL}}:1082 (санақ 2002 ж.)<ref>[http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus Główny Urząd Statystyczny]</ref>, 92&nbsp;000 (бағалау, шығу тегі)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{JOR}}: 70&nbsp;000 (бағалау)<ref>The [http://i-cias.com/e.o/jordan_4.htm Encyclopedia of the Orient] states that 70,000 Armenians live in Jordan.</ref> <br /> {{BRA}}: 40&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{AUS}}: 50&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{flagicon|Abkhazia}}<ref name="abh">Согласно [[Конституция Грузии|конституции Грузии]], [[Абхазия]] входит в состав Грузии как [[автономная республика]]. Фактически, [[Абхазия]] является [[Непризнанные государства|частично признанным государством]], территория которого Грузией не контролируется.</ref>:41&nbsp;864 (санақ 2011 ж.)<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html Население Абхазии 2011]</ref> <br /> {{KAZ}}: шм. 20&nbsp;000 (1999 ж.) немесе 25&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{UZB}}: 42&nbsp;359 (санақ 2000 ж.)<ref name="Этнический атлас Узбекистана">[http://www.library.cjes.ru/online/?a=con&b_id=416 Этнический атлас Узбекистана]</ref> немесе 70&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{GER}}: 42&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{CAN}}:40&nbsp;505 (санақ 2001 ж.)<ref>[http://www12.statcan.ca/english/census01/products/highlight/ETO/Table1.cfm?Lang=E&T=501&GV=1&GID=0 Canada 2001 Census of Population] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130409060848/http://www12.statcan.ca/english/census01/products/highlight/ETO/Table1.cfm?Lang=E&T=501&GV=1&GID=0 |date=2013-04-09 }}{{ref-en}}</ref><ref>[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm Статком Канады] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110115234252/http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo26a-eng.htm |date=2011-01-15 }}{{ref-en}}</ref> немесе 100&nbsp;000 (бағалау) <br /> {{GRC}}: 35&nbsp;000 (бағалау)<ref>The [http://www.armenians.gr/english/index1024_en.html Armenian-Greek Community website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060721004846/http://www.armenians.gr/english/index1024_en.html |date=2006-07-21 }} estimates 35,000.</ref> <br /> {{TKM}}: 30&nbsp;000 (бағалау)<ref>[http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=40929&SelectRegion=Central_Asia Turkmenistan: Focus on Armenian migrants]</ref> <br /> {{ISR}}: 20&nbsp;000 (бағалау)<ref>[http://www.elections-ices.org/russian/publications/publication:38/ Александр Цинкер: «Наши страны должны быть естественными союзниками». («Ноев Ковчег» № 8 8.05.2006, Ереван). Интервью с А. Цинкером] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080303161522/http://www.elections-ices.org/russian/publications/publication:38/ |date=2008-03-03 }}.</ref> <br /> {{IRQ}}: 20&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /><ref>[http://www.rferl.org/featuresarticle/2004/07/7b67bf96-cddf-4073-bf0f-f03c2475846c.html Radio Free Europe]</ref> <br /> {{URY}}: 19&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{GBR}}: 18&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{HUN}}: 15&nbsp;000 (бағалау)<ref>[http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/hongriegeneral.htm Demographic information of Hungary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121107105958/http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/hongriegeneral.htm |date=2012-11-07 }}.</ref> <br /> {{BGR}}:&nbsp;&nbsp;&nbsp; 10&nbsp;831 (санақ 2001 ж.)<ref>[http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706142940/http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247 |date=2011-07-06 }}{{ref-bg}}</ref> немесе 30&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> <!-- {{PHI}}:12&nbsp;000 {{нет АИ|13|02|2010}}(бағалау)<br />-->{{BLR }}:&nbsp;&nbsp;10&nbsp;191 (санақ 1999 ж.)<ref name="belstat.gov.by">[https://archive.is/20120526194734/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/p5.php Итоги переписи населения Беларуси 1999 ж. Офиц. сайт. Национальный состав]</ref> <br />немесе 25&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{BEL}}: 10&nbsp;000 (бағалау, 2003)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{CZE}}: 10&nbsp;000 (бағалау)<ref name="pop-armdiaspora" /> <br /> {{LVA}}: 2700 (бағалау 2010)<ref name="Национальности Латвии 2010">[http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf Распределение населения Латвии по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722161711/http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf |date=2011-07-22 }} {{ref-lv}}</ref> |тілдері = [[армян тілі|армянша]] |діні = [[Ислам]], [[христиандық]] |этникалық топтары = амшендер (хемшилы), черкесогайлар |ескертпелер = }} '''Армяндар''' — [[Армения]]дағы халық. Армян халқы — дүние жүзіндегі ежелгі халықтардың бірі. [[Тас дәуірі]]нен біздің дәуірімізге дейінгі Армян халықтарында мәдени ескерткіштері жайлы материалдары әлі күнге дейін сақталған. Әлемде 10 млн мен 12 млн арасында деп есептеледі. [[Сурет:Armenian distribution map.png|thumb|300px|Армяндардың қоныстануы.]] == Тілі == Үндіеуропалық тілдер шоғырының бөлек тобын құрайтын армян тілінде сөйлейді. Ол батыс және шығыс диалектісіне бөлінеді. Армян әліпбиімен жазады. == Діні == Армяндар христиан дінін ұстанады. Б.з.б. 301 ж. Арменияның ресми діні болып қабылданды. Ал шетелде тұратын армяндардың көпшілігі католик және протестанттық шіркеулердің өкілдері болып саналады. == Тарихы == === Алепподағы армяндар === [[Сурет:Hay pers.jpg|thumb|left|Б.з.б. 5 ғ. Армения алым салғыш. Бұл артефакт [[Персеполис]]тегі [[Ападана]]ғы апаратын шығыс баспалдақтан табылған.]] [[Алеппо]] қаласының христиандары армян босқындары келгенде көбейген. [[Геноцид|1915 жылғы армян геноциді]]). Бірінші армян босқындары келгенде ([[1915]]—[[1922]]) Алеппо халқы [[1922 жыл]]ы 156 748 адам болды, оның ішінде: [[Ислам|мұсылмандар]] 97 600 адам (62,26&nbsp;%), [[Католицизм|христиан-католиктер]]&nbsp;— 22 117 (14,11&nbsp;%), [[Иудаизм|иудейлер]]&nbsp;— 6 580 (4,20&nbsp;%), [[европа]]лықтар сол кезде 2 652 (1,70&nbsp;%), [[Геноцид|армян босқындары]]&nbsp;— 20 007 (12,76&nbsp;%) және басқалары&nbsp;— 7 792 (4,97&nbsp;%)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Екінші армян босқындары 1923 жылы келді.<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. [[1923]]—[[[1925]] жылдары қалаға 40 000 армян келді, [[Алеппо]] халқы 1925 жылдың соңына қарай 210 000 адамға көбейді. Олардың ішінде: [[армян]]дар 25&nbsp;%<ref>{{cite book | last = Hovannisian | first = Richard G. | authorlink = Richard G. Hovannisian | title = The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century | publisher = Palgrave Macmillan | location = New York | year =2004 | isbn = 1-4039-6422-X | page =425}}</ref>. [[1944 жыл]]ы Алеппо тұрғыны 325 000 адам болды, олардың 112 110 (34,5&nbsp;%) христиандар (армяндар&nbsp;— 60 200).Алеппо христиандарының жартысы [[1947 жыл]]ға дейін армяндар болды. Дегенмен одан кейін армян репатриациясы уақытында армяндардың көпшілгі Советтік Арменияға көшті.([[1946]]—[[1967]]). === Армян музыкасы === Бізге қазір ежелгі және ортағасырлық армян [[музыка]]сының мазмұнын елестету қиын. Алайда сақталып қалған жанама құжаттар ол кезеңнің музыкасы еркін ырғақты және әуенді болғандығы жөнінде дерек береді. Жоғарыда аталған дәрігерлер Гераци мен Амидовлет өз науқастарына әр түрлі жан күйзелістерінің негізіндегі безгек ауруларында емдік тәсіл ретінде гусандардың әндерін тыңдауды белгілеген. === Халқының дәстүрлі тағамдары === Қазіргі заманғы армяндық музыка көпғасырлық ұлттық музыкалық мәдениеттің тамырынан нәр алады. Танымал армян халық аспаптары: сыбызғылар, сырнай, [[тара]], деп және т.б. Халықтың ұлттық мәдениеті климаттық ерекшеліктері мен халықтың көпғасырлық аспаздық тәжірибесін есепке ала отырып, өзіндік ерекшеліктері бар тамақтану сипатынан да көрініс табады. [[Сурет:Urartu743.png|thumb|left|250px|[[Урарту]] патшалығы [[Сардурис II]] кезінде 743&nbsp;Б.з.б.]] [[Армения]]ның аймағындағы археологиялық қазба жұмыстары бидайдың (жабайы да, мәдени де) отаны Алдыңғы Азия болып табылатындығын дәлелдейді. Осыған байланысты, ерте кездерден бері нан армяндардың тамақтануының басты азық-түліктерінің бірі болып саналады. Және осы уақытқа дейін армяндардың қолданысында нан үлкен үлес салмаққа ие. Сондықтан армяндарда өте жиі «таңғы ас ішу», «түскі ас ішу» немес «кешкі ас ішу» сөздері «нан жеу» сөзімен алмастырылады, және бұл тек қана нан жеуді ғана емес, оснымен қатар басқа да әр түрлі тағамдарды жеуді білдіреді. "Гнанк Нац уденк" — "Жүр нан жейік", — деп жолдасы жолдасын шақырады. Мыңдаған жылдар бойы армяндық шаруалар (тек шаруалар ғана емес) нанының негізгі түрі лаваш болып келеді. Әрбір шаруаның үйінде тони (немесе тондир) болған, бұл жерге қазып орнатылған отқа төзімді саз балшықтан жасалған төменгі жағы кеңейтіліп келген цилиндр. Оның түбінде жел тартқыш болады. Тондирде нан және басқа да ұннан жасалған тағамдар пісіреді, еттен, сүттен жасалған және басқа да тағамдарды пісіреді, қуырады. Бірақ бастысы – тондирде лаваш пісіреді. Оны дайындау үшін үлкен қамыр дөңгелектерін қалыңдығы 2-3 см-ге дейін жайып, тонирдің қабырғасына жапсырады. Бұл өте дәмді нан. Оны әдеттегі жапырақ көлеміндей етіп кесіп немесе қолмен үзіп, оған көк шөп пен ірімшік немесе етті орап жейді. Ет әдеттегідей жайпақ мыс ыдыста (тапак) – қазіргі табада қуырылды. «Тапак» сөзінен «тапакел» етістігі, яғни қуыру сөзі шыққан. Кәуап сияқты қазіргі уақытта да өте танымал тағам ежелден келе жатыр. Армяндық таулы өлкенің тұрғындары тас-қола ғасыры дәуірінің өзінде ошақ жағып, онда үй және жабайы аңдардың етін қуыратын болған. Бірінші етті ағаш таяқшаға тізіп, кейіннен оны металл шыбықтар – шомпол, шампурға алмастырды. Көбіне малдың тұтастай ұшасын қыздырылған тастардың ортасына салып, осындай тастармен үстінен жауып қоятын болған. Бұл дәмді ет тағамы – «хорову», ол қазіргі уақытта да малшылар арасында үлкен құрметке ие. Сонымен қатар, кәуапты да жоғары аталған «хоровудан» шыққан «хоровац» сөзімен атайды. Армяндық таулы өлкенің континентальдық климаты жағдайында, оның қатаң қысымен, тау шатқалдарын бірнеше айға қар жамылып, сыртқы әлеммен байланыс үзілгенде армяндар үшін қыстық қор жинау қамы маңызды өмірлік мәнге ие болды. Астықты жинау маусымында шаруа қысқа азық түлік, малға жем-шөп, үйіне отын жинауы керек. Ет өнімдерінің қысқы қорының арасында консервіленген ет – «тыал» (түрікше «Кавурма») ерекше орынға ие. Жақсылап пісірілген сиыр немесе қой етін құмыраға салып, ет толығымен жабылатындай етіп үстінен шыжғырылған май құйылады. Осының бәрі, саңлаусыз жабылып, жерге көмілген ыдыстарда сақталады. Қысқыға сондай-ақ, сүт өнімдерін де дайындаған, олардың негізгісі ашытылған сүт – мацун («мацунел» деген етістіктен, яғни қойытылу) болып табылады. Ашытылған сүттен және оның қалдықтарынан әр түрлі сүт көжелер – «танапур», «спас» және т.б. пісіріледі. Қазіргі уақытқа дейін армян ауылдарында [[Урарту]] кезінде археологиялық тіркегуе алынған май шайқағыш бар. Ол «хноп» деп аталады. Сары майды дайындау кезінде пайда болған қалдықтардан қысқа сақтау үшін «чор тан» - құрғақ пака әзірленеді. Сүзбе ірімшік тектес армяндық ірімшік – «[[панир]]» да кеңінен танымал. Армяндардың өмірінде жүзім шаруашылығы әрқашан үлкен орын алған және қазіргі уақытта да солай. Жүзім шаруашылығы мен шарап ашытушылық тек егін шаруашылығынан ғана кем түседі. Шарап ашытушылықтан басқа жүзімді қысқыға әр түрлі тәтті бекместер, «[[дошап]]», «[[шпот]]», «[[чамич]]» мейіздерін, «[[шароц]]» дайындау үшін пайдаланылған. Армяндық таулы өлкенің табиғи жағдайларымен мәдени тағамдық өнімдермен қатар армяндардың қолданысында әр түрлі жабайы өсетін жеуге жарайтын өсімдіктер мен татымдылықтардың да үлкен орынға ие болғандығы да табиғи жайт, бұл өсімдіктер де кептірілген немесе маринадталған түрде қысқыға сақталған. Және де бүгінгі күні армяндардың әдеттегі тағамдары бозбаш, кюфта, хаш, толма, қуырылған және пісірілген балық, қой етімен палау, пісірілген жүгері, кәуап болып табылады. == Кәсібі == Армяндардың негізгі кәсібі - егіншілік, жеміс-жидек, мал өсіру. Кілем, кесте, шілтер тоқу, тас қашау, зергерлік бұйымдар жасау дамыған. == Мәдениеті == Халық фольклорында армян халқының сенім-нанымдары, танымдары туралы деректер сақталған. Армения музыкасының негізін випасандар (эпос айтушылар) мен гусандар (ақын-әнші актерлер) салған. Музыкалық аспаптары: кимани, саз, тар, уд (шекті), дудук, зурна (үрмелі), доол, нагара (ұрмалы) т.б.<br /> Ұлттық киімдері: ерлер мен әйелдер негізінен аласа жағалы жейде, кең шалбар, сыртынан черкеска (ерлерде) және көйлек (әйелдерде) үлгісіндегі сырт киімнің әр түрін киген. == Қазақстандағы армяндар == Қазақстанға армяндар негізінен екінші дүниежүзілік соғыс жылдары келіп қоныстана бастады. 1937 ж. Қазақстанға 1 120 армян депортацияланды. 1970-1989 ж. аралығында олар республика халқының 0,1-0,2%-н құрады. 1989 жылғы санақ бойынша Қазақстанда 19,9 мың, ал 2009 жылғы санақ кезінде 13 мыңнан астам армян этносының өкілі болды. Оның ішінде Қостанай облысында 1,7 мың, Солтүстік Қазақстан облысында 1,3 мың, Алматы қаласында 2 мың, Астана қаласында 1,1 мың адам тұрады.<ref>Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 103-бет ISBN 978-601-7472-88-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} {{commonscat|Category:Armenians}} [[Санат:Армяндар]] [[Санат:Үнді-Еуропа халықтары]] [[Санат:Армения халықтары]] [[Санат:Армян диаспорасы]] [[Санат:Ежелгі халықтар]] [[Санат:Абхазия халықтары]] [[Санат:Әзірбайжан халықтары]] [[Санат:Грузия халықтары]] [[Санат:Мысыр халықтары]] [[Санат:Италия халықтары]] [[Санат:Алдыңғы Азия этникалық топтары]] [[Санат:Армения тарихы]] 7h0yr98mc65e8tnhi8butrbcmkzwxlz 0 17888 3056648 3032570 2022-08-02T03:02:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Аманат | шынайы атауы = | логотипі = Logo of the Amanat political party.svg | логотип ені = 200px | сурет атауы = «Аманат» саяси партиясының ресми логотипі | басшысы = [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошанов]] | негіздеуші = "Отан" ретінде [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]] | құрылуы = [[22 ақпан]] [[1999 жыл]] ("Отан" ретінде) <br/> [[22 желтоқсан]] [[2006 жыл]] ("Нұр Отан" ретінде) <br/> [[1 наурыз]] [[2022 жыл]] ("Аманат" ретінде) | таратылуы = | штаб-пәтері = [[Нұр-Сұлтан]], Д. Қонаев к., 12/1 | идеологиясы = [[Центризм]]<br>[[Консерватизм]]<br>Экономикалық либерализм | интернационалы = | одақтастар = | мүшелер саны = 1 млн. | жастар ұйымы = [[Жас Отан]] | Төменгі палатадағы орындар = | Төменгі палатадағы орындар_параметр = | Жоғарғы палатадағы орындар = | Жоғарғы палатадағы орындар_параметр = | Еуропарламенттегі орындар = | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = https://amanatpartiasy.kz }} '''Аманат партиясы''' (''2022 жылға дейін «Nur Otan»'') — [[Қазақстан|Қазақстанның]] билік етуші ең ірі, әрі доминантты [[Саяси партия|саяси партиясы]]. Партияның төрағасы [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]]. Партия [[1999 жыл|1999 жылы]] Президент [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтің]] бастамасымен «Отан» партиясы атымен құрылды. == Аталуы == [[2006 жыл|2006 жылы]] [[22 желтоқсан|22 желтоқсанда]] «Отан» партиясының кезектен X сьезінде, «Отан» Республикалық саяси партиясын «Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясы деп өзгерту туралы ұсыныс қабылданып, «Отан» РСП-ның Жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы қаулы шығарылды. Атаудағы "Нұр" - бұл уақыттағы Қазақстан президентіне - [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевқа]] сілтеме. [[2022 жыл|2022 жылы]] [[1 наурыз|1 наурызында]] президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] [[Қазақстан Республикасының Үкіметі|үкіметтің]] ірі реформаларымен бірге, партияның атауында өзгерту ұсыныс бергенде, партияны «Аманат» деп атауға ұсынған. == Тарихы == {{Қазақстан саясаты}} [[1998 жыл|1998 жылғы]] [[21 қазан|21 қазанда]] [[Қазақстан|Қазақстан Республикасында]] «Президентке үміткер [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты]] қолдаудың қоғамдық штабы» қоғамдық қозғалысы тіркелді. Штаб сайлау науқаны кезінде саяси партиялар және қозғалыстармен бірге қызмет істеді. Штаб жұмысына белгілі мемлекет және саясат қайраткерлері – [[Сергей Александрович Терещенко|Терещенко С.А]], Дунаев Г.И., Такуов Х.Ш белсене ат салысты. Тап сол кездері қоғамдық қозғалысты саяси партияға айналдыру туралы идея дүниеге келді. 1999 жылғы 19 қазанда жиналыс өтіп, «Қоғамдық штабты Республикалық «Отан» саяси партиясы» етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 1999 жылғы 12 ақпанда партия Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркеуден өтті. Осы күн Тәуелсіз Қазақстанның жаңа тарихындағы партия қызметінің өз жұмысын бастаған уақыты болып есептеледі. Партия мұрағатында Республикалық «Отан» саяси партиясының мүшесі [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] [[1999 жыл|1999 жылдың]] [[22 ақпан|22 ақпанымен]] белгіленген есеп кітапшасы мұқият сақтаулы. [[1999 жыл|1999 жылғы]] [[1 наурыз|1 наурызда]] партияның І құрылтай сьезі өтіп, онда [[Қазақстан Республикасының Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] бірауыздан партия Төрағасы болып сайланып, Саяси кеңес, Орталық ревизия комиссиясының құрамы бекітіліп, партия Жарғысы қабылданды. Сонымен бірге сьезд делегаттары маңыздылығы жағынан тарихи болып саналатын «Отан» республикалық саяси партиясының, Қазақстан халықтар бірлігі партиясы, Қазақстанның демократиялық партиясымен, Қазақстанның [[Либерализм|либералдық]] қозғалысы, [[Қазақстан 2030|«Қазақстан – 2030»]] қозғалысымен бірігуі туралы қарарды қабылдады. 2002 жылғы 9 қарашада Алматы қаласында «Отан» республикалық саяси партиясының кезектен тыс IV съезінде «Отан» РСП-на Қазақстанның халықтық-кооперативтік партиясы мен Республикалық еңбек саяси партиясының қосылуы туралы шешім қабылданды. 2006 жылғы 4 шілдеде [[Нұр-Сұлтан|Астанада]] Республикалық «Отан» саяси партиясының кезектен тыс IX- съезі өтіп, [[Асар партиясы|«Асар» партиясының]], ал, 2006 жылғы 22 желтоқсанда өткен кезектен тыс Х-сьезде Азаматтық және Аграрлық партиялардың «Отан» РСП қатарына қосылуы туралы шешім қабылданды. Партияның Х-съезінде көпшілік дауыспен Қазақстанның жетекші саяси күшін «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясы етіп өзгерту туралы шешім қабылданды. 2008 жылғы 17 қаңтарда Елбасы – Партия Лидері [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Н.Ә.Назарбаевтың]] төрағалық етуімен «Нұр Отан» ХДП Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысы өтіп, партияның халықтық платфомасын іске асырудың бағдарламасы қабылданды. [[2008 жыл|2008 жылғы]] [[15 мамыр|15 мамырда]] «[[Жас Отан]]<nowiki/>» жастар қанатының І сьезі өтті. [[2009 жыл|2009 жылғы]] [[9 қаңтар|9 қаңтарда]] Партия Орталық аппаратында Партиялық бақылау комитетінің бірінші ұйымдық отырысы өтті. [[2013 жыл|2013 жылғы]] [[18 қазан|18 қазанда]] «Нұр Отан» Халықтық демократиялық партиясы «Нұр Отан» партиясы болып өзгертілді. Сол күні партияның жаңа Доктринасы қабылданды. [[2022 жыл|2022 жылы]] [[1 наурыз|1 наурызында]] президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] саяси партияның атауын «Аманат» деп өзгертуді ұсынады. Сол жылдың [[26 сәуір|26 сәуірінде]] ол партиядан шығып, төрағалық [[Ерлан Жақанұлы Қошанов|Ерлан Қошановқа]] беріледі. == Съездер == {| class="wikitable" !Съезі !Күні !Өткізу орны |- |«Nur Otan» партиясының I біріктіруші съезі: |1 наурыз 1999 жыл. Өкілдер бірауыздан [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаевті]] партияның бірінші төрағасы етіп сайлады. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының II кезектен тыс съезі: |18 тамыз 1999 жыл. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының III съезі: |20 сәуір 2001 жыл. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының IV съезі: |9 қараша 2002 жыл. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының V съезі: |12 шілде 2003 жыл. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының VI съезі: |12 наурыз 2004 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының VII съезі: |Маусым 2004 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының VII съезі: |18 шілде 2004 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының VIII съезі: |9 қыркүйек. |[[Алматы]] |- |«Nur Otan» партиясының IX съезі: |4 шілде 2006 жыл. – «Нур Отан» және «[[Асар партиясы|Республикалық Асар партиясының]]<nowiki/>» (200 мың мүше) бірігуі. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- | colspan="5" | 2006 жылдың 22 желтоқсанында – [[Қазақстан азаматтық партиясы|Қазақстан Азаматтық партиясы]] (130-150 мың мүше) «Отан» партиясына қосылды. |- |«Nur Otan» партиясының Х съезі: |22 желтоқсан 2006 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XI съезі |4 шілде 2007 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XII съезі: |15 маусым 2009 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Нұр Отан» партиясының XIV съезі: |25 қараша 2011 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының кезектен тыс XV съезі: |18 қазан 2013 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XVI съезі: |11 наурыз 2015 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XVII съезі: |29 наурыз 2016 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XVIII съезі: |27 ақпан 2019 жыл. |[[Нұр-Сұлтан|Астана]] |- |«Nur Otan» партиясының XIX съезі: |23 сәуір 2019 жыл. |[[Нұр-Сұлтан]] |- |«Nur Otan» партиясының XX съезі: |25 қараша 2020 жыл. |[[Нұр-Сұлтан]] |- |«Nur Otan» партиясының XXI съезі: |28 қаңтар 2022 жыл. [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] партия төрағасы етіп сайланды, жарғыға өзгерістер енгізіп, жаңа саяси кеңесті бекітті. |[[Нұр-Сұлтан]] |} == Басшылығы == === Партия төрағасы === * [[Ерлан Жақанұлы Қошанов]] 26 сәуір 2022 жыл * [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев]] 28 қаңтар 2022 жыл - 26 сәуір 2022 жыл * [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев]] === «Nur Otan» партиясы төрағасының бірінші орынбасары === * [[Сергей Александрович Терещенко]] (наурыз 1999.ж – қараша 2002.ж) * [[Амангелді Дінұлы Ермегияев]] (қазан 2002.ж – наурыз 2004.ж) * [[Бақытжан Тұрсынұлы Жұмағұлов]] (2005 – 2008ж.ж.) * [[Дархан Аманұлы Кәлетаев]] (2008 – 2009 ж.ж.) * [[Нұрлан Зайроллаұлы Нығматулин]] (19 қараша 2009.ж&nbsp;– 24 қыркүйек 2012.ж) * [[Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаев]] (қыркүйек 2012.ж&nbsp;– қаңтар 2013.ж) * [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек]] (қаңтар 2013.ж&nbsp;– 9 тамыз 2015.ж) * [[Асқар Исабекұлы Мырзахметов]] (8 тамыз 2015.ж&nbsp;– 6 мамыр 2016.ж) * [[Мұхтар Абрарұлы Құл-Мұхаммед]] (6 мамыр 2016.ж – 1 ақпан 2018.ж) * [[Мәулен Сағатханұлы Әшімбаев]] (1 ақпан 2018.ж) * [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек]] '''2022 жылдан бастап Атқарушы хатшы''' * [[Асхат Раздықұлы Оралов]] == Сайлау == === Президент === === Парламент === == «Nur Otan» партиясының Сайлауалды бағдарламасы (2020-2021) == == Сын == Қазақстан оппозициясы «Nur Otan» партиясын [[Назарбаевтың жеке басына табыну|Назарбаевтың тұлғасын тым әсірелеп]] насихаттаушы псевдодемократиялық және [[Тоталитаризм|тоталитарлық]] немесе [[Авторитаризм|авторитарлық]] партия деп санайды. [[Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы|ЕҚЫҰ]] секілді халықаралық ұйымдар әкімшілік ресурстарды пайдалануын және сайлауларды бұрмалауларын айыптайды.<ref>https://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190102210459/http://www.zakon.kz/4467634-vybory-v-kazakhstane-ne-sootvetstvujut.html |date=2019-01-02 }}</ref> Партияның бірінші орынбасары [[Бауыржан Қыдырғалиұлы Байбек|Бауыржан Байбектің]] суды үнемдеу туралы бастамасы теріс пікірге ие болды және соған қатысты әлеуметтік желілерде көптеген демотиватор суреттер жарияланды.<ref>http://expertonline.kz/a10411/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530230638/http://expertonline.kz/a10411/ |date=2013-05-30 }}</ref> «Nur Otan» партиясының аудандық филиалының жаңа ғимаратының құрылысына мұғалімдерден ақша жинау бастамасы көптеген дау-дамай туғызды.<ref>https://rus.azattyq.org/a/shymkent-uchitelya-pobory/25258358.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.ndp-nurotan.kz Ресми веб сайты] [[Санат:Қазақстан саяси партиялары]] {{stub}} i1e48e763fywm8mk77i8tbrt9vb5d7v 0 18511 3056517 3051443 2022-08-01T16:44:29Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Телебағдарлама |бағдарлама атауы = |ШынАтауы = |сурет = |ені = |сурет атауы = |түр = |жанр = |ұран = |жас = |автор = |директор = |режиссёр = |редактор = |бас-редактор = |оператор = |сценарист = |дыбысрежиссёр = |өндіріс = |жүргізуші = |басты рөлде = |төреші = |дыбыстаған = |баяндаушы = |бастапқы тақырып = |соңғы тақырып = |композитор = |мемлекет = |тіл = |маусымдар = |шығарылым = |шығарылым тізімі = |продюсер = |атқарушы продюсер = |жетекші = |түсірілім орны = |камера = |ұзақтығы = |күйі = |арна = |сурет форматы = |дыбыс форматы = |алғашқы трансляция = |соңғы трансляция = |тұсаукесерлік көрсетілім = |қайталама көрсетілім = |ізашар бағдарлама = |ізбасар бағдарлама = |ұқсас бағдарлама = |сайт = |imdb_id = }} [[Сурет:Eurovision Song Contest logo.svg|thumb|right|248x248px|Eurovision байқауының логотипі]] '''Eurovision ән Байқауы''' ({{lang-en|Eurovision Song Contest}}; {{lang-fr|Concours Eurovision de la chanson}}) — [[Еуропалық хабар тарату одағы]]ның (EBU) мүше мемлекеттер арасындағы эстрадалық әндер байқауы.<ref>http://www.rian.ru/review/20080523/108171457.html</ref> Байқауда қатысуға ниет білдірген [[Еуропалық хабар тарату одағы]]ның әр бірмүше елден бір ғана өкілден қатыса алады. Фестиваль тікелей эфирде өткізіледі. Әрбір елден, өлеңі үш минуттан аспайтын бір ғана өкіл (жеке орындаушы немесе ұжым) қатыса алады. Ән орындалуы кезінде сахнада бір уақытта алты әртістен артық болмауы керек. Барлық өлеңдер орындалғаннан кейін, аса танымал ән финалда және жартылай финалда қатысқан елдердің телекөрермендер және жюри дауыс беру арқылы таңдалады.<ref>[http://esctoday.com/news/read/12655 Eurovision Song Contest Germany 2011 | News&nbsp;— EBU confirms 50/50 vote for Eurovision Song Contest<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081211002140/http://www.esctoday.com/news/read/12655 |date=2008-12-11 }}</ref> Байқау жыл сайын [[1956 жыл]]дан бастап өткізіледі және әлемдегі ең танымал спорттық емес шара болып табылады.<ref>[https://web.archive.org/web/20060525094524/http://www.eurovision.tv/english/2513.htm Live Webcast], eurovision.tv, 25 мамыр 2006</ref>. Көрермендер саны 600 миллион адамға дейін жетеді<ref>[http://english.aljazeera.net/English/archive/archive?ArchiveId=22908 Finland wins Eurovision contest], Aljazeera.net, 21 мамыр 2006</ref><ref>[http://www.museum.tv/archives/etv/E/htmlE/eurovisionso/eurovisionso.htm Eurovision Song Contest&nbsp;— International Music Program] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050113034609/http://www.museum.tv/Archives/Etv/E/htmlE/eurovisionso/eurovisionso.htm |date=2005-01-13 }}, museum.tv, 15 шілде 2006</ref>. Сонымен қатар, Еуропа аумағына кірмейтін және Eurovision-ге қатыспайтынына қарамастан байқау [[Қазақстан]]да және [[Қырғызстан]]да, [[Аустралия]]да, [[Канада]]да, [[Мысыр]]да, [[Үндістан]]да, [[Ливан]]да, [[ОАР|Оңтүстік Африкада]], [[Оңтүстік Корея]]да, [[АҚШ]]-та және басқа елдерде көрсетіледі<ref>[http://www.bbc.co.uk/pressoffice/pressreleases/stories/2002/05_may/16/eurovision_trivia.pdf Eurovision Trivia] (PDF), bbc.co.uk, 5 мамыр 2002</ref><ref>[http://www.eurovision.tv/content/view/863/262/ EBU plans for the future], eurovision.tv, 9 мамыр 2007</ref>. 2000 жылдан бастап байқау [[ғаламтор]]да көрсетіледі<ref>[http://www.ebu.ch/en/technical/trev/trev_291-editorial.html Webcasting and the Eurovision Song Contest], European Broadcasting Union, 21 тамыз 2006</ref>; атап айтқанда, 2006 жылы онлайн-трансляцияны 74 мың адам тамашалады<ref>[http://www.streamingmedia.com/press/view.asp?id=4907 Eurovision song contest 2006&nbsp;— live streaming] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071204182314/http://streamingmedia.com/press/view.asp?id=4907 |date=2007-12-04 }}, Octoshape, 8 шілде 2006</ref>. Eurovision байқауы кейбір әртістердің атақтылығына қомақты үлес қосты. Мысалы, аты аңызға айналған швециялық [[ABBA]] тобы<ref>[http://www.eurovision.tv/page/history/by-year/contest?event=290 Eurovision Song Contest 1974 | Year page | Eurovision Song Contest&nbsp;— Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> және [[Селин Дион]] <ref>[http://www.eurovision.tv/page/history/by-year/contest?event=304 Eurovision Song Contest 1988 | Year page | Eurovision Song Contest&nbsp;— Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> байқаудан кейін әлемге танымал болды.<ref>[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2008/09/12/DDBN12SDVQ.DTL Opening of Sweden’s ABBA museum is delayed<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSSCH28177920070514 Serbia’s Prayer wins Eurovision Song Contest | Reuters<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> Аталмыш байқауға Қазақстан 2011 жылдан бері қатысуға тырысып келеді. Бірақ, EBC талаптарына сай келмегендіктен қатыса алмай келеді. Әнші [[Манижа]] Ресей атынан Eurovision 2021 байқауына қатысады. == Жеңімпаздар == [[Сурет:Eurovision.png|нобай|246x246px|Қатысушы елдер]] {| class="wikitable" |- style="background:#efefef" ! Жыл !!! Ел !! Ән !! Әнші |- | [[1956]] ||| {{flagicon|Switzerland}} [[Швейцария]] || Refrain || Лиз Ассиа |- | [[1957]] ||| {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланд]] || Net Als Toen || Корри Броккен |- | [[1958]] ||| {{flagicon|France}} [[Франция]] || Dors, Mon Amour || Андре Клаво |- | [[1959]] ||| {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланд]] || Een Beetje || Тедди Схолтен |- | [[1960]] ||| {{flagicon|France}} [[Франция]] || Tom Pillibi || Жаклин Бойер |- | [[1961]] ||| {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]] || Nous les amoureux || Жан-Клод Паскаль |- | [[1962]] ||| {{flagicon|France}} [[Франция]] || Un premier amour || Изабель Обре |- | [[1963]] ||| {{flagicon|Denmark}} [[Дания]] || Dansevise || Грета және Юрген Ингманн |- | [[1964]] ||| {{flagicon|Italy}} [[Италия]] || Non ho l'età (per amarti) || Джильола Чинкветти |- | [[1965]] ||| {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]] || Poupée de cire, poupée de son || Франс Галль |- | [[1966]] ||| {{flagicon|Austria}} [[Аустрия]] || Merci Chérie || Удо Юргенс |- | [[1967]] ||| {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] || Puppet On A String || Сэнди Шоу |- | [[1968]] ||| {{flagicon|Spain}} [[Испания]] || La, la, la || Массиель |- | rowspan="4"| [[1969]] ||| {{flagicon|Spain}} [[Испания]] || Vivo Cantando || Саломе |- | | {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] || Boom Bang-a-Bang || Лулу |- | | {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланд]] || De Troubadour || Ленни Кюр |- | | {{flagicon|France}} [[Франция]] || Un jour, un enfant || [[Фрида Боккара]] |- | [[1970]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || All Kinds Of Everything || Дана Розмери |- | [[1971]] ||| {{flagicon|Monaco}} [[Монако]] || Un banc, un arbre, une rue || Северин |- | [[1972]] ||| {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]] || Après Toi || Вики Леандрос |- | [[1973]] ||| {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]] || Tu Te Reconnaîtras || Анна Мария Давид |- | [[1974]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || Waterloo || [[ABBA]] |- | [[1975]] ||| {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланд]] || Ding-A-Dong || Teach-In |- | [[1976]] ||| {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] || Save Your Kisses For Me || Brotherhood of Man |- | [[1977]] ||| {{flagicon|France}} [[Франция]] || L'Oiseau Et L'Enfant || Мари Мириам |- | [[1978]] ||| {{flagicon|Israel}} [[Израиль]] || A-Ba-Ni-Bi || Изхар Коэн және Alphabeta |- | [[1979]] ||| {{flagicon|Israel}} [[Израиль]] || Hallelujah || Гали Атари және ''Milk and Honey'' |- | [[1980]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || What's Another Year? || Джонни Логан |- | [[1981]] ||| {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] || Making Your Mind Up || Bucks Fizz |- | [[1982]] ||| {{flagicon|Germany}} [[Германия]] || Ein Bisschen Frieden || Николь |- | [[1983]] ||| {{flagicon|Luxembourg}} [[Люксембург]] || Si la vie est cadeau || Корин Эрме |- | [[1984]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || Diggi-Loo Diggi-Ley || Herreys |- | [[1985]] ||| {{flagicon|Norway}} [[Норвегия]] || La det swinge || Bobbysocks |- | [[1986]] ||| {{flagicon|Belgium}} [[Бельгия]] || J'aime la vie || Сандра Ким |- | [[1987]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || Hold Me Now || Джонни Логан |- | [[1988]] ||| {{flagicon|Switzerland}} [[Швейцария]] || Ne partez pas sans moi || [[Селин Дион]] |- | [[1989]] ||| {{flagicon|Yugoslavia}} [[Югославия]] || Rock Me || Riva |- | [[1990]] ||| {{flagicon|Italy}} [[Италия]] || Insieme: 1992 || Тото Кутуньо |- | [[1991]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || Fångad av en stormvind || Карола |- | [[1992]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || Why Me? || Линда Мартин |- | [[1993]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || In Your Eyes || Нив Кавана |- | [[1994]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || Rock 'n' Roll Kids || Пол Харрингтон және Чарли Макгеттиган |- | [[1995]] ||| {{flagicon|Norway}} [[Норвегия]] || Nocturne || [[Secret Garden]] |- | [[1996]] ||| {{flagicon|Ireland}} [[Ирландия]] || The Voice || Эймар Куинн |- | [[1997]] ||| {{flagicon|United Kingdom}} [[Ұлыбритания]] || Love Shine A Light || Katrina and the Waves |- | [[1998]] ||| {{flagicon|Israel}} [[Израиль]] || Diva || Dana International |- | [[1999]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || Take Me to Your Heaven || Шарлотта Нильсон |- | [[2000]] ||| {{flagicon|Denmark}} [[Дания]] || Fly On The Wings Of Love || Olsen Brothers |- | [[2001]] ||| {{flagicon|Estonia}} [[Эстония]] || Everybody || Танель Падар, Дэйв Бентон және 2XL |- | [[2002]] ||| {{flagicon|Latvia}} [[Латвия]] || I Wanna || Мэри Н |- | [[2003]] ||| {{flagicon|Turkey}} [[Түркия]] || Everyway That I Can || Сертаб Эренер |- | [[2004]] ||| {{flagicon|Ukraine}} [[Украина]] || Wild Dances || [[Руслана]] |- | [[2005]] ||| {{flagicon|Greece}} [[Грекия]] || My Number One || Елена Папаризу |- | [[2006]] ||| {{flagicon|Finland}} [[Финляндия]] || Hard Rock Hallelujah || [[Lordi]] |- | [[2007]] ||| {{flagicon|Serbia}} [[Сербия]] || Molitva || Мария Шерифович |- | [[2008]] ||| {{flagicon|Russia}} [[Ресей]] || Believe || [[Дима Билан]] |- | [[2009]] ||| {{flagicon|Norway}} [[Норвегия]] || Fairytale || [[Александр Рыбак]] |- | [[2010]] ||| {{flagicon|Germany}} [[Германия]] || Satellite || [[Лена Майер-Ландрут]] |- | [[2011]] ||| {{flagicon|Azerbaijan}} [[Әзірбайжан]] || Running Scared || [[Eldar & Nigar]] |- | [[2012]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || [[Euphoria (Лорин өлеңі)|Euphoria]] || [[Лорин]] |- | [[2013]] ||| {{flagicon|Denmark}} [[Дания]] || Only Teardrops || [[Эммили де Форест]] |- | [[2014]] ||| {{flagicon|Austria}} [[Аустрия]] || Rise Like a Phoenix || [[Кончита Вурст]] |- | [[2015]] ||| {{flagicon|Sweden}} [[Швеция]] || Heroes || [[Монс Сельмерлёв]] |- | [[2016]] ||| {{flagicon|Ukraine}} [[Украина]] || [[1944 (өлеңі)|1944]] || [[Жамала]] |- | [[2017]] ||| {{flagicon|Portugal}} [[Португалия]] || [[Amar pelo's dois]] || [[Сальвадор Собрал]] |- | [[2018]] ||| {{flagicon|Israel}} [[Израиль]] || [[Toy]] || [[Нетта Барзилай]] |- | [[2019]] ||| {{flagicon|Netherlands}} [[Нидерланды]] || [[Arcade]] || [[Дункан Лоуренс]] |- | [[2020]] | |colspan="3" align="center"| ''коронавирус пандемиясына байланысты өтпей қалған'' |- | [[2021]] ||| {{flagicon|Italy}} [[Италия]] || [[Zitti e buoni]] || [[Måneskin]] |} == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Eurovision ән байқауы]] c68vfw6l74nbuf2m1rd0iwmyx7tf56f 0 19013 3056492 3043681 2022-08-01T16:30:48Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]], [[Алматы]] қаласынан 56 км қашықтықта орналасқан қала. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] 3pb0qpcs9zzlxvwzudxo8dszzt47i5n 3056530 3056492 2022-08-01T17:04:56Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]]<nowiki/>ның орталығы , [[Алматы]] қаласынан 56 км қашықтықта орналасқан қала. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] opjbpe3vmlmmra98fsfig8n8460gjha 3056531 3056530 2022-08-01T17:05:32Z Madi Dos 18369 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]], [[Алматы]] қаласынан 56 км қашықтықта орналасқан қала. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] awb3t8y6rkydaul7r5u2g42udztyur3 3056532 3056531 2022-08-01T17:06:11Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]]<nowiki/>ның орталығы, [[Алматы]] қаласынан 56 км қашықтықта орналасқан қала. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] ldzq8mvk6he7zn416osdte3ym96xnz9 3056563 3056532 2022-08-01T17:46:53Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Madi Dos|Madi Dos]] ([[User talk:Madi Dos|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymov|Kasymov]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]], [[Алматы]] қаласынан 56 км қашықтықта орналасқан қала. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] 3pb0qpcs9zzlxvwzudxo8dszzt47i5n 3056566 3056563 2022-08-01T17:47:39Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]]ның орталығы. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] at50uhik6r5ju6vref97n16kaafbjyb 3056570 3056566 2022-08-01T18:01:23Z Kasymov 10777 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]]ның орталығы. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінің бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] 781omhdsacq1adm1dj3wa2xiz4qp7gm 3056755 3056570 2022-08-02T09:24:34Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = қала |атауы = Қонаев |сурет = Kapchigai lake.jpg |әкімшілік күйі = облыс орталығы |елтаңба = |ту = Flag of Kapchagay, Kazakhstan.gif |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =43 |lat_min =53 |lat_sec = |lon_deg =77 |lon_min =05 |lon_sec = |CoordAddon = type:city(400000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = 300 |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Алматы облысы |кестедегі облыс = Алматы облысы |ауданы = |кестедегі аудан = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы |құрылған уақыты = 1970 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Новоилийск, Қапшағай |статус алуы = 1970 |жер аумағы = 56 |климаты = |тұрғыны = 61767 <ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/Демография/03_2010-Б-15-07-К.rar ҚР елді мекендерінің тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130405220928/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/03_2010-%D0%91-15-07-%D0%9A.rar |date=2013-04-05 }}</ref> |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 72772 |пошта индексі = 040800 - 040803 |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://kapshagay-gov.kz/ |сайт тілі = kz |сайт тілі 2 = ru }} '''Қонаев''' (2022 жылға дейін - ''Қапшағай''<ref>{{cite web |url = https://baq.kz/qapshagayga-qonaevtyn-esimi-berildi_277376/ |title = Қапшағайға Қонаевтың есімі берілді |author = |date = 3 мамыр 2022 |work = |publisher = [[Baq.kz]] |accessdate = 2022-05-02 |lang = }}</ref>) — [[Қазақстан|Қазақстан Республикасы]], [[Алматы облысы]]ның орталығы. Қазақстандағы құмар ойындар ойнатуға рұқсат етілген екі қаланың бірі. Қапшағай қаласы 1970 жылдары құрылған. Қапшағай 3600 шаршы м құрайды. Қапшағай қаласында қазіргі таңда 2 округ және 11 елді мекен бар. Қапшағай бөгетінің солтүстік батысында 20 шақырым жерде Іле өзенінің оң жағасында [[Қапшағай таңбалы тасы|Тамғалы Тас]] орналасқан. Қапшағай өңірінде 61,6 мыңнан астам адам тұрады. Қала [[Қапшағай бөгені]] жағасында бой көтерген. Қапшағай халықтың ең көп демалатын жерлерінің бірі болып саналады. == Этимологиясы == Қазақ тілінде «Қапшағай» атауы «тар шатқал» немесе «қысылған жер» дегенді білдіреді. == Қала тарихы == Қаланың дамуы мен пайда болу тарихы Қазақ КСР аумағының экономикалық дамуы үшін [[Қапшағай су электр станциясы|Қапшағай су электр стансасының]] құрылысының басталуымен байланысты. Іле елді мекені алғашында [[Қапшағай су қоймасы|су қоймасы]] салынып жатқан жерде орналасып, 5 мыңнан астам адам жаңа Новоилийск елді мекеніне, Жетіген елді мекеніне және жаңадан құрылған балықшы колхозына, қазіргі Арна ауылына көшірілді. 1969 жылы 29 қыркүйекте жергілікті уақыт бойынша сағат 04:15-те Іле өзені бөгелді. Сол жылдың 26 ​​желтоқсанында су қоймасын толтырудың бірінші кезеңі басталды. 1970 жылдың көктемінде Іле ауылы су қоймасының түбіне кетті. 1970 жылы 9 шілдеде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Алматы облысы Іле ауданы Новоилийск ауылы облыстық бағыныстағы қала қатарына жатқызылып, оған Қапшағай атауы берілді. Кеңес өкіметі жылдарында қала мен оның төңірегінде өндірістік инфрақұрылым құрылды, зауыттар іске қосылды: фарфор, темірбетон конструкциялары, жоғары дәлдіктегі аспаптар; элеватор, нан-май зауыттары, балық өңдеу кешені. 1980 жылдардың аяғында қалада КСРО Қарулы Күштерінің 17-ші армиялық корпусының 751-ші жеке инженерлік-инженерлік батальоны орналасты. КСРО-ның ыдырауымен мемлекеттік зауыттар мен кәсіпорындар жекешелендіру бағдарламасы бойынша мемлекетке жекенің қолына сатылып, кейіннен өз қызметін тоқтатты. 1998 жылы [[Заречное (Қапшағай қалалық әкімдігі)|Заречное]] және [[Шеңгелді (Алматы облысы)|Шеңгелді]] ауылдары ауылдық округтермен бірге қалалық әкімдікке бағынды. 2000 жылдардың ортасынан бастап су қорғау аймағы болып табылатын Қапшағай су қоймасының жағалары жеке шағын мотельдер мен кафелер үшін белсенді түрде салына бастады, демалуға арналған тегін қоғамдық жағажайлар іс жүзінде жоқ. Жағалаудағы су қорғау аймағының дамуына байланысты су қоймасының сулары ағынды сулардың қалдықтарымен ластануда. 2007 жылы «Ойын бизнесі туралы» заң қабылданды, оған сәйкес ойынханалар мен ойын автоматтары залдары Алматы облысында [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағалауында және Ақмола облысының [[Бурабай ауданы|Щучинск ауданында]] орналасады. 2022 жылдың 16 наурызында Президент [[Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев|Қасым-Жомарт Тоқаев]] Қапшағайдың атын халық қаласа, Қонаев деп өзгертуді қолдайтынын мәлімдеді. Сондай-ақ, ол [[Алматы облысы]]ның жаңа орталығы болуын, одан орталығы [[Талдықорған]] қаласында орналасқан жаңа Жетісу өңірінен бөлініп шығуын ұсынды. == География == [[Қапшағай су қоймасы]]ның жағасында, [[Іле|Іле өзенінің]] бойында, оның темір жол қиылысына жақын жерде, [[Алматы|Алматы қаласынан]] солтүстікке қарай 56 км жерде орналасқан. == Климат == Қапшағай қаласында [[континенттік климат]] қалыптасқан. Оның қысы құрғақ және суық, жазы ыстық. Су қоймасындағы судың температурасы мамырдың екінші жартысында 18-20 °С-қа жетеді, ал шілде-тамызда 26-28 °С-қа дейін көтеріледі. Жаз айларында ауа температурасы 40 °С-қа дейін жетеді, бірақ ылғалдылығы төмен. == Халқы == Қапшағай қаласы халқының саны {| class="wikitable" |- ! 1959!! 1970!! 1979!! 1989!! 1991!! 1999!! 2001!! 2003!! 2004!! 2005 |- |14 072 |15 071 |25 629 |38 300 |44 400 |46 257 |45 600 |47 678 |47 606 |50 800 |} {| class="wikitable" |- ! 2006!! 2007!! 2008!! 2009!! 2010!! 2011!! 2012!! 2013!! 2014!! 2015 |- |50 703 |51 667 |53 082 |54 406 |55 747 |53 648 |54 956 |56 047 |57 516 |59 047 |} {| class="wikitable" |- ! 2016!! 2017!! 2018!! 2019 |- |60 892 |61 302 |61 643 |61 767 |} == Билік органдары == # Қойшыманов Ақан Жұлайұлы - (1976—1980) # Абдрасылов Фарид Әмірсарұлы - (1980—1984) # Құрмашев Қуаныш - (1984—1987) # Хворов Юрий Павлович - (1992—1998) # Зеленский Сергей Михайлович - (1998—2008) # Таубаев Наурызбай Асанбайұлы - (2008—2014) # Кікімов Сәтжан Манасұлы - (2014—2016) # Қайнарбеков Талғат Қанатұлы - (2016—2020) # Құматаев Нұрлан Орынбасарұлы - (2020 жылы 25 мамырдан бастап) == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан қалалары}} {{Алматы облысы}} {{Қонаев қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қонаев (қала)]] gb929l17zun4k6whhiit95ln5jr1dmt 14 19135 3056496 2507228 2022-08-01T16:31:30Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Басты мақала}} {{Commonscat|Kostanay}} [[Санат:Қостанай облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] ozc631v6c1k2xqgtrgchb3bmv2l2pzr 0 20256 3056302 2974874 2022-08-01T12:50:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Қызылжар ауданы |елтаңба = |елтаңба аты = |карта = Kyzylzhar District Kazakhstan.png |әкімшілік бірліктің картасы = |lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 51 |lat_sec = |lon_dir = E |lon_deg = 69 |lon_min = 15 |lon_sec = |облысы = Солтүстік Қазақстан облысы |құрылған уақыты = [[1967 жыл]]<ref name="History">{{Cite web|url = http://kzh.sko.gov.kz/page.php?page=kyska_tarihi_anyktama_kaz&lang=1|title = Қысқа тарихи анықтама|publisher = Солтүстік Қазақстан облысының Қызылжар ауданы әкімінің ресми интернет-ресурсы|accessdate = 2016-12-03}}</ref> |тұрғыны = 44 214<ref>[http://stat.gov.kz/dinamika/dinamikadem.htm Солтүстік Қазақстан облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |ұлттық құрамы = [[орыстар]] (57,26%)<br /> [[қазақтар]] (31,30%)<br /> [[немістер]] (3,19%)<br /> [[украиндар]] (2,27%)<br /> [[татарлар]] (1,67%)<br /> [[беларустар]] (0,76%)<br /> [[поляктар]] (0,46%)<br /> [[армяндар]] (0,40%)<br /> [[әзірбайжандар]] (0,28%)<br /> [[чуваштар]] (0,18%)<br /> [[башқұрттар]] (0,17%)<br /> [[литвалықтар]] (0,14%)<br /> [[өзбектер]] (0,17%)<br /> [[тәжіктер]] (0,11%)<br /> басқа ұлт өкілдері (1,63%).<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117233602/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2013-01-17 }}</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |жер аумағы = 6,15 мың |жер аумағы бойынша орны = |тығыздығы = |телефон коды = |пошта индексі = 150700-150714 |аудан орталығы = [[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]] |ауылдық округтер саны = 19 |кенттік әкімдіктер саны = |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = 69 |әкімдіктің мекенжайы = |әкімі = Болат Серiкұлы Жұмабеков<ref>{{Cite web|url = http://kzh.sko.gov.kz/page.php?page=omirbajan_akim&lang=1|title = Аудан әкімі|publisher = Солтүстік Қазақстан облысының Қызылжар ауданы әкімінің ресми интернет-ресурсы|accessdate = 2016-12-03}}</ref> |сайты = [http://kzh.sko.gov.kz/index.php kzh.sko.gov.kz] }} '''Қызылжар ауданы''' — [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ның солтүстік бөлігінде орналасқан әкімшілік бөлініс. Аудан [[1997 жыл|1997]] жылы Бескөл және Соколов аудандарының қосылу нәтижесiнде құрылған. Аумағы 6,15 мың км². Орталығы – [[Бескөл (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл]] ауылы, облыс орталығымен аралығы 12 км. == Жер бедері, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Оңтүстiгiнде [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Есiл]] және [[Мағжан Жұмабаев ауданы|М. Жұмабаев]], шығысында [[Аққайың ауданы|Аққайың]], батысында [[Мамлют ауданы|Мамлют]] аудандарымен және солтүстiгiнде [[Ресей|Ресей Федерациясы]]ның [[Түмен облысы]]мен шектеседі. Аудан жері [[Есіл]] өзенiнiң бойында, [[Орманды дала белдемдері|орманды дала]] зонасында орналасқан. Жердiң үстiңгi қабаты қара топырақты. Жер бедері жота-жонды, бел-бұйратты, тоғайлы-ойпаңды, жазық жерлер мен Есіл-Тобыл және Есіл-Ертіс өзендері аралықтарындағы [[Батыс Сібір жазығы]]ның көл шұңқырлары да жатады. Аудан аумағының бүкіл меридиандық бағытымен жайылмасында ескі арналары мен шығанақ-қойнауы мол Есіл өзені ағып жатыр. Оның аудан аумағындағы ұзындығы 166 км. Өзеннің кең аңғары шөптесінге бай, мұнда бетеге, боз, бидайық, сұлыбас, қалуен, жусан және басқа да азықтық, емдік шөп өседі. Ауданның аумағының 18%-ын орман қамтыған. Кейбір жер телімдерінде «Қазақстан Қызыл кітабына» енгізілген байырғы геологиялық дәуірдің реликті өсімдіктері сақталған. Ағаштан қайың, көктерек, сібір үйеңкісі, терек өседі. Бұталары: тал, итмұрын, шие, т.б. Жеуге жарамды саңырауқұлақ, жидектер бар. Хайуанаттар әлемі – бұлан, елік, қабан, қасқыр, түлкі, қоян, ондатра, т.б. Құстары: аққу, қаз, үйрек, бүркіт, тектестер, т.б. Өзен-көлдерінде шабақ, табан, алабұға, шортан, лақа, шаян өседі. «Қызыл кітапқа» ақ тышқан, елік, борсық, өсімдіктен – Шолпанкебіс, бұйра лалагүл, саз қазанағы, көктем жанаргүлі, ақ-тұңғиық, кәдімгі арша енгізілген. Ауданда "Согров табиғи қорықшасы", "Серебряный бор" орманы, т.б. республикалық деңгейдегі мемлекеттік табиғат ескерткіштері орналасқан.<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Халқы == Тұрғындары 44 214 адам ([[2019 жыл|2019]]). Ұлттық құрамы: [[орыстар]] (57,26%), [[қазақтар]] (31,30%), [[немістер]] (3,19%), [[украиндар]] (2,27%), [[татарлар]] (1,67%), [[беларустар]] (0,76%), [[поляктар]] (0,46%), [[армяндар]] (0,40%), [[әзірбайжандар]] (0,28%), [[чуваштар]] (0,18%), [[башқұрттар]] (0,17%), [[литвалықтар]] (0,14%), [[өзбектер]] (0,17%), [[тәжіктер]] (0,11%), басқа ұлт өкілдері (1,63%). == Әкімшілік бөлінісі == 69 елді мекен 19 ауылдық округтерге біріктірілген: * [[Архангель ауылдық округі (Қызылжар ауданы)|Архангель ауылдық округі]] * [[Асанов ауылдық округі]] * [[Березовский ауылдық округі]] * [[Бескөл ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Бескөл ауылдық округі]] * [[Бугров ауылдық округі]] * [[Вагулин ауылдық округі]] * [[Виноградов ауылдық округі]] * [[Куйбышев ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Куйбышев ауылдық округі]] * [[Қызылжар ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Қызылжар ауылдық округі]] * [[Лесной ауылдық округі (Қызылжар ауданы)|Лесной ауылдық округі]] * [[Налобин ауылдық округі]] * [[Новоникольский ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Новоникольский ауылдық округі]] * [[Петерфельд ауылдық округі]] * [[Прибрежный ауылдық округі]] * [[Рассвет ауылдық округі]] * [[Рощин ауылдық округі (Қызылжар ауданы)|Рощин ауылдық округі]] * [[Светлопольский ауылдық округі]] * [[Соколов ауылдық округі]] * [[Якорь ауылдық округі]] == Аудан экономикасы (''<small>1990 жылдар</small>'') == Қызылжар ауданының дәстүрлі кәсібі – астық, ет, сүт өнеркәсібі. 1992 жылға дейін 16 кеңшар мен 6 ұжымдар, сондай-ақ 2 аудандық мамандандырылған шаруашылық бірлестігі, мемлекеттік асыл тұқымды станса, 2 ірі құс фабрикасы болған. Нарықтық экономикаға өтуге байланысты бұл шаруашылықтардың негізінде шаруа қожалықтары, жеке сауда-коммерциялық мекемелер мен акционерлік бірлестіктер құрылды.Қазір өндеу өнеркәсібі орындарының ішінде май және нан зауыттары, тұрмыстық қызмет көрсету мен жергілікті өнеркәсіп комбинаттары, көліктік және құрылыс-жөндеу ұйымдары жұмыс істеуде. Бескөл ауылы аумағында Солтүстік Қазақстан Мал шаруашылығы және малдәрігерлік ғылыми-зерттеу институты, сондай-ақ тәжірибе шаруашылығы бар. Бескөл құс фабрикасы диеталық жұмыртқа мен құс етін шығарады. == Жол торабы == Аудан бойынша Қазақ (Петропавл – Алматы), Ресей Федерациясының [[Оңтүстік Орал темір жолы]]; Петропавл – Есім (РФ), Петропавл – Көкшетау, Петропавл – Қорған, Петропавл – Омбы (РФ) автомобиль жолдары, Уфа – Петропавл – Омбы мұнай құбыры өтеді. == Инфрақұрылымы == Ауданда 67 жалпы білім беретін мектеп, 2 кәсіптік-техникалық мектеп, Новоникол «Жасөспірімдер үйі», 2 балабақша, облыстық жасөспірімдер мен балалардың велоспорт спорт мектебі, балалар мен жасөспірімдердің дене тәбиесі дайындығы мектебі, Архангел коррекциялық балалар үйі, жетім балаларға арналған Соколов арнайы мектеп-интернаты, 9 мәдениет үйі, 6 клуб, 15 кітапхана, 3 киноқондырғы қызмет көрсетеді. Ауданда орталық аурухана, ауылдық аурухана, 9 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 8 фельдшерлік-акушерлік пункт, 47 фельдшерлік пункт, 14 дәріхана, 1 санэпидстанса бар. 1989 жылы [[Прибрежный ауылдық округі]]нің аумағында радон суының қоры табылды, бұл қайнар көзі негізінде емдеу профилакторийі жұмыс істейді. 1991 жылы [[Михайловка (Қызылжар ауданы)|Михайловка]] ауылында жер асты минералды суларын шығару басталды. Қызылжар ауданы 1967 жылдан бастап орыс тілінде «Маяк», 2003 жылдан бастап қазақ тілінде «Қызылжар» газеттері шығады. == Тарихи ескерткіштері == Қызылжар ауданында тарихи және археологиялық 20 ескерткіш, саяси тұтқындар жол телімі (18 ғ.) және пошталық жол (19-ғ. басы) тіркелді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ==Сыртқы сілтемелер== *[http://kzh.sko.kz/kaz/index.php Қызылжар ауданының ресми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130603175315/http://kzh.sko.kz/kaz/index.php |date=2013-06-03 }} *[http://kzh.sko.kz/kaz/index.php?pid=kyzylzhar_audanynyn_ale Қызылжар ауданының әлеуметтік-экономикалық төлқұжаты]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Солтүстік Қазақстан облысы}} {{Қызылжар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қызылжар ауданы]] s6ju55uv9xq613l7xjmjvqit8i2764b 14 21480 3056480 2507224 2022-08-01T16:27:49Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{catmain}} {{Commonscat|Uralsk}} [[Санат:Батыс Қазақстан облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] oo382ch0wmn44nboe58imrjxf2rlc27 0 22391 3056274 2909483 2022-08-01T12:10:32Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қожабақы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 38|lat_sec = 10 |lon_deg =61|lon_min =46|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аранды ауылдық округі{{!}}Аранды |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1698 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қожабақы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Аранды ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 45 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1876 адам (970 ер адам және 906 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1698 адамды (868 ер адам және 830 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1977 жыл|1977]] жылы мал бордақылау бірлестігінің бөлімшесі болып келді. Қазіргі уақытта Қожабақыда және округке қарасты [[Бірлік (Бірлік ауылдық округі)|Бірлік]], [[Аранды]] ауылдарында “Қожабақы” ӨК мен АҚ, 11 шағын кәсіпкерлік, 6 шаруа қожалығы жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] biizjfp6rl5kr7v4y10cl3omv8r26jf 0 22650 3056343 3055952 2022-08-01T13:58:51Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Тусубекова Тнаш|Тусубекова Тнаш]] ([[User talk:Тусубекова Тнаш|т]]) өңдемелерінен [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Ағыбай Қоңырбайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = Ағыбай батырдың ескерткіші |Сурет атауы = |Туылған кездегі есімі = |Туған күні = 1802 |Туған жері = [[Ұлытау]] аймағы |Мансабы = [[батыр]] |Азаматтығы = |Ұлты =Қазақ, руы [[Найман]]-[[Бағаналы]] |Қайтыс болған күні = 1885 |Қайтыс болған жері = Тасарал қамалы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Ағыбай Қоңырбайұлы''', '''Ағыбай батыр''' (1802-1885) — [[қазақ]] халқының тәуелсіздігі үшін күрескен әйгілі [[батыр]], қолбасшы. Қазақ ханы [[Кенесары Қасымұлы]]ның [[Ресей]] отаршылығына қарсы жүргізілген [[көтеріліс]] басшыларының бірі. == Қысқаша өмірбаяны == Ағыбай батыр жорықта жолы болғыштығы үшін «Ақжолтай батыр» атанған. Сарбаздары Абылай есімімен қатар Ағыбай батырды да ұранға айналдырған. Ағыбай батыр 1824 ж. [[Қарқаралы]] аймағында [[Ресей империясы]]ның отаршылдық саясатына қарсы көтеріліске белсене араласты. 1826-1849 ж. аралығында Ресей империясының Қарқаралы, [[Ақтау бекінісі|Ақтау]], Ақмола бекіністеріне шабуыл жасап, патша әскерлерін [[Ырғыз]], [[Тобыл]] өзендері бойындағы ұрыстарда, [[Қызылжар]], [[Көкшетау]] шайқастарында ойсырата жеңген. Қазақ батыры Орманға қарсы соғыстарда ерекше ерлік көрсеткен. 1847 ж. Кенесары ханның Кекілік тауындағы қырғыздармен ұрысында [[Наурызбай батыр]]мен бірге дұшпан шебін бұзып еткен. Кенесары өлгеннен кейін де Ресей өктемдігіне қарсылығын тоқтатпай, Сыздық төре қолы құрамында соғыс жүргізген. Ағыбай батырдың мазары [[Сарыарқа]] мен [[Бетпақдала]]ның шектескен Тайатқан-Шұнақ деген жерінде, сонда жерленген. == Ағыбай батыр қазақ әдебиетінде == Кенесарының бас батыры Ағыбай батырдың өмір жолы қазақ тарихшылары мен қаламгерлерінің шығармаларына арқау болған. 19 ғасырдың аяғында «Ағыбай батыр» киссасы шықты. Ағыбай [[Нысанбай Жаманқұлұлы|Нысанбай жыраудың]] «Наурызбай-Қаншайым» жырының, I. Есенберлиннің «Қаһар» романының бас кейіпкері.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> 1914 ж. Есім төренің көмегімен [[Әлихан Бөкейханов]] [[Қазан (қала)|Қазан]] қаласынан «Қызыл қайнар Тектұрмас» деген кітабын шығарды. [[Сәкен Сейфуллин]] ''«Ақжолтай батыр»'' деген роман жазған. 1992 ж. Айыртау-Сопыда батырдың туғанына 190 жыл толуына байланысты республика дәрежесінде үлкен той етті. Ұрпақтары Ағыбайға үлкен кесене салды. Ол 1980 ж. күрделі жөндеуден өтіп, басына құлпытас қойылды.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.zox.kz/load/aza_khandary_bileri_batyrlary/a_ybaj_batyr_o_yrbaj_ly/17-1-0-366/ Ағыбай батыр Қоңырбайұлы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122091504/http://www.zox.kz/load/aza_khandary_bileri_batyrlary/a_ybaj_batyr_o_yrbaj_ly/17-1-0-366 |date=2012-11-22 }} * [http://mukhanov.ucoz.kz/publ/aybaj_batyr_oyrbajly_shbyrtpaly_aybaj_1802_1885/9-1-0-190/ Ағыбай батыр] [[Санат:Қазақ батырлары]] 6fe5yzwwfnp1uqaunrfbe4lk20qfve7 3056676 3056343 2022-08-02T05:51:32Z Тусубекова Тнаш 122156 Сәлеметсіз бе, мен Түсубекова Тнаш Қадырқұл қызы Ағыбай батырдың шөбере Ағыбай-Аманбай-Түсіпбек-Қадырқұл-Тнаш. Ағыбай батыр руы: Арғын-Шұбыртпалы-Күйелі. wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Ағыбай Қоңырбайұлы |Шынайы есімі = |Сурет = |Сурет ені = Ағыбай батырдың ескерткіші |Сурет атауы = |Туылған кездегі есімі = |Туған күні = 1802 |Туған жері = [[Ұлытау]] аймағы |Мансабы = [[батыр]] |Азаматтығы = |Ұлты =Қазақ, руы [[Арғын]]-[[Шұбыртпалы ]]-[[Күйелі]] |Қайтыс болған күні = 1885 |Қайтыс болған жері = Тасарал қамалы |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Балалары = |Марапаттары = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} '''Ағыбай Қоңырбайұлы''', '''Ағыбай батыр''' (1802-1885) — [[қазақ]] халқының тәуелсіздігі үшін күрескен әйгілі [[батыр]], қолбасшы. Қазақ ханы [[Кенесары Қасымұлы]]ның [[Ресей]] отаршылығына қарсы жүргізілген [[көтеріліс]] басшыларының бірі. == Қысқаша өмірбаяны == Ағыбай батыр жорықта жолы болғыштығы үшін «Ақжолтай батыр» атанған. Сарбаздары Абылай есімімен қатар Ағыбай батырды да ұранға айналдырған. Ағыбай батыр 1824 ж. [[Қарқаралы]] аймағында [[Ресей империясы]]ның отаршылдық саясатына қарсы көтеріліске белсене араласты. 1826-1849 ж. аралығында Ресей империясының Қарқаралы, [[Ақтау бекінісі|Ақтау]], Ақмола бекіністеріне шабуыл жасап, патша әскерлерін [[Ырғыз]], [[Тобыл]] өзендері бойындағы ұрыстарда, [[Қызылжар]], [[Көкшетау]] шайқастарында ойсырата жеңген. Қазақ батыры Орманға қарсы соғыстарда ерекше ерлік көрсеткен. 1847 ж. Кенесары ханның Кекілік тауындағы қырғыздармен ұрысында [[Наурызбай батыр]]мен бірге дұшпан шебін бұзып еткен. Кенесары өлгеннен кейін де Ресей өктемдігіне қарсылығын тоқтатпай, Сыздық төре қолы құрамында соғыс жүргізген. Ағыбай батырдың мазары [[Сарыарқа]] мен [[Бетпақдала]]ның шектескен Тайатқан-Шұнақ деген жерінде, сонда жерленген. == Ағыбай батыр қазақ әдебиетінде == Кенесарының бас батыры Ағыбай батырдың өмір жолы қазақ тарихшылары мен қаламгерлерінің шығармаларына арқау болған. 19 ғасырдың аяғында «Ағыбай батыр» киссасы шықты. Ағыбай [[Нысанбай Жаманқұлұлы|Нысанбай жыраудың]] «Наурызбай-Қаншайым» жырының, I. Есенберлиннің «Қаһар» романының бас кейіпкері.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> 1914 ж. Есім төренің көмегімен [[Әлихан Бөкейханов]] [[Қазан (қала)|Қазан]] қаласынан «Қызыл қайнар Тектұрмас» деген кітабын шығарды. [[Сәкен Сейфуллин]] ''«Ақжолтай батыр»'' деген роман жазған. 1992 ж. Айыртау-Сопыда батырдың туғанына 190 жыл толуына байланысты республика дәрежесінде үлкен той етті. Ұрпақтары Ағыбайға үлкен кесене салды. Ол 1980 ж. күрделі жөндеуден өтіп, басына құлпытас қойылды.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.zox.kz/load/aza_khandary_bileri_batyrlary/a_ybaj_batyr_o_yrbaj_ly/17-1-0-366/ Ағыбай батыр Қоңырбайұлы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121122091504/http://www.zox.kz/load/aza_khandary_bileri_batyrlary/a_ybaj_batyr_o_yrbaj_ly/17-1-0-366 |date=2012-11-22 }} * [http://mukhanov.ucoz.kz/publ/aybaj_batyr_oyrbajly_shbyrtpaly_aybaj_1802_1885/9-1-0-190/ Ағыбай батыр] [[Санат:Қазақ батырлары]] 0v3ws6tr35yai0yfgj1nphmbhlq4adg 0 22814 3056333 2993251 2022-08-01T13:46:09Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Таксон |атауы = Жануарлар |суреті = Animal diversity.png |сурет атауы = |сурет сипаттамасы = |сурет жиынтығы = |патшалық = Жануарлар |туыстары = |ранг = патшалық |латын = Animalia |автор = [[Карл Линней|Linnaeus]], 1758 |домен = Эукариоттар |ұлы патшалығы = |кіші патшалығы = |Ұлы тип = |Тип = |Кіші тип = |Инфра тип = |Ұлы бөлім = |Бөлім = |Кіші бөлім = |Ұлы класс = |Класс = |Кіші класс = |Инфра класс = |Ұлы отряд = |Отряд = |Кіші отряд = |Ұлы қатар = |Қатар = |Кіші қатар = |Ұлы тұқымдас = |Тұқымдас = |Кіші тұқымдас = |Ұлы туыс = |Туыс = |Кіші туыс = |Ұлы түр = |Түр = |Кіші түр = |син = |типі = |туынды атауы = Топтар |туындылар = * '''Кіші патшалық''' ''[[Прометазоалар]]'' ** [[Губкалар]] ** [[Фагоцителлотәрізділер]] * '''Кіші патшалық''' ''[[Нағыз көп жасушалылар|Эуметазоалар]]'' ** [[Ішекқуыстылар]] (Coelenterata) ** [[Книдариялар]] (Cnidaria) ** ''[[билатериялар|Bilateria]]'' *** [[Алғашқы ауыздылар]] *** [[Екіншіауыздылар]] ([[балықтар]], [[құстар]] және [[Сүтқоректілер|сүтқоректілерді]] жатқызады) |ранг картасы = |ранг картасының атауы = |ранг картасының ені = |ранг аңызы = |ХТҚО статусы = |ХТҚО = |Балтимур бойынша тобы = |wikispecies = Animalia |commons = Category:Animalia |ictv = |itis = 202423 |ncbi = 33208 |eol = |grin = |ipni = |tpl = |mycobank = }} '''Жануарлар''' ({{lang-la|Animalia}}) — тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі (екіншісі – [[өсімдіктер]]); жүруге және сезінуге бейім тіршілік иесі; негізінен, дайын органикалық қосылыстармен қоректенетін [[гетеротрофты]] ''организм''дер. Жануарлар құрылысына қарай бір жасушалы организмдер және көп жасушалылар болып екіге бөлінеді. Жер бетінде жануарлар [[прокариоттар]] (ядросыз организмдер), [[балдырлар]], ''[[саңырауқұлақтар]]''дан кейін пайда болған. [[Палеонтология]]лық зерттеулерге қарағанда олардың жасы – 0,8 млрд. жылдан аспайды (1998). Жануарлардың дамуы да қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасқан. Эволюциялық өзгерістер сыртқы ортаның өзгерісіне организмдердің бейімделуімен ұштасады. Мысалы, құрлық жануарларының арғы тегі су жануарлары болып саналады. Ал қоршаған ортаға бейімделе алмаған құрлық жануарлары бұрынғы тіршілік ортасында қалып қойған. Жануарлардың қазба қалдықтарын зерттеу нәтижесі қарапайым организмдердің архей эрасында мұхиттарда бұдан 1 – 1,5 млрд. жыл бұрын [[жасуша]] формасында [[хлорофил]]сіз [[амеба]] тәрізді талшықтылар түрінде пайда болған деп жорамалдауға мүмкіндік береді. [[Протерозой]] эрасында тіршілік еткен жануарлар қалдықтарынан [[радиоляриялар]], [[фораминифера]]лардың іздері, губкалардың қаңқалары, буылтық құрттардың түтікшелері, [[моллюскілер]]дің бақалшақтары, тіпті буынаяқтылардың да қалдықтары табылған. Жануарларда ас қорыту, қан айналу, [[жүйке]] жүйесі, сезім және [[жыныс]]]органдары, тыныс алу, [[зәр]] шығару жүйесі жақсы жетілген. Дүние жүзінде жануарлардың 1,6 млн-дай түрі, 17 типі бар. Жануарлардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы өте зор: көпшілігі пайдалы болып табылады. Азық-түлік, әртүрлі өнеркәсіп шикізатын: ''ет, май, сүт, тері, жүн, бал, жібек, мүйіз, бақалшақ'', т.б. береді. Сондай-ақ, олар – ауыл шаруашылық дақылдарының тозаңдатушылары, топырақ түзушілері, басқа жануарларға азық қорлары, органикалық заттардың ыдыратушылары болып табылады. Жануарлардың өнімділігін арттыруды, тиімді пайдалануды және табиғаттағы қорын сақтауды зоология ғылымы мен оның салалары зерттейді. == Жануарлардың бағдарлануы == Жануарлардың кеңістіктегі тіршілік ету қабілеттілігі; белгілі бір экологиялық жағдайға бейімділігі. Бағдарланудың бірнеше түрі бар: 1) оптикалық – көптеген жәндіктердің полярланған жарық немесе [[ультракүлгін]] [[сәуле]] арқылы бағдарлануы; 2) [[химиялық]] – кейбір жануарлардың қорегін, жұбын иіс арқылы дәл табуы (мысалы, [[жібек]] көбелегінің аталығы 10 км жерден аналығын иіс арқылы сезеді); 3) [[акустикалық]] – жыртқыш жануарлардың өз қорегін есту арқылы ұстауы (мысалы, жапалақ кеміргіштерді 15 – 20 м-ден сыбдыры арқылы біледі); 4) [[терморецепция]] – жылу арқылы бағдарлану (мысалы, айдаhарлар мен қалқантұмсықты жыланның тұмсығында жылуды сезетін шұңқыры болады). Көптеген төменгі сатыдағы [[омыртқасыздар]] (мысалы, [[планария]]), жәндіктер (шыбын, қоңыз, термиттер), сондай-ақ, құстар және кейбір суда тіршілік ететін сүтқоректілер Жердің магниттік өрісі, ал балықтар бүйір сызығы арқылы бағдарланады. Жануарлардың бағдарлану ерекшелігін, оны атқаратын органдардың құрылысын зерттеп танудың ғылым үшін маңызы зор. == Жануарлардың дауысы == Бір түрге, кейде әр түрге жататын жануарлардың өзара бірін-бірі ажырату және түрлі сезімін білдіру үшін шығаратын дыбыстары. Бұл көптеген жәндіктерге, [[балық]]тарға, құйрықсыз [[қосмекенділер]]ге ([[құрбақа]], [[бақа]]), кейбір бауырымен [[жорғалаушылар]]ға ([[жармасқылар]], [[хамелеон]]дар, [[қолтырауын]]дар) және барлық құстар мен сүтқоректілерге тән. Жануарлардың [[дыбыс]] диапазоны 20 Гц – 20 кГц аралығында және ол тек дыбыс аппараты арқылы ғана пайда болатын дыбыс (шаянтәрізділерде, жәндіктерде) емес, балықтың торсылдағымен, жүзу қанатымен, құстың құйрық қауырсынымен, қанатымен, тұмсығымен (қарабауыр бұлдырық, дегелек), аяғындағы не қанатындағы арнайы аппараттарымен (түзу қанатты жәндіктер) шығаратын дыбыстары да болады. Жануарлардың сайрау, қорқу, айбат шегу, ашыққан, сескенген, жұптасу кезінде шығаратын әртүрлі дыбыстары болады. Кейбір жануарлар дауысын ғалымдар шаруашылыққа зиян келтіретін құстарға, жәндіктерге, т.б. кейбір хайуанаттарға қарсы пайдаланып, бау-бақшаны, егістікті қорғайды. Мысалы, Қазақстан орнитологтары қараторғайдың шығаратын дыбыстарын жазып алып, акустикалық әдіспен жүзім бағының зиянкестеріне қарсы қолдануда. == Жануарлардың жүзуі == Жануарлардың жүзуі - жануарлардың суда тіршілік етуге бейімделуінің бір түрі. Бұл шартты және шартсыз рефлекстер салдарынан да қалыптасады. Жануарлар жүзуге әртүрлі жағдайда бейімделген. Кейбір түрі тіршілігінің көп уақытын (су жануарлары, қосмекенділер) суда жүзіп өткізсе, құрлық жануарлары жолындағы кедергіден, судан өткенде не суға кенет түсіп кеткенде жүзеді. Жануарлардың суда жүзіп тіршілік етуге бейімделуі активті және пассивті болып екі түрге бөлінеді. Активті түрінде түрлі жүзу органдарын (қарапайымдар, құрттар – кірпікшелерін, шаянтәрізділер – мұртшаларын, құстар, ескек аяқтылар, қамшат және құндыз – аяқтарын) қозғап жүзеді. Жүзудің пассивті түрінде жануарлар денесін әртүрлі иіп (балықтардың көптеген түрлері, құйрықты қосмекенділер, барлық қосмекенділердің [[дернәсілі]], [[жылан]], [[сүлік]] т.б.), қозғап жүзеді. Жүзуге бейімділік сүтқоректілердің де арасында байқалады. Мысалы, камшаттың, құндыздың, жұпартышқанның, су күзенінің және ондатрдың бармақтарының арасында жарғағы болады, жүні жылтыр, су жұқпайды. == Жануарлардың қорғаныш бейімділігі == Жануарлардың қорғаныш бейімділігі – жеке организмнің тіршілік үшін күресте сақталуына, ұрпақ қалдыруына көмектесетін [[морфология]]лық, [[физиология]]лық және этиологиялық ерекшеліктері. Морфологиялық қорғаныш бейімділігі – бүркеніш реңнің барлық түрі, жануарлардың пішіні, жауынан қорғану органдары, т.б. Кейбір организмдердің лимфасы, қаны, терісі улы болуы, жағымсыз иіс ([[қандала]], көптеген қоңыздар, [[құндыз]], т.б.), улы зат шығаруы, денесіне қоректік зат жинап, қысқы-жазғы ұйқыға кетуі – физиологиялық бейімділігін көрсетеді. Жануарлардың жауынан қашуы, жасырынуы, балаларын қорғауы, жауына ұсталып қалған кезде құйрығын, аяғын үзіп кетуі, сондай-ақ қорқытатын дауыс, ысылдау не пішінін өзгертіп айбат шегуі – этиологиялық бейімділігін көрсетеді. == Жануарлардың қыстап шығуы == Жануарлардың қыстап шығуы – ауа райы суық және қоңыржай аймақтарда жануарлардың қыстың қолайсыз жағдайынан сақтануы. Қыстап шығудағы негізгі қиыншылық – қорегін табудың қиындауы, қорек қорының азайып, сапасының нашарлауы. Бұл қиыншылыққа бейімделу үшін балықтар, құстар, сүтқоректілер қорек іздеп бір жерден екінші жерге орын ауыстырады. Кейбір жануарлар, әсіресе, жыртқыш аңдар ([[қасқыр]], [[жолбарыс]], [[барыс]]) қорегін іздеп бірнеше шақырым жерге дейін кетіп қалады. [[Арқар]], [[таутеке]], елік, т.б. таулы аймақтарда мекендейтін жануарлар қыс түсісімен қары жұқа, шөбі мол жерлерге қоныс аударады. [[Сүтқоректілер]]дің кейбір түрі ([[сарышұнақ]], [[суыр]], [[жайра]], т.б.) қыста қорек іздемейді, олар қысқы ұйқыға кетеді. Қыс алдында көптеген жануарлар түлеп, семіреді. Бұл да жануарлардың қыстап шығуға бейімділігінің бірі болып саналады. Жануарлар тіршілік мекеніне қарай 2 топқа бөлінеді: 1) [[эвритоптық]] жануарлар – әртүрлі жағдайларда тіршілік ететін түрі (мысалы, [[қасқыр]], [[түлкі]], [[қарға]], т.б.). Бұлар көп тараған, нақты мекен талғамайды, түрлі географиялық аймақтарда кездеседі; 2) [[стенотоптық]] жануарлар – белгілі бір жерде ғана тіршілік ететіндері (мысалы, тек құмды жерде кездесетін [[тараққұйрық]] [[сарышұнақ]] немесе тек таза, тұнық суда болатын [[бахтах]], т.б.). Мекенін үнемі ауыстырып, бірнеше [[биотопта]] тіршілік ететін жануарлар да бар. Мысалы, көкқұтан биік ағаштарға ұя салады да, өзен-көлге барып жемін аулайды. Жануарлардың әртүрлі биотопта мекендеуі олардың белгілі бір даму сатысына да байланысты. Мысалы, бақаның дернәсілі суда өсіп дамиды, ал ересек бақа су жағасындағы ылғалды жерлерді мекендейді. == Жануарлардың ұшуы == Жануарлардың ұшуы - организмдердің тіршілік ортасына бейімделуінің бір түрі. Ұшу (жәндіктерді есептемегенде) өте ертеде тіршілік еткен ұшқыш кесірткелер ([[птерозавр]]лар) топтарынан бастап байқалады. Жоғары сатыдағы омыртқалылар арасында ұшуға жақсы бейімделгендері – қырлытөсті құстар. Сүтқоректілерден тек жарқанат қана ұшуға жақсы бейімделген. Сүтқоректілердің ішінде қалқып ұшатын түрлері де бар (мысалы, [[ұшар]]). Жауынан қорғану үшін ұшатын балықтар да кездеседі (мысалы, [[ұшқыш балықтар]]). Ұшу жануарлардың эволюциялық дамуында олардың әртүрлі тіршілік ортасына бейімделуінен пайда болған. == Жануарлардың қоныс аударуы == Жануарлардың қоныс аударуы(латынша [[mіgratіo]] – қоныс аудару) – тіршілік еткен ортасының өзгеруіне немесе көбею кезеңіне байланысты жануарлардың мекен ауыстыруы. Бұл тұрақты (маусымдық не тәуліктік) және тұрақсыз болып екіге бөлінеді. Маусымдық мекен ауыстыру тіршілік мекеніндегі жағдайдың әлсін-әлсін өзгеруіне немесе жануарлардың көбею кезеңіне, ал тұрақсыз мекен ауыстыру тіршілік ортасының кенет нашарлауына байланысты болады. Жануарлардың қоныс аударуы [[сүтқоректілер]], [[құстар]], [[балықтар]]және [[жәндіктер]] арасында жиі кездеседі. Жануарлардың қоныс аудару жолын, көбінесе, оларды [[Жабайы жануарларды таңбалау|таңбалау]] арқылы білуге болады. == Жануарлардың ұйқысы == [[Сурет:Lion and lioness sleeping.JPG|thumb|Lion and lioness sleeping]] Жануарлардың ұйқысы - жылы қанды жануарлардың қолайсыз жыл мезгілдеріне бейімделуі. Бұл кезде олар інінде, ағаш қабығы астында, топырақ арасында жатып, денесіне қоректік заттар қорын (салмағы 30 – 40% май болады) жинау арқылы тіршілігін жалғастырады. Жануарлар ұйқысының бірнеше түрі бар: 1) тәуліктік (мысалы, [[жарқанат]]тар, [[колибр]], т.б.); 2) маусымдық – республикамыздың [[шөл]], [[шөлейт]] аудандарындағы сүтқоректілердің (мысалы, [[зорман]], [[суыр]], [[сарышұнақ]], т.б.) жазғы ұйқысы қысқы ұйқыға жалғасады, сөйтіп олар ұзақ ұйқыға кетеді. Жануарлардың ұзақ ұйқыға кетуінің бірнеше себептері бар. Оның бірі ауа райының суықтығына немесе шілденің ыстығындағы қуаңшылыққа байланысты. Ұзақ ұйқыға кеткенде жануарлар қоректенбейді, сүтқоректілердің дене температурасы 5 – 7°С-қа дейін төмендейді. Бірақ организмде баяу да болса физиологиялық процестер жүріп жатады; 3) ретсіз – жануарлардың тіршілігінде кенеттен пайда болған қолайсыз жағдайдың салдарынан ұйқыға кетуі (мысалы, [[ақтиін]], [[жанат ит]], [[қарлығаш]], т.б.). Ұйқыға кеткен жануарлар оттектің жетіспеуіне де, денесінен шыққан түрлі улы заттар әсеріне де, жұқпалы ауруларға да төзімді келеді. == Жануарлар анатомиясы == [[Сурет:Scheme ant worker anatomy-en.svg|thumb|Scheme ant worker anatomy-en]] Жануарлар анатомиясы(грекше [[anatome]] – кесу, бөлшектеу) – жануарлардың жеке органдарының, орган жүйелерінің және организмнің бітімі (формасы) мен құрылысы туралы ғылым. Жануарлардың тұқымдық ерекшелігін – тұқымдық [[анатомия]]; органдардың орналасуы мен өзара қатынасын – [[топография]]лық анатомия; организмнің құрылысын жүйелеуді – жүйелі анатомия; жануарлардың дене құрылысы ерекшелігін жасына байланыстыра анықтауды – жас анатомиясы; организмнің жыныстық дамуы мен өсуін – жыныстық анатомия; жануарлардың жүрген және бір орында тұрған кезіндегі сыртқы пішінін – мүсіндік анатомия зерттейді. Салыстырмалы анатомия әртүрлі типтер мен кластарға жататын жануарлар органдарын салыстыра зерттеп, олардың ұқсастығы мен айырмашылығы болуының заңдылықтарын, жануарлар дүниесінің шығу тегі мен тарихи дамуын анықтайды. Анатомия жөніндегі алғашқы жазба мәліметтер біздің заманымыздан бұрынғы 6 – 5-ғасырларда Мысырда, [[Үндістан]]да, [[Қытай]]да, [[Грекия]]да хатқа түскен. Мысалы, [[Гиппократ]] жануарлардың қаңқасы мен ішкі органдары туралы жазса, [[Аристотель]] сүйек қаптың маңызын, жүрек пен қан тамырларының байланысын дұрыс анықтап, жүйкені басқа мүшелерден ажырата білген. [[Герофил]] (біздің заманымыздан бұрынғы [[304]] ж.) өкпе артериясы, жүрек, көз алмасының құрылысын анықтады. Қайта өрлеу дәуірінде Леонардо да Винчи, А.Везалий ғылымға әр түрлі органдар туралы эксперименттік деректер енгізді. [[Қазақстан]]да жануарлар анатомиясы саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстары Алматы зоотехниялық-малдәрігерлік институты (қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университеті) ([[1929]]) мен [[Алматы медициналық институты]]ның (қазіргі [[Қазақ ұлттық медициналық университеті]]) анатомия кафедраларында ([[1931]]) басталды. Қазіргі кезде зерттеулермен [[Қарағанды]], [[Батыс Қазақстан]], [[Семей]], [[Ақмола]] медицина академиялары, [[Қазақ ұлттық университеті]], Қазақстан Білім және ғылым министрлігінің бірқатар ғылыми-зерттеу институттары шұғылданады. == Жануарлар биохимиясы == Жануарлар биохимиясы (''грекше [[bіos]] — тіршілік, өмір және [[химия]]'') — жануарлар организмінің химиялық құрамы және химиялық құбылыстар мен энергиялық процестер туралы ғылым. Қазақстанда жануарлар биохимиясы 1940 жылдан бастап дами бастады. Жануар денесіндегі түрлі [[фермент]]тер(мыс., [[миоглобин]], [[цитохром]], [[каталаза]], т.б.) [[онтогенез]] сатыларымен байланыстыра зерттелді. Сау және ауру мал қанының сарысуындағы [[белок]]тар [[биохимия]]лық тұрғыдан сипатталды (Ж.[[Омаров]], Ө.[[Ташмұхаметов]], Б.[[Қарабалин]], т.б.). Бұдан жануарларға тән гетерозистің молек.-генетик. механизмі зерттеліп, мал будандастырудың зат алмасу процестеріне тигізетін әсері анықталды (Ә.[[Сәрсенов]]). [[Пропин]] қышқылымен ашытылған сүрлемдегі биохимиялық құбылыстар сипатталып, оны бұзауға азық ретінде беруге болатындығы дәлелденді. == Жануарлар гистологиясы == Жануарлар гистологиясы(''грекше [[hіstos]] — тін, ұлпа'') — жануарлар жасушаларының, оның өте ұсақ құрылымдық құрылысын, тіндерінің шығу тегі мен дамуын зерттейтін [[биология]] ғылымының, оның ішінде жануарлар морфологиясының бір саласы. Қазақстанда жануарлар гистологиясының дамуы [[Алматы]] малдәрігерлік институтында (қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университеті) гистология кафедрасының ашылуымен тығыз байланысты ([[1929]]). [[1930]]— [[1960]] жылы жануарлардың тыныс алу органдары ([[Мұхамедғалиев]], Т.[[Мәсенов]]), [[1960]] — [[1980]] жылы жыныс бездері (Мырзамәдиев, т.б.) тін [[филогенез]]і мен тін айналасындағы жағдайларға байланысты зерттелді. 1970 — 1980 жылы жалпақ құрттар ([[трематода]]) мен жұмыр құрттардың ([[нематода]]) жүйке жүйесі ([[Домбровский]], [[Мырзамәдиев]]), ас қорыту органдары (В.Я. [[Панин]], Б.[[Шайкенов]], т.б.) анықталды. Малдың еті мен өкпесі (Н.[[Лебедева]]), сүйегі (В.[[Матвиенко]], т.б.), жүрегі мен қантамырлар жүйесі ([[Бердоңғаров]], т.б.) терісі (І.Шағыров, т.б.) гистология тұрғыдан сипатталып, жүн гистогенезі (Э.Б. [[Всеволодов]], т.б.) анықталды. Қысыр малға қолданылатын тіндік препараттар алынды (М.М. [[Шахматов]], т.б.). [[1980]] жылдардан жұқпалы және инвазиялық аурулар кезінде мал организмінде туатын субжасушалық өзгерістер зерттелуде. == Жануарлар эмбриологиясы == Жануарлар эмбриологиясы (грек. embryon — ұрық) — Ж-дың ұрықтық немесе эмбриондық дамуын, кең мағынада алғанда жеке организмнің (онтогенезде) дамуын толықтай зерттейтін ғылым. Ж. эмбриологиясы саласындағы ғыл.-зерт. жұмыстары Қазақстанда 1950 ж. Қазақстан ҰА-ның Эксперименттік биология (қазіргі “Биоген” жабық акцион. қоғамы) ин-тында, Алматы зоотех.-малдәрігерлік (қазіргі Қазақ ұлттық агр. ун-ті) ин-тында акад. Мұхамедғалиевтің басшылығымен басталды. Республика ғалымдарының зерттеулерінің нәтижесінде құрсақтағы қозы (Шағыров, А.Т. Қазатаев, т.б.), құлын (Қ.Ш. Баймұхаметов), торайдың (Н.С. Панченко, т.б.) сырт пішіні сипатталып, дене мүшелерінің арақатынасы зерттелді. Сондай-ақ, тері (Шағыров), қалқанша без (Л.Д. Литвинова), жемсау бездеріне (Б.О. Исаев), бүйрек (А.Ф. Шамилов), асқазан мен ішек (Баймұхаметов), бауыр (Р.Ә. Тоқтамысова) эмбриогенезіндегі заңдылықтарға сипаттама берілді. Қазақ биязы жүнді қойы (Бальмонт, Еламанов, т.б.) мен қазақ арқар-мериносының (Бутарин, т.б.) құрсақта дамуы зерттеліп, қаңқаның сүйектену ерекшеліктері анықталды. Қозының, оның органдарының құрсақта өсуі, оның әр кезеңде әртүрлі заңдылықтарға бағынатыны дәлелденді (Бердімұратов). Қозының құрсақта дамуының алғашқы кезеңдері жете зерттеліп, заңдылықтары қорытылды (Мұхамедғалиев, Баймұхамбетов). Құрсақтағы қозы қанының биохим. ерекшеліктері, оның ақуыз құрамы анықталды (О.В. Дьяченко, ұ.М. Әбілова, т.б.). Қой (Мұхамедғалиев, Тойшыбеков, Мырзамәдиев, Жаңабеков, т.б.) мен ірі қара (А.М. Омарбаев) зиготасының трансплантациясы (орнын алмастырып салу) мәселелері зерттелуде. Осы кездегі Ж. эмбриологиясында салыстырмалы-сипаттамалы және эксперименттік бағыттан басқа, экол. эмбриология бағыты дамып келеді. Бұл бағыт дамып келе жатқан организмді тіршілік ортасымен байланыстыра зерттейді. == Жануарлар генетикасы == Жануарлар генетикасы(грекше genesіs – шығу, пайда болу, тек) – жануарлардың тұқым қуалаушылық және өзгергіштік қасиеттерін зерттейтін ғылым. Оның негізгі мақсаты – шаруашылыққа тиімді белгілердің тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігінің заңдылықтарын ашу, оларды басқару жолдарын анықтау.Жануарлардың адамға қажетті жаңа тұқымдарын өсіріп шығару. Осыған байланысты жануарлар генетикасы мына мәселелерді зерттейді: 1) тұқым қуалаушылықтың материялық негізі; 2) тұқым қуалаушылық затының (геннің) ұрпақтан ұрпаққа берілу жолы мен заңдылықтары; 3) нақтылы бір белгілердің пайда болып, қалыптасып даму жолдары; 4) тұқым қуалаушылық заттың (генетикалық мәлімет) өзгеру себептері мен түрлері. Бұл мәселелер жануарлар дүниесі құрылымының әртүрлі деңгейінде (молекулалық, жасушалық, организмдік, популяциялық) зерттеледі. 19-ғасырдың аяғы 20-ғасырдың басында жануарлардың әр түріне тән хромосома саны, сонымен қатар хромосомалар құрылысының бұзылуы мен санының өзгеруіне байланысты әртүрлі аурулар мен әртүрлі жағымсыз ауытқулар байқалатыны анықталды. Жануарлар генетикасы оларды сұрыптауға негіз болды. Сұрыптау нәтижелілігіне тікелей қатысы бар жалпы және популяциялық генетика заңдылықтары ашылды. Бұл сұрыптау жүйесіне енген малдың биологиялық немесе шаруашылыққа тиімді белгілерін шартты түрде сапалық және сандық деп екі жікке бөлу қажеттігін дәлелдеді. Сапалық белгілердің жануарлар генетикасы ашқан тұқым қуалаушылық заңдылықтары оларды сұрыптау тәжірибесінде малдың ата-тегін анықтау, өнімділігі мен шағылыстырғандағы нәсілдік қасиеттерінің үйлесімділігін алдын-ала болжау үшін кеңінен қолданылады. == Жануарлар морфологиясы == Жануарлар морфологиясы (грекше morphe – пішін)' – денесінің пішіні мен құрылысы, олардың жекеше және тарихи эволюциялық дамуы туралы ғылым. Бұл анатомия, гистология, эмбриология, цитология ғылымдарымен тығыз байланысты. Қазақстанда эволюциялық морфология (ұзақ тарихи даму процесі кезінде жануарлардың төменгі сатыдағы қарапайым түрінен жоғарғы сатыдағы күрделі организмдерге дейінгі аралығы); салыстырмалы морфология (әртүрлі мал тұқымдарының ұқсастығы мен айырмашылығы заңдылықтарын салыстыра зерттеу); мал тұқымдары морфологиясы (малдың органдарының құрылысын мал тұқымына байланыстыра зерттеу); функционалдық морфология (жануарлар организмі құрылысының ерекшеліктерін қызметіне байланысты сипаттау) салаларындағы зерттеулер кең өріс алды. Сүтқоректілердің (олардың ішінде малдың), құс пен балықтың, бауырымен жорғалаушылардың, жәндіктердің тыныс алу, ас қорыту, жүйке, жүрек-қантамыр, сүйек-ет жүйелері зерттеліп, олардың эволюциялық, экологиялық, филогенездік, түраралық, тұқымаралық ерекшеліктері анықталды. Салқын қанды жануарлар денесінде пигменттердің таралу ерекшеліктері айқындалды. Жүн мен жүн талшықтары, тері морфологиясы жөнінде көптеген құнды мәліметтер алынды. == Жануарларды сұрыптау == Жануарларды сұрыптау (латынша selectіo – таңдау, сұрыптау) – малдың жаңа тұқымдарын шығару және оларды жақсарту тәсілдері туралы ғылым; зоотехния саласы. Мұның мақсаты: малдың өнімділігін және түрлі ауруға төзімділігін арттыру, тіршілік мерзімін ұзартып, қазіргі өндіріс технологиясына бейімдеу. Қазақстанда өнімді аз беретін жергілікті мал тұқымдарын сұрыптау, іріктеу, оларды мол өнімді тұқымдармен будандастыру арқылы малдың жаңа тұқымдарын шығару іске асырылды. Республика селекционерлері тұқым таңдау, жұптастыру, аса бағалы генотиптерді іріктеп, оларды сұрыптауда пайдалану, алынған тұқымдардың қоршаған ортаға бейімделуі, алыстекті будандастыру мәселелерімен айналысты. Қазақтың ақбас сиыры, Әулиеата, Алатау сиырлары, Қазақтың биязы жүнді қойы, Оңтүстік қазақ мериносы, Солтүстік қазақ мериносы, Биязылау жүнді дегерес қойы, Қазақ арқар-мериносы, Кеңес жүндес ешкісі, Қостанай, Көшім жылқылары, жабы тәріздес Қазақ жылқысы, сонымен қатар үйректің “Медеу”, тауықтың “Алатау” түрлері, т.б. шығарылды. Сондай-ақ, Қырдың қызыл, Галловей, Санта-гертруда сиырларының тұқымын жақсарту әдістері ұсынылды. Айршир, Қалмақ сиырларының таңдаулы табындары мен Кроссбред қойының отарлары құрылды, биязылау жүнді және құйрықты қой типтері шығарылды. == Жануарлар физиологиясы == Жануарлар физиологиясы(грекше physіs – табиғи) – жануарлар организмінің, оның жеке жасушалары, тіндері мен органдарының, қызмет жүйелерінің тіршілігі туралы ғылым. Оның негізгі мақсаты – адамның мұқтажына, талабына сәйкес үй хайуанаттарының тіршілік әрекеттерін зерттеп, олардың өнімділігін, өнімінің сапасын арттыру. Жануарлар физиологиясы негізінде малдың қоректік заттар мен энергияға деген мұқтаждығы анықталып, нормативтер белгіленеді; төл өсіру мен малды күтіп-бағудың ғылыми негіздері ұсынылады; мал өсірудің тиімді жолдары анықталып (қолдан ұрықтандыру, ұрықты көшіру, т.б.) практикада әртүрлі техниканы қолдануға жол ашылады (мысалы, сауу қондырғылары); малды үйрету, машықтандыру негіздері анықталады; малдың жұқпайтын ауруларының себептері айқындалып, малдың өсуін жеделдететін түрлі биологиялық активті заттар – витаминдер, гормондар, тіндік қуаттандырғыш заттар қолданылады. Жануарлар физиологиясы ғылым ретінде тек 19-ғасырдың ортасы мен 20-ғасырдың басында қалыптасты. == Жануарлар экологиясы == Жануарлар экологиясы – экологияның бір саласы. Бұл салада экожүйедегі популяцияның тіршілік ету заңдылықтары анықталып, жануарлардың қоршаған ортаға бейімделуі зерттеледі. Қоршаған ортада болып жатқан антропогендік факторлар жануарлар тіршілігін өзгертіп, тіпті кейбір түрлерінің жойылып кетуіне әкеледі. Қоршаған ортаға адамның тигізген іс-әрекетінің нәтижесінде, сондай-ақ технологиялық қалдықтар мен радиоактивтік заттардың, әртүрлі табиғатта болып жататын апаттардың әсерінен ауа, ландшафт құрамының бұзылуы, топырақтың ластануы – жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесіне елеулі өзгерістер әкеледі. Мысалы, 20-ғасырдың 50-жылдарындағы Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игеру нәтижесінде сол аймақта тіршілік ететін омыртқасыз жануарлардың 70%-ы жойылып кетті. 20-ғасырдың 60-жылдарынан бастап, Арал теңізінің тартылуына байланысты бағалы балықтар (сазан, қаяз, ақмарқа, т.б) құрып кетті. Омыртқалы жануарлардың 125 түрі және омыртқасыз жануарлардың 105 түрі Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген. Осыған орай, жануарлар экологиясы – қазіргі заманның өзекті мәселелерінің бірі. == Жануарлардың көне атаулары == Жануарлардың көне атаулары — жануарлардың сирек қолданылатын не ұмытылған атаулары. Қазақ халқының көшпелі өмір салты сан ғасырлар бойы табиғатпен етене танысуына мүмкіндік берді. Осының нәтижесінде жабайы жануарлардың тіршілік тынысын, олардың бір-бірінен айырмашылығын, мекен орнын, пайдасы мен зиянын ажырата білді. “Түз тағысы табиғатпен тілдес” екендігін айқын аңғарып, олардың аталық, аналық және ұрпақтарын жеке атаумен атап, әрқайсысына ерекше мән берген. Кейбір жануарларды киелі, қасиетті деп санаған, немесе кесірі тиеді, не киесі ұрады деп есептеген. Мыс., жыланды — қыбыр, ұзынқұрт, түймебас, т.б. деп, ал қасқырды — итқұс, бөрі, ұлыма, т.б. деп атаған. Ежелден қазақ аңшылары мен саяткерлері арасында аңдар төлдеген кезде, құстар жұмыртқалап жатқанда, балықтар уылдырық шашқанда оларды ауламайтын салт-дәстүр қалыптасқан. Мұның өзі түз тағыларына деген үлкен қамқорлықты көрсетеді. Жабайы жануарларды кең байтақ еліміздің әрбір облыстарында жергілікті атаумен атай беру де кездеседі. Мыс., аққуды — ақ шандоз, жираф — керік, мысықтың баласы — шаған, т.б. Бұдан 5 ғ. бұрын жазылған Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының “Шипагерлік баян” атты шығармасында кездесетін жануар атаулары да қазіргіден өзгеше. Мыс., тышқан — сумақы, сиыр — маңғаз, барыс — айбар, жылқы — тұлпар, т.б. Қазіргі кезде жануарлардың көне атаулары мүлде ұмытыла бастаған (мыс., жұпар жылан, таутайлақ, маңқұс, құртқа, мәлике, т.б.). Жануарлардың көне атаулары ұлттық фольклорда, ауыз әдебиетінде, мақал-мәтелдерде жақсы сақталған. Мыс., “Борақты ұрсаң тұмсықтан, тез өледі шымшықтан”, “Таутанның алма аланын, кесіріне жолығарсың балаңның”, т.б. Мұндай ұмытылған атауларды пайдалану — тіл байлығымызды молайта түспек. == Жануарлар туралы ертегілер == Жануарлар туралы ертегілер, хайуанаттар туралы ертегілер — ертегінің көне замандағы мифтер мен әртүрлі тұрмыстық, аңшылық әңгімелердің негізінде пайда болып, кейінгі замандардағы адамдар мінезін, олардың өзара қатынасы мен байланысын аллегориялық түрде жан-жануарлар бейнесі арқылы тұспалдап көрсететін түрі. Жануарлар туралы ертегілер, негізінен, үш топқа бөлінеді: этиологиялық жануарлар туралы ертегілер, классикалық жануарлар туралы ертегілер және мысал ертегілер (аполог). Этиологиялық жануарлар туралы ертегілер — өзінің шығу мерзімі жағынан мұндай ертегілердің ең көнесі. Мұнда хайуанаттардың сыртқы пішіндегі немесе жүріс-тұрысы, мінез-құлқындағы бір ерекшелігі, оның солай болу себебі жайында баяндалады. Бұл топтағы ертегілердің басты ерекшелігі — оқиғаны себеп-салдарлы сипатта баяндауы және байырғы синкреттілікті сақтап қалуы мен этиологиялық мифке жақын болуы. Бұл ертегілердегі хайуанаттардың сипаттамасы басқа елдер ертегілермен сарындас. Мыс., түлкі — аса айлакер, екіжүзді, алаяқ қу, қасқыр мен жолбарыс — адуынды озбыр, қара күш иесі, аю — икемсіз, қарабайыр, т.б. Шығыс және Еуропа халықтарының жануарлар туралы ертегілерінің көпшілігін классикалық жануарлар туралы ертегілер құрайды. Олардың сюжеті де ұқсас болып келеді. Өйткені, бұл ертегілердің көпшілігі әр халықтың тарихында болған ұқсас жағдайдан туған. Ал біразы арғы тегі бір түркі халықтарының ежелгі дәуірінде пайда болған. Енді бір бөлігі мәдени, сауда, т.б. қарым-қатынастар арқылы ауысқан. Бұлардың моральдік және әлеум. мазмұны аса терең. Жыртқыштар қанаушыларды, әлсіз жануарлар кедейлерді еске түсіреді. Олардың іс-әрекетімен қатар мінездері де шебер сомдалады. Классик. жануарлар туралы ертегілердің құрылымы онша күрделі емес. Олардағы сюжет хайуанаттар арасындағы кездесулер мен қақтығыстарға құрылады. Бір сарынды эпизодтардың өзгермей, үнемі қайталанып келетін түрі көптеген әлем халықтары ертегілерінде бар. Олардың үлгілері — “Қотыр торғай”, ”Кім неден күшті”, т.б. ертегілер. Мысал ертегілерде — баяндау белгілі бір моральдік қағида мен тұжырымды дәлелдеуге бағытталады, сол себепті олар көп жағдайда нақылмен аяқталады. Қазақ халқының мысал ертегілері шығыс фольклорымен тығыз байланысты. Мыс., Орт. Азияға кең тараған “Қалила мен Димна”, “Тотынама”, т.б. Жануарлар туралы ертегілер адам болмысының ертедегі тотемдік сенімдермен байланысты пайда болған. Жануарлар туралы ертегілердің прозалық баяндаудан өлеңге көшіп отыратын үлгілері де кездеседі.<ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жануарлар| ]] [[Санат:Патшалық (биология)]] [[Санат:Алфавит бойынша жануарлар]] 0yygnl1dqq76a6wkd5i6hiil720k3nz 0 22965 3056275 2909485 2022-08-01T12:11:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қожатоғай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =01|lat_sec = 43 |lon_deg =68|lon_min = 12|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы =Түркістан облысы |кестедегі облыс =Түркістан облысы |ауданы = Отырар |кестедегі аудан = Отырар ауданы |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Қожатоғай ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2120 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қожатоғай}} '''Қожатоғай''' — [[Түркістан облысы]] [[Отырар ауданы]]ндағы ауыл, [[Қожатоғай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шәуілдір]] ауылынан оңтүстікке қарай 95 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2040 адам (990 ер адам және 1050 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2120 адамды (1061 ер адам және 1059 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1940 жыл|1940]]-[[1997 жыл|97]] жылы қаракөл қой тұқымын өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болып келді. Оның негізінде Қожатоғайда және округке қарасты [[Дарбаза (Отырар ауданы)|Дарбаза]], [[Байтоғай]], Бұлақ ауылдарында ӨК, ЖШС және бірнеше шаруа қожалықтары құрылды.<ref name="source1">[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref><ref> Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2 </ref> Қожатоғай ауылдық округі Отырар ауданы әкімінің 19.03.2013 жылғы №127 қаулысына сәйкес, Отырар ауданы әкімшілік-аумағынан шығарылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Отырар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Отырар ауданы елді мекендері]] imy1vr1cyw67tersxgxricaz6ohqjdc 0 23660 3056667 2744445 2022-08-02T05:17:23Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Итқырылғансор |Төл атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 49.18389/63.68944 |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 110 |Ұзындығы = 8 |Ені = 2,5 |Ауданы = |Көлемі = |Жағалау сызығының ұзындығы = |Тереңдігі = |Орташа тереңдігі = |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = |Құятын өзендер = |Шығатын өзендер = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Қостанай облысы |Аудан = Жангелді ауданы |Позициялық карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан Қостанай облысы |Ортаққордағы санаты = }} '''Итқырылғансор''' – [[Жаман Ақкөл]] сорының солтүстігінде 12 км жердегі сор. == Географиялық орны == [[Қостанай облысы]] [[Жангелді ауданы]] жерінде орналасқан. [[Торғай өзені (Шалқартеңіз)|Торғай]] және [[Ұлы Жыланшық]] өзендерінің аңғарында орналасқан. == Гидрографикасы, сипаты == Сор доға тәрізденіп ендік бағытта 8 км-ге созылып жатыр, енді жері 2,5 км. Теңіз деңгейінен 110 м шамасында. Батысында Қарасай аңғарымен, шығысында [[Қазымбай Қарасу]] сайы, солтүстігінде [[Ащытастысор]] сорымен шектеседі. Оңтүстігі тегіс тақырлы келген.<ref>АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Сорлар]] [[Санат:Қостанай облысы көлдері]] [[Санат:Жангелді ауданы географиясы]] l5afnut6qe6ddsbvgs1rkgxvxes1yjq 0 25656 3056697 2911481 2022-08-02T06:34:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Асықата |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =53|lat_sec = 13 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Асықата ауылдық округі{{!}}Асықата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1942 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Киров'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =25 300 |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Асықата''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Асықата ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 17 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 10 682 адам (5337 ер адам және 5345 әйел адам) болса, [[2019 жыл]]ы 25 300 адамды (12 500 ер адам және 12 800 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1939 жыл|1939]] – [[1940 жыл|40]] жылдары [[Мырзашөл]] даласын игеру кезінде қаланып, "Бағара" ауылы деп аталған, 1940 – [[1962 жыл|62]] жылдары Киров ауданының орталығы болды. 1962 – [[1967 жыл|67]] жылдары "Киров" ауылы, 1967 – [[1995 жыл|95]] жылдары Киров кенті болды. [[1996 жыл]]ы аудан Асықата болып өзгеріп, орталығы – Асықата кенті болды. 1997 жылы аудан таратылып Мақтаарал ауданына қосылды. == Кәсіпорындары == Кентте республикадағы ең ірі мақта тазалайтын зауыт жұмыс істеген, соның негізінде мақта жинайтын, өңдейтін АҚ, өнеркәсіп, шаруа қожалықтары құрылған. == Инфрақұрылымы == Асықатада тұрмыстық қызмет көрсету орындары, 2 орта мектеп, мәдениет үйі, клуб, аурухана, емхана жұмыс істейді. Бұл кент Қазақстан Жазушылар Одағын басқарған, дүние жүзінің қазақтары қауымдастығы төрағасының орынбасары болған қоғам қайраткері [[Қалдарбек Найманбаев]]тың туған жері.<ref>Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 3uychk3e3tjelo185myn22skygs6mwa 0 25801 3056669 2628219 2022-08-02T05:22:52Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Ащытастысор |Төл атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 49/21/30/N/63/58/10/E |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 140 |Ұзындығы = 13,3 |Ені = 5,8 |Ауданы = 48,9 |Көлемі = |Жағалау сызығының ұзындығы = |Тереңдігі = |Орташа тереңдігі = |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = |Құятын өзендер = |Шығатын өзендер = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Қостанай облысы |Аудан = Жангелді ауданы |Позициялық карта = Қазақстан |Позициялық карта 1 = Қазақстан Қостанай облысы |Ортаққордағы санаты = }} '''Ащытастысор''' – [[Қостанай облысы]] [[Жангелді ауданы]]ндағы ащы көл. [[Торғай өзені (Сілеті)|Торғай]], [[Жыланшық]] өзендерінің аралығында, теңіз деңгейінен 140 м биіктікте жатыр. == Гидрографикасы == Аумағы 48,9 км². Ұзындығы 13,3 км, ені 5,8 км. Жауын-шашын мол жылы толысып отырады. Жағалауы жазық. [[Қараша]]ның аяғында суы қатып, [[наурыз]]дың аяғында ериді.<ref>АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жангелді ауданы көлдері]] [[Санат:Торғай су алабы]] lqtirtilrqym931sjoa37aqqj19e89a 0 25912 3056573 747969 2022-08-01T18:19:08Z СеніңШешең 121905 СеніңШешең [[Әлам Әд-Дин Әл-Жауһари]] бетін [[Әлам әд-Дин әл-Жауһари]] бетіне жылжытты: Есім орфографиясын дұрыстадым wikitext text/x-wiki '''Әлам Әд-Дин Әл-Жауһари''' (10 – 12 ғасырлар шамасында) – [[Отырар|Отырардан]] шыққан [[лексикограф,]] [[ақын,]] [[ғалым]]. [[Исмаил әл-Жауһари|Исмаил әл-Жауһаридің]] ұлы. Ол туралы [[Дерек|деректер]] бізге 13 ғасырда [[өмір]] сүрген [[ибн Саид әл-Кифти]] мен неміс ғалымы [[Зутер|Г.Зутер]] (1848 – 1922) арқылы жеткен. Әлам әд-Дин әл-Жауһаридің жастық шағы [[Аббас]] әулеті империясының күйреуі кезінде өткен. Әйтсе де ол жасынан үлкен [[білім]] ошақтарынан сусындаған. [[Сұлтан]] сарайларында өткен [[сөз]] зергерлері мен [[ғалым|ғалымдар,]] ойшыл даналар, [[өнерпаз|өнерпаздар]] кездесулеріне жиі қатысып тұрған. Ол [[араб,]] [[парсы,]] [[үнді]] тілдерінде жазды. Әлам әд-Дин әл-Жауһари шешендік өнерімен, терең ойларымен тыңдаушыны баурап алатын болған. Ол [[ата]] жұртынан шыққан, атақты жерлестері [[Аббас әл-Жауһари,]] [[Әбу Насыр әл-Фараби,]] [[Исқақ әл-Фараби]] шығармаларымен таныс болды. Әлам әд-Дин әл-Жауһари туралы тарихи деректер оның [[математика]] саласында аса күрделі еңбектер жазғанын, [[астрономия|астрономиялық]] [[аспаптар]] жасау және оларды пайдалану ісінде асқан шеберлігімен танылғанын мәлімдейді. Әлам әд-Дин әл-Жауһаридың ақындығы да бар. Оның бәйіттерінің біршамасы ''«Әйел көркі – жүзінде, Еркек көркі – ісінде»'' дегендей [[афоризм|афоризмдік]] нақыл сарынында жазылған. <ref>Оңтүстік Қазақстан обылысының энциклопедиясы</ref> ==Сілтеме== <references /> {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Тарих]] gwhkouxqsyfvthrz76f17p6vw52m5rs 3056584 3056573 2022-08-01T18:37:33Z СеніңШешең 121905 wikitext text/x-wiki '''Әлам әд-Дин әл-Жауһари''' (шамасында X―XII ғғ.) ― [[Отырар|Отырардан]] шыққан лексикограф, [[ақын]], [[ғалым]]. Исмаил әл-Жауһаридің ұлы. Ол туралы деректер бізге XIII ғасырда өмір сүрген Ибн Саид әл-Кифти мен неміс ғалымы Г. Зутер (1848―1922 жж.) арқылы жеткен. Әлам әд-Дин әл-Жауһаридің жастық шағы [[Аббас]] әулеті империясының күйреуі кезінде өткен. Әйтсе де ол жасынан үлкен [[білім]] ошақтарынан сусындаған. [[Сұлтан]] сарайларында өткен [[сөз]] зергерлері мен [[ғалым|ғалымдар]], ойшыл даналар, өнерпаздар кездесулеріне жиі қатысып тұрған. Ол [[Араб тілі|араб]], [[Парсы тілі|парсы]], [[хинди|үнді]] тілдерінде жазды. Әлам әд-Дин әл-Жауһари шешендік өнерімен, терең ойларымен тыңдаушыны баурап алатын болған. Ол [[ата]] жұртынан шыққан, атақты жерлестері Аббас әл-Жауһари, [[Әбу Насыр әл-Фараби]], Исқақ әл-Фараби шығармаларымен таныс болды. Әлам әд-Дин әл-Жауһари туралы тарихи деректер оның [[математика]] саласында аса күрделі еңбектер жазғанын, [[астрономия|астрономиялық]] аспаптар жасау және оларды пайдалану ісінде асқан шеберлігімен танылғанын мәлімдейді. Әлам әд-Дин әл-Жауһаридың ақындығы да бар. Оның бәйіттерінің біршамасы ''Әйел көркі – жүзінде, Еркек көркі – ісінде'' дегендей [[афоризм|афоризмдік]] нақыл сарынында жазылған.<ref>Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы</ref> ==Сілтеме== <references /> {{Суретсіз мақала}} {{stub}} [[Санат:Тарих]] 0ypqtjthrme50eimbk13y9b2ea25wk5 0 27213 3056793 3023557 2022-08-02T11:32:31Z BirJarq 120985 нақтылау, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = Дос-Мұқасан тобы |Шынайы атауы = |Логотипі = |Логотип ені = |Суреті =ВИА «Дос-Мукасан».tif |Сурет тақырыбы = Досмұқасан [[Ансамбль|ансамбл]]і<br /> |Сурет ені = 300px |Фон = |Жанры = эстрада |Белсенділік жылдары = 1967 — осы уақытқа дейін |Мемлекет = {{KAZ}} |Қайдан = Алматы |Тілі = [[қазақ тілі|қазақша]], [[орыс тілі|орысша]] |Басқаша атауы = |Лейблы = |Басқа да жобалары = |Құрамы = Д.Сүлеев, [[Мұрат Құсайынов|М.Құсаинов]], Қ.Санбаев, А.Литвинов, [[Мейірбек Молдабекұлы Молдабеков|М.Молдабеков]], Қ.Әжібаева, [[Шәріп Омарұлы Омаров|Ш.Омаров]], Б.Жұмаділов, Н.Құсайынов, [[Ақжол Нұсқабекұлы Мейірбеков|А. Мейірбеков]] |Бұрынғы қатысушылары = [[Бақытжан Жұмаділов]] |Сайты = }} '''Дос-Мұқасан''' — [[эстрада]]лық вокальді аспаптар [[Ансамбль|ансамбл]]і. Ансамбльдің көркемдік жетекшісі — [[1972 жыл]]<nowiki/>дан бері [[Сазгер|композитор]] [[Мұрат Құсайынов]]. Ансамбль құрамы екі рет (1975, 1985) жаңарды. 1997 жылы Досмұқасанның құрылғанына 30 жыл толуына байланысты “Әуен” музыка студиясынан “Той жыры” деген атпен ансамбльдің 1967 — 75 жылдары орындаған ең таңдаулы әндерінің "Үнтаспа"-альбомы шығарылды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> == Топтың тарихы == 1967 ж Қазақ политехнологиялық иниститутының(қазіргі Қазақ мемлекеттік ұлттық техникалық университеті) жанынан құрылды. Ансамбль аты оны ұйымдастырушылар (Досым Сүлеев, Мұрат Құсайынов, Қамит Санбаев, Александр Литвинов) есімдерінің (Досым, Мұрат, Қамит, Саня) алғашқы буындарынан құралған. Ансамбльдің аталған алғашқы құрамына кейіннен М.Молдабеков, Қ.Әжібаева, Ш.Омаров, Б.Жұмаділов, Н.Құсайыновтар қосылды. == Шығармашылығы == [[Репертуар]]<nowiki/>ынан электронды музыкалық аспаптар сүйемелімен орындалатын қазақтың халық әндері (“Назқоңыр”, “Ахау бикем”, “Он алты қыз”, “Сұлу қыз”, “[[Құдаша]]”, “Ауылың сенің іргелі”, т.б.), халық композиторларының ([[Естай]], [[Ақан сері]], [[Мариям Жагорқызы]], т.б.) әндері және қазіргі қазақ композиторларының әндері (“Сағындым сені” — Е.Хасанғалиев; “[[Алатау]]”, “Куә бол” — Н.Тілендиев, “Жыр жазамын жүрегімнен” — Ұ.Жұбанов; “Шофер келді қырманға” — С.Мұхамеджанов, т.б.), сондай-ақ, ансамбльдің өз мүшелерінің шығармалары (“Той жыры”, “Күт мені” — Сүлеев; “Қайдасың” — Молдабеков; “Қуанышым менің”, “[[Туған жер]]” — М.Құсайынов) орын алды.Досмұқасан дәстүрлі [[Фольклор|фольклорлық-музыка]] туындыларды өз кезеңіндегі [[Эстрада|эстрадалық музыка]] мәнеріне сай өңдеп, жаңа сипат беріп, құлпырта орындады. Бұл сипат, әсіресе, “[[Жерұйық]]” рок-операсы (1980), “Дала және ғарыш” (1985) сияқты күрделі шығармалардан айқын танылды.[[Сурет:dosmukasan.jpeg|thumb|250px|right|Досмұқасан [[Ансамбль|ансамбл]]і.1967 ж.]] ;Танымал әндері * ''Бәрінен де сен сұлу'' * ''Ты — моя мечта'' * ''[[Куә бол]]'' * ''[[Той жыры]]'' * ''Құдаша'' * ''Дударай'' * ''Туған жер'' * ''Сұлу қыз'' * ''[[Назқоңыр]]'' * ''16 қыз'' * ''Қарлығаш'' * ''Жанарым'' * ''Ахау бикем'' * ''Ақ сиса'' * ''Алатау'' * ''Алматы түнi'' * ''Арал'' * ''Қайдасың'' * ''Су тасушы қыз'' * ''Шофер келеді Қырманға'' * ''Ауылың сенің іргелі'' * ''Қуанышым менің'' * ''Ләйлім-шырақ'' * ''Бойжеткен'' * ''Ғашықтар әні'' * ''Жыр жазамын жүрегімнен'' * ''Сағындым сені'' * ''Күт мені'' * ''[[Әпитөк]]'' * ''Бақытқа барар жолда'' * ''Бетпак Дала'' *''Ахау бикем'' *''Аяулым'' * ''Қыздар-ай'' * ''Сен менің ертегімсің'' * ''Айгөлек'' * ''Гүл қала'' * ''Ғашықтар әні'' * ''Далам менің'' [[Сурет:Дос-Мұқасан.jpg|thumb|right|250px|«Дос-Мұқасан» ансамбльі. 2008 ж.]] == Топ құрамы == {| class="wikitable" |+"Дос-Мұқасан" ВИА-ның алғашқы "жұлдызды" құрамы<ref>[http://dos-mukasan.kz/?page_id=840 "Дос-Мұқасан" ВИА-ның алғашқы "жұлдызды" құрамы]</ref> !Мүшенің аты !топтағы рөлі |- |Досым Сүлеев |клавиатурашы, саксофонист, ансамбль жетекшіс |- |Мұрат Құсайынов |жеке гитарист, солист |- |Қамит Санбаев |ритм гитаристі, солист |- |Александр Литвинов |барабаншы |- |Мейірбек Молдабеков |ритм гитаристі, солист |- |Сағаділда Хасенов |бас гитарист |- |Юрий Лим |барабаншы |- |Құрманай Омарова |солист |- |Дариға Тұрсынова |солист |- |Усмадияр Мақанов |солист |- |Шәріп Омаров |бас гитарист |- |Бақытжан Жұмаділов |солист, өнерпаз |- |Тасхан Нарбаева |солист |- |Алтынбек Үмбетов |домбырашы |- |Нұртас Құсайынов |солист |- |Николай Буктуков |иллюзионист, сауықшы |- |Ұлықпан Сыдықов |ақын |- |Елшібек Жақашев |дыбыс инженері |- |Тұрсын Омарұлы Салибаев |куратор |} == Дискографиясы == '''Альбомдары''' * 1973-ВИА «Дос-Мукасан» — СМ 0004363-4 * 1973-ВИА «Дос-Мукасан» — ГД-0003443-4 * 1973-ВИА «Дос-Мукасан» — ГД-0003445-6 * 1976-ВИА «Дос-Мукасан» — С60-07677-78 * 1980-ВИА «Дос-Мукасан» — СМ00 791, (компакт-кассета) * 1983-ВИА «Дос-Мукасан» — С60-19101-009, '''Компиляциялары''' * 1972 — 33ГД-0002911 Кругозор 1972 N5 (11) Первый оттиск. Казахские молодежные ансамбли «Дос-Мукасан» и «Айгуль». * 1977 — Г92-06497-98 Кругозор N12(11) Ансамбль «Дос-Мукасан» (Казахстан) * 1980 — С60 13531-2, Песни о целине == Жетістіктері == [[Сурет:Monument of 'Dos Mukasan' music band in Pavlodar; памятник группе "Дос Мукасан" в Павлодаре, скульптор Сергебаев Ескен.JPG|thumb|right|300px|Павлодар қаласындағы ескерткіш]] Досмұқасан халыққа кеңінен танылды, жастарға үлгі таратты. Досмұқасан — бүкілодақтық “[[Халықтар достығы]]” фестивалінің ([[Ташкент]], 1971), кәсіби орындаушылар байқауының ([[Минск]], 1973), сонымен қатар, 1973 жылы [[Берлин|Берлинде]], 1985 жылы [[Мәскеу]]де өткен жастар мен [[студент]]тердің халықаралық фестивальдерінің, [[Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы|Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы]]ның лауреаты (1974). ==Топ мүшелері== Д.Сүлеев, М.Құсайынов, Қ.Санбаев, А.Литвинов, М.Молдабеков, Қ.Әжібаева, Ш.Омаров, Н.Құсайынов, А.Мейірбеков == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.sssrviapesni.info/dosmukdisk.html Ұжымның дискографиясы] [[Санат:Қазақстан музыкалық ұжымдары]] db3tapsshqowcggnr64evcq9p9mjd1r 0 28554 3056757 2728242 2022-08-02T09:31:46Z Erjankum 11523 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki [[Сурет:Кейкінің кесенесі.jpg|thumb|right|400px|Кейкі батырға орнатылған Арқалық маңындағы кесене]] '''Кейкі батыр''' — Кейкі (Нұрмағамбет) Көкембайұлы (1871-1923 ж.), 1916 жылғы [[Торғай]] көтерілісінің батыры. Орта жүз құрамындағы [[Қыпшақтар|Қыпшақ]] тайпасының Құланқыпшақ руынан шыққан. Тұрмыс тапшылығын ерте көрген Кейкі [[Жыланшық]] болысының алпауыты [[Р. Шашамбайұлы]]ның малын қорып, дұшпандарына аттандыратын жігіті болған. Жастайынан аңшы, мергендігімен, өжеттігімен аймаққа танылған. Оның құралайды көзге атқан мергендігіне сай ел аузында ''«Амангелдінің көзі мерген, Кейкінің қолы мерген»'' деген сипаттама сақталған. Ресей патшасының 1916 жылғы маусым жарлығы себеп болған [[Торғай]] қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісіне алғашкы күндерден-ақ белсене араласып, оның негізгі қарулы күші — мергендер жасағын басқарды, көтеріліс штабынын, ең кауіпті тапсырмаларын орындап, жиі-жиі барлауға шығып тұрды. Кейкі батыр Күйік қопасындағы соғыста, Торғай қаласын қоршау кезінде және жазалаушы отрядқа қарсы соңғы ұрыс — Доғал шайқасында ерекше ерлік көрсетті. 1919 ж. 13 мамырда Торғай ояздық соғыс комиссары, халық батыры [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|Амангелді Иманов]] өлтірілгеннен кейін Кейкі қудалауға ұшырап, Ұлытау, [[Қызылқұм]]ға бой тасалауға мәжбүр болды. Бұл [[сүргін]] Торғайда Кеңес өкіметі орнағаннан кейін де толастамады. Ақыры, 1922 жылдың көктеміңде комиссар [[Александр Токарев]]ті атып кеткен Кейкіні 29 наурызда қызыл әскерлер айуандықпен өлтірді. Олар мергеннің екі қолы мен басын кесіп алып, басын бір ай бойы Торғай қаласының орталық аланына сырыққа шаншып қойды. Кейін мергеннің бас сүйегін [[Орынбор]]ға, ал 1926 ж. республика астанасы [[Қызылорда]]ға көшуіне байланысты, [[Санкт-Петербург]]ке алып кеткен. Батырдың бас сүйегі Санкт-Петербургтегі антропологиялық қордың [[кунсткамера]]сында сақтаулы болды. 2016 жылы Кейкі батырдың бас сүйегі елге қайтарылып, Аралық – Торғай тас жолының бойында орнатылған кесенеге батырдың бас сүйегі жерленді, сонымен қатар ол қаза тапқан Жалаулыдан топырақ әкеліп салынды. Кейкі мергеннің ұрпақтары [[Қостанай облысы]]ның [[Амангелді ауданы|Амангелді]] аудандағы [[Ақтас, Тасты]] елді мекендерінде тұрады. 1996 ж. батырдың 125 жасқа толуына байланысты ас беріліп, ескерткіш орнатылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref> == Әдебиет пен ғылыми зерттеулердегі Кейкі батыр бейнесі == Кейкі батырдың бейнесі халқымен бірге жасап, өміршеңдік танытса да кеңес дәуірінде партиялық саясаттың ызғарымен ғылыми зерттеулерден оның аты алынып тасталды. Соған қарамастан, батырдың бейнесі кеңестік әдеби шығармаларда кең көрініс тауып, майталман жазушыларымыздың шығармаларында шындық астарланып берілді. Атап айтсақ, [[Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов|Ғ.Мүсірепов]]тың «Аманкелді» пьессасы, [[Мұхамеджан Қожасбайұлы Қаратаев|М.Қаратаев]]тың «Даладағы дауыл», [[Қоғабай Сәрсекеев|Қ.Сәрсекеев]]тің «Қызыл жалау», [[Ақан Нұрманов|А.Нұрманов]]тың «Құланның ажалы» романдары және т.б.. Тағы бір еске аларлығы М.Қаратаев, Қ.Сәрсекеев, А.Нұрманов сынды жазушыларымыз сол [[Торғай Үстірті|Торғай]] өлкесінің тумалары ретінде және батыр жайлы естеліктерді жастайынан бойларына сіңіріп өскендіктен тарихи ақиқаттан алыс кетпеген десек, ал, заңғар жазушы Ғ.Мүсірепов ХХ ғ. 30 жылдары Аманкелді Имановқа қатысты материалдар жинау үшін Торғай өңірін аралаған, 1916 жылғы көтеріліс кезіндегі шайқас болған жерлерді көзі көреген, батырдың жарымен кездескен, көнекөз қариялардың естеліктерін тыңдап қағазға түсірген адам және осы сапарында Кейкіге қатысты да әңгімелерге қаныққан. Ал, Тәуелсіздік алған уақыттан бастап батырдың тарихи тағдырына арнап К.Әмірқызы, [[Серік Тұрғынбеков|С.Тұрғынбекұлы]], А.Байжан, Ә.Қылышбайұлы, Қ.Әлім және тағы басқалары мерізімді баспасөз беттерінде қалам тартты. Бірақ жарық көрген мақала, кітаптарда Кейкі батырдың күрес жолы тек ел аузындағы аңыз-әңгімелер негізінде жазылды және мұндай талпыныс батырдың тағдырына қатысты көптеген жаңсақтықтарға жол ашты, оның ішінде оның туып-өлген жылдары, кеңестік билікке қарсы күрескен тұстары. Мұның басты себебі мұрағат қорларындағы құжаттардың сол уақытта әлі ғылыми айналымға түспеуі еді. Өйткені, Кейкі батыр тарихшы мамандардың арнайы зертеу нысанына алынбаған болатын, яғни халық жадындағы батырдың асқақ бейнесі дәуірінде құжатқа түскен құжаттармен нақтыланбады. == Өмірбаяны == === Жас кезі === Кейкі Көкембайұлы 1877 жылы Торғай уезі, Қайдауыл болысында өмірге келген (қазіргі Қостанай обл., Аманкелді ауд., Тасты ауылы). Азан шақырып қойған аты Нұрмағанбет, руы Құлан [[Қыпшақтар|Қыпшақ]]. Көп кісіге қосылмай кейкиіп жүретін болғандықтан жеңгелері «Кейкі» атап кеткен. Сөйтіп, ел арасына «Кейкі» атымен танылған. Шежіреге зер салсақ Кейкі бес ағайынды болған: Көкембайдан Оспан, Қосжан, Омар, Кейкі және Шұбар. Осылардың ішінде бүгінде тек Қосшанның ғана ұрпағы бар. Кеңес дәуірінде Көкмбайдың кіндігінен тараған ұрпақтары «банды», «басымашының» туыстары деп айыпталып, билік басындағылардан тепірешті көп көрді. Жастайынан батыр мінезді Кейкі өзімен рулас Торғай өңіріндегі атақты бай Шашамбайдың Рахметі деген кісінің бетке ұстар жылқышысы болған. Аманкелдімен бірге барымташылыққа да түскен сарабдал азаматтардың қатарында бой түзеді. === [[Ұлт-азаттық қозғалыс]]қа аттануы === Кейкі батырдың елін күреске бастап шығуы және отарлық саясатқа қарсы қарулы қарсылық танытуы, атының ел аузына ілігіп "құралайды көзге атқан [[мерген]]", "батыр" атануы Торғай даласындағы 1916 жылғы қазақ халқының ұлт-азаттық көтерілісі тұсында орын алды. Қазақ даласын тұтастай шарпыған [[Ресей]] патшасының 1916 жылғы 25 маусым жарлығы түрткі болған азаттық жолындағы күресте Кейкінің батырлығымен қатар құралайды көзге атқан мергендігі кең танылды. Сол көтеріліс кезінде ол Торғай даласында құрылған Қыпшақ хандығының мергендер мыңдығын басқарды. Әу баста "патшаға қара жұмысқа адам бермейміз" деп өз қарсылығын танытып, ұйысқан халық бара-бара жеке хандық құрып, ауыз бірлігін танытты. Көтерілісшілердің 50 мыңдық әскеріне қарулас серігі [[Аманкелді Үдербайұлы Иманов|А.Иманов]] Бас сардар, Кейкі мергендердің мыңбасы болып тағайындалса, хан қылып халқы Ә.Жанбосыновты көтерді. === Ерлігімен көзге түсуі === Кейкі батырдың атышулы ерліктері 1916 жылдың күзі мен 1917 жылдың қысындағы [[Торғай]], [[Құмкешу]], [[Доғал]], [[Үрпек]]тегі және басқа да патшаның жазалаушы әскерлерімен болған шайқастарда анық көрінді, асқан мергендігімен, ержүректігімен көзге түсті, яғни көтерілістің даңқты қаһарманына айналды, ерлігі аңыз болып тарады. Оның көтерілісшілерге келіп қосылуынан хабар беретін алғашқы құжат 1916 жылғы 30 желтоқсандағы Торғай уезі, Қайдауыл болысы С.Бектасовтың уезд басшылығына жазған жеделхатындағы «...№11 ауылдан 10 адаммен Кейкі Көкембаев қосылды» деген мәліметі<ref>А.Иманов. Мақалалар, материалдар, документер. А., 1975 ж., 65 б.</ref>. Біздіңше бұл мәлімет Кейкі батырдың Торғай өңірінде көтерілген елге соңын ала қосылды деген ойды туғызбаса керек. Өйткені, 1916 жылғы 9 шілде көтерілістің орталығына айналған Батпақарада Ә.Жанбосынов басқарған сарбаздардың арасында Аманкелдімен бірге Кейкіде жүрді. 24 - шілдеде Торғай уезді бастығының хабарлауынша Торғай және Ырғыз қазақтарының қырға көшуі, онда қарулы сарбаз құру туралы хабарланған болатын <ref>Мырзағалиұлы М. 1916-1917 ж. Торғай қазақтарының көтерілісі.-А., 2005, 162 б.</ref>. === Алашқы шайқастар === Сол жылдың қазан айында 7 мыңдай қарулы сарбаздар Ақтүбек деген жерге жиналып, Торғай қаласына шабуыл жасау, әскери гарнизонды басып алу мәселесін талқыға салды. Әсіресе, Кейкі батырдың алғаш сынға түсуі 1916 ж. 21қазанда [[Татыр көлі]] маңында патшаның жазалушы әскерімен болған ашық шайқаста өтті. Ол басқарған мергендер мыңдығы жазлаушылардың шабулына тойтарыс беруде асқан ерлік танытты. 6 қарашада Ә.Жанбосынов пен О.Шолақовтың біріккен қолы Торғай қаласына шабуыл жасады. Осы қаланы басып алу жолындағы күресте Кейкі бастаған мергендер нысанаға алғанын баудай түсіріп отырды. Қыстың түсуіне қарамастан көтерілісшілер күресін жалғастыра берді. 1917 жылдың 13 қаңтарында көтерілген халықты сабасына түсіруді мақсат етіп ел ішіне шыққан Кислов басқарған Қостанай жазалаушы әскеріне Аманкелді мен Кейкі басқарған 1500 сарбаз Шошқалы қопасында тұтқиылдан шабуыл жасады. Күштің тең болмау салдарынан шегіне жүріп ұрыс салған қазақ сарбаздары жазалаушы әскерге Күйік қопасында қайта ұрыс салды. Нәтижесінде жазалаушы әскердің мақсаты орындалмай кері шегінді. === Доғал-Үрпек шайқасы === 1917 ж. 16 ақпанында Торғай көтерілісшілерінің тобын жою үшін полковник Тургеневтің Орынборлық 13 атты казак полкі Батпаққараға бет түзеді. Жазалаушылардың қалың қолына көтерісшілер 20 ақпанда Құмкешуде, 23 ақпанда Доғал-Үрпек бойында шабуыл жасап, патша әскерін едәуір шығынға ұшыратты. Осы шайқаста Кейкі батырдың тапқырлығы, соғысу тәсілдерін меңгерген шеберлігі, нысанаға алғанын мүлт жібермей, жауына жасындай тиген ерлігі ел аузына ілгіп, даңқы асты. Сол шайқастардың куәгері ақын Ф.Сатыбалдыұлының: "100 жігіт жетіп келді Қапар ханға, Мен мұндалап аттары аталғанда. Кейкі менен Өменді басшы қылып, елуден аттандырды Тышқантамға. Қолынан бір Кейкінің 40-ы өлген, Тұрған соң шама барма аруағы асып" - деп батыр ерлігін жырға қосты<ref>Ана тілі, 20.03.1997. 4 б.</ref>. Тапсырманы орындай алмаған полковник Тургеневтің Торғайға қарай шегіне қашқан жазалаушы әскерінің соңынан екі күндей қуып Кейкі бастаған мергендер тобы 50 әскердің көзін жойды. === Қазан төңкерісі тұсында === Орталық Ресейде 1917 ж. ақпанда патша тақтан құлап, уақытша үкімет орнаған тұста Торғай жеріндегі көтерілісшілер әскрлерін таратпай, істің ақырын күтті. Өйткені, қазақ даласындағы билік үшін жүріп жатқан ақ пен қызылдың тартысы, шыны керек қарапайым қазаққа түсініксіз қалыпта өрбіді. Ресейдегі 1917 жылғы Қазан төңкерісі нәтижесінде өкімет басына келген большевиктер билігі уақыт өткен сайын нығая түсті. Торғай жеріне жаңа биліктің өкілі ретінде облыстық комиссар болып келген Ә.Жәнкелдиннің үгіт-насихатымен А.Иманов пен Кейкі Көкембаев бастаған 1916 жылғы көтерілістің сарбаздары большевиктер жағына шықты. Сол күндерде «Сен ақ жағындасың ба, әлде қызылдарға қарайсың ба ?» - деп сұраса, «Мен Аманкелді қай жақта болса сол жақтамын» - деп жауап қататын Кейкі батыр 1918 ж. 18 наурызда А.Имановпен бірге Орынборда өткен бірінші жалпы қазақ сиезіне қатысады. «Бұл сиезде Ә.Жәнкелдинде болды. Сиезден кейін ол жақтан Аманкелді мен Кейкі жаңа әскери киімде оралды. Бұл киімде олар нағыз үлкен командирлерге ұқсайтын» деп жазады, өз естелігінде сол күндердің куәсі А.Ерходжаев<ref>ҚР ПМ, 811-қор, т-6, іс-204 3 бет</ref>. Аталған жиыннан оралсымен Ә.Жәнкелдиннің тапсырмасымен А.Иманов пен Кейкі батыр Торғай уезінде большевиктердің жергілікті билік органын және қызыл армияның отрядттарын құруға кіріседі. Бірақ, 1919 жылғы сәуір айындағы А.Имановтың және Қыпшақ хандығының ханы Ә.Жанбосыновтың жұмбақ жағдайдағы өлімдері деректерге қарағанда батыр өміріндегі үлкен бетбұрыстың басы болды. Кейін кеңес өкіметінің [[Алаш қайраткерлері]]не қарсы қудалау науқанын бастап, жүргізгенде Аманкелдінің өліміне кінәлілер ретінде алаштықтар ілікті және сол жұмбақ өлім айып болып тағылды. Кейкі бастаған қарулы сарбаздар қос ерінің өлімінен кейін сеңдей соғылысқанымен, іргелерін ыдыратпады. Билік басындағылардан әзірге еш қайран болмасын түсінген олар қаруларын тастамады. Бұған 1919 жылы қазан айында Торғайға ат басын бұрған Ә.Жәнкелдинде (Ә.Жәнкелдин. Докум. мен мат., А., 1975, 67 б.), Өлкелік әскери комиссариаттың инспекция төрағасы да Торғай уезіндегі халықтың қаруларын әлі де тастамағандығын атап өткен<ref>Арқалық айм. мем. мұр. қ-109, т-1 іс-2, 2 б.</ref>. === Атқа қону === Кейкі бастаған сарбаздардың қайта атқа қонуына қызылдардан жөңкіле қашқан [[Колчак]]тың қалдық әскерлерінің бейбіт ауылдарды тонауы себеп болса, бір жағынан қызыл әскерлердің де азық-түлік салғыртын жинауды сылтауратып қазақ ауылдарына істеген зорлық-зомбылығы әсер етпей қоймады. Жергілікті атқамінерлердің мұндай бассыздықтары жайындағы деректерді 1920 ж. 10 ақпанда Торғай уездік әскери комиссариатының қызметкері Валидов баяндамасында молынан келтірген<ref>ҚР ПМ, қ-40, т-1, іс-241, 1 б.</ref>. Бұл Кейкі сынды ерлердің жаңа билікке деген көңілдерін суытты. 1919 ж. жазында Торғай жеріндегі жергілікті кеңес өкіметін құлатып, бар билікті қолына алған алашордалықтар большевиктерге қызмет жасаған Аманкелдінің жақтастарын қуғындауға кіріскен болатын. Осы мақсатта 20 адамнан тұратын әскери далалық сот құрылды және осы құрыққа «Аманкелдінің жақтасы» ретінде Кейкіде ілікті. Алғашқы сәтте жоғарыдағы соттың үкімімен 15 «большевик» санатындағылар атылды<ref name="ҚР ПМ, қ-811, т-20, іс-404,3 б">ҚР ПМ, қ-811, т-20, іс-404,3 б.</ref>. Далалық соттың шешімін орындау үшін В.Кафка мен С.Қаратілеуов бастаған жазалаушы әскер ел ішіне шығып, "большевиктерге" бүйрегі бұрағандарды қудалауға, қолға түскендерін жазалауға кірісті. Олардың әрекеті жайында 1919 ж. 2 желтоқсанда Торғай губаткомының Торғай уезіндегі өкілі С.Көшімбеков өз баяндамасында кеңірек жазады<ref name="ҚР ПМ, қ-811, т-20, іс-404,3 б"/>. Бұған төзбеген Кейкі батыр әскер жинап үзеңгілес серігі А.Имановтың жазықсыз ауылын және туған-туыстарын қорғау үшін аттанады. Орын алып отырған әділетсіздікке қарсы тұруға бекінді. Сол тұста оның қасынан кешегі 1916 жылы патша әскеріне қарсы шайқаста шыңдалған жақтастары табыла кетті, қолдау танытты. Қолдағы деректерге қарағанда, батыр С.Қаратілеуовтың әскеріне қарсы тұрып соғысуға бекінген. Сарбаздардың қарулы сұсынан сескенген алаштық жазалаушы әскер кері қайтады. Бұл оқиға ел аузындағы әңгімелерден бөлек, жырларда кең көрініс тапқан. Мысалы: ақын Қанайбековтың «1919 ж. шілде айында С.Қаратілеуовтың шығуы» атты бұрын жарияланбаған дастаны<ref>Орт. ғылыми кітапхана. Сирек қолжазба қоры, 1019 бума, 45 б., 1013 бума, 74 б.</ref>. Осындай сарындағы жыр-дастандарды ел аралап латын әрпімен алғаш қағазға түсіргендердің бірі академик [[Әлкей Хақанұлы Марғұлан|Әлкей Марғұлан]] болатын. Көп ұзамай қалың әскермен Орынбордан келген комиссар Ә.Жәнкелдин Торғайдағы Алаш Орда билігін құлатты. Сөйтіп, билік үшін өрістеген күрес те саябырсиды, кеңестік бағыттағылар үстемдікке ие болды. Ал, қара халыққа керегі сол тұста алдымен тыныштық, жүдеген шаруасын күйттеуіне мүмкіндік қана еді. Ел арасы тыншыған соң, Кейкі батыр бейқам тірлікке көшіп, билік ісіне араласпайды. Соған қарамастан, батырдың әр басқан қадамы аңдулы еді. Оған мұрағат қорларындағы құжаттар дәлел<ref>ҚР ОММ, қ-66, т-1, іс-53</ref>. Жаңа биліктің өкілдерінің үнемі назарда ұстағаны алдымен 1916 жылы көтерілісте елді бастап шыққан халқы сайлаған хан, батырлар еді. 1920 жылдың басында 1916 жылғы көтерілісте Арғын хандығының ханы болып сайланған О.Шолақовты және мыңбасы Қ. Алтынсаринді «...үкіметке қарсы әрекет етушілер» ретінде айып тағып, соттап Семейге, кейін Сібірге жер аударды<ref>Ег.Қазақстан, 29.11. 2002 ж.</ref>. Бұдан шығатын қорытынды кеңес үкіметі 1916 жылғы көтерілістің даңқты қаһармандарына сенімсіздік танытып, оларды құрықтауға бел шеше кіріскендігін аңғартады. Өйткені, халық ішінде беделді, көзі тірісінде-ақ аты аңызға айналған Кейкі сынды ерлердің кез келген сәтте елін соңынан ерітіп, жұмылып жұдырық бола алатынын 1916 жылғы оқиға көрсеткен еді. == Кеңес билігіне қарсылығы == Батырдың кеңес билігіне алғашқы қарсылығы ауыл белсенділерінің қызметтерін асыра пайдаланған басбұзарлықтарына қарсы бағытталды. Оның үстінен жоғарыға жөнелтілген жалған арыз, ақпарлар батырды «жау», «банды» деп қуғындауға негіз болды. «Он стал мстить русским и день от дня организовал себе больше и больше банду, пуская агитацию среди киргиз, что он идет освобаждать киргиз от ига русских. ...В 1921 году в июле месяце у него было 70 человек хорошо вооруженных» деп әділетсіздікке қарсы шыққан әрекеті негізсіз бағаланып, жоғары жаққа жөнелтілді<ref>ҚР ОММ, қ-427, т-9, іс-53, 203 б.</ref> және оның сарбаздарының қатарына жазықсыз жапа шеккен, қызылдардан тепіреш көрген жарлы-жақыбайлар да қосылды. 1921 ж. жазында Кейкі "бүлігін" басу үшін Торғайдан шыққан қызыл әскерлермен [[Сарыторғай өзені]]нің бойында шайқас болып, Кейкі жасағы іргелес жатқан Атбасар уезіне қарасты Бағаналы ауданына ығысты. Бұл өңірде де кеңес саясатына қарсы елдің наразылығы өршіп тұрған шақта Кейкінің келуі отқа май құйғандай әсер етті. Бұл жайлы Атбасар уездік парткомитетінің мәжілісінде айтылып, дабыл қағылды<ref>ҚР ПМ, қ-139, т-1, іс-80, 34 б.</ref>. Ел аузындағы қария сөздерге қарағанда, Кейкінің соңынан ерген халық орталарынан Бағаналының төрт босағасының бірі атанған, атақты [[Бабыр]]дың немересі Құлсейітті хан сайлап алған. 1921 ж. шілденің басында Қарсақпай милициясының кеңсесіне шабуыл жасалып, шайқаста бірнеше милиционер қаза табады. Сол сияқты, көтерілісшілер Қорғасындағы мырыш кенішіне бақылау орнатты<ref>қазіргі [[Қарағанды]] обл, [[Ұлытау]] ауд., Шеңбер кеңшарында</ref>. Сөйтіп, [[Атбасар]] уезі басшыларының «бандитизммен күрес» мәселесіндегі бас ауыртар басты тұлғасына айналған Кейкінің көзін жоюға уездік ревкомның бар күші жұмылдырылды. 1921 жылы 28 шілдеде құрамында 438 адамы бар Плескачтың басшылығымен Атбасардан әскер шықты. Екі жақ Ұлытау маңында кездесіп, жеңіліс тапқан Кейкі қолға түспей жасағымен шегініп кетеді. Сол жылдың 20 қазанында Атбасардан И.Исайкин қалың әскермен шығып, көтерілісшілерді қуғанымен жете алмай, суықтың түсуіне байланысты олар да кері қайтады. Бұл жөнінде И.Исайкин естелігінде тәпіштеп жазған<ref>ҚР ПМ, қ-811, т-1, іс-26, 16-17 б.</ref>. Енді батырдың жасағымен оңтүстіктегі Қызылорда өңіріне қарай ойысуынан басқа жол қалмады. Қарсақпай зауытының алғашқы директоры, Кейкіге қарсы ұйымдастырылған шаралардың басы-қасында жүрген И.Деев естелігінде: «После разгрома отряда Кейки скрылся и оказался в районе озера Телегуль, около Кызыл-Орды, где опять собрал отряд до 350 человек. Расположивщая по дороге Карсакпай-Кызыл-Орды Кейки начал грабить всех проезжающих» деп батырдың 1916 жылы Атбасар уезінде құрылған Бағаналы хандығының бас дін басшысы Ахмет ишан Оразаевтің ауылына жақын маңдағы Шұбартөбе деген жерге барып паналағанын жазады<ref>ҚР ПМ, қ-811, т-1-80, іс-15, 108 б.</ref>. === Басмашылдармен байланысы === Кейкінің Кеңес саясатына қарсы қарулы күресі осы кезде [[Орта Азия]]да өрши түскен басмашылық қозғалыс жетекшілерінің назарын да аударған болатын. Аталған қозғалысты ұйымдастырушылардың бірі башқұрт азаматы, аты әлемге танымал З.В.Тоған естелігінде 1921 ж. күзде ислам әлемін біріктіру үшін күресуші, [[Түркия]] әскери күштерінің маршалы Әнуар пашаның Кейкіге арналған қылышы мен сый сияпатын, қазақ «басмашыларына» нұсқауын жеткізу үшін Қазақстанға өтуіне көмектесуін сұраған елшілердің келгендігін айтады<ref>Тоган З. Воспоминания. Москва, 1997, 323-325 стр.</ref>. === Қапыда қолға түсу === Енді қарулы әскермен Кейкі батырды ұстаудың қиындығын жете түсінген Торғай және Атбасар уезінің басшылары бірлесе отырып оны алдап қолға түсірудің амалына көшті. Сөйтіп, Ә.Жәнкелдиннің атынан қолы қойылып, мөрі басылған жалған хат дайындалды. Аталған хатта батырдың бар «күнәсі» кешірілетіндігі және Торғайдан қызмет берілетіндігі айтылды. Батырға хатты тапсыруға Ахмет ишан таңдалды және Кейкінің сарбаздарымен ишан ауылының маңында қыстап жатқандығы есепке алынды. Жоспарды іске асыру 1922 жылғы наурыздың басы болып белгіленді<ref>ҚР ПМ, қ-811, т-1-80, іс-15, 124 б.</ref>. Сөйтіп, Торғайдан Н.Токарев, Қарсақпайдан С.Мағзұтов бастаған қызыл әскер 1922 ж. науырыздың басында ишан ауылына келіп жетті. Әскерлер ауыл маңына жасырынды, ал Н.Токарев және С.Мағзұтовтармен келіссөз жүргізу үшін Ахмет ишан үйіне келген жерінде Кейкі қапыда қолға түсті. «Операция прошла удачно. На месте расстреляны основные виновники его отряда, а остальные распущены по домам. Товарищи Токарев и Магсутов решили Кейку и его брата доставить в Тургай» деп оқиға барысын баяндайды куәгер И.Деев<ref>Көрсетілген қор, 107 бет</ref>. === Тұтқыннан босатып алу === Сонымен, тұтқынға түскен батырды, жары Ақжан, інісі Түскенмен бірге Торғайға жеткізу үшін Токарев жолға шығады, ал, Мағзұтов әскерімен Қарсақпайға қайтады. Ал, Кейкінің қалған сарбаздары батырды қызылдардың қолынан босатып алуды ойластырып, Токаревтердің артынан еріп отырып, дегендеріне жетті. Қостанай губштабының бастығы Чернышев Орынборға жөнелткен жеделхатында: «18.03.22 г. начальник отряда Токарев, следовавший впереди отряда вместе сопровождающим его милиционером района ауле Муршибай …наскочил засаду бандита Кукумбаева числ. 14 чел., который был обезоружен и увезен в неизвестном направлении. Банда Кукумбаева имела целью захватить отряд Токарева и освободить банду Кейка»<ref>ҚР ОММ, қ-66, т-1, іс-53, 116 б.</ref> деп жазса, Торғайдағы ЧОН-ның взвод командирі Стуканнда Қостанайға салған 19.03.22 ж. № 056 жеделхатында сарбаздардың Кейкіні босатып әкеткенін растайды<ref>Көрсетілген қор, 203 б.</ref>. Жолай Кейкі Токаревті атып кетеді. == Батырдың қаза табуы == Бұл суыт хабар шұғыл түрде Торғайға жетіп, ол жақтан взвод командирі Стукан бастаған [[ЧОН]]-ның әскері шығып, қашқандарды індете қуды (Қазақ даласындағы кеңес саясатына қарсы көтерілістерді басу үшін Төтенше тапсырманы орындайтын /ЧОН/ бөлімдер құрылған болатын. Торғайда сондай әскри бөлімдердің бірі 1921 ж. 12 қазанда құрылған Торғай взводы). Ақыры Жыланшық өзенін бойлай қашқан Кейкілер 1922 ж. 29 науырызда Жалаулы деген жердегі қыстақта түнеуге тоқтағанда қоршауға түседі. Сөйтіп, есіл ер қызылдармен болған осы атыста қаза табады. «29.03.22 г. бандит Кейка пойман отрядом под командированием отд. командиром тов. Дудина 200 верст от Тургая, растрелен на месте и с ним человек бандитов № 5» деп жазылған № 084 санды жеделхатты Стукан Қостанай губштабына жөнелтті.<ref>№ 084 санды жеделхат</ref> === Мәйтті қорлау және басқа да зұлымдықтар === Қызыл жендеттер бұларды айуандықпен өлтірді: батырдың екі қолы, басы кесіп алынды, айы-күні жетіп отырған Ақжанның ішін жарып, нәресте етік табанына тапталды және інісі Түскенде азаппен өлтірілді. «...в доказательство, что Кейка был убит, отрублена голова и доставлена в Тургай» деп көзімен көргенін жазса И.Деев, тағы бір куәгер С.Искаков «Кейкінің басын қанжығасына байлап М.Сафарғалиев қалаға кіргенде жұрт таңырқап көруге барды. Бас көше шамына байлаулы тұрды кешке дейін. Оны ілу себебі Кеңес үкіметіне қарсы шыққандарға осындай өлім деп айбар етілді» деп көрсетеді естелігінде<ref>ҚР ПМ, қ-811, т-6, іс-233, 27 б.</ref>. == Батырдың басы == Батыр бабамыздың басы С.Петербург қаласындағы кунсткамера қорында сақтаулы тұрған еді. 1995 ж. 24 наурызда Мәскеуден ҚР ІІМ – не жіберілген хатта: «МИД РФ свидетельствует свое уважение Посольству РК в Москве и ответ на ноту МИД РК № 19/63 от 13.01.95 г. имея честь сообщить следующие: Череп К.Кокембаева действительно хранится в антропологическом фонде кунсткамеры г. С.-Петербурга» деп көрсетілуі сөзіміздің айғағы<ref>Торғай, 1998 ж., 27.03., 3 б.</ref> болады. Сонымен бірге, 2000 жылы қазақ халқының ХIХ ғ. ұлт азаттық қозғалысының жетекшісі [[Кенесары хан|Кенесары Қасымұлы]]ның басын арнайы С.Петербургке іздеп барған экспедиция мүшелеріде газет бетінде жариялаған мақалаларында Кейкі батырдың басы сақталған қорапты көргендерін жазған-ды.<ref>Қазақ әдебиеті, 18.08.2000 ж. 4 б.</ref>. Қазірде батыр бабамыздың бас сүйегі елімізге қайтарылды және туған жері Торғай өңірінде, жеке кесенесінде қара жерге арулап тапсырылды. Кесене салынған жер Арқалық қаласынан 65 шақырым қашықтағы Торғайға баратын тас жолдың бойы, Амангелді ауданына қарасты Тасты ауылының тұсы. Бұл Кейкі батырдың ата қонысы.<ref>Толық мақала: ''Ө.Ж.Бекмағанбетов'', тарих ғылымдарының кандидаты, [[Астана]] қаласы, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Қазақстан тарихы кафедрасының меңгерушісі</ref> ==Дереккөздер:== [[Санат:Қазақ батырлары]] [[Санат:Қазақстан тарихы]] [[Санат:Қостанай облысы тарихы]] [[Санат:Алаш қозғалысы]] [[Санат:КСРО-да атылғандар]] [[Санат:Ұлт-азаттық қозғалыстардың көсемдері]] sa4cqro6qqystbhv4ipdbwwuxywjsz6 0 31806 3056326 3055203 2022-08-01T13:39:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Үлбі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =15|lat_sec = 38 |lon_deg =83|lon_min = 20|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Риддер қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Риддер қалалық әкімдігі |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =5332 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлбі''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Риддер қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Риддер]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 20 км жерде, өзімен аттас өзеннің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 5670 адам (2693 ер адам және 2977 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 5332 адамды (2560 ер адам және 2772 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[20 ғасыр]]дың ортасында [[Риддер-Сокольный полиметалл кен орны|Лениногор (Риддер) полиметалл комбинаты]]ның салынуына байланысты қаланған. == Кәсіпорындары == Ірі кеніш басқармасы, ағаш өңдейтін комбинаты, СЭС-тер каскады, екі орман шаруашылығы жұмыс істейді. == Инфрақұрылымы == Кәсіптік-техникалық мектеп, орта мектеп, бала-бақша, клуб, кітапхана, кенттік аурухана, амбулатория, дәріхана, т.б. мекемелер бар.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Риддер қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Риддер қалалық әкімдігі елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] fvg84hsxbryrwikf7xmb47ucez5nr4i 0 31821 3056346 2974947 2022-08-01T14:04:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Pleiades large.jpg|thumb|right|200px|Үркер жұлдыз шоғыры]] {{мағына|Үркер (айрық)}} '''Үркер''' — (астрономиялық аталуы '''М45''') Торпақ шоқжұлдызындағы алып және жарық күйдегі [[галактика]]лық шашыранды [[үйіржұлдыз]] шоғыры. Әдетте Үркердің жай көзбен ең жарық 9 жұлдызын көруге болады. Ал, ерекше жағдайда жай көзбен 14 жұлдызға дейін көрінеді. [[Шарль Мессье]] бұл шашыранды Үйіржұлдыздың орнын анықтады және өзінің 1771 ж. шығарған жұлдыздар каталогында Үркерді [[M45]] деген аталыммен каталогқа енгізді.<ref name="Percival">Percival, S. M.; Salaris, M.; Groenewegen, M. A. T. (2005), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2005A%26A...429..887P ''The distance to the Pleiades. Main sequence fitting in the near infrared''], Astronomy and Astrophysics, v.429, p.887.</ref> Үркер үйірінің көріну диаметрі шамамен 2°, ол дөңкіш пішінде. Бұл жұлдыз шоғырында [[қосаржұлдыз]]дарды есептемегенде, шамамен 1000 шақты жұлдыз бар екені анықталған. Ол жас және жылжымалы жұлдыз үйірі есептеледі. Оның тұмандығы жер шарына өте жақын және өзі де жер шары тұрғындарына өте таныс. [[Сурет:Nebra Scheibe.jpg|thumb|right|300px|Небра аспан тақтасы, б.з.д.1600ж. жасалған. Оң жақ үстінгі бөлігіндегі топты жұлдыз Үркер деп есептеледі.]] Көк түсті жоғары темпратуралы тұрақты жұлдызды негіз еткен бұл [[Үйіржұлдыз]] шоғыры шамамен 100 млн жыл бұрын қалыптасқан екен. Ұсақ тозаңдардан құралған [[Тұмандықтар|тұмандық]] осынау жарық жұлдыздар шоғыры төңірегін айналып жатыр. Бұрынғы түсіндіру бойынша, тозаңдар үйіржұлдыз қалыптасқан кезден қалған делінсе, ең жаңа түсіндіру бойынша бұл жұлдыз үйіріне қатысы жоқ алып тозаңдар бұлты осы өңірден өтіп бара жатқан көрінеді. Астрономдардың болжауы бойынша, бұл үйіржұлдыз шамамен әлі де 250 млн жыл өмір сүреді де, сосын Құс жолының тартылыс күшінде ыдырап, өзіне таяу жұлдыз жүйелеріне араласып кетеді. Үркердің ең жарық жұлдызы — [[Альциона]]. Үркердің басқа жарық жұлдыздары сияқты Альциона да В [[спектр]]лік класындағы ыстық жұлдыздар қатарына жатады. Ұзақ уақыт түсірілген суреттерден Үркердегі жарық жұлдыздардың төңірегінде үлкен тозаңды тұмандықтың бір бөлігі жақсы көрінеді. Үркердің диаметрі шамамен 12 жарық жылы. Жерге дейінгі ара қашықтығы 440 жарық жылы немесе 135 парсектен көбірек. Жұлдыз шоғырындағы барлық жұлдыздар кеңістікте параллель траекториямен қозғалады. == Бақылау-өлшеу тарихы == [[Сурет:Astro 4D m45 cr anim.gif|thumb|right|300px|400,000 жыл бойғы астроқозғалыстардың үркерді үйіруі (4D кескіні)]] Үркер – [[солтүстік жарты шар]]да қыста, ал [[оңтүстік жарты шар]]да жазда ең айқын көрінетін аспан денесі. Сондықтан ол ежелгі мәдениеттер жағынан өте көп тілге алынған. Мысалы, [[Қазақтар]] [[Аустралия]] [[авориген]]дері, [[Маори]]лер, [[Қытай]]лар, [[Мая]]лар, [[Ацтектер]], [[солтүстік Америка]]дағы [[Сиу]] ұлты қатарлылар. Қытайдың дәстүрлі [[Конфуцышылдығ]]ы бойынша [[Құң-зы|Конфуцы]]ға аспанның ақиқатын үйреткен бес әулие осы Үркер үйіржұлдызынан келген делінеді. Ежелгі грек астрономдары оны біртұтас шоқжұлдыз деп есептеген және ежелгі грек жыраулары [[Гесиод]] пен [[Гомер]] ([[Илиада]] және [[Одиссея]]) өз шығармаларында тілге алған. Үркердің [[Інжіл]] мен [[Тәурат]]тағы атауы Хима. Інжілдің үш жерінде Үркер туралы айтылған екен. Үнді мифологиясында үркер "Krittika" деп аталған, ол соғыс құдайының шешесі болып, оның бір-бірден көрсете алатын 6 түрлі көркі бар делінеді. Ал, [[Ислам]] ғалымдары Үркер（At -thuraiya деп аталған）[[Құран]]да Najm деп кездеседі деген пікірде. [[Сурет:Pleiades Spitzer big.jpg|thumb|left|200px|үркерді торлаған тұманды тозаңдар, NASA]] Үркердің ұқсас бағыттағы сәйкес келген жұлдыздар емес, өзара байланысы бар жұлдыздардан құралғанын адамзат өте ертеден байқаған. 1767 жылы Шарль Мессье осынша көп жұлдыздардың бір бағытта бір-біріне қатыссыз кездейсоқ орналасу мүмкіндігін аспандағы өзге жұлдыздардың жайласуы арқылы есептеп, шамамен 500 мың да 1 жағдайда Үйіржұлдыз емес Үркердің болатынын есептеп шығарды. Демек, ол Үркер өзара физикалық байланысы бар [[Үйіржұлдыз]] деп есептеді. Тұрақты жұлдыздардың қозғалу жылдамдығын зерттеушілер Үркердегі жұлдыздар жылдамдығының бірдей екенін, олардың белгілі бір бағытқа бірдей қозғалатынын, олардың бір-біріне тартылыс күш түсіретінін ашты.<ref>Frommert, Hartmut (1998) [http://www.seds.org/messier/m-q&a.html#why_M42-45 "Messier Questions & Answers"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110805133002/http://www.seds.org/messier/m-q%26a.html#why_M42-45 |date=2011-08-05 }}. Retrieved наурыз 1, 2005.</ref> Миссье М45-ті қамтыған үйіржұлдыздың орнын есептеп, құйрықты жұлдыздың катологына ұқсайтын жұлдыздар жүйесі катологын жасауға тырысты және 1771 жылы бұл мақсатын іске асырды.<ref>Michell J. (1767), ''An Inquiry into the probable Parallax, and Magnitude, of the Fixed Stars, from the Quantity of Light which they afford us, and the particular Circumstances of their Situation'', Philosophical Transactions, v. 57, p. 234-264</ref> == Арақашықтығы == [[Сурет:M45map.jpg|thumb|right|350px|Үркердегі жұлдыздар]] Әлемнің өлшемі мәселесін шешуде Үркердің бізден арақашықтығын есептеу өте маңызды қадам болды және ол арқылы әлемнің кеңдік өлшемін мөлшерлеуге септігі тиеді. Үркер бізге өте жақын үйіржұлдыз ретінде арақашықтықты есептеу қиын болған жоқ. Астрономиялық дұрыс ақпараттарға сүйеніп, астрономдар жұлдызаралық қашықтықты [[HR диаграммасы]] арқылы өлшейді. Арақашықтықтың дұрыс есептелуі ғарыштың кеңдігін есептеуге, ғарыштың жасын есептеуге, және болашақ өзгерісін мөлшерлеуге мүмкіндік береді. Hipparcos спутниктігі ұшырылудан бұрын, үркер туралы білімдерге негізделіп өлшенген арақашықтық 135 парсек болды. Ал, Hipparcos спутниктігі жұлдыз шоғырындағы тұрақты жұлдыздардың көріну парқына сүйеніп - 118 парсек екенін есептеді. Кейінгі зерттеулер бойынша аталған нәтиже дұрыс емес делінді, бірақ қай жерінен қате кеткені айқындалмады.<ref>Soderblom D.R., Nelan E., Benedict G.F., McArthur B., Ramirez I., Spiesman W., Jones B.F. (2005), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2005AJ....129.1616S ''Confirmation of Errors in Hipparcos Parallaxes from Hubble Space Telescope Fine Guidance Sensor Astrometry of the Pleiades''], The Astronomical Journal, v. 129, pp. 1616-1624.</ref> Қазір Үркердің бізден арақашықтығы сол 135 парсек (шамамен 440 жарық жылы) шамасында деп бекітілген.<ref name="Percival" /><ref name="Zwahlen" /> 2014 жылы 29 тамызда Калифорния университеті, Сан-Диего бөлімше мектебіндегі Carl Melis зерттеу тобы АҚШ-тың «Ғылым» журналына бір мақала басты. Мақалада, асқан интерферометриялық әсерді есептеу арқылы Үркердің бізден 444 жарық жылы қашықтықта екенін айтыпты. Ескертуінше, қателік 1% көлемінде деп белгілеген екен. == Шығуы мен батуы == ''Бақылау [[Түркістан облысы]], [[Жетісай ауданы|Жетісай ауданында]] жүргізілген'' {| class="wikitable" |- ! Дата !! Шығуы !! Батуы |- |10 қаңтар||15:00||5:00 |- |10 ақпан||13:00|| 3:00 |- |10 наурыз||11:00||1:00 |- |10 сәуір||9:00||23:00 |- |10 мамыр||7:00||21:00 |- |10 маусым||5:00||19:00 |- |10 шілде||3:00||17:00 |- |10 тамыз||1:00||15:00 |- |10 қыркүйек||23:00||13:00 |- |10 қазан||21:00||11:00 |- |10 қараша||19:00||9:00 |- |10 желтоқсан||17:00||7:00 |} == Құралуы == [[Сурет:X-ray image of the Pleiades.gif|thumb|right|250px|Үркердің Х-рентген суреті: Жасыл төртбұрыштар жарқырауы ең жоғары 7 жұлдыз]] Үркердің X- рентген суретінен ондағы тұрақты жұлдыздарда темпратурасы өте жоғары атмосфера қабаты бар екені байқалады. Бұл жұлдыз үйірі радиусы 8 [[жарық жылы]] шамасында, ал толқымалы-кеңеймелі радиусы 43 жарық жылына жетеді.<ref name="adsabs.harvard.edu">Adams, Joseph D.; Stauffer, John R.; Monet, David G.; Skrutskie, Michael F.; Beichman, Charles A. (2001), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2001AJ....121.2053A ''The Mass and Structure of the Pleiades Star Cluster from 2MASS''], The Astronomical Journal, v.121, p.2053.</ref> Құрамындағы мыңдаған жұлдыздардың негізгілері әлі де жас, жоғары темпратуралы көкшіл жұлдыздар екенін, күзету ортасының ұқсамастығына орай 14 ке жуық жұлдызды көзбен көруге болатыны белгілі. Жұлдыз шоғырының жалпы массасы күн массасының 800 есесіндей екен.<ref name="adsabs.harvard.edu"/> ''Үркер үйіржұлдызындағы біршама жарық жұлдыздар'' {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Белгіленуі !! Көрінерлік жұлдыздық үлкендігі !! Спектральді класы |- | Альциона || Торпақтағы ɳ25 || 2.86 || B7IIIe |- | Атлас || Торпақтағы 27 || 3.62 || B8III |- | Электра || || Торпақтағы 3.70 || B6IIIe |- | Майя || Торпақтағы 20 || 3.86 || B7III |- | Меропа || Торпақтағы 23 || 4.17 || B6IV |- | Тайгета || Торпақтағы 19 || 4.29 || B6V |- | Плейона || Торпақтағы BU (28) || 5.09 [[ауыспалы жұлдыз]] || B8IVep |- | Целено || Торпақтағы 16 || 5.44 || B7IV |- | Астеропа || Торпақтағы 21 || 5.64 || B8Ve |- | 22-нші Торпақ || Торпақтағы 22 || 6.41 || B9V |- | — || — || 5.65 || B8V |} Үркер үйіржұлдызында массасы күн массасының бар болғаны 8% ғана ұстайтын, өзегінде жеткілікті темпратура мен тартылыс күші болмауынан тұрақты жұлдызға толық айнала алмаған көптеген [[Қоңыр ергежейлі жұлдыз]] (Brown dwarf) бар екені белгілі болды. Ондайлардың саны Үркер [[үйіржұлдыз]]ындағы жұлдыздардың 25% -ын, ал салмағы бүкіл салмақтың 2%-ын ұстайды.<ref>Moraux, E.; Bouvier, J.; Stauffer, J. R.; Cuillandre, J.-C. (2003), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2003A%26A...400..891M ''Brown in the Pleiades cluster: Clues to the substellar mass function''], Astronomy and Astrophysics, v.400, p.891.</ref> Астрономдар Үркер мен басқа да жас үйіржұлдыздар арқылы Қоңыр ергежейлі жұлдыздардың ерекшелігіне талдау жасауға тырысты. Қоңыр ергежейліні әдетте жас жұлдыз шоғыры арасында күзетуге қолайлы, ал ежелгі үйірлі жұлдыздар әлдеқашан көмескіленгендіктен, оларды зерттеу біршама қиын есептеледі. Кезекте, Үркерден кейбір [[Ақ ергежейлі|Ақ ергежейлі жұлдыздар]] да байқалды. Бірақ үйіржұлдыздағы жас тұрақты жұлдыздар әлі де Ақ ергежейлі жұлдыз болу жасына жетпегендіктен, оған әлі де неше миллиардтаған жыл керек болғандықтан бұл мәселе қайшылықты түсіндіріліп отыр. Жалпы түсінік бойынша, олар төмен және орташа тұрақты жұлдыздардан өзгеріп келген емес, [[Қосаржұлдыз|қосарлы]] серік жұлдыздар өз орбитасы бойынша айналатын өзегіндегі алып массаға ие жұлдыздардың тез өзгеруінен Ақ ергежейлілер пайда болған делінеді. Осынау жұлдыздарды айналдыратын алып массаға ие орталық жұлдыздар өте тез өзгеріс барысында өз массасын төңірегіндегі серік жұлдызына беріп, өте тез уақытта Ақ ергежейлі жұлдызға айналады. Дегенмен, бұл мәселені тартылыс күш арқылы түсіндіру керек және бұл тақырып әлі де ұзақ зерттеуді талап ететін мәселе есептеледі. == Жасы және болашақ өзгерісі == [[Сурет:FlammenfärbungLi.png|thumb|right|150px|Литийдің раушан түсті қызыл жалыны]] Үйіржұлдыз бен тұрақты жұлдыздың өзгерісі теориясы моделін салыстырып, HR диаграммасы арқылы жұлдыз үйірінің жасын мөлшерлеуге болады. Бұл тәсіл бойынша, Үркер [[үйіржұлдыз]]ының жасы 75 млннан 150 млн жас аралығында екені айқындалды. Аталған жас шамасындағы екі түрлі сан арасындағы ауытқыған шама жұлдыз өзгерісі модельінің тұрақсыздығының нәтижесі. Әсіресе модельдегі [[Тропосфера]] құбылысына байланысты. Яғни жұлдыз ішіндегі Тропосфералық жағдай жұлдыз жасын тым үлкен етіп көрсетуі мүмкін. Үйіржұлдыздар жасын өлшеудің екінші амалы төмен массалы тұрақты жұлдыздарды табу. Әдетте негізгі тұрақты жұлдыздағы [[литий]]дің термоядролық реакциясы тез таусылады, өйткені литийдің жану нүктесі 2500 000К ғана. Ал, массасы жоғары Қоңыр ергежейлі жұлдызда Литийдің күйреуі ең соңында орындалады. Сондықтан өлшенген үйіржұлдыздағы Қоңыр ергежейлі жұлдыздың литийі болу, болмауы үйіржұлдыз жасын өлшеудің идеал амалы есептеледі. Осы амалмен Үркер үйіржұлдызының жасын өлшегенде ол 115 млн жаста екені айқындалды.<ref>Basri G., Marcy G. W., Graham J. R. (1996), [http://adsabs.harvard.edu/abs/1996ApJ...458..600B ''Lithium in Brown Dwarf Candidates: The Mass and Age of the Faintest Pleiades Stars''], Astrophysical Journal v.458, p.600</ref><ref>Ushomirsky, G., Matzner, C., Brown, E., Bildsten, L., Hilliard, V., Schroeder, P. (1998), [http://adsabs.harvard.edu/abs/1998ApJ...497..253U ''Light-Element Depletion in Contracting Brown Dwarfs and Pre-Main-Sequence Stars''], Astrophysical Journal v.497, p.253</ref> Үйірлі жұлдыздың салыстырмалы қозғалысы олардың кеңістіктегі орнын ауыстырып отырады. Жер шарынан неше мың жылдық күзету дерегі бойынша кезекте ол [[Аңшы шоқжұлдызы]]ның аяғы астынан өтіп барады. Ұқсас басқа да тарқақ үйіржұлдыздар секілді Үркер [[үйіржұлдыз]]ы да өз үйірін ұстап тұруға жеткілікті тартылыс күшке ие емес. Сондықтан ол басқа үйіржұлдыздарға, не галактикаларға жолыққанда кейбір тұрақты жұлдыздары солардың құшағына ауысып кетеді. Есептеулер бойынша, енді 250 млн жылдан кейін Үркер үйірлі жұлдызы алып молекулалық бұлттың тарту күшінің әсерінде бөлшектеніп кетуі мүмкін. Ал, бұл жағдайға Құс жолының айналу шынтағы да үлес қосатыны анық. == Шағылысқан тұмандық == [[Сурет:Reflection nebula IC 349 near Merope.jpg|thumb|right|250px|Үркердегі Меропа (IC 349) жұлдызына жақын тұмандықтың рефлексиясы, Хаббл ғарыш телескопы]] Идеал күзету шартында, кейбір белгілер, әсіресе экспозициялық суреттерде тұмандық [[Үйіржұлдыз]]ға жақын орналасқаны байқалады. Тұмандықтағы тозаңдар жоғары темпратура мен жас тұрақты жұлдыздың жарығынан көк түсті шағылысып көрінген тұмандық есептеледі. Бұл тозаңдар осы үйіржұлдыз алғаш қалыптасқан кездегі қалдық болуы мүмкін делінді. Бірақ үйіржұлдыз аз дегенде 100 млн жылда әрең қалыптасатындықтан, ол кездегі тозаңдар баяғыда радиацияның әсерінде тарқалып таусылған. Былайша айтқанда, бұл үйіржұлдыз кезекте жұлдызаралық қалдық заттар мен тозаңдар өте көп жолда кетіп барады. [[Сурет:MAN Atlante fronte 1040572.JPG|thumb|left|200px|Атлас (Атлант)]] Зерттеулер бойынша, тозаңдардың тарқалуы біркелкі емес, көру бағыты бойынша үйіржұлдыздың басар жолына байланысты екі қабатқа бөлінген. Бұл екі қабат бәлкім тозаңдар тұрақты жұлдыздарға құйылған кезде радиация қысымынан жылдамдығы ақырындауына байланысты қалыптасқан секілді.<ref>Gibson, Steven J.; Nordsieck, Kenneth H. (2003), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...589..362G ''The Pleiades Reflection Nebula. II. Simple Model Constraints on Dust Properties and Scattering Geometry''], The Astrophysical Journal, v.589, p. 362</ref>。 <br clear=all> == Шетел аңыздары == Үркер жұлдызы ежелгі грек-рим мифологиясына орай аталатын жұлдыздардан құралады. Олар: Atlas, Pleione, Electra, Celaeno, Taygeta, Merope, Alcyone, Sterope қатарлылар. Олардың ішіндегі ең жарық жетеуі ежелгі Грек мифологиясындағы ғаламды көтерген [[Атлас]] (Атлант деп те аталады) пен Плейонадан туған 7 әпеке-сіңлілі қыздың атымен аталады: Алкиона, Келено, Майя, Меропа, Стеропа, Тайгета және Электра қатарлылар. Ғарыш көтерген [[Титан]] қыздары ретінде Сүлусары (Альдебаран) да Плейонаның қызы болып, Гианта деп аталады.<ref name="Zwahlen">Zwahlen, N.; North, P.; Debernardi, Y.; Eyer, L.; Galland, F.; Groenewegen, M. A. T.; Hummel, C. A. (2004), [http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A%26A...425L..45Z ''A purely geometric distance to the binary star Atlas, a member of the Pleiades''], Astronomy and Astrophysics, v.425, p.L45.</ref> [[Сурет:Petter Solberg - 2006 Cyprus Rally.jpg|thumb|right|200px|Subaru (Үркер)]] Ежелгі жапондар Үркер үйіржұлдызын әдемі безену бұйымы деп түсініп, оны махаббатпен байланыстырған. Олардың көптеген эстрада әндеріне Үркер тақырыбы арқау болған. 1998 жылғы Гавайидегі 8.2м телескопты Үркер （Subaru）деп атаған. Ал олардың әйгілі Fuji компаниясы шығарған машина Subaru (Үркер) деп аталады. == Қазақ этномәдениетінде == Қазақ елінде Үркер мен Айдың тоғысуына негізделген ерекше ай санағы бар. Үркер жұлдыз шоғырын білмейтін қазақ жоқ деуге болады. Бұл жарықтығы бір келкі, бір үйір жұлдыз оп-оңай көзге түседі. Жаздың қысқа түндерінен басқа уақыттың бәрінде де Үркерді аспаннан көруге болады.<ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том</ref> [[Қазақ халқы]]нда аспандағы ерекше көзге түсетін жұлдыз шоғырын “үріккен үйірлі жылқыға” ұқсату нәтижесінде “Үркер” атауы шыққан. Қазақтың дәстүрлі [[Аспан аңыздары]]нда Үркер үйірі туралы әңгіме көп. Ел арасында Үркерді “[[жұлдыз ағасы]]” деп есептеген. Үркер аспандағы [[Күндіз|Күн]] мен [[Ай (серік)|Айдың]] [[орбита]]сына жақын тұрғандықтан, оған қатысты [[Күн]] мен [[Ай (серік)|Айдың]] орналасуына қарап қазақ халқы түнгі бағытты, жыл, түн мезгілдерін және ай тоғыстарын (қ. Тоғыс есебі) анықтап отырған. [[Сурет:Жәнібек пен Керей.jpg|thumb|right|200px|Қазақ хандары [[Керей хан]] және [[Әз-Жәнібек хан|Жәнібек хан]]]] Үркер -қазақ ұғымында ежелден келе жатқан астырономялық атау. Мұның түбір сөзі мен үндестігі ерте заманғы [[Бабилон]] өңірінде жасаған [[Шумер]] мәдениетіне және [[Америка құрлығы]]ндағы [[Мая]] мәдениетіне жалғасады. Қазақ аңыздарында Үркерді қызға ұқсату жоғарыда айтылған Грек, Жапон, Үнді мәдениеттеріндегі Үркер туралы аңыздармен астасып жатқаны байқалады. Ежелгі бір аңызда үркер бес баласы бар жесір әйел деп түсіндіріледі. Оның күйеуін үш мерген атып кетіпті. Енді өзін зорлықпен алмақшы болады . Үркер сол үш мергеннен қашып жүреді делінеді. Бұрын үркердің алты баласы бар екен. Үркердің өзімен жетеу болыпты. Сонда да оның бір баласын ағайынды жеті қарақшы ұрдап әкетіпті. Жеті қарақшының үш жұлдызының ортасында тұрған жұлдыздың бауырында тұрған кішкене жұлдыз сол үркерден ұрдап әкеткен бала екен. Үркердің кейде жетеу болып көрінетіні осы бала шешесіне қашып барып алған кезіне тура келеді екен. Тағы бір көп таралған қазақ аңызында Үркердің Үлпілдек деген қызы болыпты делінеді. [[Жетіқарақшы]] Үркердің Үлпілдек атты сұлу қызына ғашық болып ұрлап кетеді. Қызын қарақшылардан құтқарып алу үшін Үркеліктер әлі де Жетіқарақшыны қуып жүр екен дейді, жақындап қалғанда ылғи да таң атып қала береді екен. Ең жарқырап тұрғаны қарақшылардың бастығы, оның жанындағы көмескіленіп көрініп тұрған сол Үлпілдек дейді аңыз. Шындығында да Жетіқарақшы [[Темірқазық]]ты айналып Үркер екуі жақындағанда таң бозара бастайды. Үркер ежелгі сенім бойынша Аспан әлемі мен Жер әлемі арасындағы немесе Көк Тәңірі мен Жер Тәңірі арасындағы қатар «өмір сүруші қосмекенді» ретінде қабылданған. Өйткені, олар алдымен Жерде өмір сүрген, ол кезде мәңгілік жаз болған екен. Аласапыран кез болып, табиғат өзгергеннен кейін ұйықтап жатқан 12 Үркерді барлық жануарлар өлтірмек болады. "Үркерлерді өлтірсең, мәңгілік жаз болады" дегенді естігеннен кейін, әрқайсысы бөліп алып таптамақ болады. Тек қана сиырдың тұяғы аша болғандықтан, оған бөлінген 6 жұлдыз аспанға ұшып кетіпті делінеді. «Үркер» турасындағы барлық мифтерде кездесетін сюжет – оның бұрын жерде өмір сүріп, жануарлардың үстемдігімен аспанға кетуі. Ал, ол сюжеттің варианттары түрлі болып келеді. Мәселен, бір жерде Үркерлер өздерімен өздері ұйықтап жатады десе, бір жерде оның құрт болғанын, оны түйе табанымен басып тұрып, сиырға ұстата тұрған делінеді, келесі бір жерде Үркер Сұлусарыны Жетіқарақшы ұрлап қояды деп олардан қашып, жерге келіп, қырық күнге жатып алуы. Сонда барлық жерде Үркер мәңгілік жаздың бейнесі ретінде көрініс береді. [[Сурет:Chichen Itza 3.jpg|thumb|left|350px|Майялардың [[Чичен-Ица]] қаласындағы [[Кукулькан]] пирамидасы]] "Үр" деген сөз көне [[түркі тілі]]. Ал, түркі тілі [[Сақтар]] мен [[Ғұндар]]дың тілімен тұтасып жатқаны белгілі. "Үр" ертеде "сұлу" деген мағынада қолданылған. Қазақта әлі де "үріп ауызға салғандай" деген тұрақты тіркес бар. Бұл сұлулыққа, сүйкімділікке қаратып қолданылады. Адамды таң қалтыратыны — ежелгі [[Майя күнтізбесі]]нде де үркер "үлкәр" деп аталыпты. Майя күнтізбесі түрлі білімді тоғыстырған аса күрделі күнтізбе есептеледі. Ол , шамамен бұдан алты мың жыл бұрынғы күнтізбе. Сонда Үркер атауы ерте заманғы ортақ атау екені көрініп тұр. [[Үндістер]]дің ішінде [[Майя]]лар да бар көптеген тайпасы осыдан 40-50 мың жыл бұрын [[Беринг бұғазы]] арқылы [[Америка құрлығы]]на өтіп кеткенін есімізге алсақ, бұл сөздің арғы тамырының қаншама тереңде жатқанын байқаймыз. Қазақ тілі түмен жылдық ақпарды айнытпай сақтаған екен. Дегенмен, бұл деректі әлі де ары қарай нақтылап, жалғасты зерттеуге тура келеді. [[Сурет:Warrior of Scithians.png|thumb|right|200px|Жеңімпаз сақтар]] Үркердің [[қазақ астырономясы]]нда маңызы зор. Қазақтың тоғыс есебінің өзі ай санау есебі тәрізді нәрсе. Бұл күні ол есептердің сыры ұмыт болған. Халқымызда "Үркерлі айдың бәрі қыс", "Үркер жерге түспей жер қызбайды" дейтін ұғымдар бар. Үркер күз басында іңірде күн шығыстан, қыс басында іңірде төбеден, көктем басында күн батыстан көрінеді. Ал шілде айында Үркер күннің жанында болып, түнде көрінбей кетеді. Жаңаша 7-айдың 3- 5 - күндерінен кейін үркер көтеріледі. Бұл кезде Үркер таңға жақын шығыстан көрінеді. Шаруалар "үркер көтерілген соң мал көтеріледі, егін көтеріледі, қозы-лақ көтеріледі" деп ерте жұмыс бастаудың белгісі еткен. == Уфология және жаңа заман сенімі == Кейбір [[уфология]]шы адамдар адамға ұқсас бөгде ғаламшарлық адам туралы айтылымдарға сенеді. Олардың ішінде осы Үркер үйіржүлдызы арасындағы кейбір жұлдыздар бетінде Үркерліктер қоныстанған ғаламшар бар дейтіндер де кездеседі. Олардың айтуынша Үркерліктер жер шары адамдарымен арғы атасы бір туыс келеді, ол екеуі де [[Лира галактикасы]]нан （lyra） келген деп есептейді. Сыртқы сілтемелер == Дереккөздер == {{reflist|2}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.anck.kz/Galamnyn%20zhumbakh/pag21.htm Қазақ Астрономиясы және Ұлықбек пен Өтейбойдақ] * [http://kazgazeta.kz/?p=4141 Қазақ фольклорындағы Аспан әлемі] * [http://www.stargazer-observatory.com/m45-5.html Жұлдыз және обсерватория] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080917015759/http://www.stargazer-observatory.com/m45-5.html |date=2008-09-17 }} * [http://ryutao.main.jp/english/stl_m45.html Такаюка Юшиданың Астросуреттер сайты] * [http://www.authenticmaya.com/maya_astronomy.htm Майя Астрономиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070606210812/http://www.authenticmaya.com/maya_astronomy.htm |date=2007-06-06 }} * [http://www.univie.ac.at/webda/cgi-bin/ocl_page.cgi?dirname=mel022 Үркер туралы ғылыми ақпараттар] * [http://messier.seds.org/m/m045.html Үркер құпиясы] * [http://www.darkatmospheres.com/astro/gallery/nebulae/enlarge.php?fileBase=nebulae_1 Қараңғы әлем фотолары: Үркер үйіржұлдызы] [[Санат:Жұлдыздар]] [[Санат:Шоқжұлдыздар]] [[Санат:Галактикалар]] [[sk:Plejády]] 00cxhyzszonzo8752b9fwmpj89ten55 0 32333 3056298 2909531 2022-08-01T12:38:53Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қоңыртөбе |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =24|lat_sec = 46 |lon_deg =68|lon_min = 48|lon_sec =18 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ошақты ауылдық округі{{!}}Ошақты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1770 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына| Қоңыртөбе}} '''Қоңыртөбе''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ошақты ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 13 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1783 адам (898 ер адам және 885 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1770 адамды (916 ер адам және 854 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1957 жыл|1957]]-[[1997 жыл|97]] жылдары мақта өсіретін кеңшардың орталығы болды. Бірнеше шаруа қожалықтары құрылған.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref><ref name="source1">[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] l2mmncano197avpidsfzvua62osp6wh 0 33068 3056670 2757361 2022-08-02T05:27:49Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Шөл |Атауы = Жылымшық |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 45/01/48/N/53/12/00/E |CoordScale = 5000000 |Ел = Қазақстан |Аймақ = Маңғыстау облысы |Орналасуы = Еуразия |Түрі = құмды, тасты |Теңiз деңгейiнен биіктігі = |Ұзындығы = 42 |Ені = 33 |Ауданы = 500 |Өзендер = |Каналдар = |Көлдер = |Оазистер = |Карта = |Карта тақырыбы = |Орташа жылдық температурасы = |Қаңтардағы орт. температура = |Шілдедегі орт. температура = |Жауын-шашын = |Ортаққордағы санаты = |Позициялық карта = Қазақстан |Позициялық карта 1 = Қазақстан Маңғыстау облысы |Ортаққордағы санаты = }} '''Жылымшық''' — [[Маңғыстау таулары]]ның оңтүстігінде, [[Қайдақ]] сорының батыс жағында орналасқан құмды алқап. == Орналасқан жері == [[Маңғыстау облысы]] Маңғыстау ауданында орналасқан. == Сипаттамасы == [[Құм]] солтүстіктен оңтүстікке қарай 42 км-ге созылған, енді жері 33 км. Ауданы 500 км² шамасында. Құм төбешіктер біртіндеп аласарып, белесті жазыққа ұласады. Грунт суы 2 – 10 м тереңдікте жатыр. == Өсетін өсімдіктері == Жылымшықта жусан, еркек шөп, жүзгін, т.б. сораң шөптесіндер өседі. == Шаруашылық маңызы == Жылымшық мал жайылымы ретінде пайдаланылады.<ref>АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қазақстан шөлдері]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] hpuf8g7rmemedap6gly31lbwqvoxxkd 0 33383 3056394 3017416 2022-08-01T15:16:12Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Ақтүбек (Нұра ауданы) → Ақтүбек (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Кезеңшабдыра |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 50|lat_min =03|lat_sec =24 |lon_dir = E |lon_deg = 69|lon_min =49|lon_sec =32 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] |Тау жүйесі = |Пайда болған кезеңі = Пермь жүйесі |Аумағы = |Ұзындығы = 13 |Ені = 5 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 422 |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Қарағанды облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Кезеңшабдыра''', ''Кезеңшабыр'' – [[Мұзбел (жон, Нұра ауданы)|Мұзбел]] қыратының оңтүстік-батысындағы шоқылар. == Географиялық орны == [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)|Ақтүбек ауылы]]ның оңтүстік-шығысында 27 км жерде орналасқан. [[Құланөтпес (өзен)|Құланөтпес]] өзенінің аңғарында. == Жер бедері == Абсолюттік биіктігі 422 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 13 км-ге созылып жатыр, енді жері 5 км. Тіктеу келген беткейлері етегіндегі ұсақ шоқылар мен дөңді жазықтарға ұласады. Баурайындағы бұлақтардан [[Жаманкөң]], [[Құланөтпес (өзен)|Құланөтпес]] өзендерінің салалары бастау алады. Солтүстік беткейі Кезең шоқыларымен жалғасады. == Геологиялық құрылымы == Пермь жүйесінің төменгі бөлімінің жыныстарынан түзілген. == Өсімдігі == Бозғылт қоңыр топырақ жамылғысында бетеге, жусан, ажырық, шалғынды дала өсімдіктері өседі.<ref>”[[Қазақ энциклопедиясы]]”</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы таулары]] [[Санат:Нұра ауданы географиясы]] cc5pnghjt67o8jzhdyp1r3sns4jlp16 0 33655 3056395 3049019 2022-08-01T15:16:16Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Ақтүбек (Нұра ауданы) → Ақтүбек (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Көкдомбақ тауы |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет ені = |Сурет атауы = |lat_dir = |lat_deg = 50 |lat_min =03|lat_sec =01 |lon_dir = |lon_deg = 69 |lon_min =01|lon_sec =59 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] |Тау жүйесі = |Пайда болған кезеңі = [[Протерозой]], [[Девон кезеңі|девон]] |Аумағы = |Ұзындығы = 5 |Ені = 3 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 427 |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Қарағанды облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} {{мағына|Көкдомбақ}} '''Көкдомбақ''' – [[Теңіз (көл)|Теңіз]] көлінің оңтүстігіндегі ұсақ шоқылы оқшауланған тау массиві. == Географиялық орны == [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)|Ақтүбек ауылы]]ның оңтүстік-батысында 35 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 427 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км-ге созылып жатыр, енді жері 3 км. == Жер бедері, геологиялық құрылымы == Беткейі жайпақ, пішіні доға тәрізді келген. [[Протерозой]] және [[Девон кезеңі|девон]] жыныстарынан түзілген. == Өсімдігі == Бозғылт қоңыр топырақ жамылғысында бетеге, боз, жусан, т.б. дала өсімдіктері өседі.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы таулары]] [[Санат:Нұра ауданы географиясы]] hvnsuoruns5ao88iyz986sztezr5ea8 0 34369 3056684 2203438 2022-08-02T06:11:07Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Қарабаян |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =26 |lat_sec =22 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =51 |lon_sec =36 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы =3 |Ені = 1,5 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 129 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Қарабаян''' – [[Қарадүлей]] сор алқабының оңтүстік-батысындағы төбе. == Географиялық орны == [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] [[Каменное]] темір жол станциясының оңтүстік-шығысында 50 км жерде орналасқан. == Жер бедері == Абсолюттік биіктігі 129 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 3 км-ге созылған, енді жері 1,5 км шамасында. Беткейлері жайпақ, пішіні доға тәрізді келген. Солтүстігінде Қарадүлей қонысы, шығысында Қызыластау, Қызылгүл құдықтары, оңтүстігінде Ердалы төбесі, батысында Айдарқарабас, Жасаған қоныстары орналасқан. == Өсімдігі == Сортаңды сұр және тақыр тәрізді топырақ жамылғысында жусан аралас шөл өсімдіктері өседі.<ref> [[Қазақ энциклопедиясы]] </ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Бейнеу ауданы географиясы]] [[Санат:Төбелер]] 70s8nkqgaeeo05ddmw6tetyravfz4ai 3056685 3056684 2022-08-02T06:11:55Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Қарабаян |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =26 |lat_sec =22 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =51 |lon_sec =36 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы =3 |Ені = 1,5 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 129 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Қарабаян''' – [[Қарадүлей]] сор алқабының оңтүстік-батысындағы төбе. == Географиялық орны == [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] [[Төлеп (Бейнеу ауданы)|Төлеп]] темір жол станциясының оңтүстік-шығысында 50 км жерде орналасқан. == Жер бедері == Абсолюттік биіктігі 129 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 3 км-ге созылған, енді жері 1,5 км шамасында. Беткейлері жайпақ, пішіні доға тәрізді келген. Солтүстігінде Қарадүлей қонысы, шығысында Қызыластау, Қызылгүл құдықтары, оңтүстігінде Ердалы төбесі, батысында Айдарқарабас, Жасаған қоныстары орналасқан. == Өсімдігі == Сортаңды сұр және тақыр тәрізді топырақ жамылғысында жусан аралас шөл өсімдіктері өседі.<ref> [[Қазақ энциклопедиясы]] </ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Бейнеу ауданы географиясы]] [[Санат:Төбелер]] buy1anv0jpavy3163daskrpyj6qwkpq 0 35161 3056680 2947517 2022-08-02T06:03:38Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауданы |ауданның атауы = Аршалы ауданы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |lat_dir = N |lat_deg = 51 |lat_min = 02 |lat_sec = 58 |lon_dir = E |lon_deg = 73 |lon_min = 03 |lon_sec = 58 |облысы = Ақмола облысы |аудан орталығы = [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] |ауылдық округтер саны =12 |кенттік әкімдіктер саны = 1 |қалалық әкімдіктер саны = |ауылдар саны = |қалалар саны = |әкімі = |әкімдіктің мекенжайы = |құрылған уақыты = 1928 |жер аумағы = 5,8 мың |жер аумағы бойынша орны = |тұрғыны = 27404<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019]</ref> |халық саны бойынша орны = |санақ жылы = 2019 |тығыздығы = 4,3 |тығыздығы бойынша орны = |ұлттық құрамы = {{nobr|[[орыстар]] (41,63%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (39,84%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (5,21%)}}, {{nobr|[[немістер]] (5,23%)}}, {{nobr|[[беларустар]] (1,72%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,60%)}}, {{nobr|басқалары (4,82%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны]</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> |телефон коды = |пошта индексі = 020200-020214<ref name="kazindex.ru">[http://kazindex.ru/02/9.html Қазақстан почталық индекстері]</ref> |сайты = |карта = |әкімшілік бірліктің картасы = Arshaly District Kazakhstan.png |ортаққордағы санаты = }} '''Аршалы ауданы ''' – [[Ақмола облысы]]ның оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлініс. Жер аумағы 5,8 мың км². Аудан орталығы – [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] кенті. == Тарихы == Аудан [[1928 жыл|1928]] жылы құрылған. [[1939 жыл|1939]] жылдың қазан айына дейін [[Қарағанды облысы]]ның құрамында болды. 1928 жылы "Коммунист", 1935 жылы "Вишневка" ауданы болып аталды. [[1997 жыл|1997]] жылдан Аршалы ауданы деп аталады. == Географиялық орны және жер бедері == Аудан [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]]ның орта тұсында, құрғақ дала белдемінде орналасқан. Жер бедері абсолюттік биіктігі 600 м аспайтын төбелі-белесті жазық болып келеді. Шығыс жағын [[Ерейментау таулары|Ерейментау]]дың ұсақ шоқылы оңтүстік сілемдері алып жатыр. [[Жуантөбе (тау, Целиноград ауданы)|Жуантөбе]] (498 м), Тастөбе (432 м), [[Түйетөбе]] (464 м) сияқты төбелер бар. == Климаты == Климаты тым континенттік, қысы суық, ұзақ. Жазы қоңыржай ыстық. Орташа температурасы қаңтарда –17°С, шілдеде 20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 – 350 мм. == Су жүйесі == Аудан жерінен [[Есіл]] өзені және оның салалары [[Мойылды өзені|Мойылды]], [[Шортанды (өзен)|Шортанды]], [[Ақтасты өзені (Қарағанды облысы)|Ақтасты]], Беріктал, [[Жыланды (өзен, Ақмола облысы)|Жыланды]], Сүгір және [[Қызылмола өзені|Қызылмола]], [[Өлеңті өзені|Өлеңті]] өзендері ағады. Олардың біразы жазда құрғап, қарасуға айналып бөлініп қалады. Ірілі-ұсақты тұщы әрі тұзды көлдер көп. Үлкендері: [[Үлкен Сарыоба|Үлкен]] және [[Кіші Сарыоба]], [[Балықтыкөл (көл, Ақмола облысы)|Балықтыкөл]], Танакөл, [[Байдалы (көл)|Байдалы]], Шалқар, [[Қызылкөл (көл, Ақмола облысы)|Қызылкөл]], т.б. == Топырағы, өсімдіктері мен жануарлар дүниесі == Аудан жерінде негізінен сортаң қара қоңыр топырақ тараған. Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдары олардың көбі жыртылған. Құрғақ дала белдеміне тән селеу, бетеге, сұлыбас, кермек, жусан, т.б. өсімдіктер, өзен жайылмаларында, көл жағаларында әр түрлі шөпті шалғындар, шоқы беткейлерінде қайың, көктерек, итмұрын, тобылғы, ұшқат және басқа бұталар өседі. Жануарлар дүниесінен қасқыр, түлкі, борсық, ақ қоян, суыр, ақ тышқан, сарышұнақ, қосаяқ; сулы жерлерде ондатр; қамысты жерінде жабайы шошқа; құстардан шіл, құр, тырна, қаз, үйрек, балықшы, шағала, т.б. мекендейді. Көлдерде алабұға, мөңке, оңғақ, торта, шортан, ақ қайран өседі. Ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жері 538,9 мың га, оның 201,8 мың га-сы егістік, 6,5 мың га-сы шабындық, 300,0 мың га-сы жайылымдық жерлер. Аудан жері арқылы [[Нұр-Сұлтан]] – Қарағанды, Астана – [[Павлодар]] темір жол, [[Нұр-Сұлтан]] – [[Қарағанды]] автомобиль жолдары өтеді. == Халқы == Тұрғындар саны: 27404 адам ([[2019 жыл|2019]]).<ref>[http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm Ақмола облысының Статистика департаменті. 01.07.2019] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130630150019/http://www.akmola.stat.kz/dinamika/dinamikadem.htm |date=2013-06-30 }}</ref> * ұлттық құрамы: {{nobr|[[орыстар]] (41,63%)}}, {{nobr|[[қазақтар]] (39,84%)}}, {{nobr|[[украиндар]] (5,21%)}}, {{nobr|[[немістер]] (5,23%)}}, {{nobr|[[беларустар]] (1,72%)}}, {{nobr|[[татарлар]] (1,60%)}}, {{nobr|басқалары (4,82%)}}<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130117233602/http://www.stat.kz/publishing/DocLib4/2010/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F/Bull_Hsany2010.rar |date=2013-01-17 }}</ref><ref name="пер.2019">[http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2010.htm 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы]</ref> == Ауылдық округтер == * [[Анар ауылдық округі]] * [[Ақбұлақ ауылдық округі (Аршалы ауданы)]] * [[Арнасай ауылдық округі]] * [[Бұлақсай ауылдық округі]] * [[Бірсуат ауылдық округі (Аршалы ауданы)]] * [[Волгодонов ауылдық округі]] * [[Жібек Жолы ауылдық округі (Ақмола облысы)]] * [[Ижевск ауылдық округі]] * [[Константинов ауылдық округі (Ақмола облысы)]] * [[Михайлов ауылдық округі (Ақмола облысы)]] * [[Сарыоба ауылдық округі]] * [[Түрген ауылдық округі (Ақмола облысы)]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.akmo.kz/content/arshalinskij_rajon Информация о районе на сайте области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110903141326/http://www.akmo.kz/content/arshalinskij_rajon |date=2011-09-03 }} {{Ақмола облысы}} {{Аршалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Аршалы ауданы]] 0q93zvxiymq3cdprefob68r647wnd2e 0 35194 3056693 2075451 2022-08-02T06:31:57Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-asparagine-skeletal.png|200px|thumb]]'''Аспарагин''' — [[аспарагин қышқылы]]ның амиді. Адам мен жануарлардың тірі клеткаларында бос күйінде және белокгар құрамында кездеседі. Аспарагин клеткаларда аспарагин қышқылынан бөлініп, [[организм]]дегі улы аммиакпен байланысып, оны бейтараптандырады.<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref> == Дереккөздер == <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] ifixn6qv5o3dnupz308fxfi1bing2z5 0 35513 3056386 2611002 2022-08-01T15:10:35Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Ақтасты (Қарқаралы ауданы) → Ақтасты (Қарағанды облысы) (2) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы =Бала Түндік өзені |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 122 |су алабының ауданы = 1837 |су алабы = [[Ертіс]] алабы |өзендердің су алабы = |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = [[Саумалкөл (көл, Қарқаралы ауданының солтүстігі)|Саумалкөл]] көлінің шығысындағы қырат |бастауының орны = |бастауының биіктігі = |s_lat_dir = |s_lat_deg = 50|s_lat_min = 05|s_lat_sec = 06 |s_lon_dir = |s_lon_deg = 76|s_lon_min =07 |s_lon_sec = 55 |сағасы =[[Түндік өзені]] |сағасының орны = [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] ауылынан солтүстікке қарай 20 км жерде |сағасының биіктігі = 50°16'2"N 76°38'21"E |m_lat_dir = |m_lat_deg = 50|m_lat_min = 16|m_lat_sec =2 |m_lon_dir = |m_lon_deg = 76|m_lon_min = 38|m_lon_sec =21 |еңістігі = |ел = {{KZ}} |аймақ = [[Қарағанды облысы]]ның [[Қарқаралы ауданы]] |ортаққордағы санаты = }} '''Бала Түндік''' — [[Ертіс]] алабындағы [[өзен]]. == Географиялық орны == [[Қарағанды облысы]]ның [[Қарқаралы ауданы]] арқылы өтеді. ==Бастауы == [[Саумалкөл (көл, Қарқаралы ауданының солтүстігі)|Саумалкөл]] көлінің шығысындағы [[қырат]]тан бастау алып, [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] ауылынан солтүстікке қарай 20 км жерде [[Түндік өзені]]не құяды. == Гидрологиясы == Ұзындығы 122 км. Су жиналатын алабы 1837 км². Көктемде [[қар]] суымен толығып, тасиды. Өзен аңғары жайылымға, мал суаруға пайдаланылады.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарағанды облысы өзендері]] [[Санат:Ертіс су алабы]] eftezpjwhshabqn68i5cmck8h06ii4i 0 36984 3056522 2949260 2022-08-01T16:50:15Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Болат Атабаев |шынайы есімі =Болат Манашұлы Атабаев |сурет =Болат Манашұлы Атабаев.jpg |сурет ені = |сурет атауы = Болат Манашұлы Атабаев |туған кездегі есімі = |туған күні =14.05.1952 |туған жері =[[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] |қайтыс болған күні =28.07.2021 |қайтыс болған жері = |мамандығы =режиссер |азаматтығы ={{KAZ}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = }} '''Болат Манашұлы Атабаев''' (''14 мамыр 1952 жылы туған, [[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] '') — режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері<ref>"Қазақ телевизиясы", Энциклопедия, "ҚазАқпарат" Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5</ref>, "Ақсарай" театрының көркемдік жетекшісі<ref>http://news.yandex.ru/people/atabaev_bolat.html</ref>. [[Алматы шет тілдер педагогикалық институты]]н (1974), [[Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институты]]н профессор Ә.Мәмбетов пен А.Пашковтың жетекшілігімен) бітірген (1983); [[1990 жыл]]ы [[Мюнхен]] ұлттық театрында (Германия) стажировкада болды. Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынас тілдері университетін (1974), театр және көркемсурет институтын ([[Мәмбетов Әзірбайжан Мәдиұлы|Ә.Мәмбетов]] пен А.Пашков шеберханасы бойынша) бітірген (1983). 1990 ж. Мюнхен ([[Германия]]) ұлттық театрынан тәлім алған. Қарағанды облысы Теміртау қаласындағы неміс драма театрында Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббатын", А.Закстың "Өз ошағың" драмаларын, В.Гейнцтің "Жүздеген жыл толқын дарын да", "Адамдар және тағдырлар" тарихи диологиясын сахнаға шығарды. 1990 ж. Қазақ академиясы драма театрына жұмысқа ауысып, [[Римова Бикен Ырымқызы|Б.Римованың]] "Қос мұңлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат", сондай-ақ, И.Оразбаевтың "Шыңғысхан", М.Метерлингтің "Соқырлар", Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне", А.П. Чеховтың "Шағала", [[Әбіш Кекілбаев|Ә.Кекілбаевтің]] "Абылай хан", Б.Брехттің "Тоғышардың тойы", [[Әуезов Мұхтар Омарханұлы|М.Әуезовтің]] "Қарагөз", т.б. спектакльдер қойды. Қазір Республикалық неміс театрының директоры.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> Атабаев өзінің алғашқы режиссерлік өнер жолын [[Қарағанды облысы]]ның [[Теміртау қаласы]]ндағы [[Неміс драма театры]]нда спектакльдер (Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббаты" т.б.) қоюмен бастады. [[1990 жыл]]ы [[Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]]на ауысып, осында Б.Римованың "Қос мұнлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат" (екеуі де 1991), И.Оразбаевтың "Шыңғыс хан" (1994), Қ.Ысқақтың "Жан қимақ" (1995), Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне" (1996), Ә.Кекілбаевтың "Абылай хан" (1998; спектакль премьерасы Астана қаласында өтті), А.Чеховтың "Шағала" (1998), М.Метерлинктің "Соқырлар" (1993), Б.Брехттің "Тоғышардьң тойы" (1999); сонымен қатар Р.Мұқанованың "Қаралы сұлу" (М.Әуезовтің шығармасы бойынша; 1997, [[Қазақ мемлекеттік академиялық жастар мен балалар театры]]), Р.Болгтың "Кішкене сері" (1981, Германиядағы Пархим театры) т.б. спектакльдерді қойып, ол батыл сахналық эксперименттерге баратын, спектакльдің көркемдік- эстетикалық мән-мазмұнын ашуға ден қоятын ізденімпаз режиссер екенін байқатты. ==Дереккөздер== <references/> == Сыртқы сілтемелер == * http://www.zonakz.net/articles/?artid=28816 * http://www.nomad.su/?a=3-200408310008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120713142611/http://nomad.su/?a=3-200408310008 |date=2012-07-13 }} * http://www.geokz.tv/article.php?aid=4100{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.kubkz.com/downloads/dvk-12-08-04.doc{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://news.namba.kg/read.php?id=519881 [[Санат:Қазақстан режиссёрлері]] 1j7ubfbxi5z7zq5o7r6ry94egsevkwj 3056523 3056522 2022-08-01T16:51:04Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Болат Атабаев |шынайы есімі =Болат Манашұлы Атабаев |сурет =Болат Манашұлы Атабаев.jpg |сурет ені = |сурет атауы = Болат Манашұлы Атабаев |туған кездегі есімі = |туған күні =14.05.1952 |туған жері =[[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] |қайтыс болған күні =28.07.2021 |қайтыс болған жері = |мамандығы =режиссер |азаматтығы ={{KAZ}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = }} '''Болат Манашұлы Атабаев''' (''14 мамыр 1952 жылы туған, [[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] '') — режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері<ref>"Қазақ телевизиясы", Энциклопедия, "ҚазАқпарат" Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5</ref>, "Ақсарай" театрының көркемдік жетекшісі<ref>http://news.yandex.ru/people/atabaev_bolat.html</ref>. [[Алматы шет тілдер педагогикалық институты]]н (1974), [[Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институты]]н профессор Ә.Мәмбетов пен А.Пашковтың жетекшілігімен) бітірген (1983); [[1990 жыл]]ы [[Мюнхен]] ұлттық театрында (Германия) стажировкада болды. Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынас тілдері университетін (1974), театр және көркемсурет институтын ([[Мәмбетов Әзірбайжан Мәдиұлы|Ә.Мәмбетов]] пен А.Пашков шеберханасы бойынша) бітірген (1983). 1990 ж. Мюнхен ([[Германия]]) ұлттық театрынан тәлім алған. Қарағанды облысы Теміртау қаласындағы неміс драма театрында Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббатын", А.Закстың "Өз ошағың" драмаларын, В.Гейнцтің "Жүздеген жыл толқын дарын да", "Адамдар және тағдырлар" тарихи диологиясын сахнаға шығарды. 1990 ж. Қазақ академиясы драма театрына жұмысқа ауысып, [[Римова Бикен Ырымқызы|Б.Римованың]] "Қос мұңлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат", сондай-ақ, И.Оразбаевтың "Шыңғысхан", М.Метерлингтің "Соқырлар", Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне", А.П. Чеховтың "Шағала", [[Әбіш Кекілбаев|Ә.Кекілбаевтің]] "Абылай хан", Б.Брехттің "Тоғышардың тойы", [[Әуезов Мұхтар Омарханұлы|М.Әуезовтің]] "Қарагөз", т.б. спектакльдер қойды. Республикалық неміс театрының директоры болды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> Атабаев өзінің алғашқы режиссерлік өнер жолын [[Қарағанды облысы]]ның [[Теміртау қаласы]]ндағы [[Неміс драма театры]]нда спектакльдер (Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббаты" т.б.) қоюмен бастады. [[1990 жыл]]ы [[Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]]на ауысып, осында Б.Римованың "Қос мұнлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат" (екеуі де 1991), И.Оразбаевтың "Шыңғыс хан" (1994), Қ.Ысқақтың "Жан қимақ" (1995), Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне" (1996), Ә.Кекілбаевтың "Абылай хан" (1998; спектакль премьерасы Астана қаласында өтті), А.Чеховтың "Шағала" (1998), М.Метерлинктің "Соқырлар" (1993), Б.Брехттің "Тоғышардьң тойы" (1999); сонымен қатар Р.Мұқанованың "Қаралы сұлу" (М.Әуезовтің шығармасы бойынша; 1997, [[Қазақ мемлекеттік академиялық жастар мен балалар театры]]), Р.Болгтың "Кішкене сері" (1981, Германиядағы Пархим театры) т.б. спектакльдерді қойып, ол батыл сахналық эксперименттерге баратын, спектакльдің көркемдік- эстетикалық мән-мазмұнын ашуға ден қоятын ізденімпаз режиссер екенін байқатты. ==Дереккөздер== <references/> == Сыртқы сілтемелер == * http://www.zonakz.net/articles/?artid=28816 * http://www.nomad.su/?a=3-200408310008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120713142611/http://nomad.su/?a=3-200408310008 |date=2012-07-13 }} * http://www.geokz.tv/article.php?aid=4100{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.kubkz.com/downloads/dvk-12-08-04.doc{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://news.namba.kg/read.php?id=519881 [[Санат:Қазақстан режиссёрлері]] 60e6bzks9myjtws7p4phcd70t9130ap 3056525 3056523 2022-08-01T16:52:56Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Болат Атабаев |шынайы есімі =Болат Манашұлы Атабаев |сурет =Болат Манашұлы Атабаев.jpg |сурет ені = |сурет атауы = Болат Манашұлы Атабаев |туған кездегі есімі = |туған күні =14.05.1952 |туған жері =[[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] |қайтыс болған күні =28.07.2021 |қайтыс болған жері = |мамандығы =режиссер |азаматтығы ={{KAZ}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = }} '''Болат Манашұлы Атабаев''' (''14 мамыр 1952 жылы туған, [[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] '') — режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері<ref>"Қазақ телевизиясы", Энциклопедия, "ҚазАқпарат" Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5</ref>, "Ақсарай" театрының көркемдік жетекшісі<ref>http://news.yandex.ru/people/atabaev_bolat.html</ref>. [[Алматы шет тілдер педагогикалық институты]]н (1974), [[Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институты]]н профессор Ә.Мәмбетов пен А.Пашковтың жетекшілігімен) бітірген (1983); [[1990 жыл]]ы [[Мюнхен]] ұлттық театрында (Германия) стажировкада болды. Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынас тілдері университетін (1974), театр және көркемсурет институтын ([[Мәмбетов Әзірбайжан Мәдиұлы|Ә.Мәмбетов]] пен А.Пашков шеберханасы бойынша) бітірген (1983). 1990 ж. Мюнхен ([[Германия]]) ұлттық театрынан тәлім алған. Қарағанды облысы Теміртау қаласындағы неміс драма театрында Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббатын", А.Закстың "Өз ошағың" драмаларын, В.Гейнцтің "Жүздеген жыл толқын дарын да", "Адамдар және тағдырлар" тарихи диологиясын сахнаға шығарды. 1990 ж. Қазақ академиясы драма театрына жұмысқа ауысып, [[Римова Бикен Ырымқызы|Б.Римованың]] "Қос мұңлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат", сондай-ақ, И.Оразбаевтың "Шыңғысхан", М.Метерлингтің "Соқырлар", Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне", А.П. Чеховтың "Шағала", [[Әбіш Кекілбаев|Ә.Кекілбаевтің]] "Абылай хан", Б.Брехттің "Тоғышардың тойы", [[Әуезов Мұхтар Омарханұлы|М.Әуезовтің]] "Қарагөз", т.б. спектакльдер қойды. Республикалық неміс театрының директоры болды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> Атабаев өзінің алғашқы режиссерлік өнер жолын [[Қарағанды облысы]]ның [[Теміртау қаласы]]ндағы [[Неміс драма театры]]нда спектакльдер (Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббаты" т.б.) қоюмен бастады. [[1990 жыл]]ы [[Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]]на ауысып, осында Б.Римованың "Қос мұнлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат" (екеуі де 1991), И.Оразбаевтың "Шыңғыс хан" (1994), Қ.Ысқақтың "Жан қимақ" (1995), Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне" (1996), Ә.Кекілбаевтың "Абылай хан" (1998; спектакль премьерасы Астана қаласында өтті), А.Чеховтың "Шағала" (1998), М.Метерлинктің "Соқырлар" (1993), Б.Брехттің "Тоғышардьң тойы" (1999); сонымен қатар Р.Мұқанованың "Қаралы сұлу" (М.Әуезовтің шығармасы бойынша; 1997, [[Қазақ мемлекеттік академиялық жастар мен балалар театры]]), Р.Болгтың "Кішкене сері" (1981, Германиядағы Пархим театры) т.б. спектакльдерді қойып, ол батыл сахналық эксперименттерге баратын, спектакльдің көркемдік-эстетикалық мән-мазмұнын ашуға ден қоятын ізденімпаз режиссер екенін байқатты. ==Дереккөздер== <references/> == Сыртқы сілтемелер == * http://www.zonakz.net/articles/?artid=28816 * http://www.nomad.su/?a=3-200408310008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120713142611/http://nomad.su/?a=3-200408310008 |date=2012-07-13 }} * http://www.geokz.tv/article.php?aid=4100{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.kubkz.com/downloads/dvk-12-08-04.doc{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://news.namba.kg/read.php?id=519881 [[Санат:Қазақстан режиссёрлері]] rl16ojrxu1g2btzfga2ahkvlnrol0jg 3056527 3056525 2022-08-01T16:53:26Z Madi Dos 18369 «[[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері|Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі =Болат Атабаев |шынайы есімі =Болат Манашұлы Атабаев |сурет =Болат Манашұлы Атабаев.jpg |сурет ені = |сурет атауы = Болат Манашұлы Атабаев |туған кездегі есімі = |туған күні =14.05.1952 |туған жері =[[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] |қайтыс болған күні =28.07.2021 |қайтыс болған жері = |мамандығы =режиссер |азаматтығы ={{KAZ}} |белсенді жылдары = |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = |сайты = }} '''Болат Манашұлы Атабаев''' (''14 мамыр 1952 жылы туған, [[Алматы облысы]], [[Тентек ауылы]] '') — режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері<ref>"Қазақ телевизиясы", Энциклопедия, "ҚазАқпарат" Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5</ref>, "Ақсарай" театрының көркемдік жетекшісі<ref>http://news.yandex.ru/people/atabaev_bolat.html</ref>. [[Алматы шет тілдер педагогикалық институты]]н (1974), [[Алматы мемлекеттік театр-көркемсурет институты]]н профессор Ә.Мәмбетов пен А.Пашковтың жетекшілігімен) бітірген (1983); [[1990 жыл]]ы [[Мюнхен]] ұлттық театрында (Германия) стажировкада болды. Қазақ мемлекеттік халықаралық қатынас тілдері университетін (1974), театр және көркемсурет институтын ([[Мәмбетов Әзірбайжан Мәдиұлы|Ә.Мәмбетов]] пен А.Пашков шеберханасы бойынша) бітірген (1983). 1990 ж. Мюнхен ([[Германия]]) ұлттық театрынан тәлім алған. Қарағанды облысы Теміртау қаласындағы неміс драма театрында Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббатын", А.Закстың "Өз ошағың" драмаларын, В.Гейнцтің "Жүздеген жыл толқын дарын да", "Адамдар және тағдырлар" тарихи диологиясын сахнаға шығарды. 1990 ж. Қазақ академиясы драма театрына жұмысқа ауысып, [[Римова Бикен Ырымқызы|Б.Римованың]] "Қос мұңлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат", сондай-ақ, И.Оразбаевтың "Шыңғысхан", М.Метерлингтің "Соқырлар", Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне", А.П. Чеховтың "Шағала", [[Әбіш Кекілбаев|Ә.Кекілбаевтің]] "Абылай хан", Б.Брехттің "Тоғышардың тойы", [[Әуезов Мұхтар Омарханұлы|М.Әуезовтің]] "Қарагөз", т.б. спектакльдер қойды. Республикалық неміс театрының директоры болды.<ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref> Атабаев өзінің алғашқы режиссерлік өнер жолын [[Қарағанды облысы]]ның [[Теміртау қаласы]]ндағы [[Неміс драма театры]]нда спектакльдер (Ф.Шиллердің "Зұлымдық пен махаббаты" т.б.) қоюмен бастады. [[1990 жыл]]ы [[Қазақ мемлекеттік академиялық драма театры]]на ауысып, осында Б.Римованың "Қос мұнлық", М.Мақатаевтың "Қош, махаббат" (екеуі де 1991), И.Оразбаевтың "Шыңғыс хан" (1994), Қ.Ысқақтың "Жан қимақ" (1995), Р.Мұқанованың "Мәңгілік бала бейне" (1996), Ә.Кекілбаевтың "Абылай хан" (1998; спектакль премьерасы Астана қаласында өтті), А.Чеховтың "Шағала" (1998), М.Метерлинктің "Соқырлар" (1993), Б.Брехттің "Тоғышардьң тойы" (1999); сонымен қатар Р.Мұқанованың "Қаралы сұлу" (М.Әуезовтің шығармасы бойынша; 1997, [[Қазақ мемлекеттік академиялық жастар мен балалар театры]]), Р.Болгтың "Кішкене сері" (1981, Германиядағы Пархим театры) т.б. спектакльдерді қойып, ол батыл сахналық эксперименттерге баратын, спектакльдің көркемдік- эстетикалық мән-мазмұнын ашуға ден қоятын ізденімпаз режиссер екенін байқатты. ==Дереккөздер== <references/> == Сыртқы сілтемелер == * http://www.zonakz.net/articles/?artid=28816 * http://www.nomad.su/?a=3-200408310008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120713142611/http://nomad.su/?a=3-200408310008 |date=2012-07-13 }} * http://www.geokz.tv/article.php?aid=4100{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.kubkz.com/downloads/dvk-12-08-04.doc{{Deadlink|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://news.namba.kg/read.php?id=519881 [[Санат:Қазақстан режиссёрлері]] [[Санат:Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері]] q89sne743nr8q9ik9v4il99zjisl1qv 0 37304 3056655 2910908 2022-08-02T03:16:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аманөткел |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 06|lat_sec = 31 |lon_deg =61|lon_min = 32|lon_sec =31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аманөткел ауылдық округі{{!}}Аманөткел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2196 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Аманөткел ''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Аманөткел ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 96 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1623 адам (843 ер адам және 780 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2196 адамды (1087 ер адам және 1109 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1962 жыл]]дан балық аулау базасының орталығы болды. Аманөткелде балық аулау бригадасы, Нұртуған атында акционерлік қоғам, орта мектеп, кітапхана, клуб, тұрмыстық қызмет көрсету пункті бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 356d514l2gu3yk2nu705d61mnlna6ym 0 37797 3056668 2744062 2022-08-02T05:19:28Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Көл |Атауы = Жаман Ақкөл |Төл атауы = |Сурет = |Сурет тақырыбы = |Координаттары = 48/59/24/N/63/33/37/E |CoordScale = |Теңiз деңгейiнен биіктігі = 115 |Ұзындығы = 12-13 |Ені = 6 |Ауданы = 41,2 |Көлемі = |Жағалау сызығының ұзындығы = |Тереңдігі = |Орташа тереңдігі = |Судың тұздылығы = |Судың мөлдірлігі = |Суды жинау ауданы = |Құятын өзендер = |Шығатын өзендер = |Ел = Қазақстан |Аймақ = Қостанай облысы |Аудан = Жангелді ауданы |Позициялық карта = Қазақстан |Позициялық карта 1 = Қазақстан Қостанай облысы |Ортаққордағы санаты = }} '''Жаман Ақкөл''', Ақкөл — [[Ұлы Жыланшық]] өзенінің сағалық алабындағы көл. == Географиялық орны == [[Қостанай облысы]]ның [[Жангелді ауданы]] жерінде, [[Торғай қолаты]]ның оңтүстік-шығысында, теңіз деңгейінен 115 м биіктікте орналасқан. == Гидрографикасы == Аумағы 41,2 км², ұзындығы 12-13 км, ені 6 км. Жауын-шашын және Ұлы жыланшықтың жайылма суымен толығады, жазда тартылып сортаңды батпаққа айналады. == Жағалау сипаты == Жағасы жайпақ, батпақты, тастақты-құмды, солт.-батысы көтеріңкі, аласа кемерлі келеді. Суы тұзды, қар суы қосылғаннан кейінгі минералдылығы 2,0-3,5 г/л-ге төмендейді, қыс айларында 7 г/л-ге жетеді. Ақбасты өзенінің қосылатын тұсында мал ішуге жарамды. Алабы — көктемгі шабындық, жайылым.<ref>АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жангелді ауданы көлдері]] h0id5xo02yki8db5s9ene3owit6f6lv 0 37902 3056772 2757250 2022-08-02T10:06:54Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] ki3yet1tlxxwrdhzjdasdq1pxuoa557 3056773 3056772 2022-08-02T10:07:45Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] 7ey1qekd5iejqrwwmd7ienxiy48cl1p 3056774 3056773 2022-08-02T10:09:11Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы Жаңақорған 20210806 084108.jpg|Жаңақорған </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] lj8rt8z6kk5j7epkey9hj7vlytx42wf 3056775 3056774 2022-08-02T10:10:01Z Мағыпар 100137 /* Ауыл суреттері */ сурет қою wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы Жаңақорған 20210806 084108.jpg|Жаңақорған Жаңақорған 20210806 084031.jpg |Жаңақорған, көше </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] 6x4z9v457mzaw475d231sqwjbd1i5az 3056776 3056775 2022-08-02T10:10:28Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = ауыл |атауы = Жаңақорған |сурет =Жаңақорған. Қызылорда обл.jpg |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 43|lat_min = 54|lat_sec = 16 |lon_deg = 67|lon_min = 15|lon_sec = 04 |CoordAddon = |CoordScale = 25000 |ел картасы = |облыс картасы = Қызылорда облысы |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Жаңақорған ауданы |кестедегі аудан = Жаңақорған ауданы{{!}}Жаңақорған |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңақорған ауылдық округі{{!}}Жаңақорған |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = Сейлов Есдаулет Мырзадаулетович<ref>{{cite web | url=http://e-kyzylorda.gov.kz/?q=kk/content/zhanakorgan-audanynyn-kimdigi | title=ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІНІҢ РЕСМИ ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСЫ}}</ref> |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = 1992 жылға дейін ''Яны-Курган'' |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = ↗ 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref> |санақ жылы = 2015 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = 726 35 |пошта индексі = 120301<ref>{{cite web | url=http://www.karmakshy.gov.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=100&Itemid=91&lang=kz | title=Қармақшы ауданы әкімдігінің ресми интернет-ресурсы}}</ref> |пошта индекстері = |автомобиль коды = 11 (бұрын N) |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Жаңақорған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Жаңақорған ауданы]]ндағы ауыл, аудан және [[Жаңақорған ауылдық округі]] орталығы. == Халқы == Тұрғыны — 26 523<ref name="Stat2015">{{Cite web|accessdate = 2016-03-10|title = 2015 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бойынша халықтың жынысына қарай саны|url = http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT106809|publisher = Қазақстан Республикасы Ұллтық Экономика Министрлігі Статистика Комитеті}}</ref>. == Географиялық орны == [[1928 жыл]]ы құрылған, темір жол стансасы, облыс орталығы [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 178 км жерде орналасқан. [[Сырдария]] өзенінің оң жағасының бұта аралас боз, бетеге, қау, т.б. әр түрлі шөптесін өскен құмайтты, сортаң, бозғылт қоңыр, шалғынды топырақ қалыптасқан шөлдік белдемде орналасқан. == Тарихы == Алғашқыда ''Шепқорған''<ref>{{cite web | url=http://egemen.kz/old/?act=readarticle&id=2169 | title=2006-07-26: Нұрсұлтан Назарбаев: – “Ономастикалық саясатты босаңсытуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ”. ²ҚЫЗЫЛОРДАҒА² ҚАЛАЙ ҚАРАЙСЫЗДАР?}}</ref>, ал 11 ғасырдан Яны-Курган болып аталды. [[1992 жыл]]дан бастап Жаңақорған деп аталады. [[1997 жыл]]ға дейінгі кәсіпорындар (қиыршық тас, май зауыты, құрылыс, көлік, т.б.) акционерлік қоғам, серіктестіктер мен шаруа қожалықтары болып қайта құрылды. == Инфрақұрылымы == 6 орта, 2 орталау мектеп, 4 кітапхана, мешіт, 2 мәдениет үйі, клуб, стадион, 2 спортзал, ауданы аурухана, емхана, 2 дәрігерлік пункт бар. Кентте 26,4 км су құбыры тартылған. Жаңақорған арқылы Қызылорда — [[Шымкент]] автомобиль және темір жолдары өтеді. Кентте [[Теріскен (көл)|Теріскен көлі]]нің табиғи қара батпағы мен тұзды суымен емдейтін [[Жаңақорған шипажайы]] орналасқан.{{main|Жаңақорған шипажайы}} == Ауыл суреттері == <gallery> Жаңақорған.jpg|[[Жаңақорған шипажайы]]ның ғимараты Жаңақорған20210806 084034.jpg|Жаңақорған Жаңақорған IMG 20220625 095729.jpg|Темір жол вокзалы Жаңақорған 20210806 084108.jpg|Жаңақорған Жаңақорған 20210806 084031.jpg |Жаңақорған, көше </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://wikimapia.org/#lang=uk&lat=43.499134&lon=67.203584&z=15&m=b&show=/29416257/ru/ Викимапияда] {{Жаңақорған ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жаңақорған ауданы елді мекендері]] m3b1uon5mwv9aq6d8lvczya2oaio1yx 0 38073 3056778 2766829 2022-08-02T10:18:33Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 wikitext text/x-wiki '''Жетісу қақпасы'''<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001</ref>, Жоңғар қақпасы — батысында [[Жетісу Алатауы]] (Жоңғар Алатауы) , шығысында [[Бірліктау]] және [[Майлытау]] жоталарының аралығындағы тауаралық [[ойыс]], табиғи [[өткел]]. Ол [[Балқаш-Алакөл ойысы]]н [[Ебінұр]] көлі арқылы Жоңғар жазығымен жалғастырады. * Абсолют биіктігі 300 — 400 м, ұзындығы 80 км, ең тар жері 10 км. * Солтүстігінде [[Жалаңашкөл (көл, Алматы облысы)|Жалаңашкөл]] көлі жатыр. Климаты қуаң, күшті Ебі желі соғады. Қыс айларында желдің соғатын бағыты оңтүстік, оңтүстік-шығыстан болса, жаз айларында солтүстік, солтүстік-батыстан. Қыста желдің жылдамдығы 60 — 80 м/с-қа жетеді. * Өзінің жіңішке және ұзын пішініне байланысты Жетісу Қақпалары табиғи [[аэродинамикалық құбыр]]ды пайда қылады. Қақпа арқылы өткенде жел қысымға ұшырап, [[Бернулли заңы]]ның әсерімен жылдамдығы артып 70 м/с-қа дейін жететін желдер соғады * Желден қуаттылығы 5 мың МВт шамасында энергия алуға болатындығы болжанды (қараңыз [[Жел энергетикасы]]). * Жетісу қақпасы [[Еуразия]] бассейніндегі орасан зор ауа массасы ауысатын Ортa Азиядағы “жел полюсі” саналады. * Жетісу қақпасы ерте заманда Орта Азиямен Қазақстанның көшпелі халықтары бір-бірімен қатынасатын жол болған. П.П. Семенов-Тянь-Шанский, [[Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов|Шоқан Уәлиханов]], Н.М. Пржевальский, Л.С. Берг [[саяхатшы]] ғалымдар зерттеген. Қақпа арқылы Қазақстан мен Қытайды байланыстыратын Достық — Алашанкоу ([[Гофузди]]) темір жолы өтеді.<ref name="source1">"Қазақ Энциклопедиясы"</ref> * Табиғи тар өтуі ені 10 км-ден аз. * Жел Сайқанның қытай тілінен аудармасымен бірнеше мағынасы бар - «Жайсаңдар Иесі», «Қанатты жел» немесе «Жел бұзушы». * Аңыз бойынша 300 жылдай бұрын, жоңғарлармен соғыс кезінде Қабанбай батыр оларды жеңіп, терең шатқалға барғанда, ақпайтын өзен ағып кеткен. Қабанбай батыр қолын көтеріп: «Тоқта» деді. Содан бері өзен Тоқта деп аталады. Қазір Үшарал-Достық жолының бойындағы өзен үстіндегі көпір қауіпті жерлердің бірі болып саналады. == Әдебиет == * Гинатуллин Лингвистикалық сөздік. - Алматы: Рарий, 2010 == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{Суретсіз мақала}} mpq6eb13hyh93fq39rpiu26y27sgq7k 0 38917 3056674 1984151 2022-08-02T05:49:16Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Қырат |Атауы = Көлеңкелі |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg =44 |lat_min =43 |lat_sec =31 |lon_dir = E |lon_deg =54 |lon_min =05 |lon_sec =49 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = 30 |Ені = 7 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 188 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Көлеңкелі ''' – [[Үстірт (Маңғыстау)|Үстірт]]тің солтүстік-батысындағы қырат. == Географиялық орны == [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] жерінде орналасқан. == Жер бедері == Солтүстіктен оңтүстікке қарай 25 – 30 км-ге созылып жатыр, ені 5 – 7 км. Абсолюттiк биіктігі 188 м. Қырат сармат ярусының әктасты қабатшаларынан түзілген. Батыс беткейі тік жарлы, көлбеу келген шығысы өзен аңғарымен тілімделген. Төбесі тегіс, жазық келген. == Өсімдігі == Құнары шамалы сұр топырақта сораң өсімдік, аздап жусан, сай-жыраларда бұталар өседі.<ref> АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Үстірт]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] kt8d0a0mszss6pts22cj9cbneemdy3w 3056675 3056674 2022-08-02T05:50:16Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Қырат |Атауы = Көлеңкелі |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg =44 |lat_min =43 |lat_sec =31 |lon_dir = E |lon_deg =54 |lon_min =05 |lon_sec =49 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = 30 |Ені = 7 |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 188 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Көлеңкелі ''' – [[Үстірт (Маңғыстау)|Үстірт]]тің солтүстік-батысындағы қырат. == Географиялық орны == [[Маңғыстау облысы]] [[Бейнеу ауданы]] жерінде орналасқан. == Жер бедері == Солтүстіктен оңтүстікке қарай 25 – 30 км-ге созылып жатыр, ені 5 – 7 км. Абсолюттiк биіктігі 188 м. Қырат сармат ярусының әктасты қабатшаларынан түзілген. Батыс беткейі тік жарлы, көлбеу келген шығысы өзен аңғарымен тілімделген. Төбесі тегіс, жазық келген. == Өсімдігі == Құнары шамалы сұр топырақта сораң өсімдік, аздап жусан, сай-жыраларда бұталар өседі.<ref> АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Бейнеу ауданы географиясы]] 21ue7h72aiarbe4zbg4eqntdqhtwyp3 0 39864 3056790 3046828 2022-08-02T11:20:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Биғаш |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =38|lat_sec =15 |lon_deg =82|lon_min= 00|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Биғаш ауылдық округі{{!}}Биғаш |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =592 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Биғаш}} '''Биғаш''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл, [[Биғаш ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 32 км-дей, [[Жаңғызтөбе]] темір жол станциясынан оңтүстік-шығысқа қарай 155 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 823 адам (424 ер адам және 399 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 592 адамды (312 ер адам және 280 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1916 жыл]]ы қаланған. [[1929 жыл]]ы ''“Екпін”'' ұжымшары болып біріктірілді. [[1930 жыл]]ы “Гигант” кеңшарының құрамына кірді. [[1943 жыл]]дан бастап “Көкпекті” етті-сүтті ірі қара мал кеңшарының орталығы болды. [[1995 жыл]]ы “Биғаш” серіктігі құрылды. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, клуб, амбулатория бар. Тұрғындары басқа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] 9i9nvnkw6h8p0cuz8opvxschkq2pr5o 0 39866 3056789 2912695 2022-08-02T10:55:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бидайкөл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 08|lat_sec = 24 |lon_deg =66|lon_min = 44|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Бәйтерек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Гигант'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2901 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бидайкөл''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Бәйтерек ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік–шығысқа қарай 3 км-дей жерде, [[Шиелі-Телікөл Каналы|Телікөл каналы]]ның батыс жағындағы шөлді белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2616 адам (1298 ер адам және 1318 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2901 адамды (1455 ер адам және 1446 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1997 жыл]]ға дейін "Гигант" аталып келеді. Іргесі [[1928 жыл]]ы осы маңда ұсақ серіктестіктердің бірігуіне байланысты қаланды. Ауылда күріш және мал өсірумен айналысатын өндірістік серіктестіктер мен шаруа қожалықтары жұмыс істеді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] o9elx1neig0xbpb8jkcvkjmt8b59cvh 0 40143 3056291 2909521 2022-08-01T12:34:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қошқарата |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =18|lat_sec = 48 |lon_deg =68|lon_min = 55|lon_sec =59 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Коммуна'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3110 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қошқарата}} '''Қошқарата''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстікке қарай 2 км-дей жерде., [[Келес (өзен)|Келес]] өзенінің жағалауында. == Тарихы == [[1994 жыл]]ға дейін "Коммуна" деп аталған. [[1967 жыл|1967]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары жеміс-жидек, жүзім өсіретін кеңшар орталығы болып келді. Оның негізінде 1997 жылы Қошқаратада ӨК және шаруа қожалықтары құрылды. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2320 адам (1140 ер адам және 1180 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3110 адамды (1556 ер адам және 1554 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] j56lehpk0qvb83eqttheggj98fq99ag 0 40289 3056347 2909725 2022-08-01T14:06:25Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үтіртөбе |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =58|lat_sec = 58 |lon_deg =68|lon_min = 20|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдасбай Ералиев ауылдық округі{{!}}Жолдасбай Ералиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1957 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1657 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үтіртөбе''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жолдасбай Ералиев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км жерде, [[Шардара бөгені]]нің оңтүстік жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1556 адам (769 ер адам және 787 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1657 адамды (817 ер адам және 840 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1957 жыл]]ы құрылған жеміс-жидек, жүзім өсіретін кеңшардың бөлімшесі болған. Кеңшар негізінде шаруа қожалықтары құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 37qtha0c2i5hdgggnuge9jj45xpti42 0 41017 3056630 2910675 2022-08-01T23:53:46Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Алдашбай ахун ауылы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =01|lat_sec = 15 |lon_deg =63|lon_min = 49|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алдашбай ахун ауылдық округі{{!}}Алдашбай ахун |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1929 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Карл Маркс'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 927 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алдашбай ахун ауылы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Алдашбай ахун ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде. == Тарихы == Іргесі [[1929 жыл]]ы Карл Маркс атындағы ұжымшар орталығы ретінде қаланған. [[1986 жыл]]дан бастап "Майлыөзек" кеңшарының орталығы. [[1996 жыл]]ы кеңшар жекешелендіріп “Майлыөзек” шаруа серіктестігі құрылды. [[Дауылкөл ауылдық округі]]не қарайды. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 947 адам (490 ер адам және 457 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 927 адамды (470 ер адам және 457 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Инфрақұрылымы == Ауылда орта мектеп, фельдшерлік-акушерлік пункт т.б. мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету мекемелері бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] n5e0iy8krw0ru593xrhw8ekwvwuvoqs 0 41341 3056329 3046881 2022-08-01T13:40:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Үлгілі Малшы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =34|lat_sec = 55 |lon_deg =83|lon_min = 05|lon_sec =57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үлгілі Малшы ауылдық округі{{!}}Үлгілі Малшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1932 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =959 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлгілі Малшы''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]]ндағы ауыл, [[Үлгілі Малшы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 76 км жерде, [[Кіші Бөкен]] өзенінің сол жағасына таяу тұста, [[Бұқтырма (бөген)|Бұқтырма]] бөгенінің оңтүстік-батыс жағалауындағы далалық белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1349 адам (704 ер адам және 645 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 959 адамды (507 ер адам және 452 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1932 жыл]]ы ет бағытындағы ірі қара мал өсіру мақсатында ұйымдастырылған “Үлгілі малшы” кеңшарының және онымен аттас ауылдық кеңестің орталығы есебінде қаланған. 90-жылдардың орта кезінде кеңшардың таратылуына байланысты мұнда шаруа қожалықтары құрылды.<ref>"[[Қазақ энциклопедиясы]]", 9 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] qapolmmhsf8ghudfyncxlfjgberibwq 0 41358 3056351 2909733 2022-08-01T14:09:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшінші интернационал |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 11|lat_sec = 35 |lon_deg =64|lon_min = 07|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үшінші интернационал ауылдық округі{{!}}Үшінші интернационал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2561 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үшінші интернационал''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Үшінші интернационал ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы кенті]]нен оңтүстікке қарай 35 км жерде, Қурайлы каналының аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2374 адам (1200 ер адам және 1174 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2561 адамды (1289 ер адам және 1272 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1928 жыл]]ы қаланған. 1928-[[1996 жыл|1996]] жылдары күріш өсіретін өзімен аттас ұжымшардың орталығы болған. Ұжымшар негізінде Үшінші интернационалда шаруа қожалықтары жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] rrld3lzv9n6tfmfq1i79zgvtlzmfqqp 0 41446 3056771 3055808 2022-08-02T10:03:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Белкөл |сурет = |әкімшілік күйі = Кенттік әкімдігі орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 48|lat_sec = 48 |lon_deg =65|lon_min = 35|lon_sec =20 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қызылорда қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Қызылорда қалалық әкімдігі{{!}}Қызылорда |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Белкөл кенттік әкімдігі{{!}}Белкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1904 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2843 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = }} '''Белкөл''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не қарасты кент ([[1987 жыл]]дан), темір жол бекеті, [[Белкөл кенттік әкімдігі]] орталығы. == Географиялық орны == Қызылорда қаласының шығысында 3 км жерде, [[Ташкент]]-[[Орынбор]] темір жолы бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2717 адам (1799 ер адам және 1218 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2843 адамды (1418 ер адам және 1425 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1904 жыл|1904]]-[[1905 жыл|1905]] жылдары [[Орынбор-Ташкент темір жолы]]ның салынуына байланысты қаланған. Белкөлде Қызылорда қаласы кәсіпорындарының бөлімшелері және тағы басқа қызмет көрсететін кәсіпорындар мен мекемелер орналасқан.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том.</ref> == Кент суреттері == <gallery> Белкол IMG 20220625 131641.jpg |Белкөл кенті Белкол IMG 20220625 131542.jpg |Белкөл кенті Белкол IMG 20220625 131524.jpg |Белкөл кенті Белкол IMG 20220625 131437.jpg |Белкөл кенті Белкол IMG 20220625 132057.jpg |Белкөл кенті </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] hxwr3xtnay9xtj42677xn21olkokene 0 41640 3056297 2909528 2022-08-01T12:38:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Қоңырат |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min =57|lat_sec =52 |lon_deg =74|lon_min =59|lon_sec =06 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы |ауданы = Балқаш қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Балқаш қалалық әкімдігі |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1938 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 2901 |санақ жылы = 2018 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қоңырат''' — [[Қарағанды облысы]] [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]], [[Балқаш қалалық әкімдігі]]не қарасты кент. == Географиялық орны == [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қаласынан солтүстікке қарай 11 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[2018 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2901 адамды (1403 еркек және 1498 әйел) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі 20 ғасырдың 30-жылдары Қоңырат [[мыс]] кенін игеруге байланысты қаланған. Қоңырат маңында мыс кенін өндіретін ірі карьер, тұрмыс қажетін өтейтін комбинат, т.б. мәдени-тұрмыстық мекемелер жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Балқаш қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Балқаш қалалық әкімдігі елді мекендері]] 6wo4pw8x7sa4c6xvgj1cnqiy302koup 0 41653 3056466 3053484 2022-08-01T16:23:21Z NusrTansj 121413 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Monggol ulus.svg|thumb|Дәстүрлі моңғол жазуы]] '''Моңғол тілі''', халха ''тілі'' ({{lang|khk-Cyrl|монгол хэл}}; [[Сурет:Monggol kele.svg|17px]] {''mongɣol xele''} ) — моңғол халқының тілі. Моңғол тілінде [[Моңғолия]], [[Қытай]]дың Ішкі Моңғолия автономиясы мен [[Ганьсу]], [[Цинхай]], [[Хэйлунцзян]], [[Синин]], [[Шыңжаң]] өлкелерінде тұратын жергілікті халық сөйлейді. Моңғол тілі [[бурят]], [[қалмақ]] тілдеріне жақын. Ол бірнеше жергілікті ерекшеліктерге ажыратылады: шығыс диалектісіне [[хорчин]], [[харачин]], [[арухорчин]] говорлары; орталық диалектіге халха, чахар, ордос; батыс диалектісіне [[амашан]], [[эдзин]], [[кукунор]] говорлары жатады. Әдеби тілі халха диалектісі негізінде қалыптасқан. Көне жазба ескерткіштері сақталғанымен, Моңғол тілі ұлт тілі ретінде 14 – 16 ғасырларда қалыптаса бастады. Моңғол тілінің [[фонетика]]сында сингармонизм заңы орын алған, ң, дж, дз дыбыстары н, ж, з әріптерімен таңбаланады, б, в дыбыстары байырғы сөздерде бір дыбыстың нұсқалары болып табылады. В қысқа у-дың орнына пайдалыналды. Л, р дыбыстары сөз басында келмейді, к, п, ф фонемалары өзге тілден енген сөздерде ғана кездеседі. Дауысты дыбыстары қысқа және созылыңқы келеді (харах-қарау, көру, хаагдах-жабылу). Моңғол тілі лексикасында көне түркі, маньчжур, тибет, санскрит, қытай тілдерінен енген сөздер жиі кездеседі. Қазіргі тілінде орыс сөздері көбірек. Моңғол жазуы 1942 жылдан кирил әліпбиіне негізделді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.</ref> Алфабиті 35 әріптен тұрады. Дауысты 13, дауыссыз 20 , дыбыс белгіленбейтін 2 әріп бар. == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} [[Санат:Моңғол тілдері]] {{stub}} at6uv4sdc7nsyimx33e63zk11wryspv 0 41686 3056618 2996678 2022-08-01T22:40:20Z Vtgnoq7238rmqco 82745 /* Дыбысына қарай бөлінуі */ wikitext text/x-wiki [[File:Flûte paléolithique (musée national de Slovénie, Ljubljana) (9420310527).jpg|thumb|Словенияда табылған Дивье Бабе флейтасы әлемдегі ең көне музыкалық аспап деп саналады]] '''Музыкалық аспаптар'''<ref name="source1">Қазақстан энциклопедиясы, VI-том</ref> – адамның қатысуымен белгілі бір ырғақтағы және тұрақты жоғарылықтағы [[Дыбыс|дыбыстарды]] шығарып, музыкалық шығармашылыққа мүмкіндік беретін аспаптар. ==Анықтама== Музыкалық аспаптардың әрқайсысының өзіне тән дыбыс [[тембр]]і (бояуы), динамикалық мүмкіндігі (ырғағы), белгілі бір диапазоны болады. Музыкалық аспаптардың дыбыс шығару сапасы аспаптарды жасауда қолданылатын материалдардың түрі мен қасиетіне, пошымына, дыбыс шығару тәсіліне байланысты. Музыкалық аспаптардың алғашқы қарапайым түрлері табиғаттағы түрлі дыбыстарға, адамның, хайуанаттардың дауысына еліктеуден шыққан. Ол ‘‘халықтық’’ және ‘‘кәсіби музыкалық аспаптар’’ болып бөлінеді. Әр халықтың музыкалық аспаптарының өзіндік ерекшеліктері болады. Сондай-ақ өзара этникалық, тарихи-мәдени байланысы бар бірнеше халықтарға ортақ әрі олардың “ұлттық аспабы” болып саналатын музыкалық аспаптар бар. Мысалы, ''бандура'' тек [[Украина]]да, ''пандури'' мен ''чонгури'' [[Грузия]]да ғана болса, ''гусли'', ''жалейка'', ''волынкалар'' орыстарда, украиндарда, белорустарда да бар; ''саз'', ''тар'', ''зурна'' [[Әзірбайжан]] мен [[Армения]]да кездессе, [[Өзбекстан]] мен [[Тәжікстан]]ның бірқатар аспаптары ұқсас болып келеді. 19 ғасырдың аяғында В.В. Андреевтің және оның серіктері С.И. Налимов, Ф.С. Пассербский, Н.П. Фоминдердің көмегімен кейбір музыкалық аспаптар (балалайка, гусли, домрат, т.б.) жетілдіріліп, солардың негізінде орыс халық аспаптар оркестрі құрылды. ==Кәсіби музыкалық аспаптар== Кәсіби музыкалық аспаптарға ''симфониялық'' (опералық), ''үрлеп ойнайтын'' және ''эстрадалық оркестрлер құрамына енетін аспаптар'' жатады. Кәсіби аспаптардың шығу тегі халықтық музыкалық аспаптарға саяды. Музыкалық аспаптардың даму жолы адамзат қоғамының, оның мәдениетінің, музыкасының, орындаушылық өнерінің жолымен тығыз байланысты. Музыка жанрларының дамуына орай кейбір музыкалық аспаптар халық арасына кең тараған, өзгермей қазіргі заманға жеткен, ал бірқатары біртіндеп жойылып, олардың орнына жаңа музыкалық аспаптар пайда болған. Осы кездегі симфониялық оркестрде қолданып жүрген [[скрипка]], [[флейта]], гобой, кларнет, литавра, [[арфа]], [[фортепьяно]], т.б. ертеден келе жатқан аспаптар қатарына жатады. Бұл аспаптарды жетілдіру жұмысы 15 ғ-дан басталды, ал 18 ғ-да кеңінен қолға алынды. 16 – 18 ғ-лардағы брешан және кремон шеберлері (Гаспаро да Сало, Н.Амати, А.Страдивари, Дж.Гварнери) жасаған скрипкалар өте жоғары бағаланды. ==Дыбысына қарай бөлінуі== [[File:Tenorsax.jpg|thumb|Саксофон]]Дыбыс шығару ерекшеліктеріне қарай музыкалық аспаптар негізінен ''үрлемелі'' ([[флейта]], [[кларнет]], [[саксофон]], [[гобой]], [[труба]], [[валторна]], [[сырнай]], шоор, қурай, [[сыбызғы]], т.б.); ''шекті ысқылы'' ( [[скрипка]], [[альт]], [[виолончель]], [[контрабас]], ғижәк, икили, [[қылқобыз]], т.б.) және ''шертпелі'' ([[арфа]], лютня, [[гитара]], [[балалайка]], [[жетіген]], дутар, рубаб, чанг, [[домбыра]]); ''соқпалы'' ([[барабан]], литавра, ксилофон, челеста, нагора, дойра, [[дауылпаз]], [[дабыл]]), т.б. болып бірнеше топқа бөлінеді. Қазіргі заманда қолданылатын ‘‘электрлі музыкалық аспаптар’’ тобы бар. === Соқпалы-шулы аспаптар === {{main|Соқпалы-шулы аспаптар}} == Үрмелі аспаптар == {{main|Үрмелі аспаптар}} ==Қазақ ұлттық музыкалық аспаптары== Қазақтың музыкалық аспаптар (домбыра, қобыз, сыбызғы,даңғара, үскірік, кепшік, шаңқобыз, жетіген т.б.) ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа ауысып келе жатқан мәдени мұра. Қазақстанда ұлттық музыкалық аспаптарды жетілдіру мақсатымен бірнеше шеберханалар ашылып (1932 ж. [[Алматы]]да, 1947 ж. Осакаровкада, 1957 ж. Алматы мемлекеттік консерваториясы жанында), осылардың негізінде [[Ахмет Жұбанов|А.Жұбановтың]] басшылығымен қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық халық аспаптар оркестрі құрылды. Қ.Қасымов, А.Ермеков, Э.И. Романенко, О.Бейсенбаев, А.Ауқадиев, Д.Шоқпаров, т.б. шеберлер әр түрлі музыкалық аспаптар үлгілерін жасады. Қазақтың музыка аспаптарын жалпы ұлттық және фольклорлық деп екі топқа бөлуге болады. Негізгі ұлттық музыка аспаптары:домбыра, қобыз және сыбызғы. .Домбыраның шанағы қырлы немесе жұмыр болып келеді.Оның мойнынан шанағының түбіне тартылған қос ішегі, бұл ішекті көтеріп тұратын екі кішкене ағаш тиегі болады.Мойнындағы тиек қозғалмайтын болып келсе, шанақтағы тиек жылжымалы болады.Мойнына перне байланады.Пернелердің саны әр түрлі:сегіз, он, он бір, он үш болады.Домбыраның ішегі қой мен ешкінің ащы ішегінен ширатылып жасалады.Домбыра – қазақ арасына кең жайылған, шертіліп ойналатын аспап. Қобыз – қазақ қауымына көп таралған ыспалы аспап.Қобыздың мойны имек, шанағы ожау тәрізді және қуыс, бет жағы ашық, ал түбі көнмен(терімен) қапталады.Екі ішегі және садақ тәріздес ысқыш жылқының қылынан жасалады. Сыбызғы – үрлеп тартатын аспап, оны қамыстан немесе жұмсақ ағаштың ішін үңгіп жасайды.Сыбызғыда саусақпен басып ойнайтын төрт тесік болады.Оның үні майда қоңыр, мұңды келеді.Сыбызғы да қазақ арасында ерте кезден таралған аспаптардың бірі.Ол үнемі алып жүруге ыңғайлы.Сыбызғыны ен далада мал жайып жүрген қазақ малшылары көп тартқан. Фольклорлық халық музыка аспаптарына уілдек, сазген, желбуаз, даңғыра, дабыл, дауылпаз, шыңдауыл, керней, дудыға, дүңгіршек, тоқылдақ, асатаяқ, адырна, шыртылдауық, сақпан жатады.Осымен бірге бұл топқа құрылысы, жасау әдісі, музыкалық үні, дыбыс шығару тәсілі көрші елдерден алынған сырнай, кепшік, жетіген, бұғышақ, шың, шаңқобыз, ауыз сырнай қосылады. Ұлттық музыка аспаптарының ішіндегі ең бастысы-домбыра.Домбыраның бір өзімен күй орындалады.Оны әнге қосып, сүйемелдеу үшін де тартады.Қазақтың Құрманғазы атындағы халық музыка аспаптары оркестрінің құрамында домбыра жетекші орын алды. Сонымен бірге оркестрде қазақ арасында бұрыннан тараған қобыз, сыбызғы, сырнай, дауылпаз сияқты аспаптар да кеңінен қолданылады.Құрманғазы атындағы халық музыка аспаптары оркестрі Қазақтың дәстүрлі күйлерімен қатар орыстың және Батыс Еуропаның классикалық және қазіргі кездегі музыкалық шығармаларын сазына келтіріп орындайды. == Дереккөздер== *Қазақ энциклопедиясы *Закс К., Современные оркестровые музыкальные инструменты, пер. с нем., М., 1932 *Вертков К., Благодатов Г., Язовицкая Э., Атлас музыкальных инструментов народов КСРО, Л., 1964 *Сарыбаев Б., Қазақтың музыкалық аспаптары, А., 1978 <references/> {{wikify}} [[Санат:Музыкалық аспаптар]] nhkfmsh7bnshkj0xyoz2szxiik05p1g 0 42362 3056611 2910429 2022-08-01T22:15:32Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абай |сурет = |әкімшілік күйі = Аудан орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =20|lat_sec = 37 |lon_deg =68|lon_min = 56|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 19 ғасыр |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 17 700 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Абай}} '''Абай''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, аудан орталығы (05.06.2018). == Географиялық орны == Облыс орталығы – [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласынан оңтүстікке қарай 224 км-дей, [[Келес]] өзенінің оң жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 15 454 адам (7557 ер адам және 7897 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 17 700 адамды (8608 ер адам және 9092 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі Ишанбазар жәрмеңкесі негізінде [[19 ғасыр]]дың аяғында қаланды. [[1934 жыл|1934]]-[[1960 жыл|60]] жылдары Абай – базар деп аталған. [[1939 жыл|1939]]-[[1993 жыл|93]] жылдары Келес ауданының орталығы болды. Абай ауылында ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін көп салалы өнеркәсіп, 6 орта мектеп, мәдениет үйі, емхана, нан зауыты, т.б. мекемелер жұмыс істейді. Ауыл қазір даму үстінде. Жаңа жеке кәсіпорындар ашылып жатыр. Бұл жерлер тұруға қолайлы болғандықтан, адамдар саны күннен күнге артып келеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] [[Санат:XIX ғасырда құрылған елді мекендер]] nvv08v703djn1j9v8yefl3r54b1yx28 0 42708 3056784 2912597 2022-08-02T10:37:55Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бесарық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 41|lat_sec = 39 |lon_deg =65|lon_min =23|lon_sec =16 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы |ауданы = Сырдария ауданы |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ {{!}}Ауылдық округі |мекені = Бесарық ауылдық округі (Сырдария ауданы){{!}}Бесарық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1948 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2258 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Бесарық}} '''Бесарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Бесарық ауылдық округі (Сырдария ауданы)|Бесарық ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 56 км жерде, [[Жаңадария каналы]]ның жағалауында, шөлді белдемде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2137 адам (1131 ер адам және 1006 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2258 адамды (1155 ер адам және 1103 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1948 жыл]]ы ескі «[[Тораңғылсай (өзен)|Тораңғылсай]]» арнасы бойында қаланды. [[1950 жыл]]ы шағын ұжымшарлар біріктіріліп Жамбыл атындағы ұжымшар болып аталды. [[1973 жыл|1973]]-[[1994 жыл|1994]] жылдары КСРО-ның 50 жылдығы атындағы кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде бірнеше өндірістік шаруашылықтар мен шаруа қожалықтары ұйымдастырылған. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] gfxnk9mpvb4r3dd6t9a003r1d0wuq57 0 42776 3056331 3047193 2022-08-01T13:42:29Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үлкен Бөкен |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =46|lat_sec = 33 |lon_deg =82|lon_min = 41|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Үлкен Бөкен ауылдық округі{{!}}Үлкен Бөкен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1932 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1698 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлкен Бөкен''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Үлкен Бөкен ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км жерде, [[Үлкен Бөкен өзені]]нің жағасында, сайлы-жыралы келген дала белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2298 адам (1219 ер адам және 1079 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1698 адамды (834 ер адам және 864 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1932 жыл]]ы асыл тұқымды мал өсіретін “Шегелек” кеңшары негізінде қаланған. 1936 жылы мұнда ауылдық кәсіптік-техникалық мектеп ашылды. 1996 жылы кеңшар таратылып, оның негізінде “Шегелек”, “Мекен” шаруа қожалықтары құрылды. Округ аумағында Ақтас, Жалсары, Тентек ауылдары орналасқан. Олар арқылы Көкпекті — [[Өскемен]] автомобиль жолы өтеді.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] q5ldkmv5oyrdb69dnkkd98ph18usjmy 0 42904 3056787 2912606 2022-08-02T10:41:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Бестам |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 13|lat_sec = 23 |lon_deg =66|lon_min = 44|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бестам ауылдық округі{{!}}Бестам |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1920 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ленино'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1788 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Бестам}} '''Бестам''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Бестам ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан солтүстікке қарай 3 км жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1573 адам (796 ер адам және 777 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1788 адамды (908 ер адам және 880 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1997 жыл]]ға дейін "Ленино" деп аталған. Іргесі [[20 ғасыр]]дың 20 жылдары аты шыққан ұжымдастыру кезінде қаланды. [[1928 жыл|1928]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары күріш өсіретін Ленин атындағы ұжымшар бөлімшесінің орталығы болған. Бөлімше негізінде Бестам ауылында 24 шаруа қожалығы жұмыс істеді.<ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref><ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] 0a34danjvsj7g6iot6dhf9bsuel4k9y 0 44333 3056415 2816782 2022-08-01T15:32:16Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Қызылжар (Бұқар жырау ауданы) → Қызылжар (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Тұлға |Есімі = Сара Алпысқызы Назарбаева |Шынайы есімі = |Сурет = Sara Nazarbayeva.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = |Туған кездегі есімі = Сара Алпысқызы Қонақаева |Туған күні = 12.2.1941 |Туған жері = [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]], {{туғанжері|Бұқар жырау ауданы|Бұқар жырау ауданында}}, [[Қарағанды облысы]], [[Қазақ КСР]] |Мансабы = [[саясаткер]] |Азаматтығы = {{KAZ}}<br>{{USSR}} (1941-1991) |Ұлты = [[қазақтар|қазақ]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Әкесі = Алпыс Қонақаев |Анасы = |Жұбайы = [[Нұрсұлтан Назарбаев]] |Балалары = [[Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Дариға Назарбаева]], [[Динара Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Динара Назарбаева]], [[Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева|Әлия Назарбаева]] |Марапаттары = |Сайты = |Басқалары = |Commons = }} [[Сурет:Сара Алпысқызы.jpeg|1170 × 780px|нобай|оңға|Сара Алпысқызы жұбайы Нұрсұлтан Назарбаевпен]] '''Сара Алпысқызы Назарбаева (Қонақаева)''' (12 ақпан, 1941 жыл, [[Қызылжар ауылы]], [[Бұқар жырау ауданы]], [[Қарағанды облысы]]) — Қазақстанның қоғам қайраткері, Қазақстан Республикасының тұнғыш Президенті [[Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы|Нұрсұлтан Назарбаевтың]] зайыбы <ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref>. == Өмірбаяны == Білімі жоғары, мамандығы инженер-экономист. [[Арғын]] тайпасының [[Қуандық]] руының Мұрат бөлімінен шыққан<ref>Алтай шежіресі, жауапты редактор -- Хакім Омар, Құрастырушы Ісләмов Ібрахым (Жақан). Алматы, «Темірқазық» баспасы, 2014</ref>. Сара Алпысқызы «Бөбек» қайырымдылық қорының негізін қалаушы. Қор көмекке зәру панасыз балаларды өз қамқорлығына алып, өскелең ұрпақтың рухани-адамгершілік тұрғысына білім алып, тәрбиеленуіне мән береді. Қазақстанның бірінші ханымының бастамасымен елімізде жетім балаларды қорғау туралы Заң қабылданды. Осының нәтижесінде республиканың барлық өңірінде жетім балалар үшін отбасылық үлгідегі балалар қалашықтары құрылып, «Үміт», жасөскіндер үйлері ашылуда. Президент зайыбы республикамыздағы колледждер мен жоғары оқу орындары және училищелерде білім алып жүрген жатқан жетім балалардың жағдайларына ерекше назар ұстап келеді. Сара Алпысқызы осындай жастарға ай сайын «Бөбек» қоры арқылы қайырымдылық көмек көрсетеді. Президент зайыбы «Өзіңді өзің таны» атты балаларға рухани-адамгершілік білім беру және тәрбие беру идеясының авторы болып табылады. ===Сара Алпысқызының 70 жас толуына арналған шаралар === Сара Алпысқызы Назарбаева 12 ақпан күні 70 жасқа толады. Сара Алпысқызы «Бөбек» қайырымдылық қорының негізін қалаушы. «Өзіңді өзің таны» атты балаларға рухани-адамгершілік білім беру және тәрбие беру идеясының авторы болып табылады. Өскелең ұрпақтың рухани-адамгершілігін дамыту, қоғам туралы және бақытты балалық шақ туралы тұжырымдама дайындаған. Назарбаева С.А. қайырымдылық қызметі үшін «Достық» орденімен, Философияда өзіңді - өзің таны және оқу мәдениетіне қосқан үлесі үшін Шыңғыс Айтматов атындағы І – дәрежелі алтын медалімен, «Юнити» халықаралақ сыйлықтың, СОС Киндердорф Халықаралық қорының алтын медалі, БҰҰ – ЮНИСЕФ халықаралық қорының ескерткіш медалі, Исхан Дограмачи Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының халықаралық сыйлығы, Халықаралық «Алтын жүрек» сыйлықтарымен марапатталған. Мемлекетіміздің бірінші ханымы Сара Назарбаеваның туған күні қарсаңында өмірі мен шығармашылығы жайлы аудан орталығы мектептерінің оқушылары және ұстаздар қауымы аудандық кітапханадан мәліметтер алуда. Кітапханаың оқу залында кітап көрмесі ұсынылып, Интернет залда пресс – релиздер шығарылды және ақпараттық сағаттар мен шолулар өткізілді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Саясаттағы Қазақстан әйелдері]] hmlo1ne45vwf2hog8mvsd8u0qaqi7ev 0 44462 3056383 2975171 2022-08-01T15:09:00Z Мықтыбек Оразтайұлы 69223 /* Жер бедері */ wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Жота |Атауы = Қаратау жотасы |Шынайы атауы = |Сурет = Кентау. Вид 012 2007.jpg |Сурет ені = |Сурет атауы = [[Кентау]] қаласының аумағындағы Қаратау жотасы |lat_dir = |lat_deg = 42|lat_min = 53|lat_sec = 20 |lon_dir = |lon_deg = 69|lon_min = 58|lon_sec = 50 |region = KAZ |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}}, [[Жамбыл облысы]], [[Түркістан облысы]] |Тау жүйесі = [[Тянь-Шань]] |Пайда болған кезеңі = [[Протерозой]], [[Карбон кезеңі|карбон]], [[Девон кезеңі|девон]] |Аумағы = |Ұзындығы = 420 |Ені = 60-80 |Ең биік шыңы = Бессаз тауы |Биіктігі =2175 |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Қаратау''' - [[Тянь-Шань]] тау жүйесінің солтүстік-батысында орналасқан тау жотасы. == Географиялық орны == Қаратау негізінен, [[Жамбыл облысы]]ның аумағында орналасқан. Тек солтүстік-батыс бөлігі [[Түркістан облысы]] аумағында. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 420 км-ге созылып жатыр, енді жері 60 – 80 км (оңтүстік-шығысындағы [[Боралдай жотасы|Боралдай]] жотасы). Ең биік жері Бессаз тауы (2175 м). Жота қатарласа жатқан Кіші Қаратау және оңтүстік-батыс Қаратау жоталарынан тұрады. Бұларды бір-бірінен тауаралық ойыстар бөліп жатыр. == Геологиялық құрылымы == Қаратаудың шығысы және Кіші Қаратау [[протерозой]]лық тақтатас және құмтастарынан оңтүстік-батыс Қаратау [[Карбон кезеңі|карбон]]ның әктас, құмтас, конгломераттар және [[Девон кезеңі|девон]]ның жанартаутекті жыныстарынан түзілген. Қаратау қойнауында еліміздегі ірі полиметалл ([[Ащысай полиметалл комбинаты|Ащысай]], [[Мырғалымсай қорғасын-мырыш-барит кен орны|Мырғалымсай]], [[Байжансай қорғасын кен орны|Байжансай]], т.б.), фосфорит ([[Ақсай фосфорит кен орны|Ақсай]], [[Жаңатас фосфорит кен орны|Жаңатас]]) кендері шоғырланған. == Жер бедері == Жоталардың тау бастары тегістеу келген жазық, беткейлері шатқалды, тік жартасты болып келген. Қаратаудың оңтүстік-батысын [[Сырдария]], солтүстік-шығысын [[Талас (өзен)|Талас]] өзендері алаптары алып жатыр. == Климаты == Қаратау төңірегіндегі өңірге климат тұрғысынан өз әсерін тигізеді. Сондықтан жотаның оңтүстік-батысы мен солтүстік-шығысының ауа райында біраз айырмашылықтар бар. [[Қаңтар]] айындағы орташа температура жотаның солтүстік беткейі мен баурайында –10^°С, оңтүстік-батысында –6^°С. Жазы ыстық және құрғақ, [[шілде]]нің орташа температурасы 22 – 26^°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері бөктерінде 200 – 400 мм, тауда 400 – 600 мм. Қаратау өңірінде жер асты суларының мол қоры бар. == Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі == Беткейлерінің топырағы қоңыр, қызғылт қоңыр. Тауаралық аңғарлар мен шатқалдарында бетеге, боз, көде, өзен аңғарларында тоғай өседі. Қазақстанның басқа жерінде жоқ, (35 – 40%) каучук ретінде қолдануға болатын тау сағызы осы Қаратау қойнауында мол кездеседі.[[Таутеке]], [[борсық]], [[түлкі]], [[қасқыр]], түрлі [[Тышқандар|тышқан]], [[Сарышұнақтар|сарышұнақ]], т.б. мекендейді. [[2004 жыл]]ы [[Қаратау қорығы]] құрылған.<ref>“Тараз энциклопедиясы”</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Жамбыл облысы таулары]] [[Санат:Түркістан облысы таулары]] 8171h6k3zasdtl9uzq21pk716sa61xy 0 44632 3056293 2909525 2022-08-01T12:36:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қоғалыкөл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =46|lat_sec = 20 |lon_deg =65|lon_min = 11|lon_sec =15 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қоғалыкөл ауылдық округі{{!}}Қоғалыкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Октябрь'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2774 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қоғалыкөл}} '''Қоғалыкөл''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Қоғалыкөл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 45 км жерде, сарсазан, қамыс, құрақ, т.б. шөптесін өскен [[Сырдария]] аңғарының бозғылт сұр, шалғынды сұр топырақты шөлдік белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2771 адам (1400 ер адам және 1371 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2774 адамды (1409 ер адам және 1365 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1952 жыл]]ы мұндағы шағын 4 ұжымшар бірігіп Сталин атындағы ұжымшар аталды. Қоғалыкөл ауданы осы ұжымшардың, [[1957 жыл|1957]]-[[1972 жыл|1972]] жылдары «Октябрь» ұжымшарының, 1972-[[1995 жыл|1995]] жылдары күріш өсіретін Жамбыл атындағы кеңшардың орталығы болды. [[1991 жыл]]ға дейін «Октябрь» деп аталған. Кеңшар негізінде [[1994 жыл]]ы 9 шаруа қожалығы құрылды. [[2000 жыл]]ы олар «Қоғалыкөл» ЖШС-іне және 3 шаруа қожалығына бірікті. Ауыл маңында ежелгі Қыштөбе, [[Жент (қала)|Жент]], Жетімасар, [[Асанас]], т.б. қалалардың орны сақталған. Сонымен қатар, 18 ғ-да салынған [[Құлболды Ишан|Құлболды ишан]] мазары, Бәлтік мешіті бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] tdhzekndntlnp3hi1d0ao4sh0e1gfzy 0 47111 3056607 2910423 2022-08-01T22:12:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Іңкәрдария |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 39|lat_sec = 52 |lon_deg =64|lon_min = 47|lon_sec =09 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Іңкәрдария ауылдық округі{{!}}Іңкәрдария |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1059 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Іңкәрдария''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Іңкәрдария ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылынан оңтүстікке қарай 55 км жерде, [[Тораңғылсай (өзен)|Тораңғылсай]] өзенінің сол жағалық аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1096 адам (588 ер адам және 508 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1059 адамды (561 ер адам және 498 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1963 жыл|1963]]–[[1996 жыл|1996]] жылдары қаракөл қойын өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде ЖШС жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] 63pvjpaet11mt4w8lhv1ofriix4aiww 0 47718 3056378 2909833 2022-08-01T14:55:49Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Әлкен Оспанов ауылы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =51|lat_sec = 43 |lon_deg =68|lon_min = 25|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазыбек би ауылдық округі{{!}}Қазыбек би |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1966 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Амангелді'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2133 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әлкен Оспанов ауылы''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қазыбек би ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 12 км жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1900 адам (952 ер адам және 948 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2133 адамды (1080 ер адам және 1053 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1966 жыл]]ы құрылған Жетісай мақта кеңшарының бөлімшесі болды. Оның негізінде шаруа қожалықтары құрылған. Ауыл "Амангелді" ауылы аталып келді. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, дәрігерлік пункт, т.б. мекемелер бар. <ref>Оңтүстік Қазақстан энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] i2htngtu848yxihr78wmkte1r651xxz 0 47833 3056409 2909883 2022-08-01T15:29:31Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Өркенді |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =53|lat_sec = 13 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Ынтымақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2717 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Өркенді''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы)|Ынтымақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 15 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1724 адам (838 ер адам және 886 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2717 адамды (1324 ер адам және 1393 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1957 жыл]]ы құрылған «Победа» мақта кеңшарының орталығы болып, [[2001 жыл]]ға дейін Победа ауыл аталып келді. Кеңшар негізінде ӨК, шаруа қожалықтары ұйымдастырылған. == Инфрақұрылымы == Өркенде орта мектеп, клуб, кітапхана, фельдшерлік-акушерлік пункт жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жеісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] bvk2dp8txwpsyoh2zdffo9agitfgsu8 0 47857 3056336 3055625 2022-08-01T13:47:24Z Kasymov 10777 «[[Санат:Биология|Биология]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Онтогенез|Онтогенез]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[File:Baer embryos.png|thumb| alt=A.| ''[[Эмбриондық даму кезіндегі өзгешеліктер]]''.]]'''Онтогонез'''<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref>([[Грек тілі|грек]]. on – табыс септігінің жалғауы, ontos – нағыз, нақты және генез) – [[организм]]нің жеке дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап, тіршілігінің соңына дейінгі барлық өзгерістердің жиынтығы. Онтогенез терминін неміс биологы [[Э.Геккель]] үсынған (1866). Онтогенез барысында дамып келе жатқан организмнің жеке мүшелері өсіп, жіктеледі және бірігеді. Осы күнгі көзқарастар бойынша Онтогенезге бастау болатын жасушаның ішінде организмнің одан әрі дамуын анықтайтын белгілі бір тұқым қуалаушылық бағдарламасы – код түріндегі мағлұмат сақталады. Бұл бағдарлама бойынша Онтогенез барысында ұрықтың әрбір жасушасындағы [[ядро]] мен [[цитоплазма]]ның әсерлесуі; сондай-ақ, ұрықтың әр түрлі жасушалары мен [[жасуша]] кешендерінің өзара әрекеттесулері жүзеге асады. [[Тұқым қуалау]] аппараты өзіндік белок молекулаларының синтезделуін кодтау (белгілеу) арқылы морфогенетикалық процестердің жалпы бағытын ғана анықтайды, ал олардың нақтылы жүзеге асырылуы белгілі дәрежеде (тұқым қуалаушылық нормасы шеңберінде) сыртқы факторлардың әсеріне тәуелді болады. Организмдердің әр түрлі топтарында Онтогенездің [[тұқым қуалаушылық]] бағдарламасының мүлтіксіз орындалу деңгейі мен оның реттелу шегінің мүмкіншілігі мол.<ref>Қазақ энциклопедиясы, 7 том 6 бөлім</ref> ==Реттелу кезеңдері== [[File:Gastrulation.png|thumb| alt=A.| ''[[Гаструляция(1 - бластула, 2 - гаструла)]]''.]]Жануарларда Онтогенез процесін реттеуде жүйке және эндокрин жүйелері маңызды рөл атқарады. Олардың Онтогенезінде мынадай кезеңдер бар: ұрыққа дейінгі кезең (ол [[гаметогенез]] бен ұрықтанудан тұрады); [[эмбрионалдық кезең]] – жануарлар организмінің ұрықтанғаннан бастап ([[зигота]]), ұрықтың туғанға немесе жұмыртқадан шыққанға дейінгі даму, өсу, қалыптасу мерзімі; постэмбрионалдық кезең – жануарлардың туғаннан кейінгі өсу, есею, ұрпақ қалдыру, қартаю сатыларынан тұрады. Жануарлар Онтогенезінің: дернәсілдік, жұмыртқа салу және құрсақтық типтері бар. [[Сурет:HumanEmbryogenesis.svg|thumb|left]] ==Сатылары== Жоғары сатылы өсімдіктердің Онтогенезі төрт сатыдан тұрады: эмбрионалдық, ювенилдік, толықсып көбею және қартайып, тіршілігін тоқтату. Онтогенез барысында өсімдік жасушаларының, ұлпалары мен органдарының құрылымдық және функционалдық жетілуі жүріп, әр түрлі бөліктерінің арасындағы байланыстар күрделілене түсіп, өсімдік организмі біртұтас жүйе ретінде қалпына келмейтін өзгерістерге ұшырайды. Онтогенез сатыларының ретімен жүруін фитогормондар және [[өсімдік]] органдарының арасында толассыз жүріп жататын метаболиттер алмасу механизмі қамтамасыз етеді. ==Сілтемелер== * [[Гаметогенез]] * [[Эмбрион]] * [[Овогенез]] ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Онтогенез]] {{stub}} ipuru159rjubnn999lastczw93l2ewg 0 48022 3056314 2909600 2022-08-01T13:17:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құмбазар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =58|lat_sec = 17 |lon_deg =61|lon_min = 51|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бекбауыл ауылдық округі{{!}}Бекбауыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =528 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Құмбазар''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Бекбауыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 100 км жерде, [[Сырдария]]ның атырауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 541 адам (295 ер адам және 246 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 528 адамды (276 ер адам және 252 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1932 жыл|1932]]-[[1996 жыл|96]] жылдары жылдары балық шаруашылығымен айналысатын «Райым» ұжымшары бөлімшесінің орталығы болған. Бөлімше негізінде Құмбазарда ЖШС жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 89djlfn6atld1cvb9087b23hp14g0a4 0 48544 3056337 3055653 2022-08-01T13:48:41Z Kasymov 10777 [[Special:Contributions/Балтас|Балтас]] ([[User talk:Балтас|т]]) өңдемелерінен [[User:Kasymbot|Kasymbot]] соңғы нұсқасына қайтарды wikitext text/x-wiki '''Баба түкті Шашты Әзіз''' - қазақ ауыз әдебиетінде жиі кездесетін бейне. Ол туралы аңыздардың бірінде шын есімі Баба Туклас деп көрсетілген. Әкесі – Керемет Әзіз. Баба Туклас [[Мекке]]де [[патша]] болған, [[мұсылман]]дар арасында [[әулие]] саналған. Меккеге қажылық сапармен барушылар, ең алдымен, [[Мұхаммед]]тің, онан кейін [[Әлем Музтазы Сейіт]]тің, содан соң осы Баба түкті Шашты Әзіз қабіріне барып тәу еткен. Келесі бір аңыздарда Баба түкті Шашты Әзіз – [[Қожа Ахмет Ясауи]]дың арғы бабалары, [[ислам діні]] [[Орталық Азия]]ға тарай бастаған кезде өмір сүрген кісі, [[Қорқыт]]тың замандасы делінеді. [[Баб Ата күмбезі]] сол кісінің қабірінің басына салынған. Академик Ә.Марғұлан осы аңыздың тарихи негізі бар деп санайды. Үшінші аңыз бойынша, Баба Тукластың баласы Еділ–Жайыққа дейін келген, оның Құтлубек атты ұлынан [[Едіге батыр]] туған. Ал ''«Едіге батыр»'' жырында Баба түкті Шашты Әзіз – сол батырдың тікелей әкесі ретінде суреттеледі. Халық арасындағы аңызда ол су жағасында намаз оқып отырып, үш пері қызын көреді. Намазын бітірген соң, әлгі үш қыздың біреуінің қолынан ұстайды. Қыз суға сүңгиді, әулие де сүңгиді. Ақырында Баба Түкті Шашты Әзіз соған үйленеді. Қыз үш түрлі шарт қояды: аяқ киімімді шешкенде аяғыма қарама, киімімді шешкенде қолтығыма қарама, шашымды жуғанда, төбеме қарама дейді. Алайда, Баба Түкті Шашты Әзіз әлгі үш шартты бұзады. Оны сезген [[пері]]: «Ішімде алты айлық балаң бар! Соны мен Көк дария жағасындағы [[Құмкент (көне қала)|Құмкент]] деген жерге тастап кетем, іздеп тауып ал!», – дейді де, аспанға ұшып кетеді. Баба Түкті Шашты Әзіз уәделі жерден құндақтаулы нәрестені тауып алады. Айдалада туғандықтан есімін «[[Едіге]]» қояды. Қазақ шежірелерінің кейбір нұсқаларында ол Маңғыт руынан деп айтылады, Едігенің осы рудан шыққандығы негіз етіледі. Баба түкті Шашты Әзіз нақты болған адам деген бұлтартпайтын дерек жоқ. Сондықтан ғылымда ол мифтік бейне ретінде қабылданған. Қазақ фольклорында ол әулие кейпінде суреттеледі. Батырлар жырында бас кейіпкерлер қиналған кезде демеуші, [[аян]] беруші [[аруақ]] тұлғасында бейнеленеді. Мысалы, «[[Алпамыс батыр]]да» Байбөрінің түсіне Баба түкті Шашты Әзіз кіріп, әйелінің бір ұл, бір қыз табатыны туралы аян береді, кейін Алпамыстың демеушісі болады. Басына қиындық түскенде Баба Түкті Шашты Әзізге сыйынып, жалбарыну дәстүрі халы] арасында күні бүгінге дейін сақталған.<ref>[[Түркістан облысы]]ның энциклопедиясы</ref> ===Баба түкті Шашты Әзіз әулие кесенесі=== Аудан тереториясында орналасқан, құнды саналатын тарихи мұнаралардың бірі - Баба Түкті Шашты Әзіз мазары. Құмкент ауылының маңындағы Жылыбұлақ жерінде орналасқан [[Баба түкті Шашты Әзіз кесенесі]] бүкіл қазақ жұрты қиын қыстауда табынатын, жауға шапқанда ұрандататын киелі әулие болған. Күш атасы [[Қажымұқан Мұңайтпасұлы|Қажымұхан]] додаға түскенде: -«Уа аруақ, Баба түкті Шашты Әзіздің рухы қолдай гөр»-деп сыйынған. Баба түкті Шашты Әзіздің есемі «[[Алпамыс батыр]]», «[[Қобыланды батыр]]», «[[Шора Батыр|Шора батыр]]» жырларында жиі айтылады. [[Алтын Орда|Алтын орда]]ға билік жүргізген [[Едіге би]] Шашты Әзіз әулиені өзінің түп атасы санаған. Сондай-ақ тарихи деректерде Баба түкті Шашты Әзіздің есімі Орта Азия, Қазақстан жеріне Ислам дінін уағыздаушы болып саналатын [[Ысқақ Баб|Ысқақ баб]]тың замандасы, үзенгілес сереге ретінде жиі айтылады.<ref>Орлов А.С., Казахский героический эпос, М.—Л., 1945; Жирмунский В.М., Тюркский героический эпос, Л., 1972; Диваев Ә., Тарту, А., 1992; Мустафина Р.М., Представления, культы, обряды у казахов, А., 1992; [[Қазақ]] фольклорының тарихилығы, А., 1993.</ref><ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref><ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref> ==Дереккөздер== <references /> {{wikify}} [[Санат:Туған жылы белгісіздер]] [[Санат:Қайтыс болған жылы белгісіздер]] [[Санат:Тарихи тұлғалар]] {{Islam-stub}} 62v8vt8yet9cxs3y5f93ql65d7mtmjt 0 49522 3056363 2909791 2022-08-01T14:29:25Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Әбділда Тәжібаев |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 15|lat_sec = 35 |lon_deg =66|lon_min = 41|lon_sec =8 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Телікөл ауылдық округі{{!}}Телікөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Телікөл'', ''Қызылдиқан'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1725 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} ''' Әбділда Тәжібаев ауылы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Телікөл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 12 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1350 адам (726 ер адам және 624 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1725 адамды (870 ер адам және 8855 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[2000 жыл]]ға дейін "Қызылдиқан" деп аталған. [[1975 жыл|1975]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары қаракөл қойын өсіретін «Телікөл» кеңшарының орталығы болған. Кеңшар негізінде шаруа қожалықтары құрылды.<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] d1pc3tgwxgl94z8e06o449f5e2wxm9g 0 49576 3056662 2911200 2022-08-02T05:10:25Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Арай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =57|lat_sec = 24 |lon_deg =68|lon_min = 17|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдасбай Ералиев ауылдық округі{{!}}Жолдасбай Ералиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2108 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Арай (айрық)}} '''Арай''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жолдасбай Ералиев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 22 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1688 адам (855 ер адам және 833 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2108 адамды (1078 ер адам және 1030 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Арай [[1997 жыл]]ға дейін "Октябрь" ауылы, [[1955 жыл|1955]] – 97 жылдары «Октябрьдің 30 жылдығы» атындағы мақта кеңшарының орталығы болып келді. Оның негізінде Арайда мақта өсіретін шаруа қожалықтары құрылды. == Инфрақұрылымы == Мектеп, кітапхана, фельдшірлік -акушерлік пункт бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] hysho4ij8ikbdgfmoacpz123hr14ecf 0 50176 3056704 3055191 2022-08-02T06:42:06Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Кент |атауы = Атакент |сурет = |әкімшілік күйі = Кенттік әкімдігі орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =50|lat_sec = 42 |lon_deg =68|lon_min = 30|lon_sec =58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Атакент кенттік әкімдігі{{!}}Атакент |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1924 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Ильич'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =16 402 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды =72541 |пошта индексі =160525 |пошта индекстері =160526 |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Атакент''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]<nowiki/>ндағы кент, темір жол бекеті, [[Атакент кенттік әкімдігі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 13 620 адам (6589 ер адам және 7031 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 16 402 адамды (7937 ер адам және 8465 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1924 жыл]]ы мақта өсіретін Мақтаарал совхоз-техникумы ұйымдастырылуына байланысты құрылып, [[1932 жыл]]ы Ильич кентіне айналды. [[1940 жыл|1940]]-[[1957 жыл|57]] жылдары аудан орталығы болды. [[1969 жыл]]ы кентте одақтық маңызы бар «Мақтаарал» тәжірибе стансасы құрылды. [[1998 жыл]]дан Атакент аталады. «Мақтаарал» мақта шаруашылығы негізінде 2 акционерлік қоғам, 3 өнеркәсіп, бірнеше шаруа қожалықтары құрылып, «ЮТЕКС» жаңа мақта тазарту зауыты, шитті мақта қалдығынан (улюк) медициналық мақсаттарға пайдаланатын мақта (вата) шығаратын фабрика іске қосылды. == Инфрақұрылымы == Жалпы білім беретін 4 мектеп ''(№5 Мақтаарал мектеп-гимназия, №6 Қ. Сәтпаев атындағы ЖОМ, №7 В. Комаров атындағы ЖОМ, №8 О. Бапышев атындағы ЖОМ''), 14-ші кәсіптік-техникалық мектеп, аурухана, «Халықтар достығы» сарайы, 2 мейманхана, спортзал, Алпамыс батыр атындағы футбол стадионы және т.б. мекемелер жұмыс істейді. Кент арқылы [[Ташкент]] – [[Жызақ|Жизақ]], [[Шымкент]] – [[Жетісай]] автомобиль жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] 5bd8zp477hsxyh8zdn9dxul173ajk0g 0 50250 3056710 2911507 2022-08-02T06:45:42Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Атақоныс |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =42|lat_sec = 38 |lon_deg =68|lon_min = 13|lon_sec =34 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңаауыл ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Жаңаауыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1951 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2513 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Атақоныс}} '''Атақоныс''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Жаңаауыл ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңаауыл ауылдық округі]] орталығы, темір жол бекеті. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 18 км жерде, [[Өзбекстан]]мен шекаралас. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1954 адам (993 ер адам және 961 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2513 адамды (1265 ер адам және 1248 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1951 жыл]]ы ұйымдастырылған 22-Партсъезд атындағы мақта ұжымшарының орталығы болып келді. Ұжымшар негізінде бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, кітапхана, клуб, фельдшірлік-акушерлік пункт бар. Ол арқылы [[Ташкент]] – [[Жызақ]] темір жолы өтеді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 5dt4jgjf3v46su9c3452erlnivlmdfz 0 51380 3056750 3047103 2022-08-02T09:01:32Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бастаушы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =52|lat_sec = 29 |lon_deg =83|lon_min = 15|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бастаушы ауылдық округі{{!}}Бастаушы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1041 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бастаушы''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Бастаушы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км жерде, [[Қалба жотасы]]ның оңтүстігіндегі қуаң агроклиматты белдемде орналасқан. [[Зайсан (көл)|Зайсан көлі]]нің батысындағы шалғынды топырағында көкпекті, селеу, боз, бетеге, жусан, т.б. шөптер өседі. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1362 адам (676 ер адам және 686 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1041 адамды (524 ер адам және 517 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Бастаушыда шаруа қожалықтары, ауыл шаруашылығы өндірістік кооперативтері жұмыс істейді. Ауыл тұрғындары басқа елді мекендермен автомобиль жолы арқылы қатынасады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] l8op24w65eliv2hoj9e39xli6bbm27d 0 52298 3056609 2910427 2022-08-01T22:15:11Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Абай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округш орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min = 14|lat_sec =55 |lon_deg =62|lon_min = 20|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарақұм ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Қарақұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1930 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2206 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Абай}} '''Абай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Қарақұм ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Қарақұм ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Ауданның қиыр солтүстік-шығысында, аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 110 км жерде, [[Баршақұм]] құмының орталығы бөлігінде, шөл белдемінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2047 адам (1081 ер адам және 966 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2206 адамды (1108 ер адам және 1098 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1930 жыл]]ы қаланған. [[1957 жыл]]ға дейін «Алға» ұжымшарының, [[1997 жыл]]ға дейін қаракөл қойын өсіретін «Қарақұм» кеңшары мен ауылдық кеңестің орталығы болып келді. Ауылда және округке қарасты [[Ерімбетжаға]], [[Көкаша]], Қаратерең ауылдарында шаруа қожалықтары жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 6jtbwcjlm5w5afulcabilq9qsjx4dm4 0 52302 3056612 2910431 2022-08-01T22:16:01Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 43|lat_sec = 56 |lon_deg =62|lon_min = 07|lon_sec =0 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сарыкөл ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Сарыкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1134 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Абай}} '''Абай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Сарыкөл ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Сарыкөл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстікке қарай 14 км жерде, [[Сарыкөл (көл, Түркістан облысы)|Сарыкөл]] көлінің жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1117 адам (543 ер адам және 574 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1134 адамды (565 ер адам және 569 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1928 жыл]]ы қаланған. 1928-[[1996 жыл|1996]] жылдары қаракөл қойын өсіретін өзімен аттас ұжымшардың орталығы болған. Ұжымшар негізінде және округтегі ''Ботабай'', Жұбан, ''Қазанғап'', ''Ізтілеу базы'', ''Семурат базы'', ''Шаратай'' ауылдарында шаруа қожалықтары құрылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] ljqx4m24l0736c43mys9zfhrz3hyfy4 0 52310 3056613 2910432 2022-08-01T22:16:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min = 56|lat_sec = 50 |lon_deg =65|lon_min = 32|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қызылорда қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Қызылорда қалалық әкімдігі{{!}}Қызылорда |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосшыңырау ауылдық округі{{!}}Қосшыңырау |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Интернационал'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2228 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Абай}} '''Абай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл, [[Қосшыңырау ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == [[Қызылорда]] қаласынан солтүстікке қарай 12 км жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2075 адам (1023 ер адам және 1052 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2228 адамды (1122 ер адам және 1106 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[2000 жыл]]ға дейін "Интернационал" деп аталып келген. [[1965 жыл|1965]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары күріш өсіретін өзімен аттас кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде Досан, [[Қарауылтөбе (Қызылорда облысы)|Қарауылтөбе]] ауылдарында ЖШС және бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері]] crtrz3y20mx9sg0p8jzt80xlhx0gwtc 0 52723 3056734 2911810 2022-08-02T08:06:10Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бала би |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 20|lat_sec = 22 |lon_deg =66|lon_min = 30|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Талаптан ауылдық округі{{!}}Талаптан |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =4071 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бала би''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Талаптан ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 31 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 3963 адам (2059 ер адам және 1904 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 4071 адамды (2112 ер адам және 1959 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1997 жыл]]ға дейін Талаптан деп аталып келген. [[1973 жыл|1973]] – [[1996 жыл|96]] жылдары аралығында қаракөл қойын өсіретін “Қазақстанның 30 жылдығы” атындағы кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде Бала биде 2 [[Жауапкершілігі шектеулі серіктестік|ЖШС]] және 5 шаруа қожалығы жұмыс істейді.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] 7y8zkvdfo2knyt3cdlr7swjlaej7itj 0 53067 3056317 3054661 2022-08-01T13:24:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{мағына|Бердімұхамедов}} {{Мемлекеттік қайраткер | түс =мемлекет басшысы | Қазақша есімі = Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов | Шынайы есімі = {{lang-tk|Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow}} | Суреті = Gurbanguly Berdimuhamedow (2017-10-11).jpg | Сурет ені = | Атауы = | Титулы =[[Түрікменстан парламенті|Міллі Геңеш]] Халық Маслихатының төрағасы | Ту = Halk Maslahaty (People's Council) of Turkmenistan.png | Ту2 = Flag of Turkmenistan.svg | Басқара бастады = [[14 сәуір]] [[2021 жыл|2021]] бастап | Басқаруын аяқтады = | Ізашары = | Ізбасары = | Титулы_2 =[[Түрікменстан]]ың 2-ші [[Түрікменстан президенті|Президенті]] | Ту_2 = Flag of the President of Turkmenistan.svg | Ту2_2 =Flag of Turkmenistan.svg | Реті_2 = | Басқара бастады_2 = [[14 ақпан]] [[2007 жыл|2007]] | Басқаруын аяқтады_2 = [[19 наурыз]] [[2022 жыл]] 21 желтоқсан 2006 — 14 ақпан 2007 м.а. | Президент_2 = | Ізашары_2 =[[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязов]] | Ізбасары_2 = [[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]] | Титулы_3 =[[ТМД мемлекет басшыларының кеңесі]]нің төрағасы | Ту_3 =Flag of the CIS.svg | Ту2_3 =Emblem of CIS.svg | Реті_3 = | Басқара бастады_3 = [[1 қаңтар]] [[2019 жыл]] | Басқаруын аяқтады_3 = [[31 желтоқсан]] [[2019 жыл]] | Президент_3 = | Ізашары_3 =[[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]] | Ізбасары_3 =[[Шавкат Миромонұлы Мирзиёев|Шавкат Мирзиёев]] | Титулы_4 = | Ту_4 = | Ту2_4 = | Реті_4 = | Басқара бастады_4 =[[1 қаңтар]] [[2012 жыл]] | Басқаруын аяқтады_4 = [[31 желтоқсан]] [[2012 жыл]] | Президент_4 = | Ізашары_4 =[[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]] | Ізбасары_4 = [[Александр Григорьевич Лукашенко|Александр Лукашенко]] | Титулы_5 = [[Түрікменстан Демократиялық партиясы]]ның төрағасы | Ту_5 = TDP logo.svg | Ту2_5 = | Реті_5 = | Басқара бастады_5 =[[4 тамыз]] [[2007 жыл]] | Басқаруын аяқтады_5 = [[17 тамыз]] [[2013 жыл]]<ref>[http://world.fedpress.ru/news/russia_and_cis/1376733385-prezident-turkmenii-ushel-iz-svoei-demokraticheskoi-partii Президент Туркмении ушел из своей Демократической партии]</ref> | Президент_5 = | Ізашары_5 =[[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязов]] | Ізбасары_5 =Қасымқұлы Бабаев<ref name=autogenerated7>[http://www.turkmenistan.ru/ru/articles/38889.html Гурбангулы Бердымухамедов приостановил членство в Демпартии Туркменистана на время своего президентства]</ref> | Титулы_6 = [[Түрікменстан вице-президенті|Түрікменстан Министрлер Кабинеті төрағасының орынбасары]] | Ту_6 =Flag of Turkmenistan.svg | Ту2_6 =Emblem of Turkmenistan.svg | Реті_6 = | Басқара бастады_6 =[[3 сәуір]] [[2001 жыл]] | Президент_6 = [[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязов]] | Ізашары_6 = | Ізбасары_6 = | Туған күні = 29.6.1957 | Туған жері = Бабарап ауылы, [[Гөкдепе этрапы]], [[Ахал уәлаяты|Ашхабад облысы]], [[Сурет:Flag of the Turkmen Soviet Socialist Republic (1973–1991).svg|20px]] [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікмен КСР]] (<span style="font- size:bigger;">қазіргі [[Түрікменстан]]</span>), [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] | Қайтыс болған күні = | Қайтыс болған жері = | Жерленді = | Діні = [[Сунниттер|сунни]] [[ислам]]<ref name="turkmenistan.ru">[http://www.turkmenistan.ru/ru/node/18699 Президент Туркменистана прибыл в Мекку и совершил хадж умра]</ref> | Әкесі = [[Мәлікқұлы Бердімұхамедұлы Бердімұхамедов|Мәлікқұлы Бердімұхамедов]] | Анасы = Оғылабат Бердімұхамедова | Жұбайы = [[Ұлкерек Атақызы Бердімұхамедова|Ұлкерек Бердімұхамедова]] | Балалары = [[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар]] және 2 қызы | Әскер түрі = [[Сурет:Turkmenistan Armed Forces emblem.svg|22px]] [[Түрікменстан Қарулы Күштері]] | Атағы =[[Сурет:Turkmenistan-Army-OF-9.svg|23px]] [[Армия генералы]] | Партиясы = [[Сурет:TDP logo.svg|30px]] [[Түрікменстан Демократиялық партиясы|ТДП]] (2007–2013) <br /> Партиясыз (2013–) | Білімі = Түрікмен мемлекеттік медициналық институты | Мамандығы = [[дәрігер]]-[[Стоматология|стоматолог]] | Қолтаңбасы = | Commons = Gurbanguly Berdimuhamedow | Марапаттары =[[File:TM Gold star.png|30px|Түрікменстан батыры]] [[File:TM Gold star.png|30px|Түрікменстан батыры]] [[File:TM Order President Star rib.png|50px|«Президент жұлдызы» ордені]] [[File:TM Order Revival rib.png|50px|«Галкиныш» ордені]] [[File:TM Order For the love of Turkmenistan rib.png|50px|«Тәуелсіз Түрікменстанға деген үлкен махаббаты үшін» ордені]] [[File:TM Med Watana bolan soygusi ucin rib.png|50px|"Отанға деген сүйіспеншілігі үшін" медалі (Түрікменстан)]] [[File:TM Med 20 years Independence rib.png|50px|Түрікменстан Тәуелсіздігіне 20 жыл " медалі»]]<br />'''Шетелдік марапаттар'''<br />{{Достық ордені}} [[File:Mustakillik rib.png|50px|"Мустакиллик" Ордені»]] [[File:Uzbek orden rib.png|50px|"Ерен еңбегі үшін" ордені (Өзбекстан)]] [[File:Order Ismoili Somoni Rib.png|50px|Исмоили Сомони Ордені]] [[File:MD Orden of Republicl Rib.png|50px|Республика Ордені (Молдова)]] [[File:Order of the Republic of Serbia - 1st Class - ribbon bar.png|50px|Сербия Республикасының Ордені]] [[File:SA Order of King Abdulaziz 1kl rib.png|50px|Король Әбдел-Әзиз ордені]] [[File:Order Zayed rib.png|50px|Заид Ордені]] [[File:Order Turk 1kl rib.png|50px|Түркия Республикасының Ордені]] [[File:Ghazi Amanullah Khan Medal (Afghanistan) - ribbon bar.png|50px|"Гази Аманулла Хан" Ордені»]] [[File:Order of Alexander Nevsky 2010 ribbon.svg|50px|Александр Невский Ордені (Ресей)]] {{Астанаға 10 жыл медалі}} | Сайты = |Титулы_7=Түрікменстан денсаулық сақтау және медициналық өнеркәсіп министрі|Басқара бастады_7=[[15 желтоқсан]] [[1997 жыл]]|Президент_7=[[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязов]]|Ізашары_7=Чары Күлиев|Ізбасары_7=[[Ата Овезнепесұлы Сердаров|Ата Сердаров]]<ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/node/18522 Министром здравоохранения и медицинской промышленности Туркменистана назначен Ата Сердаров]</ref>|Басқаруын аяқтады_6=[[14 ақпан]] [[2007 жыл]]|Президент=''өзі'' (2021–2022)<br>[[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар Бердімұхамедов]] (2022–)|Басқаруын аяқтады_7=[[14 ақпан]] [[2007 жыл]]|Ту_7=Flag of Turkmenistan.svg|Ту2_7=Emblem of Turkmenistan.svg|Басқарды=[[Түрікменстан Қарулы Күштері]]нің [[Жоғарғы Бас Қолбасшы]]сы}} '''Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов''' ({{lang-tk|Gurbanguly Berdimuhamedow}}; 29 маусым 1957 жылы туған, Бабарап ауылы, [[Гөкдепе этрапы]], [[Ахал уәлаяты|Ашхабад облысы]], [[Түрікмен Кеңестік Социалистік Республикасы|Түрікмен КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]) — саяси қайраткер, [[Түрікменстан|Түрікменстан Республикасының]] бұрыңғы [[Түрікменстан президенті|президенті]]. Медицина ғылымының докторы, [[профессор]]. Ғылыми дәрежелері бар медицина және экономика ғылымдарының докторы, [[Түрікменстан Ғылым академиясы]]ның академигі. 2007–2013 жылдардағы [[Түрікменстан Демократиялық партиясы]]ның төрағасы.<ref>[http://today.kz/kz/news/lemde/2013-08-18/413881-news/ Түрікменстан Президенті партия қатарынан шықты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201016205643/http://today.kz/kz/news/lemde/2013-08-18/413881-news/ |date=2020-10-16 }}</ref> Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың президенттілігі әлем бойынша [[Авторитаризм|авторитарлығы]] және [[Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов#Сын#Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың жеке басына табыну|жеке басына табынуы]] үшін үлкен сынға алынды. ==Өмірбаяны== ===Шығу тегі=== Құрбанқұлы Бердімұхамедов [[1957 жыл]]ы [[29 маусым]] күні Ашхабад облысы (қазіргі Ахал уәлаяты), Гөктепе ауданындағы Бабарап ауылында дүниеге келген. Түрікмен тайпасының өкілі теке (Текин), оның өкілдері 1985 жылдан бастап республиканың басқаруында. Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың [[Мәлікқұлы Бердімұхамедұлы Бердімұхамедов]] (1932–2021), педагог және тарихшы және Оғылабат Эдже (Әже) Бердімұхамедованың отбасында дүниеге келді. Әкесі ұзақ уақыт КСРО ІІМ жүйесінде жұмыс істеген, атағы [[подполковник]] болған. Қазіргі кезде елде Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың ата-аналарының жеке басына табынушылығы бар. Атасы Бердімұхамед Аннаев белгілі мұғалім болған, бастауыш мектептің директоры болып жұмыс істеген, [[Ұлы Отан соғысы]] жылдарында майданда соғысқан.<ref name="autogenerated4">{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2011/10/24/roman/|title=Гурбангулы Бердымухамедов написал роман|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2019-06-21|lang=ru}}</ref> Құрбанқұлы отбасындағы жалғыз ұлы болды, оның әпкелерінің аты-Гүлнабат, Дурдынабат, Гүлжамал, Огульджамал және Мяхри. Сыбыс бойынша, оның нағыз әкесі өмір бойы Түрікменстанның бұрынғы президенті Сапармұрат Атайұлы Ниязов болған.<ref name="izvestia">{{Cite web|url=https://iz.ru/news/320241|title=Президент Туркмении Сапармурат Ниязов: "Я покину пост главы государства еще при жизни"|author=Игорь Являнский|date=2006-12-21|publisher=Известия|lang=ru|accessdate=2019-06-21}}</ref> ===Медицина және саясат=== [[Түрікмен Мемлекеттік медицина институты]]н (1979), [[Мәскеу медицина институты]]ның аспирантурасын (1990) бітірген. 1979 – 1987 жылдары [[Ашхабад]]та дәрігерлік қызмет атқарды. 1990 – 1995 жылдары Түрікмен мемлекеттік медицина институтының доценті, тіс емдеу факультетінің деканы, 1995 – 1997 жылдары Түрікменстан медицина өндірісінің тіс дәрігерлігі орталығының директоры болды. 1997 жылы Түрікменстанның денсаулық сақтау және медицина өндірісінің министрі, 1998 жылдан Сапармұрат Ниязов атындағы Халықаралық медицина орталығының басшысы болды. 2001 жылы 3 сәуірде министрлік лауазымына қосымша Түрікменстан үкіметінің вице-премьері болып тағайындалды. 2006 жылы 21 желтоқсанда президент [[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязовтың]] дүниеден өтуіне байланысты Бердімұхамедов Түрікменстан президентінің қызметін уақытша атқарды. 2007 жылы 11 ақпанда өткен президенттік сайлауда 89% дауыс жинап, Бердімұхамедов Түрікменстанның президенті болып сайланды. 2007 жылы тамызда Жалпыұлттық “Галкыныш” (Жаңғыру) қозғалысының және [[Түрікменстан Демократиялық партиясы]]ның төрағасы болып сайланды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]] Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> [[Image:Dmitry Medvedev in Turkmenistan December 2009-2.jpg|left|200px|thumb|[[Ашхабад]]тағы [[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]]пен кездесуі, 22 желтоқсан 2009 жыл]] ===Саяси мансаптың басталуы=== Бердімұхамедовтың саяси қызметі 1997 жылы басталды: ол Түрікменстанның Денсаулық сақтау және медициналық өнеркәсіп министрі болып тағайындалды. 2001 жылдан бастап [[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Ниязов]] төрағасы жанындағы Түрікменстан Министрлер Кабинеті Төрағасының орынбасары қызметін атқарды. 2006 жылы қарашада Бердімұхамедов [[Минск]]іде өткен [[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]] саммитінде Түрікменстанның атынан шықты.<ref>{{Cite web|url=https://www.pressreader.com/|title=PressReader.com - Издания со всего мира|publisher=www.pressreader.com|accessdate=2019-08-17}}</ref> [[Сапармұрат Атаұлы Ниязов|Сапармұрат Ниязов]] қайтыс болғанға дейін баспасөзде Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың түрікменбашаның заңсыз ұлы екендігі туралы қауесеттер таратылды, бұл сыртқы ұқсастық және ұзақ уақыт бойы Бердімұхамедовтың ата — аналары туралы аз білетіндігі, сондай-ақ министр ретінде мүмкін еместігі туралы жанама дәлел болды.<ref>[https://old.egemen.kz/?act=readarticle&id=3271 КӨҢІЛ АЙТУ ЖЕДЕЛХАТЫН ЖОЛДАДЫ]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Президенттілігі == Ниязов қайтыс болғаннан кейін Бердімұхамедов жерлеу комиссиясын басқарды және Мемлекеттік Қауіпсіздік Кеңесінің шешімімен [[Түрікменстан президенті|президенттің]] міндетін атқарушы болды. Түрікменстан Конституциясына сәйкес Меджлистің төрағасы [[Овезгелді Атаев]] өз міндетін атқаруға тиіс еді, бірақ оған қарсы кенеттен қылмыстық іс қозғалды. Бердімұхамедовтың президенттікке үміткер ретіндегі кандидатурасы 2507 Желтоқсанда Халық маслахата делегаттарының бірауыздан қолдауына ие болды. Бердімұхамедов 2007 жылғы 11 ақпанда Президент сайлауында 89,23% нәтижемен жеңіске жетті және Түрікменстанның екінші президенті болды. 2007 жылдың 14 ақпанында таңертең [[Түрікменстан]] Орталық сайлау комиссиясы жеңімпаздың атын жариялады, содан кейін бірден жаңа президентті ұлықтау басталды. Бердімұхамедовке Президент куәлігі және сегіз бұрышты эмблемасы бар алтын тізбек түріндегі айырым белгісі табыс етілді. Жаңа президент жарқын жолды бейнелейтін ақ кілемнен өтті. Оған сачак ұсынылды-дастарханға оралған нан, жебелері бар колчан, [[Құран]] және "[[Рухнама]]". Бердімұхамедов алғашқы ресми сапарын [[Сауд Арабиясы]]нан бастап, соның аясында Ислам әлемінің ғибадатханаларына барып, кіші [[Умра|қажылық]] жасады.<ref name="turkmenistan.ru"/> 23 жылғы 2007 сәуірде Бердімұхамедов [[Мәскеу]]ге ресми сапармен келіп, [[Ресей президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]] мен кездесу өткізді, онда газ келісімшарттары, медицина және білім саласындағы ынтымақтастық және Жаңа түрікмен билігінің сыртқы саяси бағыты талқыланды. 2007 жылғы 4 тамызда "Галкыныш" Жалпыұлттық қозғалысының және [[Түрікменстан Демократиялық партиясы]]ның төрағасы болып сайланды.<ref>{{Cite web|url=http://www.turkmenistan.ru/?page_id=3&lang_id=ru&elem_id=10713&type=event&sort=date_desc|title=Гурбангулы Бердымухамедов избран председателем Общенационального движения «Галкыныш» и Демократической партии Туркменистана|publisher=www.turkmenistan.ru|accessdate=2019-06-21}}</ref> Бердімұхамедов 2012 жылғы 12 ақпанда Президент сайлауында 97,14% нәтижесімен жеңіске жетті.<ref>{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/1500503.html|title=EurasiaNet: Когда Бердымухамедов назначит себя пожизненным президентом Туркмении?|website=|date=|publisher=[[Regnum]]|accessdate=2019-06-21|lang=ru}}</ref> Президенттік кезінде ол [[Түрікменстан Демократиялық партиясы]]ның мүшелігін тоқтатты.<ref name=autogenerated7 /> [[Сурет:2017 CIS summit 03.jpg|thumb|right|200px|Құрбанқұлы Бердімұхамедов Саммит Форумында 2017 жыл]] 2017 жылы президент сайлауында үшінші рет 94,27% нәтижемен жеңіске жетті. Конституцияға енгізілген жаңа түзетулерге байланысты Түрікменстан бұрын болжанған бесжылдықтың орнына жеті жылдық мерзімге сайланды. ==Сайлау алдындағы уәделері== [[File:RIAN archive 320886 Turkmen President Gurbanguly Berdymukhammedov in the Kul Sharif Mosque during his visit to Tatarstan.jpg|300px|thumb|Түрікменстан президенті Құрбанқұлы Бердімұхамедов (оң жақ шетінде) [[Татарстан|Татарстан Республикасының]] президенті [[Минтимер Шәрипұлы Шәймиев|Минтимер Шаймиевпен]] (сол жақ шетінде) бірге [[Құл-Шәриф мешіті|Құл-Шәриф мешітінде]].]] * Бердімұхамедов [[Интернет]]ті Түрікменстанның барлық тұрғындары үшін қол жетімді етуге уәде берді (2006 жылы Дүниежүзілік желі халықтың тек бір пайызына қол жетімді болды, көптеген қажетсіз сайттарды үкімет бұғаттады). Бердімұхамедов өзінің теледидарлық сөзінде Интернет пен жаңа байланыс технологиялары әр азаматқа қол жетімді болуы керек деді.<ref name="Обещания2007">{{cite web |author=lenta.ru |authorlink= |coauthors= |url=http://www.rambler.ru/news/it/0/9446158.html |title=Руководитель Туркмении посулил гражданам доступный интернет |subtitle= |lang=ru |format= |website=www.rambler.ru |publisher=Rambler Mass Media |date=2007-01-04 |description= |quote= |accessdate=2020-08-26 |deadlink=404 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070109224317/https://www.rambler.ru/news/it/0/9446158.html |archivedate=2007-01-09 }}</ref> * Бердімұхамедов 2006 жылы шамамен 20 пайызға төмендетілген зейнетақыны ұлғайтуға уәде берді.{{citation needed|date=June 2006}} * Сондай-ақ, ол Ниязов жойған провинциялардағы музыка мектептерін қайтарып, орта мектепте (тоғыз жылдан он жылға дейін) және университеттерде (төрт жылдан бес жылға дейін) оқу мерзімін ұзарту арқылы білім беру жүйесін реформалауға уәде берді. * 2007 жылғы 12 маусымда "Түрікменстан Ғылым академиясының қызметі туралы" және "Түрікменстанның ғылыми жүйесін жетілдіру туралы" қаулылар қабылданып, Ғылым Академиясын, Жоғары аттестаттау комитетін және Түрікменстанның ғылым және техника қорын құрды. * БҰҰ мәліметтері бойынша, 2012 жылы Түрікменстан тұрғындарының 5% - ы интернетпен қамтылды.<ref>{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.un.org/russian/news/fullstorynews.asp?newsID=18268 |title=ООН представила данные о пользователях Интернетом в 177 странах мира - в России 50% жителей имеют доступ к всемирной паутине |subtitle= |lang=ru |format= |website=www.un.org |publisher=Центр новостей [[ООН]] |date=2012-09-24 |description= |quote= |accessdate=2020-08-26 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121109013332/http://www.un.org/russian/news/fullstorynews.asp?newsID=18268 |archivedate=2012-11-09 }}</ref> * Қазіргі уақытта барлық жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының студенттері мен қызметкерлері, Түрікменстан Орталық ғылыми кітапханасының оқырмандары Интернетке тегін қол жеткізе алады.<ref>[http://www.science.gov.tm Академия наук Туркменистана/Академия наук Туркменистана]</ref><ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm Туркменистан: золотой век]</ref> ==2012 жылғы президенттік сайлау== {{main|Түрікменстандағы президент сайлауы (2012)}} 2011 жылғы 15 желтоқсанда Түрікменстан демократиялық партиясы мен "Галкыныш" жалпыұлттық қозғалысының VII съезі барысында 2012 жылы президенттік сайлауда Құрбанқұлы Бердімұхамедов өз кандидатурасын ұсынатыны жарияланды.<ref>[https://www.azattyq.org/a/24287668.html Түрікменстанда президент сайлауы 2012 жылы 12 ақпанда өтеді]</ref> 2012 жылғы 3 қаңтарда Бердімұхамедов Түрікменстан Президенті лауазымына үміткер ретінде тіркелді. 9 қаңтарда [[Түрікменстан Республикасының Президенті|Түрікменстан Президенті]] Құрбанқұлы Бердімұхамедов ұлттық теледидарда өзінің сайлауалды бағдарламасымен сөз сөйледі. Сайлау 12 ақпанда өтті. ТМД миссиясы оның басшысы атынан "Түрікменстандағы президенттік науқан этика нормаларын сақтай отырып, дұрыс, тыныш жағдайда өтті", "сайлаушылардан шағымдар мен өтініштер түскен жоқ. Сайлау қорытындысы 15 ақпанда Орталық сайлау комиссиясының отырысында шығарылды. "Түрікменстан Президентін сайлау туралы" Заңның 51-бабына сәйкес кандидат Құрбанқұлы Бердімұхамедов сайлаушылардың басым көпшілігін (97,14 %) жинады және түрікмен президенті болып сайланды деп танылды. ==Реформалар== [[Сурет:CIS meeting 2008.jpg|right|300px|thumb|[[Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы|ТМД]]-ға қатысушы мемлекеттер басшыларының кеңесі]] Бірінші Жарлығымен Бердімұхамедов он жылдық білімін мектептерге қайтарды. Орта және жоғары оқу орындарының студенттері үшін Ұлттық киім киюді міндетті түрде алып тастау туралы уәде осы күнге дейін орындалған жоқ. Қыздарға арналған мектеп формасы ретінде қолданылатын дәстүрлі көйлектер алжапқышы бар еуропалық типтегі қара-жасыл көйлектермен алмастырылды<ref>[https://ria.ru/politics/20070215/60809635.html Президент Туркмении вернул десятилетнее обучение в школах] // ria.ru</ref>. [[Сурет:Dmitry Medvedev in Turkmenistan December 2009-9.jpg|thumb|300px|right|А. С. Пушкин атындағы мектептің ашылу салтанаты]] Алайда, 2012 жылы балабақша, мектеп, университет және кітапхана қызметкерлерінің жеке істеріне түрікмен ұлттық киіміндегі фотосуреттерді жапсыру туралы бұйрық шықты.<ref>http://static.iea.ras.ru/books/Etnopolit_2012.pdf С. 54</ref> Құрбанқұлы Бердімұхамедов өзінің туған күнін жаппай тойлаудан бас тартты, оның елдің әртүрлі аймақтарына сапарлары туралы міндетті концерттерді, сондай-ақ Президентке адалдық антын жойды. 2007 жылғы 29 маусымда жаңадан сайланған президенттің туған күніне қараған түні Түрікменбашы алтын бюстінің бейнесі түріндегі телеарналардың логотипі түрікмен теледидарының бағдарламаларынан жоғалып кетті.<ref>[http://news.trendaz.com/cgi-bin/readnews2.pl?newsId=953474&lang=RU] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927001011/http://news.trendaz.com/cgi-bin/readnews2.pl?newsId=953474&lang=RU |date=2007-09-27 }} // Trend</ref><ref>{{cite web|date=2007-07-07|url=http://newsru.com/world/07jul2007/turkmen.html|title=В Туркмении с экранов ТВ исчез золотой профиль Туркменбаши|publisher=[[NEWSru]]|accessdate=2010-08-13|archiveurl=|archivedate=}}</ref> Ниязовтың [[Жеке басқа табыну|жеке басына табынуды]] шектеу ретінде түсіндірілетін Мемлекеттік рәміздер мен рәсімдерде кейбір өзгерістер жасады:<ref>[https://lenta.ru/news/2009/03/06/take/ У жителей Туркмении стали изымать «Рухнаму»] // lenta.ru, 6 марта 2009</ref> оның есімі алдымен қызметшілер, студенттер мен оқушылар әкелген ант мәтінінен, содан кейін [[Түрікменстан әнұраны|Түрікменстанның әнұранынан]] алынып, "президент" сөзімен ауыстырылды (бұл тек қазіргі президент туралы ғана емес, яғни Бердімұхамедов туралы ғана емес, сонымен бірге Болашақ барлық президенттер туралы, белгілі бір тұлғаны дәріптемей). 2009 жылдың көктемінде еліміздің барлық мекемелері мен кәсіпорындарында "Рухнама" кітабының даналарын алып қою акциясы басталды. Оның орнына Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың кітаптары әкелінді. Түрікменстанның жалпы білім беретін мектептерінде "Рухнаму" пәндер тізімінде қалды, бірақ оны оқытуды аптасына бір сағатқа дейін қысқартты. Сондай-ақ, "Рухнама"бойынша бітіру емтиханы тоқтатылды.<ref>{{Cite web|url=https://www.newsru.com/world/25apr2011/rukhnama.html|title=В туркменских школах экзамен по "Рухнаме" заменили информатикой. Дети и учителя в замешательстве|date=2011-04-25|publisher=NEWSru.com|accessdate=2019-08-17}}</ref> 2008 жылы [[Насыбай]]ды өндіруге, сатуға, пайдалануға және әкелуге тыйым салу туралы жарлық шығарды.<ref>[https://centrasia.org/newsA.php?st=1212054180 В Туркмении запретили производить, продавать и жевать насвай] // ЦентрАзия</ref> 2008 жылдың ақпан айында тегін бензин нормасын енгізді, кейін 2014 жылы күшін жойды.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.hronikatm.com/2014/04/prezident-turkmenii-otmenil-besplatnyiy-benzin/|title=Президент Туркмении отменил бесплатный бензин|website=Хроника Туркменистана|accessdate=2020-07-02}}</ref> Зейнетақы төлемін қайтарды.<ref>{{Статья|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/1106668|заглавие=Переменник родины|издание=Коммерсантъ}}</ref> 2013-2014 оқу жылында мектептерде 12 жылдық оқыту жүйесіне көшу жүргізілді.<ref>[http://mir24.tv/news/society/6578418 Школьники Туркменистана будут учиться 12 лет] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408103416/http://mir24.tv/news/society/6578418 |date=2016-04-08 }}</ref> 2015 жылдан бастап Түрікменстанның бірқатар мектептері мен жоғары оқу орындарында орыс және ағылшын тілдерінен басқа Қытай және жапон тілдерін оқыту енгізілді.<ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/articles/41317.html С нового учебного года в ряде учебных заведений Туркменистана будут изучать китайский и японский языки]</ref><ref>[https://lenta.ru/news/2015/11/30/turkmenistan/ Китайский язык сделают вторым иностранным языком в туркменских школах и вузах]</ref> 2013 жылдан бастап тұрғын үйді [[Жекешелендіру|жекешелендіруге]] рұқсат етілді.<ref>[https://lenta.ru/news/2013/07/05/turkmen/ В Туркмении разрешили массовую приватизацию жилья: Средняя Азия: Бывший СССР: Lenta.ru]</ref><ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/articles/39619.html Президент Туркменистана утвердил порядок приватизации жилья | Интернет-газета Turkmenistan.Ru]</ref> 2013 жылғы желтоқсанда "азаматтардың денсаулығын темекі түтінінің әсерінен және темекі өнімдерін тұтынудың салдарынан қорғау туралы" Заң қабылданды.<ref>[http://www.rosbalt.ru/exussr/2016/03/21/1499592.html В Туркмении государство получило монопольное право на импорт и продажу табака]</ref> 2016 жылы [[Темекі (өсімдік)|темекі]] экспорты мен импортына монополия енгізілді. Темекінің бағасы өсті. Мақсат-2025 жылға қарай темекісіз ел мәртебесіне қол жеткізу.<ref>[http://www.trend.az/casia/turkmenistan/2477322.html Туркменистан усилит кампанию против табакокурения]</ref><ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=8963 Туркменистан: золотой век<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160404202127/http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=8963 |date=2016-04-04 }}</ref> ==Дискография== ===Синглдары=== * 2009 — «Saňa meniň ak güllerim» * 2015 — «Öňe, diňe öňe, jan Watanym Türkmenistan!»<ref>[https://www.centralasian.org/a/27401621.html Түрікменстан Президентінің әні Гиннестің рекордтар кітабына енді 2019-07-10]</ref> * 2016 — «Can’t stop the feeling» (немерелерімен бірге)<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2016/12/prezident-berdyimuhamedov-s-vnukami-vyistupili-na-novogodney-elke-dlya-detey-video/|title=Президент Бердымухамедов с внуками выступили на новогодней елке (Видео)|author=Editor|website=|date=2016-12-28|publisher=Хроника Туркменистана|accessdate=2019-07-10}}</ref> * 2016 — «Bagt nury»<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2016/12/prezident-berdyimuhamedov-ispolnil-pesnyu-sobstvennogo-sochineniya-video/|title=Президент Бердымухамедов исполнил песню собственного сочинения (видео)|author=Editor|website=|date=2016-12-30|publisher=Хроника Туркменистана|accessdate=2019-07-10}}</ref> * 2017 — «Ýadymda»<ref>{{Cite web|url=https://kp.ua/politics/582452-prezydent-turkmenystana-zapysal-novuui-pesnui|title=Президент Туркменистана записал новую песню|publisher=kp.ua|lang=ru|accessdate=2019-11-02}}</ref> * 2018 — «Каракум» ([[Круг (группа)|«Круг»]] cover)<ref>{{Cite web|url=https://rus.azathabar.com/a/29114964.html|title=Советский хит "Каракум" в исполнении президента Бердымухамедова вызвал "горячий отклик"|publisher=Радио Азатлык|lang=ru|accessdate=2019-07-10}}</ref> * 2018 — «Sporty Turkmenistan» (немересі Керімқұлымен бірге)<ref>{{Cite web|url=https://turkmenportal.com/blog/15169/prezident-turkmenistana-vmeste-s-vnukom-kerimguly-ispolnili-na-turkmenskom-i-angliiskom-yazykah-novuyu-pesnyu-sportly-turkmenistan|title=Президент Туркменистана вместе с внуком Керимгулы исполнили на туркменском и английском языках новую песню «Sportly Türkmenistan» {{!}} Культура|author=turkmenportal|publisher=Туркменистан, интернет портал о культурной, деловой и развлекательной жизни в Туркменистане|lang=ru|accessdate=2019-07-10}}</ref> * 2018 — «Arzuw»<ref>{{Cite web|url=https://arzuw.news/8817/prezident-turkmenistana-spel-s-vnukom-novuyu-pesnyu-quotarzuwquot.html|title=Президент Туркменистана спел с внуком новую песню "Arzuw"|publisher=arzuw.news|accessdate=2019-07-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190710121205/https://arzuw.news/8817/prezident-turkmenistana-spel-s-vnukom-novuyu-pesnyu-quotarzuwquot.html|archivedate=2019-07-10|deadlink=yes}}</ref> * 2019 — «Rowaç»<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2019/04/incitatus-2/|title=Президенту Бердымухамедов зачитал рэп про коня (видео)|author=Editor|website=|date=2019-04-28|publisher=Хроника Туркменистана|accessdate=2019-07-10}}</ref> *2019 — «Қарақұм» (жаңа аранжировкада)<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2019/12/karakum-rmx/|title=Внук президента при помощи «цифровых технологий» изменил песню «Каракум» (Видео)|date=2019-12-16|lang=ru|accessdate=2019-12-19}}</ref> ==Жеке өмірі және отбасы== [[Ұлкерек Атақызы Бердімұхамедова]]ға үйленген.<ref>{{cite web|url=https://news.ru/world/berdymuhamedov-prezident-semya/|title=Семья президента: Гурбангулы Бердымухамедов. Чем занимался раньше и как проводит время глава Туркмении|publisher=|accessdate=2019-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://compromat.name/zhena-lyubovnica-i-detisestry-domohozyayka-prepodavatel-predprinimatelpesn-radosti-v-chest|title=Дипломаты США о президенте Туркмении Гурбангулы Бердымухамедове: ограниченный, тщеславный, недоверчивый, лживый, "хороший актер", мстительный|publisher=compromat.name|accessdate=2019-11-03}}</ref> Құрбанқұлы Бердімұхамедов әйелімен бірге көпшілікке сирек көрінді. Кейбір мәліметтер бойынша, Оғылгерек Бердімұхамедова [[Түрікменстан]]нан тыс жерде, шамамен [[Лондон]]да тұрады. У жұп бір ұл, үш қыз. Ұлы — [[Сердар Құрбанқұлыұлы Бердімұхамедов|Сердар]], қыздары — Гүлжахан, Гүлшан және Марина. [[WikiLeaks|Wikileaks]]-тегі американдық дипломаттардың жарияланған құжаттары мен қызметтік жазбаларына сәйкес, Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың [[Орыстар|орыс ұлтының]] Марина есімді бейресми әйелі бар екендігі белгілі болды, онымен Бердімұхамедов 1980 жылдардан бастап Марина медбике болып жұмыс істеген стоматологиялық клиникада жұмыс істейді.<ref>{{cite web|url=https://news.ru/world/berdymuhamedov-prezident-semya/|title=Семья президента: Гурбангулы Бердымухамедов. Чем занимался раньше и как проводит время глава Туркмении|publisher=|accessdate=2019-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://compromat.name/zhena-lyubovnica-i-detisestry-domohozyayka-prepodavatel-predprinimatelpesn-radosti-v-chest|title=Дипломаты США о президенте Туркмении Гурбангулы Бердымухамедове: ограниченный, тщеславный, недоверчивый, лживый, "хороший актер", мстительный|publisher=compromat.name|accessdate=2019-11-03}}</ref> ===Қызығушылықтары=== [[1972 жыл]]ы Құрбанқұлы Бердімұхамедов классикалық күрестен Ашхабад чемпионы, [[1973 жыл]]ы атудан Түрікменстанның чемпионы атанды. Төсбелгінің иегері 3-ші дәрежелі КСРО-ны қорғауға және еңбек етуге дайын.<ref name=autogenerated8>[http://turkmenistan.gov.tm/?id=10461 Туркменистан: золотой век<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200716014150/http://turkmenistan.gov.tm/?id=10461 |date=2020-07-16 }}</ref> [[2009 жыл]]дың желтоқсан айында БАҚ-тағы ақпаратқа сәйкес,<ref>[http://asgabat.net/novosti/intervyu-prezidenta-turkmenistana-gurbanguly-berdymuhamedova-kitaiskim-smi.html Интервью Президента Туркменистана Гурбангулы Бердымухамедова китайским СМИ.]</ref> Құрбанқұлы Бердімұхамедов кітап оқуға, атқа мінуге, спортқа, түрлі музыкалық аспаптарда ойнауға, Отан туралы өлеңдер жазуға әуес. Жазғы демалысты [[Аваза]] түрікмен курортында өткізеді; түрікмен БАҚ-тарының хабарлауынша, президент спорттық велосипедпен, мотоциклмен, бағбандықпен, балық аулаумен де айналысады.<ref>[http://turkmenistan.gov.tm/?id=4596 Гармония жизни — в созидательном труде и здоровом отдыхе] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200716021041/http://turkmenistan.gov.tm/?id=4596 |date=2020-07-16 }}</ref> Бірқатар кітаптардың, соның ішінде ғылыми жұмыстардың авторы, олардың ішінде: "Түрікменстан — дені сау және жоғары рухани адамдар елі", "[[Ақалтеке|Ахалтеке]] — біздің мақтанышымыз бен Даңқымыз", "Түрікменстанның дәрілік өсімдіктері", "жақсылықтың аты-жөні жоқ"<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://novayagazeta.ru/articles/2020/08/07/86567-argadag-i-okeaniya|title=Аркадаг и Океания|website=Новая газета - Novayagazeta.ru|accessdate=2020-08-10}}</ref>. [[2020 жыл]]дың тамызында Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың 53 кітабы болды, олар қымбат қағаздарда қымбат қағаздарда шығарылады және кәсіби мерекелерге сыйлық ретінде беріледі. Адамдар кейбір кітаптарға табыну керек, оларды алған кезде сүйіп, маңдайына жағу керек. [[2020 жыл]]дың тамызында Бердімұхамедов жазған кітаптар Бердімұхамедов кітаптарының электронды кітапханасының сайтында барлығына онлайн режимінде қол жетімді болды.<ref>{{Cite web|url=https://neutrality.gov.tm/library/ru/|title=Elektron Kitaphana|website=neutrality.gov.tm|accessdate=2020-08-10}}</ref> 2011 жылдың соңында ол "сіз менің ақ гүлдерім" әнінің авторы және орындаушысы болды»<ref>[http://tdh.gov.tm/?id=3271 Большой праздничный концерт, посвящённый дню рождения Президента Туркменистана Гурбангулы Бердымухамедова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110705101000/http://www.tdh.gov.tm/?id=3271 |date=2011-07-05 }}</ref><ref>[https://russian.eurasianet.org/node/59671 Туркменистан: Бердымухамедов все поёт]</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=UmUWbizzw0U Turkmen president singing]</ref>. Бала кезінен [[автоспорт]]пен айналысады. 2012 жылдың сәуір айында ол шеңбер рекордын орнатып, түрік өндірісінің Volkicar автокөлігімен жарыс жеңімпазы атанды. Президент мінген көлік Ұлттық спорт мұражайына тапсырылды. 2013 жылдың қыркүйек айында [[Alfa Romeo]] спорттық машинасында 2340 метр қашықтықта жүгірудің жеңімпазы атанды.<ref>[https://www.inform.kz/kz/k-berdimuhamedov-ashhabatta-otken-avtozharystyn-zhenimpazy-atandy_a2454085 Қ.Бердімұхамедов Ашхабатта өткен автожарыстың жеңімпазы атанды Барлық құқықтар қорғалған. inform.kz]</ref> Ресейдің «[[Рубин (футбол клубы)|Рубин]]» футбол клубы жанкүйер»<ref>[http://www.business-gazeta.ru/article/59588/ Президент Туркменистана: "Мы всегда болеем за «Рубин»]</ref>. Каратэден 10-шы дәрежелі диплом иегері, сондай-ақ [[Тхэквондо|таэквондодан]] 7-ші дәрежелі қара белбеу иегері. "Каратэ-до" бүкіл Жапония федерациясының құрметті мүшесі.<ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=2329 Президенту Гурбангулы Бердымухамедову вручен диплом обладателя 10-го дана по каратэ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121201181643/http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=2329 |date=2012-12-01 }}</ref><ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=2331 Президент Туркменистана принял участие в открытии футбольного турнира] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150716051706/http://turkmenistan.gov.tm/?id=2331 |date=2015-07-16 }}</ref> [[2013 жыл]]дың 28 сәуірінде Халықаралық ат спорты кешенінің аренасында Беркарардың [[Ақалтеке|ақалтеке]] жылқысында өткен ат жарысына қатысып,<ref name="Lenta_Fall">{{cite web|url=https://lenta.ru/articles/2013/05/01/fall/|title=Падение, Которое Нельзя Показать. Мир узнал, как президент Туркмении вылетел из седла|accessdate=2013-05-04|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GWntgkZ6?url=https://lenta.ru/articles/2013/05/01/fall/|archivedate=2013-05-11}}</ref> 11,05 млн доллар ұтып, бірінші орынға ие болды. Ұтып алынған сома "түрікмен атлалары"Мемлекеттік бірлестігінің шотына аударылды. Мәре сызығын кесіп өткеннен кейін Бердімұхамедов аттан құлады. Кейіннен күш құрылымдары бұл оқиға туралы ақпараттың таралуына жол бермеді.<ref name="Lenta_Fall" /><ref>{{cite web|url=https://lenta.ru/news/2013/04/30/video/|title=Опубликовано видео падения Бердымухамедова с лошади|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2013-04-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GWsV5Xtk?url=https://lenta.ru/news/2013/04/30/video/|archivedate=2013-05-11|lang=ru}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=CMFL8SmVJ30|title=Туркменистан: Бердымухамедов упал с лошади на всем скаку|publisher=YouTube|accessdate=2013-04-30}}</ref> Сүйікті саны - «[[7 (сан)|7]]»<ref>[http://tdh.gov.tm/?id=7449 ЭНЕРГИЯ ЗДОРОВЬЯ И СЧАСТЬЯ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130927135640/http://tdh.gov.tm/?id=7449 |date=2013-09-27 }}</ref>. [[Неміс тілі|Неміс]] және [[Орыс тілі|орыс тілдерін]] еркін меңгерген.<ref>[http://www.ria.ru/world/20120217/568120411.html Бердымухамедову вручено удостоверение президента Туркменистана]</ref> 2018 жылдың наурыз айында Құрбанқұлы Бердімұхамедов Ұлы Сердармен бірге [[Қарақұм (қала)|Қарақұм]] қаласында спорттық автокросс жасады.<ref>[https://turkmenportal.com/blog/13716/prezident-turkmenistana-vmeste-s-synom-sovershil-avtokross-v-karakumah Президент Туркменистана вместе с сыном совершил автокросс в Каракумах]</ref> ==Тұлға және көзқарастар== [[File:UNGA 2009- Secretary Clinton Meets With Turkmenistan President (3953652185).jpg|thumb|right|230px|Құрбанқұлы Бердімұхамедов АҚШ Мемлекеттік хатшысы [[Хиллари Клинтон]] мен кездесуде (2009 жыл, [[Нью-Йорк]])]] [[File:Secretary Kerry Shakes Hands With President Berdimuhamedov at the Oguzkhan Presidential Palace in Ashgabat, Turkmenistan (22560089650).jpg|thumb|right|230px|Құрбанқұлы Бердімұхамедов [[Оғызхан " сарай кешені»|"Оғызхан" сарайында]] АҚШ Мемлекеттік хатшысы [[Джон Керри]]ді қарсы алады (2015 жыл, [[Ашхабад]])]] [[WikiLeaks]]-те жарияланған [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] дипломаттары мен [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың [[Ашхабад]]тағы елшілігінің қызметкерлерінің жазбалары мен хат-хабарларына сәйкес-американдық дипломаттардың сенімді көздері Құрбанқұлы Бердімұхамедовты "бекер, қатал, кекшіл, микроменеджментке бейім, өзіне қарағанда ақылды емес"деп сипаттады. Бердімұхамедов туралы тағы бір құжатта ол "барлық мемлекеттік мәселелер бойынша шешім қабылдайды. [Аты жасырын] айтуынша, Бердімұхамедов-күдікті, сенімсіз, шектеулі, өте консервативті, алдамшы, "жақсы актер", кекшіл адам. [Аты жасырын] адамдар бірнеше айдан кейін немесе бір жылдан кейін бір нәрсені ұмытып кететін болса да, Бердімұхамедов ешқашан ештеңені ұмытпайды дейді. Біздің дереккөзіміз Бердімұхамедов өте таза және ұқыпты және басқалардан да талап етеді деп мәлімдейді... Ол стоматологиялық клиниканың басшысы болған кезде, ол барлық ер дәрігерлер жұмысқа Мұқият үтіктелген шалбар мен лакталған аяқ киіммен келуді талап етті. Шамамен 30 жыл бұрын, Бердімұхамедовтың ескі кеңестік автокөлігі болған кезде, ол өзінің көлігін ластамау үшін жаңбырда автокөлігімен емес, таксимен жүруді жөн көрді"<ref>{{cite web|url=https://newtimes.ru/articles/detail/32111|title=Wikileaks — о преемнике Туркменбаши|publisher=The New Times|accessdate=2019-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://compromat.name/zhena-lyubovnica-i-detisestry-domohozyayka-prepodavatel-predprinimatelpesn-radosti-v-chest|title=Дипломаты США о президенте Туркмении Гурбангулы Бердымухамедове: ограниченный, тщеславный, недоверчивый, лживый, "хороший актер", мстительный|publisher=compromat.name|accessdate=2019-11-03}}</ref>. [[File:Meetings of Presidents participated in Nowruz with Ali Khamenei - Tehran, Iran.jpg|thumb|right|230px|Солдан оңға қарай: Құрбанқұлы Бердімұхамедов, [[Жалал Талабани]], [[Әли Хаменеи]], [[Эмомали Шәріпұлы Рахмон|Эмомали Рахмон]], [[Хамид Карзай]] (2010 жыл, [[Тегеран]]).]] Американдық дипломаттардың WikiLeaks-тегі хат-хабарларынан алынған мәліметтерге сәйкес, американдық дипломаттардың қайнар көзі болған бір жоғары лауазымды адаммен жеке әңгімелесу барысында Құрбанқұлы Бердімұхамедов барлық түрікмендерді бірдей және тең деп санамайтынын айтты. Бердімұхамедовтың пікірінше, нағыз, ата-баба және таза қанды түрікмендер тек Түрікменстанның оңтүстігіндегі [[Бахерден]] және [[Кака]] ауылдары арасындағы аймақтан, [[Ахал уәлаяты|Ахал уәлаят]]ындағы [[Копетдаг]] тауларының баурайынан, ал елдің басқа бөліктерінде тұратын түрікмендер-өзбектердің, [[Қазақтар|қазақтар]]дың, [[Парсылар|парсылардың]], [[Тәжіктер|тәжіктер]]дің және басқа да халықтардың қанын сіңіретін жалған түрікмендер. Дипломаттардың дереккөздері Бердімұхамедовты сенімді түрікмен [[Ұлтшылдық|ұлтшылы]] деп сипаттады.<ref>{{cite web|url=https://newtimes.ru/articles/detail/32111|title=Wikileaks — о преемнике Туркменбаши|publisher=The New Times|accessdate=2019-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://compromat.name/zhena-lyubovnica-i-detisestry-domohozyayka-prepodavatel-predprinimatelpesn-radosti-v-chest|title=Дипломаты США о президенте Туркмении Гурбангулы Бердымухамедове: ограниченный, тщеславный, недоверчивый, лживый, "хороший актер", мстительный|publisher=compromat.name|accessdate=2019-11-03}}</ref> Американдық дипломаттардың тағы бір хатында "оның өзі (Бердімұхамедов) ерекше ақылмен ерекшеленбейтіндіктен, біздің дереккөз оның көптеген адамдарға күдікпен қарайтынын байқады. Біздің дереккөз Бердімұхамедов АҚШ, [[Иран]] және [[Түркия]]ның басқару жүйесін ұнатпайды, бірақ [[Қытай]]ды жақсы көреді деп мәлімдеді. Сондай-ақ, дереккөз [[Өзбекстан президенті]] [[Ислам Әбдіғаниұлы Кәрімов|Кәрімов]] пен [[Қазақстан Республикасының Президенті|Қазақстан Президенті]] [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Назарбаевты]] ұнатпайтынын атап өтті"<ref>{{cite web|url=https://newtimes.ru/articles/detail/32111|title=Wikileaks — о преемнике Туркменбаши|publisher=The New Times|accessdate=2019-11-03}}</ref><ref>{{cite web|url=https://compromat.name/zhena-lyubovnica-i-detisestry-domohozyayka-prepodavatel-predprinimatelpesn-radosti-v-chest|title=Дипломаты США о президенте Туркмении Гурбангулы Бердымухамедове: ограниченный, тщеславный, недоверчивый, лживый, "хороший актер", мстительный|publisher=compromat.name|accessdate=2019-11-03}}</ref>. ==Сын== ===Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың жеке басына табыну=== [[File:TM-2007-1000manat-UN2-a.png|thumb|1000 манаты]] {{external media | align = right | video1 = [https://www.youtube.com/watch?v=BvI9W_f8UgA&list=PLuevwDwQmfmp6lV8IQcneEAPuknqhBXsl&index=2&t=0s Түрікменстан президенті ерекше көзге түскен шенеуніктерді медальдармен марапаттауда] }} Түрікменстанда Бердімұхамедовтың жеке басына табыну бар. Ол "Ұлт Көшбасшысы", "Аркадаг" (меценат) бейресми атақтарын және көптеген керемет эпитеттерді киеді. [[Ашхабад]]тағы № 1001 әскери бөлім және Ызғант ауылындағы мәдениет сарайы [[Мәлікқұлы Бердімұхамедұлы Бердімұхамедов|оның әкесінің атымен]] аталған,<ref name="autogenerated1">{{cite web |author=Наталья Шабунц |authorlink= |coauthors= |url=http://www.gundogar.org/?02470512768000000000000011000000 |title=Отец родной! |subtitle=В Туркмении вышла книга о Мяликгулы Бердымухамедове |lang=ru |format= |website=www.gundogar.org |publisher= |date=2012-08-21 |description= |quote= |accessdate=2020-06-23 |deadlink=no |archiveurl= |archivedate= }}</ref> онда 2012 жылы өмір бойы ескерткіш орнатылған. Ызғант кентінің № 27 орта мектебі — [[Бердімұхамед Аннаев]]тың атымен аталған, сол жерде оған ескерткіш орнатылған. 2015 жылғы 28 маусымда "Ашхабад қаласы жұртшылығының көптеген өтініштері бойынша "қала орталығындағы жаңа саябаққа "Арқадағ" атауы берілді.<ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/articles/40926.html В столице Туркменистана открылся парк культуры и отдыха «Аркадаг»]</ref> Президенттің бейнелері мен портреттері мыңдаған плакаттар мен транспаранттарда, мекемелердің үй-жайларындағы фотосуреттерде, автомобиль кабиналарында, барлық дерлік ұлттық телебағдарламалардың басында және газеттердің бірінші жолақтарында орналастырылған. Қалай болғанда да, Түрікменстан туы аясында Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың портреті бейнеленген үлкен экранды орнатуды ұмытпаңыз. Мереке күндері жергілікті баспасөз Бердімұхамедовке Министрлер Кабинетінің, Меджлистің және басқа да мемлекеттік органдардың атынан құттықтаулар жариялайды. [[2007 жыл]]ы Президенттің елу жылдығына орай елдің Орталық Банкі алтын және күміс мерейтойлық монеталарды шығарды,<ref name="autogenerated5">[http://turkmenistan.gov.tm/?id=4394 Президент Туркменистана принял участие в открытии яхт-клуба в Национальной туристической зоне «Аваза»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130927135929/http://turkmenistan.gov.tm/?id=4394 |date=2013-09-27 }}</ref> оның алдыңғы жағында оның портреті бейнеленген. Бердімұхамедовтың 56 жылдығын мерекелеуге Авазаға [[Дженнифер Лопес]], [[Мұстафа Сандал]], [[Нэнси Аджрам]], [[Зийнет Сали]], [[Филипп Бедросович Киркоров|Филипп Киркоров]], [[Ани Лорак]], [[Сати Сетгалиевна Казанова|Сати Касанова]] және [[Reflex (тобы)|REFLEX]] тобы келді. Мерекелік концерттің финалында Дженнифер Лопес әйгілі " [[Happy Birthday, Mr. President]]", ол үшін оны әлемдік құқық қорғаушылар сынға алды.<ref>[http://www.gazeta.ru/social/news/2013/07/02/n_3010929.shtml Дженнифер Лопес сожалеет, что пела для Бердымухамедова]</ref> 2015 жылы [[«Аркадаг» Мүсіні|мүсінші «Аркадаг»]] Бабаевтың "Аркадаг" атты монументі, 24 карат алтынмен қапталған 21 метрлік мүсін ашылды.<ref>{{Cite web|url = http://ria.ru/world/20150525/1066299952.html|title = Первая статуя президента Туркмении Бердымухамедова открыта в Ашхабаде|author = |work = |date = |publisher = }}</ref><ref>[https://lenta.ru/news/2012/10/22/monument/ В Туркмении поставили памятник отцу президента]</ref> Түрікменстанның [[АХАЖ]] органдарында некені тіркейтін жас жұбайларға Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың портреті аясында суретке түсуге міндеттелді.<ref>[http://mir24.tv/news/society/6329646 В Туркменистане молодоженов обязали фотографироваться на фоне президента]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Недоступная ссылка|date=Май 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>[https://lenta.ru/news/2013/01/28/foto/ Туркменских молодоженов обязали позировать на фоне президента]</ref> ===Адам құқықтарын бұзу=== {{main|Түрікменстандағы адам құқықтары}} [[Foreign Policy|The Foreign Policy]] журналы Бердімұхамедовты әлемдегі ең нашар 23 диктатордың бесінші деп атады.<ref>{{Cite web|url=https://www.obozrevatel.com/news/2010/9/20/391886.htm|title=В рейтинг худших диктаторов мира попало трое из СНГ|publisher=Политика|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref><ref>[http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/06/21/the_worst_of_the_worst?page=full Foreign Policy. The Worst of the Worst] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106195618/http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/06/21/the_worst_of_the_worst?page=full |date=2012-01-06 }}</ref> "Press Freedom Index" ("[[Шекарасыз репортерлар]]") баспасөз бостандығы рейтингі бойынша Түрікменстан 178-ден 176-шы орында. Сондай-ақ, Түрікменстан бұрынғы КСРО-ның барлық елдерінен келген саяси тұтқындардың саны бойынша көш бастап тұр.<ref>{{Cite web|url=https://www.osce.org/odihr/124153?download=true|title=Совещание ОБСЕ по человеческому измерению 2014 года, рабочее заседание 5, среда, 24 сентября 2014 года|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>. ===Жемқорлық=== Ел экономикасы жаппай мемлекеттік бақылауда. Елге шетелдік инвесторларды тартудың көптеген әрекеттері көбінесе халықаралық соттарға шағымдармен аяқталды.<ref>{{Cite news|title=Ад инвестора. Несколько реальных историй людей и компаний, решившихся вложить деньги в Туркменистан|author=Анвар Самедов|url=http://tsn.life/ad-investora-neskolko-realnyx-istorij-lyudej-i-kompanij-reshivshixsya-vlozhit-dengi-v-turkmenistan/|website=Tsn.life|date=2019-05-08}}</ref> 2018 жылы инвестициялық дауларды реттеу жөніндегі Халықаралық Орталыққа (ИДРХО) — Дүниежүзілік банк ұйымдарының тобына кіретін төрелік Түрікменстанға Sece Inşaat (Түркия) компаниясынан және Unionmatex Industrieanlagen GmbH (Германия) инвестициялық компаниясынан шағымдар түсті.<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2018/10/dve-inostrannyie-kompanii-obratilis-v-investitsionnyiy-arbitrazh-s-zhaloboy-na-turkmenistan/|title=Две иностранные компании обратились в инвестиционный арбитраж с жалобой на ТуркменистанХроника Туркменистана|author=Editor|date=2018-10-19|publisher=Хроника Туркменистана|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> Талап қоюдың негізі-түрікмен тарапының құрылыс саласындағы шарттар бойынша міндеттемелерді бұзуы. 2019 жылы белоруссиялық "Белгорхимпром" құрылыс компаниясы да осындай шағыммен жүгінді, оған ел 150 миллион доллардан астам қарыз болды.<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/2019/02/turkmenhimiya-zadolzhala-belgorhimpromu-bolee-150-mln-za-stroitelstvo-garlykoskogo-gok/|title=«Туркменхимия» задолжала «Белгорхимпрому» более $150 млн за строительство Гарлыкского ГОКХроника Туркменистана|author=Editor|date=2019-02-01|publisher=Хроника Туркменистана|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> Инвесторлар билік тарапынан айтарлықтай кемсітушілік, саясаттандырылған бюрократия, сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі туралы айтады.<ref>{{Cite web|url=http://infopressa.com/2019/05/07/kak-tyrkmenistan-kidaia-investorov-podtverjdaet-svoi-podvalnye-indeksy/|title=Как Туркменистан, кидая инвесторов, подтверждает свои подвальные индексы {{!}} http://infopressa.com|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru|accessdate=2019-07-09}}</ref> 2018 жылы "Transparency International" сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде Түрікменстан 100-ден 20 балл жинап, 180 елдің арасында 161-орынды иеленді (неғұрлым көп балл болса,<ref>{{Cite web|url=https://www.transparency.org/cpi2018|title=Corruption Perceptions Index 2018|author=Transparency International e.V|publisher=www.transparency.org|accessdate=2019-08-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://eadaily.com/ru/news/2018/02/22/transparency-international-turkmeniya-lidiruet-v-mirovom-reytinge-korrupcii|title=Transparency International: Туркмения лидирует в мировом рейтинге коррупции|publisher=EADaily|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> сыбайлас жемқорлық деңгейі соғұрлым төмен болады). Бұл Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері арасындағы ең төменгі балл.<ref>{{Cite web|url=https://rus.azathabar.com/a/29739553.html|title=Туркменистан стал худшим по уровню коррупции в регионе|publisher=Радио Азатлык|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.golos-ameriki.ru/a/corruption-report-paints-bleak-picture-for-russia-eastern-europe/4763189.html|title=«Индекс восприятия коррупции – 2018» рисует мрачное положение дел в России и Восточной Европе|publisher=ГОЛОС АМЕРИКИ|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> [[2019 жыл]]ы Түрікменстан [[Экономикалық еркіндік индексі|экономикалық еркіндік рейтингінде]] 180 ел арасында 164-ші орынға шықты,<ref>{{Cite web|url=https://www.heritage.org/index/|title=Index of Economic Freedom: Promoting Economic Opportunity and Prosperity by Country|publisher=www.heritage.org|lang=en|accessdate=2019-07-09}}</ref> ==Марапаттары мен атақтары== ===Марапаттар=== ===Түрікменстанның Марапаттары=== * Өз мемлекетінің жоғары марапатының екі мәрте иегері - Түрікменстанның Батыры атағы және "[[Алтын жарты ай "медалі»|Алтын ай]]" алтын медалі (қазан 2011), (Қазан 2017)<ref>{{Cite web|url=https://lenta.ru/news/2011/10/25/hero/|title=Бердымухамедов стал Героем Туркменистана|publisher=[[Lenta.ru]]|accessdate=2019-08-17|lang=ru}}</ref>, (октябрь 2017)<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20171010/1506515444.html|title=Бердымухамедов стал дважды Героем Туркменистана|date=20171010T0826+0300Z|publisher=[[РИА Новости]]|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> * [[Отан Ордені (Түрікменстан)|Отан Ордені]] (2007)<ref>{{Cite web|url=https://www.hronikatm.com/|title=Хроника Туркменистана Новости, о которых не сообщают официальные СМИ|publisher=Хроника Туркменистана|lang=ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> * [[«Галкыныш» Ордені]] * [[Президент «Жұлдызы Ордені»]] * [[Тәуелсіз «Түрікменстанға деген үлкен сүйіспеншілігі үшін ордені»]] * «Отанға деген сүйіспеншілік үшін» Медалі * Түрікменстан «Тәуелсіздігіне 11 жыл медалі» * [[«Түрікменстанның Тәуелсіздігіне 19 жыл» медалі]]<ref>{{Cite web|url=http://www.turkmenistan.ru/ru/articles/35364.html|title=Руководители силовых ведомств Туркменистана удостоены госнаград {{!}} Интернет-газета Turkmenistan.Ru|publisher=www.turkmenistan.ru|accessdate=2019-08-17}}</ref> * [[Түрікменстан «Тәуелсіздігіне 20 жыл медалі»]]<ref>{{Cite web|url=http://turkmenistan.gov.tm/?id=101|title=Золотой век|publisher=turkmenistan.gov.tm|accessdate=2019-08-17}}</ref> * ''"Тәуелсіз, Мәңгілік бейтарап Түрікменстан" мерекелік медалі (2015 жылғы 2 желтоқсан)-тұрақты бейтараптықтың тәуелсіздігін, егемендігін және халықаралық-құқықтық мәртебесін нығайту, мемлекетіміздің халықаралық беделін арттыру, әлем елдерімен және халықтарымен достық өзара тиімді қарым-қатынастарды кеңейту бойынша қоғам мен мемлекет алдындағы ерекше сіңірген еңбегін ескере отырып, сондай-ақ Түрікменстанның тұрақты бейтараптығының 20 жылдығы — даңқты жылдығын мерекелеуге, Түрікменстанның бейтараптық және бейбітшілік жылын атап өтуге байланысты''<ref>[https://www.parahat.info/edict/2015-12-04-postanovlenie-medjlisa-turkmenistana-o-nagrajdenii-prezidenta-turkmenistana-berdymuhamedova-gurbanguly-myalikgulyevicha-yubileynoy-medalyu-turkmenistana-garashsyz-baky-bitarap-turkmenistan Постановление Меджлиса Туркменистана от 2 декабря 2015 года «О награждении Президента Туркменистана Бердымухамедова Гурбангулы Мяликгулыевича юбилейной медалью Туркменистана «Garaşsyz, Baky Bitarap Türkmenistan»]</ref> * ''Түрікменстанның халық жылқы өсірушісі (22 Сәуір 2015 жыл) — түрікмен халқының ұлттық мақтанышы болып табылатын "жұмақ" жылқыларының әлемдік беделін арттырудағы, керемет сұлулықтың эталоны, олардың бүкіл әлемдегі даңқын арттырудағы, жылқы өсіру мен жылқы үйрету өнерін жетілдірудегі ерекше еңбегін, жылқы өсіру саласын, оның ішінде ат спортын дамытуға қосқан ерекше жеке үлесін, жас ұрпаққа жылқы өнерінің үлгілі әдістері мен жылқы үйретудің қыр-сырын жеткізуге, рухани сау болып өсуге арналған, кең дүниетанымға, терең білімге ие жастарды, сондай-ақ "Türkmen atlary" Мемлекеттік бірлестігінің өкілдігі''<ref>[https://www.parahat.info/edict/2015-04-27-postanovlenie-medjlisa-turkmenistana-o-prisvoenii-prezidentu-turkmenistana-berdymuhamedovu-gurbanguly-myalikgulyevichu-pochetnogo-zvaniya-turkmenistana-turkmenistanyn-halk-atshynasy Постановление Меджлиса Туркменистана от 22 апреля 2015 года «О присвоении Президенту Туркменистана Бердымухамедову Гурбангулы Мяликгулыевичу почётного звания Туркменистана «Türkmenistanyň halk atşynasy»]</ref> * ''Түрікменстан халқының құрметті ақсақалы (25 Қыркүйек 2019 жыл) — Түрікменстанның егемендігін, тәуелсіздігін және тұрақты бейтараптығын нығайту ісіне қосқан зор жеке үлесі, мемлекет пен қоғам алдындағы ерекше ерен еңбегі, жаңа уақыттың жарқын және ойластырылған қағидаттарын негіздеу, Отанымыздың келбетін түбегейлі өзгертуді қамтамасыз ететін оң реформаларды іске асыру, өңірде және бүкіл планетада бейбітшілікті сақтау, отын-энергетика, көлік және басқа да салаларда халықаралық ынтымақтастықты нығайту, салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша орасан зор жемісті жұмысы үшін, ұлттық салт-дәстүрлерді дамыту және қалпына келтіру, ұлттық бірлік пен тұтастықты қамтамасыз ету, жастарды патриотизм мен гуманизм рухында тәрбиелеу, сондай-ақ Отан игілігі үшін үлгілі жасампаз, адал және жанқиярлық еңбегі үшін және өндірістің түрлі салаларында жұмыс істейтін қоғамдық ұйымдар мен біздің азаматтардан келіп түскен көптеген өтініштер мен ұсыныстарды ескере отырып, және қасиетті Тәуелсіздіктің 28 жылдығын мерекелеуге байланысты''<ref>[https://www.parahat.info/edict/1782 Постановление Меджлиса Туркменистана от 25 сентября 2019 года «О присвоении Президенту Туркменистана Бердымухамедову Гурбангулы Мяликгулыевичу звания Туркменистана «Hormatly il ýaşulusy»]</ref> ===Шетелдік марапаттар=== [[File:Third GECF summit in Tehran 41.jpg|thumb|<center>Құрбанқұлы Бердімұхамедов [[Иран|Иранда]]<center>]] [[File:Vladimir Putin and Gurbanguly Berdimuhamedow (2017-10-02) 11.jpg|thumb|<center>[[Александр Невский ордені|Александр Невский орденімен]] марапатталуы, 2017 жыл<center>]] [[File:Dmitry Medvedev in Kazakhstan 5 July 2008-4.jpg|thumb|<center>Құрбанқұлы Бердімұхамедов, [[Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев|Нұрсұлтан Назарбаев]], [[Дмитрий Анатольевич Медведев|Дмитрий Медведев]] және [[Михаил Саакашвили]] [[Нұр-Сұлтан|Астанаға]] сапары кезінде "[[Астанаға 10 жыл медалі|Астанаға 10 жыл]]" медальдарымен кеудесінде<center>]] * [[Патша Әбдель-Әзиз ордені]] ([[Сауд Арабиясы]], 2007 жылғы 16 сәуір)<ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/node/18703 Гурбангулы Бердымухаммедов удостоен высшей награды Королевства Саудовская Аравия]</ref> * Заид ордені (БАӘ, 26 Тамыз 2007 жыл) * "Ерен еңбегі үшін" ордені (Өзбекстан, 2007 жылғы 17 қазан) * "Гази Аманулла Хан" медалі (Ауғанстан, 28 сәуір 2008 жыл) * "Астанаға 10 жыл" медалі (Қазақстан, 2008) * Авиценна атындағы ЮНЕСКО-ның алтын медалі (2009) * Азия Олимпиадалық Кеңесінің Құрмет ордені (2009) * І дәрежелі Исмоили Сомони ордені (Тәжікстан, 2010 жылғы 18 наурыз) — тәжік-түрікмен байланыстарын дамыту мен нығайтуға қосқан зор үлесі үшін<ref>[http://www.turkmenistan.ru/ru/node/27973 Президент Туркменистана награждён орденом Исмоили Сомони первой степени]</ref> * Бірінші дәрежелі шейх Иса бин Салман Әл-Халифа атындағы Орден (Бахрейн, 2011) * "Санкт-Петербургке сіңірген еңбегі үшін" белгісі (Санкт-Петербург, Ресей, 2011) — орыс-түрікмен байланыстарын дамытуға және нығайтуға қосқан көрнекті үлесі үшін, Ресейдің солтүстік астанасы алдында экономика, ғылым, мәдениет, өнер, білім беру, денсаулық сақтау, ағарту саласындағы көрнекті қызметтері үшін, Ресей Федерациясының субъектілерімен өзара тиімді ынтымақтастықты және шет мемлекеттермен достық қатынастарды дамытуға бағытталған елеулі үлесі мен көпжылдық жемісті қызметі үшін * Сербия Республикасы Орденінің Үлкен лентасы (Сербия, 2013) * "Шейх ул-ислам" ордені (Кавказ мұсылмандары діни басқармасы, Әзірбайжан, 2013) * Тәуелсіздік ордені (Өзбекстан, 2014 жылғы 22 қазан) — өзбек және түрікмен халықтары арасындағы достық пен тату көршілікті жан-жақты нығайту, Өзбекстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы өзара тиімді және жемісті қатынастарды дамыту ісіне қосқан зор үлесі, сондай-ақ бейбітшілікті қамтамасыз етуге және халықаралық ынтымақтастықты кеңейтуге қосқан қомақты үлесі үшін * Республика ордені (Молдова, 2016 жылғы 15 желтоқсан) - Түрікменстан мен Молдова Республикасы арасындағы түрлі салалардағы сындарлы және жан-жақты мемлекетаралық ынтымақтастықты дамыту мен тереңдетудегі ерекше еңбегі және біздің еліміздегі кейбір инвестициялық жобаларды қаржыландыруға қосқан елеулі үлесі үшін ризашылық белгісі * І дәрежелі [[Достық ордені|Достық ордені]] ([[Қазақстан]], 2017 жылғы 11 сәуір) — Қазақстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы екіжақты саяси, экономикалық және мәдени қатынастарды нығайтуға және дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін<ref>[http://today.kz/kz/news/azastan/2017-04-18/740506-nrsltan-nazarbaev-trkmenstan-prezidentn-dostyi-ordenmen-marapattadyi/ Нұрсұлтан Назарбаев Түрікменстан Президентін «Достық» орденімен марапаттады 18.04.2017] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201014234329/http://today.kz/kz/news/azastan/2017-04-18/740506-nrsltan-nazarbaev-trkmenstan-prezidentn-dostyi-ordenmen-marapattadyi/ |date=2020-10-14 }}</ref> * [[Александр Невский ордені]] ([[Ресей]], 2017 жылғы 29 Маусым) — Ресей Федерациясы мен Түрікменстан арасындағы стратегиялық әріптестік қатынастарды нығайтуға, сондай-ақ [[Орталық Азия]] өңірінде тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қосқан зор жеке үлесі үшін Орынбор Ғағауыз Ери ([[Ғағауызстан]], [[Молдова]], 2017 жылғы 29 маусым)<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201706290001 Указ Президента Российской Федерации от 29 июня 2017 года № 291 «О награждении орденом Александра Невского Президента Туркменистана Бердымухамедова Г. М.»]</ref> * «Дуслык Ордені» ([[Татарстан]], [[Ресей]], 2017) — терең тарихи тамырларға, рухани құндылықтардың, мәдениет пен дәстүрлердің ортақтығына негізделген Түрікменстан мен Татарстан Республикасы арасындағы қатынастарды дамытуға қосқан қомақты жеке үлесі үшін<ref>{{cw|url=http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=14600|title=Гурбангулы Бердымухамедов награждён орденом Татарстана «Дуслык»|publisher=[[Президент Туркменистана]]|date=17 сентября 2017|accessdate=17 сентября 2017}}</ref><ref>{{cw|url=http://president.tatar.ru/news/view/1011510|title=Рустам Минниханов вручил Президенту Туркменистана Гурбангулы Бердымухамедову орден «Дуслык»|publisher=[[Президент Татарстана]]|date=17 сентября 2017|accessdate=17 сентября 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170918023841/http://president.tatar.ru/news/view/1011510|archivedate=2017-09-18|deadlink=yes}}</ref> ====Құрметті атақтар==== * Дамушы нарықтар Академиясының Құрметті академигі (АҚШ, 2007). * Жоғары мектеп-жекешелендіру және кәсіпкерлік институтының экономика ғылымдарының құрметті докторы (Ресей, 2007). * [[Баку мемлекеттік университеті|Баку мемлекеттік университетінің]] құрметті докторы ([[Әзірбайжан]], 2008). * [[Қазан университеті|Қазан мемлекеттік университетінің]] құрметті докторы (Ресей, 2008). * Ташкент медицина академиясының құрметті докторы ([[Өзбекстан]], 2008). * [[Мәскеу мемлекеттік медицина және стоматология университеті|Мәскеу мемлекеттік медициналық-стоматологиялық университетінің]] құрметті профессоры ([[Ресей]], 2009) * [[Бейжің Университеті]]нің құрметті профессоры ([[Қытай]], 2011) * "[[Petronas]]" технологиялық университетінің құрметті докторы ([[Малайзия]], 2011) * Беларусь мемлекеттік университетінің құрметті профессоры (Беларусь, 2012). * Ресей Федерациясы Сауда-Өнеркәсіп палатасының Құрмет белгісі. * Ереван мемлекеттік университетінің құрметті докторы (Армения, 2012). * "Түрікменстанның еңбек сіңірген сәулетшісі" құрметті атағы (2013) * Экономика және технологиялар университетінің құрметті докторы (Түркия, 2015) * Цукуба университетінің құрметті докторы ([[Жапония]], 2015) * Сонгюнгван университетінің құрметті докторы (Оңтүстік Корея, 2015) * "Түрікменстанның халық жылқы өсірушісі" құрметті атағы (2015) * Грузия Ұлттық Ғылым Академиясының Құрметті академигі ([[Тбилиси]], 2015) * [[Каид-және-Азам университеті]]нің саяси ғылымдарының құрметті докторы ([[Исламабад]], 2016) * Өзбекстан Республикасы Ғылым Академиясының Құрметті академигі ([[Өзбекстан]], 2019) ====Әскери атағы==== * [[Армия генералы|Әскери генералы]]<ref>[http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=2654 Во имя мира и покоя родной Отчизны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201031320/http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=2654 |date=2017-12-01 }}</ref> ==Сыртқы сілтемелер== * [http://medportal.ru/mednovosti/news/2009/07/22/lipoma/ Түрікменстан президенті жаңа онкологиялық орталықта ота жасады] * [http://www.themoscowtimes.com/news/article/turkmenistan-president-called-dumb-dishonest-in-cable/425538.html Turkmenistan President Called 'Dumb, Dishonest' in Cable] == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} {{ТМД елдерінің басшылары}} [[Санат:Астанаға 10 жыл медалінің иегерлері]] [[Санат:Түрікменстан президенттері]] [[Санат:Ахал уәлаятында туғандар]] [[Санат:Алфавит бойынша ғалымдар]] 9gtpfrwsktq03i2auf3khsjo9bnbnyz 0 53545 3056616 2910459 2022-08-01T22:31:28Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абыла |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 23|lat_sec = 07 |lon_deg =64|lon_min = 15|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қармақшы ауылдық округі{{!}}Қармақшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1936 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1107 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Абыла''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, темір жол бекеті, [[Қармақшы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 17 км-дей жерде, [[Сырдария]]ның оң жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1207 адам (643 ер адам және 564 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1107 адамды (580 ер адам және 527 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1936 жыл]]ы қаланды. [[1956 жыл|1956]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары қаракөл қойын өсіретін «Қармақшы» кеңшарының орталығы болған. Кеңшар негізінде Абылада және округке қарасты Анакөл, Қызылтам ауылдарында шаруа қожалықтары құрылған. Абыланың темір жолға таяу тұсында [[1941 жыл]]ы 2-дүниежүзілік соғысқа осы ауылдан аттанған ер-азаматтар салған жел диірмені ескерткіш ретінде сақталған.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] 7s48i1yyyr2d93kl65tgo4hvjxv1f0b 0 54292 3056387 2665285 2022-08-01T15:10:49Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Ақтасты (Қарқаралы ауданы) → Ақтасты (Қарағанды облысы) (2) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Арқалық ауылдық округі |Облысы = Қарағанды облысы |Ауданы = [[Қарқаралы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 741 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Арқалық ауылдық округі''' — [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]], [[Шілдебай]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ақтасты ауылы.<ref name=«source1»>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 741 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарқаралы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Қарқаралы ауданы ауылдық округтері]] 7xpdbfw6flt7w4h3m9mci0ub5hpo9pj 0 54741 3056469 2930100 2022-08-01T16:25:40Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Азғыр ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Балқұдық]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 2855 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жасұлан Жаңбырбайұлы Жаманқұлов |Әкімдіктің мекенжайы = Балқұдық ауылы, Абай көшесі, №24 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060403 }} '''Азғыр ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Балқұдық]], [[Азғыр]], [[Қоңыртерек]] ауылдары кіреді. Орталығы – Балқұдық ауылы<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>. Жер көлемі 275246 га. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2855 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Батыр аналар — 16, алтын алқа иелері — 1, күміс алқа иелері — 18.<ref>Атырау облысы Құрманғазы ауданының қысқаша энциклопедиясы. «ҚазПолиграфОрталығы» ЖШС, Алматы, 2001</ref> == Тарихы == Бұл жерге XVIII ғасырдан бастап адамдар қоныс тепкен. 1924 жылы Азғыр өз алдына аудан болып құрылды. Оның құрамына Ноғайбай, Лаубай, Сүйіндік, Азғыр, Батырбек ауылдық кеңестері кірген. 1929-1930 жылдары Таубұйрат, Сүйіндік, Ноғайбай,Азғыр, Лабай, Батырбек ауылдық кеңестерінде Қоңыртерек, Сталин атындағы, Жас буын, Жас жігер, Серік, Мойынқос, Қарабұлақ тағы басқа серіктестіктер құрылады. 1931-1932 жылдары серіктестіктер негізінде «Тегіс», «Стаханов», «Жас буын», «Екпінді құрылыс», «Екпінді», «Алғабас», Сталин, Чкалов атындағы ұжымшарлар өмірге келді. 1930 жылы Азғыр ауданы тарап, Жаңақала ауданына қосылды. Бұдан кейін Азғырда бірнеше ұжымшарлар жұмыс істеді. Олар кейіннен біріктірілді. 1957 жылы алты ұжымшар қосылып, ірі ұжым -Балқұдық кеңшары құрылды. == Кеңестер мен округ әкімдері == Кеңестер мен округтерге жетекшілік жасағандар: М.Лұқпанов, Ә.Мәрсәлімов, Ө.Дайынов, М.Қуанышәлиев, Н.Әубекеров, Ж.Таңатаров, Н.Мұханбетов, Нүфтолла Хайруллин, А.Әбілғазиев, М.Кендіров, Н.Ахмурзин.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Жеңістің 30 жылдығына арналған обелиск<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 7v9r6lflyhu84s6e4ak2btr13m8clii 0 54750 3056560 2981228 2022-08-01T17:44:26Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақкиізтоғай ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Жылыой ауданы]] |Құрылған уақыты = 1963 |Орталығы = [[Ақкиізтоғай]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 2232 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = 277,3 |Әкімі = Қанат Қалдығұлұлы Мыңбаев |Әкімдіктің мекенжайы = Ақкиізтоғай ауылы, Сатыбалдиев көшесі, №1 |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ақкиізтоғай ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]] [[Жылыой ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ақкиізтоғай]] ауылы кіреді. Орталығы – Ақкиізтоғай ауылы.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Сипаттамасы == Жалпы аумағы – 10903 гектар, ұзындығы – 43442,7 метр. Ауылдық округ солтүстігінде Жем ауылдық округінің, шығысында Ақтөбе облысының Байғанин ауданымен оңтүстігінде Майкөмген ауылдық округінің және батысында Қосшағыл ауылдық округінің шекараларымен шектеседі. Ақкиізтоғай ауылы аудан орталығы Құлсары қаласынан 31 км қашықтықта орналасқан. Округ аумағынан Құлсары – Ақмешіт – Ақкиізтоғай тас жолдары өтеді. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2232 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Климаты == Оңтүстік Жем өзенінің арналары төңірегінде құмды жондар қалыптасқан және бұлардың биіктігі кейде 7-15 м-ге, ұзындығы 1,5-1 км-ге, ені 200 м-ге жетеді. Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы – 32ºС,- 35ºС. Солтүстігінде - 24ºС, кейде - 40ºС дейінгі аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +35,+43ºС аралығында.Округтің негізгі өзені – Жем. Округ көлемі негізінен шөл-шөлейт аймақ зонасына жататындықтан ылғалы аз, жері ащы, сорлы жерлерге тән өсімдіктер өседі. Ауыл аумағындағы жануарлар дүниесінде негізінен кемірушілер, бауырымен жорғалаушылардың үлесі басым. Кездесетін негізгі жануарлар: қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, киік, т.б. <ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Akkiiztogaj_gil.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200517002615/http://atyrau.gov.kz/page/read/Akkiiztogaj_gil.html |date=2020-05-17 }}</ref> == Әлеуметтік нысандары == Округте 1 мектеп, 1 дәрігерлік амбулатория, 1 бала-бақша, 1 пошта байланыс бөлімшесі жұмыс жасайды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жылыой ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жылыой ауданы ауылдық округтері]] kkazr3fmdqa0jg15omi5ld53vhzfsge 0 54780 3056477 2930119 2022-08-01T16:27:09Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Байда ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Котяевка]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 1765 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жүсіп Сүлейменұлы Төреғалиев |Әкімдіктің мекенжайы = Котяевка ауылы, Әуезов көшесі, №47 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060407 }} '''Байда ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Котяевка]] ауылы кіреді. Орталығы – Котяевка ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы"', X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1765 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Байда аталу тарихы == [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]] ауылының шығысында 10 шақырым шамасында орналасқан. В.А.Иночкин, Р.Х.Сариева, М.Ж.Хасанаевтан «История Букеевского ханства 1801-1852гг» кітабының 325 бетінде 1829 жылғы жазбада Байда [[кордон]]ы деп келтірілген. Байда атауы жөнінде ғалымдардың тұжырымы бір-бірінен алшақтау. Жергілікті өлкетанушы ғалым Мақсот Жолжановтың «Байда- түбек аты, Ноғайлардың файда - пайда, яғни, тұрғындар не шеттен келіп - кетушілер үшін пайдалы кіріс беретін орын» деген.<br /> Қиғаштың саласының тарамдарыңың арасында түбек сияқты ұзындығы 3 шақырымдай жергілікті елдің айтуынша «биіктөбе». Тұрғындар төбенің ұзына бойына өзенді жағалай тұрғын үй салып қоныстанған. == Қалыптасу кезеңі == Өткен ғасырдың отызыншы жылдары Астрахан қаласынан келетін жолдың аңғарындағы, [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзенінің]] жағасындағы Котяев (1922 ж.) атанған ауылға Байдадағы елді көшірген. Жергілікті билікті Байда селолық кеңесі атағанда оның қамтуында Көптоғай, Мұхамбет, Жасталап, Рожок, Байғара, Күйген т.б, шағын ауылдар болған. 1930 ж. алғашқы ұжымдастыру кезінде «Коллективный труд» ұжымшары құрылған. Шаруашылық балық аулау, мал бағу, егін егумен айналысқан. 1965 жылы «Еңбекші таң» ұжымшары қосылып, іріленіп, «Память Ильича» ұжымшарына айналған. Тәуелсіздік алғаннан кейін «Еділ», соңында «Ш.Сүлейменов» ӨК-не айналған.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте [[орта мектеп]], балалар бақшасы, мәдениет үйі, [[кітапхана]], спорт кешені, сауда дүкендері, тұрмыстық қызмет мекемелері жұмыс істейді. Котяев ауылында Кұрманғазы [[Кеден шекарасы|шекаралық кеден бекеті]] жұмыс істейді, округте 20-дан аса шаруа қожалықтары, 50-дей кәсіпкерлік құрылымдар бар. == Байда ауылдық кеңесінің төрағалары, округ әкімдері == Байда ауылдық кеңесінің төрағалары, округ әкімдері болып Ш.Алмағанбетов, Т.Салықбаев, И.Ғатауов, Ф.Титанова, С.Мендалиев, Я.Исмагулов, З.Ертаева, Ж.Төреғалиев қызмет істеген. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Кенжеғали Боқанов тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] eah2qf60056ocf4jm0t714omvhr2h9i 0 54799 3056557 3049656 2022-08-01T17:41:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құрманғазы ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 12750 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Абдуррахман Рахметұлы Мұса |Әкімдіктің мекенжайы = Құрманғазы ауылы, Сәтеков көшесі, №17 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060400 }} {{мағына|Құрманғазы ауылдық округі}} '''Құрманғазы ауылдық округі''' (2018 ж. дейін ''Ганюшкин'') — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Ганюшкин]], ''Ескі Әуежай'' (2008 жылдан бастап Құрманғазы селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Әкімшілік орталығы – Құрманғазы ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 12750 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == Құрманғазы (Ганюшкино) ауылдық округі шығысында [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші]], батысында [[Орлы ауылдық округі|Орлы]] ауылдық округтерімен шектеседі. Округ көлемінде 59 көше атауы бар. == Инфрақұрылымы == Құрманғазы ауылында аудандық [[емхана]], [[аурухана]], жұмыспен қамту, мәдениет үйі, спорт кешені, [[мұражай]], телекоммуникация бөлімі, «Казпошта» мекемесі, аудандық [[кітапхана]], «Атырау Жарық» АҚ, Құрманғазы Газ шаруашылығы, «Кұрманғазы жолдары» мекемесі, көптеген кәсіпорындар, мейрамханалар, кафелер, асханалар, сауда орындары орналасқан. Құрманғазы ауылдық округіне қарасты «Абай», «Ломоносов», «Бегалиев», «Әуезов», «Зейнолла Серікқалиұлы» атындағы мектеп интернаты, жалпы білім беретін мектептер, Агротехникалық колледж, «Мерей», «Өркен», «Айбөбек», «Балауса», «Балбөбек», «Нұршуақ» бала – бақшалары жұмыс жасайды. == Округ әкімдері == Құрманғазы селолық кеңес төрағасы қызметінде Воронцов, Төкенов, Александр Кокарев, Байке Қусайнов, Илларион Плотыцын, Шамардан Бралин, Аділбек Қалиев, Жұмахмет Бақышов, Мусагалиева, Садыхов, Отар Юсупов, Сайфолла Білгалиев, Нина Носкова, Хамида Имгамова, Қапиз Такішов, Қисмет Кабдешов, Қабдығали Казиев, Лидия Жанова, Қадырбай Жармұхамбетов, Әбілхан Құрманов, Болатбек Шурин, Айболат Амірғалиев, Нұрлан Мертаев, Нұрлығайын Құрманғалиев, Майнна Дощанова, Аян Тәжібаев, Мұрабек Мұғалім нәтижелі еңбек етті. 2020 жылдың 18 наурызынан бері бұл лауазымды Абдуррахман Муса Рахметұлы атқарып келеді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьевтің мүсіні * Кеңес Одағының Батыры А.Н.Афанасьев тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Жауынгер интернационалист Б.Бегалиев оқыған Абай атындағы мектептегі мемориалдық тақта * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Құрманғазы Сағырбайұлының мүсіні * Ұлы Октябрь революциясына қатысқандарға қойылған ескерткіш<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 0lnpubf20ystfmjrs10qrke0wwad7w3 0 54813 3056540 3049650 2022-08-01T17:19:31Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Жаңаталап ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Хиуаз]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 3693 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Олжас Сержанұлы Тәжбаев |Әкімдіктің мекенжайы = Хиуаз ауылы, Егемен Қазақстан көшесі, №22А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060404 }} {{мағына|Жаңаталап ауылдық округі}} '''Жаңаталап ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Хиуаз]], [[Үлкенкүйген]], [[Жасарал]], [[Шағырлы (ауыл)|Шағырлы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Хиуаз ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. 2018 жылға дейін ''Киров ауылдық округі'' деп аталған.<ref>[https://kaz.tengrinews.kz/zakon/atyirau-oblyisyinyin-memlekettk-organdaryi/konstitutsiyalyik-kuryilyis-jane-memlekettk-baskaru-negzder/id-V18T0004087 Атырау облысы Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> == Тарихы == Жаңаталап ауылдық округінің негізі 1920 жылы «Жасен шағырлысына» құрылған ауылдық кеңестен басталады, көп кешікпей Шешеген аралына көшіріліп, Нұржау кеңесі деп аталған. 1933-34 жылдары Дыңғызыл ауылдық кеңесінен бөлінген Қарағайлы ауылдық кеңесі Нұржау кеңесіне келіп қосылды да Зормата кеңесі деп аталды.<br /> 1962 жылы Зормата ауылдық кеңесі Дәшінге көшірілді де, Киров ауылдық кеңесі болып өзгерді. 1930 жылы Нұржауда Талап балық қабылдау-өңдеу батағасының негізінде құрылған «Қазақстан» балықшылар артелінен 1934 жылы « Жаңа талап - Коминтерин», «Жамбыл» колхоздары бөлініп шықты. 1962 жылы Киров және Зорматадағы «XX партсьезд» бірігіп Киров совхозы құрылды. Сол жылы «Киров» селолық кеңесі ұйымдасты. Округте 30 жылдары ашылған Каганович атындағы бастауыш мектеп кейіннен 7 жылдыққа жетті. 1965 жылы Ы.Алтынсарин атындағы жалпы орта мектеп болып өзгерді. [[Хиуаз]] (Дәшін) ауылында 1959 жылдан клуб жанындағы драма үйірмесі жұмыс жасады. 1965 жылы Алматы қаласындағы республикалық театрлардың байқауында Б.Майлиннің «Шұға» пьесасын сахналап, І-ші дәрежелі дипломмен марапатталды. Конкурс қорытындысымен «Халық театры» деген атаққа ие болды. Атырау облысы әкімдігінің 2018 жылғы 27 ақпандағы №40 қаулысы және Атырау облыстық мәслихатының 2018 жылғы 16 наурыздағы № 197- VI бірлескен шешімі негізінде Киров ауылдық округі Жаңаталап ауылдық округі болып Дәшін ауылы Хиуаз ауылы болып өзгертілді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 3693 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == '''Ауылдық округтегі елді мекендер:''' — [[Хиуаз]], [[Жасарал]], [[Үлкенкүйген]], [[Шағырлы (ауыл)|Шағырлы]].<br /> '''Ескі елді мекендері:''' — Аяпберген, Ермен, Зормата, Конца, Қасиет, Қызылмұрын, Ленивый, Маймантұғыл, Мәнжік, Молотов, Мүршида-Жайық, Пертруха, Сильный, Шешен.<br /> '''Өзендері:''' — Өлеңді өзені, Ақтөбе өзені, Шора өзені, Дархан өзені, Зормата өзені, Аққалам шүңейт, Үштамақ.<br /> '''Көлдері:''' — Кіші Дәшін, Үлкен Дәшін көлдері, Қамал көлі. == Инфрақұрылымы == Округте орта мектеп, бала-бақша, мәдениет үйі, дәрігерлік амбулатория, [[Дәулеткерей Шығайұлы|Дәулеткерей]] атындағы балалар музыка мектебі бар. Округ әкімі - Олжас Сержанұлы Тәжбаев<ref>[http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/226-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/kirov/6711-spisok-gosudarstvennykh-organov-po-kirovskomu-selskomu-okrugu Киров ауылдық округіне қарасты мемлекеттік органдар тізімі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416075837/http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/226-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/kirov/6711-spisok-gosudarstvennykh-organov-po-kirovskomu-selskomu-okrugu |date=2016-04-16 }}</ref>. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Федор Кузьмич Рудаковтың обелискісі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 3tr7enajlztzmp0xh4va1ibarwyqkg9 0 54819 3056543 3048900 2022-08-01T17:22:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Дыңғызыл ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2487 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Оралбай Нұржаубайұлы Әзімов |Әкімдіктің мекенжайы = Жыланды ауылы, Құрманғазы көшесі, №1 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060406 }} '''Дыңғызыл ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды]], ''Зормата'' (2008 жылдан бастап Жыланды селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>), [[Ғизат Әліпов ауылы|Қызылоба]] ауылдары кіреді. Орталығы – Жыланды ауылы.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref> == Тарихы == Дыңғызыл ауылдық кеңесі 1922 жылы құрылды. 1930 жылдары ТОЗ (жерді бірігіп өңдеу), ТОЖ (шаруаны бірлесіп жүргізу) қауымдастықтарын ауыл Советіне қарасты бригадирлер басқарды. Осы кезде қыр бойын мекендеген Дыңғызыл ауыл Кеңесіне қарасты Байгелді, Бақашағыл, Таубұйрат, Бадой бойында 1930 жылы «Ворошилов», «Исаев» атындағы ТОЗ-дар құрылды. Ворошилов атындағы ТОЗ-дың орталығы - «Жасқайрат», Қызылобаға көшірілді. 1937 жылы Чапаев атындағы колхозы құрылды. 1962 жылы Чапаев және «Правда» ұжамшарлары қосылып, Құрманғазы атындағы кеңшар болып шаңырақ көтерді. Орталығы [[Жыланды (Атырау облысы)|Жыланды ауылы]] болды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2487 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округ әкімі - Бауыржан Әлменұлы Мусаев<ref>[http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/223-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/dy-yzyl/6705-svedeniya-o-gosudarstvennoj-uchrezhdenij-po-dyngyzylskomu-selskomu-okrugu Дыңғызыл ауылдық округі бойынша мемлекеттік орган туралы мәлімет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416061748/http://www.atyrau.gov.kz/index.php/kz/akimaty/akimat-kurmangazy/nezavisimye-otdely/223-selskie-okruga-kurmangazinskogo-rajona/dy-yzyl/6705-svedeniya-o-gosudarstvennoj-uchrezhdenij-po-dyngyzylskomu-selskomu-okrugu |date=2016-04-16 }}</ref>. == Инфраструктурасы == Қазір округ бойынша 1 өндірістік кооператив, 43 шаруа қожалығы, 5 кәсіпкер, 1 [[орта мектеп]], 1 негізгі мектеп, 75 орындық балалар бақшасы, саз мектебінің бөлімшесі, мәдениет үйі, дәрігерлік емхана, фельдшерлік пункт, [[пошта]], байланыс бөлімі жұмыс жасайды. Бүгінгі таңда округ көлемінде 40 ана «[[Алтын алқа]]», 48 ана «[[Күміс алқа]]» иегерлері атанып отыр. == Дыңғызыл ауылдық округіне қарасты жер атаулары == '''Бияш терек''' — Ноғай қазақтың қояс бөлімінің Ағай атасынан тарайды. Азғыр өңірінің [[Нарын құмы]]мен шектесетін Ноғайбай деген жерде. Бияш шамамен ХІХ ғасырдың бастапқы кезінде өмірге келген. 1907 жылы Мединада өмірден өткен. Өз тұсында сауатты болған жан. Өте иманды, адал еңбегімен дәулет жинап, ауқатты болған. Мидай қатқылдың ортасынан шыңырау [[құдық]] қаздырып, тұщы су көзін тапқан. Оны елдің игілігіне пайдаланып, маңынан егін салған. '''Нәшен бұлағы''' — Ноғайбайдағы Бияш еккен теректерден 3 шақырым жерде орналасқан. Бұл жерде ертеректе құдық болған. 1977-1998 жылдары Құрманғазы совхозының 2 фермасы қоныстанған. Нәшен - кісі атына байланысты аталған. '''Азау''' — жер атауы. Ескі атауы Найза. Күні бүгін бұл Ресейдің жері. Бұл жерде елді мекен болған, кейін елді мекен тарап кеткен. '''Қазан соры''' — үлкен [[сор]], ол жерде қазанға ұқсас ойық болған. Үлкен Қазан сор, кіші Қазан сор болып екіге бөлінген. '''Жал төбе''' — Ортақырдың батысында кішкентай аттың жалына ұқсайтын төбе болған. Ертеректе бұл жер Құрманғазы совхозының жазғы жайлауы болды. Қазір бұл жер Ресейдің жері болып кетті. '''Лаубай''' — үлкен биік [[Бархан|шағыл]]. Шағылдың етегінде үлкен сор болған. Сол кезде 2 шеген қыстау болған. Осы жерде Чапаев колхозының орталығы ашылды. Колхозға кірешілер (саудагерлер) түйе арбамен зат, тамақ әкелетін болған. Чапаев колхозының орталығында Андреев атындағы 4 жылдық бастауыш мектеп, медпункт, рация, пошта жұмыс жасаған. Зат, тамақ әкелген кірешілер осы Лаубайға тоқтап демалатын болған. Лаубай - лау демалатын орын деген сөзден шыққан. '''Қарабай''' — үлкен төбе, кісі атына байланысты аталуы мүмкін. Қарабай - Жиделі, Үштағанның бер жағындағы тас обаның батысында жатыр. '''Бекетай құмы''' — үлкен биік құм, шағыл. Кісі атына байланысты аталған. Ниетбайдан арқаға қарай 60 шақырым жерде, бір кездері малдың жайылымы болған. Бұл жер қазір Оралмен шектесіп жатыр. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Құрманғазы мүсіні * Белгісіз солдаттың ескерткіші * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] ipjbd2zojgd93htvfewfllo7ec5ot2q 0 54876 3056396 2660778 2022-08-01T15:16:29Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Ақтүбек (Нұра ауданы) → Ақтүбек (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Құланөтпес ауылдық округі |Облысы = Қарағанды облысы |Ауданы = [[Нұра ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Құланөтпес (Құланөтпес ауылдық округі)|Құланөтпес]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 448 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Құланөтпес ауылдық округі''' – [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Құланөтпес (Құланөтпес ауылдық округі)|Құланөтпес]], [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)|Ақтүбек]], [[Нығман]] ауылдары кіреді. Орталығы – Құланөтпес ауылы.<ref name=«source1»>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 448 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Нұра ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Нұра ауданы ауылдық округтері]] here0a10tpp6minga1ulzv7qgxfv6nb 0 54877 3056562 2932096 2022-08-01T17:45:47Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Жем ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Жылыой ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 3144 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Данияр Жанқожаұлы Айтпенбет |Әкімдіктің мекенжайы = Тұрғызба ауылы, Жолдыбаев көшесі, №411 |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Жем ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Жылыой ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Тұрғызба (Жем ауылдық округі)|Тұрғызба]], [[Аққұдық (Жем ауылдық округі)|Аққұдық]], [[Қараша (ауыл)|Қараша]], [[Қойсары (ауыл)|Қойсары]] ауылдары кіреді. Орталығы – Тұрғызба ауылы. == Сипаттамасы == Тұрғызба ауылы аудан орталығынан 18, облыс орталығынан 240 шақырым жерде орналасқан. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3144 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Тарихы == 1962 жылы Жылой, Жаршық, Қияқ, Калинин ауылдық кеңестерінің негізінде құрылған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жылыой ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жылыой ауданы ауылдық округтері]] q4o3jtdhg57s5czedfgh4m5c7smhw5k 0 54928 3056551 2930121 2022-08-01T17:31:12Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Көптоғай ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1286 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Айдос Елдосұлы Шамеров |Әкімдіктің мекенжайы = Көптоғай ауылы, Елеусінова көшесі, №24 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} {{мағына|Көптоғай ауылдық округі}} '''Көптоғай ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Көптоғай (Атырау облысы)|Көптоғай]], [[Балықшы (Құрманғазы ауданы)|Балықшы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Көптоғай ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1286 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ ауданның батысында [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш]], Долинка өзендерінің аралығында орналасқан. Ертеден [[балық шаруашылығы]]мен айналысқан бұл өңір тұрғындары соғыстан кейінгі жылдары [[егіншілік]]пен айналысты. Бұл жерде 1938 жылы Кордуан ауылдық кеңесі құрылған. Соғыстан кейін Панфилов атындағы колхоз құрылып, балықшылар өз кәсіптерімен айналысқан. 1968 жылы Құрманғазы атындағы совхоздың №3 ферма орталығы болып, қайта құрылып тұрғындар Дыңғызыл ауылдық округіне қарады. 1977 жылы маусым айында Республика Министлер Кеңесінің Қаулысымен Көптоғай жеміс-жидек, сүт совхозы құрылып, сол жылдың аяғында Көптоғай селолық кеңесі өз қызметін бастады. == Инфрақұрылымы == Қазір ауылдық округте [[орта мектеп]], [[балабақша]], медпункт, байланыс бөлімшесі бар. 14 шаруа қожалықтары, 6 сауда нүктесі, Қиғаш езенімен өтетін жүзбелі паром жұмыс жасайды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Сапура Елеусінова тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] jt06cxeltbzq4hv9ftqa4k63aecdls5 0 54935 3056484 3028850 2022-08-01T16:28:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Кудряшов ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Кудряшов]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 2325 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жаслан Әндіржанұлы Сүндетов |Әкімдіктің мекенжайы = Кудряшов ауылы, Мазуров көшесі, №44В |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060408 }} '''Кудряшов ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Арна (Атырау облысы)|Арна]], [[Кудряшов]], [[Жаңаауыл (Атырау облысы)|Жаңаауыл]] ауылдары кіреді. Орталығы – Кудряшов ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Орналасуы == Кудряшов ауылдық округі 1937 жылы құрылған. Округ оңтүстүгінде Ресей Федерациясының Астрахан облысымен, Жаңаталап (бұрынғы Киров), шығысында Сафон, батысында Байда селолық округтерінің және Ресей Федерациясының жерлерімен шектеседі. Округ аудан орталығынан 50 км қашықтықта орналасқан.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200206071901/http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html |date=2020-02-06 }}</ref> Жер көлемі 6568 га. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2325 адам тұрады<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округ көлемінде әр түрлі ұлттар мекен етеді: қазақ, орыс, қарақалпақ, кәріс. Негізгі округ тұрғындары ескі Жанбай ауылынан қоныс аударып келгендер. == Ежелгі тарихы == Аталған округтің орналасқан жерін бұрын [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш]] өзенінің суы басып жатқандықтан, халықтың мұнда қоныстану мүмкіндігі болмаған. 1917 жылы Қазан төңкерісінен кейін азғана үйлер тұрған. Ертедегі тұрғылықты жер атаулары: «Қырық үйлі», «Тәрбай», «Тұңғыш», «Дамбы», «Өтініскі» шағын ауылдары болатын. Қоныстанған халықтың негізгі кәсіпшілігі балықшылық. 1918 жылы «Тәрбай» кеңесі құрылып, оның құрамына «Тәрбай», «Қырықүйлі» ауылдары кірген. Кеңес төрағасы болып Әблихат Ахметов сайланған. 1922 жылы «Тәрбай», «Сафон» кеңестері қосылып, «Бірлік» кеңесі аталған. 1932 жылы «Бірлік» советі - «Бірлік» және «Сафон» кеңестері болып екіге бөлінеді. «Бірлік» кеңесі «Қырықүйлі» ауылы және «Тәрбай» ауылында ұйымдасқан «Тұңғыш» колхозы мен «Утеры» ауылында ұйымдасқан «Қызыл Таң» колхозы кіреді. 1932-1937 ж.ж. «Бірлік» советі «Кудряшов» кеңесі болып аталады.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте «Ақсу-Қиғаш», «Бисембай», «ММС-Арна» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері, Құрманғазы инспекция бөлімі, 1 ауылдық дәрігерлік амбулатория, 1 фельдшерлік пункт, [[орта мектеп]], [[балабақша]], ауылдық клуб, 8 жеке шаруа қожалықтары, 13 жеке кәсіпкер, наубайхана, 2 шаштараз, 2 тігін шеберханасы, 1 ағаш өңдеу шеберханасы, 1 компьютерлік қызмет көрсету орны бар. == Округ әкімдері == * 1996-1997 жж. Жеткеншек Өтепбергенов, * 1997-1998 ж. Зоя Васильевна Козлова, * 1998-1999 ж. Есендос Молдашов, * 1999 ж. Сергей Түсекеев, * 1999-2002 жж. Уағап Айтпаев, * 2002-2009 жж. Сақтапберген Ертелеуов, * 2009-2012 жж. Зауре Ертаева, * 2012 жылдан Сақтапберген Ертелеуов == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * К.И.Кудряшовтың мүсіні * Шайхы Әбішев тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Суретсіз мақала}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 0ffw4srlmcmo40finedm4k69xezxs84 0 54964 3056565 2978176 2022-08-01T17:47:05Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Майкөмген ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Жылыой ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Майкөмген]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 569 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Марат Әлімжанұлы Қабиденов |Әкімдіктің мекенжайы = Майкөмген ауылы, Айнымас көшесі, №74 |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Майкөмген ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]] [[Жылыой ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Майкөмген]], [[Аққұдық (Майкөмген ауылдық округі)|''Аққұдық'']] ауылдары кіреді. Орталығы – Майкөмген ауылы<ref>"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Тарихы == Жылыой ауданының Майкөмген ауылдық округі 2003 жылы Атырау облысы әкімінің 21.06.2002 жылғы №186 Қаулысы және 29.08.2002 жылғы №221-ІІ-ХІХ сессиясының шешіміне сәйкес Ақкиізтоғай селолық округінен бөлініп, бұрынғы асыл тұқымды «Коммунизм таңы» кеңшары аумағы негізінде құрылған.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Majkomgen_gil.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200717000212/http://atyrau.gov.kz/page/read/Majkomgen_gil.html |date=2020-07-17 }} Майкөмген ауылдық округ әкім аппараты</ref> == Географиялық жағдайы == Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташатемпературасы– 8ºС. Солтүстігінде - 14ºС, кейде - 30ºС дейінгі аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +30-31ºС аралығында. Ауыл көлемі негізінен шөл-шөлейт аймақ зонасына жататындықтан ылғалы аз, жері ащы, сорлы жерлерге тән өсімдіктер өседі. Ауыл аумағындағы жануарлар дүниесінде негізінен кемірушілер, бауырымен жорғалаушылардың үлесі басым. Кездесетін негізгі жануарлар: қасқыр, түлкі, қарсақ, борсық, күзен, т.б. == Халқы == [[2009 жыл|2009 жылғы]] санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 569 адамды құрайды.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жылыой ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Жылыой ауданы ауылдық округтері]] qkoixzjff92452gy4nko0cehx9kfw6t 0 54986 3056553 2979075 2022-08-01T17:35:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Нұржау ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Нұржау]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2630 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мұрабек Рифхатұлы Мұғалім |Әкімдіктің мекенжайы = Нұржау ауылы, Серікбай ата көшесі, №1 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060409 }} '''Нұржау ауылдық округі''' – [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Нұржау]], [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]], ''Әлислан'' (2008 жылдан бастап Жамбыл селосының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>) ауылдары кіреді. Орталығы – Нұржау ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Орналасуы == Нұржау ауылдық округі 1993 жылы құрылған. Округ батысында Дәшін, шығысында Орлы селолық округтерінің жерлерімен шектеседі. Округтің барлық жер аумағы 80888 га.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190912000324/http://www.atyrau.gov.kz/page/read/Apparat_akima_Nurzhauskogo_selskogo_okruga.html |date=2019-09-12 }}</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2630 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ тұрғындары негізінен «Бабий», «Клемкин», «Морской», «Терешкин» аралдары мен [[Қиғаш (өзен)|Қиғаш өзені]] бойынан балық аулаумен айналысқан. Қазан революциясынан кейін 1934 жылдан бастап Нұржау Кеңесі құрылып, «Болғанияз», «Талап», «Жігер», «Қайрат» атты серіктестіктер ұйымдастырылған. 1912 жылы «Бедірде» халықтың қаржысына екі жылдық медресе ашылды. Нұржауда 1930 жылдардан бастап «Қазақстан» атты балық аулайтын ұжымдық шаруашылық құрылды. 1974 жылы Нұржау селосының орталығында «Октябрь» кеңес шаруашылығы бой көтерді. Мұнда 12800 муйізді ірі қара, 1480 түйе, 1600 жылқы, екі — ұш жылдан кейін 20 мыңға жуық қой малы өсірілді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округ бойынша 54 шаруа қожалығы, 17 жеке кәсіпкер, 10 дүкен, бір балық цехы, бір орта, бір орталау мектеп, [[балабақша]], мәдениет үйі, [[кітапхана]], дәрігерлік [[амбулатория]], байланыс бөлімшесі жұмыс істейді. == Нұржау округіне қарасты жер, ат су атаулары == '''Бектұрған мекені'''—аудан орталыгынан 30 шақырымдай, ал, Ганюшкин теміржол бекетінен 3-4 шақырым жерде орналасқан. Бұрын бұл жердің төбелері өте биік болған, басына шыққанда аралдың [[Нұржау]], [[Хиуаз|Дәшін]] сияқты ірі елді-мекендері көрініп тұрған. Сондықтан болса керек бұл жерді «Биік тұрған» десе, 20-ғасырдың басынан бастап «Бектұрған» деп атап кеткен. '''Адайдың «Ақтөбесі»''' — [[Жамбыл (Атырау облысы)|Жамбыл]] ауылы мен Нұржау округінің аралығындағы тау іспеттес үлкен төбе. Биігіне шықсаң Жаңа талап, Нуржау округінің жерлері түгел көрінеді. Кеңес үкіметі кезінде мүндай биіктерге ағаш мұнара («вышка») орнатқан. [[Адай]] руының, көбісі Тоқпанбет бөлігі қоныс еткен. Сондықтан Адайдың Ақтөбесі аталынған. '''Ақтөбе''' — округ орталығынан 2-3 шақырымнан аспайтын жерде. Жанынан Жіңішке өзені ағады. Жағасы көк майса, көк шөп. '''Балта''' — Жамбыл ауылының Тәтірке өзегінен өткен соң батысқа қарай кезігеді. Ертеректе ит тұмсығы батпайтын ну құрақ өскен. Қожа руының Балта есімді діндар адамы қоныс етіп, үрім-бұтақ өрбіткен. '''Бедір''' — жер атауы, тарамдалған жіңішке өзекшелер қоршаған жатағандау төбелі алқап. Ганюшкин бекетінің шығысында 10 шақырымдай қашықтықта. ХІХ-ғасырдың орта шенінде Фёдор атты орыс шаруасы қоныстанған. «Бедірге» 1934 жылдары құм өңірінен «Жаңа тұрмыс» ұжымдық шаруашылығы келіп орналасып, кең алқапқа егін егін еккен. Қазір тұрғызылған үйлердің орындары жатыр. '''Бесікті''' — Барақты-Нұржау округі мен [[Орлы ауылдық округі]]нің аралығын бөліп жатқан, жіңішке өзеннің бер жағына орналасқан түбек іспеттес жер. Өзен жағасы қалың қамыс пең құрақ өседі. Кезінде «Қазақстан» аталған ұжымшар егін еккен. '''Жіңішке''' — айналасын түгілдей су қоршаған [[арал]]. Жіңішке өзені осы тұста тереңдей жайылып ағады. '''Золотой''' — Орыстар қойған атау. Айнала су қоршаған арал. Қалың жынысты қамысы мен қоғасы қабан, қасқыр, түлкі, борсық, т.б. аңдарға бай. Кезінде кітапхана, клубы бар үлкен орталық болды. '''Қамшау''' — Жамбыл ауылынан қашық емес, Тәтірке арнасына іргелес қоныс. Балық тартымы бар, құрағы, шөбі бар, құсқа бай елдің ежелгі мекені '''Қарақамыс''' — Нұржау округінің айналасын су қоршаған аралы. Жамбыл ауылынан 3 шақырым, Теңіз округінен 2 шақырым орналасқан. Өзегінде күні кешелерге дейін балық аулайтын үлкен тартым болған. Балық қабылдайтын [[батаға]] орыны сақталған. '''Тәтірке өзегі («Татарск»)''' — Қиғаш саласындағы өзек. Татарск атауын жергілікті тұрғындар өздеріне икемдеп «Тәтірке» атаған. Патша заманында бойында батағалар болған, үлкен-үлкен балық тартымдары орналасқан. Сол замандарда балық тиелген кемелер Тәтіркенің бойымен [[Қиғаш (өзен)|Қиғашқа]], одан [[Еділ]]ге ұласып Ресейге барған. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Серікбай ата кесенесі * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] fpeuvffj6o7sx9nxvsxohrolrhmgsc6 0 54996 3056494 2930084 2022-08-01T16:31:14Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Теңіз ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 1611 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Қайсар Еркінұлы Махсутов |Әкімдіктің мекенжайы = Приморье ауылы, Исатай көшесі, №29 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060411 }} {{мағына|Теңіз ауылдық округі}} '''Теңіз ауылдық округі''' (2007 жылға дейін ''Приморье ауылдық округі''<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07T0002497 Құрманғазы ауданының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref>) — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Приморье (Атырау облысы)|Приморье]], [[Құмарғали]], [[Дәулет (Атырау облысы)|Дәулет]], [[Шайхы (ауыл)|Шайхы]] ауылдары кіреді. Орталығы – Приморье ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Географиясы == Теңіз селолық округі Құрманғазы ауданының оңтүстігінде Каспий теңізімен шектесіп жатыр. Сондықтан Приморье аталып кеткен. Округтің жер көлемі 3203 гектар, оның ішінде ауыл шаруашылық алқабы - 472 га, егістік - 14 га, шабындық - 33 га, жайылым - 423 га.{{citation needed}} == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1611 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Теңіз селолық округі бойынша 1692 адам, 353 отбасында 314 үйде тұрады. Оның ішінде экономикалық белсенді топқа жататындары, яғни еңбек ету жасындағылар 955. Осы еңбекке жарамды 955 адамның 880-і аудан, село көлеміндегі әртүрлі заңды тұлғалар мен шаруашылық субьектілерінде және бюджеттік мекемелерде тұрақты жұмыс жасайды. Өз шаруасымен айналысатын адамдар саны 196, студенттер саны - 97, жұмыссыз адамдар саны - 24 адамды құрайды.{{citation needed}} == Тарихы == Теңіз ауылдық округінің тарихы 19-ғасырдан басталады. Орыс [[көпестер]]інің өзен сағасына келіп балық шаруашылығымен айналысуына байланысты отырықшы елді мекен пайда болған. Аудандағы алғашқы 4 мектептің бірі осы Телячье селосында 1887 жылы ашылған. Телячьеден 3 км жерде, оңтүстікке қарай атақты Гордеев батағасы орналасқан еді. Ол басқа батағаға қарағанда анағұрлым үлкен еді. Ол батағаның айналасында 30-40 үй болған. Телячье, Ковалев және Гордеев ауылдарын нанмен қамтамасыз ететін наубайхана, үлкен дүкен, монша, батағаның көптеген адам жұмыс жасайтын кеңсесі, өртсөндіру мекемесі болған. 1930 жылы жергілікті кеңес құрылды. Кейіннен [[колхоз]]дар біріккенде Еңбекші, Калинин селолық кеңестерінің құрамына енген. 1965 жылы мал бордақылау совхозы құрылғаннан кейін селолық Кеңес қайта ұйымдастырылған.<ref name="Reference1">Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5 </ref> == Инфрақұрылымы == Ю.А.Гагарин орта мектебі, «Айсамал» балабақшасы, ауылдық [[емхана]], ауылдық клуб, [[кітапхана]], [[пошта]] және байланыс бөлімшелері, 17-шаруа қожалығы, 17-жеке касіпкер, 9-сауда саттық дүкені, 1-мейрамхана, 1-стационарлық жанар-жағар май құю бекеті тұрғындарға қызмет етіп келеді.<ref name="Reference1"/> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Азамат соғыстарының боздақтарына қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 43gn8ksu0euk5d5zapyc4z5f1hxqjpc 0 55006 3056488 3048459 2022-08-01T16:29:44Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Сафон ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Сафоновка]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 1771 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Роза Шамарқызы Қамзаева |Әкімдіктің мекенжайы = Сафоновка ауылы, Азаттық көшесі, №35 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060412 }} '''Сафон ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Орталығы және құрамындағы жалғыз елді мекен – [[Сафоновка]] ауылы.<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1771 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округ жерінде адамдар тұрақты түрде XVIII ғасырдың II жартысынан бастап мекендеген. Жергілікті тұрғындардың негізгі кәсібі - [[балықшылық]] болған. 1928 жылы 26 сәуірде құрамында Үлкен және Кіші Сафон, Бағынты, 3атон, Утинск, Линейный сияқты елді мекендерді қамтыған Сафон болысы құрылған. 1930 жылдары осы округ қарамағында «Путь к социализму», 1960 жылдары «Путь к коммунизму» дербес мекеме болып жұмыс жасады. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары «Путь к коммунизму» ұжымшары негізінде 1996 жылы «Мұрагер», кейіннен «Каспий таңы» ӨК-і ұйымдастырылды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Жамбыл Жабаев мүсіні * Андрей Семенович Демичевтің мүсіні<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] i5mopx6xydifafib2onwtouayu8i0v2 0 55010 3056555 2930097 2022-08-01T17:38:01Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Сүйіндік ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 3408 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Қанат Хамитұлы Құлшар |Әкімдіктің мекенжайы = Сүйіндік ауылы, Ардагерлер көшесі, №7А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060413 }} '''Сүйіндік ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Сүйіндік (ауыл)|Сүйіндік]], [[Батырбек]], [[Егінқұдық]], [[Жалғызапан]] ауылдары кіреді. Орталығы – Сүйіндік ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. Бұрын округ құрамында болған ''Жаңаауыл'' ауылы 2008 жылдан бастап [[Асан ауылдық округі]]ндегі [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]] ауылының құрамына енгізілді<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>. Округтің жер көлемі - 230646 гектар. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 3408 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округте 29 Батыр ана, 3 [[алтын алқа]] иелері бар. == Тарихы == Ауылдық округ тарихы 1928 жылдан басталады. 1928 ж. құрылған Азғыр ауданына осы өңірдегі «Жиделі» «Қошалақ», «Дыңғызыл», «Ноғайбай», «Теректі», «Батырбек», «Қасымтау», «Жас күш», «Сүйіндік», «Лабай», «Азғыр» кеңестері бірікті. 1930 ж. күзде Азғыр ауданы таратылған соң, бұл кеңестер Орда ауданына бағынды. 1930 жылы құрылған ТОЗ-дар кейін 1932 ж ауыл шаруашылығы артельдері болып ұйымдасты. 1930 - жылдардың орта шенінде [[колхоз]]дар болып құрылды, олар [[мал шаруашылығы]]н дамыту, [[егіншілік|егін өсірумен]] шұғылданды. 1954 жылы колхоздар ірілендірілді, «К.Маркс», «Сталин» колхоздары бірікті. Сүйіндік ауылы кеңесінде К.Маркс колхозы болды, Лабай кеңесінде Куйбышев колхозы, Батырбек кеңесінде Алғабас, «XIX партия сьезі» колхоздары бірікті. 1957 жылы осы ауылдық кеңестердегі «К.Маркс», «Куйбышев», «Сталин», «Правда», «Чкалов», «Интернационал» колхоздары біріктіріліп, «Сүйіндік» кеңес шаруашылығы құрылды. Кеңшар [[Еділбай қойы|еділбай тұқымды]] қой шаруашылығын өсірумен, жылқы шаруашылығымен айналысты.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округ көлемінде 2 орта, 1 орталау, 1 бастауыш мектеп, мектеп жанында жатақхана, орталық мәдениет үйі, кітапхана, 2 клуб, дәрігерлік [[амбулатория]], [[аурухана]], 3 фельдшерлік пункг, [[пошта]], телехабар тарату нүктесі, АТС филиалы, «Атырау-Жарық» мекемесі, сауда орындары, дүкендер, басқа да қызмет көрсету орындары жумыс жасайды.<ref>Атырау облысы Құрманғазы ауданының қысқаша энциклопедиясы. «ҚазПолиграфОрталығы» ЖШС, Алматы, 2001</ref> == Округ әкімдері == Ауылдық округте әр жылдары М.Лұқпанов, Ғ.Елемесов, Ж.Әліпов, Б.Валиев, Х.Үмбетов, А.Мүфтах, Г.Бектемісов әкім болды. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Социалистік Еңбек Ері О.Қабдол тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Социалистік Еңбек Ері А.Таңатаров тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Ұлы Жеңістің 40 жылдығына арналған обелиск * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 4rau1eums0t9jy8kzf4exiqzuc3j0eb 0 55029 3056528 2930088 2022-08-01T16:58:38Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Шортанбай ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1762 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мейіржан Жұмахайұлы Ғұмаров |Әкімдіктің мекенжайы = Шортанбай ауылы, Сәрсенбаев көшесі, №13 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060415 }} '''Шортанбай ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Шортанбай (ауыл)|Шортанбай]], [[Жасталап (Атырау облысы)|Жасталап]] ауылдары кіреді. Орталығы – Шортанбай ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Сипаттамасы == Округ оңтүстігі мен батысында [[Ресей]] Федерациясымен, солтүстігінде [[Дыңғызыл ауылдық округі]]мен, ал шығысында [[Байда ауылдық округі]]мен шектеседі. Округ аудан орталығынан 56 км, облыс орталығы Атыраудан 260 км қашықтықта орналасқан. Округке Орталық, Рембаза, Түйгішауыл, Жаңаауыл, [[Жасталап (Атырау облысы)|Жасталап]] елді мекендері, Тайарал, Пионер лагері жерлері қарайды.<ref>Атырау облысы Құрманғазы ауданының қысқаша энциклопедиясы. «ҚазПолиграфОрталығы» ЖШС, Алматы, 2001</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1762 адам тұрады<ref>[http://www.stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Бұл өңірдің барлығы ертеректе Кордуан селолық Кеңесіне қараған, одан кейінгі жылдарда Байда селолық Кеңесі болып, орталығы қазіргі Котяев ауылына бірнеше елді мекендер Шортанбай, Байда, Жасталап т.б. қараған. Ал Шортанбай селолық округі кеңесі болып 1963 жылы құрылған.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте 3 [[мектеп]], 1 учаскелік [[аурухана]], 2 ФАП, 2 мөдениет үйі, 2 [[кітапхана]], 16 шаруа қожалығы жүмыс жасайды. == Округ әкімдері == Селолық Кеңес төрағалары, округ әкімдері болып әр жылдары Ж.Мұсағалиев, К.М.Волгина, Н.Мендәлиев, И.Ғауатов, Ш.Аташева, Х.Ізбасов, Ж.Қаражауов, Ж.Бегәлиев, Ө.Қазиев, С.Жәнесов, Б.Н.Шурин жұмыс жасады. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] d8yuwpamhu0guzr9hg2jbj9mjrnxxko 0 55377 3056632 2910750 2022-08-02T01:02:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алмалы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 14|lat_sec = 26 |lon_deg =66|lon_min = 37|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Алмалы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1952 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Плодоягодное'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1276 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алмалы}} '''Алмалы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Алмалы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 30 км-дей жерде, [[Сырдария]]ның оң жағалық аңғарында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1494 адам (773 ер адам және 721 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1276 адамды (648 ер адам және 628 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1952 жыл]]ы алма, жүзім көшеттерін жергілікті жерде өндіретін «питомник» ретінде қаланған. [[1992 жыл]]ға дейін «Плодоягодное» деп аталған. [[1976 жыл|1976]]-[[1996 жыл|1996]] жылдары «Шиелі» жеміс-жидек кеңшарының орталығы болып келді. Кеңшар негізінде Алмалыда және округке қарасты «Орман шаруашылығы» елді мекенінде, ғ20 және ғ21 темір жол айырмаларында ЖШС және шаруа қожалықтары құрылды. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] k26z0q33zmbhopr15jy8igi6nldal94 0 55441 3056651 2910892 2022-08-02T03:05:11Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Амангелді |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 36|lat_sec = 25 |lon_deg =65|lon_min = 35|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Амангелді ауылдық округі (Сырдария ауданы){{!}}Амангелді |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2839 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Амангелді}} '''Амангелді''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Амангелді ауылдық округі (Сырдария ауданы)|Амангелді ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 77 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің сол жағалауында орналасқан. [[Қызылорда]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 28 км жерде. == Тарихы == [[1997 жыл]]ға дейін Амангелді атындағы қаракөл қой кеңшарының орталығы болған. Бұрынғы кеңшар негізінде кооператив шаруа қожалықтары жұмыс істеді. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2840 адам (1449 ер адам және 1391 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2839 адамды (1463 ер адам және 1376 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, учаскелік аурухана, мәдениет үйі, балабақша, профилактория, тері илеу цехы бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] l5xpomv41wlcmk33qq5t4wchyo0itev 0 55482 3056441 3044958 2022-08-01T16:01:07Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Мыйбұлақ ауылдық округі |Облысы = Ұлытау облысы |Ауданы = [[Ұлытау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Мыйбұлақ]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 903 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Мыйбұлақ ауылдық округі''' – [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Мыйбұлақ]], [[Ақкеңсе]] ауылдары кіреді. Орталығы – Мыйбұлақ ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 903 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ұлытау ауданы ауылдық округтері]] 75w8mlf3z8jbm3c6dr3ly48wmuehj5n 0 55508 3056416 2656875 2022-08-01T15:32:24Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Қызылжар (Бұқар жырау ауданы) → Қызылжар (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ростов ауылдық округі |Облысы = Қарағанды облысы |Ауданы = [[Бұқар жырау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ростовка (Қарағанды облысы)|Ростовка]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 3042 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Ростов ауылдық округі''' – [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Ростовка (Қарағанды облысы)|Ростовка]], [[Красная Нива (Қарағанды облысы)|Красная Нива]], [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] ауылдары кіреді. Орталығы – Ростовка ауылы.<ref name=«source1»>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3042 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бұқар жырау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Бұқар жырау ауданы ауылдық округтері]] 7ch0jgjcmrqxscxmwx77zu7yd09n88l 0 55569 3056442 3045308 2022-08-01T16:01:39Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Сарысу ауылдық округі |Облысы = Ұлытау облысы |Ауданы = [[Ұлытау ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Жыланды (Ұлытау облысы)|Жыланды]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1099 |Санақ жылы = [[2009 жыл|2009]] |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = |Телефон коды = |Пошта индексі = }} '''Сарысу ауылдық округі''' – Ұлытау облысы [[Ұлытау ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. == Әкімшілік құрамы == Құрамына [[Жыланды (Ұлытау облысы)|Жыланды]], [[Түйемойнақ (Ұлытау ауданы)|Түйемойнақ]] ауылдары кіреді. Орталығы – Жыланды ауылы.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том</ref> == Халқы == [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1099 адамды құрады.<ref>[https://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Ұлытау ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Ұлытау ауданы ауылдық округтері]] 7pwqd0btxhrzu9raax1olmb3xtgjprj 0 56980 3056702 2813168 2022-08-02T06:39:36Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-histidine-3D-sticks2.png|right|thumb| alt=A.|200 px|[["Гистидин"]]]] '''Гистидин''' — жартылай алмасуға жататын аминқышқылы. Түгелге жуық [[белок]]тардан және көптеген биологиялық белсенді [[пептидтер]]ден табылады. Гистаминнің қоры. Көп [[фермент]]тердің белсенді өзегінің құраманы кіреді. Гистидин - молекулада имидазол қалдықтарының болуына байланысты негіздік қасиеті әлсіз, хош иісті болып келеді. Лизин және аргининмен қатар гистидин негізгі аминқышқылдар тобын құрайды. Түссіз кристалдар түзеді. Гистидиннің қалдығы көптеген ферменттердің белсенді орталықтарының бөлігі болып табылады. Гистидин - гистамин биосинтезінің ізашары. Тіндердің өсуіне және қалпына келуіне ықпал етеді. Ол гемоглобинде көп кездеседі. Ревматоидты артрит, жара және анемияны емдеуде қолданылады. Гистидиннің жетіспеуі есту қабілетін нашарлатуы мүмкін.<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{wikify}} {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Имидазолдар]] q2fym45ua4k3jk711ddvy0wy03as3ux 0 56997 3056700 2033365 2022-08-02T06:37:49Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki '''Глутамин''' — [[глутамин қышқылы]]ның қосылысы. [[Белок]] құрамына кіреді. [[Азот]]тық алмасуда маңызды рөл атқарады. Глутамин қышқылынан түзілген Глутамин өсімдікте, көптеген жануарлардың организмінде улы аммиакты зарарсыздандырады. Глутамин қышқылы организмдегі ақуыз құрамында немесе бос күйінде болады. Азоттық алмасуда маңызды рол атқарады. Кейбір ауруларды емдеуде, тамаққа дәмдеуіштер есебінде қолданылады.<ref name="source1">Қазақ тілі терминдер сөздігі I том</ref> <gallery> Сурет:L-glutamine-3D-sticks.png Сурет:L-glutamine-skeletal.png </gallery> ==Дереккөздер</span>== <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] o1snhmfjbgh5ma1uyrz5nt2xb9bwm75 0 57089 3056798 2912921 2022-08-02T11:38:44Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Бозкөл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =29|lat_sec = 27 |lon_deg =61|lon_min = 44|lon_sec =49 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бозкөл ауылдық округі{{!}}Бозкөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1955 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =988 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бозкөл''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Бозкөл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 65 км жерде, [[Сырдария]] мен оның тармағы Қуаңдарияның аралығында орналасқан. Жері саздақты, боз топырақты, қарағаш, қайыртал, терек, жиде өседі. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1082 адам (576 ер адам және 506 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 988 адамды (530 ер адам және 458 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1955 жыл]]ы қаланған. [[1957 жыл|1957]]–[[1996 жыл|96]] жылы «Бозкөл» қаракөл қой кеңшарының ортуған болған. Кеңшар негізінде 3 шаруа қожалығы және ЖШС жұмыс істейді. Бозкөлде және округтегі Лақалы, Отгон, Тасарық ауылдары төңірегінде Арнакөл, Бозкөл, Қарабайлы, Тайкеткен, Байқадам көлдері бар.<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “[[Қазақ энциклопедиясы]]” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] ah1ncclcfku6of8x462rfdxsayw3dob 0 58154 3056303 2909544 2022-08-01T12:50:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қызылжарма |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 53|lat_sec =35 |lon_deg =65|lon_min = 28|lon_sec =38 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қызылорда қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Қызылорда қалалық әкімдігі{{!}}Қызылорда |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылжарма ауылдық округі{{!}}Қызылжарма |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1934 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Комсомол'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =5484 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қызылжарма''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл, [[Қызылжарма ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == [[Қызылорда]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 8 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің оң тармағы Тентектің бойында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 4126 адам (2062 ер адам және 2064 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 5484 адамды (2721 ер адам және 2763 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1934 жыл]]ы қаланған. Кейіннен осы маңдағы 1936 жылы Ленин атындағы және Тентекөзен артельдері бірігіп, “Комсомол” ұжымшары болып ұйымдасқан. [[1938 жыл]]ы “Красный пахарь” (Сәдірсай) ұжымшары құрылды. [[1950 жыл]]дары ұсақ ұжымшарлар бірігіп, “Комсомол” ұжымшарына, [[1961 жыл]]ы кеңшарға айналды. [[1971 жыл]]ы мұнда Қазалы ауыл шаруашылығы техникумы көшірілді. [[1992 жыл]]ы Қызылжарма Қызылорда қалалық аумақтық-әкімдік басқаруына берілді. Ауылда “Айдай” құс фабрикакасы жұмыс істейді.<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, I том.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері]] kf2k6ufbvn2qkyd983itmbwkvtqbke1 0 59708 3056724 2989414 2022-08-02T07:15:29Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Аустралазия''' ({{lang-en|Australasia}}) — [[Аустралия]] және [[Жаңа Зеландия]]ның біріккен коммандасының аты. XX ғасырдың басынан бірнеше ойындарға бірге қатысып жүр. == Олимпиада ойындарындағы Аустралазия == Жаңа Зеландия Олимпиада Ұйымы (ЖОҰ) [[1911 жыл]]ы құрылған, [[Халықаралық Олимдиада Комитеті|МОК]] тарапынан — [[1920 жыл]]ы.<ref>{{Кітап:Хавин Б.Н.: Всё об олимпийских играх|беттер=500}}</ref> Сондықтан [[Жазғы Олимпиада ойындары|Олимпиадаға]] 1908 және 1912 жылдары Жаңа Зеландия спортшылары Аустралиямен бірге ортақ ''Аустралазия'' туының астында өнер көрсетті. ([[МОК кодының тізімі|МОК код]] — '''ANZ'''). === [[1908 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|1908 ж. Олимпиада Ойындары]] === Аустралазия 1 алтын, 2 күміс, 2 қола медал ұтып алды: * <span style="{{medal-style|gold}}"> '''«алтын»''' </span> ** [[1908 ж. Жазғы Олимпиада Ойындарындағы Регби|регби]] — [[Аустралияның Регби Құрамасы|құрама]] * <span style="{{medal-style|silver}}"> '''«күміс»''' </span> ** бокс — орта салмақ — [[Реджинальд Бейкер]] ** жүзу — 400 м еркін стильмен — [[Фрэнк Борепейр]] * <span style="{{medal-style|bronze}}"> '''«қола»''' </span> ** жеңіл атлетика — спорттық жүріс, 3500 м — [[Гарри Керр (жеңіл атлет)]] (Жаңа Зеландия) ** жүзу — 1500 м еркін стильмен — [[Фрэнк Борепейр]] Команда сабында 3 жаңазеландтық. Олимпиада ойындарының алғаш жаңазеландтық жеңімпазы Херри Керр.<ref name="NZ">[http://www.olympic.org.nz/GamesSearch.aspx ЖОҰ уеб-сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110828122904/http://www.olympic.org.nz/ |date=2011-08-28 }} {{ref-en}}</ref> === [[1912 жылғы Жазғы Олимпиада ойындары|1912 ж. Олимпиада Ойындары]] === Аустралазия 2 алтын, 2 күміс, 3 қола медал ұтты: * <span style="{{medal-style|gold}}"> '''«алтын»''' </span> ** жүзу — 100 м еркін стильмен (әйелдер) — [[Фанни Дюрек]] ** жүзу — эстафета 4×200 м еркін стильмен — құрама ([[Лесли Бордмен]], [[Малькольм Чэмпион|Малкольм Чампион]] /Жаңа Зеландия/, [[Сесил Хили]], [[Харолд Хэрдуик]]), әлемдік рекордпен. * <span style="{{medal-style|silver}}"> '''«күміс»''' </span> ** жүзу — 100 м еркін стильмен — [[Сесил Хили]] ** жүзу — 100 м еркін стильмен (әйелдер) — [[Вильгельмина Уайли]] * <span style="{{medal-style|bronze}}"> '''«бронза»''' </span> ** жүзу — 400 м еркін стильмен — [[Харолд Хэрдуик]] ** жүзу — 1500 м еркін стильмен — [[Харолд Хэрдуик]] ** теннис — жабық корт, жеке разряд — [[Энтони Уайлдинг]] (Жаңа Зеландия) Команда сапында 3 жаңазеландық. Малкольм Чампион - алғаш жаңазеландық Олимпиада ойындары жеңімпазы.<ref name="NZ" /> == Аустралазия [[теннис]]те == [[1905 жыл]]ы Жаңа Зеландия Аустралиялық лаун-теннистің Ұлттық қоғамдастығына мүше болды ([[1922 жыл]]ы шықты), қоғамдастықтың аты Аустралия Ұлттық теннис қоғамдастығы деп өзгертілді. [[Дэвис Кубогы|Дэвис Кубогында]] Аустралазия құрамасы 1905 жылы бастап ойнады (бұл аустралиялықтар үшін де, жаңазеландтықтар үшін де алғаш). Нәтиже: * '''Жеңіс''' — 1907—1909, 1911, 1914, 1919; * challenge-roundта жеңіліс — 1912, 1920, 1922; * play-offтан өте алмады — 1905, 1906, 1913, 1921. 1905—1914 жылдары командада аустралиялық [[Норман Брукс]] және жаңазеландиялық [[Энтони Уайлдинг]] (1911—1913 ж. Уайлдинг қатыспады). І дүниежүзі соғысында Уайлдинг өлгенінен кейін, Аустралазия құрамасы (1923 ж. — ресми) Аустралия құрамасына ақналды. 1905 жылы '''[[Аустралазия Теннис Ашық Чемпионаты|Аустралазия чемпионаты]]''' ({{lang-en|The Australasian Championships}}), қатысқандардың көбі аустралиялық болатын. 1927 жылы аты '''Австралия чемпионаты''', кейінірек [[Үлкен Шлем Турнирі (теннис)|Үлкен Шлем Турнирі]]не айналды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Олимпиада}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Спорт ұйымдары]] [[Санат:Аустралазия]] 55cftkqoou1l5oq0j46dl27kz9858ky 0 61152 3056698 2117580 2022-08-02T06:35:46Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-alanine-3D-balls.png|250 px|thumb]] '''Аланин''' — аминопропион қышқылы. Әртүрлі белоктардың құрамына кіреді. [[Қан плазмасы]]нда бос кездеседі <ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref>; ақуыз құрамына кіретін 20 амин-қышқылының біреуі: СНЗ-СН - NН2-СOOН+табиғатта аминқышқылының 2 изомері түрінде кең таралған.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> == Химиялық қасиеттері == * [[Негіздер]]мен қатынасы ** NH₂-C₂H₄-COOH + NaOH → NH₂-C₂H₄-COONa + H₂O * [[Қышқылдар]]мен қатынасы ** NH₂-C₂H₄-COOH + HCl → HOOC-C₂H₄-NH₂•HCl * [[Спирт]]термен қатынасы ** NH₂-C₂H₄-COOH + C₂H₅OH → NH₂-C₂H₄-COО-С₂Н₅ + H₂O реакция этерификации * [[пептидтік байланыс]]ты түзуі ** NH₂-C₂H₄-COOH + NH₂-C₂H₄-COOH → NH₂-C₂H₄-CO-NH-C₂H₄-COOH + H₂O == Дереккөздер == <references/> {{wikify}} {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] 7eylz9h9nnhruf0dvzx6pt7f5nsnr9k 0 61442 3056714 2117567 2022-08-02T06:48:23Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Lysine.png|thumb|right]] '''Лизин''' — ξ-диаминокапрон қышқылы, алмаспайтын аминқышқылы. Барлық малдар, [[өсімдіктер]] және [[микроорганизмдер]] [[ақуыз|белоктары]] құрамына кіреді. Әсіресе [[гистондар]] мен [[протаминдер]]дің құрамында көп. Вирус белоктарының бәрінде де бар.<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] 3lv128qfyzrr36fdddlv4f6t7xrupti 0 61873 3056687 2117586 2022-08-02T06:24:30Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-aspartic-acid-3D-balls.png|250 px|thumb]] '''Аспарагин қышқылы''' — алмастырмалы [[Аминқышқылдар|аминқышқылы]]. Протаминдерден басқа барлық белоктардың құрамына кіреді. Қайта аминдеуде маңызды орын алады, [[пурин]] мен пириминдер түзуіне қатынасады. Алмаспайтын аминқышқылдарын — метионинді, треонинді, лизинді түзуде қор ретінде жүреді. Аспарагин қышқылы зат алмасу процесінде [[аспарагин]] қоры және оның ыдырауының бірінші сатысы қызметін атқарады. <ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> == Дереккөздер == <references/> {{бастама}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] 4d5u4plev9t5470zexncboqyrij6v3e 0 62032 3056705 2560997 2022-08-02T06:42:21Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Glycine-3D-sticks.png|right|thumb| alt=A.|200 px|[["Глицин"]]]] '''Глицин''' — амин сірке қышқылы, ең қарапайым алмасатын [[Аминқышқылдар|амин қышқылы]]. Барлық [[ақуыз]]дардың құрамына кіреді, тірі организмде боста кездеседі. Глицин — көптеген [[протеиндер]] мен биологиялық белсенді қосылыстардың ([[глутатион]], [[креатин]] т.б.) құрамына кіреді. Тірі жасушаларда глициннен [[порфирин]]дер және [[пурин негіздері]] түзіледі.<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> == Дереккөздер == <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Дәрілік заттар]] [[Санат:Тағам қоспалары]] hrg83fugq6l662j1vgh0zcyicaqxvwe 0 62400 3056709 1769466 2022-08-02T06:44:50Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Prolin - Proline.svg|thumb]] [[Сурет:L-proline-3D-sticks.png|thumb]] [[Сурет:L-proline-skeletal.png|thumb]] '''Пролин'''— [[Гетероциклді қосылыстар|гетероциклді]] [[Аминқышқылдар|амин қышкылы]]. Барлық табиғи [[белок]]тардың және көптеген биологиялық заттардың — [[гормондар]]дың, [[Антибиотиктер|антибиотиктердің]] т. б. құрамына кіреді. Бұл α-иірім құрмайтын және белоктардың, үшінші сатылы құрылымын жасауға қатынасатын жалғыз амин қышқыл. {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Гетероциклды қосылыстар]] [[Санат:Пирролидиндер]] i7lujicolf9fqz8jw2nkf7rj9lcl9gy 0 62668 3056689 2117609 2022-08-02T06:29:03Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-phenylalanine-3D-sticks.png|right|150px]] '''Фенилаланин''' — алмастырылмайтын [[Аминқышқылдар|аминқышқылы]]. Өте көп табиғи [[белоктардың]] (протаминдерден басқа) құрамына кіреді. Организмде бос та кездеседі.<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref> == Дереккөздер == <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] d45kv5kxu71wdcfvlko6evqoynumvsw 0 70254 3056688 2075477 2022-08-02T06:26:58Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:L-glutamic-acid-skeletal.png|нобай|]] '''Глутамин қышқылы''' — моноаминодикарбон қышқылы. Глутамин қышқылы — тірі организмдегі протеиндер, әсіресе, қарапайым [[молекула]]лы заттар ([[глутатион]], [[фолий қышқылы]] т.б.) құрамына кіреді және бос түрінде де кездеседі. Ол организмдегі [[азот]]тык, алмасуда атап айтқанда,амин тобы тасымалдауда және зиянды аммиакты бейтараптандыруда маңызды рөл атқарады. Глутамин қышқылын кейбір [[ауру]]ларды емдеуде және [[тамақ]] өнімдерін дайындауда татымдық қосымша ретіндеде пайдаланады.<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009. ISBN 9965-822-54-9</ref> == Дереккөздер == <references/> {{бастама}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Тағам қоспалары]] 6cl7z0smyw0zy85f5sz9olsiuyhmtdc 0 72314 3056729 2911796 2022-08-02T07:58:17Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Байтоғай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =54|lat_sec = 38 |lon_deg =68|lon_min = 08|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы |ауданы = Отырар |кестедегі аудан = Отырар ауданы |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Қожатоғай ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 900 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Байтоғай''' — [[Түркістан облысы]] [[Отырар ауданы]], [[Қожатоғай ауылдық округі]] кұрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шәуілдір]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 94 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің оң жағалық аңғарында, [[Ызақұдық]] құмының солтүстік шетінде, көкпек, бұйырғын, боз жусан басым өскен куаң далада орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 719 адам (372 ер адам және 347 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 900 адамды (463 ер адам және 437 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл іргесі 30 жылдары ауылы шаруашылығын ұйымдастыру кезінде шағын ұжымшар ретінде қаланды. Кейін ([[1960 жыл|1960]]) қаракөл қойын өсіретін "Қожатоғай" кеңшарының бөлімшесі болған. [[1996 жыл]]ы Байтоғайда шаруа қожалықтары жұмыс істейді. <ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Отырар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Отырар ауданы елді мекендері]] 5fxu3zft7e77uj41wuwzeqzooke7n1a 0 78487 3056678 2757792 2022-08-02T06:02:05Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Тұрлығұл |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =37 |lat_sec =47 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =30 |lon_sec =51 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Маңғыстау ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = |Ені = |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 152 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = 27 |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Тұрлығұл''' – Батыс Үстірт кемерінің шығысындағы төбе. == Орналасқан жері == [[Маңғыстау ауданы]]нда, Өтес – Бейнеу бойында орналасқан. Ойпаңды жерде орналасқан төбенің оңтүстік-шығысында өзімен аттас сор жатыр. Солтүстік-шығысында тереңдігі 16 м, су шығымы 350 л/сек болатын құдық бар. == Сипаттамасы == Абсолюттік биіктігі 152 м, салыстырмалы биіктігі 27 м. Төбе беткейі мен жазығында шөлге тән өсімдіктер өскен.<ref>«Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары», Алматы, 2006;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] 1jqdzdurpsucg0sk61c7mjuv6naftji 3056679 3056678 2022-08-02T06:03:05Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Тұрлығұл |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =37 |lat_sec =47 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =30 |lon_sec =51 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Маңғыстау ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = |Ені = |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 152 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = 27 |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Тұрлығұл''' – [[Батыс Үстірт кемері|Батыс Үстірт]] кемерінің шығысындағы төбе. == Орналасқан жері == [[Маңғыстау ауданы]]нда, Өтес – Бейнеу бойында орналасқан. Ойпаңды жерде орналасқан төбенің оңтүстік-шығысында өзімен аттас сор жатыр. Солтүстік-шығысында тереңдігі 16 м, су шығымы 350 л/сек болатын құдық бар. == Сипаттамасы == Абсолюттік биіктігі 152 м, салыстырмалы биіктігі 27 м. Төбе беткейі мен жазығында шөлге тән өсімдіктер өскен.<ref>«Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары», Алматы, 2006;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] coihc1jzamjeovf2vscirf1j953wya6 3056682 3056679 2022-08-02T06:07:45Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Тұрлығұл |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =37 |lat_sec =47 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =30 |lon_sec =51 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Маңғыстау ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = |Ені = |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 152 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = 27 |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Тұрлығұл''' – [[Батыс Үстірт кемері|Батыс Үстірт]] кемерінің шығысындағы төбе. == Орналасқан жері == [[Маңғыстау ауданы]]нда, Өтес – Бейнеу бойында орналасқан. Ойпаңды жерде орналасқан төбенің оңтүстік-шығысында өзімен аттас сор жатыр. Солтүстік-шығысында тереңдігі 16 м, су шығымы 350 л/сек болатын құдық бар. == Сипаттамасы == Абсолюттік биіктігі 152 м, салыстырмалы биіктігі 27 м. Төбе беткейі мен жазығында шөлге тән өсімдіктер өскен.<ref>«Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары», Алматы, 2006;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] [[Санат:Төбелер]] rq4j6eh1dwudxs4yjp199z8h0bpu7zu 3056683 3056682 2022-08-02T06:09:10Z Салиха 17167 wikitext text/x-wiki {{Тау |Түрі = Тау сілемі |Атауы = Тұрлығұл |Шынайы атауы = |Сурет = |Сурет өлшемі = |Сурет атауы = |lat_dir = N |lat_deg = 44|lat_min =37 |lat_sec =47 |lon_dir = E |lon_deg = 54|lon_min =30 |lon_sec =51 |region = |CoordScale = |Орналасуы = {{KAZ}} [[Маңғыстау облысы]] [[Маңғыстау ауданы]] |Пайда болған кезеңі = |Аумағы = |Ұзындығы = |Ені = |Ең биік шыңы = |Биіктігі = 152 |Биіктік көзі = |Салыстырмалы биіктік = 27 |Алғашқы шыңға шығу = |Карта = |Позициялық карта 1 = Қазақстан |ПозКарта 1 ені = |crosses180 = |Позициялық карта 2 = Қазақстан Маңғыстау облысы |ПозКарта 2 ені = |Ортаққордағы санаты = }} '''Тұрлығұл''' – [[Батыс Үстірт кемері|Батыс Үстірт]] кемерінің шығысындағы төбе. == Географиялық орны == [[Маңғыстау ауданы]]нда, Өтес – Бейнеу бойында орналасқан. Ойпаңды жерде орналасқан төбенің оңтүстік-шығысында өзімен аттас сор жатыр. Солтүстік-шығысында тереңдігі 16 м, су шығымы 350 л/сек болатын құдық бар. == Жер бедері == Абсолюттік биіктігі 152 м, салыстырмалы биіктігі 27 м. Төбе беткейі мен жазығында шөлге тән өсімдіктер өскен.<ref>«Қазақстанның қорықтары мен ұлттық бақтары», Алматы, 2006;</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Маңғыстау облысы таулары]] [[Санат:Маңғыстау облысы географиясы]] [[Санат:Төбелер]] i6j9nkwzqdw7zxjc9kqv6zrg2k4oa09 0 86437 3056690 2959416 2022-08-02T06:30:28Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Methionin - Methionine.svg|250px|right]] '''Метионин''' - көптеген [[ақуыз]] құрамына кіретін, адам тамақтануына аса қажетті [[Амин қышқылдары|амин қышқылы]].<ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref> == Дереккөздер == <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Күкірторганикалық қосылыстар]] [[Санат:Гепатопротекторлар]] [[Санат:Дәрілік заттар]] nzoqxfai6w1q9nh28sew6e86bknvdm5 0 89545 3056713 2051496 2022-08-02T06:46:58Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Valine.png|100px|right]] [[Сурет:L-valine-3D-sticks.png|100px|right]] '''Валин''' — [[ақуыз]] [[молекула]]сы құрамында болатын амин қышқылы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> Химия формуласы:C₅H₁₁NO₂ == Дереккөздер == <references/> {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] resaywg2dagy8c2r364liz9t83x71y3 0 90219 3056334 2756058 2022-08-01T13:46:21Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Phylogenetic tree.svg|lang=ru|300px|thumb|Филогенетикалық ағаш]] '''Филогенез''' немесе '''филогения''' ([[Ежелгі грек тілі|көне грек]]. φῦλον, phylon — тайпа, нәсіл мен [[Ежелгі грек тілі|көне грек]]. γενετικός, genetikos — туылумен байланысты), — - [[Ағза|организмдердің]] тарихи дамуы. Биологияда филогенез [[Түр|биологиялық түрдің]] уақыт бойынша дамуын қарастырады. [[Тірі ағзалардың жіктелуі|Биологиялық классификация]] филогенезге негізделген, бірақ ағзалардың филогенетикалық көрсетілімінен методологиялық көрсетілімі ерекшеленуі мүмкін. Филогенез [[Эволюция|эволюцияны]] генетикалық сызық - ата-анасынан ұрпаққа дейінгі ағзалар уақыттар өте келе тармақталып бөлінетін процесс ретінде қарастырады және оның жеке тармақтары сол немесе белгілі бір өзгереді немесе жойылып кетеді. Филогенетикалық ағаштың тармақталуы туралы қазіргі білім алдымен [[Карл Линней|Карл Линнейдің]] барлық табиғаттың (соның ішінде жансыз) «Табиғи жүйенің» көрінісі ретінде тұжырымдалған тірі организмдердің жіктелуін жасау арқылы алынды. Кейіннен мұндай «Табиғи жүйенің» жоқтығы анықталды және жануарлар мен өсімдіктерде көрсетіп, қабылданған Карл Линнидің осы жүйесі - филогения, яғни биологиялық эволюцияның нәтижесі. == Тағы қараңыз == *[[Онтогенез]] *[[Филогенетика]] *[[Эволюция]] == Әдебиет == *Иванов А. В. ''Происхождение многоклеточных животных''. — Л., 1968 *[http://dyno-world.ru/library/osnpal/osnovi-paleontologii1.html Рауп Д., Стэнли С. Основы палеонтологии.] — М., 1974 *Северцов А. Н. ''Морфологические закономерности эволюции.'' — М. — Л., 1939 *Северцов А. Н. ''Главные направления эволюционного процесса,'' 3 изд. — М., 1967 *Тахтаджян А. Л. ''Происхождение и расселение цветковых растений.'' — Л., 1970 *Федотов Д. М. ''Эволюция и филогения беспозвоночных животных.'' — М., 1966 *Шмальгаузен И. И. ''Проблемы дарвинизма'', 2 изд. — Л., 1960 *Юдин К. А. ''О понятии «признак» и уровнях развития систематики животных'' // «Тр. Зоологического института», 1974, т. 53 ==Дереккөздер== <references/> {{wikify}} [[Санат:Ғылым]] [[Санат:Саясат әлеуметтануы]] {{stub}} ll7cbvom0d6ljgkq1rqc7wa5ias0qi2 0 92097 3056315 3052831 2022-08-01T13:20:14Z Білгіш Шежіреші 68287 /* 2-ші Калмыков әскери бөлімі */ wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Жетісу казак-орыстары}} '''Жайық казак-орыс әскері''' — [[Ресей]]дің оңтүстік аудандарынан қашып-пысқан босқындардан [[Жайық]] бойында 16 ғ-дың 2-жартысында қазақ жерін ашықтан-ашық [[отарлау]] үшін құралған құрамалар. Билік толығымен [[казактар|казак]]-орыс қолында болды. Казактар алғашқы кезде негізінен балық аулаумен, 18 ғ-дан бастап мал бағумен де айналысты. Бірақ, бойлары үйренгеннен кейін, яғни 19 ғ-дан бастап олар қорғансыз Жайық қазақтарының шұрайлы жайылымдық жерін, өрістегі малын тартып ала бастады, ауылдарға тұтқиылдан шабуыл жасап, адамдарды қырды. 1919 ж. таратылды.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> == Елді мекендері == === 1-ші Орал әскери бөлімі === * 1. Кирсанов станицасы ** '''Кирсанов кенті''' ** Елтышев кенті ** Январцев кенті * 2. Рубежин станицасы ** '''Рубежин кенті''' ** Требушин кенті ** Дьяков кенті ** Серпутов кенті ** Курноскин кенті (Красный Свет) ** Савичев кенті ** Чеботарёв кенті ** Полварин кенті * 3. Трёкин станицасы ** '''Трёкин кенті''' ** Гнилой кенті ** Дарьинск кенті ** Голицын кенті ** Новенький кенті * 4. Орал станицасы ** '''Орал қаласы''' ** Ревун кенті (Зашаған, Коминтерн ш/а) ** Подстёпный кенті ** Ново-Деркульский кенті (Деркөл) ** Садовый кенті ** Маштаков кенті (Маштаково) * 5. Круглоозёрная станицасы ** '''Круглоозёрный кенті''' ** Серебряков кенті ** Щапов кенті ** Ливкин кенті ** Деркөл кенті ** Верхне-Гремячий кенті ** Широкий кенті ** Перемётный кенті ** Ново-Перемётный кенті ** Железнов кенті === 2-ші Калмыков әскери бөлімі === * 1. Шаған станицасы ** '''[[Үлкен Шаған|1-ші Шаған]] кенті (Үлкен Шаған)''' ** [[Кіші Шаған|2-ші Шаған]] кенті (Кіші Шаған) ** [[Көшім (ауыл)|Көшім]] кенті * 2. Скворкин станицасы ** [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Владимир]] кенті (Владимировка, Ақсу) ** '''[[Скворкино|Скворкин]] кенті''' ** [[Янайкино|Янайкин]] кенті ** [[Богатск]] кенті ** [[Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы)|Жемшин]] кенті (Тоғайлы) * 3. Бударин станицасы ** ''Прорва кенті''<ref>[http://wikimapia.org/36954138/ru/пос-Прорвинский-Бударинской-станицы Прорва қонысы]</ref> ** [[Коловертное|Коловертной]] кенті ** '''[[Бударин]] кенті''' ** [[Самал|Баранов]] кенті (Самал) * 4. Ілбішін станицасы ** [[Жаңабұлақ|Кожехаров]] кенті (Жаңабұлақ) ** '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Ілбішін]] қаласы (Чапаев)''' * 5. Мергенев станицасы ** [[Мойылды (Батыс Қазақстан облысы)|Горячин]] кенті (Горячкино, Мойылды) ** '''[[Мерген (Батыс Қазақстан облысы)|Мергенев]] кенті''' ** ''Қаршы кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.802541&lon=51.458588&z=11&m=b&show=/27546933/ru/ Қаршы қонысы]</ref> * 6. Сахарная станицасы ** '''''Сахарный кенті'''''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.693397&lon=51.497726&z=11&m=b Сахарная қонысы]</ref> ** [[Ақбұлақ (Ақжайық ауданы)|Калёный]] кенті (Ақбұлақ) ** ''Лебяжин кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.437324&lon=51.633682&z=11&m=b Лебедок қонысы]</ref> ** [[Атамекен (Ақжайық ауданы)|Антонов]] кенті (Атамекен) * 7. Калмыков станицасы ** ''Круглый кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.274525&lon=51.856842&z=11&m=b&show=/27546162/ru/ Круглое қонысы]</ref> ** [[Алмалы (Ақжайық ауданы)|Котельный]] кенті (Котельниково, Алмалы) ** '''[[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Калмыков]] кенті (Тайпақ)''' ** [[Томпақ|Краснояр]] кенті (Томпақ) * 8. Каменская станицасы ** '''[[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Каменка]] кенті (Тасқала)''' ** ''Ассеричев кенті (Асерчево)'' ** [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёный]] кенті ** [[Бастау (Батыс Қазақстан облысы)|Вавилин]] кенті (Бастау) ** [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Паника]] кенті (Ақтау) ** [[Егіндібұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Цыганов]] кенті (Егіндібұлақ) * 9. Шежін станицасы ** [[1-Шежін|1-ші Шежін]] кенті ** '''[[2-Шежін|2-ші Шежін]] кенті''' ** [[Еменжар|Ермоличев]] кенті (Ермольчево, Еменжар) ** [[Алмалы (Тасқала ауданы)|Ширяев]] кенті (Кирово, Алмалы) ** [[Мереке (Тасқала ауданы)|Подтяжки]] кенті (Мереке) ** [[Аққурай (ауыл)|Шильная Балка]] кенті (Аққурай) ** [[Болашақ (Казталов ауданы)|Богатырёв]] кенті (Болашақ) * 10. Карманов станицасы ** '''[[Қырқопа|Карманов]] кенті (Қырқопа)''' ** [[Қызылоба (Батыс Қазақстан облысы)|Қызылоба]] кенті (Красногорское, Қызылоба) ** [[Пятимар|Бесоба]] кенті (Пятимарское, Пятимар) ** [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Қисыққамыс]] кенті (Жаңақала) * 11. Глиненская станицасы ** ''1-ші Глиненский кенті''<ref>[http://wikimapia.org/27550761/ru/Урочище-Глиненский 1-ші Глиненский қонысы]</ref> ** [[Мәстексай|2-ші Глиненский]] кенті (Ленинское, Мәстексай) ** '''[[Сарыкөл (Батыс Қазақстан облысы)|Бородин]] кенті (Факеево, Сарыкөл)''' ** [[Мұқыр (Батыс Қазақстан облысы)|Мухорский]] кенті (Мұқыр) ** [[Жаңажол (Жаңақала ауданы)|Мокринский]] кенті (Жаңажол) * 12. Сламихин станицасы ** '''[[Жалпақтал|Сламихин]] кенті (Фурманово, Жалпақтал)''' ** [[Қайыңды (Казталов ауданы)|Берёзов]] кенті (Берёзино, Қайыңды) ** [[Ащысай (Казталов ауданы)|Талов]] кенті (Русская Таловка, Ащысай) ** [[Көктерек (Казталов ауданы)|Үлкеноба]] кенті (Көктерек) === 3-ші Гурьев әскери бөлімі === * 1. Кулагин станицасы ** [[Шабдаржап|Харькин]] кенті (Шабдаржап) ** [[Аққала (Атырау облысы)|Горы]] кенті (Аққала) ** [[Ынтымақ (Атырау облысы)|Гребенщиков]] кенті (Ынтымақ) ** '''[[Есбол (Индер ауданы)|Кулагин]] кенті (Есбол)''' * 2. Орлов станицасы ** '''[[Өрлік|Орлов]] кенті (Өрлік)''' ** [[Көктоғай (Атырау облысы)|Зелёный]] кенті (Көктоғай) ** [[Өтешқали Атамбаев ауылы|Топайлы]] кенті (Ө. Атамбаев) * 3. Жаманқала станицасы ** [[Кеңөріс|Карманов]] кенті (Бала Ораз) ** [[Ақтоғай (Атырау облысы)|Бақсай]] кенті (Ақтоғай) ** '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Жаманқала]] кенті (Махамбет)''' * 4. Сарайшық станицасы ** '''[[Ескі Сарайшық|Сарайшық]] кенті (Ескі Сарайшық)''' ** [[Аққайың (Атырау облысы)|Сорочинский]] кенті (Аққайың) ** [[Талдыкөл (Атырау облысы)|Редут]] кенті (Талдыкөл) ** [[Алмалы (Атырау облысы)|Кандауров]] кенті (Алмалы) ** [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат]] кенті (Х. Ерғалиев) * 5. Гурьев станицасы ** '''[[Атырау|Гурьев]] қаласы (Атырау)''' ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Ресей империясы тарихы]] [[Санат:Казактар]] hedolrq4wkixdj1q4mkjci0qgsehkq0 3056355 3056315 2022-08-01T14:21:42Z Білгіш Шежіреші 68287 /* 1-ші Орал әскери бөлімі */ wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Жетісу казак-орыстары}} '''Жайық казак-орыс әскері''' — [[Ресей]]дің оңтүстік аудандарынан қашып-пысқан босқындардан [[Жайық]] бойында 16 ғ-дың 2-жартысында қазақ жерін ашықтан-ашық [[отарлау]] үшін құралған құрамалар. Билік толығымен [[казактар|казак]]-орыс қолында болды. Казактар алғашқы кезде негізінен балық аулаумен, 18 ғ-дан бастап мал бағумен де айналысты. Бірақ, бойлары үйренгеннен кейін, яғни 19 ғ-дан бастап олар қорғансыз Жайық қазақтарының шұрайлы жайылымдық жерін, өрістегі малын тартып ала бастады, ауылдарға тұтқиылдан шабуыл жасап, адамдарды қырды. 1919 ж. таратылды.<ref>Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8</ref> == Елді мекендері == === 1-ші Орал әскери бөлімі === * 1. Кирсанов станицасы ** '''[[Кирсаново (Батыс Қазақстан облысы)|Кирсанов]] кенті''' ** Елтышев кенті ** [[Январцев]] кенті * 2. Рубежин станицасы ** '''[[Рубежинское|Рубежин]] кенті (Рубежинское)''' ** [[Красноармейское (Батыс Қазақстан облысы)|Требушин]] кенті (Красноармейское) ** [[Озерное (Батыс Қазақстан облысы)|Дьяков]] кенті (Озёрное) ** Серпутов кенті ** [[Ақбидай (ауыл)|Курноскин]] кенті (Красный Свет, Ақбидай) ** Савичев кенті ** [[Құрманғазы (Батыс Қазақстан облысы)|Чеботарёв]] кенті (Құрманғазы) ** Полварин кенті * 3. Трёкин станицасы ** '''[[Трёкино|Трёкин]] кенті''' ** [[Володарское (Батыс Қазақстан облысы)|Гнилой]] кенті (Володарское) ** [[Дарьинское|Дарьинск]] кенті ** Голицын кенті (Галицино) ** [[Новенькое (Батыс Қазақстан облысы)|Новенький]] кенті * 4. Орал станицасы ** '''[[Орал]] қаласы''' ** Ревун кенті (Зашаған, Коминтерн ш/а) ** [[Подстепное (Батыс Қазақстан облысы)|Подстёпный]] кенті ** [[Деркөл (кент)|Ново-Деркульский]] кенті (Деркөл) ** [[Садовое (Батыс Қазақстан облысы)|Садовый]] кенті ** [[Маштаково|Маштаков]] кенті * 5. Круглоозёрная станицасы ** '''[[Круглоозерное|Круглоозёрный]] кенті''' ** [[Серебряково|Серебряков]] кенті ** [[Щапов]] кенті ** [[Ливкино|Ливкин]] кенті ** Деркөл кенті ** Верхне-Гремячий кенті ** Широкий кенті ** [[Қайнар (Батыс Қазақстан облысы)|Перемётный]] кенті (Новенькое, Қайнар) ** [[Перемётное|Ново-Перемётный]] кенті (Перемётное) ** [[Атамекен (Бәйтерек ауданы)|Железнов]] кенті (Атамекен) === 2-ші Калмыков әскери бөлімі === * 1. Шаған станицасы ** '''[[Үлкен Шаған|1-ші Шаған]] кенті (Үлкен Шаған)''' ** [[Кіші Шаған|2-ші Шаған]] кенті (Кіші Шаған) ** [[Көшім (ауыл)|Көшім]] кенті * 2. Скворкин станицасы ** [[Ақсу (Бәйтерек ауданы)|Владимир]] кенті (Владимировка, Ақсу) ** '''[[Скворкино|Скворкин]] кенті''' ** [[Янайкино|Янайкин]] кенті ** [[Богатск]] кенті ** [[Тоғайлы (Батыс Қазақстан облысы)|Жемшин]] кенті (Тоғайлы) * 3. Бударин станицасы ** ''Прорва кенті''<ref>[http://wikimapia.org/36954138/ru/пос-Прорвинский-Бударинской-станицы Прорва қонысы]</ref> ** [[Коловертное|Коловертной]] кенті ** '''[[Бударин]] кенті''' ** [[Самал|Баранов]] кенті (Самал) * 4. Ілбішін станицасы ** [[Жаңабұлақ|Кожехаров]] кенті (Жаңабұлақ) ** '''[[Чапаев (Батыс Қазақстан облысы)|Ілбішін]] қаласы (Чапаев)''' * 5. Мергенев станицасы ** [[Мойылды (Батыс Қазақстан облысы)|Горячин]] кенті (Горячкино, Мойылды) ** '''[[Мерген (Батыс Қазақстан облысы)|Мергенев]] кенті''' ** ''Қаршы кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.802541&lon=51.458588&z=11&m=b&show=/27546933/ru/ Қаршы қонысы]</ref> * 6. Сахарная станицасы ** '''''Сахарный кенті'''''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.693397&lon=51.497726&z=11&m=b Сахарная қонысы]</ref> ** [[Ақбұлақ (Ақжайық ауданы)|Калёный]] кенті (Ақбұлақ) ** ''Лебяжин кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.437324&lon=51.633682&z=11&m=b Лебедок қонысы]</ref> ** [[Атамекен (Ақжайық ауданы)|Антонов]] кенті (Атамекен) * 7. Калмыков станицасы ** ''Круглый кенті''<ref>[http://wikimapia.org/#lang=ru&lat=49.274525&lon=51.856842&z=11&m=b&show=/27546162/ru/ Круглое қонысы]</ref> ** [[Алмалы (Ақжайық ауданы)|Котельный]] кенті (Котельниково, Алмалы) ** '''[[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Калмыков]] кенті (Тайпақ)''' ** [[Томпақ|Краснояр]] кенті (Томпақ) * 8. Каменская станицасы ** '''[[Тасқала (Батыс Қазақстан облысы)|Каменка]] кенті (Тасқала)''' ** ''Ассеричев кенті (Асерчево)'' ** [[Зелёное (Зелёнов ауылдық округі)|Зелёный]] кенті ** [[Бастау (Батыс Қазақстан облысы)|Вавилин]] кенті (Бастау) ** [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Паника]] кенті (Ақтау) ** [[Егіндібұлақ (Батыс Қазақстан облысы)|Цыганов]] кенті (Егіндібұлақ) * 9. Шежін станицасы ** [[1-Шежін|1-ші Шежін]] кенті ** '''[[2-Шежін|2-ші Шежін]] кенті''' ** [[Еменжар|Ермоличев]] кенті (Ермольчево, Еменжар) ** [[Алмалы (Тасқала ауданы)|Ширяев]] кенті (Кирово, Алмалы) ** [[Мереке (Тасқала ауданы)|Подтяжки]] кенті (Мереке) ** [[Аққурай (ауыл)|Шильная Балка]] кенті (Аққурай) ** [[Болашақ (Казталов ауданы)|Богатырёв]] кенті (Болашақ) * 10. Карманов станицасы ** '''[[Қырқопа|Карманов]] кенті (Қырқопа)''' ** [[Қызылоба (Батыс Қазақстан облысы)|Қызылоба]] кенті (Красногорское, Қызылоба) ** [[Пятимар|Бесоба]] кенті (Пятимарское, Пятимар) ** [[Жаңақала (Батыс Қазақстан облысы)|Қисыққамыс]] кенті (Жаңақала) * 11. Глиненская станицасы ** ''1-ші Глиненский кенті''<ref>[http://wikimapia.org/27550761/ru/Урочище-Глиненский 1-ші Глиненский қонысы]</ref> ** [[Мәстексай|2-ші Глиненский]] кенті (Ленинское, Мәстексай) ** '''[[Сарыкөл (Батыс Қазақстан облысы)|Бородин]] кенті (Факеево, Сарыкөл)''' ** [[Мұқыр (Батыс Қазақстан облысы)|Мухорский]] кенті (Мұқыр) ** [[Жаңажол (Жаңақала ауданы)|Мокринский]] кенті (Жаңажол) * 12. Сламихин станицасы ** '''[[Жалпақтал|Сламихин]] кенті (Фурманово, Жалпақтал)''' ** [[Қайыңды (Казталов ауданы)|Берёзов]] кенті (Берёзино, Қайыңды) ** [[Ащысай (Казталов ауданы)|Талов]] кенті (Русская Таловка, Ащысай) ** [[Көктерек (Казталов ауданы)|Үлкеноба]] кенті (Көктерек) === 3-ші Гурьев әскери бөлімі === * 1. Кулагин станицасы ** [[Шабдаржап|Харькин]] кенті (Шабдаржап) ** [[Аққала (Атырау облысы)|Горы]] кенті (Аққала) ** [[Ынтымақ (Атырау облысы)|Гребенщиков]] кенті (Ынтымақ) ** '''[[Есбол (Индер ауданы)|Кулагин]] кенті (Есбол)''' * 2. Орлов станицасы ** '''[[Өрлік|Орлов]] кенті (Өрлік)''' ** [[Көктоғай (Атырау облысы)|Зелёный]] кенті (Көктоғай) ** [[Өтешқали Атамбаев ауылы|Топайлы]] кенті (Ө. Атамбаев) * 3. Жаманқала станицасы ** [[Кеңөріс|Карманов]] кенті (Бала Ораз) ** [[Ақтоғай (Атырау облысы)|Бақсай]] кенті (Ақтоғай) ** '''[[Махамбет (Атырау облысы)|Жаманқала]] кенті (Махамбет)''' * 4. Сарайшық станицасы ** '''[[Ескі Сарайшық|Сарайшық]] кенті (Ескі Сарайшық)''' ** [[Аққайың (Атырау облысы)|Сорочинский]] кенті (Аққайың) ** [[Талдыкөл (Атырау облысы)|Редут]] кенті (Талдыкөл) ** [[Алмалы (Атырау облысы)|Кандауров]] кенті (Алмалы) ** [[Хамит Ерғалиев ауылы|Новобогат]] кенті (Х. Ерғалиев) * 5. Гурьев станицасы ** '''[[Атырау|Гурьев]] қаласы (Атырау)''' ==Дереккөздер== <references/> {{бастама}} {{Суретсіз мақала}} [[Санат:Ресей империясы тарихы]] [[Санат:Казактар]] muzn83zbywtval5331u0rcx6c04sauy 0 96454 3056465 3033585 2022-08-01T16:22:27Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:AminoAcidball rus.svg|thumb|300px|Аминқышқылдар]] '''Аминқышқылдар''' (аминкарбондық қышқылдар, АМҚ) — молекуласында [[Амин тобы|амин]] (~NH₂) және [[карбоксил]] (-СООН) топтары бар [[органикалық қосылыстар]]: : <big>H₂N-CH₂-COOH</big> (''аминсірке қышқылы (глицин)'') Аминқышкылдарын радикалындағы сутек атомдары амин тобына алмасқан карбон қышқылдарының туындылары ретінде қарастыруға болады. Кейбір аминқышқылдарының құрамында екі аминтобы, гидроксил тобы, тиол тобы — <big>SH</big>, екі карбоксил тобы болады. Құрамында әртүрлі функционалды топтары болғандықтан, аминқышқылдары ''гетерофункционалды'' қосылыстарға жатады. Аминқышқылдары табиғатта көп таралған: ақуыздардың, пептидтердің және т.б. физиологиялық белсенді қосылыстардың құрамына кіреді және бос күйінде де кездеседі. Тіршілік үшін аса маңызды қосылыс ақуыз молекуласы аминқышқылдар қалдықтарынан құралатындықтан, олардың маңызы өте зор. Ақуыз биосинтезіне жиырма шақты а-аминқышқылдары қатысады. Олардың біразы алмаспайтын аминқышқылдары. Олар организмде синтезделмейді немесе өте аз мөлшерде синтезделеді, сондықтан олардың организмге қажеттілігі тек қана тағаммен қамтамасыз етіледі.<ref name=hi1>[[Химия]]: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – [[Алматы]]: «Мектеп» баспасы, [[2007]]. – 352 бет. ISBN 9965-36-092-8</ref> == Толығырақ == Табиғатта аминқышқылдардың 150-ден астам түрі бар. Олардың 20-сына жуығы ақуыздар түзілісінде аса маңызды қызмет атқаратын мономер блок-топшалар. (Аминқышқылдардың ақуыз құрамына енгізілуі тәртібін тектік код есептейді). Аминқышқылдары барлық ағзалардың зат алмасу процесіне қатысып гормондар витаминдер мидиаторлар пуринді және пиримидинді азоттық негіздердің алқолоидтердің т. б. гормондар биосинтезінің негізгі қосылыстарын түзу қызметін атқарады. Микроағзалардың көпшілігі өздеріне керекті аминқышқылдарын синтездейді. Адам мен барлық жануарларда аминқышқылдарын өздігінен түзіле алмағандықтан оларды дайын түрінде ішіп-жейтін қорегінен алады. Қазіргі кезде адам және жануарлардың тамағына косылатын аминқышқылдары биотехнологиялық синтездеу әдісімен (химия және микробиология) игеріледі. Сонымен қатар олар өнеркәсіптік полиамидтер, бояулар мен дәрі-дәрмек шығаруда да үнемі пайдаланылатын өнім.<ref name="name">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> Амин қышқылдары барлық тірі организмдерде жүретін азотты заттар (гормондардың, витаминдердің, медиаторлардың, пурин және пиримидин негіздерінің, алкалоидтардың т.б. заттардың негізгі де бастапқы қосылыстары болып саналады) алмасуына қатысады, жануарлар мен өсімдіктер организмдерінің барлық ақуыздарының (протеиндерінің) [[мономер]]лері қызметін атқарады. Жасушалардағы протеиндер [[биосинтез]]індегі амин қышқылдарының ақуыздағы орындарын генетикалық код анықтайды. Микроорганизмдер мен өсімдік организмдерінің көпшілігінде, оларға қажет амин қышқылдарының барлыгы түгелімен, аталган организмдерде түзіледі, ал адам мен жануарлар организмдерінде алмаспайтын амин қышқылдары түзілмейді, олар тек дайын түрінде ғана тамақ пен азықтың құрамымен организмге келеді.<ref>Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ — Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9</ref> Адам организмі қажетті аминқышқылдарының жартысынан астамын өздігінен синтездей алады. Ал сегіз аминқыщқылын адам организмі синтездей алмайды. Олар ауыстырылмайтын аминқышқылдары деп аталады. Организмде синтезделмейтін аминқышқылдарын адам қоректік заттармен қабылдауы керек. Барлық аминқышқылдары мал етінің құрамында болатындықтан, ет аминқышқылдарының негізгі көзі болып саналады. Ал әр өсімдіктің құрамында өзіне тән жеке аминқышқылдары болады. Аминқышқылдары медицинада дәрі-дәрмек, ал ауыл шаруашылығында мал азығына үстеме қорек ретінде пайдаланылады. Өнеркәсіпте синтетикалық талшық(капрон, нейлон) алу үшін де аминқышқылдары қолданылады. == Атаулары және изомерлері == Аминқышқылының қарапайым өкілі — аминсірке қышқылы <big>NH₂—СН₂—СООН</big>. Аминқышқылдарын көбіне қалыптасып кеткен тривиальді атаумен, мысалы, аминсірке қышқылын глицинлеи атайды. Аминқышқылдарының изомерленуі көміртек тізбегінің изомерленуімен және амин тобының орналасуы бойынша анықталады. Атау үшін карбоксил тобы бар көміртек атомынан бастап нөмірлейді: [[Сурет:Poli15.png|600px]] Халықаралық номенклатурадан басқа көміртек атомдарын грек алфавиті әріптерімен белгілеп атау да қолданылады. Бұл жағдайда белгілеу карбоксил тобынан кейінгі көміртек атомынан басталады.<ref name=hi1/> [[Сурет:Poli16.png|600px]] == Дереккөздер == <references/> {{commons|Amino acid}} {{Биохимиялық қосылыстардың топтары}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Иондар]] [[Санат:Азоттың биологиялық циклдері]] fnh0xsq89or275yfxbs165ppnthgiwr 0 97246 3056388 3046655 2022-08-01T15:10:58Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Ақтасты (Қарқаралы ауданы) → Ақтасты (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Ақтасты (Ақмола облысы)|Ақтасты]] – [[Ақмола облысы]] [[Аршалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Әйтеке би ауданы)|Ақтасты]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Әйтеке би ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Хромтау ауданы)|Ақтасты]] – [[Ақтөбе облысы]] [[Хромтау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Алматы облысы)|Ақтасты]] – [[Алматы облысы]] [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Жуалы ауданы)|Ақтасты]] – [[Жамбыл облысы]] [[Жуалы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Шу ауданы)|Ақтасты]] – [[Жамбыл облысы]] [[Шу ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Жетісу облысы)|Ақтасты]] – [[Жетісу облысы]] [[Ескелді ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] – [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтасты (Ұлытау облысы)|Ақтасты]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Ақтасты асуы]] * [[Ақтасты (көл)]] * [[Ақтасты көшесі (Алматы)]] * [[Ақтасты (Құдық)]] * [[Ақтасты өзені (Қарағанды облысы)]] * [[Ақтасты, станция]] * [[Ақтасты (тау)]] * [[Ақтасты шоқысы]] {{айрық}} 9b1h9r7437xtkt5t2bxfi1uxfieglff 0 98761 3056384 2867058 2022-08-01T15:09:51Z Kasymov 10777 Kasymov [[Ақтасты (Қарқаралы ауданы)]] бетін [[Ақтасты (Қарағанды облысы)]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтасты |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =09|lat_sec = 12 |lon_deg =76|lon_min = 39|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Қарқаралы ауданы |кестедегі аудан = Қарқаралы ауданы{{!}}Қарқаралы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Арқалық ауылдық округі{{!}}Арқалық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1934 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =666 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтасты}} '''Ақтасты''' — [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]]ндағы ауыл, [[Арқалық ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Қарқаралы]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 116 км-дей жерде. == Тарихы == Іргесі [[1934 жыл]]ы Жаңа негіз, Қызыл ту ұжымшарлары негізінде құрылған. [[1959 жыл]]ы ұйымдастырылған «Ақтасты» кеншарының орталығы болды. Шаруашылығының мамандандырылған негізгі бағыттары - қой және етті мал шаруашылығы. Жерінің жалпы ауданы — 133 мың га. [[1844 жыл]]ы [[Қу (шоқылы тау, Сарыарқа)|Қу]] тауындағы [[Түндік өзені|Түндік]] өзенінің оң қапталынан [[Қазақстан]]да ең тұнғыш металлургия зауыты (Благодатно-Стефановск зауыты) салынған. 1844-[[1861 жыл|1861]] жылдары қорғасын, алтын аралас қара мыс өндірген. Қазіргі уақытта ауылда 14 шаруа қожалығы жұмыс аткарады ([[2006 жыл|2006]]). == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1050 адам (530 ер адам және 520 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 666 адамды (327 ер адам және 339 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Инфрақұрылымы == Мектеп, ОДА, клуб, 2 кітапхана, пошта байланыс торабы жұмыс жасайды. Бұл жерде атақты [[Тәттімбет Қазанғапұлы|күйші Тәттімбет Қазанғапұлы]] дүниеге келген. Ауыл басқа елді мекендермен автомобиль жолдары арқылы байланысады.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қарқаралы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қарқаралы ауданы елді мекендері]] g30gyh8uhwc10oeccudhqfkeko93enx 0 99584 3056654 2910905 2022-08-02T03:14:45Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Амантау |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =30|lat_sec = 25 |lon_deg =70|lon_min = 51|lon_sec = 31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы |ауданы = Нұра ауданы |кестедегі аудан = Нұра ауданы |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1963 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =18 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Амантау''' — [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] Амантау ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2010 жылы таратылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кентінен онтүстік-батысқа қарай 97 км-дей жерде. == Тарихы == Іргесі [[1963 жыл]]ы қаланған. == Халқы == Жергілікті тұрғындар саны [[1999 жыл]]ы 587 адам (313 еркек және 274 әйел) болса, [[2009 жыл]]ы 27 адамды (18 еркек және 9 әйел) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Шаруашылығы, инфрақұрылымы == Жерінің жалпы ауданы 57,1 мың га. 12 шаруа қожалығы мал өсірумен және егін шаруашылығымен айналысады. Ауылда мектеп, мәдениет үйі, балабақша, кітапхана т.б. әлеуметтік-тұрмыстық мекемелері бар. Өзге елді мекендермен ауыл автомобиль жолдары арқылы байланысады.<ref>Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Нұра ауданы елді мекендері}} [[Санат:Нұра ауданының таратылған елді мекендері]] ck6swxzrynh9zejgjaz31h5i6mbh8vf 14 105752 3056482 2476421 2022-08-01T16:28:16Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Pavlodar}} {{cat main}} [[Санат:Павлодар облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 9gahj19qxk85f8ctp87pf8831ysgool 14 106577 3056489 3043842 2022-08-01T16:29:52Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Санат:Жетісу облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] o220s39joi2sjcahw88y0ek1rs3t0dh 0 109350 3056577 3052612 2022-08-01T18:29:29Z Esetok 19375 Түк білмей, ғалымсымақ болу - сол себеп wikitext text/x-wiki [[Сурет:Siedlungsgebiet der Kasachen.png|300px|нобай|Қазақ тілі таралған аймақтар.]] '''Қазақ тілінің диалектілері''' ({{unicode|قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri}}) — белгілі бір аймақтарда таралған [[қазақ тілі]]нің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі [[Қазақ тілінің батыс диалектісі|батыс]], оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. [[Қазақ әдеби тілі|Әдеби қазақ тілі]] [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан. == Зерттелу тарихы == Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді<ref>{{кітап|авторы=В. И. Абаев|тақырыбы=Скифо-европейские изоглоссы|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MVcIAwAAQBAJ|жыл=1965|беттері=121|барлық беті=166|isbn=9785458555562}}</ref>. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын. {{start citation}} Қырғыздардың (''қазақтардың'') тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (''қырғыздар'') тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар. {{oq|ru|Язык киргизов (казахов) сохранил свой первоначальный, чисто тюркский характер. На всем обширном пространстве Киргизской степи язык киргиз-кайсаков не распадается на диалекты: на Волге и на Иртыше он один и тот же. Язык каракиргизов (киргизов) весьма близок к языку киргиз-кайсаков, но отличается от него фонетически.}} {{end citation|қайнары=Яновский А. Е. [[:s:ru:ЭСБЕ/Киргизы|Киргизы]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}} Қазақ тілтанушыларының тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы [[Досқараев Жұмат Досқараұлы|Жұмат Досқараев]] пен [[Аманжолов Сәрсен Аманжолұлы|Сәрсен Аманжолов]] жазған алғашқы мақалалар пайда болды. [[Ұлы Отан соғысы]]нан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» ({{lang-ru|«Вопросы языкознания»}}) журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты{{sfn|Н. Т. Сауранбаев|1955|б=43}}. 1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты [[Алматы]] қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|беттері=111}}. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|б=120}}. Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — [[Жүсіпбек Аймауытов]] (1889—1931)<ref>{{мақала|авторы=[[:kk:Ербол Несіпбайұлы Жанпейісов|Е. Жанпейісов]]|тақырыбы=Жүсіпбек. Тіл туралы|басылым=Тілтаным|жыл=2001|нөмірі=3}}</ref><ref>{{кітап|авторы=[[Оқас Нақысбеков|О. Нақысбеков]]|бөлімі=Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары|тақырыбы=«Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары|жыл=2001}}</ref>. «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол [[Бөкей Ордасы]] қазақтарының тілінде татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] қазақтарында өзбектің, [[Қостанай]] тұрғындарында орыс, ноғайдың, [[Семей]], [[Ақмола]] қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған<ref name="анатілі">{{мақала|авторы=Гүлфар Мамырбекова|тақырыбы=Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы|сілтеме=http://anatili.kazgazeta.kz/?p=18195|басылым=Ана тілі|баспасы=«Қазақ газеттері» ЖШС|жыл=13 ақпан 2014}}</ref>. == Диалектілердің пайда болуы == Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик [[Нығмет Сауранбаев]]тың айтуынша, диалектілерді [[Қазақ жүздері|жүздің]] не [[ру]]дың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар [[XV ғасыр]]да қазақ тілі қалыптасқаннан кейін, халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен<ref name="анатілі" />. == Классификациялау == [[Сурет:Sugar 2xmacro.jpg|300px|нобай|Батыс аймақтардың қазақтары [[қант]]ты ({{lang-fa|قند/qand}}) ''секер'' не ''шекер'' ({{lang-fa|شکر/šakar}}) деп атайды.]] Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар<ref name="гренобль">{{кітап|авторы=L. A. Grenoble|тақырыбы=Language Policy in the Soviet Union|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WUeWBwAAQBAJ|баспасы=Springer Science & Business Media|жыл=2006|pages=150|allpages=240|isbn=9780306480836}}</ref><ref name="этн">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/kaz|title=Kazakh|publisher=[http://www.ethnologue.com Ethnologue]|lang=en|accessdate=2015-04-02}}</ref> қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ<ref>{{кітап|авторы=Г. И. Кульдеева|тақырыбы=Антропонимическая система современного казахского языка: монография|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Bn4ZAQAAIAAJ|баспасы=ДАС|жыл=2001|беттері=122|барлық беті=239}}</ref> (немесе әлі күнге шейін анықталмаған<ref>{{кітап|авторs=[[Тұрап Айдаров|Т. Айдаров]]|тақырыбы=Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=5bYtAAAAMAAJ|баспасы=Рауан|жыл=1991|беттері=191|барлық беті=239}}</ref>). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді<ref name="энц">{{кітап|авторы=Keith Brown, Sarah Ogilvie|тақырыбы=Concise Encyclopedia of Languages of the World|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=F2SRqDzB50wC|баспасы=Elsevier|жыл=2010|pages=589—591|allpages=1310|isbn=9780080877754}}</ref><ref>{{кітап|авторы=E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson|тақырыбы=Encyclopedia of language & linguistics|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=1D8OAQAAMAAJ|баспасы=SIL International|жыл=2006|pages=174|allpages=966|isbn=9780080442990}}</ref>. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін{{sfn|Малов С. Е.|1941|беттер=97}}. Бірақ Сәрсен Аманжолов [[қазақтар]]дың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=150}}. ;Негізгі диалектілер Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169}}<ref name="этн" /><ref>{{кітап|авторы=S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon|тақырыбы=Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=glU0vte5gSkC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1996|томы=3|pages=933|allpages=1627|isbn=9783110134179}}</ref><ref name="гренобль" />. Бұл диалектілер [[түрікмен тілі]] диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, [[Қарақалпақ тілі|қарақалпақ]] және [[Қырғыз тілі|қырғыз тілдерінің]] диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады<ref>{{кітап|авторы=Wolfgang Weissleder|тақырыбы=The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=JRyqfpi5BKcC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1978|сериясы=World Anthropology|pages=142|allpages=423|isbn=9783110810233}}</ref>. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|p=11}}{{sfn|Sociolinguistics|2006|p=1893}}<ref name="ucla">{{cite web|url=http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&LangID=60|title=Kazakh|publisher=UCLA Language Materials Project|lang=en|accessdate=2015-04-04}}</ref>{{sfn|W. K. Matthews|2013|p=75}}<ref>{{кітап|тақырыбы=Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=X2XpddVB0l0C|жауапты=Edward Allworth|баспасы=Duke University Press|жыл=1994|сериясы=Central Asia book series|pages=64|allpages=650|isbn=9780822315216}}</ref> (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін<ref>{{кітап|авторы=[[:en:James S. Olson|James Stuart Olson]], Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas|тақырыбы=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|баспасы=Greenwood Publishing Group|жыл=1994|беттері=344|барлық беті=840|isbn=9780313274978}}</ref>). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына [[өзбек тілі]]нің қыпшақ диалектісі<ref>{{кітап|авторы=Christopher Moseley|бөлімі=Turkic language family|тақырыбы=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=p-7ON7Rvx_AC|баспасы=Routledge|жыл=2008|allpages=688|isbn=9781135796402}}</ref> мен [[құрама]]лықтардың тілі де жатқызылады<ref>{{кітап|тақырыбы=Uralic and Altaic Series|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=rCZkAAAAMAAJ|баспасы=Indiana University|жыл=1963|томы=26|сериясы=Uralic and Altaic Series|беттері=35}}</ref>. Жұмат Досқараев пен [[Нығмет Сауранбаев]] қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. [[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Шора Сарыбаев]] Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған<ref>{{кітап|тақырыбы=Қазақ тілі. Энциклопедия |жыл=1998 |орны=Алматы |барлық беті=509 |isbn=5-7667-2616-3}}</ref>. ;Қытай және Моңғолия қазақтарының тілі {{see also|Қытайда тұратын қазақтар}} [[Қытай]] мен [[Моңғолия]] қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән{{sfn|Sociolinguistics|2006|беттер=1893}}. Қытай қазақтарының тілі [[қытай тілі]]нің (''мандарин'') аз ғана әсеріне ұшыраған<ref name="энц" />, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған ''дәрігер'' сөзінің орнына Қытай қазақтары ''шипагер'' сөзін қолданады<ref>{{мақала|авторы=Айжан Көшкенова|тақырыбы=Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын|сілтеме=http://old.abai.kz/content/syltan-zhanbolat-professor-zhazushy-ylttyn-tili-men-zhazuy-ortak-bolmai-birtytas-boluy-kiyn|баспасы=«Айқын» газеті}}</ref>. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен<ref name="этн" />. ;Қарақалпақстан қазақтарының тілі Қазақтардың [[қарақалпақтар]]мен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің [[лексика]]сы, [[фонетика]]сы мен [[грамматика]]сына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5}}. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=6}}. Қарақалпақстанның [[Қоңырат ауданы]]нда жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған<ref name="куттымуратова">{{мақала|авторы=Куттымуратова Ы. А.|тақырыбы=Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте|сілтеме=http://www.lib.csu.ru/vch/228/017.pdf|баспасы=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=13|беттері=84—86}}</ref>. {| class="standard" style="text-align:left ! style=scope="col" | Қарақалпақстан қазақтарының<br />тіліне енген сөздер{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5—7}} ! style=scope="col" | Әдеби қазақ тілі |- |''зәңгі, баспа, теппе'' ||''баспалдақ, басқыш'' |- |''қаридар, мүтаж, қардар'' ||''мұқтаж'' |- |''бардамлы, құрғын'' ||''күйлі'' |- |''шише'' ||''шыны, бөтелке, шөлмек'' |- |''ділмар'' ||''шешен'' |- |''пошақ'':<br />1. қауын-қарбыз тұқымдары<br />2. қауын-қарбыз қабығы||<br />1. ''шопақ''<br />2. ''қабық'' |} == Әдеби қазақ тілі == {{main|Қазақ әдеби тілі}} Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169, 232}}<ref name="энц" />{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|беттер=11}}. Басқа диалектілерде ''ч'' дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ''ч'' → ''ш'' және ''ш'' → ''с'' дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген<ref>{{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|бөлімі=К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов|тақырыбы=Теоретические основы классификации языков мира|бөлім сілтемесі=http://www.philology.ru/linguistics4/gadzhiyeva-80.htm|орны=М|жыл=1980|беттері=100—126}}</ref>. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы тілдерінің]] әсері азырақ байқалады<ref name="гренобль" />. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=155}}. == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Әдебиет == * {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка, Часть 1|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VRbgAAAAMAAJ|баспасы=Алма-Атинский гос. педагог. ин-т им. Абая|жыл=1959|ref=С. А. Аманжолов}} * {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка|басылым=2-е|сілтеме=http://books.google.kz/books?id=9XwZAQAAIAAJ|орны=Алматы|баспасы=Санат|жыл=1997}} * {{кітап|авторы=Сауранбаев Н. Т.|тақырыбы=Проблемы казахского языкознания: избранные труды|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0AO6AAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Наука Казахской ССР|жыл=1982|барлық беті=349}} * {{кітап|авторы=[[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Сарыбаев Ш. Ш.]]|тақырыбы=Вопросы истории и диалектологии казахского языка|орны=Алматы|жыл=1960}} * {{мақала|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Диалектологический атлас казахского языка|басылым=Советская тюркология|орны=М|жыл=1972|нөмірі=3|беттері=85—92}} * {{кітап|авторы=Ван Лицзэн|тақырыбы=Введение в диалектологию казахского языка|оригинал=哈萨克语方言概论|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=GVchAQAAMAAJ|орны=Пекин|баспасы=民族出版社|жыл=2000|барлық беті=96|isbn=7-105-04044-0}} * {{кітап|авторы=[[Жамалбек Болатов|Ж. Болатов]]|тақырыбы=Восточная группа говоров казахского языка и ее отношение к литературному языку|орны=Алматы|жыл=1970}} * {{кітап|авторы=[[Сапарғали Омарбекұлы|С. Омарбеков]]|тақырыбы=Сравнительный анализ ареальных черт казахских говоров в сфере консанантизма|орны=Алматы|жыл=1987}} * {{кітап|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=1-е|орны=Алматы|баспасы=Ғылым|жыл=1965|барлық беті=292|isbn=}} * {{кітап|тақырыбы=История и диалектология казахского языка|оригинал=Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2001|барлық беті=320|isbn=9965-447-89-6}} * {{кітап|авторы=Г. Калиев|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Мектеп|жыл=1967|барлық беті=172}} * {{кітап|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=3-е|орны=Алматы|баспасы=Атамұра|жыл=1991|барлық беті=200|isbn=5-630-00008-Х}} * {{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|тақырыбы=Проблемы тюркской ареальной лингвистики: среднеазиатский ареал|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=HZ0OAAAAMAAJ|орны=М|баспасы=Наука|жыл=1975|барлық беті=302}} * {{кітап|авторы=Ferhat Karabulut|тақырыбы=Relative clause contructions in Kazakh|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=m-GPAAAAMAAJ|баспасы=University of Wisconsin—Madison|жыл=2003|allpages=286}} * {{кітап|авторы=[[Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров|А. Т. Кайдаров]], [[Рабига Ғалиқызы Сыздықова|Р. Сыздыкова]], Ш. Ш. Сарыбаев|тақырыбы=Развитие казахского советского языкознания|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=XjkMAQAAIAAJ|баспасы=Изд-во «Наука» Казахской ССР|жыл=1980|барлық беті=242}} * {{мақала|авторы=Н. Т. Сауранбаев|тақырыбы=Диалекты в современном казахском языке|басылым=Вопросы языкознания|орны=М|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1955|нөмірі=5|беттері=43—51|ref=Н. Т. Сауранбаев}} * {{кітап|авторы=Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier|тақырыбы=Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=LMZm0w0k1c4C|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=2006|том=3|allpages=2622|isbn=9783110184181|ref=Sociolinguistics}} * {{кітап|авторы=W. K. Matthews|тақырыбы=Languages of the USSR|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=RWNsAAAAQBAJ|баспасы=Cambridge University Press|жыл=2013|allpages=192|isbn=9781107623552|ref=W. K. Matthews}} * {{кітап|авторы=James B. Minahan|тақырыбы=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=oZCOAwAAQBAJ|баспасы=ABC-CLIO|жыл=2014|серия=Ethnic Groups of the World|allpages=345|isbn=9781610690188|ref=James B. Minahan}} * {{мақала|тақырыбы=Об ошибках казахских языковедов|басылым=Вопросы языкознания|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1953|нөмірі=2|беттері=111—120|ref=Об ошибках казахских языковедов}} * {{кітап|авторы=[[Өмірзақ Айтбайұлы Айтбаев|Айтбаев У. А.]], [[Сауытбек Абдрахманов|Абдрахманов С. А.]]|тақырыбы=Диалектологический словарь казахского языка|оригинал=Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2008|барлық беті=800}} * {{мақала|авторы=Малов С. Е.|тақырыбы=К истории казахского языка|сілтеме=http://altaica.ru/LIBRARY/AN_SSSR/malov2.pdf|басылым=Известия Академии наук Союза ССР|жыл=1941|нөмірі=3|ref=Малов С. Е.}} * {{мақала|авторы=Асанова Ж. Е.|тақырыбы=Лексические особенности языка казахов Каракалпакстана|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/leksicheskie-osobennosti-yazyka-kazahov-karakalpakstana|басылым=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=37|беттері=5—7|ref=Асанова Ж. Е.}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Қазақ тілінің диалектілері]] qy341lr44ry8ws5nyzbyy7kpe909nk2 3056691 3056577 2022-08-02T06:31:11Z NusrTansj 121413 Бұл саған арналған сөз болар wikitext text/x-wiki [[Сурет:Siedlungsgebiet der Kasachen.png|300px|нобай|Қазақ тілі таралған аймақтар.]] '''Қазақ тілінің диалектілері''' ({{unicode|قازاق ءتىلىنىڭ ديالەكتىلەرى, Qazaq tiliniñ dïalektileri}}) — белгілі бір аймақтарда таралған [[қазақ тілі]]нің түрлері. Тілтанушылардың арасында кең таралған пікір бойынша, қазақ тілі [[Қазақ тілінің батыс диалектісі|батыс]], оңтүстік және солтүстік-шығыс деген үш диалектіден тұрады. [[Қазақ әдеби тілі|Әдеби қазақ тілі]] [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] өз шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде қалыптасқан. == Зерттелу тарихы == Қазақ тілінің таң қалдырарлық біркелкілігінің кесірінен ұзақ уақыт бойы оның диалектілерге бөлінген-бөлінбегендігі даулы мәселе болып келді<ref>{{кітап|авторы=В. И. Абаев|тақырыбы=Скифо-европейские изоглоссы|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=MVcIAwAAQBAJ|жыл=1965|беттері=121|барлық беті=166|isbn=9785458555562}}</ref>. Қазақ тілінде диалектілердің жоқтығы туралы В. В. Радлов, П. М. Мелиоранский, Н. И. Ильминский, А. М. Позднеев, С. Е. Малов және тағы да басқа зерттеушілер жазған болатын. {{start citation}} Қырғыздардың (''қазақтардың'') тілі өзінің бастапқы, таза түркі сипатын сақтап қалған. Қырғыз сахарасының кең аумағында қырғыз-қайсақтардың тілі диалектілерге бөлінбейді: Еділ мен Ертісте бір ғана тіл. Қарақырғыздардың (''қырғыздар'') тілі қырғыз-қайсақтардың тіліне өте жақын, бірақ одан фонетикалық тұрғыдан айырмашылықтары бар. {{oq|ru|Язык киргизов (казахов) сохранил свой первоначальный, чисто тюркский характер. На всем обширном пространстве Киргизской степи язык киргиз-кайсаков не распадается на диалекты: на Волге и на Иртыше он один и тот же. Язык каракиргизов (киргизов) весьма близок к языку киргиз-кайсаков, но отличается от него фонетически.}} {{end citation|қайнары=Яновский А. Е. [[:s:ru:ЭСБЕ/Киргизы|Киргизы]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.}} Қазақ тілтанушыларының тарабынан да қолдау тапқан қазақ тілінің диалектсіздігі туралы пікір 1937—1938 жылдары қазақ тілі диалектілерін анықтауға арналған алғашқы экспедициялар құрылғанға дейін басым болып келді. Ұзақ уақыт бойы бұл мағлұматтар өңделмеген қалпында қала берді. Тек 1946 жылы қазақ диалектологиясы туралы [[Досқараев Жұмат Досқараұлы|Жұмат Досқараев]] пен [[Аманжолов Сәрсен Аманжолұлы|Сәрсен Аманжолов]] жазған алғашқы мақалалар пайда болды. [[Ұлы Отан соғысы]]нан кейін Сәрсен Аманжоловтың «Қазақ диалектологиясы туралы» тақырабы бойынша докторлық диссертациясы жазылды, 1951 жылы шағын диалектологиялық жинақ жарыққа шықты, 1954 жылы Жұмат Досқараевтың «Қазақ тілінің облыстық лексикасының материалдары» деген жұмысы баспаға тапсырылды, 1953—1954 жылдары «Тілтану мәселелері» ({{lang-ru|«Вопросы языкознания»}}) журналында Аманжолов пен Досқараевтың диалектілер туралы мақалалары шықты{{sfn|Н. Т. Сауранбаев|1955|б=43}}. 1952 жылдың наурыз айында Николай Маррдың «яфеттік теориясының» күл-талқанын шығару науқанына байланысты [[Алматы]] қаласында тілтанушылардың пікірталасы ұйымдастырылды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|беттері=111}}. 1953 жылы КСРО ғылым Академиясының түркі тілдері секторының атынан «Тілтану мәселелері» журналының беттерінде Эрванд Севортян (1901—1978) Маррдың теориясын жақтаушы қазақ тілтанушыларын қатты сынға алды. Қазақ тілтанушыларының қате пікірлерінің арасында қазақ тілінде диалектілердің бар екенін жоққа шығару мен диалектілік құбылыстарды «бұрмалану» деп квалификациялау аталды{{sfn|Об ошибках казахских языковедов|1953|б=120}}. Қазақ тілінің «жергілікті өзгешеліктері» туралы тақырыпты алғаш қозғаған ғалым — [[Жүсіпбек Аймауытов]] (1889—1931)<ref>{{мақала|авторы=[[:kk:Ербол Несіпбайұлы Жанпейісов|Е. Жанпейісов]]|тақырыбы=Жүсіпбек. Тіл туралы|басылым=Тілтаным|жыл=2001|нөмірі=3}}</ref><ref>{{кітап|авторы=[[Оқас Нақысбеков|О. Нақысбеков]]|бөлімі=Ж. Аймауытұлының диалектология туралы негізгі ойлары|тақырыбы=«Қазақ тілі тарихы мен диалек­тологиясы» атты ғылыми теориялық конференция материалдары|жыл=2001}}</ref>. «Еңбекші қазақ» газетінде 1926 жылы шыққан «Тіл туралы» мақаласында Аймауытов «қазақтың әр елінде, әр гүбірнесінде өздері ғана қолданатын, өзге елдер білмейтін тілдер бар. Мұны ғылым тілінде жергілікті тіл (провинциализм) деп атайды», — деп жазған екен. Әрі қарай ол [[Бөкей Ордасы]] қазақтарының тілінде татардың, арабтың, парсының, орыстың әсері, [[Жетісу]] мен [[Сырдария]] қазақтарында өзбектің, [[Қостанай]] тұрғындарында орыс, ноғайдың, [[Семей]], [[Ақмола]] қазақтарында да араб, орыс тілдерінің әсері бар екенін тұжырымдаған<ref name="анатілі">{{мақала|авторы=Гүлфар Мамырбекова|тақырыбы=Академик Нығмет Сауранбаев және қазақ тілінің диалектологиясы|сілтеме=http://anatili.kazgazeta.kz/?p=18195|басылым=Ана тілі|баспасы=«Қазақ газеттері» ЖШС|жыл=13 ақпан 2014}}</ref>. == Диалектілердің пайда болуы == Қазақ тілінде диалектілердің пайда болу себебін Сәрсен Аманжолов осы өңірлерді бағзы заманда мекен еткен ру-тайпалармен байланыстырады. Алайда, академик [[Нығмет Сауранбаев]]тың айтуынша, диалектілерді [[Қазақ жүздері|жүздің]] не [[ру]]дың тілінен пайда болған деу қате пікір, олар [[XV ғасыр]]да қазақ тілі қалыптасқаннан кейін, халық өміріндегі қоғамдық-әлеуметтік, шаруашылық-мәдени өзгерістердің себебінен пайда болған құбылыс екен<ref name="анатілі" />. == Классификациялау == [[Сурет:Sugar 2xmacro.jpg|300px|нобай|Батыс аймақтардың қазақтары [[қант]]ты ({{lang-fa|قند/qand}}) ''секер'' не ''шекер'' ({{lang-fa|شکر/šakar}}) деп атайды.]] Бір-бірінен азғантай ғана айырмашылықтары бар<ref name="гренобль">{{кітап|авторы=L. A. Grenoble|тақырыбы=Language Policy in the Soviet Union|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=WUeWBwAAQBAJ|баспасы=Springer Science & Business Media|жыл=2006|pages=150|allpages=240|isbn=9780306480836}}</ref><ref name="этн">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/language/kaz|title=Kazakh|publisher=[http://www.ethnologue.com Ethnologue]|lang=en|accessdate=2015-04-02}}</ref> қазақ тілі диалектілерінің арасында нақты шекара жоқ<ref>{{кітап|авторы=Г. И. Кульдеева|тақырыбы=Антропонимическая система современного казахского языка: монография|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=Bn4ZAQAAIAAJ|баспасы=ДАС|жыл=2001|беттері=122|барлық беті=239}}</ref> (немесе әлі күнге шейін анықталмаған<ref>{{кітап|авторs=[[Тұрап Айдаров|Т. Айдаров]]|тақырыбы=Проблемы диалектной лексикологии и лингвистической географии|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=5bYtAAAAMAAJ|баспасы=Рауан|жыл=1991|беттері=191|барлық беті=239}}</ref>). Зерттеушілер бұны осы тілде сөйлейтіндердің жоғары мобильділігімен түсіндіреді<ref name="энц">{{кітап|авторы=Keith Brown, Sarah Ogilvie|тақырыбы=Concise Encyclopedia of Languages of the World|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=F2SRqDzB50wC|баспасы=Elsevier|жыл=2010|pages=589—591|allpages=1310|isbn=9780080877754}}</ref><ref>{{кітап|авторы=E. K. Brown, R. E. Asher, J. M. Y. Simpson|тақырыбы=Encyclopedia of language & linguistics|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=1D8OAQAAMAAJ|баспасы=SIL International|жыл=2006|pages=174|allpages=966|isbn=9780080442990}}</ref>. Тек әдеби тілдің емес, ауызекі халық тілінің тұтастығына шексіз қазақ даласының географиялық ерекшеліктері әсер еткен болуы мүмкін{{sfn|Малов С. Е.|1941|беттер=97}}. Бірақ Сәрсен Аманжолов [[қазақтар]]дың арасында еркін көшіп-қону дегеннің мүлдем болмағанын, басқа рулардың меншігіндегі жерлермен жүру қанды қақтығыстарға әкеп соқтыратындығын алға тартып, халықтың еркін қарым-қатынасына жағдай болмағанын тұжырымдаған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=150}}. ;Негізгі диалектілер Қазақ тілінде негізгі үш диалекті бар (бұл пікірді қазақ диалектологиясының негізін қалаушылардың бірі Сәрсен Аманжолов ұстанған) — батыс, оңтүстік және солтүстік-шығыс диалектілері{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169}}<ref name="этн" /><ref>{{кітап|авторы=S. A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon|тақырыбы=Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=glU0vte5gSkC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1996|томы=3|pages=933|allpages=1627|isbn=9783110134179}}</ref><ref name="гренобль" />. Бұл диалектілер [[түрікмен тілі]] диалектілері сияқты ру-тайпалық құрылым бойынша емес, [[Қарақалпақ тілі|қарақалпақ]] және [[Қырғыз тілі|қырғыз тілдерінің]] диалектілері секілді аумақтық принцип бойынша анықталады<ref>{{кітап|авторы=Wolfgang Weissleder|тақырыбы=The Nomadic Alternative: Modes and Models of Interaction in the African-Asian Deserts and Steppes|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=JRyqfpi5BKcC|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=1978|сериясы=World Anthropology|pages=142|allpages=423|isbn=9783110810233}}</ref>. Кейбір зерттеушілер қазақ тіліне өте жақын саналатын қарақалпақ тілін қазақ тілінің бір диалекті ретінде қарастырады{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|p=11}}{{sfn|Sociolinguistics|2006|p=1893}}<ref name="ucla">{{cite web|url=http://lmp.ucla.edu/Profile.aspx?menu=004&LangID=60|title=Kazakh|publisher=UCLA Language Materials Project|lang=en|accessdate=2015-04-04}}</ref>{{sfn|W. K. Matthews|2013|p=75}}<ref>{{кітап|тақырыбы=Central Asia, 130 Years of Russian Dominance: A Historical Overview|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=X2XpddVB0l0C|жауапты=Edward Allworth|баспасы=Duke University Press|жыл=1994|сериясы=Central Asia book series|pages=64|allpages=650|isbn=9780822315216}}</ref> (әсіресе оның солтүстік-шығыс диалектісін<ref>{{кітап|авторы=[[:en:James S. Olson|James Stuart Olson]], Lee Brigance Pappas, Nicholas Charles Pappas|тақырыбы=An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires|баспасы=Greenwood Publishing Group|жыл=1994|беттері=344|барлық беті=840|isbn=9780313274978}}</ref>). Кейде қазақ тілі диалектілерінің қатарына [[өзбек тілі]]нің қыпшақ диалектісі<ref>{{кітап|авторы=Christopher Moseley|бөлімі=Turkic language family|тақырыбы=Encyclopedia of the World's Endangered Languages|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=p-7ON7Rvx_AC|баспасы=Routledge|жыл=2008|allpages=688|isbn=9781135796402}}</ref> мен [[құрама]]лықтардың тілі де жатқызылады<ref>{{кітап|тақырыбы=Uralic and Altaic Series|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=rCZkAAAAMAAJ|баспасы=Indiana University|жыл=1963|томы=26|сериясы=Uralic and Altaic Series|беттері=35}}</ref>. Жұмат Досқараев пен [[Нығмет Сауранбаев]] қазақ тілі оңтүстік-шығыс және солтүстік-батыс деп белгіленген екі диалектіден тұрады деп есептеген. [[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Шора Сарыбаев]] Сәрсен Аманжоловтың пікірімен келісіп, бірақ солтүстік-шығыс диалектіні солтүстік және шығыс деп екі субдиалекті ретінде қарастырған. Қазіргі кезде қазақ тілінде батыс, оңтүстік, шығыс және орталық-солтүстік деген төрт диалекті бар деген пікір таралған<ref>{{кітап|тақырыбы=Қазақ тілі. Энциклопедия |жыл=1998 |орны=Алматы |барлық беті=509 |isbn=5-7667-2616-3}}</ref>. ;Қытай және Моңғолия қазақтарының тілі {{see also|Қытайда тұратын қазақтар}} [[Қытай]] мен [[Моңғолия]] қазақтарының тіліне біршама ерекшеліктер тән{{sfn|Sociolinguistics|2006|беттер=1893}}. Қытай қазақтарының тілі [[қытай тілі]]нің (''мандарин'') аз ғана әсеріне ұшыраған<ref name="энц" />, сонымен қатар Қытай мен Қазақстанда тұратын қазақтардың көп уақыт бойы оқшау өмір сүруінің кесірінен кей терминдердің қолданылуында айырмашылықтар байқалады. Мысалға, Қазақстанда таралған ''дәрігер'' сөзінің орнына Қытай қазақтары ''шипагер'' сөзін қолданады<ref>{{мақала|авторы=Айжан Көшкенова|тақырыбы=Сұлтан Жанболат, профессор, жазушы: Ұлттың тілі мен жазуы ортақ болмай, біртұтас болуы қиын|сілтеме=http://old.abai.kz/content/syltan-zhanbolat-professor-zhazushy-ylttyn-tili-men-zhazuy-ortak-bolmai-birtytas-boluy-kiyn|баспасы=«Айқын» газеті}}</ref>. 1982 жылғы санаққа сәйкес, Қытайда 830 мың қазақ солтүстік-шығыс диалектісінде сөйлесе, 70 мыңы оңтүстік диалектіде сөйлеген екен<ref name="этн" />. ;Қарақалпақстан қазақтарының тілі Қазақтардың [[қарақалпақтар]]мен бірге ұзақ уақыт бойы бірге тұруының себебінен олардың тілі жергілікті қазақтар тілінің [[лексика]]сы, [[фонетика]]сы мен [[грамматика]]сына әсер еткен. Өз кезегінде қазақ тілінің себебінен қарақалпақтардың тілінде дәл осындай өзгерістер орын алған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5}}. Қарақалпақ әдеби тілінің сөздері қазақтардың тіліне еніп, қазақ тілінің байырғы сөздерімен бірге қолданылады. Кейбір әдеби қазақ тілінің сөздері бұл көршіліктің кесірінен қосымша мағыналарға ие болған{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=6}}. Қарақалпақстанның [[Қоңырат ауданы]]нда жүргізілген зерттеулерге сәйкес, қазақ тілін оқып-үйреніге жағдай жасалған қазақтар тілінің қазіргі заманғы нормативті қазақ тілінен еш айырмашылығы жоқ екен, ал ауылдарды мекен еткен қазақтардың тілі бөгде тілдердің әсеріне ұшыраған<ref name="куттымуратова">{{мақала|авторы=Куттымуратова Ы. А.|тақырыбы=Изучение лексики казахского говора Кунградского района в лингвогеографческом аспекте|сілтеме=http://www.lib.csu.ru/vch/228/017.pdf|баспасы=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=13|беттері=84—86}}</ref>. {| class="standard" style="text-align:left ! style=scope="col" | Қарақалпақстан қазақтарының<br />тіліне енген сөздер{{sfn|Асанова Ж. Е.|2011|беттер=5—7}} ! style=scope="col" | Әдеби қазақ тілі |- |''зәңгі, баспа, теппе'' ||''баспалдақ, басқыш'' |- |''қаридар, мүтаж, қардар'' ||''мұқтаж'' |- |''бардамлы, құрғын'' ||''күйлі'' |- |''шише'' ||''шыны, бөтелке, шөлмек'' |- |''ділмар'' ||''шешен'' |- |''пошақ'':<br />1. қауын-қарбыз тұқымдары<br />2. қауын-қарбыз қабығы||<br />1. ''шопақ''<br />2. ''қабық'' |} == Әдеби қазақ тілі == {{main|Қазақ әдеби тілі}} Қазіргі заманғы қазақ әдеби тілі [[Абай Құнанбайұлы]] мен [[Ыбырай Алтынсарин]] шығармаларын жазған солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде құралған{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=169, 232}}<ref name="энц" />{{sfn|Ferhat Karabulut|2003|беттер=11}}. Басқа диалектілерде ''ч'' дыбысы сақталғанымен, әдеби тіл ''ч'' → ''ш'' және ''ш'' → ''с'' дыбыстарының ауысуы орын алған диалектіге негізделген<ref>{{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|бөлімі=К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов|тақырыбы=Теоретические основы классификации языков мира|бөлім сілтемесі=http://www.philology.ru/linguistics4/gadzhiyeva-80.htm|орны=М|жыл=1980|беттері=100—126}}</ref>. Ж дыбысы қазақ тілінде әр қашан (орыс тіліндегідей) ДЖ аффрикатасын арқылы беретін дыбысты береді. Бұрыңғы шығармаларда араб әрпі ج - жим(jeem)-джим(орысша) деген хәріппен белгіленген جامانشيليق- жаманшылық. Географиялық алшақтығына байланысты солтүстік-шығыс өңірінің тілінде басқа аймақтардың диалектілерімен салыстырғанда [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы тілдерінің]] әсері азырақ байқалады<ref name="гренобль" />. Кейде басқа аймақтардың сөздері солтүстік-шығыс диалектісінде анықтамасы болмаған жаңа құбылыстарды атау үшін әдеби тілге енгізіледі{{sfn|С. А. Аманжолов|1959|беттер=155}}. == Дереккөздер == {{дереккөздер|2}} == Әдебиет == * {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка, Часть 1|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=VRbgAAAAMAAJ|баспасы=Алма-Атинский гос. педагог. ин-т им. Абая|жыл=1959|ref=С. А. Аманжолов}} * {{кітап|авторы=С. А. Аманжолов|тақырыбы=Вопросы диалектологии и истории казахского языка|басылым=2-е|сілтеме=http://books.google.kz/books?id=9XwZAQAAIAAJ|орны=Алматы|баспасы=Санат|жыл=1997}} * {{кітап|авторы=Сауранбаев Н. Т.|тақырыбы=Проблемы казахского языкознания: избранные труды|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=0AO6AAAAIAAJ|баспасы=Изд-во Наука Казахской ССР|жыл=1982|барлық беті=349}} * {{кітап|авторы=[[Сарыбаев Шора Шамғалиұлы|Сарыбаев Ш. Ш.]]|тақырыбы=Вопросы истории и диалектологии казахского языка|орны=Алматы|жыл=1960}} * {{мақала|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Диалектологический атлас казахского языка|басылым=Советская тюркология|орны=М|жыл=1972|нөмірі=3|беттері=85—92}} * {{кітап|авторы=Ван Лицзэн|тақырыбы=Введение в диалектологию казахского языка|оригинал=哈萨克语方言概论|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=GVchAQAAMAAJ|орны=Пекин|баспасы=民族出版社|жыл=2000|барлық беті=96|isbn=7-105-04044-0}} * {{кітап|авторы=[[Жамалбек Болатов|Ж. Болатов]]|тақырыбы=Восточная группа говоров казахского языка и ее отношение к литературному языку|орны=Алматы|жыл=1970}} * {{кітап|авторы=[[Сапарғали Омарбекұлы|С. Омарбеков]]|тақырыбы=Сравнительный анализ ареальных черт казахских говоров в сфере консанантизма|орны=Алматы|жыл=1987}} * {{кітап|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=1-е|орны=Алматы|баспасы=Ғылым|жыл=1965|барлық беті=292|isbn=}} * {{кітап|тақырыбы=История и диалектология казахского языка|оригинал=Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2001|барлық беті=320|isbn=9965-447-89-6}} * {{кітап|авторы=Г. Калиев|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|орны=Алматы|баспасы=Мектеп|жыл=1967|барлық беті=172}} * {{кітап|авторы=Сарыбаев Ш. Ш.|тақырыбы=Казахская диалектология|оригинал=Қазақ диалектологиясы|басылым=3-е|орны=Алматы|баспасы=Атамұра|жыл=1991|барлық беті=200|isbn=5-630-00008-Х}} * {{кітап|авторы=Н. З. Гаджиева|тақырыбы=Проблемы тюркской ареальной лингвистики: среднеазиатский ареал|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=HZ0OAAAAMAAJ|орны=М|баспасы=Наука|жыл=1975|барлық беті=302}} * {{кітап|авторы=Ferhat Karabulut|тақырыбы=Relative clause contructions in Kazakh|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=m-GPAAAAMAAJ|баспасы=University of Wisconsin—Madison|жыл=2003|allpages=286}} * {{кітап|авторы=[[Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров|А. Т. Кайдаров]], [[Рабига Ғалиқызы Сыздықова|Р. Сыздыкова]], Ш. Ш. Сарыбаев|тақырыбы=Развитие казахского советского языкознания|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=XjkMAQAAIAAJ|баспасы=Изд-во «Наука» Казахской ССР|жыл=1980|барлық беті=242}} * {{мақала|авторы=Н. Т. Сауранбаев|тақырыбы=Диалекты в современном казахском языке|басылым=Вопросы языкознания|орны=М|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1955|нөмірі=5|беттері=43—51|ref=Н. Т. Сауранбаев}} * {{кітап|авторы=Ulrich Ammon, Norbert Dittmar, Klaus J. Mattheier|тақырыбы=Sociolinguistics: An International Handbook of the Science of Language and Society|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=LMZm0w0k1c4C|баспасы=Walter de Gruyter|жыл=2006|том=3|allpages=2622|isbn=9783110184181|ref=Sociolinguistics}} * {{кітап|авторы=W. K. Matthews|тақырыбы=Languages of the USSR|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=RWNsAAAAQBAJ|баспасы=Cambridge University Press|жыл=2013|allpages=192|isbn=9781107623552|ref=W. K. Matthews}} * {{кітап|авторы=James B. Minahan|тақырыбы=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|сілтеме=https://books.google.kz/books?id=oZCOAwAAQBAJ|баспасы=ABC-CLIO|жыл=2014|серия=Ethnic Groups of the World|allpages=345|isbn=9781610690188|ref=James B. Minahan}} * {{мақала|тақырыбы=Об ошибках казахских языковедов|басылым=Вопросы языкознания|баспасы=Изд-во Академии наук СССР|жыл=1953|нөмірі=2|беттері=111—120|ref=Об ошибках казахских языковедов}} * {{кітап|авторы=[[Өмірзақ Айтбайұлы Айтбаев|Айтбаев У. А.]], [[Сауытбек Абдрахманов|Абдрахманов С. А.]]|тақырыбы=Диалектологический словарь казахского языка|оригинал=Қазақ тілінің диалектологиялық сөздігі|орны=Алматы|баспасы=Арыс|жыл=2008|барлық беті=800}} * {{мақала|авторы=Малов С. Е.|тақырыбы=К истории казахского языка|сілтеме=http://altaica.ru/LIBRARY/AN_SSSR/malov2.pdf|басылым=Известия Академии наук Союза ССР|жыл=1941|нөмірі=3|ref=Малов С. Е.}} * {{мақала|авторы=Асанова Ж. Е.|тақырыбы=Лексические особенности языка казахов Каракалпакстана|сілтеме=http://cyberleninka.ru/article/n/leksicheskie-osobennosti-yazyka-kazahov-karakalpakstana|басылым=Вестник Челябинского государственного университета|жыл=2011|нөмірі=37|беттері=5—7|ref=Асанова Ж. Е.}} [[Санат:Қазақ тілі]] [[Санат:Қазақ тілінің диалектілері]] mnscnp5isc1mizh7ppsdfyn3x5j0fxr 10 121981 3056342 3035697 2022-08-01T13:55:27Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Кесте |аты = Түркияның әкімшілік бөлінуі <!--|state = {{{state|collapsed}}}--> |тақырып = {{flagicon|Turkey}} [[Түркияның әкімшілік бөлінуі]] |сурет = [[Сурет:BlankMapTurkeyProvinces.png|80px|Түркия облыстары]] |тізім1 = <div> {{nowrap begin}} [[Адана (ил)|Адана]]{{·w}} [[Адыяман (ил)|Адыяман]]{{·w}} [[Афионқарахисар (ил)|Афионкарахисар]]{{·w}} [[Ағры (ил)|Ағры]]{{·w}} [[Ақсарай (ил)|Ақсарай]]{{·w}} [[Амасия (ил)|Амасия]]{{·w}} [[Анкара]]{{·w}} [[Анталия (ил)|Анталия]]{{·w}} [[Ардахан (ил)|Ардахан]]{{·w}} [[Артвин (ил)|Артвин]]{{·w}} [[Айдын (Түркия)|Айдын]]{{·w}} [[Балыкесір (ил)|Балыкесір]]{{·w}} [[Бартын (ил)|Бартын]]{{·w}} [[Батман (ил)|Батман]]{{·w}} [[Байбурт (ил)|Байбурт]]{{·w}} [[Билежік]]{{·w}} [[Бингөл (ил)|Бингөл]]{{·w}} [[Битлис (ил)|Битлис]]{{·w}} [[Болу (ил)|Болу]]{{·w}} [[Бурдур (ил)|Бурдур]]{{·w}} [[Бурса]]{{·w}} [[Чанаққала (ил)|Чанаққала]]{{·w}} [[Чанкыры (ил)|Чанкыры]]{{·w}} [[Чорум (ил)|Чорум]]{{·w}} [[Деңізлі (ил)|Деңізлі]]{{·w}} [[Диярбақыр]]{{·w}} [[Дүзже]]{{·w}} [[Едірне]]{{·w}} [[Елазығ]]{{·w}} [[Ерзінжан]]{{·w}} [[Ерзурум]]{{·w}} [[Ескішеһир]]{{·w}} [[Газиантеп]]{{·w}} [[Гиресун]]{{·w}} [[Гүмүшхане]]{{·w}} [[Хаккәрі]]{{·w}} [[Хатай]]{{·w}} [[Ығдыр]]{{·w}} [[Ыспарта]]{{·w}} [[Ыстамбұл (ил)|Ыстамбұл]]{{·w}} [[Измир]]{{·w}} [[Кахраманмараш]]{{·w}} [[Карабүк]]{{·w}} [[Карс]]{{·w}} [[Кастамону]]{{·w}} [[Қайсері (ил)|Қайсері]]{{·w}} [[Қараман (ил)|Қараман]]{{·w}} [[Кемер (қала)|Кемер]]{{-w}} [[Килис]]{{·w}} [[Кырыккале]]{{·w}} [[Кыркларели]]{{·w}} [[Кыршеһір]]{{·w}} [[Кожаелі]]{{·w}} [[Кониа (ил)|Кониа]]{{·w}} [[Күтахя]]{{·w}} [[Малатиа (ил)|Малатиа]]{{·w}} [[Маниса]]{{·w}} [[Мардин]]{{·w}} [[Мерсин]]{{·w}} [[Муғла]]{{·w}} [[Муш (ил)|Муш]]{{·w}} [[Невшеһір]]{{·w}} [[Ниғде]]{{·w}} [[Орду]]{{·w}} [[Османие]]{{·w}} [[Ризе]]{{·w}} [[Сакария]]{{·w}} [[Сансун]]{{·w}} [[Сиирт]]{{·w}} [[Синоп]]{{·w}} [[Шырнак]]{{·w}} [[Сивас]]{{·w}} [[Текирдағ]]{{·w}} [[Токат]]{{·w}} [[Трабзон]]{{·w}} [[Тунжелі]]{{·w}} [[Ушак]]{{·w}} [[Шаңлыурфа]]{{·w}} [[Ван]]{{·w}} [[Ялова]]{{·w}} [[Йозгат (ил)|Йозгат]]{{·w}} [[Зонгулдак]] {{nowrap end}} </div> }}<noinclude> [[Санат:Түркияның әкімшілік үлгілері|Облыстар]] [[Санат:Облыс үлгілері|Түркия]] [[Санат:Түркияның облыстары|τ]] [[hu:Sablon:TUR]] </noinclude> 4zimoxif3rh3p2wm3ieffhtl92x0bwb 3 122375 3056330 3056145 2022-08-01T13:40:19Z Kasymov 10777 /* Жедел жою */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|қыркүйек 2011 — қаңтар 2015|қаңтар 2015 — 2016 қаңтар|қаңтар 2016 — қаңтар 2017|қаңтар 2017 — сәуір 2019|маусым 2019 — желтоқсан 2020|ақпан 2021 — қаңтар 2022}} {{астынан}} == Кері байланыс == {{@|Madi Dos}}, {{@|Аrysтanbek}} телеграмда бармын, менде уақыт тығыз, оны түсіндіріп отыратын уақытым болмайды. Сосын нені түсіндермін? ''Болмасаңда ұқсап бақ'' демекші үлгілерді мен көбіне орыс, кейде ағылшын уикиден қарап жасаймын. Madi Dos қатысушыға дені дұрыс мақала, санаттарға қарап көрсеңіз болады деп түсіндіргенмін. Өзіміз де уикипедияны солай ізденіп, сұрап үйренгенбіз. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:01, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Елдің бәрі бірдей емес Касымов мырза. Жарайсыз, үйренгеніңіз жақсы екен. Алайда уикиді түсінбейтін, бірақ мақала қосып өңдегісі келетін, үлес қосқысы келетін адамдар бар. Сондай энтуазистердің бетін бұрып бағыт сілтеп жіберуге қазіргі зымыраған уақытта уики беті жеткіліксіз сияқты.Ал мессенжерлерге, Телеграмға адамдар жедел кіріп сұрақтарына жауап алуға ыңғайлы. Топқа кіргіңіз келмегенді мен сізді "ұрының арты қуыс" дегендей басқаша түсіндім. :''Сосын нені түсіндіремін?'' Уикиде жетеді түсіндіретін нәрсе. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 01:13, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::@[[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] мырза бізде онсызда белсенді қатысушыдар өте аз, жеке басына тиісіп белсенділерді Уикипедиядан суытып алуымыз мүмкін, бізге арбаны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін бейтарап жолды ұстану керек. Қараңыз: [[Уикипедия:Сыпайылық]] <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:39, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :::{{@|Madi Dos}} мен оны жазып көрсете алмаймын, осында н/е телеграмда қандай айырмашылық бар? ''Энтуазистер'' мысалы ретінде таңдаулы/жақсы мақалаларды қараса болады, тегі болмай жатса басқа дамыған уикилерді қарап көрсің. Кезінде жоғарыда айтып кеткендей басқа уикиден қарап, қиналсақта біршама нәрсені үйрендік (біраз қатысушылар солай жасады). Қазір қайта көптеген үлгі, санаттар, жақсы көлемді мақалалар жетіп тұр ғой. Егер шын ыңталары болса, менің (өзіне көп алатын админ сымақ демекші) көмегім шамалы болады-ау. Түсінгенім мен оларға түсіндірмегендіктен дамуыларына кедергі жасап жүрсіз деген сізден сондай ой келді, бұл еркін тегін, әркім өз ыңтасы мен шабытына байланысты дамитын жоба негізі. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:34, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Мәліметті неге өшірдің? == <s>[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA_%D3%A9%D0%BD%D0%B5%D1%80&action=history Зергерлік өнер мақаласындағы мәліметті] неге өшірдің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :Айдын мырза екеуі мүлдем бөлек тақырыптар ғой. Зергерлік өнер ол дереккіз зат еcім, зергерлік бұйымдар деректі зат есім, яғни қолға ұстап көзбен көріп, тістеп иіскеп көруге болатын заттар. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:47, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :: Arystanbek, мақаланы дұрыс қалыпқа келтіргеніңіз үшін рақмет! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:54, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) :{{@|Arystanbek}} алты жыл бұрынғы нәрсе екен, тәжірибе аз болғаннан дұрыс біріктірмеген екенмін, интеруики мен санатты қойып шығу керек. Маған сілтей бермей --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:21, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06)</s> == Бұрыс белсенділік == <s>[[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы қандай мақсатпен жойып тастағансың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:58, 2022 ж. қаңтардың 28 (+06) *Әй, админсымақ, сұраққа неге жауап бермей жүрсің? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:15, 2022 ж. ақпанның 11 (+06)</s> == Неге Ғабдул-Ғани деген адамқа бан бермейсіз? == Неге осы адамға бан бермейсіз? Ол жалайыр тайпасы туралы өтірік деректер қоса береді! Наймандар жайлы өтірік қоса береді! Бұл деген таза ақымақтық! Уикипедия админдары қайда қарап жүр? [[Қатысушы:Zhursin|Zhursin]] ([[Қатысушы талқылауы:Zhursin|талқылауы]]) 16:09, 2022 ж. ақпанның 4 (+06) == Үлгі:Кино→ |Жыл == Қайырлы кеш Kasymov! Сізге жүгінбегелі біраз уақыт болыпты, 2020 жылдағыдай сіздің талқылауыңызға жиі жазған кездерді сағынып кетіппін, шынында!:) Іске келер болсақ, [[:Үлгі:Кино]] үлгісіндегі Жыл бөлімінде автоматты сілтемені дұрыстау керек сияқты, өйткені қандай да бір фильмнің шыққан жылын мысалы 2007 деп жазғанда тек сол жазған 2007 ге ғана сілтейді, ал «2007» дегеніміз «2007 жыл» деген мақалаға айдау беті болып табылады, сондықтан мақаланың үлгісінде жасыл сілтеме пайда болады. Сол жасыл сілтеме пайда болмайтындай, автоматты түрде «???? жыл» дегенге сілтейтіндей жөндесеңіз.--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 18:10, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :@[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] [[Арнайы:Diff/2982636|осылай жазса]] жетпей ме? Осылай дұрыс сияқты. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) ::{{@|Nurtenge}} жасалды, тек санмен көрсету керек: '''2009''', {{@|Arystanbek}} мырза олай жасаса санат шықпай қалады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :::Рахмет көп-көп! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 21:38, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) == Туған күнге байланысты санатты неге алып тастадың(ыз)??? == Мысалы, 5 мамырда туғандар деген санатты алып тастапсыз, не үшін? Олар басты бетте бүгін туғандар деген бетте шығып тұрмай ма??? Қандай себеппен алып тастадыңыз. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. ақпанның 5 (+06) :{{@|Madi Dos}} Нақтырақ қай мақалада алынып тастады? Дәлірек көрсетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:28, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) ::[[:Санат:5 мамырда туғандар|Санат:5 мамырда туғандар]] осы санатты кеше [[Ілияс Жансүгіров]] бетінен аластапсың. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06): :::{{@|Madi Dos}} иә алдым, себебі үлгіні дұрыс толтырса ондай санаттың қажеттілігі шамалы. Егер ''туған/қайтыс болған күні'' параметрін дұрыс толтырса автоматты түрде туған жылы және күні бойынша санаттар пайда болады. Сондай нәрсе туған/қайтыс болған жері және мамандықтары бойынша арналған үлгілер бар. Асықпай дұрыстап қарасаңыз, ''5 мамырда туғандар'' санат ешқайда кеткен жоқ. Түсінген шығарсыз деген ойдамын. Бір данышпан кісі ұқсап шайып кетпейтіңізге үміттемін) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:21, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) == Тағы қате үлгі == [[Ричард Брэнсон]] дегенді жедел жоюға ұсыныпсың, еш түзетпей. Жою үлгісін қате қойғансың, аударманың сапасына байланысты арнайы үлгілер бар. Ондай есуастықты қою керек, Kasymov. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:19, 2022 ж. ақпанның 6 (+06) :мына мақаланың аудармасы шынында да мағынасыз болып кеткен екен, бұлай өтірік санын көбейткенше, аз да болса саз аударып мағыналы қылып салу керек еді. Менің ойым. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:24, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) :мынаны түзетпей ақ жаңасын бастай салған дұрыс сияқты қайтадан. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 11:26, 2022 ж. ақпанның 7 (+06) * Kasymov, сен қате қойған үлгіні Nurkhan деген саналы қатысушы алып тастаған. Содан үйреніп жүр... --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:11, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) == Дереккөздерді жою вандализмге жатады == [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D1%8B%D0%BC%D1%8B%D0%B7&type=revision&diff=2949388&oldid=2946292 Мына өңдемемен] сен [[Қымыз]] мақаласындағы дереккөзді жойып тастағансың. Бұл қатеңді мен өшірдім. Администратордан вандализмді ешкім күтпейді, бірақ сен шын администратор емес екенін түсінемін. Ескерту ретінде қалсын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :Сол өте мықты дереккөзді пдф немесе скан нұсқасында ''Қазақ совет энциклопедиясы, 7-том.'' '''Қымыздың шипалық, емдік маңызы зор''' деген сөзін көрсетуіңзді өтінемін, және кітаптың авторы мен жылы қай бетте алынғаны баспасын көрсетуді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:53, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :: Сен осы мықты дереккөзді өміріңде көрмегенсің ба? Онда [[Қазақ Кеңес энциклопедиясы|мына мақаланы]] оқып шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:39, 2022 ж. ақпанның 16 (+06) == Мақаланы жою себебі == Сәлеметсіз бе, өзімнің жеке кеңістігіме жарияланған мақалалар неге жойылды? Себебін айтсаңыз [[Қатысушы:Aubakirova Aisana|Aubakirova Aisana]] ([[Қатысушы талқылауы:Aubakirova Aisana|талқылауы]]) 23:20, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :Саламатсыз, {{@|Aubakirova Aisana}} мақаланы зертханаңызда немесе инкубатор арқылы бастасаңыз дұрыс болар еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:28, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) == Өңдемені өшіру == Қайырлы күн! Неліктен DariaUrinbasarova21nis есімді қолданушының соңғы өңдемелерін шегіндірдіңіз? Соңғы өңдемелері: [[Мұхтар Омарханұлы Әуезов]], [[Криштиану Роналду]], [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]]. --[[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]]) 23:37, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) :Қайырлы кеш, себебі мақаланы тізім арқылы толтырып жатыр. Әрлеу жағынан әдемі емес көрінеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:47, 2022 ж. ақпанның 23 (+06) == Имам Шамиль == Сәлеметсіз бе. [[Шәміл]] мен [[Имам Шамиль]] деген мақалаларды байланыстыру (біріктіру десе де болады?) керек еді. Егер мүмкіндігіңіз болса, біріктіре аласыз ба? Кейбір қатысушылардан ұсыныс келіп жатқан еді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 19:28, 2022 ж. ақпанның 27 (+06) :Жасалынды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:35, 2022 ж. ақпанның 28 (+06) == Өндемені жою. == Сәлеметсізбе Қасымов! Сіз неге менің өндемемді алып тастап жатсыз онда не қателік бар ма не мен бәрін дұрыс істеген едімғо немесе карточка дұрыс қойылмаған ба? [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 17:58, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :қатысушы дегенге жылжытыпсыз, зертхана немес инкубаторға бастасаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:06, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Қатысушы деген бетке жылжытсам өзімнің бетіме жылжыттымғо онда не қателік Нұрлан Қоянбаевты сонда жасап жатырмын ғой қате болғаннан кейін өзім өндеп қайтіп аударып аламғо. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 18:20, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :{{@|J.J.Portman}} қолданыстан шығып кеткен, әрі қате жоюлыға ұсынылған үлгілерді қойып жатырсыз. Сонымен қатар оның қойған өзінінде де толтырмай жатсыз. Сондықтан кері қайтарылды. Қазуикиде тұлғаларға арналған әртүрлі үлгілер бар --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:25, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ал мақұл енді оны нестей алам оны тіпті менің зертхана қатысушы черновигінен алып тастасаңыз мен нені өзгерте аламын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:29, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) :Зертхана бетіңізге көшірдім. Үстіңгі сол жақта орналасқан --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:33, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) Жарайды ниетіңізге рахмет қазір кіріп көрем сосын жақын арада өңдеп сізге тексеруге жіберем жасап біткен соң сіз соны тексеріп талаптарға сай келсе негізгі кеңістікке аударасыз келмесе аяғына дейін жөндеп ережеге сай етіп қайта жасаймын. [[Қатысушы:J.J.Portman|J.J.Portman]] ([[Қатысушы талқылауы:J.J.Portman|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. наурыздың 9 (+06) == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Kasymov! Мүмкін менің идеям сізге орынсыз немесе абсурд болып көрінер, бірақ мен оған назар аударуыңызды сұраймын. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақаладар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Сондықтан Мен сізге осы жобаны құрметті администратор ретінде қарастыруды ұсынамын! Сізден нұсқаулар, кеңестер мен сын беруіңізді сұраймын. Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:33, 2022 ж. наурыздың 12 (+06) :{{@|Айвентадор}} Рахмет, осыны Салиха, Мықтыбек мырзаларға да жазыңыз. Мен қолымнан келгенше көмектесуге тырысамын. Кеңесім мақаланың мазмұнын сапалы, мағыналы болуын тілеймін. Себебі, көп қатысушы аудару функциясы арқылы орыс немесе ағылшын уикидің дубликатын жасап жатыр, әрі кейбіреулерінің мағыналары қызық шығып жатады. Ьастысы соған назар аударса, менен жетіспейтін үлгілерді жасауға тырысамын) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:27, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Кеңесіңізге үлкен рақмет! Мықтыбек мырза мен Салиха ханымға жаздым. Жауап күтудемін. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:51, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) * Қайырлы кеш, Kasymov мырза! Жобаны іске асыру процессі созылып кеткенінен кешірім сұраймын (алдында айтқандай, уақытым өте шектеулі. Бүгінгі күні демалыс басталғаннан соң жазып отырмын). Қазір менде жобамның бағдарламасы және негізгі принциптері жазылған «Уикипедия:Альянс» деген атты мақала дайындамасы бар. Жазуға рұқсат ете аласыз ба? (Мақаламды орынсыз деп өшіріп тастайды деп ойлап отырмын). Қазір администрация мүшелеріне және тәжірибелі қатысушыларға ұсыныс тастаудамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 23:45, 2022 ж. наурыздың 18 (+06) == Анықтауға көмектесіңіз, мен жаңа қызмын == Сәлеметсіз бе, құрметті Kasymov. Өкінішке орай, мен мақаланы негізгі бөлімге қалай аударуға болатынын түсінбедім (барлығы оқиды). Мақала орыс википедиясынан аударылған. Олар маңыздылығын растады.Менің зертханадағы мақалам, Intis Telecom деп аталады.[[Қатысушы:Technoperi|Technoperi]] ([[Қатысушы талқылауы:Technoperi|талқылауы]]) 23:43, 2022 ж. наурыздың 23 (+06)Technoperi == Санат:Ергежейлі ғаламшарлар == Қазақша Уикипедияда [[:Санат:Шағын ғаламшарлар]] және [[:Санат:Ергежейлі планеталар]] деген екі санат бар екен. Әдейі істегендей, біріншісінің бірінші сөзі қазақ тіліне келмесе, екіншісінің екінші сөзі қазақ тіліне келмейді :) Яғни, екеуі де «Карликовые планеты» деген сөздің аудармасы, бірақ қазақи-ғылыми тұрғыда Карлик — Ергежейлі болса, Планета — Ғаламшар емес пе? Яғни, «Категория:Карликовые планеты» дегеннің қазақша дұрыс атауы [[:Санат:Ергежейлі ғаламшарлар]]. Тіпті орыс тіліне қарамаймыз дегеннің өзінде ағылшын тілінде де атауы осыны білдіреді. Енді, алдыңғы екеуін соңғы дұрыс санатқа қалай біріктірсе болады? Сол үшеуін біріктіріп берсеңіз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 17:23, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) :Екеуін жойғаннан басқа амал жоқ, меніңше --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:41, 2022 ж. наурыздың 24 (+06) ::Ең бірінші санатты дұрыс атауға аудардым, яғни бірінші санатты аман алып қалайық, не дегенмен 2008 жылы пайда болды:) Ал екінші санат пен «Шағын ғаламшарлар» деген айдау бетін жойсаңыз--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 22:30, 2022 ж. наурыздың 25 (+06) :::Ок, сұрақты дұрыс түсінбеген сияқтымын ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. наурыздың 26 (+06) == Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы == Саламатсызба! [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BC_%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9F%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D1%8F_%D0%B2_%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5 Храм Доброго Пастыря в Актобе] менде осы бетінің қазақ мәтін бар, бірақ маған бетінді жанадан бастау болмайды. Сізден кешірім сұрап, мақала бастауыңызды өтінемін. Бірінші абзац осындай: "Ақтөбедегі Мейірімді Бақташының Ғибадатханасы - Атырау Апостол Әкімшілігіне қарасты Ақтөбе қаласындағы (Ақтөбе облысы) Рим-католик Ғибадатханасы."--[[Қатысушы:Dmitriymoroz1006|Dmitriymoroz1006]] ([[Қатысушы талқылауы:Dmitriymoroz1006|талқылауы]]) 21:30, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) :Саламатсыз, менен '''неге кешірім сұрап жатырсыз'''? Менің жеке энциклопедиям емес қой. Бастай беріңіз, кейінерек тексерістен өткізіп аламыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:36, 2022 ж. наурыздың 28 (+06) == Сіз әдейі істейсізбе? == Менің өңдеген бетімді неге жоққа шығарып, өшіріп тастап жатырсыз? Себебі не ешқандай бұзушылық көріп тұрған жоқпын өзімнен. [[Қатысушы:Taragtybalasy|Taragtybalasy]] ([[Қатысушы талқылауы:Taragtybalasy|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) :{{@|Taragtybalasy}}, сіз ешқандай дереккөздерсіз руды өзгертіп жатырсыз. Оған күмән туындағандықтан, кері қайтарып жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:49, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Кавилл, Генри мақаласын ретке келтіріңіз == [[Кавилл, Генри]] мақаласын аударып бастапсыз, бірақ аударма аяқталмаған. Осындай секілді басқа да мақалаларыңыз болса дұрыстап ретке келтіруіңізді сұраймын. Бастаған соң аяқтамайсыз ба. Шала пұла , шала жансар мақалалармен қазақ Уикипедиясына ешкім кірмей қашып кетер. Одан да аз да болса, мақалаңызды мән-мағыналы қылып ретке келтіріп қойсаңыз сол дұрыс болады. Рахмет. [[--[[Қатысушы:Nurkhan|Nureke]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurkhan|талқылауы]]) 07:32, 2022 ж. наурыздың 31 (+06)]] :{{@|Nurkhan}} ''[[Кавилл, Генри]]'' деген мақала бастаған емеспін, мен бастаған мақала '''[[Генри Кавилл]]'''. Иә дұрыс айтасыз, қазуикидің сапасы сын көтермей тұр, өкінішке орай. Мен админ болғандықтан жуықтағы өзгерістерді тексерумен және де елді-мекен, әкімшілік бірлік бойынша үлгілерді қазақша нұсқасымен алмастыру жұмыстарынан қол босамай тұр. Өзімде ой да бар негізі --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:46, 2022 ж. наурыздың 31 (+06) == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 18:29, 2022 ж. сәуірдің 11 (+06) :{{@|Buntarion}} Добрый вечер, добро пожаловать) Если честно я не знаю как это делается, наверно бюрократы решает этот вопрос. Свяжетесь с {{@|Arystanbek}}, {{@|Нұрлан Рахымжанов}} или {{@|Batyrbek.kz}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:21, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) ::Хорошо. Благодарю Вас! --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 23:52, 2022 ж. сәуірдің 13 (+06) == Қорытынды шығару == <s>[[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығару керек. Негізі, бұл админнің жұмысы. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:44, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :Арыстанбек, Нұрлан мырзаларға айтып көріңізші. Осыға дейін қорытынды жасап көрмедім, әрі ол жерде 50/50 болып тұрған сияқты --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:56, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) ::Қап, админ емес екеніңді білдім ғой. Санау қабілетің де бүртүрлі екен: 7 дауыс қолдады, 1 дауыс қарсы болды — бұл 50/50 емес қой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:59, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06) :::1 қарсы дауыс, 3 қалыс олардың айтылғаны түзетілді ме екен? Және бір қызығы қолдаған дауыстардың арасында да комментариялар жазған екен. Шешімді бюрократтарға тапсырдым. Меніңше кішкене болсын дереккөздер көбейтіліп, қазіргі уақыттағы жағдайын жазып кетсе жақсы болар еді. Сондықтан мен қалыс қойып отырмын. Ренжімеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:20, 2022 ж. сәуірдің 23 (+06)</s> == [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] == Сәлеметсіз бе? Қазіргі уақытта [[Уикипедия: Арбитражды комитет|Арбитражды комитет]] жұмыс істеуде ме? Ренжімеңіз, бірақ Сіз және [[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|сіздің оппоненттіңіздің]] араларыңызда жарты жылға созылған ұрыстарыңыз шеттен бір түрлі көрінеді. Мен, әрине, сіздердің жеке қарым-қатынастарыңызға араласқым келмейді, бірақ кішкентай балалар сияқты ұрыса бергенше, Арбитражда шешерсіз? Бір жағынан, басқа қатысушыларға өздерінің мәселелерін шешуге көмектесер. Қазіргі уақытта комитеттің бетін өңдеп жатырмын, өтініш, ресімдеуге көмектесесіз бе? (Өтінімдер (заявки) мен шешімдер, арбитражға қабылданбаған өтінімдер мұрағаты және т.б.). Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 09:35, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) :Саламатсыз, {{@|Айвентадор}}. Иә өкінішке орай сондай түсініксіз жағдай туындап жатыр. Себебі белсенді қатысушылар аз (болғанын өзінде тек өз жұмыстарынан ары аспайды), ережелердің толық немес шала жазылуы, содан анархия туындап жатыр. Жалпы уикипедияғы қатысты ережелер мен жобаларға аса қызығушылық жоқ еді) Ұсыныстар мен ережелер дайын болып жатса, өз тарапынан пікір мен дауыс беруге дайынмын. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:27, 2022 ж. мамырдың 2 (+06) == Админге тән емес салақтық == <s>[[Қатысушы талқылауы:Абай Кенжетай|Мына бетте]] сен ''«Мақалаларға мән-мағынасыз сөздерді қосуыңызды сұраймын»'' деп жазыпсың, бұл қатеңді тек бір жарым айдан кейін түзеп алдың. Ал сол ''мән-мағынасыз сөздердің'' қосылған-қосылмағанын тексердің ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. мамырдың 4 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}} Мені тінтіп жүргенше, өзің де қазуикидің дамуына үлес қоспайсың ба? Қырағы екенсің, сол соңғы өзгерістерді қадағалап жөндеп отырсаң, үлкен көмек болар еді. Мен нақты айта аламын: жуықтағы өзгерістерді менен басқа ешкім өкінішке орай тексерістен өткізбей отыр, қаншама боқ-ауыз сөздер жазылып, интернеттен дайын нәрсені мақаланың ортасына тыға салып, тағы сол сияқты көптеген өңдемелер болып жатыр. Соның бәрін тексерістен өткізу 2-3 адамға үлкен салмақ түседі. Содан '''сұраймын''' деген қателік кетіп жатыр. Аталған қатысушы: ''болған екен'' орнына ''болған'' немесе керісінше өңдемелер жасап жатыр. Ондай мазмұнды толықтырмайтын өңдемелер қаншалықты қажетті? 7-8 өңдеме болса болар еді, жүйелі түрде болып тұр. Орыс уикиден келдіңіз ғой, жалғыз админдер емес сіз сияқты қырағы, жауап қайтара алатын тәжірибелі қатысушылар да автопатруль жасай алады. Жалғыз админдерге бүкіл сынды лақтыра бермей. '''Бір айдан кейін''' де өзің де жоғарғы жаққа түсініксіз жауып жазыпсың ғой. Сосын неге сенде жаңа жазылған мақалалар да бір ғана санаттан болып жатыр, мысалға ''алфавит бойынша әндер''. Автор өзі бастаған мақаласын мейлінше мазмұны толығырақ және санаттар қоюға тырысу керек. Сосын талқылау бетімді қайта-қайта кері қайтарып, басқаларға шағымданып еді, қатарынан екі тақырыпты алып тастапсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:57, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) * Көмек сұрасаң, дұрыстап сұра, есуастанбай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:06, 2022 ж. мамырдың 5 (+06) : {{@|Arystanbek}}, бұл қатысушы бір емес бірнеше рет балағат сөздер жазып, компьютердың артынан клавиатура қаһарманы болып отыр. Бір шара қолданбаса болмайды. Мен уақытымды бөліп қазуикиге жұмыс жасап жатсам, артымнан тінтіп болмашы нәрселерге мазаны алып жатыр. Енді келіп мен көмек сұрап жатыр деп, мәселені басқа жағынан айналдырып шықты. О, Алла танымайтын біреудің соншама қадалғаны өте қызық екен. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:56, 2022 ж. мамырдың 5 (+06)</s> == Одан да Уикипедияға үлес қоспайсың ба? == Kasymov, сен болмашы нәрседен ұрыс-керісті іздей бермей, одан да Уикипедияға үлес қоспайсың ба? Сен былтыр <big>0</big> мақала жазған екенсің, биыл да әлі <big>0</big> мақала болып тұр. Есің дұрыс болса, менен үлгі алып, жетіспейтін материалдарды жазсаш. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 10:40, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) :МММ, аман бол {{@|Ерден Карсыбеков}}. Өзі соқтығысып, енді ұрыспай жөнімен жүр деген нәрсесі қызық екен --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:10, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) :: Жаза алмасаң — солай айт, балақай. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:41, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) :::мммм, көп жасағаннан емес, көпті көргеннен сұрау керек екен деген осы екен ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:44, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) :::: Мақалдағаның орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:48, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Үлгі:Шатастырмау == Қайырлы күн! «Үлгі:Шатастырмау» (орыс тілінде: «''Шаблон:Не путать''») санатын жасай аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 08:50, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) :Уақыт тапсам, тырысып көрейін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:05, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) == Беттерді жою туралы == * Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы * <s>Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы/зертхана </s>* Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы - Осы беттерді жойып беруіңізді сұраймын. Себебі, бұлар менің қатысушы атымды өзгетркен кезде қалып қалған беттер болатын. Көп уақытыңызды алмайды деп ойлаймын. Сіз админдердің бірі болғандықтан сізге жүгініп отырмын. Алдын-ала рахмет! [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:05, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) :Тек екіншісін ғана жоя алдым, қалғандары басқалардың талқылау беттеріне сілтеп тұр. Жалпы қала берсін. Қатысушы атын өзгерткенде ондай нәрсе болып тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:19, 2022 ж. мамырдың 13 (+06) == Goodbye == Hi Kasymov, I'm going to block globally because I made the bad translations.--[[Қатысушы:Martorellpedro|Martorellpedro]] ([[Қатысушы талқылауы:Martorellpedro|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. мамырдың 16 (+06) == Сенің ауытқуыңды басқа қатысушылар да байқапты == <s>[[Талқылау:Cоңғы кесу (фильм, 2022)|Мұнда]] сенің басқа қатысушылардың еңбегіне жармасатыныңды бекерден бекер сынап тұрған жоқ. Бұдан дұрыс түйін шығаруың керексің, бұрыс белсенділікті қою керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:48, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) :Сен де жағаласпашы, жауап жаздым (қандай қате кеткенін оқи алатын шығарсың) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) ::Балақай, өтірік соқпасаш, сен кіріскенге дейін ол жерде еш қате болған жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:21, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қателеспейтін адам болмайды, мен де тәжірибелі қатысушы болсам да қателесемін. Кішкентай қате үшін жерден алып жерге салудың қажеті жоқ. Менен де мыңдаған қате табылады, мені неге осылай жерден алып жерге салмайсыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:03, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Мәселе қателердің тым көп болуында және оларды мойындамауда. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] сенен бір қате: <s>шығаруың керексің</s> деген сөз қайдан шыққан? Дұрысы <code>шығаруың керек</code> --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:11, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Бұл қате емес, екінші нұсқаны да пайдалануға болады. Мысалы, [https://taraztv.kz/kz/news/society/zhurekke-ota-zhasaudan-sheberlik-synyby-otti мына сілтемедегі] жетінші абзацта сондай сөз тіркесі кездеседі. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:48, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Қате, бұны БАҚ қате қалыптасытырып жіберді, әдеби тілде бұл өрескел қателік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:51, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Уикипедия әдеби сайт болмаған соң, мұнда басқа стильдердің сөз байлығын қажетінше пайдалануға болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::'''Мәселе қателердің тым көп болуында:''' соны алғашқысынан бастап соңғы нәрсеге шейін тізбектеп көрсетуіңді '''міндеттеймін'''. Өзіне қатысы жоқ мәселеге кірісіп, бәле іздеген біреу екенсің. Әлі күнге дейін таң қаламын, танымайтын біреуге қастасып, балағаттап, дөрекі сөйлеп, ашуын менен алып жүргеніне. Сол жерде сенің атын немесе саған қатысты нәрсе айтылды ма? Соған да жауап берші? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:25, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::: @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] әдепсіздерге арналған сайт бар шығар? Ал біз әдеби, ғылыми стилде жазамыз, бұл өз қолымызда. Әдепсіздер Уикипедияға әдепсіз жазды екен деп бізде әдепсіз жазбайтын шығармыз? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:04, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::: Әдепсіздікті не үшін айттыңыз? Менің қандай да бір сөзіме ренжігенсіз ба? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) Осы оқиғаға араласып жатқаным үшін кешірім сұраймын, алайда өзімнің пікірімді айтып кетуді орынды көремін. Мен үшін, зайырлы '''энциклопедиялық''' сайтта «үлкен» кісілер бір-бірімен кішкентай балалар сияқты ұрысып жатқаны бір түрлі көрінеді. Ашуға салмай және дұрыс емес түсініп қалмаңыз, @[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден мырза]], сіз мен үшін — осы бөлімдегі ең алғашқы қол ұшын берген адамсыз, және мен сізге үлкен ризамын. Алайда, сіздің іс-қылығыңыз (нақтырақ айтқанда — бейтаныс адаммен [[Уикипедия:Сыпайылық|дөрекі түрде сөйлеу]], және ізінен қалмай қудалау) үшін сізге административті істі ашу — өте жеңіл. Сол себепті, бұның алдын-алу үшін, мәселені үлкен адамдар сияқты өзара шешімге келіп, немесе, [[Уикипедия:Арбитражды комитет|Арбитражды]] жаңа сайлап, сол жақта мәселені шешу керек деген ойдамын. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 00:28, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) : Бұл талқылауға пікір қосқаныңыз орынды емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:38, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]], орынды болсын, болмасын, дөрекілікті еш жерде (әсіресе әлеуметтік желілерде) құптамайды. Егер бір нәрсемен келіспесеңіз, немесе өзіңіздің пікіріңізді жеткізгіңіз келсе, агрессиясыз, [[Уикипедия: Сыпайылық|сыпайы түрде]] жеткізіңіз. Бұл этикеттің қарапайым ережелері: ''басқалардың өзіңе қандай қарым – қатынаста болсын десең, басқаларға да сондай қарым – қатынаста бол''. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 17:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::: Бірінші қатеңіз міні: бұл жер — әлеуметтік желі емес. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 17:30, 2022 ж. маусымның 28 (+06)</s> == Қате үлгі == Мен [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласында статистиканы өзгертіп едім. Үлгі:Инфобокс деп қызыл болып шығып тұр. Сосын Үлгі:Боксшы қарасам сіз жаңа ғана өзгертіпсіз. Айтайын дегенім неге олай болып тұр, сондықтан мен өзгерткеңізді жоққа шығардым, сонда да қате. Үлгіні қалпына келтріңізші, өтініш -- [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :{{@|TuranNur}} Мен '''Инфобокс''' үлгісін жойып тастадым. Жоғарыда ''ұрыс іздеп жүрген немесе Альфи мырзалар'' өздері мықты қырағы білімдерімен соны ағылшын немесе орыс уикиден аударып, жасап шықсың. Соларға айтсаңыз болады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:27, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) ::Инфобокс үлгісін не үшін жойып тастадыңыз, соны түсінбедім? [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 23:13, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :::Жоғарыда себебін жазып көрсеттім, менің жасаған нәрселерім ылғи да қате әрі қазуикиге пайдасы жоқ екен. (бұдан басқа көптеген үлгілер бар, оларды жою жоспары тұр) Аталған кісілер өздері жасап шығарсың, ''инфобокс-2'' немесе ''карточка'' деп --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:23, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) == Қатысушыны бұғаттау == '''Гранқа Түсіпкеткір Диас''' осы қатысушыны 1 айға болса да бұғаттай аласыз ба? [https://kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%AE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%96/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%BD%D2%9B%D0%B0_%D0%A2%D2%AF%D1%81%D1%96%D0%BF%D0%BA%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D1%80_%D0%94%D0%B8%D0%B0%D1%81 Өңдеген өңдемелерінен] қарасаңыз көресіз. Ерігіп жүрген біреу ғой, осындайларды алдын алмаса бұзғыншылық жасап жүре береді. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:07, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) == Үлгі:Боксшы == Боксшы үлгісінде boxrec_id сілтемесін дұрыстайын деп едім, бетті қорғап тастапсыз. BoxRec сайтына кіргенде профилі көрініп тұру керек қой. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 00:43, 2022 ж. мамырдың 25 (+06) :{{@|TuranNur}} қорғағам себебім, әркім өзгерістер жасай бермеу үшін. Көбісі үлгіні түсінбейді. ''boxrec_id сілтемесін'' үлгіден емес, мақалада қосу керек (жасап қойдым) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::'''Мысалы''': [[Жәнібек Әлімханұлы]] мақаласындағы ''Қызметтік тізімі (boxrec)'' деп тұрған көк сілтемені бассаңыз BoxRec профилі шықпай тұр, соны көрсеңіз. [[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 01:35, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :::{{@|TuranNur}} түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:17, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == [[Украин тілі]] == «[[Украин тілі]]» мақаласын [https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA орыс тіліндегі нұсқаға] сәйкес бірге қайта жазуды ұсынамын! [[Сурет:Smile-big.svg|30px]] [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 11:29, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) :Рахмет, ұсынысыңызға. Бірақ мен қазір қазуикиде бар үлгілерді тексерістен өткізіп, инфобокс үлгісін алмастыру жұмыстары мен айналысып жатырмын. Сондықтан көмектесе алмаймын( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2022 ж. мамырдың 28 (+06) == Севилья == == Севилья == Мен [[Севилья]] мақаласын [[Севилья (футбол клубы)]] деп ауыстыруды ұсынамын. Ал, [[Севилья]] мақаласы Севилья мақаласына сілтену керек деп ойлаймын. Ойыңызды [[Талқылау:Севилья]] бетіне білдірсеңіз.--[[Қатысушы:TuranNur|TuranNur]] ([[Қатысушы талқылауы:TuranNur|талқылауы]]) 14:01, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) :{{@|TuranNur}}, Мықтыбек мырзаға айтасыз ғой деймін. ''Севилья'' сөзіне көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Оның бәрін түзетіп шығу керек--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:06, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) == Сәлеметсізбе == [[Kazman322]] деген қатысушыға бан беруіңізді сұраймын. Руларды өңдеуін, беттерді бүлдіруді қоймайды. Вандализм жасап жатыр. [[Қатысушы:Granttka tus Diyas|Granttka tus Diyas]] ([[Қатысушы талқылауы:Granttka tus Diyas|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. маусымның 6 (+06) * [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kazman322&oldid=3039671 1] [[Қатысушы:Kazman322|Kazman322]] ([[Қатысушы талқылауы:Kazman322|талқылауы]]) 14:56, 2022 ж. маусымның 6 (+06) :Мына боқтығыңызға қарағанда сізді бұғаттау керек сияқты ғой <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:46, 2022 ж. маусымның 6 (+06) == Сүзгі == Бүгін [[Үлгі:АҚШ саясаты]] жасадым, алғашында үлгі түгел дайын болып, оны бір ғана өңдемемен жарыққа шығаруға болатын еді. Бірақ сүзгі оны жібермей, қай жерден кеткенін іздеу үшін бөліп-бөліп 8 өңдемемен жүктеуге тура келді. Сондағысы жібермей тұрғаны мына мақаланың [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%B5%D0%BD,_%D0%AD%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8] атауы екен🤦‍♂️ Тіпті қазірдің өзінде сілтеме ретінде жазғанның өзін өткізбей тұр. Осы мақаланың атауы үлгідегі "Сытқы саясат"→"Мемлекеттік хатшы:" деген жерге қойып беріңізші! [[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. маусымның 9 (+06) :{{@|Nurtenge}} сол сүзгіні қателеспесем Арыстанбек мырза қойды, сол кісіге өтініп көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:11, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Болды, қойылды, рахмет) Тағы бір рет тексерейінші деп қойып көрсем қойылды. Сүзгі қуып тұрған ғой шамасы))--[[Қатысушы:Nurtenge|Nurtenge]] ([[Қатысушы талқылауы:Nurtenge|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 11 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Сауатсыз == <s>Терминология — бұл терминдердің жиынтығы. [[Мизансцена|Мына мақалада]] сен ''терминология'' орнына ''терминологиялар'' дегенді қолданыпсың. Қатеңді түзеп шық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :Түзетілді, сондағы қазуикиге анда-сонда кіріп менің өңдемелерімді андып отыру ма? 3 облыс пайда болды, соған қатысты мақалаларды ретке келтіруге көмек ұшын берсеңіз, одан да пайдалы жұмыс болар еді. Әттең орыс уики маңыздырақ((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:59, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :: Сен қате жасамай жүре алмайды екенсің. Өзің '''0''' мақала жазып, қалай ғана ақыл бермекші болып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) * Сен «анда-санда» дегенді де дұрыс жаза алмағаның тіпті масқара ғой админ үшін. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:52, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :Бұл жер талқылау беті, яғни еркін түрде жазуға болады. Менің жерімде ағаларға ''тәте'' деп атайды, анда-санда немесе анда-сонда деп айтады, енді уикипедияны тастап менің қалай сөйлетініме тиісе бастадың ба? Сосын 0 мақала жазатын кісі қазуикиде өңдеу жағынан 2 орында, көрші елдің уикиін дамыта бергенше осында кезінде келгенде мүмкін сенде алғашқылардың қатары болар ма едің. 12 жылда қазуикиге 4000-ға жуық өңдеу жасау аз енді. * Талқылау бетімді өз бетінше өзгертуді доғарыңыз, бітікшілерге хабарлама тастап, талқылау бетімді өзге қатысушының өзгерткені үшін бұғаттауға ұсынатын боламын. Соңғы ескертуім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:39, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ештеңені де түсіндірмей-ақ қойшы, сауатсыз екеніңді баяғыдан білемін. Одан да өзің жойған [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|осы мақаланы]] қалпына келтірші және оқып шықшы, мүмкін қателерің де азаятын шығар. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 06:42, 2022 ж. маусымның 13 (+06)</s> == Қате қойған үлгіңді жойдым == <s>Пайдалы мақалаларды жоюға тырысып, Қазақ Уикипедиясына қиянат жасаудан тайынбағаның жаман болды. [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоймақшы болдың, бірақ сенің жою үлгісін қайта мен жойдым. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:06, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Сен неге басқа адамдардың пікірлерін жойып жүрсің? Вандализмге ұрынған нағыз сорлы болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 20:56, 2022 ж. маусымның 13 (+06) **Тағы да жасаған нәрсемді кері қайтарсаң, мен дауысқа салмай бұғаттай саламын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:40, 2022 ж. маусымның 13 (+06) * Ие, "ақымаққа айтқан сөз далаға атқан оқпен тең" деген осы екен. Саған сөзім жоқ. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:23, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::{{@|Ерден Карсыбеков}} деген мырзаның іші пысып, не естерін білмей жүр екен? {{@|Білгіш Шежіреші}} мырза, {{@|Салиха}} ханым бәлкім осы кісі ''Көкпекті және Самар ауданындағы ауылдарды'' қалай бөлгенін білетін шығар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) :::Сенің қателерің бітпейді екен. Осы "естер" деген сөзді қайдан алып жүрсің?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:42, 2022 ж. маусымның 29 (+06) ::::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] Неге админмен сіз деп сөйлеспейсіз, ұят емес пе? Қателеспейтін адам жоқ, бәріміз де қателесеміз. Әрі бұл жай ғана талқылау ғой. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 21:54, 2022 ж. маусымның 29 (+06) Біледі деп ойламаймын. Есесіне [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ханым Көкпекті ауданы әкімдігіне шейін хабарласып, ауылдарды қалай бөлгенін біліп алыпты👍 [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:12, 2022 ж. маусымның 29 (+06)</s> == Жаңа облыстар туралы == Қайырлы күн! Сізге екі облысты өңдеуде (Ұлытау, Жетісу) көмек керек болса айтыңыз, көмектесеміз, нақтылап берсеңіз болды. [[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] де көмектесуге сұранып отыр. [[Абай облысы]]нан [[Көкпекті ауданы]] елді мекендері ғана қалды, ертең бітіремін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 15:19, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :{{@|Салиха}} мен сіздерге көмектесіп жатқанмын) Меніңше екі облысты да бастай беріңіз, үш жақтан жабылып тез аяқтап жібереміз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:10, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жақсы онда, [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]]мен бөліп алармыз. [[Көкпекті ауданы]]н өңдеуде қиындық туындап тұр, ауылдар аудандар арасында (Самар ауданымен) қалай бөлінгені белгісіз, еш жерден таба алмадым. Сізге белгілі ақпарат бар ма? [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:34, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :::Кеш жарық, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Аққаладан басқа ауылдық округтердің қай ауданға жататынын таптым. :::* [[Көкпекті ауданы]]: Биғаш, Көкжайық, '''Көкпекті''', Қ. Аухадиев, Тассай, Теректі, Үлгілі Малшы, Үлкен Бөкен, Шұғылбай. :::* [[Самар ауданы]]: Бастаушы, Құлынжон, Мариногор, Миролюбов, Палатцы, '''Самар''', Сарыбел. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:01, 2022 ж. маусымның 23 (+06) ::Рахмет: Көкпекті ауданы әкімшілігіне хабарласып, анықтап алғанмын. [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]--Салиха 15:39, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Сонда да бір қателіктер кеткен сияқты. Себебі Самарда 8, Көкпектіде 9 а/о болуы керек еді. Тіпті Көкпектінің 1 а/о Самар ауданының ішінде тұр. Түсініксіздеу [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:19, 2022 ж. маусымның 29 (+06) == Кент пе, облыс па == Мырза, [[Қызылжар (Жаңаарқа ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Ұлытау облысы)]] деп пе, әлде [[Қызылжар (кент)]] деп өзгерте ме? Себебі Қызылжар деген кент Қазақстанда жалғыз екен. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:18, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} ''Қызылжар (Ұлытау облысы)'' деген дұрыс, осыға дейін қаншама кенттерді облыс немесе аудандарын көрсетіп атадық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:50, 2022 ж. маусымның 26 (+06) Жарайды, рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:48, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Тағы да сұрарым, жаңадан жасаған "Қазақстан кенттері" санатын кенттердің мақалаларына қосу үшін "... облысы кенттері" деген подкатегория жасау керек пе? Немесе кенттерге "Қазақстан кенттері" санатын тікелей қоса берейін бе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:04, 2022 ж. маусымның 27 (+06) :Нақты жауап бере алмадым, Нұрлан немесе Батырбек мырзадан сұрап көріңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:06, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Сәлеметсіз бе, мына айдағыш бетті [[Балықшы ауылдық округі (Атырау)]] жойып жібере аласыз ба [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 19:40, 2022 ж. шілденің 10 (+06) == Жаңа облыстар картасы == Қайырлы күн! Үлгілер үшін (мысалы,тау) жаңа облыстардың картасын жасап берсеңіз жақсы болар еді. Үлгілер картамен көркем әрі әсерлі шығады. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 17:19, 2022 ж. маусымның 30 (+06) :Саламатсыз, {{@|Салиха}}. Иә ол туралы ойлап жүр едім. Бірақ та ондай әрлеу жағын білмедім, Арыстанбек мырза айтып көріңіз, ол кісі жаңа Қазақстанның әкімішілік картасын ортаққорға жүктеу алатын қатысушыны тауып қалар. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:25, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Конкурс мақаласы == Kasymov мырза, неге логотивті өшіре бересіз, конкурсқа ұсынылған мақалалар осы логотивпен жазылып жатыр, білмесеңіз басқа уикипедиялардағы ұсынылып жатырған мақалаларды қараңыз. [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 23:36, 2022 ж. шілденің 4 (+06) :{{@|Мағыпар}} Меніңше мақалаға емес, сол конкурс жобасына немесе өзіңіздің жеке бетіңізге тізімдеп көрсеткен дұрыс болар. Кейін конкурс аяқталғанда жаңағы үлгілеріңізді кім алады? Уайымдамаңыз, мен немесе басқа да қатысушылар кішігірім өңдеу жасап кетсе де, авторы ылғи да сіз боласыз. Егер сол жағын ойлап жатсаңыз. Ең дұрысы жоба бетіне көрсеткен дұрыс-ау) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:43, 2022 ж. шілденің 4 (+06) == Тәулік суреті == Армысыз, ''Kasymov''. Қазір уақытыңыз болса, басты беттегі ''тәулік суретін'' жөндеп қойсаңыз дұрыс болар еді. Рақмет! [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 00:35, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Ертең жасауға тырысамын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:43, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Хауа == «[[Хауа Ана]]» және «[[Хауа ана]]» деген мақалаларды біріктіріп, атын жәй ғана «Хауа» дегенге ауыстыруды жөн көремін. Өтініш, біріктіре аласыз ба? [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 14:38, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Дұрыс тұрған санатты неге алып тастадың? == <s>[[Фрэнсис Бэкон]] мақаласын шұқылап, ондағы [[:Санат:Англия философтары]] деген сілтемені жойғанда, мақсатың не еді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:18, 2022 ж. шілденің 16 (+06)</s> == Мақаланы қалпына келтір == <s>Әй, саған Ахмет Байтұрсынов не жамандық істеді? [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы|Мына мақаланы]] қандай мақсатпен жойдың? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:12, 2022 ж. шілденің 18 (+06)</s> == Мән-мағынасыз үлес қосқанды қоймадың-ә == [[Алан Менкен|Мына мақалаға]] жағаласып, шағын өңдеме жасапсың. Бірақ сол өңдеменің өзі мағынасыз болып шықты. Kasymov, есуастықтан арылу керек. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. шілденің 25 (+06) :{{@|Ерден Карсыбеков}}, Ол үлгіні МЕН жасадым, есуас болмасан {{tl|музыкант}} үлгісіне кіріп <code>Фон</code> параметрін қалай толтыру керектігі көрсетілген. Көзі ашық, әріп танитын жансын ғой. Одан да жуықтағы өзгерістерді тексерістен өткізіп отырсан пайдасы 1000 есе болар еді, менімен базардағы сатушылар ұқсап салғыласып, артымнан қалмай --[[Арнайы:Үлесі/95.82.126.85|95.82.126.85]] 00:35, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :: Балақай, үлгіні ешкім айтып отырған жоқ. Оқи алмасаң, мұғаліміңе айтып жібер, есуастанбай. Мен жазған мақалаларыма қызғанып жүрсің ба әлде, артымнан бір есалаң бала сияқты қалмай отырсың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 00:45, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::{{@|Ерден Карсыбеков}} Мен не деймін, домбырам не дейді. Мақаланың мазмұнын біреу өзгертті ма? Есуастықты қойып қандай өзгеріс жасағанды көзіңді ашып, асықпай қара! --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:53, 2022 ж. шілденің 26 (+06) :::: Иә, мақаланың мазмұны еш өзгерген жоқ. Мен саған соны айтып отырмын ғой, сен еш мағынасыз үлес қосып жүрсің, еріккен бір сандалбай болдың ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:07, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Кино мен математиканы шатастырған баланы бірінші рет көріп тұрмын == [[Операторлық өнер]] деген мақаланы жедел жоюға ұсынғаның қате. Ұсыну себебінде сен оған дубликат мақала бар деп көрсетіпсің. Енді [[Операторлар|сол мақаланы]] ашып қарамайсың ба?! Ол математикалық операторлар туралы ғой, ал анау кино жайында. Сен өзің неше сынып бітіргенсің??? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 08:33, 2022 ж. шілденің 26 (+06) == Жедел жою == * Коммунистическая (метро бекеті) * <s>Философские труды Королевского общества</s> * <s>Әбдіжәміл кәрімұлы нұрпейісов</s> Осы беттерді жедел жоюды сұраймын. Ойланбай-ақ жоя салуға болады ғой. Өзіңіз қарап көрерсіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} екеуін жойдым, метро бекеті керек болып қалуы мүмкін--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:40, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) 9uog2yz4wt0upveev8tm0742zxcvd60 0 126024 3056502 2975196 2022-08-01T16:34:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = А`Студио |Шынайы атауы = |Логотипі = |Логотип ені = |Суреті = A`Studio, Плющев, Ясногородская.jpg |Сурет тақырыбы = «Эхо Москвы» атты Ресей радиобағдарламада |Сурет ені = |Фон = group_or_band |Жанры = [[поп-музыка|Поп]]<br />[[Софт-рок]]<br />[[Диско]]<br />[[Поп-рок]]<br /> [[Хард рок]] |Белсенділік жылдары = 1987 - қазіргі уақыт |Мемлекет = {{USSR}}<br />{{KAZ}} |Қайдан = Алматы |Тілі = [[қазақ тілі]], [[орыс тілі]], [[ағылшын тілі]] |Басқаша атауы = |Лейблі = |Басқа да жобалары = |Құрамы = [[Байғали Серкебаев]]<br />[[Владимир Миклошич]]<br />[[Кэти Топурия]] |Бұрынғы қатысушылары = [[Наджиб Вильданов]]<br />[[Болат Сыздықов]]<br />[[Сағнай Абдулин]]<br />[[Батырхан Шүкенов]]†<br />[[Полина Гриффис]]<br />[[Бағлан Садуақасов]]†<br />[[Темірлан Садуақасов]]<br />[[Фёдор Досумов]] |Сайты = [http://www.astudio.ru www.astudio.ru] }} '''A`Studio'''<ref>[http://www.astudio.ru A’Studio :: Официальный сайт]</ref> (А-Студио) – [[Қазақстан]]-[[Ресей]] музыкалық поп-тобы. Топ құрамы бірнеше рет өзгеріске ұшырайды. Қазіргі құрамда: [[Байғали Серкебаев]], [[Владимир Миклошич]], және [[Кэти Топурия]] өнер көрсетеді. Музыкалық топты Қазақстан композиторы және дирижер [[Тасқын Оқапов]] ұйымдастырған. «Арай» вокалды-инструменталды ансамблі атауымен топ Байғали Серкебаев, Болат Сыздықов және Владимир Миклошич құрамында [[Роза Рымбаева]]мен бірге 1982 жылы топтың құрамына [[Батырхан Қамалұлы Шүкенов|Б.Шукенов]] қосылды. [[1987 жылы]] топ жаңа толықтырылған құрамында (Владимир Миклошич, Болатом Сыдзықов, Наджиб Вильданов, Батырхан Шукенов және Байғали Серкебаев) «Алма-Ата» атауымен, сосын «Алма-Ата Студио» болатын, кейін А.Б. Пугачеваның «Театр песни» атты театр-студиясына барғаннан кейін, «А-Студио», кейін келе – «А’Студио» болып өзгереді. 2000 жылға дейін топ вокалисі Батырхан Шүкенов болады. Ол кеткен соң орнына [[Полина Гриффитс]], кейін Кэти Топурия келеді. А’Студио жылдар бойы Қазақстан сазгері Еркеш Шакеевпен бірге жұмыс істеп келеді. [[2 тамыз]] [[2006 жыл]] 17 жыл бойы топтың гитаристы, әншісі және композиторы болған [[Бағлан Садвақасов]] Мәскеуде көлік апатының нәтижесінде қайтыс болады<ref>[http://www.utro.ru/articles/2006/08/02/571350.shtml В Москве погиб музыкант группы «А-Студио»]</ref>. 18 қараша [[2007 жылы]] топтың құрылуының 20-жылдығына Мәскеудегі Кремлевский сарайында А’Студио мерей тойлық концерт береді<ref name="rbc">[http://www.event.rbc.ru/ru/news/how_it_was/index.php?from4=6&id4=1788 Юбилейный концерт группы «А-студио» в Кремле на www.event.rbc.ru (Светские события. Клуб РБК)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150723025613/http://www.event.rbc.ru/ru/news/how_it_was/index.php?from4=6&id4=1788 |date=2015-07-23 }}</ref>. 2012 жылы топтың 25-жылдығына Кремлевский сарайында тағы бір концерт берілген. == Құрамы== === Қазіргі құрамы === * [[Байғали Серкебаев]] — клавишты аспаптар, вокал <small>(1987—қазіргі уақыт)</small> * Владимир Миклошич — бас-гитара <small>(1987—қазіргі уақыт)</small> * [[Кети Топурия]] — вокал <small>(2005—қазіргі уақыт)</small> === Бұрыңғы топ мүшелері === * Наджиб Вильданов — вокал <small>(1987—1989)</small> * [[Батырхан Қамалұлы Шүкенов|Батырхан Шукенов]] — вокал, саксофон <small>(1987—2000, 2007, 2012)</small> † * [[Болат Сыздықов]] — гитара <small>(1987—1989)</small> * Сағнай Абдулин — соқпалылар <small>(1987—1990)</small> * Бағлан Садвақасов — гитара <small>(1989—2006)</small> † * Полина Гриффис — вокал <small>(2001—2004, 2007)</small> * Темірлан Садвақасов — гитара <small>(2006—2007)</small> * Фёдор Досумов — гитара <small>(2007—2012)</small> === Басқа музыканттар === * Евгений Дальский — ұрмалы, бас-барабан * Сергей Кумин — акустикалық гитаралар * Андрей Косинский — клавиштылар, бэк-вокал === Уақыт пен қатысушылар кестесі === <timeline> ImageSize = width:1000 height:300 PlotArea = left:120 bottom:80 top:10 right:0 Alignbars = justify DateFormat = dd/mm/yyyy Period = from:01/01/1987 till:01/01/2015 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors= id:Lines value:black legend:Альбом Legend = orientation:horizontal position:top Colors = id:Lead value:red legend:Вокал id:Keys value:gray(0.4) legend:Клавиштылар id:Bass value:green legend:Бас id:Guitar value:blue legend:Гитара id:Wind value:orange legend:Саксофон id:Drums value:purple legend:Соқпалылар Legend = orientation:vertical position:bottom columns:1 ScaleMajor = increment:2 start:1988 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1988 LineData = at:01/06/1988 color:black layer:back at:01/06/1991 color:black layer:back at:01/06/1993 color:black layer:back at:01/06/1994 color:black layer:back at:01/06/1996 color:black layer:back at:01/06/1998 color:black layer:back at:01/06/2001 color:black layer:back at:01/06/2005 color:black layer:back at:01/09/2007 color:black layer:back at:01/06/2010 color:black layer:back BarData = bar:Baygali text:"Байғали Серкебаев" bar:Miklosic text:"Владимир Миклошич" bar:Najeeb text:"Наджиб Вильданов" bar:Batyr text:"Батырхан Шукенов" bar:Griffith text:"Полина Гриффис" bar:Keti text:"Кети Топурия" bar:Bulat text:"Болат Сыздықов" bar:Baga text:"Бағлан Садвақасов" bar:Tamerlan text:"Темірлан Садвақасов" bar:Federiko text:"Фёдор Досумов" bar:Sagnay text:"Сағнай Абдулин" PlotData= width:10 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) bar:Batyr from:start till:01/10/2000 color:Lead bar:Batyr from:start till:01/10/2000 color:Wind width:3 bar:Najeeb from:start till:01/06/1989 color:Lead bar:Griffith from:01/10/2000 till:01/06/2004 color:Lead bar:Keti from:01/09/2004 till:end color:Lead bar:Bulat from:start till:01/06/1989 color:Guitar bar:Baga from:01/06/1989 till:02/08/2006 color:Guitar bar:Baga from:01/06/2004 till:01/09/2004 color:Lead Width:3 bar:Tamerlan from:02/08/2006 till:02/08/2007 color:Guitar bar:Federiko from:02/08/2007 till:31/12/2012 color:Guitar bar:Baygali from:start till:end color:Keys bar:Miklosic from:start till:end color:Bass bar:Sagnay from:start till:01/06/1990 color:Drums </timeline> == Дискографиясы == === Альбомы === * «Путь без остановок» — 1988 * «Джулия» — 1990 * «A`СТУДИО» — 1993 * «Солдат любви» — 1994 * «A`STUDIO LIVE» — 1995 * «Нелюбимая» — 1996 * «The Best» — 1997 * «Грешная страсть» — 1998 * «S.O.S.» — 2001 * «Такие дела» — 2001 * «Улетаю» — 2005 * «905» — 2007 * «ХХ» — 2007 * DVD «Total» — 2007 * MP3 «Total» — 2007 * «Волны» — 2010 === Радиосинглдар === {| class=wikitable style=text-align:center; ! rowspan=2| Жыл ! rowspan=2| Аты ! colspan=3| Чарттар<ref>[http://tophit.ru/cgi-bin/artinfo.cgi?id=18026 Общие параметры ротации всех треков исполнителя на радиостанциях, работающих в системе TOPHIT.RU]{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ! rowspan=2| Альбом |- style=font-size:smaller; ! width=45| [[Russian Airplay Chart|RUS]] ! width=45| [[Moscow Airplay TopHit 100|Moscow Airplay]] ! width=45| Жылдық нәтиже |- | rowspan=1| 2004 | align=left| «Ночь-подруга» | 2 | - | 29<ref name="year-04">[http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2004 tophit.ru: Airplay Detection Tophit 200 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160105180916/http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2004 |date=2016-01-05 }}</ref> | align=center rowspan="11"| |- | rowspan=2| 2005 | align=left| «Улетаю» | 2 | 3 | 1<ref name="year-05">[http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2005 tophit.ru: Airplay Detection Tophit 200 2005<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160105211443/http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2005 |date=2016-01-05 }}</ref> |- | align=left| «2 Половинки» | 46 | - | - |- | rowspan=1| 2006 | align=left| «Еще люблю» | 1 | 1 | 30<ref name="year-07">[http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2007 tophit.ru: Airplay Detection Tophit 200 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306094940/http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2007 |date=2012-03-06 }}</ref> |- | rowspan=2| 2007 | align=left| «Бегу к тебе» | 18 | align=center rowspan="2"|33 | 76<ref name="year-07"/> |- | align=left| «Ангел» | 11 | 87<ref name="year-07"/> |- | rowspan=2| 2008 | align=left| «Душа» | align=center colspan="2"|32 | - |- | align=left| «Сердцем к сердцу» <small>(feat. [[Отпетые мошенники (топ)|Отпетые Мошенники]])</small><ref>[http://tophit.ru/cgi-bin/trackinfo.cgi?id=12903 Основные параметры ротации трека на радиостанциях, работающих в системе TOPHIT.RU]{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | 24 | 34 | 95<ref name="year-08">[http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2008 tophit.ru: Airplay Detection Tophit 200 2008] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306094604/http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2008 |date=2012-03-06 }}</ref> |- |- | rowspan=1| 2009 | align=left| «Так же как все» | 5 | 18 | 10<ref name="year-09">[http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2009 tophit.ru: Airplay Detection Tophit 200 2009] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120306095020/http://tophit.ru/airplay_year.shtml?year=2009 |date=2012-03-06 }}</ref> |- | rowspan=2| 2010 | align=left| «Это война» | 175 | - | - |- | align=left| «Fashion Girl» | 23 | 21 | - |- |} <div class="references-small"> «—» <br /> </div> == Видеографиясы == {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Жыл ! style="background:#B0C4DE;" | Клип ! style="background:#B0C4DE;" | Режиссёр ! style="background:#B0C4DE;" | Альбом |----- | [[1989 жыл]] | «Джулия» | | «A'Studio» |----- | [[1991 жыл]] | «Белая река» | Алексей Беркович | «Джулия» |----- | [[1993 жыл]] | «Солдат любви» | | «Солдат любви» |----- | [[1995 год в музыке|1995]] | «Эти тёплые летние дни» | | «Солдат любви» |----- | [[1996 жыл]] | «Нелюбимая» | | «Нелюбимая» |----- | [[1998 жыл]] | «Грешная страсть» | Михаил Хлебородов | «Грешная страсть» |----- | [[1998 жыл]] | «Снег в пустыне» | Анатолий Берсенев | «Грешная страсть» |----- | [[2000 жыл]] | «Виртуальная любовь» | Сергей Баженов | |----- | [[2001 жыл]] | «Такие дела» | Глеб Орлов | «Такие дела» |----- | [[2001 жыл]] | «SOS» | Олег Гусев | «Такие дела» |----- | [[2002 жыл]] | «Помни это» | | «Такие дела» |----- | [[2004 жыл]] | «Ночь-подруга» | Олег Гусев | «Улетаю» |----- | [[2005 жыл]] | «Ты» | Олег Гусев | «Улетаю» |----- | [[2005 жыл]] | «Улетаю» | Резо Гигинеишвили | «Улетаю» |----- | [[2006 год в музыке|2006]] | «Еще люблю» | Глеб Орлов | «905» |----- | [[2007 жыл]] | «Бегу к тебе» | Евгений Курицын | «905» |----- | [[2007 жыл]] | «Ангел» | Александр Игудин | «905» |----- | [[2008 жыл]] | «Мой Казахстан»<br /><small>(Қазақстан эстрада жұлдыздарымен бірге)</small> | | |----- | [[2008 жыл]] | «Сердцем к сердцу»<br /><small>(feat. [[Отпетые мошенники (топ)|Отпетые Мошенники]])</small> | Баходыр Юлдашев | «Волны» |----- | [[2009 жыл]] | «Так же как все» | Баходыр Юлдашев | «Волны» |----- | [[2010 жыл]] | «Утренняя гимнастика (Будем жить)»<br /><small>(feat. [[Леонид Руденко]])</small> | Александр Бутаков | |----- | [[2010 жыл]] | «Fashion Girl» | Герман Глинский | «Волны» |----- | [[2012 жыл]] | «Просто прощай» | Алан Бадоев | |----- | [[2013 жыл]] | «Раз и навсегда»<br /><small>(feat. 3XL Pro)</small> | Григорий Скоморовский | OST «Бригада: Наследник» |----- | [[2013 жыл]] | «Папа, мама»<br /><small>(feat.Игорь Крутой)</small> | Олег Гусев | |----- | [[2014 жыл]] | «The only thing»<br /><small>(feat. [[Томас Невергрин]])</small> | | |----- | [[2015 год в музыке|2015]] | "[[Falling of love?|Вот она любовь]]" |} <div class="references-small"> </div> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.astudio.ru Топтың ресми сайты] * [http://www.motor.ru/archive/number100/art13 История группы журнал «Мотор» қыркүйек 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101127074010/http://motor.ru/archive/number100/art13 |date=2010-11-27 }} * [http://batyr.net Официальный сайт первого солиста группы А-Студио Батырхана Шукенова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161114033436/http://www.batyr.net/ |date=2016-11-14 }} * [http://polinagriffith.com Официальный сайт бывшей солистки группы А`Студио, Полины Гриффис] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200212085813/http://polinagriffith.com/ |date=2020-02-12 }} * [http://www.feershow.ru/about_artists/a/a-studio/ Биография группы А-СТУДИО на сайте Ваш Праздник] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151026001113/http://www.feershow.ru/about_artists/a/a-studio/ |date=2015-10-26 }} * {{thankyou.ru|http://thankyou.ru/music/pop/a_studio}} * [http://kudryats.journalisti.ru/?p=19610 Группа «A’Studio»: «Желаем вам много хорошей музыки, любви, счастья и здоровья!»] * [http://www.musictxt.ru/ru/a/a_studio/spisok.htm Тексты песен группы "А'Студио"] == Тағы қараңыз == * [[Болат Мұратұлы Сыздықов]] * [[Батырхан Қамалұлы Шүкенов]] k5wcl5h0337w0jumtkwt3qyxxeaqv1k 0 144013 3056617 3036825 2022-08-01T22:38:51Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Луций Домиций Аврелиан'''<ref name=autogenerated15>PLRE. «L. Domitius Aurelianus 6».</ref>(лат. Lucius Domitius Aurelianus), Аврелиан есімімен танымал— 270—275 жылдардағы [[Ұрым империясы|рим]] императоры. Аврелиан Рим империясын нығайтуда елін сәтті басқарған екінші "әскери император" еді. Аврелианнның басқаруы жылдарында бүлікшіл Галль империясы мен Пальмир патшалығы Римге қайта қосылған еді, ал шекара тұсындағы варварлық мемлекеттерді ойсырата жеңген болатын. Оның жетістіктері ІІІ 2ғасыр дағдарысы мен мемлекет тұрақтылығын сақтауға себепшілегенде жатыр. Аврелиан келесі жеңіс лауазымдарына ие болды: 270 немесе 271 жылдарда "Германдық Ағзам", 271 жылдан бастап "Готтық ағзам" 271 немесе 272 жылдардан бастап "Парфяндық Ағзам", "Карпийлік Ағзам", "Дакийлік Ағзам", келесі лауазымды алған уақыты белгісіз "Британдық Азам", "Сарматтық Ағзам", 274 жылдан бастап "Пальмирлік Ағзам", 274 жылдан бастап "Отан әкесі" және "Империя мен Шығысты жаңғыртушы". 2 Мінбе билігін алты рет иемденді (270 жылы екі рет, жыл сайын әр жылдың 10 желтоқсанында.), 270 жылдан бастап - ұлы понтифик. 271,274, 275 жылдары Консул. == Ертеректегі өмірі мен мансабы == Аврелиан 214 жылы 9 қыркүйекте аврелия сенаторынан жерді жалға алып, өңдеумен айналысқан шаруаның отбасында дүниеге келді. Антикалық ауторлардың пікірі бойынша Аврелианның дүниеге келген мекені әр жаққа меңзейді: Евтропий Дакии жағалауында дүниеге келді десе, Аврелианның "Августер тарихы" биографиясының ауторы Сирмийді нұсқайды.<ref>«История Августов». Божественный Аврелиан. III. 1.</ref>. "Августер тарихы" сол сияқты Аврелианнның император болатындығы турасында жорамал болғанын айтады.<ref>«История Августов». Божественный Аврелиан. IV. 3-7.</ref>. Аврелиан Рим азаматы болғаннан кейін жер өңдеуші тұрмыстық жағдайын легион сарбазына ауыстырды. Рим әскерінің құрамында сәтті қызмет етті. Батыр әрі шешімді тез қабылдай алатын Аврелиан өзіне кейін сәтті әскери мансапқа қол жеткізуде көмегі болған басшыларды қарата білді. Алтыншы Галль легионының трибуны, кейін Персияда елші қызметін атқарды. Валериан тұсында Аврелиан консул-суффект қызметіне бекітілуі мүмкін. (алайда оның консулдығы еш жерде , "Августер тарихынан" басқа жерде белгіленбеген, ).<ref>«История Августов». Божественный Аврелиан. V. 8.</ref>. Император [[Галлилен]] билігі тұсында Аврелиан Атты әскер бөлімшесінің басшысы болып бекіді. Готтардың Грецияға шабуылын естіген Галлиен оларға қарсы әскермен шыққан еді, мұнда Аврелиан да болуы мүмкін. Алайда, осы шайқаста император полк басшыларының бірі Авреол көтеріліске шығып, Медиолан бекінісін басып алды. Сол уақыттарда Галлиен бекіністі қоршауға алуыны тура келді, дәл осы кезеңде қастандық ойлаушылардың қолынан Галлиен қаза тапты. Дереккөздердің бірініе сүйенсек, Галлиенге қастандық ойлағандардың арасында Аврелиан да бар болуы мүмкін. Ол Галлиенге қарсы қастандық ойластырушылар қатарында болған КлавдииІІ жаңа императорды қолдаған болатын.<ref>[http://www.roman-emperors.org/claudgot.htm Weigel, Richard D. «Claudius II Gothicus (268 −270)», ''De Imperatoribus Romanis'', 2001] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110830085225/http://www.roman-emperors.org/claudgot.htm |date=2011-08-30 }}</ref>. Клавдии ІІ императорлығы тұсында Аврелиан мансаптың биіктеріне қол жеткізді. Готтармен соғыс басталған сәттерде оған барлық рим кавалериясы бағынды. Аврелиан Клавдияның оң қолы болды. Оның атты әскері Ниша тұсындағы шайқаста шешуші рөл атқарды. Готтар бұл соғыста жеңіліс тауып, Аврелиан ерекше қолбасшы ретінде танылды. Ол Балқандағы варварларға қарсы римдіктер жеңісімен аяқталған бірнеше соғысты өзі жүргізген болатын.<ref>Alaric Watson Aurelian and the Third Century. — Routledge, 1999. — р. 43-44.</ref>. == Сыртқы тұлғасы мен жеке қасиеттері == == Басқаруы == ===Империяны қайта құру === [[Сурет:Aureliancoin1.jpg|thumb|300px|left|Изображение Аврелиана на [[антониниан]]е]] ====Вандалдармен қақтығыс==== ==== Алемандар, маркомандар, ютунгтер құлауы ==== ====271 жылғы көтеріліс==== [[Сурет:Celio - le mura tra porta san Sebastiano e porta Ardeatina 1974.JPG|thumb|right|250px|Стена Аврелиана]] ====Готтармен соғыс ==== ==== Пальмир патшалығымен алғашқы соғыс ==== [[Сурет:Map of Ancient Rome 271 AD.svg|thumb|right|350px|Римская империя в 271 ж.. Жёлтым цветом показана Пальмирская империя, красным — Римская империя, зелёным — Галльская империя]] ====Галль империясын басып алу ==== === Реформалар === ==== Діни реформа ==== [[Сурет:Giovanni Battista Tiepolo - Il trionfo di Aureliano.jpg|thumb|right|350px|[[Джованни Батиста Тьеполо]]. Триумф Аврелиана]] ====Ақша реформасы ==== ==== Басқа да реформалар ==== ===Сенаттың әскермен қарым-қатынасы === [[Сурет:Aurelianus, Nordisk familjebok.png|thumb|left|200px|Портрет Аврелиана из шведской энциклопедии [[Nordisk familjebok]]]] ==== Сенат ==== ==== Әскер==== == Жанұясы== == Қаза болуы == == Басқаруының қорытындысы == == Сілтемелер == == Сыртқы сілтемелер == * [http://wildwinds.com/coins/ric/aurelian/i.html Монеты Аврелиана] == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Рим императорлары]] [[Санат:214 жылы туғандар]] [[Санат:275 жылы қайтыс болғандар]] 9jbswng0o7am5bni1wtwj5nspv2vzr7 0 145426 3056756 3012679 2022-08-02T09:27:22Z ДолбоЯщер 78348 «[[Санат:Ресей өзендері|Ресей өзендері]]» деген санатты аластады; «[[Санат:Татарстан өзендері|Татарстан өзендері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Өзен |атауы = Шуганка |шынайы атауы = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |карта = |карта ені = |карта атауы = |ұзындығы = 13 |су алабының ауданы = 60,5 |су алабы = [[Ик (Кама тармағы)|Ик]] бастауынан сағасына дейін |өзендердің су алабы = Кама |су шығыны = |өлшеу орны = |бастауы = |бастауының орны = |бастауының биіктігі = |s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |сағасы = КАС/Еділ/1804/118/243 |сағасының орны = |сағасының биіктігі = |m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |еңістігі = |ел = [[Ресей]] |аймақ = Татарстан Республикасы, Оренбург облысы, Башқұртстан Республикасы |commons = }} '''Шуганка''' — [[Ресей]]дегі өзен. Татарстан Республикасы, Оренбург облысы, Башқұртстан Республикасы<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Ресейлік «Гидротехникалық құрылыстарды және мемлекеттік су кадастрларын» тіркеу орталығы}}</ref> жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы КАС/Еділ/1804/118/243 орналасқан. Өзен ұзындығы 13 км-ді құрайды. == Су реестрінің мәліметтері == [[Ресей мемлекеттік су тізілімі]]нің мәліметі бойынша [[Кама су алабы өңірі]]не жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — [[Ик (Кама тармағы)|Ик]] бастауынан сағасына дейін. Өзен саласы — Белаяға қосылу құйылысына дейінгі Кама тармағының су алаптары , өзен алабы — Кама<ref name='Ресей МСР'/>. [[Ресей су ресурстары федералды агенттігі]] дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша<ref name='Ресей МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=182724|title=РФ мемлекеттік су реестрі: Шуганка}}</ref>: * Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 10010101312111100028602 * Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 111102860 * Су алабының коды — 10.01.01.013 * ГЗ томының нөмірі — 11 * ГЗ бойынша шығарылуы — 1 == Дереккөздер == {{reflist}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.mnr.gov.ru/ Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150526193507/http://www.mnr.gov.ru/ |date=2015-05-26 }} {{Суретсіз мақала}} {{тексерілмеген өзен}} [[Санат:Татарстан өзендері]] {{hydro-stub}} [[ru:Шуганка (приток Ика)]] tha5pbnsmwbyhb5rqkw1xyt1njbjt8j 0 156790 3056625 2999146 2022-08-01T23:17:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{АҚШ штаты |атауы = Айдахо |шынайы атауы = Idaho |ту = Flag of Idaho.svg |белгісі = Seal of Idaho.svg |карта = Map of USA ID.svg |лақапаты = «Гауһарлы Штат» |ұраны = «Әрқашан болады» ([[:en:Esto perpetua|Esto perpetua]]){{ref-en}} |әні = [[:en:Here We Have Idaho|Here We Have Idaho]]{{ref-en}} |астанасы = [[Бойсе]] |ірі қаласы = Бойсе |ірі қалалары = [[Айдахо-Фолс]]<br />[[Нампа]]<br />[[Покателло (Айдахо)|Покателло]]<br />[[Меридиан (Айдахо)|Меридиан]] |тұрғыны = {{gain}}1&nbsp;567&nbsp;582 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = 7,24 |тұрғыныОрны = 39 |ауданы = 216&nbsp;632 |құрлық ауданы = 214&nbsp;509 |су ауданы = 2 123 |су пайызы = 0,98 |ауданыОрны = 14 |ені = 491 |ұзындығы = 771 |ендік1 = 42° |ендік2 = 49° |бойлық1 = 111° |бойлық2 = 117° |максимал биіктігі = 3 861,2 |орташа биіктігі = 1 520 |минимал биіктігі = 217 |штат реті = 43 |штат стасусы = [[1890 жыл]] [[шілденің 3|3 шілде]] |штатқа дейін = Айдахо жері |губернаторы = [[Бутч Оттер]] |вице губернаторы = [[Бред Литтл]] |заң шығару органы = Айдахо легислатурасы<ref>Англияда және АҚШ-тың кейбір штаттарында заң шығаратын органдар атауы</ref> |жоғарғы палатасы = Айдахо сенаты |төменгі палатасы = Айдахо өкілдігінің палатасы |сенат мүшелері = [[Майк Крепо]]<br />[[Джим Риш]] |уақыт белдеуі = UTC−8/UTC−7,<br />[[Жазғы уақыт|жазда]] UTC−7/UTC−6 |автомобиль коды = |домені = .id.us |сайты = www.idaho.gov |ортаққордағы санаты = Idaho |түсініктемелер = {{reflist}} }} '''Айдахо''' ({{lang-en|Idaho}}, {{IPA|[ˈaɪdəhoʊ]}};<ref>{{cite web|url=http://inogolo.com/query.php?desc=381&key=1|title=Pronunciation of Idaho|work=Inogolo}}</ref> ''Айдахоу'') — тынық мұхиттық Солтүстік-Батыстағы [[Таулы штаттар]] тобына жататын [[АҚШ]] штаты. Штаттың ең үлкен қаласы және астанасы — [[Бойсе]]. Басқа штаттармен салыстырғанда жер көлемі жөнінен 14-ші, ал тұрғыны жөнінен 40-шы орында. Штат мәртебесін 43-ші ретпен [[1890 жыл]]ы [[шілденің 3|3 шілде]]де иеленді. Штаттың ресми лақап аты: ''«Гауһарлы Штат»'' ({{lang-en|«Gem state»}}), табиғи ресурстарының молшылығына байланысты қойылған. Штат ұраны: ''«Әрқашан болады»'' ({{lang-la|Esto perpetuum}}). == Топонимикасы == Тарихшылар арасында штаттың атауына байланысты ортақ пікір жоқ. Бірақ та бұған байланысты бірнеше болжамдар бар, соның бірі: [[1860 жыл]]ы лоббист Джордж Уиллинг ([[:en:George M. Willing|George M. Willing]]{{ref-en}}) жаңа жерді «Айдахо» деп атауды [[АҚШ Конгресі|АҚШ Конгресіне]] ұсынды. Оның айтуы бойынша, бұл сөз [[шошондар]] тайпасының тілінде «таулы гауһар» дегенді білдіреді ({{lang-en|gem of the mountains}}). Дегенмен, Конгресте Уиллингтің дәлелдеріне күмәнданды, және жаңа жерге «Колорадо» деген атау берілді. Алайда [[1859 жыл]]ы [[Колорадо]]ның бір қаласы Айдахо деп аталған болатын<ref name="rees">{{кітап |авторы = John E. Rees |тақырыбы = Idaho - its meaning, origin and application |сілтеме = http://www.archive.org/details/idahoitsmeaningo00reesrich |орны = Portland |баспасы = The Ivy Press |жыл = 1917 |allpages = 16 |isbn = 1113409312 }}</ref> ([[1866 жыл]]дан бастап - Айдахо-Спрингс).<ref>{{cite web|url=http://www.historicidahosprings.com/history/facts_trivia.php|title=Fun Facts and Trivia - Historic Idaho Springs|publisher=Historical Society of Idaho Springs|language=en|accessdate=2010-10-17}}</ref> Бірақ кей жерде Уиллинг бұл сөздің ойдан шығарылғаны жөнінде мойындады делінеді.<ref>{{кітап |авторы = Richard W. Etulain, Bert W. Marley |бөлігі = "Origins of the Name 'Idaho'" |тақырыбы = The Idaho heritage: a collection of historical essays |сілтеме = http://imnh.isu.edu/digitalatlas/geog/explore/essay.pdf |баспасы = Idaho State University Press |жыл = 1974 |allpages = 230 }}</ref><ref>{{мақала |авторы = Erl H. Ellis |тақырыбы = That Word "Idaho" |орны = Denver |баспасы = Western Folklore |жыл = 1951 |нөмірі = 4 }}</ref> Басқа болжамға сәйкес ''«айдахо»'' (бастапқыда {{lang-en|ee-dáh-how}} (''«и-да́-хоу»'') сөзі шошондар тілінде ''«[[Күн]] шығады»'' дегенді білдірген; сонымен бiрге бұл сөз [[арапахо]] тайпасының да тiлiнен болуы мүмкін.<ref name="rees"/> Үшінші болжам бойынша ''«айдахо»'' (''«ídaahę́»'') сөзі «жау» дегенді білдіреді, яғни [[атабасктар]] тайпасы [[команчтар]] тайпасын осылай атаған.<ref>{{cite web|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Idaho|title=Online Etymology Dictionary|language=en|accessdate=2010-10-17}}</ref> [[1860 жыл]]ы [[маусымның 9|9 маусымда]] [[Колумбия өзені]]нің бойымен бу [[кеме]]<nowiki/>сі жіберілді, ол ''«Айдахо»'' ({{lang-en|Idaho(e)}}) деп аталды.<ref name="rees"/><ref>{{cite web|url=http://www.visitidaho.org/press/about/idahos_name.htm|title=Idaho's Name|publisher=Official Idaho Vacation and Travel Planning Guide|language=en|accessdate=2010-10-17}}</ref> [[1861 жыл]]ы соның құрметіне жаңа құрылған округке Айдахо атауы берілді. [[1863 жыл]]ы [[Вашингтон]] аумағынан жаңа аумақ бөлініп шықты (Айдахо округімен аттас).<ref>{{cite web|url=http://www.accessidaho.org/aboutidaho/county/idaho.html|title=Idaho County|publisher=Idaho.gov|language=en|accessdate=2010-10-17}}</ref> Және [[1890 жыл]]ы Айдахо штат мәртебесін иеленді. == Тарихы == [[Сурет:Oregoncountry2.png|200px|thumb|left|Орегон жері, [[1818]]-[[1846]] жж.]] Айдахо жерінде алғашқы адамдар [[палеоүнділер]], б. з. д. XIII мыңжылдықта пайда болған деген мәліметтер кездеседі.<ref>{{cite web|title = Wilson Butte Cave|publisher=Bureau of Land Management|url = http://www.blm.gov/id/st/en/fo/shoshone/wilson_butte_cave.html|lang=en|accessdate = 2010-11-8}}</ref> Үнді тайпалары бірнеше мәдени аумақтарға бөлінген. Солардың ішінен өте ірі тайпалары - [[не-персе (тайпа)|не-персе]] және [[пайюттар (тайпа)|пайюттар]].<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/geog/native/text/main.htm|title=The Peoples of Idaho: Native Settlers|publisher=Idaho Museum of Natural History|lang=en|accessdate=2010-11-8}}</ref><ref>{{кітап |авторы = Jill Foran |тақырыбы = Idaho. A guide to American states, American States Series. |сілтеме = http://books.google.com/books?id=zafggckWtyYC |баспасы = Weigl Publishers Inc. |жыл = 2002 |pages = 17 |allpages = 32 }}</ref> Еуропалықтардың келуіне дейін Айдахода 8 мыңдай адам мекен еткен.<ref>{{cite web|url=http://www.visitidaho.org/press/about/idaho_culture.htm|title=Idaho Culture|publisher=Official Idaho Vacation and Travel Planning Guide|lang=en|accessdate=2010-11-10}}</ref> Айдахо жеріне аяқ басқан алғашқы ақ адамдар [[Льюис және Кларк экспедициясы]]ның мүшелері болды. Бұл экспедиция [[1805 жыл]]ы [[тамыздың 12|12 тамызда]] өткен.<ref>{{cite web|url=http://www.nps.gov/nr/travel/lewisandclark/lem.htm|title=Lemhi Pass--Lewis and Clark Expedition|publisher=A National Register of Historic Places Travel Itinerary|lang=en|accessdate=2010-11-10}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.blm.gov/pgdata/etc/medialib/blm/id/special_areas/lewis_and_clark_backcounty.Par.84759.File.dat/LCBackCountryByway_web.pdf|title=The Lewis and Clark Back Country Byway and Adventure Road|publisher=Bureau of Land Management|lang=en|accessdate=2010-11-11}}</ref> Келесі жылдары Айдахо қамбат аң терісімен айналысатын компаниялардың [[траппер]]лерімен белсене зерттеле бастада. Сонымен қоса АҚШ пен [[Ұлыбритания]] арасында Айдахо жері үшін аймақтық даулар болды. Нәтижесінде [[1846 жыл]]ы [[маусымның 15|15 маусымда]] [[Орегон келісімі]] бекітіліп, Орегон жері АҚШ-қа өтті.<ref>{{cite web|url=http://www.lexum.umontreal.ca/ca_us/en/cus.1846.28.en.html|title=Treaty between Her Majesty and the United States of America, for the Settlement of the Oregon Boundary|publisher=Université de Montréal|lang=en|accessdate=2010-11-20}}</ref> [[1850 жж.|1850]]-[[1860 жж.|60]] жылдары Айдахо аумағынан [[алтын]]ның бай қоры табылды, бұл алтын іздеушілердің көптеп келіуіне алып келді. Сонымен қоса алғашқы қалалар пайда бола бастады. [[1890 жыл]]ы [[шілденің 3|3 шілдеде]] Айдахо 43-ші ретпен штат статусын иеленді. Қазіргі таңда штаттың ең басты өнеркәсіп салалары - [[Тау-кен ісі|тау-кен өндірісі]], [[ауыл шаруашылығы]] және ғылыми-техникалық секторлар. == Географиясы == [[Сурет:National-atlas-idaho.PNG|thumb|right|300px|Айдахо картасы]] Штаттың ауданы {{nobr|216 446 км²}} құрайды ({{nobr|83 570 шаршы миль}}).<ref name="landwater">{{кітап |бөлімі = Table 347. Land and Water Area of States and Other Entities: 2000 |тақырыбы = Statistical Abstract of the United States: The National Data Book |сілтеме = http://books.google.com/books?id=jlToB5qQT4gC |жауапты = Census Bureau |баспасы = Government Printing Office |жыл = 2005 |pages = 221 |allpages = 512 |isbn = 0160739780 }}</ref> Бұл көрсеткіш бойынша басқа штаттармен салыстырғанда 14-ші орында.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/cen2000/phc3-us-pt1.pdf|title=United States Summary: 2000, Population and Housing Unit Counts|publisher=U.S. Census Bureau|language=en|accessdate=2010-11-04}}</ref> Су бетінің жиынтық ауданы {{nobr|2 131 км²}} ({{nobr|823 шаршы миль}}),<ref name="landwater"/> яғни 0,98 %. Штаттың оңтүстігінен солтүстігіне дейінгі ұзындығы 164 және 479 мильді құрайды немесе 264 және 771 км, сәйкесінше ең қысқа және ең ұзын бөліктерінде. Штаттың шығысынан батысына дейінгі ұзындығы 45 мильден 305 мильге дейін немесе 72 км-ден 491 км-ге дейін, сәйкесінше ең тар және ең кең бөліктерінде.<ref name="profile">{{cite web|url=http://www.sos.idaho.gov/elect/bluebook/2010/01_profile.pdf|title=Idaho Profile|publisher=Idaho Secretary of State|language=en|accessdate=2010-11-4}}</ref> Айдахо оңтүстігінде [[Юта]] және [[Невада]] штаттарымен,<ref name="coords">{{cite web|url=http://pubs.usgs.gov/of/2005/1235/of2005-1235.pdf|title=Spatial databases for the geology of the Northern Rocky Mountains - Idaho, Montana, and Washington|publisher=U.S. Geological Survey|language=en|accessdate=2010-11-04}}</ref> солтүстігінде — [[Британдық Колумбия]] [[Канада|канадалық]] провинциясымен,<ref>{{cite web|url=http://www.vancouverisland.com/regions/towns/?townID=4020|title=Washington State, USA|publisher=Vancouverisland.com|language=en|accessdate=2010-11-04}}</ref> шығысында — [[Вайоминг]]<ref name="coords"/> штатымен және [[Биттеррут]] жотасын бойлай [[Монтана]] штатымен шектеседі.<ref name="climate">{{cite web|url=http://www.wrcc.dri.edu/narratives/IDAHO.htm|title=Climate of Idaho|publisher=Western Regional Climate Center|language=en|accessdate=2010-11-04}}</ref><ref name="bitterroot">{{cite web|url=http://geonames.usgs.gov/pls/gnispublic/f?p=gnispq:3:2565071053114906::NO::P3_FID:395685|title=GNIS Detail - Bitterroot Range|publisher=U.S. Geological Survey|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref> Ал батысында [[Орегон]] және [[Вашингтон]] штаттарымен шектеседі. Осылайша Айдахо штаты басқа алты штаттармен және бір [[Канада|канадалық]] провинциямен шектесіп жатыр. Айдахо континенттiк су айырықтың батысында орналасқан.<ref name="climate"/> Штаттың 8 ірі геологиялық аймағы бар. Ең ескілерінің жасы 1 400 миллион жылды құрайды, ал жаңаларының жас шамасы — 16-17 миллион жыл. Штаттың жері көбіне таулы болып келеді. Батысынан шағасына дейін [[Плато Снейк-Ривер|Снейк өзен аңғары]] созылып жатыр.<ref>{{cite web|url=http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=35549|title=Snake River Plain, Idaho|publisher=Earth Observatory, NASA|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref> Аңғарда орналасқан штаттың ірі қалалары: [[Нампа (Айдахо)|Нампа]], [[Колдуэлл (Айдахо)|Колдуэлл]], [[Айдахо-Фолс (Айдахо)|Айдахо-Фолс]], [[Покателло (Айдахо)|Покателло]] т. б., соның ішінде қазіргі астанасы — [[Бойсе]]. Айдахо штатында бірнеше кеме жүзетін өзендер бар, соның ішінде [[Снейк өзені]].<ref>{{cite web|url=http://geonames.usgs.gov/pls/gnispublic/f?p=gnispq:3:4146615203244383::NO::P3_FID:1533479|title=Snake River|publisher=U.S. Geological Survey|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref> Штатта 2 мыңдай көл бар деп саналады. Ең ірі көлі — [[Панд-Орей (көл)|Панд-Орей]]. Оның аумағы 180 шаршы миль (466 км²).<ref name="profile"/> Айдахоның ең биік нүктесі — [[Бора-Пик]] ({{nobr|3 859 [[метр|м]]}}). Ол [[Лост-Ривер (Айдахо)|Лост-Ривер]] өзен аңғарында орналасқан.<ref>{{cite web|url=http://www.ngs.noaa.gov/cgi-bin/ds_mark.prl?PidBox=PZ0770|title=The NGS Data Sheet|publisher=National Geodetic Survey|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref> Ең төмен нүктесі (216 м) [[Льюистон]] қаласындағы Клируотер және Снейк өзендерінің қиылысында орналасқан.<ref>{{cite web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2008/02/07/national/main3800873.shtml#|title=State Fast Facts: Idaho#Geography|publisher=CBS news|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref><ref>{{cite web|url=http://geology.com/states/idaho.shtml|title=Idaho Geology|publisher=Geology.com|language=en|accessdate=2010-10-25}}</ref> {| class="wikitable" border="1" width ="60%" border = 2 align="center" !colspan="3"|Көрші штаттар |----- | width ="35 %" align="center" | ''Солтүстік-батыс:''<br /> {{Ту|Вашингтон}} | width ="30 %" align="center" | ''Солтүстік:''<br /> {{Ту|Британдық Колумбия}} ([[Канада]]) | width ="35 %" align="center" | ''Солтүстік-шығыс:''<br /> {{Ту|Монтана}} |----- | width ="10 %" align="center" | ''Батыс:''<br /> {{Ту|Орегон}} | width ="35 %" align="center" | [[Сурет:Brosen windrose.svg|50px]] | width ="30 %" align="center" | ''Шығыс:''<br /> {{Ту|Вайоминг}} |----- | width ="35 %" align="center" | ''Оңтүстік-батыс''<br /> {{Ту|Невада}} | width ="30 %" align="center" | ''Оңтүстік:''<br /> {{Ту|Юта}} | width ="35 %" align="center" | ''Оңтүстік-шығыс:''<br /> {{Ту|Вайоминг}} |} === Суреттері === {| class=graytable |-align=center | [[Сурет:Clarkia leaf.jpg|200px]] | [[Сурет:Seven Devils.jpg|200px]] <!--| [[Сурет:OR hells canyon.jpg|200px]]--> | | [[Сурет:Snake River view near Twin Falls, Idaho.jpg|200px]] | [[Сурет:Open Snake River Plain near Boise.jpg|200px]] |-align=center | Кларкия шөгінділерінен қазып <br>алынған өсімдік жапырақтары | Жеті шайтан таулары <!--| Хеллс-Каньон--> | Овайхи өзенінің каньоны | Снейк өзені | Снейк өзен аңғары |} == Климаты == [[Сурет:Us-id-st-maries-river.png|250px|right|thumb|Сент-Мериз өзені, [[сәуір]] айы]] Штат өзінің бірқалыпсыз [[климат]]ымен ерекшеленеді. [[Тынық мұхиты]]нан 500 км-ге қарамастан, Айдахоның климатына батыстан келетін ауа ағындары (атмосфералық ылғалдың негізгі көзі) ықпал етеді. [[Жаз]]ды күндері ауа массалары [[Мексика шығанағы]] мен [[Кариб теңізі]]нен айтарлықтай ылғал алып келеді. Қысты күндері [[бұлттылық]]тың, ылғалдың және [[температура]]ның орташа көрсеткіштері АҚШ-тың басқа бөліктеріне қарағанда жоғары болып келеді. Жалпы Айдахоның климаты [[қоңыржай климат]]ты, оңтүстігіне қарай климаты [[Құрғақ климат|құрғақ]]. Дауыл және құйындар өте сирек болады.<ref>{{мақала | авторы = Donna Henderson, Aberdeen Research, Christopher J.Williams, Jeffrey S. Miller | тақырыбы = Прогнозирование фитофтороза картофеля в южном Айдахо с использованием логистического регрессивного анализа | шынайы атауы = Forecasting Late Blight in Potato Crops of Southern Idaho Using Logistic Regression Analysis | сілтеме = http://ceimperial.ucdavis.edu/files/81572.pdf | тілі = en | жауапты = | баспа авторы = | басылым = Plant Disease | түрі = | орны = | баспасы = The American Phytopathological Society | жыл = тамыз 2007 | томы = 91 | нөмірі = 8 | беттері = 951-956 | isbn = | issn = }}</ref> == Флора және фаунасы == [[Сурет:Pinus monticola Idaho.jpg|150px|left|thumb|[[Қарағай|Айдахо ақ қарағайы]]<ref>А. Д. Букштынов, Б. И. Грошев, Г. В. Крылов. Леса (Природа мира). М.: Мысль, 1981</ref> ({{lang-la|Pinus monticola}}), Айдахо штатының белгілерінің бірі]] [[Сурет:Gs5.jpg|140px|right|thumb|Айдахо боршатышқаны]] Штаттың аумағында 10 [[биом]]дар кездеседі және 3 мыңға жуық байырғы өсімдіктер өседі, соның ішінде [[ағаш]]тың 20 түрі.<ref>{{cite web|url=http://www.idahoforests.org/trees1.htm|title=Trees of The Idaho Forest|publisher=Idaho Forest Products Commission|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> Ылғалға бай өзен жағалауларында [[Батыс Тсугасы]] ({{lang-la|Tsuga heterophylla}}),<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=TSHE|title=PLANTS Profile for Tsuga heterophylla (western hemlock)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Қатпарлы Туя]] ({{lang-la|Thuja plicata}})<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=THPL|title=PLANTS Profile for Thuja plicata (western redcedar)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> және [[Қылшықты Терек]] ({{lang-la|Populus trichocarpa}}) өседі;<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=POBAT|title=PLANTS Profile for Populus balsamifera ssp. trichocarpa (black cottonwood)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> құрғақ жерлерінде [[Сары қарағай]] ({{lang-la|Pínus ponderósa}})<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=PIPO|title=PLANTS Profile for Pinus ponderosa (ponderosa pine)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> және [[Мензис Псеудотсугасы]] ({{lang-la|Pseudotsuga menziesii}}) өседі.<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=PSME|title=PLANTS Profile for Pseudotsuga menziesii (Douglas-fir)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> Штаттың таулы аймақтарында [[Ақ қабықты қарағай]] ({{lang-la|Pínus albicáulis}})<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=PIAL|title=PLANTS Profile for Pinus albicaulis (whitebark pine)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> және [[Тау Тсугсы]] ({{lang-la|Tsuga mertensiana}}) өседі.<ref>{{cite web|url=http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=TSME|title=PLANTS Profile for Tsuga mertensiana (mountain hemlock)|publisher=USDA PLANTS|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> Айдахо штатында мекендейтін сүтқоректілер: [[Вапити]] ({{lang-la|Cervus elaphus}} subspp.),<ref>{{мақала | авторы = Alvin A. Gajadhar, Stacy V. Tessaro, William D.G. Yates | тақырыбы = Diagnosis of Elaphostrongylus cervi infection in New Zealand red deer (Corvus elaphus) quarantined in Canada, and experimental determination of a new extended prepatent period | сілтеме = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1686244/pdf/canvetj00356-0035.pdf | тілі = en | орны = | баспасы = Can Vet J | жыл = 1994 | томы = 35 | беттері = 433-437 | isbn = | issn = }}</ref><ref>{{cite web|url=ftp://ftp-fc.sc.egov.usda.gov/WHMI/WEB/pdf/amerELK.pdf|title=American Elk|publisher=Natural Resources Conservation Service|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Бұлан]] ({{lang-la|Alces alces}}),<ref>{{cite web|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.3955/046.084.0110?journalCode=nwsc|title=New Record of Moose (Alces alces) in Southeastern Washington State|author=R. Lee Lyman|publisher=Northwest Scientific Association|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Аққұйрықты бұғы]] ({{lang-la|Odocoileus virginianus}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Hoofed/wtde/wtde.htm|title=White-tailed Deer|author=Donald Streubel|publisher=Idaho State University|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Қарақұйрықты бұғы]] ({{lang-la|Odocoileus hemionus}}),<ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/database/feis/animals/mammal/odhe/all.html|title=Odocoileus hemionus|publisher=US Forest Service|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Ашамүйізді киік]] ({{lang-la|Antilocapra americana}}),<ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/database/feis/animals/mammal/anam/all.html|title=Antilocapra americana|publisher=US Forest Service|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Сабау қой]] ({{lang-la|Ovis canadensis}}),<ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/database/feis/animals/mammal/ovca/all.html|title=Ovis canadensis|publisher=US Forest Service|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Қар ешкісі]] ({{lang-la|Oreamnos americanus}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Hoofed/mogo/goat.htm|title=Mountain Goat|author=Donald Streubel|publisher=Idaho State University|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Барибал]] ({{lang-la|Ursus americanus}}),<ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/database/feis/animals/mammal/uram/all.html|title=Ursus americanus|publisher=US Forest Service|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Пума]] ({{lang-la|Puma concolor}}),<ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/database/feis/animals/mammal/puco/all.html|title=Puma concolor|publisher=US Forest Service|lang=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> ірілері: [[Канада құндыздары]] ({{lang-la|Castor canadensis}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Rod/Beaver/beaver.htm|title=American Beaver|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Шалғынды қасқыр]] ({{lang-la|Canis latrans}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/canids/coyo/coyote.htm|title=Coyote|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Түлкі]] ({{lang-la|Vulpes vulpes}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/canids/refo/red_fox.htm|title=Red fox|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Ондатр]] ({{lang-la|Ondatra zibethicus}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Rod/Mice/musk/muskrat.htm|title=Muskrat|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Күзендер]] ({{lang-la|Mustela frenata}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/muste/ltwe/weasel.htm|title=Long-tailed Weasel|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Солтүстік Америкалық кәмшат]] ({{lang-la|Lutra canadensis}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/muste/nrott/otter.htm|title=Northern River Otter|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Америкалық борсық]] ({{lang-la|Taxidea taxus}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/muste/amba/ambafrm.htm|title=American Badger|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Солтүстік қалталы егеуқұйрық]] ({{lang-la|Thomomys talpoides}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Rod/Gophers/npogo/npgo.htm|title=Northern Pocket Gopher|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Америкалық күзен]] ({{lang-la|Mustela vison}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/muste/mink/mink.htm|title=Mink|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Жанаттар]] ({{lang-la|Procyon lotor}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/carn/raccoon/cora/corafrm.htm|title=Common Raccoon|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Америкалық сусарлар]] ({{lang-la|Martes americana}})<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/mammal/Carn/muste/ammr/marten.htm|title=American Marten|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref>. Айдахо аумағында үнемі ұя салатын тұқымдастарға [[Қырғауылдар тұқымдасы|Қырғауылдар тұқымдастары]] ({{lang-la|Phasianidae}})<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/rugr/rugr_mai.htm|title=Ruffed grouse Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/sagr/sagr_mai.htm|title=Sage grouse Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/bgse/bgse_mai.htm|title=Blue grouse Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/spgr/spgr_mai.htm|title=Spruce grouse Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/rphe/rphe_mai.htm|title=Ring-necked pheasant Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/phsntql/grpa/grpa_mai.htm|title=Gray partridge Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Қаршыға тұқымдасы|Қаршыға тұқымдастары]] ({{lang-la|Accipitridae}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/DIGITALATLAS/bio/birds/hawks/baea/baeafm.htm|title=Bald eagle Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/hawks/goea/goea.htm|title=Golden eagle Info|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Сұңқар тұқымдасы|Сұңқарлар тұқымдастары]] ({{lang-la|Falconidae}}),<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/DIGITALATLAS/bio/birds/hawks/merl/merlfm.htm|title=Merlin Species Account|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/hawks/pefa/pefa.htm|title=Peregrine falcon Info|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> [[Жапалақ тұқымдасы|Жапалақ тұқымдастары]] ({{lang-la|Strigidae}})<ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/owls/cbow/cbow_inf.htm|title=Common barn-owl Info|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref><ref>{{cite web|url=http://imnh.isu.edu/digitalatlas/bio/birds/owls/buow/buow_inf.htm|title=Burrowing owl Info|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2010-11-7}}</ref> т.б. жатады. === Сирек және жойылып бара жатқан түрлер === {{col-begin}} {{col-2}} ==== [[Омыртқалылар]] ==== ===== [[Сүтқоректілер]] (Mammalia) ===== * {{bt-kazlat|Қасқыр|Canis lupus}}<ref name="e">{{cite web|url=http://species.idaho.gov/thr_endgr.html|title=Threatened & Endangered Species|publisher=Idaho.gov|lang=en|accessdate=2010-11-8}}</ref> * {{bt-kazlat|Сұр аю}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat|Солтүстік бұғы|Rangifer tarandus}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat|Канада сілеусіні|Lynx canadensis}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat|Айдахо боршатышқаны|Spermophilus brunneus brunneus}}<ref name="e"/> ===== [[Балықтар]] (Pisces) ===== * {{bt-kazlat|Келмен балық|Oncorhynchus nerka}} <small>(Снейк өзені)</small><ref name="e"/> * {{bt-kazlat|Ақ бекіре|Acipenser transmontanus}} <small>(Кутеней өзені)</small><ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Salvelinus confluentus}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Oncorhynchus tshawytscha}} <small>(Снейк өзені)</small><ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Oncorhynchus mykiss}} <small>(Снейк өзені)</small><ref name="e"/> {{col-2}} ==== [[Омыртқасыздар]] (Invertebrata) ==== * {{bt-kazlat||Lanx sp.}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Pyrgulopsis bruneauensis}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Valvata utahensis}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Pyrgulopsis idahoensis}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Physa natricina}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Taylorconcha serpenticola}}<ref name="e"/> ==== [[Өсімдіктер]] (Plantae) ==== * {{bt-kazlat||Mirabilis macfarlanei}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Silene spaldingii}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Spiranthes diluvialis}}<ref name="e"/> * {{bt-kazlat||Howellia aquatilis}}<ref name="e"/> {{col-end}} == Тұрғыны == [[Сурет:Idaho population map.png|thumb|220px|right|Айдахо халқының тығыздығы]] [[2010 жыл]]ы Айдахо штатының тұрғындар саны 1 567 582 адамды құрады,<ref name="2010usda">{{cite web|url=http://www.ers.usda.gov/statefacts/ID.HTM|title=State Fact Sheets: Idaho: Population, Income, Education, Employment, and Federal Funds|publisher=Economic Research Service, USDA, Washington, DC|language=en|accessdate=2011-04-17}}</ref> алдыңғы жылмен салыстырғанда 21 781 адамға (1.4 %)<ref>{{cite web|url=http://quickfacts.census.gov/qfd/states/16000.html|title=Idaho QuickFacts from the US Census Bureau|publisher=U.S. Census Bureau|language=en|accessdate=2011-04-17}}</ref> және [[2000 жыл]]мен салыстырғанды 273 629 адамға (21,1 %) өсті.<ref name="2010usda"/> Басқа штаттармен салыстырғанда бұл көрсеткіш бойынша 40-шы орында.<ref name="idcensus">{{cite web|url=http://labor.idaho.gov/news/NewsReleases/tabid/1953/ctl/PressRelease/mid/2527/itemid/2284/Default.aspx|title=Idaho Ranks Fourth in Fastest Growing States in 2010 Census|publisher=Idaho Department of Labor News|language=en|accessdate=2011-04-17}}</ref> 2010 жылы Айдахо штаты 2000-2010 жылдар аралығындағы тұрғынның өсу деңгейі бойынша төртінші орын алды. Айдаходан жоғарырақ көрсеткіштерге ие болған [[Невада]] (35,1 %), [[Техас]] (21,7 %) және [[Калифорния]] (10 %) штаттары. Ал [[2004]]-[[2005 жыл]]дар аралығындағы көрсеткіштер бойынша Невада мен [[Аризона]] штаттарынан кейін 3-ші орында болған. Тұрындарының жартысына жуығы қалада тұрады. Этникалық құрамы (2000 жылғы деректер бойынша):<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf|title=Ancestry: 2000|publisher=census.gov|language=en|accessdate=2011-10-24}}</ref> * немістер — 18,8 %, * ағылшындар — 18,1 %, * ирландықтар — 10 %, * байырғы американдықтар — 8,1 %, * мексикалықтар — 5,5 %. Штаттың тұрғындар санының динамикасы төменде келтiрiлген.<ref>{{cite web|url=http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php|title=Resident Population Data — 2010 Census|publisher=census.gov|language=en|accessdate=2011-10-24}}</ref> <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:700 height:340 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:1600000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:200000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:1870 text:1870 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1980 text:1980 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 PlotData= color:barra width:27 align:center bar:1870 from:0 till: 14999 bar:1880 from:0 till: 32610 bar:1890 from:0 till: 88548 bar:1900 from:0 till: 161772 bar:1910 from:0 till: 325594 bar:1920 from:0 till: 431866 bar:1930 from:0 till: 445032 bar:1940 from:0 till: 524873 bar:1950 from:0 till: 588637 bar:1960 from:0 till: 667191 bar:1970 from:0 till: 712567 bar:1980 from:0 till: 943935 bar:1990 from:0 till: 1006749 bar:2000 from:0 till: 1293953 bar:2010 from:0 till: 1567582 PlotData= bar:1870 at: 14999 fontsize:S text: 14999 shift:(0,5) bar:1880 at: 32610 fontsize:S text: 32610 shift:(0,5) bar:1890 at: 88548 fontsize:S text: 88548 shift:(0,5) bar:1900 at: 161772 fontsize:S text: 161772 shift:(0,5) bar:1910 at: 325594 fontsize:S text: 325594 shift:(0,5) bar:1920 at: 431866 fontsize:S text: 431866 shift:(0,5) bar:1930 at: 445032 fontsize:S text: 445032 shift:(0,5) bar:1940 at: 524873 fontsize:S text: 524873 shift:(0,5) bar:1950 at: 588637 fontsize:S text: 588637 shift:(0,5) bar:1960 at: 667191 fontsize:S text: 667191 shift:(0,5) bar:1970 at: 712567 fontsize:S text: 712567 shift:(0,5) bar:1980 at: 943935 fontsize:S text: 943935 shift:(0,5) bar:1990 at: 1006749 fontsize:S text: 1006749 shift:(0,5) bar:2000 at: 1293953 fontsize:S text: 1293953 shift:(0,5) bar:2010 at: 1567582 fontsize:S text: 1567582 shift:(0,5) TextData= fontsize:S pos:(220,20) text:Айдахо штатының тұрғындар санының динамикасы </timeline> <!-- === Діні ===--> === Ірі қалалары === <div align="center"> {| class="toccolours" style="margin:0 2em" |- | bgcolor="#C0C0C0" | '''Тұрғын саны 10 мыңнан асатын қалалар'''<br />1 шілде 2009 жылғы деректер бойынша<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/popest/cities/SUB-EST2009-4.html|title=Population Estimates|publisher=U.S. Census Bureau, Population Division|language=en|accessdate=2011-04-16}}</ref> |- | <table width="600" border="0" cellspacing="1" cellpadding="0"> <tr align="left"> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Бойсе]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}205,7</td> <td width="35%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Пост-Фолс (Айдахо)|Пост-Фолс]]</td> <td width="15%" style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}26,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Нампа (Айдахо)|Нампа]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}81,2</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Москоу (Айдахо)|Москоу]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}24,3</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Меридиан (Айдахо)|Меридиан]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}68,5</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Игл (Айдахо)|Игл]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}19,7</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Айдахо-Фолс (Айдахо)|Айдахо-Фолс]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}55,3</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Аммон (Айдахо)|Аммон]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}13,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Покателло (Айдахо)|Покателло]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}55,0</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Куна (Айдахо)|Куна]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}13,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Кёр-д’Ален (Айдахо)|Кёр-д’Ален]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}43,8</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Хейден (Айдахо)|Хейден]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}13,2</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Колдуэлл (Айдахо)|Колдуэлл]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}43,3</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Чаббак (Айдахо)|Чаббак]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}12,5</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Туин-Фолс (Айдахо)|Туин-Фолс]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}42,7</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Маунтин-Хоум (Айдахо)|Маунтин-Хоум]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{decrease}}12,3</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Льюистон (Айдахо)|Льюистон]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}31,9</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Гарден-Сити (Айдахо)|Гарден-Сити]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}11,9</td> </tr> <tr align="left"> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Рексбург (Айдахо)|Рексбург]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}28,9</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px;font-weight:bold"> [[Блакфут (Айдахо)|Блэкфут]]</td> <td style="font-family:Verdana, Arial;font-size:10px">{{gain}}11,2</td> </tr> </table> |} </div> == Экономикасы == [[Сурет:Tractor at work on a field in Idaho (cropped).jpg|thumb|right|250px|Айдахо алқабындағы трактор]] [[2010 жыл]]ы штаттың [[Жалпы ішкі өнім]]і (ЖІӨ) 55,4 миллиард [[доллар]]ды құраса, әр адамға шаққандағы ЖІӨ мөлшері {{nobr|35 363 долларды}} құрады.<ref>{{cite web|url=http://labor.idaho.gov/news/NewsReleases/tabid/1953/ctl/PressRelease/mid/2527/itemid/2332/Default.aspx|title=Idaho Gross State Product Rebounds in 2010|publisher=Idaho Department of Labor|language=en|accessdate=2011-06-21}}</ref> [[2008 жыл]]ы штаттың экономикасы АҚШ-тың басқа штаттарымен салыстырғанда 43-ші орында болды.<ref>{{cite web|url=http://econpost.com/idahoeconomy/idaho-gdp-size-rank|title=Idaho GDP size and rank|publisher=EconPost|language=en|accessdate=2011-06-23}}</ref> Штат экономикасының маңызды секторы [[ауыл шаруашылығы]] болып табылады. Жалпы АҚШ-та өсірілетін [[картоп]]тың үштен бір бөлігі Айдахо штатына тиесілі. Әйгілі картоп сорттарының бірі [[Russet Burbank]] болып есептеледі.<ref>{{cite web|url=http://potatoassociation.org/Industry%20Outreach/varieties/Russets/russet_burbank.html|title=Varieties - Russet Burbank (Solanum tuberosum)|publisher=Potato Association of America|language=en|accessdate=2011-07-21}}</ref> Картоптан басқа Айдахода [[бидай]]дың үш түрі өсіріледі. [[Бақтақ]] және [[жасымық]] өндірісі бойынша бірінші орын алады.<ref name="facts">{{cite web|url=http://www.visitidaho.org/facts-about-idaho/|title=Facts About Idaho|publisher=Idaho Department of Commerce|language=en|accessdate=2011-08-18}}</ref> Айдахода [[азық-түлік]] және [[ағаш]] өндірісі, көлік және [[Химия өнеркәсібі|химия өнеркәсіптері]], сонымен қоса [[қағаз]], [[электроника]] өндірістері жақсы дамыған. [[Гудинг (Айдахо)|Гудинг]] қаласында [[Ирландия|ирландиялық]] [[Glanbia]] ({{lang-en|[[:en:Glanbia|Glanbia]]}}) компаниясына тиесілі елдің ең ірі [[шикізат]] өндіретін зауыты орналасқан.<ref>{{cite web|url=http://www.glanbia.com/download/pdf/2004_InterimResults.pdf|title=Interim Results 2004|publisher=Glanbia.com|language=en|accessdate=2011-06-21}}</ref> Айдахода реактивті катерлер өндіруші ірі өндірістер ([[:en:Jetboat|Jetboat]]{{ref-en}}) орналасқан. [[Сандпойнт (Айдахо)|Сандпойнт]] қаласында [[Coldwater Creek]] ([[:en:Coldwater Creek|Coldwater Creek]]{{ref-en}}) компаниясының киім сататын орталық офисі орналасқан.<ref>{{cite web|url=http://www.coldwatercreek.com/emails/emails.aspx?EmailZone=090513_Promos_PEM&version=30&print=true&fj|title=Women's Apparel & Fashion Accessories|publisher=Coldwater Creek|language=en|accessdate=2011-06-22}}</ref> Штат экономикасының ірі секторы ғылыми және технология саласы болып табылады. [[2001 жыл]]ы бұл сала штаттың ЖІӨ мөлшерінің 25 % құрады. [[1991]]—[[2002 жыл]]дар аралығында бұл саланың өсім деңгейі 38 % болды.<ref>{{cite web|url=http://www.ieda.biz/Media_Relations/The_Power_of_Idaho_White_Paper/|title=The Power of Idaho|publisher=Idaho Economic Development Association|language=en|accessdate=2011-06-22}}</ref> Жұмыс күші мен жұмыссыздықтың динамикасы<ref name=econ>{{cite web|url=http://www.sos.idaho.gov/elect/bluebook/2012/10_economy.pdf|title=Economy|publisher=Idaho.gov|language=en|accessdate=2011-11-10}}</ref>: <timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:300 height:250 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:800000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:200000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100000 start:0 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar:2006 text:2006 bar:2007 text:2007 bar:2008 text:2008 bar:2009 text:2009 bar:2010 text:2010 PlotData= color:drabgreen width:20 align:center bar:2006 from:0 till: 741708 bar:2007 from:0 till: 748710 bar:2008 from:0 till: 756320 bar:2009 from:0 till: 749660 bar:2010 from:0 till: 757107 PlotData= color:lightorange width:30 align:center bar:2006 from:0 till: 23440 bar:2007 from:0 till: 22618 bar:2008 from:0 till: 37207 bar:2009 from:0 till: 60104 bar:2010 from:0 till: 69386 PlotData= bar:2006 at: 741708 fontsize:S text: 741708 shift:(0,1) bar:2007 at: 748710 fontsize:S text: 748710 shift:(0,1) bar:2008 at: 756320 fontsize:S text: 756320 shift:(0,1) bar:2009 at: 749660 fontsize:S text: 749660 shift:(0,1) bar:2010 at: 757107 fontsize:S text: 757107 shift:(0,1) PlotData= bar:2006 at: 23440 fontsize:S text: 3,2% shift:(0,5) bar:2007 at: 22618 fontsize:S text: 3,0% shift:(0,5) bar:2008 at: 37207 fontsize:S text: 4,9% shift:(0,5) bar:2009 at: 60104 fontsize:S text: 8,0% shift:(0,5) bar:2010 at: 69386 fontsize:S text: 9,2% shift:(0,5) TextData= fontsize:S pos:(20,20) text:Жұмыс күші мен жұмыссыздықтың динамикасы </timeline> <!-- == Транспорты ==--> == Білім беру == [[Сурет:Lincoln High School Idaho Falls.JPG|thumb|right|200px|[[Айдахо-Фолс (Айдахо)|Айдахо-Фолс]] қаласындағы мектеп]] Айдахо аумағындағы ең алғашқы мектепті [[1837 жыл]]ы миссионер [[Генри Сполдинг]] ([[:en:Henry H. Spalding|Henry H. Spalding]]{{ref-en}}) салған болатын. [[1865 жыл]]ы мектептер саны 12-ге жетті: 4 [[жеке меншік]] және 8 муниципалдық. 5 – 21 жас аралығындағы 1239 баланың үштен бір бөлігі осы мектептерде оқыды. [[1887 жыл]]ы 8 – 14 жас аралығындағы балалардың мектепке баруға міндеттейтін заң қабылданды. Осы заң арқасында [[1889 жыл]]ы 296 мектеп жұмыс істеп, онда {{nobr|12 457 бала}} оқыды. Алғашқы орта мектеп [[1881 жыл]]ы штаттың қазіргі астанасы Бойсе қаласында салынған болатын. [[1891 жыл]]ы [[:en:Idaho State Department of Education|штаттың білім министрлігі]] құрылды.<ref>{{cite web|url=http://www.sde.idaho.gov/site/schoolsbudget/docs/Guerber%20presentation%20to%20SBOE,%20May%201998.pdf|title=A Brief History Of Education In Idaho|publisher=Idaho State Department of Education|language=en|accessdate=2011-07-18}}</ref> [[2008 жыл]]ы штатта 751 мектеп жұмыс істеді, онда 275 мыңға жуық бала оқыған болатын.<ref name="lsd">{{cite web|url=http://www.localschooldirectory.com/state-schools/ID#state_information_for_public@overview|title=Idaho Schools - Public & Private Schools (ID)|publisher=Local School Directory|language=en|accessdate=2011-07-19}}</ref> Бір оқушыға шаққандағы салыстырмалы шығын бойынша штат ең соңғы орындарда. [[2007]]-[[2008 жыл]]ғы кейбір мәліметтерге сүйенсек бұл көрсеткіш бойынша Айдахо штаты [[Юта]] және [[Теннесси]] штаттарынан ғана озып, соңынан санағанда 3-ші орында болған,<ref>{{cite web|url=http://magicvalley.com/news/local/state-and-regional/article_677ccb5f-5f85-5eae-930a-83598af534f7.html|title=Times-News report: Idaho lags behind most states in per-student funding|publisher=Magicvalley.com|language=en|accessdate=2011-07-19}}</ref> ал басқа мәліметтерде соңғы орында болған делінеді.<ref name="lsd"/> Оқу бағдарламасына жұмсалатын аз шығынға қарамастан, [[2006 жыл]]ы штаттың орташа Айкю-і ([[:en:IQ|IQ]]{{ref-en}}) 101,4<ref>{{мақала |авторы = Michael A. McDaniel |тақырыбы = Estimating state IQ: Measurement challenges and preliminary correlates |орны=Virginia Commonwealth University |баспасы=Elsevier |басылым=Intelligence |жыл=2006 |нөмірі=34 |беттері=607-619 |тілі=en}}</ref> құрады (жалпыұлттық көрсеткіш - 98<ref>{{кітап |авторы = Richard Lynn, Tatu Vanhanen |тақырыбы = IQ and Global Inequality |орны = Augusta, GA |баспасы = Washington Summit Publishers |жыл = 2006 |isbn = 1593680252}}</ref>). === Жоғарғы оқу орындары === Айдахода үш университет жұмыс істейді.<reF name="edu">{{cite web|url=http://www.idaho.gov/education/suniv.html|title=Colleges & Universities|publisher=Idaho.gov|language=en|accessdate=2011-07-18}}</ref> Штаттың ең алғашқы және басты университеті — [[Айдахо Университеті]] ([[:en:University of Idaho|University of Idaho]]{{ref-en}}). Бұл оқу орын [[:en:Land-grant university|университеттерге жер телiмдерiн тегiн бөлу]] бағдарламасының аясында [[1889 жыл]]ы [[Москоу (Айдахо)|Москоу]] қаласында құрылды. Штаттың екінші университеті , [[Айдахо штатының Университеті]] ([[:en:Idaho State University|Idaho State University]]{{ref-en}}), [[1901 жыл]]ы [[Покателло (Айдахо)|Покателло]] қаласында «Айдахо академиясы» ретінде құрылып, университет статусын [[1963 жыл]]ы иеленді.<ref>{{cite web|url=http://www.isu.edu/departments/urelate/longhistory.html|title=History of Idaho State University|publisher=Idaho State University|language=en|accessdate=2011-07-19}}</ref> Штаттың үшінші университеті [[1932 жыл]]ы [[Бойсе]] қаласына алғашында [[:en:Junior college|кіші колледж]] ретінде құрылып, [[1974 жыл]]дан бастап [[Бойсе Штат Университеті]] ([[:en:Boise State University|Boise State University]]{{ref-en}}) деп аталды. Бұлардан басқа штат аумағында 4 жеке меншік университет, 5 колледж және 7 жеке меншік колледж жұмыс істейді<ref name="edu"/>: {{col-begin}} {{col-2}} '''Жеке меншік университеттер:''' * [[:en:Brigham Young University–Idaho|Brigham Young University–Idaho]]{{ref-en}}; * [[:en:George Fox University|George Fox University]]{{ref-en}}; * [[:en:Northwest Nazarene University|Northwest Nazarene University]]{{ref-en}}; * [[:en:University of Phoenix|University of Phoenix]]{{ref-en}}; '''Штат колледждері:''' * [[:en:College of Western Idaho|College of Western Idaho]]{{ref-en}}; * [[:en:Lewis-Clark State College|Lewis-Clark State College]]{{ref-en}}; * [[:en:North Idaho College|North Idaho College]]{{ref-en}}; * [[:en:College of Southern Idaho|College of Southern Idaho]]{{ref-en}}; * [[:en:Eastern Idaho Technical College|Eastern Idaho Technical College]]{{ref-en}}; {{col-2}} [[Сурет:UI-admin-east-moscow-id-us.png|right|thumb|200px|[[Айдахо Университеті]]нің басты ғимаратының алды]] '''Жеке меншік колледждер:''' * [[:en:Carrington College (US)|Carrington College (US)]]{{ref-en}}; * [[:en:Brown Mackie College|Brown Mackie College]]{{ref-en}}; * [[:en:College of Idaho|College of Idaho]]{{ref-en}}; * [[:en:ITT Technical Institute|ITT Technical Institute]]{{ref-en}}; * [[:en:New Saint Andrews College|New Saint Andrews College]]{{ref-en}}; * [[:en:Stevens–Henager College|Stevens–Henager College]]{{ref-en}}; * Уэсли қолданбалы теология орталығы. {{col-end}} == Спорты == [[Сурет:Wyoming vs BoiseState 20060916.jpg|thumb|right|250px|[[:en:Boise State Broncos football|Boise State Broncos football]] және [[:en:Wyoming Cowboys fooball|Wyoming Cowboys fooball]] командалары, 2006 жыл]] Штатта дамыған негізгі спорт түрлері қатарына [[бейсбол]], [[шайбалы хоккей]] және [[баскетбол]] жатады. Бірақ жоғарғы ұлттық спорт лигаларына қатысатын командалары жоқ. [[1926]]-[[1928 жыл]]дары Айдахо мен Юта арасында ''С'' класының бейсбол лигасы өтті.<ref>{{кітап |авторы = Rebecca S. Kraus |сілтеме = http://books.google.ru/books?id=wxn0A_ZZDW4C&lpg=PP1&pg=PA41#v=onepage&q&f=false |тақырыбы = Minor league baseball: community building through hometown sports |баспасы = Routledge |жыл = 2003 |pages = 41 |allpages = 206 |isbn = 0789017563 }}</ref> Қазіргі күнге дейін штатта екі кәсіби бейсбол командасы бар: [[Айдахо-Фолс Чакарс]] ([[:en:Idaho Falls Chukars|Idaho Falls Chukars]]{{ref-en}}) және [[Бойсе Хокс]] ([[:en:Boise Hawks|Boise Hawks]]{{ref-en}}). Сонымен бірге 6 жергiлiктi бейсбол лигалары жұмыс iстейдi.<ref>{{cite web|url=http://www.idbaseballnetwork.com/pages/leagues.html|title=Leagues|publisher=The Idaho Baseball Network|language=en|accessdate=2011-07-24}}</ref> Үш командасы [[Студенттiк спорттың ұлттық ассоциациясы]]на кіреді: [[Бойсе Стейт Бронкос]] ([[:en:Boise State Broncos|Boise State Broncos]]{{ref-en}};[[:en:Mountain West Conference|Таулы батыс конференциясы]]),<ref>{{cite web|url=http://sports.espn.go.com/ncaa/news/story?id=5276064|title=Boise State moves to Mountain West|publisher=ESPN|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> [[Айдахо Вэндалс]] ([[:en:Idaho Vandals|Idaho Vandals]]{{ref-en}};[[:en:Western Athletic Conference|Батыс атлетикалық конференциясы]]),<ref>{{cite web|url=http://espn.go.com/mens-college-basketball/team/_/id/70/idaho-vandals|title=Idaho Vandals|publisher=ESPN|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> [[Айдахо Стейт Бенгалс]] ([[:en:Idaho State Bengals|Idaho State Bengals]]{{ref-en}};[[:en:Big Sky Conference|Үлкен аспан конференциясы]])<ref>{{cite web|url=http://espn.go.com/mens-college-basketball/team/_/id/304/idaho-state-bengals|title=Idaho State Bengals|publisher=ESPN|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref>. Штаттың кәсіби баскетбол командасы [[Айдахо Стампид]] ([[:en:Idaho Stampede|Idaho Stampede]]{{ref-en}}) болып табылады, [[2006 жыл]]ға дейін КБА құрамында болған,<ref>{{cite web|url=http://www.nba.com/dleague/idaho/STAMPEDE_HISTORY.html|title=Stampede History|publisher=NBA|language=en|accessdate=2011-07-26}}</ref> қазір ҰБА дамыту лигасында. [[2007]]-[[2008 жыл]]дары бұл команда лиганың чемпион атағын жеңіп алған.<ref>{{cite web|url=http://www.nba.com/dleague/news/finals_index_08.html|title=Idaho Stampede Win 2008 D-League Finals Presented By Delta|published=NBA Development League|language=en|accessdate=2011-07-26}}</ref> Штаттың [[тенис]]тен кәсіпқой командасы ретінде [[Айдахо Сникерс]] ([[:en:Idaho Sneakers|Idaho Sneakers]]{{ref-en}}) танылған. Кезінде бұл командаға [[Энди Роддик]]<ref>{{cite web|url=http://www.wtt.com/page.aspx?article_id=1803|title=Andy Roddick|publisher=WTT.com|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> және [[Манон Боллеграф]]<ref>{{cite web|url=http://www.asapsports.com/show_interview.php?id=918|title=ASAP Sports Transcripts - Tennis - 1997 - US OPEN - September 4 - Rick Leach|publisher=ASAP Sports, Inc.|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> деген спортшылар қатысқан болатын. Команда [[1994 жыл]]дан бастап [[:en:World TeamTennis|World TeamTennis]] турниріне қатысып келеді. Сол жылы турнирде екінші орынды иемденген.<ref>{{cite web|url=http://www.wtt.com/Pictures/35th%20Season/MG2010_forWeb_SCa.pdf|title=2010 WTT MEDIA GUIDE|publisher=WTT.com|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> [[:en:ECHL|ECHL]] хоккей лигасына штаттың [[Айдахо Стилхедс]] ([[:en:Idaho Steelheads|Idaho Steelheads]]{{ref-en}}) деген командасы қатысады. [[2004]], [[2007 жыл]]дары<ref>{{cite web|url=http://www.echl.com/history-of-the-kelly-cup-p171072&t=mobile_news_article&bblh=other|title=History of the Kelly Cup|publisher=ECHL|language=en|accessdate=2011-07-26}}</ref> Айдахо Стилхедс екі мәрте [[Келли кубогы]]н ([[:en:Kelly Cup|Kelly Cup]]{{ref-en}}) және [[2009]]—[[2010]] маусымда [[Брэбхем кубогы]]н ([[:en:Brabham Cup|Brabham Cup]]{{ref-en}}) жеңіп алған.<ref>{{cite web|url=http://www.echl.com/alaska-wins-brabham-cup-p170469|title=Alaska wins Brabham Cup|publisher=ECHL|language=en|accessdate=2011-07-26}}</ref> [[Гольф]] спорты бойынша жалпыұлттық турнир аясында Айдахода үнемі [[:en:Albertsons Boise Open|Albertsons Boise Open]]{{ref-en}} турнирі өтеді.<ref>{{cite web|url=http://www.pgatour.com/tournaments/h027/|title=Albertsons Boise Open Pres'd by Kraft|publisher=PGATOUR.com|language=en|accessdate=2011-07-25}}</ref> == Назар аударарлық орындары == === Ұлттық саябақтар, қорықтар, ескерткіштер, тарихи орындар === [[Сурет:City of rocks view NPS.jpg|thumb|200px|Сити-оф-Рокс ұлттық қорығы]] * [[Йеллоустон]] (ішінара) * [[Калифорниялық жол]] ([[:en:California Trail|California Trail]]){{ref-en}} (ішінара) * [[Сити-оф-Рокс ұлттық қорығы]] ([[:en:City of Rocks National Reserve|City of Rocks National Reserve]]) * [[:en:Craters of the Moon National Monument and Preserve|Craters of the Moon National Monument and Preserve]]{{ref-en}} * [[:en:Hagerman Fossil Beds National Monument|Hagerman Fossil Beds National Monument]]{{ref-en}} * [[:en:Lewis and Clark National Historic Trail|Lewis and Clark National Historic Trail]]{{ref-en}} (ішінара) * [[:en:Minidoka National Historic Site|Minidoka National Historic Site]]{{ref-en}} * [[:en:Nez Perce National Historical Park|Nez Perce National Historical Park]]{{ref-en}} * [[:en:Oregon Trail|Oregon Trail]]{{ref-en}} (ішінара) === Ұлттық демалыс орындары === [[Сурет:Boise2008 065.JPG|thumb|200px|Хелс-Каньон]] * [[:en:Hells Canyon National Recreation Area|Хелс-Каньон]]{{ref-en}} * [[:en:Sawtooth National Recreation Area|Соутут]]{{ref-en}} === Ұлттық қорықтар === * [[:en:Bear Lake National Wildlife Refuge|Бэр-Лейк]]{{ref-en}} * [[:en:Grays Lake National Wildlife Refuge|Грейс-Лейк]]{{ref-en}} * [[:en:Deer Flat National Wildlife Refuge|Дир-Флэт]]{{ref-en}} * [[:en:Camas National Wildlife Refuge|Камас]]{{ref-en}} * [[:en:Kootenai National Wildlife Refuge|Кутеней]]{{ref-en}} * [[:en:Minidoka National Wildlife Refuge|Минидока]]{{ref-en}} === Ұлттық қорықшалар === * [[:en:Snake River Birds of Prey National Conservation Area|Snake River Birds of Prey National Conservation Area]]{{ref-en}} == Ресми белгілері == {{main|Айдахо штатының ресми белгілері}} * Ұраны: ''Esto perpetua'' («Әрқашан болады»)<ref name="Statesymbols" /> * Әні: [[:en:Here We Have Idaho|Here We Have Idaho]]{{ref-en}}<ref name="Statesymbols" /> * Биі: [[Сквэр данс]] ({{lang-en|[[:en:Square dance|Square dance]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Құс: [[:en:Mountain Bluebird|Mountain Bluebird]] ({{lang-la|Sialia currucoides}})<ref name="Statesymbols">{{cite web|url=http://history.idaho.gov/sites/default/files/uploads/ES1_State_Symbols.pdf|title=Idaho’s state symbols are an official part of Idaho Code|publisher=Idaho State Historical Society|language=en|accessdate=2011-08-31}}</ref> * Жылқы: [[Аппалуза]] ({{lang-en|[[:en:Appaloosa|Appaloosa]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Жыртқыш: [[Лашын]] ({{lang-la|Falco peregrinus}})<ref name="Statesymbols" /> * Балық: [[Кларка албырты]] ({{lang-la|[[:en:Oncorhynchus clarkii|Oncorhynchus clarkii]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Жәндік: [[Данаида монарх]] ({{lang-la|[[:en:Danaus plexippus|Danaus plexippus]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Жеміс: [[Қаражидек]] ({{lang-la|Vaccínium myrtíllus}})<ref name="Statesymbols" /> * Көкөніс: [[Картоп]]<ref name="Statesymbols" /> * Ағаш: [[Батыс ақ қарағайы]] ({{lang-la|[[:en:Pinus monticola|Pinus monticola]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Гүл: Syringa ({{lang-la|[[:en:Philadelphus lewisii|Philadelphus lewisii]]}})<ref name="Statesymbols" /> * Қазба: Хагерман Жылқысы ({{lang-en|[[:en:Hagerman Horse|Hagerman Horse]]}}; {{lang-la|Equus simplicidens}})<ref name="Statesymbols" /> * Гауһар тас: Жұлдызды гранат ({{lang-en|[[:en:Star garnet|Star garnet]]}})<ref name="Statesymbols" /> <gallery widths="160px"> Сурет:THIEL 619.jpg|Аппалуза жылқысы, штаттың белгілерінің бірі Сурет:Equus simplicidens mounted 02.jpg|Хагерман Жылқысының қаңқасы ({{lang-en|Hagerman Horse}}) Сурет:Square dance sign.svg|''Сквэр данс'' биінің белгісі Сурет:Mountain_Bluebird.jpg|Тау көк шымшығы ({{lang-en|Mountain Bluebird}}) Сурет:Falco peregrinus tethered.jpg|Лашын Сурет:Lewis's Mock-orange NFUW - Umatilla NF Oregon.jpg|Syringa ([[:en:Philadelphus lewisii|Philadelphus lewisii]]) гүлі </gallery> == Дереккөздер == {{reflist|2}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Idaho}} * [http://us-america.ru/states/idaho/ Айдахо штаты]{{ref-ru}} — қосымша мәліметтер. * [http://us-america.ru/gallery/C25/ Айдахо штатының суреттері]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118024048/http://us-america.ru/gallery/C25/ |date=2012-01-18 }} * [http://www.idaho.gov/ State of Idaho government website]{{ref-en}} * [http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=ID Energy Profile for Idaho] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070202171010/http://tonto.eia.doe.gov/state/state_energy_profiles.cfm?sid=ID |date=2007-02-02 }}{{ref-en}} * [http://www.parksandrecreation.idaho.gov/ Idaho Department of Parks and Recreation]{{ref-en}} * [http://www.usnewspapers.org/state/idaho Idaho Newspapers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620062930/http://www.usnewspapers.org/state/idaho/ |date=2012-06-20 }}{{ref-en}} {{Айдахо}} {{АҚШ әкімшілік бөлінуі}} {{таңдаулы мақала}} [[Санат:Айдахо|*]] [[Санат:1890 жылы құрылған елдер мен аумақтар]] rjqkp8lj5ilb5pk5adk5vsa7rvn5ej0 10 157019 3056357 3035777 2022-08-01T14:23:15Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |үсті = {{{Атауы}}} |сурет = {{#if:{{{Эмблема|}}}|[[Сурет:{{{Эмблема}}}|{{#if:{{{Өлшемі|}}}|{{{Өлшемі}}}|250px}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет сипаттамасы|}}} |белгі1 = Ұйымдастырушы қала |мәтін1 = {{{Қала|}}} |белгі2 = Қатысушы елдер |мәтін2 = {{{Елдер|}}} |белгі3 = Спортшылар саны |мәтін3 = {{{Спортшылар|}}} |белгі4 = Ойнатылатын медальдар саны |мәтін4 = {{{Медальдар|}}} |белгі5 = Ашылу салтанаты |мәтін5 = {{{Ашылуы|}}} |белгі6 = Жабылу салтанаты |мәтін6 = {{{Жабылуы|}}} |белгі7 = Мерзімі |мәтін7 = {{{Мерзімі|}}} |белгі8 = Стадион |мәтін8 = {{{Стадион|}}} |асты = {{инфобокс/хронология|{{{Алдыңғы|}}}|{{{Келесі|}}}|from={{{from|}}}}} |асты2 = {{#if: {{{Ортаққор|}}}|[[Сурет:commons-logo.svg|12px|Ортаққордың логотипі|link=Ортаққор]] [[Commons:Category:{{{Ортаққор}}}|Ортаққордағы медиафайлдар]]}} }}<noinclude> {{doc}} </noinclude> hnux1al7q2f1vvlek125ugny31cy94x 3056358 3056357 2022-08-01T14:23:49Z Kasymov 10777 Kasymov [[Үлгі:Спорттық жарыстар]] бетін [[Үлгі:Спорттық жарыс]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |үсті = {{{Атауы}}} |сурет = {{#if:{{{Эмблема|}}}|[[Сурет:{{{Эмблема}}}|{{#if:{{{Өлшемі|}}}|{{{Өлшемі}}}|250px}}]]}} |сурет_атауы = {{{Сурет сипаттамасы|}}} |белгі1 = Ұйымдастырушы қала |мәтін1 = {{{Қала|}}} |белгі2 = Қатысушы елдер |мәтін2 = {{{Елдер|}}} |белгі3 = Спортшылар саны |мәтін3 = {{{Спортшылар|}}} |белгі4 = Ойнатылатын медальдар саны |мәтін4 = {{{Медальдар|}}} |белгі5 = Ашылу салтанаты |мәтін5 = {{{Ашылуы|}}} |белгі6 = Жабылу салтанаты |мәтін6 = {{{Жабылуы|}}} |белгі7 = Мерзімі |мәтін7 = {{{Мерзімі|}}} |белгі8 = Стадион |мәтін8 = {{{Стадион|}}} |асты = {{инфобокс/хронология|{{{Алдыңғы|}}}|{{{Келесі|}}}|from={{{from|}}}}} |асты2 = {{#if: {{{Ортаққор|}}}|[[Сурет:commons-logo.svg|12px|Ортаққордың логотипі|link=Ортаққор]] [[Commons:Category:{{{Ортаққор}}}|Ортаққордағы медиафайлдар]]}} }}<noinclude> {{doc}} </noinclude> hnux1al7q2f1vvlek125ugny31cy94x 14 162579 3056473 2476420 2022-08-01T16:26:37Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{commonscat|Aktobe}} [[Санат:Ақтөбе облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 0dzctnb1e7700254nojxbzqohbw07ha 14 165391 3056478 2576763 2022-08-01T16:27:22Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Басты мақала}} {{commonscat|Kokshetau}} [[Санат:Ақмола облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 57dyr3g52kh26dx3f4iz86xvab58w6w 0 176923 3056526 3056268 2022-08-01T16:53:25Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, Доха]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, Вашингтон]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, Сеул, Корея]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, Барселона]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney ' s Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді:"Starbucks австралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Австралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:АҚШ компаниялары]] r8j3pi1wkq8xf6jcymmuqbf6dd2drud 3056537 3056526 2022-08-01T17:13:08Z Ұлы Тұран 120792 /* Таралуы */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $<br>([[3 қазан]] [[2021 жыл|2021]])<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді:"Starbucks австралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Австралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:АҚШ компаниялары]] ktdq0nmoxnuo2tqygqsmhy8rv1n52m8 3056549 3056537 2022-08-01T17:27:35Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді:"Starbucks австралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Австралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:АҚШ компаниялары]] n53j6aj4lsxq42pjxexgogvfsxfgts6 3056559 3056549 2022-08-01T17:43:55Z Ұлы Тұран 120792 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді:"Starbucks австралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Австралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == * {{Ресми сайт|starbucks.com}} * [https://www.starbucks.com.kz/ Қазақстан Starbucks сайты] {{ref-ru}} * [https://www.starbucksathome.com/kz/kk/story/biz-turaly Starbucks компаниясы туралы] [[Санат:АҚШ компаниялары]] ej2tn7rdyaad36l1fzg7f9g5elhdcu9 3056564 3056559 2022-08-01T17:47:01Z Ұлы Тұран 120792 /* Сілтемелер */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді:"Starbucks австралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Австралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat|Starbucks}} * {{Ресми сайт|starbucks.com}} * [https://www.starbucks.com.kz/ Қазақстан Starbucks сайты] {{ref-ru}} * [https://www.starbucksathome.com/kz/kk/story/biz-turaly Starbucks компаниясы туралы] [[Санат:АҚШ компаниялары]] rkmgkluwk0gpld36xzcylloog4qhfot 3056567 3056564 2022-08-01T17:49:42Z Ұлы Тұран 120792 /* Жабылғаны */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = 1971 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді: "Starbucks аустралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Аустралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat|Starbucks}} * {{Ресми сайт|starbucks.com}} * [https://www.starbucks.com.kz/ Қазақстан Starbucks сайты] {{ref-ru}} * [https://www.starbucksathome.com/kz/kk/story/biz-turaly Starbucks компаниясы туралы] [[Санат:АҚШ компаниялары]] qb7xg5hyn8wm19zeywm7z6f7o29cwim 3056568 3056567 2022-08-01T17:56:07Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1971|3|30}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, кофе мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол Сиэтле қаласында, [[Вашингтон штаты]]нда болған болатын. Дүкеннің атауын [[Германа Мелвилл]]дің «[[Моби Дик (роман)|Моби Дик]]» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 ж. 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 ж. Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 ж. Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 ж. компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 ж. АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 ж. Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 ж.-ға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1 %), BlackRock (5,7 %), Capital World Investors (5,4 %), компания менеджменті (4,8 %). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — Говард Шульц (Howard Schultz). == Қызметі == 2007 ж. қорытындылары бойынша, Starbucks дүниежүзінің 43 елінде 15 700-ден астам кофейнялар ашқан, оның 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы персоналының саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 ж.табысы 10,7 млрд.$-ды құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн. болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Майндағы Франкфурт|Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді: "Starbucks аустралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Аустралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. Желі қызметкерлерінің жалпы саны - 140 мың адам. Компанияның 2010 жылғы кірісі 10,7 млрд долларды, таза пайдасы 945,6 млн долларды құрады. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat|Starbucks}} * {{Ресми сайт|starbucks.com}} * [https://www.starbucks.com.kz/ Қазақстан Starbucks сайты] {{ref-ru}} * [https://www.starbucksathome.com/kz/kk/story/biz-turaly Starbucks компаниясы туралы] [[Санат:1971 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] 7b4bk92pmnxga4ww3g3j57s201bcn5o 3056575 3056568 2022-08-01T18:23:06Z Ұлы Тұран 120792 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Starbucks Corporation |логотипі = Starbucks Corporation Logo 2011.png |түрі = [[Қоғамдық компания]] |биржадағы листингі = {{NASDAQ|SBUX}} |қызметі = |ұраны = |құрылды = {{Start date and age|df=yes|1971|3|30}} |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы = Джерри Болдуин, Гордон Боукер және Зев Сигл |орналасуы = {{байрақ|АҚШ}}: [[Сиэтл]], [[Вашингтон (штат)|Вашингтон]] |басты адамдары = [[Говард Шульц]] |саласы = [[кофехана]] |өнімі = [[кофе]], [[шай]], смузи (жеміс-жидектен жасалған сусын), дәмді пісірілген нан |айналым = {{өсім}} 29,1 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021">{{cite web|url=https://s22.q4cdn.com/869488222/files/doc_financials/2021/ar/Starbucks-Fiscal-2021-Annual-Report.pdf|title=Starbucks Corporation Annual Report 2021|author=|date=|work=|publisher=|accessdate=|lang=en}}</ref> |операциялық кіріс = {{өсім}} 4,87 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |таза табысы = {{өсім}} 4,2 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |қызметкерлер саны = {{өсім}} 383 000 адам (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |меншікті капиталы = −5,32 млрд $ (2021)<ref name="Starbucks2021"/> |басшы компания = Starbucks Corporation |бағынышты компания = [[Hear Music]] |аудитор = [[Deloitte]] |сайты = {{URL|starbucks.com}} }} '''Starbucks''' («'''Старбакс'''» деп оқылады) — клиенттеріне [[кофе]] сусындарын ұсынып, сатуға бағытталған және де [[кофехана]]лар атауы болып келетін американдық [[компания]]. Starbucks — дүниежүзіндегі ең ірі кофеханалары бар компания. Starbucks [[эспрессо]], [[капучино]], [[латте макиато]] және өзге де ыстық және салқын кофе сусындарын, ыстық және салқын [[сэндвич]]терді, [[бәліш]]терді, шайнамаларды, стақан мен шыны-аяқтарды да сатумен айналысады. == Тарихы == [[Сурет:Original Starbucks.jpg|200px|нобай|солға|Вашингтон штаты Сиэтл қаласында 1977 жылы ашылған кофехана]] 1971 ж. ағылшын тілінің мұғалімі [[Джерри Болдуин]], тарих пәнінің мұғалімі [[Зев Сигл]] және [[Гордон Боукер]] атты жазушы 1350 доллардан жинап, тағы 5000-ын қарызға алып, [[кофе]] мен оның [[кофе дәндері|дән]]дерін сатуға арналған [[дүкен]]ді ашады. Ол [[Сиэтл]] қаласында, [[Вашингтон (штат)|Вашингтон штатында]] болған болатын. Дүкеннің атауын [[Герман Мелвилл|Герман Мелвиллдің]] «[[Моби Дик]]<nowiki/>» атты романындағы персонаж Ахава капитанының бірінші көмекшісінің атымен қояды; логотипінде - [[сирена]]ның суреті қойылады. Сорттарды таңдау мен кофенің дәндерін дұрыс қуыруды олар Peet’s Coffee компаниясының басшысы Альфред Питтен үйренеді. Starbucks алғашқы 9 ай бойы дәндерді Peet’s Coffee компаниясынан сатып алып жүреді, кейін серіктестер өздерінің дүкендеріне жаңадан қуыратын [[пеш]] орнатып, екінші дүкен ашады. 1981 жылы 5 дүкендей орнатып, кофені қуыратын кішкене [[фабрика]] және кофе дәндерін [[бар]]лар, [[кафе]]лер, [[мейрамхана]]ларға тасымалдауға арнайы сату бөлімі жұмыс істейді. 1979 жылы Starbucks иелері Peet’s Coffee компаниясын сатып алады. 1987 жылы Starbucks дүкендері Il Giornale (Starbucks-тың бұрынғы қызметкері) кофейняларының иесі Говард Шульцке 4 млн. доллар шамасында сатылады. Өздерінің кофйеняларын ол Starbucks деп, ал компаниясын «Starbucks Corporation» деп өзгертеді. 1988 жылы компания [[пошта]] бойынша сатуды жүзеге асырып, өздерінің өнімдерінің бірінші каталогын жасап, АҚШ-тың әр түрлі штаттарындағы 33 дүкендермен байланыстарын орнатады. 1996 жылы АҚШ-тан тыс ең бірінші кофейня [[Жапония]]да ашылады. 1990 жылдары Starbucks әр жұмыс күні жаңа дүкен ашып отырған, осы концепциясын компания 2000 жылға дейін ұстап отырды. == Иелері мен басшылығы == [[Сурет:Starbuckscenter.jpg|200px|нобай|солға|Компанияның Сиэтлдегі штаб-пәтері]] 2011 жылдың көктеміндегі компанияның аса ірі акционерлері: Fidelity Investments (11,1%), BlackRock (5,7%), Capital World Investors (5,4%), компания менеджменті (4,8%). Starbucks Corporation-нің директорлар кеңесінің төрағасы, бас басқарушы мен президенті — [[Говард Шульц]] (Howard Schultz). == Қызметі == 2021 жылғы қорытындылары бойынша, «Starbucks»-тың 80 елде 30 мыңнан астам [[Кофехана|кофеханасы]] бар, 9 мыңға жуығы [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та орналасқан және 7500-дейі Starbucks Corporation-ге тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] мен [[франчайзинг]] бойынша ашылған болатын. Starbucks Entertainment департаменті мен Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптар, музыкалық жинақтар мен видеофильмдерді таратады. Ондай тауарлардың көбісі маусымдық және белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks-тың фирмалық балмұздағы және кофені азық-түлік сататын дүкендер де бар. Желінің жалпы қызметкерлер саны - 140 мың. адам. Компанияның 2010 жылғы табысы 10,7 млрд $ құрады, оның ішінде таза табысы 945 млн болды. == Таралуы == [[Сурет:Starbucksdesk.jpg|200px|нобай|солға|Starbucks-тың әдеттегі көрмесі]] === Қолданыстағы === 2007 жылдың қорытындысы бойынша әлемнің 43 елінде 15700 Starbucks кофеханасы ашылды<ref>[http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf Starbucks. Company Profile] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091015055833/http://www.starbucks.com/aboutus/Company_Profile.pdf |date=2009-10-15 }}</ref>, оның шамамен 7500-і Starbucks Corporation компаниясына тиесілі, ал қалғандары [[лицензия]] бойынша ашылды. Starbucks табиғи кофе, [[эспрессо]] негізіндегі сусындар, басқа да ыстық және салқын сусындар, жеңіл тағамдар, кофе дәндері мен кофе дайындауға және қызмет көрсетуге арналған керек-жарақтарды сатады. Starbucks Entertainment департаментінің және Hear Music брендінің көмегімен компания кітаптарды, музыкалық жинақтарды және бейнефильмдерді таратады. Бұл өнімдердің көпшілігі маусымдық немесе белгілі бір салада сатуға арналған. Starbucks маркалы [[балмұздақ]] пен кофе азық-түлік супермаркеттерінде де сатылады. Компанияның көптеген өнімдері маусымдық немесе рельефке тән. [[Сурет:Starbucks CityCenter Doha.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Доһа|Доха]], 2006]] Starbucks кофеханаларына арналған үй-жайларды таңдаудағы басты талаптардың бірі: алдыңғы есік шығысқа немесе оңтүстікке және ешқашан солтүстікке қарауы керек. Скотт Бедберидің айтуынша, 1995 жылдан 1998 жылға дейін Starbucks кофеханалар желісінің бренд сәулетшісі болған, бұл келушілер күндізгі жарықтан ләззат алуы керек, бірақ күн олардың бетіне түспеуі қажет.<ref>{{cite web |url=http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC |title=Starbucks не продает кофе |author=Дмитрий Лисицин |date=2007-10-22 |work=Секрет фирмы, № 41 (224) |publisher= |accessdate=2011-05-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071027043337/http://www.sf-online.ru/article.asp?OID=FE7E3341-1899-4E63-86D7-0BD8B726A99C&magOID=9D0F17D3-24FF-449C-A9CD-1BFF9E495BFC|archivedate=2007-10-27 |deadlink=1}}{{ref-ru}}</ref> [[Сурет:Starbucks in WashingtonDC.jpg|230px|нобай|Starbucks, [[Вашингтон]], 2006]] 2014 ақпан айындағы жағдай бойынша Starbucks 65 елде және аумақта болды. 2008-де компания [[Аргентина]], [[Бельгия]], [[Бразилия]], [[Болгария]], [[Чехия]] және [[Португалия|Португалияда]] нүктелерді ашып, өзінің кеңеюін жалғастырды. Еуропа мен Скандинавия елдеріне кеңейту 2009-да жалғасты. Сәуірде нүктелер [[Польша|Польшада]], тамызда — [[Утрехт|Утрехтте]] (Нидерланды), ал қазан айында [[Швеция|Швецияда]] Стокгольм — Арланд әуежайында пайда болды. 2010-да жаңа нарықтарға қатысудың өсуі де жалғасты. 2010 жылдың мамырында Оңтүстік Африкадағы Оңтүстік күн қонақ үйлері Starbucks-пен Оңтүстік Африканың кейбір оңтүстік және Цонга күн қонақ үйлерінде Starbucks кофесін қайнатуға мүмкіндік беретін келісімге қол қойды. Келісімге қол жеткізу себептерінің бірі [[Оңтүстік Африка Республикасы|ОАР]]-да футболдан әлем чемпионатының ашылуы болды. 2010 маусымында Starbucks [[Будапешт|Будапештте]] алғашқы дүкенін ашты. Қараша айында компания Орталық Америкада, Сан-Сальвадордың астанасы Эль-Сальвадорда алғашқы дүкен ашты. 2010 желтоқсанында Starbucks Royal Caribbean International компаниясымен серіктестікте өзінің алғашқы кеме нүктесін ашуды талқылады. Starbucks Royal Caribbean International екінші ірі кеме операторы және әлемдегі екінші ірі кеме allure of the Seas бортында дүкен ашты. Starbucks [[Алжир|Алжирдің]] астанасы [[Алжир (қала)|Алжирде]] өзінің үшінші африкалық нүктесін (Египет пен Мароккодан кейін) Алжирдің Cevital компаниясымен бірлесе отырып ашуды жоспарлап отыр. 2011 қаңтарында Starbucks және Tata Coffee, Азиядағы ең ірі кофе өсіретін компания [[Үндістан|Үндістанда]] Starbucks бизнесін ашу және Кодагу қаласындағы Tata Coffee зауытында астықты қуыру бойынша стратегиялық одақ жоспарларын жариялады. 2007 жылы сәтсіз басталғанына қарамастан, 2012 жылдың қаңтарында Starbucks Tata Starbucks-тің (Tata Global Beverages компаниясымен 50/50) бірлескен меншігі туралы жариялады. Бұл компания Үндістандағы Starbucks нүктелерін Starbucks Coffee "A Tata Alliance"альянсы ретінде иеленеді және басқарады. Үндістандағы алғашқы Starbucks мекемесі 19 жылы 2012 қазанда Бомбейде ашылды. 2011 ақпан айында Starbucks [[Норвегия|Норвегияда]] кофе сататын дүкендерді қолдай отырып, кофе сатуды бастады. Норвегиядағы Starbucks брендімен алғашқы дүкен 8 жылдың 2012 ақпанында Осло қаласындағы Гардермуэн әуежайында ашылды. 2011 жылдың қазан айында Starbucks Бейжіңде Шоуду әуежайының № 3 терминалының халықаралық ұшу залында тағы бір нүкте ашты, мекеме Қытайдағы компанияның 500-ші және әуежайда 7-ші орынға айналды. Компания 2015 жылға қарай Қытайда 1500 нүкте ашуды жоспарлап отыр. 2012 мамырында Starbucks өзінің алғашқы кофеханасын Хельсинки-Вантаа әуежайында ашты. Жақында Starbucks қалада дүкен ашты. Сан-Хосе, Коста-Рика екі жүру орнында: 1 орталықта, екіншісі Авенидада. [[Сурет:Starbucks-seoul.JPG|250px|нобай|солға|Starbucks, [[Сеул]], [[Корея Республикасы|Корея]], 2020]] 2012 қазанында Starbucks келесі бес жылда [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-та мың дүкен ашу жоспарын жариялады. Сол айда Алабама мемлекеттік университетінің Фергюсон орталығында АҚШ-тағы ең үлкен мекеме ашылды. 2013-да Starbucks басшылығы [[Дания|Даниядағы]] ең ірі бөлшек сауда компаниясы — Danish Supermarket-пен ынтымақтастықты бастады. Алғашқы Starbucks мекемесі 2013 тамызында Ольборг пен Орхустағы Danish Supermarket дүкендерінде ашылды. [[Сурет:Starbucks in Finland.jpg|250px|нобай|солға|[[Финляндия]] әуежайында, 2018]] 2013 тамызында Starbucks бас директоры Ховард Шульц Колумбияда Starbucks дүкендерінің ашылғанын жеке жариялады. Оның мәлімдемесіне сәйкес, алғашқы кафе 2014 жылы Боготада, келесі бес жылда тағы 50 елде ашылды. Шульц сонымен бірге Starbucks Колумбия Үкіметімен және USAID-пен бірге жұмыс істейтінін, "жергілікті кофе өндірушілердің мүмкіндіктерін кеңейтуді және кофенің мағынасын, мұрасы мен дәстүрлерін әлемге таратуды"жалғастыратынын айтты. Компания басшылығы Колумбия нарығына агрессивті кеңейту испандық Starbucks серіктестерімен: Alsea компаниясымен және Colcafe арқылы кофе жеткізуде Starbucks-пен жұмыс істеген колумбиялық Grupo Nutresa азық-түлік конгломератымен Ортақ қадам болғанын атап өтті. Бұл хабарландыру өткен жылы Колумбияның Манисалес қаласында Starbucks фермерлерін қолдау орталығы ашылғаннан кейін жасалды, бұл Компанияның Колумбиядағы позициясын нығайтты. Starbucks [[Боливия|Боливиядағы]] алғашқы кафе 2014 жылы Санта-Крус-де-ла-Сьерра қаласында, ал [[Панама|Панамадағы]] алғашқы кафе 2015 жылы ашылатынын жариялады. [[Сурет:Starbucks barcelona.jpg|250px|нобай|Starbucks, [[Барселона]], 2014]] 2014 жылы Starbucks [[Колумбия|Колумбияда]] алты дүкен ашты және 2015 жылы [[Богота|Боготада]] оннан астам мекеме ашуды жоспарлап отыр. 2014 тамызында Starbucks [[Ханой|Ханойда]] (Вьетнам) 4 дүкен ашты. 2015 басында Starbucks [[Гернси]] аралындағы Сент-Питер портындағы ағылшын арнасының аралдарында алғашқы мекемені ашты. [[Сурет:Starbucks-germany.jpg|250px|нобай|[[Германия]]ның [[Майндағы Франкфурт|Франкфурт]] қаласында, 2004]] Ақпан айында 2015 Starbucks мекемесі Орландо, Флорида маңындағы Disney's Hollywood Studios саябағының Голливуд бульварында ашылып, диснейуорлд қаласындағы Starbucks-тың төртінші мекемесі болды (Magic Kingdom, Epcot саябақтарында және Диснейдегі Downtown-да екі нүкте бар). Осы төртке қосымша, Диснейленд парктерінде, Дисней Калифорния оқиғасында, Анахаймдағы Диснейдегі Даунтаун Диснейде және диснейдегі Дисней ауылында мекемелер бар. Диснейдің Downtown паркіндегі мекемелерді Starbucks басқарады, ал тақырыптық парктерден тыс мекемелерді Дисней басқарады. 2015 жылы Starbucks [[Баку|Бакуде]] алғашқы мекемені ашты. 2019 жылдың басында Бакуде 12 Starbucks мекемесі бар. 2015-2016 жылдың қысында Starbucks [[Алматы]] қаласында алғашқы мекемені ашты. 2016 жылдың қыркүйегінде Starbucks Қазақстан астанасы - [[Нұр-Сұлтан|Нұр-Сұлтанда]] да ашылды. 2018 жылдың 6 қыркүйегінде Starbucks компаниясы [[Милан|Миланда]] [[Италия|Италияда]] өзінің алғашқы кофеханасын ашты.<ref>{{cite web|url=https://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|title=Итальянская премьера Starbucks|publisher=Euronews|date=2018-09-06|accessdate=2018-09-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180907032234/http://ru.euronews.com/2018/09/06/starbucks-opens-in-italy|archivedate=2018-09-07|deadlink=no}}{{ref-ru}}</ref> === Жабылғаны === 2003 жылы мықты жергілікті бәсекелестікке тап болған Starbucks [[Израиль|Израильдегі]] барлық алты дүкенді "тұрақты қызмет мәселелері" мен "бизнес үшін жағымсыз жағдай" себептерімен жауып тастады. 2007 жылғы шілдесінде Starbucks тыйым салынған қалада ([[Бейжің|Пекин]]) мекемені жауып тастады. Кофе дүкені 2000 жылы ашылғаннан бастап, үнемі пікірталастардың қайнар көзіне айналды, наразылық білдірушілер бұл жерде американдық тізбек мекемесінің болуы "қытай мәдениетін бұзады" деп мәлімдеді. [[Сурет:Lody marki Starbucks.jpg|250px|нобай|Starbucks кофесі]] 2008 жылғы шілдесінде компания компанияға тиесілі 600 жеткіліксіз тиімді дүкендердің жабылатынын және экономикалық тұрақсыздыққа байланысты АҚШ-тағы тарату жоспарларының қысқарғанын жариялады. 2008 жылдың 29 шілдесінде Starbucks сонымен қатар брендті жандандыру және кірісті арттыру жоспарының бөлігі ретінде сатылымнан тыс мыңға жуық жұмыс орнын қысқартты. Бұл ретте 550 жұмыстан босату орын алды, қалған жұмыс орындары бос қалды. Бұл жабулар мен жұмыстан босату 1990-шы жылдардың ортасында басталған компанияның өсу және кеңею кезеңін аяқтады. 2008 жылғы шілдесінде Starbucks келесі айда [[Аустралия|Аустралиядағы]] 84 дүкеннің 61-ін жабатынын жариялады. Сидней университетінің Стратегиялық менеджмент бойынша сарапшысы Ник Уэйлс былай деп түсіндірді: "Starbucks аустралиялық кофе мәдениетін түсіне алмады". 2014 мамырында Starbucks Аустралия нарығында жалғасып жатқан шығындар туралы жариялады, бұл қалған Withers Group дүкендерін сатуға әкелді. 2022 жылы Starbucks Ресейдегі 130 мекемені жауып, [[Ресейдің Украинаға басып кіруі (2022)|Ресейдің Украинаға басып кіруіне]] байланысты нарықтан кетті.<ref name="сілтеме1">{{Cite web|lang=en|url=https://stories.starbucks.com/press/2022/update-to-starbucks-partners-on-our-business-in-russia/|title=Update to Starbucks partners on our business in Russia|publisher=Starbucks Stories|accessdate=2022-06-12}}</ref> Компания сонымен қатар [[Hear Music]] музыкалық дүкендер желісін дамытуда. === Елдер бойынша === 2022 жылғы жағдай бойынша Starbucks әлемнің 79 елінде бар.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266465/number-of-starbucks-stores-worldwide/|title=Number of Starbucks stores worldwide|publisher=Statista|lang=en}}</ref> {| class="wikitable" style="width:100%;" <!-- sorted by short column --> ![[Африка]] ![[Солтүстік Америка]] ![[Оңтүстік Америка]] ![[Океания]] <!-- sorted by long column --> ![[Азия]] ![[Еуропа]] |- valign="top" | * {{байрақ|ОАР}} * {{байрақ|Мысыр}} * {{байрақ|Марокко}} * {{байрақ|Тунис}} | * {{байрақ|Багам аралдары}} * {{байрақ|Гватемала}} * {{байрақ|Канада}} * {{байрақ|Коста-Рика}} * {{байрақ|Мексика}} ** {{байрақ|Аруба}} ** {{байрақ|Кюрасао}} * {{байрақ|Панама}} * {{байрақ|Сальвадор}} * {{байрақ|АҚШ}} ** {{байрақ|Пуэрто-Рико}} * {{байрақ|Кайман аралдары}} * {{байрақ|Доминикан Республикасы}} * {{байрақ|Барбадос}} | * {{байрақ|Аргентина}} * {{байрақ|Боливия}} * {{байрақ|Бразилия}} * {{байрақ|Колумбия}} * {{байрақ|Перу}} * {{байрақ|Чили}} * {{байрақ|Уругвай}} | * {{байрақ|Аустралия}} * {{байрақ|Жаңа Зеландия}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Бахрейн}} * {{байрақ|Бруней}} * {{байрақ|Вьетнам}} * {{байрақ|Индонезия}} * {{байрақ|Иордания}} * {{байрақ|Катар}} * {{байрақ|Қазақстан}} * {{байрақ|Қытай}} ** {{байрақ|Гонконг}} ** {{байрақ|Макао}} * {{байрақ|Кувейт}} * {{байрақ|Ливан}} * {{байрақ|Малайзия}} * {{байрақ|БАӘ}} * {{байрақ|Оман}} * {{байрақ|Сауд Арабиясы}} * {{байрақ|Сингапур}} * {{байрақ|Тайланд}} * {{байрақ|Тайвань}} * {{байрақ|Филиппиндер}} * {{байрақ|Оңтүстік Корея}} * {{байрақ|Жапония}} |rowspan="2"| * {{байрақ|Аустрия}} * {{байрақ|Әзірбайжан}} * {{байрақ|Андорра}} * {{байрақ|Болгария}} * {{байрақ|Ұлыбритания}} ** [[Сурет:Flag of Guernsey.svg|22px]] [[Гернси]] * {{байрақ|Мажарстан}} * {{байрақ|Германия}} * {{байрақ|Грекия}} * {{байрақ|Дания}} * {{байрақ|Ирландия}} * {{байрақ|Испания}} * {{байрақ|Италия}} * {{байрақ|Мальта}} * {{байрақ|Кипр}} * {{байрақ|Люксембург}} * {{байрақ|Монако}} * {{байрақ|Нидерланд}} * {{байрақ|Норвегия}} * {{байрақ|Польша}} * {{байрақ|Португалия}} * {{байрақ|Румыния}} * {{байрақ|Сербия}} * {{байрақ|Словакия}} * {{байрақ|Түркия}} * {{байрақ|Финляндия}} * {{байрақ|Франция}} * {{байрақ|Чехия}} * {{байрақ|Швейцария}} * {{байрақ|Швеция}} |- | colspan="4" |[[Сурет:Starbucks Map.svg|ортаға|550x550 нүкте]] |} == Қызықты айғақтар == [[Сурет:Starbucks Coffee Mannheim August 2012.JPG|200px|нобай|оңға|Starbucks кафесі, Мангейм ([[Баден-Вюртемберг]], [[Германия]]), 2012 жыл]] Starbucks кофейняларына орын таңдаған кезде негізгі бір талап бар ( дегенмен, ол әрқашанда орындала бермейді): кіре беріс есік шығыс немесе оңтүстікке қарауы тиіс, тек солтүстікке ғана емес. Starbucks брендінің негізін қалағандардың бірі Сиотт Берберидің айтуы бойынша, бұл талап мәні - келушілер тек қана түскі күншуақпен ғана рахаттануы тиіс, дегенмен оның барысында күн олардың беттеріне түспеуі керек. 2006 ж. компаниямен сатылған кофенің 1,36 кг.-ның 6% Fair trade болып сертификацияланды. '''Starbucks''' — өмірдің соншалықты қарапайым әдеті болып кеткен, ол тіпті көптеген әзілдердің тақырыбына айналып отыр. Мысалы, "[[Шрек 2]]" мультфильмінде Farbucks атты кофейнялар желісі жұмыс істейді. Brandchannel компаниясының бағалауы бойынша, Starbucks дүниежүзіндегі ең ірі әрі танымал деген 10 брендтің қатарына кіреді. Бәрінен қызығы, компания ешқашан маркетинг пен жарнамаға қаражат бөлмеген. 90 ж. ортасында Starbucks шетелдік нарықтарға кіре бастаған кезінде, оның жылдық жарнамалық бюджеті небәрі 15 млн.$ құраған, ал [[Кока-кола|Coca-Cola]] жарнамаға күніне одан да көп қаражат жұмсайды. '''Starbucks''' дәмді сусынды ұнататын адамдарға жаңа қызмет көрсетудің стандартын енгізген болатын: барлық кофейняларды коф картондық станқандарда ұсыныла бастады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{commonscat|Starbucks}} * {{Ресми сайт|starbucks.com}} * [https://www.starbucks.com.kz/ Қазақстан Starbucks сайты] {{ref-ru}} * [https://www.starbucksathome.com/kz/kk/story/biz-turaly Starbucks компаниясы туралы] [[Санат:1971 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:АҚШ компаниялары]] axfcyav01ykw6nrq3d0tb1oehc2g9qw 14 183830 3056499 2476424 2022-08-01T16:32:32Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{cat main}} {{Commonscat|Oskemen}} [[Санат:Шығыс Қазақстан облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 3oly0qzuf347uqx9o57qtvzj50dv03p 14 184469 3056486 3040369 2022-08-01T16:29:19Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{cat main}} {{commonscat|Semey}} [[Санат:Абай облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] mmznrrefbq6v3ay62irojvd3pkzo9fa 14 185027 3056379 3043575 2022-08-01T14:56:32Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Catmain}} {{commonscat|Zhezkazgan}} [[Санат:Ұлытау облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] d6gl3r3js9arzv55hngwcc2qtoazu7e 0 197310 3056310 2909560 2022-08-01T12:57:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызыләскер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =05|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 41|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3918 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызыләскер}} '''Қызыләскер''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 33 км жерде, [[Келес (өзен)|Келес]] өзенінің оң жағалауында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 3253 адам (1627 ер адам және 1626 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3918 адамды (1937 ер адам және 1981 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1928 жыл|1928]]–[[1929 жыл|29]] жылдары қаланған. [[1957 жыл]]ы құрылған Ғ.Мұратбаев атындағы кеңшардың және Ақтөбе ауылдық кеңесінің орталығы болып келді. [[1997 жыл]]ы кеңшар таратылып, оның негізінде шаруа қожалықтары құрылды.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] i5bm3mekm3xyc0ap9815elj899pfouw 0 197328 3056309 2909557 2022-08-01T12:56:54Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылқұм |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =59|lat_sec = 34 |lon_deg =68|lon_min = 12|lon_sec =59 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Еңбекші'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3592 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылқұм}} '''Қызылқұм''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 26 км-дей жерде, [[Шардара бөгені]]нің оңтүстік жағалауында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2816 адам (1386 ер адам және 1430 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3592 адамды (1808 ер адам және 1784 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Ауыл [[1997 жыл]]ға дейін "Еңбекші" деп аталған. [[1956 жыл|1956]]–[[1997 жыл|97]] жылдары мақта өсіретін «20–партсъезд» кеңшарының орталығы болды. Оның негізінде Қызылқұмда бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. == Инфрақұрылымы == Орта мектеп, кітапхана, клуб, дәрігерлік пункт бар.<ref name="test">Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] ehv6njwfj4mcimqzmya6pk8432jlrn2 0 198100 3056320 3036610 2022-08-01T13:25:11Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{clear}} {{уики}} {{Спорттық лига | логотип = | өлшемі = 200px | сурет сипаттамасы = Логотип | құрылған жылы =[[15 наурыз]] [[2008]] | спорт = [[шайбалы хоккей]] | қайта құрылған жылы = | әрекет жылдары = | ел = {{KAZ}} (1)<br /> {{BLR}} (1) <br /> {{CHN}} (1)<br /> {{RUS}} (19) | аймақ = Еуразия | мерзімділік = жыл сайын | командалар саны = 22 | жарыстар = | шығу = | шығып кету = | қазіргі жеңімпаз = [[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] | лауазымды = [[Ақ Барс (хоккей клубы)|«Ақ Барс» Қазан]] (3) | сайты = [http://www.khl.ru/ khl.ru] | belowstyle = border-top: #aaa 1px solid; | below = }} '''Құрлықтық хоккей лигасы (ҚХЛ)''' — [[2008 жыл]]ы құрылған [[Гагарин кубогі]] бірншілігін өткізу үшін құрылған [[Еуразия]]дағы халықаралық ашық [[шайбалы хоккей|хоккейлік]] лига. [[2009 жыл]]дан бастап [[Еуропа]]дағы ең мықты хоккей лигасы болып саналады. Алғашқы кезде, ҚХЛ құрамында 24 команда болған. Бірақ [[2011 жыл]]ы Локомотив хоккей командасымен болған [[Ярославль авиаапаты (2011 жыл, 7 қыркүйек)|әуе апатынан]] кейін лигада 23 команда ойнауды жалғасыруда. 2012/13 маусымында командалар саны өседі деген болжауда ҚХЛ басшылары. Қазіргі кезде ҚХЛ-да ойнайтын 22 команданың ішінде 19-ы [[Ресей]]де, ал қалған 3 команда [[Қазақстан]], [[Белоруссия]] және [[Қытай]]да орналасқан. ==Командалар== === Батыс конференция === {{ ПозКарта+|Еуропа|width=512|float=center|caption=Западная конференция|places= {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=59|lat_min=57|lon_deg= 30|lon_min=19|background=#FFFFFF|position=bottom|label=[[СКА (хоккей клубы)|СКА]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=53|lat_min=55|lon_deg= 27|lon_min=33|background=#FFFFFF|label=[[Динамо (хоккей клубы, Минск)|Динамо (Минск)]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=59|lat_min=08|lon_deg= 37|lon_min=55|background=#FFFFFF|position=top|label=[[Северсталь (хоккей клубы)|Северсталь]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=57|lat_min=37|lon_deg= 39|lon_min=51|background=#FFFFFF|position=bottom|label=[[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|Локомотив]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=55|lat_min=45|lon_deg= 37|lon_min=37|background=#FFFFFF|position=left|mark=Red_pog.svg|marksize=15|label=[[Атлант (хоккей клубы)|Атлант]] <br />[[Витязь (хоккей клубы)|Витязь]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=55|lat_min=45|lon_deg= 37|lon_min=37|background=#FFFFFF|position=right|mark=Red_pog.svg|marksize=15|label=[[Динамо (хоккей клубы, Москва)|Динамо (Москва)]] <br /> [[ЦСКА (хоккей клубы, Москва)|ЦСКА]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=43|lat_min=35|lon_deg= 39|lon_min=43|background=#FFFFFF|label=[[Сочи (хоккей клубы)|Сочи]]}} {{ПозКарта~|Еуропа|lat_deg=56|lat_min=20|lon_deg= 44|lon_min=00|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Торпедо (хоккей клубы, Нижний Новгород)|Торпедо]]}} }} === Шығыс конференция === {{ ПозКарта+|Ресей|width=700|float=center|caption=Восточная конференция|places= {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=53|lat_min=31|lon_deg= 49|lon_min=25|background=#FFFFFF|position=bottom|label=[[Лада (хоккей клубы)|Лада]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=55|lat_min=47|lon_deg= 49|lon_min=07|background=#FFFFFF|position=top|label=[[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=55|lat_min=38|lon_deg= 51|lon_min=49|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Нефтехимик (хоккей клубы)|Нефтехимик]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=54|lat_min=44|lon_deg= 55|lon_min=58|background=#FFFFFF|position=left|label=[[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=51|lat_min=11|lon_deg= 71|lon_min=24|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Барыс]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=55|lat_min=09|lon_deg= 61|lon_min=24|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Трактор (хоккей клубы)|Трактор]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=53|lat_min=23|lon_deg= 59|lon_min=02|background=#FFFFFF|position=left|label=[[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург <br />(Магнитогорск)]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=56|lat_min=50|lon_deg= 60|lon_min=35|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Автомобилист (хоккей клубы)|Автомобилист]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=54|lat_min=58|lon_deg= 73|lon_min=23|background=#FFFFFF|position=left|label=[[Авангард (хоккей клубы)|Авангард]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=55|lat_min=02|lon_deg= 82|lon_min=55|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Сибирь (хоккей клубы)|Сибирь]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=48|lat_min=29|lon_deg= 135|lon_min=04|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Амур (хоккей клубы)|Амур]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=43|lat_min=07|lon_deg= 131|lon_min=54|background=#FFFFFF|position=right|label=[[Адмирал (хоккей клубы)|Адмирал]]}} {{ПозКарта~|Ресей|lat_deg=53|lat_min=31|lon_deg= 49|lon_min=25|background=#FFFFFF|position=left|label=[[Лада (хоккей клубы)|Лада]]}} }} === 2021—2022 маусымы === {| class="wikitable" ! style="background:white; width:8%" | Дивизион ! style="background:white; width:10%" | Команда ! style="background:white; width:13%" | Қала ! style="background:white; width:20%" | Арена <small>(сыйымдылығы)</small> ! style="background:white; width:5%" | Құрылған ! style="background:white; width:5%" | КХЛде ! style="background:white; width:18%" | Бас тренер ! style="background:white; width:13%" | Капитан ! style="background:white; width:7%" | Гагарин кубогындағы соңғы жеңісі |- ! style="background:navy; text-align:center" colspan=9 | <font color="white"> Батыс [[Западная конференция КХЛ|<span style="color:white">конференция</span>]] |- style="background: #ffffff;" ! rowspan="5" style="background:#ffd5e5; text-align:center" | [[Бобров дивизионы]] | '''[[Витязь (хоккей клубы)|Витязь]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Чехов (Московская область)|Чехов]] | [[Ледовый хоккейный центр «Витязь»|Ледовый хоккейный центр 2004]] <small>(3 300)</small> |1997 | align=center |2008 | align=center | {{RUS}} [[Ореховский, Олег Олегович|Олег Ореховский]] | [[Солодухин, Вячеслав Сергеевич|Вячеслав Солодухин]] | — |- style="background: #ffffff;" | '''[[СКА (хоккей клубы)|СКА]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Санкт-Петербург]] | [[Ледовый дворец (Санкт-Петербург)|СКК «Ледовый Дворец»]] <small>(12 500)</small> | align="center" | 1946 |2008 | ''бос'' | [[Ковальчук, Илья Валерьевич|Илья Ковальчук]] |2015 |- style="background: #ffffff;" | '''[[Сочи (хоккей клубы)|Сочи]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Сочи]] | [[Большой (ледовый дворец)|ЛД «Большой»]] <small>(12 000)</small> | colspan="2" align="center" | 2014 | {{RUS}} [[Буцаев, Вячеслав Геннадьевич|Вячеслав Буцаев]] | [[Первышин, Андрей Сергеевич|Андрей Первышин]] |— |- style="background: #ffffff;" | [[Спартак (хоккей клубы, Москва)|'''Спартак''']] | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Москва]] | [[Ледовый дворец (Санкт-Петербург)|ДС «Сокольники»]] (5 530) | align="center" | 1946 | align="center" | 2008 |{{Байрақ|Ресей}} [[Титов, Герман Михайлович|Герман Титов]] | ''бос'' |— |- style="background: #ffffff;" | '''[[Торпедо (хоккей клубы, Нижний Новгород)|Торпедо]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Нижний Новгород]] | [[Нагорный дворец спорта профсоюзов|ДС «Нагорный»]] <small>(5 600)</small> | align="center" | 1946 | align="center" | 2008 | {{LVA}} [[Петерис Скудра|Скудра Петерис]] | ''бос'' |— |- style="background: #ffffff;" ! rowspan="5" style="background:#faeca8; text-align:center" | [[Тарасов дивизионы]] | '''[[Динамо (хоккей клубы, Минск)|Динамо Мн]]''' | {{BLR}} [[Минск]] | [[Минск-Арена]] <small>(15 086)</small> | align="center" | 1976 | align="center" | 2008 | {{SVK}} {{не переведено 3|Покович, Любомир|Любомир Покович|sk|Ľubomír Pokovič}} | [[Калюжный, Алексей Николаевич|Алексей Калюжный]] |— |-style="background: #ffffff;" | ''' [[Динамо (хоккей клубы, Москва)|Динамо Мск]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Москва]] |ВТБ Ледовый Дворец (12 000) | align=center | 1946 | align=center | 2008 | {{LVA}} [[Витолиньш, Харий|Харий Витолиньш]] | [[Бабенко, Юрий Иванович|Юрий Бабенко]] |2013 |-style="background: #ffffff;" | '''[[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|Локомотив]] | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Ярославль]] | [[Арена 2000]] <small>(9 070)</small> | align=center | 1955 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Кудашов, Алексей Николаевич|Алексей Кудашов]] | [[Горохов, Илья Владимирович|Илья Горохов]] |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[Северсталь (хоккей клубы)|Северсталь]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Череповец]] | [[Ледовый дворец (Череповец)|Ледовый дворец]] <small>(6 064)</small> | align=center | 1956 | align=center | 2008 | {{Байрақ|Чехия}} [[Вацлав Сикора]] | [[Шефер, Андрей Викторович|Андрей Шефер]] |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[ЦСКА (хоккей клубы, Москва)|ЦСКА]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Москва]] | [[Ледовый спортивный комплекс ЦСКА им. В. М. Боброва|ЛДС ЦСКА]] <small>(5 600)</small> | align=center | 1946 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Квартальнов, Дмитрий Вячеславович|Дмитрий Квартальнов]] | [[Денисов, Денис Валерьевич|Д.Денисов]], [[Радулов, Александр Валерьевич|А.Радулов]] || — |-style="background: #ffffff;" ! style="background:red; text-align:center" colspan=9 | <font color="white"> Шығыс [[Восточная конференция КХЛ|<span style="color:white">конференция</span>]] |-style="background: #ffffff;" ! rowspan="6" style="background:#cedff2; text-align:center" | [[Харламов дивизионы]] | '''[[Автомобилист (хоккей клубы)|Автомобилист]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Екатеринбург]] | [[Уралец (культурно-развлекательный комплекс)|КРК «Уралец»]] <small>(5 570)</small> | align="center" | 2006 | align="center" | 2009 | {{RUS}} [[Разин, Андрей Владимирович|Андрей Разин]] | [[Гусев, Сергей Владимирович|Сергей Гусев]] |— |- style="background: #ffffff;" | '''[[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Казань]] | [[Татнефть-Арена]] <small>(9 300)</small> | align=center | 1956 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Билялетдинов, Зинэтула Хайдарович|Зинэтула Билялетдинов]] | [[Свитов, Александр Николаевич|Александр Свитов]] |2010 |- style="background: #ffffff;" | '''[[Куньлунь Ред Стар]]''' | {{Байрақ|Қытай|20px}} [[Бейжің]] | [[Арена Мытищи]] <small>(7 000)</small> | colspan="2" align="center" | 2016 | {{Байрақ|Канада}} [[Занатта, Айван|Айван Занатта]] | [[Ип, Брэндон|Брэндон Ип]] |— |- style="background: #ffffff;" | '''[[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург Мг]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Магнитогорск]] | [[Арена-Металлург]] <small>(7 700)</small> | align=center | 1955 | align=center | 2008 | {{Байрақ|Канада}} [[Кинан, Майк|Майк Кинан]] | [[Мозякин, Сергей Валерьевич|Сергей Мозякин]] |2014 |-style="background: #ffffff;" | '''[[Нефтехимик (хоккей клубы)|Нефтехимик]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Нижнекамск]] | [[Нефтехимик (спортивно-культурный комплекс)|СКК «Нефтехимик»]] <small>(5 500)</small> | align=center | 1968 | align=center | 2008 | {{Байрақ|Ресей}} [[Крикунов, Владимир Васильевич|Владимир Крикунов]] | [[Рыбин, Максим Вячеславович|Максим Рыбин]] |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[Трактор (хоккей клубы)|Трактор]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Челябинск]] | [[Трактор (ледовая арена)|Ледовая арена «Трактор»]] <small>(7 500)</small> | align=center | 1947 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Николишин, Андрей Васильевич|Андрей Николишин]] | [[Чистов, Станислав Михайлович|Станислав Чистов]] |— |- style="background: #ffffff;" ! rowspan="6" style="background:#caf2dc; text-align:center" | [[Чернышёв дивизионы]] | '''[[Авангард (хоккей клубы)|Авангард]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Омбы]] | [[Арена Омск]] <small>(10 318)</small> | align="center" | 1950 | align="center" | 2008 | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Корноухов, Евгений Александрович|Евгений Корноухов]] | ''бос'' |— |- style="background: #ffffff;" | '''[[Адмирал (хоккей клубы)|Адмирал]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Владивосток]] | [[Фетисов-Арена]] <small>(5 500)</small> | colspan=2 align=center | 2013 | {{BLR}} [[Андриевский, Александр Леонидович|Александр Андреевский]] | ''бос'' |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[Амур (хоккей клубы)|Амур]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Хабаровск]] | [[Платинум Арена]] <small>(7 100)</small> | align=center | 1957 | align=center | 2008 | {{RUS}}[[Шепелев, Сергей Михайлович|Сергей Шепелев]] | [[Тарасов, Дмитрий Евгеньевич|Дмитрий Тарасов]] |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[Барыс]]''' | {{Байрақ|Қазақстан|20px}} [[Астана]] | [[Қазақстан (спорт сарайы)|«Қазақстан» СС]] <small>(5 532)</small> | align=center | 1999 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Назаров, Андрей Викторович|Андрей Назаров]] | [[Брэндон Боченски]] |— |-style="background: #ffffff;" | '''[[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]] ''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Уфа]] | [[Уфа-Арена]] <small>(8 070)</small> | align=center | 1961 | align=center | 2008 | {{RUS}} [[Емелин, Анатолий Анатольевич|Анатолий Емелин]] | [[Хлыстов, Денис Владимирович|Денис Хлыстов]] |2011 |-style="background: #ffffff;" | '''[[Сибирь (хоккей клубы)|Сибирь]]''' | {{Байрақ|Ресей|20px}} [[Новосибирск]] | [[Сибирь (концертно-спортивный комплекс)|ЛДС «Сибирь»]] <small>(7 384)</small> | align=center | 1962 | align=center | 2008 | {{BLR}} [[Скабелка, Андрей Владимирович|Андрей Скабелка]] | [[Копейкин, Алексей Александрович|Алексей Копейкин]] |— |} {{col-begin}} {{col-break}} {| class="wikitable" style="font-size: 80%;" |- ! Команда ! 2008/2009 ! 2009/2010 ! 2010/2011 ! 2011/2012 |- align="center" |align="left"| [[Ақ Барс (хоккей клубы)|Ақ Барс]] | bgcolor="#ffcfcf" | 2 | bgcolor="#ffcfcf" | 8 | bgcolor="#cff8ff" | 4 | bgcolor="#cff8ff" | 6 |- align="center" |align="left"| [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]] | bgcolor="#b0d8ff" | 1 | bgcolor="#cfffcf" | 1 | bgcolor="#ffcfcf" | 2 | bgcolor="#b0d8ff" | 8 |- align="center" |align="left"| [[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|Локомотив]] | bgcolor="#ffffbf" | 3 | bgcolor="#cfffcf" | 7 | bgcolor="#cfffcf" | 3 |- align="center" |align="left"| [[Атлант (хоккей клубы)|Атлант]] | bgcolor="#cff8ff" | 5 | bgcolor="#b0d8ff" | 6 | bgcolor="#ffffbf" | 8 | bgcolor="#cff8ff" | 9 |- align="center" |align="left"| [[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург Мг]] | bgcolor="#cfffcf" | 6 | bgcolor="#cff8ff" | 3 | bgcolor="#cfffcf" | 5 | bgcolor="#cff8ff" | 4 |- align="center" |align="left"| [[ХК МВД]] | bgcolor="#dfdfdf" | 18 | bgcolor="#ffffbf" | 4 |- align="center" |align="left"| [[Динамо (хоккей клубы, Москва)|Динамо Мск]]* | bgcolor="#cfffcf" | 7 | bgcolor="#b0d8ff" | 5 | bgcolor="#b0d8ff" | 6 | bgcolor="#ffffff" | 3 |- align="center" |align="left"| [[Спартак (хоккей клубы, Москва)|Спартак]] | bgcolor="#cff8ff" | 9 | bgcolor="#cff8ff" | 10 | bgcolor="#b0d8ff" | 12 | bgcolor="#dfdfdf" | 19 |- align="center" |align="left"| [[Авангард (хоккей клубы)|Авангард]] | bgcolor="#cff8ff" | 16 | bgcolor="#b0d8ff" | 11 | bgcolor="#cff8ff" | 1 | bgcolor="#ffffff" | 5 |- align="center" |align="left"| [[Динамо (хоккей клубы, Рига)|Динамо Р]] | bgcolor="#b0d8ff" | 10 | bgcolor="#cff8ff" | 13 | bgcolor="#cff8ff" | 13 | bgcolor="#b0d8ff" | 15 |- align="center" |align="left"| [[Нефтехимик (хоккей клубы)|Нефтехимик]] | bgcolor="#b0d8ff" | 14 | bgcolor="#cff8ff" | 9 | bgcolor="#b0d8ff" | 15 | bgcolor="#dfdfdf" | 17 |- align="center" |align="left"| [[СКА (хоккей клубы)|СКА]] | bgcolor="#b0d8ff" | 8 | bgcolor="#b0d8ff" | 2 | bgcolor="#cff8ff" | 7 | bgcolor="#ffffff" | 2 |- align="center" |align="left"| [[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] | bgcolor="#cff8ff" | 4 | bgcolor="#b0d8ff" | 12 | bgcolor="#dfdfdf" | 19 | bgcolor="#b0d8ff" | 18 |- align="center" |align="left"| [[Барыс (хоккей клубы)|Барыс]] | bgcolor="#b0d8ff" | 15 | bgcolor="#b0d8ff" | 14 | bgcolor="#b0d8ff" | 14 | bgcolor="#b0d8ff" | 10 |- align="center" |align="left"| [[Трактор (хоккей клубы)|Трактор]] | bgcolor="#b0d8ff" | 12 | bgcolor="#b0d8ff" | 18 | bgcolor="#dfdfdf" | 18 | bgcolor="#ffffff" | 1 |- align="center" |align="left"| [[Торпедо (хоккей клубы, Нижний Новгород)|Торпедо]] | bgcolor="#b0d8ff" | 11 | bgcolor="#dfdfdf" | 15 | bgcolor="#dfdfdf" | 17 | bgcolor="#cff8ff" | 7 |- align="center" |align="left"| [[Северсталь (хоккей клубы)|Северсталь]] | bgcolor="#dfdfdf" | 17 | bgcolor="#dfdfdf" | 16 | bgcolor="#b0d8ff" | 9 | bgcolor="#b0d8ff" | 11 |- align="center" |align="left"| [[Югра (хоккей клубы)|Югра]] |colspan=2| | bgcolor="#b0d8ff" | 10 | bgcolor="#b0d8ff" | 14 |- align="center" |align="left"| [[Динамо (хоккей клубы, Минск)|Динамо Мн]] | bgcolor="#dfdfdf" | 22 | bgcolor="#dfdfdf" | 17 | bgcolor="#b0d8ff" | 16 | bgcolor="#b0d8ff" | 13 |- align="center" |align="left"| [[Лада (хоккей клубы)|Лада]] | bgcolor="#b0d8ff" | 13 | bgcolor="#dfdfdf" | 22 |- align="center" |align="left"| [[Автомобилист (хоккей клубы)|Автомобилист]] | | bgcolor="#b0d8ff" | 19 | bgcolor="#dfdfdf" | 20 | bgcolor="#dfdfdf" | 22 |- align="center" |align="left"| [[Сибирь (хоккей клубы)|Сибирь]] | bgcolor="#dfdfdf" | 19 | bgcolor="#dfdfdf" | 20 | bgcolor="#b0d8ff" | 11 | bgcolor="#dfdfdf" | 20 |- align="center" |align="left"| [[Амур (хоккей клубы)|Амур]] | bgcolor="#dfdfdf" | 20 | bgcolor="#dfdfdf" | 21 | bgcolor="#dfdfdf" | 22 | bgcolor="#b0d8ff" | 12 |- align="center" |align="left"| [[Витязь (хоккей клубы)|Витязь]] | bgcolor="#dfdfdf" | 23 | bgcolor="#dfdfdf" | 23 | bgcolor="#dfdfdf" | 21 | bgcolor="#dfdfdf" | 23 |- align="center" |align="left"| [[Металлург (хоккей клубы, Новокузнецк)|Металлург Нк]] | bgcolor="#dfdfdf" | 21 | bgcolor="#dfdfdf" | 24 | bgcolor="#dfdfdf" | 23 | bgcolor="#dfdfdf" | 16 |- align="center" |align="left"| [[Химик (хоккей клубы, Воскресенск)|Химик]] | bgcolor="#dfdfdf" | 24 |- align="center" |align="left"| [[Лев (хоккей клубы)|Лев]] | colspan=3| | bgcolor="#dfdfdf" | 21 |} {{col-break}} {|class="wikitable" style="font-size: 80%;" ! Түс !! Мағына |- bgcolor="#ffcfcf" | Красный || [[Гагарина кубогі]]нің иегері |- bgcolor="#ffffbf" | Жёлтый || Вице-чемпион |- bgcolor="#cfffcf" | Зелёный || Конференция финалисті |- bgcolor="#cff8ff" | Голубой || Конференция полуфиналисті |- bgcolor="#b0d8ff" | Синий || Плей-офф қатысушысы |- bgcolor="#dfdfdf" | Серый || Команда, не прошедшая в плей-офф <!-- Удалить последние три символа в этой строке после завершения сезона --> |- bgcolor="#ffffff" | Белый || Команданың өнер көрсетуі аяқталмады <!----> |} {{col-end}} &nbsp;<small>''* О''</small>ның ішінде <small>''[[МВД ХК|МВД]] [[ХК МВД|ХК]] 2010 жылы қосылмай тұрып [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо Мск]] өнер көрсету тарихы, .''</small> == Жеңімпаздар кестесі == {|class="wikitable" !Маусым|| [[Гагарин кубогі]]нің иегері|| [[Гагарин кубогі]]нің финалисті|| 3-ші орын|| [[Құрлық кубогі]]нің иегері|| [[Ашық кубогі]]нің иегері|| [[Үміт кубогі]]нің иегері |- |[[ҚХЛ в сезоне 2014/2015|2014/15]]|| {{Байрақ|Ресей}} '''[[СКА (хоккей клубы)|СКА]]''' || {{Байрақ|Ресей}} [[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]] || {{Байрақ|Ресей}} '''''[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]/Сибирь''''' || {{Байрақ|Ресей}} '''[[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]]''' || {{Байрақ|Ресей}} '''[[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург (Мг)]]'''||<center>''ойнатылған жоқ''</center> |- |[[ҚХЛ в сезоне 2013/2014|2013/14]]||{{Байрақ|Ресей}} '''[[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург (Мг)]]'''||{{Байрақ|Чехия}} [[Лев (хоккей клубы, Прага)|Лев]] ||{{Байрақ|Ресей}} ''[[Салават Юлаев (хоккей клубы)|'''Салават Юлаев''']]'' || {{Байрақ|Ресей}} [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|'''Динамо (Мск)''']] ||{{Байрақ|Ресей}} [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|'''Динамо (Мск)''']]||{{Байрақ|Ресей}}''' [[Авангард (хоккей клубы)|Авангард]]''' |- |[[2012/2013 маусымындағы ҚХЛ|2012/13]]||{{Байрақ|Ресей}} '''[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо (Мск)]]'''||{{Байрақ|Ресей}} [[Трактор (хоккей клубы)|Трактор]] ||{{Байрақ|Ресей}} [[СКА (хоккей клубы)|'''''СКА''''']]|| {{Байрақ|Ресей}} [[СКА (хоккей клубы)|'''СКА''']] ||{{Байрақ|Ресей}} [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|'''Динамо (Мск)''']]||{{Байрақ|Латвия}} [[Динамо (хоккей клубы, Рига, 2008)|'''Динамо (Р)''']] |- |[[2011/2012 маусымындағы ҚХЛ|2011/12]]||{{Байрақ|Ресей}} '''[[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо (Мск)]]'''||{{Байрақ|Ресей}} [[Авангард (хоккей клубы)|Авангард]] || {{Байрақ|Ресей}} [[Трактор (хоккей клубы)|'''''Трактор''''']]||{{Байрақ|Ресей}} [[Трактор (хоккей клубы)|'''Трактор''']]||{{Байрақ|Ресей}} [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|'''Салават Юлаев''']]||style= rowspan=4 |<center>''ойнатылған жоқ''</center> |- |[[2010/2011 маусымындағы ҚХЛ|2010/11]]||{{Байрақ|Ресей}} '''[[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]]'''||{{Байрақ|Ресей}} [[Атлант (хоккей клубы)|Атлант]] || {{Байрақ|Ресей}} [[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|'''''Локомотив''''']] ||{{Байрақ|Ресей}} [[Авангард (хоккей клубы)|'''Авангард''']] ||{{Байрақ|Ресей}} [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|'''Динамо (Мск)''']] |- |[[2009/2010 маусымындағы ҚХЛ|2009/10]] || {{Байрақ|Ресей}} '''[[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]]'''||{{Байрақ|Ресей}} [[ХК МВД]]|| {{Байрақ|Ресей}} [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|'''''Салават Юлаев''''']] ||{{Байрақ|Ресей}} [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|'''Салават Юлаев''']] ||{{Байрақ|Ресей}}''' [[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]]''' |- |[[2008/2009 маусымындағы ҚХЛ|2008/09]]||{{Байрақ|Ресей}} '''[[Ак Барс (хоккей клубы)|Ак Барс]]'''||{{Байрақ|Ресей}} [[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|Локомотив]]||{{Байрақ|Ресей}} [[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|'''''Металлург (Мг)''''']]||'''{{Байрақ|Ресей}} [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]]'''||'''{{Байрақ|Ресей}} [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]]''' |- |} <nowiki>*</nowiki> ''Награда за первое орын по итогам регулярной части чемпионата учреждена 2009/10 маусымында. Победителем регулярного первенства 2008/09 маусымында стал [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]]''. == Халықаралық турнирлердегі ҚХЛ == Команды ҚХЛ принимают участия и на крупных международных хоккейных турнирах. === Шпенглер кубогі === Әр жылы шақырылған ҚХЛ клубтары [[Шпенглер кубогі]]не қатысады. {|class="wikitable" ![[Жыл]] ||[[Спорттық ұйым|Клуб]] || [[Нәтиже]] |- |[[Шпенглер кубогі 2008|2008]]|| [[Динамо (хоккей клубы, Мәскеу)|Динамо Мәскеу]] || '''Жеңімпаз''' |- |[[Шпенглер кубогі 2009|2009]]|| [[Динамо (хоккей клубы, Минск)|Динамо Минск]] || '''Жеңімпаз''' |- |rowspan="2"|[[Шпенглер кубогі 2010|2010]]|| [[СКА (хоккей клубы)|СКА]] || '''Жеңімпаз''' |- | [[Спартак (хоккей клубы, Мәскеу)|Спартак]] || 1/4 финалы |- |[[Шпенглер кубогі 2011|2011]]|| [[Динамо (хоккей клубы, Рига, 2008)|Динамо Рига]] || '''''Финалист''''' |- |[[Шпенглер кубогі 2012|2012]]|| [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]] || 1/4 финалы |- |[[Шпенглер кубогі 2013|2013]]|| [[ЦСКА (хоккей клубы, Мәскеу)|ЦСКА]] || '''''Финалист''''' |- |rowspan="3"|[[Шпенглер кубогі 2014|2014]]|| [[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]] ||'''''Финалист''''' |- | [[Йокерит]] || 1/4 финалы |- | [[Медвешчак]] || 1/4 финалы |- |} === Құрлық кубогі === Екі рет ҚХЛ клубы [[Шайбалы хоккейден құрлық кубогі|Құрлық кубогі]]не қатысты. {|class="wikitable" ![[Жыл]] ||[[Спорттық ұйым|Клуб]] || [[Нәтиже]] |- |[[Шайбалы хоккейден құрлық кубогі 2013|2013]]|| [[Донбасс (хоккей клубы)|Донбасс]] || ''' Жеңімпаз ''' |- |[[Шайбалы хоккейден құрлық кубогі 2014|2014]]|| [[Донбасс (хоккей клубы)|Донбасс]] || 2 орын |- |} === Чемпиондар Лигасы === ҚХЛ клубтары хоккейлік жалғыз ұтыс ойыны [[Чемпиондар Хоккей Лигасы (2008-2009)|Чемпиондар Лигасы]]на қатысты. {|class="wikitable" ![[Жыл]] ||[[Спорттық ұйым|Клуб]] || [[Нәтиже]] |- |rowspan="2"|[[Чемпиондар Хоккей Лигасы 2008/2009|2008/09]]|| [[Металлург (хоккей клубы, Магнитогорск)|Металлург Мг]] || Финалист |- |[[Салават Юлаев (хоккей клубы)|Салават Юлаев]] || Полуфинал |} == Ең алдымен ҚХЛ-ге қосылуы аса ықтимал кандидаттар == {{main|Құрлықтық хоккей лигасының кеңейту перспективалары}} {| class="wikitable" ! style= text-align:center; width="60"|Команда ! style= text-align:center; width="50"|Қала ! style= text-align:center; width="70"|Спорт сарайы ! style= text-align:center; width="100"|Лига ! style= text-align:center; width="100"|Планируемый сезон вступления ! style= text-align:center; width="290"|Ескертпелер |- | '''[[Волеренга (хоккей клубы)|Волеренга]]''' | {{Байрақ|Норвегия}} [[Осло]] | [[Джордай Амфи]] | align=center | [[Норвег хоккей лигасы]] | align=center | [[2015/2016 маусымындағы ҚХЛ|2015/16]] | Клуб отложил вступление в ҚХЛ. Решение о принятии в Лигу будет принято, если команда предоставит финансовые гарантии до 30 сәуір 2015 ж. |- | '''[[Женева-Серветт (хоккей клубы)|Серветт]]''' | {{Байрақ|Швейцария|15px}} [[Женева]] | [[Патинуар де Вернет]]<ref>[http://allhockey.ru/news/161840/ Фегтлин: Не удивлюсь, если скоро будет объявлено о вступлении «Серветта» в ҚХЛ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131224111409/http://allhockey.ru/news/161840/ |date=2013-12-24 }}</ref> | align=center | [[Швейцарская национальная лига]] | align=center | [[2015/2016 маусымындағы ҚХЛ|2015/16]] | Клуб может вступить в ҚХЛ, если предоставит лиге должные финансовые гарантии до 2015 ж. |- | '''[[Мальмё (хоккей клубы)|Мальмё]]''' | {{Байрақ|Швеция}} [[Мальмё]] | [[Мальмё-Арена]] | align="center" | Allsvenskan | align=center | [[2015/2016 маусымындағы ҚХЛ|2015/16]] | Клуб вступит в ҚХЛ, если предоставит финансовые гарантии до 30 сәуір 2015 ж. |- | '''[[Милано Россоблю|Милан]]''' | {{Байрақ|Италия}} [[Милан]] | [[Стадио дел Гаччо Агора]] | align=center | [[Серия А (хоккей с шайбой)|Итальянская серия А]] | align=center | — | В 2011 ж. было достигнуто принципиальное соглашение о вступлении «Милана» в ҚХЛ. Однако у клуба есть ряд финансовых, технических и спортивных вопросов.<ref>[http://www.eurosport.ru/ice-hockey/khl/2011-2012/story_sto3234078.shtml «Милана» в ҚХЛ пока не будет]</ref> |- | '''[[Рубин (хоккей клубы, Тюмень)|Рубин]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Тюмень]] | [[Спорт сарайы (Тюмень)|Спорт сарайы]] | align=center | [[Жоғарғы хоккей лигасы|ВХЛ]] | align=center | — | Клуб вступит в ҚХЛ, если сможет построить арену вместимостью, которая превышает 5,5 тысяч |- | '''[[Краковия (хоккей клубы)|Краковия]]''' | {{Байрақ|Польша}} [[Краков]] | [[Искусственный каток имени Адама Ковалевского]] | align="center" | [[Поляк хоккей лигасы]] | align=center | — | Клуб вступит в ҚХЛ, если сможет построить арену вместимостью, которая превышает 5,5 тысяч |} == Лиганы тастап кеткен командалар == Келесі кестеде Құрлықтық Хоккей лигасының клубтар құрамасын тастап кеткен командалар келтірілген. Сондай-ақ екі ресейлік клуб ҚХЛ қатысушылар құрамынан шықты, оның ішінде ярославтық [[Локомотив (хоккей клубы, Ярославль)|Локомотив]] (2011/12 маусымындағы ҚХЛ) және тольяттилік [[Лада (хоккей клубы)|Лада]] (2010/11 маусымы- 2013/2014 маусым аралығы), бірақ кейін лигаға қайтып келді. {|class="wikitable" ! style= text-align:center; width="70"|Команда ! style= text-align:center; width="75"|Қала ! style= text-align:center; width="100"|Стадион ! style= text-align:center; width="20"|Өнер көрсетудің соңғы маусымы ! style= text-align:center; width="360"|Ескертпелер |- | '''[[Химик (хоккей клубы, Воскресенск)|Химик]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Воскресенск]] | [[Подмосковье (мұз сарайы)|Ледовый Спорт сарайы «Подмосковье»]] | align=center | 2008/09 | Команда не допущена к участию в сезоне 2009/10<ref>[http://www.sports.ru/hockey/13553501.html «Химик» не будет выступать в ҚХЛ в сезоне-2009/10]</ref> |- | '''[[ХК МВД]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Балашиха]] | [[Балашиха-Арена]] | align=center | 2009/10 | Клуб из Балашихи был распущен после объединения с московским «Динамо».<ref>[http://www.infox.ru/sport/hockey/2010/05/17/V_KHL_poyavilis_dvye.phtml В ҚХЛ появились две новые команды&nbsp;— Хоккей : Спорт / infox.ru<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |- | '''[[Лев (хоккей клубы, Попрад)|Лев]]''' | {{Байрақ|Словакия}} [[Попрад]] | [[Татравагонка Арена]] | align=center | 2011/12 | По окончании сезона 2011/12 было объявленно о переезде клуба ХК «Лев» в чешскую Прагу. |- | '''[[Донбасс (хоккей клубы)|Донбасс]]''' | {{Байрақ|Украина}} [[Донецк]] | [[Дружба (спорт сарайы, Донецк)|ДС «Дружба»]] | align=center | 2013/14 | ХК «Донбасс» пропускает [[ҚХЛ в сезоне 2014/2015|сезон 2014/2015]] в связи с боевыми действиями на [[Вооружённый конфликт на востоке Украины (2014)|Юго-Востоке Украины]] и неготовностью домашней арены к старту сезона. |- | '''[[Лев (хоккей клубы, Прага)|Лев]]''' | {{Байрақ|Чехия}} [[Прага]] | [[Типспорт Арена]] | align=center | 2013/14 | ХК «Лев» пропускает [[ҚХЛ в сезоне 2014/2015|сезон 2014/2015]] в связи отсутствием финансовых гарантий для участия в чемпионате. |- | '''[[Спартак (хоккей клубы, Мәскеу)|Спартак]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Мәскеу]] | [[Сокольники (спорт сарайы)|ДС «Сокольники»]] | align=center | 2013/14 | ХК «Спартак» пропускает [[ҚХЛ в сезоне 2014/2015|сезон 2014/2015]] в связи с отсутствием финансовых гарантий для участия в чемпионате. |} == Лигаға кірмеген коммандалар == Келесі кестеде ҚХЛ-ге қабылдану туралы өтініштері кейбір себептерге байланысты қабылданбаған клубтар. {|class="wikitable" ! style= text-align:center; width="70"|Команда ! style= text-align:center; width="75"|Қала ! style= text-align:center; width="100"|Стадион ! style= text-align:center; width="70"|Лига ! style= text-align:center; width="360"|Ескертпелер |- | '''[[АИК (хоккей клубы)|АИК]]''' | {{Байрақ|Швеция}} [[Стокгольм]] | [[Глобен-Арена|Глобен Арена]] | align=center |[[Швед элиталық сериясы]] | Клуб не смог получить разрешение своей федерации на вступление в ҚХЛ.<ref>[http://www.championat.ru/hockey/news-427784.html АИК в следующем сезоне не будет играть в ҚХЛ&nbsp;— Хоккей&nbsp;— Чемпионат.ру<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100330023933/http://www.championat.ru/hockey/news-427784.html |date=2010-03-30 }}</ref> |- | '''[[Беркут (хоккей клубы, Киев)|Беркут]]''' | {{Байрақ|Украина}} [[Киев]] | [[Спорт сарайы (Киев)|Спорт сарайы]] | align=center | [[Кәсіби хоккей лигасы (Украина)]] | Клуб рассматривал возможность вступления в ҚХЛ.<ref>[http://hockey.sport.ua/news/177511 "Беркут хочет подать заявку на участие в ҚХЛ]</ref> |- | '''[[Будивельник (хоккей клубы, Киев)|Будивельник]]''' | {{Байрақ|Украина}} [[Киев]] | [[Спорт сарайы (Киев)|Спорт сарайы]] | align=center | | Руководство киевского клуба объявило об отказе от вступления в Лигу из-за отсутствия ледового сооружения и перспектив его строительства в обозримом будущем.<ref>[http://www.khl.ru/news/2010/6/25/27656.html Континентальная Хоккейная Лига&nbsp;— «Будивельник» не сыграет<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |- | '''[[Ветра (хоккей клубы)|Ветра]]''' | {{Байрақ|Литва}} [[Вильнюс]] | [[Siemens Arena|Сименс Арена]] | align=center | | Руководство клуба не смогло предоставить необходимые финансовые гарантии.<ref>[http://www.hctoros.ru/news/a-232.html «ВЕТРА» НЕ БУДЕТ ИГРАТЬ В ҚХЛ&nbsp;— Новости&nbsp;— Официальный сайт хоккейного клуба Торос, Нефтекамск<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131142516/http://www.hctoros.ru/news/a-232.html |date=2012-01-31 }}</ref> |- | '''[[Ганновер Скорпионс]]''' | {{Байрақ|Германия}} [[Ганновер]] | [[Туй Арена]] | align=center | [[Неміс хоккей лигасы]] | Для того чтобы вступить в ҚХЛ, клубу необходимо провести серьезные структурные изменения<ref>[http://hockey.sport-express.ru/reviews/19630/ Милан пишем, Ганновер&nbsp;— в уме] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140718191417/http://hockey.sport-express.ru/reviews/19630/ |date=2014-07-18 }}</ref> |- | '''[[Гомель (хоккей клубы)|Гомель]]''' | {{Байрақ|Белорусь}} [[Гомель]] | [[Гомельск мұз спорт сарайы]]<ref>[http://www.belarushockey.com/?id=5462 «Гомель» могут включить в ҚХЛ, если будут гарантии по дворцу] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131226121212/http://belarushockey.com/khl/news_list/news5462/ |date=2013-12-26 }}</ref> | align=center | [[Белорусь экстралигасы]] | В 2009 ж. клуб планировал вступить в ҚХЛ<ref>[http://vsporte.com/?cat_id=1&news=1401 ХК «Гомель» готов вступить в ҚХЛ]</ref>, но получил отказ. |- | '''[[ДЕГ Метро Старс]]''' | {{Байрақ|Германия}} [[Дюссельдорф]] | [[ИСС Дом]] | align=center | [[Неміс хоккей лигасы]] | Менеджмент клуба отказался от дальнейших переговоров.<ref>[http://www.deg-metro-stars.de/servlet/PB/menu/1016901/index.html Заявление Elmar Schmellenkamp, управляющего директора компании DEG Eishockey GmbH]</ref> |- | '''[[Дизель (хоккей клубы)|Дизель]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Пенза]] | [[Дизель-Арена]] | align=center | [[ВХЛ|ЖХЛ]] | Клуб из Пензы рассматривал возможность вступления в ҚХЛ.<ref>[http://www.hockey-world.net/khl/41192-direktor-dizelja-mozhet-sygraem-v-khl-uzhe-v-sledujuschem-sezone-no-mozhet-i-cherez-pjat-let Директор «Дизеля»: Может, сыграем в ҚХЛ уже в следующем сезоне. Но, может, и через пять лет]</ref> |- | '''[[Крылья Советов (хоккей клубы)|Крылья Советов]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Мәскеу]] | [[Крылья Советов (спорт сарайы)|«Крылья Советов» Универсалды спорт сарайы]] | align=center | | Клубу было отказано во вступлении в ҚХЛ. |- | '''[[Кубань (хоккей клубы)|Кубань]]''' | {{Байрақ|Ресей}} [[Краснодар]] | [[Мұз сарайы (Краснодар)|«Кубань» мұз сарайы]] | align=center | [[Жоғарғы хоккей лигасы|ЖХЛ]] | Клуб рассматривал возможность вступления в ҚХЛ.<ref>[http://www.eurosport.ru/ice-hockey/khl/2011-2012/story_sto3240629.shtml «Кубань» может войти в состав ҚХЛ в 2014 ж.]</ref> |- | '''Олива''' | {{Байрақ|Польша}} [[Гданьск]] | [[Ergo Arena|Эрго-Арена]] | align=center | | Клубу было отказано во вступлении в ҚХЛ. |- | '''[[Попрад (хоккей клубы)|ХК Попрад]]''' | {{Байрақ|Словакия}} [[Попрад]] | [[Татравагонка Арена]] | align=center | [[Словак экстралигасы]] | В связи переездом клуба [[Лев (хоккей клубы, Попрад)|Лев]] в [[Прага|Прагу]], руководство Қалаа заявляло в ҚХЛ клуб Попрад из словацкой экстралиги<ref>[http://allhockey.ru/news/118600/ Хоккей на AllHockey.Ru&nbsp;— Попрад готов заявить ворын «Лева» в ҚХЛ другую команду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140607010447/http://allhockey.ru/news/118600/ |date=2014-06-07 }}</ref>, но не смогло вовремя представить соответствующие финансовые гарантии.<ref>[http://www.championat.com/hockey/news-1123770-mjer-poprada-dlja-igry-v-kkhl-nam-ostalos-najti-10-mln-evro.html Мэр Попрада: для игры в ҚХЛ нам осталось найти 10&nbsp;млн еуро]</ref><ref>[http://www.championat.com/hockey/news-1185176-lev-slovan-i-donbass-poluchili-razreshenie-igrat-v-kkhl.html «Лев», «Слован» и «Донбасс» получили разрешение играть в ҚХЛ&nbsp;— Хоккей&nbsp;— Чемпионат.com]</ref> |- | '''[[Сарыарка (хоккей клубы)|Сарыарка]]''' | {{Байрақ|Қазақстан}} [[Қарағанда]] | [[Қарағанды-Арена]]<ref>[http://www.hc-saryarka.kz/index.php?mod=index&newsid=1288 Новый год в новом ледовом дворце] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120119044819/http://www.hc-saryarka.kz/index.php?mod=index&newsid=1288 |date=2012-01-19 }}</ref> | align=center | [[Жоғарғы хоккей лигасы|ВХЛ]] | Клуб заявился в ВХЛ.<ref>[http://www.vhlru.ru/materials/19084/ «Кубань» и «Сарыарка»: путь кандидатов.]</ref> |- | '''[[Сокол (хоккей клубы, Киев)|Сокoл]]''' | {{Байрақ|Украина}} [[Киев]] | [[Спорт сарайы (Киев)|Спорт сарайы]] | align=center |[[Кәсіби хоккей лигасы (Украина)]] |Самый титулованый хоккей клубы Украины испытывает серьёзные финансовые трудности, несовместимые с участием в ҚХЛ |- | '''Торпедо''' | {{Байрақ|Германия}} [[Лейпциг]] | [[Лейпциг көрме комплексі]] | align=center | | Проект признан несостоятельным.<ref>[http://www.championat.com/hockey/article-83256.html Интервью А.Медведева] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402160450/http://www.championat.com/hockey/article-83256.html |date=2015-04-02 }}</ref> |- | '''[[Хельветикс (хоккей клубы)|Хельветикс]]''' | {{Байрақ|Швейцария}} [[Хуттвиль]] | [[Huttwil Helvetics]]<ref>[http://www.ruswiss.ch/news/?id=4494 Русский хоккей станет немного швейцарским]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | align=center | | Клуб рассматривал возможность вступления в ҚХЛ. |- | '''[[Энергия (хоккей клубы, Карловы Вары)|ХК «Энергия»]]''' | {{Байрақ|Чехия}} [[Карловы Вары]] | [[КВ Арена]] | align=center |[[Чех экстралигасы|Чех хоккей экстралигасы]] | Руководство клуба не смогло предоставить необходимые финансовые гарантии.<ref>[http://www.infox.ru/sport/hockey/2009/03/26/__Karlovyy_Varyy___n.phtml «Карловы Вары» не будут играть в ҚХЛ в сезоне-2009/10]</ref> |- | '''[[Юность-Минск|Юность]]''' | {{Байрақ|Белорусь}} [[Минск]] | [[Чижовка-Арена]]<ref name=autogenerated1>[http://www.expressnews.by/4002.html По мировым стандартам] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100106190720/http://www.expressnews.by/4002.html |date=2010-01-06 }}</ref> | align="center" | Белорусь хоккей экстралигасы | В 2011 ж. клуб планировал вступить в ҚХЛ, но ему было предложено подождать и подать заявку на вступление через год.<ref>[http://www.kp.ru/online/news/861176/ Минская «Юность» не будет в этом ж. играть в ҚХЛ]</ref> Однако в 2012 ж. клуб перешёл в ВХЛ но позже, клуб вернулся в родной чемпионат. |} == Тағы қараңыз == *[[Ярославль авиаапаты (2011 жыл, 7 қыркүйек)]] {{Құрлықтық хоккей лигасы}} {{бастама}} [[Санат:Хоккей]] [[Санат:ҚХЛ]] 1f7ou70b305zbgmlatlqzbnfrccy67k 0 199135 3056345 2974944 2022-08-01T14:03:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Жер сілкінісі |атауы =Үнді мұхитындағы жер сілкінісі |сурет = USGS map of the 2012 Indian Ocean Earthquake.jpg |сурет2 = |дата =[[11 сәуір]] [[2012]], 15:38:37 (UTC +7) |магнитуда = 8.6 |тереңдігі =22.9 км |эпицентр орналасуы ={{Coord|2.311|N|93.063|E|type:event_scale:50000000|display=inline,title}} |зардап шеккен елдер ={{BGD}}<br />{{IND}}<br />{{IDN}}<br />{{MYS}}<br />{{SGP}}<br />{{LKA}}<br />{{THA}}<ref name="bbc">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-17675399|title=Indian Ocean tsunami alert lifted after Aceh quake|publisher=[[BBC News]]|date=11 сәуір 2012|accessdate=11 сәуір 2012}}</ref> |цунами =шамалы |жарақаттанғандар = 5 қаза табылды<ref>{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2012/04/12/world/asia/indonesia-earthquake/index.html|title=5 die after earthquake near Indonesia |author=CNN Wire Staff|date=2012-04-12|publisher=CNN|lang=ағылшынша|accessdate=2012-04-12}}</ref>, 4 жарақаттанған<ref name="washingtonpost">http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/indonesia-issues-tsunami-warning-after-89-magnitude-quake-strikes-off-west-coast/2012/04/11/gIQA1fbv9S_story.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413090947/http://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/indonesia-issues-tsunami-warning-after-89-magnitude-quake-strikes-off-west-coast/2012/04/11/gIQA1fbv9S_story.html |date=2012-04-13 }}</ref> |экономикалық зиян = |афтершоктар =17 }} '''Үнді мұхитындағы жер сілкінісі''' [[2012 жыл]]дың [[11 сәуір]]інде жергілікті уақыт бойынша сағат 15:38 [[индонезия]]лық [[Ачех (провинция)|Ачех]] првинциясының маңында 8,6 баллды болған су асты [[жер сілкінісі]]. [[Үнді мұхиты]]ндағы [[цунами]] туралы мәлімет жалған екені расталды.<ref name="bbc"/><ref>{{cite news|first=NewsCore|title=Indian Ocean tsunami alert cancelled after two strong quakes hit off Sumatra, Indonesia|url=http://www.heraldsun.com.au/news/more-news/magnitude-quake-hits-off-aceh-in-indonesia/story-e6frf7lf-1226324190778|newspaper=[[Herald Sun]]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.reuters.com/article/2012/04/11/us-indonesia-earthquake-idUSBRE83A0BB20120411?feedType=RSS&feedName=topNews&rpc=71|title=Huge quake strikes off Indonesia, tsunami warning issued|publisher=Reuters}}</ref><ref name=TOI>{{cite news|author=Reuters |url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Massive-earthquake-strikes-Indonesia-tremors-felt-in-India/articleshow/12622534.cms |title=Massive earthquake strikes Indonesia, tremors felt in India|newspaper=[[The Times of India]]|archiveurl=http://archive.is/keho|archivedate=2012-07-22}}</ref> == Жер сілкінісі == 8,6 баллды жер сілкінісі [[11 сәуір]] күні жеркілікті уақыт бойынша сағат 08:38 UTC, 33 километр тереңдікте [[Банда-Ачех]] қаласынан 434 км қашықтықта болған. Алғашқы кезде жер сілкінісінің күші 8,9 балл деп айтылған. [[Джакарта]]дағы [[Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық қозғалысы]]ның басшысы Филип Чарлесуорттың сөзі бойынша, жер қозғалысы шамамен 3 минутқа созылған. == Афтершоктар == Алғашқы 8,2 баллды соққы Суматрадан 10 километр тереңдікте жергілікті уақыт бойынша сағат 10:43 UTC болған, екі сағаттан кейін 8.6 баллды соққы тіркелген.<ref>{{cite news|title=8.2-magnitude aftershock hits off Sumatra|url=http://newsinfo.inquirer.net/175177/8-2-magnitude-aftershock-hits-off-sumatra|newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]]}}</ref> Сонымен қатар 6.0, 5.7, 5.4, 5.3, 5.1 және 5.0 баллды он төрт соққы тіркелген.<ref>{{cite web|url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/usc00090da|title=M8.2 - off the west coast of northern Sumatra|publisher=United States Geological Survey}}</ref> <ref>http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/quakes_big.php {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101124010921/http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/quakes_big.php |date=2010-11-24 }}</ref> == Цунами қауіпі == Алғашқы дүмпулерден, 3 сағаттан кейін цунами пайда болу қауіпі бар екені әлі белгісіз болды. Бірақ индонезиялық үкіметтің мәлімдемесі бойынша [[цунами]]дің пайда болу ықтималдығы өте аз.<ref>{{cite web|url=http://newsfeed.time.com/2012/04/11/watch-indonesia-reacts-to-8-7-magnitude-earthquake/|title=Watch: Indonesia Reacts to 8.7 Magnitude Earthquake|publisher=TIMES}}</ref> Цунами қауіпі туралы келесі елдер ескертелген: [[Индонезия]], [[Австралия]], [[Камбоджа]], [[Малайзия]], [[Сингапур]], [[Тайланд]], [[Мьянма]], [[Бангладеш]], [[Үндістан]], [[Шри-Ланка]], [[Мальдив Республикасы]], [[Пәкістан]], [[Иран]], [[БАӘ]], [[Оман]], [[Йемен]], [[Сомали]], [[Кения]], [[Танзания]], [[Сейшель аралдары|Сейшел аралдары]], [[Мозамбик]], [[Мавритания]], [[Комор аралдары]], [[Мадагаскар]], [[ОАР]], [[Кергелен аралдары]]. == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == [[Санат:Жерсілкініс]] oq3o9jxjk0bx8tewsov6yzhhujvjh3t 0 199928 3056742 2985094 2022-08-02T08:44:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Ресей |статусы = Қала |қазақша атауы = Барнауыл |шынайы атауы = Барнаул <br />[[Сурет:Barnaul Skyline 2007.jpg|290px|center]] |елтаңба = Barnaul coat of arms.jpg |ту = Flag of Barnaul.svg |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 20|lat_sec = 84 |lon_dir = E|lon_deg = 83|lon_min = 46|lon_sec = 74 |CoordAddon =type:city_region:RU |CoordScale = |ел картасы = |аймақ картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймағы = Алтай өлкесі |кестедегі аймақ = |аудан түрі = Муниципалды құрылым |ауданы = [[Барнауыл қаласы (муниципалдық құрылым)|Барнауыл қаласы]] |кестедегі аудан = Барнауыл қаласы (муниципалдық құрылым){{!}}Барнауыл қаласы |мекен түрі = |мекені = |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = 5 аудан |басшының түрi = Қала басшысы |басшысы = [[Людмила Николаевна Зубович]] |құрылған уақыты = 1730 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = 1771 |жер аумағы = 321 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = континеттік |ресми тілі = орыс тілі |тұрғыны = {{Өсім}} {{nobr|621 669}}<ref name="akgks">{{cite web | publisher = Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Алтайскому краю | url = http://ak.gks.ru/DocLib1/Население/chisl1.01.12.htm | title = Оценка численности постоянного населения на 1 қаңтар 2012г. | accessdate = 2012-04-07 | archiveurl = http://www.webcitation.org/67FVumy7f | archivedate = 2012-04-28 }}</ref> |санақ жылы = 2012 |тығыздығы = 1862,4 |шоғырлануы = 776<ref>[http://www.altairegion22.ru/gov/administration/stuct/build/barnaul_agglomeration/ Барнаульская агломерация] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120502150307/http://altairegion22.ru/gov/administration/stuct/build/barnaul_agglomeration/ |date=2012-05-02 }} {{ref-ru}}</ref> мың адам(2010) |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = барнауылдық<br />барнауылдықтар |телефон коды = 3852 |пошта индексі = 656xxx |пошта индекстері = |автомобиль коды = 22 |сандық идентификаторы = 01401 |ортаққордағы санаты = Barnaul |сайты = www.barnaul.org |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''Барнауыл''' ({{lang-ru|Барнау́л}}) — [[Ресей]] қаласы ([[1730]] жылы құрылып, қала мәртебесін [[1771]] жылдан бастап алды), 1937 жылдан бастап [[Алтай өлкесі]]нің ({{lang-ru|Алтайский край}}) әкімшілік орталығы. Қала [[Батыс Сібір жазығы|Батыс Сібір]]дің оң жағында, Барнаулка өзенінің [[Обь]] өзеніне құяр тұсында орналасқан. Қала ауданы – 321 км², халқы – 621,7 мың адам ([[2012]])<ref>В. Ревякина, Барнауыл. Ғылыми-анықтамалық атлас. 2006, ПО Инжгеодезия</ref>, сонымен бірге қала халқының саны бойынша Ресейде 21-ші орында тұр. Қала округтерінің шекарасында бағындырылған елді мекендердегі тұрғынды қосқанда Барнауыл халқы 681,5 мың адамды құрайды. Сібірдің ауқымды өндірістік, мәдени және білім орталығы: 9 мемлекеттік ЖОО, 5 театр, мұражайлар және ХVIII-XX ғасырларға жататын сәулет өнерінің көне ескерткіштері бар. == Тарихы == [[File:Barnaul Schild.jpg|thumb|300px|Қаланың кіре берістегі көрінісі]] === Қалануы === Археологиялық зерттеулер қазіргі Барнауылдағы алғашқы қоныстар тас ғасырында пайда болғандығын көрсетеді. Қала аумағында осы күнге дейін 63 археологиялық ескерткіш сақталған. Олар көбіне көне заманнан орта ғасырға дейін сақталған қалашықтар, қорғандар, тұрақтар және мекендер. Бұл тұрақтардың көпшілігі Обь өзенінің сол жағалауында, Барнауылдың таулы жақтарында, [[Мохнатушка]], [[Казённая Заимка]], [[Гоньба]] және [[Научный Городок]] сияқты жерлерінде орналасқан ауылдарында кездеседі<ref name="BARNAUL-ATLAS06">. {{кітап | тақырыбы = Барнауыл. Ғылыми-анықтамалық атлас | жауапты = В. Ревякинаның редакциясымен &nbsp;С. | жылы = 2006 | баспасы = ПО Инжгеодезия | орны = Барнауыл }}</ref>. [[Алтын Орда]] дәуірінде, орыстардың Сібірге қоныс аударуына дейін, мұнда [[Абакша]] деген қамал-қала тұрған. Осы қаладан төлеуіттер көршілес халықтарға шабуыл жасады. Барнауылдың қала болып қаланған ресми уақыты [[1730]]-жылы деп есептеледі. Мұны кен өндіруші Акинфий Демидовтың Алтай өңіріне завод салу мақсатында 200 шаруаны алып келуімен байланыстырады. Алайда, қаланың құжаттық мақұлданған жылы 1739-жылы болып саналады. Себебі, аталмыш жылы Демидов Барнауылда күміс балқыту зауытының құрылысын бастаған еді.<ref>{{кітап | автор = Адрианов А.&nbsp;В. | тақырыбы = 1883 жылы Орыс географиялық қоғамы және оның Батыс Сібір бөлімінің нұсқауы бойынша [[Алтай]] және [[Саян]] тауларына жасалған саяхат | жылы = 1886 | баспасы = Орыс географиялық қоғамы және оның Батыс Сібір бөлімі | беттері = 1—144 }}</ref> Осы саяхат қаланың дамуына оң әсерін тигізді. Соның әсерінен Баранауылға Орталық Ресей және Уралдан қоныс аударушылар көптеп келе бастады. ==== Этимология ==== Қала атауының шығу төркініне байланысты түрлі гипотезалар көп. Белгілі жазушы және өлкетанушы ғалым [[Марк Юдалевич]] өзінің мақалаларында атаудың шығуына байланысты әртүрлі ғалымдардың зерттеулерін жинаған<ref> {{мақала |автор = Юдалевич М. |тақырыбы= Алғашқы Барнауыл |сілтеме = http://www.ap.altairegion.ru/116-02/13.html |баспа = «Алтайская правда» |тип = газет |орны = Барнауыл |жылы = 2002 |нөмірі = 116—117 (24017—24018) }}</ref>. Зерттеушілер жұмысының жалпы ойы, гипотезасы «Барнауыл» атауының [[Түркілер|түркі]]лік немесе моңғолдық шығу тарихы бар, бірақ атаудың тәржімасы бірнеше нұсқалылығымен ерекшеленеді деген пікірге саяды. * Көп уақыт бойы «Барнауыл» сөзінің түп төркіні қазақ тілінен аударылған деген нұсқа таратылды. «Жақсы мал жайылым»<ref>{{кітап | авторы = Тужилин Н. | тақырыбы = Сенің айналаңдағы әлем. 8-ші бөлім. Атаулар не дейді? Мұхиттар және жағалаулар бойымен | сілтеме = http://www.bibliotekar.ru/encMir/67.htm | жылы = 1966 | баспасы = Крым | орыны = Симферополь }}</ref> немесе «Барна ауылы» және «Барн» сөзі Сібір хандығының көшпенділерінің атауының бірі деп есептеледі. Алайда, тарихшылардың пікірі бойынша, бұл сөз —халықтық этимология. Себебі, қазақтарда «Барн» атауы жоқ және олар Жоғарғы Обь жерлерінде көшпеген. Ал, «жақсы мал жайылым» деген сөздің «жайлау» деген балама атауы бар<ref name="UMANSKY">{{мақала |авторы = Уманский А.&nbsp;П. |тақырыбы= Что в имени твоём? |баспасы = Барнаул |түрі = журнал |орыны = Барнауыл |жылы = 1997 |нөмері = 1—2}}</ref>. [[File:Barnaul-old-001.jpg|250px|left|thumb| Барнауыл қаласы. XX ғасыр]] * Барнауыл атауының [[этимология]]сын ғалымдар «Барнаулка» өзенінің атауымен байланыстырады. Бұл өзен XVIII ғасырдың сызбаларында «Бороноул» немесе «Бороноур» деп аталған. Кей құжаттарда өзен «Баранаул» деп аталған екен. [[1745 жыл]]дан бастап қана Шелегиннің картасында <ref>{{кітап | авторы = Паллас П.&nbsp;С. | тақырыбы = Ресей мемлекетінің түрлі жерлеріне саяхат 1773—1778. 5 томдық. Кітап 2. | жылы = 1786 | орыны = СПб }}</ref> аталмыш өзен «Барнауыл өзені» деп аталған.<ref>{{cite web | url = http://irbis.asu.ru/docs/altai/history/chrono/1734.html | title = Алтай тарихының хронологиясы&nbsp;— 1734 жыл | publisher = Алтай мемлекеттік университеті | accessdate = 2007-09-21 | deadlink = unknown-host }}</ref>. Томск профессоры [[Андрей Дульзон]] қаланың атауы екі түрлі [[көне түркі]]лік түбірден жасалған деген болжам айтады. Бұл [[топоним]]нің алғашқы формасы «Бороноул». Сөздегі «боро» түбірі көптеген моңғол және түркі тілдеріндегі «қасқыр» деген мағынаны, ал «ул» формасы түркі тілдерінде «өзен» деген мағынаны береді. Осылайша, «Барнауыл»   атауы «қасқыр өзені» немесе «қасқыр көлі» деген де мағына беруі мүмкін<ref name="UMANSKY"/>. «Барнауыл» сөзінің этимологиясы жайында айтылған соңғы нұсқаның жаны бар. Себебі, ертеректе Барнаулка өзенінің бойында қасқырлар көп болған және өзеннің құяр сағасында көлдер орналасқан. Сонымен қатар, қасқыр (бөрі) [[Алтай]] халқы үшін қасиетті аңдардың бірі болып саналады. Уақыт өте келе, сөз белгілі формацияға ұшырап, «орыстанып», орыс говорларына бейімделіп, қала атауына айналып кетті<ref>{{cite web | url = http://www.barnaul-info.ru/history/ | title = Қала тарихы | publisher = «Барнаул-инфо» сайты | accessdate = 2007-09-21 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144kUoZB | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. * Барнауылдық тарихшы және археолог А. Уманский өзен атауы туралы нұсқаны дамытып, «Бороноул» топонимінің төлеуіттік тарихы бар деген болжам айтады. Ғалымның пікірі бойынша, «Боронаул»/«Бороноул» сөздері тілдік метаморфозға ұшырап, нәтижесінде атау «поронгыул» / «по-ронгы» — «лай су», «ул» — «өзен» деген төлеуіт сөзінен шыққан. Нәтижесінде, Барнаулка өзенінің этимологиясы «лай су» деген мағынаны береді. Шындығында, Барнаулка өзені түрлі органикалық, минералдық заттарға, сонымен қатар, құмға толы<ref>{{cite web | author = Юрий Гончаров, Александр Старцев. | date = 28 шілде, 2006 | url = http://www.polit.sib.ru/news/?id=11978 | title = Өңірдің астанасы Бобровка деп аталуы мүмкін, ал тұрғындары&nbsp;— бобровтықтар деп аталуы ықтимал. | publisher = ПолитСибРу | accessdate = 2007-09-21 | deadlink = unknown-host }}</ref>. ==== Геральдика ==== Барнауылдың алғашқы елтаңбасы 1846 жылы бекітілді. Елтаңба қалқаны француздық геральдикалық форманың (тәжі және лентасы жоқ) қалпын береді. Қалқан көлденеңнен 2 бөлікке бөлінген. Жоғарғы бөлігі қалқанның үштен бірін алады. Онда Томск губерниясының  негізгі элементі (наместниктік елтаңба) — жасыл фондағы шауып бара жатқан ақ аттың бейнесі орналасқан. Ат — губерния шаруашылығында, таулы өнеркәсіптегі көлік қызметтерін атқаратын негізгі символ және шаруашылық үшін таптырмайтын жануар. Елтаңбаның төменгі бөлігінде ашықкөк фонда тұтанып тұрған қызыл түсті күміс домна пеші  орналасқан. Ол өз кезегінде елдегі күміс балқыту өнеркәсібінің символы ретінде көрсетілген. Қазіргі заманғы елтаңба 1995 жылы 16 қарашада қабылданды. Оның түпнұсқасы (түрлі түсті және қара-ақ суреттер) Барнауыл қаласының әкімшілігінде тұр және қызыққан азаматтарға қолжетімді. Барнауылдың туындағы ашық көк түс қаланың орналасқан жері — Обь өзенінің символы. Тудың ортасында қаланың елтаңбасы орналасқан<ref>{{cite web | url = http://www.heraldicum.ru/russia/subjects/towns/barnaul.htm | title = Барнауыл қаласы | publisher = Сайт heraldicum.ru | accessdate = 2011-02-01 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144lMsKY | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. === Революцияға дейінгі аралық === 1748 жылың [[16 ақпан]]ынан бастап<ref>[http://barnaul.org/gorod_1/history/280let/XVIII/ Барнауыл тарихы. XVIII ғасыр] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120803084141/http://barnaul.org/gorod_1/history/280let/XVIII/ |date=2012-08-03 }}</ref> императордың рұқсатымен таулы аймақтың канцеляриясы Колываньнан (Алтай өңірі) Барнауыл заводына көшірілді. 1766 жылы орыс өнертапқышы [[Иван Ползунов]] Барнаулка өзенінің бойында Ресейдегі ең алғашқы бу машинасын ойлап тапты, ал 1771 жылы Барнауылға «таулы қала» мәртебесі берілді<ref>{{кітап | тақырыбы = Батыс Сібірдің шаруашылық және мәдениетін меңгерудің тарихи тәжірибесі: Ғылыми еңбектердің жинағы. І кітап. | жауапты = Ю.&nbsp;Ф. Кирюшина және А.&nbsp;А. Тишкинаның редакциясымен | жылы = 2003 | баспасы = Алтай университетінің баспасы | орыны = Барнауыл | беті = 464 }}</ref> (басқа деректер бойынша 1828 жылы<ref>[http://new.hist.asu.ru/biblio/borod5/got/15.html ХVІІІ ғасырдың екінші жартысы және ХІХ ғасырдың алғашқы ширегінде Барнауылдың құқықтық мәртебесі мәселесіне арналған құжат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120725201341/http://new.hist.asu.ru/biblio/borod5/got/15.html |date=2012-07-25 }}</ref>). Қалаға берілген мәртебеге байланысты (астанадан алшақтығына қарамастан) өте жылдам өсті. 1835 жылдары қалада 9 мың адам тұрды. Қала құрылысы Санкт-Санкт-Петербург архитектурасының ықпалымен дамыды. 1764 жылы техникалық кітапхана, 1776 жылы —Барнауыл «театр үйі», ал 1827 жылы — алғашқы [[типография]] ашылды. П. К. Фролов Алтай мемлекеттік өлкетану мұражайының жұмысын ұйымдастырады. Аталмыш мұражай Сібірдегі бірінші мұражай болып саналады<ref>{{кітап | авторы = Тишкина Т.&nbsp;В. |тақырыбы= 1918—1931 жж. Алтай өлкетану ұйымдарының жұмысы. Монография | жауапты = Ғыл. ред. Кирюшин Ю.&nbsp;Ф. | жылы = 2004 | баспасы = Алтай университетінің баспасы | орыны = Барнауыл | беті = 312}}</ref>. Қазба байлықтарының азаюы және крепостнойлық құқықтың алынып тасталғандығы —1893 жылы Барнауылдағы күміс балқыту зауытының жабылуына әкеліп соқты. Соның салдарына Барнауыл ірі сауда қаласына айналды. Өнеркәсіптің жаңа түрлері: тері илеу, кірпіш жасау, сыра дайындау, ас тұзын игеру, орман шаруашылығы және т.б. пайда бола бастады<ref>{{кітап | авторы = Гончаров Ю.&nbsp;М., Чутчев В.&nbsp;С. | тақырыбы = ХІХ ғ. ІІ жарт. — XX ғ. басындағы Батыс Сібірдегі мещан тобы }}</ref>. 1917 жылы [[2 мамыр]]да Барнауылда үлкен өрт болады. 40-қа жуық кварталдар, қала архитектурасы, әсіресе ағаш үйлердің барлығы да жанып кетеді. Қаланың қайта тұрғызылуына сол кезеңде Ресейде басталған [[Азаматтық соғыс]] кедергі болады. === Кеңестік уақыт === [[1917 жыл]]ы [[7 желтоқсан]]да қалада [[Кеңес үкіметі]] орнады. Алайда, 1918 жылы 18 маусымда [[ақ гвардяшылдар]] бұл үкіметті қолдамай, төңкеріс жасады<ref>{{кітап | авторы = Скубневский В.&nbsp;А., Гончаров Ю.&nbsp;М. |тақырыбы= ХІХ ғ. ІІ жартысы және XX ғ. Алғашқы ширегіндегі Батыс Сібір қалалары | жылы = 2004 | орыны = Барнауыл}}</ref>. 1919 жылы 9-11 желтоқсанда Барнауыл қаласы [[Ефим Мамотов]]тың партизандық армиясының күшімен алынды. Ақгвардияшылдар Новоникольскіге (қазіргі [[Новосібір]]) жету мақсатында қаланы тастап кетті. Қалада қалу өте қауіпті еді: әр тұстан Қызыл армия өкілдері қаптады, ал қаланың өзінде партиялық ұйымдар төңкеріс ұйымдастырып жатты. Ақгвардияшылдар М.Ворожцовтың басқаруымен Бірінші Чумық Кеңестік партизандар дивизиясының торуылына тап болып, кейін шегінді. XX ғасырдың 20—40-шы жылдары Барнауылдың дамуы [[индустрияландыру]] және [[Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру|ұжымдастыру]] үрдістерінің дамуымен анықталды. Қалаға кіші ауылдар мен қыстақтардан тұрғындар көшіп келе бастады. Кейіннен Барнауыл қаласы агроөнеркәсіптік аймақ мәртебесіне ие болды. 1932 жылы Батыс Сібірдегі ең ірі Барнауыл [[мата комбинаты]] салынды. [[1937 жыл]]ы Алтай өңірінің қалыптасуына байланысты Барнауылға Алтайдың әкімшілік орталығы мәртебесі берілді. [[Ұлы Отан соғысы]] жылдарында қалаға [[Мәскеу]]ден, [[Ленинград]]тан, [[Одесса]]дан, [[Харьков]] және басқа да қалалардан [[неміс]] әскерлерімен оккупацияланған (басып алынған) жүзге жуық өндірістік өнеркісіп орындар көшірілді. Олар қаланың негізгі өнеркәсібіне айналды. Кей деректерге қарағанда<ref>{{cite web | url = http://www.ada.ru/Guns/bsz/index.htm | title = Барнауыл станоктар жасап шығаратын зауыттарының оқ-дәрілері | publisher = ADA корпорациясы | accessdate = 2007-09-21 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144m19m3 | archivedate = 2011-08-20 }}</ref><ref>{{cite web | date = 15 сәуір, 2005 | url = http://www.rusarchives.ru/evants/exhibitions/participants_victory.shtml | title = «Участники Победы». Архивтік құжаттардың жәрмеңкесі | publisher = Ресей архивтері | accessdate = 2007-09-21 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144mYxXO | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>, [[Қызыл армия]] соғыста пайдаланған оқ-дәрілердің тең жартысына жуығы Барнауылдағы станок жасап шығаратын зауытта шығарылған. Соғыстан кейінгі жылдар қаладағы өнеркәсіптік «бум» және қала құрылысының дамуымен ерекшеленді. Бұл кезеңде Барнауылдың территориясы 2 есеге өсті. Қаланың қайта тұрғызылуына, дамуына, яғни жаңа үйлер құрылысы үшін солтүстік және солтүстік-батыс бөліктері таңдап алынды. [[1980 жыл]]ы КСРО Жоғарғы Кеңесінің жарлығымен қала [[Қазан революциясы]] орденімен марапатталды <ref>Барнауылдың туында — Қазан Революциясының ордені // Алтайская правда, 5 наурыз, 1983 ж</ref>. === Барнауыл қазіргі заманда === КСРО үкіметі құлаған соң және елдегі саяси-экономикалық жағдайлардың ушығуына байланысты қаладағы ірі өнеркәсіптік өндіріс орындары банкротқа ұшырап, дәрменсіз күйге түсті. Нәтижесінде Барнауыл өндірістік орталықтан экономиканың басқа салаларына: сауда, қызмет көрсету, құрылыс және азық-түлік өнеркәсібіне көше бастады. Оған қоса, қалада тұрғын үй қорының көнергендігі, жол инфрақұрылымының ескіруі мәселелері бар еді. == Физикалық-географиялық сипаттама == === Географиялық орналасуы === Қала Батыс Сібір жазығының орманды алқабында, Приобье шоқысының солтүстік-шығысында, Обь өзенінің жоғарғы ағысының оң жағалауына құятын Барнаулка өзенінің қасында орналасқан. Солтүстік және батыс бөлігінен Барнауыл Обь өзенінің аңғарларын айналып өтеді, ал оңтүстік-батыстан  орманды қоршайды. Мәскеуге дейінгі арақашықтық — 3419 км. Барануылға жақын орналасқан ірі қала — [[Новосібір]] қаласы (239 км). [[Географиялық координаттар]]: {{coord|53|20.84|N|83|46.74|E|type:city}}. Барнауыл [[Гамбург]], [[Дублин]], [[Ливерпуль]], [[Минск]], [[Петропавловск-Камчатский]], [[Самара]] және [[Эдмонтон]] қалалары сияқты ендікте орналасқан. === Жер бедері === Барнауыл территориясының рельефін қала орналасқан Приобь шоқысы, Обь және Барнаулка өзендерінің аңғарлары анықтайды. Биіктіктердің абсолютті белгісі — Барнаулка өзенінің сағасынан 132—135 метрден қаланың солтүстік бөлігіне дейін 230—250 м; су көлемінің жалпы еңістігі — солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа Барнаулка алабына дейін<ref>{{кітап | тақырыбы = Барнауыл энциклопедиясы | жауапты = Скубневского В.&nbsp;А. | жылы = 2000 | баспасы = АлтМУ баспасы | орыны = Барнауыл}}</ref>. Барнауылдың оңтүстігінде "Таулы" деп аталатын бөлігі бар. Бұл бөлік—Обь және Барнаулка өзендерін бөліп тұрады. Рельеф эррозияланған кішігірім құрылымдық формалармен: Пивоварка өзені алабы (12 км), жыра, сайлардың көптігімен күрделенеді. Обь алабының бөктері тіп-тік құламалы болып келеді (25—60 градус), кей жерлерде биіктігі 50—110 м жарлар да кездеседі<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. Барнаулка  өзеннің терассасы рельефтің аккумуляциялық түрлеріне ұқсайды. Алқаптың өзі кең емес (50—200 м, солтүстік-батыс бағытта биіктігі теңіз деңгейінен 137-ден 185 метрге дейін үш өзен алқабы жайылып жатыр. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[File:Barnaul Skyline 2007.jpg|center|220px]] |width="25%"|[[Сурет:Dolinaobinauchgorodok.jpg|center|220px]] |- |Қаланың орталығы. Таулы саябақтан алынған көрініс |Ғылыми қалашықтың қасындағы Обь өзенінің алқабы |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[Сурет:Birch grove in Barnaul.JPG|center|220px]] |width="25%"|[[File:Barnaul Hafen.jpg|center|220px|Barnaul Hafen]] |- |Барнауылдағы күз |Барнауыл порты. 2001 жыл |} ==== Барнаулка өзені ==== Барнаулка – кіші өзендерге жатады. Өзен Батыс Сібірдің оңтүстігінде орналасқан және 167 км ұзындықта созылып жатыр. Өзен бассейнінің ауданы 5720 шаршы км. Бассейн контуры Барнауыл территориясы мен Алтай өңірінің 8 әкімшілік ауданына шақ келеді. Өзеннің қазіргі алқабы көне жылға ағымдарының сағасында орналасқан. Ал, алқаптың жоғарғы жағында ағынды көлдердің онға жуығы орналасқан шығыңқы шұңқырлар бар. === Климаты === Барнауылдың [[Континенттік климат|континенталдық климаты]] Батыс Сібірдің оң жағында өзгеше географиялық орналасуымен анықталады. Алтай тауларынан, [[Солтүстік Мұзды мұхит]]тан және [[Орталық Азия]]ның жартылай шөлді аймақтарынан келетін [[ауа массалары]]ның өзара араласуынан қаладағы табиғи жағдайды күрделендіреді. Барнауыл қысының қаттылығы шамалы, қар аз жауады және жазы жылы. Жыл мезгілінің ең суық мезгілі —қаңтар (орташа температурасы −17,5&nbsp;°C), ең жылысы — шілде (+19,8&nbsp;°C). Ауа температурасының абсолютті максимум (көлеңкедегі ауа температурасы) 1953 жылы шілдеде және 2002 жылы тамыз (+38,2&nbsp;°C) айларында бақыланды. Ауа температурасының абсолютті минимумы  1951 жылы қаңтар айында (−51,1&nbsp;°C) анықталды. Ауа аяздануының соңғы күні — [[19 мамыр]], ал алғашқы күні — [[17 қыркүйек]]<ref name="BARNAUL-ATLAS07"> {{кітап | тақырыбы = Барнауыл. Ғылыми-анықтамалық атлас | жауапты = Ревякина В.&nbsp;С. | жылы = 2007 | баспасы = ПО Инжгеодезия | орыны = Барнауыл }}</ref>. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы суық мезгілдерде 73—76 % шамасында түрленсе, жылы мезгілде 62 % шамасында өзгереді. Атмосфералық жауын-шашынның жартыжылдық көлемі 539 мм құрайды. Жылы маусым кезінде (сәуір — қазан) жалпы жауын-шашын көлемінің 65 % -ы жауады. Жауын-шашынды күндердің көлемі орта есеппен — 180 күн, оның ішінде 113 күні күз-қыс маусымдарына тұстас келеді<ref>{{кітап | авторы = Кошинский, Кухарская В.&nbsp;Л. | тақырыбы = Барнауылдың климаты | жылы = 1984 | баспасы = ЗапСибНИИ | орыны = Новосібір | id = УДК 551.5821.1 (571.15-21) | беті = 125}}</ref>. Ауа-райы бұлыңғыр, бұлтты, күн райы ашық және жартылай ашық күндердің бір жылдағы саны — 130, сәйкесінше 49 (күн рай ашық) және 186 (күн райы жартылай ашық). Жыл бойындағы күн сәулесінің ұзақтығы — 2180 сағат<ref name="BARNAUL-ATLAS07"/>. Желдің ұшу бағыты Барнауылдың оңтүстік-батыс, батыс және оңтүстік бөліктерінде басым келеді. === Қала өсімдігі === Барнауыл және оның айналасындағы аймақтардың өсімдігі оңтүстік орманды дала алқабына тән. Таулы алқаптарда өсімдіктердің мен астық түрлерінің: жіңішкежапырақты қоңырбас, бүлдіргелі жапырақ, сарбас жоңышқа сияқты көптеген сирек кездесетін түрлері бар <ref> {{кітап |авторы=Олькова О.&nbsp;А. |тақырыбы=Барнауыл қаласы және маңайындағы алқаптардың урбанофлорасы // Аймақтық табиғатты қолдану және экологиялық мониторинг |орны =Барнауыл |жылы=1996 |беті=265—267 }}</ref>. Орманды алқаптар қайың ағаштарына, итмұрын, қараған өсімдіктеріне толы. Жыралардың үстіңгі бөлігінде Барнауыл таспалы орманы өсіп жатыр. Бұл орманда өсімдіктердің ағаш-бұта тектес тұқымдарының 30-ға жуық түрін кездестіруге болады. Өзен аңғарларында [[мойыл]], [[үйеңкі]], [[терек]], [[ырғай]] ағаштары көптеп өседі. Қаланың ішіндегі өсімділік жағдайы жасанды отырғызылған саябақтарымен: «Юбилейный» саябағы, Орталық саябақ, «Солнечный ветер» саябағы, «Лесная сказка» бағы, «Нагорный» саябағы, Барнауылдың денрарийі, гүлзар бақтар, бульварларымен ерекшеленеді. Ағаштардың негізгі түрлері — қара терек, үйеңкі, шетен, [[қайың]], сібір [[шырша]]сы, [[алма]] ағаштары. Қалада барлығы тамырлы өсімдіктердің 880 түрі өседі, олардың 30-ға жуығы Алтайдың [[қызыл кітап|қызыл кітабына]] енгізілген <ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. === Экологиялық жай-күйі === Барнауыл ірі өндірістік қала болғандықтан, мұнда табиғатқа залал келтіретін антропогенді объктілер көп. Обь және Барнаулка өзендерін қоспағанда, қаладағы табиғи кешендердің басым көпшілігі экологиялық күйі нашар аймаққа жатады. Ауаның ластануы қаладағы жекешеленген өндірістік шаруашылық объектілерінен және пешпен жылытатын нысандардың әсерінен болады. Зиянды қалдықтардың көлемі жылына 80 мың тоннаны құрайды. Атмосфераның ластануына көлік транспортының да едәуір әсері бар. Қаланың солтүстік аудандарында (Ленин, Октябрь аудандары) экологиялық жағдай тым ушыққан. Мұндағы өндірістік нысандар жер бетіне кадмий қалдықтарын рұқсат етілген шектен 10 есе артық шығарады. Қаланың оңтүстігінде (Орталық аудан) Алтай агрегат зауытының жанында орналасқан Пивоварка өзенінің аңғарлары экологиялық жағдайы өте нашар аймақтарға жатады<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. Қаланың кей бөліктерінің (Индустриальный ауданы, Темір жол аудандары) экологиялық жайын салыстырмалы түрде жақсы деп бағалауға болады. Бұл жерлерде кадмийдің шектен тыс шығарылуы 2-5-ке тең<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. Негізінен, қаладағы жер үсті суларының ластануы өндірістік нысандардың тазаланбаған қалдық суларды Обь және Барнаулка өзендеріне ағызуынан пайда болып жатыр. Тазаланбаған, қалдық лас суларды шығаратын өндірістік орындарға Барнауыл көлік шиналарын шығаратын зауытын (жартыжылдық орта есеппен 3 млн м³), Алтайдизель зауытын (жартыжылдық орта есеппен 500 мың м³-ға жуық), [[Барнаултрансмаш]] зауытын (шамамен 270 мың м³-ға жуық), 3 ЖЭС (11 млн м³-ға жуық), қаладағы тазалау орындарын (шамамен 100 млн м³) жатқызуымызға болады. Пивоварка, Власиха, Сухой Лог өзендеріне келетін лас сулардың басым көпшілігі көлік тұрақтарынан, АЗС мекемелерінен, көлік жолдарының құрылысынан келіп қосылады<ref>Экологический вестник ИВЭП СО РАН, Барнауыл. 2006 жыл.</ref>. == Халқы == Барнауыл қаласы және қала құрамына кіретін елдімекендерді қоса есептегенде халқының саны 681 мың 463 адам болып есептеледі<ref name="akgks" /> ([[2012]]). Бұл Алтай өңірі қала халқының 42 %-ын құрайды. Халқының тығыздығы — 2018 адам/км². Әйел қоғамының үлесі (55%) ер адамдарға (45%) қарағанда басым. Жас ерекшелігі бойынша ер адамдардың үлесінің басымдылығы 9 жасқа дейінгі аралықта байқалады. Еңбекке қабілетті жастағы халықтың бөлігі 67 %-ды құрайды, оның 13 %-ы өндірістік секторда жұмыс жасайды<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. Жұмыссыздық деңгейінің ресми бекітілген деңгейі — 0,7 %. [[2009 жыл]]ы алғашқы рет қала халқы санының табиғи өсімі байқалды. Туу саны өлім-жітім санын 839 адамға өсірді<ref>{{cite news |author= |title=Сібір агенттігінің жаңалықтары |url=http://barnaul.sibnovosti.ru/science/92961-v-barnaule-vpervye-za-mnogie-gody-otmechen-estestvennyy-rost-naseleniya |work=Барнауылда көп жылда қайталанбаған халықтың табиғи өсімі байқалды |publisher= |date=11 желтоқсан, 2009 |accessdate=2011-01-31 }}</ref>. Алдыңғы жылдары халық санының азаюы болған жоқ. Себебі, қала Алтайдан, Қазақстаннан және Орта Азия елдерінен келген мигранттарының санымен толысып отырды. === Динамика === {| | style="vertical-align:top"| {| ! style="background:#eee"|  Жыл  ! style="background:#eee"|   Халқы   |- | 1835 || align="right" | 9 100 |- | 1840<ref>[http://dlib.rsl.ru/view.php?path=/rsl01003000000/rsl01003542000/rsl01003542943/rsl01003542943.pdf#page2 Таблицы о состояніи городовъ Россійской имперіи]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> || align="right" | 9 927 |- | 1860 || align="right" | 11 600 |- | 1897<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=79 Ресей империясы халқының 1897 жылғы бірінші жалпыхалықтық санағы]</ref> || align="right" | 21 073 |- | 1911 || align="right" | 52 000 |- | 1916 || align="right" | 71 200 |- | 1917 || align="right" | 56 100 |- | 1926<ref>[http://ak.gks.ru/peep2010/DocLib3/1926.htm 1926 жылғы халықтың бірінші Жалпыкеңестік санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121211030736/http://ak.gks.ru/peep2010/DocLib3/1926.htm |date=2012-12-11 }}</ref> || align="right" | 73 900 |- | 1937 || align="right" | 118 200 |- | 1939 || align="right" | 148 200 |- |} | style="vertical-align:top"| {| ! style="background:#eee"|  Жыл  ! style="background:#eee"|   Халқы   |- | 1945 || align="right" | 210 500 |- | 1959<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-kr.htm КСРО халқының 1959 жылғы санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121120155707/http://www.webgeo.ru/db/1959/rus-kr.htm |date=2012-11-20 }}</ref> || align="right" | 305 100 |- | 1967 || align="right" | 407 000 |- | 1970<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1970/rus-zapsib.htm КСРО халқының 1970 жылғы санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107114538/http://webgeo.ru/db/1970/rus-zapsib.htm |date=2012-01-07 }}</ref> || align="right" | 439 100 |- | 1979<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1979/rus-zapsib.htm КСРО халқының 1979 жылғы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120107110804/http://webgeo.ru/db/1979/rus-zapsib.htm |date=2012-01-07 }}</ref> || align="right" | 533 100 |- | 1989<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php 1989 жылығы Жалпыкеңестік халық санағы]</ref> || align="right" | 601 800 |- | 2002<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls 2002 жылғы Бүкілресейлік халық санағы]</ref> || align="right" | 667 646* |- | 2008 || align="right" | 653 400* |- | 2010<ref>[http://ak.gks.ru/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB.2010.htm 2010 жылғы Алтай өңірінің аудандары мен қала халқының саны (2010 жылығы халық санағының нәтижелері бойынша)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111015049/http://ak.gks.ru/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB.2010.htm |date=2012-01-11 }}</ref> || align="right" | 666 966* |- | 2011<ref name="akgks" /> || align="right" | 670 882* |- |} | |} <nowiki>*</nowiki> — бағындырылған елді мекендермен === Ұлттық құрам === Барнауылда 100-ден аса ұлт пен ұлыс тұрады. Халқының 89,5% -ын орыстар, саны бойынша келесі ұлттар — [[немістер]] (4,8 %), [[украиндар]] (2,9 %); қалғаны — 2,8 % шамасын құрайды<ref>[http://vbarnaul.ru/description/about.html «В Барнаул» сайты&nbsp;— Жалпы ақпарат] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070510024030/http://vbarnaul.ru/description/about.html |date=2007-05-10 }}</ref>. === Діні === Қалада түрлі бағыттағы діни бірлестіктер көп. Ең ірісі — православиелік шіркеу. Барнауылдағы алғашқы шіркеу 1750 жылы салынып, Петр және Павел атын иеленді. XX ғасырдың басында қалада 40-қа жуық шіркеу, монастырлар болды. Олардың көбі қиратылған немесе 1930-шы жылдары қайта тұрғызылған<ref>Алтай өңірінің шіркеулері мен дінге сену тарихы жөнінде құжаттар. Алтай өңірі әкімшілігінің мұрағат жұмыстары жөніндегі басқармасы. Барнауыл. 1997. 408 с.</ref>. Покров соборындағы құдайға құлшылық жасау 1943 жылдан бастап жаңғыра бастады. Сонымен қатар, құлшылық әрекеттер 1990-жылдан бастап [[Никольск]], [[Знаменск]], [[Дмитриевск]] шіркеулерінде де қайта жаңғырды. Жаңа шіркеулер: [[Перт]] және [[Павел]] шіркеуі, [[Христос]] ғибадаты, [[Андрей Первозванный]] шіркеуі, [[Ионн Богослов]] шіркеуі, [[Михаило-Архангельск]], [[Құдай Анасы]] және [[Александр Невский]] ғибадатханалары да көптеп салына бастады. [[File:Покровский кафедральный собор (Барнаул) 2.jpg||250px|right|thumb|Покров соборы (Барнауыл)]] Сондай-ақ, қалада ескіғұрыптық бағытын ұстанатын бірлестіктер де бар. Сондай бірлестіктің бірі Орыс православтық шіркеуінің құрамына жататын Покров ескіғұрыптық дәстүрлі бірлестігі. Бірлестіктің құрамында 1000-ға жуық адам бар. Қазіргі уақытта шіркеу жаңа Қасиетті Покров шіркеуінің құрылысын салып жатыр <ref>{{cite web|url=http://www.amic.ru/news/54075/|title=Барнауылдық ескіғұрыпшылдар Алтайда ақтасты шіркеу салды|date=15 маусым 2006 г.|accessdate=2010-04-15|archiveurl=http://www.webcitation.org/6144nrna7|archivedate=2011-08-20}}</ref>. Жаңа шіркеу владимир-суздаль архитектуралық үлгісінде салынған. Қаладағы шіркеулердің ішінде саны жағынан екінші орында Көне православтық Помор шіркеуі тұр. [[File:Barnaul Nikolaevskaia cerkov 1900-e.jpg|left|250px|thumb| Николаев шіркеуі. Барнауыл, 1900 жыл]] Қазіргі таңда өз жұмысын 1960-шы жылдардан бастаған католиктік және лютерандық бірлестіктер де бар. Олардың құрамы шамамен 400 адамға жуықтайды. Қалада әсіресе мұсылмандық бірлестіктердің үлкен басымдылыққа ие екендігін байқауға болады. Мұсылмандық бірлестіктердің қатарында шамамен 30 мың адам бар<ref>Алтай өңіріне 60 жыл: Статистикалық мерейтойлық жинағы. Барнауыл, 1997. 120 б.</ref>. Қалада соборлық мешіттер мен араб және орыс тілдеріндегі кітапхана жұмыс жасайды<ref>[http://www.titoff.ru/news/index.php?id=5633&gid=3 Барнауылда ең алғашқы мұсылмандық мешіт ашылды]</ref>. Одан бөлек, қалада [[1990 жыл|1990-шы жылдан]] бастап Еврейлер бірлестігі де жұмыс жасайды. Барнауылда Еврей мәдениетінің Алтайлық орталығы, еврейлік жексенбілік мектеп, [[ульпан]] ([[иврит тілі]]н тереңдетіп оқытатын мектептер), [[еврей]] жастарының клубы және кітапхана бар<ref>[http://www.feor.ru/communities/barnaul/ «Барнауыл қаласының еврейлік бірлестігі» жергілікті иудейлік діни] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110807174839/http://www.feor.ru/communities/barnaul/ |date=2011-08-07 }}</ref>. [[2006 жыл]]дың қарашасында Армян апостолдық шіркеуі ашылды. Бұл оқиға қаладағы 15-мыңдық [[армян]] диаспорасы үшін айтулы мереке болды <ref>[http://www.bible.com.ua/news/r/29428 Барнауылда Армян апостолдық шіркеуі дәріптелді]</ref>. Сонымен қатар, Барнауылда түрлі діни ағымдардың бар екендігін ескеруіміз керек. Олар — «Пятидесятник», «Евангелия христиан-баптистері», «Жетінші күннің Адвентисттері», «Иегово куәгерлері», «Иисус Христостың қасиетті күндері», «Кришна санасы қоғамы» және т.б.<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www2.barnaul.org/gorod_1/obschestvo/religiya/ | title = Дін | format = | work = | publisher = Барнауылдың ресми сайты | accessdate = 2011-07-30 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144r1YbL | archivedate = 2011-08-20 }}</ref> == Билік органдары == [[Сурет:Barnaul City Duma.jpg|thumb|250px|Қала әкімшілігі және Қалалық думаның ғимараты]] 2010 жылдың күзінде қалалық дума жарғыға Барнауыл қаласының басшысы және әкімшілік бастығы (сити-менеджер) туралы өзгерістер енгізді. Өзгертулер басшының билік жүргізу уақытына байланысты болды. Нәтижесінде қала басшысының 2,5 жылға дейін билік етуіне келісім-шарт жасалатын болып шешілді. 2010 жылдың 10 қарашасынан бастап Барнауыл қаласының басшысы Людмила Зубович тағайындалды.<ref>{{cite news |author= |title=Барнауылды «сити-менеджер» билейтін болды |url=http://www.amic.ru/news/135415/ |work= |publisher=ИА Амител |date=29 қазан, 2010 |accessdate=2010-10-29 }}</ref>. Ал 2010 жылдың 22 желтоқсанынан бастап Барнауыл қаласының әкімшілік басшысы — Игорь Савинцев тағайындалды<ref>{{cite news |author= |title= Барнауыл қаласының әкімшілік басшысы Игорь Савинцев болып тағайындалды |url=http://www.amic.ru/news/139084/ |work= |publisher=ИА Амител |date=22 желтоқсан, 2010 |accessdate=2010-12-22 }}</ref>. Қалалық өзін-өзі басқару өкілді органы — қалалық дума. Қалалық дума муниципалды сайлауда 4 жылға сайланатын 35 депутаттан тұрады. Халық депутаттарын бірмандатты сайлау округтері бойынша сайлайды. == Әкімшілік бөлініс == Барнауылдың құрамына бес әкімшілік аудан кіреді. Олар: Барнауылдың Темір жол ауданы, Индустриялды аудан, Ленин ауданы, Октябрьский ауданы және Орталық аудан. Қала [[топонимика]]сы — қала аудандарының тарихи атаулары және бұрынырақта қала құрамында болған елдімекендердің атауы: Авиатор, АЗА, Восточный, ВРЗ, Докучаево, Западный, [[Затон (Барнаул)|Затон]], Ильич, Киров, [[Куета]], [[Новосиликатный]], Осипенко, Поток, Солнечная Поляна, Спутник, Урожайный (Сулима), Черёмушки (Ближние и Дальние). [[File:Барнаул Ул. Ползунова 41.jpg|left|thumb|250px| к. Ползунов 41 (Барнауыл)]] Сондай-ақ, қала округының құрамына келесідей елдімекендер кіреді: * Индустрияльный аудынына бағынатын Власихин ауылдық аймағы — Власиха ауылы, Новомихайловка, Лесной, Пригородный ауылдары (Алтай) және Власиха станциясы. * Ленин ауданына бағынатын Научногородокская ауылдық аймағы — [[Научный Городок]] поселкесі, [[Гоньба]] ауылы, [[Казённая Заимка]], [[Землянуха]], [[Берёзовка (Барнаул)|Берёзовка]] поселкелері. * Орталық ауданға бағынатын Орталық ауылдық аймақ — Центральный поселкесі, [[Черницк]], [[Бельмесёво]], [[Ягодное]], [[Мохнатушка]], [[Конюхи]] ауылдары, [[Железнодорожная Казарма 250 км]], [[Железнодорожная Казарма 253 км]] станциялары. * Орталық ауданға бағынатын Южная поселкелік аймығы — [[Южный]] жұмысшы поселкесі, [[Борзовая Заимка]], [[Плодопитомник]], [[Садоводов (Алтайский край)|Садоводов]] поселкелері мен [[Ползуново (станция)|Ползуново]] станциясы. * Орталық ауданға бағынатын Лебяжинская ауылдық аймағы — [[Лебяжье (Барнаул)|Лебяжье]] ауылы, [[Железнодорожная Казарма 242 км]] станциясы. == Экономика == ===Өнеркәсібі === Барнауыл кәсіпорындарының басым көпшілігі Оңтүстік (Орталық), Солтүстік және Власиха өндірістік аймақтарында орналасқан. Оңтүстік бөлігі қаланың ішкері аудандарында орналасса, Солтүстік және Власиха өнеркәсіптік аймақтары қаланың сыртында орналасқан<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. [[File:Тайны Барнаула2.jpg|left|thumb| Барнауыл зауыты]] {| class="standard" style="text-align:center" |- ! Салалар ! Кәсіпорындар |- | [[Машина жасау]] және метал қорыту | [[Алтай прецизиондық бұйымдар жасау зауыты]] | [[Алтайдизель]] | [[Алтай құрал жасайтын зауыты «Ротор»]] | [[Барнаултрансмаш]] | [[Алтай жанармай сорғыларын жасап шығаратын зауыт]] | [[АлтайСпецИзделия]] | [[Барнауыл вагон жөндейтін зауыты]] | [[Барнауыл геофизикалық аппаратура зауыты]] | [[Алтай агрегаттар зауыты]] | [[Барнауыл радиозауыты]] | [[Сибэнергомаш]] | [[Барнауыл станок жасайтын зауыты]] | [[Барнауыл тері престейтін зауыт]]. |- | Химиялық және мұнай өңдеу өнеркәсібі | [[Барнауыл шина зауыты]] | [[Барнауыл асбесттік техникалық бұйымдар]] | [[Барнауыл резинотехникалық бұйымдар жасау зауыты]] | [[Барнауыл шайыр шығаратын зауыты]]. |- | Жеңіл өнеркәсіп | [[Барнауыл мата комбинаты]]. |- | Құрылыс материалдарының өнеркәсібі | [[Барнауыл темір жасап шығаратын №1 өнеркәсіп]] | [[Барнауыл темір жасап шығаратын №2 өнеркәсіп]] | [[Барнауыл іріпонельді үй құрылысының эксперименталды зауыты]] | [[«Турина гора» Кірпіш зауыты]]. |- | [[Электроэнергетика]] | [[Барнауыл ЖЭС-2]] | [[Барнауыл ЖЭС-3]] | [[Барнауыл ГТТЭЦ-2]]| [[Барнауыл ГТТЭЦ-1]]. |- | Азық-түлік өнеркәсібі | [[Алтайхолод]] | [[Барнауыл ликёр-арақ зауыты]] | [[Барнауыл ашытқы зауыты]] | [[Барнауыл сыра қайнату зауыты]] | [[Киприн сүт өнімдері зауыты]]. |} 2008 жылы (2007 жылмен салыстырғанда) ірі және орта деңгейлі өнеркәсіптік өндіріс индексі 104,6 % - ды құрайды. Қаладағы ластмасса және резіңке бұйымдарын жасау, металл емес минералдық заттар, электржабдықтарын, дизель, темір бетон конструкцияларын, ликер-ішімдіктерді, ет және балық өнімдерін, нан өнімдерін, сүт өнімдерін, минералды сулардың өндірісі, шұжық өнімдерін, май және балмұздақ өндірісі төмендеген<ref name="barnaul.org">[http://www.barnaul.org/vlast/itogi-08/ Барнауыл қаласының ресми сайты. Барнаулыл дамуының 2008 жылғы қорытындысы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121027093541/http://www.barnaul.org/vlast/itogi-08/ |date=2012-10-27 }}</ref>. Бірақ соған қарамастан қалада ағаш өндірісі, целлюлоза-қағаз өнеркәсібі , көлік құрал-жабдықтары, темір ұста және престеу машиналарын өндірісі, трактор және комбайн жасау өнеркәсібі, астық жинайтын құрылғыларды дайындау, химилялық талшық және жіп өнеркәсібі, аяқ киім, өсімдік майы, макорон өнімдері, ұн және кондитерлік тағамдардың өндірісі ұлғайған. Тоқыма өнеркәсібі, тігін, химиялық және энергетикалық салаларда экономикалық өсім тіркелген. Өндіріс өнеркәсіптерінің 57,5 %-ы 2008 жылды табыспен аяқтады<ref name="barnaul.org"/>. [[File:Copper smelting factory Barnaul.jpg|left|250px|thumb|Барнауыл мыс балқыту фабрикасы]] 2007 жылдан бастап Белорусь үкіметімен бірлескен келісім бойынша қалада жылына 30-ға жуық белорус троллейбустарының құрастырмалы өндірісі басталды<ref>[http://www.bankfax.ru/page.php?pg=42121 ИА Банкфакс. Алтайға белорус тролейбустарының алғашқы топтамасы келді.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121118200951/http://www.bankfax.ru/page.php?pg=42121 |date=2012-11-18 }}</ref>. Ірі және орта кәсіпорын жұмысшысының орташа айлық жалақысы 15 490 рубльді құрайды (2010 жылдың ортасына қарай).<ref>[http://www.regnum.ru/news/1303906.html Барнауылдың ірі және орта кәсіпорындарында жалақы 8,2 %-ға өсті]</ref> {{clear|left}} === Сауда және қызмет көрсету саласы === [[Сурет:QQ Restaurant.JPG|thumb|250px|Калинина даңғылындағы «Ку-ку» мейрамханасы]] Сауда және қызмет көрсету салаларында 100 мыңға жуық адам жұмыс жасайды. 2008 жылы тұтыну нарығы 272 кәсіпкерлікке өсті. Соның ішінде 15-сі nbsp;— қоғамдық тамақтану орындары, 96 — бөлшек сауда орындары және 161 —тұрмыстық қызмет көрсету мекемелері. [[File:Hotel Altai.jpg|right|thumb|250px|"Алтай" қонақ үйі]] Жаңа кәсіпорындардың есебінен 2100 жұмыс орны ашылды. 2010 жылы бөлшек сауда айналымы 90 млрд рубльді құрады. (2009 жылмен салыстырғанда 7,2 %-ға өскен) <ref name="barnaul2010">[http://www.barnaul.org/board/arch/2011/2/osnovnye_itogi_socialnoee_1.html Барнауыл қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2010 жылғы негізгі қорытындылары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120803081801/http://www.barnaul.org/board/arch/2011/2/osnovnye_itogi_socialnoee_1.html |date=2012-08-03 }}</ref>. Сауда нысандарының негізгі аудандары — ірі ойын-сауық орталықтары (100-ден астам дүкен): «Алтай», «Весна», «Еуропа», 2011 жылы өңірдегі ең ірі, көлемі 150 000 кв. Метрді құрайтын «Арена» ойын-сауық орталығының құрылысы басталды; гипермаркеттер: «[[Лента]]» дүкендер желісі және «[[METRO Cash & Carry]]», сондай-ақ, [[DIY]]-гипермаркеті (құрылысқа арналған): «АрсиДом», «Знак», «Прораб», «Формула М2». Азық–түлік супермаркеттері (ірі желілер): «[[Аникс]]», «[[Мария-Ра]]», «Раздолье», «[[Холидей Классик]]». Электроника супермаркеттері: «[[DNS]]» дүкендер желісі, «[[DOMO]]», «[[М.Видео]]», «Пятый Элемент», «[[Сибвез]]», «[[Техносила]]», «[[Эльдорадо]]» дүкендер желісі. Бұдан өзге, Барнауыл қаласында азық-түлік базарлары бар: «[[Старый базар]]», «Крытый рынок», «Новый рынок», «Китайский рынок», «Докучаевский рынок» және басқалары. [[2008 жыл]]ы 2 қалалық және 10 аудандық әлеуметтік жәрмеңкелері өткізілді. Олардың жалпы тауар айналымы 32,4 млн рубльді құрайды. Бұл көрсеткіш 2007 жылмен салыстырғанда 3 есе көп. Соңғы жылдары қалада қоғамдық тамақтану орындары, соның ішінде [[франчайзинг]] бойынша ашылып жатқан желілік мекемелер белсенді жұмыс жасайды. [[2010 жыл]]ы қоғамдық тамақтану орындарының айналымы 2,2 млрд рубльді құрады.<ref name="barnaul2010"/>. Нарықта келесідей желілер жұмыс жасайды: [[Росинтер Ресторантс]] («IL Патио», «Планета Суши», «Сибирская корона» мейрамханалары), Карт Бланш ( «Иероглиф» и CarteBlanche мейрамханалары, «Перцы» пиццериясы, «И.Понкин» суши-барлары), «Фуд-мастер» холдингі («Печки-лавочки», «Вилка-ложка» асханалары), [[Subway»]] мейрамханалар желісі, [[Cinnabon|«Синнабон»]]. Жергілікті «Икра» суши-барлары жоғарғы қарқынмен өсуде . Сондай-ақ, қалада түрлі заманауи кофейнялар, суши-барлар және асханалар жұмыс жасайды. Құймақ жасайтын орындар және халықта «узбечка» аталып кеткен атақты [[өзбек]] асханалары да қызмет көрсетеді. Барнауылда ірі федералдық банктердің өкілдіктері орналасқан. Одан бөлек, қалада жергілікті банктердің бас кеңселері өз жұмысын жүргізіп отыр. Олар: «АлтайБизнес-Банк», «Алтайкапиталбанк», «Зернобанк», «Сибсоцбанк», «Тальменка-банк», «[[ФорБанк]]». === Көлік === Барнауыл — федералды көлік магистралінің тармақтарында орналасқан көлік тораптарының ең ірісі «[[Чуйский тракт]]» [[Новосібір]] — [[Моңғолия]], осы жерден Барнауыл — [[Рубцовск]] — [[Қазақстан]] федералды трассасы басталады. Қала арқылы Батыс-Сібір темір жол [[магистралі]]нің тармақтары өтеді<!-- : [[Оңтүстік-Сібір темір жолы]] (Оңтсіб) және Түркістан-Сібір магистралі ([[Түрксіб]])-->. [[Барнаул темір жол станциясы]] көптеген Ресей аймақтарын және жақын шетел аймақтарын байланыстыратын торап болып саналады. Барнауылдың халықаралық аэропорты қаланың батысына қарай 17 км жерде орналасқан. Обь өзенінің бойында жолаушы және жүк тасымалдайтын өзен порты орналасқан. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ Барнауылдағы қала транспортының түрлері |width="25%"|[[File:ЗиУ-683В01.jpg|center|220px]] |width="25%"|[[Сурет:Barnaul River Port.jpg|center|220px]] |- |Барнауылдағы ЗиУ-683В01 маркалы троллейбустар |Барнауыл өзен кемежайы |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[File:АКСМ-20101.jpg|center|220px]] |width="25%"|[[Сурет:Tram in Barnaul.JPG|center|220px]] |- |Қаланың АКСМ-20101 маркалы троллейбусы |Ползунов көшесіндегі трамвай |} Барнауыл автовокзалының жолаушы айналымы тәулігіне орта есеппен 4500 адамды құрайды. Қала автобус бағыттарымен Алтай өңірінің 60-қа жуық ауданымен қатар, көршілес аймақтарымен де байланысады. Олар: [[Алтай Республикасы]], [[Новосибирск облысы]], [[Кемеров облысы]], [[Томск облысы|Томск облыстары]]. Тұрақты түрде автобус сапарлары Қазақстанның Павлодар, Семей, Өскемен және Алматы қалаларына жүріп отырады. 2011 жылдың шілдесінен бастап Краснояр қаласына бағытталған жаңа бағыт ашылды. Қала транспорты автобустар, трамвайлар (11 бағыт), маршрутты такси және троллейбустармен (3 бағыт) танылады. Ең алғашқы трамвай 1948 жылы іске қосылса, ал алғашқы троллейбус 1973 жылы іске қосылды. 2000 жылдан бастап 2010 жылдың көктеміне дейін қала көшелерінде [[MAN]] маркалы екіқабатты автобустарын көруге болады, ал 2007 жылдан бастап олар № 3 бағытында жүре бастады. Қаланың негізгі автокөлік магистральдері: * [[Павлов жолы]] (трасса Барнауыл — [[Камень-на-Оби]] — [[Новосибирск]]), * [[Змеиногор жолы]] ([[Рубцовск]] және [[Қазақстан]] бағыты), * Правобережный жолы ([[Новосібір]] және [[Бийск]] бағыты), * «Ленточный Бор» шоссесі (айналып өтетін жол), сонымен қатар, қала ішілік бағыттар: Ленин даңғылы, Красноармейский даңғылы, Попов, Малахов, Северо-Западная көшелері және т.б. бағыттарда жүреді). == Денсаулық сақтау == [[Сурет:Barnaul Diagnostic Centre.jpg|thumb|220px|Диагностикалық орталық және Молодежная көшесіндегі тұрғын үй, 3Б]] Барнауылдың денсаулық сақтау орындары 230 емдеу-профилактикалық мекемеден тұрады. Қалада 15 өңірлік мамандандырылған орталықтар және ауданаралық бөлімдер, 30 қалалық аурухана (соның ішінде 3 балалар және балаларға арналған 2 жұқпалы аурулар аурухана бар), [[госпиталь]], 21 шипажай, 4 перзентхана, 53 поликлиника (олардың 7-уі балалар және 2-уі тіс емханалары), 9 муниципалды дәріхана жұмыс жасайды. Муниципалды ауруханалардың кереует қоры 5000-ды құрайды<ref>[http://www.barnaul.org/gorod/soc/ Әлеуметтік Барнауыл] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070202061430/http://www.barnaul.org/gorod/soc/ |date=2007-02-02 }}</ref>. Сонымен қатар, қалада травматологиялық пункттер, әйелдерге кеңес беру орталықтары, қан құю орталықтары және психиатриялық диспансерлер жұмыс жасайды. ІІБ және Алтай темір жол бөлімдерінде емдеу мекемелері орналасқан. Тіс емдеу клиникалары, дәріханалар, пластикалық хирургия және көпсалалы медициналық орталықтар жеке және ақылы медициналық қызмет көрсетеді. 1993 жылы Алтай диагностикалық орталығы, 1994 жылы Алтай онкологиялық орталығы ашылып, 2003 жылы қаланың Таулы бөлігінде Өңірлік клиникалық ауруханасы және 2009 жылы жаңа Өңірлік аурухана өз жұмысын бастады<ref>[http://www.doctor22.ru/altay-state-policlinics/ Алтай медицинасының блогы. Жаңа Өңірлік аурухана.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203032046/http://www.doctor22.ru/altay-state-policlinics/ |date=2013-12-03 }}</ref>. Емдеу мекемелерінде 13 мыңнан астам адам жұмыс жасайды. Олардың 2800-і дәрігерлер. 131 жұмыскер жоғарғы дәрежелі үкіметтік марапаттау алып, олардың 24-і «Ресей Федерациясының еңбегі сіңірген дәрігер» атағын алған<ref name="BARNAUL-ATLAS06"/>. Қала бойынша бала өлімінің орташа көрсеткіші 1000 балаға 7,9 өлім тіркеледі ([[2007]])<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.asdg.ru/asdghtml/iam/2008/10/barnaul.html | title = Барнауыл // Денсаулық сақтау | format = | work = 2008 жыл және 2009 жыл жоспарларындағы муниципалитеттер жұмысы жөніндегі ақпараттық-аналитикалық материалдар | publisher = Сібір және қиыр шығыс қалаларының ассоциациясы | accessdate = 2011-02-07 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144tSsG8 | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. == Білім беру == === Тарихы === Барнауыл зауыты ауылындағы алғашқы таулы [[мектеп]] Барнаулка өзенінің бойында орналасқан бір қабатты ағаш үйде 1753 жылы 18 қаңтарда ашылған болатын. Бұл мектеп өз қатарына 5-6 жастағы ұл баларды ғана қабылдайтын. Алғашында мектепте 20 оқушы оқыды. Білім беру жүйесіне таулы-металлургиялық өнеркәсіп өте қатты талаптар қойып, [[1761 жыл]]дан бастап мектепте [[арифметика]], [[геометрия]], [[тригонометрия]] және [[сызу]] сабақтары оқытылды. Мектептің атауы Барнауыл зауытының атауын алды. [[1763 жыл]]ы «мектепте 120 бала оқыды. Олардың 36-сы арифметика, тригонометрия және геометрияны бағындырып, қалғаны ауызша сыныптарда білім алды». [[1779 жылы]] Барнауыл таулы училищесін ашу туралы қаулы қабылданды. Аталмыш оқыту мекемесі бастауыш мектеп негізінде 5-6 жылдық оқыту мерзімінде жұмыс жасады. Училищедегі жүйелі әрі мұқият түрде оқыту [[1789 жыл]]дың қаңтарынан басталды. Себебі, математика, физика, Ресей грамматикасы пәндерін және латын тілін болашақ академик В. В. Петров оқыта бастаған еді. [[1788 жыл]]ы Барнауылда төрт сыныптық Басты халықтық училище ашылды (Сібірдегі үш училищенің бірі). 1793 жылы училищенің екі сыныбында 63 оқушы оқыса, оның 7-уі қыз балалар еді. Мекемеде [[Санкт-Петербург]] оқытушылар семинариясының түлектері сабақ берді. Бірақ, өкінішке орай, [[1797 жыл]]ы училище жабылып қалды. [[1838 жыл]]дан бастап екі сыныптық қалалық ер балалар училищесі ашылды. [[File:Штамп народно-школьной библиотеки при Обществе попечения о начальном образовании, г. Барнаул.jpg|right|thumb|190px| Бастауыш білім беруді дамыту Қоғамының жанындағы Барнауыл қаласының халықтық мектеп кітапханасының штампы.]] [[1877 жыл]]дан бастап қана қыз балаларға арналған кіші гимназия ашылады. Бұл мекемеде дәрежелі қоғамдық топтардың қыздары оқыды. Гимназияда арнайы дайындық курсы (26 оқушы) және бірінші сынып(24 оқушы) болды және ондағы жүргізілетін сабақтар ақылы қызмет етті. 1884 жылы халық либералы В. К. Штильке «Бастауыш білім беруге қамқорлық ететін қоғам» құрды. Қоғам өкілдері жаңа мектептің құрылысына арналған түрлі шаралар ұйымдастырды. Қоғам мүшелерінің бірлескен іс-әрекеттерінің нәтижесінде 1885 жылы 15 қыркүйекте алғашқы ақысыз білім беретін Таулы мектеп ашылды. Мектеп ашылған күннен бастап 50 оқушы қабылдады. Келесі жылы мектеп үшін бір қабатты ағаш ғимарат салынды (Аванесов, 30). 1891 жылға қарай Таулы мектеп қаладағы 181 оқушы оқытатын ең ірі мектеп болды. [[1891 жыл]]ы Барнауылдың шеткі ауданындағы [[Зайчан]] елді мекенінде екінші ақысыз оқытатын бастауыш мектебі салынды. Осы кезеңде екі мектептегі білім алушылар саны 400 адамға жетті. Алайда, білім беру деңгейі жоғары емес еді. «Бастауыш халықтық училищелер туралы ережеге» сәйкес оқу жоспарында Құдай заңы, шіркеулік ән, оқу, хат және төрт арифметикалық іс-әрекет сияқты сабақтар бар-тын. [[XX ғасыр]]ға дейін Барнауылда бірде–бір гимназия болған жоқ. Барнауылдағы ерлер гимназиясы [[1910 жыл]]ы ашылды. Алғашқы қыз балалар гимназиясы [[1900 жыл]]ы іске қосылды. Бұл гимназия бұрынғы қыз балалар кіші гимназиясының негізінде жасалды. Бірінші оқу жылында 179 оқушы оқыды. Оқушылардың басым көпшілігі жоғарғы дәрежелі шенеуніктердің, саудагерлердің, кәсіпкерлердің және бай мещандардың балалары болды. 1902 жылы гимназияда сегізінші педагогикалық сынып ашылды. 1907 жылы М.Ф. Будкевич атындағы жекеленген қыз балалар [[гимназия]]сы; 1910 жылы Н.Н. Красулинаның қыз балалар гимназиясының жұмысы ұйымдастырылды. [[1911 жыл]]дың күзінен бастап орта білім беретін коммерциялық сауда мектебі ашылды. 1915 жылы 15 қыркүйекте мұғалімдік семинария құрылды. Ал, [[1916 жыл]]ы орта білім беретін үш жылдық маханико-техникалық училище және оның жанынан қолөнер мектебі ашылды. ===Қазіргі заман === 2007 жылы Барнауылдың жоғарғы білім беретін тоғыз мемлекеттік [[ЖОО]] бар. Сондай-ақ, елдің басқа да қалаларынан түрлі бағыттағы ЖОО және бөлімшелері жұмыс жасайды. Елдің жүз үздік университеттерінің қатарына қаладағы екі университет: Алтай мемлекеттік университеті және Алтай мемлекеттік техникалық университеті кіреді. 2006 жылы «Білім берудегі Еуропалық сапа» байқауының нәтижесі бойынша АлтМУ-дың археология, этнография және тарихтану кафедрасы үздік кафедра атанды <ref>{{cite news |author= |title=АлтГУ-ға «Ресейдің 100 үздік жоғарғы оқу орнының» алтын медалі табысталды |url=http://www.amic.ru/news/?news_id=2924&dd=14&mm=6&yy=2005 |work= |publisher=ИА Амител |date=14 маусым 2005 |accessdate=2011-02-07 }}</ref><ref>{{cite news |author= |title=Алтай мемлекеттік техникалық университеті елдің ең үздік жүз университетінің қатарына енді |url=http://www.amic.ru/news/?news_id=4526&dd=14&mm=4&yy=2005 |work= |publisher=ИА Амител |date=14 сәуір 2005 |accessdate=2011-02-07 }}</ref>. [[Сурет:Altai State Academy of Culture and Arts.jpg|thumb|250px|[[Алтай мемлекеттік мәдениет және өнер академиясы]]. Ленин даңғылы, 66]] Қаланың басқа да мемлекеттік университеттері: * [[Алтай мемлекеттік аграрлық университеті]], [[File:Agrarian University Barnaul.JPG|right|thumb|250px| Алтай мемлекеттік аграрлық университеті. Барнауыл]] * [[Алтай мемлекеттік медициналық университеті]], * [[Алтай мемлекеттік педагогикалық академиясы]], * [[Алтай экономика және құқық академиясы]], * [[Алтай мемлекеттік мәдениет және өнер академиясы]], * [[Алтай экономикалық-құқықтық институты]], * [[Ресей ІІМ Барнауыл заң институты]]. [[File:Astu barnaul autumn 2008.jpg|left|290px|thumb| Алтай мемлекеттік техникалық университеті. (Барнауыл, 2008 жылдың күзі)]] Бұдан бөлек, Барнауылда басқа да қалалардағы жоғарғы оқу орындарының бөлімшелері мен өкілдіктері жұмыс жасайды: * Филиалдар: Бүкілресейлік сырттай қаржы-экономикалық институты, Санкт-Санкт-Петербург басқару және экономика академиясының Алтай экономикалық институты, А. С. Пушкин атындағы Ленинград мемлекеттік университеті, Мәскеу мемлекеттік мәдениет және өнер университеті, Сібір мемлекеттік қызмет академиясы. * Өкілдіктер: Мәскеу экономика, статистика және информатика университеті, Мәскеу құқықтық (заң) институты, Томск басқару жүйелері және радиоэлектроника мемлекеттік университеті. Барнауылда арнайы орта білім беретін 7 техникум, 7 колледж, 2 педучилище, музыкалды училище, медициналық училище, банк ісі мектебі, ІІД оқыту орталығы бар. Қалада жалпы білім беретін 110 мектеп бар. Олардың қатарына: 67 лицей, 7 гимназия, спорт саласындағы мектеп, 7 мектеп-интернат, ашық жалпы білім беретін мектептерді кіргіземіз. Сондай-ақ, қалада 8 музыкалды және көркемөнер мектебі мен өнер мектебі бар. [[2007 жылы]] «РФ аймақтарының әлеуметтік-экономикалық айырмасын 2002—2010 жылдардан 2015 жылға дейін қысқарту» мақсатты бағдарламасы негізінде №  31-ші мектеп ашылды. Аталмыш мектептің құрамына Октябрь ауданының БЖОМ (балалар және жасөспірімдер орта мектебі) және Балалар өнерінің орталығы кіреді <ref>{{cite news |author= |title= Барнауылда құрылысы 12 жыл бұрын басталған мектеп ашылды |url=http://www.regnum.ru/news/552717.html |work= |publisher=ИА Регнум |date=30.11.2005 |accessdate=2011-02-07 }}</ref>. Білім беру жүйесі қаржыландыру бойынша [[ТКШ]]-дан (тұрғын үй коммуналдық кешені) кейін екінші орында тұрса да, бөлінетін қаржы көлемі жетіспейді. Үнемдеу мақсатында кейбір мектептер мен балабақшаларын бір құрылымға біріктіру жұмыстары жүруде. Осы схема бойынша қазірдің өзінде № 22, 70, 79, 123 мектептер жұмыс жасайды<ref>{{cite news |author= |title=Мектеп және бақша бір қалпақтың астында |url=http://altapress.ru/story/7579 |work= |publisher=ИД Алтапресс |date=8 ақпан, 2005 |accessdate=2011-02-07 }}</ref>. Барнауылдың мектепке дейінгі білім беретін 157 мекеме бар, олардың 5-уі мекемелік [[балабақша]]лар, 1-уі жекешеленген балабақша, қалғаны — муниципалды. Қалада [[физеология]]лық және [[психика]]лық дамуы нашар балаларға арналған бала бақша желілері, мектепке дейінгі мекемелерде [[туберкулез]] улануына ұшыраған балалар үшін құрылған емдеу және түзету топтары жұмыс жасайды. Бүгінгі таңда Барнауыл балабақшаларына 1,5-нан 6 жасқа дейінгі 21486 бала барады. == Ғылым == Барнауылда 11 Жобалау институты және жобалау-іздестіру институттары мен бөлімшелері бар және 13 Ғылыми-зерттеу институты жұмыс жасайды. Барнауылдық ғылыми-зерттеу институттардың ішінде М.А. Лисавенко атындағы Сібір бақша егу ғылыми-зерттеу институты (қаланың Таулы ауданында орналасқан дендрарийі бар), Су және экологиялық проблемалар жөніндегі институт, Алтай ауыл шаруашылығы институты, Алтай су ресурстары және аквомәдениет ғылыми-зерттеу институты, Россельхозакадемиясы Сібір бөлімінің ірімшік жасау ғылыми-зерттеу институттары көшбасшы институттар қатарына жатады. Жоғарғы оқу орындарында және ғылыми-зерттеу институттарында ғылыми зерттеумен жалпы 3700 адам айналысады. Оның ішінде 250-ден астамы – ғылым докторлары, 1500-ға жуығы – ғылым кандидаттары. Алтай мемлекеттік университет ғылыми базасында «Алтай технополисі» атты ғылыми өндіріс кешенін ашты. Алтай мемлекеттік университеті өз жанынан [[ғылымтану]] және [[глоболистика]] ғылыми-зерттеу институтын құрды. Барнауыл [[планетарий]]і — 1950 жылы қаланған, Ресейдегі ең көне планетарий. 1964 жылы планетарийде «Carl Zeiss Jena» неміс фирмасының Малый Цейсс құрылғысы орнатылды. == Мәдениет == === Мұражайлар мен галереялар === [[Сурет:Altai Drama Theatre.jpg|thumb|250px|Алтай драма театры]] [[1823 жыл]]дан бастап Сібірдегі ең көне мұражай болып саналатын Алтай мемлекеттік өңірлік мұражайы жұмыс жасайды. [[Мұражай]] түрлі қоймалар мен экспозицияларға өте бай. Қаланың Алтай мемлекеттік әдебиеттану, өнер және мәдениет тарихы мұражайы, Алтай өңірлік мемлекеттік көркемөнер мұражайы сияқты бірқатар тарихи мұражайлары да бар. Көп жылдан бері Алтай өңірлік суретшілер одағының жәрмеңкелік залы [[турист]]терге өз қызметін көрсетіп келеді. 1990-шы жылдары Алтайда провославие тарихы мұражайы, «Кармин» галереясы, Ю. Деточкин атындағы мұражай, «Universum» галереялары пайда болды. Қала мұражайларының экспозицияларында В.М. Шукшинге, Алтай кен ісіне, Сібір жан-жануарлар әлеміне арналған және т.б. қойылымдар кездеседі. Барнауыл тұрмыстық мұражайы Барнауыл ликер-ішімдік зауытының ескі құтыларын, саптыаяқтарын, сағаттарын, самаурын және тағы басқа аспаптарын қойылымға шығарған. 2007 жылдың 1 қыркүйегінде «Қала» атты муниципалды мұражайы ашылды<ref>{{cite news |author= |title=Барнауылда қала тарихын сақтайтын мұражай ашылды |url=http://www.amic.ru/news/?news_id=74356 |work=ИА Амител |publisher= |date=1 қыркүйек, 2007 |accessdate=2011-02-07 }}</ref>, 2008 жылы [[24 қаңтар]]да — Білім беру дамуының тарихы мұражайы ашылды<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = 24 қаңтар, 2008 | url = http://www.barnaul.org/news/?news_id=12960 | title = Барнауыл әкімшілігінің ресми сайты | format = | work = Барнауылда тағы бір мұражай ашылды | publisher = | accessdate = 2011-02-02 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144uSI2g | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. 2009 жылдың қыркүйегінде «Бандероль» атты заманауи өнер галереясы ашылды<ref>{{cite news |author= |title=ИД Алтапресс |url=http://altapress.ru/story/45271 |work=Барнауылда «Бандероль» атты жаңа арт-галерея ашылды |publisher= |date=15 қыркүйек, 2009 |accessdate=2011-02-02 }}</ref>. === Театрлар мен филармониялар === Қалада театрлар көп. Олардың ең ірілері — Алтай өңірлік мемлекеттік музыкалды комедия театры, В. М. Шукшин атындағы Алтай өңірлік драма театры және Алтай мемлекеттік жастар театры. Жоғарыда аталған театрлардың жұмысы қарқынды түрде жүреді. Спектакльдері көбінде аншлагпен өтіп, халық арасында өте үлкен беделге ие. Алтай музыкалды комедиялық театрының «Голубая дама» (Марк Юдалевичтің пьесасының желісі бойынша) комедиялық спектаклі ең көп сахналанған қойылым болып саналады. Жалпы саны 500-ден астам рет қойылған<ref>{{cite news |author= |title= Барнауыл театрларының тарихы |url=http://altapress.ru/story/7959/ |work= |publisher=ИД Алтапресс |date=27 наурыз, 2005 |accessdate=2011-02-02 }}</ref>. Барнауылда балаларға арналған «Сказка» қуыршақ театры жұмыс жасайды. [[Сурет:Barnaul-Mir1.JPG|thumb|250px| «Мир» кинотеатрының алдындағы Т-34-85 танкісі]] Сондай-ақ, қалада жастар шығармашылығына арналған «Калейдоскоп» театр-студиясы, «Подвал» муниципалды театры, «Пристройка» студенттер театры және Көлеңкелер театры жұмыс жасайды. Ауқымды жөндеу жұмыстарынан кейін, 2011 жылы 21 маусымда Алтай Жастар театрының жаңа ғимараты іске қосылды. 1944 жылдың 22 сәуірінен бастап қалада Алтай өңірлік мемлекеттік филармония жұмыс жасайды. Аталмыш филармония 1939 жылы концерттік және эстрадалық бюросының негізінде құрылды<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.philharmonia-barnaul.com/teatr/nachalo.html | title = Алтай филармониясының тууы | format = | work = | publisher = Алтай өңірлік мемлекеттік филармониясының сайты | accessdate = 2011-02-02 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144wYEHq | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. Филормонияда өңірдегі жалғыз болып саналатын «орган» музыкалды аспабы орналасқан. === Кинотеатрлар === Барнауыл кинотеатрлары кеңес үкіметінен қалған, бүгінде күрделі жөндеуден өткен заманауи кинозалдардың көптігімен ерекшеленеді. Олар: «Мир» киноконцертті ойын-сауық кешені, «Родина» кинотеатры, «Еуропа» ойын-сауық орталығында орналасқан «Киномир» кино кешені, «Премьера» және «Южный» поселкесінде орналасқан Мәдениет үйінің кинозалы. 1990-шы жылға дейін Барнауылда кинозалдар желісінің едәуір көп бөлігі жұмыс жасады. 2006 жылы «Первомайский» кинотеатры құлатылды. Сонымен қатар, қаладағы «Чайка», «Заря», «Пионер», «Юность», «Ресей», «Луч», «Алтай», «Искра», «Спутник» сияқты кинотеатрлар қиратылып, дүкендерге, кеңселік орындарға, клубтарға айналды. == Бұқаралық ақпарат құралдары == === Телеарналар === Қалада федералды теле арналар да көрсетіледі: * 3 арна — [[Бірінші арна (Ресей)|Бірінші арна]] * 5 арна — [[Ресей-1]] + МТРК «[[Алтай (телерадиокомпания)|Алтай]]» кешенінің эфирге қосылуы * 7 арна — [[НТВ]] + эфирге «Спектр» телеарнасы қосылады (Барнауыл) сәрсенбі 20-21, жексенбі 18-21 уақыттарында * 9 арна — [[СТС]] * 10 арна — Домашний + эфирге «Вечер» телеарнасы және «Наши новости» жаңалықтар бағдарламасы қосылады (Барнауыл) * 12 арна — [[ТНТ]] + эфирге «ТВ-Город» жаңалықтар бағдарламасы қосылады (Барнаул) Дециметрлік диапазонда келесідей федералды арналар көрсетіледі: * 21 арна — [[Звезда (телеарна)|Звезда]] * 23 арна — [[Муз-ТВ]] * 26 арна — [[ТВ3]] * 27 арна — [[Бірінші мультиплекс]] ([[Бірінші арна]], [[Ресей 1]], [[НТВ]], [[Бесінші арна (Ресей)|Бесінші арна]], [[Ресей К]], [[Ресей 2]], [[Ресей 24]], [[Карусель]], Аймақтық телеарна) * 29 арна — [[Культура]] арнасы * 33 арна — [[Ресей-2]] + эфирге МТРК «Алтай» телерадиокомпаниясы қосылады * 36 арна — [[Ресей-24]] + эфирге МТРК «Алтай» кешені қосылады * 39 арна — [[РЕН ТВ]] + «39 арна» (Барнауыл) + «[[Катунь 24]]» телеарналары қосылады * 49 арна — [[Бесінші арна (Ресей)]] 2009 жылдан бастап Алтай өңірінің әкімшілігінің қолдауымен Барнауылда аймақтық ақпараттық «[[Катунь 24]]» телеарнасы өз жұмысын бастады. Телеарна қалада және аудан орталықтары көлемінде хабар таратады. 2010 жылдың 30 қаңтарынан бастап «Триколор ТВ Сибирь» спутниктік телеарнасының операторы да хабар тарата бастады. Барнауылда «[[Катунь 24]]» арнасын кабельді телеарна операторларының барлығы дерлік таратады. Қалада төмендегідей кабельді телеарна операторлары жұмыс жасайды: * «Интелека» —спутниктік және эфирлік 66 арнаның хабарын таратса, тағы 17 арнаның сынақ трансляциясын бастады; * «Инвис» — спутниктік және эфирлік 45 арнаның хабарын және сандық телевидениенің 90 арнасын тартады; * «Диван-ТВ» — «Эр-телеком» холдингінен спутниктік және эфирлік 64 арнадан хабар таратады; * «Иллюзион» — спутниктік және эфирлік 60 арнаның хабарын таратып, 30 арнаны сынамалы түрде таратады. === Баспа === Барнауылда 6 баспа жұмыс жасайды. Оның ірісі — «[[Алтапресс]]» баспасы. «Свободный курс», «Купи-Продай», «[[Молодёжь Алтая]]», «[[Вечерний Барнаул]]», «Маркер-Экспресс», «Спутник телезрителя», «Телепарк», «Торговый мост», «Барнаульский листок», «Автограф», «Монитор+», «Автобарахолка», «Алтайская нива» сияқты жергілікті газет-журналдары ұдайы басылып отырады. Елдегі 1919 жылдан бастап шығатын ең көне газет — «[[Алтайская правда]]» газеті. Қалада жергілікті қосымшаларымен орталық газеттер — «[[Комсомольская правда]]», «[[Московский комсомолец]]», «[[Аргументы и факты]]», алтайлық арнайы басылып шығатын «[[Российская газета]]» сияқты мерзімді баспалар. Қалада халықаралық мәртебеге ие 4 түрлі альманах: «Алтай», «Август», «Альманах Алтая» және «Алтайский вестник» бар. Ресейдің 75 ірі қаласының БАҚ рейтингісінде<ref>{{cite news |author= |title=Slon.ru |url=http://slon.ru/articles/278424/ |work=Қағаздағы сөз бостандығы |publisher= |date=19.02.10 |accessdate=2011-02-01 }}</ref> Барнауыл қоғамдық-саяси бұқаралық ақпарат құралдарының апталық тиражы бойынша (655 570 дана) 15-ші орынды, ал мемлекеттік емес БАҚ баспаларының қолжетімдігі бойынша 20-шы орынды иеленді. === Интернет-БАҚ === Түрлі зерттеулерге қарағанда Барнауылда 70-тен 100 мыңға жуық ғаламтор желі абоненттері бар<ref>{{cite web|url=http://altapress.ru/story/56454|title=Барнауылдағы ғаламтор нарығының қолжетімділігі артып келеді |date=17 қыркүйек 2010|publisher=ИД Алтапресс|accessdate=2010-12-29|archiveurl=http://www.webcitation.org/6144x90dd|archivedate=2011-08-20}}</ref>. Қаланың көшбасшы интернет-БАҚ өкілдері: * [http://www.amic.ru/ «Амител»] * [http://www.altapress.ru/ «Алтапресс»] * [http://www.bankfax.ru/ «БанкФакс»] * [http://politsib.ru/ ПолитСибРу] === Радиостанциялар === {| class="standard sortable" ! <small>Жиілік</small> || Атауы || Форматы || Лицензиясы || Холдинг || <small>[[Radio Data System|RDS]]</small> |--- | 279 КГц || Радио Ресейдің / ГТРК Алтай / ГТРК Горный Алтай || News, Talk || ФМУК МТРК Алтай || МТРК || |--- | 66,08 МГц || Радио Шансон || Shanson || «Жастар бастамасы орталығы» қоғамдық ұйымы|| FM Продакшн || |--- | 66,86 МГц || Радио Маяк || News, Talk || ФГУП ГРК Маяк || МТРК || |--- | 68,6 МГц || Радио Ресейдің / ГТРК Алтай || News, Talk || ФГУП ГТРК Алтай || МТРК || |--- | 69,11 МГц || Эхо Москвы || News, Talk || «ЭТО Проспект» АҚ || FM Продакшн || |--- | 69,8 МГц || Heart FM || Hot AC / CHR || МТРК Алтай || МТРК || |--- | 71,57 МГц || Ретро FM || Oldies / Disco || «Радио-Канал-3» БҚО|| FM Продакшн|| |--- | 72,68 МГц || Радио Юность || Dance CHR || МРК Маяк || МТРК || |--- | 88,3 МГц || Дорожное радио || Pop / Shanson || «Бизнес-радио» БҚО|| БҚО «Бизнес-радио» || |--- | 88,7 МГц || Милицейская волна / Катунь || News, Talk, Russian CHR || КАУ ИД «Регион» || КАУ ИД «Регион» || |--- | 90,2 МГц || Радио Мир || News, Talk || МТРК «Мир» || |--- | 99,75 МГц || Ресей 1 || Звук 5 ТВК || ФГУП ГТРК Алтай || МТРК Алтай || |--- | 100,6 МГц || Детское радио || Радио для детей || «Аура-Радио» БҚО|| Газпром-Медиа || |--- | 101,0 МГц || Радио Маяк || News, Talk || ФГУП ГРК Маяк || МТРК || + |--- | 101,5 МГц || Вести FM || News, Talk || МРК Маяк || МТРК || |--- | 101,9 МГц || Радио Шансон || Shanson || «Жастар бастамасы орталығы» қоғамдық ұйымы || FM Продакшн || + |--- | 102,4 МГц || DFM || CHR / Dance || «ИМА Радио-Край» БҚО|| FM Продакшн || + |--- | 102,9 МГц || Юмор FM || Russian CHR / Humor || «Траст-2» ЖАҚ|| FM Продакшн || + |--- | 103,9 МГц || Авторадио || Hot АС / Disco || «Русский Витязь» БҚО|| «Русский Витязь» БҚО|| |--- | 104,4 МГц || Ретро FM || Oldies / Disco || «Радио-Канал-3» БҚО || FM Продакшн|| + |--- | 104,9 МГц || Еуропа Плюс || Hot AC / CHR || «ЭТО Проспект» ЖАҚ || FM Продакшн || + |--- | 105,4 МГц || Русское радио || Russian CHR / Hot AC || «Бизнес-радио» БҚО|| FM Продакшн || + |--- | 105,9 МГц || Heart FM || Hot AC / CHR || ФГУП ГТРК Алтай || Алтай ФМУК МТРК || + |--- | 106,4 МГц || Серебряный дождь || News, Talk || Радио 22 || Алтапресс БҚО|| + |--- | 106,8 МГц || Радио КП || News, Talk || ЖАҚ «ИД „Комсомольская правда“» || ЗАО «ИД „Комсомольская правда“» || + |--- |} == Байланыс == === Стационарлық байланыс === Барнауыл телефон нөмірлері 6 саннан тұрады. Қала коды — 3852. Қаладағы стационарлық байланыстың негізгі операторы — «[[Ростелеком]]» ААҚ Алтай бөлімшесі. Оның құрамында 47 [[АТС]] бар. АТС –тегі цифровизация деңгейі 76 %-ға жетті. Телефон желілерінің сыйымдылығы 230 мың нөмірден асады. Барнауылдықтардың телефонизациясының деңгейі 85 %-ды құрайды<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = 01.02.2008 | url = http://www2.barnaul.org/vlast/duma/decisions/decisions_08/resh_696/ | title = "2008-2017 жылдарғы арналған Барнауыл қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының бағдарламасын бекіту туралы" № 696 шешім | format = | work = | publisher = Барнауыл әкімшілігінің ресми сайты | accessdate = 2011-01-31 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/6144zx167 | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. Қалада 25 [[Wi-Fi]] ғаламтор нүктелері бар. Олар көбіне қоғамдық орындарда, мейрамханаларда, кофейнеларда, қонақ үйлерде («Центральная», «Сибирь», «Улитка» и «Барнаул»), ойын-сауық орталықтарында, сонымен қатар, Алтай мемлекеттік университеті және Алтай мемлекеттік техникалық университетінің 4 жатақханасында орналасқан. Wi-Fi желісін тарататын 25 мекеменің 9-ы өзінің келушілеріне ақысыз қызмет көрсетеді <ref>{{cite news |author= |title=Барнауылдың қай жерінде Wi-Fi желісіз ғаламтор жүйесі бар? |url=http://altapress.ru/story/40330 |work= |publisher= Алтай жастары |date=28 наурыз, 2009 |accessdate=2011-01-31 }}</ref><ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.altaistudent.ru/wi-fi.php | title = Барнауылда WI-FI жүйесін қайдан іздеуге болады? | format = | work = | publisher = altaistudent.ru сайты | accessdate = 2011-01-31 | lang = | description = | deadlink = 404 }}</ref>. Сонымен қатар,қалада Wi-Fi желісіне балама ғаламтор желілері де бар. Олардың қатарына: [[Inteleca]] компаниясы, «ООО Интелби ТТК», «Алтайгриф», «Интерсвязь», «Энфорта», «АлтЛайн», «ТТК Западная Сибирь», «Сибирские Сети», «Дианэт», «[[ЭР-Телеком]]» сияқты желілерді атай аламыз. === Ұялы байланыс=== Қаладағы ұялы байланысты төрт федералды байланыс операторлары атқарады. Олар:[[Билайн]], [[Мобильные ТелеСистемы|МТС]], [[МегаФон]], [[Скай Линк]], сондай-ақ, жергілікті [[ЕТК]] операторы қызмет етеді. == Спорт == [[File:Sakharov's Square in Barnaul.JPG|right|250px|thumb| «Обь» бассейні (орта тұста) және Г. С. Титов атындағы ойын-сауық және спорт сарайы (оң жағында)]] Барнауылда Г. С. Титов атындағы ойын-сауық және спорт сарайы, «Обь» спорт кешені, стадиондар, спортзалдар, жүзу бассейндері, Алтай ипподромы, шаңғы базалары, тир сияқты ойын-сауық орындары бар. Қалада «Алтай» (Бірінші лига; алғашында жоғарғы лигада өнер көрсетті. Кейін «Мотор» хоккей клубы болып қайта құрылды) хоккей клубы <ref>{{cite news |author= |title= «Мотор» почти стал «Алтаем» |url=http://altapress.ru/story/10618/ |work= |publisher=ИД Алтапресс |date=21 шілде, 2006 |accessdate=2011-01-31 }}</ref>, [[«Динамо»]] [[футбол клубы]], «Университет» волейбол клубы (Лига «А»), «Коммунальщик» әйелдер арасындағы командасы, «[[АлтайБаскет]]» баскетбол клубы және басқа да [[спорт]] клубтары бар. [[Ресей]] [[футбол]] құрамасының 2004—2005 жылдардағы капитаны [[Алексей Смертин]] Барнауылда туып өсіп, осында [[футбол]]мен айналыса бастады. Алексей Смертиннің бастамасымен Барнауылда балалар мен жасөспірімдерді футболдан олимпияда резевтерін дайындайтын мектеп салынды. [[2007 жылы]] [[7 қыркүйек]]те Алексей Смертинге «Барнауылдың құрметті азаматы» атағы берілді<ref name="REGNUM-SMERTIN">{{cite news |author= |title=Алексей Смертинге «Барнауылдың құрметті азаматы» атағы салтанатты түрде табыс етіледі |url=http://altai.regnum.ru/news/881495.html |work= |publisher=ИА Регнум |date=07.09.2007 |accessdate=2011-01-31 }}</ref>. №110 [[мектеп]]тің негізінде Алтай өңірінде [[«Одиссей»]] желкен клубы бар. Клуб ресейлік және аймақтық желкенді спорт жарыстарынан бірнеше дүркін жүлдегері болып саналады<ref>{{cite news |author= |title= «[[Одиссей]]» туралы мақалалар |url=http://www.odissey22.ru/ |work= |publisher= «Одиссей» желкен клубының сайты |date=01.02.2011 }}</ref>. == Архитектура және қаланың көз тартар жерлері == Барнауыл қаласының жоспары алғашында [[Санкт-Петербург]] қаласының үлгісінде салынбақшы болды. Қала келбетінің көркеюіне үлес қосқан А.И. Молчанов пен Я.Н. Попов сынды кәсіби [[сәулетші]]лер болды. Олар өз заманының көрнекті архитекторлары [[Джакомо Кваренги]] және [[Карл Росси]]дің шәкірттері болған. Барнауылда классицизм дәстүрінде салынған ХVІІІ - ХІХ ғасырлар архитектурасы мен тарихының 20 ескерткіші бар. Олардың қатарына Барнауыл күміс балқыту зауытының бірегей кешені, қоғамдық-әкімшілік алаңдардың үлгісі — Демидов алаңын атауымызға болады. [[Электикалық архитектура]] Барнауыл қаласы думасының ғимараттарында, Поляков сауда үйінің ғимараты («Красный» дүкені), Будкевич гимназиясының ғимараты, Красноармейский даңғылы, инженер Александр Лесневскийдің үйі, Ползунов көшесіндегі (Ползунов көшесі, 56) ғимараттарда кездесіп отырады<ref name="оф-арх">{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.barnaul.org/gorod_1/archi/monument/ | title = архитектуралық ескерткіштер | format = | work = | publisher = Барнауыл әкімшілігінің ресми сайты | accessdate = 2011-02-06 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/61452BS4Y | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. Барнауылдағы оюмен әрленіп жасалған ағаш құрылыстардың барлығы дерлік 1917 жылы 2 мамырда болған өрттен аман қала алмады. Сонымен қатар, кірпіштен жасалған ғимараттар да өртеніп кетті. Ал 1930-шы жылдары Барнауылдағы шіркеулер мен соборлар қиратылып, қайта салынғандықтан, қаланың тарихи келбетін көрсететін бөліктері сақталмады. Қаладағы өрттен аман қалған ірі шіркеулердің бірі — Покров соборы. {|class="graytable" style="text-align:center" |+ Қала символдары |width="25%"|[[Сурет:Barnaul letters.JPG|center|220px]] |width="25%"|[[Сурет:Barnaul - Demidov Square.jpg|center|220px]] |- | Жаңа саябақтың Обь өзені арқылы өтетін жаңа көпір жақтан көрінісі |Демидов алаңы |} {|class="graytable" style="text-align:center" |+ |width="25%"|[[Сурет:Barnaul - building with spire.jpg|center|220px]] |width="25%"|[[Сурет:Redshopbarnaul1.jpg|center|220px]] |- |Төбелі үй («Дом под шпилем») | «Красный» дүкені |} 1930-шы жылдары қаладағы үй және қоғамдық ғимараттардың құрылысы [[конструктивизм]] үлгісінде салынды. Мұндай ғимараттардың қатарына госпитальдар, Воровская көшесіндегі [[тігін фабрикасы]] және іргелес орналасқан құрылыс нысандары жатады<ref>[http://arhbarnaul.dering.ru/gallery/gallery17.php «Барнауылдағы конструктивизм». А. Дерингтің сайтында] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928064900/http://arhbarnaul.dering.ru/gallery/gallery17.php |date=2007-09-28 }}</ref>. Қаланың басты көшесі — Ленин даңғылындағы {{nobr|1930—1950-шы}} жылдарда салынған құрылыстар көз тартарлық. Ленин даңғылы негізінен қала тұрғындары мен қонақтарының серуендейтін айрықша орны. Оның бульвары [[Лев Толстой]] көшесінен Октябрь алаңына дейінгі аралықта созылып жатыр. «Космос» фонтаны мен колыван сауыты орналасқан архитектуралық нысандары — кездесу үшін таптырмайтын орындардың бірі. Таулы саябақта Алтай және Барнауылдың белгілі тұрғындары мен қоғам қайраткерлерінің қайта тұрғызылған мүрделері орналасқан. Қаланың (жаңа көпір арқылы) кіреберісінде 7-метрлік «БАРНАУЛ» ақ түсті әріптері орнатылған. Халық тұрғындарының пікірі бойынша аталмыш әріптер Голливуд белесінде орнатылған «HOLLYWOOD» жазбасына ұқсайды. Барнауылда алғашында қалалық «Лесная сказка» саябағында салынған хайуанаттар бағы 2010 жылы Барнауыл хайуанаттар бағы болып қайта салынды<ref>[http://www.zoo22.ru/aboutzoo.html Зообақ жайында]</ref>. Қаладағы ескерткіштер мен монументтердің ішінде "Победа" алаңында орналасқан Даңқ монументін, А.С. Пушкинге қойылған ескерткішті, В.С. Высоцкийдің құрметіне қойылған ескерткішті, Юрин көшесінде орналасқан В.С. Шукшинге арналып қойылған ескерткішті, Алтай мемлекеттік техникалық университетінің жанында орналасқан И.И. Ползуновқа арналып қойылған ескерткіштерді ерекше атап өткен жөн. Ползуновтың құрметіне арналған ескерткіш Бостандық алаңында да орналасқан. 2010 жылы қалада рок-музыкант — Виктор Цойға арналған бірден екі ескерткіш орнатылды <ref>{{cite news |author= |title= Барнауылда Виктору Цоюға арналған |url=http://altapress.ru/story/59072/ |work= |publisher=ИД Алтапресс |date=20 қараша, 2010 |accessdate=2011-02-06 }}</ref> және саяси репрессиялардың құрбандарына арналған ескерткіш орнатылды<ref>{{cite news |author= |title=Халық бірлігі күніне орай Барнауылда саяси репрессиялардың құрбандарына арналған ескерткіш орнатылды |url=http://www.amic.ru/news/135793/ |work= |publisher=ИА Амител |date=4 қараша, 2010 |accessdate=2011-02-06 }}</ref>. Барнауылдың табиғи ескерткіштері: қаланың оңтүстік-батысында созылып жатқан орманды алқап, Обь өзенінің сол жағалауы және оң жақ алқап. == Барнауыл қаласымен байланысты танымал тұлғалар == [[File:Prospekt Lenina from the bridge.JPG|right|thumb|220px|Ленин даңғылы. Обь өзені арқылы өтетін жаңа көпірден алынған көрініс]] * [[Фридрих Август Геблер]] (1782—1850) — белгілі табиғат зерттеушісі * [[Михаил Сергеевич Евдокимов]] (1957—2005) — актёр, юморист, Алтай өңірінің [[губернаторы]]. * [[Арсений Иванович Жиляков]] (1879—1921) — Ресей, кеңес жазушысы, [[журналист]], [[әдебиетші]]. * [[Степан Ильич Исаков]] (1884—1921) — Ресей, кеңес жазушысы, [[журналист]], [[әдебиетші]]. * [[Татьяна Владимировна Котова]] (1976 жылы туған) — спортшы, ұзындыққа секіруден Олимпиада ойындарының жүлдегері (2004). * [[Михаил Афанасьевич Лисавенко]] (1897—1967) — селекционер, Ленин атындағы ауылшаруашылық ғылымдарының бүкілкеңестік академиясының академигі, бақташы-ғалым. * [[Александр Григорьевич Назарчук]] (1939 жылы туған) — саяси қайраткер, РФ ауылшаруашылық [[министр]]і, Мемлекеттік [[дума]]ның [[депутат]]ы, Алтай өңірлік халық депутаттарының кеңесінің төрағасы АӨХДК. * [[Алексей Силыч Новиков-Прибой]] (1877—1944) — [[жазушы]]-[[прозаик]], «Цусима» эпопеясының авторы, Сталин сыйлығының лауреаты (1941). * [[Иван Иванович Ползунов]] (1728—1766) — белгілі өнертапқыш, әлемдегі алғашқы бу машинасының авторы. * [[Владимир Александрович Рыжков]] ( 1966 жылы туған) — саяси қайраткер, Мемлекеттік думаның депутаты, «НДР» және «РПР» партияларының көшбасшысы. * [[Алексей Геннадьевич Смертин]] ( 1975 жылы туған) — [[футболшы]], Ресейдің футбол құрамасының ойыншысы (2004—2005 жылдары — капитан), «Челси» (Лондон) футбол командасының 2005 жылдың құрамындағы Англия чемпионы, «[[Фулхэм]]» ([[Лондон]]) ойыншысы, «Локомотив» ([[Мәскеу]]) ойыншысы, 1999 жылы Ресейдің үздік футболшысы («Спорт-Экспресс» газеті мен «Футбол» апталығының сауалнамасы бойынша). * [[Виктор Павлович Тарасов]] (1934—2006), актёр, КСРО халық әртісі (1982). * [[Пётр Козьмич Фролов]] ([[1775]]—[[1839]]) — тау-кен инженері және өнертапқыш. * [[Валерий Викентьевич Минько]] (1971 жылы туған) — [[футболшы]], Ресей футбол құрамасының ойыншысы, [[«ЦСКА Москва»]] командасында ойнады. * Мирошниченко Ирина Петровна (1942 жылы туған) - [[актриса]], [[әнші]], Ресей Федерациясының халық әртісі. * [[Яна Александровна Рудковская]] (1975 жылы туған) – [[Дима Билан]], [[Евгений Плющенко]], [[Влад Сокольский]] сынды әншілердің менеджері, белгілі тележүргізуші және [[продюсер]]. * [[Николай Михайлович Ядринцев]] (1842-1894) – сібірлік [[публицист]], жазушы және қоғам қайраткері, Сібір және Орталық Азия зерттеушісі. * [[Алексей Эдуардович Самолётов]] (1963 жылы туған) — ресейлік [[журналист]]. * [[Виктор Семёнович Ревякин]] (1936 жылы туған) — ресейлік ғалым, [[географ]], Ресей жаратылыстану ғылымдары академиясының мүшесі, 1990—1993 жылдардағы [[РКФСР]] жоғарғы кеңесінің депутаты. == Қызықты деректер мен қала аңыздары == * Марк Юдалевичтің [[«Голубая дама»]] [[пьеса]]сында қазіргі [[әкімшілік]] орналасқан ғимараттағы бір әйелдің елесі жайында баяндалады. Ертеден қалған аңыз бойынша ХІХ ғасырда осы үйде тұрған генерал қызғаныштан өзінің жас әйелін үй қабырғаларының ішіне тірідей сылап тастаған<ref>{{cite news |author= |title=Барнауылдың тылсымы мен сиқыры |url=http://asfera.info/news/one-15356.html |work= |publisher=ИА Атмосфера |date=2 шілде, 2008 |accessdate=2011-02-01 }}</ref>. * Алтайдағы Демидов зауыты күмісті заңсыз балқытылғаны үшін<ref>[http://history.ntagil.ru/1_32.htm Акинфий Демидов туралы мақала http://history.ntagil.ru сайтында ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090304001110/http://history.ntagil.ru/1_32.htm |date=2009-03-04 }}</ref>, [[1747 жыл]]ы [[1 мамыр]]да күмістен түскен қаражаттың қазынаға аударылуы туралы жарлыққа қол қойылды<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.museum.ru/asrsm/exib/ad&a/chpt2.htm | title = Демидов ісі. Оқиғалар хронологиясы. | format = | work = | publisher = Алтай мемлекеттік өңірлік мұражайының беттері | accessdate = 2011-02-01 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/61454fysz | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. Сондықтан да Акинфий Демидов өлер алдында өз зауыттарына қарғыс айтқан. Елдің пікірінше, сол кезден бастап зауыт орналасқан жерде түрлі-түрлі сұмдықтар (1793 жылы су апаты, 1917 жылғы өрттің кесірінен Барнауылдағы «Империал» қонақ үйі, БТИ (техникалық инвентаризация бюросы) ғимараты жанып кетті) болды-мыс.<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://www.barnaul.org/news/?news_id=9569 | title = Өңір астанасы— Бобровка, ал тұрғындары — бобровтықтар деп аталуы мүмкін еді | format = | work = | publisher = Барнауыл әкімшілігінің ресми сайты | accessdate = 2011-02-01 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/61455RSjH | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. * 2002 жылдың 9 ақпанында «Дельфин» крейсерлік су асты атомдық қайығының атауын «Барнауыл» деп өзгерту туралы жарлыққа қол қойылды<ref>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://flot.com/nowadays/strength/barnaul/ | title = К-263 "Барнаул" | format = | work = | publisher = Сайт flot.com - ВМФ Ресейдің | accessdate = 2011-02-01 | lang = | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/61457wffN | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>. * Ленин даңғылы мен Анатолий көшелерінің қиылысында тұрған [[Ленин]] ескерткішінің алдына қойылған перделенуден кейін, Ресейдегі британдық ''Lonely Planet'' баспасы ескерткішті «Ленин-тореадор» деп атайды екен({{lang-en|Lenin the Toreador}})<ref name="LONELYPLANET">{{кітап |авторы = Simon Richards et al. |тақырыбы= Russia & Belarus |басылымы = 4th ed |орны= London |баспасы = Lonely Planet |жылы = 2006 |pages = 523 |allpages = 792 |isbn = 978-1741042917 }} {{ref-en}}</ref>. == Бауырлас қалалары == * {{flagicon|USA}} [[Флагстафф (Аризона)|Флагстафф]], [[Аризона]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]. * {{flagicon|ESP}} [[Сарагоса]], [[Испания]]. * {{flagicon|CHN}} [[Байчэн]], [[Қытай]] * {{flagicon|CHN}} [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]], [[Қытай]] ( [[2007]] жылдан бастап). * {{flagicon|KAZ}} [[Өскемен]], [[Қазақстан]] ([[2012]] 30 наурыздан бастап). == Дереккөздер == {{reflist|2|height=360}} == Әдебиеттер == {{refbegin}} * {{кітап |авторы = Ковалева А. М. |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Барнауыл хронографы. Атап өтілетін күндер мен еске алу күндерінің күнтізбесі |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Олейник В. С |басылым = 15-ші |орны = Барнаул |баспасы = ГИПП "Алтай" |жыл = 2008 |томы = |беттері = 136 |барлық беті = |сериясы = |isbn = |тиражы = }} * {{кітап |авторы = Пудрик Л. Н. |бөлімі = |бөлім сілтемесі = |тақырыбы = Ландшафттар және экология: монография |шынайы атауы = |сілтеме = |уикитека = |жауапты = Пестова Л. В |басылым = |орны = Барнауыл |баспасы = Азбука |жыл = 2007 |томы = |беттері = 256 |барлық беті = |сериясы = |isbn = 978-5-93957-230-9 |тиражы = }} {{refend}} == Сыртқы сілтемелер == {{commonscat|Barnaul}} * [http://www.barnaul.org Барнауыл қаласының ресми сайты] * [http://www.duma-barnaul.ru/ Барнауыл қалалық думасы] * [http://barnaul.2gis.ru Қаланың электронды ақпараты] * [http://3dbarnaul.ru 3D Барнауыл көшелерінің суреттері] * [http://www.barneapol.ru Барнаулдың сәулет өнері] * [http://new.hist.asu.ru/biblio/bsb/109-118.pdf Барнауылдағы алғашқы қыздар гимназиясы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120304132144/http://new.hist.asu.ru/biblio/bsb/109-118.pdf |date=2012-03-04 }} * [http://www.althisto.ru/prosveschenie/index.php Алтай тарихы: Просвещение] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110430004058/http://www.althisto.ru/prosveschenie/index.php |date=2011-04-30 }} {{таңдаулы мақала}} [[Санат:Ресей қалалары]] cqfksl2iuo1ztr5qq9aztp5fjgbue4v 0 201706 3056515 2922440 2022-08-01T16:43:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = Dong Bang Shin Ki |Шынайы атауы = TVXQ <br /> 東方神起 |Логотипі = |Логотип ені = |Суреті = TVXQ in Paris France.JPG |Сурет тақырыбы = |Сурет ені = |Фон = |Жанры = |Белсенділік жылдары = [[2003 жыл]] – бүгінгі күн <ref name="hiatus">{{cite web|url=http://www.sanspo.com/geino/news/100403/gnj1004031822017-n1.htm|title=東方神起の活動休止を発表…今後はソロ活動へ|date=2010-04-03|work=[[Sankei Shimbun]]|publisher=[[Sanspo]]|language=Japanese|accessdate=2010-04-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJZSy32|archivedate=2012-03-19}}</ref> |Мемлекет = {{KOR}} |Қайдан = [[Сеул]] |Тілі = [[корей тілі|корей]] <br /> [[жапон тілі|жапон]] <br /> [[қытай тілі|қытай]] <br /> [[ағылшын тілі|ағылшын]] |Басқаша атауы = {{lang|ko|동방신기}} Dong Bang Shin Ki<br />DBSK<br />({{lang|zh|東方神起}})({{lang|zh|東方神起}}) Dōngfāngshénqǐ <br /> ({{lang|ja|東方神起}}) Tōhōshinki |Лейблі = [[S.M. Entertainment]]<br/>([[Оңтүстік Корея]])<br> [[Avex Group]]<br/>([[Жапония]])<br> |Басқа да жобалары = |Құрамы = Юноу Юнхо <br /> Макс Чханмин |Бұрынғы қатысушылары = Хиро Джэджун <br /> Сиа Джунсу <br /> Микки Ючхон |Сайты = http://tvxq.com/ }} '''Dong Bang Shin Ki''' ({{lang|ko|동방신기}}; Дон Бан Шин Ки/Тоң Баң Син Ги) — [[Оңтүстік Корея]] поп-тобы, бүгінгі күні [[Азия]]дағы әйгілі поп-топтардың бірі. Алғашында ұжым бес қатысушыдан тұратын: [[Чон Юнхо|Юноу Юнхо]], [[Хиро Джэджун]], [[Сиа Джунсу]], [[Микки Ючхон]] және [[Макс Чханмин]]. [[2010]] жылдан бастап топ құрамы [[дуэт]]ке дейін азайды. Олардың әуені — бұл [[поп-музыка]], [[R&B]], [[хип-хоп]] барлығының араласып келген түрі, [[рок]] әуендер болса аз кездеседі.<ref>{{cite news|coauthors= Lee Jinjoo, Jessica Kim, Shim Nara|title= Korean boy-band TVXQ finds motherly love in Asia|work= [[Reuters]] |url= http://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSSEO16326720071030?pageNumber=1|accessdate= 2007-11-19|date= 10 қазан 2007}}</ref> «Dong Bang Shin Ki» (DBSK) (хангыль: 동방신기, ханчча: 東方神起) тобының атауы «Шығыстың біртума құдайлары» деп аударылады. Сонымен қатар олар «Dong Fang Shen Qi» (Dōngfāngshénqǐ) және «Tong Vfang Xien Qi» (TVXQ) тобы ретінде қытайлық жанкүйерлеріне, ал [[Жапония]]да «Tohoshinki» (THSK) тобы ретінде белгілі.<ref name="RGOTE">{{cite news | title=Idol Group TVXQ, Number 1 On The Oricon Charts|publisher= Star News|url= http://star.moneytoday.co.kr/view/stview.php?no=2007080211124265650&EVEC|accessdate = 2008-09-01|date= 2007-08-02}}</ref> [[Сурет:TVXQ in BKK.jpg|thumb|300px|left|2009 жылғы SMTown-ың концерті]] [[2008]] жылы 16-шы «[[Purple Line]]» жапон синглынің шығарылымымен байланысты [[Орикон чарты]]нда [[дебют]]қа шықты (яғни, бірден ән шыға салысымен бірінші орынды иеленді), DBSK тобы [[Сингл (ән)|синглы]] «нөмір бір» орнын иеленді, осымен бесінші жапондық емес, азиаттық және тек қана жігіттерден құралған шетелдік топ ретінде әйгілі болды. 23-ші «[[Dōshite Kimi o Suki ni Natte Shimattandarō]]» атты сингл шығарылған соң, жарыққа шыға салысымен чартта тек қана бірінші орынды иеленген қатарынан 3 синглдері жаңа рекорд орнатты. [[2009]] жылы 25-ші «[[Bolero]]» атты сингл жарық көріп, өздері орнатқан рекордтан да асып түсті. Осылайша, DBSK тобы алдыңғы қатардығы жапондық емес әншілер атанып, апталық [[Орикон]]да «нөмір бір» деген мәртебелі 5 синглдың иегері атанды.<ref name="fifthno1">{{citeweb|title= TVXQ, won first place in four consecutive singles|url=http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/62483/full/|publisher=[[Oricon]] |accessdate= 2009-02-07|date= 2009-01-27}}</ref><ref>{{citeweb|title=TVXQ on Oricon Weekly 1, the first foreign artist record five consecutive No. 1|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200901271256231001|publisher=Newsen |accessdate= 2009-02-07|date=2009-01-28}}</ref> [[2010]] жылы ақпан айында алғашқы жапондық әндер жинағы жарық көріп, бірінші аптасында-ақ 413.000 көшірмесі сатылып кетті. Бұл DBSK-лықтар үшін бірінші аптада ғана қол жеткізген қыруар сатылымдары үшін шетелдік орындаушылар арсындағы орнатқан тағы бір жаңа рекордтары болды. [[1995]] жылы тіркелген (379.000 көшірме) [[Бон Джови]]дің жеткен рекордынан анағұрлым асып түсті. Соттық тергеуден кейін DBSK тобының 3 орындаушысы ([[Хиро Джэджун]], [[Сиа Джунсу]], [[Микки Ючхон]]) [[Жапония]]ға [[2010]] жылы «[[JYJ]]» триосы ретінде қайта бастады. Ал кейінірек, қазан айында ағылшын тіліндегі «The Beginning» атты әндер жинағы жарық көрді. Бұл кезде топтың қалған екі орындаушылары [[Чон Юнхо|Юноу Юнхо]] мен [[Макс Чханмин]] әлі «[[SM Entertainment]]»-пен келісім-шартта жүрген еді, топтың бастағы «Dong Bang Shin Ki» атауымен музыкалық мансапты жалғастыра берді. Топқа жаңа орындаушы қабылданбайды және ол квинтеттен ресми түрде дуэтке айналады деп хабарлады. Бұл топтың алғашқы корейлік «Keep Your Head Down» атты әндер жинағы [[2011]] жылдың [[5 қаңтар]]ында жарық көрді, ал алғашқы жапондық сингл — [[2011]] жылдың 26 қаңтарында жарық көрді. == Топ құрамы == === Ағымдағы құрам === * Чон Юнхо — [[Чон Юнхо|Юноу Юнхо]] (қоңыр дауыс, топ басшысы) * Сим Чханмин — [[Макс Чханмин]] ([[тенор]]) === Уақытша бөлінген топ мүшелері === * Ким Джунсу — [[Сиа Джунсу]] ([[тенор]]) * Пак Ючхон — [[Микки Ючхон]] ([[бас-баритон]]) * Ким Джэджун — [[Хиро Джэджун]] ([[тенор]]) == Орындаушылар мен топ мүшелері жайында негізгі мәлімет == Алғашқы ресми бастамамен сахнаға «Dong Bang Shin Ki» тобы [[2003]] жылдың желтоқсан айында [[BoA]] мен [[Бритни Спирс]]тің [[концерт]]інде шықты (негізі олар бұған дейін де сахналардан көрініп жүрген). Олар «O Holy Night» атты бірінші синглынан алынған «[[Hug]]» әнін [[BoA]]-мен бірге орындап шықты. DBSK тобының алғашқы орындаушысы — [[Сиа Джинсу]] болды. Ол 12 жасында телевизиялық жас дарындар байқауына қатысып, ол кездегі төрешілер [[Мун Хиджун]] (ағыл. Moon Hee Jun) мен Канътха (ағыл. Kangta) болатын. Вокалдық шеберлігі басым түскен Сиа, төрешілерді жақсы әсерде қалдырады, Джунсуды таңдап алып олар оның вокалын кәсіби түрде жаттықтыра бастайды. Джунсу өзіне «Сиа» деген лақап атты алады, өйткені бұл есім «[[Азия]]» сияқты қысқа ғана болды. Екінші орындаушысы, би байқауындағы жеңісінің арқасында DBSK тобына мүше болған — [[Чон Юнхо|Юноу Юнхо]] болды. Бұған дейін ол backup-биші, корей әншісі [[Dana]]-ның қасында рэп-вокалшы болып жүрді. Сонымен қатар ол [[Қытай]]дағы корей әншілеріне қолдау көрсетіп жүрген еді. Ол өзіне «U-Know» деген лақап атты алды, өйткені бұл оның шын есімі Юнхомен аттас еді. Ағылшын тілінен аударғанда «U-Know» сөзі — «Сен білесің» («You know») деген мағынаны білдіреді. Юнхо DBSK-дің топ басшысы. Үшінші орындаушы [[Хиро Джэджун]], [[SM Entertainment]] тыңдауына қатысу үшін туған қаласы [[Чхунчхон-Намдо]]дан кетуге мәжбүр болды. Бұл топтың құрамына енбес бұрын ол жоқшылық пен аштықтын азабын тартты, пәтер төлемдерінен құтылу үшін қан тапсырып тұруға дейін барды. Оның «Hero» атты лақап аты (ағыл. «Батыр») ол корейше «Ёнъун» деген лақап атынан шыққан, яғни «батыр» деп аударылады. Хиро, 5000 адамнан тұратын аудиторияда тыңдаудан өтті. Ол жеңді, өйткені оның дауысы әдемі еді және бұл оған DBSK тобынның мүшесі болуға үлкен себепкер болды. Төртінші орындаушы, [[Макс Чханмин]], DBSK тобынның ең жас мүшесі. Джунсу сияқты ол да төрешілерге жақсы әсер қалдырды, осылайша ол таңдалды. Ол топқа Чхвеган Чханмин есімімен қосылды. Чхвеган корей тілінен аударғанда «ең жақсы» деген мағынаны білдіреді, сондықтан Чханмин ағылшындық нұсқасы ретінде «Мах» деген лақап атты таңдады. Топтың дебютқа шығуына алты ай қалғанда бесінші орындаушы — [[Микки Ючхон]] келіп қосылды. Ол Виргиния штатында ([[АҚШ]]) 4 жыл тұрып, ән айту байқауындағы жеңісінің арқасында SM Entertainment-ке тап болды. Осыдан кейін оған SM Entertainment-пен келісім-шартқа отыруға ұсыныс жасалды. Ючхонның лақап аты «Micky» ханччадан (қытай иероглифтері) аударғанда «Жасырын қару» деген мағына береді, яғни Миккидің музыкалық индустрияның жасырын қаруы болғысы келгенін айшықтайды. Сонымен қатар «Micky» — Ючхонның Виргинияда тұрған кезіндегі есімі еді. Ючхонның інісі — [[Юхван]] (Рики) — [[2012]] жылдан бастап корей шоу-бизнесінде актер және модель ретінде тасы өрге домалады. «Dong Bang Shin Ki» дебютынан кейін үш айдан соң жүйелі түрде корей музыкалық чарттарында алдыңғы орындарды иелене бастады. Содан бері олар [[Корея]]да № 1 топ ретінде белгілі болды. DBSK тобы жанкүйерлерінің ресми клубы «[[Cassiopeia]]» деп аталады — бұл атау [[галактика]]дағы 5 жұлдыздан тұратын шоқжұлдыздың атауы, яғни топ мүшелерінің де саны соған негізделіп 5 адамнан құралған. Дегенмен DBSK тобы тыңдаушыларға [[а капелла]] — тобы ретінде ұсынылды. Топтың негізгі әуені [[k-pop]] және [[j-pop]]. Олардың жаңа шыққан әні мен синглы — «Hug», Бабблгам-поп стилінде орындалған, бірақ келесі сингл «[[The Way U Are]]» dance/[[R&B]] стилінде орындалды, бұл әнде жігіттер стильді киімдер киіп және заманауи би мәнерлерін алып шықты. Алайда, бірінші үнтаспалары 믿어요 (I Believe…) музыкалық шығарманың бір түрі — баллада ретінде шығарылды. DBSK жылды Рождестволық ән жинағымен тамамдады, оның ішінде әннің а капелла-нұсқасы «Jesus, Joy of Man’s Desiring» болды. [[2004]] жылы топ орындаушылары әншілік бастамаларын ән орындау шеберлігін жан жақтылы қамтып, әр түрлілікпен көрсете білді. Екінші, үшінші ән жинақтарында да осыған сәйкес стильдердің араласып келуіне байланысты алдыңғы ән орындау мәнерлерінен таймай, соны ұстанып отырды. Мәселен, екінші ән жинағының синглы билеуге болатын әндерден, тіпті баллада және әуезді әуендерден тұратын поп-музыка стилінде де болды. Сонымен қатар, топ орындаушылары кейіннен [[Корея]] мен [[Жапония]]да шығарылған а капелла-трек жазбасын ресми ән жинақтары үшін қолданды. Жапонияда шығарылған 13-ші «Hug» синглының әуенін әнге салып а капелла стилінде өздерінің 2nd Live Tour in Japan гастрольдік сапарында дебютқа алып шықты. Жапон нарығына бұл топтың әндері Оңтүстік Кореядан келді. DBSK тобының жапондық жанкүйерлері көбінесе ересек жастағы адамдарды құрағандықтан, әнші жігіттер ауыр және жылдам орындалатын, стильді киімдер киіп, қиын, хореграфиялық биді талап ететін, әсіресе, [[Оңтүстік Корея]]да топтың хит әндерінде кездесетін, осындай әндерден гөрі, а капелла-әндерді, әуезді поп-әндерді орындауға тырысты. === Юно Юнхо === {{main|Чон Юнхо}} ==== Өмірбаян ==== Юнхо — DBSK тобының көшбасшысы. Би жарысында жеңіске жетіп, Юнхо бұл топтан өз орнын ойып алды. Ол бұл топқа екінші мүшесі ретінде тіркелді. === Сим Чханмин === {{main|Сим Чханмин}} ==== Өмірбаян ==== Чанмин — DBSK тобының ең жас мүшесі, қайсар мінезді, ешкімге тәуелсіз болғанды ұнатады. Ата-анасы мұғалім болғандықтан ол мектеп тапсырмаларын бұлжытпай орындап отыратын. Оның жанұясы: ата-анасы және екі қарындасы. Жас болғанына қарамастан Чанмин топ арасында ой-өрісінің өткірлігі арқасында беделді болды, дегенмен кейде асыра тікмінездігі байқалатын. Әр нәрсеге өз пікірі бар. Жақсылап тойып тамақтанғанды жаны сүйеді, қалай десе де оның осы жасында бұл таңқаларлық жағдай емес еді. Көптің бәрі жей бермейтін аса қышқыл тағамдарды ұнатады. Макстың дауысы ерекше мықты, бір сұхбаттарында Юнхо оны басқа планеталық деп қалжыңдағаны бар. [[2008]] жылы 4ChaWon stars (яғни, 4-ші өлшемнің жұлдыздары, космостан келген жат адамдардай, басқаларға ұқсамайтын, сирек кездесетін, ерекше адамдар) тізімінде бірінші орынға шықты. Бұл тізімге тек атақты адамдар ғана ілігетін. Бұл тізімде Чанмин сонау 2007 жылы тіркелген, бірақ бірінші орынға 2008 жылдың 19-шы маусымында көтерілді. Қазіргі уақытта [[Кёнхи университеті]]нде (ағыл. Kyung Hee University) Микки Ючхонмен бірге оқып жүр. ==== Жеке дискография ==== * 2008.02.06 Two Hearts/WILD SOUL (бес синглден құралған «TRICK» сингліне енген әндердің бірі) * «Tying Shells Together» (ЧунСу-мен бірлесе (DBSK); Лина & Сандей (CSJH); Рёук & Ёсон (Super Junior)) * «I love You» (соло на Rising Sun concert) * «When I first Kissed You» (жеке ән айтуы 'O' concert-те) * «Just Once» ==== Деректер ==== * Топ арасында ең бойшаң, жас болса да ой-өрісі жағынан ең ересегі деп атайды * Дауысы кең диапазонды, ерекше және мықты * Тамақ көп ішсе де, аз сөйлейді * Балалық арманы — телеарна дикторы болу * Ұнататын түсі — қан қызыл түс * Музыка бизнесінде үздігі болғысы келгендіктен, «Max» (максималды) лақап атын алды * Ұйқыны жаны сүйеді, оятып алу өте қиын * Бір сұхбаттарында суда жүзуді үйренгісі келетінін айтты * Кореяның басты университтерінің бірінде білім алуда * Ағылшын тілін үйренуде === Ким Джэджун === {{main|Ким Джэджун}} [[Сурет:(cropped)381px-LG 옵티머스 Q2 광고 사진 - JYJ(2).jpg|thumb|300px|Ким Джеджун]] ==== Өмірбаян ==== [[1986]] жылы туған Джэджун 2010 жылға дейін DBSK тобының жетекші-вокалисті болып келді. Сүйікті ісі — ас әзірлеу. Топ арасында ол «үлкен ағалары» немесе «аналары» рөлінде болды, топ мүшелеріне ән салуға қатысты көптеген сын айтып отырады. Өз ойын тура айтады, сондықтан кейде сол қылықтары үшін өзі де қиналады. Бос кезінде қиналмастан 15 тағамның түрлерін әзірлеп жібереді. Көпшілік, тіпті оның өзі де бірінші көргенде «суық» адам сияқты көрінеді дейді, алайда, оны жақынырақ таныған соң оның топтағы ең нәзік және қамқор екенін байқаға болады. Джэджунның жанұясы үлкен — өгей әкесі, анасы және 8 әпке-қарындастары, осыған қарағанда оның бойынан кейбір әйелге тән қылықтарды байқап қалуға болады. [[2006]] жылдың қараша айында Джэджунның асыранды бала екені белгілі болды, оның биологиялық анасы Хиро атақты болғанда ғана пайда болды. Сонымен қатар, тегі бірдей Хан аталатын ер адам биологиялық әкесімін деп жариялап, оның асырап алған ата-анасына қарсы сот ісін бастады. 80-ші жылдардың аяғында Хироның биологиялық анасымен ажырасып, әке болу құқынан бас тартқан. Топ жанашырлары оны баласымен ешқашан байланыста болмағандықтан, ақша үшін жанжал шығарды деп айып тақты. Осы кезде Хан мырза өзінің наразылықтарынан бас тартып, Джэджун оны әкесі ретінде қабылдағандықтан сот ісі ауыстырылды. Бір сұхбаттарында Джэджун екі анасының оған қамқор болып, аман жүруін қалайтынын айтты. Жасөспірім шағында өз бетінше жұмыс істеуге бел буып, ұзақ уақыт бойы қиналыста жүреді, кейіннен [[SM Entertainment]] тыңдауына қатысып, қабылданады. DBSK тобында Джэджун жасы жағынан ең үлкені болғанмен, көшбасшы рөлін өзіне Юнхо алды. Топ жігіттері үшін Хиро аналарындай еді — қамқор болып, топ мүшелерін тіпті тәтті тағамдармен «ауыздарын майлайтын». Осыған қарамастан, оны басқалар биязы, нәзік деп жатса, ол тек күліп қоятын. Басқа да сахна адамдары сияқты ол да шынайы өмірде басқаша. [[Қытай]] Синкун Вэйши (Xingkong Weishi) арнасында басталған сауалнамада оны «Азиядағы ең әдемі жігіт» ретінде мойындады. Оған 40 миллион адам дауыс берді. [[2008]] жылы Хиро [[Корея]] мен [[Жапония]]ның бірлесіп түсірген «Heaven’s Postal Delivery Man» драмасына түсті. [[2010]] жылдан бастап Джэджун «[[JYJ]]» тобының құрамында. [[Сурет:TVXQ - Bonjour Paris.jpg|thumb|300px|[[DBSK]] [[Париж]]да]] ==== Жеке дискография ==== * [2008.03.12] Keyword / Maze (бес синглден құралған «TRICK» сингліне енген әндердің бірі) * "Just For One Day " * «Insa» Millionaire’s First Love фильміне саундтрек * «Maze» (бес синглден құралған «TRICK» сингліне енген әндердің бірі) * «Footsteps» ==== Деректер ==== * Жұмсақ мінезді, байсалды * Дене бітімі ерекше: жіңішке бел, кең иықты * Табынушы қыздардың біріне үйленемін деп болжайды, екі қыз бір ұл сүюді армандайды * Өз дауысын жақтырмайды * Балалық арманы — печеньесі мол азық-түлік дүкенінің иесі болу * Миккимен бірге бір бөлмеде тұрады * Алдымен айтарын айтып, артынан ойланады * Өте әңгімешіл === Пак Ючхон === {{main|Пак Ючхон}} [[Сурет:LG 옵티머스 Q2 광고 사진 - JYJ(1).jpg|left|thumb|300px|Пак Ючхон]] ==== Өмірбаян ==== Пак Ючхо́н Оңтүстік Кореяда Сеулде туған, 6-шы сыныпта отбасымен бірге Солтүстік Вирджинияға (АҚШ) жер аударады. 2001 жылы музыкалық жарыста жеңіске жетіп, SM Entertainment ұсыныс жасады. Негізі, СМ тыңдауына ол АҚШ-та қатысады. Ата-анасы ажырасып, інісі өзіне қарап тұрған қысылтаяң кезеңдерді басынан өткеріп жүрген шақтары еді. DBSK тобына жұмыс жасауға Кореяға аттанғанда, жақындарын сағынатын. Оларды есіне алғанда, көздеріне еріксіз жас келетін. Қазіргі уақытта Кёнхи университетінде (ағыл. Kyung Hee University) білім алуда. 2010 жылы «Сонгюнгвандегі жанжал» драмасында басты рөлді сомдап шықты. ==== Жеке дискография ==== * Runaway/My Girlfriend (бес синглден құралған «TRICK» сингліне енген әндердің бірі) * Tokyo Love Light ==== Деректер ==== * Ючхон — ең жүрегі жұмсақ топ мүшесі, жүлделер ұтқанда алғашқы боп көзіне жас алатын да сол * Топ ішіндегі ең байсалды жігіт * Ол суықты ұнатады, тіпті қыста да салқындатқышты қосып қояды * Сол қолында інісі сыйлаған білезікті тастамай тағып жүреді * Үйлену жайлы ойна кіріп те шықпаған * Демікпе ауруына шалдыққан, бірақ айтуынша ол ауруынан емделіп, қазір ит асырауда * DBSK тобына ең соңғысы боп қосылған * Қазір Корея азаматы болып есептеледі * Сән әлемін жақсы меңгерген, киім-кешекті күтіп киетіндіктен ұқыпты Хиро оған киімдерін кие тұруға беріп тұрады * 30 жасында әскерге барғысы келеді === Ким Джунсу === {{main|Ким Джунсу}} [[Сурет:Kim Junsu LG (2).jpg|thumb|300px|Ким Джунсу]] ==== Өмірбаян ==== Джунсудың дауысы тамаша (әнші және бұрынғы Мисс Корея болған анасынан берілсе керек), оны 12 жаста болғанда [[SM Entertainment]] өкілі байқап қалған еді. DBSK тобының құрамына кірмес бұрын, ол 6 жыл көлемінде [[SM Entertainment]]-те тәлім алды. Балалық шағында Сиа футболист болуды армандайтын, бірде бастауыш сыныпта оқып жүргенінде теледидардан [[H.O.T]] тобының атақты «Candy» әнін орындап жатқанын көріп, Сиада жаңа арман пайда болды, ол — әншілік мансап. Бір сұхбаттарында ол: «Егер әнші болмай қалғанымда, футболист боларым анық еді» — деген. Топта басты жеке дауыс салатын орынды Джэджунмен бөліседі. Әдетте барлық шоуларда оған «періштедей» даусымен ән айтып беруін өтінеді. Топ мүшелерінің арасында мықты бишілердің бірі, тек, [[Юнхо]]дан кейінгі. 2007 жылы Джунсуды ұялы телефондардың жарнамасына түсіру мақсатымен, [[Samsung]] компаниясының ұйымдастырған «Anyband» тобының құрамына таңдалған. Сонымен қатар, бұл топқа корей эстрадасының басқа да жұлдыздары енді, олар: [[BoA]], [[Джин Бора]] және [[Tablo]] ([[Epic High]]). Сол жылдың қараша айында «Anyband» тобы бастама ретінде жаңа синглды жарыққа шығарды. DBSK тобының мүшелері [[Джунсу]]ды «періштедей таза, пәк» деп атайды, ақылына көркі сай, қасындағылардың бәрін бақытты етеді деген. Ол топ арасындағы бойында [[харизм]]і бар жігіт. Сиа әрқаша басқалардың көңіл-күйін бағып жүреді. Езуінен ешқашан күлкі кетпейді және басқалардың көңілін көтереді. [[Джунсу]] — топтағы ең бақытты адам, ол барлығын жанымен, жүрегімен сүйеді. Жағымсыз жағдайлар бола қалса, Джунсу әзілқойлығына ерік беріп, топ ішіндегі тепе-теңдікті сақтап қалуға барын салады. Оның әнші болуының салмақты себептерінің бірі — жұлдызы жанбай-ақ кеткен өткендегі әнші болған анасының асыл арманы сол еді. Сиа отбасы, әсіресе анасы дегенде адал жан. Джунсу атақты болған соң анасына былай деген: «Анашым, енді мені уайымдаудың қажеті жоқ. Сенің барлық қиындықтарың артта қалды. Мен сені бақытты етемін <…> шамалы ақша жиналған соң саған үй әперемін. Сен ұлыңа сенесің ғой, ия? Мен сені жанымнан артық сүйемін, анашым». Осы сөздерінен кейін анасы Джунсудың кешегі кішкентай бала емес екенін бірінші рет түсінеді. ==== Жеке дискография ==== * 2006.09.08: Timeless (Чжан Лииньмен бірлесе) * 2007.11.08: AnyBand — Anyband * 2006.06.28: Beautiful Thing (Vacation фильміне саундтрек) * 2008.02.27: If…!?/Rainy Night (бес синглден құралған «TRICK» сингліне енген әндердің бірі) * 2012.05.15: Алғашқы жеке әндер жинағы XIA Tarantallegra ==== Деректер ==== * Сиа бұл топқа таңдалған соң, дебютты ұзағынан 6 жыл күтті * Джунсу — амбидекстр (оң қолын да, сол қолын да бірдей пайдалана алады) * DBSK тобында Сиа ең жоғарғы ноталарды алады, сол үшін Ючхон оны [[дельфин]] деп келеке етеді * Жеңілгенді ұнатпайды, дәл осы үшін Юнхомен сахналарда жарысып тұратындарын тамшалаған өте қызық, өйткені екеуі де оңайлықпен беріспейді * Джунсу ылғи өзін шынайы, өз-өзіне сенімді көрсеткісі келгенмен, табиғатынан ұялшақ жігіт * Ол өте тынышсыз, бір орында ұзақ тұра алмайды, егер тұрған жерінде толқын іспеттес қимылдар жасап, билей бастаса — таң қалмаңыз * Шашынан тартқан адамдарды жаны сүймейді * Джунсу газдалған сусындарды ұнатпайды, даусысы мен тамағына пайдалы болатын сусындарды ішеді * Оның терісі өте сезімтал * Футбол жайында әңгіме басталса ол шет қалмайды, бірге айтып, қыза түседі * Сиа еңбекқор, барлық жағынан үздік болғысы келеді * Джунсу «Super Junior» тобындағы Ынхёктың ең жақын досы * Тауықтан жасалған тағамдарды ұнатады * Көпшілік оны топ арасындағы «ханзада» деп атайды == Топтың тарихы (2003 жыл — бүгінгі күн) == === Дебют (2003 жыл) === [[Сурет:Britney Spears.jpg|left|thumb|300px|DBSK тоб ретінде сахнадан 2003 жылы желтоқсанның 26-шы жұлдызында [[Бритни Спирс]]тің концертінде көрінді.]] Бастама барысында топқа алдын-ала бірнеше атаулар дайын болды. Әрбір орындаушы топқа атау қою жайында өз идея, ұсыныстарымен келу керек болды. Алғашқы ұсынылған үш атаулар: О Jang Yook Bu (오장육부 — яғни, адам өміріндегі ең маңызды бес мүшесі), Jun Muhk Go (전설을 먹고 사는 고래 — яғни, аты аңызға айналған кит) және Dong Bang Bul Pae (동방불패 — Уақыттың күлі «Ashes of Time» — әйгілі қытай фильмі). Топ «Dong Bang Bul Pae» атауын таңдап алды, тіпті топ продюсері Ли Суман (ағыл. Lee Soo Man) бұл фильм директорынан атауды қолдануға рұқсат сұрады. Алайда, кейінірек бұл атаудан бас тартты, себебі оның (ханчча) иероглифпен жазылуы [[эстетика]] жағынан айтарлықтай үздік көрінбеді, осыдан бастап топ «Dong Bang Shin Ki» деп атала бастады.<ref>[http://www.donga.com/fbin/output?n=200704230239 동방신기 «원래 그룹명은 오장육부»]</ref><ref>{{citeweb|title= Dong Bang Shin Ki “O Jang Yukbu” The Original Group|url=http://www.donga.com/fbin/output?n=200704230239 |accessdate= 2008-01-13| date= сәуір 23, 2007}}</ref> Ең алғаш DBSK тобы ретінде сахнадан [[2003]] жылы желтоқсанның 26-шы жұлдызында [[ВоА]]<ref>{{citeweb|title= Dong Bang Shin Ki Reminiscences- 5 Years Ago...|url=http://www.asiae.co.kr/uhtml/read.php?idxno=2008122719584101689||accessdate= 2009-01-31| date= 2008-12-29}}</ref> мен [[Бритни Спирс]]тің концертінде көрінді. Жігіттер өздерінің алғашқы «Hug» әнін және де «O Holy Night» а капелласын ВоА мен сахнаға алып шықты. [[2004]] жылы ең алғаш ән жинақтары шықпас бұрын DBSK екі сингл («Hug»<ref>{{citeweb|title= сәуір 2004 Korean Chart|url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_200404.htm|work=Music Industry Association of Korea |accessdate= 2009-01-31}}</ref><ref name="2004chart">{{citeweb|title=2004 Year End Sales|url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_2004.htm|work=Music Industry Association of Korea |accessdate= 2009-01-31}}</ref> пен «The Way U Are»<ref name="2004chart" /><ref>{{citeweb|title= шілде 2004 Korean Chart|url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_200406.htm|work=Music Industry Association of Korea |accessdate= 2009-01-31}}</ref>) шығарды. Үш айдан соң көп күттірмей корей музыкалық чартында № 1 орынды иеленді. Алғашқы «Tri-angle» ән жинағы жарық көрді<ref name="2004chart" />. DBSK тобы жанкүйерлерінің ресми клубы «[[Cassiopeia]]» — бұл атау галактикадағы 5 жұлдыздан тұратын шоқжұлдыздың атауы. Ол жұлдыз [[Жетіқарақшы]]ның «ожауының» тұсында орналасқан. Егер 5 саусақты алғашқы бас әріптеріне «TVfXQ» клавиатураның үстіне қойса, онда саусақтардың орналасуына қарай Кассиопеи шоқжұлдызының кескіні шыға келеді. Бірде [[SM Entertainment]] топқа қытайлық орындаушыны қосқысы келді, бұл топты басқа мемлекеттерге әйгілі ете түседі деген болжам болды. Алайда, нәтижесінде бұл ойдан бас тартуға тура келеді, өйткені жанкүйерлердің [[SM Entertainment]]-қа бойкот жариялаймыз деп қорқытқаны белгілі болды. === Екінші корей ән жинағы «Rising Sun» (2005 жыл) === [[Сурет:Super Junior in BKK.jpg|thumb|300px|«[[Super Junior]]» тобымен бірлесіп «Show Me Your Love» туындысын жарыққа шығарады.]] [[2005]] жылдың бойына DBSK-лықтар [[Жапония]]да өз атағын шығара түсу жолында тырысып бағады. [[2005]] жылдың 27-ші сәуірінде "[[Stay with Me Tonight]]"ref>{{cite news | title=TVXQ to Release Single in Japan | publisher= | url =http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1349889_11858.html| accessdate = 2007-08-10 | language = English}}</ref> синглы жарық көрген бойда, бұл дебютты ресми түрде атап өтті. Ал бұған дейін, дәл осы жылы [[Жапония]]да «[[Hug]]» әнінің және бірінші «[[Tri-angle]]» корей әндер жинағының ағылшын тіліндегі нұсқасы шығарыла бастады, бірақ, бұл тілдегі әндеріне тыңдаушылар анағұрлым ықылас пен назар аудара қоймады. Дегенмен, DBSK-лықтарға жұмыс ұсынылып, жеке-дара «Somebody To Love» мен «My Destiny» екі синглы жарыққа шықты. Дәл осы уақытта бұл топ [[Корея]]да екінші корей тіліндегі әндер жинағын «Rising Sun» атты ән жинағын шығарып үлгерді. Бұл әнжинақ ай сайынғы чарттардан үнемі тек № 1 орында, жыл сайынғы сатылымдар чартында № 4 орында келе жатып, 100 ең үздік ән орындаушылар қатарына кірді. Бірақ басқа мемлекеттерде әнжинақ ресми түрде 2007 жылы ғана таралымға түсті<ref>{{cite news | title=Music Industry Association of Korea (2005) | publisher= | url =http://www.miak.or.kr/stat/kpop_2005.htm| accessdate = 2008-02-02 | language =Korean}}</ref>. Әнжинақтың Кореяда жарыққа шығуына бір апта қалғанда, Джэджун аяғын сындырып, осы қойылымның тұсаукесер рәсіміне қатыса алмай қалады. Концерттік сахнада және бейне клип түсірілімдерінде Джэджунды басқа жігіт ауыстырады (ол сахнада үнемі ақ-қара түсті бетпердемен жүреді). Топтың артқы жағында бірге би билеуге қоятын жігіттердің бірі еді. [[Сурет:Kwonboa.jpg|left|thumb|300px|[[2005]] жылдың 14 маусымында DBSK мен [[ВоА]] АҚШ-тағы Оңтүстік Кореяның өкілі болып тағайындалады.]] Кейінірек DBSK корейлік «[[Super Junior]]» тобымен бірлесіп шығарған «Show Me Your Love» туындысын жарыққа шығарады. Ол ай сайынғы корейлік топ-50 чартында<ref>{{cite news | title=желтоқсан 2005 Sales | publisher=Music Industry Association of Korea | url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_200512.htm| accessdate = 2008-02-02}}</ref> № 1 болып дебютқа шығады. Сонымен қатар, DBSK орындаушылары «Banjun» мини-драмасының түсіріліміне қатыса бастайды. Banjun Drama. Ючхон мен Юноу «Nonstop 6» (Rainbow Romance) топтамасының эпизодтарында кездеседі. Жыл аяғында DBSK «Rising Sun» бейне клипі «Ең үздік бейне клип» номинациясында жүлдегер болады, онымен қоймай, Mnet KM Music Video Festival фестивалінде корейдің үздік, ең саңлақ тобы атағына ие болады<ref>{{cite news | title=TVXQ wins 2005 Music Video Festival Award| publisher= | url =http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1370433_11858.html| accessdate = 2007-08-10 | language = English}}</ref>. [[2005]] жылдың 14 маусымында DBSK мен [[ВоА]] [[Лос-Анжелес]]тің қалабасы, жылдың медиа дәрежелі тұлғалары және АҚШ-тағы Оңтүстік Кореяның өкілі болып тағайындалады<ref>{{cite news | title=BoA, TVXQ Named Los Angeles PR Spokespeople | publisher= | url =http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1354607_11858.html| accessdate = 2007-08-10 | language = English}}</ref>. === Үшінші корей әндер жинағы мен шетелдегі тұсаукесер (2006 жыл) === Топты осымен үшінші әндер жинағымен отандары Оңтүстік Кореяға қайтармас бұрын, басқа да шығыс азиялық мемлекеттерге атағын шығарып, танытпақ болады. Малайзия мен Таиландтағы концерттерін қосқанда DBSK өздерінің бірінші азиялық концерттік айналымдарын өткізе бастайды. DBSK-лықтар «Rising Sun» концерттік айналымында алғашқы корейлік топ болып Малайзиядағы Bukit Jalil (Putra Indoor) алаңында сахнаға шықты.<ref>{{cite news | first= | last= | coauthors= | title=Fantastic Five | date=2006-07-18 | publisher= | url =http://www.star-ecentral.com/news/story.asp?file=/2006/7/18/music/14861880&sec=music | work =The Star Online eCentral - Malaysia Entertainment | pages = | accessdate = 2007-02-23 | language = English}}</ref> [[2005]] жылы шыққан екінші корейше «Rising Sun» әндер жинағы концерттік айналымды қолдау мақсатымен Бангкоктағы (Таиланд) Impact Arena алаңында жалғасады. Сонымен бірге, осы айналым барысында олардың Оңтүстік Кореядағы алғашқы концерті де болып өтеді. Жапонияда өткізілетін бірінші қойылымға «Heart, Mind and Soul» әндер жинағының тұсаукесерінің дайындығына жігіттерге біраз тер төгуге тура келеді. Топ орындаушылары жапон тілін меңгеруде өз білімдерін шыңдай түсуге көңіл бөлді<ref>{{cite news | first= | last= | coauthors= | title=Languages path to stardom for S. Korean singers | date=2006-06-01 | publisher= | url =http://www.atimes.com/atimes/Korea/HF01Dg04.html | work =Asia Times | pages = | accessdate = 2007-02-23 | language = English}}</ref>. Сол жылы DBSK A-nation-ге ([[Avex Trax]] ұйымдастырған жыл сайынғы жаз айында өткізіліп тұратын жаподық концерт) қатысып, бес жапондық синглды жарыққа шығарады. DBSK бірінші азиялық топ атанып, ең үздік бейне клип («[[Rising Sun]]») үшін [[Таиланд]]та екі музыкалық жүлде, сонымен қатар Саңлақ Азиялық Әртіс атағын ұтып және т.б. бірнеше жүлделерге қол жеткізеді. Олардың 7-ші «Sky» атты синглы апталық Oricon — чартында № 6 орында<ref>{{cite news | title=TVXQ Tops Asian Groups on Oricon Chart | publisher= | url =http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1411857_11858.html| accessdate = 2007-08-10 | language = English}}</ref>, 8-ші «Miss you /„O“‐正・反・合» синглы әр апталық Жапония чартында № 3 орында тұрды. Бұдан басқа «Begin» и «Fighting Spirit of Dong Bang» сингладрымен малайзиялық радио-шоу «988»-де екі мәрте корейлік те, жапондық та чартты бастап келеді. Шоу тыңдармандары шамамен 4,2 млн адамнан тұратын аудиториядан бастап сонау [[Сингапур]]ге дейін құралады<ref>{{cite news | title=TVXQ Conquers Malaysian Music Chart | publisher= | url =http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1410708_11858.html| accessdate = 2007-08-10 | language = English}}</ref>. === Кореяға оралу === [[2006]] жылдың тамыз айының аяғында топ [[Корея]]ға оралады да үшінші «O»-Jung.Ban.Hap. («O»-正.反.合.) атты әндер жинағына дайындықты бастап кетеді<ref>{{cite web|url=http://sports.hankooki.com/lpage/music/200610/sp2006101007014758550.htm|title=TVXQ,... Another startup sound|publisher=Sports Hankooki|accessdate=2009-02-07|date=2006-10-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJaCBEK|archivedate=2012-03-19}}</ref> |group=fn}}. Ол қыркүйектің 29-ында тыңдармандарға жол тартты. Әнжинақтың атауы 'O'-Тезис деп аударылады. Антитезис. Синтез (жинақтау) сөзі қоғамның құлдырауы мен бұзылуын меңзеп және адамзаттың мұны түзетуге деген мүмкіндігін білдіреді. Әнжинақ корей музыкалық чартында бірінші орынды иеленген соң, «O» — Jung.Ban.Hap. қараша айында қайта жазылып шықты. Қайта жазып шығарғанда екінші орындалған ән «Balloons»-қа аса мән беріліп, сонымен бірге топтың имиджі де біршама өзгереді. Жаңа релизы — «Balloons» пен «Get Me Some» екі әнін яғни, екі идеяны біріктіріп бір жаңа өнім шығарады, сонымен қатар оның ішіне «White Lie» атты топ тың мүшесі — Сиа Джинсумен жазылған жаңа ән кіреді. «Balloons» әні пәк балалық шақ жайында жеңіл поп-әні, ауыр орындалатын техно-бит «O» — Jung.Ban.Hap. сияқты әндерден әлдеқайда өзгеше. Бұл Five Fingers атты корей тобының бұрынғы хит әні еді. Мұндай өзгеріс енгізу топтың өз тыңдаушылар қатарын ұлғайта түседі деген болжам болды, себебі жаңартылып, түзетілген дүниенің астарынан әрқашан өзінің сүйікті түпнұсқасын тани біледі ғой. «O» — Jung.Ban.Hap. таралымға шыққан соң Оңтүстік Кореяда 100,000-нан астам көшірмесі сатылды, әнжинақ сатылымы ең жоғары өнім болып табылды<ref>{{cite web|url=http://www.miak.or.kr/stat/Kpop_200609.htm|title=September 2006 sales|publisher=Music Industry Recording of Korea|accessdate=2009-02-06|deadlink=404}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_2006.htm|title=2006 Year End Sales|publisher=Music Industry Recording of Korea|accessdate=2009-02-06|deadlink=404}}</ref>. [[Сурет:Seoul Broadcasting System logo.svg|thumb|300px|SBS пен SM Entertainment продюсерлері «All About TVXQ» бағдарламасын шығарды]] Сонымен қатар 2006 жылы топ мүшелері қысқа метражды «Vacation» деп аталатын топтамаға түсіп, кейінірек үшінші әнжинақ нұсқасымен бірге күйтаспаға шығарылды. Үшінші әндер жинағының жетістіктерінің арқасында DBSK түрлі корей телевизиялық бағдарлама, шоуларына қатысты, мәселен, [[X-Man]], [[Heroine]] және [[Ya Shim Man Man]]. Хиро мен Микки «MBC’s Goldfish» комедиялық шоу түсірілімінде ойнап шықты. «[[All About TVXQ]]» [[DVD]]-иі Оңтүстік Кореяда үлкен таратылыммен сатылымға түсіп, өтімділігі жағынан 2006 жылы бірінші орында болды, барлығы 47,000 көшірме сатылды. Осындай таралымнан соң SBS пен SM Entertainment продюсерлері «All About TVXQ» 2007 жылы екінші маусымын жарыққа шығаруды ұйғарды. Топ 2 фотобук шығарды, біреуін көктемде [[Жапония]]да — 1st Artist Book — Tomorrow: 000777, екіншісін Кореяда 2006 жылдың желтоқсан айында — Dong Bang Shin Ki — The 3rd Photo Album — 'The Prince in Prague'. Бұл жыл топтың 2005 жылғы Жапонияда маңдай терін төгіп жасаған жұмыстарына арналған «HISTORY in JAPAN Vol.1» күйтабағының жарыққа шығумен, сонымен қатар, топ орындаушыларының бірінің жеке жобасы — барлығы естен кетпес әсер қалдырды. 2006 жылдың 8-ші қыркүйегінде жас әнші қыз Чжан Лииньның Сиа Джинсумен бірігіп жазған «Timeless» атты синглы дебютқа шығарылды. [[2006]] жыл топ мүшелерімен байланысты бірнеше жанжалдармен есте қалды. Хироның өгей және биологиялық ата-аналарының арасындағы түсініспеушіліктер баспасөз беттеріне басылып шықты. Топ басшысы Юнхо анти-фанаттың уланып қалуы, DBSK тобының [[Корея]]дағы басты музыкалық рәсімде жеткен жеңістері төңірегінде жанжалдар болды. Топ орындаушыларының әрқайсысына Жыл Әртісі (Daesang) атағы берілгенде соған лайық тиісті шоуды бірқатар сын толқынына әкеп соқты. 2006 жылы MKMF Music Festival фестивалінде DBSK 4 жүлде иегері атанды<ref>{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1427214_11858.html|title=TVXQ Wins 4 MKMF Awards|publisher=[[Korea Broadcasting System|KBS Global]]|accessdate=2006-11-29|date=2006-11-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJc2Fwh|archivedate=2012-03-19}}</ref>, оның ішінде «Ең үздік» топ және «Жыл Әртісі»<ref>{{cite web|url=http://news.media.daum.net/entertain/broadcast/200612/15/jes/v15064939.html|title=TVXQ Spends Wild Night in Celebration|first=Kyung-Ran |last=Lee|publisher=[[Daum]]|accessdate=2007-02-16|date= 2006-12-15|archiveurl=http://web.archive.org/web/20071223023811/http://news.media.daum.net/entertain/broadcast/200612/15/jes/v15064939.html|archivedate=желтоқсан 23, 2007}}</ref> атақтары берілген. Music Seoul Festival 16-шы фестивалінде жігіттер Daesang-ды<ref>{{cite web|url=http://isplus.joins.com/goldendisk/2006/award_2006.html|title=Welcome to the 2006 Golden Disk Homepage|publisher=Joins|accessdate=2007-02-16|deadlink=404}}</ref> қоса атағанда 3 жүлдемен қанжығасын майлады — ал бұл, өз кезегінде «Жыл Әртісі» деген атаққа теңестіріледі. 2006 жылы Golden Disk Awards-тың 21-ші рәсімінде тағы бір Daesang ізін суытпай қоржындарына түсті. 2006 жылы ақыр аяғында топ жігіттері SBS Gayo Awards рәсімінде «Үздік жыл әртісі» атағына қол жеткізді<ref>{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200611240940131001|title=(Total) TVXQ sweeping gayosang 4 medals achieve "SBS Gayo War" America decoration|publisher=Newsen|accessdate=2007-02-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJcWrat|archivedate=2012-03-19}}</ref>. === Жапонияда жасаған жұмыстары (2007 жыл) === [[2006]] жылы Dong Bang Shin Ki [[Корея]]дағы музыкалық жүлделердің басым бөлігін жеңіп шыққан соң, топ құрамындағы жігіттер [[Жапония]]ға орналасып, жұмыстарын сол жақта бастады. 2007 жылы екінші Азиялық концерттік айналымның 2nd Asia Tour Concert 'O'<ref>{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200702231345211002|title=Dong Bang Shin Ki Changmin's 20th birthday, the concert sold out|publisher=Newsen|accessdate=2009-02-06|date=2007-02-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJfvd6l|archivedate=2012-03-19}}</ref> басталуымен және «Five in the Black»<ref name="tourend">{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/mcontents/entertainment/1529555_11692.html|title=TVXQ Attracts 390,000 Fans During Asia Tour|publisher=[[Korea Broadcasting System|KBS Global]]|accessdate=2008-06-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJidYK8|archivedate=2012-03-19}}</ref> атты екінші жапондық әндер жинағының жарыққа шығуы мен жапондық концерттік айналымның басталуы — есте қалар жайттар қатарында. Сонымен қатар топ жігіттері 7 сингл жазып шығарды, бұл Орикон чартының мәлімдемесі бойынша олардың әрқайсысы жарыққа шығып отырған сайын топтың атақ-даңқының кең тарауын 5 %-ға арттырып отырды (салыстырсақ, 2006 жылы бұл цифр 3 % ғана құраған). [[Сурет:Kumi Koda Con 2005.jpg|left|thumb|300px|DBSK [[Кода Куми]]мен бірлескен жобада «Last Angel» синглын шығарды]] [[2007]] жылдың 13-ші маусымында шығарылған «Lovin' You» синглы апталық [[Орикон]] чартында 2-ші орыннан бастап бастама алды және бұл — олардың алғашқы жапондық синглы болды, бұл да басқалары сияқты жеңіске лайық болды. [[2007]] жылғы «Summer Dream» синглы апталық Орикон чартында бірінші орынға шығып, топтың ең табысты синглы боп табылды (112 771 көшірме алғашқы аптадан-ақ сатылымнан өтті). Қос «SHINE / Ride On» синглы қазан айында күнделікті Орикон чартында екінші орыннан бастама алды<ref>{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1443665_11858.html|title=TVXQ Tops Oricon Single Chart|publisher=[[Korea Broadcasting System|KBS Global]]|accessdate=2007-08-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJjB7GZ|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Қараша айында топ, жапон дық әнші қыз [[Кода Куми]]мен бірлескен жобада «Last Angel» синглын тыңдаушы назарына ұсынды. Апталық Ориконда бұл ән үшінші орыннан көрінді. «Last Angel» әні «Resident Evil: Extinction»<ref>{{cite web|url=http://www.tokyograph.com/news/id-1774|title=Kumi Koda collaborates with TVXQ|publisher=Tokyograph|date=2007-09-24|accessdate=2009-02-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJjfwhN|archivedate=2012-03-19}}</ref> фильміне саундтрек болды. [[Кода Куми]]мен бірлесіп атқарған жұмыстары назарсыз қалмады, [[Жапония]] халқының ер адамдарының арасындағы топтың беделін арттыруда жағымды нәтиже берді. [[2007]] жылдың желтоқсан айында «Together» синглы «Cinnamon» атты анимациялық фильмінде негізгі ән ретінде қойылды, ал күнделікті чартта екінші орыннан бастама алды. Сәуір айының басында Japan FM Network радио-желісінде «TVXQ Bigeastation» жобасы жүзеге асты. Бұл радио-бағдарламаның жүргізушілері топ орындаушыларының өздері болды.<ref>{{cite news | title=TVXQ's Radio Program Airs in Japan | date=сәуір 25, 2007 | publisher= | url = http://english.kbs.co.kr/mcontents/entertainment/1451821_11692.html | work = KBS GLOBAL | pages = | accessdate = 2007-04-25 | language = English }}</ref> [[Сурет:MTV Logo 2010.svg|thumb|300px|Топ жігіттері [[MTV]]’s Video Music Awards Japan-да Корея өкілдері ретінде сахнаға шығып, Best Buzz Asia in Korea номинациясында жеңіске жетті. ]] Топ жігіттері [[MTV]]’s Video Music Awards Japan-да Корея өкілдері ретінде сахнаға шығып, Best Buzz Asia in Korea<ref>{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200705270803421001|title=TVXQ MTV Video Music Awards Japan, South Korea achievement award|publisher=Newsen|accessdate=2009-02-06|date=2007-05-27|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJkSTne|archivedate=2012-03-19}}</ref> номинациясында жеңіске жетті. Сонымен қатар топ мүшелері жапон телевидениесінің көптеген музыкалық ойын-сауық шоуларына қатысып жүрді, мәселен, Hey!Hey!Hey! мен Utaban. Топ жігіттері «HISTORY in JAPAN Vol.2» күйтабағының екінші маусымдағы түсіріліміне қатысты, 2 фотобук — Dong Bang Shin Ki — 2007 Paris Photobook Special Limited Edition -'Bonjour Paris' и 2nd Artist Book — SHINE. Сонымен бірге, топтың екі мүшесі өздірін жеке жобаларда сынап көрді. Сиа Джунсу [[Samsung]] корей концернінің жаңа маркалы Anycall телефондарының жарнамасына қатысуға шақырылды. Арнайы «Anyband» атты топ құрылды, оның құрамында шақырылған музыканттардан: [[BoA]], «Dong Bang Shin Ki» тобындағы Сиа Джунсу, «[[Epik High]]»-дағы [[Tablo]] мен джаз пианисті [[Джин Бора]] бар еді. Осы ұжым шеңберінде музыканттар 9 минуттық жарнама ролигіне түсті (түсірілімдер [[Бразилия]]да өтті), онда «Anyband» тобының ресми синглынан екі ән орындалды. 2007 жылдың 27-ші қарашасында Сеулде Central City Millennium Hall холлында «Anyband» тобының концерті болып өтті. Онда TPL (Talk Play Love) пен Promise U әндерінен басқа, жобаның жаңа әні — Daydream (неміс триосы «Monrose» тобының Scream әнінің жаңа нұсқасы) әнін орындады. 2007 жылдың 14-ші қарашасында TSZX The Grace (천상지희 더 그레이스) корей тобының жапон тіліндегі алғашқы ән жинағы жарық көрді. Жапонияда бұл топ Tenjochiki (TJCK) деген атаумен танымал. Ән жинағының ішіне DBSK-дегі Хиромен бірлесе жазған — «Just For One Day» атты әні жарық көрді. [[2007]] жылы Оңтүстік Кореяда небәрі бірнеше ән ғана шықты — бірінші сандық сингл 여행기 (Yeo Haeng Gi), A Thousand Years Love Song («The Legend» драмасына саундтрек ретінде қойылды), 하루달 (Harudal) және All in Vain («Air City» топтамасына саундтрек етілді), 한여름의 크리스마스 (One Summer Night’s Christmas) және Evergreen. Evergreen әр тыңдаушылардың жүрегінен орын тапты, өйткені әнін — Микки, сөзін — Макс жазған еді. Оңтүстік Кореяда біраз уақыт болмағандарымен, олардың отандарындағы атақ-даңқы өшпеді. Топ жігіттері түрлі концерттерде қонақ ретінде көрініп жүрді, мәселен, 2007 DREAM Concert пен Mnet 20’s Choice Awards рәсімі, жігіттер түрлі корей телешоуларына қатысып, жанкүйерлерімен Iple, UFOtown сияқты сайттар арқылы араласып жүрді. MTV Korea виртуалды таңдау барысында топ корей музыкасының президентімен 30-дан астам үміткерлердің арасынан таңдалды. Осы жеңіске орай MTV мен Boombox арналары 23 желтоқсанды — Dong Bang Shin Ki күні деп жариялайды. Сонымен бірге, топ, Оңтүстік Кореяның электронды үкіметінде жарияланды, олар енгізілген жаңа жүйені халыққа таныстырғысы келді. 2007 жылы Тайландта Dong Bang Shin Ki тобы күйтабақтарының өтімділігі жағынан бірінші орында болды, ал «SHINE / Ride On» синглы Channel V Thailand каналында жыл сайынғы өтетін Top 10 of No.1 on Year Chart 2007 чартында бірінші орынды иеленді. === Үшінші жапондық және төртінші корей тіліндігі ән жинағы (2008 жыл) === Бұл жылды топ «Rising Sun» мен «O»-Jung.Ban.Hap. хит әндерінің композиторы болған және «Purple Line» атты 16-шы синглын жазып шығарған жаңа өніммен бастады. 2008 жылдың қаңтарында «Purple Line» апталық Орикон<ref name="oricon1">{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?news_uid=200237&code=100200|title=TVXQ on Oricon Weekly 1 Asia - The First Male Singer|publisher=Newsen|accessdate=2008-12-02|date=2008-01-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJnGqMH|archivedate=2012-03-19}}</ref> чартында бастау алды, жігіттердің Жапониядағы мұндай жетістікке жетуі осы еді. Сонымен қатар апталық Орикон чартында Dong Bang Shin Ki тобы құрамы тек жігіттерден тұратын, шетелдік топ ретінде бірінші орында тұрған алғашқы топтардың бірі болды. [[Корея]]да бұл әннің корей тіліндегі нұсқасы шығарылды. [[2008]] жылдың [[22 қаңтар]]ында топ «T» атты ән жинағын жарыққа шығарды. Тыңдаушыларына сыйлық ретінде бұл әнжинаққа Kiss Shita Mama, Sayonara (Kissしたまま、さよなら) атты жаңа әндерін енгізді, оның авторлары — Микки мен Херо еді және «Last Angel»-дың жаңартылған нұсқасы да осының ішінде болды<ref>{{cite web|url=http://www.tokyograph.com/news/id-2480|title=Charts: Zard returns, Radwimps arrive|publisher=Tokyograph|accessdate=2009-02-07|date=2008-01-30|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJpu6zN|archivedate=2012-03-19}}</ref>. [[Сурет:TVXQ in Paris - Eating.JPG|thumb|300px|TVXQ]] Еншілес [[Avex]] — Rhythm Zone бірлестігі [[2008]] жылы арнайы «Dong Bang Shin Ki» үшін жаңа маркетингтік стратегиясын байқап көруді жөн санады. [[2008]] жылы ақпан-наурыз айларында бірінен соң бірін кезектеп 5 сингл шығарды<ref>{{cite web | url = http://toho-jp.net/info/ | title = Planning decision Trick single releases linked Collectibles! | publisher = [[Avex Group]] | accessdate = 2009-02-07 | date = 2008-02-04 | archiveurl = http://www.webcitation.org/66HJqgPmz | archivedate = 2012-03-19 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200802130848021002|title=TVXQ members will show off individual skills|publisher=Newsen|accessdate=2009-02-07|date=2008-02-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJrgVgu|archivedate=2012-03-19}}</ref>: Two hearts / WILD SOUL (CHANGMIN from 東方神起), Runaway / My Girlfriend (YUCHUN from 東方神起), If…!? / Rainy Night (JUNSU from 東方神 起), Close to you / Crazy Life (YUNHO from 東方神起), Keyword / Maze (JEJUNG from 東方神起). Әр шығарылған жаңа туынды әр орындаушының жеке композициясынан құралды және ол «T» ән жинағындағы «ТRICK» композициясының бір бөлігін құрады. 28-ші наурызда «Dong Bang Shin Ki» тобын Universal Studios Japan<ref>{{cite news | coauthors= | title=TVXQ Named Asian Envoys for Universal Studios Japan | date= | publisher=KBS World | url = http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1513079_11858.html | pages = | accessdate = 2008-05-15 | language = English }}</ref> Азияның ерікті елшілері деп жариялады. Сонымен қатар 2008 жылдың наурыз айында «HISTORY in JAPAN Vol.3» күйтабағының кезекті маусымы жарыққа шықты. Сәуір айында Beautiful You / Sennen Koi Uta (千年恋うた‎‎) атты 22-ші сингл жазылды. Сингл апталық Орикон чартында бірінші орынға шықты. Осылайша жігіттер «Ouyang Feifei» (歐陽菲菲) атты тай тобының жетістіктерін қайталап, осылардан кейінгі екінші шетелдік топ ретінде атақтары шықты. Апталық Орикон чартында бірінші орынға берік орнады<ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/54161/full/|title=TVXQ, breaks record set 24 years ago|publisher=[[Oricon]]|accessdate=2008-05-15|date=2008-04-29|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJuS4a2|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/mcontents/entertainment/1521713_11692.html|title=TVXQ Tops Japanese Oricon Chart|publisher=[[Korean Broadcasting System|KBS]]|accessdate=2008-05-15|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJwaqq4|archivedate=2012-03-19}}</ref>. [[2008]] жылдың мамыр айында «Dong Bang Shin Ki» [[Лос-Анжелес]]тегі ([[АҚШ]]) 6-шы корей музыкалық фестиваліне қатысты. Осыдан кейін топ мүшелері [[Аризона]]ға аттанып, сол жақта жаңа «Dong Bang Shin Ki — A Week Holiday» фотобугының түсірілімімен айналысты және ол шілдеде жарыққа шықты. 2008 жылдың 7-ші маусымында [[Сеул]]дегі Олимпия алаңында жыл сайын өткізіліп отыратын Dream Concert-тің 14-ші жабылу рәсіміне қатысты<ref>{{citeweb|url=http://star.moneytoday.co.kr/view/stview.php?no=2008060710040918427&type=1|title=Jewelry, ET Unique Martial Arts, Dance, Dance In Public|publisher=|work=Star News|accessdate=2009-02-07|date=2008-06-07}}</ref>. Ал 12 маусымда жігіттердің 2-ші Азиялық концерттік айналымы [[Пекин]]де аяқталды. Концертте 200,000-нан астам адам болды, бұл айналым 2007 жылдың 23-ші ақпанында Сеулде басталған, оған 13 концерт енді: [[Тайбэй]]де, [[Бангкок]]те, [[Куала-Лумпур]]да, [[Шанхай]] және [[Пекин]]де болып өтті. Егер [[2007]]—[[2008]] жылдардағы 55,000 және 150,000 адам жинаған топтың екі жапондық концерт айналымын назарға алсақ, осыған орай жалпы концертке келетіндердің ұзын саны 390,000 адамды құрайды. 2008 жылдың 22 шілдесінде «Dong Bang Shin Ki» апталық Орикон чартында үш мәрте бірінші орынды иеленгендіктен бірінші шетелдік орындаушылар болып есептеледі. Олардың кезекті «Why Did I Fall In Love With You? (どうして君を好きになってしまったんだろう?» атты синглы шыққанда, алғашқы аптасында-ақ 68,000 көшірмесі сатылып кетті<ref name="dōshite">{{cite web | url = http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/56557/ | title = Successive foreign artists, TVXQ comes first | date = 22 шілде 2008 | publisher = Oricon | accessdate = 2008-07-22 | archiveurl = http://www.webcitation.org/66HJx8E5h | archivedate = 2012-03-19 }}</ref>. Сонымен қатар, «A-Nation»-ның мерейтойында кейініректе Avex-тің жеке өкілі ретінде атанған топ та шақырылған орындаушылардың арасында болды<ref>{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1531340_11858.html|title=TVXQ Performs at Avex's 20th Anniv. General Meeting of Stockholders|publisher=[[Korean Broadcasting System|KBS Global]]|date=2008-07-09|accessdate=2008-06-26|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJyvyVA|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tokyograph.com/news/id-3487|title=Maki Goto confirmed for a-nation|publisher=Tokyograph|date=2008-07-09|accessdate=2009-01-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HJzQlr0|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Жапонияда «Dong Bang Shin Ki» Yahoo! Japan мәліметтері бойынша ең әйгілі, тек қана жігіттерден құралған орындаушы топ ретінде қалды. Және де «Dong Bang Shin Ki» Lotte Duty Free Shops (DFS)-ның бетке ұстарларымен таңдалды. Lotte DFS-тың өкілі топтың атағы бүкіл Азияға шыққанын атап өтіп, әлбетте осылайша «Dong Bang Shin Ki» тобын Lotte Duty Free Shops желісінің таңдауына лайық топ деп тапты<ref>{{cite news | title=TVXQ! New Models for Lotte Duty Free Shop | date=September 19, 2008 | publisher=KBS GLOBAL | url=http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1546839_11858.html | work = | pages = | accessdate =2008-09-19 | language=English }}</ref>. Тамыз айында топ жігіттері SMTown Live 2008 концертіне қатысуға [[Корея]]ға оралды. Олармен бірге бұл концертке [[ВоА]] мен әйгілі болып үлгерген тағы басқа көптеген орындаушылар мен топтар қатысты.<ref>{{Cite web|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/art/2008/12/143_29078.html|title=Concerts to Rock Independence Day|publisher=Han, Sang-hee|work=The Korea Times|accessdate=ақпан 7, 2009|date=тамыз 10, 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK0E7OQ|archivedate=2012-03-19}}</ref> 2008 жылдың 21-ші қыркүйегінде «Dong Bang Shin Ki» «Giving Young Adults Hopes and Dreams-Fall Mini Concert» атты кішігірім күзгі концерттерін өткізді. Ол 4-ші корей ән жинағының бастамасы сияқты болды. Коцерт Сеулде өтті. Бұл әнжинақ негізі 24-ші қыркүйекке жоспарланған еді<ref>{{citeweb|url=http://web.reviewstar.net/web_200806/view.php?id=106329&code=1020|title=TVXQ comeback explosive reaction "11 best sales record since 2000"|work=Review Star|accessdate=2008-09-18|date=2008-09-18}}</ref>, бірақ алдын-ала берілген тапсырыс көлемінің өте үлкен болуына байланысты (330 000 көшірме), әнжинақ релизін кейінге қалтыруға тура келді. Әнжинақ көптеген музыкалық чарттарда алдыңғы орындардан көрініп жүрді<ref>{{citeweb|url=http://web.reviewstar.net/web_200806/view.php?id=106329&code=1020|title=TVXQ's 4th Studio Album 'Mirotic' Simply Irresistible|work=[[Korean Broadcasting System|KBS Global]]|accessdate=2008-09-28|date=2008-09-28}}</ref><ref>{{citeweb|title=September 2009 Korean Chart|url=http://www.miak.or.kr/stat/kpop_200809.htm|work=Music Industry Association of Korea |accessdate= 2009-02-07}}</ref>. «MIROTIC» Кореяда 2008 жылғы ең өтімді әнжинақ болды. 2009 жылдың қаңтар айында сатылым көшірмесінің саны 502 837-ге жетіп соңғы 6 жыл ішіндегі әнжинақтарының ішіндегі біріншісі боп алдына шықты, оның таралымы 500,000-нан астам данаға дейін жетті<ref>{{citeweb|title=TVXQ's Mirotic surpasses 500,000 mark |url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200901080836191002|work=Newsen|accessdate= 2009-02-07|date=2009-01-08}}</ref>. Миротиктегі басты «Jumon» әнінің жапон тіліндегі нұсқасы 15-ші қазанда шығарылды. Бұл сингл күнделікті Орикон чартындағы бірінші орынды иеленген осымен 5-ші сингл болды және апталық чартта да сол орында тұрақтады. Осылайша «Dong Bang Shin Ki» Жапонияда, өздерінің қойған рекордтарынан да асып түсті.<ref>{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/news/confidence/59210/full/|title=TVXQ, 2008, their fourth number-one single!|publisher=[[Oricon]]|accessdate=2008-10-21|date=2008-10-21|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK3T0da|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://english.kbs.co.kr/mcontents/entertainment/1552171_11692.html|title=TVXQ! Sets Record on Oricon Charts|publisher=[[Korean Broadcasting System|KBS Global]]|accessdate=2008-10-23|date=2008-10-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK5MK3s|archivedate=2012-03-19}}</ref> [[Сурет:2008.09.12@CL@B YUDELINS 005, MAKAI.jpg|left|thumb|300px|Микки Ючхон ди-джей [[Макаи]]мен бірігіп «Tokyo Lovelight» әнін жазды]] [[2008]] жылдың күзінде Микки Ючхон алғашқы жеке концертін берді, ол танымал жапондық ди-джей (DJ Makai) [[Макаи]]мен бірігіп жазған «Tokyo Lovelight» әнін сахнаға алып шықты. Жыл аяғында топ, атақты «One Piece» анимациялық топтамасындағы саундтректен «We Are» атты әйгілі әннің кавер-нұсқасын жаздырды. [[2008]] жылдың аяғында Кореядағы Mnet KM Music Festival мен 2008 Golden Disk Awards басты марапаттау рәсіміне топ жігіттері қатысты. MKMF Music Festival 2008 фестивалінде DBSK 5 жүлденің иегері атанды, сонымен қатар «MIROTIC» әндер жинағы үшін Daesang жүлдесін ұтты. Кейінірек Golden Disk Awards 2008 марапаттау рәсімінде ізін суытпай тағы бір Daesang (Жыл Әртісі) мен Bonsang қоржындарына түсті. Және де, [[2008]] жылдың аяғында Dong Bang Shin Ki [[Жапония]]дағы атаулы музыкалық Kōhaku Uta Gassen Music Festival на New Year’s Eve фестиваліне шақырылды. Олар осындай аталмыш шараға шақырылған бірінші корей тобы болды. Бұл Жапонияның ән әлеміндегі есте қаларлықтай оқиғасы болды және онда ең үздік орындаушылар ғана шақырылатын. [[2008]] жылдың 31-ші желтоқсанда Dong Bang Shin Ki жігіттері жапондық үздік музаканттармен сайысқа түсті<ref>{{citeweb|title=TVXQ performance at Japan's 2008 festival|url=url=http://newsen.com/news_view.php?uid=200812051036281002|work=Newsen|accessdate= 2008-12-05|date=2008-12-05}}</ref>. === Жапонияға оралу, 4-ші жапондық әнжинақ (2009 жыл) === [[2009]] жылдың қаңтарында топтың 25-ші «Bolero/Kiss the Baby Sky/Wasurenaide» атты синглы жарыққа шығып, Орикон чартында бірінші орында тұрақтады. [[Орикон]] чартында үздік синглдарымен [[5 наурыз]]ында бірінші орында тұрақтаған алғашқы және бірден-бір жалғыз ғана жапондық емес, азиялық топ ретінде тарихта қалды<ref name="fifthno1" /><ref>{{cite web|url=http://www.tokyograph.com/news/id-4354|title=Charts: Mai Kuraki, TVXQ|publisher=Tokyograph|accessdate=2009-02-07|date=2009-01-29|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK5uF6T|archivedate=2012-03-19}}</ref>. «Bolero» әні жапондық «Субару» фильмінде басты ән ретінде қойылды және онда жігіттер эпизодтық рөлдерге түсті<ref>{{citeweb|title=TVXQ Screen debut 'Subaru'|url=http://www.nikkansports.com/entertainment/cinema/news/p-et-tp1-20081212-439269.html2|work=[[Nikkan Sports]]|accessdate=2008-12-12|date=2008-12-12}}</ref><ref>{{citeweb|title=TVXQ Asia Cooperation movie 'Subaru' surprise cameo appearance|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200812121505001002&code=1002002|work=Newsen|accessdate=2008-12-12|date=2008-12-12}}</ref>. [[2009]]-шы жылдың 25-ші наурызында «The Secret Code» атты 4-ші жапондық әндер жинағы жарыққа шықты. Орикон чартында бұл әнжинақ екінші жолақта тұрақтады. «The Secret Code» әнжинағына: Doshite Kimi wo Suki ni Natte Shimattan Daro?, We Are!, Bolero — барлығы 14 ән енгізілді, сонымен қатар, барлық орындаушылардың әрқайсысының тыңдармандарына деген үндеулері және олардың ішінде өздерінің табынушы кумирі — [[Секине Тсутому]] да болды. 4-ші жапондық концерттік айналым да әнжинақтың атауымен 4th LIVE TOUR 2009 «The Secret Code» аталды. Ол айналымның бастамасы 4-ші мамырда [[Кобе]]де өтіп, 21-ші маусымда [[Нагое]]де аяқталды. [[Сурет:TokyoDome8946.jpg|left|thumb|300px|[[Токио Доум]]да концерттері өтті]] [[Токио Доум]]-де (Tokyo Dome) өткен соңғы концерттері жігіттерді сол жақта сахнаға шыққан бірінші корей тобы етті. 20-шы ақпанда The 3rd Asia Tour MIROTIC (үшінші азиялық айналым) Сеулдегі үш концертпен басталды. Жалпы [[Азия]] бойынша топтың 12 концерті болып өтті, 5 мемлекеттерде: [[Корея Республикасы]], [[Пекин]], [[Шанхай]], [[Бангкок]] және [[Тайбэй]]. [[2009]] жылы 11-ші наурызда «Survivor» атты 26-шы синглының релизі болып өтті. «Share The World / We Are!» атты 27-ші сингл [[2009]] жылдың 22-ші сәуірінде шықты. «Stand by U» 28-ші синглы 2009 жылдың 1-ші шілдесінде жарық көрді, ал Орикон чартында екінші жолақтан бастама алды. Топтың Live [[DVD]]-і «4th Live Tour 2009 — The Secret Code — Final in Tokyo Dome» деген атаумен 30-шы қыркүйекте жарыққа шықты. Орикон-рейтинг мәліметтеріне жүгінсек, 171 000 дана DVD күйтабақтары сатылды, бұл — олардың өтімділік жағынан қол жеткізген жеке рекордтары еді. Бұнымен шектеліп қоймай, DVD рейтингісінде жиырма жыл көлемінде және жапондық емес азиялық орындаушы, шетелдік орындаушыларды (The [[Beatles]] "Beatles Anthology (Special Price Edition Edition) артта қалдырып, жаңа рекорд орнатты, 2003 жылдың наурыз айында шығарылған, 2003 жылдың маусым айында жарық көрген Led Zeppelin «Led Zeppelin DVD» осы орынды шетелдік орындаушылар арасында 6 жыл және 3 ай көлемінде<ref>{{ja icon}}{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/69623/full/|title=東方神起、過去20年間でアジアアーティスト初の映像音楽作品1位に|publisher=[[Oricon]]|date=қазан 7, 2009|accessdate=ақпан 10, 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK6fjCr|archivedate=2012-03-19}}</ref> берік ұстанып тұрды. Бұдан басқа, күйтабақ сатылымдарының көлемі жағынан алдыңғы өз рекордттарынан (107 000 дана) асып түсті. Осыған дейінгі қол жеткізген жетістіктері — 2008 жылғы тамыз айындағы DVD «3rd Live Tour 2008 — T» жалпы сатылымы — 112 000 көшірмеге жетті, «All About DBSK» күйтабағының үшінші маусымының 66 000 көшірмесі сатылды. === 2010 жыл: жұмыстардың уақытша тоқталуы === [[2010]] жылдың 27-ші қаңтарында топтың «Break Out!» атты кезекті 29-шы синглы жарыққа шықты және соның арқасында жаңа рекорд орнатылды. Бұл сингл [[Орикон]] чартының санақ нәтижелері бойынша алғашқы аптасынан-ақ 256 000 көшірмесі сатылып, шетелдік әртістерден де асқан табысқа жеткізді. Кезіндегі [[Элтон Джон]]ның 12 жыл 4 ай сақталған рекордын артта қалдырды<ref name="break" /><ref name="break">{{ja icon}} {{citeweb|url=http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/72994/full/|title=東方神起、海外アーティスト初のシングル初動20万枚突破、12年ぶり記録更新 |publisher=[[Oricon]]|accessdate=ақпан 2, 2010|date=ақпан 2, 2009}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tokyograph.com/news/id-5758|title=Charts: TVXQ sets new record|date=ақпан 3, 2010|publisher=TokyoGraph|accessdate=ақпан 5, 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK8ZTw1|archivedate=2012-03-19}}</ref>. [[Сурет:Jaejoong cropped.jpg|thumb|300px|[[Ким Джеджун]]]] Ақпан айында «With All My Heart — 君 が 踊る, 夏 -» әні жапондық «君 が 踊る, 夏 / Kimi Ga Odoru, Natsu» фильміне опенинг ретінде таңдалды<ref>{{ja icon}}{{cite web|url=http://www.oricon.co.jp/news/confidence/73177/full/|title=東方神起、よさこい映画『君が踊る、夏』で主題歌に決定|publisher=[[Oricon]]|date=ақпан 8, 2010|accessdate=ақпан 9, 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HK9LSyJ|archivedate=2012-03-19}}</ref>, ал 2010 жылдың қыркүйегінде көрермен назарына ұсынылды. [[2010]] жылдың [[24-ші наурыз]]ында DBSK «Toki o Tomete» атты жаңа синглын шығарды<ref>{{cite web|title=東方神起-リリース-ORICON STYLE ミュージック|url=http://www.oricon.co.jp/music/release/d/862647/1/|accessdate=2010-03-28|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKB6Bg8|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Алайда, топтың үш мүшесі (Хиро Джэджун, Сиа Джунсу, Микки Ючхон) [[SM Entertainment]]-ке қарсы сотқа арызданды. [[2010]] жылдың 3-ші сәуірінде [[Avex]], DBSK тобының барлық жұмыстарын тоқтатып, топтағы әр орындаушыға жеке жобасын бастауға комек көрсететіні жайлы баршаға жариялайды<ref name="hiatus" />. [[2010]] жылы мамыр айының басында DBSK тобының үш мүшесі (Джэджун, Джунсу, Ючхон) Жапонияда «Thanksgiving Live» атты жеке концерттерін [[Токио Доум]]-да береді деп хабарланды. Трио бірінші бас әріптерін қосқандағы «JYJ» деп атанып, Rhythm Zone бірлестігімен баршаға естіртілді<ref name="RZannouncement">{{cite web|title=ジュンス、ジェジュン、ユチョンによる新ユニット結成！|work=Rhythm Zone|url=http://rhythmzone.net/jyj/news/|language=Japanese|date=14 сәуір 2010|accessdate=10 қазан 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKEVtAY|archivedate=2012-03-19}}</ref>. «[[JYJ]]» тобы [[Токио Доум]]-да маусым айында екі айналыммен 4 концерт өткізді және A-Nation-де тамызда концерт қойды<ref>{{cite web|title=「JUNSU/JEJUNG/YUCHUN」「a-nation'10 powered by ウイダーinゼリー」出演決定!!|work=Rhythm Zone|url=http://rhythmzone.net/jyj/news/|language=Japanese|date=28 мамыр 2010|accessdate=10 қазан 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKEVtAY|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Кейін «JYJ» триосы [[2010]] жылдың қыркүйегінде «The…» кішігірім әнжинағын жазып шығарды, әндер жинағы бойынша Орикон-чартында бастама алды. «Thanksgiving Live in Dome concert» концертінің күйтабағының 116 000 көшірмесі сатылды<ref name="Oriconone">{{cite web|title=東方神起新ユニット、デビュー作が初日首位|work=Oricon|url=http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/79898/|language=Japanese|date=2010-09-09|accessdate=2010-10-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKFq6Ud|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Ал «The…» күйтабағының 140 000 дана көшірмесі алғашқы аптасында-ақ өтіп кетті<ref>{{cite news | title = 東方神起・新ユニット、海外アーティスト史上初のアルバム＆DVD2冠 | date = 2010-09-14 | url = http://www.oricon.co.jp/news/rankmusic/80059/ | work = [[Oricon]] | accessdate = 2010-10-11 | language = Japanese}}</ref>. Күйтабақ пен ән жинақтары жағынан апталық Орикон чартында оларға бірінші болып бастама алуға мүмкіндік болды. [[2010]] жылдың қыркүйегінде Avex Entertainment «JYJ» тобымен Жапониядағы серіктестікті тоқтатата тұру туралы хабарлама берді. Бұлай болуы, Avex пен «[[JYJ]]» тобының [[Корея]]дағы өкілі болған корей агенттігі [[CJeS]] арасында туған кикілжіңмен байланысты еді. Дегенмен, 2010 жылдың қазан-қараша айларында «JYJ» тобы әлемдік турнеге аттанады: [[Оңтүстік Корея]], [[Оңтүстік-шығыс Азия]], Құрама штаттарында [[2010]] жылы 12-ші қазанда шыққан «The Beginning» атты ағылшын тіліндегі әнжинақ бастамасымен «Ayyy Girl» синглының продюссері [[Канье Уэст]]ом топты бастап шығады.<ref>{{cite web|title=JYJ Announces "The Beginning"|work=Music Releases|url=http://www.mi2n.com/press.php3?press_nb=134469|date=30 September 2010|accessdate=10 қазан 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKHbZTi|archivedate=2012-03-19}}</ref> 2010 жылы 23-ші қарашада [[SM Entertainment]] DBSK тобы [[Юноу Юнхо]] мен [[Макс Чханмин]] құрған [[дуэт]] ретінде қайта оралады деп хабарлап, кезінде [[Avex]]-пен келісім-шартта тұрған орындаушылар, SM бірлестігімен жаңа келісім-шартқа отырады деп хабарлады.<ref name="duo">{{cite web|url=http://news.nate.com/view/20101123n05064|title=동방신기, 2011년부터 2인조 체제 활동 "미래 가능성.."|trans_title=TVXQ to comeback in 2011, "future possibilities..."|date=қараша 23, 2010|accessdate=қараша 23, 2010|work=Nate News|publisher=Newsen|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKJnZIV|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>http://www.avex.co.jp/html/upload_file/top_01/7860_2010112416081903_P01_.pdf</ref> === SM Entertainment-пен соттасу === [[Сурет:LG Optimus Q2 광고 사진 - JYJ.jpg|left|thumb|300px|JYJ]] [[2009]] жылдың 31-ші шілдесінде топтың үш мүшесі Хиро Джэджун, Сиа Джунсу және Микки Ючхон SM Entertainment бірлестігімен тұрған келісім-шарттың қаншалықты заңды екенін анықтау мақсатымен Сеулдегі орталық аудандық сотқа арызданады<ref>{{Cite web|title=TVXQ Feuds With SM Entertainment|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/special/2009/08/178_49459.html|work=The Korea Time|date=тамыз 2, 2009|accessdate=тамыз 3, 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKLP48h|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>{{Cite web|title=Is TVXQ Headed for Breakup?|url=http://world.kbs.co.kr/english/entertainment/enter_chart_detail.htm?No=10167|work=KBS World|date=тамыз 3, 2009|accessdate=тамыз 3, 2009|deadlink=404}}</ref>. [[Трио]] жігіттері өз адвокаттары арқылы арызданып, 13 жылға созылған келісім-шарт тым ұзақ болғанына наразылық білдіріп, топтың тауып жатқан табыстары жігіттер арасында тең бөлінбей, басым бөлігі бірлестіктің пайдасына түседі деген келіспеушіліктерді алға қойды<ref name="lawsuit">{{Cite web|title=TVXQ to Stick Together Despite Legal Dispute|url=http://www.koreatimes.co.kr/www/news/special/2009/08/178_49540.html|work=The Korea Times|date=тамыз 3, 2009|accessdate=тамыз 3, 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKNvKaZ|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Келісім-шартты мерзімінен бұрын бұзғандары үшін, оларға шарт келісілген уақыттың аяғына дейінгі уақытта табатын табыстарының екі еселенген көлемінде айыппұл қайтарылуы тиіс еді<ref>[http://kr.news.yahoo.com/service/news/shellview.htm?articleid=2009080401571389419&linkid=rank_news&newssetid=768 Yahoo.co.kr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110614100242/http://kr.news.yahoo.com/service/news/shellview.htm?articleid=2009080401571389419&linkid=rank_news&newssetid=768 |date=2011-06-14 }}. Retrieved тамыз 26, 2009</ref>. Осы жаңалық тараған соң-ақғ, SM құнды қағаздарының, 10 пайыздан астамы KOSPI бойынша құнсыздана бастайды<ref>Thomson Reuters. [https://web.archive.org/web/20090806092540/http://www.forbes.com/feeds/afx/2009/08/03/afx6730465.html Korea Hot Stocks — Hankook Tire, S.M. Ent, Ssangyong Motor]. ''[[Forbes.com]]''. тамыз 3, 2009. Retrieved тамыз 3, 2009.</ref>. [[Сеул]]дың орталық аудандық соты бұл мәселені трио жігіттерінің пайдасына шешіп береді. Келісім-шарттың әділетсіз болып және топ мүшелерінің тәуір табыстарынан қағылып жүргендерін растады<ref>{{Cite web|title=Will TVXQ Stay Together?|url=http://world.kbs.co.kr/english/entertainment/enter_chart_detail.htm?No=10722|work=KBS World|date=қазан 28, 2009|accessdate=қазан 28, 2009|deadlink=404}}</ref>. Бұған SM Entertainment баспасөз-конференциясын шақыртып, барлығын өтірік жала жабу деп айыптап, қарсы тойтарыс береді. Оның шын мәніндегі себебі — әділетсіз келісім-шартта да, болмаса адам хұқын бұзуда да емес, жігіттердің косметикалық кәсіпкерліктегі байлыққа деген құмарлығының қанағатсыздығында деп мәлімдейді. Трио жігіттері болса өз кезегінде SM Entertainment сот үкімін сыйлыйды деген үміттеміз деп қана жауап қайырады<ref>{{Cite web|title=SM Entertainment Calls the TVXQ Suit a Big Fraud|url=http://world.kbs.co.kr/english/entertainment/enter_chart_detail.htm?No=10760|work=KBS World|date=қараша 2, 2009|accessdate=қараша 2, 2009|deadlink=404}}</ref>. Бұған жауап ретінде 120 000 DBSK-дің тыңдарман жанкүйерлері SM Entertainment-тің ұзақ мерзімді келісім-шартына қарсы [[Сеул]]дың аудандық сотына петиция жариялады<ref>{{Cite web|title=TVXQ vs. SM Entertainment Trial Begins|url=http://world.kbs.co.kr/english/entertainment/enter_chart_detail.htm?No=10282|work=KBS World|date=тамыз 21, 2009|accessdate=тамыз 21, 2009|deadlink=404}}</ref>. Бұдан басқа, «Cassiopeia» корей фанклубы кезінде DBSK тобы жоспарлаған уақытта өткізіледі деп айтқандықтан, SM Town Live 2010 концертін болдырмағаны үшін SM Entertainment-ке қарсы арызданып, өтемақы талап етеді. Алайда, концерт бірлестіктің шешімімен жоспарлаған уақытынан бір апта бұрын тізімнен алдырып тасталған еді<ref>{{Cite web|title=TVXQ Fan Club Files for Compensation for Cancelled Concert|url=http://world.kbs.co.kr/english/entertainment/enter_chart_detail.htm?No=10351|work=KBS World|date=September 3, 2009|accessdate=September 3, 2009|deadlink=404}}</ref>. === 2011 жыл: сахнаға қайта оралу === [[2011]] жылдың 5-ші қаңтарында DBSK тобының «Keep Your Head Down» (The special edition) жаңа әндер жинағының 30 000 дана көшірмесі сатылады, және Gaon Chart чартында екі апта бойына бірінші орында берік тұрады<ref>{{cite web|url=http://www.gaonchart.co.kr/main/section/album/list.gaon|title=Gaon Chart|language=Korean|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKQYy64|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Әндер жинағының сатылымынң көрсеткіштері бойынша, [[Gaon Chart]] чартында жарты жылдықтың ішіндегі Кореядағы ең өтімді әнжинақ болады. Қаңтар айынан бастап 2011 жылдың маусымына дейін жалпы айтқанда 230,922 көшірмесі сатылып кетеді<ref>{{cite web|url=http://www.gaonchart.co.kr/main/section/total/other.list.gaon?chartGbn=ALBUM|title=Gaon Chart: 2011 first half-year album sale chart|language=Korean|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKTfK0F|archivedate=2012-03-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.newsen.com/news_view.php?uid=201104281030421002|title=동방신기 상반기 음반제왕 ‘20만장 이상 판매’ 기염|date=2011-04-28|work=NewsEn|accessdate=2011-07-03|language=Korean|archiveurl=http://www.webcitation.org/66HKX8fgH|archivedate=2012-03-19}}</ref>. Қайта өңделіп шығарылған «Keep Your Head Down» әндер жинағы чартта 9-шы орында тұрақтайды. [[2011]] жылы 26-шы қаңтарда Avex Trax шығарған «Why? (Keep Your Head Down)» жапондық сингл алғашқы аптасындағы сатылымы 230 922 дана көшірмені құрайды, күнделікті, апталық, сосын ай сайынғы Орикон чартындағы басқа синглдардың ішінде бірінші орынды иеленеді. 2011 жылдың ақпан айына қарасты кезеңде, синглдың 283 000 көшірмесі сатылып үлгерді<ref>{{cite news | title = 東方神起、日本オリコン週間シングルチャートで首位に | date = 2011-02-01 | url = http://japanese.joins.com/article/156/137156.html?servcode=700&sectcode=720 | work = [[Oricon]] | accessdate = 2011-07-03 | language = Japanese}}</ref>. 20-шы шілдеде дуэт «Superstar» атты жапондық синглын 172 000 аса данасы сатылып, айдың соңына қарай оған «алтындай» деген мәртебе беріледі<ref>{{cite web|title=CDシングル 月間ランキング-ORICON STYLE ランキング|url=http://www.oricon.co.jp/rank/js/m/2011-07/|language = Japanese}}</ref>. 2011 жылы Жапонияға екі жылдай келмегендіктен, DBSK A-Nation 2011-де сахнаға шықты. A-nation [[Жапония]]ны қосқанда, 5 қалада өтті: [[Эхимэ]], [[Нагоя]], [[Осака]] және [[Токио]]. [[Токио]]да DBSK дуэті тірі дауыспен концертті өткізіп, «Big Bird» яғни (үлкен концертті тәмамдаған), A-Nation-де осы атақты иеленген бірінші шетелдік топ болды. Бұрындары мұндай абыройға соңғы 8 жыл бойына, Аюми Хамасаки лайық атанып келген еді. 2011 жылдың қыркүйегінде [[Токио Доум]]де өткен SMTOWN Live In Tokyo жобасында Чон Юнхо мен Сим Чханмин, [[SM Entertainment]]-тің басқа да топтарымен қатысады. Мұнда топ, өздерінің бұрынғы хит әндерін «Rising Sun», «Mirotic», «Superstar», «Keep Your Head Down» орындап және жаңа «B.U.T (BE-AU-TY)» әнін ұсынады<ref>[http://news.naver.com/main/read.nhn?mode=LSD&mid=sec&sid1=106&oid=382&aid=0000008116 일 «동방신기가 에이벡스 엔딩…놀랍다» :: 네이버 뉴스]</ref>. Екі жылдық үзілістен кейін, олардың бірінші жапондық әндер жинағын шығаруға дайындық үстінде жүрген кезінде, «B.U.T (BE-AU-TY)» (әнжинақтың синглдерінің бірі) әніне түсірілген бейне клиптің толық нұсқасы 19-шы қыркүйекте көптеген сайттарға енгізіледі<ref>[http://www.allkpop.com/2011/09/tvxq-reveals-full-pv-for-b-u-t-be-au-ty TVXQ reveals full PV for B.U.T (BE-AU-TY)]</ref>. Жаңа, толыққанды TVXQ «TONE» атты әндер жинағы 28-ші қыркүйекте жарыққа шығады<ref>[http://www.riaj.or.jp/data/others/gold/201109.html 一般社団法人 日本レコード協会｜各種統計<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. Шыға салысымен алғашқы күнінде-ақ 105 484 көшірмесі бірінші күні сатылса, 205 000 көшірмесі апта аяғына дейін сатылып кетеді. Әнжинақ күнделікті де, апталық та жапондық Орикон чартында тек бірінші орында ұстанып тұрады<ref>[http://www.soompi.com/news/dbsk-part-worried-part-excited-for-sm-town-live DBSK Part Worried Part Excited for SM Town Live] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120407121250/http://www.soompi.com/news/dbsk-part-worried-part-excited-for-sm-town-live |date=2012-04-07 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.billboard.com/#/news/tvxq-breaks-bon-jovi-s-record-in-japan-headlines-1005393422.story |title=TVXQ Breaks Bon Jovi's Record in Japan, Headlines Billboard KPOP Masters Concert |publisher=Billboard.com |date= |accessdate=2011-10-06}}</ref>. Бұл DBSK тобының қазан айындағы Орикон чартында сенімді, әрі нақ бірінші орынға орналасқан бірінші толыққанды әндер жинағы еді. Жалпы сатылымы 285 000 көшірмеден тұрады. «TONE» әндер жинағы Жапонияда шыққанына 2 апта толған соң, RIAJ платина сертификатына қол жеткізіп, 11 жылдық жаздық рекордты жаңалап, TVXQ — ді бірінші, жігіттерден ғана құралған, шетелдік топ етеді. Жапонияда пайда болған алғашқы аптадан-ақ 200 000 көшірмесі лезде сатылып кетеді (бұған дейінгі рекорд 2000 жылы Бон Джовидің қоржынында еді). RIAJ санағы бойынша 1-ші қаңтардан бастап, 30-шы қыркүйекке дейін әнжинақтың сатылымы 250 000 данаға жетті де, «TONE» шыққанына 3 күн ғана толар-толмас шағында платина дәрежесіне ие болады.<ref>{{cite web|title=Tohoshinki’s "TONE" Verified "PLATINUM" By RIAJ|url=http://continuetvxq.com/2011/10/07/tohoshinkis-tone-has-been-verified-platinum-by-riaj/|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EJyUSRp|archivedate=2012-06-07}}</ref> Қыркүйек айында TVXQ-ге француздық сән бренді «Lacoste» «татуластық келісім-шартын» ұсынады, мұндай серіктестік Кореяда әлі ешкімге ұсынылмаған. DBSK ресми түрде брендті жыл аяғына қарай қолға ала бастады.<ref>[http://news.naver.com/main/read.nhn?mode=LSD&mid=sec&sid1=106&oid=213&aid=0000134958 동방신기, 佛 라코스테와 프렌드쉽 계약 체결 :: 네이버 뉴스]</ref> [[Сурет:LG 시네마 3D TV 새 모델 ‘소녀시대’ 영입.jpg|thumb|300px|[[Нью-Йорк]]та өткен SM концертіне басқада әншілермен бірге қатысты]] 3-ші қазанда [[Кёнджу]] [[алаң]]ында ұйымдастырылған [[Hallyu Dream Concert]] [[2011]] фестивалінде DBSK жігіттері көптеген корей топ-әншілерімен қатысып, сол жерде жаңа әндер жинағындағы «[[Maximum]]» мен «[[Keep Your Head Down]]» әндерін орындап шығады<ref>{{cite web|title=When TVXQ and SNSD Appeared, Gyeongju Rose In Anticipation|url=http://continuetvxq.com/2011/10/06/when-tvxq-and-snsd-appeared-gyeongju-rose-in-anticipation/|accessdate=қараша 22, 2011|date=қазан 6, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EJzzMDa|archivedate=2012-06-07}}</ref><ref>{{cite web|title=SNSD, TVXQ, and more to perform for ’2011 Hallyu Dream Concert’|url=http://www.allkpop.com/2011/09/koreas-top-hallyu-artists-to-perform-for-2011-hallyu-dream-concert|work=allkpop|accessdate=қараша 22, 2011|date=September 7, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EObFh5X|archivedate=2012-06-07}}</ref>. Бұл концерт үш күндік Кёнджудегі «Hallyu Dream» фестивалін аяқтайды. Мұны [[Кёнджу]] қаласы, Кореяның [[Мәдениет және туризм министрлігі]] және корей туристік ұжымы «Кореяны аралау жылы» атты жоба көлемінде ұйымдастырған еді<ref>{{cite web|title="2011 Hallyu Dream Concert" Excites Nearly 20,000 Fans|url=http://www.soompi.com/news/2011-hallyu-dream-concert-excites-nearly-20000-fans|work=Soompi|accessdate=қараша 22, 2011|date=қазан 3, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EObss9f|archivedate=2012-06-07}}</ref>. 6-шы қазанда концерт Mnet арнасында қағілез уақыт тәртібінде экрандарға шығады<ref>{{cite web|title=Mnet Airs 2011 Hallyu Dream Concert|url=http://www.soompi.com/news/mnet-airs-2011-hallyu-dream-concert|work=Soompi|accessdate=қараша 22, 2011|date=қазан 6, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOcQThI|archivedate=2012-06-07}}</ref>. 9-шы қазанда DBSK тобы KBS Global бағдарламасы төңірегінде өткен «Нью-Йорк — Корея» фестиваліне Кореяның БҰҰ-на енуіне 20 жылдық мерекесіне байланысты атап өту шарларына қатысады. Фестиваль Нью-Джерсиде өтеді, тірі дауыспен өткізген түсірілімдер 22 қазанда жазылып алынып, сол күні KBS2 TV арнасынан көрсетіледі<ref>{{cite web|title=TVXQ at the "New York-Korea Festival"|url=http://continuetvxq.com/2011/10/23/tvxq-showing-off-their-magnificent-popularity-at-the-new-york-korea-festival/|accessdate=қараша 22, 2011|date=қазан 23, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOcvxwl|archivedate=2012-06-07}}</ref>. TVXQ 23-ші қазанда SMTOWN Live In New York төңірегінде [[Нью-Йорк]]тегі Медисон-сквер-гарденде өткізілген SM Town концертінде сахнаға шықты. SM Entertainment-тің басқа да топтары, атап өтсек SNSD, Super Junior, SHINee, [[BoA]] және [[Kangta]]<ref>{{cite web|title=The Korean invasion: New Yorkers are screaming for the new wave of pop stars|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/music-arts/korean-invasion-yorkers-screaming-wave-pop-stars-article-1.965706?pgno=3|work=NYDailyNews|accessdate=қараша 22, 2011|date=қазан 23, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOdl7nc|archivedate=2012-06-07}}</ref> Они исполняли как старые, так и песни из нового альбома, начав свое выступление с «The Way You Are»/«Mirotic», «Maximum», «Before U Go», «Keep Your Head Down» и заканчивая «Rising Sun».<ref>{{cite web|title=World watches as SMTOWN conquers New York|url=http://ph.omg.yahoo.com/blogs/okpop/world-watches-smtown-conquers-york-071247745.html|accessdate=қараша 22, 2011|date=қараша 3, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOeRmef|archivedate=2012-06-07}}</ref> сияқты топ әншілері аталмыш концертке қатысты. Олар ескі әндерімен қатар жаңа әнжинақтағы әндерді де сахнаға алып шықты. Мәселен, «The Way You Are»/«Mirotic», «Maximum», «Before U Go», «Keep Your Head Down» және «Rising Sun»-мен аяқталады<ref>{{cite web|title=TVXQ, B2ST, SHINee, MBLAQ, miss A, 2AM and 4minute head to Australia for ‘K-POP Music Festival in Sydney’|url=http://www.allkpop.com/2011/11/tvxq-b2st-shinee-mblaq-miss-a-kara-2am-and-4minute-head-to-australia-for-k-pop-music-festival-in-sydney|work=allkpop|accessdate=қараша 22, 2011|date=қараша 10, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOfYnnO|archivedate=2012-06-07}}</ref><ref>{{cite web|title=Tohoshinki New Seven&i CM|url=http://continuetvxq.com/2011/11/07/tohoshinki-new-7ampi-cm-will-be-aired-beginning-118-tie-up-song-winter-rose/|accessdate=қараша 22, 2011|date=қараша 7, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOgcYPB|archivedate=2012-06-07}}</ref><ref>[http://koreangossipgirl.com/2011-smtown-winter-the-warmest-gift-member-ver-christmas-concept-photo-release/ SM Town’s 2011 Winter SMTown — The Warmest Gift release]</ref><ref>{{cite web|title=62nd NHK Kohaku Uta Gassen|url=http://www9.nhk.or.jp/kouhaku/artists/index.html|accessdate=қараша 30, 2011|date=қараша 30, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/68EOhUzZJ|archivedate=2012-06-07}}</ref>. == Дискография == === Корей әндер жинағы === * Tri-angle. Релиз: 13 қазан, 2004ж. * Christmas Gift from TVXQ (кішігірім әнжинақ). Релиз: 7 желтоқсан, 2004ж. * Rising Sun. Релиз: 12 қыркүйек, 2005ж. * «O»-正.反.合.. Релиз: 29 қыркүйек , 2006ж. * MIROTIC. Релиз: 26 қыркүйек , 2008ж. * Keep Your Head Down. Релиз: 5 қаңтар, 2011ж. === Жапон әндер жинағы === * Heart, Mind and Soul. Релиз: 23 наурыз, 2006ж. * Five in the Black. Релиз: 14 наурыз, 2007ж. * T. Релиз: 23 қаңтар, 2008ж. * ~The Secret Code~. Релиз: 25 наурыз, 2009ж. * Best Selection 2010. Релиз: 17 ақпан, 2010ж. == Синглдер == Корей және жапондық синглдер жайында барлық мәліметтер топ дискографиясы бетінде == Фильмография == [[Сурет:JYJ - Salón del Manga de Barcelona 2011 - 001.jpg|thumb|300px|[[JYJ]] [[концерт]]те]] '''Топтың 5 орындаушысы да түскен фильмдер, драмалар''' * [[2005]] ж. — Banjun Drama * [[2006]] ж. — Қауіпті махаббат * [[2006]] ж. — Демалыстар * [[2006]] ж. — Жер планетасындағы кездесу '''Сим Чханмин түскен фильмдер, драмалар:''' * [[2010]] ж. — Афина — соғыс құдайы (шақырылған қонақ ретінде, 4 соңғы эпизодтарында) * [[2011]] ж. — Жұмақ бақшасы (басты рөл) * [[2011]] ж.— Шоу жасасын! (эпизодтық рөл) '''Чон Юнхо түскен фильмдер, драмалар:''' * [[2005]] ж. — Түрлі-түсті роман (шақырылған қонақ) * [[2009]] ж. — Дәл соққы (басты рөл) * [[2011]] ж. — Шоу жасасын! (эпизодтық рөл) * [[2011]] ж. — Посейдон (екінші кезектегі актер) '''Ким Джэджун түскен фильмдер, драмалар:''' * [[2004]] ж. — 38-ші параллель (эпизодтық рөл) * [[2010]] ж. — Әділ болу қиын (басты рөл) * [[2010]] ж.— Аспаннан түскен пошташы (басты рөл) * [[2011]] ж. — Боссты қорғау (басты рөл) * [[2011]] ж. — Аспаннан түскен пошташы (жапондық нұсқасы) (басты рөл) * [[2012]] ж. — Доктор Джин '''Пак Ючхон түскен фильмдер, драмалар:''' * [[2005]] ж. — Түрлі-түсті роман (шақырылған қонақ) * [[2010]] ж.— Сонгюнгвандағы жанжал (басты рөл) * [[2011]] ж. — Мисс Рипли (басты рөл) * [[2012]] ж. — Шатырдан түскен ханзада '''Ким Джунсу түскен фильмдер, драмалар:''' * [[2011]] ж. — Әйелдің хош иісі (эпизодтық рөл, 5 топтама) == Концерттер мен турлар == === Азиялық концерттік айналым === * [[2006]] ж: Rising Sun 1st Asia Tour * [[2007]]—[[2008]] жж: The 2nd Asia Tour 'O' * [[2009]]ж.: The 3rd Asia Tour Mirotic === Жапондық концерттік айналым === * 2006ж.: 1st Live Tour 2006: Heart, Mind and Soul * 2007ж.: Tohoshinki 2nd Live Tour 2007: Five in the Black * 2008ж.: Tohoshinki 3rd Live Tour 2008: T * 2009ж.: Tohoshinki 4th Live Tour 2009: The Secret Code == Ұтыстар мен жүлдедер == {| class="wikitable" width="650px" !align="left"|Жыл !align="left"|Ұтыстар мен жүлдедер |- !align="center"|2004 |align="left"| * [[Seoul Broadcasting System|SBS]] Gayo Awards (28 наурыз): Popular Song First Debut (Hug) * [[Mnet KM]] Music Video Festival (желтоқсан): Best Music Video Award for New Group (Hug) * [[Korean Broadcasting System|KBS]] Popular Music Award: Best New Artist * [[Munhwa Broadcasting Corporation|MBC]] Top 10 Music Festival: Best New Artist * Go News Netizen YunAae Daesang: Best Group Award * Go News Netizen YunAae Daesang: Music Video Award * Go News Netizen YunAae Daesang: CF Model Award * Go News Netizen YunAae Daesang: Asia Star Award |- !align="center"|2005 |align="left"| * Mnet KM Music Video Festival: Best Music Video (Rising Sun) * Mnet KM Music Video Festival: People’s Choice Award * Mnet KM Music Video Festival: Artist of the Year |- !align="center"|2006 |align="left"| * Korean Chinese Custom Ceremony: China-Ten Most Popular Music Group * Korean Chinese Custom Ceremony: China-Ten Most Popular Song * Korean Chinese Custom Ceremony: China-Most Popular Advertisement Model * Korean Chinese Custom Ceremony: China-Ideal Man Category * Channel[V] Thailand Music Video Awards: Best Music Video (Rising Sun) * Channel[V] Thailand Music Video Awards: Best Asian Artist * Virgin Hitz Awards (28 қазан): Popular Vote Asia Artist * Mnet KM Music Festival (қараша 25): Best Group<ref>KBS Global. [http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1427214_11858.html TVXQ Wins 4 MKMF Awards] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080317110235/http://english.kbs.co.kr/entertainment/news/1427214_11858.html |date=2008-03-17 }}. қараша 27th, 2006. Retrieved қараша 29th, 2006.</ref> * Mnet KM Music Festival (қараша 25): Artist of the Year * Mnet KM Music Festival (қараша 25): Mnet.com * Mnet KM Music Festival (қараша 25): Mnet Plus Mobile People’s Choice Award * MTV 16th Music Seoul Festival (желтоқсан 1): Daesang<ref>{{cite news | first=Kyung-Ran | last=Lee | coauthors= | title=TVXQ Spends Wild Night in Celebration | date=2006-12-15 | publisher= | url =http://news.media.daum.net/entertain/broadcast/200612/15/jes/v15064939.html | work =Daum | pages = | accessdate = 2007-02-16 | language = Korean }}</ref> * [[MTV]] 16th Music Seoul Festival (желтоқсан 1): Bonsang * MTV 16th Music Seoul Festival (желтоқсан 1): Mobile Popular Vote * 21st Golden Disk Awards (желтоқсан 14): Daesang<ref>{{cite web|url=http://isplus.joins.com/goldendisk/2006/award_2006.html|title=2006 골든디스크 홈페이지에 오신것을 환영합니다|accessdate=2007-02-16|lang=Korean|deadlink=404}}</ref> * 21st Golden Disk Awards (желтоқсан 14): Bonsang * SBS Gayo Awards (желтоқсан 29): Daesang * SBS Gayo Awards (желтоқсан 29): Bonsang |- !align="center"|2007 |align="left"| * SEED Awards, Thailand (қаңтар 31): Best Asian Singer Award * [[MTV Video Music Awards Japan]] (мамыр 26): Best Buzz Asia in Korea * 14th Annual Korea Entertainment Masterpiece Award Ceremony (6 қазан): International Popularity Award * Best Hits 2007 Japan (қараша 26): Gold Artist Award |- !align="center"|2008 |align="left"| * MTV Video Music Awards Japan: Best Collaboration Video Award ([[LAST ANGEL]] by [[Kumi Koda]] feat. TVXQ) * Asia Song Festival 2008 (4 қазан): Asia’s Top Singer Award<ref>{{cite news | coauthors= | title= [포토엔]동방신기,큰 상 주셔서 감사합니다 | date= | publisher=Newsen.com| url = http://www.newsen.com/news_view.php?uid=200810042303271002&code=100200 | pages = | accessdate = 2008-10-04 | language = Korean }}</ref>. * Mnet KM Countdown (9 қазан) : Best (Number 1) Song (Mirotic)<ref>{{cite news | coauthors= | title= [포토엔]엠카 1위 동방신기, 파워풀한 무대 선사 | date= | publisher=Newsen.com| url = http://newsen.com/news_view.php?uid=200810092043481002 | pages = | accessdate = 2008-10-09 | language = Korean }}</ref>. * Mnet KM countdown (23 қазан) : (Number 1) Song (Mirotic) * Mnet KM countdown (30 қазан) : (Number 1) Song (Mirotic) * SBS Inkigayo Awards (12 қазан) : Mutizen Award * SBS Inkigayo Awards (19 қазан) : Mutizen Award * SBS Inkigayo Awards (26 қазан) : Mutizen Award * Music Bank (қараша 7) : (Number 1) Song (Mirotic) * Music Bank (қараша 7) : (Number 2) Song (Love in the Ice) * 15th Korea Entertainment Awards (қараша 13) : Most Popular Artist Award * Mnet KM Music Festival (қараша 15): Daesang: Album Of The Year (The 4th Album «MIROTIC») * Mnet KM Music Festival (қараша 15): Auction Best Style Award * Mnet KM Music Festival (қараша 15): Mobile Popularity Award * Mnet KM Music Festival (қараша 15): Auction Netizen’s Choice Award * Mnet KM Music Festival (қараша 15): Overseas Viewer Award * Best Hits 2008 Japan (қараша 27): Gold Artist Award * 2008 Golden Disk Awards (желтоқсан 10): Disk Daesang (Artist of The Year)<ref name="Golden">Jin, Hyang-hui.[http://news.mk.co.kr/se/view.php?year=2008&no=750471 추락하는 `골든디스크상`…10만장으로 `티격태격`? (''Falling «Golden Disk Awards»…Bickering over 100,000?'')] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121205014233/http://news.mk.co.kr/se/view.php?year=2008&no=750471 |date=2012-12-05 }}. ''Maeil Gyungjae''. желтоқсан 10, 2008. Retrieved желтоқсан 10, 2008.</ref> * 2008 Golden Disk Awards (желтоқсан 10): Disk Bonsang<ref name="Golden" /> * 2008 Golden Disk Awards (желтоқсан 10): Disk Yepp Popularity Award<ref name="Golden" /> * 16th Annual Korean Entertainment Awards (желтоқсан 12): New Generation Daesang * 2008 Music Bank (Year-End Special) — MVP Award * 2008 MelOn Awards : Best Artist and Music Video of The Year |- !align="center"|2009 |align="left"| * Korea Entertainment Producers Association (қаңтар 20): The Culture Sports Tourism Recognition Award. * 18th Seoul Music Awards (ақпан 12): Bonsang * 2009 Mnet Asian Music Awards (қараша 21) : Best Asia Star * 2009 Best Hits Japan (қараша 26) : Gold Artist Award * 1st Melon Music Awards : 2009 STAR * 1st Melon Music Awards : 2009 MANIA (Mirotic) * 18th Seoul Music Awards : Popular Mobile Award * 51st Japan Records Awards : Premium Box Award (Stand By U) * 8th Thailand Channel [V] MV Awards: Popular Asian Artist * 6th Thailand SEED Awards : Best Asia Artist of the Year («MIROTIC») |- !align="center"|2010 |align="left"| * The Japan Gold Disc Award (қаңтар 24): Best DVD (All About 東方神起　season 3) * MTV Video Music Awards Japan 2010 — Best Group Video: «Share the World» |- !align="center"|2011 |align="left"| * 25th [[Japan Gold Disc Award]]: The Best Top 5 Albums * 25th [[Japan Gold Disc Award]]: The Best Music Videos * |} == Тағы қараңыз == * [[SS501]] == Дереккөздер == {{reflist|2}} == Сыртқы сілтемелер == {{Commonscat|TVXQ}} * Азия сайттары: [http://www.tvxq.com/ корейше] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110501040017/http://www.tvxq.com/ |date=2011-05-01 }} [http://toho-jp.net/index.html жапонша] [http://www.avex.com.tw/tvxq/ Қытайша] * [http://www.jfn.co.jp/toho/ Tohoshinki Bigeastation (Radio)] * [http://fc.avex.jp/toho/index.html Bigeast Official Fanclub] * [http://www.kome-world.com/uk/database-artist.php?id=11 KoME World — TVXQ Section] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121114020058/http://www.kome-world.com/uk/database-artist.php?id=11 |date=2012-11-14 }} * [http://www.nt2099.com/J-ENT/INTERVIEWS/tohoshinki/tohoshinki-book.pdf J!-ENT 500-page booklet and interview: «TVXQ and their Worldwide Fandom»] {{en icon}}<!--by Dennis A. Amith, Michelle Tymon and Nur Lina--> * [http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364522&fpid=&menu=&curl Iple DBSK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081019055839/http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364522&fpid=&menu=&curl |date=2008-10-19 }} * [http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364526&fpid=&menu=&curl Iple U-Know Yunho] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081019055845/http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364526&fpid=&menu=&curl |date=2008-10-19 }} * [http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364523&fpid=&menu=&curl Iple Hero JaeJoong] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081024011515/http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364523&fpid=&menu=&curl |date=2008-10-24 }} * [http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364527&fpid=&menu=&curl Iple Micky Yuchun] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081019055900/http://style.iple.com/pages/istyle.sm?fpnum=15364527&fpid=&menu=&curl |date=2008-10-19 }} * [http://www.cyworld.com/BlueFaith CyWorld Micky Yuchun]{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.cyworld.com.cn/jaejoong33 CyWorld Hero JaeJoong] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080703161901/http://www.cyworld.com.cn/jaejoong33 |date=2008-07-03 }} {{DBSK}} {{SM Entertainment}} {{таңдаулы мақала}} [[Санат:Оңтүстік Корея музыкалық топтары]] 8jpqwb2f8xxb0khp1se21oj99uuewgt 0 202236 3056589 3013203 2022-08-01T18:45:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық топ |Топ атауы = Morandi |Шынайы атауы = |Логотипі = |Логотип ені = |Суреті = |Сурет тақырыбы = |Сурет ені = |Фон = |Жанры = [[европоп]] |Белсенділік жылдары = 2005 жылдан бері |Мемлекет = {{ROU}} |Қайдан = Бухарест |Тілі = |Басқаша атауы = |Лейблі = [[Universal Music Group|Universal Music Romania]] |Басқа да жобалары = |Құрамы = Мариус Мога (Maximo), <br />Андрей Стефан Ропча (Randi) |Бұрынғы қатысушылары = |Сайты = [http://www.morandi-music.com/ morandi-music.com] }} '''Morandi''' — [[европоп]] стилінде ән салатын Мариус Мога және Андрей Ропчадан құралған румындық музыкалық топ. Топтың аты вокалистердің есімдерінің алғашқы әріптерінен құралған, яғни Mo — бұл Мариус Мога, ал Randi — Андрей Ропчаның лақапаты. Топ [[Румыния]]да, [[Бухарест]]те 2004 жылы пайда болды. Өз Отанындағы жетістіктен кейін, топ бірнеше Еуропа чартында алдыңғы орынға түсті (MTV Europe және World Chart Express қоса есептегенде) және Шығыс Еуропа тарихында [[O-Zone]]нан кейінгі ең табысты топ болып саналады. Олардың өлеңдері әсіресе [[Ресей]], [[Болгария]], [[Албания]], [[Грекия]], [[Черногория]], [[Сербия]], [[Словакия]], [[Чехия]], [[Польша]], [[Македония]], [[Литва]] және [[Украина]] елдерінің жастары арасында танымал болды. Моранди [[MTV Europe Music Awards 2005 салтанаты|MTV Europe Music Awards 2005]] және [[MTV Europe Music Awards 2006 салтанаты|MTV Europe Music Awards 2006]] салтанаттарында екі рет ең үздік Румындық топ ретінде номинацияға түседі, ал [[MTV Europe Music Awards 2008 салтанаты|2008 жылғы салтанатта]] жеңіске жетеді. "Angels" өлеңі Ресейде "2008 жылдың ең үздік әні" атанады. Zebra атты жаңа альбомы бірнеше уақытқа тұрақтап қалады. Моранди турларын жалғастырып, ұзақ уақыт бойы концерт береді. 2011 жылдың бесінші аптасында Францияда "Angels" өлеңің шығарады. Қазіргі уақытқа шейін өлең Францияның ресми чартында 16-шы позициясында тұрақтап келеді.<ref>[http://acharts.us/song/34361 "Angels" in the French music charts]</ref> == Дискографиясы == Моранди төрт студия альбомын, он екі сингл шығарды. Әрбір өлеңдерге бейнеклип түсірілген. === Студия альбомдары === {| class="wikitable"|width=100% |- bgcolor="#CCCCCC" ! width="25" rowspan="2"| Жылы ! width="75" rowspan="2"| Өлең аты ! width="75" rowspan="2"| Certification |- ! ! |- bgcolor="#F0F8FF" |2005 |'''''[[Reverse (Morandi тобының альбомы)|Reverse]]''''' |align="center"| |- |2006 |'''''[[Mind Fields (альбом)|Mind Fields]]''''' |align="center"| |- bgcolor="#F0F8FF" |2007 |'''''[[N3XT]]''''' |align="center"| |- |TBA |'''''[[Zebra (Morandi тобының альбомы)|Zebra]]''''' |align="center"| |- |} === Синглдері === "Angels" өлеңі Ресейде 1,45 миллион көшірмемен сатылып кетті және 7 рет ринг-бэк тон ретінде платиналы диск алады.<ref>http://2m-online.ru/news/detail.php?ID=5655 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110724033908/http://2m-online.ru/news/detail.php?ID=5655 |date=2011-07-24 }}</ref><ref>http://www.2m-online.ru/news/detail.php?ID=5653{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Сонымен қатар реалтон ретінде 50 мың көшірмемен сатылып, алтын диск алады. "Save me" өлеңі 2 рет платиналы болып, 400 000 көшірмемен сатылып кетеді.<ref>http://2m-online.ru/news/detail.php?ID=5658 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131228141540/http://2m-online.ru/news/detail.php?ID=5658 |date=2013-12-28 }}</ref> {| class="wikitable" !rowspan="2"| Жылы !rowspan="2" width="270"| Өлең аты !colspan="5"|Чарттағы орны<ref>[http://www.ifpicr.cz/hitparadask/index.php?a=hitparada&hitparada=18&sec=e406a4d2b57dc79f6aaff726c16812a0 Slovakia Airplay Chart] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140220091217/http://www.ifpicr.cz/hitparadask/index.php?a=hitparada&hitparada=18&sec=e406a4d2b57dc79f6aaff726c16812a0 |date=2014-02-20 }}</ref><ref>[http://acharts.us/performer/morandi Bulgarian and French chart positions available at acharts.us]</ref><ref>[http://www.tophitru.com/airplay_week.shtml Russian TopHit 100] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171002053008/http://tophitru.com/airplay_week.shtml |date=2017-10-02 }}. Please see issue 17/11-21/11/2008.</ref> ! width="150" rowspan="2"| Альбом |- ! width="30"|<small>[[Словакия|SVK]]</sub></small> ! width="30"|<small>[[Болгария|BG]]</sub></small> ! width="30"|<small>[[Чехия|CZE]]</sup></small> ! width="30"|<small>[[Венгрия|HU Dance Top40]]</sup></small> ! width="30"|<small>[[Франция|FR]]</sub></small> |- |align="left" valign="center" rowspan=2|2004 |align="left"|"Love Me" |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center" rowspan="2"| ''Reverse'' |- |align="left"|"Beijo" |align="center"|54 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |align="left" valign="center" rowspan=3|2006 |align="left"|"Falling Asleep" |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center" rowspan="2"| ''Mind Fields'' |- |align="left"|"A La Lujeba" |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |align="left"|"Oh La La" (English version of "Beijo") |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center"|''Digital Only'' |- |align="left" valign="center" rowspan=2|2007 |align="left"|"Afrika" |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center" rowspan="3"| ''N3XT'' |- |align="left"|"Angels (Love Is The Answer)" |align="center"|1 |align="center"|1 |align="center"|1 |align="center"|3 |align="center"|16 |- |align="left" valign="top"|2008 |align="left"|"Save Me" (feat. Helene) |align="center"|13 |align="center"|2 |align="center"|1 |align="center"|25 |align="center"|- |- |align="left" valign="top"|2009 |align="left"|"Сolors" |align="center"|1 |align="center"|1 |align="center"|4 |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center" rowspan="4"| ''Zebra'' |- |align="left" valign="top"|2010 |align="left"|"Rock The World" |align="center"|62 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- |- bgcolor="#CCCCCC" |- |- |align="left" valign="top"|2011 |align="left"|"Midnight Train" |align="center"|26 |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center" valign="center"| ''-'' |- |align="left" valign="top"|2011 |align="left"|"Serenada" |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |align="center"|- |- bgcolor="#CCCCCC" |align="center" colspan="2"|'''Хит болған''' |align="center"|2 |align="center"|- |align="center"|2 |align="center"|- |align="center"|- |- |- bgcolor="#CCCCCC" |align="center" colspan="2"|'''Top 10 хиты''' |align="center"|2 |align="center"|3 |align="center"|3 |align="center"|1 |align="center"|- |- |} == Дереккөздер == <references/> [[Санат:Румынияның музыкалық топтары]] lphfkv5nx68olg9aztllrsou16g1k0z 0 203072 3056594 1821107 2022-08-01T19:18:45Z Welkend 122165 logo wikitext text/x-wiki {{Партия | партия атауы = Серб озық партиясы | шынайы атауы = Српска напредна странка | логотипі = Serbian Progressive Party logo.svg | логотип ені = | сурет атауы = | басшысы = [[Томислав Николич]] | негіздеуші = | құрылуы = [[2008]] | таратылуы = | штаб-пәтері = | идеологиясы = [[Ұлттық-керілік]] <br />[[Прогрессивизм]] | интернационалы = | одақтастар = | жастар ұйымы = | мүшелер саны = | ұраны = | Орындар = {{Infobox political party/seats|55|250|#000099}} | әнұраны = | партиялық мөр = | тұлғалар = | ресми сайты = [http://www.sns.org.rs/] }} '''Серб озық партиясы''' - [[Сербия]]ның ұлтшылдық политикалық партиясы. Партияның басшысы - [[Томислав Николич]]. jdpk3nncko21puvkbf1a6h7m4bo1st0 0 204357 3056535 3042818 2022-08-01T17:09:28Z Шәмші Гүлсім 34802 Мәлімет қостым, рекордтарын жаздым жариялауды алып тастамаңыздаршы өтініш, мұқият жаздым wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Криштиану Роналду |сурет = IRNPOR match 2018 FIFA World Cup 11.jpg |сурет ені = 330px |толық аты = ''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру'' |лақап аты = "CR7", "КриРо" |туған күні = 05.02.1985 |туған жері = Фуншал, Мадейра, Португалия |азаматтығы = {{байрақ|Португалия}} |бойы = 189 [[сантиметр|см]]<ref> https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198</ref> |салмағы = 85 [[килограмм|кг]] |позиция = [[шабуылшы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 7 |жастар клубы = {{Футбол карьерасы |1993—1995|{{ту|Португалия}} Андоринья| |1995—1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]| |1997—2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}} |клубтары = {{Футбол карьерасы |2002—2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3) |2003—2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84) |2009—2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311) |2018—2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81) |2021—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|30 (18)}} |ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы |2000—2001|{{ту|Португалия}} Португалия-16|7 (6) |2001—2002|{{ту|Португалия}} Португалия-17|9 (6) |2002—2003|{{ту|Португалия}} Португалия-18|10 (3) |2003|{{ту|Португалия}} Португалия-20|5 (1) |2003—|{{футбол|Португалия}}|188 (117) |2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}} |медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}} {{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}} {{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}} {{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}} {{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}} {{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}} |Commons = Cristiano Ronaldo }} '''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{Lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[5 ақпан]], [[1985 жыл]]) — [[Португалия|португалиялық]] футболшы, [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы]] мен "[[Манчестер Юнайтед]]" клубының шабуылшысы. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен "[[Реал Мадрид]]" тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары "Алтын бутсы" иегері атанған футболшы, "[[France Football]]" нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және "France Football" мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 "[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]" иегері атанды. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2016 жылғы Еуропа чемпионы. == Өмірбаяны == Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы "[[Бенфика]]" болған екен. Балалық шағында "Андоринья", "[[Насьонал Фуншал]]", "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді. === Балалық шағы === Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген. Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).<ref> "Аңыз адам" №" (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл </ref> Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын. "Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады", - деп еске алады Криштиану. == Клубтық карьерасы == "Спортингтің" негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда "Атлетико Лиссабонға" қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, "Спортинг" Португалия суперкубогын ұтып алды. Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп "Ливерпульдің" бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы "Жозе Алваладе" стадионының ашылу салтанаты болып, "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" пен "[[Манчестер Юнайтед]]" кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. Роналду осылайша "Манчестер Юнайтедте" ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды ("Спортингте" осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. "''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''" дейді бұл жайлы Роналду. Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда "Олд Траффордта" "[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]" қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада "Портсмуттың" қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда "Манчестердің" [[Англия Премьер-лигасы|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды. 2007 жылы 5 мамырда "[[Манчестер Сити]]" қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. "Портсмут" футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты. 2007 жыл қорытындысында "Алтын допты" анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, "Манчестер Юнайтед" [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде "[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]" финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында "Алтын бутсы" иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді. 2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға "[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]" ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трасферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты. 2011 жылы 6 ақпанда "[[Реал Сосьедад]]" қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда "[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]" қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға "[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]" футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты. Жалпы алғанда, "Реал" сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 2018 жылы 10 шілдеде "[[Ювентус|Ювентуспен]]" келісім шарт жасасты. "Реал Мадрид" баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда "[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]" қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды. 2021 жылы 28 тамызда "Манчестер Юнайтедке" қайта оралды<ref>[https://rast.kz/?p=11117&fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]</ref>. Трансфер құны 20 миллионды құрады. == Ұлттық құрамада == 2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты. Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды. [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды. 2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын. 2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол). == Жетістіктері == === Командалық жетістіктері === {{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]''' * Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03 {{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' * Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09 * Англия Кубогінің иегері: 2003/04 * Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09 * УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08 * Англия Суперкубогінің иегері: 2007 * Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008 * УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09 * Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06 * Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05 * Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07 {{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]''' * Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17 * Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14 * Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017 * Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18 * Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011 * УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 * УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017 * Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017 {{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]''' * Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20 * Италия суперкубогы: 2018, 2020 * Италия кубогы: 2020/21 '''{{футбол|Португалия}}''' * Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004 * Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012 * Еуропа чемпионы: 2016 * Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006 * Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017 * УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019 === Жеке жетістіктері === * ФИФА Алтын добы: 2013, 2014 * "Франс футбол" версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017 * Алтын бутсы иегері: ('''4'''): 2008, 2011, 2014, 2015 * Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017 * Англия чемпионатының үздік мергені: 2007 * Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015 * Чемпиондар Лигасының үздік мергені: 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 * Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017 * Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004 * Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021 * Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017 * Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол == Рекордтары == {{рекордтары}} 2022 жылғы 06 маусымдағы жағдай бойынша Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 117 гол Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир : 14 гол [356] Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 117 гол Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 180 матч Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 137 гол УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир : 7 гол УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик [k] Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир : 22 гол Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008) Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик [k] Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч [л] УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик [м] Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол [357] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Португалия футболшылары]] [[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]] pxy15kdpd3z2kcvk6cn9u8tb7dtzo6p 3056544 3056535 2022-08-01T17:22:59Z Шәмші Гүлсім 34802 Мәлімет қостым, мұқият жаздым wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Криштиану Роналду |сурет = IRNPOR match 2018 FIFA World Cup 11.jpg |сурет ені = 330px |толық аты = ''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру'' |лақап аты = "CR7", "КриРо" |туған күні = 05.02.1985 |туған жері = Фуншал, Мадейра, Португалия |азаматтығы = {{байрақ|Португалия}} |бойы = 189 [[сантиметр|см]]<ref> https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198</ref> |салмағы = 85 [[килограмм|кг]] |позиция = [[шабуылшы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 7 |жастар клубы = {{Футбол карьерасы |1993—1995|{{ту|Португалия}} Андоринья| |1995—1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]| |1997—2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}} |клубтары = {{Футбол карьерасы |2002—2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3) |2003—2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84) |2009—2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311) |2018—2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81) |2021—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|30 (18)}} |ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы |2000—2001|{{ту|Португалия}} Португалия-16|7 (6) |2001—2002|{{ту|Португалия}} Португалия-17|9 (6) |2002—2003|{{ту|Португалия}} Португалия-18|10 (3) |2003|{{ту|Португалия}} Португалия-20|5 (1) |2003—|{{футбол|Португалия}}|188 (117) |2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}} |медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}} {{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}} {{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}} {{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}} {{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}} {{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}} |Commons = Cristiano Ronaldo }} '''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{Lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[5 ақпан]], [[1985 жыл]]) — [[Португалия|португалиялық]] футболшы, [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы]] мен "[[Манчестер Юнайтед]]" клубының шабуылшысы. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен "[[Реал Мадрид]]" тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары "Алтын бутсы" иегері атанған футболшы, "[[France Football]]" нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және "France Football" мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 "[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]" иегері атанды. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2016 жылғы Еуропа чемпионы. 2018 жылғы Ұлттар Лигасының чемпионы. == Өмірбаяны == Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы "[[Бенфика]]" болған екен. Балалық шағында "Андоринья", "[[Насьонал Фуншал]]", "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді. === Балалық шағы === Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген. Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).<ref> "Аңыз адам" №" (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл </ref> Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын. "Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады", - деп еске алады Криштиану. == Клубтық карьерасы == "Спортингтің" негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда "Атлетико Лиссабонға" қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, "Спортинг" Португалия суперкубогын ұтып алды. Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп "Ливерпульдің" бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы "Жозе Алваладе" стадионының ашылу салтанаты болып, "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" пен "[[Манчестер Юнайтед]]" кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. Роналду осылайша "Манчестер Юнайтедте" ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды ("Спортингте" осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. "''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''" дейді бұл жайлы Роналду. Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда "Олд Траффордта" "[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]" қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада "Портсмуттың" қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда "Манчестердің" [[Англия Премьер-лигасы|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды. 2007 жылы 5 мамырда "[[Манчестер Сити]]" қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. "Портсмут" футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты. 2007 жыл қорытындысында "Алтын допты" анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, "Манчестер Юнайтед" [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде "[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]" финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында "Алтын бутсы" иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді. 2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға "[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]" ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трасферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты. 2011 жылы 6 ақпанда "[[Реал Сосьедад]]" қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда "[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]" қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға "[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]" футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты. Жалпы алғанда, "Реал" сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 2018 жылы 10 шілдеде "[[Ювентус|Ювентуспен]]" келісім шарт жасасты. "Реал Мадрид" баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда "[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]" қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды. 2021 жылы 28 тамызда "Манчестер Юнайтедке" қайта оралды<ref>[https://rast.kz/?p=11117&fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]</ref>. Трансфер құны 20 миллионды құрады. == Ұлттық құрамада == 2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты. Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды. [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды. 2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын. 2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол). == Жетістіктері == === Командалық жетістіктері === {{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]''' * Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03 {{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' * Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09 * Англия Кубогінің иегері: 2003/04 * Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09 * УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08 * Англия Суперкубогінің иегері: 2007 * Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008 * УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09 * Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06 * Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05 * Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07 {{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]''' * Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17 * Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14 * Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017 * Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18 * Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011 * УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 * УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017 * Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017 {{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]''' * Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20 * Италия суперкубогы: 2018, 2020 * Италия кубогы: 2020/21 '''{{футбол|Португалия}}''' * Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004 * Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012 * Еуропа чемпионы: 2016 * Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006 * Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017 * УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019 === Жеке жетістіктері === * ФИФА Алтын добы: 2013, 2014 * "Франс футбол" версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017 * Алтын бутсы иегері: ('''4'''): 2008, 2011, 2014, 2015 * Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017 * Англия чемпионатының үздік мергені: 2007 * Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015 * Чемпиондар Лигасының үздік мергені: 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 * Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017 * Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004 * Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021 * Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017 * Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол == Рекордтары == {{рекордтары}} 2022 жылғы 06 маусымдағы жағдай бойынша Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 117 гол Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир : 14 гол [356] Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 117 гол Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 180 матч Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 137 гол УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир : 7 гол УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик [k] Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир : 22 гол Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008) Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик [k] Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч [л] УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик [м] Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол [357] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Португалия футболшылары]] [[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]] 0fr32xvcycozy4v9zbnhx6agj4uia2d 3056569 3056544 2022-08-01T17:58:32Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Криштиану Роналду |сурет = IRNPOR match 2018 FIFA World Cup 11.jpg |сурет ені = 330px |толық аты = Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру |лақап аты = "CR7", "КриРо" |туған күні = 05.02.1985 |туған жері = Фуншал, Мадейра, Португалия |азаматтығы = {{байрақ|Португалия}} |бойы = 189 [[сантиметр|см]]<ref> https://www.transfermarkt.com/cristiano-ronaldo/leistungsdatenverein/spieler/8198</ref> |салмағы = 85 [[килограмм|кг]] |позиция = [[шабуылшы]] |қазіргі клуб = {{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]] |номері = 7 |жастар клубы = {{Футбол карьерасы |1993—1995|{{ту|Португалия}} Андоринья| |1995—1997|{{ту|Португалия}} [[Насьонал Фуншал|Насьонал]]| |1997—2002|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|}} |клубтары = {{Футбол карьерасы |2002—2003|{{ту|Португалия}} [[Спортинг Лиссабон]]|25 (3) |2003—2009|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|196 (84) |2009—2018|{{ту|Испания}} [[Реал Мадрид]]|292 (311) |2018—2021|{{ту|Италия}} [[Ювентус]]|98 (81) |2021—|{{ту|Англия}} [[Манчестер Юнайтед]]|30 (18)}} |ұлттық құрамы = {{Футбол карьерасы |2000—2001|{{ту|Португалия}} Португалия-16|7 (6) |2001—2002|{{ту|Португалия}} Португалия-17|9 (6) |2002—2003|{{ту|Португалия}} Португалия-18|10 (3) |2003|{{ту|Португалия}} Португалия-20|5 (1) |2003—|{{футбол|Португалия}}|188 (117) |2004|{{ту|Португалия}} Португалия (олимп.)|3 (2)}} |медальдары = {{турнир|[[Конфедерациялар кубогы|Конфедерациялар кубогы]]}} {{медаль|Қола|[[Конфедерациялар кубогы 2017|Ресей 2017]]}} {{турнир|[[Футболдан Еуропа чемпионаты|Еуропа Чемпионаты]]}} {{медаль|Күміс|[[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|Португалия 2004]]}} {{медаль|Қола|[[Футболдан 2012 жылғы Еуропа біріншілігі|Польша/Украина 2012]]}} {{медаль|Алтын|[[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|Франция 2016]]}} {{турнир|[[УЕФА Ұлттар Лигасы|Ұлттар Лигасы]]}} {{медаль|Алтын|[[УЕФА Ұлттар Лигасы 2018/19|Португалия 2019]]}} |Commons = Cristiano Ronaldo }} '''Криштиану Роналду душ Сантуш Авейру''' ({{Lang-pt|Cristiano Ronaldo dos Santos Aveiro}}, [[5 ақпан]], [[1985 жыл]]) — [[Португалия|португалиялық]] футболшы, [[Португалия Ұлттық футбол құрамасы]] мен "[[Манчестер Юнайтед]]" клубының шабуылшысы. Футбол тарихындағы ең үздік ойыншылардың бірі. Португалия құрамасы мен "[[Реал Мадрид]]" тарихындағы ең үздік мерген, 2008, 2011, 2014, 2015 жылдары "Алтын бутсы" иегері атанған футболшы, "[[France Football]]" нұсқасы бойынша 2008, 2016, 2017 жылдары және "France Football" мен [[ФИФА]] анықтамасы бойынша 2013, 2016 "[[ФИФА Алтын добы|Алтын доп]]" иегері атанды. 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 және 2018 жылдары [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2016 жылғы Еуропа, 2018 жылғы Ұлттар Лигасының чемпионы. == Өмірбаяны == Криштиану — отбасындағы төртінші перзент. Есімін [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың сол кездегі [[АҚШ президенті|президенті]] [[Рональд Рейган|Рональд Рейганның]] құрметіне қойылыпты. Балалық шағындағы сүйікті клубы "[[Бенфика]]" болған екен. Балалық шағында "Андоринья", "[[Насьонал Фуншал]]", "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" клубтарының жастар командасында ойнап, футбол ойнауды үйренді. === Балалық шағы === Криштиану Роналду [[Португалия|Португалияның]] [[Мадейра]] аралындағы Санту-Антониу жұмысшы кварталдарында дүниеге келген. Әкесі, Жозе Диниша Авейру, қарапайым бағбан болған. Анасы, Мария Долореш душ Сантуш Авейру, аспаз болып жұмыс істеді. Криштиануның ағасы және 2 әпкесі бар: ағасы Угу (1975 жылғы) және әпкелері Эльма (1974 жылғы) мен Лилия Катиа (1976 жылғы).<ref> "Аңыз адам" №" (181) 1-15 қаңтар 2018 жыл </ref> Ата-анасы оны кішкентайынан еркелетіп Ронни деп атаған. Роннидің отбасы төбесі қаңылтырмен жабылған шағын ғана лашықта тұрды. Үйдің тарлығы соншалықты, олар кір жуанатын машинасын пайдаланбайтын уақытта артық орын алмас үшін шатырға шығарып қоятын. "Балалық шағым күрделі жағдайда өтті. Бірақ мен өзіме бір нәрсенің жетпегенін сезінген емеспін. Менің ата-анам өте көп жұмыс істеді. Бізге ешнәрседен таршылық көрсетпес үшін олар қолдарынан келгеннің барлығын жасады", - деп еске алады Криштиану. == Клубтық карьерасы == "Спортингтің" негізгі құрамында не бары 16 жасында, 2001 жылы 15 тамызда "Атлетико Лиссабонға" қарсы жолдастық кездесуде алаңға шықты. 2002 жылы тамыз айында ғұмырындағы тұңғыш жүлдесіне қол жеткізді, "Спортинг" Португалия суперкубогын ұтып алды. Жас талантты футболшыны алғашқылардың бірі боп "Ливерпульдің" бас бапкері Жерар Улье байқады, бірақ оны тым жассынғандықтан, келісім шарт жасасуға асыққан жоқ. 2003 жылы жазда Лиссабондағы "Жозе Алваладе" стадионының ашылу салтанаты болып, "[[Спортинг Лиссабон|Спортинг]]" пен "[[Манчестер Юнайтед]]" кездесті. Осы матчта манкуниандықтардың бапкері [[Алекс Фергюсон]] Роналдудың тегін футболшы еместігін аңғарып, бірден командаға тартады. Роналду осылайша "Манчестер Юнайтедте" ойнаған тұңғыш португалдық футболшы боп тарихта қалады. Роналду өзіне 28-нөмірді сұрайды ("Спортингте" осы нөмірмен ойнаған-ды), бірақ оған сол жазда командадан кеткен [[Дэвид Бекхэм|Дэвид Бекхэмнің]] 7-ші нөмірін береді. "''Мына құрмет маған баға жетпес мотивация берді, мен енді өзіме білдірілген сенімді ақтауға тиісті екенімді ұқтым''" дейді бұл жайлы Роналду. Тұңғыш ойынын 2003 жылы 26 тамызда "Олд Траффордта" "[[Болтон Уондерерс|Болтон Уондерерске]]" қарсы өткізді. Тұңғыш голын сол жылы 1 қарашада "Портсмуттың" қақпасына енгізді. 2005 жылы 29 қазанда "Манчестердің" [[Англия Премьер-лигасы|премьер-лигадағы]] мыңыншы голының авторы атанды. 2007 жылы 5 мамырда "[[Манчестер Сити]]" қақпасына манчестерлік клуб сапындағы 50-ші голын енгізді. Осы маусымда тұңғыш рет Англия чемпионы атанды. 2007/08 жылғы маусым Роналду үшін сәтсіздеу басталды. "Портсмут" футболшысы Ричаррд Хьюзді баспен соққаны үшін алаңнан қуылды да, үш кездесуден шеттетілді. Өзінің айтуынша, осы жәйттен өзі көп сабақ алған, ендігәрі ешқашан футболшылармен олай төбелеспеуге бел байлапты. 2007 жыл қорытындысында "Алтын допты" анықтауда бразилиялық [[Кака|Какадан]] артта қалды. Есесіне 2007/08 жылғы маусым табысты аяқталып, "Манчестер Юнайтед" [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2007/08|УЕФА чемпиондар Лигасын]] ұтып алды, Мәскеуде "[[Челси (футбол клубы)|Челсимен]]" финалдық ойында Роналду бір гол соқты, матчтын соңғы пенальтилер сериясында қателескеніне қарамастан, клуб турнир жеңімпазы атанды. Ал Англия чемпионатында 31 гол соғып, үздік мерген атанды, 2008 жыл қорытындысында "Алтын бутсы" иегері болумен қатар, [[ФИФА Алтын добы|ФИФА Алтын добына]] қол жеткізді. 2009 жылы 11 маусымда 93,4 млн. еуроға "[[Реал Мадрид|Реал Мадридке]]" ауысып, 2001 жылғы [[Зинедин Зидан|Зиданды]] алған кездегі трасферлер рекордын жаңартты (Зиданның құны 76 млн еуро болған-ды). Роналду 9-нөмірлі жейдені киді, 2010 жылы клубтан [[Рауль Гонсалес]] кеткен соң 7-нөмірді иеленді. Алғашқы маусымда-ақ 35 ойында 33 гол соқты. 2011 жылы 6 ақпанда "[[Реал Сосьедад]]" қақпасына гол соғып, [[Футболдан Испания чемпионаты|Испания чемпионатындағы]] голдар санын 50-ге жеткізді. Ал 100-ші голын 2012 жылы 5 мамырда "[[Гранада (футбол клубы)|Гранада]]" қақпасына енгізді. Осы маусымда Испания чемпионатында 46 гол соқты, осынша керемет нәтиженің өзі үздік мерген атануына аздық қылды, бірінші орынға "[[Барселона (футбол клубы)|Барселона]]" футболшысы [[Лионель Месси]] иелік қылды. Ал 2012/13 жылғы маусымда 12 голмен [[УЕФА Чемпиондар Лигасы 2012/13|УЕФА Чемпиондар Лигасының]] үздік мергені атанды. 2015 жылы 30 қыркүйекте Испания чемпионатындағы 324-ші голды соғып, бұған дейінгі Рауль Гонсалестің рекордын жаңартып, клуб тарихындағы мергендер көшінде бірінші орынға шықты. Жалпы алғанда, "Реал" сапында 438 ойын өткізіп, 450 гол соқты. 2018 жылы 10 шілдеде "[[Ювентус|Ювентуспен]]" келісім шарт жасасты. "Реал Мадрид" баспасөз орталығының хабарлауынша, туриндік клубқа ауысуды Роналдудың өзі қалаған. Бұл жолғы трансфер 112 млн еуромен іске асты. Италиялық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 18 тамыз күні сырт алаңда "[[Кьево (футбол клубы)|Кьевоға]]" қарсы өткізді. 2018/19 жылғы маусымда Италия чемпионатында 21 голдың авторы атанды. 2021 жылы 28 тамызда "Манчестер Юнайтедке" қайта оралды<ref>[https://rast.kz/?p=11117&fbclid=IwAR36nVZHLLaXS54t6VlRjsH3yAQ5qbKURhUBcZ5FsVnFlNsW5McSsSH5wB8 Криштиану Роналду «Манчестер Юнайтедке» қайта оралды]</ref>. Трансфер құны 20 миллионды құрады. == Ұлттық құрамада == 2003 жылы 20 тамызда [[Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы|Қазақстан құрамасына]] қарсы жолдастық кездесуде (1:0) тұңғыш рет Португалия құрамасы сапында алаңға шықты. Криштиану 2004 жылдан бастап көп жылдарға дейінгі Әлем чемпионаттарының бәріне қатысты, және ешқайсысынан голсыз қайтпады. [[Футболдан 2004 жылғы Еуропа біріншілігі|2004 жылғы Еуропа чемпионатында]] екі гол соқты, бірақ құрама өз елінде өткен чемпионатта күміс жүлдені қанағат тұтты. Жалпы, [[Футболдан 2016 жылғы Еуропа біріншілігі|2016 жылы төртінші Еуропа чемпионатына]] қатысып, төртеуінде де гол соқты, бірақ жалпы голдар саны 9-ға жетіп, турнир тарихындағы үздік мерген атана алмады, бірінші орынды әйгілі [[Мишел Платини|Мишел Платинимен]] бөлісіп тұр. 2016 жылы ғұмырында екінші рет Еуропа чемпионатының финалында ойнады, финалда оларға алаң иелері [[Франция Ұлттық футбол құрамасы|Франция]] қарсылас болды. Ойынның не-бары сегізінші минутында [[Димитри Пайет]] бұған оңай соқтығысты да, ауыр жарақат алды. Дәрігерлердің көмегімен ойынды жалғастырғанымен, 23-минутта біржола алмастырылды. Бірақ бәрібір Португалия құрамасы 1:0 есебімен жеңіске жетіп, Еуропа чемпионы атанды. [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018 жылғы әлем чемпионатын]] да Роналду керемет бастады. Топтық кезеңнің бірінші турында [[Испания Ұлттық футбол құрамасы|Испания қақпасына]] үш гол соқты, бірақ мұнысы тең ойынға ғана жеткілікті болды. Бұл турнирде Португалия 1/8 финалда [[Уругвай Ұлттық футбол құрамасы|Уругвайдан]] ұтылды. 2020 жылы 9 қыркүйекте сырт алаңда Швецияның қақпасына құрама сапындағы 100, 101-ші голдарын соқты. Бұл УЕФА Ұлттар лигасының матчы болатын. 2020 жылғы Еуропа чемпионатында 5 гол соғып, Еуропа чемпионаттары тарихында мергендер көшінде топ басына шықты (14 гол). == Жетістіктері == === Командалық жетістіктері === {{ту|Португалия}} '''[[Спортинг Лиссабон|Спортинг (Лиссабон)]]''' * Португалия чемпионатының қола жүлдегері: 2002/03 {{ту|Англия}} '''[[Манчестер Юнайтед]]''' * Ағылшын Премьер-Лигасының чемпионы ('''3'''): 2006/07, 2007/08, 2008/09 * Англия Кубогінің иегері: 2003/04 * Футбол лига кубогінің иегері ('''2'''): 2005/06, 2008/09 * УЕФА Чемпиондар лигасының жеңімпазы: 2007/08 * Англия Суперкубогінің иегері: 2007 * Клубтық әлем чемпионатының жеңімпазы: 2008 * УЕФА Чемпиондар лигасының финалшысы: 2008/09 * Ағылшын Премьер-Лигасының күміс жүлдегері: 2005/06 * Ағылшын Премьер-Лигасының қола жүлдегері ('''2'''): 2003/04, 2004/05 * Англия Кубогінін финалшысы ('''2'''): 2004/05, 2006/07 {{ту|Испания}} '''[[Реал Мадрид]]''' * Испания чемпионы: 2011/12, 2016/17 * Испании Кубогінің иегері: 2010/11, 2013/14 * Испания Суперкубогінің иегері: 2012, 2017 * Испания Примера Дивизионның күміс жүлдегері ('''2'''): 2009/10, 2010/11, 2014/15, 2015/16, 2017/18 * Испания Суперкубогінің қатысушысы: 2011 * УЕФА Чемпиондар Лигасы: 2013/14, 2015/16, 2016/17, 2017/18 * УЕФА Суперкубогы: 2016, 2017 * Клубтар арасындағы әлем біріншілігі: 2014, 2016, 2017 {{ту|Италия}} '''[[Ювентус]]''' * Италия чемпионы: 2018/19, 2019/20 * Италия суперкубогы: 2018, 2020 * Италия кубогы: 2020/21 '''{{футбол|Португалия}}''' * Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 2004 * Еуропа чемпионатының қола жүлдегері: 2012 * Еуропа чемпионы: 2016 * Әлем чемпионатының жартылай финалисі: 2006 * Конфедерациялар кубогының қола жүлдегері: 2017 * УЕФА Ұлттар Лигасының жеңімпазы: 2019 === Жеке жетістіктері === * ФИФА Алтын добы: 2013, 2014 * "Франс футбол" версиясы бойынша Алтын доп: 2008, 2016, 2017 * Алтын бутсы иегері: ('''4'''): 2008, 2011, 2014, 2015 * Еуропаның үздік футболшысы: 2008, 2013, 2014, 2016, 2017 * Англия чемпионатының үздік мергені: 2007 * Испания чемпионатының үздік мергені: 2011, 2014, 2015 * Чемпиондар Лигасының үздік мергені: 2008, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 * Әлемнің үздік клубтық шабуылшысы: 2008, 2017 * Еуропа чемпионатының үздік жас футболшысы: 2004 * Бес бірдей Еуропа чемпионатында гол соққан жалғыз футболшы: 2004, 2008, 2012, 2016, 2021 * Клубтар чемпионатының үздік мергені: 2016, 2017 * Еуропа чемпионаттарының үздік мергені: 14 гол == Рекордтары == * Ұлттық құрама тарихындағы үздік бомбардир: 117 гол; * Еуропа чемпионаты тарихындағы ең үздік бомбардир: 14 гол; * Ойналған матч саны бойынша Еуропа чемпионатының рекордшысы: 24 матч; * Еуропа чемпионатының іріктеу тарихындағы үздік бомбардир: 31 гол; * Португалия құрамасының тарихындағы ең үздік бомбардир: 117 гол; * Португалия құрамасының өткізген матчтар саны бойынша рекордсмені: 180 матч; * Клубтық деңгейдегі халықаралық матчтар тарихындағы үздік бомбардир: 140 гол; * Еуропалық жарыста өткізілген матчтар саны бойынша рекордшы: 185 матч; * УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік бомбардир: 137 гол; * УЕФА Чемпиондар лигасы тарихындағы ең үздік пас: 42 нәтижелі пас; * Клубтар арасындағы әлем чемпионатының тарихындағы үздік бомбардир: 7 гол; * УЕФА Чемпиондар лигасы мен Еуропа кубогында бір маусымдағы ең көп гол соғу рекорды: 17 гол; * УЕФА Чемпиондар Лигасының мансаптық хет-триктерінің рекордшысы: 8 хет-трик; * Реал Мадрид тарихындағы үздік бомбардир: 450 гол; * Бір маусымдағы гол саны бойынша Реал Мадрид рекордшысы: 61 гол; * «Ювентус» бір маусымдағы гол саны бойынша рекордсмен: 37 гол; * Мадридтік дерби тарихындағы үздік бомбардир: 22 гол; * Барлық үш ФИФА жүлдесін алған жалғыз ойыншы: Қола (2007), Күміс (2009), Алтын (2008); * Испания футбол тарихындағы барлық жарыстарда қатарынан 6 маусымда 50 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы; * УЕФА Чемпиондар лигасының тарихындағы қатарынан 7 маусымда 10 немесе одан да көп гол соққан жалғыз ойыншы; * Бір маусымдағы ең көп хет-трик жасаған Ла Лига рекордшысы: 8 хет-трик; * Италия чемпионатының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмені: 11 матч; * УЕФА Чемпиондар лигасының қатарынан гол соға алған матчтар саны бойынша рекордсмен: 11 матч; * УЕФА Чемпиондар Лигасының бір маусымдағы ең көп хет-трик жасау рекордшысы: 3 хет-трик; * Күнтізбелік жыл ішінде халықаралық матчтардағы голдар саны бойынша рекордшы: 32 гол; == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == {{Сыртқы сілтемелер}} [[Санат:Португалия футболшылары]] [[Санат:Португалия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Спортинг Лиссабон ФК ойыншылары]] [[Санат:Манчестер Юнайтед ФК ойыншылары]] [[Санат:Реал Мадрид ФК ойыншылары]] [[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]] [[Санат:Футболдан Еуропа чемпиондары]] 458sq75sgfr067cau2ityw1l3iafqat 0 213558 3056344 3056009 2022-08-01T14:01:15Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Дарштайн |шынайы атауы = Darstein |сурет = |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба = DEU Darstein COA.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=09 |lat_sec=25 |lon_dir=E |lon_deg=7 |lon_min=53 |lon_sec=01 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Оңтүстік-батыс Пфальц |кестедегі аудан = Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан){{!}}Оңтүстік-батыс Пфальц |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Армин Ладенбергер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 2,39 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 300 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 215 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06398 |пошта индексі = 76848 |пошта индекстері = |автомобиль коды = PS |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 40 005 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.hauenstein-pfalz.de |сайт тілі = de }} '''Дарштайн''' ({{lang-de|Darstein}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Оңтүстік-батыс Пфальц (аудан)|Оңтүстік-батыс Пфальц]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 215 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 2,39 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 40 005''. Муниципалитеттің басшысы — Армин Ладенбергер. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.hauenstein-pfalz.de Ресми сайты] {{Германия:Оңтүстік-батыс Пфальц ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] 7bzdmxwnolfdzsp0ft7sm985vtoyxf0 0 213576 3056341 3055767 2022-08-01T13:53:48Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = муниципалитет |қазақша атауы = Дернбах (Пфальц) |шынайы атауы = Dernbach (Pfalz) |сурет = Dernbach von Neuscharfeneck-12-gje.jpg |жағдайы = |ел = Германия |елтаңба =Wappen_Dernbach_(Pfalz).png |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir=N |lat_deg=49 |lat_min=14 |lat_sec=55 |lon_dir=E |lon_deg=8 |lon_min=00 |lon_sec=25 |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = Германия жерлері{{!}}Жер |аймағы = Рейнланд-Пфальц |кестедегі аймақ = Рейнланд-Пфальц |аудан түрі = Германия ауданы{{!}}Ауданы |ауданы = Оңтүстік Вайнштрассе |кестедегі аудан = Оңтүстік Вайнштрассе (аудан){{!}}Оңтүстік Вайнштрассе |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = Эдвин Генсхаймер |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 3,86 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 219 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 442 |санақ жылы = 2010 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = +1 |DST = бар |телефон коды = 06345 |пошта индексі = 76857 |пошта индекстері = |автомобиль коды = SÜW |идентификатор түрі = Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды{{!}}Ресми коды |сандық идентификаторы = 07 3 37 017 |ортаққордағы санаты = |сайты = http://www.dernbach-pfalz.de/ |сайт тілі = de }} '''Дернбах (Пфальц)''' ({{lang-de|Dernbach (Pfalz)}}) — [[Германия|Германия Федеративтік Республикасының]] [[Рейнланд-Пфальц]] [[Германия жерлері|жерінде]] орналасқан [[муниципалитет]]. [[Оңтүстік Вайнштрассе (аудан)|Оңтүстік Вайнштрассе]] ауданының құрамына енеді. Муниципалитеттің тұрақты тұрғындарының саны 442 адамды құрайды (31 желтоқсан 2010 жыл).<ref>[http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf Statistisches Landesamt Rheinland-Pfalz – Bevölkerung der Gemeinden am 31. Dezember 2010] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120131082852/http://www.statistik.rlp.de/fileadmin/dokumente/berichte/A1033_201022_hj_G.pdf |date=2012-01-31 }} (PDF; 727 KB)</ref> Алып жатқан жер аумағы 3,86 км² шамасында. Мемлекет ішінде бекітілген [[Өзін-өзі басқару субъектісінің идентификациялық коды|ресми коды]] — ''07 3 37 017''. Муниципалитеттің басшысы — Эдвин Генсхаймер. <br><gallery class=center caption="Дернбах - Dernbach"> Dernbach von Neuscharfeneck-16-gje.jpg Dernbach-14-Schulhaus-2009-gje.jpg Dernbach-protestantische Kirche-04-2009-gje.jpg </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.dernbach-pfalz.de/ Ресми сайты] {{Германия:Оңтүстік Вайнштрассе ауданы:Қалалар}} {{RhinelandPalatinate-geo-stub}} [[Санат:Рейнланд-Пфальц елді мекендері]] 79cr7lqb08in2ii1sdorea09avtvrxe 3 228899 3056370 3055732 2022-08-01T14:49:15Z Kasymov 10777 /* Шығыс Қазақстан */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|2012 жылғы талқылаулар|2013 жылғы талқылаулар|2014 жылғы талқылаулар|2015 жылғы талқылаулар|2016 жылғы талқылаулар|2017 жылғы талқылаулар|2018 жылғы талқылаулар|2019 жылғы талқылаулар|2020 жылғы талқылаулар|2021 жылғы талқылаулар}} == Қасық (ауыл) == Саламатсыз! ''Қасық → Әлжан ана'' деп өзгертіліпті. Өзім көргенмін бірақ шешім бар ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:47, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) :Қайырлы күн! Ауыстырып қойдым.--Салиха 14:56, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) ::Көп рақмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:06, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) == Дауан == Ассслам Алейкум! Посмотрите интервики [[Дауан]] - Қараағашты.--[[Қатысушы:Takhirgeran Umar|Takhirgeran Umar]] ([[Қатысушы талқылауы:Takhirgeran Umar|талқылауы]]) 19:14, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) ::Өзгертілді, бірақ Дауан деген де ауыл бар сияқты.., анықтаймын. Түлкібас ауданына хабарласу әзірге мүмкін болмады. --Салиха 14:39, 2021 ж. ақпанның 16 (+06) == Арал == '''Арал''' - Қазақстанның Ақтөбе облысы, Алға ауданындағы жойылған ауыл. Қарахобдин ауылдық округінің құрамына кірді. Халық саны 1999 жылы ауыл тұрғындары 0 адамды құрады<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar Итоги Национальной переписи населения 1999 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 2)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017013923/http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar |date=2013-10-17 }}</ref>. --[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:40, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) :::[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%BB_(%D0%90%D0%BA%D1%82%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C) Арал (Актюбинская область)].--[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:42, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) === Дереккөздер === {{дереккөздер}} == Таңдаулы/жақсы мақала == Саламатсыз! Салиха ханым бізде байқасаңыз таңдаулы/жақсы мақалалар өте сирек жарияланып тұрады. Сізден өтініш (әрине уақыт болып жатса) таңдаулы/жақсы мақалалар жазсаңыз) Көмектесем әрлеуге, үлгіге. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:27, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06) ::Қайырлы күн! Қандай тақырыпқа жазуға болады? --Салиха 11:50, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06) :::Өзіңіз қалаған тақықырыпқа. Ғылыми бағытта болса тіпті керемет болар еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2021 ж. сәуірдің 23 (+06) :Жақсы, тырысып көрейін.--Салиха 12:59, 2021 ж. сәуірдің 24 (+06) == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Дереккөз == Саламатсыз. Дереккөздер сөзбен бірге интервалсыз әдемірек көрінеді. Бөлек болып тұрса өзінше бір бөлек сан болып көрінетін сияқты) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:23, 2021 ж. шілденің 5 (+06) :Өңделді.--Салиха 08:52, 2021 ж. шілденің 5 (+06){{like|username=Салиха}} ::Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:47, 2021 ж. шілденің 10 (+06) == Стефания Туркевич == Hello Салиха, Here it is: [[Жоба:Инкубатор/Стефания Туркевич]]. Thank you for helping with this. This is from the English article: [[en: Stefania Turkewich]], and also there is a Russia version of the article: [[ru: Туркевич-Лукиянович, Стефания Ивановна]]. When you finish, can you link it with the other languages? Thank you. [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:40, 2021 ж. қыркүйектің 9 (+06) ::Thank you so much for this, Салиха. It looks great! [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 17:56, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) :I’m always happy to help.--[[Қатысушы:Салиха]] 18:11, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) ::Hello Салиха, Would it be possible now to delete the tag which keeps popping up: Соңғы рет өңдеген: Kasymov (үлесі, талқылауы) (3x) оның алдында өңдеген: Салиха (үлесі, талқылауы)(?)? Thank you again for all your work on this article. [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:25, 2021 ж. қыркүйектің 25 (+06) == Өңдеме туралы == Салиха! Сәләматсыз ба? Артық айтсам кешірім өтінем. Мен де қазір тек Атырауға қатысты мақалаларды өңдеп жүрмін. Жақында орталық кітапханадан театр жайлы толық жазылған кітап тауып алдым. Соны пайдаланып театрды толықтыруға бетшені аша алмай жабылып қалғанына түсіне алмай артық кеткен болармын. Түсіністікпен бірлесе жұмыс жасауға қарсы емеспін. Менің қарамағымда тіл мамандары жұмыс жасайды, жазар алдында солармен ақылдасып аламын. Кешегі ескертпеңіздегі сызықша туралы мен солай ойлағам, бірақ егер Режиссері не суретшісі деп тұрса онда -сызықша қойылу керек. Менде Режиссер. одан кейін нүкте қойылып тұр, сондықтан сызықша қойылмайды. Баспадан шыққан кітапта да солай. Оларда да тексерістен өтеді ғой. Ал пробелдерді өзім жақындаттым, себебі алдында арасы алшақ деген ескертпелер болды. Орысша тырнақша дегенге түсінбедік. Мен сізбен бірге жұмыс жасағым келеді, пенсионер адамдарда кей қылықтары болады ғой, тағы да кешірім сұраймын! --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:45, 2021 ж. қыркүйектің 13 (+06) == Намыс→Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:25, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06) : Қосқан пікіріңіз объективті емес деп ойлаймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:42, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06) == Мал күту тақырыбына қызығады екенсіз == Мүмкін сіз [[Зоогигиена|мына мақаланы]] жақсы дәрежеге шығарып, дамытарсыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06) == Мақала жазуды үйреніп жүргеніңізге рақмет == Сізге тағы бір ұсыныс: [[лактоза]] туралы мақала жазып шығаруға әбден болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) == [[Кентау қалалық әкімдігі]] == Қайырлы кеш, Салиха ханым, [[Кентау қалалық әкімдігі]]нің [[Ащысай (Кентау қалалық әкімдігі)]], [[Байылдыр]], [[Қарнақ (Түркістан облысы)]], [[Хантағы]] аулдарға бөлінеді, ауылдық округтерге бөлінбейді, мен Кентау қаласында тұрам, сол ауылдарға қарасты мекемеде жұмыс істеймін, ауылдық округтер 1 ауылдан тұрмайды, бірнеше ауыл болу керек, <ref> https://www.gov.kz/memleket/entities/turkestan-kentau-kalasy/about/structure?lang=ru</ref> осы сайт үкіметтің ресми сайты, осы сайт сізге дәлел болар, ауылдар деп өзгерту керек, хантағы, ащысай, қарнақ, байылдыр деген ауылдық округтер жоқ, сол ауылдық округтерді жою керек [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:08, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) [[Кентау]] деген мақаланың орысшасын көрсеңіз, сол жақтада жазылған, ауылдар деп [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:17, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) ::Қайырлы күн! Қате оңды болса, өңдеп қойыңыз. Сайттағы мәлімет түсініксіздеу.--Салиха 11:51, 2022 ж. ақпанның 15 (+06) Рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 13:40, 2022 ж. ақпанның 15 (+06) {{дереккөздер}} == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Салиха! Сізге өзімнің жаңа бастамамды ұсынғым келеді. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақалалар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Менің байқауымша, сіз мақала жазу стилін жақсы түсінетін, сонымен қатар шетелдік бөлімдермен таныс білікті қатысушысыз. Сондықтан Мен сізге осы жобаға өзіңіздің жеке салымыныңызды қалдыруға ұсынамын! Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! '''PS'''. ''Сізді менің бастамамды қолдайтын және көмек көрсетуге дайын [[Қатысушы:Kasymov|администратор]] ұсынды''. Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 01:49, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) == Білгенге маржан == Сәлеметсіз бе, Салиха ханым, қалыңыз қалай. Сіз Уикипедияда көп мақалалар жазып ат салысып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. Ұсынған ақпаратыңыз жаңа мақалаларға сілтеме тастай отырып ұсынылғаны жөн. Рахмет! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:48, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) == [[Кентау]] == Қайырлы кеш, Салиха ханым, Кентау қаласын бұғаттаудан ашуды сұраймын, өткені қала әкімі ауысты, аса маңызды болмасада жаңарту жасап тұрған жөн болар. Алдын ала рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 22:22, 2022 ж. наурыздың 19 (+06) == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:30, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) :Қайырлы күн? Ол қандай разрешение? Салиха 17:11, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) == [[Үш саусақты ергежейлі қосаяқ]] == Мына мақаланы жақсартуға тырысыпсыз. Енді сол бетпен арнайы үлгіні пайдалансаңыз болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:04, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Абай облысы == Кеш жарық, Салиха ханым. 3 жаңа/ескі облыс пайда болғалы бері қазуикиге жұмыс артты. Әрине жұмыс өте көп, әрі қиын. Сізден өтініш айрық беттерді түзеткенде алфавиттік реттілігін түзетіп кетсеңіз (Абай облысы енді бірінші тұрады). Мен Алматы мен Жетісу облысын реттеуге тырысамын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Жақсы, рахмет! [[Ақсуат ауданы|Ақсуат ауданы]]н сол бетте жалғастыру керек пе, әлде жаңа бет ашу қажет пе?--Салиха 11:05, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :::Білмедім, сол. Қайыр немесе Нұрлан мырзадан сұрап көріңізші (Жетісу облысын жаңадан бастап кетті) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:20, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :::Мен жаңа бет бастамай жалғастырып кетіппін. Қате істемеген шығармын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 20:00, 2022 ж. маусымның 12 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Рахмет! Қатысу үшін өтініш бердім. Сіздер (Қазақша Уикипедия администрациясы) қандай талап қоясыздар?--Салиха 13:20, 2022 ж. маусымның 13 (+06) ::Барған адамдар көрген білгенімен бөліссе деген тілек, бұрын да бірнеше рет шетелге конференцияға барған уикипедияшылар болды, бірақ көрген біогенімен тәжірибесімен бөліскен ешкім болмады. Сосын телеграм топқа қосылып алғаныңыз дұрыс болар, жылдам ақпарат алмасқанға жақсы. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:33, 2022 ж. маусымның 13 (+06) Қайырлы күн! Конференцияға қатысуға өтпедім, Wikidata Istanbul бүгін хабарлама жіберді. Салиха 16:06, 2022 ж. шілденің 18 (+06) == Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр == Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. маусымның 13 (+06) :Қайырлы күн! Өзіңіге белгілі Уикипедия ережесі бойынша енгізлген материал энциклопедиялық түрде болмаса, жойылатынын. Жойылған мақала кітап нұсқасы. Сондықтан ондай жағдайға ашуға берілмей, түсіністікпен қарап, кемшілікті жоюдың амалын жасау қажет. Уикипедия - ұрыс орны емес, ереже бойынша.--Салиха 13:24, 2022 ж. маусымның 14 (+06) ::Ендеше Касымов деген неге кемшілікті түзетпей, мақаланы жақсартпай, оны жоя салды? Бұл қазақ лингвистикасының тарихына байланысты деректер оның ойынша құр бос қоқым ба сонда? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:02, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :Қасымов тек ескерту жасайды, сол ескерту бойынша авторлар өздері түзетулер енгізулері қажет. Сіздің енгізген материалдарыңызға көз жүгіртіп өттім, барлығы тартымды, көркемдеуді де жақсы жасайды екенсіз, қуантарлық. Сондықтан тек алға, кемшілікті түсіне білу мәрттік.--Салиха 14:14, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :: Сіз түсініп отырған жоқсыз. Осы талқылауда айтылатын мақалалар мен жазған мақалалар емес. Мәселе онда емес. Касымов неге ескертусіз басқалардың жазғанын жоя береді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:21, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :::Жоғарыда айтылған газет мақаласына келеді, энциклопедиялық мақала емес. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:51, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :::: Газет мақаласы туралы да энциклопедиялық мақала жазуға болады. Уикипедияда ондай толып жатыр, мысалы: [[:Санат:Мұхтар Әуезов мақалалары]]. Бұларды енді жоймайтын шығарсыз?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:25, 2022 ж. маусымның 14 (+06) == Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы елді мекендері == Салиха ханым, Тарбағатай ауданының орталығы Ақжар болыпты, бұрынғы Ақсуат (Тарбағатай ауданы) атауын Білгіш шежіре мырза Ақсуат (Ақсуат ауданы) дегенге өзгертіпті (бот арқылы бұрынғы сілтемелерді түзетіп шығып ескі атауын жойдым). Ендігі мәселе [[Тарбағатай ауданы]] қарасты елді мекендерде аудан орталығы Ақсуаттан деп сілтеніп тұр. Соның бәрін ретке келтіруге керек сияқты, жұмысты көбейтіп жіберді(((( [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:31, 2022 ж. маусымның 17 (+06) ::Қайырлы күн! Рахмет, Ақсуат ауданын өзгерткеніңіз үшін! Қалай өзгерту орынды деп кейінге қалдырып қойған едім. Ауылдарды ретке келтіріп жатырмын, кейбір ауылдар аудандар арасында қалай бөлінгені туралы белгісіздеу. Мысалы, Көкпекті мен Самар ауданы және Ақсуат пен Тарбағатай аудандары арасында, сайттары әзірге жоқ, басқа информация таба алмадым. Реттеледі біртіндеп, осылай ақпаратпен алмассақ.--Салиха 12:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Сілтемелерді ауыстырып жатырмын, [[Тарбағатай ауданы]]да өңделеді, жалпы [[Шығыс Қазақстан облысы]] бойынша да көптеген өңдеулер бар (атаулары мен айрықтардағы өзгерістер).--Салиха 15:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06) ::Мен де шамам келгенше Шығыс Қазақстанда қалып қойған бір аттас ауыл атауларын ретке келтіріп жатырмын: **** (Глубокое ауданы) → *** (Шығыс Қазақстан облысы). Жалпы Алматы және Шығыс Қазақстан бойынша елді мекендер, өзен көлдер өте көп. Олардың атауларын да емес, санаттарын ретке келтіру керек. Миды ашытатын үлкен жұмыс((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:23, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Ісіңізге сәттілік!--Салиха 13:18, 2022 ж. маусымның 18 (+06) ::[[Құмкөл ауылдық округі]] [[Тарбағатай ауданы]]на жатады ма? Неге ол [[Ақсуат ауданы]]нда тұр? Маған түсініксіз, өңдеуді әзірге тоқтаттым, анықталғанша.--Салиха 14:06, 2022 ж. маусымның 18 (+06) == Шығыс Қазақстан == Қайырлы кеш, мен сіздерге көмектесіп, реттеп жатыр едім. Сіз Абай облысын ретке келтіріп жатыр екенсіз, шығыс Қазақстан қалып қойып жатыр екен. Оны кейін ба, түсінбедім. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:31, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :Сосын ''Санат:Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)'' назар аударып кетсеңіз--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2022 ж. маусымның 22 (+06) ::Оған Абай облысын бітірген соң кірісемін. Мен сіз сияқты бот арқылы өңдеуді білмеймін, сондықтан әр бетті жеке-жеке өңдеп жатырмын.[[File:Face-smile.svg|23px]]--Салиха 11:04, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Қайырлы түн! [[Талдыбұлақ (Қарағанды облысы)]] бетін қорғап қойыпсыз. Өңдейін десем жабық тұр. Енді сол беттегі барлық "Қарағанды"-ларды "Ұлытау"-ға (атауын да) алмастырып жіберсеңіз. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:09, 2022 ж. маусымның 24 (+06) ::Қайырлы күн! Қорғанысын өзгерттім, өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:59, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Дұрыс үлгі жасай алмайды екенсіз == [[Үлгі:Хирургия]] дегенді еш дамытпай тастағаныңыз жаман болды. Негізі, мұндай ұсқынсыз үлгі жасағаннан жасамаған артық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. шілденің 22 (+06) == Оллаберри == Қайырлы кеш, [[Оллаберри]] мақаласындағы <code>[[Сурет:|290px|Оллаберри картада]]</code> деп не үшін шығып тұр. Картада көрсету керек пе? Олай болса, мен істей алмадым, өзіңіз қарап көрсеңіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 21:37, 2022 ж. шілденің 28 (+06) ::Ол жерде карта шығуы қажет. Қойып көріп едім, қойылмады. [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]тан сұраңызшы. Ал суреттің шықпағаны соңғы тік сызық қойылмаған екен. -- Салиха 12:38, 2022 ж. шілденің 29 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} себеп: үлгіні дұрыс толтырмағансыздар) -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:22, 2022 ж. шілденің 29 (+06) ::Түсінікті, рақмет. Бұл үлгімен бірінші рет жұмыс істеп тұрмын. Сондықтан білмейді екенмін. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06) :{{like|username=Салиха}} [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]!--Салиха 17:13, 2022 ж. шілденің 30 (+06) == Шығыс Қазақстан == Саламатсыз, Салиха ханым. Сұрақ/өтініш: ''Шығыс пен Абай облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Білгіш мырзамен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) 229qqiwardnr3plneba5umzj6kh1pcs 3056661 3056370 2022-08-02T05:07:15Z Салиха 17167 /* Шығыс Қазақстан */ wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|2012 жылғы талқылаулар|2013 жылғы талқылаулар|2014 жылғы талқылаулар|2015 жылғы талқылаулар|2016 жылғы талқылаулар|2017 жылғы талқылаулар|2018 жылғы талқылаулар|2019 жылғы талқылаулар|2020 жылғы талқылаулар|2021 жылғы талқылаулар}} == Қасық (ауыл) == Саламатсыз! ''Қасық → Әлжан ана'' деп өзгертіліпті. Өзім көргенмін бірақ шешім бар ма екен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:47, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) :Қайырлы күн! Ауыстырып қойдым.--Салиха 14:56, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) ::Көп рақмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:06, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) == Дауан == Ассслам Алейкум! Посмотрите интервики [[Дауан]] - Қараағашты.--[[Қатысушы:Takhirgeran Umar|Takhirgeran Umar]] ([[Қатысушы талқылауы:Takhirgeran Umar|талқылауы]]) 19:14, 2021 ж. ақпанның 15 (+06) ::Өзгертілді, бірақ Дауан деген де ауыл бар сияқты.., анықтаймын. Түлкібас ауданына хабарласу әзірге мүмкін болмады. --Салиха 14:39, 2021 ж. ақпанның 16 (+06) == Арал == '''Арал''' - Қазақстанның Ақтөбе облысы, Алға ауданындағы жойылған ауыл. Қарахобдин ауылдық округінің құрамына кірді. Халық саны 1999 жылы ауыл тұрғындары 0 адамды құрады<ref>[http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar Итоги Национальной переписи населения 1999 года. Численность и размещение населения в Республике Казахстан (том 2)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017013923/http://www.stat.kz/publishing/DocLib/2000/760175.rar |date=2013-10-17 }}</ref>. --[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:40, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) :::[https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%BB_(%D0%90%D0%BA%D1%82%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C) Арал (Актюбинская область)].--[[Арнайы:Үлесі/195.58.61.66|195.58.61.66]] 05:42, 2021 ж. ақпанның 25 (+06) === Дереккөздер === {{дереккөздер}} == Таңдаулы/жақсы мақала == Саламатсыз! Салиха ханым бізде байқасаңыз таңдаулы/жақсы мақалалар өте сирек жарияланып тұрады. Сізден өтініш (әрине уақыт болып жатса) таңдаулы/жақсы мақалалар жазсаңыз) Көмектесем әрлеуге, үлгіге. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:27, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06) ::Қайырлы күн! Қандай тақырыпқа жазуға болады? --Салиха 11:50, 2021 ж. сәуірдің 20 (+06) :::Өзіңіз қалаған тақықырыпқа. Ғылыми бағытта болса тіпті керемет болар еді) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:29, 2021 ж. сәуірдің 23 (+06) :Жақсы, тырысып көрейін.--Салиха 12:59, 2021 ж. сәуірдің 24 (+06) == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Дереккөз == Саламатсыз. Дереккөздер сөзбен бірге интервалсыз әдемірек көрінеді. Бөлек болып тұрса өзінше бір бөлек сан болып көрінетін сияқты) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:23, 2021 ж. шілденің 5 (+06) :Өңделді.--Салиха 08:52, 2021 ж. шілденің 5 (+06){{like|username=Салиха}} ::Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:47, 2021 ж. шілденің 10 (+06) == Стефания Туркевич == Hello Салиха, Here it is: [[Жоба:Инкубатор/Стефания Туркевич]]. Thank you for helping with this. This is from the English article: [[en: Stefania Turkewich]], and also there is a Russia version of the article: [[ru: Туркевич-Лукиянович, Стефания Ивановна]]. When you finish, can you link it with the other languages? Thank you. [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:40, 2021 ж. қыркүйектің 9 (+06) ::Thank you so much for this, Салиха. It looks great! [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 17:56, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) :I’m always happy to help.--[[Қатысушы:Салиха]] 18:11, 2021 ж. қыркүйектің 10 (+06) ::Hello Салиха, Would it be possible now to delete the tag which keeps popping up: Соңғы рет өңдеген: Kasymov (үлесі, талқылауы) (3x) оның алдында өңдеген: Салиха (үлесі, талқылауы)(?)? Thank you again for all your work on this article. [[Қатысушы:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Қатысушы талқылауы:Nicola Mitchell|талқылауы]]) 18:25, 2021 ж. қыркүйектің 25 (+06) == Өңдеме туралы == Салиха! Сәләматсыз ба? Артық айтсам кешірім өтінем. Мен де қазір тек Атырауға қатысты мақалаларды өңдеп жүрмін. Жақында орталық кітапханадан театр жайлы толық жазылған кітап тауып алдым. Соны пайдаланып театрды толықтыруға бетшені аша алмай жабылып қалғанына түсіне алмай артық кеткен болармын. Түсіністікпен бірлесе жұмыс жасауға қарсы емеспін. Менің қарамағымда тіл мамандары жұмыс жасайды, жазар алдында солармен ақылдасып аламын. Кешегі ескертпеңіздегі сызықша туралы мен солай ойлағам, бірақ егер Режиссері не суретшісі деп тұрса онда -сызықша қойылу керек. Менде Режиссер. одан кейін нүкте қойылып тұр, сондықтан сызықша қойылмайды. Баспадан шыққан кітапта да солай. Оларда да тексерістен өтеді ғой. Ал пробелдерді өзім жақындаттым, себебі алдында арасы алшақ деген ескертпелер болды. Орысша тырнақша дегенге түсінбедік. Мен сізбен бірге жұмыс жасағым келеді, пенсионер адамдарда кей қылықтары болады ғой, тағы да кешірім сұраймын! --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 13:45, 2021 ж. қыркүйектің 13 (+06) == Намыс→Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:09, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы кеш! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:25, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06) : Қосқан пікіріңіз объективті емес деп ойлаймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:42, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06) == Мал күту тақырыбына қызығады екенсіз == Мүмкін сіз [[Зоогигиена|мына мақаланы]] жақсы дәрежеге шығарып, дамытарсыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:30, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06) == Мақала жазуды үйреніп жүргеніңізге рақмет == Сізге тағы бір ұсыныс: [[лактоза]] туралы мақала жазып шығаруға әбден болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:41, 2022 ж. қаңтардың 26 (+06) == [[Кентау қалалық әкімдігі]] == Қайырлы кеш, Салиха ханым, [[Кентау қалалық әкімдігі]]нің [[Ащысай (Кентау қалалық әкімдігі)]], [[Байылдыр]], [[Қарнақ (Түркістан облысы)]], [[Хантағы]] аулдарға бөлінеді, ауылдық округтерге бөлінбейді, мен Кентау қаласында тұрам, сол ауылдарға қарасты мекемеде жұмыс істеймін, ауылдық округтер 1 ауылдан тұрмайды, бірнеше ауыл болу керек, <ref> https://www.gov.kz/memleket/entities/turkestan-kentau-kalasy/about/structure?lang=ru</ref> осы сайт үкіметтің ресми сайты, осы сайт сізге дәлел болар, ауылдар деп өзгерту керек, хантағы, ащысай, қарнақ, байылдыр деген ауылдық округтер жоқ, сол ауылдық округтерді жою керек [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:08, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) [[Кентау]] деген мақаланың орысшасын көрсеңіз, сол жақтада жазылған, ауылдар деп [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 20:17, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) ::Қайырлы күн! Қате оңды болса, өңдеп қойыңыз. Сайттағы мәлімет түсініксіздеу.--Салиха 11:51, 2022 ж. ақпанның 15 (+06) Рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 13:40, 2022 ж. ақпанның 15 (+06) {{дереккөздер}} == Жаңа бастама == Қайырлы түн, Салиха! Сізге өзімнің жаңа бастамамды ұсынғым келеді. Өзіңіз білетіндей, қазақша Уикипедиясындағы мақалалардың сапасы шетелдік бөлімдерден айтарлықтай артта қалып отыр. Көптеген мақалалар қысқа, сапасыз, және әшейін, қалай болса солай жазылған. Мен қазақша бөліміндегі мақалалар сапасын көтеру үшін орыс бөлімінің үлгісі бойынша мақалалар жазу арқылы түзетуге тырысып жатырмын. Алайда, көбірек сапалы мақалаларды жазуға уақыт жетпейді. Сол себепті, [[Уикипедия:Сенімді дереккөздер|Сенімді дереккөздерге]] сүйене отырып, нақты, сапалы мақалалар жаза алатын кем дегенде 5-10 адамнан тұратын топты жинау керек. Менің ойымша, мақала жазуды толығымен реформалау керек: ағылшын тіліндегі үлгіге сәйкес сенімді дереккөздермен сапалы мақалалар жазу. Уикипедия — әркім өз өзгерістерін жасай алатын бос орын. Тәуелсіз сауатты қатысушылар белгілі бір «альянсқа» құрылуы болатын еді. Менің байқауымша, сіз мақала жазу стилін жақсы түсінетін, сонымен қатар шетелдік бөлімдермен таныс білікті қатысушысыз. Сондықтан Мен сізге осы жобаға өзіңіздің жеке салымыныңызды қалдыруға ұсынамын! Сұрақтарыңыз болса сұрай беріңіз! '''PS'''. ''Сізді менің бастамамды қолдайтын және көмек көрсетуге дайын [[Қатысушы:Kasymov|администратор]] ұсынды''. Құрметпен, [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 01:49, 2022 ж. наурыздың 13 (+06) == Білгенге маржан == Сәлеметсіз бе, Салиха ханым, қалыңыз қалай. Сіз Уикипедияда көп мақалалар жазып ат салысып жүрсіз. Енді сол жаңа мақалаларыңыздың арасынан [[Жоба:Білгенге маржан/Ұсыныстар/2022]] айдарына жақсы, қолданушыларға қызықты, пайдалы дәйектеріңізбен бөлісіңіз. Білгенге маржан айдары аз да болса жаңарып тұрсын. Рахмет. Ұсынған ақпаратыңыз жаңа мақалаларға сілтеме тастай отырып ұсынылғаны жөн. Рахмет! [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:48, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) == [[Кентау]] == Қайырлы кеш, Салиха ханым, Кентау қаласын бұғаттаудан ашуды сұраймын, өткені қала әкімі ауысты, аса маңызды болмасада жаңарту жасап тұрған жөн болар. Алдын ала рахмет [[Қатысушы:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерқанат Рыскулбеков|талқылауы]]) 22:22, 2022 ж. наурыздың 19 (+06) == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день, [[Қатысушы:Салиха|Салиха]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:30, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) :Қайырлы күн? Ол қандай разрешение? Салиха 17:11, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) == [[Үш саусақты ергежейлі қосаяқ]] == Мына мақаланы жақсартуға тырысыпсыз. Енді сол бетпен арнайы үлгіні пайдалансаңыз болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 21:04, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Абай облысы == Кеш жарық, Салиха ханым. 3 жаңа/ескі облыс пайда болғалы бері қазуикиге жұмыс артты. Әрине жұмыс өте көп, әрі қиын. Сізден өтініш айрық беттерді түзеткенде алфавиттік реттілігін түзетіп кетсеңіз (Абай облысы енді бірінші тұрады). Мен Алматы мен Жетісу облысын реттеуге тырысамын [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:29, 2022 ж. маусымның 11 (+06) ::Жақсы, рахмет! [[Ақсуат ауданы|Ақсуат ауданы]]н сол бетте жалғастыру керек пе, әлде жаңа бет ашу қажет пе?--Салиха 11:05, 2022 ж. маусымның 11 (+06) :::Білмедім, сол. Қайыр немесе Нұрлан мырзадан сұрап көріңізші (Жетісу облысын жаңадан бастап кетті) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:20, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :::Мен жаңа бет бастамай жалғастырып кетіппін. Қате істемеген шығармын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 20:00, 2022 ж. маусымның 12 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> :Рахмет! Қатысу үшін өтініш бердім. Сіздер (Қазақша Уикипедия администрациясы) қандай талап қоясыздар?--Салиха 13:20, 2022 ж. маусымның 13 (+06) ::Барған адамдар көрген білгенімен бөліссе деген тілек, бұрын да бірнеше рет шетелге конференцияға барған уикипедияшылар болды, бірақ көрген біогенімен тәжірибесімен бөліскен ешкім болмады. Сосын телеграм топқа қосылып алғаныңыз дұрыс болар, жылдам ақпарат алмасқанға жақсы. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:33, 2022 ж. маусымның 13 (+06) Қайырлы күн! Конференцияға қатысуға өтпедім, Wikidata Istanbul бүгін хабарлама жіберді. Салиха 16:06, 2022 ж. шілденің 18 (+06) == Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр == Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. маусымның 13 (+06) :Қайырлы күн! Өзіңіге белгілі Уикипедия ережесі бойынша енгізлген материал энциклопедиялық түрде болмаса, жойылатынын. Жойылған мақала кітап нұсқасы. Сондықтан ондай жағдайға ашуға берілмей, түсіністікпен қарап, кемшілікті жоюдың амалын жасау қажет. Уикипедия - ұрыс орны емес, ереже бойынша.--Салиха 13:24, 2022 ж. маусымның 14 (+06) ::Ендеше Касымов деген неге кемшілікті түзетпей, мақаланы жақсартпай, оны жоя салды? Бұл қазақ лингвистикасының тарихына байланысты деректер оның ойынша құр бос қоқым ба сонда? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:02, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :Қасымов тек ескерту жасайды, сол ескерту бойынша авторлар өздері түзетулер енгізулері қажет. Сіздің енгізген материалдарыңызға көз жүгіртіп өттім, барлығы тартымды, көркемдеуді де жақсы жасайды екенсіз, қуантарлық. Сондықтан тек алға, кемшілікті түсіне білу мәрттік.--Салиха 14:14, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :: Сіз түсініп отырған жоқсыз. Осы талқылауда айтылатын мақалалар мен жазған мақалалар емес. Мәселе онда емес. Касымов неге ескертусіз басқалардың жазғанын жоя береді? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:21, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :::Жоғарыда айтылған газет мақаласына келеді, энциклопедиялық мақала емес. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:51, 2022 ж. маусымның 14 (+06) :::: Газет мақаласы туралы да энциклопедиялық мақала жазуға болады. Уикипедияда ондай толып жатыр, мысалы: [[:Санат:Мұхтар Әуезов мақалалары]]. Бұларды енді жоймайтын шығарсыз?! --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 22:25, 2022 ж. маусымның 14 (+06) == Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы елді мекендері == Салиха ханым, Тарбағатай ауданының орталығы Ақжар болыпты, бұрынғы Ақсуат (Тарбағатай ауданы) атауын Білгіш шежіре мырза Ақсуат (Ақсуат ауданы) дегенге өзгертіпті (бот арқылы бұрынғы сілтемелерді түзетіп шығып ескі атауын жойдым). Ендігі мәселе [[Тарбағатай ауданы]] қарасты елді мекендерде аудан орталығы Ақсуаттан деп сілтеніп тұр. Соның бәрін ретке келтіруге керек сияқты, жұмысты көбейтіп жіберді(((( [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:31, 2022 ж. маусымның 17 (+06) ::Қайырлы күн! Рахмет, Ақсуат ауданын өзгерткеніңіз үшін! Қалай өзгерту орынды деп кейінге қалдырып қойған едім. Ауылдарды ретке келтіріп жатырмын, кейбір ауылдар аудандар арасында қалай бөлінгені туралы белгісіздеу. Мысалы, Көкпекті мен Самар ауданы және Ақсуат пен Тарбағатай аудандары арасында, сайттары әзірге жоқ, басқа информация таба алмадым. Реттеледі біртіндеп, осылай ақпаратпен алмассақ.--Салиха 12:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Сілтемелерді ауыстырып жатырмын, [[Тарбағатай ауданы]]да өңделеді, жалпы [[Шығыс Қазақстан облысы]] бойынша да көптеген өңдеулер бар (атаулары мен айрықтардағы өзгерістер).--Салиха 15:04, 2022 ж. маусымның 17 (+06) ::Мен де шамам келгенше Шығыс Қазақстанда қалып қойған бір аттас ауыл атауларын ретке келтіріп жатырмын: **** (Глубокое ауданы) → *** (Шығыс Қазақстан облысы). Жалпы Алматы және Шығыс Қазақстан бойынша елді мекендер, өзен көлдер өте көп. Олардың атауларын да емес, санаттарын ретке келтіру керек. Миды ашытатын үлкен жұмыс((( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:23, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :Ісіңізге сәттілік!--Салиха 13:18, 2022 ж. маусымның 18 (+06) ::[[Құмкөл ауылдық округі]] [[Тарбағатай ауданы]]на жатады ма? Неге ол [[Ақсуат ауданы]]нда тұр? Маған түсініксіз, өңдеуді әзірге тоқтаттым, анықталғанша.--Салиха 14:06, 2022 ж. маусымның 18 (+06) == Шығыс Қазақстан == Қайырлы кеш, мен сіздерге көмектесіп, реттеп жатыр едім. Сіз Абай облысын ретке келтіріп жатыр екенсіз, шығыс Қазақстан қалып қойып жатыр екен. Оны кейін ба, түсінбедім. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:31, 2022 ж. маусымның 21 (+06) :Сосын ''Санат:Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы)'' назар аударып кетсеңіз--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:00, 2022 ж. маусымның 22 (+06) ::Оған Абай облысын бітірген соң кірісемін. Мен сіз сияқты бот арқылы өңдеуді білмеймін, сондықтан әр бетті жеке-жеке өңдеп жатырмын.[[File:Face-smile.svg|23px]]--Салиха 11:04, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Қайырлы түн! [[Талдыбұлақ (Қарағанды облысы)]] бетін қорғап қойыпсыз. Өңдейін десем жабық тұр. Енді сол беттегі барлық "Қарағанды"-ларды "Ұлытау"-ға (атауын да) алмастырып жіберсеңіз. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:09, 2022 ж. маусымның 24 (+06) ::Қайырлы күн! Қорғанысын өзгерттім, өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:59, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Дұрыс үлгі жасай алмайды екенсіз == [[Үлгі:Хирургия]] дегенді еш дамытпай тастағаныңыз жаман болды. Негізі, мұндай ұсқынсыз үлгі жасағаннан жасамаған артық. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:52, 2022 ж. шілденің 22 (+06) == Оллаберри == Қайырлы кеш, [[Оллаберри]] мақаласындағы <code>[[Сурет:|290px|Оллаберри картада]]</code> деп не үшін шығып тұр. Картада көрсету керек пе? Олай болса, мен істей алмадым, өзіңіз қарап көрсеңіз. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 21:37, 2022 ж. шілденің 28 (+06) ::Ол жерде карта шығуы қажет. Қойып көріп едім, қойылмады. [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]тан сұраңызшы. Ал суреттің шықпағаны соңғы тік сызық қойылмаған екен. -- Салиха 12:38, 2022 ж. шілденің 29 (+06) :{{@|Ұлы Тұран}} себеп: үлгіні дұрыс толтырмағансыздар) -- [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:22, 2022 ж. шілденің 29 (+06) ::Түсінікті, рақмет. Бұл үлгімен бірінші рет жұмыс істеп тұрмын. Сондықтан білмейді екенмін. [[Қатысушы:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] ([[Қатысушы талқылауы:Ұлы Тұран|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06) :{{like|username=Салиха}} [[Қатысушы талқылауы:Kasymov|Kasymov]]!--Салиха 17:13, 2022 ж. шілденің 30 (+06) == Шығыс Қазақстан == Саламатсыз, Салиха ханым. Сұрақ/өтініш: ''Шығыс пен Абай облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Білгіш мырзамен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:49, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) ::Жақсы, жасайық. Жұмысты бөліп беріңіз, бір-бірімізге кедергі келтірмейтіндей.--Салиха 11:07, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) dh6zbploz22q4y53bqj2y19l3ko2fs6 10 229419 3056510 2880589 2022-08-01T16:39:42Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|WRC Ұшқыш}}, {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жағажай волейболшысы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Суға жүзуші}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}, {{tl|Шорт-трекші}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> 5v7c33zi536feep6tmfi059zy7lvstt 3056512 3056510 2022-08-01T16:40:33Z Kasymov 10777 /* Кіріспе бөлімін өңдеді */ wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|WRC Ұшқыш}}, {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Суға жүзуші}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}, {{tl|Шорт-трекші}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> gpjxv5jnaf65hkm6vm7i38961qkwkjl 3056519 3056512 2022-08-01T16:47:29Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|WRC Ұшқыш}}, {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Суда жүзуші}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}, {{tl|Шорт-трекші}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> fi65806uqzkb80ylhsgh06zsdm95nhj 3056521 3056519 2022-08-01T16:47:55Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Суда жүзуші}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}, {{tl|Шорт-трекші}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> k8g80av0qf4e45cvc4dr5370spx5xuk 3056524 3056521 2022-08-01T16:51:41Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Киберспортшы}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Суда жүзуші}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}, {{tl|Шорт-трекші}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> bbw8z62gof90bnwj8qy981o40y9s8ut 3056558 3056524 2022-08-01T17:43:47Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki Бұл үлгі жалпы спортшыларға арналған. Егер нақты спорт түрінен болса, төмендегі үлгілерді қарап көріңіз: {{tl|Баскетболшы}}, {{tl|Бейсболшы}}, {{tl|Биатлоншы}}, {{tl|Бобслейші}}, {{tl|Боксшы}}, {{tl|Допты хоккей ойыншысы}}, {{tl|Волейболшы}}, {{tl|Велошабандоз}}, {{tl|Гандболшы}}, {{tl|Гимнаст}}, {{tl|Дзюдошы}}, {{tl|Жарысушы}}, {{tl|Жеңіл атлетші}}, {{tl|Киберспортшы}}, {{tl|Крикетші}}, {{tl|Коньки тебуші}}, {{tl|Мәнерлеп сырғанаушы}}, {{tl|Мерген}}, {{tl|Регбиші}}, {{tl|Рестлер}}, {{tl|Скелетоншы}}, {{tl|Сноубордшы}}, {{tl|Снукерші}}, {{tl|Спидвей жарыскері}}, {{tl|Суда жүзуші}}, {{tl|Тау шаңғышысы}}, {{tl|Теннисші}}, {{tl|Теннисші-ҮТ}} (үстел теннисі), {{tl|Трапмлиннен секіруші}}, {{tl|Футболшы}}, {{tl|Хоккейші}}, {{tl|Шанамен жарысушы}}, {{tl|Шаңғышы}}, {{tl|Шахматшы}}. == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спортшы |есімі = |шынайы есімі = |суреті = |сурет ені = |сурет тақырыбы = |жынысы = |толық есімі = |туған кездегі есімі = |лақап аты = |азаматтығы = |мамандандыру = |клубы = |туған күні = |туған жері = |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |карьера жылдары = |бапкерлері = |бойы = |салмағы = |атақтары = |медальдары = |ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спортшылар|*]] </includeonly> p6g5nroezqf5vhcmeqrzn0tame6n9q3 1 263779 3056385 2487821 2022-08-01T15:09:52Z Kasymov 10777 Kasymov [[Талқылау:Ақтасты (Қарқаралы ауданы)]] бетін [[Талқылау:Ақтасты (Қарағанды облысы)]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{Қазақстан жобасының мақаласы|деңгейі=|маңыздылығы=}} 7b4a4gnp600p6hvugjf7l8p5ds53yku 0 309208 3056601 2975331 2022-08-01T21:45:01Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Infobox software | name = Oracle Database | logo = [[File:Oracle logo.svg|250px]] | screenshot = | caption = | developer = [[Oracle Corporation]] | latest_release_version = 11''g'' Release 2 (11.2.0.2) | released = | latest_release_version = | latest_release_date = {{release date|2009|09|01}} | latest_preview_version = | latest_preview_date = | release_location = Equitable Auditorium, 787 Seventh Avenue, New York, NY 10019 | genre = Объект-реляциялық дерекқор басқару жүйесі (ORDBMS) | status = Active | programming language = [[Ассемблер]], [[C (бағдарламалау тілі)|C]], [[C++]]<ref>{{cite web | url = http://www.lextrait.com/Vincent/implementations.html | title = The Programming Languages Beacon, v10.0 | first = Vincent | last = Lextrait | month = қаңтар | year = 2010 | accessdate = 14 наурыз 2010 }}</ref> | language = көптілді | Platform = кросс-[[платформалы]] | license = проприетарлы | website = [http://www.oracle.com/us/products/database/overview/index.html Oracle RDBMS] }} '''Oracle Database''' — ''[[Oracle Corporation]]'' фирмасы жасап шығарған [[Объектіге-бағытталған бағдарламалау|объект]]-реляциялық [[дерекқор басқару жүйесі]] (ORDBMS)<ref>{{cite web |url=http://download.oracle.com/docs/cd/E11882_01/appdev.112/e11822/whatsnew.htm#i969790 |title= What's New|author= |date= |work= |publisher= |accessdate=29 қараша 2010}}</ref>. Оның бір ерекше қасиеті — [[үлкен компьютер]]ден бастап шағын [[дербес компьютер]]лердің кез келгенінде жұмыс істей береді.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5</ref> ==Тарихы== ===Корпоративтік/техникалық уақыт кестесі=== * 1977: Ларри Элисон және достары Software Development Laboratories (SDL) мекемесінің негізін құрады. * 1979: жылы компания атауы SDL-ден "Relational Software, Inc." (RSI) деген атауға өзгерді, бұл мекеме жаңа Oracle V2 атты реляциялық дерекқор жүйесін өндірді. The version did not support [[database transaction|transactions]], but implemented the basic [[SQL]] functionality of [[query language|queries]] and [[join (SQL)|joins]]. (RSI never released a version 1 - instead calling the first version ''version 2'' as a [[marketing strategy|marketing gimmick]].)<ref>As Larry Ellison said in an Oracle OpenWorld keynote [http://news.cnet.com/8301-10784_3-9814858-7.html presentation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121025173934/http://news.cnet.com/8301-10784_3-9814858-7.html |date=2012-10-25 }} on 11 қараша 2007: "Who'd buy a version 1.0 from four guys in California?"</ref> * 1982: RSI in its turn changed its name, becoming known as "[[Oracle Corporation]]",<ref name="autogenerated2">[http://www.oracle.com/oramag/profit/07-may/p27anniv_timeline.pdf Oracle.com]</ref> to align itself more closely with its flagship product. * 1983: The company released Oracle version 3, which it had re-written using the [[C (programming language)|C programming language]] and which supported <code>[[Commit (data management)|COMMIT]]</code> and <code>[[Rollback (data management)|ROLLBACK]]</code> functionality for transactions. Version 3 extended platform support from the existing [[Digital Equipment Corporation|Digital]] [[VAX/VMS]] systems to include [[Unix]] environments.<ref name="autogenerated2" /> * 1984: Oracle Corporation released Oracle version 4, which supported [[consistency model|read-consistency]]. * 1985: Oracle Corporation released Oracle version 5, which supported the [[client–server model]]—a sign of networks becoming more widely available in the mid-1980s. * 1986: Oracle version 5.1 started supporting [[distributed computing|distributed]] queries. * 1988: Oracle RDBMS version 6 came out with support for [[PL/SQL]] embedded within [[Oracle Forms]] v3 (version 6 could not store PL/SQL in the database proper), row-level [[lock (computer science)|locking]] and hot [[backup]]s.<ref>Compare [http://www.oracle.com/oramag/profit/07-may/p27anniv_timeline.pdf Oracle.com]</ref> * 1989: Oracle Corporation entered the [[application software|application products]] market and developed its [[Enterprise resource planning|ERP]] product, (later to become part of the [[Oracle E-Business Suite]]), based on the Oracle relational database. * 1990: the release of [[Oracle Applications]] release 8<ref name="autogenerated2" /> * 1992: Oracle version 7 appeared with support for [[referential integrity]], [[stored procedure]]s and [[database trigger|triggers]]. * 1997: Oracle Corporation released version 8, which supported [[Object-oriented programming|object-oriented]] development and [[multimedia]] applications. * 1999: The release of Oracle8''i'' aimed to provide a database inter-operating better with the [[Internet]] (the ''i'' in the name stands for "Internet"). The Oracle8''i'' database incorporated a native [[Java Virtual Machine|Java virtual machine]] ([[Oracle JVM]], also known as "Aurora").<ref> {{cite book | last = Harrison | first = Guy | title = Oracle SQL high-performance tuning | url = http://books.google.com/books?id=bh6CLbeKQ4QC | accessdate = 2011-01-20 | edition = 2 | series = Prentice Hall PTR Oracle series | year = 2001 | publisher = Prentice Hall PTR | isbn = 978-0-13-012381-7 | page = 590 | page = 630 | quote = Aurora[:] The name of the Java Virtual Machine (JVM) incorporated into Oracle8i. }} </ref> * 2000: Oracle E-Business Suite 11''i'' pioneers integrated enterprise application software<ref name="autogenerated2" /> * 2001: Oracle9''i'' went into release with 400 new features, including the ability to read and write [[XML]] documents. 9''i'' also provided an option for [[Oracle RAC]], or "Real Application Clusters", a [[computer cluster|computer-cluster]] database, as a replacement for the [[Oracle Parallel Server]] (OPS) option. * 2002: the release of Oracle 9i Database Release 2 (9.2.0)<ref> {{cite book | last = Gennick | first = Jonathan | authorlink = | title = Oracle SQL*Plus: The Definitive Guide | url = http://books.google.com/books?id=aDHKcmoCTPEC | accessdate = 2012-08-03 | edition = 2 | series = Definitive Guides | year = 2004 | publisher = O'Reilly Media, Inc. | isbn = 9780596007461 | pages = 9–10 | pages = 592 | quote = ''i''SQL*Plus was expanded to most other operating systems in 2002 with the release of Oracle 9i Database Release 2. }} </ref> * 2003: Oracle Corporation released Oracle Database 10''g'', which supported [[regular expressions]]. (The ''g'' stands for "grid"; emphasizing a marketing thrust of presenting 10''g'' as "[[grid computing]] ready".) * 2005: Oracle Database 10.2.0.1—also known as Oracle Database 10''g'' Release 2 (10''g''R2)—appeared. * 2006: Oracle Corporation announces [[Unbreakable Linux]]<ref name="autogenerated2" /> and acquires i-flex * 2007: Oracle Database 10''g'' release 2 sets a new [[world record]] TPC-H 3000 GB [[benchmark (computing)|benchmark]] result<ref>{{cite web |url=http://www.itmanagement.com/press-releases/oracle-tpc-h-record-060806/ |title=Oracle Database 10''g'' Sets New Record for TPC-H Three TB Benchmark |accessdate=2008-01-31 |work= }}</ref> * 2007: Oracle Corporation мекемесі [[Linux]] және [[Microsoft Windows]] ОС-нде жұмыс істейтін Oracle Database 11''g'' дерекқор базасын өндірді. * 2008: Oracle Corporation [[BEA Systems]] мекемесін сатып алды. * 2010: Oracle Corporation [[Sun Microsystems]] мекемесін сатып алды. * 2011: Oracle Corporation веб контент менеджмент жүйесі [[FatWire]] Software мекемесін сатып алды. ==Дереккөздер== <references/> {{Oracle}} {{Дерекқор басқару жүйесі}} {{Дерекқор}} {{wikify}} [[Санат:Дерекқор]] [[Санат:Ақпараттану]] [[Санат:Компьютерлік техника]] {{Stub}} i4qbrmi7f7jzy1lmr53upuovhunk9l0 0 419847 3056671 3036844 2022-08-02T05:30:47Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{АҚШ штаты |атауы = Аризона |шынайы атауы = State of Arizona |ту = Flag of Arizona.svg |белгісі = Arizona-StateSeal.svg |карта = Map of USA AZ.svg |лақапаты = «Үлкен каньон штаты» |ұраны = {{lang-la|Ditat Deus}} |әні = |астанасы = [[Финикс]] |ірі қаласы = [[Финикс]] |ірі қалалары = |тұрғыны = 6 482 505 |санақ жылы = 2011 |тығыздығы = 21,96 |тұрғыныОрны =16 |ауданы = 295 254 |құрлық ауданы = |су ауданы = |су пайызы = 0,32 |ауданыОрны = 6 |ені = 500 |ұзындығы = 645 |ендік1 = 31°20' |ендік2 = 37° |бойлық1 = 109°3' |бойлық2 = 114°50' |максимал биіктігі = 3852 |орташа биіктігі = 1250 |минимал биіктігі = 22 |штат реті = 48 |штат стасусы = [[14 ақпан]] [[1912 жыл]]ы |штатқа дейін = |губернаторы = [[Брюэр, Джанис Кэй Дринквайн|Джейн Брюэр]] |вице губернаторы = |заң шығару органы = Аризона Легислатура |жоғарғы палатасы = Аризона Сенаты |төменгі палатасы = Аризона өкілдер палатасы |сенат мүшелері = |уақыт белдеуі = [[UTC]]-7 |автомобиль коды = |домені =AZ, Ariz., US-AZ |сайты = http://az.gov/ |ортаққордағы санаты= Arizona |түсініктемелер = }} '''Аризона''' ({{lang-en|Arizona}}, ({{IPA|[ɛrɪˈzoʊnə]}}; {{IPA|[ærɪˈzoʊnə]}}; {{lang-nv|Hoozdo Hahoodzo}}) — [[Америка Құрама Штаттары]]ның 48- [[АҚШ штаттары|штаты]]. Елдің оңтүстік-батысында орналасқан. [[Юта|Ютмен]], [[Колорадо]] және [[Нью-Мексикомен]] бірге «[[Төрт бұрыш|төрт бұрыш штаттары]]» санына кіреді . Штаттың астанасы және ірі қаласы — [[Финикс]] (Phoenix). Население штата в 2011 жылғы жағдаймен штаттың халқы 6 482 505 тұрғын — бұл көрсеткішпен Аризона АҚШ-та 16-орында. Аризонаның климаты қысы ерекше жұмсақ және жылдың жазғы уақытында жоғары температуралы. == Халқы == [[Сурет:Arizona population map.png|right|thumb|230px|Халық тығыздығы картасы]] АҚШ халық санағы бюросының дерегі бойынша 2011 жылдың 1 маусымында Аризона халқы 6 482 505 адам; 2010 жылғы санақпен салыстырғанда 1,42 %-ке өскен.<ref name=PopEstUS>{{cite web|url=http://www.census.gov/popest/data/state/totals/2011/tables/NST-EST2011-01.csv|title=Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: сәуір 1, 2010 to шілде 1, 2011|format=[[comma-separated values|CSV]]|work=2011 Population Estimates|publisher=АҚШ халық санағы бюросы, Population Division|date=желтоқсан 2011|accessdate=желтоқсан 21, 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/65BI9D3Xm|archivedate=2012-02-03}}</ref>. Финикс метрополисінің халық саны 1991 ден 2001 жылға дейін 45,3 % өскен, Аризона 90-жылдарда халықы ең жоғары өскен екінші штат болып саналды (Невада штаты бірінші болды).<ref>«[http://www.census.gov/population/cen2000/phc-t3/tab05.txt Ranking Tables for Metropolitan Areas: 1990 and 2000].» ''АҚШ халық санағы бюросы.'' сәуір 2, 2001. Тексерілген шілде 8, 2006.</ref>. Қазіргі уақытта Финикса метрополисі халық саны 4,3 млн адамнан асқан. Аризонаның 58 %-ке жуық халқы 100 мың адамнан көп тұратын қалаларда өмір сүреді (елдің барлық штаттарының арасындағы ең жоғарғы көрсеткіш). 2010 жылғы санақ бойынша штаттың нәсілдік үлесі келесідей: ақ нәсіл (73 %), афроамерикандықтар (4,1 %), байырғы америкалықтар (4,6 %), азиялықтар (2,8 %), гавайлықтар және мұхиттық аралдардың байырғы халықтары (0,2 %), басқа нәсіл өкілдері (11,9 %), екі және одан көп нәсілділер немесе аралас нәсілдер — [[мулаттар]], [[метистер]] (3,4 %)<ref>[http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_PL_QTPL&prodType=table American FactFinder — Results]</ref>. 2009 жылғы дерек бойынша Аризона халқының шығу тегі: мексикандықтар (27,4 %), немістер (16 %), ирландықтар (10,8 %), ағылшындар (10,1 %), итальяндар (4,6 %)<ref>{{cite web|author=American FactFinder, United States Census Bureau|url=http://factfinder.census.gov/servlet/ADPTable?_bm=y&-context=adp&-qr_name=ACS_2009_3YR_G00_DP3YR2&-ds_name=&-gc_url=null&-tree_id=3309&-redoLog=false&-geo_id=04000US04&-format=&-_lang=en|title=Arizona – Selected Social Characteristics in the United States: 2007-2009|publisher=Factfinder.census.gov|date=|accessdate=2011-11-2|archiveurl=http://www.webcitation.org/65BoyCBtP|archivedate=2012-02-04}}</ref>. Аризонада үндіс тілімен сөйлейтін адам саны бойынша барлық 48 континентальды штаттар арасында арасында ең көп штат болып есептеледі. 85 мыңға жуық адам [[Навахо (тіл)|навахо]] тіліде сөйлейді және 10,4 мың адам [[батыс-апач тілі|батыс-апач]] тілінде сөйлейді. Аризоналық [[Апач (округ)|Апач]] округында үндіс тілін сақтаушылар АҚШ бойынша ең көп шоғырланған<ref>[http://www.upi.com/Top_News/US/2011/12/11/Arizona-has-most-Indian-language-speakers/UPI-82861323650994/#ixzz1gM3HQRxc Arizona has most Indian language speakers]. upi.com Accessed 2011-12-12.</ref> 2010 жылы штатты құпия қоныстанушылар 7,9 % болды (екінші елдегі ең жоғары көрсеткіш)<ref>{{cite news | first=Peter | last=Slevin | title=New Arizona law puts police in 'tenuous' spot | url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/graphic/2010/04/29/GR2010042904397.html?sid=ST2010042905051|work=Washington Post | location=Washington, DC | pages= A4 | date=сәуір 30, 2010 | id= }}</ref>. 2005—2007 жылдары штаттың халқының 72,1 % үйде тек қана ағылшынша; 21,7 % — испанша сөйлескен . '''Халық санының динамикасы:''' * 1950: 749 587 адам * 1960: 1 302 161 адам * 1970: 1 745 944 адам * 1980: 2 718 215 адам * 1990: 3 665 228 адам * 2000: 5 130 632 адам * 2010: 6 392 017 адам<ref>[http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php Resident Population Data — 2010 Census<!-- Bot generated title -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110817034911/http://2010.census.gov/2010census/data/apportionment-pop-text.php |date=2011-08-17 }}</ref> '''Халықтың дін тұтынушылар құрамы:''' * [[католиктер]] — 29 % * дінсіздер [[атейстер]] — 17 % * [[евангель христиандары]] — 10 % * [[баптисттер]] — 8 % * [[мормондар]] — 6 % * [[методисттер]] — 5 % * қалғаны — 25 %<ref>{{cite web|url=http://religions.pewforum.org/pdf/report-religious-landscape-study-full.pdf|date=2008-02|accessdate=2009-10-13|publisher=The Pew Forum|title=U.S. Religious Landscape Survey|format=PDF|archiveurl=http://www.webcitation.org/65BoyjUyV|archivedate=2012-02-04}}</ref> Аризонада 50 мыңға дейін орыстілді тұрғындар өмір сүреді<ref>[http://russianlibraryclub.com/about_club.html Сайт Русской библиотеки-клуба в Финиксе, Аризона.]</ref>. == Географиясы == [[Сурет:USA 10187 Horseshoe Bend Luca Galuzzi 2007.jpg|thumb|left|220px|[[Подкова (Колорадо)|Колорадо өзенінің иілісі]]]] [[Сурет:GrandCanyon-micio-1.jpg|thumb|left|220px|[[Гранд-Каньон|Үлкен каньон]]]] [[Сурет:Barringer Meteor Crater, Arizona.jpg|220px|left|thumb|[[Аризоналық кратер]]]] Аризона АҚШ-тың оңтүстік -батысында орналасқан, батысында [[Калифорния]]мен және [[Невада]]мен, солтүстігінде — [[Юта]]мен, солтүстік-шығысында — [[Колорадо]]мен, шығысында — [[Нью-Мексико]], оңтүстігінде — [[Мексика]]мен шекараласады. Штаттың территориясының аумағы 295 254 км² (елдің штаттарының ішінде 6-орында). Штат территориясының едәуір бөлігін тау, үстірт және шөл алып жатыр. Аризонада орасан зор сары қарағайлы массиві орналасқан. Штаттың солтүстігінде Колородо өзені және ондағы Үлкен каньон орналасқан. Юго-западную часть Аризоны оңтүстік-батыс жағында Сонара шөлі, Финикс, Тусон және Юма қалалары орналасқан. ==Графтықтары {{lang-en|Counties}}== Аризона графтықтарға бөлінеді. 1983 жылы штат 15 графтықа бөлінген. {| class="wikitable collapsible" style="margin:lem; margin-top:0;" !colspan="7" style="white-space: nowrap;" |Аризона графтықтары |- !Графтың аты!! Графтық орталығы !! Орнаған жылы !! Халық саны (2010)<ref>[http://2010.census.gov/news/xls/mail_part_rates.xls "Table 1. The Counties and the Most Populous Incorporated Places in 2010 in Arizona: 2000 and 2010". U.S. Census Bureau. Retrieved қаңтар 8, 2012.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111017151328/http://2010.census.gov/news/xls/mail_part_rates.xls |date=2011-10-17 }}</ref>!! Үлесі !! Аумағы (кв. миль.) !! Үлесі |- |[[Apache County, Arizona|Apache]]||[[St. Johns, Arizona|St. Johns]]||1879||71,518||1.12 %||11,218||9.84 % |- |[[Cochise County, Arizona|Cochise]]||[[Bisbee, Arizona|Bisbee]]||1881||131,346||2.05 %||6,219||5.46 % |- |[[Coconino County, Arizona|Coconino]]||[[Flagstaff, Arizona|Flagstaff]]||1891||134,421||2.10 %||18,661||16.37 % |- |[[Gila County, Arizona|Gila]]||[[Globe, Arizona|Globe]]||1881||53,597||0.84 %||4,796||4.21 % |- |[[Graham County, Arizona|Graham]]||[[Safford, Arizona|Safford]]||1881||37,220||0.58 %||4,641||4.07 % |- |[[Greenlee County, Arizona|Greenlee]]||[[Clifton, Arizona|Clifton]]||1909||8,437||0.13 %||1,848||1.62 % |- |[[La Paz County, Arizona|La Paz]]||[[Parker, Arizona|Parker]]||1983||20,489||0.32 %||4,513||3.96 % |- |[[Maricopa County, Arizona|Maricopa]]||[[Phoenix, Arizona|Phoenix]]||1871||3,817,117||59.72 %||9,224||8.09 % |- |[[Mohave County, Arizona|Mohave]]||[[Kingman, Arizona|Kingman]]||1864||200,186||3.13 %||13,470||11.82 % |- |[[Navajo County, Arizona|Navajo]]||[[Holbrook, Arizona|Holbrook]]||1895||107,449||1.68 %||9,959||8.74 % |- |[[Pima County, Arizona|Pima]]||[[Tucson, Arizona|Tucson]]||1864||980,263||15.34 %||9,189||8.06 % |- |[[Pinal County, Arizona|Pinal]]||[[Florence, Arizona|Florence]]||1875||375,770||5.88 %||5,374||4.71 % |- |[[Santa Cruz County, Arizona|Santa Cruz]]||[[Nogales, Arizona|Nogales]]||1899||47,420||0.74 %||1,238||1.09 % |- |[[Yavapai County, Arizona|Yavapai]]||[[Prescott, Arizona|Prescott]]||1865||211,033||3.30 %||8,128||7.13 % |- |[[Yuma County, Arizona|Yuma]]||[[Yuma, Arizona|Yuma]]||1864||195,751||3.06 %||5,519||4.84 % |- | colspan="2" style="text-align:center;"| Барлығы: 15 | |6,392,017 | |113,997 | |} == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == ===Штаттың ресми үкімет вебсайты=== * [http://www.az.gov/ Official Website of the State of Arizona] ===Басқа дереккөздер=== * [http://www.loc.gov/rr/program/bib/states/arizona/index.html Arizona State Guide, from the Library of Congress] * [https://web.archive.org/web/20020819164839/http://www.bea.doc.gov/bea/regional/map/map.asp?po=AZ Arizona Regional Accounts Data] * [http://www.fedstats.gov/qf/states/04000.html Arizona Demographic Data from FedStats] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030421010246/http://www.fedstats.gov/qf/states/04000.html |date=2003-04-21 }} * [http://www.azcommerce.com/SiteSel/Profiles/Community+Profile+Index.htm Community profiles] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201035834/http://www.azcommerce.com/SiteSel/Profiles/Community+Profile+Index.htm |date=2017-12-01 }} from Arizona Department of Commerce * [http://www.arizonaindicators.org/ Arizona Indicators, state's central resource for information on a wide range of topics] * [http://www.eia.gov/state/state-energy-profiles.cfm?sid=AZ Energy Data & Statistics for Arizona] * [http://wikis.ala.org/godort/index.php/Arizona Arizona State Databases] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171109085739/http://wikis.ala.org/godort/index.php/Arizona |date=2017-11-09 }} – Annotated list of searchable databases produced by Arizona state agencies and compiled by the Government Documents Roundtable of the American Library Association. * [http://www.lib.az.us/ Arizona State Library, Archives and Public Records] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040626115848/http://www.lib.az.us/ |date=2004-06-26 }} * [http://www.usgs.gov/state/state.asp?State=AZ USGS real-time, geographic, and other scientific resources of Arizona] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111205214500/http://www.usgs.gov/state/state.asp?State=AZ |date=2011-12-05 }} * [http://www.ers.usda.gov/statefacts/az.htm Arizona State Facts] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150505060710/http://www.ers.usda.gov/StateFacts/AZ.htm |date=2015-05-05 }} * [http://www.arizonaslist.com/ Arizona Classifieds] * [http://morrisoninstitute.asu.edu/ Morrison Institute for Public Policy, independent research and analysis center for Arizona public policy and issues] * {{dmoz|Regional/North_America/United_States/Arizona}} ===Туризм ақпараттары=== * [http://www.arizonaguide.com/ Official Arizona Office of Tourism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030220022708/http://arizonaguide.com/ |date=2003-02-20 }} * [http://www.azgfd.gov/ Arizona Game & Fish Department (Hunting, Boating & Fishing)] * [http://azstateparks.com/index.html Arizona State Parks] * [http://www.nps.gov/history/nr/travel/amsw/ American Southwest, a National Park Service ''Discover Our Shared Heritage'' Travel Itinerary] * [http://havasucityguide.com/ Lake Havasu Arizona's playground] * [[dmoz:Regional/North America/United States/Arizona/|Arizona Open Directory Project DMOZ]] {{АҚШ әкімшілік бөлінуі}} [[Санат:АҚШ штаттары]] 7rpw993rwvuh3ozzec67xp4h1ut8stj 10 479347 3056359 2351936 2022-08-01T14:23:50Z Kasymov 10777 Kasymov [[Үлгі:Спорттық жарыстар/doc]] бетін [[Үлгі:Спорттық жарыс/doc]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{ Спорттық жарыстар |Атауы = |Эмблема = |Өлшемі = |Сурет сипаттамасы = |Қала = |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = |Жабылуы = |Стадион = |Алдыңғы = |Келесі = }}<includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спорттық жарыстар|*]] </includeonly> 63wgfg9yxvizlnzxfl8ep2xd5001k4u 3056362 3056359 2022-08-01T14:26:59Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki == Көшіріп алу үшін == <pre>{{Спорттық жарыс |Атауы = |Эмблема = |Өлшемі = |Сурет сипаттамасы = |Қала = |Елдер = |Спортшылар = |Медальдар = |Ашылуы = |Жабылуы = |Мерзімі = |Стадион = |Алдыңғы = |Келесі = |Ортаққор = }}</pre> <includeonly> [[Санат:Үлгілер-инфобокстар:Спорттық жарыстар|*]] </includeonly> rdlm9y37pxasiux6w8djhmnnx46lih7 0 480974 3056656 2910943 2022-08-02T04:04:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Сахаби |Есімі = Аммар ибн Ясир |Шынайы есімі = عمار بن یاسر |Суреті = عمار بن ياسر.png |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = |Туған күні = 570 |Туған жері = Мекке |Қайтыс болған уақыты = 657 |Қайтыс болған жері = Сиффин |Ғылыми аясы = |Жерленген орны = |Әкесі = |Анасы = |Жұбайы = |Ұлдары = |Қыздары = |Ұлты = Араб |Жұмыс орны = |Ислам тарихы = [[Мұхаммад]] {{салауат}} |Шайқастары = |Негізгі жетістіктері = |Ол тұралы айтылды = |Атақты шәкірттері = |Уикидәйек = |Уикиқайнар = }} {{Ислам}} '''ʻАммар ибн Яассир бин ʿĀмир Мāлик Aбул-Яқзаāн''' ({{lang-ar|عمار بن یاسر}}) — Меккеден һижрат еткен мұхажирин сахабалардың бірі<ref>[http://www.al-islam.org/peshawar/7.2.html Seventh Session, Part 2<!-- Bot generated title -->]</ref>. ==Ерте өмірі== ==Сиффин== == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сыртқы сілтемелер == * [https://web.archive.org/web/20091021114751/http://geocities.com/Tokyo/Spa/7220/ammar.html The Great Sahabai Ammar ibn Yasir]( 2009-10-25) *http://al-islam.org/restatement/71.htm *http://al-islam.org/slavery/4.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110807053919/http://www.al-islam.org/slavery/4.htm |date=2011-08-07 }} *Arabic [http://www.rafed.net/books/seara/ammar/ كتاب سلسلة الأركان الاربعة ـ عمار بن یاسر ] *http://www.ezsoftech.com/stories/companion6.asp {{Сахабалар}} 9bw8xtxmj0nmvrfm5x5kbcyvt1zffhp 0 483370 3056606 2980942 2022-08-01T22:03:54Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Zend Engine''' — ашық кодты виртуалды машина, [[PHP]] тілінің негізгі интерпретаторы ретінде танылады. == Тарихы == === Zend engine 1 === 1997 жылы PHP 3.0 шыққанда Энди Гутманс және Зеев Сураскигод код модульдігін жақсартуды және өнімділігін арттыру мақсатында PHP өзегін дамытуды бастады<ref name="zend_com_php">{{cite web|url=http://www.zend.com/en/community/php|title=PHP and Zend Engine - Zend Contributions to PHP - Zend.com|lang=en|accessdate=2009-11-17|archiveurl=http://www.webcitation.org/66pm6eXrT|archivedate=2012-04-11}}</ref>. 1999 жылдың отасында бірінші Zend Engine дайындалды, оған негізделген PHP 4.0 2000 жылы шықты. === Zend engine 2 === Zend Engine 2 бүгінгі күн PHP 5–тің негізі болып табылады. Бұл негізде объектке–негізделген бағдарламалау моделі қолданылады. === Zend engine 3 === Zend Engine 3 дамытылуда, ол PHP 6–дің негізі болып табылады. == Дереккөздер == <references/> == Тағы қараңыз == * [[PHP]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.zend.com/en/community/php PHP and Zend Engine]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120407115636/http://www.zend.com/en/community/php/ |date=2012-04-07 }} * [http://ua.php.net/manual/en/internals2.php PHP at the Core: A Hacker's Guide to the Zend Engine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090918200659/http://ua.php.net/manual/en/internals2.php |date=2009-09-18 }} {{PHP}} [[Санат:PHP]] [[Санат:Виртуалды машиналар]] dtuysd8hlcbe7i1f38hmkn5wxzxl06f 0 483614 3056316 2974925 2022-08-01T13:23:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{жж|Бейтараптылығы сақталмаған уағыз}} {{қарсылық}} {{Құран Кәрім}} '''Құран тарихы''' — мұсылмандардың қасиетті кітабы [[Құран]] Кәрімнің Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} және әділетті халифа [[Әбу Бәкр]]дің кезінде парақтарға жиналуы туралы және үшінші халифа [[Осман ибн Аффан]]ның кезінде Құранның бір нұсқа ретінде қабылдануы туралы баяндайды. === Аянның басталуы === Алланың елшісі [[Мұхаммед]]тің {{сас}} пайғамбарлығы ол 40 жасқа толғанда басталып, келесі 23 жыл бойы өмірінің ақырына шейін созылды. Ол пайғамбарлық кезеңінің алғашқы 13 жылын [[Мекке]]де, қалған 10 жылын [[Медине]] қаласында өткізді. Ең алғашқы уахи Мекке маңындағы Нұр тауындағы Хира үңгірінде дүйсенбі күні, 17, 21 немесе 24 [[рамазан]]да (милади күнтізбе бойынша [[620 жыл]]дың [[10 тамыз]]ын) және [[шииттер]]дің пайымдаунша [[Раджаб]] айының 27 жұлдызында түскен. Иман келтіргендердің анасы [[Айша]] {{РАА}}айтқан: {{cquote|Аллаһтың елшісіне уахидың түсуі түсіндегі жақсы аяндардан басталды. Және ол (аянды) көргенде, олар таң шапағы сияқты келетін еді. Одан кейін оның жүрегіне оңашалануға деген сүйіспеншілік орнатылды да, ол отбасына қайтқысы келгенше Хира тауындағы үңгірде Аллаһқа құлшылық ету арқылы көп түндер бойы салихалы амалдар жасап, оңашалана бастады. Әдеткіде ол керек-жарақтарын алып, олар біткенде [[Хадиша]]ға қайтып келіп келесі оңашалануға керек-жарақты алатын еді. Сонымен, ол Хира үңгірінде болғанда, оған ақиқат ашылды. Оған періште келіп: «Оқы» деді. Ол: «Мен оқу білмеймін» деп жауап қатты. Пайғамбар айтатын еді: «Сонда ол мені ұстап алды да, мен булыққанша қысты. Сосын ол мені жіберіп „Оқы!“ деп айтты. Мен: „Мен оқу білмеймін“ деп айттым. Сонда ол мені екінші қайтара булыққанша қысып, сосын жіберіп қайтадан: „Оқы“ деп айтты. Мен қайтадан: „Мен оқу білмеймін“ деп айттым. Сонда ол мені үшінші мәрте қысып, сосын жіберіп: '''„Жаратқан Раббыңның атымен оқы! Ол адамды ұйыған қаннан жаратты. Оқы, сенің Раббың Ең Жомарт“''' {{коммент|деді|Аләқ сүресі}}». Жүрегі қорқынышқа толған Аллаһтың елшісі Хадишаға оралып: «Мені бүркеңдер! Мені бүркеңдер!» деді. Оны бүркеп, қорқынышы кеткен соң, ол Хадишаға болған оқиғаны айтып: «Мен өзім үшін қорқамын» деді. Хадиша оған: «Жоқ! Аллаһ сізді ешқашан масқара қылмайды! Себебі сен туыстық қатынасты үзбейсіз, ауырлықты жеңіл етесіз, жоқ-жітіктеге көмектесесіз, адамдарға қонақжайлық көрсетесің және қиыншылықты көтеруге көмектесесіз» деді.<ref>«Фатх әл-Бари», 1 т., 29-30 бб.; [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]]</ref>|type = 2}} Бұл оқиғадан кейін Хадиша Мұхаммед пайғамбармен {{сас}} бірге немере ағасы Уарақа ибн Нәуфалға барады. Ол [[христиан діні]]н қабылдап, [[Інжіл]]ден яһудилердің жазуы арқылы керек нәрселерін жазатын болған. Бұл кезде ол жасы үлкен қарт еді. Мұхаммед {{сас}} пайғамбардан болған оқиғаның сипатын естіген соң, ол оған [[Мұса пайғамбар]]ға жіберілген құпиялардың сақшысы (''Намус'') келген екенін айтады. Сонымен қоса ол болашақта халқынан қуғын-сүргінге ұшырайтынын ескертеді, себебі кімде кім бұндай затпен халқына келсе, олар онымен жауласатын еді. Бірінші аяннан кейін Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} біршама уақыт бойы уахи түспейді. Кейбір ғалымдар бұл үзіліс үш жылға созылды дейді, бірақ оның алты ай екенін тұжырымдаған ғалымдар да болған. Бірақ уахидың түспеуі деген Құранның аяттарының түспегенін білдіреді, ал Жәбірейіл оған келген жоқ дегенді емес<ref>«Фатх әл-Бари» (1/37)</ref>. Джабир ибн Абдуллаһтан келген хадисте Пайғамбар {{сас}} айтқан: {{cquote| Бірде мен жолда келе жатып аспаннан дауыс естідім. Мен басымды көтеріп, маған Хира тауында келген періштенің аспан мен жердің арасында тақ үстінде отырғанын көрдім. Мен одан қорықтым да, үйіме қайтып: «Мені ораңдар, мені ораңдар» дедім. Содан кейін Аллаһ «Йә оранған! Тұр да ескерт! Раббыңды ұлықта! Киіміңді тазала! Және жамандықтан аулақ бол!» ([[Муззәммил сүресі]]) деген аяттарды түсірді<ref>«Сахих әл-Бұхари» (4), «Сахих Муслим» (161)</ref>. | type = 2}} Бұл аяттар Хира үңгіріндегі [[Аләқ сүресі]]нің алғашқы аяттарынан кейінгі алғашқы аян болды. Ғалымдар Мұхаммед пайғамбар {{сас}} Аләқ сүресінің алғашқы аяттарының түсуімен пайғамбар, Муззәммил сүресінің аяттарының түсумен елші (расул) болды деп есептейді<ref>«Усуль фит-тафсир», ''Мұхаммед әл-Усәймин''</ref>. Мұхаммед пайғамбардың Меккеде өмір сүрген 13 жылда 83 немесе 85 сүре түскен<ref>{{cite web |url = http://www.islamweb.net/fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=99524 |title = مركز الفتوى: عدة السور التي نزلت بمكة والمدينة |author = |date = |work = Islamweb.net |publisher = |accessdate = 2007-03-27 |lang = ar }}</ref>, олардың ең алғашқысы Аләқ сүресі, ал ең соңғысы әл-Муминун немесе әл-Анкәбут сүресі саналады. [[Құрайыш]] тайпасының қысымы төзімсіз болып кеткесін Мұхаммед пайғамбар {{сас}} Ясриб қаласына [[һижра]] жасауға мәжбүр болады. Содан бері ол қала «Мәдина ән-нәбәуийа» ([[Медине]]) деп аталатын болды. Мединеде түскен сүрелер саны 31 немесе 29 сүре деп есептеледі. Мединеде түскен алғашқы сүре [[әл-Мутаффифин сүресі]], ал соңғы сүре [[Тәубе сүресі]] болды. Бірақ [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]]дің «[[Сахих әл-Бұхари]]ге» жазған түсініктемесінде Мединедегі ең алғашқы сүре [[Бақара сүресі]] болғаны айтылған, ал ән-Насафидің тәпсірінде ең алғашқы Мединелік сүре [[Қадр сүресі]] делінген. === Құран түсірілуінің сипаты === Уахи [[Мұхаммед]] пайғамбарға {{сас}} Аллаһтан әртүрлі сипатта келетін болған. Ең алғашқы аяндарды ол түсінде көріп, олар таңның атуы секілді орындалатын болған. [[Уахи]]дың бұл түрі оған пайғамбарлық міндеті жүктелмей тұрып келген. '''Уахидың екінші кейіпі''' — иландыру. [[Жәбірейіл]] періште уахиды Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} иландырып, ол оның ақылы мен жүрегіне жететін болған. Әбу Умамадан келген хадисте Мұхаммед пайғамбар {{сас}} айтқан: {{cquote|Шын мәнінде қасиетті рух маған адамның өз пешенесіне жазылған ризығын бітірмейінше өлмейтінін иландырды...<ref>«Хилйат әл-аулия», Әбу Нуғайм</ref>| type = 2}} '''Үшінші түрі''' — періштенің адам кейібінде келіп, Аллаһтың аянын жеткізуі. Оның мысалы ретінде [[Омар ибн әл-Хаттаб]]тан [[имам Муслим]] келтіретін «Жәбірейіл хадисы» деген атпен танымал хадис. Ол хадисте Жәбірейіл періштенің Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} аппақ киім киген, қара шашты ер адам түрінде келгені туралы айтылған. [[Ән-Нәсәи]] жеткізген хадисте Жәбірейіл Дихйа әл-Кәлбидің түрінде келгені туралы айтылған<ref>«Зад әл-Мағад», Ибн әл-Қаийм әл-Джәузия (1/73)</ref>. '''Төртінші түрі''' — періштенің қоңыраудың үні сияқты дауыспен бірге келуі. [[Айша]] Мұхаммед пайғамбардан {{сас}} уахидың қалай түсетіні туралы сұрағанда ол былай жауап берген: {{cquote|Кейде ол маған қоңыраудың үні сияқты келеді — бұл маған ең ауыр түрі. Ол мен оны жадыма сақтағаннан кейін кетеді. Кейде періште маған ер адамның кейібінде келеді. Ол менімен сөйлеседі де, мен оның айтқандарын есте сақтаймын| type = 2}} Айша айтқан: «Мен оған уахидың қатты суық күні келгенін көрдім — уахи тоқтағанда оның маңдайынан тер құйылып тұратын еді» ([[Сахих әл-Бұхари]]). Аянның бұл түрінің ауырлығы соншалықты Айшадан келген тағы бір хадисте айтылған: «Пайғамбар түйенің үстінде отырып аян алғанда, ол түйе тізерлеп отырып, қозғала алмай қалатын еді»<ref>Имам Ахмад, әл-Хаким ән-Найсабури</ref>. '''Бесінші түрі''' — Жәбірейілдің шынайы түрінде келуі. Бұл Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} өмірінде екі рет болған. Ол туралы Құранның өзінде<ref>«ән-Нәджм» сүресі</ref> және Айшадан келетін хадисте айтылған<ref>әл-Бұхари, Муслим, әт-Тирмизи</ref>. '''Алтыншы түрі''' — Аллаһтың ешбір делдалсыз Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} тікелей аян беруі. Бұған мысал ретінде бес уақыт [[намаз]]дың парыз болған кезін айтуға болады<ref name="zadmaad">«Зад әл-Мағад» Ибн әл-Қаийм әл-Джәузия (1/79)</ref>. '''Жетінші түрі''' — Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} [[Аллаһ]]пен жамылғының артынан тікелей сөйлесуі. Бұл секілді [[Мұса пайғамбар]] да Аллаһпен сөйлескен. Бұл туралы Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} [[Миғраж]] түніндегі саяхаты туоралы мәшһүр хадисте айтылған<ref>«Тафсир Ибн Касир» (3/5-34)</ref>. Кейбір [[тәпсір]] ғалымдары Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} Аллаһты ешбір жамылғысыз тікелей көріп, сөйлесуі туралы айтып, соны уахидың '''сегізінші түрі''' деген. Бірақ бұл пікір Айшадан келген хадиске және Аллаһты бұл дүниеде ешкім көре алмайтыны туралы аяттарға қайшы. Барлық [[сахабалар]] Айшаның хадисіндегідей пікірді ұстанған<ref name="zadmaad"/>. === Құранның «Лаух әл-Махфуз»-дан түсірілуі === Құран Лаух әл-Махфуздан [[Рамазан]] айындағы Қадір түнінде түсірілген. [[Аллаһ]] айтады: {{cquote| Шын мәнінде Біз оны Қадір түнінде түсірдік<ref>әл-Қадр сүресі, 1 аят</ref> | type = 3}} [[Ибн Касир]] өзінің тәпсірінде бұл аят туралы былай жазған: {{cquote| Ұлы Аллаһ Құранды [[Қадір түні]]нде түсіргенін хабарлады. Ол — қасиетті түн, ол туралы Аллаһ айтады: '''«Рамазан айында Құран түсірілді — ол адамдарға тура жол, тура жолдың дәлелдері мен айырушы (фурқан)»'''<ref>әл-Бақара, 185 аят</ref>. Ибн Аббас және басқа муфассирлер айтқан: «Аллаһ Құранды толығымен Лаух әл-Махфуздан жақын аспандағы Байт әл-Иззаға түсірілді. Содан кейін ол Пайғамбарға жағдайына қарай бөлек-бөлек болып 23 жыл бойы түсірілген».<ref>«Тафсир Ибн Касир» (4/685)</ref> | type = 2}} Хафиз [[әс-Сахауи]] айтады: {{cquote|Құранның түгелімен аспанға түсірілуі — адамдарға деген құрметті және оларды періштелердің алдында ұлықтауды білдіреді, бұл Аллаһтың адамдар туралы ойлайтынын, оларға Меірімді екенін білдіреді.| type = 2}} Қадір түнінің нақты қай күні екені белгісіз. [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]] өзінің «Сахих әл-Бұхари» кітабының түсіндірмесінде бұл туралы қырықтан астам пікі келтіріп, ең дұрыс пікір бойынша Қадір түні Рамазан айының соңғы он күнінің тақ күндерінде әр жылы әр түрлі күндерде келетінін тұжырымдаған<ref>«Фатх әл-Бари» (4/338)</ref>. === Құранның жиналуының қысқаша тарихы === Қасиетті Құран [[Мұхаммед]] пайғамбарға {{сас}} 23 жыл бойы үзік-үзік болып түсірілген — бұл оның бірден түсірілген басқа қасиетті кітаптардан айырмашылығы боп табылады. Пайғамбарға {{сас}} аят түскен сайын, ол қасындағы хатшы [[сахабалар]]ға оларды оқитын болған. Олардың саны қырыққа дейін жетіп, тіпті пайғамбарлықтың ең ауыр кезеңінде де олар Пайғамбардың {{сас}} қасында жүріп, Құранды жазуды тоқтатпаған. [[Мекке]]дегі Құранды ең бірінші болып жаза бастаған адам Абдуллаһ ибн Сағд ибн Сарх болған. Ал [[Медине]]де ең бірінші жаза бастаған адам [[Убәй ибн Кағб]] болған. Құранды хатқа түсірушілердің ішінде [[Әбу Бәкір]], [[Омар ибн әл-Хаттаб]], [[Осман ибн Аффан]], [[Әли ибн Әбу Талиб]], [[әз-Зубайр ибн әл-Аууам]], Халид ибн Сағид ибн әл-Ас және т.б. болған<ref>«Фатх әл-Бари» (9/29)</ref>. Құран түсіп жатқан заманда оны [[құрма]] ағашының жапырақтарына, тастарға, теріге және т.б. материалдарға жазатын болған. Бұл жазбалар аяттардың түсуіне байланысты жасалатын болған. Сүрелер мен аяттар аралас түсетін болғасын, Мұхаммед пайғамбар {{сас}} сахабаларына қай аятты қай сүреге жазу керек екендігі туралф айтатын болған. Ибн Аббас Осман ибн Аффаннан жеткізген хадисте айтылған: {{cquote|Бірнеше сүре бірден түсіп, Аллаһтың елшісіне уахи келгенде, ол өзіне хатшыларының бірін шақырып айтатын еді: «Бұны мынандай да мынандай зат туралы айтылатын сүреге орналастырыңдар»<ref>Ахмад, Әбу Дәуд, әт-Тирмизи, ән-Нәсәи жеткізген. Ибн Хиббан мен әл-Хаким сахих деген. «Фатх әл-Бари» (9/29)</ref>| type = 2}} Жазуға түсірумен қатар Құранды сақтауда оны жаттап алған адамдар үкен роль атқарды. Құранды жатқа білетін, оны оқитын адамдарға уәде етілген сауап турасында көптеген аяттар мен хадистер келеді. Аллаһ айтады ([[әл-Анкәбут сүресі]], 49 аят): {{cquote|Бірақ ол — білім берілгендердің жүректеріндегі анық аяттар және тек қана залымдар ғана Біздің аяттарды жоққа шығарады| type = 3}} Сонымен Мұхаммед пайғамбар {{сас}} жыл сайын Құранды Жәбірейіл періштеге оқып, тексеретін болған. [[Әбу Һурайра]]дан жеткен хадисте Жәбірейілдің осы үшін жыл сайын бір рет, ал Пайғамбар {{сас}} қайтыс болатын жылы ек рет келіп тексергені айтылған<ref name="«Сахих әл-Бұхари»">«Сахих әл-Бұхари»</ref>. Фатимадан келген хадисте Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} сол жылы Құранды екі рет тексерілгенін айтып, өмірінің соңы жеткенін сезгені туралы айтылған<ref name="«Сахих әл-Бұхари»"/>. Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} тірі кезінде Құранның жазбалары бір қалыпқа бекітілмегенмен, сахабалар сүрелерді өздері хатқа түсіріп, арнайы тізімдер жасайтын болған. Бұндай тізімдер Абдуллаһ ибн Масғұдта, Убәй ибн Кағбта, [[Зәйд ибн Сабит]]та және т.б. сахабаларда болған. [[Абдуллаһ ибн Амр ибн әл-Ас]]тан келген хадисте айтылған: {{cquote| Құранды төрт адаман алыңдар: Абдуллаһ ибн Масғұдтан, Салимнан, [[Муаз ибн Жәбәл]]дан және Убәй ибн Кағбтан<ref name="«Сахих әл-Бұхари»"/> | type =2}} Бұл аталған есімдермен қатар Құранды жатқа білген және оның сақтаушысы ([[хафиз]]) болған адамдардың қатарына Әбу Бәкірді, Омар ибн әл-Хаттабты, Осман ибн Аффанды, Әбу Мұса әл-Ашғариды, Сағд ибн Әбу Уаққасты, Хузайфа ибн әл-Йаманды, Әбу Һурайраны, Амр ибн әл-Асты және т.б. сахабаларды атайды. Әйелдердің арасынан Құранды Айша, Хафса бинт Омар, Умм Сәләмә және т.б. жатқа білген. Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} кезіндегі көптігінің мысалы ретінде Маун құдығының қасындағы шайқасты атауға болады. Бұл шайқаста мушриктердің қолынан 70-тен аса Құранды тоығымен жатқа білетін сахаба қайтыс болған<ref>«Зад әл-Мағад» (3/221-222)</ref>. === Әбу Бәкр нұсқасы === [[File:Surat al-Fatiha inscribed upon the shoulder blade of a camel.jpg|thumb|right|100px|Түйенің сүйегіне жазылған [[әл-Фатиха сүресі]] ]] [[Әбу Бәкр]] әс-Сиддиқтың халифалығы кезінде мұсылмандар өзін пайғамбармын деп жариялаған Мусайлиманың жақтастарымен [[Халид ибн Уәлид]]тің басшылығымен «өлім бағының» қасында шайқасады. Әл-Йамаманың тұрғындарымен болған бұл шайқаста 700-ден астам сахаба мерт болады. Көптеген [[хафиз]]дердің өлімін көріп, Құранның жоғалуынан қорыққан [[Омар ибн әл-Хаттаб]] халифа Әбу Бәкрге Құранды толығымен жазып жинауға ұсыныс айтады. Онымен келіскен Әбу Бәкр Мұхаммед пайғамбардан {{сас}} Құранды жазып жүрген [[Зәйд ибн Сабит]]ке осы ұсынысты айтады. Зәйд ибн Сабиттің айтуы бойынша «оның ұсынысы бойынша Құран жинағаннан гөрі тауды орнынан қозғалту оңайырақ еді». Бұл істе жақсылық бар екеніне келіскен ол құрма ағашының жапырақтарына, тегіс тастарға және адамдардың жүрегіне сақталған Құранды жинай бастайды. Бұл парақтар бірінші Әбу Бәкрде, сосын Омарда, оның өлімінен кейін Хафса бинт Омарда сқатаулы болды<ref>«Сахих әл-Бұхари», «Сунан әт-Тирмизи»</ref>. [[Ибн Әбу Дәуд]] «әл-Масахиф» кітабында [[Әли ибн Әбу Талиб]]тың мынадай сөзін келтірген: {{cquote| Құранның нұсқаларын таратқан үшін ең үлкен сауапты Әбу Бәкр алады. Аллаһ Әбу Бәкрге рахым етсін! Ол Аллаһтың кітабын жинаған алғашқы адам болды<ref>«Фатх әл-Бари» (9/17)</ref>. || type = 2}} Құранның Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} кезінде-ақ жинала бастағаны туралы Құранның өзінде айтылған: '''«...Тазартылған парақтарды оқитын Аллаһтың елшісі»''' ([[әл-Бәйинә сүресі]], 2 аят). Қазы [[әл-Бақиллани]] айтады: {{cquote|Омар Пайғамбардың Құранды бір кітапқа жинамауы бұл істің тыйым салынғандыңын білдірмейтінін түсінді. Бұл ойдың дұрыстығын түсінген Әбу Бәкр да осыған келіседі. Қасиетті мәтіндер де, ақыл-парасат та бұған еш қайшы келген жоқ. Оған қоса бір кітаптың болмауы уахидың бір бөлігінің жоғалуына алып келуі мүмкін еді. Содан соң олардың ойымен Зәйд және басқа сахабалар келісті<ref>«Фатх әл-Бари» (9/18)</ref> | type = 2}} === Осман нұсқасы === [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{сас}} өлімінен кейін сахабалар өздері білген әдіске сәйкес жеті түрлі оқитын болған. Бірақ [[Ислам]] діні әлемге таралып, мұсылмандардың қоластына көптеген жаңа жерлер енгесін, сол сахабалар дінді қабылдағандарға Құранды өз әдісімен үйретіп, ол оқушы Құранның басқа әдіспен оқылуын естігенде жанжалдар пайда бола бастады. Мысалға [[Ирак]]тың мұсылмандары Құранды [[Абдуллаһ ибн Масғұд]]тың әдісімен, ал [[Шам]]ның тұрғындары [[Убәй ибн Кағб]]тың әдісімен оқыитын болған. [[Ислам күнтізбесі|Һижра жыл санағы бойынша]] 14 немесе 15 жылы халифа Османның әскерлері [[Армения]]ны бағындыруға аттанады. Халифаның әмірімен Ирақ пен Шамны әскерлері бір-бірімен қосылады. Ирақ әскерлерінің құрамындағы әл-Мадаинның әскерінің қолбасшысы болған [[Хузайфа ибн әл-Йаман]] осы жерде жиналған қолдың арасында Құранды оқу әдісінің кесірінен болған жанжалдың куәгері болады. Соғыстан қайтқан соң, Хузайфа өз үйіне кірместен халифа [[Осман ибн Аффан]]ға барып, болған жайтты айтады: {{cquote| Мен Арменияның шекарасында шайқастым. Шам өлкесінің тұрғындары Құранды Убәй ибн Кағб оқыған сияқты оқиды да, Ирақтың тұрғындары естімеген заттарды айтады. Ал Ирақтың тұрғындары Құранды Абдуллаһ ибн Масғуд оқыған сияқты оқиды да, Шамның тұрғындары естімеген заттарды айтады. Сосын олар бір-бірін күпірлікте айыптайды<ref>«Фатх әл-Бари» (9/23)</ref>. | type = 2}} Жанжалдардан қорыққан халифа Осман [[Зәйд ибн Сабит]]ке, [[Абдуллаһ ибн әз-Зубайр]]ға, Сағид ибн әл-Асқа, Абдуллаһ ибн әл-Харис ибн Һишамға Хафса бинт Омарда сақталған [[Әбу Бәкр]] кезінде жиналған Құран нұсқасын көшіріп, таратуға әмір етеді. Ол парақтарды көшіріп болғаннан кейін, Осман түпнұсқаны Хафсаға қайтарып, жиналған Құранды түрлі аудандарға жіберіп, оған сәйкес емес Құран нұсқаларын өртеп жіберуге бұйырады<ref>«Фатх әл-Бари» (9/15)</ref>. Османның бұл шешімі тек атақты да сыйлы сахабалармен болған келісімнен кейін іске асты. [[Әли ибн Әбу Талиб]] айтқан: {{cquote| Осман туралы тек жақсылық айтыңдар. [[Аллаһ]]пен ант етемін, ол Құран парақтарымен істеген ісін тек бізбен ақылдасқаннан кейін ғана іске асырды. Ол бізге айтты: «Бұл оқылу туралы не айтасыңдар? Маған сендердің кейбіреулерің өзінің оқуы басқа оқылулардан артық деп айтатыны туралы қауесет жетті. Бұл сөздер күпірлік болуға жақын». Біз айттық: «Сен не ұсынасың?». Ол айтты: «Мен адамдарға өзгешелік пен қарама-қайшылықтар болмауы үшін (Құранның) бір нұсқасын қабылдауын ұсынам». Біз айттық: «Сенің ұсынысың қандай жақсы!»<ref>«Фатх әл-бари» (9/24)</ref> | type = 2}} Ақыр соңында Зәйд ибн Сабиттың және басқа да сахабалардың атқарған үлкен еңбегінен кейін Құран бір қалыпқа келіп, оның жалғыз оқу әдісі болып [[құрайыш]]тардың диалекті танылады. Осман жинаған Құран нұсқаларының саны жөнінде әртүрлі пікірлер бар: олардың саны төрт, бес немесе жетеу болған деген пікірлер бар. Ибн Әбу Дәуд Әбу Хатим әс-Сиджистанидің мынадай сөзін жеткізген: «Құранның [[Мекке]], [[Шам]], [[Йемен]], [[Бахрейн]], [[Басра]] және [[Куфа]] үшін жазылған және [[Медине]] қаласында қалған жеті нұсқасы жазылды». Ал осы нұсқалардын басқа Құранның нұсқалары өртелуге немесе өшіруліге бұйырылды. [[Әли ибн Әбу Талиб]] айтқан: «Османның Құранның нұсқаларын жағу шешімі туралы жақсылықтан басқа ештеңе айтпаңдар!»<ref>«Фатх әл-Бари» (9/27)</ref>. === Әбу Бәкр нұсқасының арғы тарихы === Құранның бір нұсқасы бекітіліп, халифа Осман басқа барлық Құран нұсқаларын жоюға бұйырғанымен, Хафса бинт Омарда Әбу Бәкр кезінде жиналған Құран нұсқасы сақтаулы қалып қойды. Медине қаласының әмірі болып [[Маруан ибн әл-Хакам]] тағайындалғанда ол Хафсадан сол парақтарды өзіне беруін сұрайды, бірақ Хафса оған келісімін бермейді. Тек Хафсаның қайтыс болуынан кейін ғана [[Абдуллаһ ибн Омар]] сол нұсқаны Маруанға беріп, ол өз кезегінде оның жазуын сумен шайып, жойды (немесе басқа риуаятта: жағып жіберді)<ref>«Фатх әл-Бари» (9/26-27)</ref>. Маруан ибн әл-Хакам бұл ісінің себебін былай түсіндірген: {{cquote| Менің бұл ісімнің себебі, уақыт келе осы нұсқаның себебінен күманға түсетін адамдар шыға ма екен деп қорқамын<ref>Ibrahim Canan, «Kutub-i Sitte muhtasari», c. 4, s. 492</ref> | type = 2}} == Құранның ерекше қолжазбалары == === Көк Құран === {{main|Көк Құран}} [[File:Folio Blue Quran Met 2004.88.jpg|thumb|right|Көк Құран, 30 сүре:28-32 аят. Метрополитен Өнер мұражайы, [[Нью Йорк]].]] {{Portal|Құран}} '''Көк Құран''' ({{lang-ar|المصحف الأزرق}}) — [[9 ғ.|IX ғасырдың]] аяғы [[10 ғ.|X ғасырдың]] басында [[араб каллиграфиясы]]ның [[куфа]]лық үлгісімен жазылған [[Тунис]]тік [[Құран]] нұсқасы. Оның ерекшелігі — ол көк түсті (индиго) [[пергамент]]ке алтынмен жазылған (''кризография''). Бұл Құран нұсқасы [[Ислам өнері]]нің ең танымал туындысы және тарихтағы ең ерекше, әрі бай қолжазба саналады<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2004.88 "Folio from the Blue Qur'an (Probably North Africa (Tunisia)) (2004.88)".] In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. (қазан 2008; retrieved 1 ақпан 2012)</ref><ref>''[http://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/153526/Folio_from_the_Blue_Quran Folio From the Blue Qur'an]'', [[Бруклин мұражайы]]</ref>. Бұл қолжазба [[Осман империясы]] кезінде бөлшектелініп, көп бөлігі Тунистің өнер және археология Ұлттық Институтының мұражайында сақталған<ref>''[http://www.akdn.org/museum/detail.asp?artifactid=1081 Bifolium from the Blue Qur'an] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131101215157/http://www.akdn.org/museum/detail.asp?artifactid=1081 |date=2013-11-01 }}'', [[Аға Хан мұражайы]]</ref><ref>[http://collectionsonline.lacma.org/mwebcgi/mweb.exe?request=record;id=62218;type=101 Folio from the Blue Quran]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[LACMA]] коллекциясында</ref>. Бөлек фолианттары әлем мұражайларының мұрағатында бар. Олардың кей бөлігі Раққададағы Ислам өнерінің Ұлттық Мұражайында көрмеге қойылған. == Дереккөздер == <references/> == Тағы қараңыз == * [[Құран]] * [[Ислам тарихы]] * [[Қырааттар]] * [[Құран оқылуы]] [[Санат:Құран]] [[Санат:Ислам]] [[Санат:Құран тарихы]] ktrfb1bkh442g5ky05ud3nw8t8y4zcn 3056390 3056316 2022-08-01T15:11:14Z Ұлы Тұран 120792 wikitext text/x-wiki {{Бейтараптық}} {{жж|Бейтараптылығы сақталмаған уағыз}} {{қарсылық}} {{Құран Кәрім}} '''Құран тарихы''' — мұсылмандардың қасиетті кітабы [[Құран]] Кәрімнің Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} және әділетті халифа [[Әбу Бәкр]]дің кезінде парақтарға жиналуы туралы және үшінші халифа [[Осман ибн Аффан]]ның кезінде Құранның бір нұсқа ретінде қабылдануы туралы баяндайды. === Аянның басталуы === Алланың елшісі [[Мұхаммед]]тің {{сас}} пайғамбарлығы ол 40 жасқа толғанда басталып, келесі 23 жыл бойы өмірінің ақырына шейін созылды. Ол пайғамбарлық кезеңінің алғашқы 13 жылын [[Мекке]]де, қалған 10 жылын [[Медине]] қаласында өткізді. Ең алғашқы уахи Мекке маңындағы Нұр тауындағы Хира үңгірінде дүйсенбі күні, 17, 21 немесе 24 [[рамазан]]да (милади күнтізбе бойынша [[620 жыл]]дың [[10 тамыз]]ын) және [[шииттер]]дің пайымдаунша [[Раджаб]] айының 27 жұлдызында түскен. Иман келтіргендердің анасы [[Айша]] {{РАА}}айтқан: {{cquote|Аллаһтың елшісіне уахидың түсуі түсіндегі жақсы аяндардан басталды. Және ол (аянды) көргенде, олар таң шапағы сияқты келетін еді. Одан кейін оның жүрегіне оңашалануға деген сүйіспеншілік орнатылды да, ол отбасына қайтқысы келгенше Хира тауындағы үңгірде Аллаһқа құлшылық ету арқылы көп түндер бойы салихалы амалдар жасап, оңашалана бастады. Әдеткіде ол керек-жарақтарын алып, олар біткенде [[Хадиша]]ға қайтып келіп келесі оңашалануға керек-жарақты алатын еді. Сонымен, ол Хира үңгірінде болғанда, оған ақиқат ашылды. Оған періште келіп: «Оқы» деді. Ол: «Мен оқу білмеймін» деп жауап қатты. Пайғамбар айтатын еді: «Сонда ол мені ұстап алды да, мен булыққанша қысты. Сосын ол мені жіберіп „Оқы!“ деп айтты. Мен: „Мен оқу білмеймін“ деп айттым. Сонда ол мені екінші қайтара булыққанша қысып, сосын жіберіп қайтадан: „Оқы“ деп айтты. Мен қайтадан: „Мен оқу білмеймін“ деп айттым. Сонда ол мені үшінші мәрте қысып, сосын жіберіп: '''„Жаратқан Раббыңның атымен оқы! Ол адамды ұйыған қаннан жаратты. Оқы, сенің Раббың Ең Жомарт“''' {{коммент|деді|Аләқ сүресі}}». Жүрегі қорқынышқа толған Аллаһтың елшісі Хадишаға оралып: «Мені бүркеңдер! Мені бүркеңдер!» деді. Оны бүркеп, қорқынышы кеткен соң, ол Хадишаға болған оқиғаны айтып: «Мен өзім үшін қорқамын» деді. Хадиша оған: «Жоқ! Аллаһ сізді ешқашан масқара қылмайды! Себебі сен туыстық қатынасты үзбейсіз, ауырлықты жеңіл етесіз, жоқ-жітіктеге көмектесесіз, адамдарға қонақжайлық көрсетесің және қиыншылықты көтеруге көмектесесіз» деді.<ref>«Фатх әл-Бари», 1 т., 29-30 бб.; [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]]</ref>|type = 2}} Бұл оқиғадан кейін Хадиша Мұхаммед пайғамбармен {{сас}} бірге немере ағасы Уарақа ибн Нәуфалға барады. Ол [[христиан діні]]н қабылдап, [[Інжіл]]ден яһудилердің жазуы арқылы керек нәрселерін жазатын болған. Бұл кезде ол жасы үлкен қарт еді. Мұхаммед {{сас}} пайғамбардан болған оқиғаның сипатын естіген соң, ол оған [[Мұса пайғамбар]]ға жіберілген құпиялардың сақшысы (''Намус'') келген екенін айтады. Сонымен қоса ол болашақта халқынан қуғын-сүргінге ұшырайтынын ескертеді, себебі кімде кім бұндай затпен халқына келсе, олар онымен жауласатын еді. Бірінші аяннан кейін Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} біршама уақыт бойы уахи түспейді. Кейбір ғалымдар бұл үзіліс үш жылға созылды дейді, бірақ оның алты ай екенін тұжырымдаған ғалымдар да болған. Бірақ уахидың түспеуі деген Құранның аяттарының түспегенін білдіреді, ал Жәбірейіл оған келген жоқ дегенді емес<ref>«Фатх әл-Бари» (1/37)</ref>. Джабир ибн Абдуллаһтан келген хадисте Пайғамбар {{сас}} айтқан: {{cquote| Бірде мен жолда келе жатып аспаннан дауыс естідім. Мен басымды көтеріп, маған Хира тауында келген періштенің аспан мен жердің арасында тақ үстінде отырғанын көрдім. Мен одан қорықтым да, үйіме қайтып: «Мені ораңдар, мені ораңдар» дедім. Содан кейін Аллаһ «Йә оранған! Тұр да ескерт! Раббыңды ұлықта! Киіміңді тазала! Және жамандықтан аулақ бол!» ([[Муззәммил сүресі]]) деген аяттарды түсірді<ref>«Сахих әл-Бұхари» (4), «Сахих Муслим» (161)</ref>. | type = 2}} Бұл аяттар Хира үңгіріндегі [[Аләқ сүресі]]нің алғашқы аяттарынан кейінгі алғашқы аян болды. Ғалымдар Мұхаммед пайғамбар {{сас}} Аләқ сүресінің алғашқы аяттарының түсуімен пайғамбар, Муззәммил сүресінің аяттарының түсумен елші (расул) болды деп есептейді<ref>«Усуль фит-тафсир», ''Мұхаммед әл-Усәймин''</ref>. Мұхаммед пайғамбардың Меккеде өмір сүрген 13 жылда 83 немесе 85 сүре түскен<ref>{{cite web |url = http://www.islamweb.net/fatwa/index.php?page=showfatwa&Option=FatwaId&Id=99524 |title = مركز الفتوى: عدة السور التي نزلت بمكة والمدينة |author = |date = |work = Islamweb.net |publisher = |accessdate = 2007-03-27 |lang = ar }}</ref>, олардың ең алғашқысы Аләқ сүресі, ал ең соңғысы әл-Муминун немесе әл-Анкәбут сүресі саналады. [[Құрайыш]] тайпасының қысымы төзімсіз болып кеткесін Мұхаммед пайғамбар {{сас}} Ясриб қаласына [[һижра]] жасауға мәжбүр болады. Содан бері ол қала «Мәдина ән-нәбәуийа» ([[Медине]]) деп аталатын болды. Мединеде түскен сүрелер саны 31 немесе 29 сүре деп есептеледі. Мединеде түскен алғашқы сүре [[әл-Мутаффифин сүресі]], ал соңғы сүре [[Тәубе сүресі]] болды. Бірақ [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]]дің «[[Сахих әл-Бұхари]]ге» жазған түсініктемесінде Мединедегі ең алғашқы сүре [[Бақара сүресі]] болғаны айтылған, ал ән-Насафидің тәпсірінде ең алғашқы Мединелік сүре [[Қадр сүресі]] делінген. === Құран түсірілуінің сипаты === Уахи [[Мұхаммед]] пайғамбарға {{сас}} Аллаһтан әртүрлі сипатта келетін болған. Ең алғашқы аяндарды ол түсінде көріп, олар таңның атуы секілді орындалатын болған. [[Уахи]]дың бұл түрі оған пайғамбарлық міндеті жүктелмей тұрып келген. '''Уахидың екінші кейіпі''' — иландыру. [[Жәбірейіл]] періште уахиды Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} иландырып, ол оның ақылы мен жүрегіне жететін болған. Әбу Умамадан келген хадисте Мұхаммед пайғамбар {{сас}} айтқан: {{cquote|Шын мәнінде қасиетті рух маған адамның өз пешенесіне жазылған ризығын бітірмейінше өлмейтінін иландырды...<ref>«Хилйат әл-аулия», Әбу Нуғайм</ref>| type = 2}} '''Үшінші түрі''' — періштенің адам кейібінде келіп, Аллаһтың аянын жеткізуі. Оның мысалы ретінде [[Омар ибн әл-Хаттаб]]тан [[имам Муслим]] келтіретін «Жәбірейіл хадисы» деген атпен танымал хадис. Ол хадисте Жәбірейіл періштенің Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} аппақ киім киген, қара шашты ер адам түрінде келгені туралы айтылған. [[Ән-Нәсәи]] жеткізген хадисте Жәбірейіл Дихйа әл-Кәлбидің түрінде келгені туралы айтылған<ref>«Зад әл-Мағад», Ибн әл-Қаийм әл-Джәузия (1/73)</ref>. '''Төртінші түрі''' — періштенің қоңыраудың үні сияқты дауыспен бірге келуі. [[Айша]] Мұхаммед пайғамбардан {{сас}} уахидың қалай түсетіні туралы сұрағанда ол былай жауап берген: {{cquote|Кейде ол маған қоңыраудың үні сияқты келеді — бұл маған ең ауыр түрі. Ол мен оны жадыма сақтағаннан кейін кетеді. Кейде періште маған ер адамның кейібінде келеді. Ол менімен сөйлеседі де, мен оның айтқандарын есте сақтаймын| type = 2}} Айша айтқан: «Мен оған уахидың қатты суық күні келгенін көрдім — уахи тоқтағанда оның маңдайынан тер құйылып тұратын еді» ([[Сахих әл-Бұхари]]). Аянның бұл түрінің ауырлығы соншалықты Айшадан келген тағы бір хадисте айтылған: «Пайғамбар түйенің үстінде отырып аян алғанда, ол түйе тізерлеп отырып, қозғала алмай қалатын еді»<ref>Имам Ахмад, әл-Хаким ән-Найсабури</ref>. '''Бесінші түрі''' — Жәбірейілдің шынайы түрінде келуі. Бұл Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} өмірінде екі рет болған. Ол туралы Құранның өзінде<ref>«ән-Нәджм» сүресі</ref> және Айшадан келетін хадисте айтылған<ref>әл-Бұхари, Муслим, әт-Тирмизи</ref>. '''Алтыншы түрі''' — Аллаһтың ешбір делдалсыз Мұхаммед пайғамбарға {{сас}} тікелей аян беруі. Бұған мысал ретінде бес уақыт [[намаз]]дың парыз болған кезін айтуға болады<ref name="zadmaad">«Зад әл-Мағад» Ибн әл-Қаийм әл-Джәузия (1/79)</ref>. '''Жетінші түрі''' — Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} [[Аллаһ]]пен жамылғының артынан тікелей сөйлесуі. Бұл секілді [[Мұса пайғамбар]] да Аллаһпен сөйлескен. Бұл туралы Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} [[Миғраж]] түніндегі саяхаты туоралы мәшһүр хадисте айтылған<ref>«Тафсир Ибн Касир» (3/5-34)</ref>. Кейбір [[тәпсір]] ғалымдары Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} Аллаһты ешбір жамылғысыз тікелей көріп, сөйлесуі туралы айтып, соны уахидың '''сегізінші түрі''' деген. Бірақ бұл пікір Айшадан келген хадиске және Аллаһты бұл дүниеде ешкім көре алмайтыны туралы аяттарға қайшы. Барлық [[сахабалар]] Айшаның хадисіндегідей пікірді ұстанған<ref name="zadmaad"/>. === Құранның «Лаух әл-Махфуз»-дан түсірілуі === Құран Лаух әл-Махфуздан [[Рамазан]] айындағы Қадір түнінде түсірілген. [[Аллаһ]] айтады: {{cquote| Шын мәнінде Біз оны Қадір түнінде түсірдік<ref>әл-Қадр сүресі, 1 аят</ref> | type = 3}} [[Ибн Касир]] өзінің тәпсірінде бұл аят туралы былай жазған: {{cquote| Ұлы Аллаһ Құранды [[Қадір түні]]нде түсіргенін хабарлады. Ол — қасиетті түн, ол туралы Аллаһ айтады: '''«Рамазан айында Құран түсірілді — ол адамдарға тура жол, тура жолдың дәлелдері мен айырушы (фурқан)»'''<ref>әл-Бақара, 185 аят</ref>. Ибн Аббас және басқа муфассирлер айтқан: «Аллаһ Құранды толығымен Лаух әл-Махфуздан жақын аспандағы Байт әл-Иззаға түсірілді. Содан кейін ол Пайғамбарға жағдайына қарай бөлек-бөлек болып 23 жыл бойы түсірілген».<ref>«Тафсир Ибн Касир» (4/685)</ref> | type = 2}} Хафиз [[әс-Сахауи]] айтады: {{cquote|Құранның түгелімен аспанға түсірілуі — адамдарға деген құрметті және оларды періштелердің алдында ұлықтауды білдіреді, бұл Аллаһтың адамдар туралы ойлайтынын, оларға Меірімді екенін білдіреді.| type = 2}} Қадір түнінің нақты қай күні екені белгісіз. [[Ибн Хаджар әл-Асқалани]] өзінің «Сахих әл-Бұхари» кітабының түсіндірмесінде бұл туралы қырықтан астам пікі келтіріп, ең дұрыс пікір бойынша Қадір түні Рамазан айының соңғы он күнінің тақ күндерінде әр жылы әр түрлі күндерде келетінін тұжырымдаған<ref>«Фатх әл-Бари» (4/338)</ref>. === Құранның жиналуының қысқаша тарихы === Қасиетті Құран [[Мұхаммед]] пайғамбарға {{сас}} 23 жыл бойы үзік-үзік болып түсірілген — бұл оның бірден түсірілген басқа қасиетті кітаптардан айырмашылығы боп табылады. Пайғамбарға {{сас}} аят түскен сайын, ол қасындағы хатшы [[сахабалар]]ға оларды оқитын болған. Олардың саны қырыққа дейін жетіп, тіпті пайғамбарлықтың ең ауыр кезеңінде де олар Пайғамбардың {{сас}} қасында жүріп, Құранды жазуды тоқтатпаған. [[Мекке]]дегі Құранды ең бірінші болып жаза бастаған адам Абдуллаһ ибн Сағд ибн Сарх болған. Ал [[Медине]]де ең бірінші жаза бастаған адам [[Убәй ибн Кағб]] болған. Құранды хатқа түсірушілердің ішінде [[Әбу Бәкір]], [[Омар ибн әл-Хаттаб]], [[Осман ибн Аффан]], [[Әли ибн Әбу Талиб]], [[әз-Зубайр ибн әл-Аууам]], Халид ибн Сағид ибн әл-Ас және т.б. болған<ref>«Фатх әл-Бари» (9/29)</ref>. Құран түсіп жатқан заманда оны [[құрма]] ағашының жапырақтарына, тастарға, теріге және т.б. материалдарға жазатын болған. Бұл жазбалар аяттардың түсуіне байланысты жасалатын болған. Сүрелер мен аяттар аралас түсетін болғасын, Мұхаммед пайғамбар {{сас}} сахабаларына қай аятты қай сүреге жазу керек екендігі туралф айтатын болған. Ибн Аббас Осман ибн Аффаннан жеткізген хадисте айтылған: {{cquote|Бірнеше сүре бірден түсіп, Аллаһтың елшісіне уахи келгенде, ол өзіне хатшыларының бірін шақырып айтатын еді: «Бұны мынандай да мынандай зат туралы айтылатын сүреге орналастырыңдар»<ref>Ахмад, Әбу Дәуд, әт-Тирмизи, ән-Нәсәи жеткізген. Ибн Хиббан мен әл-Хаким сахих деген. «Фатх әл-Бари» (9/29)</ref>| type = 2}} Жазуға түсірумен қатар Құранды сақтауда оны жаттап алған адамдар үкен роль атқарды. Құранды жатқа білетін, оны оқитын адамдарға уәде етілген сауап турасында көптеген аяттар мен хадистер келеді. Аллаһ айтады ([[әл-Анкәбут сүресі]], 49 аят): {{cquote|Бірақ ол — білім берілгендердің жүректеріндегі анық аяттар және тек қана залымдар ғана Біздің аяттарды жоққа шығарады| type = 3}} Сонымен Мұхаммед пайғамбар {{сас}} жыл сайын Құранды Жәбірейіл періштеге оқып, тексеретін болған. [[Әбу Һурайра]]дан жеткен хадисте Жәбірейілдің осы үшін жыл сайын бір рет, ал Пайғамбар {{сас}} қайтыс болатын жылы ек рет келіп тексергені айтылған<ref name="«Сахих әл-Бұхари»">«Сахих әл-Бұхари»</ref>. Фатимадан келген хадисте Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} сол жылы Құранды екі рет тексерілгенін айтып, өмірінің соңы жеткенін сезгені туралы айтылған<ref name="«Сахих әл-Бұхари»"/>. Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} тірі кезінде Құранның жазбалары бір қалыпқа бекітілмегенмен, сахабалар сүрелерді өздері хатқа түсіріп, арнайы тізімдер жасайтын болған. Бұндай тізімдер Абдуллаһ ибн Масғұдта, Убәй ибн Кағбта, [[Зәйд ибн Сабит]]та және т.б. сахабаларда болған. [[Абдуллаһ ибн Амр ибн әл-Ас]]тан келген хадисте айтылған: {{cquote| Құранды төрт адаман алыңдар: Абдуллаһ ибн Масғұдтан, Салимнан, [[Муаз ибн Жәбәл]]дан және Убәй ибн Кағбтан<ref name="«Сахих әл-Бұхари»"/> | type =2}} Бұл аталған есімдермен қатар Құранды жатқа білген және оның сақтаушысы ([[хафиз]]) болған адамдардың қатарына Әбу Бәкірді, Омар ибн әл-Хаттабты, Осман ибн Аффанды, Әбу Мұса әл-Ашғариды, Сағд ибн Әбу Уаққасты, Хузайфа ибн әл-Йаманды, Әбу Һурайраны, Амр ибн әл-Асты және т.б. сахабаларды атайды. Әйелдердің арасынан Құранды Айша, Хафса бинт Омар, Умм Сәләмә және т.б. жатқа білген. Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} кезіндегі көптігінің мысалы ретінде Маун құдығының қасындағы шайқасты атауға болады. Бұл шайқаста мушриктердің қолынан 70-тен аса Құранды тоығымен жатқа білетін сахаба қайтыс болған<ref>«Зад әл-Мағад» (3/221-222)</ref>. === Әбу Бәкр нұсқасы === [[File:Surat al-Fatiha inscribed upon the shoulder blade of a camel.jpg|thumb|right|100px|Түйенің сүйегіне жазылған [[әл-Фатиха сүресі]] ]] [[Әбу Бәкр]] әс-Сиддиқтың халифалығы кезінде мұсылмандар өзін пайғамбармын деп жариялаған Мусайлиманың жақтастарымен [[Халид ибн Уәлид]]тің басшылығымен «өлім бағының» қасында шайқасады. Әл-Йамаманың тұрғындарымен болған бұл шайқаста 700-ден астам сахаба мерт болады. Көптеген [[хафиз]]дердің өлімін көріп, Құранның жоғалуынан қорыққан [[Омар ибн әл-Хаттаб]] халифа Әбу Бәкрге Құранды толығымен жазып жинауға ұсыныс айтады. Онымен келіскен Әбу Бәкр Мұхаммед пайғамбардан {{сас}} Құранды жазып жүрген [[Зәйд ибн Сабит]]ке осы ұсынысты айтады. Зәйд ибн Сабиттің айтуы бойынша «оның ұсынысы бойынша Құран жинағаннан гөрі тауды орнынан қозғалту оңайырақ еді». Бұл істе жақсылық бар екеніне келіскен ол құрма ағашының жапырақтарына, тегіс тастарға және адамдардың жүрегіне сақталған Құранды жинай бастайды. Бұл парақтар бірінші Әбу Бәкрде, сосын Омарда, оның өлімінен кейін Хафса бинт Омарда сқатаулы болды<ref>«Сахих әл-Бұхари», «Сунан әт-Тирмизи»</ref>. [[Ибн Әбу Дәуд]] «әл-Масахиф» кітабында [[Әли ибн Әбу Талиб]]тың мынадай сөзін келтірген: {{cquote| Құранның нұсқаларын таратқан үшін ең үлкен сауапты Әбу Бәкр алады. Аллаһ Әбу Бәкрге рахым етсін! Ол Аллаһтың кітабын жинаған алғашқы адам болды<ref>«Фатх әл-Бари» (9/17)</ref>. || type = 2}} Құранның Мұхаммед пайғамбардың {{сас}} кезінде-ақ жинала бастағаны туралы Құранның өзінде айтылған: '''«...Тазартылған парақтарды оқитын Аллаһтың елшісі»''' ([[әл-Бәйинә сүресі]], 2 аят). Қазы [[әл-Бақиллани]] айтады: {{cquote|Омар Пайғамбардың Құранды бір кітапқа жинамауы бұл істің тыйым салынғандыңын білдірмейтінін түсінді. Бұл ойдың дұрыстығын түсінген Әбу Бәкр да осыған келіседі. Қасиетті мәтіндер де, ақыл-парасат та бұған еш қайшы келген жоқ. Оған қоса бір кітаптың болмауы уахидың бір бөлігінің жоғалуына алып келуі мүмкін еді. Содан соң олардың ойымен Зәйд және басқа сахабалар келісті<ref>«Фатх әл-Бари» (9/18)</ref> | type = 2}} === Осман нұсқасы === [[Мұхаммед]] пайғамбардың {{сас}} өлімінен кейін сахабалар өздері білген әдіске сәйкес жеті түрлі оқитын болған. Бірақ [[Ислам]] діні әлемге таралып, мұсылмандардың қоластына көптеген жаңа жерлер енгесін, сол сахабалар дінді қабылдағандарға Құранды өз әдісімен үйретіп, ол оқушы Құранның басқа әдіспен оқылуын естігенде жанжалдар пайда бола бастады. Мысалға [[Ирак]]тың мұсылмандары Құранды [[Абдуллаһ ибн Масғұд]]тың әдісімен, ал [[Шам]]ның тұрғындары [[Убәй ибн Кағб]]тың әдісімен оқыитын болған. [[Ислам күнтізбесі|Һижра жыл санағы бойынша]] 14 немесе 15 жылы халифа Османның әскерлері [[Армения]]ны бағындыруға аттанады. Халифаның әмірімен Ирақ пен Шамны әскерлері бір-бірімен қосылады. Ирақ әскерлерінің құрамындағы әл-Мадаинның әскерінің қолбасшысы болған [[Хузайфа ибн әл-Йаман]] осы жерде жиналған қолдың арасында Құранды оқу әдісінің кесірінен болған жанжалдың куәгері болады. Соғыстан қайтқан соң, Хузайфа өз үйіне кірместен халифа [[Осман ибн Аффан]]ға барып, болған жайтты айтады: {{cquote| Мен Арменияның шекарасында шайқастым. Шам өлкесінің тұрғындары Құранды Убәй ибн Кағб оқыған сияқты оқиды да, Ирақтың тұрғындары естімеген заттарды айтады. Ал Ирақтың тұрғындары Құранды Абдуллаһ ибн Масғуд оқыған сияқты оқиды да, Шамның тұрғындары естімеген заттарды айтады. Сосын олар бір-бірін күпірлікте айыптайды<ref>«Фатх әл-Бари» (9/23)</ref>. | type = 2}} Жанжалдардан қорыққан халифа Осман [[Зәйд ибн Сабит]]ке, [[Абдуллаһ ибн әз-Зубайр]]ға, Сағид ибн әл-Асқа, Абдуллаһ ибн әл-Харис ибн Һишамға Хафса бинт Омарда сақталған [[Әбу Бәкр]] кезінде жиналған Құран нұсқасын көшіріп, таратуға әмір етеді. Ол парақтарды көшіріп болғаннан кейін, Осман түпнұсқаны Хафсаға қайтарып, жиналған Құранды түрлі аудандарға жіберіп, оған сәйкес емес Құран нұсқаларын өртеп жіберуге бұйырады<ref>«Фатх әл-Бари» (9/15)</ref>. Османның бұл шешімі тек атақты да сыйлы сахабалармен болған келісімнен кейін іске асты. [[Әли ибн Әбу Талиб]] айтқан: {{cquote| Осман туралы тек жақсылық айтыңдар. [[Аллаһ]]пен ант етемін, ол Құран парақтарымен істеген ісін тек бізбен ақылдасқаннан кейін ғана іске асырды. Ол бізге айтты: «Бұл оқылу туралы не айтасыңдар? Маған сендердің кейбіреулерің өзінің оқуы басқа оқылулардан артық деп айтатыны туралы қауесет жетті. Бұл сөздер күпірлік болуға жақын». Біз айттық: «Сен не ұсынасың?». Ол айтты: «Мен адамдарға өзгешелік пен қарама-қайшылықтар болмауы үшін (Құранның) бір нұсқасын қабылдауын ұсынам». Біз айттық: «Сенің ұсынысың қандай жақсы!»<ref>«Фатх әл-бари» (9/24)</ref> | type = 2}} Ақыр соңында Зәйд ибн Сабиттың және басқа да сахабалардың атқарған үлкен еңбегінен кейін Құран бір қалыпқа келіп, оның жалғыз оқу әдісі болып [[құрайыш]]тардың диалекті танылады. Осман жинаған Құран нұсқаларының саны жөнінде әртүрлі пікірлер бар: олардың саны төрт, бес немесе жетеу болған деген пікірлер бар. Ибн Әбу Дәуд Әбу Хатим әс-Сиджистанидің мынадай сөзін жеткізген: «Құранның [[Мекке]], [[Шам]], [[Йемен]], [[Бахрейн]], [[Басра]] және [[Куфа]] үшін жазылған және [[Медине]] қаласында қалған жеті нұсқасы жазылды». Ал осы нұсқалардын басқа Құранның нұсқалары өртелуге немесе өшіруліге бұйырылды. [[Әли ибн Әбу Талиб]] айтқан: «Османның Құранның нұсқаларын жағу шешімі туралы жақсылықтан басқа ештеңе айтпаңдар!»<ref>«Фатх әл-Бари» (9/27)</ref>. === Әбу Бәкр нұсқасының арғы тарихы === Құранның бір нұсқасы бекітіліп, халифа Осман басқа барлық Құран нұсқаларын жоюға бұйырғанымен, Хафса бинт Омарда Әбу Бәкр кезінде жиналған Құран нұсқасы сақтаулы қалып қойды. Медине қаласының әмірі болып [[Маруан ибн әл-Хакам]] тағайындалғанда ол Хафсадан сол парақтарды өзіне беруін сұрайды, бірақ Хафса оған келісімін бермейді. Тек Хафсаның қайтыс болуынан кейін ғана [[Абдуллаһ ибн Омар]] сол нұсқаны Маруанға беріп, ол өз кезегінде оның жазуын сумен шайып, жойды (немесе басқа риуаятта: жағып жіберді)<ref>«Фатх әл-Бари» (9/26-27)</ref>. Маруан ибн әл-Хакам бұл ісінің себебін былай түсіндірген: {{cquote| Менің бұл ісімнің себебі, уақыт келе осы нұсқаның себебінен күманға түсетін адамдар шыға ма екен деп қорқамын<ref>Ibrahim Canan, «Kutub-i Sitte muhtasari», c. 4, s. 492</ref> | type = 2}} == Құранның ерекше қолжазбалары == === Көк Құран === {{main|Көк Құран}} [[File:Folio Blue Quran Met 2004.88.jpg|thumb|right|Көк Құран, 30 сүре:28-32 аят. Метрополитен Өнер мұражайы, [[Нью Йорк]].]] {{Portal|Құран}} '''Көк Құран''' ({{lang-ar|المصحف الأزرق}}) — [[9 ғ.|IX ғасырдың]] аяғы [[10 ғ.|X ғасырдың]] басында [[араб каллиграфиясы]]ның [[куфа]]лық үлгісімен жазылған [[Тунис]]тік [[Құран]] нұсқасы. Оның ерекшелігі — ол көк түсті (индиго) [[пергамент]]ке алтынмен жазылған (''кризография''). Бұл Құран нұсқасы [[Ислам өнері]]нің ең танымал туындысы және тарихтағы ең ерекше, әрі бай қолжазба саналады<ref>[http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2004.88 "Folio from the Blue Qur'an (Probably North Africa (Tunisia)) (2004.88)".] In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. (қазан 2008; retrieved 1 ақпан 2012)</ref><ref>''[http://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/153526/Folio_from_the_Blue_Quran Folio From the Blue Qur'an]'', [[Бруклин мұражайы]]</ref>. Бұл қолжазба [[Осман империясы]] кезінде бөлшектелініп, көп бөлігі Тунистің өнер және археология Ұлттық Институтының мұражайында сақталған<ref>''[http://www.akdn.org/museum/detail.asp?artifactid=1081 Bifolium from the Blue Qur'an] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131101215157/http://www.akdn.org/museum/detail.asp?artifactid=1081 |date=2013-11-01 }}'', [[Аға Хан мұражайы]]</ref><ref>[http://collectionsonline.lacma.org/mwebcgi/mweb.exe?request=record;id=62218;type=101 Folio from the Blue Quran]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[LACMA]] коллекциясында</ref>. Бөлек фолианттары әлем мұражайларының мұрағатында бар. Олардың кей бөлігі Раққададағы Ислам өнерінің Ұлттық Мұражайында көрмеге қойылған. == Дереккөздер == <references/> == Тағы қараңыз == * [[Құран]] * [[Ислам тарихы]] * [[Қырааттар]] * [[Құран оқылуы]] [[Санат:Құран]] [[Санат:Ислам]] [[Санат:Құран тарихы]] ijcrvcfolrehmlupmvrfq1g744mscmb 0 483704 3056514 2975222 2022-08-01T16:42:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық альбом | Атауы = Delta Machine | Шынайы атауы = | Түрі = Студиялық альбом | Орындаушы = [[Depeche Mode]] | Мұқабасы = | Мұқаба ені = | Шыққан жылы = 26 наурыз 2013 жыл | Жазылды = [[Санта-Барбара (Калифорния)]], [[Нью-Йорк]] | Жанры = [[Synth pop]], [[Alternative dance]], [[Балама рок]], [[Электронды рок]] | Ұзақтығы = | Ел = {{GBR}} | тілі = | Лейблі = [[Columbia Records]] | Лейбл номері = | Лейблі 2 = | Лейбл номері 2 = | Продюсері = [[Бен Хиллер]] | Шолу = | Алдыңғы = [[Sounds Of The Universe]] | Алд_жыл = 2009 | Жыл = 2013 | Келесі = | Кел_жыл = | Тағы = | Басқада = }} '''Delta Machine''' - [[Depeche Mode]] тобының он үшінші студиялық [[күйтабақ|күйтабағы]]. 2013 жылы 26 наурызда шығады. [[Columbia Records]] студиясында жарық көреді. Топ жетекшісі [[Мартин Гор|Мартин Гордың]] айтуынша материал жазу қиын болған көрінеді. Алдын-ала болжамдар бойынша күйтабақ [[индастриал]], классикалық [[синти-поп]] жарнларында болады. == Әндер тізімі == #«Welcome to My World» (Әлеміме хош келдің) #«Angel» (Періште) #«[[Heaven]]» (Жәннат) #«Secret to the End» (Ақыр құпиясы) #«My Little Universe» (Менің кіші әлемім) #«Slow» (Баяу) #«Broken» (Сынған) #«The Child Inside» (Баланың ішкі жан дүниесі) #«Soft Touch/Raw Nerve» (Жұмсақ қимыл/Тірі жан) #«Should Be Higher» (Биік болғаны шарт) #«Alone» (Жалғыз) #«Soothe My Soul» (Жанымды жұбатшы) #«Goodbye» (Сау бол) === Қосымша әндер === #«Long Time Lie» (Ұзақ уақытқа созылған өтірік) #«Happens All the Time» (Әр уақытта болатын нәрсе) #«Always» (Әрдайым) #«All That's Mine» (Бұның бәрі менікі) === Синглдер === *«[[Heaven]]» - 2013 жыл 1 ақпан == Күйтабақ мәліметтері == '''Топ құрамы''' [[Эндрю Флетчер]], [[Дэвид Гэан]], [[Мартин Гор]] * Продюсер: [[Бен Хиллиер]] * Микшер: [[Flood]] * Орама авторы: [[Антон Корбайн]] == Сыртқы сілтемелер == * [http://countdown.depechemode.com/ depechemode.com]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121104030935/http://countdown.depechemode.com/ |date=2012-11-04 }} * [http://pitchfork.com/news/49193-depeche-mode-detail-new-album-delta-machine/ pitchfork.com] * [http://www.depechemode.com/ Depeche Mode ресми веб-сайты] ljmia6ky5mqkz9u4woin35bt0x1sqrm 0 484438 3056449 2909972 2022-08-01T16:08:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Әуе апаты | Атауы = Алматы маңында болған Bombardier CRJ 200 әуеапаты | Суреті = | Сурет атауы = | Дата = [[29 қаңтар]] [[2013 жыл]]ы | Уақыты = 13:00 шамасы ([[UTC+6]]) | Сипаты = Жермен соқтығысу | Себебі = | Апат орны = {{KAZ}}, [[Алматы облысы]], [[Іле ауданы]], Қызылту ауылының жанында | Координаттары = {{coord|43.40168|N|77.083654|E|region:KZ_type:landmark|display=title,inline}} | Қайтыс болғандар = 21 | Жарақаттанғандар = | Әуе кемесінің суреті = CRJ-200LR UP-CJ006 (cn 7413) SCAT Air.jpg | Әуе кемесі суретінің тақырыбы = Борт UP-CJ006 [[Алматы халықаралық әуежайы]]нда | Модель = [[Bombardier CRJ|Bombardier CRJ-200]] | Ұшақтың аты = | Әуекомпаниясы = [[SCAT]] | Ұшып шыққан пункті = [[Халықаралық Көкшетау әуежайы|Көкшетау]] | Жолдағы аялдамасы = | Келу пункті = [[Алматы]] | Сапары = | Борттық нөмір = UP-CJ006 | Шыққан жылы = [[11 шілде]] [[2000 жыл]]ғы | Жолаушылар = 16 | Экипаж саны = 5 | Қайтыс болғандар1 = | Жарақаттанғандар1 = | Тірі қалғандар = 0 | Модель2 = | Екінші әуе кемесінің суреті2 = | Екінші әуе кемесі суретінің тақырыбы2 = | Ұшақтың аты2 = | Әуекомпаниясы2 = | Ұшып шыққан пункті2 = | Жолдағы аялдамасы2 = | Келу пункті2 = | Сапары2 = | Борттық нөмір2 = | Шыққан жылы2 = | Жолаушылар2 = | Экипаж саны2 = | Қайтыс болғандар2 = | Жарақаттанғандар2 = | Тірі қалғандар2 = | Модель3 = | Үшінші әуе кемесінің суреті3 = | Үшінші әуе кемесі суретінің тақырыбы3 = | Ұшақтың аты3 = | Әуекомпаниясы3 = | Ұшып шыққан пункті3 = | Жолдағы аялдамасы3 = | Келу пункті3 = | Сапары3 = | Борттық нөмір3 = | Шыққан жылы3 = | Жолаушылар3 = | Экипаж саны3 = | Қайтыс болғандар3 = | Жарақаттанғандар3 = | Тірі қалғандар3 = | nocat = }} '''Алматы түбіндегі әуе апаты''' Алматы маңында [[SCAT]] әуекомпаниясының Көкшетау-Алматы бағытындағы Bombardier CRJ 200LR ұшағы құлап, 21 адам мерт болды. Соның 15-сі ересек жолаушы, біреуі - сәби, ал бесеуі экипаж мүшесі болған.<ref>http://www.bnews.kz/kk/news/post/122166/</ref> == Дереккөздер == <references /> ==Сыртқы сілтемелер== *"[http://www.scat.kz/ Пресс-релиз]." [[SCAT]] {{ru icon}} ( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130317195741/http://www.scat.kz/ |date=2013-03-17 }}) *"[http://mak.ru/russian/investigations/2013/crj-200%20up-cj006.html 29 қаңтар CRJ-200 UP-CJ006] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130207050105/http://mak.ru/russian/investigations/2013/crj-200%20up-cj006.html |date=2013-02-07 }}." [[Мемлекетаралық авиация комитеті]] {{ru icon}} [[Санат:Әуе апаттары]] [[Санат:2013 жыл]] 6q73tarpy79uy3yvpnnvzc9fzgfb27d 4 485465 3056541 3036855 2022-08-01T17:21:23Z Malik Nursultan B 111493 /* Науру */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Таңдаулы орын/Жақсы мақалалар}} {| width="100%" style="clear:both; background:none; color:black;" |- | style="padding:1em 1em 1em 1em; border:solid 1px #C0C0C0; background:#FFFFFF;" | Төмендегі ұсыныстарды [[Уикипедия:Админдер|админдер]] [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ережелер|ұсыну ережелеріне]] сәйкес қабылдайды. Қабылданғаннан кейін дауыс беру мына бетте жүреді: [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер|Үміткерлер]] {{Clickable button|target={{fullurl:Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Ұсыну|action=edit&section=new&editintro=Уикипедия:Жақсы_мақалаға_үміткерлер/Ұсыну/Editintro}}|text={{{new section|Жаңа ұсыныс қосу}}}|external=true|class=ui-button-green ui-button-large}} |- | style="border:solid 1px #C0C0C0; background:#FFFFFF; padding:1em 1em 1em 1em;" | <!--<div style="font-size:14pt;text-align:center">Ағымдағы үміткерлер</div>--> == [[Футболдан Қазақстан Кубогы 2015]] == Менің ойымша жақсы мақала [[Қатысушы:Кырмызов|Кырмызов]] ([[Қатысушы талқылауы:Кырмызов|талқылауы]]) 13:12, 2015 ж. мамырдың 22 (ALMT)Кырмызов :Мақаладағы бағыттау беттерін реттеп шығу керек. Мақала мінсіз болуы тиіс.--[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 16:26, 2020 ж. ақпанның 6 (+06) [[Санат:Уикипедия:Таңдаулы контент]] * қарсымын, кәдімгі уикипедияның жазылған мақаласы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:24, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == [[Үйде жалғыз қалғанда]] == Қазақша Уикипедиясындағы фильмдер жайлы мақалалардың ішінде ең толықты мақалалардың бірі болғандықтан. Толықтай уикилендірлген, Уикипедияның барлық ережелеріне толықтай сай бірден бір мақала. Жақсы мақала критерийлеріне толықтай сай деп ойлаймын. == [[Қазақстан — Украина футбол матчы (2004)]] == --[[Қатысушы:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Мықтыбек Оразтайұлы|талқылауы]]) 16:19, 2020 ж. ақпанның 6 (+06) :{{@|Мықтыбек Оразтайұлы}} Қабылданды --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 21:45, 2020 ж. тамыздың 27 (+06) * қарсымын, кәдімгі уикипедияның жазылған мақаласы --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:24, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == [[Гайана]] == Гайана мақаласын Жақсы мақалаға үміткер етіп ұсынамын --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 21:43, 2020 ж. тамыздың 27 (+06) :Қабылданды--<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 21:45, 2020 ж. тамыздың 27 (+06) * Әзірше күте тұрайық {{@|Мұхамеджан Амангелді}} елдер жайлы қаптап кетті, одан да [[Үйде жалғыз қалғанда]] ұсынайық --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:24, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == [[Коби Брайант]] == Атақты баскетболшы Коби Брайант туралы мақаланы ұсынғым келіп тұр. Бұл мақаланы бастамас бұрын, алдын-ала көптеген мәліметтерді жинақтап, жақсы мақала жазуға тырыстым. Мақаланы бір оқып шығарсыз деген үміттемін. Қате тапқан жағдайда, қатені жөндеп, мақаланың одан әрі қарай дамуына үлес қосыңыз. == [[Жан-Леон Жером]] == Жан-Леон Жером жайлы мақала жақсы мақалалар қатарына енеді деген үміттемін. --[[Қатысушы:Орел Карл|Орел Карл]] ([[Қатысушы талқылауы:Орел Карл|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. қарашаның 28 (+06) == [[Қазақ мемлекеттігі]] == [[Қазақ мемлекеттігі]] мақаласын бірлесіп өңдеп Тәуелсіздіктің 30 жылдығына жақсы мақалаға ұсынсақ қалай қарайсыздар? --[[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 14:09, 2021 ж. қарашаның 29 (+06) == ЖАқсы мақалаға ұсыну == [[Фридрих Ницше]] - жақсы мақалаға ұсынамын.--[[Қатысушы:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] ([[Қатысушы талқылауы:Alphy Haydar|талқылауы]]) 23:41, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) == [[Мұхаммед Фетхуллаһ Гүлен]] == Менің ойымша, бұл мақала Уикипедияның негізгі [[Уикипедия:Мақаланы безендіру|безендіру (оформление)]] ережелеріне сай келеді. [[Қатысушы:Айвентадор|Айвентадор]] ([[Қатысушы талқылауы:Айвентадор|талқылауы]]) 10:12, 2022 ж. мамырдың 29 (+06) == [[Науру]] == Қазақ Уикипедиясындағы ең жақсы жазылған мемлекет мақаласын деп мен "Науру" мақаласын санаймын. Осы кішкентай мемлекет туралы білгің келгеннің барлығы да осы керемет мақалада табылады. Менің ойымша "Науру" мақаласы "Жақсы мақалалар" тізімінде болуына лайықты. Мақалада керектің барлығы да бар: тарихы, географиясы, саясаты, экономикасы, мәдениеті, спорты, әлеуметтік саласы; Наурумен байланысты мақалалар көп: туы, елтаңбасы, әнұраны, президенттері, қалалары, тілі, аралы, халқы, дәстүрлі сенімдері, дипломатиялық өкілдіктері,... 2c124opiuns6ksz03padks4rfqtw0ao 0 486924 3056399 3046467 2022-08-01T15:22:47Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Алғабас:''' == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Алғабас (Ақсуат ауданы)|Алғабас]] – [[Ақсуат ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Семей қалалық әкімдігі)|Алғабас]] – [[Семей қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Ақмола облысы === * [[Алғабас (Астрахан ауданы)|Алғабас]] – [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Ерейментау ауданы)|Алғабас]] – [[Ерейментау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Жақсы ауданы)|Алғабас]] – [[Жақсы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қорғалжын ауданы)|Алғабас]] – [[Қорғалжын ауданы]]ндағы ауыл. === Алматы облысы === * [[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]] – [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қарасай ауданы)|Алғабас]] – [[Қарасай ауданы]]ндағы ауыл. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Алғабас (Ақжайық ауданы)|Алғабас]] – [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Сырым ауданы)|Алғабас]] – [[Сырым ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Теректі ауданы)|Алғабас]] – [[Теректі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * [[Алғабас (Құмарық ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қайыңды ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл. === Жетісу облысы === * [[Алғабас (Көксу ауданы)|Алғабас]] – [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Алғабас (Қарағанды облысы)|Алғабас]] – [[Нұра ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Алғабас (Қызылорда облысы)|Алғабас]] – [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Алғабас (Павлодар облысы)|Алғабас]] – [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Түркістан облысы === * [[Алғабас (Бәйдібек ауданы)|Алғабас]] – [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Келес ауданы)|Алғабас]] – [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Сарыағаш ауданы)|Алғабас]] – [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қазыбек би ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Жетісай ауданы]], [[Қазыбек би ауылдық округі]]не қарасты ауыл. * [[Алғабас (Қызылқұм ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]]не қарасты ауыл. * [[Алғабас (Төле би ауданы)|Алғабас]] – [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Түлкібас ауданы)|Алғабас]] – [[Түлкібас ауданы]]ндағы ауыл. === Ұлытау облысы === * [[Алғабас (Ұлытау облысы)|Алғабас]] – [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Алғабас (Күршім ауданы)|Алғабас]] – [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Ұлан ауданы)|Алғабас]] – [[Ұлан ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} m88in1nfsvu10g5cqo3qa7n2zksvexz 3056401 3056399 2022-08-01T15:23:56Z Kasymbot 15834 /* Жетісу облысы */clean up, replaced: Алғабас (Көксу ауданы) → Алғабас (Жетісу облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki '''Алғабас:''' == Елді мекендер == === Абай облысы === * [[Алғабас (Ақсуат ауданы)|Алғабас]] – [[Ақсуат ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Семей қалалық әкімдігі)|Алғабас]] – [[Семей қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Ақмола облысы === * [[Алғабас (Астрахан ауданы)|Алғабас]] – [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Ерейментау ауданы)|Алғабас]] – [[Ерейментау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Жақсы ауданы)|Алғабас]] – [[Жақсы ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қорғалжын ауданы)|Алғабас]] – [[Қорғалжын ауданы]]ндағы ауыл. === Алматы облысы === * [[Алғабас (Кеген ауданы)|Алғабас]] – [[Кеген ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қарасай ауданы)|Алғабас]] – [[Қарасай ауданы]]ндағы ауыл. === Батыс Қазақстан облысы === * [[Алғабас (Ақжайық ауданы)|Алғабас]] – [[Ақжайық ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Сырым ауданы)|Алғабас]] – [[Сырым ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Теректі ауданы)|Алғабас]] – [[Теректі ауданы]]ндағы ауыл. === Жамбыл облысы === * [[Алғабас (Құмарық ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қайыңды ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Тұрар Рысқұлов ауданы]]ндағы ауыл. === Жетісу облысы === * [[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]] – [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл. === Қарағанды облысы === * [[Алғабас (Қарағанды облысы)|Алғабас]] – [[Нұра ауданы]]ндағы ауыл. === Қызылорда облысы === * [[Алғабас (Қызылорда облысы)|Алғабас]] – [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл. === Павлодар облысы === * [[Алғабас (Павлодар облысы)|Алғабас]] – [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. === Түркістан облысы === * [[Алғабас (Бәйдібек ауданы)|Алғабас]] – [[Бәйдібек ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Келес ауданы)|Алғабас]] – [[Келес ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Сарыағаш ауданы)|Алғабас]] – [[Сарыағаш ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Қазыбек би ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Жетісай ауданы]], [[Қазыбек би ауылдық округі]]не қарасты ауыл. * [[Алғабас (Қызылқұм ауылдық округі)|Алғабас]] – [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]]не қарасты ауыл. * [[Алғабас (Төле би ауданы)|Алғабас]] – [[Төле би ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Түлкібас ауданы)|Алғабас]] – [[Түлкібас ауданы]]ндағы ауыл. === Ұлытау облысы === * [[Алғабас (Ұлытау облысы)|Алғабас]] – [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. === Шығыс Қазақстан облысы === * [[Алғабас (Күршім ауданы)|Алғабас]] – [[Күршім ауданы]]ндағы ауыл. * [[Алғабас (Ұлан ауданы)|Алғабас]] – [[Ұлан ауданы]]ндағы ауыл. {{айрық}} js7af647va8ow3wd6v22ommzwo6z8jr 14 488472 3056472 2578370 2022-08-01T16:26:34Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{commonscat|Aktau}} {{Басты мақала}} [[Санат:Маңғыстау облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 4mf0pn7e8ayod16ppul7ex4qulilgqx 0 489557 3056600 2975326 2022-08-01T21:42:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ойындар сериясы |атауы = Need for Speed |жанрлар = Автосимулятор |таратушы = [[Electronic Arts]] |суреті = Nfs-logo.png |қолтаңба = Need for Speed сериясының логотипі |жобалаушы = EA Canada (1994—2001)<br /> EA Singapore (2009)<br /> EA Black Box (2001—2011)<br /> EA Montreal (2009)<br /> Slightly Mad Studios (2009-2011)<br /> Criterion Games (2010-2013)<br /> Ghost Games (2013)<br /> Eden Studios (1997—1999) |жасап шығарушылар = |платформалар = [[IBM PC]]<br /> [[3DO]]<br /> [[PlayStation]]<br /> [[PlayStation 2]]<br /> [[PlayStation 3]]<br /> [[PlayStation Portable]]<br /> [[Xbox]]<br /> [[Xbox 360]]<br /> [[GameCube]]<br /> [[Game Boy Advance]]<br /> [[Nintendo DS]]<br /> [[Nintendo Wii]]<br /> [[Symbian]]<br /> [[Android]]<br /> [[Windows Phone|Windows Mobile]]<br /> [[iOS]]<br /> [[Java]] |қозғалтқыштар = |бірінші ойын = [[The Need for Speed]] |бірінші ойын уақыты = [[31 тамыз]] [[1994 жыл]] |соңғы ойын = [[Need for Speed: Most Wanted (2012)]] |соңғы ойын уақыты = [[1 қараша]] [[2012 жыл]] |спин-оффтар = [[V-Rally]], [[V-Rally 2]], [[V-Rally 3]], [[Motor City Online]], [[Nitro]], [[World]] |ресми сайты = }} Need for Speed (қаз. Жылдамдық құштарлығы) — [[Electronic Arts]] компаниясының көлік жарысы бейнеойындарының сериясы. Ойындардың негізгі ойы жеңіл автокөліктерде әртүрлі трассаларда жарыстарға қатысу болып табылады (Underground 2 (жол талғамайтын көліктер бар), Carbon және Most Wanted (өрт сөндіруші және жүк көліктері бар) басқасы), сонымен қатар ойынды аяқтау үшін көбіне жарыстарда мәреге бірінші болып келуі талап етіледі. Ойындардың жеке компьютерлермен қоса ойын приставкаларына арналған нұсқалары бар: [[3DO]], [[Microsoft Xbox]], [[Xbox 360]], [[Sony PlayStation]], [[PlayStation 2]], [[PlayStation 3]], [[PlayStation Portable]], PlayStation Vita, [[GameBoy Advance]], [[Nintendo GameCube]], Wii, DS, сонымен қатар [[iPhone]] , [[iPad]] және [[Android]] == Серия тарихы == Need for Speed сериясының алғашқы ойынын [[Канада|Канаданың]] [[Ванкувер]] қаласындағы EA Canada студиясы жасап шығарды. Кезінде Distinctive Software атауымен белгілі болған студия [[1991 жыл|1991 жылы]] Electronic Arts компаниясының құрамына кірместен Stunts және Test Drive II секілді автожарыс серияларымен танылған болатын. Сондықтан [[1992 жыл|1992 жылы]] NFS ойынын бастамас бұрын компанияның тәжірбиесі болған етін. EA Canada және EA Seattle осы серияның ойыдарын көп уақыт жасады. 2002 жылы Ванкуверлік Black Box Software компаниясы [[Need for Speed: Hot Pursuit 2]] ойынын жасап шығаруға контракт алыды. Ойын шыққаннан соң Black Box Software EA құрымна кіріп, EA Black Box атала бастады. Осы кезден бастап [[EA Black Box]] Need for Speed сериясындағы ойындардың негізгі жасап шығарушысы болып келеді. [[2009 жыл|2009 жылы]] [[24 қазан|24 қазанда]] EA NFS сериясы ойындарының 100-миллионыншы көшірмесі сатылғанын хабарлады. Компьютерлік ойындар тарихында мұндай нәтижеге Need for Speed-тен басқа 5 ойын сериясы жеткен: [[Grand Theft Auto]], [[The Sims]], [[Mario]], [[Pokemon]] және [[Tetris]]. <ref>[http://www.electronicarts.ru/news/60015/ Игры серии Need For Speed продались тиражом в 100 миллионов.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100728135858/http://www.electronicarts.ru/news/60015/ |date=2010-07-28 }}</ref> === The Need for Speed === {{main|The Need for Speed}} [[1994 жыл|1994 жылы]] жарық көрген алғашқы ойын The Need for Speed аталып бейнеойындар нарығында үлкен серпіліс әкелді. Алғашында ойын 3DO приставкасына шығарылды, ал [[1995 жыл|1995 жылы]] ДК мен [[Дербес компьютер|PlayStation-ға]] көшірілді. Ойында дуэль, көп қарсыласпен жарысу және уақытқа жарысу режимдары бар. Өз уақыты үшін керемет графика, полициядан қашу, автокөліктердің көптүрлілігі, оңай әрі ыңғайлы басқару ойыншылар арасында үлкен танымалдылыққа алып келді. Бір жылдан соң тек [[Дербес компьютер|ДК]]-ға арналған The NFS: Special Edition шықты. Бұл нұсқаға 2 жаңа трасса мен менюда ғана емес, жарыс кезінде де әуен тыңдауға мүмкіндік пайда болды. 3DO-ға арналған нұсқада жарыстар тек А нүктесінен Б нүктесіне ғана болатын, шеңберлі тұйық трассалар болмағандығы ойынды басқалары алдында ерекш көрсететін. Сол кездер үшін сапалы жасалған 2D кабиналар [[Автокөлік|автокөліктердің]] салонын қарап шығуға мүмкіндік беретін. Сонымен қатар ойында жол апаттары ерекше есте қалатын. Жоғары жылдамдықтағы соқтығысулар кезінде көліктер ауада ұша отырып таңқаларлық айналымдар жасайтын. Әрі ойында қайталанатын жол апаттары жиі болмаған, сондықтан әрбір соқтығысу жеке қойылым болып көрінетін. Сөре (старт) кезінде артқа жүруге болатын, ол кезде жеңіліс есептелетін. Трассада камераны артқа бұруға болмайтын, ол үнемі алдыға қарайтын. === Need for Speed II === {{main|Need for Speed II}} [[1997 жыл|1997 жылы]] [[30 сәуір|30 сәуірде]] дүңгіршектерде [[Need for Speed II]] пайда болды. Тек кішкене жақсартылған графика 1997 жылы жарық көрген басқа ойындармен сынаса алмады, ал концептуалды өзгерістер мен полицияның жоқтығы, қарапайым, айналмалы трассалар ойынның сатылымына жаман әсер етті. 1997 жылы 6 қарашада [[АҚШ-та]], [[1998 жыл|1998 жылы]] [[2 ақпан|2 ақпанда]] [[Жапония]] мен [[Еуропа|Еуропада]] NFS II Special Edition сатылымға түсті. Special Edition құрамына қосымша 1 трасса, бонустық автокөліктер, көліктердің сырғуы (дрифт) кірді және 3dfx Voodoo мен Voodoo 2 графикалық карталарында қолданылатын жаңа 3D-графикалық стандарт қолданылды. Осы жаңартпалар ойынға автокөлікте кескіннің кері көріну, ауа-райы, жақсартылған тұман мен горизонт сияқты қосымша визуалды эффектілерді қосуға мүмкіндік берді. SE-нұсқадағы трассалардың бірінде көліктің маңдай терезесіне соғылған жәндіктер эффектісі болды. === Need for Speed III: Hot Pursuit === {{main|Need for Speed III: Hot Pursuit}} Өз қателігін түсінген Electronic Arts бір жылдан соң Need for Speed III: Hot Pursuit ойынын шығарды. Ойында бұрын бәріне ұнаған шын тест-дравтағы көліктер көрсетілген бейнероликтер болмады. Есесіне ойын 3D-жылдамдатқыштарды қолдана алатын, соның нәтижесінде ойын керемет графика мен трассаларға полицияның қайтып келуімен ерекшеленді. Бұл бөлімде ойыншыларға бірінші рет полиция автокөліктерін айдап, ереже бұзушыларды ұстауға мүмкіндік берді. Бір трассада тәуліктің әр уақытында және әртүрлі ауа-райында жарысуға мүмкіндік туды. Ойында алғаш рет динамикалық саундтрек пайда болды - трассадағы жағдайға байланысты әуендер ауысып тұратын. Сатылымның алғашқы бірнеше айында ойын үздіктер қатарында болды. Playstation-ға арналған нұсқа автокөліктер қатарымен және бастапқы қойылымымен ерекшеленді. === High Stakes === {{main|Need for Speed: High Stakes}} Need for Speed: High Stakes 1999 жылы шықты. Атаудан сандық белгілеу алынып тасталып, орнына тақырыпшалар қолданыла бастады. Төртінші ойын алдыңғы ойынның ойын дамытып отырды, көліктер мен трассалар көбейді (бонус ретінде NFS III ойынының барлық трассалары болды), экономикалық модельі (енді ойыншы жарыстарға қатыса отырып ақша тапты, оған жаңа автокөліктер мен қосалқы бөлшектер сатып алынды) мен соқтығысулар жүйесі пайда болды . Нәтижесінде соқтығысулар автокөліктердің жүру сапасына әсер етті. Көліктерді жолдағы жүріс физикасы шынайылылыққа бет бұрды. Ойын саундтрегінің орнына аудио-диск (CD) арқылы әуен тыңдауға болатын. Көбісі NFS III-ті ойнап бітірмегендіктен және High Stakes ойынындағы басқарудың ерекшелігінен ойын сатылымы жоғары болмады. === Porsche Unleashed === {{main|Need for Speed: Porsche Unleashed}} Тағы бір жылдан соң Need for Speed: Porsche Unleashed шықты. Ойынның жарнамалық ролигі басты рөлде [[Николас Кейдж]] ойнаған «60 секундта ұрлау» фильмінің эпизодтарын қолданумен жасалды. Серияның бесінші бөлімі толығымен [[Porsche]] автокөліктеріне арналды. Мұнда 1950-2000 жылдар арылығындағы түгел дерлік модельдік қатар ұсынылған. Ойында бірнеше ерекше режим, жақсартылған графика мен автокөліктер соқтығысуы және керемет Porsche энциклопедиясы болды. Ойын жасаушылары қолында Porsche автокөліктерінің техникалық сипаттамалары туралы ешқандай деректер болмаса да, бұл сол кездер үшін ең шынайы физикасы бар автосимулятор болды. Болид сапасы ойыншының өзіне байланысты болды: көліктердің сырқы келбетімен қоса (түсі, нөмірі, кузовтағы сызықтар, кузов бөлшектері) қозғалтқыш бөлшектерін де ауыстыруға болатын. Сонымен қатар әр дәуірді («Классикалық дәуір», «Алтын дәуір», «Супер дәуір») бітіргенде ұтып алуға болатын үш көлікте (550 Spyder, 935/78 Moby Dick, 911 GT1) сатылар коробкасының деңгейлері санын өзгертуге болатын. Бұл жаңғыртпалар көліктің техникалық сипаттамасына ерекше әсер ететін. Шыншылдықтан басты ауытқу қатты соқтығысулар нәтижесінде жүргізушінің тірі қалуы еді. Серияның бұрынғы ойындарына қарағанда мұнда көлікті басқаруды үйрену керек болды. Батыс елдерінде танымалдылыққа ие бола алмаған бесінші бөлім ТМД елдерінде табысқа бөленді. Playstation-ға арналған нұсқа графикалық және ойындық жағынан қатты ерекшеленді. === Need for Speed: Motor City Online === {{main|Need for Speed: Motor City Online}} Need for Speed: Motor City Online — 2011 жылы IV тоқсанда жарық көрген Electronic Arts компаниясының келесі жобасы серияның жалғасы болып танылмағанымен, шын мәнінде солай болды. Ойынның жобалануы енді басталған кезде EA ойынның тек онлайн режимінде ғана болатынын және ірі айлық пайда әкелетінін хабарлаған болатын. Басқа сөзбен айтқанда, ойынды тек кең каналды ғаламторға қосылғандар ғана ойнай алатын. Бұл хабарлама әлемдік желідегі NFS сериясының жанкүйерлері арасында негативті пікірлер айтуына алып келді. Тіпті көптеген ірі арнайы мамандандырылған сайттар компанияны бұл шешімнен бас тартуға көндірмекші болды. Алайда бұдан ештеңе шықпады. Жоба құрдымға кетті. === Hot Pursuit 2 === {{main|Need for Speed: Hot Pursuit 2}} Need for Speed III: Hot Pursuit 1998 жылы шықты. Серияны 2002 жылы, Electronic Arts компаниясына PlayStation 2 үшін мықты ойын керек кезде, қайта еске алды. Алдын ала жоспар бойынша NFS сериясының ең үздік ойынын — Need for Speed III: Hot Pursuit-тің концепциясын дамыту керек деп шешілді. ДК мен PS2-ге арналған нұсқаларда ерекшеліктер айтарлықтай болды: PS2-нұсқада болған арнайы эффектілер,кинематографиялық қайталаулар, жақсартылған автокөліктер физикасы компьютерлік нұсқада болмады. Ойынды Ванкуверлік BlackBox компаниясын сатып алынғаннан кейін жаңадан құрылған EA Black Box жасап шығарды. Сонымен қатар бұл 6 ұрпақтағы консольдерге арналған алғашқы ойын болды. Геймплей көбіне NFS III-пен ұқсас; EA полициямен жарысқа қайтып келді. Тағы полиция үшін ойын қосылды. === Underground === {{main|Need for Speed: Underground}} Need for Speed: Underground ойынының негізгі концепциясы [[Стритрейсинг|стритрейсинг]] таырыбының әлемде кең етек жаюы болытын. Серияның жетінші бөлімі Need for Speed: Hot Pursuit 2 ойынынан кейін бір жыл өткеннен соң шықты. Ойын көше жарысушыларының түнгі жарыстарына арналды. Ең басты ерекшелік — автокөліктер тюнингі болды. Енді қымбат әрі экзотикалық көліктер орнына ойыншыларға қарапайым сериялы автокөліктер ұсынылды. Бұл ойдың ойыншыларға ұнағаны соншалық, ойын бестселлерге айналды. === Underground 2 === {{main|Need for Speed: Underground 2}} Need for Speed: Underground ойынының жетістіктері EA компаниясын келесі жылы Underground 2 ойынын жарыққа шығаруға алып келді. Underground 2 стритрейсинг тақырыбын жалғастыра отырып, көптеген жаңа мүмкіндіктерге ие болды. Енді ойын толыққанды қала - Бейвью қаласында өтетін болды. Ойыншыларға 200 шақырым тас жол, жасырын автошеберханалар, қаланы аралап жүретін көптеген қарсыластар ұсынылды. === Most Wanted === {{main|Need for Speed Most Wanted}} NFS MW [[2005 жыл|2005 жылы]] қарашада шықты. Ойын желісі Рокпорт виртуалды қаласынна көшірілді және Underground пен Underground 2 ойындарынан басты айырмашылығы — мұнда бар ойын түскі уақытта өтілді. Ойыншының міндеті — Black List — қаланың ең үздік стритрейсерларының тізімінде өз көлігімен жоғары шығу. Бұл тізімде [[Рокпорт]] қаласының ең үздік жарыскерлері - барлығы 15 адам бар. Ұзақ кідірістен кейін ([[Need for Speed: Hot Pursuit 2|NFS: Hot Pursuit 2]]-тан кейін) ойынға полиция қайта қосылды. [[Xbox 360|Xbox 360-қа]] арналған нұсқа ең кереметі болды: дәл сол уақытта күн мерзімін ауыстыруға болатын. Алғаш рет серияда бюджеттіден эксклюзивтіге дейінгі автокөліктер болды. Серияның жанкүейрелері арасында осч бөлім ең үздіктердің бірі ретінде саналады. === Carbon === {{main|Need for Speed Carbon}} Бұл бөлім негізінен [[Ned for Speed Most Wanted|Most Wanted]]-тағы оқиғалардың жалғасы болып табылады. Бірақ енді ойыншы алдында бірнеше ауданға бөлінген түнгі қала. Әр ауданда өз «көше каролі» бар және ойыншы солардың бәрімен «Карбон» каньонында бірге бір жарысуы керек. Ойынды өту мағынасы осында жатыр. Негізгі жаңашылдықтар: * Autosculpt (тюнингтің көптеген параметрлерін өзгерту: спойлер, диск, дөңгелек, т.б. өлшемдерін 0-ден 100%-ға дейін өзгерту. * Көліктерді үш санатқа бөлу (Tuner, Muscle, Exotic). Әр санаттың өз артықшылығы мен кемшілігі бар. * Команда жинақтау мүмкіндігі (әр көше басшыларын жеңігеннен кейін сол басшының досы өз көмегін ұсынады. Әркімнің өз міндеттері мен ерекше қабілеттері бар). === ProStreet === {{main|Need for Speed: ProStreet}} '''''Need for Speed: ProStreet''''' серияның жалғасы болып табылады. Ойынды [[EA Black Box]] студиясы жасап шығарды. Ойын Солтүстік Америкада 2007 жылы 13 қарашада, ал Еуропада 2007 жылы 23 қарашада сатылымға түсті. ProStreet-те ойыншы аркадалық жарыстар орнына шынайы автосимуляторға қайта оралады. Ойынның автокөліктердің шынайы зақымдануы басты ерекшілігі болып табылады. <ref>{{cite web|url=http://www.nfsplanet.com/en/news/3774|title=NFS 11: New Infos!|accessdate=2013-11-27|publisher=NFS-Planet|lang=en|archiveurl=http://archive.is/YyMAp|archivedate=2013-01-29}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.nfsplanet.com/en/news/3813|title=NFS 11: New rumours|accessdate=2013-11-27|publisher=NFS-Planet|lang=en|archiveurl=http://archive.is/gARxC|archivedate=2013-01-04}}</ref>. Сонымен қатар ойында еркін жүру режімі жоқ. Оның орнына барлық жарыстар арнайы жабық жарыс трассаларында өткізіледі. ''Need for Speed: ProStreet'' ойынында келесі жарыс түрлері бар: грип, дрэг, дрифт, жылдамдық. === Undercover === {{main|Need for Speed: Undercover}} '''''Need for Speed: Undercover''''' ойынын [[EA Black Box]] студиясы жасап шығарды. Сатылымға 2008 жылы 18 қарашада түсті. Ойын серияның бұрынғы шығарылымдарына қарағанда ұзақ уақыт жасалды (16 ай) <ref>{{cite web|url=http://www.gamesindustry.biz/articles/riccitiello-we-were-torturing-vancouver-studio|title=Riccitiello: We were torturing Vancouver studio|author=Mark Androvich.|date=2008-06-18|publisher=GamesIndustry.biz|accessdate=2013-11-27|lang=en|archiveurl=http://archive.is/8od5|archivedate=2012-12-04}}</ref>. EA Games президенті Фрэнк Гибо ,ProStreet-тің EA ұмітін ақтамағандығынан, франшизаның өзінің бұрынғы ерекшеліктеріне қайта оралатынын хабарлады. Ойынға ашық ойын әлемі оралды және жаңадан шоссе шайқасы режімі қосылды. Жаңа ойын орташа бағалауға ие болды, бірақ бұл бағалау ProStreet-ке қарағанда жақсы болды. ''[[Need for Speed: Most Wanted]]'' сияқты ойын желісі тюнинг пен полициядан қашуға негізделген. Ойында 50-ден аса автокөлік ұсынылған. Ойын барысы ойдан жасалған Три-Сити қаласында өтеді. === Shift === === Nitro === === World === === Hot Pursuit (2010) === === Shift 2: Unleashed === === The Run === === Most Wanted (2012) === == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == * [http://www.needforspeed.com/ Need for Speed ойынының ресми сайты] {{ref-en}} * [http://www.needforspeed.com/ru_RU Ресми сайттың орыс тіліндегі бөлімі] {{ref-ru}} * [http://hotpursuit.needforspeed.com/ru/autolog Autolog жүйесінің беті]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.nfs.ru Need for Speed ойынының ресми ресейлік сайты]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120318230613/http://nfs.ru/ |date=2012-03-18 }} {{ref-ru}} {{Need for Speed}} 4owuozrc1ccmuk67nawdbp9ugv9c62b 0 490309 3056518 3051452 2022-08-01T16:44:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Еуровидение | Логотип = [[Сурет:Eurovision Song Contest 2012.svg|250px]] | Жартылай финалдарға үлестiру = 25—26 қаңтар [[2012 жыл]]ы | Жартылай финал = 1-ші — [[22 мамыр]] [[2012 жыл]]ы 2-ші — [[24 мамыр]] [[2012 жыл]]ы | Финал = [[26 мамыр]] [[2012 жыл]]ы | Иешілер телеарнасы = [[ITV (Әзірбайжан)|ITV]] | Өткізілу орны = [[Баку]], [[Baku Crystal Hall]] | Дауыс беру системасы= телекөрермен/жюри:&nbsp;50/50<ref>[http://esctoday.com/news/read/12655 EBU confirms 50/50 vote for Eurovision Song Contest] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081211002140/http://www.esctoday.com/news/read/12655 |date=2008-12-11 }}</ref> | Жартылай финалдардың жүргізүшілері= | Финалдың жүргізүшілері= [[Лейла Алиева]], [[Эльдар Гасымов]] және [[Наргиз Бирк-Петерсен]] | Директоры = {{flagicon|Norway}} [[Йон Ола Санд]] | Елдер саны = 42<br />1-ші жартылай финал — 18,<br />2-ші жартылай финал — 18,<br />финал — 26 | Кету = {{POL}}, {{ARM}} | Қайтып келу = {{MNE}} | Нөл ұпай = | Жеңген өлең = {{flagicon|Sweden}} [[Euphoria (Лорин өлеңі)|Euphoria]] (Швеция) | алд = <small>[[2011]]<small> | кел = <small>[[Еуровидение ән конкурсы 2013|2013]]<small> | theme = Light Your Fire (Өз отынды жандыр) }} '''Еуровидение ән конкурсы 2012''' ({{lang-az|2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi}}; {{lang-en|Eurovision Song Contest 2012}}; {{lang-fr|Concours Eurovision de la chanson 2012}}) — [[Еуровидение ән конкурсы|Еуровидениеның]] 57-ші конкурсы [[Әзірбайжан]]ның астанасы [[Баку]] қаласында, [[мамыр|мамырдың 22-26]] күндері аралығында өтті. Жартылай финалдарға үлестіру [[Баку]] қаласында [[қаңтар|25-26 қаңтарда]] өтті.<ref>{{cite web|url=http://www.ebu.ch/MeetingApp/calendar.php|title=The draw for the semi-finals will be held on қаңтар 25 and 26 in Baku}}</ref>. Конкурсқа [[Черногория]] қайтып келдi, қаржы қиындықтары артынан [[2010 жыл]]дан қатысқан емес. == Өткізілу орны == [[Сурет:Baku kristall zaly.png|thumb|250px|«[[Баку кристалл залы]]» [[Еуровидение ән конкурсы]]ның концерттік кешені]] [[2011 жыл]]дың [[16 мамыр]]ында "Еуровидение-2012" конкурсы үшiн, "Мемлекеттік ту алаңында" 20 000 көрермен сыйымдылығымен концерттiк кешен әдейi құрастырылғанын жариялаған.<ref>{{cite web|title=Special concert complex for Eurovision 2012 to be built in centre of Baku|url=http://abc.az/eng/news/main/54165.html|accessdate=16 May 2011}}</ref><ref>[http://abc.az/eng/news/main/54165.html Azerbaijan Business Center — Special concert complex for Eurovision 2012 to be built in centre of Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161102114908/http://abc.az/eng/news/main/54165.html |date=2016-11-02 }}</ref><ref>http://anspress.com/index.php?a=2&lng=ru&nid=100849 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111006043420/http://anspress.com/index.php?a=2&lng=ru&nid=100849 |date=2011-10-06 }}</ref>. == Қатысушылар == Конкурсқа қатысуға өтінімдер 2011 жылдың 2 қыркүйегінен - 2012 жылдың қаңтарының ортасының дейін қабылданды. 17 қаңтар күні барлық қатысушылардың тізімі жарияланды. 42 ел қатысатынын растады. === Жеребьевка === Жеребьевка 2012 жылдың 25 қаңтар күні Бакуда өтті. {| class="wikitable" |- ! width=24 % | 1 себет ! width=24 % | 2 себет ! width=24 % | 3 себет |- | valign="top" | * {{ALB}} * {{BIH}} * {{MKD}} * {{SRB}} * {{HRV}} * {{MNE}} * {{CHE}} | valign="top" | * {{DNK}} * {{ISL}} * {{NOR}} * {{FIN}} * {{SWE}} * {{EST}} | valign="top" | * {{BLR}} * {{GEO}} * {{ISR}} * {{MDA}} * {{RUS}} * {{UKR}} |- ! width=24 % | 4 себет ! width=24 % | 5 себет ! width=24 % | 6 себет |- | valign="top" | * {{BEL}} * {{CYP}} * {{GRC}} * {{NLD}} * {{TUR}} | valign="top" | * {{IRL}} * {{LVA}} * {{LTU}} * {{MLT}} * {{PRT}} * {{ROU}} | valign="top" | * {{AUT}} * {{BGR}} * {{HUN}} * {{SMR}} * {{SVK}} * {{SVN}} |} === Бірінші жартылай финал === * Осы жартылай финалдың қатысушы елдері мен {{AZE}}, {{ITA}} және {{ESP}} дауыс береді. {| class="sortable wikitable" ! № ! Ел ! Тіл ! Әртіс ! Өлең ! Аудармасы ! Ұпайлар ! Орын |- | 1 | {{MNE}}<ref name="Montenegro1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17871|title=Montenegro: RTCG intends to participate in Eurovision 2012}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]], [[Черногор тілі|Черногор]] | [[Рамбо Амадеус]]<ref name="Montenegro">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17952|title=Montenegro: RTCG selects Rambo Amadeus for Baku!}}</ref> | «[[Euro Neuro]]»<ref name="Montenegro2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18169|title=Montenegro : Rambo Amadeus to sing 'Euro neuro'}}</ref> | «Еуро Нейро» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 2 | {{ISL}}<ref name="Iceland1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17643|title=Iceland: Söngvakeppni Sjónvarpsins 2012 underway}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Iceland2" /> | [[Грета Салоуме]] и [[Йоун Йоусеп Снайбьорнссон|Йоунси]]<ref name="Iceland2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18549|title=Iceland: Greta and Jonsi release their videoclip}}</ref> | «[[Never Forget]]»<ref name="Iceland2" /> | «Ешқашан да ұмытпа» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 3 | {{GRC}}<ref name="Toronidis">{{cite web|last=Toronidis|first=Theofilos|title=Greece: ERT begins preparations|url=http://escdaily.com/articles/26111|work=ESCDaily|date=17 қараша 2011|accessdate=17 қараша 2011}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Элефтерия Элефтериу]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Aphrodisiac]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Афродизиак» | | |- | 4 | {{LVA}}<ref name="Latvia1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17612|title=Latvia: National final on 18 ақпан}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18057|title=Latvia: 5 final songs known}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17898|title=Latvia: Performers for Eirodziesma 2012 announced}}</ref> | [[Анмари]]<ref name="Latvia2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18372|title=Latvia sends Anmary to Baku}}</ref> | «[[Beautiful Song (песня Anmary)|Beautiful Song»]]<ref name="Latvia2" /> | «Әдемі өлең» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 5 | {{ALB}}<ref>[http://eurovisiontimes.wordpress.com/2012/02/06/albania-suus-stays-in-albanian/ Albania: Suus Stays in Albanian «The Eurovision Times»<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Рона Нишлиу]]<ref name=autogenerated2>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=43393&_t=rona_nishliu_to_represent_albania Rona Nishliu to represent Albania! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Suus]]»<ref name=autogenerated2 /> | «Өзіндікі» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 6 | {{ROU}}<ref name="Romania1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17602|title=Romania : Letti announces Eurovision participation}}</ref> | [[Испан тілі|Испанша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://escxtra.com/2012/03/mandinga-go-to-baku/ Romania: Mandinga Go To Baku! | escXtra<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140328023346/http://escxtra.com/2012/03/mandinga-go-to-baku/ |date=2014-03-28 }}</ref> | [[Mandinga]]<ref name="Romania2">{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=48823&_t=its_mandinga_for_romania|title=It's Mandinga for Romania}}</ref> | «[[Zaleilah]]»<ref name="Romania2" /> | «Салейла» | | |- | 7 | {{CHE}}<ref name="Switzerland1">{{cite web|last=G|first=Luke|title=Switzerland: Selection format for 2012 already known|url=http://escdaily.com/articles/18759|work=ESCDaily.com|accessdate=12 May 2011|date=11 May 2011}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Switzerland2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17949|title=Sinplus will represent Switzerland in Baku!}}</ref> | [[Sinplus]]<ref name="Switzerland2" /> | «[[Unbreakable (песня Sinplus)|Unbreakable»]]<ref name="Switzerland2" /> | «Мызғымас» | | |- | 8 | {{BEL}}<ref name="Belgium1">{{cite web|url=http://www.eurosong.be/31574/steve-de-coninck-we-zweren-bij-tom-dice-parcours-voor-2012|title=Steve De Coninck: ‘We zweren bij Tom Dice-parcours voor 2012′ – Eurosong.be|work=Eurosong.be|language=nl|accessdate=12 May 2011}}</ref> |[[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Айрис (певица)|Айрис]]<ref>{{cite web|last=Jiandani|first=Sanjay|title=Belgium: Iris to represent Belgium in Baku|url=http://www.esctoday.com/news/read/17837|publisher=''ESCToday''|accessdate=18 қараша 2011|date=2011-11-18}}</ref> | «[[Would You?]]»<ref>http://www.eurovision.tv/page/news?id=49393&_t=belgium_its_would_you_for_iris_in_baku</ref> | «Сен ше?» | | |- | 9 | {{FIN}}<ref name="Finland1">{{cite web|url=http://escportal.cz/finove-neprimo-potvrdili-ucast-na-eurovizi-2012/|title=Finové nepřímo potvrdili účast na Eurovizi 2012 – escportal.cz|work=escportal.cz|language=cz|accessdate=19 қаңтар 2011}}</ref> | [[Швед тілі|Шведше]]<ref name="Finland2" /> | [[Пернилла Карлссон]]<ref name="Finland2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18414|title=Pernilla Karlsson will represent Finland in Baku}}</ref> | «[[När Jag Blundar]]»<ref name="Finland2" /> | «Мен көзімді жұмғанда» | | |- | 10 | {{ISR}}<ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17578|title=Israel confirmed participation in the Eurovision Song Contest 2012}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]], [[Иврит]]<ref name="Israel1" /> | [[Izabo]]<ref name="Israel1">{{cite web|url=http://www.escdaily.com/israel-izabo-internally-selected/|title=Israel: Izabo internally selected!}}</ref> | «[[Time (песня Izabo)|Time»]]<ref name="Israel1" /> | «Уақыт» | | |- | 11 | {{SMR}}<ref>[http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=articles&id=8922|title= San Marino sets eyes for 2012 Eurovision] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120207174526/http://www.oikotimes.com/v2/index.php?file=articles&id=8922%7Ctitle= |date=2012-02-07 }}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Валентина Монетта]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48973&_t=valentina_monetta_to_represent_san_marino Valentina Monetta to represent San Marino | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>http://www.smtvsanmarino.sm/default.asp?id=624#b69970</ref><ref>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2012/03/14/san-marino-decided-2012-velentina-to-baku/ SAN MARINO DECIDED 2012: VELENTINA TO BAKU | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]{{Deadlink|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | «[[The Social Network Song]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=49493&_t=ebu_san_marino_song_lyrics_in_breach_of_rules EBU: San Marino song lyrics in breach of Rules | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Әлеуметтік желісі туралы өлең» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 12 | {{CYP}}<ref name=autogenerated5>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=37563&_t=ivi_adamou_for_cyprus_in_2012 Ivi Adamou for Cyprus in 2012? | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Cyprus1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/27554|title=Cyprus: The three Cypriot National Final entries?}}</ref> | [[Иви Адаму]]<ref name=autogenerated5 /> | «[[La La Love]]»<ref>[http://esctoday.com/news/read/18166 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Cyprus: Ivi Adamou will sing La la love in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128110216/http://esctoday.com/news/read/18166 |date=2012-01-28 }}</ref> | «Ла-ла, махаббат» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 13 | {{DNK}}<ref name="Denmark1">{{cite news |title= Danmark er med i 2012|url= http://www.esconnet.dk/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=406:danmark-er-med-i-2012&catid=1:latest-news&Itemid=78|newspaper= Esconnet|date= 15 May 2011|accessdate=16 May 2011}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Denmark2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18142|title=Soluna Samay will represent Denmark in Baku!}}</ref> | [[Солуна Самай]]<ref name="Denmark2" /> | «[[Should’ve Known Better]]»<ref name="Denmark2" /> | «Жақсырақ білу керек еді» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 14 | {{RUS}}<ref name="Russia1">{{cite web|url=http://www.rutv.ru/tvpreg.html?id=155180&cid=&d=0|title=Положение о национальном отборочном конкурсе исполнителей эстрадной песни "Еуровидение 2012"}}</ref><ref name="Russia2">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/29010|title=Russia: Selection details announced!}}</ref><ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18018 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Russia: National final to be held on 26 ақпан]</ref> | [[Удмурт тілі|Удмуртша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Russia3" /> | [[Бурановские бабушки]]<ref name="Russia3">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18475|title=Buranovskie Babushki will represent Russia in Eurovision}}</ref> | «[[Party for Everybody]]»<ref name="Russia3" /> | «Сауық кеші барлық үшін» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 15 | {{HUN}}<ref>[http://escdaily.com/articles/19294 Hungary will take part in Eurovision 2012 | ESCDAILY.com<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110525033608/http://escdaily.com/articles/19294 |date=2011-05-25 }}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Hungary1" /> | [[Compact Disco]]<ref name="Hungary1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18302|title=Compact Disco will represent Hungary in Eurovision 2012}}</ref> | «[[Sound Of Our Hearts]]»<ref name="Hungary1" /> | «Жүректеріміздің әуені» | | |- | 16 | {{AUT}}<ref name="Austria1">{{cite web|url=http://www.nachrichten.at/nachrichten/kultur/art16,620990|title= Österreich beim ESC 2011/12|language=de|accessdate=13 May 2011}}</ref> | [[Бавар тілі|Баварша]]<ref name="Austra2" /> | [[Trackshittaz]]<ref name="Austra2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18404|title=Austria sends Trackshittaz to Eurovision 2012}}</ref> | «[[Woki Mit Deim Popo]]»<ref name="Austra2" /> | «Құйрығыңды қозғалт» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 17 | {{MDA}}<ref name="Moldova : Interview with EL Radu">[http://www.esctoday.com/news/read/17682|title= Moldova : Interview with EL Radu]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Паша Парфений]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48803&_t=its_pasha_parfeny_for_moldova It’s Pasha Parfeny for Moldova! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Lăutar]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48803&_t=its_pasha_parfeny_for_moldova It’s Pasha Parfeny for Moldova! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Лэутар]]» | | |-bgcolor="#8BC0EA" | 18 | {{IRL}}<ref name="esctoday.com">[http://www.esctoday.com/news/read/17698|title= Jedward to represent Ireland in Baku?]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Jedward]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18406 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Ireland: Jedward in Eurovision again<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Waterline]]»<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18406 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Ireland: Jedward in Eurovision again<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Қырда» | | |- |} === Екінші жартылай финал === * Осы жартылай финалдың қатысушы елдері мен {{GBR}}, {{GER}} және {{FRA}} дауыс береді. {| class="sortable wikitable" ! Нөмір ! Ел ! Тіл ! Әртіс ! Өлең ! Аудармасы |-bgcolor="#8BC0EA" | 01 | {{SRB}}<ref name="Pozzi">{{cite web|last=Pozzi|first=Renee|title=RTS Confirms participation in 2012; Nina to appear on Misija Evrovisija|url=http://www.escdaily.com/articles/24359|publisher=ESCDaily|accessdate=19 қазан 2011|date=19 қазан 2011}}</ref> | [[Серб тілі|Сербта]]<ref name="Serbia" /> | [[Желько Йоксимович]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/17838 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Zeljko Joksimovic to represent Serbia in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111119225219/http://esctoday.com/news/read/17838 |date=2011-11-19 }}</ref> | «[[Није Љубав Ствар]]»<ref name="Serbia">{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=48833&_t=zeljko_joksimovic_presents_nije_ljubav_stvar|title=Željko Joksimović presents Nije Ljubav Stvar}}</ref> | «Махаббат зат емес» |-bgcolor="#8BC0EA" | 02 | {{MKD}}<ref name="Macedonia1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/26284|title=FYR Macedonia: Kaliopi selected to Baku}}</ref> | [[Македон тілі|Македонша]]<ref>[http://escdaily.com/articles/26905 FYR Macedonia: Eurovision entry to be performed in native language | ESCDaily.com || The latest Eurovision 2012 news from across Europe<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111130061227/http://escdaily.com/articles/26905 |date=2011-11-30 }}</ref> | [[Калиопи]]<ref name="Macedonia1" /> | «[[Црно и бело]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about/shows/participants Eurovision Song Contest 2012 Semi-Final (1) | Participants | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=44643&_t=its_black_and_white_for_fyr_macedonia It’s Black & White for FYR Macedonia | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Қара және ақ» |- | 03 | {{NLD}}<ref name="Netherlands1">{{cite web|url=http://www.shownieuws.tv/showflits/tros-gaat-door-met-songfestival|title=TROS gaat door met Songfestival - Shownieuws.tv|work=shownieuws.tv|language=nl|accessdate=13 May 2011}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Netherlands2" /> | [[Джоан Франка]]<ref name="Netherlands2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18419|title=The Netherlands sends Joan Franka to Baku}}</ref> | «[[You And Me]]»<ref name="Netherlands2" /> | «Сен және мен» |-bgcolor="#8BC0EA" | 04 | {{MLT}}<ref name="Malta1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17610|title=Malta confirms Eurovision participation for Baku}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17806 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Malta: 62 songs qualified to 2nd phase<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111213172338/http://www.esctoday.com/news/read/17806 |date=2011-12-13 }}</ref> | [[Курт Каллея]]<ref name="Malta2">{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=45563&_t=its_kurt_callejas_night_in_malta|title=It's Kurt Calleja's night in Malta}}</ref> | «[[This Is The Night]]»<ref name="Malta2" /> | «Сол түн» |- | 05 | {{BLR}}<ref>{{cite web|last=fotis|first=Fotis|title=BELARUS RETURNS TO EUROFEST FORMAT|url=http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/10/13/belarus-returns-to-eurofest-format/|publisher=''Oikotimes''|accessdate=13 қазан 2011|date=2011-10-13}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Belarus1" /> | [[Litesound]]<ref name="Belarus1" /> | «[[We Are The Heroes]]»<ref name="Belarus1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18403|title=BREAKING NEWS: Litesound will represent Belarus!}}</ref> | «Біз — батырмыз» |- | 06 | {{PRT}}<ref name=autogenerated4>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/11/25/portugal-decides-on-march-10/ PORTUGAL DECIDES ON MARCH 10 | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111129032047/http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/11/25/portugal-decides-on-march-10/ |date=2011-11-29 }}</ref><ref>[http://ww1.rtp.pt/icmblogs/rtp/comunicacao/?k=Regulamento-Festival-da-Cancao-2012---RTP.rtp&post=37042 Regulamento Festival da Canção 2012 — RTP — Comunicação, RTP<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120122001345/http://ww1.rtp.pt/icmblogs/rtp/comunicacao/?k=Regulamento-Festival-da-Cancao-2012---RTP.rtp&post=37042 |date=2012-01-22 }}</ref> | [[Португал тілі|Португалша]]<ref>[http://pt.scribd.com/doc/75208487/Festival-Da-Cancao-2012-Regulamento-RTP Festival Da Canção 2012 — Regulamento — RTP<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Филипа Соза]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48813&_t=filipa_sousa_for_portugal_in_baku Filipa Sousa for Portugal in Baku | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Vida minha]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48813&_t=filipa_sousa_for_portugal_in_baku Filipa Sousa for Portugal in Baku | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Менің өмірім» |-bgcolor="#8BC0EA" | 07 | {{UKR}}<ref name="Ukraine1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17600|title=Ukraine confirmed participation in ESC 2012}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Гайтана]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/18370 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Gaitana will represent Ukraine in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Be My Guest]]»<ref>[http://esctoday.com/news/read/18370 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Gaitana will represent Ukraine in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Менің қонағым бол» |- | 08 | {{BGR}}<ref name="Bulgaria1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/20428|title=BNT, has announced today that the country will participate in the upcomming Eurovision Song Contest.}}</ref> {{ref|d|1}} | [[Болгар тілі|Болгарша]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/18438 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Sofi Marinova will represent Bulgaria in Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120302195148/http://esctoday.com/news/read/18438 |date=2012-03-02 }}</ref> | [[Софи Маринова]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/18438 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Sofi Marinova will represent Bulgaria in Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120302195148/http://esctoday.com/news/read/18438 |date=2012-03-02 }}</ref> | «[[Love Unlimited]]»<ref>[http://esctoday.com/news/read/18438 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Sofi Marinova will represent Bulgaria in Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120302195148/http://esctoday.com/news/read/18438 |date=2012-03-02 }}</ref> | «Шексіз махаббат» |- | 09 | {{SVN}}<ref>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/06/09/slovenia-changes-plans-for-2012/ SLOVENIA CHANGES PLANS FOR 2012 | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117210311/http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/06/09/slovenia-changes-plans-for-2012/ |date=2012-01-17 }}</ref> | [[Словен тілі|Словенше]] | [[Бото, Ева|Ева Бото]]<ref name="Slovenia1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18041|title=Slovenia: National final on 26 ақпан}}</ref> | «[[Verjamem]]»<ref name="Slovenia1" /> | «Мен сенемін» |- | 10 | {{HRV}}<ref name="Croatia1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/26485|title=Croatia: Change to DORA in 2012}}</ref> | [[Хорват тілі|Хорватша]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18373 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Croatia: Nebo to Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Нина Бадрич]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18373 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Croatia: Nebo to Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Nebo (Нина Бадрич өлеңі)|Nebo»]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18373 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Croatia: Nebo to Eurovision 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Аспан»<!--«nebo» имеет два значения — «небо» и «рай», но в данном случае имеются в виду «небеса», кот. « открывают врата»--> |-bgcolor="#8BC0EA" | 11 | {{SWE}}<ref name="Sweden1">{{cite web|url=http://www.aftonbladet.se/nojesbladet/melodifestivalen2011/article13112260.ab|title=Sweden confirmed participation in ESC 2012}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Лорин]]<ref name="Sweden2">{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=48793&_t=sweden_loreen_winner_of_melodifestivalen|title=Sweden: Loreen winner of Melodifestivalen!}}</ref> | «[[Euphoria]]»<ref name="Sweden2" /> | «Эйфория» |- | 12 | {{GEO}}<ref name="Georgia1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/27871|title=Georgia: GPB to continue participation in Baku!}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Анри Джохадзе]]<ref name="Georgia2">{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=46913&_t=anri_jokhadze_to_represent_georgia|title=Anri Jokhadze to represent Georgia}}</ref> | «[[I'm a Joker]]»<ref name="Georgia2" /> | «Мен — джокермін» |-bgcolor="#8BC0EA" | 13 | {{TUR}}<ref>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/09/22/trt-asks-fan-opinion-for-2012/ TRT ASKS FAN OPINION FOR 2012 | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref name="eurovisionary.com">[http://www.eurovisionary.com/eurovision-news/trt-opens-2012-poll-baku TRT Opens 2012 Poll for Baku | Eurovision Song Contest 2012 in Baku — EuroVisionary]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]], [[Түрік тілі|Түрікше]]<ref name="gazetemen.com">http://www.gazetemen.com/can-bonomo-eurovisiona-hangi-sarkiyla-gidecek-41820n.htm</ref> | [[Джан Бономо]]<ref name="TRT selects Can Bonomo to Baku!">{{cite web|url=http://www.escdaily.com/turkey-trt-selects-can-bonomo-to-baku/|title=TRT selects Can Bonomo to Baku!}}</ref> | «[[Love Me Back]]»<ref name="ReferenceA">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18396|title=Turkey: Can Bonomo reveals his entry}}</ref> | «Мені қайтадан жақсы көр» |-bgcolor="#8BC0EA" | 14 | {{EST}}<ref name="Estonia1">{{cite web|url=http://ohtuleht.ee/426893|title=Heidy Purga: "Ärge otsige draamat! Eestil läks ju väga hästi!"|work=ohtuleht.ee|language=et|accessdate=15 May 2011}}</ref> | [[Эстон тілі|Эстонша]]<ref name="Estonia2" /> | [[Отт Лепланд]]<ref name="Estonia2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18459|title=Ott Lepland will be Estonia's voice in Eurovision 2012}}</ref> | «[[Kuula]]»<ref name="Estonia2" /> | «Тыңда» |- | 15 | {{SVK}}<ref name="Slovakia1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17987|title=Slovakia confirms participation in Baku!}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Slovakia2" /> | [[Миро Шмайда|Макс Джейсон Май]]<ref name="Slovakia2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18472|title=Slovakia: Max Jason Mai to Baku!}}</ref> | «[[Don’t Close Your Eyes]]»<ref name="Slovakia2" /> | «Көзіңді жаппа» |-bgcolor="#8BC0EA" | 16 | {{NOR}}<ref>[http://nrk.no/programmer/tv/melodi_grand_prix/1.7684766 Vil du overta etter disse? — Melodi Grand Prix — Melodi Grand Prix — NRK<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Norway1" /> | [[Туджи]]<ref name="Norway1">{{cite web|url=http://www.escdaily.com/norway-tooji-to-baku/|title=Norway: Tooji to Baku!}}</ref> | «[[Stay (өлең) Туджи|Stay»]]<ref name="Norway1" /> | «Қал» |-bgcolor="#8BC0EA" | 17 | {{BIH}}<ref name="oikotimes.com">{{cite web|url=http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/08/09/bhrt-asks-your-opinion-for-2012/|title=Bosnia and Herzegovina will take part in the Eurovision Song Contest 2012}}</ref> | [[Боснақ тілі|Боснақша]]<ref name="Bosnia2" /> | [[Сариходжич, Майя|MayaSar]]<ref name="Bosnia1">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17970|title=B&H: Maya Sar to fly Bosnian flag}}</ref> | «[[Korake Ti Znam]]»<ref name="Bosnia2">{{cite web|url=http://www.escdaily.com/bosnia-herzegovina-maya-sar-to-sing-korake-ti-znam/|title=Bosnia & Herzegovina: Maya Sar to sing “Korake Ti Znam”!}}</ref> | «Мен сенің қадамдарыңды білем» |-bgcolor="#8BC0EA" | 18 | {{LTU}}<ref name="Lithuania1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/20601|title=Baku 2012: Lithuania confirm participation}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Lithuania2" /> | [[Донни Монтелл]]<ref name="Lithuania2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18460|title=Lithuania sends Donny Montell to Baku}}</ref> | «[[Love Is Blind]]»<ref name="Lithuania2" /> | «Махаббат соқыр» |- |} : 1.{{note|d}}Сонымен қатар өлеңде [[Араб тілі|араб]], [[Әзірбайжан тілі|әзірбайжан]], [[Ағылшын тілі|ағылшын]], [[Француз тілі|француз]], [[Грек тілі|грек]], [[Италиян тілі|италиян]], [[Цыган тілі|цыган]], [[Серб-хорват тілі|серб-хорват]], [[Испан тілі|испан]] және [[Түрік тілі|түрік]] тілдерінде жолдары бар. === Финалисттер === {| class="sortable wikitable" ! Нөмір ! Ел ! Тіл ! Әртіс ! Өлең ! Аудармасы ! Ұпайлар ! Орын |-bgcolor = "33FF33" |- | 1 | {{GBR}}<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17687 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — UK: OGAE Eurobash in Manchester great success<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Энгельберт Хампердинк]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48013&_t=engelbert_humperdinck_is_united_kingdom_entrant Engelbert Humperdinck is United Kingdom entrant! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Love Will Set You Free]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=49523&_t=love_will_set_you_free_for_the_united_kingdom 'Love Will Set You Free' for the United Kingdom | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Махаббат сені еркін қылдырады» | 12 |25 |- | 2 | {{HUN}}<ref>[http://escdaily.com/articles/19294 Hungary will take part in Eurovision 2012 | ESCDAILY.com<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110525033608/http://escdaily.com/articles/19294 |date=2011-05-25 }}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Hungary1" /> | [[Compact Disco]]<ref name="Hungary1"/> | «[[Sound Of Our Hearts]]»<ref name="Hungary1" /> | «Жүректеріміздің әуені» |19 |24 |- | 3 | {{ALB}}<ref>[http://eurovisiontimes.wordpress.com/2012/02/06/albania-suus-stays-in-albanian/ Albania: Suus Stays in Albanian «The Eurovision Times»<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Рона Нишлиу]]<ref name=autogenerated2/> | «[[Suus]]»<ref name=autogenerated2 /> | «Өзіндікі» |146 |5 |- | 4 | {{LTU}}<ref name="Lithuania1"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Lithuania2" /> | [[Донни Монтелл]]<ref name="Lithuania2"/> | «[[Love Is Blind]]»<ref name="Lithuania2" /> | «Махаббат соқыр» |70 |14 |- | 5 | {{BIH}}<ref name="oikotimes.com"/> | [[Боснақ тілі|Боснақша]]<ref name="Bosnia2" /> | [[Сариходжич, Майя|MayaSar]]<ref name="Bosnia1"/> | «[[Korake Ti Znam]]»<ref name="Bosnia2"/> | «Мен сенің қадамдарыңды білем» |55 |18 |-bgcolor = "silver" | 6 | {{RUS}}<ref name="Russia1"/><ref name="Russia2"/><ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18018 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Russia: National final to be held on 26 ақпан<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Удмурт тілі|Удмуртша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Russia3" /> | [[Бурановские бабушки]]<ref name="Russia3"/> | «[[Party for Everybody]]»<ref name="Russia3" /> | '''«Сауық кеші барлық үшін»''' | '''259''' |'''2''' |- | 7 | {{ISL}}<ref name="Iceland1"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Iceland2" /> | [[Грета Салоуме]] и [[Йоун Йоусеп Снайбьорнссон|Йоунси]]<ref name="Iceland2"/> | «[[Never Forget]]»<ref name="Iceland2" /> | «Ешқашан да ұмытпа» |46 |20 |- | 8 | {{CYP}}<ref name=autogenerated5/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Cyprus1"/> | [[Иви Адаму]]<ref name=autogenerated5 /> | «[[La La Love]]»<ref>[http://esctoday.com/news/read/18166 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Cyprus: Ivi Adamou will sing La la love in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120128110216/http://esctoday.com/news/read/18166 |date=2012-01-28 }}</ref> | «Ла-ла, махаббат» |65 |15 |- | 9 | {{FRA}}<ref name=France>{{cite web|last=Dufaut|first=Dominique|title=rance to choose internally for Eurovision 2012|url=http://www.esctoday.com/news/read/17845|publisher=''ESCToday''|accessdate=19 қараша 2011|date=2011-11-19}}</ref> | [[Француз тілі|Французша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="France1">{{cite web|url=http://www.escdaily.com/france-anggun-to-sing-echo-you-and-i-in-baku/|title=France: Anggun to sing ‘Echo (You and I)’ in Baku}}</ref> | [[Анггун]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17890 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — France: Anggun will represent France in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Echo (You And I)]]»<ref name="France1" /> | «Жаңғырық (Сен және мен)» |21 |22 |- | 10 | {{ITA}}<ref name="Italy1">{{cite web|url=http://escdaily.com/articles/27518|title=Italy: RAI set to continue participation in Baku}}</ref><ref>[http://www.eurofestival.ws/2011/12/05/eurovision-song-contest-2012-litalia-a-baku-ci-sara/ Eurovision Song Contest 2012: l’Italia a Baku ci sarà<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17922 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Italy: most likely to be in Baku!<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Италиян тілі|Италиянша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Нина Зилли]]<ref name="Italy2">{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18376|title=Italy: Nina Zilli to Baku!|publisher=ESCtoday}}</ref> | «[[L'Amore È Femmina (Out Of Love)]]»<ref>{{cite web|url=http://www.eurovision.tv/page/news?id=48953&source=twitter&medium=social&campaign=Twitter&_t=italy_changes_their_song_to_lamore_e_femmina|title=Italy changes their song to L'Amore È Femmina}}</ref> | «Әйелдің көңілі» |101 |9 |- | 11 | {{EST}}<ref name="Estonia1"/> | [[Эстон тілі|Эстонша]]<ref name="Estonia2" /> | [[Отт Лепланд]]<ref name="Estonia2"/> | «[[Kuula]]»<ref name="Estonia2" /> | «Тыңда» |120 |6 |-bgcolor = "tomato" | 12 | {{NOR}}<ref>[http://nrk.no/programmer/tv/melodi_grand_prix/1.7684766 Vil du overta etter disse? — Melodi Grand Prix — Melodi Grand Prix — NRK<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Norway1" /> | [[Туджи]]<ref name="Norway1"/> | «[[Stay (өлең) Туджи|Stay»]]<ref name="Norway1" /> | «Қал» |7 |26 |- | 13 | {{AZE}} (иесі) | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Сабина Бабаева]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=46133&_t=sabina_babayeva_wins_azerbaijans_ticket_to_baku Sabina Babayeva wins Azerbaijan’s ticket to Baku | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[When The Music Dies]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=49333&source=twitter&medium=social&campaign=Twitter&_t=sabina_babyeva_to_sing_when_the_music_dies_in_baku escXtra<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Музыка өлгенде» |150 |4 |- | 14 | {{ROU}}<ref name="Romania1"/> | [[Испан тілі|Испанша]], [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://escxtra.com/2012/03/mandinga-go-to-baku/ Romania: Mandinga Go To Baku! | escXtra<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140328023346/http://escxtra.com/2012/03/mandinga-go-to-baku/ |date=2014-03-28 }}</ref> | [[Mandinga]]<ref name="Romania2"/> | «[[Zaleilah]]»<ref name="Romania2" /> | «Салейла» |71 |12 |- | 15 | {{DNK}}<ref name="Denmark1">{{cite news |title= Danmark er med i 2012|url= http://www.esconnet.dk/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=406:danmark-er-med-i-2012&catid=1:latest-news&Itemid=78|newspaper= Esconnet|date= 15 May 2011|accessdate=16 May 2011}}</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref name="Denmark2"/> | [[Солуна Самай]]<ref name="Denmark2" /> | «[[Should’ve Known Better]]»<ref name="Denmark2" /> | «Жақсырақ білу керек еді» |21 |23 |- | 16 | {{GRC}}<ref name="Toronidis"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Элефтерия Элефтериу]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Aphrodisiac]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48913&_t=eleftheria_eleftheriou_to_represent_greece Eleftheria Eleftheriou to represent Greece | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Афродизиак» |64 |17 |-bgcolor="gold" | '''17''' | {{SWE}}<ref name="Sweden1"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Лорин]]<ref name="Sweden2"/> | «[[Euphoria]]»<ref name="Sweden2" /> | '''«Эйфория»''' |'''372 | '''1''' |- | 18 | {{TUR}}<ref name="eurovisionary.com"/><ref>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2011/09/22/trt-asks-fan-opinion-for-2012/ TRT ASKS FAN OPINION FOR 2012 | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]], [[Түрік тілі|Түрікше]]<ref name="gazetemen.com"/> | [[Джан Бономо]]<ref name="TRT selects Can Bonomo to Baku!"/> | «[[Love Me Back]]»<ref name="ReferenceA"/> | «Мені қайтадан жақсы көр» |112 |7 |- | 19 | {{ESP}}<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17705 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Spain: Local OGAE held 6th annual congress<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Испан тілі|Испанша]]<ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18330|title=Spain: The teams behind Pastora's songs!}}</ref> | [[Пастора Солер]]<ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/17995|title=Spain: Pastora Soler to represent Spain in Baku!}}</ref><ref>[http://www.rtve.es/television/20111221/tve-desvela-12-quien-representara-espana-festival-eurovision-2012/483818.shtml TVE desvela a las 12 h quién representará a España en el Festival de Eurovisión 2012 — RTVE.es<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Quédate Conmigo]]»<ref>{{cite web|url=http://www.esctoday.com/news/read/18211|title=Spain: Song Selection Show on March 3rd}}</ref> | «Менімен қал» |97 |10 |- | 20 | {{GER}}<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17656 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Germany: Talent search starts September 29th<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Роман Лоб]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=46563&_t=roman_lob_for_germany_with_standing_still Roman Lob for Germany with «Standing Still» | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Standing Still]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=46563&_t=roman_lob_for_germany_with_standing_still Roman Lob for Germany with «Standing Still» | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Бір жерде қалдым» |110 |8 |- | 21 | {{MLT}}<ref name="Malta1"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17806 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Malta: 62 songs qualified to 2nd phase<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111213172338/http://www.esctoday.com/news/read/17806 |date=2011-12-13 }}</ref> | [[Курт Каллея]]<ref name="Malta2"/> | «[[This Is The Night]]»<ref name="Malta2" /> | «Сол түн» |41 |21 |- | 22 | {{MKD}}<ref name="Macedonia1"/> | [[Македон тілі|Македонша]]<ref>[http://escdaily.com/articles/26905 FYR Macedonia: Eurovision entry to be performed in native language | ESCDaily.com || The latest Eurovision 2012 news from across Europe<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111130061227/http://escdaily.com/articles/26905 |date=2011-11-30 }}</ref> | [[Калиопи]]<ref name="Macedonia1" /> | «[[Црно и бело]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/baku-2012/about/shows/participants Eurovision Song Contest 2012 Semi-Final (1) | Participants | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=44643&_t=its_black_and_white_for_fyr_macedonia It’s Black & White for FYR Macedonia | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Қара және ақ» |71 |13 |- | 23 | {{IRL}}<ref name="esctoday.com"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Jedward]]<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18406 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Ireland: Jedward in Eurovision again<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Waterline]]»<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/18406 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Ireland: Jedward in Eurovision again<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Қырда» |46 |19 |-bgcolor = "#ED9121" | 24 | {{SRB}}<ref name="Pozzi"/> | [[Серб тілі|Сербта]]<ref name="Serbia" /> | [[Желько Йоксимович]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/17838 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — Zeljko Joksimovic to represent Serbia in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111119225219/http://esctoday.com/news/read/17838 |date=2011-11-19 }}</ref> | «[[Није Љубав Ствар]]»<ref name="Serbia"/> | '''«Махаббат зат емес»''' |'''214 |'''3''' |- | 25 | {{UKR}}<ref name="Ukraine1"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Гайтана]]<ref>[http://esctoday.com/news/read/18370 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Gaitana will represent Ukraine in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Be My Guest]]»<ref>[http://esctoday.com/news/read/18370 Eurovision Song Contest — Baku 2012 | News — Gaitana will represent Ukraine in Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «Менің қонағым бол» |65 |16 |- | 26 | {{MDA}}<ref name="Moldova : Interview with EL Radu"/> | [[Ағылшын тілі|Ағылшынша]] | [[Паша Парфений]]<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48803&_t=its_pasha_parfeny_for_moldova It’s Pasha Parfeny for Moldova! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Lăutar]]»<ref>[http://www.eurovision.tv/page/news?id=48803&_t=its_pasha_parfeny_for_moldova It’s Pasha Parfeny for Moldova! | News | Eurovision Song Contest — Baku 2012<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> | «[[Лэутар]]» |81 |11 |- |} == Қайтып келген орындаушылар == {| class="wikitable" |- ! Әртіс ! Ел ! Қатысқан жылы ! Орны |- | [[Желько Йоксимович]] | {{SRB}} | 2004 | 2 |- | [[Jedward]] | {{IRL}} | 2011 | 8 |- | [[Йоун Йоусеп Снайбьорнссон|Йоунси]] | {{ISL}} | 2004 | 19 |} == Трансляция == {{Col-begin}} {{col-2}} * {{AUT}} (қатысушы ел) * {{AZE}} (ұйымдастырушы ел) * {{ALB}} (қатысушы ел) * {{BLR}} (қатысушы ел) * {{BEL}} (қатысушы ел) * {{BGR}} (қатысушы ел) * {{BIH}} (қатысушы ел) * {{GBR}} (қатысушы ел) * {{HUN}} (қатысушы ел) * {{GER}} (қатысушы ел) * {{GRC}} (қатысушы ел) * {{GEO}} (қатысушы ел) * {{DNK}} (қатысушы ел) * {{ISR}} (қатысушы ел) * {{IRL}} (қатысушы ел) * {{ISL}} (қатысушы ел) * {{ESP}} (қатысушы ел) * {{ITA}} (қатысушы ел) * {{CYP}} (қатысушы ел) * {{LVA}} (қатысушы ел) * {{LTU}} (қатысушы ел) * {{MKD}} (қатысушы ел) * {{MLT}} (қатысушы ел) * {{MDA}} (қатысушы ел) * {{NED}} (қатысушы ел) {{col-2}} * {{NOR}} (қатысушы ел) * {{PRT}} (қатысушы ел) * {{RUS}} (қатысушы ел) * {{ROU}} (қатысушы ел) * {{SMR}} (қатысушы ел) * {{SRB}} (қатысушы ел) * {{SVK}} (қатысушы ел) * {{SVN}} (қатысушы ел) * {{TUR}} (қатысушы ел) * {{UKR}} (қатысушы ел) * {{FIN}} (қатысушы ел) * {{FRA}} (қатысушы ел) * {{HRV}} (қатысушы ел) * {{MNE}} (қатысушы ел) * {{CHE}} (қатысушы ел) * {{SWE}} (қатысушы ел) * {{EST}} (қатысушы ел) * {{AUS}} * {{ARM}} * {{KAZ}} * {{CAN}} * {{KGZ}} * {{LIE}} * {{NZL}} {{Col-end}} === Комментаторлар === * {{BLR}} — Денис Курьян * {{GBR}} — Скотт Миллз (екі жартылай финал) және Грэхем Нортон (финал)<ref>[http://www.esctoday.com/news/read/17988 Eurovision Song Contest — Dusseldorf 2011 | News — UK: Scott Mills to present Eurovision semi-finals from Baku<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> * {{HUN}} — Габор Гундель Такач<ref>[http://www.blikk.hu/blikk_sztarvilag/gundi-megy-az-eurovizios-dalfesztivalra-2074432 Gundi megy az Eurovíziós Dalfesztiválra — Blikk.hu<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120731003725/http://www.blikk.hu/blikk_sztarvilag/gundi-megy-az-eurovizios-dalfesztivalra-2074432 |date=2012-07-31 }}</ref> * {{GRC}} — Марион Михелидаки<ref>[http://www.oikotimes.com/eurovision/2012/01/09/new-commentator-for-baku-2012/ NEW COMMENTATOR FOR BAKU 2012 | OIKOTIMES.COM<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121007235914/http://www.oikotimes.com/eurovision/2012/01/09/new-commentator-for-baku-2012/ |date=2012-10-07 }}</ref> * {{KAZ}} — Нұрберген Махамбетов және Қалдыбек Жайсаңбай * {{NED}} — Ян Смит және Даниэль Деккер<ref>{{cite web|url=http://zappen.blog.nl/tros/2011/10/28/commentaar-songfestival-in-2012-weer-met-jan-smit|title=Jan Smit back in Eurovision commentary seat}}</ref> * {{UKR}} — Тимур Мирошниченко және Татьяна Терехова == Карта == <center> {| |- | | |- |[[Сурет:ESC 2012 Map.svg|center|thumb|400px|legend|#782167| {{legend|#22b14c|Қатысушыны таңдаған елдер}} {{legend|#782167|Конкурста қатысатынын растаған елдер}} {{legend|#FFC20E|Қатысудан бас тартқан елдер}}]] |[[Сурет:ESC 2012 Semi-Finals.svg|center|thumb|390px|legend|#782167| {{legend|#D40000|Бірінші жартылай финалдың қатысушылары}} {{legend|#FFAAAA|Бірінші жартылай финалда дуыс беретін елдер}} {{legend|#000080|Екінші жартылай финалдың қатысушылары}} {{legend|#99c2ff|Екінші жартылай финалда дуыс беретін елдер}}]] |} </center> == Дереккөздер == {{Дереккөздер|4}} [[Санат:Еуровидение ән конкурсы]] [[Санат:Еуровидение ән конкурсы жылдар бойынша]] [[Санат:Eurovision ән байқауы]] 8qtv0gutevrbngjleypydbo081lmn44 0 490470 3056513 2910046 2022-08-01T16:42:19Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкалық фестиваль |Атауы = Dansk Melodi Grand Prix |Name = |Логотипі = [[Сурет:DMGP logo (2020-).svg|300px]] |Дата = |Өткізілу орыны = [[Дания]] |Жылдары = [[1957]] ж.б. |Жанры = |Сайты = [http://www.dr.dk//Melodigrandprix/forside.htm DR: Dansk Melodi Grand Prix] }} '''Dansk Melodi Grand Prix''' [[Eurovision ән байқауы]]нда [[Дания]] елінің өкілін таңдау үшін [[1957 жыл]]дан бастап ұйымдастырылатын байқау. == Dansk Melodi Grand Prix жеңімпаздар тізімі == {| class="wikitable sortable" |- ! <small>Жыл</small> ! <small>Әртіс</small> ! <small>Өлең</small> |- bgcolor="#ED9121" | <small>[[1957]]</small> | <small>Бирте Вильке және Густав Винклер</small> | <small>«Skibet skal sejle i nat»</small> |- | <small>[[1958]]</small> | <small>Raquel Rastenni</small> | <small>«Jeg rev et blad ud af min dagbog»</small> |- | <small>[[1959]]</small> | <small>Бирте Вильке</small> | <small>«Uh, jeg ville ønske jeg var dig»</small> |- | <small>[[1960]]</small> | <small>Кэти Бёттгер</small> | <small>«Det var en yndig tid»</small> |- | <small>[[1961]]</small> | <small>Dario Campeotto</small> | <small>«Angelique»</small> |- | <small>[[1962]]</small> | <small>Ellen Winther</small> | <small>«Vuggevise»</small> |- bgcolor="gold" | <small>[[1963]]</small> | <small>Ингманн Грета және Юрген Ингманн</small> | <small>«Dansevise»</small> |- | <small>[[1964]]</small> | <small>Bjørn Tidmand</small> | <small>«Sangen om dig»</small> |- | <small>[[1965]]</small> | <small>Биргит Брюль</small> | <small>«For din skyld»</small> |- | <small>[[1966]]</small> | <small>Улла Пиа</small> | <small>«Stop - mens legen er go'»</small> |- | <small>[[1978]]</small> | <small>Mabel</small> | <small>«Boom Boom»</small> |- | <small>[[1979]]</small> | <small>Tommy Seebach</small> | <small>«Disco Tango»</small> |- | <small>[[1980]]</small> | <small>Bamses Venner</small> | <small>«Tænker altid på dig»</small> |- | <small>[[1981]]</small> | <small>Tommy Seebach</small> және <small>Debbie Cameron</small> | <small>«Krøller eller ej»</small> |- | <small>[[1982]]</small> | <small>Brixx</small> | <small>«Video, Video»</small> |- | <small>[[1983]]</small> | <small>Gry Johansen</small> | <small>«Kloden drejer»</small> |- | <small>[[1984]]</small> | <small>Hot Eyes</small> | <small>«Det' lige det»</small> |- | <small>[[1985]]</small> | <small>Hot Eyes</small> | <small>«Sku' du spørg' fra no'en?»</small> |- | <small>[[1986]]</small> | <small>Trax</small> | <small>«Du er fuld af løgn»</small> |- | <small>[[1987]]</small> | <small>Anne-Cathrine Herdorf</small> <small>және</small> <small>Bandjo</small> | <small>«En lille melodi»</small> |- bgcolor="#ED9121" | <small>[[1988]]</small> | <small>Hot Eyes</small> | <small>«Ka' du se hva' jeg sa'?»</small> |- bgcolor="#ED9121" | <small>[[1989]]</small> | <small>Birthe Kjær</small> | <small>«Vi maler byen rød»</small> |- | <small>[[1990]]</small> | <small>Lonnie Devantier</small> | <small>«Hallo Hallo»</small> |- | <small>[[1991]]</small> | <small>Андерс Франдсен</small> | <small>«Lige der hvor hjertet slår»</small> |- | <small>[[1992]]</small> | <small>Lotte Nilsson және Kenny Lübcke</small> | «<small>Alt det som ingen ser</small>» |- | <small>[[1993]]</small> | <small>Tommy Seebach Band</small> | <small>«Under stjernerne på himlen»</small> |- | <small>[[1995]]</small> | <small>Aud Wilken</small> | <small>«Fra Mols til Skagen»</small> |- | <small>[[1997]]</small> | <small>Kølig Kaj</small> | <small>«Stemmen i mit liv»</small> |- | <small>[[1999]]</small> | <small>Michael Teschl және Trine Jepsen</small> | <small>«This Time I Mean It»</small> |- bgcolor="gold" | <small>[[2000]]</small> | <small>Olsen Brothers</small> | <small>«Fly on the Wings of Love»</small> |- bgcolor="silver" | <small>[[2001]]</small> | <small>Rollo & King</small> | <small>«Never Ever Let You Go»</small> |- bgcolor="ff6969" | <small>[[2002]]</small> | <small>Malene</small> | <small>«Tell Me Who You Are»</small> |- | <small>[[2004]]</small> | <small>Томас Тордарсон</small> | <small>«Shame on You»</small> |- | <small>[[2005]]</small> | <small>Jakob Sveistrup</small> | <small>«Talking to You»</small> |- | <small>[[2006]]</small> | <small>Sidsel Ben Semmane</small> | <small>«Twist of Love»</small> |- | <small>[[2007]]</small> | <small>DQ</small> | <small>«Drama Queen»</small> |- | <small>[[2008]]</small> | <small>Саймон Мэтью</small> | <small>«All Night Long»</small> |- | <small>[[2009]]</small> | <small>Нильс Бринк</small> | <small>«Believe Again»</small> |- | <small>[[2010]]</small> | <small>Chanée және Tomas N'evergreen</small> | <small>«In a Moment Like This»</small> |- | <small>[[2011]]</small> | <small>A Friend In London</small> | <small>«New Tomorrow»</small> |- | <small>[[2012]]</small> | <small>Солуна Самай</small> | <small>«Should’ve Known Better»</small> |- |- bgcolor="gold" | <small>[[2013]]</small> | <small>[[Эммили де Форест]]</small> | <small>«Only Teardrops»</small> |- |} == Сыртқы сілтемелер == {{commons category|Dansk Melodi Grand Prix}} *[http://www.dr.dk/Melodigrandprix/forside.htm DR: Dansk Melodi Grand Prix] *[https://web.archive.org/web/20091026234055/http://geocities.com/National_Finals/ The national finals encyclopedia] [[Санат:Eurovision ән байқауы]] [[Санат:Дания мәдениеті]] d51eap3fcr2grvrz3rfbx6sh3cbqgt8 0 491359 3056672 2976038 2022-08-02T05:40:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Музыкант |Есімі = Армин Ван Бюрен |Атауы = |Сурет =Armin van Buuren Armin Only Embrace 2017.jpg |Сурет ені = |Сурет тақырыбы = Патшайым күнін тойлау кезіндегі Армин Ван Бюрен, [[Амстердам]], [[30 сәуір]] [[2011 жыл]] |Фон = non_vocal_instrumentalist |Туған кездегі есімі = Армин Ван Бюрен |Толық аты = Армин Джозеф Якобус Даниель Ван Бюрен |Туған күні = 25.12.1976 |Туған жері = Лейден, [[Нидерланд]] |Қайтыс болған күні = |Қайтыс болған жері = |Белсенділік жылдары = [[1995 жыл|1995]]–қазіргі уақыт |Мемлекет = [[Нидерланд]] |Мамандықтары = [[Диджей]], [[музыкант]], [[продюсер]], [[композитор]] |Дауыс түрі = |Аспаптары = Синтездеуіш, драм-машина |Жанрлары = Транс, прогрессивті транс, хаус, прогрессивті хаус |Лақап аттары = |Ұжымдары = |Қызметтес болған = |Лейблдері = Armada Music (2003–қазіргі уақыт), Vandit (Co-Joined), Ministry of Sound Australia |Марапаттары = |Сайты = [http://www.arminvanbuuren.com/ Ресми сайт] }} ''' Армин Ван Бюрен '''([[нидерланд тілі|нидерл.]] Armin van Buuren; [[Нидерланд тілі|нидерл.]] оқылуы [ˈɑrmɪn vɑn ˈbyːrə(n)]; [[1974 жыл]]ы [[25 желтоқсан]]да, Лейден, [[Нидерланд]]ыда туған) – нидерландтық [[музыкант]], [[диджей]] және [[продюсер]]. [[Транс]] стилінде [[музыка]] ойнайды. DJ Mag журналы оны әлемдегі №1 диджей болып [[2007 жыл|2007]]–[[2012 жыл|2012]] таныды <ref>[http://www.djmag.com/top100 топ100] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121029134210/http://www.djmag.com/top100 |date=2012-10-29 }}</ref>. Ал DJ Magazine журналының версиясы бойынша ол әлемдегі №1 диджей болып 5 рет атанды: [[2007 жыл|2007]]–[[2010 жыл|2010]] және [[2012 жыл|2012]] <ref>{{cite web|title=17 Armada DJ’s in DJ Mag Top 100 – Armin is No. 1 again!|url=http://www.armadamusic.com/news/2012/10/17-armada-djs-in-dj-mag-top-100-armin-is-1-again/|accessdate=19 October 2012}}</ref>. [[2001 жыл]]дан бастап Армин өзінің жеке [[A State of Trance]](қысқаша ASOT) деп аталатын, бір жұмада 20 млн тыңдаушы жинайтын, 26 елге таралатын радио-шоуының жүргізушісі бола бастайды <ref>{{cite web|url=http://www.astateoftrance.com/about/|title=About – A State of Trance|accessdate=2 December 2011}}</ref>. Электронды музыканы жазатын ірі лейбл [[Armada Music]]-ті құрған адамдардың бірі. Оның 2008 жылы шыққан музыкалық жинағы «Imagine» Нидерландтық чартта №1 орын алып, Армин чарттың тарихындағы ең бірінші диджей аталды.<ref>{{cite web|url=http://www.dutchcharts.nl/showitem.asp?interpret=Armin+van+Buuren&titel=Imagine&cat=a|title=Armin van Buuren – Imagine|publisher=dutchcharts.nl|accessdate=25 March 2010}}</ref> == Өмірбаяны == Армин Нидерланд елінің Лейден қаласында дүниеге келді, бірақ Koudekerk aan den Rijn(Рейн жағасындағы салқын шіркеу) деп аталатын ауданында өсті. Армин музыкамен айналысатын отбасыда дүниеге келді, сондықтан ол кішкентай кезінен бастап музыкаға құмар болып өсті. Оған француз композиторы [[Жан-Мишель Жарр]] шабыт берді.<ref name="Interview with Armin van Buuren"/><ref>{{cite web|url=http://www.synthtopia.com/content/2009/05/29/armin-van-buuren-fanboy/|title=Armin van Buuren, Fanboy|accessdate=14 September 2012}}</ref> Армин 10 жаста болғанда анасы компьютер ұтып алды да, баланың қызығушылығы пайда болады. Ол музыка өндіретін компьютерлік бағдарламаларды игере бастады. Музыканы 14 жаста өндіре бастаса<ref name="Interview with Armin van Buuren">{{cite web|url=http://dancemusic.about.com/cs/interviews/a/IntAVBuuren.htm|title=Interview with Armin van Buuren|publisher=About.com|accessdate=14 September 2012}}</ref>, 16 жасында алғашқы семплерін сатып алады. Бірінше ремиксін жазып, оны болашақта мансапына үлкен ықпал ететін Бен Либрандқа жолдайды. Ван Бюрен мектепте оқыған кезде сабаққа әкесінің велосипедін, плеермен сүйікті электронды музыкасын тыңдай отырып, айдап барғанды жақсы көрген. «Мен жолда әдемі [[электронды музыка]]ны тыңдағанды ұнаттым. Бұл маған қиялыммен жанасуға мүмкіндік берді. Мен ғажайып музыканың фонында ойландым, армандадым» – Арминнің голландық радиостанция Radio 538 берген сұқпатынан үзінді. [[1995 жыл]]ы Армин [[Лейден университеті]]не, [[құқықтану]] бөліміне оқуға түседі. Арминның ең алғашқы [[релиз]]і «Push» болды. Оған табыс әкелген, [[Cyber Records|«Cyber Records»]] лейблінде шығарылған сингл «Blue Fear» [[Ұлыбритания|британдық]] чартқа кірді. Осы лейбл атынан, кейін [[1999 жыл]]дың жазында [[Ибица]]да күшті әсер еткен «Communication» синглі шығып, [[2000 жыл]]ы британдық чартта 18 орын алды. Табысына Армин қазіргі заман техникасына сай жабдық сатып алады. [[1999 жыл]]дың басында [[United Recordings|«United Recordings»]] біріге отырып [[Armind|«Armind»]] лейблін құрады. «Gig» атымен Арминның синглі «One» компанияның бірінші релизі болып табылады. Лейблдің үшінші релизі арқасында Армин оны аяғына тұрғызады. [[Black Hole Recordings|«Black Hole Recordings»]] лейблінде [[Tiësto|Tiësto-мен]] біріге отырып «Wonder Where You Are?» («Major League» атымен) және Eternity («Alibi» атымен) синглдарын шығарды. Кейін, [[System F|System F-пен]] бірігіп Армин Exhale синглін де жазады. [[2010 жыл]]дың [[10 қыркүйек|10 қыркүйегінде]] Арминның төртінші альбомы «Mirage» жарық көрді. Қолдау ретінде ол [[Armin Only. Mirage|«Armin Only. Mirage»]] атты әлемдік тур өткізіп, 15 елді аралап шығады. Бірінші шоу [[13 қараша]]да голландық [[Утрехт]]те, [[4 желтоқсан]]да [[Киев]]те, [[31 желтоқсан]]да [[Мельбурн]]де, [[12 ақпан]]да [[Санкт-Петербург]]те және 6 мен 7 мамырда [[Мәскеу]]де өтті<ref>[http://www.arminonly.com/shows-tickets/ Расписание мирового тура «Armin Only. Mirage»]</ref>. == Жеке өмірі == [[2009 жыл]]дың [[17 қыркүйек|17 қыркүйегінде]] Армин [[Голландия]]ның [[Вассенаар]] қаласында Эрика ван Тиельге үйленеді. Олар [[Крит|Крит аралында]], демалыс кезінде танысқан болатын<ref>{{cite web|url=http://www.rtl.nl/%28/actueel/rtlboulevard/nieuws/articleview/%29/components/actueel/rtlboulevard/2009/09_september/entertainment/articles/17092009_Armin_van_buuren_getrouwd.xml |title=RTL Boulevard - Armin van Buuren getrouwd |language={{nl icon}} |publisher=Rtl.nl |date= |accessdate=2010-06-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/65W99KiSa|archivedate=2012-02-17}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.radio538.nl/web/show/id=876641/contentid=93396/|title=Radio 538 &#124; Headlines &#124; Armin van Buuren gaat trouwen &#124; Radio 538 = 102 FM|publisher=Radio538.nl|date=|accessdate=2010-06-23|deadlink=404}}</ref>. [[2011 жыл]]дың [[12 қаңтар]]ында Армин [[Twitter|Twitter-де]] Эриканың жүктілігі туралы хабарлады<ref>{{cite web|url=http://twitter.com/arminvanbuuren/status/25106231626563584|work=Армин ван Бюрен|title=Армин ван Бюрен объявляет о беременности своей жены Эрики в Твиттере|archiveurl=http://www.webcitation.org/65W9A7JCV|archivedate=2012-02-17}}</ref>. 24 шілдеде дүниеге оның қызы Фенна келеді, осы туралы Армин [[Twitter|Twitter-де]] жазады<ref>{{cite web|url=http://twitter.com/arminvanbuuren/status/95495622928515072|work=Армин ван Бюрен|title=Армин ван Бюрен объявляет о рождении дочери в Твиттере|archiveurl=http://www.webcitation.org/65W9AldVM|archivedate=2012-02-17}}</ref>. [[2013 жыл]]дың [[17 қаңтар]]ында Армин Эриканың жүкті екенін, жазда екінші рет әке болатынын айтады. == Дискографиясы == === Студиялық альбомдары === * «[[76 (альбом)|76]]» (2003) * «[[Shivers]]» (2005) * «[[10 Years (альбом)|10 Years]]» (2006) ''(Арминның 10 жылдық мансабының ең таңдаулы өлеңдері мен ремикстерінің жинағы)'' * «[[Imagine (музыкалық альбом)|Imagine]]» (2008) * «[[Imagine: The Remixes]]» (2009) * «[[Mirage (Армин Ван Бюреннің альбомы)|Mirage]]» (2010) * «[[Mirage: The Remixes]]» (2011) * «[[Mirage: Deluxe Edition]]» (2011) * «[[Intense]]» (2013) * «[[Embrace]]» (2015) ===Жинақтары <ref name="official-van-buuren">[http://www.arminvanbuuren.com/releases/albums/ Официального сайта Armin van Buuren/Releases/Albums] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100301234614/http://www.arminvanbuuren.com/releases/albums/ |date=2010-03-01 }}</ref> === {| class="wikitable" |- ! Жылы ! Атауы ! Ескерту ! Форма |- | 2000 | 001 A State of Trance | ! 2CD |- | 2000 | TranceMatch | System F-пен біріккен жұмысы ! CD |- | 2001 | 002 Basic Instinct | | CD |- | 2001 | 003 In Motion | | CD |- | 2002 | 004 Transparance | | CD |- | 2003 | Universal Religion Chapter One | | CD |- | 2004 | Universal Religion 2004, Live From Armada At Ibiza | | CD |- | 2004 | Big Room Trance | | CD |- | 2004 | A State Of Trance 2004 | | CD |- | 2005 | A State Of Trance 2005 | | CD |- | 2006 | A State Of Trance Year Mix 2006 | | CD |- | 2006 | A State Of Trance 2006 | | CD |- | 2006 | Armin Only — The Next Level | | DVD |- | 2007 | A State Of Trance Year Mix 2007 | | CD |- | 2007 | Universal Religion Chapter 3 — Live From Armada At Ibiza | | CD |- | 2007 | A State Of Trance 2007 | | CD |- | 2007 | Limited DVD Box | | CD/DVD |- | 2007 | Armin Only — Ahoy '06 | | DVD |- | 2008 | A State Of Trance Year Mix 2008 | | 2CD |- | 2008 | Armin Only — Imagine Limited Edition | | DVD+3CD |- | 2008 | A State Of Trance 2008 | | 2CD |- | 2008 | Live At The Gallery, Ministry Of Sound | Mixmag Special | CD |- | 2008 | Armin Only — Imagine, The DVD | | DVD |- | 2009 | A State Of Trance 2009 | | 2CD |- | 2009 | Universal Religion Chapter 4 | | CD |- | 2009 | A State Of Trance Year Mix 2009 | | 2CD |- | 2010 | A State Of Trance 2010 | | 2CD |- | 2010 | A State Of Trance Year Mix 2010 | | 2CD |- | 2011 | A State Of Trance 2011 | | 2CD |- | 2011 | A State Of Trance 500 5CD Album | | 5CD |- | 2011 | Universal Religion Chapter 5 | | 2CD |- | 2011 | A State Of Trance Year Mix 2011 | | 2CD |- | 2012 | A State Of Trance 2012 | | 2CD |- | 2012 | A State Of Trance 550 5CD Album (Pre-order) | | 5CD |- | 2013 | A State Of Trance 2013 | |2CD |- |} == Дереккөздер == <references/> 2mp46ry4ihfvm5z76njqv7kmesj58vh 0 491768 3056533 2810695 2022-08-01T17:07:52Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Mtatm.jpg|нобай|Мұхамеджан Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану мұражайы]] ==Құрылуы== [[М.Тынышпаев]] атындағы [[Алматы]] облыстық тарихи-өлкетану музейі [[1974]] жылы 1 наурызда [[Ќазақ ССР]] Министрлер Кеңесінің 04.12.1973 г. № 992 шешімі және [[Қаз ССР]] Мәдениет Министрлігінің [[1974]] жылы 21 ақпандағы № 41-Р бұйрығы бойынша құрылды. [[1993]] жылы музейге белгілі қоғам және мемлекет қайраткері, қазақтың тұңғыш инженері [[Мұхаметжан Тынышпаев]]тың аты берілді. Музей [[Талдықорған қаласы]]ның орталығында орналасқан.<ref> Мүражайдың жеке ақпараты </ref> ---- Алматы облысы әкімінің 2011 жылғы 25 қаңтардағы № 18 Қаулысына сәйкес «'''М.Тынышпаев атындағы Алматы облыстық тарихи-өлкетану музейі'''» Мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорыны болып қайта құрылды. [[Алматы облысы]]нда орналасқан 19 музей филиалдары болып табылады. Бүгінгі күні музей қорын 24 524 экспонат құрайды, оның ішінде 10934 экспонат негізгі қорға жатады. Музей залдары қала тұрғындары мен қонақтарына өлкенің бай, әрі сұлу табиғаты мен өткен және қазіргі тарихы туралы сыр шертеді. ---- ==Музей экспозициясы 2 қабатта орналасқан келесі залдар мен бөлімдерден тұрады== #«Жетісудың табиғаты» залы; #«Жетісудың көне және ортағасырлық тарихы» залы; #«Ќазақ халқының мәдениеті мен тұрмысы» бөлімі; #«Жетісу патшалық Ресей кезеңінде» бөлімі; #«Жетісу Кеңес дәуірі кезеңінде» бөлімі; #«Тәуелсіз Қазақстан» бөлімі. ---- Музейдің жалпы көлемі 1457 шаршы метрді құрайды. Соның ішінде экспозиция көлемі - 1091 кв.м. болса, *табиғат залы - 237 кв.м *көне және ортағысырлық тарих залы - 266 кв.м. *кеңес және қазіргі кезең залы - 588 кв.м. Қор сақтау бөлімдерінің көлемі - 120 кв.м., фойе - 210 кв.м. ---- ==Музей құрылғаннан бері басқарған директорлар== #1974 жылдың наурыз-мамыр айлары аралығында директоры – Беримбетов Ө.Б., #1974-75 жж - Шестаков В. #1975-80 жж – Раев Ш.Р. #1980 – 1983 жж – Лян А.Л. #1983 жылдың ақпан айынан бастап Нұртаев Какен Бейсенбекұлы ---- ==Музей бірінші күндерден бастап өз қызметін бес бағыт бойынша атқарады== #Ғылыми-зерттеу және жинау жұмысы. #Ғылыми-қор жұмысы. #Ғылыми-экспозициялық жұмысы. #Көпшілік-ағарту жұмысы. #Баспасөз жұмысы. ==Толығырақ== Музей қорына осы жылдар аралығында Жетісу өлкесінің табиғи байлықтары, флорасы мен фаунасы туралы, археологиялық құндылықтар, қазақ халқының тұрмыстық заттары, қолданбалы өнер туындылары, халық ақындары, батырлары, мемлекеттік қайраткерлер, тарихи оқиғалар жайлы материалдар жинақталып келеді. Сонымен қатар [[Ұлы Отан соғысы]]ның ардагерлері, ауыл шаруашылығының дамуына күш салып, тер төккен еңбеккерлер т.б. ардақты жерлес тұлғалардың жеке заттары, құжаттары таптырмас музейлік құндылық болып есептеледі. Алматы облысының бүгінгі жағдайы, экономикасы, мәдениеті, білім беру, денсаулық сақтау саласындағы жетістіктерге байланысты заттар да жиналып, келушілер назарына ұсынылады. ---- '''«Жетісудың табиғаты»''' экспозициясы өлкенің алуан түрлі өсімдік және жануарлар әлеміне, жерасты қазба байлықтарына арналады. Жетісудың көрікті жерлерінің бірі – [[Іле Алатауы]], осы тау сілемдерінің флорасы мен фаунасын бейнелейтін диорама безендірілген. Тауда өсімдіктердің 1200-ден астам түрі, сонымен қатар 1500 омыртқасыздар мен 213 омыртқалылар түрі мекендейді. Қызыл кітапқа енгізілген: қар барысы, Тянь-Шань аюы, тас сусар, Сібір таутекесі, сонымен қатар, басқа еш жерде кездеспейтін көбелектердің түрлері диорамада көрсетілген. Өлкені зерттеу тарихында есімдері мәңгілікке қалған [[П.П.Семенов]] Тянь-Шанский мен Ш.[[Ш.Уәлиханов]]тың өмірі мен қызметіне арналған экспозициялық комплекс безендірілген. Жетісу табиғатына арналған залда өлкенің керемет жерлерінің бірі- балықтың 20-дан астам түрі бар [[Балқаш көлі]]нің диорамасы. Сондай-ақ бұл өңірде 520 мың гектар жерді алып жатқан «Алтын емел» Ұлттық табиғи паркі орналасқан. Осында экотуризм объектілеріне арналған үш ескерткіш: '''«Әнші құм»''', '''«Ақтау»''' және '''«Бесшатыр»''' қорымдары бар. Ұлттық табиғи паркте кездесетін Қазақстанның Қызыл Кітабына енгізілген қарақұйрық, құлан, қара ләйлек, бүркіт т.б. аңдар мен құстардың тұлыптары экспозициядан орын алған. Табиғатта сирек кездесетін жұмбақ құбылыстың бірі «Әнші құм». Құмды таудың ұзындығы 3 км, ені 500 м., ал биіктігі – 100 м. Құм жел әсерінен қозғалысқа келген кезде, одан кәдімгі сырнайдың өніне ұқсас дыбыс естіледі. Осы ғажап көрініс диорамада көрсетілген. Осы залда Жетісудың жер асты қазба байлықтарының үлгілері қойылған. Экспозицияда өңдеу және қаптау материалы ретінде қолданылатын малахит, сұр агат, ақ мәрмәр тастармен қоса яшма, нефрит, сердолик, кварц сияқты түрлі табиғи тастардан жасалған әшекей бұйымдар да бар. Бұл коллекция 2002 жылы «Асылтас» акционерлік қоғамының геологиялық музейінен алынған. ---- ''«Жетісудың көне және ортағасырлық тарихы»'' залына шолу «Тас ғасырының классификациясынан» басталады. Осындағы неолит (б.д.д. У-ІІІ ғғ.) заманының экспонаттары, яғни әйелдің мүсіні, қырғыш тастар, тас-жәшік табыты ерекше назар аударады. Залдағы Есіктен табылған «[[Алтын Адам]]ның» көшірме мүсінін көрермен ұзақ тамашалайды. Жетісуды әр заманда мекендеген тайпалардың (ғұндар, үйсіндер, түркі тілдес тайпалар) тіршілігі мен тұрмысы жайлы археологиялық қазба байлықтар сыр шертеді. Ол жартастағы бейнелер, балбал тастар, қыш ыдыстар т.б. ---- Х-ХІІ ғғ. тарихқа қала мәдениетінің өркендеуі атымен енді. [[Ұлы Жібек Жолы]]ның бір тармағының Іле алқабы арқылы өтуі осы кезеңде сауда-саттықтың маңызын арттырды. Бүгінгі күні облыс территориясында 87 ортағасырлық қала орындары анықталған. Аса ірілері: Талхиз, Екі Оғыз, Қойлық, Дүнгене т.б. Музей экспозициясындағы түрлі қыш құмыралар, хумдар, ыдыстар, су құбырының бөліктері, шикі кірпіш - Жетісу ортағасырлық қалалары мәдениетінің өркендегенін дәлелдейді. ---- [[1723]] жылғы «[[Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама]]» деген атпен тарихқа енді. Жетісу өңірінде жоңғарға қарсы жүргізілген ірі шайқастардың екеуі [[Орбұлақ шайқасы]] (1643 ж.) мен [[Аңырақай шайқасы]] (1729 ж.) ---- Жауды біржолата жеңіп, сағын сындырған [[Аңырақай шайқасы]] болды. [[Археология]] залына қойылған [[С. Пожарский]]дің Аңырақай шайқасының суреті өте нанымды шыққан. Халық батырларының қару-жарақтарынан безендірілген экспозицияда музейдің аса құнды экспонаттарының бірі Балпық бидің ұрпақтары өткізген дулығасы сақтаулы. ---- ''«Қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысы»'' атты экспозицияда дәстүрлі қолөнер бұйымдары: сүйекпен безендірілген ағаш төсек, көне сырмақтар, түскиіздер, теріден, ағаштан дайындалған ыдыстар, ұлттық киімдер, зергерлік әшекейлер т.б. халық шеберлерінің қолынан шыққан құнды заттар қойылған. Жеке витринада көне музыкалық аспаптар: қобыз, домбыра, дауылпаз, шертер, сыбызғы т.б. орналасқан. ---- Жетісу халқының рухани және мәдени өмірінің өркендеу кезеңі ХІХ-XX ғғ. жатады. Суырып салма айтыс ақындары [[Сүйінбай Аронұлы]], [[Жамбыл Жабаев]], [[Бақтыбай Жолбарысұлы]], [[Қалқа Жапсарбаев]], [[Әсет Найманбаев]], [[Темірғали Рүстембеков]], [[Сара Тастанбекова]] т.б. халық ақындарының өмірі мен шығармашылығы жайлы әңгімелейтін экспонаттардан жеке экспозициялық комплекс безедірілген. ---- ''«Жетісу патшалық Ресей кезеңінде»'' атты қойылымда қазақтан шыққан тұңғыш ғалым, саяхатшы Ш.Уәлиханов және Жетісу облысының алғашқы губернаторы [[Г.А.Колпаковский]], [[1889]] жылы өлкеде тұңғыш ашылған «Мамания» мектебі, оның іргесін қалаушы тарихи тұлғалар, алғашқы мұғалімдер т.б. жайлы баяндайды. Сол кезеңдегі сауданың дамуынан мәлімет беретін «Қарқаралы жәрмеңкесі» атты арнайы экспозициялық комплексте орыс самаурынын, шығыс халықтарының құмғандарын, тігін машинесін, қазан т.б. көруге болады. ---- 1916 жылғы ұлт-азаттыќ көтерілісінің Жетісудағы ошақтары тарихына қатысты архивтік құжаттар, қозғалыс жетекшілері [[Тоқаш Бокин]], [[Ұзақ Саурықов]], [[Бекболат Әшекеев]] туралы мәліметтер қойылған. Осы экспозицияда [[Ұзақ батыр]]дың шоқпарын, басқа да көтерілісшілердің қолданған қаруларын көруге болады. ---- Келесі бөлім кеңес дәуірі кезеңіндегі Жетісудың тарихына арналған. 1918 жылдың наурызында өлкеде Кеңес Үкіметі орнатылды. 3 - наурызда Верный ([[Алматы]]) қаласында, 15 наурызда Гавриловка селосында (Талдықорған қ-сы). Кеңес үкіметін орнатуға белсенді қатысқан жерлестеріміз: А.Әбубәкіров, Қ.Байсақов, К.Майстрюк т.б. жеке суреттері, құжаттары, сол тарихи оқиғаларға куә. Өлкедегі Азамат соғысы жайлы әңгімелейтін экспонаттардың ішінде [[Черкасск]] қорғанысына қатысушылардың қарулары, Тарбағатай «Тау қырандары» қызыл партизандарының құжаты, соғысқа қатысушылардың суреттері бар. ---- Аталған кезеңдегі қоғамдық-саяси ахуал, бай мүлкін тәркілеу, ауылшаруашылық ұйымдарын құру, үлкен нәубетке ұшыратқан 1930 – 33 жылдардағы ашаршылықты баяндайды. ---- Қуғын-сүргін құрбандары [[М.Тынышпаев]], [[І.Жансүгіров]], Ж.Күдериннің, т.б. өмірдерек құжаттары қойылған. Осы жерде [[Түрксіб]] жол құрылысы туралы, Социалистік Еңбек Ері М.Жарболовтың және басқа да құрылысшылардың заттары мен құжаттары бар. <br /> 1920-30 жж өлкеде халыққа білім беру, денсаулық сақтау салаларының дамуын, 1926-40 жж. индустрияның өркендеуін айқындайтын экспонаттар орналастырылған. <br /> 1941-45 жж. Ұлы Отан соғысы жылдарына арналған экспозицияда соғыс жылдарынан қалып, уақыт өте сарғыш тартқан алғыс грамоталары, үш бұрышты майданнан келген хаттар, фотосуреттер, сондай-ақ «Максим» пулеметі, т.б. заттар бар. <br /> «Өлкенің соғыстан кейінгі даму кезеңі» деп аталған бөлімде өнеркәсіптің өркендеуі, ең үздік зауыттар мен фабрикалар, коммуналдық құралдар эксперименталды зауыты, [[КОКП]]-ң XXІ съезі атындағы тігін фабрикасы, [[Қарабұлақ қант зауыты]], [[Қарғалы шұға комбинаты]] т.б. көрсетілген --. Кеңес үкіметінің көрнекті мемлекеттік қайраткері, Үш мәрте Социалистік Еңбек Ері [[Д.А.Қонаев]]қа орталық экспозиция арналған. Екі мәрте Социалистік Еңбек Ерлері [[Н.Алдабергенов]] пен Н.Головацкий, Социалистік Еңбек Ерлері А.Даиров, З.Ж.Тамшыбаева, т.б. осындай құрметті атаққа ие болған 193 адамның материалдарымен танысуға болады. <br /> Музей экспозициясында осы өңірден шыққан талантты өнер тұлғаларының деректі материалдары көрсетілген. КСРО Халық әртісі [[М.Төлебаев]], Қазақ ССР-нің Халық әртістері [[Н.Тілендиев]], [[Е.Рахмадиев]], Қ.Байсеитов, [[Б.Римова]], Д.Рақышев, З.Қойшыбаева, Қазақ ССР-нің Халық суретшісі [[Ә.Қастеев]] әйгілі ақын [[М.Мақатаев]], [[Қазақ ССР]]-нің еңбек сіңірген әртісі Т.[[Тілек Әбжалиев|Әбжалиев]], т.б. өмірдеректік, шығармашылық құжаттары қойылған. [[М.Төлебаев]]тың [[«Біржан-Сара» операсы]]н жазғанда пайдаланған пианиносы да осы жерде. ---- Музей экспозициясының соңғы бөлімі ''«Қазіргі кезеңдегі Алматы облысы»'' Бұл жердегі негізгі тақырып ''«Тәуелсіз Қазақстан»'' деп белгіленіп, ұлттық рәміздеріміз, еліміздің тұңғыш Президенті [[Н.Ә.Назарбаев]]тың өмірі және қызмет жолдары көрсетілген. Келушілердің назарына облыстағы өнеркәсіп «Қайнар» ААҚ, «Ажар» ЖАҚ, «Азия-электрик» ЖАҚ, «Ерка» ЖШС өнімдері) мал және ауыл шаруашылығының, орта және кіші бизнестің («Фуд Мастер», «Голд Продукт», «Винзавод «Иссык» ЖАҚ өнімдері, көлік, байланыс, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет пен спорттың дамуы жайлы экспонаттар қойылған. ==Дереккөздер== <references/> [[Санат:Қазақстан мұражайлары]] [[Санат:Талдықорған]] rdjdu7wqqngvm962220j11xj4dhwxqp 4 492279 3056272 3055975 2022-08-01T12:03:07Z Jembot 36112 Bot: Рейтингті жаңарту wikitext text/x-wiki {{/begin|200}} |- | 1 || [[User:Мағыпар|Мағыпар]] || [[Special:Contributions/Мағыпар|{{formatnum:1090}}]] || {{Permissions|Мағыпар}} |- | 2 || [[User:Салиха|Салиха]] || [[Special:Contributions/Салиха|{{formatnum:717}}]] || {{Permissions|Салиха}} |- | 3 || [[User:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] || [[Special:Contributions/Білгіш Шежіреші|{{formatnum:682}}]] || {{Permissions|Білгіш Шежіреші}} |- | 4 || [[User:Ұлы Тұран|Ұлы Тұран]] || [[Special:Contributions/Ұлы Тұран|{{formatnum:438}}]] || {{Permissions|Ұлы Тұран}} |- | 5 || [[User:Kasymov|Kasymov]] || [[Special:Contributions/Kasymov|{{formatnum:350}}]] || {{Permissions|Kasymov}} |- | 6 || [[User:Орел Карл|Орел Карл]] || [[Special:Contributions/Орел Карл|{{formatnum:222}}]] || {{Permissions|Орел Карл}} |- | 7 || [[User:Kas77777|Kas77777]] || [[Special:Contributions/Kas77777|{{formatnum:206}}]] || {{Permissions|Kas77777}} |- | 8 || [[User:Мықтыбек Оразтайұлы|Мықтыбек Оразтайұлы]] || [[Special:Contributions/Мықтыбек Оразтайұлы|{{formatnum:125}}]] || {{Permissions|Мықтыбек Оразтайұлы}} |- | 9 || [[User:Қайсар Қылышбек|Қайсар Қылышбек]] || [[Special:Contributions/Қайсар Қылышбек|{{formatnum:114}}]] || {{Permissions|Қайсар Қылышбек}} |- | 10 || [[User:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] || [[Special:Contributions/Malik Nursultan B|{{formatnum:103}}]] || {{Permissions|Malik Nursultan B}} |- | 11 || [[User:NusrTansj|NusrTansj]] || [[Special:Contributions/NusrTansj|{{formatnum:94}}]] || {{Permissions|NusrTansj}} |- | 12 || [[User:Dimash Kenesbek|Dimash Kenesbek]] || [[Special:Contributions/Dimash Kenesbek|{{formatnum:84}}]] || {{Permissions|Dimash Kenesbek}} |- | 13 || [[User:Хомелка|Хомелка]] || [[Special:Contributions/Хомелка|{{formatnum:78}}]] || {{Permissions|Хомелка}} |- | 14 || [[User:Kristianmusic|Kristianmusic]] || [[Special:Contributions/Kristianmusic|{{formatnum:70}}]] || {{Permissions|Kristianmusic}} |- | 15 || [[User:TuranNur|TuranNur]] || [[Special:Contributions/TuranNur|{{formatnum:62}}]] || {{Permissions|TuranNur}} |- | 16 || [[User:Ерқанат Рыскулбеков|Ерқанат Рыскулбеков]] || [[Special:Contributions/Ерқанат Рыскулбеков|{{formatnum:53}}]] || {{Permissions|Ерқанат Рыскулбеков}} |- | 17 || [[User:Alphy Haydar|Alphy Haydar]] || [[Special:Contributions/Alphy Haydar|{{formatnum:51}}]] || {{Permissions|Alphy Haydar}} |- | 18 || [[User:Didar.Bayan21NS|Didar.Bayan21NS]] || [[Special:Contributions/Didar.Bayan21NS|{{formatnum:42}}]] || {{Permissions|Didar.Bayan21NS}} |- | 19 || [[User:Madi Dos|Madi Dos]] || [[Special:Contributions/Madi Dos|{{formatnum:41}}]] || {{Permissions|Madi Dos}} |- | 20 || [[User:Wolfgang1212|Wolfgang1212]] || [[Special:Contributions/Wolfgang1212|{{formatnum:40}}]] || {{Permissions|Wolfgang1212}} |- | 21 || [[User:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] || [[Special:Contributions/Ерден Карсыбеков|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Ерден Карсыбеков}} |- | 22 || [[User:Nurkhan|Nurkhan]] || [[Special:Contributions/Nurkhan|{{formatnum:37}}]] || {{Permissions|Nurkhan}} |- | 23 || [[User:Nurbekovanurly|Nurbekovanurly]] || [[Special:Contributions/Nurbekovanurly|{{formatnum:35}}]] || {{Permissions|Nurbekovanurly}} |- | 24 || [[User:Arris17|Arris17]] || [[Special:Contributions/Arris17|{{formatnum:28}}]] || {{Permissions|Arris17}} |- | 25 || [[User:Doc Taxon|Doc Taxon]] || [[Special:Contributions/Doc Taxon|{{formatnum:23}}]] || {{Permissions|Doc Taxon}} |- | 26 || [[User:Gerelyi|Gerelyi]] || [[Special:Contributions/Gerelyi|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Gerelyi}} |- | 27 || [[User:Arystanbek|Arystanbek]] || [[Special:Contributions/Arystanbek|{{formatnum:22}}]] || {{Permissions|Arystanbek}} |- | 28 || [[User:СеніңШешең|СеніңШешең]] || [[Special:Contributions/СеніңШешең|{{formatnum:21}}]] || {{Permissions|СеніңШешең}} |- | 29 || [[User:B25es|B25es]] || [[Special:Contributions/B25es|{{formatnum:19}}]] || {{Permissions|B25es}} |- | 30 || [[User:Айвентадор|Айвентадор]] || [[Special:Contributions/Айвентадор|{{formatnum:17}}]] || {{Permissions|Айвентадор}} |- | 31 || [[User:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] || [[Special:Contributions/Нұрлан Рахымжанов|{{formatnum:16}}]] || {{Permissions|Нұрлан Рахымжанов}} |- | 32 || [[User:Сәуір 1|Сәуір 1]] || [[Special:Contributions/Сәуір 1|{{formatnum:14}}]] || {{Permissions|Сәуір 1}} |- | 33 || [[User:Gliwi|Gliwi]] || [[Special:Contributions/Gliwi|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Gliwi}} |- | 34 || [[User:Coffee86|Coffee86]] || [[Special:Contributions/Coffee86|{{formatnum:13}}]] || {{Permissions|Coffee86}} |- | 35 || [[User:TheWikipedian1250|TheWikipedian1250]] || [[Special:Contributions/TheWikipedian1250|{{formatnum:11}}]] || {{Permissions|TheWikipedian1250}} |- | 36 || [[User:Abayconvict|Abayconvict]] || [[Special:Contributions/Abayconvict|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Abayconvict}} |- | 37 || [[User:Kazman322|Kazman322]] || [[Special:Contributions/Kazman322|{{formatnum:10}}]] || {{Permissions|Kazman322}} {{/end}} 106w85agunxip8hw1t2kpx1lkcyn0py 0 492615 3056506 2975203 2022-08-01T16:35:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ұшу аппараты |атауы = A330 MRTT / KC-30A<br /> Voyager |типі = Жанармай құюшы, жүк тасымалдаушы ұшақ |өндірушісі = Airbus |мемлекеті = Халықаралық |суреті = Airbus Voyager KC1 (7567939410).jpg |қолтаңба = Ұлыбритани ӘӘК A330 MRTT Voyager ұшағы |жобалаушысы = Airbus |бас конструкторы = |алғашқы ұшуы = 2007 жылы 15 маусым |эксплуатация басталуы = 2011 жылы 1 маусым |эксплуатация аяқталуы = |статусы = қолданыста |негізгі эксплуатанты = Аустралия Корольдік ӘӘК<br /> Ұлыбритания ӘӘК<br /> БАӘ ӘӘК<br /> Сауд Арабиясы ӘӘК |басқа эксплуатанттары = |өндіріс жылдары = 2007 - қазіргі уақыт |шығарылған бірліктері = 6<ref>[http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/the-delivery-pace-accelerates-for-airbus-militarys-a330-mrtt/ The delivery pace accelerates for Airbus Military's A330 MRTT | Airbus News & Events<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120229070307/http://www.airbus.com/newsevents/news-events-single/detail/the-delivery-pace-accelerates-for-airbus-militarys-a330-mrtt/ |date=2012-02-29 }}</ref> |жобалау құны = |бірлігінің құны = |базалық моделі = [[Airbus A330]] |бөлек мақалалары бар нұсқалар = [[KC-45]] |ортаққордағы санаты = Airbus A330 MRTT }} '''Airbus A330 MRTT''' (Multi Role Tanker Transport — «көпнысанды жанармай құюшы») Airbus A330-200 ұшағы негізінде жасалып шығарылған жанармай құюшы ұшақ. Ұшаққа тапсырыстар Аустралия (KC-30A атауымен), Ұлыбритания (Voyager атауымен), БАӘ және Сауд Арабиясынан түседі. Сонымен қатар АҚШ ӘӘК-не ұшақ KC-45 атауымен ұсынылған. == Нұсқалары == === A330 MRTT === Airbus Military компаниясының мамандарымен Airbus A330-200 ұшағын қайта жабдықту арқылы жасалынған [[Жанармай құюшы ұшақ|жанармай құюшы ұшақ]] === KC-30A === Аустралия ӘӘК арналып жасалынған A330 MRTT ұшағының белгіленуі (атауы). Ұшақта әуеде жанармай құюға арналған 2 қанат асты жанармай құю агрегаты мен жанармай құю штангасы бар. === KC-45A === АҚШ ӘӘК арналып жасалынған A330 MRTT ұшағының белгіленуі (атауы). Ұшақта әуеде жанармай құюға арналған 2 қанат асты жанармай құю агрегаты мен жанармай құю штангасы бар. === Voyager KC2 === Ұлыбритания Корольдік ӘӘК арналып жасалынған A330 MRTT ұшағының белгіленуі (атауы). Ұшақта әуеде жанармай құюға арналған 2 қанат асты жанармай құю агрегаты бар. === Voyager KC3 === Ұлыбритания Корольдік ӘӘК арналып жасалынған A330 MRTT ұшағының белгіленуі (атауы). Ұшақта әуеде жанармай құюға арналған 2 қанат асты жанармай құю агрегаты мен жанармай құю штангасы бар. == Қолданушылары == [[File:A-330-200 MRTT Australia (1).JPG|thumb|Аустралия ӘӘК-нің алғашқы A330 MRTT ұшағы]] ;{{AUS}} * Аустралия ӘӘК: 4 қолданыста, 1 тапсырыс берілген. Басты тапсырыс беруші<ref name=autogenerated3>[http://www.qantas.com.au/qds.qantas.com.au/media.html Qantas Defence Services - Committed to Excellence in Defence Support]</ref> <ref name="Australia to receive first A330 MRTT">{{cite web | url=http://www.flightglobal.com/news/articles/pictures-australia-to-receive-first-airbus-military-a330-mrtt-357285/ | title=PICTURES: Australia to receive first Airbus Military A330 MRTT | publisher=flightglobal.com | date=2011 жыл 27 мамыр | author=Dominic Perry}}</ref> ;{{SAU}} * Сауд Арабиясы ӘӘК: 6 тапсырыс берілген. ;{{UAE}} * БАӘ ӘӘК: 3 тапсырыс берілген<ref name=autogenerated2>[https://web.archive.org/web/20121023095204/http://www.flightglobal.com/news/articles/airbus-military-explains-cause-of-a330-boom-detachment-377845/ WebCite query result<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. ;{{UK}} * Ұлыбритания Корольдік ӘӘК: 14 тапсырыс берілген (7 KC2, 5 KC3 + 2 KC3-ке қайта жабдықтау үшін). Бірінші ұшақ 2012 жылы тапсырылды. == Дереккөздер == <references/> {{Үлгі:Airbus және Airbus Military ұшақтары}} [[Санат:Airbus ұшақтары]] [[Санат:Әскери ұшақтар]] kuisyq9v5madiskhjp4e7fp9qkj6j35 3 492668 3056639 3055797 2022-08-02T02:30:23Z Arystanbek 14348 /* Again, check your email */ Жауап беру wikitext text/x-wiki <!-- {{Уики-демалыс|тамыздың ортасы}}--~~~~ --> <div class="scrollingtext"> <p>Проблемалар сені депрессияға емес, әрекет етуге итермелеуі керек. (с) [[Бернард Шоу]]</p> </div> <div style="position: fixed; top: 70px; right: 0; transparency: 1; z-index: 100;">[[Сурет:Kz tu.jpg|160px]]</div> <div align="center" class="usermessage">Егер мен сіздің талқылау бетіңізге жазсам, [[Арнайы:Талқылауым|талқылау бетіңізде]] жауап беріңіз;<br /> Егер сіз менің талқылау бетіме жазсаңыз, менің талқылау бетімде жауап беремін.<br /> Жайдан жай сұрамаңыз, сұрауға тұрарлық {{Тақырып қосу|нәрсе сұраңыз!|section=new{{{link|}}}}} ([[Уикипедия:Администраторлар|админдерге]] және тәжірибелі қатысушыларға қатыссыз ескертпе) {{{!}} style="border:0; margin:0 auto; width:94%; background:transparent" {{!}} style="valign:center;text-align:center;padding-right:0.5em;padding-left:0.25em;width:47%;" {{!}} '''{{color|white|Жаңа талқылау бастау:}}''' <inputbox> type=commenttitle page=Қатысушы талқылауы:Arystanbek width=60 placeholder=Жаңа бөлім атын енгізіңіз preload=Қатысушы_талқылауы:Arystanbek/Preload editintro=Қатысушы_талқылауы:Arystanbek/Editintro buttonlabel=Тақырып қосу </inputbox> {{!}}} </div> {{User:box/Көмек көрсету}} <!--{{User:Box/Хат жіберу}}--> [[Санат:Уикипедия:Көмек көрсетуге дайын қатысушылар]] {{Мұрағат|2012 жылғы талқылаулар|2013 жылғы талқылаулар|2014 жылғы талқылаулар|2015 жылғы талқылаулар|2016 жылғы талқылаулар}} {{астынан}} {{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} {{User:Box/Telegram қолданушы}} {{user:box/buttons}} == Нав. үлгілер == Нав. үлгілер қайтадан өткеннен бері дұрыс істемей тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:43, 2016 ж. желтоқсанның 27 (+06) :Мысал ретінде сілтеме берші. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:47, 2016 ж. желтоқсанның 29 (+06) ::Кез келген мақаланы ашып қараңыз, мысалы ретінде Салиха ханым жазып жатқан елді мекендерді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2016 ж. желтоқсанның 29 (+06) Мені жаңа жыл тойлатып кетті деп ойлап қалмаңыздар, мен үшін жаңа жыл маңызды емес, әрбір жаңа күн маңызды, әрбір күнімді қуанып оянамын. Маған тұмау тиіп көңіл бөле алмай жатырмын, оңалғасын көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:54, 2016 ж. желтоқсанның 30 (+06) {{@|Kasymov}} Қателік [[МедиаУики:Common.css]] бетінде болған екен, Арыстанбек мырза басқа қателіктерді жөндеймін деп, сіз айтқан пробеламны жоятын функцияны жойып жіберіпті. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 16:48, 2017 ж. қаңтардың 2 (+06) :Мен өңдеу аумағындағы қаріпін өзгертемін деп <span class="plainlinks">[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=МедиаУики:Common.css&action=edit&oldid=2507367 7-мен 10 аралығындағы кодты алып тасаймын деп 7-мен 14 аралығындағы кодты алып тастаппын]</span>. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:49, 2017 ж. қаңтардың 2 (+06) == Таңдаулы мақалаға жаңа үміткер == {{Сәлем}} {{u|Arystanbek}} мырза! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Корея Республикасы|Мында]] өз пікіріңізді білдірсеңіз --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 13:42, 2017 ж. қаңтардың 8 (+06) == Request == Hello. Could you create the article [[:en:Foreign relations of Azerbaijan]] in Kazakh? Thank you. == Жуықтағы өзгерістер == Арыстанбек мырза жуықтағы өзгерістердегі ''1 апталық'' өңдеулерді көрсетуге бола ма? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 03:53, 2017 ж. ақпанның 12 (+06) == Маңқыстау көтерілісі == Бұл бетті жоюыңызды сұраймын - [[Маңқыстау көтерілісі]]. Себебі - бұл көтеріліске арналған басқа бет бар ([[Маңғыстау көтерілісі]]). Маңызды ақпараттарды мен біріктірдім. == [[Уикипедия:Гаджеттер/Cat-a-lot]] == Ассалаумағалейкум! [[Уикипедия:Гаджеттер/Cat-a-lot]] менде істемей тұр. Себебін тауып бере аласыз ба? --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 15:58, 2017 ж. қыркүйектің 6 (+06) :{{@|Нұрлан Рахымжанов}} енді істей бастады, қолдана берсеңіз болады. Аудармаларын дұрыстап қою керек, анықтама бетін жазу керек болды --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:06, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) ::Мың болыңыз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:55, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) == Болыс == Өзініздің ата бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 12:13, 2017 ж. қыркүйектің 16 (+06) == Бөлім тақырыбы == --[[Қатысушы:Mira03|Mira03]] ([[Қатысушы талқылауы:Mira03|талқылауы]]) 11:00, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) Арыстанбек мырза, Уикипедя жайы сзге белгілі. осыны көпшілік алдында фейсбукте жандандырсақ қалай болады? :Бөлім тақырыбын қоюды ұмытпаңыз. Сосын сауаттырақ жазсаңыз. Қазақша Уикипедияның фейсбуқта парақшасы бар, админ {{@|Qarakesek}} соңғы бірнеше жыл не өзі жүргізбеді не тізгінді басқаға бермеді: https://www.facebook.com/KazakhWikipedia/ Нөлден бастап дамыту қиын. Кезінде Wikibilim иемденген парақшаны да сұрағанда бермеген. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:09, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) == көмек керек!!! == Сәлеметсіз бе, Арыстанбек! Хокинс округі (Огайо штаты) деген мақала еш жарияланбай жатыр. Көре аласыз ба? == Sabulak == Hello, I am looking for a village called "Sabulak". This village is at the river Syrdarja a few kilometers from Qysylorda, which I found both. In the 1920s, people from Austria went there an built up a new village called "Uhlfeld", but it was too difficult to live there so they gave up. This village was next to Sabulak. After this, Uhlfeld bekame a Komsomol camp. Can you please help me to find Sabulak or Uhlfeld. Details can be found in [https://de.wikipedia.org/wiki/Uhlfeldkolonie] --[[Арнайы:Үлесі/178.190.50.137|178.190.50.137]] 06:19, 2018 ж. наурыздың 17 (+06) == Туған күні == Арыстанбек мырза қалайсыз? Тұлғалар жайлы үлгісіне көптеген бергі сұрағым бар еді. Нұрлан мен Батырбек мырзаға жазғанман-ды. Мәселе санатта: яғни туған күнінде айдың жалғауы дұрыс болмай жатыр, уикипедияның өзінен шығып тұр. Бір шешімін айтасыңыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2019 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы өзіңіз қалайсың. Көптеген нәрсе дұрыс істемей қалғанын көрдім. Ескі ноутбугым баяу жасап жүр, жаңа ноутбукқа қол жеткізсем қарап көрейін. Қазір интернетке смартфонмен ғана кіріп жүрмін, шындығына келгенде смартфонның жылдамдығына үйреніп алып ноутбукқа жолағым келмей жүр [[File:Face-smile.svg|23px]]. Негізі адамдардың еңбегі еш кеткенін менде қаламаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:45, 2019 ж. қаңтардың 5 (+06) * Туған күнін санатын қай уақытта қарай аласыз, Арыстанбек мырза? Сосын нав. үлгіні кезінде Амангелді дизайын жаңартып еді, сол кезде сол жақтағы қарау, өңдеу, талқылау дегендер кетіп, түсініксіз суреттер пайда болған. Сол жерін қайтадан қайтарса, бірақ дизайны қала берсін (қазақша параметрлері де) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:06, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) :Мен біраз тірліктерімді реттеп алайын. Бір екі айға қайта орала алмайтын шығармын. Сосын көрейік, мендегі үлкен шектеу ноутбук өте баяулап жүр. Әйтпесе қазір-ақ қолдан келетін жеңілдерін жасай салар едім. Әр бет жүктелуін 10 секунт күтіп шаршатып жібереді, жылдам ноутбукпен жұмыс істеп жаман үйреніп қалпын, өз ноутыма өзім үйрене алмай жүрмін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:57, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) ::{{Ok}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:30, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) {{@|Kasymov}} жалғаулардың қате шығып жатқаны аудармаға байланысты сияқты қара: https://translatewiki.net/w/i.php?title=MediaWiki:March-gen/kk-cyrl. наурыз'''дың''', ақпан'''ның''' деп қана аударылған. Кеңейтілген аударуды қажет етеді, ол үшін phabricator-да [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki/browse/master/languages/messages/MessagesRu.php;215f0327fe5dc3f5e66c7acf92789e5f6be4f5d4$393 мынандай кеңейтілген аударма қоймасын жасау керек.]. 30 наурыз'''да''' туғандар дегендегі ''-да, -де, -та, -те'' жалғауларын ешқандай үлгіден жасаған жоқсың ғой солай ма? Демек аутоматты түрде қазақша айға ауысатын сиқырлы сөздер көмегімен жасағансың. Бұны реттеу біршама уақытты талап етеді. Комп қатып жынға тиіп тұр. Кейін жасармын. Әзірге осылай қатемен тұра берсін. Төменде сиқырлы сөздердің нәтижесін қара: <tt><nowiki>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</nowiki></tt> → <tt>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</tt> <tt><nowiki>{{LOCALMONTHNAMEGEN}}</nowiki></tt> → <tt>{{LOCALMONTHNAMEGEN}}</tt> Екінші нав үлгі туралы сұрағың нав үлгі ойдағыдай тұрған сияқты ғой: https://ibb.co/Zxrjm33 --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:13, 2019 ж. қаңтардың 22 (+06) : Иә менде осы <nowiki>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</nowiki> үлгіден екенін білдім, егер осыны алып үлгіден алып тастап орнына туғанкүні үшін үлгі жасасам бола ма? әлде сізді күтейін бе? Бұл үлгі жуықтағы өзгерістергеде қолданылады ғой деймін. Нав. үлгі бойынша дәл солай маған ұнамайды сурет болып тұрғаны, бұрынғыша '''қ.т.ө.''' дегенді қойса --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:43, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) :: Әрине жасасаң жақсы болар еді, әрқайсысына жеке өз жалғауы жалғанатындай етіп. Ал нав үлгіні қалай жасалғанын толық білмеймін, сондықтан істеп тұрған нәрсені бүлдіріп алғым келмейді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:56, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) * Жуықтағы өзгерістердегі гаджеттер ағылшынша соларды қазақша аударсаңыз дұрыс болар еді. Сосын жоғарыдан баннер шыға береді соларды алып тастасаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:07, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) :Жуықтағы өзгерістердегі гаджеттер емес [[File:Face-tongue.svg|23px]], ол MediaWiki-дің жаңа кеңейтілімі. Менің жеке өз ресурстарым барлығына жетпейтінін түсінгем, менің ойым сол аударуды ниеті барларға үйреткім келеді. Бұйырса Алматыда жиналармыз, сонда үйретермін. Webinar өткізуді де ойлап жүрмін, оныда өзім ғана өткізбей саған, Нұрлан, Батырбек, Салиха тағы басқа аты аталмаған кісілерге үйреткім келеді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:16, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) * Қысқасы жасай алмаймын сізді күтейік (туған күн санаты бойынша). Жуықтағы өзгерістерге кеңейтілімді қазақша аударсаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:39, 2019 ж. қаңтардың 31 (+06) :<s>Жасырын санат қылып жасай тұрған дұрыс шығар.</s> Қатеден көз ашпайтын болдық, сайттарда, әлеуметтік желілерде қателер өріп жүргенінен бе ми дұрыс сөздерді қате оқитын жағдайға жетіп қалды, жұмыскерлер дегенді қылмыскерлер, жекешелендіріп дегенді жезөкшелендіріп деп оқитын болдым, бұл ауру 4-5 жылдан бері пайда болды. Әлде осы сөздерге қатысты жаңалықтар тым көбейгенен бе білмеймін [[File:SMirC-facepalm.svg|20px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:44, 2019 ж. қаңтардың 31 (+06) ::{{@|Kasymov}} көптеген мәселенің шешімі табан астында табылмайды екен. Басқа бір мәселенің шешімін іздеп отырғанда алдыңғы мәселелердің шешімі табылып жатады. Мүмкін басқа да шешімдерін тауып қалатын шығармыз. Біз көптеген уикилерден алға кеттік, қалып қойған жағымызда жетерлік. Ең басты мәселе белсенді қатысушыларды артыру. Одан кейінгі екі үлкен мәселе телефонға арналған нұсқасындағы басты бет мүлдем быт-шыт. Соны дұрыстау керек. Сосын латынға көшу мәселесі. Аударуға арнайы отырып жүйке талшықтарымен жұмыс жасау керек. Аудару атүсті қарайтын нәрсе емес, аударушылардан жаңғыз қалып көптеген аударманы дұрыс мағынасын келтіре алмай қиналған едім. Бірігіп аударатын қауымдастық керек-ақ. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:23, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) :::Иә дұрыс айтасыз, бірақ көп уақыт қажет етеді. Байқасаңыз соңғы екі апта қатты белсенді болып жүрмін: жұмыста қазір қолым босағандықтан құр отырмай үлгілерді түзетіп, жаңасын жасап, жаңартып жүрмін. Байқағаным көп уикилер викидатамен жұмыс істейтін болыпты. Мен оны қақпаймын, соның кесірінен ''Санат:Уикипедия:Карта базада жоқ'' осындай пайда болыпты (викидатадан болу керек). Туған күні санаты әлі шешілмейтін сияқты ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:19, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) Уикидерек маған да күрделі, түсініксіз көрінді. Арнайы уақыт бөліп кіріспеген едім. Вандализмді қалай барынша азайтуға болады деп соған көп уақытымды жұмсадым да жаңадан пайда болған уикидерекке шыныкерек жүрегім дауаламады. Туған күн санатын үлгіден жасап көру керек, дәл қазір шеше салам деп уәде бере алмаймын. Мін байдың қызында да болады деп, мына енуикидегі қызықты қараңдар: https://ibb.co/QXGSYky 1.25 trillion Kazakhs дейді [[File:Face-smile.svg|23px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:18, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) == Атырау НЗМ оқушыларымен кездесу == Сәлем! Ертең Атыраудағы Назарбаев мектебінің оқушыларымен кездеспекпін. Ойыңызды қосып жіберсеңіз. Өзіңіз болғанда қандай ұсыныс, кеңес айтар едіңіз?--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:39, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) :Сәлем. Өте дұрыс, кейде жас балаларға артық сын айтып қоятын сияқтымын. Сын оларға емес үлкендерге айтылуы керек сияқты. Жастар деген қалай бағыттасаң солай кетеді. Дұрыс бағыт бағдар көрсету керек. Мүмкіндігің болса барлығын телеграмға тіркеп бір топ құру керек, Ортақ топ емес сол НЗМ оқушыларына ғана арнап, кейін ортақ топ аша алып жатсақ оларды ортақ топқа құя салу қиын емес. Сосын интерактив тақтамен көрсететін мүмкіндігің болса негізгі іс әрекет, ұғымдармен таныстырып шықсаң, терең кетудің қажеті жоқ, олар көп жылдық қатысушылар емес қой. Сосын ол топты қызықтырып Webinar ұйымдастырсаң жақсы болар еді. Сосын мақала жазуға ғана шабыттандырмай уикидегі басқа да қызықты боларлық нәрселерді де қоса кету керек. Олардың санасында Уикипедия деген мақала жариялайтын жер ғана деген түсінік қалыптастырмау керек. Алдыңғыларда солай болды. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:00, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) == Әкімшілік бірлік == {{tl|Әкімшілік бірлік}} үлгісінде ''максималды биіктігі, орташа биіктігі'' деген параметрде қате болып жатыр түзете аласыз ба? [[Борго-Маджоре]] деген мақалада '''биіктігі''' параметрінде орташа биіктігі арасы алшақтап тұр( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:12, 2019 ж. наурыздың 10 (+06) :Енді қарап көрші, анау айтқандай өзгеріс жасамадым: [[Арнайы:Diff/2678369]]. Мүмкін дұрыс түсінбеген шығармын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:58, 2019 ж. наурыздың 11 (+06) ::Болмады, егер үшеуінде толтырса дұрыс шықпайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:57, 2019 ж. наурыздың 15 (+06) Кейін асықпай қарамаса, оған аударатын назарым болмай тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:30, 2019 ж. наурыздың 17 (+06) == Уикипедиядағы қателер == Pages using Timeline деген санат пайда болыпты неліктен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:30, 2019 ж. наурыздың 23 (+06) :Ол ешқандай қате емес: [[:en:Category:Pages using Timeline]] бұны қазақша шығатын етіп жасаса болды. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:33, 2019 ж. наурыздың 23 (+06) == AutoWikiBrowser == AutoWikiBrowser-да аты ауысқан және жойылған үлгілерді қалай қойып шығуға болады. Әр мақаланы түртіп шаршап кеттім. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) :Кәдімгі алмастырумен болмай ма? Біраз ұмытып қаппын. Есіме түсірсем. Мен скринкаст түсірейін --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:30, 2019 ж. наурыздың 28 (+06) ::{{@|Kasymov}} арнайы сен үшін скринкаст түсірдім: https://www.youtube.com/watch?v=-Kdy-dRb64A. Дауыстан комплекс байқап қалсаң қатты сөге көрме [[File:Face-smile.svg|23px]]. Скринкаст түсіріп жүргеніме көп болған жоқ. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:16, 2019 ж. наурыздың 29 (+06) :::Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:22, 2019 ж. наурыздың 29 (+06) == Аударма == Басқа тілден аударатын функцияны өшірсе болмай ма? Соның кесірінен қалай болса солай асығып жазылған шала-мақалалар қаптап жатыр. Оны тексеріп/жойып жатқан ешкімде жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:16, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) :NIS дегене пәлені тоқтату керек. Дипломдық жоба деген не пәле? phabricator-ға сұраныс жіберу керек. Ол біраз уақыт алады. Мен өңдеме сүзгісі арқылы тоқтататын жолын қарастырып көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:37, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) ::{{@|Kasymov}} дұрыс жұмыс жасаса жаңа тіркелген қатысушылар қолдана алмайтындай етіп жасап қойдым. Басқа тәжірибелі қолданушылар бұрыңғыдай қолдана береді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:09, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) :::Ок --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) == Arystanbek == Kajet bolsa ozin durystap alshish, ne magan kelip dirildep otsyn, levchik! Men jumystagy adammyn, sen siakty komputerge kuirygy jabysyp kalgan adam emespin alarris 19:44, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[Іле_Қазақ_автономиялық_облысы#Басшылары]] == Сәлем! Осы облыстың басшыларының тізімің жасауға көмектесесіз бе?--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:23, 2019 ж. сәуірдің 27 (+06) :Қазір уақытым шектеулі болып тұр. Көмектесе аламын деп өтірік уәде бере алмаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:39, 2019 ж. сәуірдің 28 (+06) :: Жасап қойдым. Бірінші хатшылары ханзулар шығар ылғы ШҰАР-дағындай.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 16:29, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) Бұрындары тек қазақтар болған. Қазір қытайлардың саны басым болып бара жатыр. Бұрын біртіндеп қытайландырып келді, енді жаппай қытайландырып жатыр. Қытай қазақтарына қысым күшейді. Серікжан Білаштан ғана біліп отырған жоқпын, сол жақтан келген қазақтар да растап отыр, жағдай қыиындап кетті дейді. Қытайдың алдыңғы басшысы жұмсақ еді, қазіргісі өте зұлым адам сияқты. Дереккөздерді тәжірибелі қатысушылар сияқты келтірсеңші. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:02, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) * Дереккөздерді жасадым. Мынаны толықтуру керек болып жатыр: [[Баян-Өлгей_аймағы#Басшылары]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:58, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) Саған бұйрық түсті ме неге бәрін толтырғыш болып кеттің? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:04, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) == Жуықтағы өзгерістер 2 == Жуықтағы өзгерістерде неге 1000-ға көрсетпейтін болған? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:00, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :Көрсетеді, менде көрсетіп тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:01, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) ::Егер бір айда 1000-нан аз өңдеме жасалса әрине мыңнан азы ғана көрсетіледі. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:03, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :::Жоқ, кешегі өзім тоқталған жерге бара алмады, 500-ге жетіп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:15, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) Баптауларыңды қарап көрсеңші, Нұрлан мырза да мыңғы жуық өңдеме жасаған екен, менде кешегі күннің [[Арнайы:Diff/2689999|15:08]] бергі көзгерістер көрсетіліп тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:28, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :Баптауда 1000 өзгеріс, күнге 30 қойғанмын. Бәрібірде түнгі 3-48 уақытқа дейін барып тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:16, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) ::Screencast түсіріп жібере аласың ба? Obs studio қолданып. Қай жерден екенін табуым керек. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:48, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) == Дауыс беру == Сәлем! Егер лайықтымын деп ойласаңыз, [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#Wikimedia CEE Meeting 2019|Мында]] дауыс беруіңізді сұраймын. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:46, 2019 ж. шілденің 17 (+06) == Санат:Pages using Timeline == [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Timeline-tracking-category/en Аударма бетінде] '''Pages using Timeline''' деген сөзді '''Уақытша диаграммалар пайдаланылатын беттер''' деп ауыстыру керек еді. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 15:14, 2019 ж. тамыздың 6 (+06) == NBbox == '''NBbox''' үлгісі не үшін жасалынған --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:05, 2019 ж. қазанның 8 (+06) :Не үшін жасалғанын қайдан білейін? [[File:Face-grin.svg|23px]]. Не үшін жасағанымды сол кездегі ойым ғана біледі. Қажеті жоқ болса өшірсең өшіре бер --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:37, 2019 ж. қазанның 12 (+06) == Тексерілмеген мақалалар == [[:Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар]] бетінде бүгінгі таңда 1681 тексерілмеген мақала бар екен. Тексерілмеген мақаланың басы 2016 жылдан бастап қалыптасқан, яғни 4 жыл уақыт болды деген сөз. Осы санаттағы мақалаларды бәріміз жабылып 2016 жылғы мақаланы түгелге жуық тексеріп шықсақ қалай болады? Ай-айға бөліп алсақ. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 00:03, 2020 ж. қаңтардың 9 (+06) :Қазір мен кіріп көмектесем деп айта алмаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:48, 2020 ж. ақпанның 21 (+06) == Бірнеше өтініш/мәселе == Арыстанбек мырза қалайсыз. Кезінде туған күні санатын дұрыстап беремін дегеңіз, әлі ұмытпадым (жасап кетсеңіз). Түркі уикипедия жобасының шақыру билеттері кесіренен келесі талқылаулар сонымен бірге жалғасып кетіп жатыр. Сосын қазуикидің интерфейсі қазақша аударылмай басқа уикилерден артта қалып жатыр. Осы айтылғандарды түзетіп/жөңдеп кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2020 ж. маусымның 7 (+06) :Туғандар санатындағы қате туралы админдер форумында айттым, оны бір адам ғана жасау қиын, уақытым болса жасар едім. Сосын аудармаға қатысты да уақытым шектеулі, биыл қысқа қарай болмаса. Басқа уикилерде аударманы қауымдастық болып бірге аударады, ал бізде болса бір адамның басына үйіп төгіп қояды, мақала тексеруді де бір бірнеше адам ғана жасап жатыр екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:30, 2020 ж. маусымның 7 (+06) Бәрін өзі ғана аударып жатқан ешкімді көрмейсің. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:33, 2020 ж. маусымның 7 (+06) ::Иә бәрін түсінем, менде де сол жағдай. Бірақ та асықпай жасай беріңіз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:36, 2020 ж. маусымның 10 (+06) :::Солай біртіндеп жасамаса, қазір мүлдем уақытым болмай жүр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2020 ж. маусымның 11 (+06) == Жою == Сіз біршама мақала жойыпсыз, олардың шын мәнінде маңыздылығы төмен бе, мысалы елді мекендер? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:05, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Kasymov}} сол мақаланың иесі менің жазғандарымды беталды жойса, менің жазғандарымды маңыздылығы төмен десе, менің еңбегімді төмен бағаласа менде ол кісінің еңбегін іске алғысыз деп бағалаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:29, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :: Өкінішке орай егер де осылай ережені бұзып себепсіз мақалалар жоя берсеңіз бұғаттауға тура келеді.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 14:18, 2020 ж. тамыздың 2 (+06) Нұрлан мырзамен жеке сөйлестік, мәселені арықарай ушықтырмай біржақты етуге келістік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:37, 2020 ж. тамыздың 3 (+06) :Өте дұрыс болыпты, енді қалпына келтірілген мақалалардың интеруикиін қойып шығыңыз (міндетті түрде) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:59, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) ::Қалпына келтірдім, өзің тексеріп шықсаң болады, осындай қатаң талап қоя алатын қатысушысы бар Уикидің болашағынан үміт күтуге болады. Жоқтаушысы жоқ уики емес жоқтаушысы бар уики екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:55, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == Module:Infocards == күні орнына жылды қойып шықтым, ''туған жылы белгісіздер''. Сосын суффикстер бар екен, кейбір санаттар аударылмаған әлі де. Сосын жылдар дұрыс сілтенбей тұр (жасыл болмау керек қой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:54, 2020 ж. тамыздың 14 (+06) :{{Орындалды}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:51, 2020 ж. тамыздың 14 (+06) ::Жақсы, алайда Крис Эванс мақаласын ашып қараңызшы: туған жылы параметрінде жылы көрсетілмей тұр, бірақ жасыл болмай тұр. Сосын орыстар да параметрлерді толтырмаса автоматты түрде пайда болады, бізде ондай нәрсе жасамай тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:36, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) {{@|Kasymov}} сен тұлға үлгісі сияқты үлгілердің барлығын осылай ([[Арнайы:Diff/2784515]]) жасап шыққан жоқсың өзгеріс болмау себебі сол. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:58, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) :Кейін қарап көрейін, қазір үйқым келіп тұр --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:01, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) ::Жоқ түсінбедіңіз, білемін ол үлгіге түзету енгізбегенімді. Салыстырып айттым, жылы көрсетілмей тұрады және бос болса автоматты түрде толтырылмайды дедім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:50, 2020 ж. тамыздың 19 (+06) Уақытым болғанда қарап көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:03, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) ::Жылды түзеттім, тірі тұлғалар деген санат пайда болыпты. Қалғандарда бар ма екен, болса жасырын шығар? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:18, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) :::Тірі тұлғалар санаты бола берсе қалай болады? Көптеген уикилерде бар екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:51, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) ::::Тірі тұлғаларды жасырын санат қылдым. Тағы басқа да санаттар бар екен, оларды санаттап, интеруикиін қойып шықсаңың). Сосын Мықтыбек мырза ''Үлгі:Үлгі:Байрақ/Англия'' деп бар үлгіні жылжытып быт-шыты шығып кетті мен үлгіні қалпына келтірдім, бірақ аталған үлгі:үлгіге масқара мақала сілтеніп тұр, соларды түзете алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:28, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) Неге жасырын? Басқа Уикилерде ашық санат болып тұр ғой, енуикиді қарашы. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:18, 2020 ж. тамыздың 27 (+06) * Жасырын болған дұрыс артық санат, қалған жаңадан пайда болған санаттарды да солай болсын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:50, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == Үлгі:Country data England == Үлгі:Country data England үлгісін бұрынғы қалпын қайтарып беріңізші --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:02, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) :[[Үлгі:Country data England]] қарап көрші, өзің жойып тастап, маған қарап отырсың [[File:Face-tongue.svg|23px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:17, 2020 ж. тамыздың 31 (+06) ::Оны мен емес менің алдымда Мықтыбек мырза жойды, дәл сол кісі жойған нұсқасын қайтара алмай жатырмын. '''Үлгі:Үлгі:Байрақ/Англия''' не үшін қайтардыңыз, бар ғой ондай сосын үлгі:үлгі деген болмайды ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:41, 2020 ж. тамыздың 31 (+06) == Транскрипция == [[Талқылау:Кек алушылар: Финал|Мұнда]] ойларыңызды жазып кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:45, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) * Сосын тағы өтініш: уикипедияның интерфейсін қазақша аударып, жасыл сілтемелерді өзгертіп, жаңартып шықсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:26, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) :Өтірік уәде бергім келмейді, дәл қазірден бастап емес осы қыста деген уәдені де бергім келмей тұр. Өйткені уәде беріп алып орындалмай қалса екі сөйлеген сияқты болып қалады, бәрі уақыт уақытымен болады, біраз күту керек. Сосын қандай жасыл сілтемелерді айтасың? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:18, 2020 ж. қыркүйектің 19 (+06) ::Енді уақыт тауып жатқанда түзетілер, жасыл сілтеме ''арнайы:санақ'' деген бөлімде, сосын оң жақ бұршатағы УПт деген нәрсе де қателеспесем (уикипедияға қатысты жобаларға кіргенде) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:14, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06) Жасыл сілтеме ол сондай жаман нәрсе емес, бағыттау беттерін басқа беттерден ажырату үшін ғана қосқам, қайтадан алып тастауға да болады. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:14, 2020 ж. қыркүйектің 22 (+06) :Жоқ, білемін ғой баяғыдан ондай нәрсені. Сізге айтқаным ''[[Арнайы:Санақ]]'' бетінде боттар тағы сол сияқты сөздер жасыл сілетеме болып тұр, Уикипедияның арнайы беттерінде ''лақап'' деген қорапшалар жасыл сілтеме болып тұр. Соларды түзетіп шықсаңыз, қанша дегенмен мақала емес тұрақты Уикипедияның беттері ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:24, 2020 ж. қыркүйектің 25 (+06) ::{{@|Kasymov}} [[Арнайы:Санақ]] бетіндегі жасыл сілтемелерді көкке өзгертіп қойдым. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:45, 2020 ж. қыркүйектің 27 (+06) :::Ок --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:12, 2020 ж. қыркүйектің 29 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Аудару == Аудару функциясын өшіру керек сияқты немесе өңдеу саны мыңнан асқандарға рұқстан беру керек. Әйтпесе әркім бар мақаланы өздеріңше ерленіп орысшаның шала қазақша нұсқасын жасап жүр, әрі кері шегіндерсең бетпақтырмай жоққа шығарады еңбегім менің деп. Соны сізден талап етемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:37, 2020 ж. желтоқсанның 19 (+06) Кейінірек қарап көрейін <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:54, 2020 ж. желтоқсанның 21 (+06) == "Лос Анджелес" == [[Лос Анжелес]] мақаласында қаланың аты дұрыс жазылмаған. "Лос Анджелес" деген болады [[Қатысушы:Ergeshow|Ergeshow]] ([[Қатысушы талқылауы:Ergeshow|талқылауы]]) 23:14, 2021 ж. қаңтардың 29 (+06) :Анжелес неге дұрыс емес? <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:27, 2021 ж. сәуірдің 29 (+06) == Интерфейс == Қалайсыз? Көрінбей кеттіңіз ғой. Арыстанбек мырза уикипедияның интерфейсін қазақша аударсаңыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:23, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) :Жақсы, өзің қалайсың? Уақытым болғанда аударармын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:37, 2021 ж. сәуірдің 28 (+06) == [[phab:T266584]] == Hi. I see that a couple of your filters are due for updates in line with this ticket. [[Қатысушы:Billinghurst|Billinghurst]] ([[Қатысушы талқылауы:Billinghurst|талқылауы]]) 14:30, 2021 ж. мамырдың 10 (+06) == Алтай Уикипедия == Салеметсіз бе? Сіз Алтай уикипедиясы коса аласыз ба [[:Үлгі:Түркі тілдеріндегі Уикипедиялар статистикасы]] |- | [[УП:УТ|{{Үлгі:Уикипедия/Мақала саны бойынша орны|alt}}]] | [[Алтай Уикипедия|Алтай]] | [[:alt:|alt]] | [[2021]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|ARTICLES|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|PAGES|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|EDITS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Listadmins|{{NUMBEROF|ADMINS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Listusers|{{NUMBEROF|USERS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:ActiveUsers|{{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|alt|N}}]] | {{Тереңдік|alt}} Мен косыпалмаймын, кате шыгады. Сіз [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96%3A%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96_%D1%82%D1%96%D0%BB%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D1%96_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B&type=revision&diff=2340610&oldid=2340562 бурын] костыныз --[[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 22:50, 2021 ж. маусымның 4 (+06) :{{@|Sibom}} ол үшін мында қосқызу керек: [[:commons:Data:Wikipedia_statistics/data.tab]], кеш жауап бергенім үшін кешірім сұраймын --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:36, 2021 ж. маусымның 23 (+06) ::{{@|Sibom}} [[Арнайы:Diff/2896771|қостым]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:37, 2021 ж. шілденің 28 (+06) * Рақмет--[[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 14:17, 2021 ж. тамыздың 8 (+06) == Translation request == Hello. Can you translate and upload the article [[:ru:Флаг Азербайджанской Республики]] in Kazakh Wikipedia? It does not need to be long. Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылауы]]) 15:23, 2021 ж. тамыздың 4 (+06) :I am sorry, I can't. Because time and energy are not limitless things. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:58, 2021 ж. тамыздың 4 (+06) == Намыс→Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :{{@|Kasymov}} шынымды айтсам екеуінің қандай айырмашылығы бар екенін білмеймін. Маған философия, ақындық, көп сөздіктен қарағанда техникалық терминдер түсінікті әрі жақын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:36, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == Санат туралы == Қайырлы түн! Санат:1992 жылы құрылған банктер санатын қарай аласыз ба? Мен мүлдем түсінбей тұрмын. Санатты бастап едім, басталмаған сияқты болып тұр. [[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы|талқылауы]]) 23:03, 2021 ж. желтоқсанның 6 (+06) :@[[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] Бос санат бастағансыз, бос санат бастаған дұрыс емес. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:30, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) Рақмет, бұл мәселені шештім. Ренжімесеңіз, тағы бір сұрағым бар. "Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар" осы беттегі өңдемемді неге қайтардыңыз? "Автоматты" емес па? "Аутоматты" деген қандай сөз? Түсіндіріп кетсеңіз, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы|талқылауы]]) 20:45, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) == Ерден Карсыбеков == Арыстанбек мырза осы кісі {{@|Ерден Карсыбеков}} аузына келгенін айтып, мені балағаттап, жасаған өңдемелерімді итше аңдып, соған күнде талқылау бетіме дөрекі түрде жаза береді. Ол адамға жарайды, доғарайық кейбір жерлерім қате кетіпті, түсінікті деп жазсам болмады. Менде ол кісінің қатесін көрсетсем, мойындамайды және өзіңе кінә тағады, сұрақтарға жауап бермеудің шебері. Өтініш менің талқылау бетіме осы адамға '''жазуға мәңгілікке шектеу қойып беріңізші немесе 3 айға бұғатталсын'''. Басқа қатысушылардан ұят болды енді ит пен мысық ұқсап --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:44, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) : Қайрлы күн! Менің ойымша, Айдын Касымов админдікке мүлдем жарамайды. Ол басқа қатысушыларды итше аңдып, балағаттап жүреді. Өтірікті жиі айтады, қойған сұрақтарға жауап бермейді, санаттарды бүлдіріп жүреді, мақала өзі де жазбайды, басқаларға да жазуға бөгет жасап тұрады. Оның админ құқығын алып тастауын сұраймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:30, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) ::Дауды тоқтатудың ең оңай жолы жауап бермеу, үндемеу. Қатысушыны бұғаттау кіші қауымдастықтар үшін мәселені шешудің тиімді жолы емес. Ал админнің талқылау беті баршаға ашық болғаны дұрыс. Мен дауласқым келмейтін, маңыздылығы жоқ дауларға жауап бермеймін, жауап бермей шыдай аламын, дауласқым келіп тұрған тақырыптарда жауап беремін, жауап бергенде даудың өрши түсетінін білемін алдын ала дайын боламын. Ал дайын емес адам жауап бермеу керек. Дауды шешудің тағы бір жолы араағайындық, бірақ бұл жағдайда тепе теңдік бейтараптылық сақталмай бір жаққа бүйір бұрылып кететін жағдай болады. Сіздердің дауларыңыз жан алып жан беретіндей сондай бір маңызды емес, мылалға мақалада орысша Уикипедияға сілтеу керек пе керек емес пе? админ бе <s>әкімші</s> ме, үш әліпбиге ауыстыратын түрлендіргіш керек пе керек емес пе, туған күн бе <s>туылған күн</s> бе? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:46, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақалаға дауыс беру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:24, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06) == [[:Санат:Жедел жоюға ұсынылғандар]] == Қайырлы күн! Сізді мына бетті қарап шығып, тазартуға шақырамын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 09:15, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] біразын жойдым, бірден бәрін жою міндет емес <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:56, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::Мұндағы [[Гигроскопиялық]] деген бет бар, одан гөрі [[Гигроскоптық су тартқыштық]] нақтырақ болып көрінеді. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:47, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Шрифт == Арыстанбек мырза, қазуикидің шрифті өзгерген ба? Бұрынғысы дұрыс па еді мүмкін. Және екінші сұрақ бізде қазақ әліпбиі санатқа кірсең дұрыс көрсетпейді, яғни '''аәб''' реттілігінде қазақ әріптері соңында тұрады. Соны түзетуге болама? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:39, 2022 ж. ақпанның 13 (+06) :Біріншісін бойынша енді қалай болып тұр? Екіншісі бойынша нақты санатты көрсетсең жақсы болар еді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) ::Майда жазу болып кетті ғой, бұрынғысы дұрыс па еді. Екінші сұрақ бойынша: кез келген санаттарға кірсеңіз ''әғү'' қазақша әліпбилер соңында тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:13, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :::Телеграмнан скриншот жібере аласың ба? айырмашылығын көрейін. Сосын кез келген санат көбі қазақ тілінде емес пе? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:15, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) == Үлгідегі қате == Қайырлы түн! [[Үлгі:Commons-inline|Мына бет]] қорғалған екен. Ондағы ''файлар'' сөзін ''файлдар'' сөзімен ауыстырсаңыз?.. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:27, 2022 ж. ақпанның 17 (+06) :Қайырлы түн! {{@|Ерден Карсыбеков}} [[Арнайы:Diff/2986823|орындалды]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:32, 2022 ж. ақпанның 17 (+06) ::{{like|username=Ерден Карсыбеков}} == Жылжыту == Арыстанбек мырза, Алфи мырзаны админге ұсыныпсыз, бірақ мен қарсымын (ренжімесі'''н''' ол кісі). Себебі: интерфейс, үлгілерді жақсы түсінбейді, орынсыз '''талқыға салмай''' мақала атауларын жылжыта береді. Соның кесірінен шынжырлы беттер қаптап кетті (бақылап түзетіп жүрмін). Соңғы жылжытуларын назар аударсаңыз (басқа тілдерде жекеше түрде тұр). Жалпы мақала атын, ортақ талқыға салып, дереккөздерге сілтей отырып жасаған дұрыс, міндетті тіпті --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:42, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) :Ол кісі қарсы, ниет жоқ. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:57, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) ::Ок, түсінікті. Бірақ соңғы айтылған сөйлемге назар аудару керек. Нақты ережелерге бағыну керек, әйтпесе әркім өз жасаған жолмен жүріп міндетсіне бастайды. ПС: топқа скриншотпен жіберудің қажеті шамалы еді, керек болса сол жаққа жазар едім) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:19, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :сіз '''''Н''''' мен '''''Ң''''' әріптерінде әдейі шатасасыз ба әлде қалай? [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:59, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) ::{{@|Madi Dos}} мен уикипедияда әдейі жүрмін. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:19, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) == Интерфейс == Арыстанбек мырза, интерфейсті аударсаңыз дұрыс болар еді). Көп сөйлемдер ағылшынша, тіпті ''өңдемеңіз сақталды'' деген хабарламада ағылшынша көрсетіп тұр менде --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:56, 2022 ж. сәуірдің 2 (+06) :Бұл ерікті жоба, аударманы да ерікті түрде аударады. Интерфейсті аударғаным үшін маған ешкім ақша төлемейді. Қазір менің аударуға уақытым жоқ. Кейін уақыт болғанда аударатын шығармын. Ал мені еріксіз түрде дәл қазір мәжбүрлеген дұрыс емес деп санаймын. Түсіністік танытар деп үміттенемін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:50, 2022 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Уақыт тапқанда аударарсыз деген үміттемін. Бұл жерде ешкімге ақы төленбейтіні туралы білемін, менің жуықтағы өзгерістер мен ағылшын үлгілерді қазақша үлгілермен алмастырудан қолым босамай жатыр. Сіздің тәжірибеңіз болғандықтан, сізден сұрап едім. Жарайды, рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:04, 2022 ж. сәуірдің 3 (+06) == Рулар == Q-anatomiyaqazaqskoymentalnosti деген қатысушы телеграм тобында немесе хат жазуға бола ма? Жалпы сотқа беруге болады осы [[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kasymov&diff=3021811&oldid=3021701|үшін]]. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:54, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) :Ондайларға назар аудармау керек. Уақытты босқа құртпай жәй ғана бұғаттай салу керек. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:06, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) ::Жақсы, рахмет) Жалпы белсенділік төмендеп кетті, Нұрлан мырза кетіп қалған жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:12, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) ::: Ол кісіні білмеймін. Масс медиаға қол жеткізсек белсенділікті қалпына келтіруге болады. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:12, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день, [[Қатысушы:Arystanbek|Arystanbek]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:27, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) == Ноғай тіліне көмектес == Сәлеметсіз бе, мен ноғайларға латын әліпбиін қолдану үшін translatewiki'де талқылау бастадым. Өкінішке орай, бұл екіталай, өйткені мен оны сұрайтын жалғыз Пайдаланушымын. Мен сіздердің қолдауларыңызды қалаймын, сіз оны қолдай аласыз, мысалы, пікір қалдыру арқылы. https://translatewiki.net/wiki/Support [[Қатысушы:TayfunEt.|TayfunEt.]] ([[Қатысушы талқылауы:TayfunEt.|талқылауы]]) 17:04, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) == Болмашы нәрсе == Бастысы менің мазамды алмаса болды, мен ол кісіге бірнәрсе жазып, басын қатырып жатқан жоқпын. Алфи мырза ешқайда жоғалған жоқ) Мақаласын жазып жүр. Жақсы сылтау табылыпты ғой: неде болса уикипедиядан кетуге мен кінәлі-мыс. Негізі Алфи мырзаның мақаласына мазмұнын түзетіп немесе толықтырып жағаласқан емеспін, тек үлгілер мен санаттарды түзетіп, сол туралы жаза кеткенмін. Ол кісі сен жүрген ақымақ бала, мен философ деп ағамыз жақтырмай, дөрекі, кемсітіп жауап қатқан еді. Осы және Ерден мырзаның мазасын алмай өз жолымен жүрсем де, қайта-қайта соқтығыса береді. Сондықтан сіз немес Нұрлан мырза екеулеріңіз толық ережені жазып шықсаңыздар) Әрине қиын, бірақ осындай жағдай болмас үшін. Мен де жалғыз болып шамам келгенше соңғы өзгерістерге тексеріс жасап, үлгілерді толықтырып/жаңартып/жаңасын жасап уақыт бөліп жүрмін. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:17, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) :Алфы мырза бұрыңғыдай белсенді емес, ереже басқа уики бөлімдерде бар ғой, оны аударуға да уақыт керек. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:29, 2022 ж. мамырдың 11 (+06) == Қорытынды шығару == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығарып кетсеңіз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:26, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :Қортынды шығаруға әлі ерте, біраз қолдаушы дауыстар керек, әрі ескертпелер ескерілуі керек <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :: [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Мына сіз ұсынған бетте]] қорытынды бір айдың ішінде шығарылды, дауыстар саны да сол. Мүмкін сіз қорытындыны шығаруға қорқақтап жүрген шығарсыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:53, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қалыс дауыс көп, ол шындығында жартылай қарсы немесе жартылай қолдау дауыс болуы мүмкін. Мен дауысымды сіздің көңіліңізді қимай қарсы дауысқа өзгерткен жоқпын. Сондықтан әлі біраз қолдау дауыс керек. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:19, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) ::::Қалыс дауыстар ешқашанда еш санақта ескерілмейтін еді ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :::::Олардың дауысы емес айтқан ескертпелері ескеріледі <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:46, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) == Уикидәйек бөлімі бойынша ұсынысым бар == Құрметті админ мырза, Уикидәйек бөлімінде бар жоғы 20 шақты қазақтың мақал-мәтелі енгізілген екен. Ал біз, оқушылармен бірге қазақтың 16мыңға жуық мақал-мәтелін енгізгіміз келеді. Бізге осындай мүмкіндік бере аласыздар ма? Ол үшін кімге жүгіне аламын? --[[Қатысушы:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] ([[Қатысушы талқылауы:Aseltengebaeva21nis|талқылауы]]) 16:16, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) :@[[Қатысушы:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] [[:m:Proposals for closing projects/Closure of Kazakh Wikiquote|бұл жоба белсенді болмағандықтан жабылған]]. Мүмкіндіктеріңізді қазақша Уикипедия дамуына жұмсағандарыңыз дұрыс болар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:08, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) * Құрметті Әсел, қазір бұл жоба инкубаторлық қалыпқа көшті. Яғни жаңа материалдарды енгізу үшін сізге [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wq/kk/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 мына бетке] өтуіңізге болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:58, 2022 ж. мамырдың 19 (+06) == Madi Dos == Madi Dos қатысушыны неге бұғаттадыңыз, сәлде болсын біраз нәрсені үйреніп, түсініп келе жатқан қатысушы еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:50, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Ол үнемі орысша ерегесіп қосып сөйлейді, айтса түсінбейді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::Егер сол үшін болса, бұғаттан босатамын. Вандалдар ұқсап мән-мағынасыз сөйлемдер енгізіп немесе біреудің қайта-қайта мазасын алып жатқан жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:32, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::Сен ауысып , ауышып қалғансың ау деймін, Арыстанбек. ::Немене мені телеграм топтан өшіріп жойып тастадың? ::Бір адекватты админ ба десем , өздеріңнің эгоистік тәжіңді қайрайтын орынға айналдырып алыпсың ғой Арыстанбек мырза. Бопты, айтарға сөзім жоқ. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:51, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::маған десеңдер өшіре салыңдаршы мәңгілікке, бопты. ::Өмір сүруіңе бөгет жасап жүр екенмін ғой бопты сөйте ғой айналайын Арыстанбек ::)))))) ::Орысша айтқанда фигней страдаешь))) Басқа сөз жоқ солай жеткізуге))) [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:56, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :[[Қатысушы:Madi Dos|@Madi Dos]] қазақша дұрыстап жаз десе ерегесіп әдейі қате жазасың ғой, енді қайталанса тағы бұғаттаймын, сен қазақ тілінің жауысың <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:58, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::бұғаттасаң бұғаттай бер, сен аурусың негізі. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 16:03, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :[[Қатысушы:Madi Dos|@Madi Dos]] сен де аурусың, ерегескенді жақсы көресің <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::Дәріңді ішіп жүрші.)))) [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 21:16, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) == Жетісу облысы == Арыстанбек мырза, Жетісу облысы (Қазақстан) мақаласының атын [[Жетісу облысы]]на өзгерту үшін [[Жетісу облысы (Ресей империясы)]]-на сілтейтін аттас бетті өшіру керек болып тұр. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :@[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] дұрыс жасадым ба көріп шығыңыз. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:35, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Иә, көп рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:51, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Енді Тарбағатай ауданына сілтеуші [[Ақсуат ауданы]] бетін жою керек болып тұр. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 15 (+06) :Екеуі екі бөлек аудан ба? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:59, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Иә, бөлек аудандар. Ақсуат ауданының бөлек мақаласы болса да, Ақсуат ауданын Тарбағатай ауданына сілтеп қойған. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 20:06, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Сосын [[:Санат:Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы) елді мекендері]] бетін де кетіру керек [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:14, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Осы бетті [[:Санат:Қапшағай қалалық әкімдігі ауылдық округтері]]. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:06, 2022 ж. маусымның 17 (+06) Санат:Қапшағай қалалық әкімдігі ауылдық округтері [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:07, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :@[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші]] ойыңызды толық ашып жазсаңыз, қазіргісі дым түсініксіз. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:17, 2022 ж. маусымның 18 (+06) == Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр == Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:50, 2022 ж. маусымның 13 (+06) == Таңдаулы/жақсы мақалалар == Қайырлы кеш Арыстанбек мырза! Мен таңдаулы және жақсы мақалалар жобасын реттеп, жаңартып, тізімдерге толтырып жатқанмын. Таңдаулы мақала түсінікті ол, жақсы мақаланы түгендеп жатқанда, қызық нәрсе болды: (жақсы мақала үлгісіне сілтенген мақалалар бойынша тексеріп жатқанмын) ''Mband'' деген мақалаға өздігінше ''жақсы мақала үлгісін'' қойып қойыпты пысықтар) Алып тастадым, сәл болмағанда тізімге енгізе жаздадым. '''Енді өтініш сізден 18 жақсы мақалалардың дауыс берген тізімдерін қайдан табуға болады?''' ПС жалпы қазуикиге таңдаулы/жақсы мақалаларды көбісін жаңарту керек, кейбіреулері лайықты да емес, ескірген. Әрине сын айта салу оңай, бірақ әзірбайжан, түрік уикилерден біздікі әлдеқалай нашарлау болып тұр. Мақала жазып жарысқанша, сапаға көңіл бөлсе мықты болар еді. Неге сондай ақшалай/сыйлық ретінде жарыс ұйымдастырмайды екен. Сонда 1000 шақты сапасыз мақаланы тексерістен өткізбес едік [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:17, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Қайырлы күн! Оны [[Уикипедия:Таңдаулы_мақалаға_үміткерлер/Мұрағат]] бетіндегідей жазып шықса болады немесе <tt>Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/</tt> деп іздеу жолағына жазса шығады. Тікелей сілтемесі: https://kk.wikipedia.org/w/index.php?search=Уикипедия%3AЖақсы+мақалаға+үміткерлер%2F&title=Арнайы%3AІздеу&go=Өту&ns0=1. Екінші сұрақ бойынша жарыс ұйымдастыратын адам жоқ қой. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:09, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Check your email == Hello! Please check your email. Thanks, [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 19:47, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Кенттік және қалалық әкімдік үлгілерін құру == Саламатсыз ба, Арыстанбек мырза! Айтайын дегенім, [[Үлгі:Қазақстан ауылдық округі|ауылдық округтің үлгісі]] бар да, кенттік әкімдік пен қалалық әкімдіктің үлгілері жоқ екен, сәйкесінше кенттік/қалалық әкімдіктердің мақалаларында үлгі кірістірілмеген. Соларды құрсам бола ма (ауылдық округ үлгісінің негізінде)? Әлде тек ондайды әкімшілер құра ма? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:22, 2022 ж. шілденің 15 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} мен жауап бере салайын, кенттік, қалалық әкімдіктер аса көп емес, сондықтан ауылдық округ үлгісін пайдалана берген дұрыс шығар. Үлгі атауының басқа қандай айырмашылығы бар, дубликат үлгі болуы мүмкін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:37, 2022 ж. шілденің 16 (+06) ::Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:22, 2022 ж. шілденің 16 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], [[Әл-Фараби ауданы]] мақаласына "Қазақстан ауданы" үлгісін қойып едім, оны алып тастапсыз. Сонда оны ауылдық ауданға қоюға болады да, қалалық ауданға қоюға болмай ма? Мүмкін "Қалалық аудан" деген басқа үлгі құру керек шығар? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 04:27, 2022 ж. шілденің 19 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} мүмкін солай, аудан деген үлгі жасау керек шығар (орыс уикиден қарап) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2022 ж. шілденің 22 (+06) ::Онда орысша уикиге қарап, сол үлгіні жасап көрейін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:50, 2022 ж. шілденің 24 (+06) == Again, check your email == Hello. Please check your email. Thanks, – [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 23:38, 2022 ж. шілденің 30 (+06) :[[Қатысушы:Mehman97|@Mehman97]] HI. I can't find any emails from you. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:30, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 98fsyi1slddxojr0vhdrt7kasdowrvx 3056741 3056639 2022-08-02T08:42:44Z Mehman97 55733 /* Again, check your email */ Жауап беру wikitext text/x-wiki <!-- {{Уики-демалыс|тамыздың ортасы}}--~~~~ --> <div class="scrollingtext"> <p>Проблемалар сені депрессияға емес, әрекет етуге итермелеуі керек. (с) [[Бернард Шоу]]</p> </div> <div style="position: fixed; top: 70px; right: 0; transparency: 1; z-index: 100;">[[Сурет:Kz tu.jpg|160px]]</div> <div align="center" class="usermessage">Егер мен сіздің талқылау бетіңізге жазсам, [[Арнайы:Талқылауым|талқылау бетіңізде]] жауап беріңіз;<br /> Егер сіз менің талқылау бетіме жазсаңыз, менің талқылау бетімде жауап беремін.<br /> Жайдан жай сұрамаңыз, сұрауға тұрарлық {{Тақырып қосу|нәрсе сұраңыз!|section=new{{{link|}}}}} ([[Уикипедия:Администраторлар|админдерге]] және тәжірибелі қатысушыларға қатыссыз ескертпе) {{{!}} style="border:0; margin:0 auto; width:94%; background:transparent" {{!}} style="valign:center;text-align:center;padding-right:0.5em;padding-left:0.25em;width:47%;" {{!}} '''{{color|white|Жаңа талқылау бастау:}}''' <inputbox> type=commenttitle page=Қатысушы талқылауы:Arystanbek width=60 placeholder=Жаңа бөлім атын енгізіңіз preload=Қатысушы_талқылауы:Arystanbek/Preload editintro=Қатысушы_талқылауы:Arystanbek/Editintro buttonlabel=Тақырып қосу </inputbox> {{!}}} </div> {{User:box/Көмек көрсету}} <!--{{User:Box/Хат жіберу}}--> [[Санат:Уикипедия:Көмек көрсетуге дайын қатысушылар]] {{Мұрағат|2012 жылғы талқылаулар|2013 жылғы талқылаулар|2014 жылғы талқылаулар|2015 жылғы талқылаулар|2016 жылғы талқылаулар}} {{астынан}} {{User:Box/Боқтық сөздерге қарсы}} {{User:Box/Telegram қолданушы}} {{user:box/buttons}} == Нав. үлгілер == Нав. үлгілер қайтадан өткеннен бері дұрыс істемей тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:43, 2016 ж. желтоқсанның 27 (+06) :Мысал ретінде сілтеме берші. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:47, 2016 ж. желтоқсанның 29 (+06) ::Кез келген мақаланы ашып қараңыз, мысалы ретінде Салиха ханым жазып жатқан елді мекендерді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:56, 2016 ж. желтоқсанның 29 (+06) Мені жаңа жыл тойлатып кетті деп ойлап қалмаңыздар, мен үшін жаңа жыл маңызды емес, әрбір жаңа күн маңызды, әрбір күнімді қуанып оянамын. Маған тұмау тиіп көңіл бөле алмай жатырмын, оңалғасын көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:54, 2016 ж. желтоқсанның 30 (+06) {{@|Kasymov}} Қателік [[МедиаУики:Common.css]] бетінде болған екен, Арыстанбек мырза басқа қателіктерді жөндеймін деп, сіз айтқан пробеламны жоятын функцияны жойып жіберіпті. --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 16:48, 2017 ж. қаңтардың 2 (+06) :Мен өңдеу аумағындағы қаріпін өзгертемін деп <span class="plainlinks">[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=МедиаУики:Common.css&action=edit&oldid=2507367 7-мен 10 аралығындағы кодты алып тасаймын деп 7-мен 14 аралығындағы кодты алып тастаппын]</span>. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:49, 2017 ж. қаңтардың 2 (+06) == Таңдаулы мақалаға жаңа үміткер == {{Сәлем}} {{u|Arystanbek}} мырза! [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Корея Республикасы|Мында]] өз пікіріңізді білдірсеңіз --<font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылау)</font></span>]] 13:42, 2017 ж. қаңтардың 8 (+06) == Request == Hello. Could you create the article [[:en:Foreign relations of Azerbaijan]] in Kazakh? Thank you. == Жуықтағы өзгерістер == Арыстанбек мырза жуықтағы өзгерістердегі ''1 апталық'' өңдеулерді көрсетуге бола ма? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 03:53, 2017 ж. ақпанның 12 (+06) == Маңқыстау көтерілісі == Бұл бетті жоюыңызды сұраймын - [[Маңқыстау көтерілісі]]. Себебі - бұл көтеріліске арналған басқа бет бар ([[Маңғыстау көтерілісі]]). Маңызды ақпараттарды мен біріктірдім. == [[Уикипедия:Гаджеттер/Cat-a-lot]] == Ассалаумағалейкум! [[Уикипедия:Гаджеттер/Cat-a-lot]] менде істемей тұр. Себебін тауып бере аласыз ба? --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 15:58, 2017 ж. қыркүйектің 6 (+06) :{{@|Нұрлан Рахымжанов}} енді істей бастады, қолдана берсеңіз болады. Аудармаларын дұрыстап қою керек, анықтама бетін жазу керек болды --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:06, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) ::Мың болыңыз! --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 21:55, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) == Болыс == Өзініздің ата бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 12:13, 2017 ж. қыркүйектің 16 (+06) == Бөлім тақырыбы == --[[Қатысушы:Mira03|Mira03]] ([[Қатысушы талқылауы:Mira03|талқылауы]]) 11:00, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) Арыстанбек мырза, Уикипедя жайы сзге белгілі. осыны көпшілік алдында фейсбукте жандандырсақ қалай болады? :Бөлім тақырыбын қоюды ұмытпаңыз. Сосын сауаттырақ жазсаңыз. Қазақша Уикипедияның фейсбуқта парақшасы бар, админ {{@|Qarakesek}} соңғы бірнеше жыл не өзі жүргізбеді не тізгінді басқаға бермеді: https://www.facebook.com/KazakhWikipedia/ Нөлден бастап дамыту қиын. Кезінде Wikibilim иемденген парақшаны да сұрағанда бермеген. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:09, 2017 ж. желтоқсанның 12 (+06) == көмек керек!!! == Сәлеметсіз бе, Арыстанбек! Хокинс округі (Огайо штаты) деген мақала еш жарияланбай жатыр. Көре аласыз ба? == Sabulak == Hello, I am looking for a village called "Sabulak". This village is at the river Syrdarja a few kilometers from Qysylorda, which I found both. In the 1920s, people from Austria went there an built up a new village called "Uhlfeld", but it was too difficult to live there so they gave up. This village was next to Sabulak. After this, Uhlfeld bekame a Komsomol camp. Can you please help me to find Sabulak or Uhlfeld. Details can be found in [https://de.wikipedia.org/wiki/Uhlfeldkolonie] --[[Арнайы:Үлесі/178.190.50.137|178.190.50.137]] 06:19, 2018 ж. наурыздың 17 (+06) == Туған күні == Арыстанбек мырза қалайсыз? Тұлғалар жайлы үлгісіне көптеген бергі сұрағым бар еді. Нұрлан мен Батырбек мырзаға жазғанман-ды. Мәселе санатта: яғни туған күнінде айдың жалғауы дұрыс болмай жатыр, уикипедияның өзінен шығып тұр. Бір шешімін айтасыңыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:09, 2019 ж. қаңтардың 4 (+06) :Жақсы өзіңіз қалайсың. Көптеген нәрсе дұрыс істемей қалғанын көрдім. Ескі ноутбугым баяу жасап жүр, жаңа ноутбукқа қол жеткізсем қарап көрейін. Қазір интернетке смартфонмен ғана кіріп жүрмін, шындығына келгенде смартфонның жылдамдығына үйреніп алып ноутбукқа жолағым келмей жүр [[File:Face-smile.svg|23px]]. Негізі адамдардың еңбегі еш кеткенін менде қаламаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 07:45, 2019 ж. қаңтардың 5 (+06) * Туған күнін санатын қай уақытта қарай аласыз, Арыстанбек мырза? Сосын нав. үлгіні кезінде Амангелді дизайын жаңартып еді, сол кезде сол жақтағы қарау, өңдеу, талқылау дегендер кетіп, түсініксіз суреттер пайда болған. Сол жерін қайтадан қайтарса, бірақ дизайны қала берсін (қазақша параметрлері де) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:06, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) :Мен біраз тірліктерімді реттеп алайын. Бір екі айға қайта орала алмайтын шығармын. Сосын көрейік, мендегі үлкен шектеу ноутбук өте баяулап жүр. Әйтпесе қазір-ақ қолдан келетін жеңілдерін жасай салар едім. Әр бет жүктелуін 10 секунт күтіп шаршатып жібереді, жылдам ноутбукпен жұмыс істеп жаман үйреніп қалпын, өз ноутыма өзім үйрене алмай жүрмін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:57, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) ::{{Ok}} --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:30, 2019 ж. қаңтардың 14 (+06) {{@|Kasymov}} жалғаулардың қате шығып жатқаны аудармаға байланысты сияқты қара: https://translatewiki.net/w/i.php?title=MediaWiki:March-gen/kk-cyrl. наурыз'''дың''', ақпан'''ның''' деп қана аударылған. Кеңейтілген аударуды қажет етеді, ол үшін phabricator-да [https://phabricator.wikimedia.org/source/mediawiki/browse/master/languages/messages/MessagesRu.php;215f0327fe5dc3f5e66c7acf92789e5f6be4f5d4$393 мынандай кеңейтілген аударма қоймасын жасау керек.]. 30 наурыз'''да''' туғандар дегендегі ''-да, -де, -та, -те'' жалғауларын ешқандай үлгіден жасаған жоқсың ғой солай ма? Демек аутоматты түрде қазақша айға ауысатын сиқырлы сөздер көмегімен жасағансың. Бұны реттеу біршама уақытты талап етеді. Комп қатып жынға тиіп тұр. Кейін жасармын. Әзірге осылай қатемен тұра берсін. Төменде сиқырлы сөздердің нәтижесін қара: <tt><nowiki>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</nowiki></tt> → <tt>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</tt> <tt><nowiki>{{LOCALMONTHNAMEGEN}}</nowiki></tt> → <tt>{{LOCALMONTHNAMEGEN}}</tt> Екінші нав үлгі туралы сұрағың нав үлгі ойдағыдай тұрған сияқты ғой: https://ibb.co/Zxrjm33 --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:13, 2019 ж. қаңтардың 22 (+06) : Иә менде осы <nowiki>{{CURRENTMONTHNAMEGEN}}</nowiki> үлгіден екенін білдім, егер осыны алып үлгіден алып тастап орнына туғанкүні үшін үлгі жасасам бола ма? әлде сізді күтейін бе? Бұл үлгі жуықтағы өзгерістергеде қолданылады ғой деймін. Нав. үлгі бойынша дәл солай маған ұнамайды сурет болып тұрғаны, бұрынғыша '''қ.т.ө.''' дегенді қойса --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:43, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) :: Әрине жасасаң жақсы болар еді, әрқайсысына жеке өз жалғауы жалғанатындай етіп. Ал нав үлгіні қалай жасалғанын толық білмеймін, сондықтан істеп тұрған нәрсені бүлдіріп алғым келмейді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:56, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) * Жуықтағы өзгерістердегі гаджеттер ағылшынша соларды қазақша аударсаңыз дұрыс болар еді. Сосын жоғарыдан баннер шыға береді соларды алып тастасаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:07, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) :Жуықтағы өзгерістердегі гаджеттер емес [[File:Face-tongue.svg|23px]], ол MediaWiki-дің жаңа кеңейтілімі. Менің жеке өз ресурстарым барлығына жетпейтінін түсінгем, менің ойым сол аударуды ниеті барларға үйреткім келеді. Бұйырса Алматыда жиналармыз, сонда үйретермін. Webinar өткізуді де ойлап жүрмін, оныда өзім ғана өткізбей саған, Нұрлан, Батырбек, Салиха тағы басқа аты аталмаған кісілерге үйреткім келеді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:16, 2019 ж. қаңтардың 23 (+06) * Қысқасы жасай алмаймын сізді күтейік (туған күн санаты бойынша). Жуықтағы өзгерістерге кеңейтілімді қазақша аударсаңыз дұрыс болар еді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:39, 2019 ж. қаңтардың 31 (+06) :<s>Жасырын санат қылып жасай тұрған дұрыс шығар.</s> Қатеден көз ашпайтын болдық, сайттарда, әлеуметтік желілерде қателер өріп жүргенінен бе ми дұрыс сөздерді қате оқитын жағдайға жетіп қалды, жұмыскерлер дегенді қылмыскерлер, жекешелендіріп дегенді жезөкшелендіріп деп оқитын болдым, бұл ауру 4-5 жылдан бері пайда болды. Әлде осы сөздерге қатысты жаңалықтар тым көбейгенен бе білмеймін [[File:SMirC-facepalm.svg|20px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:44, 2019 ж. қаңтардың 31 (+06) ::{{@|Kasymov}} көптеген мәселенің шешімі табан астында табылмайды екен. Басқа бір мәселенің шешімін іздеп отырғанда алдыңғы мәселелердің шешімі табылып жатады. Мүмкін басқа да шешімдерін тауып қалатын шығармыз. Біз көптеген уикилерден алға кеттік, қалып қойған жағымызда жетерлік. Ең басты мәселе белсенді қатысушыларды артыру. Одан кейінгі екі үлкен мәселе телефонға арналған нұсқасындағы басты бет мүлдем быт-шыт. Соны дұрыстау керек. Сосын латынға көшу мәселесі. Аударуға арнайы отырып жүйке талшықтарымен жұмыс жасау керек. Аудару атүсті қарайтын нәрсе емес, аударушылардан жаңғыз қалып көптеген аударманы дұрыс мағынасын келтіре алмай қиналған едім. Бірігіп аударатын қауымдастық керек-ақ. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 06:23, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) :::Иә дұрыс айтасыз, бірақ көп уақыт қажет етеді. Байқасаңыз соңғы екі апта қатты белсенді болып жүрмін: жұмыста қазір қолым босағандықтан құр отырмай үлгілерді түзетіп, жаңасын жасап, жаңартып жүрмін. Байқағаным көп уикилер викидатамен жұмыс істейтін болыпты. Мен оны қақпаймын, соның кесірінен ''Санат:Уикипедия:Карта базада жоқ'' осындай пайда болыпты (викидатадан болу керек). Туған күні санаты әлі шешілмейтін сияқты ғой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:19, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) Уикидерек маған да күрделі, түсініксіз көрінді. Арнайы уақыт бөліп кіріспеген едім. Вандализмді қалай барынша азайтуға болады деп соған көп уақытымды жұмсадым да жаңадан пайда болған уикидерекке шыныкерек жүрегім дауаламады. Туған күн санатын үлгіден жасап көру керек, дәл қазір шеше салам деп уәде бере алмаймын. Мін байдың қызында да болады деп, мына енуикидегі қызықты қараңдар: https://ibb.co/QXGSYky 1.25 trillion Kazakhs дейді [[File:Face-smile.svg|23px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:18, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) == Атырау НЗМ оқушыларымен кездесу == Сәлем! Ертең Атыраудағы Назарбаев мектебінің оқушыларымен кездеспекпін. Ойыңызды қосып жіберсеңіз. Өзіңіз болғанда қандай ұсыныс, кеңес айтар едіңіз?--[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 10:39, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) :Сәлем. Өте дұрыс, кейде жас балаларға артық сын айтып қоятын сияқтымын. Сын оларға емес үлкендерге айтылуы керек сияқты. Жастар деген қалай бағыттасаң солай кетеді. Дұрыс бағыт бағдар көрсету керек. Мүмкіндігің болса барлығын телеграмға тіркеп бір топ құру керек, Ортақ топ емес сол НЗМ оқушыларына ғана арнап, кейін ортақ топ аша алып жатсақ оларды ортақ топқа құя салу қиын емес. Сосын интерактив тақтамен көрсететін мүмкіндігің болса негізгі іс әрекет, ұғымдармен таныстырып шықсаң, терең кетудің қажеті жоқ, олар көп жылдық қатысушылар емес қой. Сосын ол топты қызықтырып Webinar ұйымдастырсаң жақсы болар еді. Сосын мақала жазуға ғана шабыттандырмай уикидегі басқа да қызықты боларлық нәрселерді де қоса кету керек. Олардың санасында Уикипедия деген мақала жариялайтын жер ғана деген түсінік қалыптастырмау керек. Алдыңғыларда солай болды. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:00, 2019 ж. ақпанның 8 (+06) == Әкімшілік бірлік == {{tl|Әкімшілік бірлік}} үлгісінде ''максималды биіктігі, орташа биіктігі'' деген параметрде қате болып жатыр түзете аласыз ба? [[Борго-Маджоре]] деген мақалада '''биіктігі''' параметрінде орташа биіктігі арасы алшақтап тұр( --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:12, 2019 ж. наурыздың 10 (+06) :Енді қарап көрші, анау айтқандай өзгеріс жасамадым: [[Арнайы:Diff/2678369]]. Мүмкін дұрыс түсінбеген шығармын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:58, 2019 ж. наурыздың 11 (+06) ::Болмады, егер үшеуінде толтырса дұрыс шықпайды --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:57, 2019 ж. наурыздың 15 (+06) Кейін асықпай қарамаса, оған аударатын назарым болмай тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:30, 2019 ж. наурыздың 17 (+06) == Уикипедиядағы қателер == Pages using Timeline деген санат пайда болыпты неліктен? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:30, 2019 ж. наурыздың 23 (+06) :Ол ешқандай қате емес: [[:en:Category:Pages using Timeline]] бұны қазақша шығатын етіп жасаса болды. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:33, 2019 ж. наурыздың 23 (+06) == AutoWikiBrowser == AutoWikiBrowser-да аты ауысқан және жойылған үлгілерді қалай қойып шығуға болады. Әр мақаланы түртіп шаршап кеттім. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:27, 2019 ж. наурыздың 27 (+06) :Кәдімгі алмастырумен болмай ма? Біраз ұмытып қаппын. Есіме түсірсем. Мен скринкаст түсірейін --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:30, 2019 ж. наурыздың 28 (+06) ::{{@|Kasymov}} арнайы сен үшін скринкаст түсірдім: https://www.youtube.com/watch?v=-Kdy-dRb64A. Дауыстан комплекс байқап қалсаң қатты сөге көрме [[File:Face-smile.svg|23px]]. Скринкаст түсіріп жүргеніме көп болған жоқ. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:16, 2019 ж. наурыздың 29 (+06) :::Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:22, 2019 ж. наурыздың 29 (+06) == Аударма == Басқа тілден аударатын функцияны өшірсе болмай ма? Соның кесірінен қалай болса солай асығып жазылған шала-мақалалар қаптап жатыр. Оны тексеріп/жойып жатқан ешкімде жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:16, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) :NIS дегене пәлені тоқтату керек. Дипломдық жоба деген не пәле? phabricator-ға сұраныс жіберу керек. Ол біраз уақыт алады. Мен өңдеме сүзгісі арқылы тоқтататын жолын қарастырып көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:37, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) ::{{@|Kasymov}} дұрыс жұмыс жасаса жаңа тіркелген қатысушылар қолдана алмайтындай етіп жасап қойдым. Басқа тәжірибелі қолданушылар бұрыңғыдай қолдана береді. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:09, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) :::Ок --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:19, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) == Arystanbek == Kajet bolsa ozin durystap alshish, ne magan kelip dirildep otsyn, levchik! Men jumystagy adammyn, sen siakty komputerge kuirygy jabysyp kalgan adam emespin alarris 19:44, 2019 ж. сәуірдің 19 (+06) == [[Іле_Қазақ_автономиялық_облысы#Басшылары]] == Сәлем! Осы облыстың басшыларының тізімің жасауға көмектесесіз бе?--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:23, 2019 ж. сәуірдің 27 (+06) :Қазір уақытым шектеулі болып тұр. Көмектесе аламын деп өтірік уәде бере алмаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:39, 2019 ж. сәуірдің 28 (+06) :: Жасап қойдым. Бірінші хатшылары ханзулар шығар ылғы ШҰАР-дағындай.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 16:29, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) Бұрындары тек қазақтар болған. Қазір қытайлардың саны басым болып бара жатыр. Бұрын біртіндеп қытайландырып келді, енді жаппай қытайландырып жатыр. Қытай қазақтарына қысым күшейді. Серікжан Білаштан ғана біліп отырған жоқпын, сол жақтан келген қазақтар да растап отыр, жағдай қыиындап кетті дейді. Қытайдың алдыңғы басшысы жұмсақ еді, қазіргісі өте зұлым адам сияқты. Дереккөздерді тәжірибелі қатысушылар сияқты келтірсеңші. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:02, 2019 ж. сәуірдің 30 (+06) * Дереккөздерді жасадым. Мынаны толықтуру керек болып жатыр: [[Баян-Өлгей_аймағы#Басшылары]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:58, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) Саған бұйрық түсті ме неге бәрін толтырғыш болып кеттің? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:04, 2019 ж. мамырдың 2 (+06) == Жуықтағы өзгерістер 2 == Жуықтағы өзгерістерде неге 1000-ға көрсетпейтін болған? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:00, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :Көрсетеді, менде көрсетіп тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:01, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) ::Егер бір айда 1000-нан аз өңдеме жасалса әрине мыңнан азы ғана көрсетіледі. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:03, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :::Жоқ, кешегі өзім тоқталған жерге бара алмады, 500-ге жетіп тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:15, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) Баптауларыңды қарап көрсеңші, Нұрлан мырза да мыңғы жуық өңдеме жасаған екен, менде кешегі күннің [[Арнайы:Diff/2689999|15:08]] бергі көзгерістер көрсетіліп тұр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:28, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) :Баптауда 1000 өзгеріс, күнге 30 қойғанмын. Бәрібірде түнгі 3-48 уақытқа дейін барып тұр --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:16, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) ::Screencast түсіріп жібере аласың ба? Obs studio қолданып. Қай жерден екенін табуым керек. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:48, 2019 ж. мамырдың 14 (+06) == Дауыс беру == Сәлем! Егер лайықтымын деп ойласаңыз, [[Уикипедия:Форум/Жаңалықтар#Wikimedia CEE Meeting 2019|Мында]] дауыс беруіңізді сұраймын. --[[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 16:46, 2019 ж. шілденің 17 (+06) == Санат:Pages using Timeline == [https://translatewiki.net/wiki/MediaWiki:Timeline-tracking-category/en Аударма бетінде] '''Pages using Timeline''' деген сөзді '''Уақытша диаграммалар пайдаланылатын беттер''' деп ауыстыру керек еді. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 15:14, 2019 ж. тамыздың 6 (+06) == NBbox == '''NBbox''' үлгісі не үшін жасалынған --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:05, 2019 ж. қазанның 8 (+06) :Не үшін жасалғанын қайдан білейін? [[File:Face-grin.svg|23px]]. Не үшін жасағанымды сол кездегі ойым ғана біледі. Қажеті жоқ болса өшірсең өшіре бер --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:37, 2019 ж. қазанның 12 (+06) == Тексерілмеген мақалалар == [[:Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар]] бетінде бүгінгі таңда 1681 тексерілмеген мақала бар екен. Тексерілмеген мақаланың басы 2016 жылдан бастап қалыптасқан, яғни 4 жыл уақыт болды деген сөз. Осы санаттағы мақалаларды бәріміз жабылып 2016 жылғы мақаланы түгелге жуық тексеріп шықсақ қалай болады? Ай-айға бөліп алсақ. --[[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] 00:03, 2020 ж. қаңтардың 9 (+06) :Қазір мен кіріп көмектесем деп айта алмаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:48, 2020 ж. ақпанның 21 (+06) == Бірнеше өтініш/мәселе == Арыстанбек мырза қалайсыз. Кезінде туған күні санатын дұрыстап беремін дегеңіз, әлі ұмытпадым (жасап кетсеңіз). Түркі уикипедия жобасының шақыру билеттері кесіренен келесі талқылаулар сонымен бірге жалғасып кетіп жатыр. Сосын қазуикидің интерфейсі қазақша аударылмай басқа уикилерден артта қалып жатыр. Осы айтылғандарды түзетіп/жөңдеп кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:15, 2020 ж. маусымның 7 (+06) :Туғандар санатындағы қате туралы админдер форумында айттым, оны бір адам ғана жасау қиын, уақытым болса жасар едім. Сосын аудармаға қатысты да уақытым шектеулі, биыл қысқа қарай болмаса. Басқа уикилерде аударманы қауымдастық болып бірге аударады, ал бізде болса бір адамның басына үйіп төгіп қояды, мақала тексеруді де бір бірнеше адам ғана жасап жатыр екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:30, 2020 ж. маусымның 7 (+06) Бәрін өзі ғана аударып жатқан ешкімді көрмейсің. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:33, 2020 ж. маусымның 7 (+06) ::Иә бәрін түсінем, менде де сол жағдай. Бірақ та асықпай жасай беріңіз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:36, 2020 ж. маусымның 10 (+06) :::Солай біртіндеп жасамаса, қазір мүлдем уақытым болмай жүр. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:23, 2020 ж. маусымның 11 (+06) == Жою == Сіз біршама мақала жойыпсыз, олардың шын мәнінде маңыздылығы төмен бе, мысалы елді мекендер? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:05, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :{{@|Kasymov}} сол мақаланың иесі менің жазғандарымды беталды жойса, менің жазғандарымды маңыздылығы төмен десе, менің еңбегімді төмен бағаласа менде ол кісінің еңбегін іске алғысыз деп бағалаймын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:29, 2020 ж. тамыздың 1 (+06) :: Өкінішке орай егер де осылай ережені бұзып себепсіз мақалалар жоя берсеңіз бұғаттауға тура келеді.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 14:18, 2020 ж. тамыздың 2 (+06) Нұрлан мырзамен жеке сөйлестік, мәселені арықарай ушықтырмай біржақты етуге келістік. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:37, 2020 ж. тамыздың 3 (+06) :Өте дұрыс болыпты, енді қалпына келтірілген мақалалардың интеруикиін қойып шығыңыз (міндетті түрде) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:59, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) ::Қалпына келтірдім, өзің тексеріп шықсаң болады, осындай қатаң талап қоя алатын қатысушысы бар Уикидің болашағынан үміт күтуге болады. Жоқтаушысы жоқ уики емес жоқтаушысы бар уики екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:55, 2020 ж. тамыздың 4 (+06) == Module:Infocards == күні орнына жылды қойып шықтым, ''туған жылы белгісіздер''. Сосын суффикстер бар екен, кейбір санаттар аударылмаған әлі де. Сосын жылдар дұрыс сілтенбей тұр (жасыл болмау керек қой) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:54, 2020 ж. тамыздың 14 (+06) :{{Орындалды}} --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:51, 2020 ж. тамыздың 14 (+06) ::Жақсы, алайда Крис Эванс мақаласын ашып қараңызшы: туған жылы параметрінде жылы көрсетілмей тұр, бірақ жасыл болмай тұр. Сосын орыстар да параметрлерді толтырмаса автоматты түрде пайда болады, бізде ондай нәрсе жасамай тұр. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:36, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) {{@|Kasymov}} сен тұлға үлгісі сияқты үлгілердің барлығын осылай ([[Арнайы:Diff/2784515]]) жасап шыққан жоқсың өзгеріс болмау себебі сол. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:58, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) :Кейін қарап көрейін, қазір үйқым келіп тұр --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:01, 2020 ж. тамыздың 17 (+06) ::Жоқ түсінбедіңіз, білемін ол үлгіге түзету енгізбегенімді. Салыстырып айттым, жылы көрсетілмей тұрады және бос болса автоматты түрде толтырылмайды дедім --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:50, 2020 ж. тамыздың 19 (+06) Уақытым болғанда қарап көрейін. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:03, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) ::Жылды түзеттім, тірі тұлғалар деген санат пайда болыпты. Қалғандарда бар ма екен, болса жасырын шығар? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:18, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) :::Тірі тұлғалар санаты бола берсе қалай болады? Көптеген уикилерде бар екен. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 21:51, 2020 ж. тамыздың 21 (+06) ::::Тірі тұлғаларды жасырын санат қылдым. Тағы басқа да санаттар бар екен, оларды санаттап, интеруикиін қойып шықсаңың). Сосын Мықтыбек мырза ''Үлгі:Үлгі:Байрақ/Англия'' деп бар үлгіні жылжытып быт-шыты шығып кетті мен үлгіні қалпына келтірдім, бірақ аталған үлгі:үлгіге масқара мақала сілтеніп тұр, соларды түзете алмай жатырмын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:28, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) Неге жасырын? Басқа Уикилерде ашық санат болып тұр ғой, енуикиді қарашы. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:18, 2020 ж. тамыздың 27 (+06) * Жасырын болған дұрыс артық санат, қалған жаңадан пайда болған санаттарды да солай болсын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 10:50, 2020 ж. тамыздың 28 (+06) == Үлгі:Country data England == Үлгі:Country data England үлгісін бұрынғы қалпын қайтарып беріңізші --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:02, 2020 ж. тамыздың 26 (+06) :[[Үлгі:Country data England]] қарап көрші, өзің жойып тастап, маған қарап отырсың [[File:Face-tongue.svg|23px]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:17, 2020 ж. тамыздың 31 (+06) ::Оны мен емес менің алдымда Мықтыбек мырза жойды, дәл сол кісі жойған нұсқасын қайтара алмай жатырмын. '''Үлгі:Үлгі:Байрақ/Англия''' не үшін қайтардыңыз, бар ғой ондай сосын үлгі:үлгі деген болмайды ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:41, 2020 ж. тамыздың 31 (+06) == Транскрипция == [[Талқылау:Кек алушылар: Финал|Мұнда]] ойларыңызды жазып кетсеңіз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:45, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) * Сосын тағы өтініш: уикипедияның интерфейсін қазақша аударып, жасыл сілтемелерді өзгертіп, жаңартып шықсаңыз --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:26, 2020 ж. қыркүйектің 18 (+06) :Өтірік уәде бергім келмейді, дәл қазірден бастап емес осы қыста деген уәдені де бергім келмей тұр. Өйткені уәде беріп алып орындалмай қалса екі сөйлеген сияқты болып қалады, бәрі уақыт уақытымен болады, біраз күту керек. Сосын қандай жасыл сілтемелерді айтасың? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:18, 2020 ж. қыркүйектің 19 (+06) ::Енді уақыт тауып жатқанда түзетілер, жасыл сілтеме ''арнайы:санақ'' деген бөлімде, сосын оң жақ бұршатағы УПт деген нәрсе де қателеспесем (уикипедияға қатысты жобаларға кіргенде) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:14, 2020 ж. қыркүйектің 21 (+06) Жасыл сілтеме ол сондай жаман нәрсе емес, бағыттау беттерін басқа беттерден ажырату үшін ғана қосқам, қайтадан алып тастауға да болады. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:14, 2020 ж. қыркүйектің 22 (+06) :Жоқ, білемін ғой баяғыдан ондай нәрсені. Сізге айтқаным ''[[Арнайы:Санақ]]'' бетінде боттар тағы сол сияқты сөздер жасыл сілетеме болып тұр, Уикипедияның арнайы беттерінде ''лақап'' деген қорапшалар жасыл сілтеме болып тұр. Соларды түзетіп шықсаңыз, қанша дегенмен мақала емес тұрақты Уикипедияның беттері ғой --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:24, 2020 ж. қыркүйектің 25 (+06) ::{{@|Kasymov}} [[Арнайы:Санақ]] бетіндегі жасыл сілтемелерді көкке өзгертіп қойдым. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:45, 2020 ж. қыркүйектің 27 (+06) :::Ок --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 11:12, 2020 ж. қыркүйектің 29 (+06) == We sent you an e-mail == Hello {{PAGENAME}}, Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled "The Community Insights survey is coming!". If you have questions, email surveys@wikimedia.org. You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]]. [[Қатысушы:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Қатысушы талқылауы:MediaWiki message delivery|талқылауы]]) 00:52, 2020 ж. қыркүйектің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&oldid=20479295 тізімін пайдаланып User:Samuel (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Аудару == Аудару функциясын өшіру керек сияқты немесе өңдеу саны мыңнан асқандарға рұқстан беру керек. Әйтпесе әркім бар мақаланы өздеріңше ерленіп орысшаның шала қазақша нұсқасын жасап жүр, әрі кері шегіндерсең бетпақтырмай жоққа шығарады еңбегім менің деп. Соны сізден талап етемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:37, 2020 ж. желтоқсанның 19 (+06) Кейінірек қарап көрейін <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:54, 2020 ж. желтоқсанның 21 (+06) == "Лос Анджелес" == [[Лос Анжелес]] мақаласында қаланың аты дұрыс жазылмаған. "Лос Анджелес" деген болады [[Қатысушы:Ergeshow|Ergeshow]] ([[Қатысушы талқылауы:Ergeshow|талқылауы]]) 23:14, 2021 ж. қаңтардың 29 (+06) :Анжелес неге дұрыс емес? <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:27, 2021 ж. сәуірдің 29 (+06) == Интерфейс == Қалайсыз? Көрінбей кеттіңіз ғой. Арыстанбек мырза уикипедияның интерфейсін қазақша аударсаңыз) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 12:23, 2021 ж. сәуірдің 13 (+06) :Жақсы, өзің қалайсың? Уақытым болғанда аударармын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:37, 2021 ж. сәуірдің 28 (+06) == [[phab:T266584]] == Hi. I see that a couple of your filters are due for updates in line with this ticket. [[Қатысушы:Billinghurst|Billinghurst]] ([[Қатысушы талқылауы:Billinghurst|талқылауы]]) 14:30, 2021 ж. мамырдың 10 (+06) == Алтай Уикипедия == Салеметсіз бе? Сіз Алтай уикипедиясы коса аласыз ба [[:Үлгі:Түркі тілдеріндегі Уикипедиялар статистикасы]] |- | [[УП:УТ|{{Үлгі:Уикипедия/Мақала саны бойынша орны|alt}}]] | [[Алтай Уикипедия|Алтай]] | [[:alt:|alt]] | [[2021]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|ARTICLES|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|PAGES|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Statistics|{{NUMBEROF|EDITS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Listadmins|{{NUMBEROF|ADMINS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Listusers|{{NUMBEROF|USERS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:ActiveUsers|{{NUMBEROF|ACTIVEUSERS|alt|N}}]] | [[:alt:Special:Imagelist|{{NUMBEROF|FILES|alt|N}}]] | {{Тереңдік|alt}} Мен косыпалмаймын, кате шыгады. Сіз [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%AE%D0%BB%D0%B3%D1%96%3A%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D1%96_%D1%82%D1%96%D0%BB%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%B3%D1%96_%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8B&type=revision&diff=2340610&oldid=2340562 бурын] костыныз --[[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 22:50, 2021 ж. маусымның 4 (+06) :{{@|Sibom}} ол үшін мында қосқызу керек: [[:commons:Data:Wikipedia_statistics/data.tab]], кеш жауап бергенім үшін кешірім сұраймын --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:36, 2021 ж. маусымның 23 (+06) ::{{@|Sibom}} [[Арнайы:Diff/2896771|қостым]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:37, 2021 ж. шілденің 28 (+06) * Рақмет--[[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 14:17, 2021 ж. тамыздың 8 (+06) == Translation request == Hello. Can you translate and upload the article [[:ru:Флаг Азербайджанской Республики]] in Kazakh Wikipedia? It does not need to be long. Yours sincerely, [[Қатысушы:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Қатысушы талқылауы:Multituberculata|талқылауы]]) 15:23, 2021 ж. тамыздың 4 (+06) :I am sorry, I can't. Because time and energy are not limitless things. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 20:58, 2021 ж. тамыздың 4 (+06) == Намыс→Ар-намыс == Қайырлы кеш, бір кісі '''Намыс → Ар-намыс''' деп атауын өзгертіпті, қаншалықты дұрыс деп ойласыз? Меніңше намыс қала берген дұрыс-ау, ол кісіге жазайын десем дұрыс қабылдамай дүрсе қоя береді. Оның алдында талай мақала атауын өз бетінше өзгерте берген-ді. Сіздің пікіріңізді күтемін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:10, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) :{{@|Kasymov}} шынымды айтсам екеуінің қандай айырмашылығы бар екенін білмеймін. Маған философия, ақындық, көп сөздіктен қарағанда техникалық терминдер түсінікті әрі жақын. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 18:36, 2021 ж. желтоқсанның 3 (+06) == Санат туралы == Қайырлы түн! Санат:1992 жылы құрылған банктер санатын қарай аласыз ба? Мен мүлдем түсінбей тұрмын. Санатты бастап едім, басталмаған сияқты болып тұр. [[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы|талқылауы]]) 23:03, 2021 ж. желтоқсанның 6 (+06) :@[[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] Бос санат бастағансыз, бос санат бастаған дұрыс емес. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:30, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) Рақмет, бұл мәселені шештім. Ренжімесеңіз, тағы бір сұрағым бар. "Санат:Уикипедия:Тексерілмеген мақалалар" осы беттегі өңдемемді неге қайтардыңыз? "Автоматты" емес па? "Аутоматты" деген қандай сөз? Түсіндіріп кетсеңіз, жақсы болар еді. [[Қатысушы:Тұран Нұрәліұлы|Тұран Нұрәліұлы]] ([[Қатысушы талқылауы:Тұран Нұрәліұлы|талқылауы]]) 20:45, 2021 ж. желтоқсанның 7 (+06) == Ерден Карсыбеков == Арыстанбек мырза осы кісі {{@|Ерден Карсыбеков}} аузына келгенін айтып, мені балағаттап, жасаған өңдемелерімді итше аңдып, соған күнде талқылау бетіме дөрекі түрде жаза береді. Ол адамға жарайды, доғарайық кейбір жерлерім қате кетіпті, түсінікті деп жазсам болмады. Менде ол кісінің қатесін көрсетсем, мойындамайды және өзіңе кінә тағады, сұрақтарға жауап бермеудің шебері. Өтініш менің талқылау бетіме осы адамға '''жазуға мәңгілікке шектеу қойып беріңізші немесе 3 айға бұғатталсын'''. Басқа қатысушылардан ұят болды енді ит пен мысық ұқсап --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:44, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) : Қайрлы күн! Менің ойымша, Айдын Касымов админдікке мүлдем жарамайды. Ол басқа қатысушыларды итше аңдып, балағаттап жүреді. Өтірікті жиі айтады, қойған сұрақтарға жауап бермейді, санаттарды бүлдіріп жүреді, мақала өзі де жазбайды, басқаларға да жазуға бөгет жасап тұрады. Оның админ құқығын алып тастауын сұраймын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 11:30, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) ::Дауды тоқтатудың ең оңай жолы жауап бермеу, үндемеу. Қатысушыны бұғаттау кіші қауымдастықтар үшін мәселені шешудің тиімді жолы емес. Ал админнің талқылау беті баршаға ашық болғаны дұрыс. Мен дауласқым келмейтін, маңыздылығы жоқ дауларға жауап бермеймін, жауап бермей шыдай аламын, дауласқым келіп тұрған тақырыптарда жауап беремін, жауап бергенде даудың өрши түсетінін білемін алдын ала дайын боламын. Ал дайын емес адам жауап бермеу керек. Дауды шешудің тағы бір жолы араағайындық, бірақ бұл жағдайда тепе теңдік бейтараптылық сақталмай бір жаққа бүйір бұрылып кететін жағдай болады. Сіздердің дауларыңыз жан алып жан беретіндей сондай бір маңызды емес, мылалға мақалада орысша Уикипедияға сілтеу керек пе керек емес пе? админ бе <s>әкімші</s> ме, үш әліпбиге ауыстыратын түрлендіргіш керек пе керек емес пе, туған күн бе <s>туылған күн</s> бе? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:46, 2021 ж. желтоқсанның 23 (+06) == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 00:17, 2022 ж. қаңтардың 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(5)&oldid=22532651 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Жақсы мақалаға дауыс беру == Кеш жарық! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:24, 2022 ж. қаңтардың 16 (+06) == [[:Санат:Жедел жоюға ұсынылғандар]] == Қайырлы күн! Сізді мына бетті қарап шығып, тазартуға шақырамын. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 09:15, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) :@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] біразын жойдым, бірден бәрін жою міндет емес <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:56, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) ::Мұндағы [[Гигроскопиялық]] деген бет бар, одан гөрі [[Гигроскоптық су тартқыштық]] нақтырақ болып көрінеді. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 19:47, 2022 ж. қаңтардың 27 (+06) == Шрифт == Арыстанбек мырза, қазуикидің шрифті өзгерген ба? Бұрынғысы дұрыс па еді мүмкін. Және екінші сұрақ бізде қазақ әліпбиі санатқа кірсең дұрыс көрсетпейді, яғни '''аәб''' реттілігінде қазақ әріптері соңында тұрады. Соны түзетуге болама? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 21:39, 2022 ж. ақпанның 13 (+06) :Біріншісін бойынша енді қалай болып тұр? Екіншісі бойынша нақты санатты көрсетсең жақсы болар еді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 13:09, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) ::Майда жазу болып кетті ғой, бұрынғысы дұрыс па еді. Екінші сұрақ бойынша: кез келген санаттарға кірсеңіз ''әғү'' қазақша әліпбилер соңында тұрады --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:13, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) :::Телеграмнан скриншот жібере аласың ба? айырмашылығын көрейін. Сосын кез келген санат көбі қазақ тілінде емес пе? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:15, 2022 ж. ақпанның 14 (+06) == Үлгідегі қате == Қайырлы түн! [[Үлгі:Commons-inline|Мына бет]] қорғалған екен. Ондағы ''файлар'' сөзін ''файлдар'' сөзімен ауыстырсаңыз?.. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:27, 2022 ж. ақпанның 17 (+06) :Қайырлы түн! {{@|Ерден Карсыбеков}} [[Арнайы:Diff/2986823|орындалды]] --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:32, 2022 ж. ақпанның 17 (+06) ::{{like|username=Ерден Карсыбеков}} == Жылжыту == Арыстанбек мырза, Алфи мырзаны админге ұсыныпсыз, бірақ мен қарсымын (ренжімесі'''н''' ол кісі). Себебі: интерфейс, үлгілерді жақсы түсінбейді, орынсыз '''талқыға салмай''' мақала атауларын жылжыта береді. Соның кесірінен шынжырлы беттер қаптап кетті (бақылап түзетіп жүрмін). Соңғы жылжытуларын назар аударсаңыз (басқа тілдерде жекеше түрде тұр). Жалпы мақала атын, ортақ талқыға салып, дереккөздерге сілтей отырып жасаған дұрыс, міндетті тіпті --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:42, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) :Ол кісі қарсы, ниет жоқ. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:57, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) ::Ок, түсінікті. Бірақ соңғы айтылған сөйлемге назар аудару керек. Нақты ережелерге бағыну керек, әйтпесе әркім өз жасаған жолмен жүріп міндетсіне бастайды. ПС: топқа скриншотпен жіберудің қажеті шамалы еді, керек болса сол жаққа жазар едім) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:19, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) :сіз '''''Н''''' мен '''''Ң''''' әріптерінде әдейі шатасасыз ба әлде қалай? [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 17:59, 2022 ж. ақпанның 18 (+06) ::{{@|Madi Dos}} мен уикипедияда әдейі жүрмін. Түзетілді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 14:19, 2022 ж. ақпанның 20 (+06) == Интерфейс == Арыстанбек мырза, интерфейсті аударсаңыз дұрыс болар еді). Көп сөйлемдер ағылшынша, тіпті ''өңдемеңіз сақталды'' деген хабарламада ағылшынша көрсетіп тұр менде --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:56, 2022 ж. сәуірдің 2 (+06) :Бұл ерікті жоба, аударманы да ерікті түрде аударады. Интерфейсті аударғаным үшін маған ешкім ақша төлемейді. Қазір менің аударуға уақытым жоқ. Кейін уақыт болғанда аударатын шығармын. Ал мені еріксіз түрде дәл қазір мәжбүрлеген дұрыс емес деп санаймын. Түсіністік танытар деп үміттенемін. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 22:50, 2022 ж. сәуірдің 2 (+06) ::Уақыт тапқанда аударарсыз деген үміттемін. Бұл жерде ешкімге ақы төленбейтіні туралы білемін, менің жуықтағы өзгерістер мен ағылшын үлгілерді қазақша үлгілермен алмастырудан қолым босамай жатыр. Сіздің тәжірибеңіз болғандықтан, сізден сұрап едім. Жарайды, рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 23:04, 2022 ж. сәуірдің 3 (+06) == Рулар == Q-anatomiyaqazaqskoymentalnosti деген қатысушы телеграм тобында немесе хат жазуға бола ма? Жалпы сотқа беруге болады осы [[https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B:Kasymov&diff=3021811&oldid=3021701|үшін]]. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:54, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) :Ондайларға назар аудармау керек. Уақытты босқа құртпай жәй ғана бұғаттай салу керек. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:06, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) ::Жақсы, рахмет) Жалпы белсенділік төмендеп кетті, Нұрлан мырза кетіп қалған жоқ па? --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 17:12, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) ::: Ол кісіні білмеймін. Масс медиаға қол жеткізсек белсенділікті қалпына келтіруге болады. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 19:12, 2022 ж. сәуірдің 10 (+06) == Разрешение на публикацию статьи == Добрый день, [[Қатысушы:Arystanbek|Arystanbek]]! Извините, что пишу на русском, я из России. Хочу создать статью про один из районов Дагестана. Дайте, пожалуйста, разрешение на публикацию. С правилами знаком, уже 10 лет как редактирую в Википедии. С уважением, --[[Қатысушы:Buntarion|Buntarion]] ([[Қатысушы талқылауы:Buntarion|талқылауы]]) 04:27, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) == Ноғай тіліне көмектес == Сәлеметсіз бе, мен ноғайларға латын әліпбиін қолдану үшін translatewiki'де талқылау бастадым. Өкінішке орай, бұл екіталай, өйткені мен оны сұрайтын жалғыз Пайдаланушымын. Мен сіздердің қолдауларыңызды қалаймын, сіз оны қолдай аласыз, мысалы, пікір қалдыру арқылы. https://translatewiki.net/wiki/Support [[Қатысушы:TayfunEt.|TayfunEt.]] ([[Қатысушы талқылауы:TayfunEt.|талқылауы]]) 17:04, 2022 ж. мамырдың 7 (+06) == Болмашы нәрсе == Бастысы менің мазамды алмаса болды, мен ол кісіге бірнәрсе жазып, басын қатырып жатқан жоқпын. Алфи мырза ешқайда жоғалған жоқ) Мақаласын жазып жүр. Жақсы сылтау табылыпты ғой: неде болса уикипедиядан кетуге мен кінәлі-мыс. Негізі Алфи мырзаның мақаласына мазмұнын түзетіп немесе толықтырып жағаласқан емеспін, тек үлгілер мен санаттарды түзетіп, сол туралы жаза кеткенмін. Ол кісі сен жүрген ақымақ бала, мен философ деп ағамыз жақтырмай, дөрекі, кемсітіп жауап қатқан еді. Осы және Ерден мырзаның мазасын алмай өз жолымен жүрсем де, қайта-қайта соқтығыса береді. Сондықтан сіз немес Нұрлан мырза екеулеріңіз толық ережені жазып шықсаңыздар) Әрине қиын, бірақ осындай жағдай болмас үшін. Мен де жалғыз болып шамам келгенше соңғы өзгерістерге тексеріс жасап, үлгілерді толықтырып/жаңартып/жаңасын жасап уақыт бөліп жүрмін. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:17, 2022 ж. мамырдың 10 (+06) :Алфы мырза бұрыңғыдай белсенді емес, ереже басқа уики бөлімдерде бар ғой, оны аударуға да уақыт керек. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:29, 2022 ж. мамырдың 11 (+06) == Қорытынды шығару == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] бетіне қорытынды шығарып кетсеңіз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 14:26, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :Қортынды шығаруға әлі ерте, біраз қолдаушы дауыстар керек, әрі ескертпелер ескерілуі керек <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 14:57, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :: [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Мына сіз ұсынған бетте]] қорытынды бір айдың ішінде шығарылды, дауыстар саны да сол. Мүмкін сіз қорытындыны шығаруға қорқақтап жүрген шығарсыз? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 15:53, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :::@[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] қалыс дауыс көп, ол шындығында жартылай қарсы немесе жартылай қолдау дауыс болуы мүмкін. Мен дауысымды сіздің көңіліңізді қимай қарсы дауысқа өзгерткен жоқпын. Сондықтан әлі біраз қолдау дауыс керек. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 23:19, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) ::::Қалыс дауыстар ешқашанда еш санақта ескерілмейтін еді ғой. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:55, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) :::::Олардың дауысы емес айтқан ескертпелері ескеріледі <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 10:46, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) == Уикидәйек бөлімі бойынша ұсынысым бар == Құрметті админ мырза, Уикидәйек бөлімінде бар жоғы 20 шақты қазақтың мақал-мәтелі енгізілген екен. Ал біз, оқушылармен бірге қазақтың 16мыңға жуық мақал-мәтелін енгізгіміз келеді. Бізге осындай мүмкіндік бере аласыздар ма? Ол үшін кімге жүгіне аламын? --[[Қатысушы:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] ([[Қатысушы талқылауы:Aseltengebaeva21nis|талқылауы]]) 16:16, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) :@[[Қатысушы:Aseltengebaeva21nis|Aseltengebaeva21nis]] [[:m:Proposals for closing projects/Closure of Kazakh Wikiquote|бұл жоба белсенді болмағандықтан жабылған]]. Мүмкіндіктеріңізді қазақша Уикипедия дамуына жұмсағандарыңыз дұрыс болар. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:08, 2022 ж. мамырдың 18 (+06) * Құрметті Әсел, қазір бұл жоба инкубаторлық қалыпқа көшті. Яғни жаңа материалдарды енгізу үшін сізге [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wq/kk/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82 мына бетке] өтуіңізге болады. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 18:58, 2022 ж. мамырдың 19 (+06) == Madi Dos == Madi Dos қатысушыны неге бұғаттадыңыз, сәлде болсын біраз нәрсені үйреніп, түсініп келе жатқан қатысушы еді. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:50, 2022 ж. мамырдың 23 (+06) :Ол үнемі орысша ерегесіп қосып сөйлейді, айтса түсінбейді. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 09:49, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) ::Егер сол үшін болса, бұғаттан босатамын. Вандалдар ұқсап мән-мағынасыз сөйлемдер енгізіп немесе біреудің қайта-қайта мазасын алып жатқан жоқ --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:32, 2022 ж. мамырдың 26 (+06) ::Сен ауысып , ауышып қалғансың ау деймін, Арыстанбек. ::Немене мені телеграм топтан өшіріп жойып тастадың? ::Бір адекватты админ ба десем , өздеріңнің эгоистік тәжіңді қайрайтын орынға айналдырып алыпсың ғой Арыстанбек мырза. Бопты, айтарға сөзім жоқ. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:51, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::маған десеңдер өшіре салыңдаршы мәңгілікке, бопты. ::Өмір сүруіңе бөгет жасап жүр екенмін ғой бопты сөйте ғой айналайын Арыстанбек ::)))))) ::Орысша айтқанда фигней страдаешь))) Басқа сөз жоқ солай жеткізуге))) [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 15:56, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :[[Қатысушы:Madi Dos|@Madi Dos]] қазақша дұрыстап жаз десе ерегесіп әдейі қате жазасың ғой, енді қайталанса тағы бұғаттаймын, сен қазақ тілінің жауысың <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:58, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::бұғаттасаң бұғаттай бер, сен аурусың негізі. [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 16:03, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) :[[Қатысушы:Madi Dos|@Madi Dos]] сен де аурусың, ерегескенді жақсы көресің <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 16:06, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) ::Дәріңді ішіп жүрші.)))) [[Қатысушы:Madi Dos|Madi Dos]] ([[Қатысушы талқылауы:Madi Dos|талқылауы]]) 21:16, 2022 ж. мамырдың 27 (+06) == Жетісу облысы == Арыстанбек мырза, Жетісу облысы (Қазақстан) мақаласының атын [[Жетісу облысы]]на өзгерту үшін [[Жетісу облысы (Ресей империясы)]]-на сілтейтін аттас бетті өшіру керек болып тұр. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:49, 2022 ж. маусымның 12 (+06) :@[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] дұрыс жасадым ба көріп шығыңыз. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:35, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Иә, көп рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:51, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Енді Тарбағатай ауданына сілтеуші [[Ақсуат ауданы]] бетін жою керек болып тұр. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 15 (+06) :Екеуі екі бөлек аудан ба? --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 15:59, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Иә, бөлек аудандар. Ақсуат ауданының бөлек мақаласы болса да, Ақсуат ауданын Тарбағатай ауданына сілтеп қойған. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 20:06, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Сосын [[:Санат:Абай ауданы (Шығыс Қазақстан облысы) елді мекендері]] бетін де кетіру керек [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:14, 2022 ж. маусымның 15 (+06) Осы бетті [[:Санат:Қапшағай қалалық әкімдігі ауылдық округтері]]. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:06, 2022 ж. маусымның 17 (+06) Санат:Қапшағай қалалық әкімдігі ауылдық округтері [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:07, 2022 ж. маусымның 17 (+06) :@[[Қатысушы:Білгіш Шежіреші]] ойыңызды толық ашып жазсаңыз, қазіргісі дым түсініксіз. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 11:17, 2022 ж. маусымның 18 (+06) == Айдын Касымов мақалаларды жойып жүр == Осы аталған қатысушы [[А.Байтұрсынов жазуы және емле ережелерінің тарихы]] деген мақаланы жойды, [[Қайта жаңғырту]] деген мақаланы жоюға ниеттенді, Брэнсон және Непомнящий туралы мақалаларды жедел жоюға ұсынды. Олай істеме десе, құлақ аспайды. Бұл нағыз вандал ғой. Оған не істеуге болады екен? --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 23:50, 2022 ж. маусымның 13 (+06) == Таңдаулы/жақсы мақалалар == Қайырлы кеш Арыстанбек мырза! Мен таңдаулы және жақсы мақалалар жобасын реттеп, жаңартып, тізімдерге толтырып жатқанмын. Таңдаулы мақала түсінікті ол, жақсы мақаланы түгендеп жатқанда, қызық нәрсе болды: (жақсы мақала үлгісіне сілтенген мақалалар бойынша тексеріп жатқанмын) ''Mband'' деген мақалаға өздігінше ''жақсы мақала үлгісін'' қойып қойыпты пысықтар) Алып тастадым, сәл болмағанда тізімге енгізе жаздадым. '''Енді өтініш сізден 18 жақсы мақалалардың дауыс берген тізімдерін қайдан табуға болады?''' ПС жалпы қазуикиге таңдаулы/жақсы мақалаларды көбісін жаңарту керек, кейбіреулері лайықты да емес, ескірген. Әрине сын айта салу оңай, бірақ әзірбайжан, түрік уикилерден біздікі әлдеқалай нашарлау болып тұр. Мақала жазып жарысқанша, сапаға көңіл бөлсе мықты болар еді. Неге сондай ақшалай/сыйлық ретінде жарыс ұйымдастырмайды екен. Сонда 1000 шақты сапасыз мақаланы тексерістен өткізбес едік [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:17, 2022 ж. шілденің 7 (+06) :Қайырлы күн! Оны [[Уикипедия:Таңдаулы_мақалаға_үміткерлер/Мұрағат]] бетіндегідей жазып шықса болады немесе <tt>Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/</tt> деп іздеу жолағына жазса шығады. Тікелей сілтемесі: https://kk.wikipedia.org/w/index.php?search=Уикипедия%3AЖақсы+мақалаға+үміткерлер%2F&title=Арнайы%3AІздеу&go=Өту&ns0=1. Екінші сұрақ бойынша жарыс ұйымдастыратын адам жоқ қой. --<em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 12:09, 2022 ж. шілденің 7 (+06) == Check your email == Hello! Please check your email. Thanks, [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 19:47, 2022 ж. шілденің 11 (+06) == Кенттік және қалалық әкімдік үлгілерін құру == Саламатсыз ба, Арыстанбек мырза! Айтайын дегенім, [[Үлгі:Қазақстан ауылдық округі|ауылдық округтің үлгісі]] бар да, кенттік әкімдік пен қалалық әкімдіктің үлгілері жоқ екен, сәйкесінше кенттік/қалалық әкімдіктердің мақалаларында үлгі кірістірілмеген. Соларды құрсам бола ма (ауылдық округ үлгісінің негізінде)? Әлде тек ондайды әкімшілер құра ма? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:22, 2022 ж. шілденің 15 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} мен жауап бере салайын, кенттік, қалалық әкімдіктер аса көп емес, сондықтан ауылдық округ үлгісін пайдалана берген дұрыс шығар. Үлгі атауының басқа қандай айырмашылығы бар, дубликат үлгі болуы мүмкін --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 16:37, 2022 ж. шілденің 16 (+06) ::Жарайды, рахмет. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 22:22, 2022 ж. шілденің 16 (+06) @[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]], [[Әл-Фараби ауданы]] мақаласына "Қазақстан ауданы" үлгісін қойып едім, оны алып тастапсыз. Сонда оны ауылдық ауданға қоюға болады да, қалалық ауданға қоюға болмай ма? Мүмкін "Қалалық аудан" деген басқа үлгі құру керек шығар? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 04:27, 2022 ж. шілденің 19 (+06) :{{@|Білгіш Шежіреші}} мүмкін солай, аудан деген үлгі жасау керек шығар (орыс уикиден қарап) --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 22:57, 2022 ж. шілденің 22 (+06) ::Онда орысша уикиге қарап, сол үлгіні жасап көрейін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:50, 2022 ж. шілденің 24 (+06) == Again, check your email == Hello. Please check your email. Thanks, – [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 23:38, 2022 ж. шілденің 30 (+06) :[[Қатысушы:Mehman97|@Mehman97]] HI. I can't find any emails from you. <em><span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span></em> ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 08:30, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) ::Well. You should have checked Spam, but unfortunately the deadline for completing the form was July 31st. [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 14:42, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 4v5r0jxpq4dllg7849dl6oab0uup1pf 0 493583 3056552 2930094 2022-08-01T17:32:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Мақаш ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]] |Енеді = 5 ауыл, 1 разъезд |Тұрғыны = 2857 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Бауыржан Нұрлығалымұлы Қадыров |Әкімдіктің мекенжайы = Алға ауылы, Сибағат ата көшесі, №31А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060402 }} '''Мақаш ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Алға (Құрманғазы ауданы)|Алға]], [[Иманов (ауыл)|Иманов]], [[Қаракөл (Құрманғазы ауданы)|Қаракөл]], [[Көкарна (Құрманғазы ауданы)|Көкарна]], [[Әліпов (ауыл)|Әліпов]] ауылдары және [[Афанасьев (разъезд)|Афанасьев]] жол айрығы (разъезі) кіреді. ''Ақбетов, Сәт баба'' ауылдары Әліпов ауылының құрамына, ал ''Сардар баба'' ауылы Көкарна ауылының құрамына енгізілген<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V08T0002528 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірліктеріне өзгерістер енгізу туралы]</ref>. Орталығы – Алға ауылы. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2857 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Морской ауылдық кеңесі 1922 жылы құрылды. Ауылдық кеңес жерінде «Советский» балық батағасы 1920 жылдан 1938 жылға дейін жұмыс жасады. [[Батаға]]да 500 дей адам жұмыс істеген. Бұл жылдары Морской ауылдық кеңесінде үш мыңдай түтін, он мыңға жуық тұрғын халық болған еді. 1930 жылы колхоздастыру басталғанда алғаш құрылған «Төңкеріс» колхозы балық аулаумен шұғылданды. 1934 жылы осы колхозда 1000 бастай ірі қара, 2000-дай жылқы бағылған. Ал, 1945 жылы «Төңкеріс» колхозынан Калинин атындағы, «Қызыл Ту» колхозынан Андреев атындағы мал колхоздары жеке бөлінеді. 1963 жылы Морской ауылдық кеңесіне қосылып, іріленген Калинин колхозы негізінде «Коммунизм жолы» совхозы құрылған. Бұл шаруашылық [[Еділбай қойы|еділбай тұқымды қой]] өсірумен айңалысты.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> Шаруашылық 1993 жылы жекешелендіру арқылы таратылып Мақаш өндірістік кооперативі құрылды және бірнеше шаруа қожалықтары, кооперативтер құрылып, жұмыс істеуде. Морской ауылдық округі атауы 2001 жылы Мақаш ауылдық округі болып өзгертілді. == Ауылдық кеңес төрағалары, округ әкімдері == '''Ботақан, Морской ауылдық кеңестерінің төрағалары, Мақаш округінің әкімдері қызметін атқарғандар:''' Сұлтан Исқақов, Құрманғали Есенбаев, Самиға Тапалова, Дауыл Қонысов, Ғапу Өмірәлиев, Насихат Мырзағалиев, Өтеген Сахманов, Біләл Құрманғалиев, Сатхан Мұхашев, Отар Юсупов, Нәби Келменова, Сафи Асқаров, Халел Зұлхарнаев, Ләтипа Сисенова, Михайл Абулхайыров, Қажеден Батырбаев, Жетпіс Жұбанов, Әділбек Құспанов, Мырзабай Шаяхметов, Төреміс (Тимур) Шәрипов, Қайрат Нұрлыбаев, Кәрим Төкенов, Болат Муфтахов == Мақаш округінің қасиетті жерлері == '''Нар өлген''' — Сасықтаудан әрі қарай, 5 шақырым аралықта орналасқан жер. Ол жерде күнінде атақты, дәулетті адамның көзге түсерліктей нары өлгендіктен, Нар өлген деп аталған. Әлгі бай қанша малы болсада осы нарына қатты өкініпті-мыс. '''Ақ пышақ''' — биік, қатқыл көк төбе. Хан жайлауы болған жер. Заманында ақкиізге отырғызып Жәңгірді хан етіп көтерген осы орын. Сасықтаудың етегіндегі үлкен биік төбелерден тұратын жер. '''Қазақ шоқы''' — қалмақ төбесімен қанаттас орналасқан, ара қашықтығы шамамен 2-3 шақырым. Қазақ пен қалмақтың соғысында қазақтың мықты бекінісі болған жер. '''Жота - қарауыл төбе''' — [[Исатай Тайманұлы|Исатай]] мен [[Махамбет Өтемісұлы|Махамбет]] бастаған көтерілісте өте биік төбе болғандыктан қарауыл қойған жері. '''Қалмақ қорған''' — ол қалмақ пен қазақ соғысында бекініс болған жер. Мақаш «Керей ашығынан» 6-7 шақырым шығыста орналасқан. '''Сасықтау''' — 10-12 шақырым шамасы шығыстан батысқа қарай созылған. Ені 4-5 шақырым. Ортасындағы үлкен сор 3-4 шақырым бөлікті алады. Сор асты (сероводород) [[күкірт]]ке толы екендігі анықталған. Сасықтау теңіз деңгейінен 14 метр биіктікте көтеріңкі жатыр. '''Қызылтау''' — ұзындығы 3-4 шақырым, ені 500 метр шамасында. Жер беті құм, қиыршық тас аралас болғандықтан жергілікті адамдар Қызылтау атаған.<ref>https://ser-per.kz/zhanalyqtar/audan-tynysy/ma-ash-okrug-n-asiett-zherler.html</ref> == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Латифа Сисенова тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Ғизат Әліповтың обелискісі * Жұмажан Мәмбетәлиев обелискісі * Нұғыман Ақбетовтың обелискісі * Жандол Жаманбаевтың обелискісі * Мақаш Бекмұханбетовқа орнатылған кесене<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] g663i95min2dqs7vq71di8wef8yfovr 0 501109 3056286 2989274 2022-08-01T12:30:07Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = Қоспақ үйрек | status = | status_system = | status_ref = | image = Northern Pintails (Male & Female) I IMG 0911.jpg | image_width = 250px | range_map = Anas acuta distribution map 1.png | range_map_caption = {{легенда|#00FF00|Ұя салу орындары}}{{легенда|#007500|Жыл бойы}} {{легенда|#0000FF|Қысқы миграция}} | regnum = [[Жануарлар]] | phylum = [[Хордалылар]] | classis = [[Құстар]] | ordo = | familia = Үйректер | genus = | species = | binomial = ''Anas acuta'' | binomial_authority = [[Линней, Карл|Linnaeus]], [[1758 год|1758]] }} '''Қоспақ үйрек''' - ''(({{lang-la|Anas acuta}}) , "anas"- үйрек, "acutus" — үшкір)'' - дүниежүзінде ең көп таралған үйрек туысының бір түрі. == Биологиялық сипаттама == Салмағы 0,7 кг-нан 1,15 кг-ға дейін болады.Тұмсығы 43-53 мм, жайғада қанаты 20-29 см. Басы, мойны қара, жемсауы ақ, арқасы сұр, құйрығы сүйір, қара. Құс жылдам ұшады, суда жақсы жүзеді, жыл құсы. Ерте көктемде ұясын жерге жасап 6-11 жұмыртқа салады. 22-23 күнде балапан басып шығарады. Қоспақ үйрек өсімдік жапырығы, бүршігі, тұқымыме, құрт-құмырсқаны, олардың личикаларымен көректенеді. Шарушылыққа зиянды құрт-құмырсқаларды жеп пайда келтіреді. Дәмді еті үшін ауланады. == Таралуы == Қоспақ үйрек Солтүстік Америка, Евразияда көп таралған. <br /> Қазақстанда Ақтөбе, Көкшетау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облысыда көп кездеседі. == Дереккөздер == * “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 == Сыртқы сілтемелер == * http://animalbox.ru/birds/shiloxvost-anas-acuta|title=Шилохвость|publisher=Энциклопедия{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * http://www.webcitation.org/65t9bAYfC|archivedate=2012-03-03{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?birds/96.html Позвоночные животные России: Шилохвость] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210723182349/http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?birds%2F96.html |date=2021-07-23 }} * [http://ibc.lynxeds.com/species/northern-pintail-anas-acuta Фото, видео и аудио файлы с участием шилохвости] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121010031155/http://ibc.lynxeds.com/species/northern-pintail-anas-acuta |date=2012-10-10 }} [[Санат:жануарлар]] [[Санат:Үйректер]] 20apiw0v1rgfsv5q7k9efmbxlaehovb 0 509526 3056405 3046553 2022-08-01T15:26:52Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Атасу (Ақтүбек ауылдық округі)|Атасу]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]], [[Ақтүбек ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Ақтүбек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Атасу (Байдалы би ауылдық округі)|Атасу]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]], [[Байдалы би ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. '''Басқа мағыналар:''' * [[Атасу тас қорғаны|Атасу]] – 18 ғасырда салынған бекініс орны. * [[Атасу (өзен)|Атасу]] – [[Сарысу (өзен)|Сарысу]] өзенінің саласы. {{айрық}} 27cjhbutwzfxlyytut6fz2gnzbyml22 0 514994 3056511 2430602 2022-08-01T16:40:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Cantharis flavilabris''' ({{lang-la|Cantharis flavilabris}}) – [[Қатты қанаттылар|қатты қанаттылар]] сабының [[жұмсақ денелілер]] тұқымдасына жататын қоңыз. Халықаралық атауы - Cantharis flavilabris Fallen. Қаттықанаттылар отрыдяна жатады. Ересек жәндігінің ұзындығы (имаго) 5 - 7,5 мм. Кеудесінің бірінші сегментінің нотумында дақтар болады. Қалқаншасы қара түсті. Құрсағының негізгі бөлімі байқалайды. Көбінесе шабындықтарда кездеседі. ==Сілтемелер== *[http://eunis.eea.europa.eu] *[http://www.faunaeur.org/full_results.php?id=104005]* {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305214642/http://www.faunaeur.org/full_results.php?id=104005 |date=2016-03-05 }} [[Санат:Қатты қанаттылар]] 3uiuqchwye1eryilgvs63szg7uoiaj5 0 516510 3056588 2984738 2022-08-01T18:45:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Mobile World Congress''' — әлемдегі ең ірі мобильдік индустрия көрмесі және ұялы байланыс операторлар, әр түрлі контент сатушылар мен иелер қатысатын конгресс. GSM World Congress деп аталған бұл іс-шара кейін атауы 3GSM World Congress болып өзгертілді. Mobile World Congress [[Барселона]]да ([[Каталония]], [[Испания]]) әр жылдың ақпан айында өтеді. [[2006]] жылға шейін [[Канн]]да (Канныда) өткізілген. == 2009 == '''MWC 2009''' 16 - 19 ақпан аралығында өтті. Көрменің бірінші күнінде [[Microsoft]] компаниясы жаңа [[Windows Mobile 6.5]] операциялық жүйені ұсынып, [[LG]] компаниясынмен серіктестік қарым-қатынастарын кеңейтті. == 2010 == '''MWC 2010''' 15 ақпанда өтті. Бұл көрменің басты жаңалықтарының бірі жаңа [[Windows Phone 7]] мобильдік операциялық жүйенің ұсынылуы болды. == 2011 == '''MWC 2011''' 14 ақпаннан бастап 17 ақпанға шейін өтті. Бұл жылы [[LG]], [[Samsung]], [[HTC]], [[Sony Ericsson]] компаниялары көптеген [[Android]]-смартфондар мен и планшеттер көрсетті. Сонымен қатар, осы көрме бағдарламалық жасақтамалар, жеке бөлшектер мен толымдаушыларды жасайтын 1000 астам орташа және кіші компанияларды қызықтырады. Кейбіреулері MWC-ға арнап өз өнімдерінің арнайы нұсқасын жасады. [http://4pda.ru/2011/01/24/35952/] [http://www.navvgps.com/content/navvsnovemberreturnannouncement]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110819105325/http://www.navvgps.com/content/navvsnovemberreturnannouncement |date=2011-08-19 }} == 2012 == '''MWC 2012''' болса 27 ақпаннан бастап 1 наурызға шейін өтті. Nokia бірінші орташа баға категориясына жататын Windows Phone ОЖ-де жұмыс істейтін смартфонды көпшілік назарына ұсынды. [http://www.engadget.com/2012/02/27/nokia-lumia-610-hands-on-video/|title=Nokia Lumia 610 hands-on (video)]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Ал Microsoft [[Windows 8]] - дің бета нұсқасын шығарды. == 2013 == '''MWC 2013''' - тің өткізілу уақыты 25-28 ақпан болды. Бұл жылғы көрменін есте қаларлық ірі оқиғаларға Ресейлік Yota компаниясының екі экранды Yotaphone телефонының және Sony-дің жаңа Sony Xperia Tablet Z планшетінің көрсетелуін жатқызуға болады. [http://hi-tech.mail.ru/news/mwc_2013_summary.html] == 2014 == '''MWC 2014''' Барселонада 24 - 27 ақпан аралығында өтті. Бұл жылғы көрмеде [[Samsung]], [[Sony]], [[Nokia]], [[Huawei]] секілді ірі компаниялар белсенді қатысты. [[Samsung GALAXY S5]], [[Sony Xperia Z2]], [[Yotaphone 2]] заңды түрде бұрынғы ізашарлардың орнына келсе, [[Samsung GALAXY Gear Fit]], [[Huawei MediaPad X1]] сияқты нағыз инновациялық құрылғылар жарыққа шықты. Сонымен қатар, MWC 2014 - тің тағы бір айтулы оқиғаларының бірі - Nokia компаниясының алғашқы Android-смартфондарының көрсетуі болды. == Сілтемелер == * [http://www.mobileworldcongress.com/ MWC ресми сайты] [[Санат:Көрмелер]] 1152mcjm5oj2wij9pk8fwv7pvmhivrd 0 522616 3056777 2976335 2022-08-02T10:14:38Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |Есімі = Бенедикт Хёведес |туған күні = 29.02.1988 |туған жері = Хальтерн-ам-Зе, [[Солтүстік Рейн-Вестфалия]] |азаматтығы ={{flagicon|Germany}} [[Германия]] |қазіргі клуб = еркін агент |номері = |бойы = 187 |салмағы = 80 |позициясы = [[қорғаушы]] |сурет = Benedikt Höwedes 2012 (cropped).jpg |клубтары = {{футбол карьерасы |2007—2018|{{flagicon|Германия|20px}} [[Шальке 04]]|240 (12) |2007—2009|{{flagicon|Германия|20px}} [[Шальке 04|Шальке 04 II]]|15 (0) |2017—2018|{{аренда}}{{flagicon|Италия|20px}} [[Ювентус]]|3 (1) |2018—2020| {{flagicon|Ресей|20px}} [[Локомотив (футбол клубы, Мәскеу)|Локомотив (М)]]|35 (3)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |2005—2006|{{flagicon|Germany}} [[Германия Ұлттық футбол құрамасы 18 жасқа дейін|Германия-18]]|3 (0) |2006—2007|{{flagicon|Germany}} [[Германия Ұлттық футбол құрамасы 19 жасқа дейін|Германия-19]]|16 (0) |2007—2010|{{flagicon|Germany}} [[Германия Ұлттық футбол құрамасы 21 жасқа дейін|Германия-21]]|22 (3) |2011—2017|{{flagicon|Germany}} [[Германия Ұлттық футбол құрамасы|Германия]]|44 (2)}} |ағымдағы клуб туралы мағлұматтарын жаңарту = 29 тамыз 2019 |ағымдағы құрама туралы мағлұматтарын жаңарту = }} '''Бенедикт Хёведес''' ([[Неміс тілі|нем]]. Benedikt Höwedes; [[1988 жыл]]ы [[29 ақпан]]да [[Хальтерн-ам-Зе]] қаласында [[Солтүстік Рейн-Вестфалия]]да туылды) — неміс футболшысы, қорғаушы == Клубтағы мансабы == [[2001 жыл]]ы Хеведес «Шалькенің» академиясына барды. [[2003 жыл]]ы «Шальке 19 жасқа дейін» командасының капитаны атанып, елдің чемпионы атанды. [[2007 жыл]]ы клубпен алғашқы профессионалды 2010 -ға дейінгі үш жылдық контракка қол қойып, ресми ойыншысы атанды. [[2007 жыл]]ы [[3 қазан]]да алғаш ойынының қонақ ойында, яғни Чемпиондар лигасындағы «Русенбор» клубымен өткізіп, 2:0 есебімен жеңіске жетті. 3 күннен соң Бенедикт алғаш Бундеслигадағы ойынының «Карлсруз» клубымен өткізді. [[2008 жыл]]ы [[19 қазан]]да клубтағы алғаш голын «Гамбург» командасының қақпасына соқты. [[2008 жыл]]ы желтоқсанда контрактың 2014-ке дейін созды. [[2013 жыл]]ы [[9 наурыз]]да контракты 2017-ге дейін созды. == Ұлттық құрамадағы мансабы == [[Сурет:Germany and Argentina face off in the final of the World Cup 2014 14.jpg|нобай|Әлем чемпионатының финалында]] 2009 жылы жастар арасындағы Еуропа чемпионы атанды. Осы турнирде барлық мачта ойнап, 1 гол соқты. 2011 жылы 29 маусымда негізгі құрам үшін алғаш матчын Уругвай командасына қарсы өткізіді. == Жетістіктер == === Клубтық === ''''''Шальке 04'''''' * Бундеслиганың вице-чемпионы:2009/10 * Германия Кубогінің иегері: 2010/11 * Германия Суперкубогінің иегері: 2011 '''Ювентус''' *Италия чемпионы: 2017/18 *Италия кубогы: 2017/18 === Ұлттық құрамада === * Жастар арасындағы Еуропа чемпионы: 2009 * Еуропа чемпионтының қола медаль иегері: 2012 * Әлем чемпионы : 2014 === Жеке === * Фринц Вальтер 19 жасқа дейін, алтын медаль: 2007 == Сілтемелер == * [http://www.benedikt-hoewedes.com/ Футболисттің ресми сайты] * [http://www.schalke04.de/de/profis/team/kader/verteidiger/benedikt-h%C3%B6wedes/page/738-1179-738--.html?h=spieler/3035 Шальке 04 клубының ресми сайтында профилі]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130225124458/http://www.schalke04.de/de/profis/team/kader/verteidiger/benedikt-h%C3%B6wedes/page/738-1179-738--.html?h=spieler%2F3035 |date=2013-02-25 }} [[Санат:Германия футболшылары]] [[Санат:Еуропа чемпиондары]] [[Санат:Футболдан әлем чемпиондары]] [[Санат:Германия Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Шальке 04 ФК ойыншылары]] [[Санат:Ювентус ФК ойыншылары]] [[Санат:Локомотив Мәскеу ФК ойыншылары]] 1et9afuknna7rhndjivxs6tuevtfva8 0 526640 3056270 2783048 2022-08-01T12:00:29Z VladikPopov 122177 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = штат |қазақша атауы = Гоа |шынайы атауы = {{lang-hi|गोआ}}<br />{{lang-pt|Goa}} |сурет = |жағдайы = |ел = Үндістан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = 100 |ту ені = 100 |lat_dir = N |lat_deg = 15 |lat_min = 24 |lat_sec = 7 |lon_dir = E |lon_deg = 74 |lon_min = 2 |lon_sec = 36 |region = IN |CoordAddon = |CoordScale = |шекара түрі = |кестедегі шекара = |ел картасының өлшемi = |аймақ картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |аймақ түрі = |аймағы = |кестедегі аймақ = |аудан түрі = |ауданы = Панаджи |кестедегі аудан = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 1 457 723 |санақ жылы = 2011 |тығыздығы = 393,77 |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = |DST = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = http://goagovt.nic.in/ |сайт тілі = }} '''Гоа''' ({{lang-hi|गोआ}}, {{lang-pt|Goa}}) — Үндістанның батыс жағалауындағы аймақ. 1961 жылдан бастап [[Үндістан|Үндістан Республикасы]]ның одақтық жері. Гоа жерін мекендейтіндердің дені - маратхи тілінде сөйлейтін үндістандықтар. Админ орталығы Нова-Гоа (Панаджи) қаласы. Табиғи қазба байлықтары - темір және марганец кендері. халқы негізінен ауыл шаруашылығымен айналысады. ==Тарихы== 16 ғасырдың басына дейін Гоа әр түрлі Үнді мемлекеттердің құрамына енді. 1510 жылы португалиялық теңізші Албукерки Гаоны жаулап алды. Гао қаласы Португалияның шығыстағы барлық иеліктерінің орталығына айналды. 1953-1955 жылдары Гаоны португал отаршыларынан азат етуді көздеген қозғалыс үдей түсті. Португалия үкіметі Гаоны Үндістанға бейбіт келіс сөздер арқылы қосудан бастартқаннан соң, Үндістан әскерлері өз үкіметінің бұйрығы бойынша гаоға басып кірді (18.12.1961). Отаршылдар әскері көп ұзамай-ақ тізі бүкті. Гао сол кезде Үндістан құрамына біржолата енген болатын. <ref>Қазақ Совет Энциклопедиясы,3 том</ref><ref>[https://goaservice.ru/blog/flag_indii Гоадағы Үндістанның Мемлекеттік Туы]</ref> [[Сурет:Lesser coat of arms of Portuguese India.svg|250px|left|Гаоның Португалия құрамында болған кезіндегі елтаңбасы]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} gqtx2e5lm73v7qi1mvhpj71ty0z33fu 0 527845 3056392 3046561 2022-08-01T15:14:10Z Kasymov 10777 /* Таулар */ wikitext text/x-wiki '''Ақтау''' мағынасындағы географиялық жер,мекен атаулары: == Елді мекендер == * [[Ақтау (Тасқала ауданы)|Ақтау]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Тасқала ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтау (Шыңғырлау ауданы)|Ақтау]] — [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Шыңғырлау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтау]] — [[Қазақстан]]ның оңтүстік-батысындағы қала, [[Маңғыстау облысы]]ның орталығы. * [[Ақтау (кент)|Ақтау]] — [[Қарағанды облысы]]ндағы [[Теміртау]] қалалық әкімшілігіне қарасты кент. * [[Ақтау (Павлодар облысы)|Ақтау]] — [[Павлодар облысы]] [[Железин ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтау (Ұлытау облысы)|Ақтау]] — [[Ұлытау облысы]]ның [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. == Таулар == * [[Ақтау (мұзтау)|Ақтау]] — [[Алтай таулары|Алтай тауының]] ең биік нүктесі (4506 м). * [[Ақтау (Сарыарқа)|Ақтау]] — [[Сарыарқа (Солтүстік Қазақ жазығы)|Сарыарқа]]ның оңтүстігіндегі тау. * [[Ақтау (тау, Алматы облысы)|Ақтау]] — [[Алматы облысы]] [[Панфилов ауданы]]ндағы оқшау тау. * [[Ақтау тауы (Маңғыстау облысы)|Ақтау]] — Маңғыстау тауларында, [[Маңғыстау ауданы]]нда орналасқан тау. * [[Ақтау шыңы|Ақтау]] — [[Іле Алатауы]]ндағы шың. Алматы облысы [[Талғар ауданы]] [[Талғар (өзен)|Талғар өзені]]нің бастауында орналасқан. == Тағы қараңыз == * [[Ақтау (ағарту)|Ақтау]] — материалдың түсін ағартуға көмегін тигізетін процестер жиынтығы. * [[Ақтау (криминалистика)]] {{айрық}} 8t3fbylqrlzrg3c7pc6p2u31dw5b99d 0 527985 3056571 3056017 2022-08-01T18:03:34Z СеніңШешең 121905 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Тіршілік}} [[Сурет:Eukaryota diversity 1.JPG|нобай|[[Эукариоттар]] алуантүрлілігі: [[қасқыр]], Amanita caesarea, Entodinium, Sequoiadendron giganteum, гүлдеген [[балдыр]]лар, Chrysotoxum verralli, Xanthoparmelia қынасы, Dictyostelium және бағана [[маржан]].]] '''Тіршілік''' дегеніміз биологиялық процестерді жүргізе алатын ''тірі'' материяны ''тірі емес'' материядан бөлетін қасиеттер жиынтығы және сол процестің өзі. Тіршіліктің құрылым, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею және стимулдарға жауап беру сияқты ерекше белгілері бар.<ref name="campbell">{{Cite book|chapter=1|title=Campbell Biology|басылым=12|беттері=3|isbn=9780135988046}}</ref><ref>{{cite web|year=2006|url=http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php|title=Definition of Life|publisher=California Academy of Sciences|accessdate=2007-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6179x0IZX|archivedate=2011-08-22}}</ref>{{Өту|#Тіршілік қасиеттері}} Тіршілік көптеген пішінде кездеседі, мысалы [[Бактериялар|бактериялар]], [[Жануарлар|жануарлар]], [[Өсімдіктер|өсімдіктер]], т.с.с. Тіршілікті зерттейтін ғылым [[Биология|биология]] деп аталады. Жердегі тіршіліктің негізгі бірлігі ― [[жасуша]], [[Тұқым қуалаушылық|тұқым қуалаушылық]] бірлігі ― [[ген]]. Жасушаның екі түрі бар: [[Прокариоттар|прокариоттық]] және [[Эукариоттар|эукариоттық]], екеуі де [[Жасуша мембранасы|мембранамен]] қоршалған, ішінде [[ақуыз|ақуыздар]] мен [[Нуклеин қышқылдары|нуклеин қышқылдары]] сияқты биомолекулалар бар [[цитоплазма]]дан тұрады. Жасушалар [[Жасушаның бөлінуі|жасуша бөлінуі]] процесі арқылы көбейеді. Бұл процесте ата-аналық жасуша бөлініп, өз генетикалық материалын пайда болған туынды жасушаларға береді. == Тіршілік қасиеттері == [[Сурет:Sunflower macro wide.jpg|нобай|[[Күнбағыс]] [[гүлшоғыр]]ындағы күрделі ұйымдасу.]] Тіршілікті ерекшелейтін бірнеше қасиеті бар. Солардың ішіне кіретіні: организация, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею, стимулдарға жауап беру, т.б.<ref name="campbell"/><ref name="шілдебаев">{{cite book|chapter=1|бөлім=1|title=Биологияға кіріспе|жыл=2016|авторы=Ж. Шілдебаев, А. Ермекбаева|орны=Астана|баспасы="Фолиант" баспасы|беттері=9―12|isbn=978-601-302-383-0}}</ref><ref name="көшкімбаева-өмір">{{cite book|title=Қазіргі жаратылыстану концепциялары (биология)|chapter=2.2|жыл=2018|авторы=К. Кошкимбаева, Г.А. Тусупбекова, А. Ыдырыс, Г.К. Атанбаева және т.б.|орны=Алматы|баспасы="Қазақ университеті" баспасы|беттері=28―29|isbn=978-601-04-3135-5}}</ref> === Ұйымдасу === Барлық ағзаның барлық элементі бір-бірімен байланысып, тіршілікті сақтай алатын құрылымды құрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> Ұйымдасудың мысалы ретінде [[Орган (анатомия)|орган]]дарды келтіруге болады. Бір қызмет атқаруға бейімделген [[жасуша]]лар және жасушалардан құралған [[ұлпа]]лар бір жерде шоғырланып, орган құрады. Басқа мысал ― [[гүл]]дің құрылысы. Гүл белгілі бір жолмен құрылғандықтан, [[Жәндіктер|жәндік]]тер оған назарын аударып, түбіндегі шірнені алуға тырысады. Гүлдің ішіне кірген соң, жәндікке [[тозаң]] жұғады да, жәндікпен бірге басқа гүлдерге таралады.<ref>{{Cite book|авторы=Мұхитдинов Н.М. және т.б.|жыл=2001|title=Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы|басылым=2|орны=Алматы|баспасы=“Қазақ университеті” баспасы|беттері=244|isbn=9965-489-59-9}}</ref> Бұл [[тозаңдану]]ды жеңілдетуге арналған құрылыс бейімделуі. === Гомеостаз === [[Гомеостаз]] деген [[ағза]]ның тіршілік ететін сыртқы ортасының өзгеруіне қатысты тұрақты қалыпта ұстау немесе реттеу үрдісі, өзін-өзі реттеу механизмі арқылы негізгі [[физиология]]лық қызметтерінің тұрақтылығы ― өзін-өзі реттеушілік. Гомеостаз арқылы тірі ағзалар ішіндегі процестері мен құрылымының ерекшелігін сақтап тұрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Метаболизм === Кез келген тіршілік иесі [[Термодинамика|термодинамика]]лық тұрғыдан энергетикалық ашық (ортамен энергия алмасатын) жүйе болғандықтан, ол өзінің гомеостазын сақтау үшін бір жерден [[энергия]] алып, оны басқа жерде жұмсауға мәжбүр. [[Метаболизм]] дегеніміз сол энергия алмасу мен ағза бойындағы химиялық реакцияларды үйлестіріп басқаратын процесс.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Көбею === Тірі ағзалар өзін-өзі жаңғыртады, яғни [[көбею]] арқылы олар өлімнен кейін генетикалық материалын басқа ағзаларға қалдырады. Олар да, өз кезегінде, көбейеді. Дегенмен, ағза көбеюі көптеген жағдайларға тәуелді. Мысалы, ол өмір сүрген жердің қорегі жеткіліксіз болса немесе температура, ылғалдық сияқты физикалық параметрлері ыңғайсыз болса, ағза аз көбейеді немесе мүлде көбеймейді. Сонымен қатар, ағзалар бір-бірімен бәсекелеседі. Гендері мықтырақ, яғни өмір сүру ортасына жақсырақ бейімделген ағза көбірек тұқым қалдырып, жақсырақ гендер таратады. Бұл ― [[Табиғи сұрыптау|табиғи сұрыпталу]]ға басты алғышарт.<ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Бейімделу === Ағзалардың бәрі [[тұқым қуалаушылық]] қабілетіне ие, яғни олар өз қасиеттерін ұрпағына бере алады.<ref name="көшкімбаева-өмір"/> Оның негізінде нуклеин қышқылы синтезі жатады, және сол синтез өте дәл жұмыс істейтін болса да, мінсіз емес болғандықтан, нуклеин қышқылы тізбегінде қателіктер ― [[мутация|мутациялар]] ― пайда болады. Мутациялардың көбі зиянды болғанымен, кейбірі ағзаға пайда тигізуі мүмкін. Пайдалы мутациясы бар ағза басқалармен сәтті бәсекелесіп, мүмкін болғанша көп ұрпақ шығарып, соларға өзінің гендерін берсе, мутация [[популяция|популяцияда]] орнығады. Соның арқасында ағзаларда [[өзгергіштік]] қасиеті бар. Уақыт өте келе, гендер өзгеріп сұрыптала келе, [[Түр (биология)|түр]]лер де өзгеріп, өмір сүру ортасына бейімделеді. Бұл процесті [[эволюция]] деп атайды.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Өсу === Тірі ағзалар даму ([[онтогенез]]) барысында әдетте не массасын үлкейтеді, не жасуша санын арттырады, бірақ кейбір кезде екеуі де қатар жүреді.<ref name="шілдебаев"/> Өскенде, ағзалар бүкіл генетикалық әлеуетін ашып, құрылымдарын, метаболизм жолдарын және, бар болса, органдарының бәрін дамытады. === Стимулдарға жауап беру === Стимулдарға жауап беру немесе [[тітіркену]] дегеніміз белгілі факторлардың әсерінен спецификалық жауап қайтару. Тітіркену барлық ағзада кездеседі. Мысалы, [[өсімдіктер]]де [[Тропизмдер|тропизм]]дер бар. [[Өркен]] энергияны тиімді жұмсау үшін [[Күн (жұлдыз)|күн]] жарығы түскен бағытпен өседі. [[Тамыр (өсімдік органы)|Тамыр]]лар болса, [[гравитация]] бағытымен, яғни төмен, өсіп ұзарады. [[Жануарлар]]ға келсек, олар да сыртқы және ішкі стимулдарға өте жылдам жауап беретін жүйке жүйесі бар. Дамыған жануарларда [[инстинкт]]ер, [[рефлекс]]тер және тағы басқа күрделі сигнал өңдеу центрлері бар. [[Ми]]ы және [[сана]]сы ең жоғары дамыған жануар ― [[адам]].<ref name="шілдебаев"/> Тітіркену қарапайым ағзаларға да тән: біржасушалы саңырауқұлақ [[глюкоза]] [[концентрация]]сы жоғары субстратқа түссе, [[Көмірсулар|қант]] қорытатын [[Ферменттер|фермент]]тер шығарады; [[протист]]ер жарыққа қарай немесе қарсы жүзе алады. == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} {{stub}} [[Санат:Өмір]][[Санат:Биология]] eb88eqbas3rcn24cooa9wb7wzr2y18l 3056585 3056571 2022-08-01T18:39:21Z СеніңШешең 121905 wikitext text/x-wiki {{Біріктірілсін|Тіршілік}} [[Сурет:Eukaryota diversity 1.JPG|нобай|[[Эукариоттар]] алуантүрлілігі: [[қасқыр]], Amanita caesarea, Entodinium, Sequoiadendron giganteum, гүлдеген [[балдыр]]лар, Chrysotoxum verralli, Xanthoparmelia [[қына]]сы, Dictyostelium және бағана [[маржан]].]] '''Тіршілік''' дегеніміз биологиялық процестерді жүргізе алатын ''тірі'' материяны ''тірі емес'' материядан бөлетін қасиеттер жиынтығы және сол процестің өзі. Тіршіліктің құрылым, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею және стимулдарға жауап беру сияқты ерекше белгілері бар.<ref name="campbell">{{Cite book|chapter=1|title=Campbell Biology|басылым=12|беттері=3|isbn=9780135988046}}</ref><ref>{{cite web|year=2006|url=http://www.calacademy.org/exhibits/xtremelife/what_is_life.php|title=Definition of Life|publisher=California Academy of Sciences|accessdate=2007-01-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6179x0IZX|archivedate=2011-08-22}}</ref>{{Өту|#Тіршілік қасиеттері}} Тіршілік көптеген пішінде кездеседі, мысалы [[Бактериялар|бактериялар]], [[Жануарлар|жануарлар]], [[Өсімдіктер|өсімдіктер]], т.с.с. Тіршілікті зерттейтін ғылым [[Биология|биология]] деп аталады. Жердегі тіршіліктің негізгі бірлігі ― [[жасуша]], [[Тұқым қуалаушылық|тұқым қуалаушылық]] бірлігі ― [[ген]]. Жасушаның екі түрі бар: [[Прокариоттар|прокариоттық]] және [[Эукариоттар|эукариоттық]], екеуі де [[Жасуша мембранасы|мембранамен]] қоршалған, ішінде [[ақуыз|ақуыздар]] мен [[Нуклеин қышқылдары|нуклеин қышқылдары]] сияқты биомолекулалар бар [[цитоплазма]]дан тұрады. Жасушалар [[Жасушаның бөлінуі|жасуша бөлінуі]] процесі арқылы көбейеді. Бұл процесте ата-аналық жасуша бөлініп, өз генетикалық материалын пайда болған туынды жасушаларға береді. == Тіршілік қасиеттері == [[Сурет:Sunflower macro wide.jpg|нобай|[[Күнбағыс]] [[гүлшоғыр]]ындағы күрделі ұйымдасу.]] Тіршілікті ерекшелейтін бірнеше қасиеті бар. Солардың ішіне кіретіні: организация, гомеостаз, метаболизм, бейімделу, өсу, көбею, стимулдарға жауап беру, т.б.<ref name="campbell"/><ref name="шілдебаев">{{cite book|chapter=1|бөлім=1|title=Биологияға кіріспе|жыл=2016|авторы=Ж. Шілдебаев, А. Ермекбаева|орны=Астана|баспасы="Фолиант" баспасы|беттері=9―12|isbn=978-601-302-383-0}}</ref><ref name="көшкімбаева-өмір">{{cite book|title=Қазіргі жаратылыстану концепциялары (биология)|chapter=2.2|жыл=2018|авторы=К. Кошкимбаева, Г.А. Тусупбекова, А. Ыдырыс, Г.К. Атанбаева және т.б.|орны=Алматы|баспасы="Қазақ университеті" баспасы|беттері=28―29|isbn=978-601-04-3135-5}}</ref> === Ұйымдасу === Барлық ағзаның барлық элементі бір-бірімен байланысып, тіршілікті сақтай алатын құрылымды құрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> Ұйымдасудың мысалы ретінде [[Орган (анатомия)|орган]]дарды келтіруге болады. Бір қызмет атқаруға бейімделген [[жасуша]]лар және жасушалардан құралған [[ұлпа]]лар бір жерде шоғырланып, орган құрады. Басқа мысал ― [[гүл]]дің құрылысы. Гүл белгілі бір жолмен құрылғандықтан, [[Жәндіктер|жәндік]]тер оған назарын аударып, түбіндегі шірнені алуға тырысады. Гүлдің ішіне кірген соң, жәндікке [[тозаң]] жұғады да, жәндікпен бірге басқа гүлдерге таралады.<ref>{{Cite book|авторы=Мұхитдинов Н.М. және т.б.|жыл=2001|title=Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы|басылым=2|орны=Алматы|баспасы=“Қазақ университеті” баспасы|беттері=244|isbn=9965-489-59-9}}</ref> Бұл [[тозаңдану]]ды жеңілдетуге арналған құрылыс бейімделуі. === Гомеостаз === [[Гомеостаз]] деген [[ағза]]ның тіршілік ететін сыртқы ортасының өзгеруіне қатысты тұрақты қалыпта ұстау немесе реттеу үрдісі, өзін-өзі реттеу механизмі арқылы негізгі [[физиология]]лық қызметтерінің тұрақтылығы ― өзін-өзі реттеушілік. Гомеостаз арқылы тірі ағзалар ішіндегі процестері мен құрылымының ерекшелігін сақтап тұрады.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Метаболизм === Кез келген тіршілік иесі [[Термодинамика|термодинамика]]лық тұрғыдан энергетикалық ашық (ортамен энергия алмасатын) жүйе болғандықтан, ол өзінің гомеостазын сақтау үшін бір жерден [[энергия]] алып, оны басқа жерде жұмсауға мәжбүр. [[Метаболизм]] дегеніміз сол энергия алмасу мен ағза бойындағы химиялық реакцияларды үйлестіріп басқаратын процесс.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Көбею === Тірі ағзалар өзін-өзі жаңғыртады, яғни [[көбею]] арқылы олар өлімнен кейін генетикалық материалын басқа ағзаларға қалдырады. Олар да, өз кезегінде, көбейеді. Дегенмен, ағза көбеюі көптеген жағдайларға тәуелді. Мысалы, ол өмір сүрген жердің қорегі жеткіліксіз болса немесе температура, ылғалдық сияқты физикалық параметрлері ыңғайсыз болса, ағза аз көбейеді немесе мүлде көбеймейді. Сонымен қатар, ағзалар бір-бірімен бәсекелеседі. Гендері мықтырақ, яғни өмір сүру ортасына жақсырақ бейімделген ағза көбірек тұқым қалдырып, жақсырақ гендер таратады. Бұл ― [[Табиғи сұрыптау|табиғи сұрыпталу]]ға басты алғышарт.<ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Бейімделу === Ағзалардың бәрі [[тұқым қуалаушылық]] қабілетіне ие, яғни олар өз қасиеттерін ұрпағына бере алады.<ref name="көшкімбаева-өмір"/> Оның негізінде нуклеин қышқылы синтезі жатады, және сол синтез өте дәл жұмыс істейтін болса да, мінсіз емес болғандықтан, нуклеин қышқылы тізбегінде қателіктер ― [[мутация|мутациялар]] ― пайда болады. Мутациялардың көбі зиянды болғанымен, кейбірі ағзаға пайда тигізуі мүмкін. Пайдалы мутациясы бар ағза басқалармен сәтті бәсекелесіп, мүмкін болғанша көп ұрпақ шығарып, соларға өзінің гендерін берсе, мутация [[популяция|популяцияда]] орнығады. Соның арқасында ағзаларда [[өзгергіштік]] қасиеті бар. Уақыт өте келе, гендер өзгеріп сұрыптала келе, [[Түр (биология)|түр]]лер де өзгеріп, өмір сүру ортасына бейімделеді. Бұл процесті [[эволюция]] деп атайды.<ref name="шілдебаев"/><ref name="көшкімбаева-өмір"/> === Өсу === Тірі ағзалар даму ([[онтогенез]]) барысында әдетте не массасын үлкейтеді, не жасуша санын арттырады, бірақ кейбір кезде екеуі де қатар жүреді.<ref name="шілдебаев"/> Өскенде, ағзалар бүкіл генетикалық әлеуетін ашып, құрылымдарын, метаболизм жолдарын және, бар болса, органдарының бәрін дамытады. === Стимулдарға жауап беру === Стимулдарға жауап беру немесе [[тітіркену]] дегеніміз белгілі факторлардың әсерінен спецификалық жауап қайтару. Тітіркену барлық ағзада кездеседі. Мысалы, [[өсімдіктер]]де [[Тропизмдер|тропизм]]дер бар. [[Өркен]] энергияны тиімді жұмсау үшін [[Күн (жұлдыз)|күн]] жарығы түскен бағытпен өседі. [[Тамыр (өсімдік органы)|Тамыр]]лар болса, [[гравитация]] бағытымен, яғни төмен, өсіп ұзарады. [[Жануарлар]]ға келсек, олар да сыртқы және ішкі стимулдарға өте жылдам жауап беретін жүйке жүйесі бар. Дамыған жануарларда [[инстинкт]]ер, [[рефлекс]]тер және тағы басқа күрделі сигнал өңдеу центрлері бар. [[Ми]]ы және [[сана]]сы ең жоғары дамыған жануар ― [[адам]].<ref name="шілдебаев"/> Тітіркену қарапайым ағзаларға да тән: біржасушалы саңырауқұлақ [[глюкоза]] [[концентрация]]сы жоғары субстратқа түссе, [[Көмірсулар|қант]] қорытатын [[Ферменттер|фермент]]тер шығарады; [[протист]]ер жарыққа қарай немесе қарсы жүзе алады. == Дереккөздер == {{Дереккөздер|2}} {{stub}} [[Санат:Өмір]][[Санат:Биология]] onaajtkv41cnvzo5v3v6mp54tafw9xl 0 535181 3056586 2984730 2022-08-01T18:41:42Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Компания |атауы = Automobili Lamborghini Holding S.p.A. |логотипі = |түрі = Жабық акционерлік қауым |биржадағы листингі = |қызметі = [[машинақұрылыс]] |ұраны = Жолға жақынырақ<br />(Closer To The Road) |құрылды = 1963 |жабылды = |жабылуының себебі = |ізбасары = |бұрынғы атауы = |құрушы ={{flagicon|Italy}} [[Ферруччо Ламборгини]] |орналасуы ={{flagicon|Italy}} [[Сант'Агата-Болоньезе]] |басты адамдары = [[Стефан Винкельман]] (директор) |саласы = [[машинақұрылыс]] |өнімі = [[Суперкар]] |айналым = {{Өсім}} €469&nbsp;млн (2012){{sfn|Audi 2011 Annual Financial Report|2012|p=245}} |операциялық кіріс ={{құлдырау}} $1,5 млн (2004) |таза табысы = {{Өсім}} -€24&nbsp;млн (2011){{sfn|Audi 2011 Annual Financial Report|2012|p=245}} |қызметкерлер саны = {{Өсім}} 831 (2011){{sfn| Audi 2011 Annual Financial Report|2012|p=162}} |басшы компания = |бағынышты компания = {{flagicon|Germany}} [[Audi]]<ref>{{cite web | url = http://www.volkswagenag.com/content/vwcorp/info_center/en/publications/2012/03/navigator-2012---facts-and-figures.bin.html/binarystorageitem/file/Navigator_11_06_2012_en_WEB.pdf | title = Volkswagen Aktiengesellschaft Facts and Figures 2012 | date = 11 маусым 2012 | work = volkswagenag.com | publisher = Volkswagen Aktiengesellschaft | format = PDF | id = 1058.809.453.20 | archiveurl = http://www.webcitation.org/69pMtFwm6 | archivedate = 10 August 2012 | deadurl = no | accessdate =10 August 2012 | quote = '''Automobili Lamborghini S.p.A.''' (867 employees, founded in 1963, wholly owned by AUDI AG since 1998) | ref = Volkswagen AG }}</ref> |сайт = [http://www.lamborghini.com/ www.lamborghini.com]{{ref-en}} }} '''Automobili Lamborghini S. p.A.''' (қысқаша: Lamborghini — {{IPA|lamborˈɡiːni}}) — итальян компаниясы қымбат суперкар, сондай-ақ [[трактор]] өндіруші. [[Сант'Агата-Болоньезе]] коммунасында, [[Болонья]] іргесінде орналасқан. Компанияны [[1963 жыл]]ы Ферруччо Ламборгини құрған, сол кездің өзінде ол бірнеше компаниялардың негізін қалаушы және иесі болатын. Ламборгини өзі, компанияны құрғаннан кейін, оған тағы 9 жыл иелік етті. Бүгінгі компанияның иесі — [[Audi AG]]. == Тарихы == [[Сурет:Lamborghini_murcielago_in_London.jpg|солға|нобай|235x235 нүкте|Lamborghini Murcielago]] 1960-жылдардың басында Ферруччо Ламборгини бірнеше компаниялар иесі болды және қымбат автомобильдер сатып алуға мүмкіндігі жетті. Әр түрлі уақытта Mercedes 300SL, бірнеше Maserati 3500 GT, Jaguar E-type болған. Ол сондай-ақ бірнеше Ferrari 250 GT, түрлі нұсқаларын меңгермеген. Бірақ әрбір автомобильде ол кейбір кемшіліктер тапты. Бірнеше нұсқалары бар себептермен Ламборгини өз фирмасын негізін қалады. Барлық нұсқалары [[Энцо Феррари]] ([[Ferrari]] компаниясының иесі) және Ламборгини арасындағы қақтығысы келтіріледі. Ферруччо Ламборгинидің ұлының айтуынша Ламборгини - Энцо Ферраридің фабрикасына келген ілінісу сапасына арыз айтуған келген ең танымал нұсқа, Ferrari 250 GT делінеді. Энцо Ламборгиниді одан әрі тракторлармен айналысуға тілегімен кері жіберді, өйткені автомобильдерде, тіпті спорттықтардан, Ламборгини ештеңе түсінбейтін. Ламборгини фабрикаға қайта оралып, өзінің Ferrari 250 GT трансмиссиясын шашып және бұл өндіруші көптеген бөлшектерді сол Lamborghini тракторларынан алғанын анықтайды. Өз қоймаларынан лайықты бөлшектерді тауып ауыстырғаннан соң, және жинағаннан кейін проблема шешіледі. Ферруччо оның автомобилі V12 қозғалтқышты болады деп шешті, бұл қозғалтқыш сондай-ақ, экономикалық себептер бойынша таңдалған{{Citation needed|23|3|2013}}. Ферруччо өз жобасына талантты инженер Джотто Биццариниді (''Giotto Bizzarrini'') тартты, ол бұған дейін Ferrari-ге арналған V12 әзірлеген болатын. Lamborghini 350 GTV автомобилінің прототипі 1963 жылдың қазан айында [[Турин|Туриндегі]] өткен ауыр атлетикадан әлем чемпионатында ұсынылдыref>{{Cite web|title=1963 350 GTV|url=http://money.cnn.com/gallery/autos/2013/02/28/most-valuable-lamborghinis/2.html|author=Peter Valdes-Dapena|date=2013-03-04}}</ref>. 1964 жылы Наурызда алғашқы сериялық автомобилі Lamborghini 350 GT көрсетілді. Сериялық сату нұсқасы өте табысты болды. Бұқа белгісімен туған Ферруччо Ламборгини автомобиль логотипіне бұқа бейнесін бейнеленген. GT 350 моделінен кейін табысы кем емес Lamborghini 400 GT табысты моделі келді, бірінші осы "інжуі" фирманың, аты аңызға айналған Lamborghini Miura әзірлеу үшін жеткілікті мүмкіндіктер әкелді. Бұл автомобиль прототипін Ферруччоның өзі 1965 жылы қараша айында Туриндегі ауыр атлетикадан әлем чемпионаты кезінде көрсетті, ал 1966 жылы наурыз айында автомобиль жұмыс нұсқасы Женевада көрмесіне ұсынылды. Miura үлкен жетістікке ие болды, тек 1967 жылы 111 автомобильдер сатылды және компания бүкіл әлемге даңқы шықты. 1971 жылы Lamborghini әлемді Lamborghini Countach жаңа төңкерістік моделінің прототипімен тағы да таң қалдырды. Дегенмен автомобиль өзі тек үш жылдан кейін бастады (1974), осы уақытқа дейін ол кез келген автошоу назарында қалып келді. Прототиптің сонда тігінен ашылатын жаңадан модаға енген есіктері, артқы ауа жинағыштары мен қуатты 4-литрлік қозғалтқышы болды. [[Сурет:Lamborghini_traktor.jpg|нобай|Lamborghini [[трактор]]ы]] Алайда, 1972 жылы компания елеулі дағдарыс алды — Оңтүстік Америкаға тракторлардың ірі партиясын жеткізуге арналған келісім-шарт үзілді. Қаражаттың жетіспеушілігі Ферруччо трактор өндіруде өз үлесінің, Fiat компания сатып алу арқылы алынған бір бөлігін сатуға тура келді. Сайып келгенде, барлық трактор өндіру Same Deutz-Fahr Group иелігі астына көшті, ол бүгінгі күнге дейін Lamborghini тракторын өндіреді. Жетпісінші жылдардың ішінде Lamborghini Countach табысты сату компанияны қалыпта ұстап тұрды. Көп ұзамай автомобиль өндірісі өзін-өзі жеткілікті және тиімді бола бастады, бірақ, дегенмен, Ламборгини компаниядағы өз үлесін швейцариялық инвесторларға — Жоржу-Анри Росетти (Georges-Henri Rossetti) және Рене Леймерге (René Leimer) сатты. Феруччо Ламборгини [[1993 жыл]]ы 76 жаста қайтыс болды. 1970-жылдардың мұнай дағдарысы нәтижесінде спорттық автомобильдерді сату күрт төмендеп кетті. Компания, оның басқа да кезікті қаржы мәселелерімен, қосалқы бөлшектерді жеткізіп беру бұзылды, автомобильге тапсырыстар 2 жыл бұрын сатылып кеткен және сатып алушылар күту мерзіміне аса риза болмады. Нәтижесінде, [[1978 жыл]]ы компания өзін [[банкрот]] жариялады. Итальяндық сот сатуға мәжбүр болды. Ол Швейцариядан Мимрам бауырларымен сатып алынды. Компанияның Chrysler корпорациясы сатып алуыы кезекті тосын сый болды. Бұл кезде Countach ізабасары — Lamborghini Diablo үстінен жұмыстар жүргізілді. Маңызды техникалық және қаржылық ресурстар компанияны және шығаратын автомобильдерді жаңғыртуға тартылды, және соңғы нәтижесі Diablo моделі компанияның үшін кезекті жетістігі болды, компанияға қайтадан әлемдік деңгейге өте тез шығарды. 1994 жылы Chrysler корпорациясы қаржылық қиындықтарға байланысты Lamborghini-ді Томми Сухартоның (Tommy Suharto) басшылығымен [[Индонезия]]дан M ' tec (Megatech) инвестициялық тобына сатуға мәжбүр болды. Сол себеп бойынша (қаржылық қиындықтар) компания [[1998 жыл|1998 жылы]] иесін қайтадан өзгертті, бұл жолы компаниясы жаңа иесі [[Audi AG]] атанды. Жаңа иесі шығарылып жатқан суперкарлар, бүгінгі Lamborghini Murciélago дизайнына қайтадан үлкен әсер етті. Әр түрлі модельдері техникалық жаңалықтары бар, мысалы: шанағы көміртекті талшықтан, жоғары V12 технологиялық қозғалтқыштары бар. Автомобильдердің өзіндік стилін әзірлеген Франко Скальоне (''Franco Scaglione''), Touring, Zagato, Марио Марацци (''Mario Marazzi''), Bertone, ItalDesign және Марчелло Гандини (''Marcello Gandini'') — бүкіл әлем бойынша белгілі. 2001 жылы Сант Агата Болоньезеде Lamborghini фирмалық мұражайы ашылған, 2016 жылы оны қайта салған және толығымен экспозициясын өзгертті<ref>[http://www.motornovosti.ru/news/20160615_lamborghini_museum Lamborghini открыл обновленный музей]</ref>. == Моделдер == [[Сурет:Black_Lamborghini_Aventador,_pic1.JPG|нобай|2011 Lamborghini Aventador]] [[Сурет:Lamborghini_Gallardo_silver.jpg|нобай|2005 Lamborghini Gallardo]] [[Сурет:Lamborghini_Murciélago_Roadster_2005.JPG|нобай|2002 Lamborghini Murciélago Roadster]] [[Сурет:Lamborghini_Diablo_VT_2.jpg|нобай|Lamborghini Diablo VT Roadster]] [[Сурет:Lamborghini_Countach_LP500S.jpg|нобай|Lamborghini Countach]] [[Сурет:Lamborghini_350_GT_1964.jpg|нобай|Lamborghini 350GT]] {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 58px;" !Моделі !Шығарылған жылдары !Қозғалтқыш !Максималды жылдамдығы !Саны дана |- |[[Lamborghini 350GT|350 GT]]||[[1964]]-[[1967]]||V12 3464 см³||254 км/сағ||123 |- |[[Lamborghini 400GT|400 GT]]||[[1966]]-1968||V12 3929 см³||250 км/сағ||247 |- |[[Lamborghini Miura|Miura]]||1966-[[1973]]||V12 3929 см³||288 км/сағ||764 |- |[[Lamborghini Espada|Espada]]||1968-1978||V12 3929 см³||245 км/сағ||1217 |- |[[Lamborghini Islero|Islero]]||1968-1970||V12 3929 см³||248 км/сағ||225 |- |[[Lamborghini Jarama|Jarama]]||1970-1976||V12 3929 см³||240 км/сағ||328 |- |[[Lamborghini Urraco|Urraco]]||1970-1979||V8 2463 см³ +||230 км/сағ||776 |- |[[Lamborghini Countach|Countach]]||1974-1990||V12 3929 см³ +||316 км/сағ||1997{{sfn|Суперкары. Лучшие автомобили мира|2011|с=3}} |- |[[Lamborghini Silhouette|Silhouette]]||1976-1979||V8 2996 см³||260 км/сағ||54 |- |[[Lamborghini Jalpa|Jalpa]]||1982-1989||V8 3485 см³||240 км/сағ||410 |- |[[Lamborghini LM002|LM002]]||1986-1992||V12 5167 см³||210 км/сағ||301 |- |[[Lamborghini Diablo|Diablo]]||1990-2001||V12 5707 см³ +||330 км/сағ||2884 |- |[[Lamborghini Murciélago|Murciélago]]||2001-2010||V12 6192 см³ +||340 км/сағ||4099 |- |[[Lamborghini Gallardo|Gallardo]]||2003-2013||V10 4961 см³ +||325 км/сағ||14022 |- |[[Lamborghini Reventón|Reventón]]||2008-2009||V12 6496 см³||345 км/сағ||36 |- |[[Lamborghini Aventador|Aventador]]||2011-||V12 6496 см³||350 км/сағ||3646 |- |[[Lamborghini Sesto Elemento|Sesto Elementо]]||2011-||V10 5204 см³||350 км/сағ||20 |- |[[Lamborghini Veneno|Veneno]]||2013-||V12 6498 см³||355 км/сағ||13 |- |[[Lamborghini Huracán|Huracán]]||2014-||V10 5204 см³||330 км/сағ|| |- |[[Lamborghini Centenario|Centenario]]||2016-2017||V12 6498 см3||350 км/сағ.||40 |} === Концепткарлар === * Lamborghini Sesto Elemento Concept (2010 жыл) * Lamborghini Ankonian Concept (2012 жыл) * Lamborghini Madura (үш өлшемді салынған моделі, буданды қуаттық қондырғы орнату болжануда) * [[wikipedia:Lamborghini Urus|Lamborghini Urus Concept]] (2012 жыл, концепт кроссовер) * Lamborghini Egoista Concept (2013 жыл)<ref>[http://avto-mir.info/novyj-koncept-lamborghini-egoista Новый концепт Lamborghini Egoista] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131230235005/http://avto-mir.info/novyj-koncept-lamborghini-egoista |date=2013-12-30 }}</ref> === Жарыс автомобильдері === [[Сурет:Ecru_Lamborghini_Murcielago_-_004_-_rear.jpg|солға|нобай|Lamborghini Murcielago]] Ферруччо Ламборгини Ламборгини автомобильдері жарысқа қатыспайтын ереже орнатты, сондықтан оның басшылық еткен жылдары компания [[Жарыс автомобилі|жарыс автомобильдерін]] өндірмеді. Бірақ, Розетти басшылығына көшкен соң, компания [[BMW]]-мен бірге жарыстар үшін жарамды авто автокөлік құруды ұйғарған. Алайда Ламборгини өз бөлігінде міндеттерін атқара алған жоқ, және көлік толығымен BMW спорт бөлімінде әзірленді. Кейінірек, ол өндіріске және сатылымға BMW M1 болып түскен. [[1986 жыл]]ы "C" тобындағы жарыстарға қатысу үшін компания Lamborghini QVX автомобилін құрды. Автомобиль жасалынды, бірақ демеушілермен проблемалар маусымды жіберіп алуға мәжбүрледі. QVX тек бір ғана жүлдесіз жарысқа қатысты, жарыс 1986 жылы "Кьялами" ([[Йоханнесбург]]) тас жолында көлікті Тифф Ниделл ({{Lang-en|Tiff Needell}}) басқарды. Автомобиль жеткілікті жаман емес нәтиже көрсеткеніне қарамастан, бағдарламаны қаржыландыру жиырылып тасталды. 1989 жылдан 1993 жылға дейін Ламборгини [[Формула-1]] автомобильдеріне арналған V12 қозғалтқыштар жеткізді. Қозғалтқыштар Larrousse, Ligier, Lotus, Minardi үшін жеткізілді. 1991 жылы Ламборгини осы жарысқа жеке командасын шығарды, ол тек бір маусымға арналды. Chrysler (компания жаңа иесі) логотипі бар сол қозғалтқыш, 1993 жылы McLaren арнап тестілеуден өтті. Дегенмен тестілеу нәтижелері бойынша қозғалтқыш 1994 жылғы маусымда пайдалану ұсынылғанымен, команда Peugeot қозғалтқышын дұрысырақ көрді, Chrysler жобаны жапты. ''Diablo Supertrophy'' — 1996 жылдан 1999 жылдар аралығында жыл сайын өткізілген бір модельдің жарысында қатысу үшін компания Lamborghini Diablo автомобилінің екі түрін жеткізді — ''Diablo SVR'' бірінші және ''Diablo 6.0 GTR'' қалған 3 жылда. Lamborghini ''Lamborghini Murciélago R-GT'' автокөлігін FIA GT және 24 сағат Ле-Мана чемпионатында қатысу үшін әзірледі. Барлық осы жарыстардың ң жақсы нәтижелері бойынша LMGT1 класында "Каталунья" тас жолында "Ле-Ман" сериясы бойынша 2009 ж. бірінші орынға ие болды (соңғы бастады) және FIA GT" чемпионатын [[Валенсия]]да (автомобиль Reiter Engineering командасымен қойылды) ашу кезінде үшінші орын (бесінші бастады). ''Lamborghini Gallardo'' нұсқасы FIA GT3 чемпионатында қатысу үшін Reiter Engineering командасымен әзірленеді. === Прототиптері === [[Сурет:Lamborghini_Reventon_IAA_2009.JPG|нобай|220x220 нүкте|Lamborghini Reventon]] [[Сурет:Lamborghini_Reventon.jpg|нобай|220x220 нүкте|Lamborghini Reventon]] * Lamborghini 350 GTV (1963) * Lamborghini 350 GTS (1965) * Lamborghini Marzal (1967) * Lamborghini LP5000 Countach * Lamborghini AMS Raceca (1972) * Lamborghini P114 Bravo (1974) * Lamborghini Faena * Lamborghini Cheetah (1977) * Lamborghini Countach "Alfieri" * Lamborghini Athon (1980) * Lamborghini LM 001 (1981) * Lamborghini Marco Polo (1982) * Lamborghini LM 004 (1984) * Lamborghini Portofino (1987) * Lamborghini P140 (1988) * Lamborghini Genesis (1988) * Lamborghini Calà (1995) * Lamborghini Canto (1999) * Lamborghini Stella (2000) * Lamborghini Concept S (2005) * Lamborghini Miura Concept (2006) * Lamborghini Estoque Concept (2008) * Lamborghini Aventador Jota (2012) * Lamborghini Centenario (2016) == Қозғалтқыштар Lamborghini == * Lamborghini V8 * Lamborghini V10 * Lamborghini V12 == Кеме қозғалтқыштары == Lamborghini бірнеше жыл бойы теңіз блоктарының V12 үлкен қозғалтқыштарын жарысқа моторлы қайықты пайдалану үшін шығарып келді, атап айтқанда, World Offshore Series Class 1. Бұл қозғалтқыш жұмыс көлемі шамамен 8171 см3, шығу шамамен 940 а. к. қуаты шығарылады. == "Формула-1"-ға қатысу == Компания 1989—1993 жылдары "[[Формула-1]]" жарысына қатысып, Larrousse ((1988—1990, 1992—1993), Lotus (1990), Ligier (1991) және Minardi (1992) командалары үшін қозғалтқыштар жеткізуші ретінде қызмет етті. 1991 жылы чемпионатқа қатысқан Modena автокөлік командасы, толығымен компанияда жасалып, әзірленген. == Жылдық сату көлемі == {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- !rowspan=2| Жыл ! colspan="40" | Саны |- style="font-size:65%; text-align:right;" | style="width:20px;" | | style="width:20px;" colspan="2"| | style="width:20px;" colspan="2"| | style="width:20px;" colspan="2"| | style="width:20px;" | 500 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" colspan="2"| | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | 1000 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | 1500 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | 2000 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" colspan="2"| 2500 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" |3000 | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" | | style="width:20px;" |3500 |- ! colspan="41" |Ферруччо Ламборгини (1963—1972) |- !1968 | colspan="6" style="background:cornsilk; text-align:right;" |353 | colspan="34" style="background:whitesmoke;" | |- ! colspan="41" |Жорж-Анри Росетти и Рене Леймер (1972—1977) |- ! colspan="41" |Receivership (1977—1984) |- ! colspan="41" |Патрик Мимран (1984—1987) |- ! colspan="41" |Chrysler Corporation (1987—1994) |- !1991<ref>{{cite web|url=https://auto.mail.ru/article/7152-lamborghini_stavit_rekord_po_prodazham/|title=Lamborghini ставит рекорд по продажам|publisher=Авто Mail.Ru|accessdate=2017-04-25}}</ref> | colspan="10" style="background:cornsilk; text-align:right;" |672 | colspan="30" style="background:whitesmoke;" | |- !1992<ref name="fundinguniverse">{{cite web|url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/Automobili-Lamborghini-Holding-SpA-Company-History.html|title=Automobili Lamborghini Holding S.p.A. Company History|accessdate=13 August 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BYhng3rh?url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/automobili-lamborghini-holding-s-p-a-history/|archivedate=2012-10-20|deadurl=yes}}</ref> | colspan="2" style="background:cornsilk; text-align:right;" |166 | colspan="38" style="background:whitesmoke;" | |- !1993<ref name="fundinguniverse"/> | colspan="3" style="background:cornsilk; text-align:right;" |215 | colspan="37" style="background:whitesmoke;" | |- ! colspan="41" |MegaTech (1994—1995) |- ! colspan="41" |V’Power and Mycom Sedtco (1995—1998) |- !1996<ref name="carpages">{{cite web |url=http://www.carpages.co.uk/lamborghini/lamborghini_reports_record_figures_21_02_04.asp |title=Lamborghini Reports Record Figures |date=2004-02-21 |publisher=carpages.co.uk |accessdate=2012-08-03 |archiveurl=https://www.webcitation.org/69eCSimXO?url=http://www.carpages.co.uk/lamborghini/lamborghini_reports_record_figures_21_02_04.asp |archivedate=2012-08-03 |deadurl=no |quote=In 1996, Automobili Lamborghini sold a total of 211 cars worldwide. }}</ref> | colspan="3" style="background:cornsilk; text-align:right;" |211 | colspan="37" style="background:whitesmoke;" | |- !1997<ref name="fundinguniverse"/> | colspan="3" style="background:cornsilk; text-align:right;" |209 | colspan="37" style="background:whitesmoke;" | |- ! colspan="41" |[[Audi AG]] (1999-қ.у) |- !1999<ref name="torq">{{cite web|url=https://books.google.ru/books?id=-vUDAAAAMBAJ&pg=PA11&lpg=PA11&dq=Lamborghini+2006+2087&source=bl&ots=xLjlVov3Z8&sig=kg4HyZodtrY_qjZ5PjlvxxqJ6B0&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjt3K-vgrvTAhWrDpoKHRVyDC0Q6AEIbDAN#v=onepage&q=Lamborghini%202006%202087&f=false|title=Treat them mean|publisher=Torque|accessdate=2017-04-23|lang=en}}</ref> | colspan="4" style="background:cornsilk; text-align:right;" |265 | colspan="36" style="background:whitesmoke;" | |- !2000 | colspan="5" style="background:cornsilk; text-align:right;" |296 | colspan="35" style="background:whitesmoke;" | |- !2001<ref>{{cite web|url=http://autoweek.com/article/car-news/expansion-opportunity-lamborghini-seeks-growth-emerging-markets|title=Expansion Opportunity: Lamborghini seeks growth in emerging markets|publisher=Autoweek|accessdate=2017-04-25|lang=en}}</ref> | colspan="5" style="background:cornsilk; text-align:right;" |297 | colspan="35" style="background:whitesmoke;" | |- !2002<ref>{{cite web|url=https://www.autonews.ru/news/5825a21b9a7947474312519e|title=Lamborghini будет осваивать новые рынки|publisher=Autonews|accessdate=2017-04-25}}</ref> | colspan="7" style="background:cornsilk; text-align:right;" |424 | colspan="33" style="background:whitesmoke;" | |- !2003<ref name="evol">{{cite web|url=https://books.google.ru/books?id=xVE_AAAAQBAJ&pg=PA99&lpg=PA99&dq=Lamborghini+2004+1592&source=bl&ots=IzDzLAyoj4&sig=UdumuIQkgr9ofp8HW0dJevvb1Co&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi0m8nA_7zTAhVC_ywKHYm8C7gQ6AEIUzAK#v=onepage&q=Lamborghini%202004%201592&f=false|title=Evaluation of Cooperative Planning in Supply Chains: An Empirical Approach of the European Automotive Industry|publisher=Springer Science & Business Media|accessdate=2017-04-24|lang=en}}</ref> | colspan="17" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1305 | colspan="23" style="background:whitesmoke;" | |- !2004<ref name="evol" /> | colspan="20" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1592 | colspan="20" style="background:whitesmoke;" | |- !2005<ref>{{cite web|url=https://www.drive.ru/news/lamborghini/4efb32b700f11713001e1d9f.html|title= Lamborghini открыла свой первый в России автосалон|publisher=Драйв|accessdate=2017-04-24}}</ref> | colspan="20" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1600 | colspan="20" style="background:whitesmoke;" | |- !2006<ref name="torq" /> | colspan="25" style="background:cornsilk; text-align:right;" |2087 | colspan="15" style="background:whitesmoke;" | |- !2007<ref>{{cite web|url=https://www.drive.ru/blogs/audi/4efb334900f11713001e4677.html|title=Audi Group: рекордные показатели за 2008 финансовый год|publisher=Драйв|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="28" style="background:cornsilk; text-align:right;" |2406 | colspan="12" style="background:whitesmoke;" | |- !2008<ref>{{cite web|url=http://www.zr.ru/content/news/320944-lamborghini_rabotajet_nad_avtomobilem_na_kazhdyj_den/|title=Lamborghini работает над автомобилем на каждый день|publisher=За рулём|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="29" style="background:cornsilk; text-align:right;" |2430 | colspan="11" style="background:whitesmoke;" | |- !2009<ref>{{cite web|url=https://www.drive.ru/kunst/lamborghini/4efb32d700f11713001e2707.html|title= Размышляем о наказании, ниспосланном Lamborghini в России|publisher=Драйв|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="19" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1515 | colspan="21" style="background:whitesmoke;" | |- !2010<ref>{{cite web|url=https://www.drive.ru/talks/lamborghini/58c69849ec05c4f934000065.html|title=Гостиная: Техдиректор Lamborghini о зиме и рекорде Нордшляйфе|publisher=Драйв|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="17" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1302 | colspan="23" style="background:whitesmoke;" | |- !2011<ref>{{Cite web|url = http://www.autogaraz.ru/avtonovosti/756-2011-rost-prodaz-lamborghini-23-procenta.html|title = В 2011 году рост продаж Lamborghini увеличился на 23%|author = |date = |publisher = }}</ref> | colspan="20" style="background:cornsilk; text-align:right;" |1602 | colspan="20" style="background:whitesmoke;" | |- !2012<ref>{{Cite web|url=http://www.audi.com/content/dam/com/EN/investor-relations/financial_reports/annual-reports/2012_audi_annual_report_financial..pdf|title=Audi Group Finances 2012|publisher=Audi|lang=en|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="25" style="background:cornsilk; text-align:right;" |2083 | colspan="15" style="background:whitesmoke;" | |- !2013<ref>{{cite web|url=https://topgearrussia.ru/news/21484_Lamborghini_Urus_vse_esche_pod_voprosom|title=Lamborghini Urus все еще под вопросом|publisher=Top Gear Russia|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="27" style="background:cornsilk; text-align:right;"|2121 | colspan="13" style="background:whitesmoke;" | |- !2014<ref>{{cite web|url=http://topgearrussia.ru/news/24093_Lamborghini_prazdnuet_novyiy_rekord_prodaj|title=Lamborghini празднует новый рекорд продаж|publisher=Top Gear Russia|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="31" style="background:cornsilk; text-align:right;"|2530 | colspan="9" style="background:whitesmoke;" | |- !2015<ref>{{cite web|url=https://www.vedomosti.ru/auto/articles/2016/03/01/632097-lamborghini-predstavil-centenario|title=Lamborghini представил юбилейное купе Centenario|publisher=Ведомости|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="37" style="background:cornsilk; text-align:right;"|3245 | colspan="3" style="background:whitesmoke;" | |- !2016<ref>{{cite web|url=https://auto.mail.ru/article/64632-rossiyane_skupili_eshche_ne_vypushchennye_lamborghini_urus/|title=Россияне «раскупили» еще не выпущенные Lamborghini Urus|publisher=Авто Mail.Ru|accessdate=2017-04-22}}</ref> | colspan="39" style="background:cornsilk; text-align:right;"|'''3457''' | style="background:whitesmoke;" | |} == Иелері == Компанияны әр түрлі уақытта иеленген: * Ферруччо Ламборгини 1963-1972; * Жорж-Анри Росетти (Georges-Henri Rossetti) және Рене Леймер (René Leimer) 1972-1977; * банкрот 1977-1984; * Патрик Мимран (Patrick Mimran) (мас компания 1980-1984) 1984-1987; * Chrysler 1987-1994; * Megatech 1994-1995; * V'Power, Mycom 1995-1998; * [[Audi AG]] 1998—қазіргі уақыт. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} === Comments === {{reflist|group=~}} == Әдебиет == * {{Мақала|ref=Суперкары|isbn=978-5-9774-0467-9|ISBN=978-5-9774-0467-9}} * <span class="citation">[http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/annual_report_2010.Par.0001.File.pdf/audi_gb_2010_en.pdf Audi 2010 Annual Report]&#x20;(PDF).&#x20; AUDI AG&#x20;(2011).&#x20;<small>Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 қыркүйек 2012.</small>&#x20;<small><span class="nowrap"> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303231212/http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/annual_report_2010.Par.0001.File.pdf/audi_gb_2010_en.pdf |date=2016-03-03 }} 3 тамыз 2012 жыл.</span></small></span>{{h|Audi 2010 Annual Report|2011}}{{cite web|url=http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/annual_report_2010.Par.0001.File.pdf/audi_gb_2010_en.pdf|title=Audi 2010 Annual Report|date=2011|publisher=AUDI AG|format=PDF|archiveurl=https://www.webcitation.org/69dGrYiRZ?url=http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/annual_report_2010.Par.0001.File.pdf/audi_gb_2010_en.pdf|archivedate=2012-08-03|deadurl=no|accessdate=2 August 2012}} * <span class="citation">[http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0004.File.pdf/gb_2011_audi_konzern.pdf Audi 2011 Annual Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141010212325/http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0004.File.pdf/gb_2011_audi_konzern.pdf |date=2014-10-10 }}&#x20;(PDF).&#x20; AUDI AG&#x20;(2012).</span>{{h|Audi 2011 Annual Report|2012}}{{cite web|url=http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0004.File.pdf/gb_2011_audi_konzern.pdf|title=Audi 2011 Annual Report|date=2012|publisher=AUDI AG|format=PDF|deadurl=no|accessdate=|ref=}} * <span class="citation">[http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0015.File.pdf/jahresfinanzbericht.pdf Audi 2011 Annual Financial Report] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923191233/http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0015.File.pdf/jahresfinanzbericht.pdf |date=2015-09-23 }}&#x20;(PDF).&#x20; AUDI AG&#x20;(2012).</span>{{h|Audi 2011 Annual Financial Report|2012}}{{cite web|url=http://www.audi.com/etc/medialib/ngw/company/investor_relations/pdf/finanzberichte/geschaeftsberichte5.Par.0015.File.pdf/jahresfinanzbericht.pdf|title=Audi 2011 Annual Financial Report|date=2012|publisher=AUDI AG|format=PDF|deadurl=no|accessdate=|ref=}} == Сілтемелер == * [http://www.lamborghini.com/ Официальный сайт "Ламборгини"](ағылш.){{Ref-it}}(итал.){{Ref-de}}(нем.){{Ref-es}}(исп.)(исп.) * [https://mister-gold.pro/posts/legend-under-sign-of-bull/ Lamborghini: Аңыз белгісімен бұқаның] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171014183145/https://mister-gold.pro/posts/legend-under-sign-of-bull/ |date=2017-10-14 }} * [https://mister-gold.pro/posts/lamborghini-50th-anniversary/ Born In Sant ' Agata: Lamborghini's 50th Anniversary] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171014183601/https://mister-gold.pro/posts/lamborghini-50th-anniversary/ |date=2017-10-14 }} {{Lamborghini}} [[Санат:Италия автомобиль жасау компаниялары]] [[Санат:1963 жылы құрылған компаниялар]] [[Санат:Италия компаниялары]] c4vzc71o2yjj6bnvp0xsr3717l4fuwg 14 535411 3056500 2643962 2022-08-01T16:33:33Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{commonscat|Category:Turkestan}} [[Санат:Түркістан облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 1812c1blw35qfzf2m9h8mgy1wob8qft 0 536129 3056550 2885181 2022-08-01T17:29:22Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Ақкөл ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] |Енеді = 1 ауыл |Тұрғыны = 4596 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Әлімбай Насихатұлы Әбдірахман |Әкімдіктің мекенжайы = Ақкөл ауылы, Иманов көшесі, №36 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060401 }} {{мағына|Ақкөл ауылдық округі}} '''Ақкөл ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Ақкөл (Атырау облысы)|Ақкөл]] ауылы кіреді. Орталығы – Ақкөл ауылы<ref name="source3">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 4596 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. 13 батыр ана, 7 [[алтын алқа]], 12 [[күміс алқа]] иелері бар.<ref>Атырау облысы Құрманғазы ауданының қысқаша энциклопедиясы. «ҚазПолиграфОрталығы» ЖШС, Алматы, 2001</ref> == Тарихы == Осы өңірде алғаш теміржол құрылысы 1965 жылы жол табанына топырақ төгу жұмыстарымен басталып, 1969 жылы құрылыс жұмыстары аяқталып станса пайдалануға берілді. Осы жылы [[Солтүстік Каспий өңіріндегі темір жол құрылысының тарихы|Гурьев-Астрахан темір жолының]] бойынан Ганюшкин бекетін ашу белгіленуіне орай 1970 жылы жергілікті ауылдық кеңес болып құрылды. == Сипаттамасы == Окургтің жер көлемі 1621 га, ондағы көлемі 11 га, шабындық 91 га, жайылым жер 498 гектарды құрайды. Халықтың негізгі бөлігі теміржол саласында, қалғаны округ көлеміндегі әртүрлі заңды тұлғалар мен шаруашылық субьектілерінде және басқа да бюджеттік мекемелерде жұмыс жасайды. == Инфрақұрылымы == Округ бойынша ауыл көшелеріне 6 ашық шағын алаңдары мен 5 балалар ойын алаңдары салынып, құралдарымен жабдықталған. Ангарлы типтегі жабық спорт нысаны қолданысқа берілді. Округке қарасты желілік, өндірістік басқарма машинистер депосы, теміржол жұмысшыларын жабдықтау бөлімшесі, теміржол мекемелері, тұрғындарды сумен қамту мекемесі, электр қуатымен қамту, жабдықтау дистанция бөлімшесі, вагондарды техникалық жабдықтау бөлімі, Ганюшкин жол дистанциясы, теміржол стансасы жұмыс жасайды. == Округ әкімдері == Темірбек Хисамеденұлы Қаспанов, Сұлушаш Үрішова, Махмут Бисұлтанұлы Бисұлтанов, Валентина Ильинична Светикова, Смагұлов Зинеден Ахметжанұлы, Талғат Ғаділбекұлы Нұртазин, Сәуірбай Ахметұлы Ахметов, Талғат Ғаділбекұлы Нұртазин, Бисембай Кәрімұлы Рамазанов<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Аққөл ауылдық округінің жер-су атаулары == Ақкөл ауылдық округін өңірдегі басқа округтерден ерекшелейтін бірден-бір қасиеті ылғи [[көл]]дердің қоршауында тұр. Округтің шығыс оңтүстігінен батыс бағыты - [[Дина Нұрпейісова (разъезд)|Д.Нұрпейісова бекетіне]] дейінгі аралықта тарихи атау иеленген бірнеше көлдері бар. '''«Ақкөл»''' — Ганюшкино станциясының терістігінде үш шақырымдай жерден басталып, ұзындығы 20 шақырым, ені 1 шақырымдай алқапты алып жатырған орын. Өткен ғасырдың елуінші жылдарына дейін көктемгі өр суы келгенде толып, күзде тартылып, қыста көлемі кішірейіп шамасы үш шақырымдай болды. Сол жердің жынысының ақ сазды құрамы көлдің түсін ағартып қазіргі атауға ие болды. '''«Қаһан көлі»''' — Ақкөл ауылының батыс беткейінде 3 шақырымдай жерде орналасқан. Көлді айнала [[жыңғыл]]дар қоршап жатыр. Көлдің солтүстік жағынан жыра салып сыздықтап су ағады. Қазақтар мен қалмақтар арасындағы кезекті бір қақтығыста қазақтың Қаһарман атты қолбасшысы калмақтарды тас-талқан етіп жеңіп, елден асыра қуып тастап, сулы-нулы осы көлдің жағасына келіп бірнеше күн дамылдап, жеңістерін тойлапты-мыс. Сол батыр Қаһарманның құрметіне «Қахан төбе» немесе «Қаһан көлі» деп қысқаша аталып кеткен. '''«Қоян көл»''' Ақкөл ауылының оңтүстік батыс беткейінде 4-5 шақырым жерде орналасқан. Шамамен 10 шақырым аумақты алады. Мал өсіруге қолайлы болғандықтан көл айналасына жағалай шаруа қожалықтары қоныстанған. Он тоғызыншы ғасырдың орта түсында Қоян есімді азамат осы көлдің етегін жайлап, өмір сүріпті, Үш рет [[қажылық]]қа барып «Қоян қажы» есімімен дараланған оның құрметіне бұл көл «Қоян көлі» атанған. '''«Дәуіт көлі»''' — Ақкөл ауылының солтүстік батыс беткейінде 2 шақырымдай қашықтықта. 10-12 шақырым көлдің айналасы қалың жыңғыл, құнарлы шөпке толы. Өткен ғасырдың басында Дәуіт атты адам мал өсіріп, ауқаттылар қатарына жетіпті, келе-келе байлығы басынан асқан. Маңайдағы елге кеп қарасып, талайдың алғысын алыпты. Құрметіне Дәуіт есімін берген. '''«Егіндікөл»''' — бертініректе пайда болған көл. Осы маңдағы алғашқы колхоздардың бірі - «Жаңа жол» көл етегіне [[қауын]], [[қарбыз]], [[қызанақ]], [[қияр]], [[жуа]], [[қырыққабат]] өсіріп, даңқы жайылған. «Егіндікөл» - колхозшылардың ырыс кезі болған. Сол ел-жұрт таңған атау әлі күнге сақталып, ұрпаққа жалғасын табуда. '''«Қамысты көл»''' — Бұл көл өте ерте пайда болып, айналасы ит тұмсығы батпайтын [[қамыс]] болған. Маңайдағы ел қамысын орып отындыққа пайдаланған, қора-жай салған. Бертін келе қамысы сирей түскен. Осылай әлі күнге «Қамысты көл» атанып келеді. '''«Тортай көлі»''' — Соғыс жылдарында маңайдағы колхоздар көлді біршама құрғатып, [[тары]] егістігіне ден қойған. Сол тарыны сабағынан айырып, жинаған соң қауызынан бөлектеу үшін жылқының аяғына таптатып (тоқ) 6астырады екен. Әрбір тоққа 7-8 жылқыны пайдаланады. Солардың ішінен торы тай су ішемін деп барып, тұсаулы күйінде көлге батып кетеді. Содан бұл көл «Тортай көлі» атанады. '''«Сазды көл»''' — Оңтүстік беткейінде шағын саз төбе бар. Маңайдағы сазынан тұрғындар тас соғып үй тұрғызған, сылаққа пайдаланған. Осы себепті «Сазды көл» атауын еншілеген. '''«Табан көл»''' — Алыстан қарағанда аттың аяғына мұздақта таймас үшін қағылатын [[таға]]ға ұқсаңқырағандықтан «Табан көл» деп атаған. '''«Қара көл»''' — Ақкөл ауылының іргесінде тиіп тұр. Өзге көлдер сияқты айналасында құрақ, не қоға, жасыл шөп өспеген, суы тұщы. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Суретсіз мақала}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] q8o32zbp0liz851h75tu3lqz1rzssuu 0 536132 3056542 2930098 2022-08-01T17:21:40Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Еңбекші ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Жұмекен]] |Енеді = 4 ауыл |Тұрғыны = 2829 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Руслан Тасмұратұлы Әмірханов |Әкімдіктің мекенжайы = Жұмекен ауылы, Өмірбаев көшесі, №1А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060405 }} {{мағына|Еңбекші ауылдық округі}} '''Еңбекші ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Жұмекен]], [[Дәулеткерей (ауыл)|Дәулеткерей]], [[Қадырка]], [[Қошалақ (ауыл)|Қошалақ]] ауылдары кіреді. Орталығы – Жұмекен ауылы<ref name="source1">"Қазақ энциклопедиясы", X том</ref>. == Тарихы == Алғаш құралған Еңбекші ұжымшары, «Карл Маркс» колхозы, «Жаңатұрмыс» ұжымшары, «Калинин» атындағы кеңшарларды құрады. Қазақ ССР Министрлер Советінің 15 қазан 1976 жылғы №471-ші қаулысы бойынша жаңадан «ХХV-Партсъезд» атындағы кеңшар құрылды. Еңбекші селолық кеңесі 1977 жылы өмірге келді. 1996 жылы ұжымдық ауыл шаруашылық мекемесі негізінде «Ақжонас» өндірістік кооперативі болып құрылды. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2829 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Сипаттамасы == '''Елді мекендері:''' Жұмекен, Дәулеткерей, Кадырка, Қошалақ ауылдары<br /> '''Өзендері:''' Сұрхан өзені, Қадыр өзені<br /> '''Көлдері:''' Өлеңді, Зая, Байпақ, Никитин<br /> '''Ескі елді мекендері:''' Өлеңді, Әлсейт, Подхоз, Көнеу, Ескі Еңбекші, Қаражар, Дүйсебай, Кобяков, Жәңгір, Жаңа ауыл, Қошалақ == Инфрақұрылымы == [[Қошалақ (ауыл)|Қошалақ]] елді мекенінде К.Маркс атындағы бастауыш мектебі, Қошалақ бастауыш мектептері болды.<br /> «Ақтолқын» бала бақшасы жұмыс жасайды.<br /> [[Жұмекен]] дәрігерлік амбулаториясы осы жерде алғаш 1957 жылы фельдшерлік пункт болып ашылған, 1978 жылы фельдшерлік акушерлік пункт болып қайта құрылады. 1985 жылы селолық дәрігерлік амбулатория - болып өзгертіледі.<br /> Еңбекші селолық клубы 1977 жылы құрылған, 2004 жылы күрделі жөндеуден өткен.<br /> Еңбекші [[пошта]] байланыс бөлімшесі 1977 жылы құрылған.<br /> М.Ғилаев атындағы Кұрманғазы аудандық туберкулез ауруханасы [[Дәулеткерей (ауыл)|Дәулеткерей]] ауылынан салынып 2005 жылы пайдалануға берілді. Облыстық өкпе аурулар санаториясы болып 2018 жылы қайта қүрылды. Еңбекші ауылдық округінде жеке кәсіпкерлер 25 адам, 50 шаруа қожалықтары жұмыс жасайды. Шаруашылықта түйе -549 бас, жылқы - 2014 бас, қой-ешкі 10553 басты құрайды.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Ауылдық округтің жер-су атаулары == '''Ақжонас таулары''' — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан (Ганюшкино) 130 шақырым қашықтықта орналасқан. Құмдауыт, адырлы биік шоқылары тау жынысты болып келеді. '''Аққожа шағылы''' — Соңғы жылдары қарабұдыр төбешікке айналды. «Ақ қожа шағылы» құмнан арал өңіріне көшкен, не сапар шеккен адамдардың алыстан көрініп бағыт сілтер белгісіндей болған. Ықтасыны мол, қалың қияқты жерді жүргіншілер паналап дамылдаған. Ол жердің Аққожа аталуының деректері XIX ғасырда 1809 жылы [[Қарауылқожа Бабажанов]] бастап Жайықтан өткен 13 шаңырақ қожалар бастамада Мыңтөбеде қоныстанып, 1836-1838 жылдардағы шаруалар көтерілісі кезінде ығыстап осы жерге тұрақтаған. Олар елді имандылыққа тәрбиелеп, жер асты мешіт тұрғызып оқытып ислам дінін насихаттаған. Жастарды оқытуға мешіт-медресе салып жақын орналасқан ауылдың балаларын бірорталыққа шалғайдағыларын үйлеріне барып дәріс берген. Сауаттарын ашып татарша деп аталған араб таңбаларында жазуға үйреткен. Ел оларды сыйлап Ақ қожалар деп атаған. Кейіннен сол жер «Аққожаға» атауын алған. '''Алтай''' — Қошалаққа жақындағанда кездесетін жол бойындағы қоныс. Биік дөң [[қырат]]. Қошалақ тауы осы Алтайдан басталады. '''Қорған''' — Қошалақ пен Ақжонас аралығындағы жер атауы. «Сүйінішбай қорғаны» деп аталып келген. Жатаған төбенің басында [[Шеген (қора, аула)|шегеннен]] салған қорғанның сұлбасы бар. Осы жерді жайлаған малшылар тұрақ орнынан ыдыс-аяқ, т.б.тұрмыстық заттардың табылатынын айтады. '''Ауыз су''' — Қорғаннан Ақжонасқа қарай 4 шақырымдағы жер. Ұжымшар кезінде Қошалақтағы мектептен Ақжонастағы үйлеріне қайтқан балалар шөлдеп, қолмен қазып су ішкен. Содан «Ауызсу» деп аталып кеткен. Малшылардың айтысы жалпы бүл жердің суы тұщы, өте тайыздан шығады == Округ әкімдері == Еңбекші ауылдық округінің әкімі қызметінде әр жылдары Қуандық Қауысов, Алқам Сатимов, Қанат Ғаббасов, Ғайни Карина, Ғаділхан Қалиев, Руслан Әмірханов әкім болды. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Жұмекен Нәжімеденов ескерткіші * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Қаделі Ысқақова тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Құрманғазы Сағырбайұлының тұрған жеріне ескерткіші * Қадірбек Өмірбаев тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Жауынгер интернационалист Б.Бегалиев тұрған үйдегі орнатылған мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] {{kz-geo-stub}} aorwgbwm56nil7lrniwyblidkyqxdig 0 537045 3056546 2976724 2022-08-01T17:24:51Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Бірлік ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 2124 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Гүлжазира Қайратқызы Әбенова |Әкімдіктің мекенжайы = Бірлік ауылы, Бекбаев көшесі, №34Б |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} {{мағына|Бірлік ауылдық округі}} '''Бірлік ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]], [[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]] ауылдары кіреді. Орталығы – Бірлік ауылы. == Тарихы == Тарихи деректерге қарағанда ауылдық кеңес 1922 жылы құрылған. Бүгінгі күні округке [[Бірлік (Құрманғазы ауданы)|Бірлік]] және [[Амангелді (Құрманғазы ауданы)|Амангелді]] ауылдары, басқа да шағын аралдар қарайды. Округ орталығы аудан орталығынан оңтүстік батысқа қарай Игольный каналының басында орналасқан. Алғашқы жылдары [[орыс]] ұлтының өкілі көп болса, қазір негізінен [[қазақтар]] тұрады. Округ орталығы бұрын Утера деп аталған. Өлкетанушы М.Жолжановтың айтуы бойынша «Утера» сөзі, «шайылған» деген мағынаны береді. Ауылдың негізі 1858 жылдары теңіз суының қайтуына байланысты пайда болған. Округ тұрғындары негізінен балық аулау және өңдеумен айналысады. Бұрынғы «Қызыл таң» ұжымшарының негізінде қазір «Каспий Балық» ӨК жұмыс істейді.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2124 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Әлеуметтік және мәдени нысандары == С.Н.Имашов атындағы жалпы орта, А.Иманов атындағы негізгі мектеп, Байда ауылдық клубы, [[емхана]], [[кітапхана]], байланыс бөлімшесі т.б.бар. == Шаруа қожалықтары мен кәсіпкерлік == Округте 4 шаруа қожалығы, 29 кәсіпкер, 1 тойхана, 7 дүкен, 1 сауда – саттық үйі, 1 шаштараз және компьютер орталығы жұмыс жасайды.<ref>http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200206071901/http://atyrau.gov.kz/page/read/Selskie_okruga_kur.html |date=2020-02-06 }}</ref> == Округ басшылары == Округте әр жылдары Д.Ғабдрашиева, Қ.Ахметов, Ғ.Иманиев, М.Кенжеғалиев, Қ.Мүханбетқалиев, Қ.Муфтаховғ Р.Дощанова, Б.Сейтеков, Б.Шәріпов, З.Луқпанова, Қ.Сулейменова, Қ.Нуржанов, Б.Ақбанов, А. Аманғалиев және т.б. басшылық қызметте болды. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Амангелді Имановтың мүсіні * Жауынгер интернационалист В.В.Григорьев тұрған үйдегі мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 7kv0yzmlshsbv9uyhbr45bqjxnzt08y 0 537147 3056295 2570571 2022-08-01T12:37:34Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki '''Жоғарғы Кеңес''' мынадай мағыналар беруі мүмкін: * КСРО жоғарғы заң шығарушы органы - [[КСРО Жоғарғы Кеңесі]] * Қырғызстанның Жоғарғы Кеңесі ([[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кенеш]]) {{айрық}} pqowg3p6zsihodl7mysfclrpbo2ruij 14 541478 3056491 2490094 2022-08-01T16:30:31Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Басты мақала}} [[Санат:Қарағанды облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] 1df134wkgbai3c2m6dai9i1h6cpclec 0 546700 3056725 3022396 2022-08-02T07:18:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Ауызашар''' (немесе '''ифтар''', {{lang-ar|إفطار}}) — [[Рамадан|Рамазан айы]] уақытындағы [[ораза]] ұстаған адамдарға тамақтануға рұқсат етілетін мезгіл. Жергілікті уақыт бойынша кешкі дұғадан кейін қабылданады<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1</ref>. == Қабылдау тәртібі == [[Сурет:Iftar in Istanbul Turkey.jpg|thumb|320x320px|<span style="background-color: rgba(254, 252, 224, 0.294118);">Стамбулдық мешіттегі ифтар </span>]] Ифтар күн ұясына батқаннан кейін дереу бастала береді. Оны кешірек уақытқа қалдыру орынсыз болып табылады.  Ауызашар сүннеттер бойынша құрмамен немесе сумен ашылады. [[Мұхаммед|Мұхаммед Пайғамбар]] айтқан : «Егер де біреулерін ауыз ашатын болсандар, құрмамен ашындар, ал егер құрма табылмаса, сумен ашындар, шын мәнінде ол тазартады». Ифтарды қабылдағаннан кейін келесі дұға қылады <ref name="Умма"><span class="citation" contenteditable="false">[http://www.umma.ru/religion-praktik/post/339-5-suxur-i-iftar-utrenij-i-vechernij-priem-pishhi Сухур и ифтар (утренний и вечерний прием пищи)].&#x20; </span></ref> (дуа): * '''Транскрипция:''' «Аллаахумма лякя сумту ва ‘аляя ризкыкя афтарту ва ‘аляйкя таваккяльту ва бикя аамант. Йа вааси‘аль-фадли-гфир лий. Аль-хамду лил-ляяхил-лязии э‘аанани фа сумту ва разакани фа афтарт». * '''Аудармасы:''' «О Аллаһ, шын мәнінде мен Сен үшін ауыз бекіттім ( Сенің маған деген молшылығын үшін ) және Сенің игілігіннің арқасында ауыз аштым. Саған үмітттенемін және сенемін. Кешір мені, Сенің мейірбандығын шексіз. Маған ораза ұстауға көмек берген және ауыз ашқанда мені тамақтандырған Аллаһқа шүкір. »<ref>Аз-Зухайли В. Аль-фикх аль-ислами ва адиллятух. В 8 т. Т. 2. С. 632.</ref>. * '''Транскрипция:'''«Аллаахумма лякя сумту ва бикя ааманту ва алейкя таваккяльту ва ‘аля ризкыкя афтарту. Фагфирли яй гаффару ма каддамту ва ма аххарту». * '''Аудармасы:''' «О Аллаһ! Сенің ризашылығын үшін ауыз бекіттім, Саған сендім, Саған сүйендім және Сенің сыйынды қолданып ауызымды аштым. Менің осыған дейінгі және осыдан кейінгі жасар күнәләрімді кешіре гөр, О Бәрін кешіретін!»<ref name="Умма"/> == Дереккөздер == <div class="references-small" id="cx55" style="min-height: 82px;" data-source="55" data-cx-state="source" data-cx-weight="208" contenteditable="true" data-cx-draft="true"> <references /> </div> == Сыртқы сілтемелер == * <span class="citation" id="CITEREF.D0.90.D0.BB.D0.B8-.D0.B7.D0.B0.D0.B4.D0.B5.2C_.D0.90._.D0.90.2007">''Али-заде, А. А.'' [http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/371.html Ифтар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150705112445/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/371.html |date=2015-07-05 }} <small>(</small><small>[https://web.archive.org/web/20111001002841/http://slovar-islam.ru/books/i.html архив] </small><small>)</small><nowiki> // </nowiki>Исламның энциклопедиялық сөздігі.&nbsp;— <span style="border-bottom:1px dotted gray; cursor:default" title="Москва">М</span>.: Ансар, <span style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help; white-space: nowrap" title="400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8">2007</span>.</span> * <span class="citation" id="CITEREF.D0.98.D1.81.D0.BB.D0.B0.D0.BC.D0.B8.D1.81.D1.82">[http://islamist.ru/ифтар/ Ифтар]&nbsp;</span> * <span class="citation" contenteditable="false">[http://www.fondihlas.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=134&Itemid=154 САХУР И ИФТАР]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220610031108/http://www.fondihlas.ru/index.php?option=com_content |date=2022-06-10 }}.&#x20; </span><span class="citation" contenteditable="false">FondIhlas.ru</span><span class="citation" contenteditable="false"></span> * <span class="citation" contenteditable="false">[http://www.umma.ru/religion-praktik/post/339-5-suxur-i-iftar-utrenij-i-vechernij-priem-pishhi Сухур и ифтар (утренний и вечерний прием пищи)].&#x20; </span><span class="citation" contenteditable="false">Umma.ru</span><span class="citation" contenteditable="false"></span> [[Санат:Ислам]] [[Санат:Ораза]] fpr2w70koazncots6ryoxuvb7hkayln 0 549327 3056665 2911221 2022-08-02T05:16:22Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аранды |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 35|lat_sec = 29 |lon_deg =61|lon_min = 38|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аранды ауылдық округі{{!}}Аранды |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Жданов'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =0430 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Аранды''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Аранды ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 47 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 384 адам (192 ер адам және 192 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 430 адамды (224 ер адам және 206 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] 51yjnycmdt4xtlt8p5mkkfi4q6and9m 0 550011 3056280 2909504 2022-08-01T12:25:54Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Taxobox | name = ''Қос масақшалы қылша'' | image = Ephedra distachya (with cones) 2011 1.jpg | regnum = [[Өсімдіктер]] | divisio = [[Gnetophyta]] | classis = [[Gnetophyta]] | ordo = [[Ephedra]] | familia = [[Қылшалар тұқымдасы]] | genus = ''[[Қылша]]'' | species = '''''E. distachya''''' | binomial = ''Ephedra distachya'' | binomial_authority = [[Carl Linnaeus|L.]]<ref>{{cite web |url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?15219 |title=''Ephedra distachya'' information from NPGS/GRIN |publisher=www.ars-grin.gov |accessdate=2008-04-18}}</ref> |synonyms_ref=<ref name=kkkkokokok/> |synonyms=*''Chaetocladus distachys'' <small>(L.) J.Nelson</small> *''Ephedra monostachya'' <small>L.</small> *''Ephedra polygonoides'' <small>Pall. 1815 not Siev. 1796</small> *''Ephedra vulgaris'' <small>Rich., illegitimate name</small> *''Ephedra minor'' <small>Host</small> *''Ephedra botryoides'' <small>Fisch.</small> *''Ephedra media'' <small>C.A.Mey.</small> *''Ephedra subtristachya'' <small>C.A.Mey.</small> *''Ephedra arborea'' <small>Lag. ex Bertol.</small> *''Ephedra clusii'' <small>Dufour</small> *''Ephedra macrocephala'' <small>Bertol.</small> *''Ephedra maritima'' <small>St.-Lag.</small> *''Ephedra dubia'' <small>Regel</small> *''Ephedra podostylax'' <small>Boiss.</small> *''Ephedra linnaei'' <small>Stapf ex Koehne</small> *''Ephedra helvetica'' <small>C.A.Mey.</small> *''Ephedra rigida'' <small>St.-Lag.</small> *''[[Ephedra negrii]]'' <small>Nouviant</small> }} '''Қос масақшалы қылша''' ({{lang-la|Ephedra distachya}}) — [[Ашықтұқымдылар]] тобының [[Қылшалар тұқымдасы]]ның [[Қылша]] тегінің екі үйлі өсімдігі. [[Сурет:Illustration Ephedra distachya0.jpg|thumb|left|200px|]] == Ботаникалық сипаттамасы == Қос масақшалы қылшаның аталық бүрі бір өсімдікте, аналық бүрі екінші өсімдікте орналасады. Сырт көрінісі қырықбуынға ұқсайтын бұл қылшаның биіктігі 15-440 см болады. Қос масақшалы қылша - жапырақтары ұсақ қабыршаққа өзгерген бұта, қабыршақтары тез түсіп қалатындықтан, фотосинтез бұтақтарында жүреді. Бұтақтарын өң қаптайды. Лептесіктері сабақ ұлпасына тереңірек батып орналасады. Бұтақтарында маңызды дәрілік өнімдер болғандықтан, медицинада емге қолданылады. Әсіресе орталық жүйкені қоздыруға, өкпе демікпесі мен аллергияны емдеуге пайдаланады. == Маңызы == Басқа да ашық тұқымды өсімдіктер сияқты тамыры тереңге бойлайтындықтан, топырақты эрозиядан сақтайды. ==Галерея== <gallery perrow="5"> Image:Ephedra distachya (male plant in bloom).jpg Image:Ephedra distachya (male flowers) 2.jpg Image:Ephedra distachya (female flowers).jpg Image:Ephedra distachya (cones) 2011 3.jpg Image:Ephedra distachya (rhizome) 2011 1.jpg </gallery> {{Commons|Ephedra distachya}} == Сыртқы сілтемелер == *[http://www.conifers.org/ep/ep/distachya.htm Gymnosperm Database: ''Ephedra distachya'']{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110806111753/http://www.conifers.org/ep/ep/distachya.htm |date=2011-08-06 }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қылшалар]] 4rasuw31njf68d9kwfo0pcc0vtrnkwv 0 552060 3056695 2461884 2022-08-02T06:33:53Z Ерден Карсыбеков 3744 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Arginine.png|thumb|right|200px|]] '''Аргинин''' (2-амино-5-гуанидинпентан қышқылы) — амин қышқылы. Белоктардың соның ішінде [[протаминдер]]дің (85%-ға дейін) және [[гистондар]]дың құрамында көп мөлшерде болады, едəуір мөлшері өсімдіктерде (əсіресе олардың қор жəне ұрық мүшелерінде), қызыл балдырларда, асқабақ тұқысдастарда жиналады. Ересек жануарлар организмінде аргинин жеткілікті болғанымен, жас жануарларда ол жеткілікті жолмен синтезделмейді. Аргининнен клеткада орнитин, креатин, аргининфосфат жəне тағы да басқа заттар түзіледі. <ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Алматы:"Мектеп" баспасы, 2002.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{chem-stub}} {{Аминқышқылдар}} [[Санат:Аминқышқылдар]] [[Санат:Азот қосылыстары]] awmcjc03hnwuxlgonkt6u1kcv627p4m 0 554247 3056779 2912474 2022-08-02T10:26:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Береке |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =22|lat_sec = 29 |lon_deg =68|lon_min = 47|lon_sec =57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ошақты ауылдық округі{{!}}Ошақты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1877 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Береке}} '''Береке''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ошақты ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан батысқа қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1569 адам (785 ер адам және 784 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1877 адамды (957 ер адам және 920 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] fpd4ysrsyp3zzvmdifpqqn692nkv8xr 0 554249 3056780 2912475 2022-08-02T10:26:17Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Береке |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =44|lat_sec =04 |lon_deg =68|lon_min = 28|lon_sec =14 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1712 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Береке}} '''Береке''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1581 адам (772 ер адам және 809 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1712 адамды (853 ер адам және 859 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 4eq65amh0xtjl95brb8x3p2n1j3r8as 0 554612 3056299 2909534 2022-08-01T12:41:26Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қуаңдария |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min =47|lat_sec = 42 |lon_deg =63|lon_min = 24|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қуаңдария ауылдық округі{{!}}Қуаңдария |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 926 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қуаңдария''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]]ндағы ауыл, [[Қуаңдария ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 125 км жерде, [[Қуаңдария]] өзенінің бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1166 адам (622 ер адам және 544 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 926 адамды (505 ер адам және 421 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1963 жыл]]ы қаракөл қойын өсіретін кеңшар орталығы болды. [[1997 жыл]]дан «Шалғасқат» АҚ, [[2000 жыл]]дан «Таңатар» ЖШС болып аталады. Негізгі кәсібі мал өсіру, бақша егу, ұн тартатын, жүн бұйымдарын өңдейтін цехтар жұмыс істейді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] s2vd5iydrnsxrxgivwgcw71etd75ziy 4 554792 3056598 3054616 2022-08-01T21:21:09Z MediaWiki message delivery 28897 /* Tech News: 2022-31 */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Мұрағат|2014 жылғы техникалық жаңалықтар|2015 жылғы техникалық жаңалықтар|2016 жылғы техникалық жаңалықтар|2017 жылғы техникалық жаңалықтар|2018 жылғы техникалық жаңалықтар|2019 жылғы техникалық жаңалықтар|2020 жылғы техникалық жаңалықтар|2021 жылғы техникалық жаңалықтар}} {{Жинақталған мазмұн|20|400}} == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Tech News: 2022-02]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W02"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] A <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>oauth_consumer</code></bdi> variable has been added to the [[mw:Special:MyLanguage/AbuseFilter|AbuseFilter]] to enable identifying changes made by specific tools. [https://phabricator.wikimedia.org/T298281] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets are [[mw:Special:MyLanguage/ResourceLoader/Migration_guide_(users)#Package_Gadgets|now able to directly include JSON pages]]. This means some gadgets can now be configured by administrators without needing the interface administrator permission, such as with the Geonotice gadget. [https://phabricator.wikimedia.org/T198758] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets [[mw:Extension:Gadgets#Options|can now specify page actions]] on which they are available. For example, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>|actions=edit,history</code></bdi> will load a gadget only while editing and on history pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T63007] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] Gadgets can now be loaded on demand with the <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withgadget</code></bdi> URL parameter. This can be used to replace [[mw:Special:MyLanguage/Snippets/Load JS and CSS by URL|an earlier snippet]] that typically looks like <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withJS</code></bdi> or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>withCSS</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] At wikis where [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Communities/How to configure the mentors' list|the Mentorship system is configured]], you can now use the Action API to get a list of a [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|mentor's]] mentees. [https://phabricator.wikimedia.org/T291966] * The heading on the main page can now be configured using <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title-loggedin]]</span> for logged-in users and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Mainpage-title]]</span> for logged-out users. Any CSS that was previously used to hide the heading should be removed. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Small_wiki_toolkits/Starter_kit/Main_page_customization#hide-heading] [https://phabricator.wikimedia.org/T298715] * Four special pages (and their API counterparts) now have a maximum database query execution time of 30 seconds. These special pages are: RecentChanges, Watchlist, Contributions, and Log. This change will help with site performance and stability. You can read [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/IPJNO75HYAQWIGTHI5LJHTDVLVOC4LJP/ more details about this change] including some possible solutions if this affects your workflows. [https://phabricator.wikimedia.org/T297708] * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Sticky Header|sticky header]] has been deployed for 50% of logged-in users on [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Frequently asked questions#pilot-wikis|more than 10 wikis]]. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]]. See [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Participate|how to take part in the project]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-11|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-12|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-13|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] begins. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W02"/> </div> 07:23, 2022 ж. қаңтардың 11 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22562156 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Tech News: 2022-03]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W03"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When using [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|WikiEditor]] (also known as the 2010 wikitext editor), people will now see a warning if they link to disambiguation pages. If you click "{{int:Disambiguator-review-link}}" in the warning, it will ask you to correct the link to a more specific term. You can [[m:Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages#Jan 12, 2021: Turning on the changes for all Wikis|read more information]] about this completed 2021 Community Wishlist item. * You can [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#subscribe|automatically subscribe to all of the talk page discussions]] that you start or comment in using [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Feature summary|DiscussionTools]]. You will receive [[mw:Special:MyLanguage/Notifications|notifications]] when another editor replies. This is available at most wikis. Go to your [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]] and turn on "{{int:discussiontools-preference-autotopicsub}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T263819] * When asked to create a new page or talk page section, input fields can be [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Creating_pages_with_preloaded_text|"preloaded" with some text]]. This feature is now limited to wikitext pages. This is so users can't be tricked into making malicious edits. There is a discussion about [[phab:T297725|if this feature should be re-enabled]] for some content types. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-18|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-19|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-20|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey 2022]] continues. All contributors to the Wikimedia projects can propose for tools and platform improvements. The proposal phase takes place from {{#time:j xg|2022-01-10|en}} 18:00 UTC to {{#time:j xg|2022-01-23|en}} 18:00 UTC. [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/FAQ|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/03|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W03"/> </div> 01:54, 2022 ж. қаңтардың 18 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22620285 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Tech News: 2022-04]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W04"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-01-25|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-01-26|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-01-27|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * The following languages can now be used with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:SyntaxHighlight|syntax highlighting]]: BDD, Elpi, LilyPond, Maxima, Rita, Savi, Sed, Sophia, Spice, .SRCINFO. * You can now access your watchlist from outside of the user menu in the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|new Vector skin]]. The watchlist link appears next to the notification icons if you are at the top of the page. [https://phabricator.wikimedia.org/T289619] '''Events''' * You can see the results of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award 2021]] and learn more about 14 tools which were selected this year. * You can [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey/Help_us|translate, promote]], or comment on [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Proposals|the proposals]] in the Community Wishlist Survey. Voting will begin on {{#time:j xg|2022-01-28|en}}. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/04|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W04"/> </div> 03:37, 2022 ж. қаңтардың 25 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22644148 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Tech News: 2022-05]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W05"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] If a gadget should support the new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>?withgadget</code></bdi> URL parameter that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/02|announced]] 3 weeks ago, then it must now also specify <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>supportsUrlLoad</code></bdi> in the gadget definition ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:Gadgets#supportsUrlLoad|documentation]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T29766] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.20|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * A change that was [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2021/16|announced]] last year was delayed. It is now ready to move ahead: ** The user group <code>oversight</code> will be renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. This is the technical name. It doesn't affect what you call the editors with this user right on your wiki. This is planned to happen in three weeks. You can comment [[phab:T112147|in Phabricator]] if you have objections. As usual, these labels can be translated on translatewiki ([[phab:T112147|direct links are available]]) or by administrators on your wiki. '''Events''' * You can vote on proposals in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|Community Wishlist Survey]] between 28 January and 11 February. The survey decides what the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech team]] will work on. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/05|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W05"/> </div> 23:41, 2022 ж. қаңтардың 31 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22721804 тізімін пайдаланып User:Johan (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Tech News: 2022-06]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W06"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translations]] are available. '''Recent changes''' * English Wikipedia recently set up a gadget for dark mode. You can enable it there, or request help from an [[m:Special:MyLanguage/Interface administrators|interface administrator]] to set it up on your wiki ([[w:en:Wikipedia:Dark mode (gadget)|instructions and screenshot]]). * Category counts are sometimes wrong. They will now be completely recounted at the beginning of every month. [https://phabricator.wikimedia.org/T299823] '''Problems''' * A code-change last week to fix a bug with [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Live preview|Live Preview]] may have caused problems with some local gadgets and user-scripts. Any code with skin-specific behaviour for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector</code></bdi> should be updated to also check for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>vector-2022</code></bdi>. [[phab:T300987|A code-snippet, global search, and example are available]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/06|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W06"/> </div> 03:15, 2022 ж. ақпанның 8 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22765948 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Tech News: 2022-07]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W07"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Purge|Purging]] a category page with fewer than 5,000 members will now recount it completely. This will allow editors to fix incorrect counts when it is wrong. [https://phabricator.wikimedia.org/T85696] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, the <code dir=ltr>rmspecials()</code> function has been updated so that it does not remove the "space" character. Wikis are advised to wrap all the uses of <code dir=ltr>rmspecials()</code> with <code dir=ltr>rmwhitespace()</code> wherever necessary to keep filters' behavior unchanged. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T263024] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/07|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W07"/> </div> 01:18, 2022 ж. ақпанның 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22821788 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Tech News: 2022-08]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W08"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[Special:Nuke|Special:Nuke]] will now provide the standard deletion reasons (editable at <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Deletereason-dropdown]]</bdi>) to use when mass-deleting pages. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Admins and patrollers/Mass-delete to offer drop-down of standard reasons, or templated reasons.|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T25020] * At Wikipedias, all new accounts now get the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Feature_summary|Growth features]] by default when creating an account. Communities are encouraged to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Account_creation|update their help resources]]. Previously, only 80% of new accounts would get the Growth features. A few Wikipedias remain unaffected by this change. [https://phabricator.wikimedia.org/T301820] * You can now prevent specific images that are used in a page from appearing in other locations, such as within PagePreviews or Search results. This is done with the markup <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>class=notpageimage</nowiki></code></bdi>. For example, <code><nowiki>[[File:Example.png|class=notpageimage]]</nowiki></code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T301588] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] There has been a change to the HTML of Special:Contributions, Special:MergeHistory, and History pages, to support the grouping of changes by date in [[mw:Special:MyLanguage/Skin:Minerva_Neue|the mobile skin]]. While unlikely, this may affect gadgets and user scripts. A [[phab:T298638|list of all the HTML changes]] is on Phabricator. '''Events''' * [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey results]] have been published. The [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2022 results#leaderboard|ranking of prioritized proposals]] is also available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-02-22|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-02-23|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-02-24|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The software to play videos and audio files on pages will change soon on all wikis. The old player will be removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Toolforge's underlying operating system is being updated. If you maintain any tools there, there are two options for migrating your tools into the new system. There are [[wikitech:News/Toolforge Stretch deprecation|details, deadlines, and instructions]] on Wikitech. [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/cloud-announce@lists.wikimedia.org/thread/EPJFISC52T7OOEFH5YYMZNL57O4VGSPR/] * Administrators will soon have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete]] the associated "talk" page when they are deleting a given page. An API endpoint with this option will also be available. This was [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|a request from the 2021 Wishlist Survey]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/08|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W08"/> </div> 01:11, 2022 ж. ақпанның 22 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22847768 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Tech News: 2022-09]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W09"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translations]] are available. '''Recent changes''' * When searching for edits by [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tags|change tags]], e.g. in page history or user contributions, there is now a dropdown list of possible tags. This was [[m:Community Wishlist Survey 2022/Miscellaneous/Improve plain-text change tag selector|a request in the 2022 Community Wishlist Survey]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T27909] * Mentors using the [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Mentor_dashboard|Growth Mentor dashboard]] will now see newcomers assigned to them who have made at least one edit, up to 200 edits. Previously, all newcomers assigned to the mentor were visible on the dashboard, even ones without any edit or ones who made hundred of edits. Mentors can still change these values using the filters on their dashboard. Also, the last choice of filters will now be saved. [https://phabricator.wikimedia.org/T301268][https://phabricator.wikimedia.org/T294460] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The user group <code>oversight</code> was renamed <code>suppress</code>. This is for [[phab:T109327|technical reasons]]. You may need to update any local references to the old name, e.g. gadgets, links to Special:Listusers, or uses of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Magic_words|NUMBERINGROUP]]. '''Problems''' * The recent change to the HTML of [[mw:Special:MyLanguage/Help:Tracking changes|tracking changes]] pages caused some problems for screenreaders. This is being fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T298638] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.24|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-01|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-02|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-03|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * Working with templates will become easier. [[m:WMDE_Technical_Wishes/Templates|Several improvements]] are planned for March 9 on most wikis and on March 16 on English Wikipedia. The improvements include: Bracket matching, syntax highlighting colors, finding and inserting templates, and related visual editor features. * If you are a template developer or an interface administrator, and you are intentionally overriding or using the default CSS styles of user feedback boxes (the classes: <code dir=ltr>successbox, messagebox, errorbox, warningbox</code>), please note that these classes and associated CSS will soon be removed from MediaWiki core. This is to prevent problems when the same class-names are also used on a wiki. Please let us know by commenting at [[phab:T300314]] if you think you might be affected. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W09"/> </div> 04:59, 2022 ж. наурыздың 1 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22902593 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Tech News: 2022-10]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W10"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translations]] are available. '''Problems''' * There was a problem with some interface labels last week. It will be fixed this week. This change was part of ongoing work to simplify the support for skins which do not have active maintainers. [https://phabricator.wikimedia.org/T301203] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.25|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-08|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-09|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-10|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/10|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W10"/> </div> 03:15, 2022 ж. наурыздың 8 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22958074 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Tech News: 2022-11]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W11"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the Wikipedia Android app [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia_Apps/Team/Android/Communication#Updates|it is now possible]] to change the toolbar at the bottom so the tools you use more often are easier to click on. The app now also has a focused reading mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296753][https://phabricator.wikimedia.org/T254771] '''Problems''' * There was a problem with the collection of some page-view data from June 2021 to January 2022 on all wikis. This means the statistics are incomplete. To help calculate which projects and regions were most affected, relevant datasets are being retained for 30 extra days. You can [[m:Talk:Data_retention_guidelines#Added_exception_for_page_views_investigation|read more on Meta-wiki]]. * There was a problem with the databases on March 10. All wikis were unreachable for logged-in users for 12 minutes. Logged-out users could read pages but could not edit or access uncached content then. [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/Incident_documentation/2022-03-10_MediaWiki_availability] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.38/wmf.26|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-15|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-16|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-17|en}} ([[mw:MediaWiki 1.38/Roadmap|calendar]]). * When [[mw:Special:MyLanguage/Help:System_message#Finding_messages_and_documentation|using <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>uselang=qqx</code></bdi> to find localisation messages]], it will now show all possible message keys for navigation tabs such as "{{int:vector-view-history}}". [https://phabricator.wikimedia.org/T300069] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Access to [[{{#special:RevisionDelete}}]] has been expanded to include users who have <code dir=ltr>deletelogentry</code> and <code dir=ltr>deletedhistory</code> rights through their group memberships. Before, only those with the <code dir=ltr>deleterevision</code> right could access this special page. [https://phabricator.wikimedia.org/T301928] * On the [[{{#special:Undelete}}]] pages for diffs and revisions, there will be a link back to the main Undelete page with the list of revisions. [https://phabricator.wikimedia.org/T284114] '''Future changes''' * The Wikimedia Foundation has announced the IP Masking implementation strategy and next steps. The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#feb25|announcement can be read here]]. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Android FAQ|Wikipedia Android app]] developers are working on [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/Communication|new functions]] for user talk pages and article talk pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T297617] '''Events''' * The [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place as a hybrid event on 20-22 May 2022. The Hackathon will be held online and there are grants available to support local in-person meetups around the world. Grants can be requested until 20 March. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/11|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W11"/> </div> 04:07, 2022 ж. наурыздың 15 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=22993074 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Tech News: 2022-12]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W12"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translations]] are available. '''New code release schedule for this week''' * There will be four MediaWiki releases this week, instead of just one. This is an experiment which should lead to fewer problems and to faster feature updates. The releases will be on all wikis, at different times, on Monday, Tuesday, and Wednesday. You can [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Release Engineering Team/Trainsperiment week|read more about this project]]. '''Recent changes''' * You can now set how many search results to show by default in [[Special:Preferences#mw-prefsection-searchoptions|your Preferences]]. This was the 12th most popular wish in the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022/Results|Community Wishlist Survey 2022]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T215716] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] The Jupyter notebooks tool [[wikitech:PAWS|PAWS]] has been updated to a new interface. [https://phabricator.wikimedia.org/T295043] '''Future changes''' * Interactive maps via [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] will soon work on wikis using the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions]] extension. [https://wikimedia.sslsurvey.de/Kartographer-Workflows-EN/ Please tell us] which improvements you want to see in Kartographer. You can take this survey in simple English. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/12|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W12"/> </div> 22:00, 2022 ж. наурыздың 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23034693 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Tech News: 2022-13]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W13"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a simple new Wikimedia Commons upload tool available for macOS users, [[c:Commons:Sunflower|Sunflower]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.5|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-03-29|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-03-30|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-03-31|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of regular database maintenance. It will be performed on {{#time:j xg|2022-03-29|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-03-31|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T301850][https://phabricator.wikimedia.org/T303798] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/13|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W13"/> </div> 01:54, 2022 ж. наурыздың 29 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23073711 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Tech News: 2022-14]] == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W14"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translations]] are available. '''Problems''' * For a few days last week, edits that were suggested to newcomers were not tagged in the [[{{#special:recentchanges}}]] feed. This bug has been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T304747] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.6|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * Starting next week, Tech News' title will be translatable. When the newsletter is distributed, its title may not be <code dir=ltr>Tech News: 2022-14</code> anymore. It may affect some filters that have been set up by some communities. [https://phabricator.wikimedia.org/T302920] * Over the next few months, the "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" Growth feature [[phab:T304110|will become available to more Wikipedias]]. Each week, a few wikis will get the feature. You can test this tool at [[mw:Special:MyLanguage/Growth#deploymentstable|a few wikis where "Link recommendation" is already available]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/14|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W14"/> </div> 03:00, 2022 ж. сәуірдің 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23097604 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-15</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W15"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translations]] are available. '''Recent changes''' * There is a new public status page at <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikimediastatus.net/ www.wikimediastatus.net]</span>. This site shows five automated high-level metrics where you can see the overall health and performance of our wikis' technical environment. It also contains manually-written updates for widespread incidents, which are written as quickly as the engineers are able to do so while also fixing the actual problem. The site is separated from our production infrastructure and hosted by an external service, so that it can be accessed even if the wikis are briefly unavailable. You can [https://diff.wikimedia.org/2022/03/31/announcing-www-wikimediastatus-net/ read more about this project]. * On Wiktionary wikis, the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.7|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-12|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-13|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-14|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/15|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W15"/> </div> 01:44, 2022 ж. сәуірдің 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23124108 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-16</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W16"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.8|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-19|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-04-21|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s8.dblist targeted wikis]). * Administrators will now have [[m:Community Wishlist Survey 2021/(Un)delete associated talk page|the option to delete/undelete the associated "Talk" page]] when they are deleting a given page. An API endpoint with this option is also available. This concludes the [[m:Community Wishlist Survey 2021/Admins and patrollers/(Un)delete associated talk page|11th wish of the 2021 Community Wishlist Survey]]. * On [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements#test-wikis|selected wikis]], 50% of logged-in users will see the new [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Features/Table of contents|table of contents]]. When scrolling up and down the page, the table of contents will stay in the same place on the screen. This is part of the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Desktop Improvements]] project. [https://phabricator.wikimedia.org/T304169] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Message boxes produced by MediaWiki code will no longer have these CSS classes: <code dir=ltr>successbox</code>, <code dir=ltr>errorbox</code>, <code dir=ltr>warningbox</code>. The styles for those classes and <code dir=ltr>messagebox</code> will be removed from MediaWiki core. This only affects wikis that use these classes in wikitext, or change their appearance within site-wide CSS. Please review any local usage and definitions for these classes you may have. This was previously announced in the [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/09|28 February issue of Tech News]]. '''Future changes''' * [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] will become compatible with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevisions page stabilization]]. Kartographer maps will also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions] The Kartographer documentation has been thoroughly updated. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer/Getting_started] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/Maps] [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/16|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W16"/> </div> 05:11, 2022 ж. сәуірдің 19 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23167004 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-17</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group1.dblist many wikis] (group 1), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.9|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-04-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-04-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-04-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-04-26|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s2.dblist targeted wikis]). * Some very old browsers and operating systems are no longer supported. Some things on the wikis might look weird or not work in very old browsers like Internet Explorer 9 or 10, Android 4, or Firefox 38 or older. [https://phabricator.wikimedia.org/T306486] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W17"/> </div> 04:55, 2022 ж. сәуірдің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23187115 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-18</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translations]] are available. '''Recent changes''' * On [https://noc.wikimedia.org/conf/dblists/group2.dblist all remaining wikis] (group 2), the software to play videos and audio files on pages has now changed. The old player has been removed. Some audio players will become wider after this change. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:TimedMediaHandler/VideoJS_Player|The new player]] has been a beta feature for over four years. [https://phabricator.wikimedia.org/T100106][https://phabricator.wikimedia.org/T248418] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.10|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-03|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-04|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-05|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The developers are working on talk pages in the [[mw:Wikimedia Apps/Team/iOS|Wikipedia app for iOS]]. You can [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9GBcHczQGLbQWTY give feedback]. You can take the survey in English, German, Hebrew or Chinese. * [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements#Status_and_next_steps|Most wikis]] will receive an [[m:WMDE_Technical_Wishes/VisualEditor_template_dialog_improvements|improved template dialog]] in VisualEditor and New Wikitext mode. [https://phabricator.wikimedia.org/T296759] [https://phabricator.wikimedia.org/T306967] * If you use syntax highlighting while editing wikitext, you can soon activate a [[m:WMDE_Technical_Wishes/Improved_Color_Scheme_of_Syntax_Highlighting#Color-blind_mode|colorblind-friendly color scheme]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T306867] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Several CSS IDs related to MediaWiki interface messages will be removed. Technical editors should please [[phab:T304363|review the list of IDs and links to their existing uses]]. These include <code dir=ltr>#mw-anon-edit-warning</code>, <code dir=ltr>#mw-undelete-revision</code> and 3 others. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W18"/> </div> 01:33, 2022 ж. мамырдың 3 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23232924 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-19</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translations]] are available. '''Recent changes''' * You can now see categories in the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia app for Android]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T73966] '''Problems''' * Last week, there was a problem with Wikidata's search autocomplete. This has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T307586] * Last week, all wikis had slow access or no access for 20 minutes, for logged-in users and non-cached pages. This was caused by a problem with a database change. [https://phabricator.wikimedia.org/T307647] '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T305217#7894966] * [[m:WMDE Technical Wishes/Geoinformation#Current issues|Incompatibility issues]] with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Kartographer|Kartographer]] and the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:FlaggedRevs|FlaggedRevs extension]] will be fixed: Deployment is planned for May 10 on all wikis. Kartographer will then be enabled on the [[phab:T307348|five wikis which have not yet enabled the extension]] on May 24. * The [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] skin will be set as the default on several more wikis, including Arabic and Catalan Wikipedias. Logged-in users will be able to switch back to the old Vector (2010). See the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|latest update]] about Vector (2022). '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place on 17 May. The following meetings are currently planned for: 7 June, 21 June, 5 July, 19 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W19"/> </div> 21:22, 2022 ж. мамырдың 9 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23256717 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-20</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * Some wikis can soon use the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|add a link]] feature. This will start on Wednesday. The wikis are {{int:project-localized-name-cawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hiwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nowiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ptwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-svwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-ukwiki/en}}. This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304542] * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] will take place online on May 20–22. It will be in English. There are also local [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2022/Meetups|hackathon meetups]] in Germany, Ghana, Greece, India, Nigeria and the United States. Technically interested Wikimedians can work on software projects and learn new skills. You can also host a session or post a project you want to work on. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.12|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-17|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-18|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-19|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * You can soon edit translatable pages in the visual editor. Translatable pages exist on for examples Meta and Commons. [https://diff.wikimedia.org/2022/05/12/mediawiki-1-38-brings-support-for-editing-translatable-pages-with-the-visual-editor/] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W20"/> </div> 00:57, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23291515 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-21</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Administrators using the mobile web interface can now access Special:Block directly from user pages. [https://phabricator.wikimedia.org/T307341] * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wiktionary.org/ www.wiktionary.org]</span> portal page now uses an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T304629] '''Problems''' * The Growth team maintains a mentorship program for newcomers. Previously, newcomers weren't able to opt out from the program. Starting May 19, 2022, newcomers are able to fully opt out from Growth mentorship, in case they do not wish to have any mentor at all. [https://phabricator.wikimedia.org/T287915] * Some editors cannot access the content translation tool if they load it by clicking from the contributions menu. This problem is being worked on. It should still work properly if accessed directly via Special:ContentTranslation. [https://phabricator.wikimedia.org/T308802] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.13|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-24|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-05-25|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-05-26|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Gadget and user scripts developers are invited to give feedback on a [[mw:User:Jdlrobson/Extension:Gadget/Policy|proposed technical policy]] aiming to improve support from MediaWiki developers. [https://phabricator.wikimedia.org/T308686] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W21"/> </div> 06:20, 2022 ж. мамырдың 24 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23317250 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-22</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] In the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilter]] extension, an <code dir=ltr>ip_in_ranges()</code> function has been introduced to check if an IP is in any of the ranges. Wikis are advised to combine multiple <code dir=ltr>ip_in_range()</code> expressions joined by <code>|</code> into a single expression for better performance. You can use the search function on [[Special:AbuseFilter|Special:AbuseFilter]] to locate its usage. [https://phabricator.wikimedia.org/T305017] * The [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature|IP Info feature]] which helps abuse fighters access information about IPs, [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May 24, 2022|has been deployed]] to all wikis as a beta feature. This comes after weeks of beta testing on test.wikipedia.org. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.14|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-05-31|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-01|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-02|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-05-31|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s5.dblist targeted wikis]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at most wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|Advanced item]] The [[:mw:Special:ApiHelp/query+usercontribs|list=usercontribs API]] will support fetching contributions from an [[mw:Special:MyLanguage/Help:Range blocks#Non-technical explanation|IP range]] soon. API users can set the <code>uciprange</code> parameter to get contributions from any IP range within [[:mw:Manual:$wgRangeContributionsCIDRLimit|the limit]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T177150] * A new parser function will be introduced: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code><nowiki>{{=}}</nowiki></code></bdi>. It will replace existing templates named "=". It will insert an [[w:en:Equals sign|equal sign]]. This can be used to escape the equal sign in the parameter values of templates. [https://phabricator.wikimedia.org/T91154] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W22"/> </div> 02:28, 2022 ж. мамырдың 31 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23340178 тізімін пайдаланып User:Trizek (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-23</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.15|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-07|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-08|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-09|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>str_replace_regexp()</code></bdi> function can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to replace parts of text using a [[w:en:Regular expression|regular expression]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T285468] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W23"/> </div> 08:45, 2022 ж. маусымның 7 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23366979 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-24</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translations]] are available. '''Recent changes''' * All wikis can now use [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Kartographer|Kartographer]] maps. Kartographer maps now also work on pages with [[mw:Special:MyLanguage/Help:Pending changes|pending changes]]. [https://meta.wikimedia.org/wiki/WMDE_Technical_Wishes/Geoinformation#Project_descriptions][https://phabricator.wikimedia.org/T307348] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.16|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-14|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-15|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-16|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-14|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T300471] * Starting on Wednesday, a new set of Wikipedias will get "[[mw:Special:MyLanguage/Help:Growth/Tools/Add a link|Add a link]]" ({{int:project-localized-name-abwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-acewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-adywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-akwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-alswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-amwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-anwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-angwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arcwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-arzwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-astwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-atjwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-avwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-aywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-azbwiki/en}}). This is part of the [[phab:T304110|progressive deployment of this tool to more Wikipedias]]. The communities can [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Community configuration|configure how this feature works locally]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T304548] * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New topic tool|New Topic Tool]] will be deployed for all editors at Commons, Wikidata, and some other wikis soon. You will be able to opt out from within the tool and in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|Preferences]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Talk_pages_project/New_discussion][https://phabricator.wikimedia.org/T287804] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place today (13 June). The following meetings will take place on: 28 June, 12 July, 26 July. '''Future changes''' * By the end of July, the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022]] skin should be ready to become the default across all wikis. Discussions on how to adjust it to the communities' needs will begin in the next weeks. It will always be possible to revert to the previous version on an individual basis. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/2022-04 for the largest wikis|Learn more]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W24"/> </div> 22:58, 2022 ж. маусымның 13 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23389956 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-25</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android|Wikipedia App for Android]] now has an option for editing the whole page at once, located in the overflow menu (three-dots menu [[File:Ic more vert 36px.svg|15px|link=|alt=]]). [https://phabricator.wikimedia.org/T103622] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Some recent database changes may affect queries using the [[m:Research:Quarry|Quarry tool]]. Queries for <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>site_stats</code></bdi> at English Wikipedia, Commons, and Wikidata will need to be updated. [[phab:T306589|Read more]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] A new <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>user_global_editcount</code></bdi> variable can be used in [[Special:AbuseFilter|abuse filters]] to avoid affecting globally active users. [https://phabricator.wikimedia.org/T130439] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.17|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-21|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-22|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-23|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * Users of non-responsive skins (e.g. MonoBook or Vector) on mobile devices may notice a slight change in the default zoom level. This is intended to optimize zooming and ensure all interface elements are present on the page (for example the table of contents on Vector 2022). In the unlikely event this causes any problems with how you use the site, we'd love to understand better, please ping <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[[m:User:Jon (WMF)|Jon (WMF)]]</span> to any on-wiki conversations. [https://phabricator.wikimedia.org/T306910] '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] Parsoid's HTML output will soon stop annotating file links with different <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>typeof</code></bdi> attribute values, and instead use <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:File</code></bdi> for all types. Tool authors should adjust any code that expects: <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Image</code></bdi>, <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Audio</code></bdi>, or <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>mw:Video</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T273505] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W25"/> </div> 02:17, 2022 ж. маусымның 21 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23425855 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-26</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translations]] are available. '''Recent changes''' * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise|Wikimedia Enterprise]] API service now has self-service accounts with free on-demand requests and monthly snapshots ([https://enterprise.wikimedia.com/docs/ API documentation]). Community access [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Enterprise/FAQ#community-access|via database dumps & Wikimedia Cloud Services]] continues. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] [[d:Special:MyLanguage/Wikidata:Wiktionary#lua|All Wikimedia wikis can now use Wikidata Lexemes in Lua]] after creating local modules and templates. Discussions are welcome [[d:Wikidata_talk:Lexicographical_data#You_can_now_reuse_Wikidata_Lexemes_on_all_wikis|on the project talk page]]. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.18|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-06-28|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-06-29|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-06-30|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-28|en}} at 06:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T311033] * Some global and cross-wiki services will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-06-30|en}} at 06:00 UTC. This will impact ContentTranslation, Echo, StructuredDiscussions, Growth experiments and a few more services. [https://phabricator.wikimedia.org/T300472] * Users will be able to sort columns within sortable tables in the mobile skin. [https://phabricator.wikimedia.org/T233340] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (28 June). The following meetings will take place on 12 July and 26 July. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W26"/> </div> 02:02, 2022 ж. маусымның 28 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23453785 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-27</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translations]] are available. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.19|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-05|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-06|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-07|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-05|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s6.dblist targeted wikis]) and on {{#time:j xg|2022-07-07|en}} at 7:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s4.dblist targeted wikis]). * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=| Advanced item]] This change only affects pages in the main namespace in Wikisource. The Javascript config variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>proofreadpage_source_href</code></bdi> will be removed from <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Interface/JavaScript#mw.config|mw.config]]</code></bdi> and be replaced with the variable <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>prpSourceIndexPage</code></bdi>. [https://phabricator.wikimedia.org/T309490] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W27"/> </div> 01:31, 2022 ж. шілденің 5 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23466250 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-28</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translations]] are available. '''Recent changes''' * In the [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector 2022 skin]], the page title is now displayed above the tabs such as Discussion, Read, Edit, View history, or More. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates#Page title/tabs switch|Learn more]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T303549] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|alt=|Advanced item]] It is now possible to easily view most of the configuration settings that apply to just one wiki, and to compare settings between two wikis if those settings are different. For example: [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=jawiktionary Japanese Wiktionary settings], or [https://noc.wikimedia.org/wiki.php?wiki=eswiki&compare=eowiki settings that are different between the Spanish and Esperanto Wikipedias]. Local communities may want to [[m:Special:MyLanguage/Requesting_wiki_configuration_changes|discuss and propose changes]] to their local settings. Details about each of the named settings can be found by [[mw:Special:Search|searching MediaWiki.org]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T308932] *The Anti-Harassment Tools team [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#May|recently deployed]] the IP Info Feature as a [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|Beta Feature at all wikis]]. This feature allows abuse fighters to access information about IP addresses. Please check our update on [[m:Special:MyLanguage/IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/IP Info feature#April|how to find and use the tool]]. Please share your feedback using a link you will be given within the tool itself. '''Changes later this week''' * There is no new MediaWiki version this week. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] Some wikis will be in read-only for a few minutes because of a switch of their main database. It will be performed on {{#time:j xg|2022-07-12|en}} at 07:00 UTC ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s3.dblist targeted wikis]). '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout July. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W28"/> </div> 01:24, 2022 ж. шілденің 12 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23502519 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-29</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W29"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translations]] are available. '''Problems''' * The feature on mobile web for [[mw:Special:MyLanguage/Extension:NearbyPages|Nearby Pages]] was missing last week. It will be fixed this week. [https://phabricator.wikimedia.org/T312864] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.21|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-19|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-20|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-21|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). '''Future changes''' * The [[mw:Technical_decision_making/Forum|Technical Decision Forum]] is seeking [[mw:Technical_decision_making/Community_representation|community representatives]]. You can apply on wiki or by emailing <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">TDFSupport@wikimedia.org</span> before 12 August. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/29|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W29"/> </div> 04:59, 2022 ж. шілденің 19 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23517957 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-30</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W30"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translations]] are available. '''Recent changes''' * The <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikibooks.org/ www.wikibooks.org]</span> and <span class="mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr">[https://www.wikiquote.org/ www.wikiquote.org]</span> portal pages now use an automated update system. Other [[m:Project_portals|project portals]] will be updated over the next few months. [https://phabricator.wikimedia.org/T273179] '''Problems''' * Last week, some wikis were in read-only mode for a few minutes because of an emergency switch of their main database ([https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists/s7.dblist targeted wikis]). [https://phabricator.wikimedia.org/T313383] '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.22|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-07-26|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-07-27|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-07-28|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The external link icon will change slightly in the skins Vector legacy and Vector 2022. The new icon uses simpler shapes to be more recognizable on low-fidelity screens. [https://phabricator.wikimedia.org/T261391] * Administrators will now see buttons on user pages for "{{int:changeblockip}}" and "{{int:unblockip}}" instead of just "{{int:blockip}}" if the user is already blocked. [https://phabricator.wikimedia.org/T308570] '''Future meetings''' * The next [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|open meeting with the Web team]] about Vector (2022) will take place tomorrow (26 July). '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/30|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W30"/> </div> 01:26, 2022 ж. шілденің 26 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23545370 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Tech News: 2022-31</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="technews-2022-W31"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translations]] are available. '''Recent changes''' * Improved [[m:Special:MyLanguage/Help:Displaying_a_formula#Phantom|LaTeX capabilities for math rendering]] are now available in the wikis thanks to supporting <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>Phantom</code></bdi> tags. This completes part of [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Editing/Missing_LaTeX_capabilities_for_math_rendering|the #59 wish]] of the 2022 Community Wishlist Survey. '''Changes later this week''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|alt=|Recurrent item]] The [[mw:MediaWiki 1.39/wmf.23|new version]] of MediaWiki will be on test wikis and MediaWiki.org from {{#time:j xg|2022-08-02|en}}. It will be on non-Wikipedia wikis and some Wikipedias from {{#time:j xg|2022-08-03|en}}. It will be on all wikis from {{#time:j xg|2022-08-04|en}} ([[mw:MediaWiki 1.39/Roadmap|calendar]]). * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:WikiEditor/Realtime_Preview|Realtime Preview]] will be available as a Beta Feature on wikis in [https://noc.wikimedia.org/conf/highlight.php?file=dblists%2Fgroup0.dblist Group 0]. This feature was built in order to fulfill [[m:Special:MyLanguage/Community_Wishlist_Survey_2021/Real_Time_Preview_for_Wikitext|one of the Community Wishlist Survey proposals]]. '''Future changes''' * The Beta Feature for [[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools|DiscussionTools]] will be updated throughout August. Discussions will look different. You can see [[mw:Special:MyLanguage/Talk pages project/Usability/Prototype|some of the proposed changes]]. '''Future meetings''' * This week, three meetings about [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|Vector (2022)]] with live interpretation will take place. On Tuesday, interpretation in Russian will be provided. On Thursday, meetings for Arabic and Spanish speakers will take place. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|See how to join]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2022/31|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2022-W31"/> </div> 03:21, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=23615613 тізімін пайдаланып User:Quiddity (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> qvkgj0eq6oqa6tlszl970av87y2bamj 0 555614 3056726 2911577 2022-08-02T07:37:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Ахмер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =56|lat_sec =43 |lon_deg =82|lon_min =31|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Өскемен қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Өскемен қалалық әкімдігі |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1930 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ахмер''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Өскемен қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл. == Географиялық орны == [[Өскемен]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 914 адам (445 ер адам және 469 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1930 адамды (961 ер адам және 969 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Өскемен қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Өскемен қалалық әкімдігі елді мекендері]] t8za65wswwipzddwlj6u2lsrvyoxfiz 0 555941 3056738 3038436 2022-08-02T08:39:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ғалым | Есімі = Барбара Мак-Клинток | Шынайы есімі = {{lang-en|Barbara McClintock}} | Суреті = Barbara McClintock (1902-1992) shown in her laboratory in 1947.jpg | Сурет ені = 250px | Сурет тақырыбы = Барбара Мак-Клинток лабораторияда | Туған күні = 16.06.1902 | Туған жері = [[Хартфорд (Коннектикут)|Хартфорде]], [[Коннектикут]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] | Қайтыс болған күні = 2.09.1992 | Қайтыс болған жері = [[Хантингтон (Нью-Йорк)|Хантингтон]], [[Лонг-Айленд]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]] штаты, АҚШ | Азаматтығы = {{USA}} | Ғылыми аясы = [[генетика]] | Жұмыс орны = [[Корнелл университеті]]<br />[[Миссури университеті (Колумбия)|Миссури университеті]]<br />[[Колд Спринг Харбор лабораториясы]] | Альма-матер = [[Корнелл университеті]] | Ғылыми жетекші = [[Роллинс Адамс Эмерсон|Роллинс Эмерсон]]<ref name=golub>{{кітап |авторы = Голубовский М. Д. |тақырыбы =Генетика ғасыры: идеялар мен ұғымдар эволюциясы |баспа = Борей Арт |жыл = 2000 |allpages = 262 |isbn = 5-7187-0304-3 }}</ref> | Атақты шәкірттері = [[Харриет Крейтон]]<ref name=Creighton>{{мақала |авторы = Kass L. B. |тақырыбы = Harriet B. Creighton (1909-2004), on Women Pioneers in Plant Biology |сілтеме = http://www.aspb.org/committees/women/pioneers.cfm#Creighton American Society of Plant Biologists |язык = en |басылым = American Society of Plant Biologists website |жыл = 2007 }}</ref><br />[[Элен Краус]]<ref>{{cite web |author = Gerbi S.A. |datepublished = 2009 |url = http://www.genetics.org/cgi/reprint/175/1/1.pdf |title = Helen Crouse (1914–2006): Imprinting and Chromosome Behavior |format = pdf |publisher = Genetics Society of America |accessdate = 2009-08-21 |lang = en |archiveurl = http://www.webcitation.org/613xj2zuS |archivedate = 2011-08-20 }}</ref> | Несімен белгілі = [[транспозон]]ды ашқаны үшін | Марапаттары = [[АҚШ Ұлттық ғылыми медалі]] ([[1970 жыл|1970]])<ref name=nsfgov>{{cite web | url = http://www.nsf.gov/od/nms/recip_details.cfm?recip_id=234 | title = The President's National Medal of Science: Recipient Details | publisher = National Science Foundation | accessdate = 2009-10-20 | lang = en | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xjeebG | archivedate = 2011-08-20 }}</ref><br /> [[Луизы Гросс Хорвиц жүлдесі]] (1982) <br />{{Нобельдік медаль|1983}} [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы]] ([[1983 жыл|1983]]) |Қолтаңбасы = Barbara McClintock (signature).svg }} '''Барбара Мак-Клинток''' ({{lang-en|Barbara McClintock}}; [[16 маусым]] [[1902 жыл|1902]], [[Хартфорд (Коннектикут)|Хартфорд]], [[Коннектикут]] — [[2 қыркүйек]] [[1992 жыл|1992]], [[Хантингтон (Нью-Йорк)|Хантингтон]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]]) — [[АҚШ|американдық]] ғалым-[[Цитогенетика|цитогенетик]], [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы]]ның лауреаты<ref name=nobel_83> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1983/ | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983 | publisher = The Nobel Foundation | accessdate = 2009-08-16 | lang = en | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xk5p3n | archivedate = 2011-08-20 }} </ref>. Өз мансабында көптеген жылдар бойы Мак-Клинток негізінен [[жүгері]] цитогенетикасына ғылыми-зерттеу жасады. Барбара Мак-Клинток жүгері жасушаларындағы [[хромосомалар]]ды бейнелеу техникасын дамытты<ref>{{кітап |авторы = Fedoroff N., Brown, N. M. |тақырыбы = Mendel in the Kitchen: A Scientist's View of Genetically Modified Foods |баспа = Joseph Henry Press |жыл = 2001 |allpages = 384 |isbn = 0-309-09205-1 }}</ref> және [[микроскопиялық талдау]]ды қолданып, цитогенетикада бірқатар іргелі жаңалықтар жасады <ref>{{кітап |авторы = Fedoroff N., Botstein D. |тақырыбы = The Dynamic Genome: Barbara McClintock's Ideas in the Century of Genetics |баспа = Cold Spring Harbor Laboratory Pr |жыл = 1992 |allpages = 422 |isbn = 0-879-69422-X }}</ref>, олардың арасында [[кроссинговер]]дің генетикалық ақпаратының нәтижесінде болатын [[мейоз]] кезіндегі [[рекомбинация]] («хиазма» және хромосомалар бөліктерін алмасу) <ref> {{cite web | author = Clancy S. | datepublished = 2008 | url = http://www.nature.com/scitable/topicpage/Genetic-Recombination-514 | title = Genetic Recombination | publisher = Nature Education | accessdate = 2009-08-16 | lang = en | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xkzPyp | archivedate = 2011-08-20 }} </ref>. Хромосомалық бөліктердің физикалық қасиеттерін сипаттай отырып, жүгерінің алғашқы [[Генетикалық карта жасау|генетикалық картасын]] жасап<ref>{{кітап |авторы = Kass L. B., Bonneuil C. |тақырыбы = Mapping and seeing: Barbara McClintock and the linking of genetics and cytology in maize genetics, 1928-1935 |басылым = Classical Genetic Research and its Legacy: The Mapping Cultures of 20th Century Genetics |баспа = Hans-Jörg Rheinberger and Jean-Paul Gaudilliere (eds.) |жыл = 2004 |pages = 91-118 }}</ref>, [[Теломера|теломер]]дің және [[Центромера|центромер]]дің рөлін көрсетті (генетикалық ақпаратты сақтауға тартылған хромосомалық аймақтар)<ref name=tel_centr> {{cite web | author = O'Connor C. | datepublished = 2008 | url = http://www.nature.com/scitable/topicpage/Telomeres-of-Human-Chromosomes-21041 | title = Telomeres of Human Chromosomes | publisher = Nature Education | accessdate = 2009-08-16 | lang = en | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xmcNy0 | archivedate = 2011-08-20 }} </ref>, [[Оңтүстік Америка|Оңтүстікамерикалық]] жүгері түрлерінің цитогенетикасы мен [[этноботаника]]сы бойынша жүргізілген ауқымды зерттеулері<ref> {{cite web | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/origins.html | title = The Barbara McClintock Papers: Searching for the Origins of Maize in South America, 1957-1981 | publisher = Profiles in Science | accessdate = 2009-08-16 | lang = en | deadlink = 404 | archiveurl = http://web.archive.org/20020604115726/profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/origins.html | archivedate = 2002-06-04 }} </ref>, жүгері жағдайында генетикалық ақпараттың ығыстырылуын және тұқымға берілуін өрнектеп түсіндіретін теорияны әзірленген<ref name =maize_pnas> {{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = The origin and behavior of mutable loci in maize | язык = en | издание = [[Proceedings of the National Academy of Sciences]] | год = 1950 | номер = 36 | страницы = 344-355 }}</ref>. [[1951 жыл]]ғы Мак-Клинток [[транспозон]]дарды ашты<ref name =maize_pnas/>. Оның жұмыстары [[1960-шы жылдары|1960]]—[[1970-шы жылдары]] танымалдылыққа ие болды, бұл Мак-Клинток 1940-шы жылдары [[гендерінің экспрессиялы реттелуі|гендік реттелу]] механизмін ашқаннан кейін іске асты<ref name=maize2835>{{кітап |авторы = Hall B. K., Hallgrímsson B., Strickberger M. W. |тақырыбы = Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations |баспа = Jones & Bartlett Publishers |жыл = 2008 |allpages = 760 |isbn = 0-763-70066-5 }}</ref>. [[1983 жыл]]ы Мак-Клинток «мобильді генетикалық элементтерді ашқаны үшін» деген тұжырыммен физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығымен марапатталды. == Корнелл университетінде білім алуы және ғылыми-зерттеуі == МакКлинток 1919 жылы Корнелл ауыл шаруашылығы колледжіне оқуға түсті. Бірінші және екінші жыл оқып жүрген кезінде қарапайым студенттік өмірде, [[джаз-банд]]те [[банджо]] теноры болған. Бірінші курс президенті болып сайланды және сол кезде әйелдер клубына шақырылады. Алайда, әйелдер клубы [[еврейлер]]ді қабылдамайтынын естігеннен кейін, ол клубка мүше болудан бас тартқан. Колледжде ол [[өсімдіктану|ботаниканы]] оқып, 1923 жылы [[бакалавр]] дәрежесін алды. Оның генетикаға қызығушылығы 1921 жылы бірінші курста ол пән бойынша лекцияларды тыңдаған кезде пайда болды. Бұл пәнді өсімдіктер селекционері және генетик [[Клод Бертон Хатчинсон|К. Б. Хатчинсон]] оқытатын және оқылатын курс [[Гарвард университеті]]тіндегіге ұқсас еді.<ref> {{мақала | автор = Kass L. B., Provine W. B. | тақырыбы = Genetics in the roaring 20s: The influence of Cornell’s professors and curriculum on Barbara McClintock’s development as a cytogeneticist | сілтеме = | язык = en | издание = American Journal of Botany | тип = Abstracts | год = 1997 | том = 84 (6) | номер = 123 | страницы = }}</ref><ref> {{мақала | автор = Kass L. B. | тақырыбы = Barbara McClintock, *Botanist, cytologist, geneticist | сілтеме = | язык = en | издание = American Journal of Botany | тип = Abstracts | год = 2000 | том = 87 (6) | номер = 193 | страницы = }}</ref> Хатчинсон МакКлинтоктың оқуға деген ынтасы таңдандырды және 1922 жылы жоғары оқу орнынан кейінгі генетика курсына шақыра отырып телефон шалған. Кейінірек, МакКлинток ол генетика бойынша оқуын жалғастырған себебі Хатчинсонның қоңырау шалуымен түсіндірді: ''Әлбетте, бұл телефон қоңырау болашағымды алдын ала шешті. Осыдан кейін мен генетикада қалдым.<ref name=autob83>McClintock, Barbara. ''A short biographical note: Barbara McClintock'' (1983) [http://www.nobel.se/medicine/laureates/1983/mcclintock-autobio.html Nobel Foundation biography] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20011217062956/http://www.nobel.se/medicine/laureates/1983/mcclintock-autobio.html |date=2001-12-17 }} [http://profiles.nlm.nih.gov/LL/B/B/H/C/_/llbbhc.pdf .pdf]</ref>'' {{oq||Obviously, this telephone call cast the die for my future. I remained with genetics thereafter.<ref name=autob83/>}} Сол уақытта Корнелл университетінде әйелдер генетика мамандығы бойынша оқуын жалғастыруы мүмкін емес болғандықтан, оның магистерлік (1925) және докторлық (1927) дәрежесі ресми түрде ботаника бойынша ұсынылды.<ref>{{мақала | автор = Kass L. B. | тақырыбы = Records and recollections: A new look at Barbara McClintock, Nobel Prize-Winning geneticis | сілтеме = http://www.aspb.org/committees/women/pioneers.cfm#McClintock American Society of Plant Biologists | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 2003 | том = | номер = 164 | страницы = 1251-1260 }}</ref> [[Сурет:Corn and microscope.jpg|right|thumb|240px|Мак-Клинток Стереомикроскопы және Ұлттық табиғи тарих мұражайындағы көрмедегі жүгері соталары]] МакКлинток жоғары оқу орнында аспирантурада диплом жазып жүргенде және ботаника оқытушы ретінде тәжірибе алып жүрген кезде, ол [[жүгері]]нің [[цитогенетика]]сын зерттеу бойынша оқу топтарының құрылуына ықпал етті. Бұл топта, кейін әлемге әйгілі болған генетиктер және цитологтар жиналды, соның ішінде [[Чарльз Бернхэм]], [[Маркус Роудс]] (жүгерідегі [[Цитоплазмалық еркектік бедеулік|цитоплазмалық еркектік белсіздті]] ашқан және сол үшін генетика дамуына қосқан үлесі үшін Томас Хант Морган медалін алған), [[Джордж Уэлс Бидл|Джордж Бидл]] (генетикалық деңгейде метаболизмнің реттелуін ашқаны үшін 1958 жылы Нобель сыйлығын алды) және [[Харриет Крейтон]].<ref name=Creighton/><ref>{{мақала | автор = Kass L. B. | тақырыбы = Harriet Creighton: Proud botanist | сілтеме = http://www.botany.org/PlantScienceBulletin/PSB-2005-51-4.php#HARRIET Planet Science Bulletin | язык = en | издание = Plant Science Bulletin | тип = | год = 2005 | том = 4 | номер = 51 | страницы = 118-125 }}</ref> Өсімдік селекциясы кафедрасының меңгерушісі [[Роллинс Адамс Эмерсон|Роллинс Эмерсон]] цитолог болмаса да, ол топтың жұмысына қолдау білдірді.<ref name="maize2835"/><ref>{{мақала | автор = Kass L. B., Bonneuil C., Coe E. | тақырыбы = Cornfests, cornfabs and cooperation: The origins and beginnings of the Maize Genetics Cooperation News Letter | сілтеме = http://www.genetics.org/cgi/content/full/169/4/1787 American Genetics Society | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 2005 | том = | номер = 169 (4) | страницы = 1787-1797 }}</ref> МакКлинтоктың ғылыми-зерттеулері жүгерінің жасушаларындағы хромосомалардың визуализациялау мен сипаттама әдістерін жетілдіруге бағытталды. Ол [[кармин]]ді бояу әдісін әзірледі, бұл хромосома визуализациясын жасауға мүмкіндік берді, сондай-ақ бірінші рет жүгері жасушаларындағы он хромосоманың [[Морфология (биология)|морфологиясын]] сипаттаған.<ref name=maize2835/> Хромосомалардың құрылымын зерттеуі Мак-Клинтокке жеке хромосомалардың [[Генетикалық карта жасау|біріктірілген тұқымқуалаушылық]] тобындағы ерекшеліктерін бақылауға мүмкіндік берді. Маркус Роудс Мак-Клинтоктың жүгері жасушаларындағы хромосомалардың [[плоидтылық|триплоидты]] жиынтығынғы туралы мақаласы цитогенетиктердің қызығушылығын тудырды және сайып келгенде, 1929 жылдан 1935 жылға дейінгі кезеңде Корнелл университетінің ғалымдарының ғылымның осы саласында жасаған жеті ірі ашылуларына әкелді. <ref> {{cite web | author = Rhoades, Marcus M. | authorlink = | datepublished = | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/B/B/F/Z/_/llbbfz.pdf | title = «The golden age of corn genetics at Cornell as seen though the eyes of M. M. Rhoades» | format = pdf | work = | publisher = National Library of Medicine | accessdate = 2009-07-07 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xpsaJf | archivedate = 2011-08-20 }} </ref> 1930 жылы, МакКлинток бірінші рет [[Гомологии (биология)|гомологиялық]] хромосомаларда [[мейоз]] кезінде (кроссинговер) өзара әрекеттесу кезінде қиылыспалы аймақтармен бөлісуді сипаттаған болатын. 1931 жылы, аспирант Харриет Крейтонмен бірлесіп МакКлинток, [[тұқым қуалаушылық (биология)|тұқым қуалаушылық]] бойынша белгілері мейотикалық [[кроссовер]] мен [[Рекомбинация (биология)|рекомбинация]] арасындағы байланысты көрсетті <ref name=proofPNAS>{{мақала | автор = Kass L. B., Coe E. | тақырыбы = Proof of physical exchange of genes on the chromosomes | сілтеме = http://www.pnas.org/content/102/19/6641.full.pdf | язык = en | издание = Proceedings of the National Academy of Science | тип = pdf | год = 2005 | том = | номер = 102 (19) | страницы = 6641-6656 }}, имеется в виду классическая мақала {{мақала | автор = Creighton H. B., McClintock B. | тақырыбы = A Correlation of Cytological and Genetical Crossing-Over in Zea Mays | сілтеме = http://www.pnas.org/content/17/8/492.full.pdf | язык = en | издание = Proceedings of the National Academy of Science | тип = pdf | год = 1931 | том = | номер = 17 | страницы = 492-497 }}</ref>. Бұл зерттеулер генетикалық эксперименттерге байланысты гендердің физикалық негізін көрсетті және мейоз кезінде рекомбинацияның орын алуы мүмкін екен деген гипотезаны растады. Сол жылы, МакКлинток бірінші рет тоғызыншы хромосомадағы үш геннің кезектілігін көрсететін жүгерінің [[Генетикалық карталар|генетикалық картасын]] жарияланды.<ref>{{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = The order of the genes C, Sh, and Wx in Zea Mays with reference to a cytologically known point in the chromosome | сілтеме = http://www.pnas.org/content/17/8/485.full.pdf | язык = en | издание = Proceedings of the National Academy of Science | тип = pdf | год = 1931 | том = | номер = 17 | страницы = 485-491 }}</ref> Жүргізілген зерттеулер МакКлинтокге және Крейтонге кроссинговер құбылысының физикалық негізін зерттеуге мүмкіндік берді. 1938 және [[1941 жыл]]ы Мак-Клинток [[центромера|центромер]] және [[теломера|теломердің]]<ref name="tel_centr" /> құрылымы мен функциясын сипаттап, цитогенетикалық анализін жасады<ref>{{кітап |авторы = Strauss Ph. R., Wilson S. H. |бөлім = |тақырыбы = The Eukaryotic nucleus: Molecular biochemistry and macromolecular assemblies |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = |орны = |баспа = CRC Press |жыл = 1990 |том = |pages = |allpages = 881 |серия = |isbn = 0-936-92333-4 |тираж = }}</ref> . Оның көрнекті ғылыми зерттеулері мен әріптестерінің қолдауы арқасында Мак-Клинток бірнеше [[постдок]]торлық [[грант]]тар [[АҚШ Ұлттық зерттеу кеңесі]] ({{lang-en|United States National Research Council}}) жеңіп алды. Бұл қаражат оның Корнель университетінде, [[Миссури университеті (Колумбия)|Миссури университеті]]нде және [[Калифорния технологиялық институты]]нда генетика саласындағы зерттеулерді жалғастыра беруіне мүмкіндік берді.<ref>{{мақала | автор = Kass L. B. | тақырыбы = Records and recollections: A new look at Barbara McClintock, Nobel Prize-Winning geneticist | сілтеме = http://www.genetics.org/cgi/reprint/164/4/1251.pdf | язык = en | издание = Genetics | тип = pdf | год = 2003 | том = | номер = 164 | страницы = 1251-1260 }}</ref> 1931 және 1932 жылы жазда МакКлинток Миссури университетінде генетик [[Льюис Джордж Стэдлер|Льюис Стэдлермен]] бірлесіп жұмыс істеді, оны [[мутаген]] ретінде [[Рентген сәулелері|Х-сәулелерді]] қолдану әдісімен таныстырды және (X-сәулелері бар сынама сәуле мутацияның жиілігін ұлғайтады). Жүгері мутациясын өндіру барысында ол [[Хромосомалық өзгерістер|сақина хромосомалары]]н, ал радиацияның шығуынан хромосомалық үзілістердің жабысуы туындағанын тапты. Мак-Клинток хромосомалар ұштарында әдетте хромосоманың тұрақтылығын қамтамасыз ететін құрылымдық құрамалар болуы керек деген гипотезаны ұсынды. Ол митоз барысында сақина хромосомаларының аномалдық мінезі жүгері жапырақтарындағы [[Шұбар өсімдіктер|шұбарланудың]] себептері деп көрсетті<ref name="pmid17246891">{{cite journal |author=McClintock B |title=The Production of Homozygous Deficient Tissues with Mutant Characteristics by Means of the Aberrant Mitotic Behavior of Ring-Shaped Chromosomes |journal=Genetics |volume=23 |issue=4 |pages=315–76 |year=1938 |month=шілде |pmid=17246891 |pmc=1209016 |doi= |url=http://www.genetics.org/content/23/4/315.long}}</ref>. Сол жылдары, ол 6-шы хромосомада жүгерінің «[[ядрошық ұйымдастырушылары]]ның» болуын анықтады. Қазіргі заманғы түсініктер бойынша, бұл бөлім рибосомалық РНҚ генінің қайталануы және [[ядрошық]]тың құрылуы үшін жауапты болып табылады, бұнда [[транскрипция (биология)|транскрипция]] және [[рРНҚ|рибосомалық РНҚ]]-ның жетілуі болады. Мак-Клинток [[Гуггенхайм қоры]]нан ({{lang-en|John Simon Guggenheim Memorial Foundation}}) грант жеңіп алып, 1933-1934 жылдары [[Германия]]да бір алты айлық тағылымдамадан өтуге мүмкіндік алды. Ол [[Берлин]]дегі [[Кайзер Вильгельм Қоғамы|Кайзер Вильгельм институтында]] және [[Фрайбург университеті]]нде<ref name=nih_profiles>{{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/missouri.html | title = The Barbara McClintock Papers:Breakage-Fusion-Bridge: The University of Missouri, 1936-1941 | work = | publisher = Profiles in Science | accessdate = 2009-07-09 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xqIBHd | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>, Мак-Клинток және Крейтонның зерттеуінен бірнеше аптадан кейін [[Дрозофилдер|дрозофил]]де кроссинговерді ашқан [[Курт Штерн (генетик)|Курт Штернмен]] жұмыс істеуді жоспарлаған болатын. Осы арада, Штерн АҚШ-қа көшіп келіп, Мак-Клинток Германияда [[Рихард Гольдшмидт]]пен жұмыс істеді. Барбара көп ұзамай, өсіп келе жатқан саяси шиеленіске байланысты, Еуропаны тастап, Корнелл университетіне қайта оралды, онда 1936 жылға дейін жұмыс істеді. Осы жылы Льюис Стэдлер Миссури университетінде ботаника кафедрасында профессордың ассистенті қызметін атқарды.<ref>{{мақала | автор = Kass L. B. | тақырыбы = Missouri compromise: tenure or freedom. New evidence clarifies why Barbara McClintock left Academe | сілтеме = http://www.agron.missouri.edu/mnl/79/05kass.htm | язык = en | издание = Maize Genetics Cooperation Newsletter | тип = | год = 2005 | том = | номер = 79 | страницы = 52-71 }}</ref> == Миссури университеті == Миссури университетінде Мак-Клинток рентгендік сәулелердің жүгері хромосомаларына әсер етуін терең үңіліп зерттеуге кірісті. Ол сәулеленген жасушалардағы хромосомалардағы алшақтықтардың және одан әрі бірігу әсерін тамашалады. Осындай әсер кейбір басқа өсімдіктерде — [[эндосперм]] жасушаларында хромосомалардың риясыз жарылуын байқаған. Ол сәулелендіргеннен кейін алшақталған хромосолар дұрыс қосылмай қалып әр түрлі хромосомалар [[Хроматидтер|хроматид]]терінің бірігуіне әкеліп соғатынын байқады. Митоз [[анафаза]]сында бұндай қосылған хромосомаларда, [[Центромера|центромер]]ді жасуша полюстеріне жүргізу кезінде жарылатын хроматидтік көпір қалыптасады. Қайтадан дұрыс қосылған хромосомалар репликациядан кейін [[интерфаза]] кезінде келесі [[жасушалық цикл]]да жаңадан құрылған үзілістер, осылайша теріс айналым жаппай мутация тудырып, қайталанады.<ref name=cyclechrom> {{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = The stability of broken ends of chromosomes in Zea Mays | сілтеме = | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 1941 | том = | номер = 26 | страницы = 234-282 }}</ref> Алшақтықтан, біріктіру мен көпірлер құрудан болатын цикл, ''«breakage-fusion-bridge»'' циклы деп аталады,<ref name=cyclechrom/> цитогенетикадағы бірнеше себептер бойынша негізгі жаңалық болып табылады: во-первых, біріншіден, бұл хромосомалардың қосылуы кездейсоқ сипатқа ие емес, ал екіншіден, кең таралған мутация туу себебі анықтап көрсетілді. Осы себепті, цикл [[онкология]] саласында осы күнге дейін зерттеулер объектісі ретінде қалды.<ref> {{мақала | автор = Lo A. W. I., Sabatier L., Fouladi B., Pottier G., Ricoul M., Murnane J. P. | тақырыбы = DNA Amplification by Breakage/Fusion/Bridge Cycles Initiated by Spontaneous Telomere Loss in a Human Cancer Cell Line | сілтеме = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1503667 | язык = en | издание = Neoplasia | тип = | год = 2002 | том = 6 | номер = 4 | страницы = 531-538 }}</ref><ref>{{кітап |авторы = DeVita V. T., Lawrence T. S., Rosenberg S. A., Weinberg R. A., DePinho R. A. |бөлім = |тақырыбы = DeVita, Hellman, and Rosenberg's cancer: principles & practice of oncology |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = 8 |орны = |баспа = Lippincott Williams & Wilkins |жыл = 2008 |том = 1 |pages = 45 |allpages = 3200 |серия = |isbn = 0-781-77207-9 |тираж = }}</ref><ref> {{мақала | автор = Vukovica B., Beheshtib B., Parkc P., Limb G., Bayanib J., M. Zielenskab, d, J. A. Squire. | тақырыбы = Correlating breakage-fusion-bridge events with the overall chromosomal instability and in vitro karyotype evolution in prostate cancer | сілтеме = | язык = en | издание = Cytogenet Genome Res | тип = | год = 2007 | том = | номер = 116 | страницы = 1-11 }}</ref> Миссури университетінің жетістіктері қарамастан, Барбара оның лауазымына риза болмады. Ол факультетінің отырыстарына қатыстырылмады және басқа да ғылыми-зерттеу мекемелеріндегі лауазымдардың бар-жоғы туралы жасырылды. 1940 жылы, ол Чарльз Бернхэмге жазған хатында: «Мен басқа жұмыс іздеуіміз керек деп шештім. Менің түсінуімше, бұл жерде мен жасайтын көп ештеңе жоқ. Мен $3 000 алатын профессор ассистентімін, және шегі деп ойлаймын.»<ref name=nih_profiles /><ref>{{cite web | author = McClintock B. | authorlink = | datepublished = | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/B/B/N/T/_/llbbnt.pdf | title = Letter from Barbara McClintock to Charles R. Burnham | format = .pdf | work = | publisher = | accessdate = 2009-07-09 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xqijGQ | archivedate = 2011-08-20 }}</ref> Мак-Клинток Миссури университетінде, ол келер көктемде [[1942 жыл]]ы оның мансабынын арттыратынын білгенмен, ол [[академиялық мансаб]]ын жасай алмайтынын білді<ref> {{мақала | автор = Comfort N. C. | тақырыбы = Barbara McClintock's long postdoc years | сілтеме = | язык = en | издание = Science | тип = | год = 1941 | том = | номер = 295 | страницы = 440 }}</ref>. [[1941 жыл]]дың басында Барбара [[Колд-Спринг-Харбордағы лаборатория]]ларға жазда генетика кафедрасының меңгерушісі болып жұмысқа шақырылды. Ол басқа жұмыс табу үмітімен Миссури университетінен демалыс алды. Ол [[Колумбия университеті]]не профессорлыққа шақыруды қабыл алды, онда Корнелл университетіндегі бұрынғы әріптесі, Маркус Роудс жұмыс істеді. Ол оны [[Лонг-Айленд]]тағы Колд Спринг Харбордағы зерттеулерге қатысуға шақырылды. 1941 жылы желтоқсанда жаңадан тағайындалған директорының міндетін атқарушы [[Милислав Демереч]]пен, ол зерттеуші лауазымын ұсынды және ол генетика кафедрасында [[Карнеги институты]]ның штатына қосылды. == Колд Спринг Харбор == Бір жыл МакКлинток Колд-Спринг-Харбор зертханасында уақытша жұмысынан кейін толық мөлшерлемеге ауысты. Онда ол генетикалық картасын жасау үшін рентген сәулелерін алмастырушы ретінде пайдалана отырып, ''«breakage-fusion-bridge»'' циклымен айналысуын жалғастырды. 1944 жылы, генетика саласындағы оның жетістіктерін тану ретінде МакКлинток [[АҚШ Ұлттық ғылым академиясы|Ұлттық ғылым академиясының мүшесі]] болып сайланды, осы құрметті атаққа ие болған үшінші әйелге айналды. Келесі [[1945 жыл]]ы [[АҚШ Генетикалық қоғамы]]ның бірінші әйел президенті болып сайланды. 1944 жылы ол Дж. Бидлдің ұсынысы бойынша ''[[Neurospora crassa]]'' цитогенетикалық талдауын жасады, [[«Бір ген — бір фермент»|''«бір ген — бір фермент»'']] теориясын дәлелдеу үшін осы саңырауқұлақ пайдаланды. Зерттеу үшін Бидл оны [[Стэнфорд университеті]]не шақырды.<ref> {{cite web | author = Perkins D. D. | authorlink = | datepublished = | url = http://www.stanford.edu/group/neurospora/UsefulPDFs/PerkinsChromosomes92.pdf | title = Neurospora Chromosomes | format = pdf | work = | publisher = | accessdate = 2009-08-20 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xr7bVh | archivedate = 2011-08-20 }}</ref> Онда Мак-Клинток ''[[Қалың нейроспора|N. crassa]]'' [[кариотип]]ін, сондай-ақ оның толық [[өмірлік цикл (биология)|өмірлік циклін]] сипаттады. Кейіннен, ''N. crassa'' саңырауқұлақтар классикалық генетикалық объектке айналды.<ref> {{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = Neurospora: preliminary observations of the chromosomes of Neurospora crassa | сілтеме = | язык = en | издание = American Journal of Botany | тип = | год = 1945 | том = | номер = 32 | страницы = 671-678 }}</ref> === Басқару элементтерін ашу<ref name=CSH> {{cite web | author = | authorlink = | datepublished = | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/harbor.html | title = The Barbara McClintock Papers: Controlling Elements: Cold Spring Harbor, 1942-1967 | work = | publisher = | accessdate = 2009-08-18 | lang = en | description = | deadlink = 404 | archiveurl = http://web.archive.org/20020604113722/profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/harbor.html | archivedate = 2002-06-04 }}</ref> === [[Сурет:Corn mosaic.jpg|right|thumb|240px|''Ac/Ds'' қатынасының астық түсіне әсері. 10 түссіз астық: оның құрамында ''Ac'' белгiлерi болмады, және ''Ds'' элементтері [[антоциандар]] пигменттер синтезін толық тежейді. 11-ден 13 дейін астық жасушалары бір типті ''Ac'' бар, ''Ds'' жылжи алады, бірқатар антоцианиндарды синтездеуге мүмкіндік береді және астықтың мозаицизміне әкеледі. 14 және 15 астық жасушаларында тиісінше екі немесе үш ''Ac'' болады]] 1944 жылдың жазында Колд Спринг Харбор лабораториясында Мак-Клинток жүгері тұқымдарының [[мозаицизм]]іне мен [[тұқымқуалаушылық]] өзгергіштік механизміне жүйелі зерттеулердің бастамашы болды. Мейоздағы жүгерінің бір [[Сызық (биология)|сызықтарында]] ол 9-шы хромосоманың қысқа иығында тұрақты үзілістер мен хромосомалардың қосылуын тамашаланды. Осы хромосоманың [[дистальді]] соңында [[гетерохроматин]] түйіні орналасқан, оған алыс емес жерде центромерге қарай рецессивті мутация гендері жерсіндірілген.<ref name=golub/> Мак-Клинток екі жаңа [[доминанттылық|доминанттық]] өзара әрекеттесетін [[локус]]ты атап көрсетті: ''Диссоциатор'' ({{lang-en|Dissociator}}, ''Ds'') және ''Активатор'' ({{lang-en|Activator}}, ''Ac''). Ол ''диссоциатор'' хромосомалардың алшақтауын қана туғызып қоймай, тұрақсыз мутацияларды туғызады, бірақ ''активатордың'' қатысуымен көршілес гендерге басқаша әсер етеді деп тапты. [[1948 жыл]]дың басында ол қызықты жаңалық ашты — ''диссоциатормен'' де, сол сияқты ''активатормен'' де транспозиция болуы мүмкін, яғни, олар хромосоманың өз орнын өзгерте алады. ''Ac'' және ''Ds''-тердің транспозиция әсері тексеру будандастыру тұқымынан үлгілерге қатысты жүгері дәнінің түсінің өзгеруінде байқалған. Мак-Клинток микроскопиялық талдау арқылылокустар арасындағы қарым-қатынасты сипаттаған. Ол ''Ac'' ''Ds'' транспозициясына 9-шы хромосомасына, және ''Ds'' жылжуы хромосомалар үзілуі жүреді. ''Ds'' қозғалысы кезінде [[Алейрон|алейрон қабаты]] гендік түсін тежеуін тоқтатқан, соңғысы белсенді түрге өтіп, жасушаларда пигмент синтезін тудырады. Сондықтан ''Ds'' транспозициясы түрлі жасушаларда түрлі өтеді, бұл мозаицизмге әкеліп соғады. Дәндердегі пигментті аумақтардың өлшемі дәннің диссоциация кезіндегі дәрежесіне байланысты. 1948-[[1950 жыл]]дары Мак-Клинток ұялы элементтердегі гендерге әсер ететін оған сәйкес теориясны әзірледі, селективті тежеп және олардың қызметін реттейді. Ол ''диссоциатор'' және ''активаторды'' ''«басқару бірліктері»'', ал кейіннен олардың жақын гендердің жұмысына әсер ету қасиеттері атап үшін ''«басқару элементтері»'' деп сипаттаған.<ref name=nit> {{cite web | author = Лучник А. | authorlink = | datepublished = 1985 | url = http://n-t.ru/nj/nz/1985/0301.htm | title = Как были открыты прыгающие гены | work = | publisher = Наука и жизнь | accessdate = 2009-08-25 | lang = ru | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xs0GBu | archivedate = 2011-08-20 }}</ref> Гендік реттелу күрделі көпжасушалы ағзаларда неге барлық жасушаларда бірдей геном болғанына қарамастан түрлі жасушалар мен ұлпаларды қалыптастыратынын түсіндіруі мүмкін екенін ұсынды. Мак-Клинтоктың жаңалығы ұрпақтан ұрпаққа берілетін ережелердің статикалық жиынтығы ретінде геном идеясына күмән келтірді.<ref name=comf_control> {{мақала | автор = Comfort N. C. | тақырыбы = “The Real Point is Control”: The Reception of Barbara McClintock’s Controlling Elements | сілтеме = http://www.springerlink.com/content/u674xnt424015772/fulltext.pdf | язык = en | издание = Journal of the History of Biology | тип = pdf | год = 1999 | том = | номер = 32 | страницы = 133-162 }}</ref> 1950 жылы активаторлар және диссоциаторлар бойынша өз жұмысын жариялады.<ref name="maize_pnas"/> Мак-Клинток жұмыстары бақылаушы элементтер мен гендік реттелу туралы зерттеулері, олардың күрделілігіне байланысты оның замандастары бірден түсінікті болып қабылданған жоқ. Ғылыми зерттеулері, оның сөзінше зертеулері ''«жұмбақ, тіпті дұшпандық кейіпте»қабылданды.''<ref> {{кітап |авторы = McClintock B. |бөлім = Introduction |тақырыбы = The discovery and characterization of transposable elements: the collected papers of Barbara |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = |орны = |баспа = Garland Publishing, Inc |жыл = 1987 |том = |pages = |allpages = |серия = |isbn = 0-8240-1391-3 |тираж = }}</ref> [[1951 жыл]]дың жазында Мак-Клинток гендердің өзгермелілігі туралы зерттеулері туралы жылдық Колд Спринг Харбордағы симпозиумда баяндалады. Оның жұмысы «тас үнсіздікке» кезікті. Бұған қарамастан, Мак-Клинток басқару элементтерін зерттеуін жалғастырды. [[1953 жыл]]ы статистикалық мәліметтерді ұсынған мақала жариялады, [[1950 жыл|1950-ші жылдары]] ол шығармашылығына арналған, бірнеше университеттерінде дәріс-турын өткізді.<ref> {{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = Induction of instability at selected loci in maize | сілтеме = | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 1953 | том = | номер = 38 | страницы = 579—599 }}</ref> Ол осы салада зерттеулер жалғастырды және транспозон ретінде сипатталған және кешенді қасиеттерге ие, ''Ac/Ds'' («ассоциация — диссоциация» жүйесі) кешені секілді ''[[Супрессор-мутатор]]'' ({{lang-en|Suppressor-mutator}}, ''Spm'') жаңа элементін тапты. Оның жұмысына қатысты ғылыми қоғамдастықтың қарым-қатынасын негізге алып және ғылыми [[мейнстрим]]нен қауіп сезе отырып, 1953 жылдан бастап Мак-Клинток басқару элементтері туралы ғылыми-зерттеу есептерін жариялауын тоқтатты.<ref name=comf_control/> === Оңтүстікамерикалық жүгері түрлерін зерттеу === 1957 жылы Мак-Клинток Оңтүстік Америкада, жүгерінің алуандығының ықтималдылығы өте жоғары ғылыми-зерттеулер жүргізуге [[Ұлттық ғылыми қор (АҚШ)|Ұлттық ғылыми қордан]] және [[Рокфеллер қоры]]нан [[субсидия]] алды.<ref name=tangled>{{кітап |авторы = Comfort N. C. |бөлім = |тақырыбы = The Tangled Field: Barbara McClintock's search for the patterns of genetic control |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = |орны = Cambridge, MA |баспа = Harvard University Press |жыл = 2001 |том = |pages = |allpages = |серия = |isbn = 0-674-00456-6 |тираж = }}</ref> Ол жүгері [[эволюция]]сын зерттеуге қызықты, ол бұл үшін Оңтүстік Америкада көп мүмкіндіктері болды. Жүгерінің Мак-Клинток, хромосомалық, морфологиялық және эволюциялық әр түрлі сипаттамаларын зерттеді. [[1962 жыл]]ы [[Роли (Солтүстік Каролина)|Ролидағы]][[Роли Солтүстік Каролина университеті|Солтүстік Каролина университетінен]] ол жүгерінің Оңтүстік Америка түрлері бойынша зерттеулерімен жұмыс істеген төрт ғалымдар тобын басқарды. Оның екеуі, Рокфеллер қорының стипендиаттары, [[Альмиро Блюменшайн]] мен [[Энджел Като]], олар осы саладағы жалғасы ғылыми-зерттеулерін [[1970 жыл|1970-ші жылдары]] да жалғастырды. [[1981 жыл]]ы Мак-Клинтокпен бірге олар, жүгеріні зерттеуде бетбұрыс саналатын және эволюциялық ботаника, этноботаника және [[палеоботаника]]ны зерттеуге елеулі үлес қосқан, жүгері түрлерінің хромосомалар жиынтығы туралы зерттеулерін, мақаласын жариялады.<ref> {{мақала | автор = McClintock B., Kato A. T., Blumenschein A. | тақырыбы = Chromosome Constitution of Races of Maize | сілтеме = | язык = en | издание = Colegio de Postgraduados | тип = | год = 1981 | том = | номер = | страницы = }}</ref> {{clear}} === Басқару элементтеріне қатысты қайта жасаған жаңалықтары === Мак-Клинток Ол Карнеги институтында лауазымын [[1967 жыл]]ы қалдырып институтының құрметті мүшесі болып сайланды. Бұл атақ оған [[Эмериттер|эмерит]] ретінде аспиранттар және Колд Спринг Харбор зертханасының қызметкерлерімен ынтымақтастықты жалғастыруға мүмкіндік берді. Басқару элементтерi туралы егжей-тегжейлі есепті жарияламауға уәде бергеніне сілтеме жасай отырып, [[1973 жыл]]ы ол былай деп жазды: '' Жылдар өткен соң, менің тапқаным, басқа адамның өзінің жорамалдарының мәнін, мен бұған тәжірибелі жолмен келсем де, оның санасына жеткізу мүмкін емес болмаса, қиын. Бұл маған 1950 жылдары, мен генетиктерді гендердің жұмыс істеуі мүмкін және бақылануы керек екеніне сендіруге тырысқан кезде, ауыр жағдайда айқын болды. Қазір көптеген ғалымдардың жүгерінің реттеуші элементтерінің табиғаты мен олардың жұмысы туралы жалған сенімін ұғу да сондай қиын. Жалпы ұғымның өзгеруін күтуіме тура келеді.<ref name= fincham> {{cite web | author = McClintock B. | authorlink = | datepublished = 1973 | url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/B/B/G/C/_/llbbgc.pdf | title = Letter from Barbara McClintock to J. R. S. Fincham | format = pdf | work = | publisher = | accessdate = 2009-07-09 | lang = en | description = | archiveurl = http://www.webcitation.org/613xsiGF3 | archivedate = 2011-08-20 }}</ref>'' {{oq|| Over the years I have found that it is difficult if not impossible to bring to consciousness of another person the nature of his tacit assumptions when, by some special experiences, I have been made aware of them. This became painfully evident to me in my attempts during the 1950s to convince geneticists that the action of genes had to be and was controlled. It is now equally painful to recognize the fixity of assumptions that many persons hold on the nature of controlling elements in maize and the manners of their operation. One must await the right time for conceptual change.<ref name= fincham />}} Мак-Клинток жаңалықтар маңыздылығы [[1960-шы жылдары]] ашылды, осы кезде француздық генетиктер [[Франсуа Жакоб]] пен [[Жак Моно]] [[Лактозалық оперон|''lac'' оперонның]] гендік реттеуін сипаттады. Жақып пен Моно 1961 жылы ''«Ақуыз синтезінің генетикалық реттеуші механизмдері»'' ({{lang-en|«Genetic regulatory mechanisms in the synthesis of proteins»}}) атты мақаласы ''Journal of Molecular Biology'' журналында жарияланды<ref> {{cite web | author = Jacob Fr., Monod J. | authorlink = | datepublished = 1960 | url = http://www.hos.ufl.edu/lchweb/Jacob%20and%20Monod.pdf | title = Genetic regulatory mechanisms in the synthesis of proteins | format = pdf | work = | publisher = The Journal of Molecular Biology | accessdate = 2009-08-19 | lang = en | description = | deadlink = 404 | archiveurl = http://web.archive.org/20060915211425/www.hos.ufl.edu/lchweb/Jacob%20and%20Monod.pdf | archivedate = 2006-09-15 }}</ref> Мак-Клинток ''The American Naturalist'' журналында мақала жариялады, онда ол ''lac'' опероны және жүгерінің гендік реттеуі арасындағы салыстыру жасады.<ref> {{мақала | автор = McClintock B. | тақырыбы = Some parallels between gene control systems in maize and in bacteria | сілтеме = | язык = en | издание = American Naturalist | тип = | год = 1961 | том = | номер = 95 | страницы = 265-277 }}</ref> Мак-Клинток 1960 жылдардың соңында 1970 жылдардың басында транспозициясын ашқаны үшін, бактериялар мен ашытқыда осы үдерісті ашқаннан кейін кеңінен танымал. Осы кезеңде, молекулярлық биологияда транспозицияны молекулалық деңгейде зерттейтін жаңа әдістер пайда болды. 1970-ші жылдары ''Ac'' және ''Ds'' [[клондау (биотехнология)|клондалып]], және бұл олар [[ДНҚ-транспозондар|2 типтегі транспозондарға]] жататыны көрсетілді. ''Ac'' [[транспозаза]] ферментін синтездейді, басқару элементтерін жылжыту үшін қажет. ''Ds'' транспозазлар генінде мутациясы бар, бұл оған транспозазлар сыртқы көзінен жылжыту мүмкіндік бермеді. Осылайша, ''Ds'' ол ''Ac'' болмаған кезде жылжыту мүмкін емес. Кейінгі зерттеулер, әдетте транспозондар жасуша радиация әсерінде немесе ''«breakage-fusion-bridge»'' циклын бастан өткізбейінші қозғалалмайтынын көрсетті, осылайша бақылау элементтерін активтендіру генетикалық өзгермеліліктің себебі. Мак-Клинток басқалардан ұзақ уақыт бұрын транспозондар рөлін түсінді. Біздің кезімізде ''Ac/Ds'' комплексі мутацияны шақыруға және әр түрлі гендердің функцияларын зерттеу үшін пайдаланылады.<ref> {{мақала | автор = Bai L., Singh M., Pitt L., Sweeney M., Brutnell Th. P. | тақырыбы = Generating Novel Allelic Variation Through Activator Insertional Mutagenesis in Maize | сілтеме = http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=1840078&tool=pmcentrez | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 2007 | том = 3 | номер = 175 | страницы = 981-992 }}</ref><ref> {{мақала | автор = Long D., Martin M., Sundberg E., Swinburne J., Puangsomlee P., Coupland G. | тақырыбы = The maize transposable element system Ac/Ds as a mutagen in Arabidopsis: Identification of an albino mutation induced by Ds insertion | сілтеме = http://www.pnas.org/content/90/21/10370.full.pdf | язык = en | издание = PNAS | тип = pdf | год = 1993 | том = 90 | номер = | страницы = 10370-10374 }}</ref> == Негізгі публикациялары == * «A cytological and genetical study of triploid maize». (1929) * «A Correlation of Cytological and Genetical Crossing-Over in Zea Mays». (1931) * «The order of the genes C, Sh, and Wx in Zea Mays with reference to a cytologically known point in the chromosome». (1931) * «The stability of broken ends of chromosomes in Zea Mays». (1941) * «Neurospora: preliminary observations of the chromosomes of Neurospora crassa». (1945) * «The origin and behavior of mutable loci in maize». (1950) * «Induction of instability at selected loci in maize». (1953) * «Some parallels between gene control systems in maize and in bacteria». (1961) * «Chromosome constitution of races of maize. Its significance in the interpretation of relationships between races and varieties in the Americas». (1981) == Қайнар көзі == <div class="reflist4" style="overflow: auto; padding: 3px" > {{дереккөздер|2}} </div> == Әдебиет == <div style="-moz-column-count:2; column-count:2;"><div class="references-small"> * {{кітап |авторы = Вавий Т. П., Коханова Л. Л., Костюк Г. Г., Задорожный А. Г., Матвеенко С. А. |бөлім = |тақырыбы = Биологи: Биографический справочник |оригинал = |сілтеме = |ответственный = Серков Ф. Н |басылым = |орны = |баспа = Наукова думка |жыл = 1984 |том = |pages = 392-393 |allpages = 815 |серия = |isbn = |тираж = }} * {{кітап |авторы = [[Жимулев, Игорь Федорович|Жимулев И. Ф.]] |бөлім = |тақырыбы = Общая и молекулярная генетика: ученое пособие для студентов университетов, обучающихся по направлению 510600 — Биология и биологическим специальностям |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = 2-e, испр. и доп |орны = Новосибирск |баспа = Сиб. унив. изд-во |жыл = 2003 |том = |pages = |allpages = 478 |серия = |isbn = 5-94087-077-5 |тираж = 2500 }} * {{мақала | автор = [[Богданов, Юрий Федорович|Bogdanov, Yu.F.]] | тақырыбы = «A life devoted to science. In «Commemoration of the 100th anniversary of the birth of Barbara McClintock». | сілтеме = http://www.springerlink.com/content/h887hbva8lmqf70v/fulltext.pdf | язык = en | издание = Russian Journal of Genetics | тип = pdf | год = 2004 | том = | номер = 38 | страницы = 984-987 }} * {{мақала | автор = [[Федорова, Нина Всеволодовна|Fedoroff, N.V.]] | тақырыбы = Barbara McClintock | сілтеме = | язык = en | издание = Biographical Memoirs of the National Academy of Science | тип = | год = 1995 | том = | номер = 68 | страницы = 211-236 }} * {{мақала | автор = Fedoroff, N. V. | тақырыбы = How jumping genes were discovered | сілтеме = http://www.nature.com/nsmb/journal/v8/n4/full/nsb0401_300.html | язык = en | издание = Nature Structural Biology | тип = | год = 2001 | том = | номер = 8 | страницы = 300-301 }} * {{мақала | автор = Fedoroff, N. V. | тақырыбы = The well mangled McClintock myth | сілтеме = | язык = en | издание = Trends in Genetics | тип = | год = 2001 | том = 7 | номер = 18 | страницы = 378—379 }} * {{кітап |авторы = Fedoroff, N. V., Botstein D. |бөлім = |тақырыбы = The Dynamic Genome: Barbara McClintock’s Ideas in the Century of Genetics |оригинал = |сілтеме = |ответственный = |басылым = |орны = |баспа = Cold Spring Harbor Laboratory Press |жыл = 1993 |том = |pages = |allpages = |серия = |isbn = 0-87969-396-7 |тираж = }} * {{мақала | автор = Jones, R. N. | тақырыбы = McClintock’s controlling elements: the full story | сілтеме = | язык = en | издание = Cytogenetics Research | тип = | год = 2005 | том = | номер = 109 | страницы = 90-103 }} * {{мақала | автор = Kahmann, R. | тақырыбы = Barbara McClintock — a personal view | сілтеме = | язык = en | издание = Trends in Genetics | тип = | год = 1992 | том = 8 | номер = 12 | страницы = 407 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B., Bonneuil C., Coe Ed. | тақырыбы = Cornfests, cornfabs and cooperation: The origins and beginnings of the Maize Genetics Cooperation News Letter | сілтеме = http://www.genetics.org/cgi/content/full/169/4/1787 | язык = en | издание = Genetics | тип = | год = 2005 | том = | номер = 169 | страницы = 1787-1797 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B. | тақырыбы = Current list of Barbara McClintock’s publications | сілтеме = http://www.agron.missouri.edu/mnl/73/110kass.html | язык = en | издание = Maize Genetics Cooperation Newsletter | тип = | год = 1998 | том = | номер = 73 | страницы = 42-48 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B., Provine W. B. | тақырыбы = Formerly restricted interview with Barbara McClintock, now available at Cornell University Archives | сілтеме = http://www.agron.missouri.edu/mnl/73/11kass.html | язык = en | издание = Maize Genetics Cooperation Newsletter | тип = | год = 1999 | том = | номер = 73 | страницы = 41 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B. | тақырыбы = McClintock, Barbara, American botanical geneticist, 1902—1992 | сілтеме = | язык = en | издание = Plant Sciences | тип = | год = 2000 | том = | номер = | страницы = 66-69 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B., Murphy R. P. | тақырыбы = Will the real Maize Genetics Garden please stand up? | сілтеме = http://www.maizegdb.org/mnl/77/79kass.html | язык = en | издание = Maize Genetics Cooperation Newsletter | тип = | год = 2003 | том = | номер = 77 | страницы = 41-43 }} * {{мақала | автор = Kass, L. B. | тақырыбы = Women Pioneers in Plant Biology: Barbara McClintock (1902—1992) | сілтеме = http://www.aspb.org/committees/women/pioneers.cfm#McClintock | язык = en | издание = American Society of Plant Biologists | тип = | год = 2007 | том = | номер = | страницы = }} * {{мақала | автор = Lamberts, W. J. | тақырыбы = McClintock, Barbara | сілтеме = | язык = en | издание = American National Biography Online | тип = | год = 2000 | том = | номер = 109 | страницы = 90-103 }} </div></div> == Сыртқы сілтемелер == * [http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1983/mcclintock-autobio.html Нобельдік жүлде сайтындағы өмірбаяны] * [http://library.cshl.edu/archives/archives/bmcbio.htm Cold Spring Harbor Laboratory Archives, Barbara McClintock:A Brief Biographical Sketch]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927171607/http://library.cshl.edu/archives/archives/bmcbio.htm |date=2011-09-27 }} * [http://www.arabidopsis.org/info/springer.jsp Enhancer and Gene Trap Transposon Mutagenesis in Arabidopsis], comprehensive article on the use of ''Ac/Ds'' and other transposons for plant mutagenesis * [http://www.vestnik.com/issues/2001/0327/win/golubovsky.htm Парадоксы непризнания: Мендель и МакКлинток] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200428200954/http://www.vestnik.com/issues/2001/0327/win/golubovsky.htm |date=2020-04-28 }} * [http://collection.edu.yar.ru/dlrstore/422ade22-9138-e54e-e1c3-ab3400a3f4bd/20-25_05_2002.pdf Гиганты генетики: неизбежность непризнания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304105330/http://collection.edu.yar.ru/dlrstore/422ade22-9138-e54e-e1c3-ab3400a3f4bd/20-25_05_2002.pdf |date=2016-03-04 }} * [http://school-collection.edu.ru/catalog/res/d53a8c0a-962c-4a11-ac2f-844e78f02fc7/view/ Подвижные гены] * [http://www.nsu.ru/education/biology/genetics/glava6.pdf Структура и организация генома] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081209092339/http://www.nsu.ru/education/biology/genetics/glava6.pdf |date=2008-12-09 }} {{Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығының Лауреаттары 1976-2000}} {{библиоақпарат}} [[Санат:Медицина саласындағы Нобель сыйлығының иегерлері]] [[Санат:Нобель сыйлығының иегерлері (АҚШ)]] [[Санат:АҚШ генетиктері]] [[Санат:Корнелл университеті түлектері]] [[Санат:Уикипедия:Ғалымдар туралы Таңдаулы мақалалар]] [[Санат:АҚШ Ұлттық ғылым медалімен марапатталғандар]] [[Санат:Әйел-биологтар]] [[Санат:Мак-Артура шәкіртақысының лауреаттары]] bilu6afp9ll5qq54uez6h6wil2uchw1 0 556549 3056547 3048463 2022-08-01T17:26:03Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Асан ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = 2006 жыл |Орталығы = [[Асан (Атырау облысы)|Асан]] |Енеді = 2 ауыл |Тұрғыны = 1338 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Мақсат Саламатұлы Мырзағалиев |Әкімдіктің мекенжайы = Асан ауылы, Рысқұлов көшесі, №15 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} '''Асан ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Асан (Атырау облысы)|Асан]], [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]] ауылдары кіреді. Орталығы – Асан ауылы.<br /> Асан ауылдық окруғі Атырау облыстық әкімиятының 12. 10. 2006 жылғы № 245 қаулысы мен III сайланған Атырау облыстық мәслихатының 08.12.2006 жылғы 343-ІІІ шешімі негізінде құрылды. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 1338 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округте 100 ден астам зейнеткер, 34 I, II, III топ мүгедектері, 9- ҰОС кезінде тылда жұмыс жасағандар, 1 ауған соғысының ардагері, 31 «[[Алтын алқа]]» және 18 «[[Күміс алқа]]» иегерлері мекен етеді. == Сипаттамасы == Округтің барлық жер аумағы 149900 га, жайылым -122200 га көлемінде. Округ оңтүстігінде [[Еңбекші ауылдық округі (Атырау облысы)|Еңбекші]], [[Дыңғызыл ауылдық округі]] жерлерімен, батысында [[Азғыр ауылдық округі|Азғыр]], [[Сүйіндік ауылдық округі]] жерлерімен, солтүстігі және солтүстік шығысында [[Батыс Қазақстан облысы]] жерімен, шығысында және оңтүстік шығысында [[Атырау облысы]] [[Исатай ауданы]]ның жерлерімен шектеледі.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфраструктурасы== 2 [[мектеп]], 2 ауылдық клуб, 2 [[кітапхана]], дәрігерлік амбулатория бар. 7 жеке кәсіпкер, 31 шаруа қожалығы жұмыс істейді. == Округ әкімдері == Асан ауылдық округінің алғашқы әкімі болып Ж.Жаманқұлов тағайындалды. Одан кейін Н.Әубекеров, Г.Қабдірашитов округ әкімі қызметін атқарады. == Асан ауылдық округінің жер-су атаулары == '''Маймақ''' — [[Үштаған (Атырау облысы)|Үштаған]] мекенінің солтүстігінде 15 шақырым жердегі Маймақ аталатын биік төбелі жер. Бұл жердің атауы осындағы қорымнан туындайды. Мал жайып жүрген малшы қанша мерзім өткені белгісіз, биік төбе басынан тапжылмай тұрған атты көреді. Ниеті ауып барса, аттың дәл алдында ұзыннан сұлап түсіп өліп жатқан адамды көреді. Әлгі малшы қарға-құзғынға жем қылам ба, әрі мәйіті бүлініп кетер деген ниетте бұйырған жер осы деп жерлегелі жатқанда саусағындағы алтын сақинада көне жазумен «Маймақ» деген сөзді көреді. '''Лаубай''' — жер атауы, кезінде елді мекен болған. Аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы ауылының]] терістігінде 110 шақырым жерде орналасқан, биік ақ шағыл төбе, батыс іргесінде жағасында аздаған [[ауыл]] орналасқан, соры бар, жері бұдырлы. '''Үштаған''' — Қазіргі Үштаған ауылынан 30-35 шақырым жердегі кешегі колхоз, совхоз кезінде қоғам малы қыстайтын, елді саудамен, азық-түлікпен қамтамасыз жасау үшін дүкен болған үлкен ескі орын. Қазір бұл аралықта үлкен су жоқ, бірақ жазғытұрым қар еріп, мол жауған жаңбыр сулары жиналатын, көпке дейін құрғамай суы сақталатын үлкен- үлкен [[сай]]лар бар. Шамамен 1915 жылдар шамасында осы өңірді жайлаған Тәжібай Бүйінтаев деген байдың жазғы жайлауы болған. Сол кезден бері қарай шекаралас жатырған Астрахан, Теке, Үйшік округтерінің басқарушылары мүдделі мәселелері туындағанда осы Тәжібай байдың ауылына жиналып кеңесетін болған. Осы жерді ошақтың үш бұтындай деген тұжырыммен «Үштаған» деп атап қойған. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] tiehlcp850syv7fdtmlan8dem3sr96g 0 556551 3056556 2980738 2022-08-01T17:40:15Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Қиғаш ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = 15 наурыз 2007 |Орталығы = [[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]] |Енеді = 1 ауыл, 1 разъезд |Тұрғыны = 1104 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жігер Махмудұлы Джанканов |Әкімдіктің мекенжайы = Нұрпейісова разъезі, Сұлтан Бейбарыс көшесі, №1А |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = }} '''Қиғаш ауылдық округі''' — [[Атырау облысы]], [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Қиғаш (Атырау облысы)|Қиғаш]] ауылы мен [[Дина Нұрпейісова (разъезд)|Дина Нұрпейісова]] жол айрығы (разъезі) кіреді. Орталығы – Қиғаш ауылы == Халқы == 2009 жылғы халық санағы бойынша округте 1104 адам мекендейді (577 ер, 527 әйел)<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. Округ әкімі - Ж. Джанканов<ref>[http://www.atyrau.gov.kz/images/akimats/kurmangazy/selskie_okruga/kigash/03/kigash_kaz_rus_25_03_2016.jpg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416062625/http://www.atyrau.gov.kz/images/akimats/kurmangazy/selskie_okruga/kigash/03/kigash_kaz_rus_25_03_2016.jpg |date=2016-04-16 }}</ref>. == Сипаттамасы == Қиғаш ауылдык округі Құрманғазы ауданының батыс бөлігінде, оңтүстік-шығысында [[Дыңғызыл ауылдық округі]]мен, оңтүстігінде Қиғаш өзенін сағалап, батысында Ресей федерациясының [[Астрахан облысы]], Красный Яр ауданының Кіші Арал, [[Байбек (ауыл)|Байбек]] селоларымен шекаралас орналасқан.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Тарихы == 1996 жылы 11 желтоқсанда Қиғаш селолық округі ашылып, 1997 жылгы 03 шілдедегі аудан әкімінің шешімімен Ақкөл селолық округіне қосылды. Округ аймағы 2007 жылға дейін [[Ақкөл ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақкөл ауылдық округі]]нің құрамында болды. 2007 жылдың 15 наурыздағы Құрманғазы аудандық мәслихатының шешімімен 1487 гектар жер жаңадан түзілген Қиғаш ауылдық округіне берілді<ref>[http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V07T0002488 Құрманғазы ауданының әкімшілік-аумақтық бірлігіне өзгерістер енгізу туралы]</ref>. == Инфрақұрылымы == Округ аумағында мекемелер: «Қиғаш» бас су сорғы станциясы, Қиғаш жалпы орта мектебі, «Айгөлек» [[балабақша]]сы, Қазақстан теміржолы мекемесі, «Сазды» шекара заставасы, Қиғаш ауылдық клубы, дәрігерлік [[амбулатория]], 7 шаруа қожалығы, 11 жеке кәсіпкер орналасқан. == Округ әкімдері == * 1996-1997 ж.ж. Құрманбай Жиенбаев, * 2007-2009 ж.ж. Құралай Борашқызы Ғилажева, * 2009-2013 ж.ж. Айбек Ануарбекұлы Нұрғалиев, * 2013-2017 ж.ж. Жігер Махмудұлы Жанқанов, * 2017-2018 ж.ж. Айдарбек Фатихоллаұлы Зиноллаев, * 2018 жылдың қараша айынан бастап Жігер Махмудұлы Жанқанов == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 22g1n5j5fkurq5pxytxmrkpzu28vxoy 0 556554 3056554 3049661 2022-08-01T17:36:43Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі |Атауы = Орлы ауылдық округі |Облысы = Атырау облысы |Ауданы = [[Құрманғазы ауданы]] |Құрылған уақыты = |Орталығы = [[Орлы]] |Енеді = 3 ауыл |Тұрғыны = 2311 |Санақ жылы = 2009 |Тығыздығы = |Жер аумағы = |Әкімі = Жандос Мнафихұлы Бектеміров |Әкімдіктің мекенжайы = Орлы ауылы, Манаев көшесі, №14 |Телефон коды = +771233 |Пошта индексі = 060410 }} '''Орлы ауылдық округі''' (2007 ж. дейін ''Калинин'')<ref>[https://zakon.uchet.kz/kaz/docs/V07T0002489 Құрманғазы және Махамбет аудандарының кейбір әкімшілік-аумақтық бірліктерін қайта атау туралы]</ref> — [[Атырау облысы]] [[Құрманғазы ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. Құрамына [[Орлы]], [[Шестой]], [[Каспий (Атырау облысы)|Каспий]] ауылдары кіреді. Орталығы – Орлы ауылы. == Халқы == 2009 жылғы санақ бойынша округте 2311 адам тұрады<ref>[http://stat.gov.kz/getImg?id=WC16200032719 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref>. == Тарихы == Округтегі ауылдық кеңестің құрылу тархы 1922 жылдан басталады. [[Нарын құмы|Нарын құмдағы]], Қошалақ өңірінде құрылған Қошалақ ауылдық кеңесіне алғаш төраға болып Есенбаев Әдиет басқарды. «Жаңа жол», «Жаңаталап», «Жаңа тұрмыс», «Еңбекші» серіктестіктері кейін 1937-38 жылдары шағын [[колхоз]]дарға айналып, 1956 жылға дейін жұмыс істеді.<br /> 1956 жылы аталған шағын колхоздар бірігіп, «Жаңа жол» және «Еңбекші» колхоздары болып іріленген. Кейін 1962 жылы «Жаңажол», «Еңбекші», «Красный Каспий» [[ұжымшар]]лары біріктіріліп Калинин атындағы кеңшар құрылды. Бұл күндері округте 49 шаруа қожалығы жұмыс жасайды, 67 жеке кәсіпкер тіркелген.<ref>Киелі мекен, қасиетті өлке -Құрманғазы. Ағатай баспасы, Атырау-1920 ж. ISBN 978-601-7861-86-5</ref> == Инфрақұрылымы == Округте Н.С.Манаев атындағы [[орта мектеп]], «Өнерпаз» мәдениет үйі, дәрігерлік [[амбулатория]], музыка мектебі филиалы, «Балдырған» балалар бақшасы, «Ақбота» тойханасы, супермаркет, бірнеше дүкендер, т.б қызмет көрсету орталықтары бар. Округ ауылдары түгел газбен, ауыз су құбырымен қамтылған. == Орлы ауылдық округі бойынша жер, су атаулары == '''Дондуков''' — [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылының Батысында 10 шақырым жерде, Орлы округіне қарасты бұрын мекен болған төбе. Шарон өзенінің тарамдары жанай өтеді. Сол өңірде кезінде ең биік қарауыл төбе болған. Дондуков деген княздің есімі. [[Кеңес үкіметі]]н орнату кезінде қызылдар мен ақтардың әскерлері биіктікті иемдену үшін көп шығынға ұшырап шайқасқан орын. Кейін елді мекеннің тұрғындары қоныс аударып жан-жаққа тараған. '''Ағаш үй''' — Шарон өзенінің Болды саласының жағасында, [[Орлы]] ауылынан 3 шақырым, аудан орталығынан 8 шақырымдай қашықтықта орналасқан мекен аты. XIX ғасырда Шарафуддин қажының алғаш мешіті болған. Қазан төңкерісінен кейін жергілікті халық жиналып, мектепке арнап саман тастан төбесін шатырлап үй тұрғызған. Оны ағаш үй деген, сол атау иеленіп меншіктелген. Өзен жағасы балық аулауға ыңғайлы, алғашқы балықшылар серікгігі құрылған. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ел ыдырап тараған. Бұрынғы үлкен ауылдың орнына мал шаруасымен айналысқан 2-3 жанұя мекендеген. '''Көлденең''' — Орлы ауылының оңтүстік батысында 3 км жерде орналасқан төбе. Ұзындығы 1,5 км-ге шығыстан батысқа ұзынына созылған. Төбе көлденең ұзыннан орналасуына қарап, қима жолдары жолдарға көлденең жатқандықтан аталған. '''Сазды''' — Аудан орталығының солтүстігінде 60 шақырым жерде, Ганюшкино - Азғыр тас жолының бойында орналасқан. Жер қыртысы сазды болғандықтан Сазды деп атанған. '''Суық төбе''' — Орлы ауылының солтүстік шығысында 5 шақырым жерде, өзен жағасында орналасқан. Маңында төбеге пана болатын өскен ағаш, не қырат жоқ, жалаңаш төбе. Мал мен жанға пана болатын, суықтан арашалайтын қорғанышы болмағандықтаң, ызғарлы желдің өті болғандықтан Суықтөбе атанған. '''Шестой''' — аудан орталығы [[Құрманғазы (Құрманғазы ауданы)|Құрманғазы]] ауылынан оңтүстік шығысында 15 шақырым жерде орналасқан. Балықшылардың аулаған балықтарын қабылдайтын [[батаға]]лар болды. №6 батаға осы жағада орналасқандықтан Шестой деп ауылды атаған. '''Орлы''' — Құрманғазы ауылының батыс жағында 5 шақырым жерде Атырау - Астрахан тас жолы бойында орналасқан. Бұрын құрғақ, қоға өскен үлкен көл. Тұрғындар көл ортасындағы аралшықтардан мал азығын дайындаған. Мал жеп кетпеуі үшін дайындаған пішендерінің айналасын орлаған. Соғай сай Орлы аталып кеткен. == Округтегі тарихи және мәдени ескерткіштер == * Ұлы Отан соғысында қаза тапқан жерлестерге қойылған обелискі * Қ.Құрманғалиев тұрған үйдегі мемориалдық тақта * Д.Серікбайқызына жұмыс орны балабақша қабырғасына орнатылған мемориалдық тақта<ref>Құрманғазы ауданы. Шежіре. - Алматы: "Арыс" баспасы, 2008. ISBN 9965-17-535-7</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{kz-geo-stub}} {{Құрманғазы ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Құрманғазы ауданы ауылдық округтері]] 9rb02dm89ybabtydup600mjotttdd0j 0 557178 3056603 2975364 2022-08-01T21:51:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Сайт |атауы = SoundCloud |логотипі = |URL = [http://soundcloud.com/ soundcloud.com] |скриншоты = |скриншот ені = 220px |тақырыбы = SoundCloud басты беті |саудалық = иә |түрі = музыка |тіркелу = қатысу үшін керек |тілдері = [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] |кірушілер саны = |орналасқан жері = {{Мемлекет туы|Германия}} [[Берлин]] |иесі = нем. Alexander Ljung нем. Eric Wahlforss |авторы =Alexander Ljung Eric Wahlforss |ашылды = [[Қазан|қазан айы]] [[2008]] жыл |жабылды = |қазіргі статусы = жұмыс істеп тұр |айналымы = |таза табысы = |телефоны = }} '''SoundCloud''' ({{lang-en|sound cloud}} — дыбысты бұлт) — ресми түрде жарияланған музыкалық информацияны кеңейтуге арналған онлайн-платформа және сайт<ref name="magazinereal">[http://www.magazinereal.ru/content/articles/soundcloud SoundCloud] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120629090444/http://www.magazinereal.ru/content/articles/soundcloud |date=2012-06-29 }}</ref><ref name="TechCrunch_01"><span class="citation" contenteditable="false">''Mike Butcher.''&#x20;</span></ref><ref name="new.kv.by">[http://new.kv.by/content/soundcloud-oblachnyi-sklad-audiofailov SoundCloud: «облачный» склад аудиофайлов]</ref>. == Тарихы == SoundCloud жобасымен жұмыс [[2006 жыл]]ы [[Стокгольм]]де басталды, бірақ компания оны тек [[2007 жыл]]ы [[Берлин]]де тіркеді<ref name="magazinereal"/>. SoundCloud компаниясын құрушылар: дыбысорежиссёрі Алекс Льюнг ({{Lang-de|Alex Ljung}}) және музыкант Эрик Вальфорс ({{Lang-de|Eric Wahlforss}})<ref name="magazinereal"/>. Жобаның сайты ресми түрде [[2008 жыл]]ы қазан айында шықты<ref name="magazinereal"/>. Бір екі айдан кейін жоба алда келе жатқан әрі музыкат пен табынушылар арасында қарым қатынасқа түсетін музыкалық платформа - [[MySpace]] компаниясымен жарысқа түсті<ref name="Wired_01"><span class="citation" contenteditable="false">''Eliot Van Buskirk.''&#x20;</span></ref> Эксперттердің ойынша алғашқыдағы осындай талпыныс көптеген лейблдер мен танымал музыканттарды қызықтыра түсті<ref name="magazinereal"/>. Алғашқыда, музыканттар өзара тректерді бөлісетін сайт құру мақсатталған, алайда кейінірек жоба музыканы дистрибтауға арналған бағалы каналға айналды<ref name="magazinereal"/><ref name="Wired_01"/>. [[2009 жыл]]дың [[сәуір]] айында SoundCloud компаниясы Doughty Hanson & Co қорынан 2,5 млн еврога еншілес қаржыландыру алды<ref name="magazinereal"/><ref name="TechCrunch_01"/>.  [[2010 жыл]]дың [[мамыр]] айында SoundCloud миллион жазылушылары жайлы жариялады<ref name="TechCrunch_01"/>. [[2011 жыл]]ы [[қаңтар]]да Union Square Ventures және Index Ventures компаниялары 10 млн АҚШ долларымен қаржыландыратыны жайлы ресми түрде жарияланды.<ref name="magazinereal"/><ref>[http://geeker.ru/soundcloud-poluchit-finansirovanie-ot-index-i-union-square/ SoundCloud получит финансирование от Index и Union Square]</ref>. [[2011 жыл]]ы [[15 маусым]]да SoundCloud  5 млн жазылушының тіркелгені жайлы және  Эштон Кутчер мен Гай Осериге тиесілі A-Grade Fund жағынан инвестиция жайлы мәлімдеді <ref><span class="citation" contenteditable="false">''Юрий Ильин.''&#x20;[http://www.zvuki.ru/R/P/27117/ Удвоение ВВП].&#x20; Звуки.ру&#x20;(24&nbsp;января 2012).&#x20;Тексерілген 24 января 2012.&#x20;.</span><span class="citation" contenteditable="false"></span></ref>. == Мүмкіндіктер == SoundCloud сайтының негізгі ерекшелігі әрбір жазбаны ерекше [[URL]] коды арқылы басқа танымал желілерге (мысалы [[Twitter]], [[Facebook]]) орнату болып саналады), ал MySpace сайты тек өзіндік сайтта ғана тыңдауды құптайды<ref>[http://ruformator.ru/news/article0529E/default.asp SoundCloud — универсальная сеть для музыкантов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110302100818/http://www.ruformator.ru/news/article0529E/default.asp |date=2011-03-02 }}</ref>. Сондай ақ SoundCloud қосымша виджеттермен де танымал, оларды пайдаланулышар сайтында немесе блогында қолдана алады.<ref name="Wired_01"/>. SoundCloud APIға басқа программалар арқылы өлеңді жегуді дәне сақтауға тыйым салмайды.<ref name="Wired_01"/>. Осы арқылы программа [[iOS]], [[Android]] және [[Windows Phone]] арасында танымалдылыққа ие болды. SoundCloud арқылы музыканың кез келген мезетіне комментарии жазуға болады<ref name="new.kv.by"/>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әлеуметтік желілер]] [[Санат:Германия компаниялары]] [[Санат:Сайттар]] [[Санат:Компаниялар тізімі]] fvfhkfzhqhye2o46wiqma8usph7b3mc 0 557377 3056440 3045305 2022-08-01T15:55:02Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Елді мекендер:''' * [[Қызылүй (Атырау облысы)|Қызылүй]] — [[Атырау облысы]] [[Исатай ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қызылүй (Жангелдин ауылдық округі)|Қызылүй]] — [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]], [[Жангелдин ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Жангелдин ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қызылүй (Мұқан Иманжанов ауылдық округі)|Қызылүй]] — [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]], [[Мұқан Иманжанов ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. '''Көл:''' * [[Қызылүй (көл)|Қызылүй]] — [[Қостанай облысы]]ндағы көл. {{айрық}} dzfm1knwquz71f63yjrpum9g8f4cesh 0 558850 3056400 3048037 2022-08-01T15:23:18Z Kasymov 10777 Kasymov [[Алғабас (Көксу ауданы)]] бетін [[Алғабас (Жетісу облысы)]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{мағына|Алғабас}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 40|lat_sec = 27 |lon_deg =78|lon_min = 06|lon_sec =18 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Жетісу облысы |кестедегі облыс = Жетісу облысы{{!}}Жетісу |ауданы = Көксу ауданы |кестедегі аудан = Көксу ауданы{{!}}Көксу |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы){{!}}Алғабас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1380 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алғабас''' — [[Жетісу облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы ауыл, [[Алғабас ауылдық округі (Көксу ауданы)|Алғабас ауылдық округі]]нің орталығы. КАТО коды — 194835100. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1489 адам (760 ер адам және 729 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1380 адамды (696 ер адам және 684 әйел адам) құрады.<ref name="source12">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көксу ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көксу ауданы елді мекендері]] dc33uhr506veksl6lamk0mj8ds1560u 0 559100 3056393 2864830 2022-08-01T15:15:35Z Kasymov 10777 Kasymov [[Ақтүбек (Нұра ауданы)]] бетін [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақтүбек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =13|lat_sec = 16 |lon_deg =69|lon_min = 28|lon_sec = 20 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Нұра ауданы |кестедегі аудан = Нұра ауданы{{!}}Нұра |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құланөтпес ауылдық округі{{!}}Құланөтпес |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =110 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақтүбек}} '''Ақтүбек''' — [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]], [[Құланөтпес ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] кентінен батысқа қарай 147 км-дей жерде. == Халқы == Жергілікті тұрғындар саны [[1999 жыл]]ы 350 адам (189 ер адам және 161 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 110 адамды (53 ер адам және 57 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Нұра ауданы елді мекендері}} [[Санат:Нұра ауданы елді мекендері]] 4wt0d51zil6sdgv3qwtpzm0ck99r2l4 0 559490 3056641 2985467 2022-08-02T02:44:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki Бұл мақалада берілген [[Аляска]] штатының қалалары, халық санының кемуі бойынша реттеліп түзілген, сонымен қатар Аляска штатының заңы қала деп жіктейтін елді мекендердің барлығы қамтылған. Қала муниципальдық басқару жүйелерінің бірі (екіншісі — біріккен боро, округ тәріздес). Кестеге 148 қала енгізілген, оның ішінде 4 жүйеленген сити-боро, 11 дербес өзіндік басқармасы бар қалалар, бірінші таптық 19 қала және екінші таптық 114 [[қала]]. {| class="wikitable sortable" style="font-size: 95%; margin-bottom: 10px;" !Орын<br> (2010) !Атауы<br> <small>(қазақша</small><small>)</small> !Атауы<br> <small>(ағылшынша</small><small>)</small> !Тап ! Боро немесе<br> ЗПН !Халық саны<br> (2010) !Халық саны<br> (2000) ! Координаттары !Биіктігі ! FIPS ! GNIS&nbsp;ID |- ! 001 | Анкоридж | ''Anchorage'' | Unified Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"><span class="citation" contenteditable="false">[http://www.commerce.state.ak.us/dca/osa/pub/11Taxable.pdf Alaska Taxable 2011: Municipal Taxation - Rates and Policies]&#x20;([[Portable Document Format|PDF]]).&#x20; </span></ref><ref name="AK-DCED-HB"><span class="citation" contenteditable="false">[ftp://ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/Muni_Anchorage.pdf Municipality of Anchorage] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200526071717/http://ftp//ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/Muni_Anchorage.pdf/ |date=2020-05-26 }}&#x20;([[Portable Document Format|PDF]]).&#x20; </span></ref> | Анкоридж | align="right" | 291,826 | align="right" | 260,283 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_13_05_N_149_54_01_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1398242&title=%23001+Anchorage <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°13′05″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°54′01″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.21806°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.90028°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.21806; -149.90028</span> (<span class="fn org">#001 Anchorage</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.21806,-149.90028&q=61.21806,-149.90028&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.21806&mlon=-149.90028&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 31 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203000.html 02-03000] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120905020052/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203000.html |date=2012-09-05 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1416061 1416061]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1398242 1398242]<span></span> |- ! 002 | Фэрбанкс | ''Fairbanks'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/><ref name="AK-DCED-HC"><span class="citation" contenteditable="false">[ftp://ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters Home Rule - Cities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200526071718/http://ftp//ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters/ |date=2020-05-26 }}&#x20;([[File Transfer Protocol|FTP]]).&#x20; </span></ref> | Фэрбанкс-Норт-Стар | align="right" | 31,535 | align="right" | 30,224 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_50_07_N_147_39_12_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419385&title=%23002+Fairbanks+%28Fairbanks+North+Star%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°50′07″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">147°39′12″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.83528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 147.65333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.83528; -147.65333</span> (<span class="fn org">#002 Fairbanks (Fairbanks North Star)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.83528,-147.65333&q=64.83528,-147.65333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.83528&mlon=-147.65333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 137 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0224230.html 02-24230] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150905070331/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0224230.html |date=2015-09-05 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419385 2419385]<span></span> |- ! 003 | Джуно | ''Juneau'' | Unified Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/><ref><span class="citation" contenteditable="false">[ftp://ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/City_Boro_Juneau.pdf City-Borough Juneau] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200526071718/http://ftp//ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/City_Boro_Juneau.pdf/ |date=2020-05-26 }}&#x20;([[Portable Document Format|PDF]]).&#x20; </span></ref> | Джуно | align="right" | 31,275 | align="right" | 30,711 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_18_07_N_134_25_11_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1404263&title=%23003+Juneau <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°18′07″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">134°25′11″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.30194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 134.41972°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.30194; -134.41972</span> (<span class="fn org">#003 Juneau</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.30194,-134.41972&q=58.30194,-134.41972&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.30194&mlon=-134.41972&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 17 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0236400.html 02-36400]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120610191115/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0236400.html |date=2012-06-10 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419344 2419344]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1404263 1404263]<span></span> |- ! 004 | Ситка | ''Sitka'' | Unified Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/><ref><span class="citation" contenteditable="false">[ftp://ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/City_Borough_Sitka.pdf City-Borough Sitka] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200526071719/http://ftp//ftp.dcbd.dced.state.ak.us/DCBD/Municipal_charters/Charters%20-%20Home%20Rule/Borough/City_Borough_Sitka.pdf/ |date=2020-05-26 }}&#x20;([[Portable Document Format|PDF]]).&#x20; </span></ref> | Ситка | align="right" | 8,881 | align="right" | 8,835 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_10_50_N_135_18_31_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419345&title=%23004+Sitka <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°10′50″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°18′31″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.18056°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.30861°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.18056; -135.30861</span> (<span class="fn org">#004 Sitka</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.18056,-135.30861&q=57.18056,-135.30861&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.18056&mlon=-135.30861&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 217 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0270540.html 02-70540]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303153601/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0270540.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419345 2419345]<span></span> |- ! 005 | Кетчикан | ''Ketchikan'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Кетчикан-Гейтуэй | align="right" | 8,050 | align="right" | 7,922 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_20_32_N_131_38_46_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1423039&title=%23005+Ketchikan+%28Ketchikan+Gateway%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°20′32″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">131°38′46″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.34222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 131.64611°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.34222; -131.64611</span> (<span class="fn org">#005 Ketchikan (Ketchikan Gateway)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.34222,-131.64611&q=55.34222,-131.64611&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.34222&mlon=-131.64611&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 6 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0238970.html 02-38970]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303153556/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0238970.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419408 2419408]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1423039 1423039]<span></span> |- ! 006 | Уасилла | ''Wasilla'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Матануска-Суситна | align="right" | 7,831 | align="right" | 5,469 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_34_37_N_149_27_57_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418871&title=%23006+Wasilla+%28Mantanuska-Susitna%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°34′37″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°27′57″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.57694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.46583°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.57694; -149.46583</span> (<span class="fn org">#006 Wasilla (Mantanuska-Susitna)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.57694,-149.46583&q=61.57694,-149.46583&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.57694&mlon=-149.46583&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 97 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0283080.html 02-83080]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303153611/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0283080.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418871 2418871]<span></span> |- ! 007 | Кенай | ''Kenai'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Кенай | align="right" | 7,100 | align="right" | 6,942 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_33_40_N_151_12_28_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419407&title=%23007+Kenai+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°33′40″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°12′28″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.56111°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.20778°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.56111; -151.20778</span> (<span class="fn org">#007 Kenai (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.56111,-151.20778&q=60.56111,-151.20778&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.56111&mlon=-151.20778&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 27 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0238420.html 02-38420]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303153551/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0238420.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419407 2419407]<span></span> |- ! 008 | Кадьяк | ''Kodiak'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 6,130 | align="right" | 6,334 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_47_28_N_152_24_21_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419414&title=%23008+Kodiak+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°47′28″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">152°24′21″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.79111°&nbsp;с.&nbsp;ш. 152.40583°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.79111; -152.40583</span> (<span class="fn org">#008 Kodiak (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.79111,-152.40583&q=57.79111,-152.40583&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.79111&mlon=-152.40583&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 18 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0240950.html 02-40950]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120616064130/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0240950.html |date=2012-06-16 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419414 2419414]<span></span> |- ! 009 | Бетел | ''Bethel'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 6,080 | align="right" | 5,471 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_47_26_N_161_47_34_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419362&title=%23009+Bethel+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°47′26″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°47′34″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.79056°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.79278°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.79056; -161.79278</span> (<span class="fn org">#009 Bethel (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.79056,-161.79278&q=60.79056,-161.79278&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.79056&mlon=-161.79278&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 5 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0206520.html 02-06520]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303153536/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0206520.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419362 2419362]<span></span> |- ! 010 | Палмер | ''Palmer'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Матануска-Суситна | align="right" | 5,937 | align="right" | 4,533 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_35_51_N_149_06_53_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419445&title=%23010+Palmer+%28Matanuska-Susitna%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°35′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°06′53″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.59750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.11472°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.59750; -149.11472</span> (<span class="fn org">#010 Palmer (Matanuska-Susitna)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.59750,-149.11472&q=61.59750,-149.11472&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.59750&mlon=-149.11472&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 72 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0258660.html 02-58660]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303151326/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0258660.html |date=2012-03-03 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419445 2419445]<span></span> |- ! 011 | Хомер | ''Homer'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кенай | align="right" | 5,003 | align="right" | 3,946 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_38_33_N_151_30_52_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419395&title=%23011+Homer+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°38′33″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°30′52″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.64250°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.51444°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.64250; -151.51444</span> (<span class="fn org">#011 Homer (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.64250,-151.51444&q=59.64250,-151.51444&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.64250&mlon=-151.51444&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 6 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233140.html 02-33140] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150905210509/http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233140.html |date=2015-09-05 }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419395 2419395]<span></span> |- ! 012 | Уналашка | ''Unalaska'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-BBG"><span class="citation" contenteditable="false">[http://www.commerce.state.ak.us/dca/lbc/pubs/Bkg_Boro_Govt.pdf Background on Boroughs in Alaska]&#x20;([[Portable Document Format|PDF]]).&#x20; </span></ref> | Западные Алеутские острова | align="right" | 4,376 | align="right" | 4,283 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=53_52_25_N_166_32_12_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1419424&title=%23012+Unalaska+%28Aleutians+West+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">53°52′25″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°32′12″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">53.87361°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.53667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">53.87361; -166.53667</span> (<span class="fn org">#012 Unalaska (Aleutians West CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=53.87361,-166.53667&q=53.87361,-166.53667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=53.87361&mlon=-166.53667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0280770.html 02-80770]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418866 2418866]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1419424 1419424]<span></span> |- ! 013 | Барроу | ''Barrow'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 4,212 | align="right" | 4,581 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=71_16_22_N_156_45_28_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419361&title=%23013+Barrow+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">71°16′22″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">156°45′28″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">71.27278°&nbsp;с.&nbsp;ш. 156.75778°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">71.27278; -156.75778</span> (<span class="fn org">#013 Barrow (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=71.27278,-156.75778&q=71.27278,-156.75778&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=71.27278&mlon=-156.75778&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0205200.html 02-05200]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419361 2419361]<span></span> |- ! 014 | Солдотна | ''Soldotna'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кенай | align="right" | 4,163 | align="right" | 3,759 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_29_11_N_151_04_03_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418857&title=%23014+Soldotna+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°29′11″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°04′03″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.48639°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.06750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.48639; -151.06750</span> (<span class="fn org">#014 Soldotna (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.48639,-151.06750&q=60.48639,-151.06750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.48639&mlon=-151.06750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 30 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0271640.html 02-71640]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418857 2418857]<span></span> |- ! 015 | Валдиз | ''Valdez'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Валдиз—Кордова | align="right" | 3,976 | align="right" | 4,036 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_07_51_N_146_20_54_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1412465&title=%23015+Valdez+%28Valdez-Cordova+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°07′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">146°20′54″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.13083°&nbsp;с.&nbsp;ш. 146.34833°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.13083; -146.34833</span> (<span class="fn org">#015 Valdez (Valdez-Cordova CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.13083,-146.34833&q=61.13083,-146.34833&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.13083&mlon=-146.34833&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 20 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0282200.html 02-82200]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418868 2418868]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1412465 1412465]<span></span> |- ! 016 | Ном | ''Nome'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-BBG"/> | Ном | align="right" | 3,598 | align="right" | 3,505 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_30_25_N_165_24_50_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419435&title=%23016+Nome+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°30′25″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">165°24′50″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.50694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 165.41389°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.50694; -165.41389</span> (<span class="fn org">#016 Nome (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.50694,-165.41389&q=64.50694,-165.41389&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.50694&mlon=-165.41389&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0254920.html 02-54920]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419435 2419435]<span></span> |- ! 017 | Коцебу | ''Kotzebue'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 3,201 | align="right" | 3,082 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_52_17_N_162_31_24_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419416&title=%23017+Kotzebue+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°52′17″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°31′24″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.87139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.52333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.87139; -162.52333</span> (<span class="fn org">#017 Kotzebue (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.87139,-162.52333&q=66.87139,-162.52333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.87139&mlon=-162.52333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 26 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0241830.html 02-41830]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419416 2419416]<span></span> |- ! 018 | Питерсберг | ''Petersburg'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/><ref name="AK-DCED-HC"/> | Петерсбург | align="right" | 2,948 | align="right" | 3,224 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_48_41_N_132_57_04_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1424228&title=%23018+Petersburg+%28Petersburg+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°48′41″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°57′04″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.81139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.95111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.81139; -132.95111</span> (<span class="fn org">#018 Petersburg (Petersburg CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.81139,-132.95111&q=56.81139,-132.95111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.81139&mlon=-132.95111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0260310.html 02-60310]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419447 2419447]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1424228 1424228]<span></span> |- ! 019 | Сьюард | ''Seward'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/><ref name="AK-DCED-HC"/> | Кенай | align="right" | 2,693 | align="right" | 2,830 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_06_15_N_149_26_32_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1414598&title=%23019+Seward+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°06′15″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°26′32″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.10417°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.44222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.10417; -149.44222</span> (<span class="fn org">#019 Seward (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.10417,-149.44222&q=60.10417,-149.44222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.10417&mlon=-149.44222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 27 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0268560.html 02-68560]{{Deadlink|date=February 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419468 2419468]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1414598 1414598]<span></span> |- ! 020 | Врангель | ''Wrangell'' | Unified Home Rule<ref><span class="citation" contenteditable="false">[http://dcra.commerce.alaska.gov/DCBD/municipal%20Certificates/Boroughs/Wrangell_Borough.pdf Certificate of Incorporation of the City and Borough of Wrangell] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100615143831/http://dcra.commerce.alaska.gov/DCBD/Municipal%20Certificates/Boroughs/Wrangell_Borough.pdf |date=2010-06-15 }}&#x20;(PDF).&#x20; </span></ref> | Врангель | align="right" | 2,369 | align="right" | 2,308 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_28_15_N_132_22_36_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1415843&title=%23020+Wrangell <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°28′15″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°22′36″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.47083°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.37667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.47083; -132.37667</span> (<span class="fn org">#020 Wrangell</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.47083,-132.37667&q=56.47083,-132.37667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.47083&mlon=-132.37667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 21 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0286380.html 02-86380]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418874 2418874]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1415843 1415843]<span></span> |- ! 021 | Диллингхем | ''Dillingham'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-BBG"/> | Диллингхем | align="right" | 2,329 | align="right" | 2,466 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_03_18_N_158_32_15_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419377&title=%23021+Dillingham+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°03′18″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°32′15″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.05500°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.53750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.05500; -158.53750</span> (<span class="fn org">#021 Dillingham (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.05500,-158.53750&q=59.05500,-158.53750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.05500&mlon=-158.53750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 27 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0218950.html 02-18950]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419377 2419377]<span></span> |- ! 022 | Кордова | ''Cordova'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/> | Валдиз—Кордова | align="right" | 2,239 | align="right" | 2,454 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_32_25_N_145_38_06_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419373&title=%23022+Cordova+%28Valdez-Cordova+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°32′25″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">145°38′06″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.54028°&nbsp;с.&nbsp;ш. 145.63500°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.54028; -145.63500</span> (<span class="fn org">#022 Cordova (Valdez-Cordova CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.54028,-145.63500&q=60.54028,-145.63500&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.54028&mlon=-145.63500&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 8 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0217410.html 02-17410]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419373 2419373]<span></span> |- ! 023 | Норт-Поул | ''North Pole'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-2011"/> | Фэрбанкс-Норт-Стар | align="right" | 2,117 | align="right" | 1,570 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_45_12_N_147_21_40_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419438&title=%23023+North+Pole+%28Fairbanks+North+Star%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°45′12″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">147°21′40″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.75333°&nbsp;с.&nbsp;ш. 147.36111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.75333; -147.36111</span> (<span class="fn org">#023 North Pole (Fairbanks North Star)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.75333,-147.36111&q=64.75333,-147.36111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.75333&mlon=-147.36111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 147 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0255910.html 02-55910]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419438 2419438]<span></span> |- ! 024 | Хьюстон | ''Houston'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Матануска-Суситна | align="right" | 1,912 | align="right" | 1,202 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_37_06_N_149_47_33_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419398&title=%23024+Houston+%28Mantanuska-Susitna%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°37′06″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°47′33″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.61833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.79250°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.61833; -149.79250</span> (<span class="fn org">#024 Houston (Mantanuska-Susitna)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.61833,-149.79250&q=61.61833,-149.79250&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.61833&mlon=-149.79250&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 83 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233800.html 02-33800]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419398 2419398]<span></span> |- ! N/A | Хейнс | ''Haines'' | ''(бұрынғы&nbsp;сити)'' | Хейнс | align="right" | 1,713 | align="right" | 1,811 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_13_43_N_135_26_39_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1422400&title=Haines+%28Haines%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°13′43″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°26′39″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.22861°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.44417°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.22861; -135.44417</span> (<span class="fn org">Haines (Haines)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.22861,-135.44417&q=59.22861,-135.44417&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.22861&mlon=-135.44417&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 25 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0231050.html 02-31050]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1419970 1419970]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1422400 1422400]<span></span> |- ! 025 | Крейг | ''Craig'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 1,201 | align="right" | 1,397 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_28_35_N_133_08_54_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1421260&title=%23025+Craig+%28Prince+of+Wales-Hyder+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°28′35″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">133°08′54″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.47639°&nbsp;с.&nbsp;ш. 133.14833°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.47639; -133.14833</span> (<span class="fn org">#025 Craig (Prince of Wales-Hyder CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.47639,-133.14833&q=55.47639,-133.14833&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.47639&mlon=-133.14833&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 13 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0217740.html 02-17740]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419374 2419374]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1421260 1421260]<span></span> |- ! 026 | Хупер-Бей | ''Hooper Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 1,093 | align="right" | 1,014 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_31_39_N_166_06_41_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419397&title=%23026+Hooper+Bay+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°31′39″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°06′41″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.52750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.11139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.52750; -166.11139</span> (<span class="fn org">#026 Hooper Bay (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.52750,-166.11139&q=61.52750,-166.11139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.52750&mlon=-166.11139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 8 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233470.html 02-33470]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419397 2419397]<span></span> |- ! 027 | Акутан | ''Akutan'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Восточные Алеутские острова | align="right" | 1,027 | align="right" | 713 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=54_08_08_N_165_46_23_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1418123&title=%23027+Akutan+%28Aleutians+East%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">54°08′08″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">165°46′23″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">54.13556°&nbsp;с.&nbsp;ш. 165.77306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">54.13556; -165.77306</span> (<span class="fn org">#027 Akutan (Aleutians East)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=54.13556,-165.77306&q=54.13556,-165.77306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=54.13556&mlon=-165.77306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 51 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0201090.html 02-01090]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419349 2419349]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1418123 1418123]<span></span> |- ! 028 | Санд-Пойнт | ''Sand Point'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Восточные Алеутские острова | align="right" | 976 | align="right" | 952 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_19_01_N_160_30_35_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419462&title=%23028+Sand+Point+%28Aleutians+East%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°19′01″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°30′35″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.31694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.50972°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.31694; -160.50972</span> (<span class="fn org">#028 Sand Point (Aleutians East)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.31694,-160.50972&q=55.31694,-160.50972&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.31694&mlon=-160.50972&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 47 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0267020.html 02-67020]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419462 2419462]<span></span> |- ! 029 | Делта-Джанкшен | ''Delta Junction'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Саутист-Фэрбанкс | align="right" | 958 | align="right" | 840 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_03_37_N_145_41_37_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419376&title=%23029+Delta+Junction+%28Southeast+Fairbanks+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°03′37″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">145°41′37″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.06028°&nbsp;с.&nbsp;ш. 145.69361°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.06028; -145.69361</span> (<span class="fn org">#029 Delta Junction (Southeast Fairbanks CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.06028,-145.69361&q=64.06028,-145.69361&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.06028&mlon=-145.69361&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 380 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0218620.html 02-18620]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419376 2419376]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 030 | Кинг-Коув | ''King Cove'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Восточные Алеутские острова | align="right" | 938 | align="right" | 792 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_05_15_N_162_18_08_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419410&title=%23030+King+Cove+%28Aleutians+East%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°05′15″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°18′08″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.08750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.30222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.08750; -162.30222</span> (<span class="fn org">#030 King Cove (Aleutians East)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.08750,-162.30222&q=55.08750,-162.30222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.08750&mlon=-162.30222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 39 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0239410.html 02-39410]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419410 2419410]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 030 | Чевак | ''Chevak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 938 | align="right" | 765 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_31_45_N_165_35_26_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419367&title=%23030+Chevak+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°31′45″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">165°35′26″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.52917°&nbsp;с.&nbsp;ш. 165.59056°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.52917; -165.59056</span> (<span class="fn org">#030 Chevak (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.52917,-165.59056&q=61.52917,-165.59056&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.52917&mlon=-165.59056&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 14 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0213230.html 02-13230]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419367 2419367]<span></span> |- ! N/A | Скагуэй | ''Skagway'' | ''(бұрынғы&nbsp;сити)'' | Скагуэй | align="right" | 920 | align="right" | 862 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_27_30_N_135_18_50_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1414754&title=Skagway <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°27′30″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°18′50″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.45833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.31389°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.45833; -135.31389</span> (<span class="fn org">Skagway</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.45833,-135.31389&q=59.45833,-135.31389&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.45833&mlon=-135.31389&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 9 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0270760.html 02-70760]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2339479 2339479]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1414754 1414754]<span></span> |- ! 032 | Селавик | ''Selawik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 829 | align="right" | 772 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_35_54_N_160_00_24_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419466&title=%23032+Selawik+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°35′54″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°00′24″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.59833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.00667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.59833; -160.00667</span> (<span class="fn org">#032 Selawik (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.59833,-160.00667&q=66.59833,-160.00667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.59833&mlon=-160.00667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0268230.html 02-68230]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419466 2419466]<span></span> |- ! 033 | Тогиак | ''Togiak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 817 | align="right" | 809 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_03_43_N_160_22_35_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1411039&title=%23033+Togiak+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°03′43″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°22′35″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.06194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.37639°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.06194; -160.37639</span> (<span class="fn org">#033 Togiak (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.06194,-160.37639&q=59.06194,-160.37639&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.06194&mlon=-160.37639&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 1 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0277690.html 02-77690]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418863 2418863]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1411039 1411039]<span></span> |- ! 034 | Маунтин-Виллидж | ''Mountain Village'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 813 | align="right" | 755 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_05_40_N_163_42_55_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419427&title=%23034+Mountain+Village+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°05′40″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°42′55″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.09444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.71528°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.09444; -163.71528</span> (<span class="fn org">#034 Mountain Village (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.09444,-163.71528&q=62.09444,-163.71528&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.09444&mlon=-163.71528&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 32 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0251180.html 02-51180]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419427 2419427]<span></span> |- ! 035 | Эммонак | ''Emmonak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 762 | align="right" | 767 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_46_47_N_164_32_06_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419384&title=%23035+Emmonak+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°46′47″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°32′06″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.77972°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.53500°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.77972; -164.53500</span> (<span class="fn org">#035 Emmonak (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.77972,-164.53500&q=62.77972,-164.53500&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.77972&mlon=-164.53500&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 2 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0222910.html 02-22910]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419384 2419384]<span></span> |- ! 036 | Хуна | ''Hoonah'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Хуна-Ангун | align="right" | 760 | align="right" | 860 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_06_36_N_135_26_37_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1403488&title=%23036+Hoonah+%28Hoonah-Angoon+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°06′36″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°26′37″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.11000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.44361°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.11000; -135.44361</span> (<span class="fn org">#036 Hoonah (Hoonah-Angoon CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.11000,-135.44361&q=58.11000,-135.44361&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.11000&mlon=-135.44361&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 23 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233360.html 02-33360]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419396 2419396]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1403488 1403488]<span></span> |- ! 037 | Клауок | ''Klawock'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 755 | align="right" | 854 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_33_19_N_133_05_12_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419412&title=%23037+Klawock+%28Prince+of+Wales-Hyder+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°33′19″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">133°05′12″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.55528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 133.08667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.55528; -133.08667</span> (<span class="fn org">#037 Klawock (Prince of Wales-Hyder CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.55528,-133.08667&q=55.55528,-133.08667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.55528&mlon=-133.08667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 20 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0240400.html 02-40400]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419412 2419412]<span></span> |- ! 038 | Куитлук | ''Kwethluk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 721 | align="right" | 713 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_47_51_N_161_24_45_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419420&title=%23038+Kwethluk+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°47′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°24′45″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.79750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.41250°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.79750; -161.41250</span> (<span class="fn org">#038 Kwethluk (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.79750,-161.41250&q=60.79750,-161.41250&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.79750&mlon=-161.41250&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0242380.html 02-42380]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419420 2419420]<span></span> |- ! 039 | Уналаклит | ''Unalakleet'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 688 | align="right" | 747 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_53_32_N_160_47_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418865&title=%23039+Unalakleet+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°53′32″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°47′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.89222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.79556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.89222; -160.79556</span> (<span class="fn org">#039 Unalakleet (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.89222,-160.79556&q=63.89222,-160.79556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.89222&mlon=-160.79556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0280660.html 02-80660]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418865 2418865]<span></span> |- ! 040 | Гамбелл | ''Gambell'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 681 | align="right" | 649 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_46_47_N_171_44_28_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1402463&title=%23040+Gambell+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°46′47″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">171°44′28″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.77972°&nbsp;с.&nbsp;ш. 171.74111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.77972; -171.74111</span> (<span class="fn org">#040 Gambell (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.77972,-171.74111&q=63.77972,-171.74111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.77972&mlon=-171.74111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 0 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0227640.html 02-27640]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419389 2419389]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1402463 1402463]<span></span> |- ! 041 | Алаканук | ''Alakanuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 677 | align="right" | 652 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_41_22_N_164_37_49_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419350&title=%23041+Alakanuk+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°41′22″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°37′49″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.68944°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.63028°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.68944; -164.63028</span> (<span class="fn org">#041 Alakanuk (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.68944,-164.63028&q=62.68944,-164.63028&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.68944&mlon=-164.63028&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 3 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0201200.html 02-01200]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419350 2419350]<span></span> |- ! 042 | Пойнт-Хоуп | ''Point Hope'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 674 | align="right" | 757 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=68_20_39_N_166_40_42_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419451&title=%23042+Point+Hope+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">68°20′39″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°40′42″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">68.34417°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.67833°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">68.34417; -166.67833</span> (<span class="fn org">#042 Point Hope (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=68.34417,-166.67833&q=68.34417,-166.67833&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=68.34417&mlon=-166.67833&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 1 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0261630.html 02-61630]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419451 2419451]<span></span> |- ! 043 | Савунга | ''Savoonga'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 671 | align="right" | 643 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_40_51_N_170_28_58_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419463&title=%23043+Savoonga+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°40′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">170°28′58″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.68083°&nbsp;с.&nbsp;ш. 170.48278°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.68083; -170.48278</span> (<span class="fn org">#043 Savoonga (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.68083,-170.48278&q=63.68083,-170.48278&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.68083&mlon=-170.48278&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 41 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0267460.html 02-67460]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419463 2419463]<span></span> |- ! 044 | Куинагак | ''Quinhagak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 669 | align="right" | 555 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_45_05_N_161_54_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419455&title=%23044+Quinhagak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°45′05″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°54′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.75139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.90194°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.75139; -161.90194</span> (<span class="fn org">#044 Quinhagak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.75139,-161.90194&q=59.75139,-161.90194&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.75139&mlon=-161.90194&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 6 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0264600.html 02-64600]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419455 2419455]<span></span> |- ! 045 | Нурвик | ''Noorvik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 668 | align="right" | 634 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_49_46_N_161_02_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419437&title=%23045+Noorvik+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°49′46″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°02′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.82944°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.03528°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.82944; -161.03528</span> (<span class="fn org">#045 Noorvik (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.82944,-161.03528&q=66.82944,-161.03528&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.82944&mlon=-161.03528&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 15 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0255140.html 02-55140]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419437 2419437]<span></span> |- ! N/A | Якутат | ''Yakutat'' | ''(бұрынғы&nbsp;сити)'' | Якутат | align="right" | 662 | align="right" | 680 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_32_49_N_139_43_38_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1415858&title=Yakutat <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°32′49″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">139°43′38″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.54694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 139.72722°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.54694; -139.72722</span> (<span class="fn org">Yakutat</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.54694,-139.72722&q=59.54694,-139.72722&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.54694&mlon=-139.72722&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 21 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0286490.html 02-86490]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1419986 1419986]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1415858 1415858]<span></span> |- ! 046 | Токсук-Бей | ''Toksook Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 590 | align="right" | 532 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_32_02_N_165_06_13_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1411060&title=%23046+Toksook+Bay+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°32′02″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">165°06′13″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.53389°&nbsp;с.&nbsp;ш. 165.10361°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.53389; -165.10361</span> (<span class="fn org">#046 Toksook Bay (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.53389,-165.10361&q=60.53389,-165.10361&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.53389&mlon=-165.10361&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 6 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0278240.html 02-78240]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418864 2418864]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1411060 1411060]<span></span> |- ! 047 | Форт-Юкон | ''Fort Yukon'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 583 | align="right" | 595 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_34_52_N_145_14_28_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419387&title=%23047+Fort+Yukon+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°34′52″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">145°14′28″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.58111°&nbsp;с.&nbsp;ш. 145.24111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.58111; -145.24111</span> (<span class="fn org">#047 Fort Yukon (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.58111,-145.24111&q=66.58111,-145.24111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.58111&mlon=-145.24111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 130 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0226760.html 02-26760]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419387 2419387]<span></span> |- ! 048 | Котлик | ''Kotlik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 577 | align="right" | 591 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_01_49_N_163_33_27_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419415&title=%23048+Kotlik+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°01′49″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°33′27″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.03028°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.55750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.03028; -163.55750</span> (<span class="fn org">#048 Kotlik (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.03028,-163.55750&q=63.03028,-163.55750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.03028&mlon=-163.55750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 1 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0241720.html 02-41720]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419415 2419415]<span></span> |- ! 049 | Пайлот-Стейшен | ''Pilot Station'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 568 | align="right" | 550 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_56_27_N_162_52_59_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419449&title=%23049+Pilot+Station+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°56′27″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°52′59″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.94083°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.88306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.94083; -162.88306</span> (<span class="fn org">#049 Pilot Station (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.94083,-162.88306&q=61.94083,-162.88306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.94083&mlon=-162.88306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 35 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0260750.html 02-60750]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419449 2419449]<span></span> |- ! 050 | Шишмарёв | ''Shishmaref'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 563 | align="right" | 562 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_14_25_N_166_06_42_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418855&title=%23050+Shishmaref+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°14′25″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°06′42″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.24028°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.11167°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.24028; -166.11167</span> (<span class="fn org">#050 Shishmaref (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.24028,-166.11167&q=66.24028,-166.11167&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.24028&mlon=-166.11167&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 6 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0269770.html 02-69770]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418855 2418855]<span></span> |- ! 051 | Кейк | ''Kake'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Петерсбург | align="right" | 557 | align="right" | 710 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_58_17_N_133_55_39_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419403&title=%23051+Kake+%28Petersburg+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°58′17″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">133°55′39″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.97139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 133.92750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.97139; -133.92750</span> (<span class="fn org">#051 Kake (Petersburg CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.97139,-133.92750&q=56.97139,-133.92750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.97139&mlon=-133.92750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 27 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0236770.html 02-36770]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419403 2419403]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 052 | Стеббинс | ''Stebbins'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 556 | align="right" | 547 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_28_04_N_162_15_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418858&title=%23052+Stebbins+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°28′04″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°15′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.46778°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.26222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.46778; -162.26222</span> (<span class="fn org">#052 Stebbins (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.46778,-162.26222&q=63.46778,-162.26222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.46778&mlon=-162.26222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 5 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0272960.html 02-72960]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418858 2418858]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 052 | Уэйнрайт | ''Wainwright'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 556 | align="right" | 546 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=70_38_54_N_160_00_33_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418869&title=%23052+Wainwright+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">70°38′54″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°00′33″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">70.64833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.00917°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">70.64833; -160.00917</span> (<span class="fn org">#052 Wainwright (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=70.64833,-160.00917&q=70.64833,-160.00917&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=70.64833&mlon=-160.00917&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 14 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0282750.html 02-82750]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418869 2418869]<span></span> |- ! 054 | Нью-Стуяхок | ''New Stuyahok'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 510 | align="right" | 471 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_28_33_N_157_16_15_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419431&title=%23054+New+Stuyahok+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°28′33″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°16′15″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.47583°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.27083°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.47583; -157.27083</span> (<span class="fn org">#054 New Stuyahok (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.47583,-157.27083&q=59.47583,-157.27083&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.47583&mlon=-157.27083&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 46 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0253710.html 02-53710]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419431 2419431]<span></span> |- ! 055 | Сент-Мэрис | ''St. Mary's'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 507 | align="right" | 500 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_04_14_N_163_16_26_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419459&title=%23055+St.+Mary%27s+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°04′14″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°16′26″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.07056°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.27389°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.07056; -163.27389</span> (<span class="fn org">#055 St. Mary's (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.07056,-163.27389&q=62.07056,-163.27389&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.07056&mlon=-163.27389&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 83 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0266140.html 02-66140]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419459 2419459]<span></span> |- ! 056 | Аниак | ''Aniak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 501 | align="right" | 572 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_34_55_N_159_32_41_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419357&title=%23056+Aniak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°34′55″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">159°32′41″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.58194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 159.54472°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.58194; -159.54472</span> (<span class="fn org">#056 Aniak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.58194,-159.54472&q=61.58194,-159.54472&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.58194&mlon=-159.54472&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 17 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203550.html 02-03550]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419357 2419357]<span></span> |- ! 057 | Нунапитчук | ''Nunapitchuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 496 | align="right" | 466 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_52_38_N_162_27_38_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419442&title=%23057+Nunapitchuk+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°52′38″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°27′38″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.87722°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.46056°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.87722; -162.46056</span> (<span class="fn org">#057 Nunapitchuk (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.87722,-162.46056&q=60.87722,-162.46056&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.87722&mlon=-162.46056&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0256680.html 02-56680]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419442 2419442]<span></span> |- ! 058 | Сент-Пол | ''St. Paul'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Западные Алеутские острова | align="right" | 479 | align="right" | 532 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_10_03_N_170_14_32_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419461&title=%23058+Saint+Paul+%28Aleutians+West+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°10′03″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">170°14′32″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.16750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 170.24222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.16750; -170.24222</span> (<span class="fn org">#058 Saint Paul (Aleutians West CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.16750,-170.24222&q=57.16750,-170.24222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.16750&mlon=-170.24222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 24 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203440.html 02-03440]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419461 2419461]<span></span> |- ! 059 | Скаммон-Бей | ''Scammon Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 474 | align="right" | 465 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_50_33_N_165_35_00_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419465&title=%23059+Scammon+Bay+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°50′33″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">165°35′00″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.84250°&nbsp;с.&nbsp;ш. 165.58333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.84250; -165.58333</span> (<span class="fn org">#059 Scammon Bay (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.84250,-165.58333&q=61.84250,-165.58333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.84250&mlon=-165.58333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0267680.html 02-67680]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419465 2419465]<span></span> |- ! 060 | Качемак | ''Kachemak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кенай | align="right" | 472 | align="right" | 431 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_40_03_N_151_27_03_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1413247&title=%23060+Kachemak+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°40′03″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°27′03″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.66750°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.45083°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.66750; -151.45083</span> (<span class="fn org">#060 Kachemak (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.66750,-151.45083&q=59.66750,-151.45083&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.66750&mlon=-151.45083&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 32 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0236550.html 02-36550]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419402 2419402]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1413247 1413247]<span></span> |- ! 061 | Торн-Бей | ''Thorne Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 471 | align="right" | 557 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_39_53_N_132_31_59_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418862&title=%23061+Thorne+Bay+%28P.+of+Wales-.Ketchikan+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°39′53″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°31′59″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.66472°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.53306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.66472; -132.53306</span> (<span class="fn org">#061 Thorne Bay (P. of Wales-.</span></span></span></span>]</span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_39_53_N_132_31_59_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418862&title=%23061+Thorne+Bay+%28P.+of+Wales-.Ketchikan+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="fn org">Ketchikan CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.66472,-132.53306&q=55.66472,-132.53306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.66472&mlon=-132.53306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 48 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0277140.html 02-77140]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418862 2418862]<span></span> |- ! 062 | Галина | ''Galena'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 470 | align="right" | 675 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_44_20_N_156_51_30_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419388&title=%23062+Galena+%28Yukon-Koyukyk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°44′20″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">156°51′30″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.73889°&nbsp;с.&nbsp;ш. 156.85833°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.73889; -156.85833</span> (<span class="fn org">#062 Galena (Yukon-Koyukyk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.73889,-156.85833&q=64.73889,-156.85833&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.73889&mlon=-156.85833&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 38 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0227530.html 02-27530]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419388 2419388]<span></span> |- ! 063 | Ангун | ''Angoon'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Хуна-Ангун | align="right" | 459 | align="right" | 572 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_27_16_N_134_31_00_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419356&title=%23063+Angoon+%28Hoonah-Angoon+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°27′16″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">134°31′00″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.45444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 134.51667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.45444; -134.51667</span> (<span class="fn org">#063 Angoon (Hoonah-Angoon CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.45444,-134.51667&q=57.45444,-134.51667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.45444&mlon=-134.51667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 28 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203440.html 02-03440]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419356 2419356]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 064 | Густавус | ''Gustavus'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Хуна-Ангун | align="right" | 442 | align="right" | 429 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_25_30_N_135_46_23_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419393&title=%23064+Gustavus+%28Hoonah-Angoon+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°25′30″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°46′23″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.42500°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.77306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.42500; -135.77306</span> (<span class="fn org">#064 Gustavus (Hoonah-Angoon CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.42500,-135.77306&q=58.42500,-135.77306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.42500&mlon=-135.77306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 7 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0230940.html 02-30940]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419393 2419393]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 064 | Манокотак | ''Manokotak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 442 | align="right" | 399 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_59_45_N_159_00_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419423&title=%23064+Manokotak+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°59′45″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">159°00′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.99583°&nbsp;с.&nbsp;ш. 159.00194°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.99583; -159.00194</span> (<span class="fn org">#064 Manokotak (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.99583,-159.00194&q=58.99583,-159.00194&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.99583&mlon=-159.00194&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 91 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0246890.html 02-46890]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419423 2419423]<span></span> |- ! 066 | Чефорнак | ''Chefornak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 418 | align="right" | 394 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_09_12_N_164_15_12_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419366&title=%23066+Chefornak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°09′12″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°15′12″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.15333°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.25333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.15333; -164.25333</span> (<span class="fn org">#066 Chefornak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.15333,-164.25333&q=60.15333,-164.25333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.15333&mlon=-164.25333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0212680.html 02-12680]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419366 2419366]<span></span> |- ! 067 | Бакленд | ''Buckland'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 416 | align="right" | 406 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_58_48_N_161_07_53_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419365&title=%23067+Buckland+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°58′48″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°07′53″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.98000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.13139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.98000; -161.13139</span> (<span class="fn org">#067 Buckland (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.98000,-161.13139&q=65.98000,-161.13139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.98000&mlon=-161.13139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 10 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0209600.html 02-09600]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419365 2419365]<span></span> |- ! 068 | Маршалл | ''Marshall'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 414 | align="right" | 349 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_52_36_N_162_03_01_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419424&title=%23068+Marshall+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°52′36″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°03′01″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.87667°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.05028°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.87667; -162.05028</span> (<span class="fn org">#068 Marshall (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.87667,-162.05028&q=61.87667,-162.05028&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.87667&mlon=-162.05028&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 31 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0247000.html 02-47000]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419424 2419424]<span></span> |- ! 069 | Саксман | ''Saxman'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кетчикан-Гейтуэй | align="right" | 411 | align="right" | 431 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_19_06_N_131_35_45_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1414511&title=%23069+Saxman+%28Ketchikan+Gateway%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°19′06″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">131°35′45″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.31833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 131.59583°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.31833; -131.59583</span> (<span class="fn org">#069 Saxman (Ketchikan Gateway)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.31833,-131.59583&q=55.31833,-131.59583&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.31833&mlon=-131.59583&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 19 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0267570.html 02-67570]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419464 2419464]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1414511 1414511]<span></span> |- ! 070 | Напаскиак | ''Napaskiak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 405 | align="right" | 390 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_42_07_N_161_45_30_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419429&title=%23070+Napaskiak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°42′07″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°45′30″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.70194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.75833°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.70194; -161.75833</span> (<span class="fn org">#070 Napaskiak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.70194,-161.75833&q=60.70194,-161.75833&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.70194&mlon=-161.75833&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0252720.html 02-52720]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419429 2419429]<span></span> |- ! 071 | Нуйксут | ''Nuiqsut'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 402 | align="right" | 433 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=70_13_02_N_150_59_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419439&title=%23071+Nuiqsut+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">70°13′02″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">150°59′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">70.21722°&nbsp;с.&nbsp;ш. 150.99556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">70.21722; -150.99556</span> (<span class="fn org">#071 Nuiqsut (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=70.21722,-150.99556&q=70.21722,-150.99556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=70.21722&mlon=-150.99556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 9 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0256320.html 02-56320]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419439 2419439]<span></span> |- ! 072 | Сент-Майкл | ''St. Michael'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 401 | align="right" | 368 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_28_10_N_162_06_27_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419460&title=%23072+St.+Michael+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°28′10″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°06′27″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.46944°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.10750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.46944; -162.10750</span> (<span class="fn org">#072 St. Michael (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.46944,-162.10750&q=63.46944,-162.10750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.46944&mlon=-162.10750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 27 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0266360.html 02-66360]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419460 2419460]<span></span> |- ! 073 | Бревиг-Мишн | ''Brevig Mission'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 388 | align="right" | 276 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_20_29_N_166_29_36_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419364&title=%23073+Brevig+Mission+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°20′29″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°29′36″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.34139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.49333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.34139; -166.49333</span> (<span class="fn org">#073 Brevig Mission (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.34139,-166.49333&q=65.34139,-166.49333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.34139&mlon=-166.49333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 11 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0208740.html 02-08740]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419364 2419364]<span></span> |- ! 074 | Ненана | ''Nenana'' | Home Rule<ref name="AK-DCED-HC"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 378 | align="right" | 402 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_32_21_N_149_05_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419430&title=%23074+Nenana+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°32′21″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°05′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.53917°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.08528°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.53917; -149.08528</span> (<span class="fn org">#074 Nenana (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.53917,-149.08528&q=64.53917,-149.08528&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.53917&mlon=-149.08528&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 110 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0253050.html 02-53050]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419430 2419430]<span></span> |- ! 075 | Хайдаберг | ''Hydaburg'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 376 | align="right" | 382 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_12_19_N_132_49_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419401&title=%23075+Hydaburg+%28Prince+of+Wales-Hyder+%28CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°12′19″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°49′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.20528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.81861°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.20528; -132.81861</span> (<span class="fn org">#075 Hydaburg (Prince of Wales-Hyder (CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.20528,-132.81861&q=55.20528,-132.81861&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.20528&mlon=-132.81861&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 20 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0234460.html 02-34460]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419401 2419401]<span></span> |- ! 076 | Кивалина | ''Kivalina'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 374 | align="right" | 377 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=67_43_37_N_164_32_00_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1413348&title=%23076+Kivalina+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">67°43′37″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°32′00″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">67.72694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.53333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">67.72694; -164.53333</span> (<span class="fn org">#076 Kivalina (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=67.72694,-164.53333&q=67.72694,-164.53333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=67.72694&mlon=-164.53333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0239960.html 02-39960]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419411 2419411]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1413348 1413348]<span></span> |- ! 077 | Кайана | ''Kiana'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 361 | align="right" | 388 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_58_17_N_160_26_15_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419409&title=%23077+Kiana+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°58′17″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°26′15″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.97139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.43750°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.97139; -160.43750</span> (<span class="fn org">#077 Kiana (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.97139,-160.43750&q=66.97139,-160.43750&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.97139&mlon=-160.43750&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 45 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0239300.html 02-39300]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419409 2419409]<span></span> |- ! 078 | Напакиак | ''Napakiak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 354 | align="right" | 353 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_41_20_N_161_59_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419428&title=%23078+Napakiak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°41′20″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°59′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.68889°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.99556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.68889; -161.99556</span> (<span class="fn org">#078 Napakiak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.68889,-161.99556&q=60.68889,-161.99556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.68889&mlon=-161.99556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 5 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0252390.html 02-52390]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419428 2419428]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 079 | Макграт | ''McGrath'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 346 | align="right" | 401 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_56_32_N_155_34_02_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419425&title=%23079+McGrath+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°56′32″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">155°34′02″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.94222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 155.56722°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.94222; -155.56722</span> (<span class="fn org">#079 McGrath (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.94222,-155.56722&q=62.94222,-155.56722&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.94222&mlon=-155.56722&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 101 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0246010.html 02-46010]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419425 2419425]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 079 | Акиак | ''Akiak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 346 | align="right" | 309 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_54_22_N_161_12_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419348&title=%23079+Akiak+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°54′22″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°12′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.90611°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.21222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.90611; -161.21222</span> (<span class="fn org">#079 Akiak (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.90611,-161.21222&q=60.90611,-161.21222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.90611&mlon=-161.21222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 3 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0200870.html 02-00870]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419348 2419348]<span></span> |- ! 081 | Коюк | ''Koyuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 332 | align="right" | 297 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_56_23_N_161_09_05_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419417&title=%23081+Koyuk+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°56′23″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°09′05″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.93972°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.15139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.93972; -161.15139</span> (<span class="fn org">#081 Koyuk (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.93972,-161.15139&q=64.93972,-161.15139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.93972&mlon=-161.15139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 40 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0241940.html 02-41940]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419417 2419417]<span></span> |- ! 082 | Элим | ''Elim'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 330 | align="right" | 313 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_37_06_N_162_16_24_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419383&title=%23082+Elim+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°37′06″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°16′24″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.61833°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.27333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.61833; -162.27333</span> (<span class="fn org">#082 Elim (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.61833,-162.27333&q=64.61833,-162.27333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.61833&mlon=-162.27333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 60 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0222250.html 02-22250]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419383 2419383]<span></span> |- ! 083 | Адак | ''Adak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Западные Алеутские острова | align="right" | 326 | align="right" | 316 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=51_52_48_N_176_39_29_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1418109&title=%23083+Adak+%28Aleutians+West+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">51°52′48″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">176°39′29″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">51.88000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 176.65806°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">51.88000; -176.65806</span> (<span class="fn org">#083 Adak (Aleutians West CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=51.88000,-176.65806&q=51.88000,-176.65806&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=51.88000&mlon=-176.65806&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 54 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0200065.html 02-00065]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419346 2419346]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1418109 1418109]<span></span> |- ! 084 | Анактувук-Пасс | ''Anaktuvuk Pass'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 324 | align="right" | 282 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=68_09_16_N_151_42_35_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419354&title=%23084+Anaktuvuk+Pass+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">68°09′16″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°42′35″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">68.15444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.70972°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">68.15444; -151.70972</span> (<span class="fn org">#084 Anaktuvuk Pass (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=68.15444,-151.70972&q=68.15444,-151.70972&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=68.15444&mlon=-151.70972&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 669 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0202080.html 02-02080]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419354 2419354]<span></span> |- ! 085 | Рашен-Мишен | ''Russian Mission'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 312 | align="right" | 296 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_47_04_N_161_21_32_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419457&title=%23085+Russian+Mission+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°47′04″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°21′32″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.78444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.35889°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.78444; -161.35889</span> (<span class="fn org">#085 Russian Mission (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.78444,-161.35889&q=61.78444,-161.35889&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.78444&mlon=-161.35889&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 12 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0265700.html 02-65700]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419457 2419457]<span></span> |- ! 086 | Ик | ''Eek'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 296 | align="right" | 280 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_12_57_N_162_01_52_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419380&title=%23086+Eek+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°12′57″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°01′52″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.21583°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.03111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.21583; -162.03111</span> (<span class="fn org">#086 Eek (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.21583,-162.03111&q=60.21583,-162.03111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.21583&mlon=-162.03111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0221040.html 02-21040]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419380 2419380]<span></span> |- ! 087 | Лоуэр-Калскаг | ''Lower Kalskag'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 282 | align="right" | 267 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_30_59_N_160_21_25_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419422&title=%23087+Lower+Kalskag+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°30′59″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°21′25″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.51639°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.35694°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.51639; -160.35694</span> (<span class="fn org">#087 Lower Kalskag (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.51639,-160.35694&q=61.51639,-160.35694&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.51639&mlon=-160.35694&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 11 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0245460.html 02-45460]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419422 2419422]<span></span> |- ! 088 | Найтмьют | ''Nightmute'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 280 | align="right" | 208 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_29_29_N_164_49_36_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419433&title=%23088+Nightmute+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°29′29″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°49′36″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.49139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.82667°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.49139; -164.82667</span> (<span class="fn org">#088 Nightmute (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.49139,-164.82667&q=60.49139,-164.82667&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.49139&mlon=-164.82667&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 3 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0253930.html 02-53930]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419433 2419433]<span></span> |- ! 089 | Хуслия | ''Huslia'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 275 | align="right" | 293 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_42_07_N_156_20_17_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419400&title=%23089+Huslia+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°42′07″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">156°20′17″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.70194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 156.33806°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.70194; -156.33806</span> (<span class="fn org">#089 Huslia (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.70194,-156.33806&q=65.70194,-156.33806&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.70194&mlon=-156.33806&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 51 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0234350.html 02-34350]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419400 2419400]<span></span> |- ! 090 | Нулато | ''Nulato'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 264 | align="right" | 336 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_42_09_N_158_15_05_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419440&title=%23090+Nulato+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°42′09″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°15′05″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.70250°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.25139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.70250; -158.25139</span> (<span class="fn org">#090 Nulato (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.70250,-158.25139&q=64.70250,-158.25139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.70250&mlon=-158.25139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 81 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0256350.html 02-56350]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419440 2419440]<span></span> |- ! 091 | Шангнак | ''Shungnak'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 262 | align="right" | 256 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_52_53_N_157_09_06_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418856&title=%23091+Shungnak+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°52′53″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°09′06″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.88139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.15167°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.88139; -157.15167</span> (<span class="fn org">#091 Shungnak (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.88139,-157.15167&q=66.88139,-157.15167&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.88139&mlon=-157.15167&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 34 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0270100.html 02-70100]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418856 2418856]<span></span> |- ! 092 | Амблер | ''Ambler'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 258 | align="right" | 309 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=67_05_16_N_157_52_20_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419353&title=%23092+Ambler+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">67°05′16″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°52′20″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">67.08778°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.87222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">67.08778; -157.87222</span> (<span class="fn org">#092 Ambler (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=67.08778,-157.87222&q=67.08778,-157.87222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=67.08778&mlon=-157.87222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 42 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0201970.html 02-01970]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419353 2419353]<span></span> |- ! 093 | Селдовия | ''Seldovia'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кенай | align="right" | 255 | align="right" | 286 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_26_22_N_151_42_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419467&title=%23094+Seldovia+%28Kenai+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°26′22″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°42′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.43944°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.71222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.43944; -151.71222</span> (<span class="fn org">#094 Seldovia (Kenai Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.43944,-151.71222&q=59.43944,-151.71222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.43944&mlon=-151.71222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 17 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0268340.html 02-68340]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419467 2419467]<span></span> |- ! 094 | Шактулик | ''Shaktoolik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 251 | align="right" | 230 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_21_33_N_161_12_04_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418854&title=%23094+Shaktoolik+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°21′33″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°12′04″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.35917°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.20111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.35917; -161.20111</span> (<span class="fn org">#094 Shaktoolik (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.35917,-161.20111&q=64.35917,-161.20111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.35917&mlon=-161.20111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 4 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0268890.html 02-68890]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418854 2418854]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 095 | Андерсон | ''Anderson'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Денали | align="right" | 246 | align="right" | 367 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_18_28_N_149_09_18_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419355&title=%23095+Anderson+%28Denali%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°18′28″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">149°09′18″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.30778°&nbsp;с.&nbsp;ш. 149.15500°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.30778; -149.15500</span> (<span class="fn org">#095 Anderson (Denali)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.30778,-149.15500&q=64.30778,-149.15500&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.30778&mlon=-149.15500&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 171 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203220.html 02-03220]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419355 2419355]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 095 | Танана | ''Tanana'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 246 | align="right" | 308 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_10_29_N_152_04_11_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418859&title=%23095+Tanana+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°10′29″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">152°04′11″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.17472°&nbsp;с.&nbsp;ш. 152.06972°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.17472; -152.06972</span> (<span class="fn org">#095 Tanana (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.17472,-152.06972&q=65.17472,-152.06972&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.17472&mlon=-152.06972&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 67 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0275160.html 02-75160]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418859 2418859]<span></span> |- ! 097 | Гудньюс-Бей | ''Goodnews Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 243 | align="right" | 230 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_07_43_N_161_34_32_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419391&title=%23097+Goodnews+Bay+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°07′43″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°34′32″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.12861°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.57556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.12861; -161.57556</span> (<span class="fn org">#097 Goodnews Bay (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.12861,-161.57556&q=59.12861,-161.57556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.12861&mlon=-161.57556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 122 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0229290.html 02-29290]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419391 2419391]<span></span> |- ! 098 | Кактовик | ''Kaktovik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 239 | align="right" | 293 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=70_07_21_N_143_37_32_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419404&title=%23098+Kaktovik+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">70°07′21″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">143°37′32″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">70.12250°&nbsp;с.&nbsp;ш. 143.62556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">70.12250; -143.62556</span> (<span class="fn org">#098 Kaktovik (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=70.12250,-143.62556&q=70.12250,-143.62556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=70.12250&mlon=-143.62556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0236990.html 02-36990]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419404 2419404]<span></span> |- ! 099 | Атказук | ''Atqasuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Норт-Слоуп | align="right" | 233 | align="right" | 228 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=70_28_58_N_157_23_11_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419360&title=%23099+Atqasuk+%28North+Slope%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">70°28′58″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°23′11″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">70.48278°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.38639°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">70.48278; -157.38639</span> (<span class="fn org">#099 Atqasuk (North Slope)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=70.48278,-157.38639&q=70.48278,-157.38639&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=70.48278&mlon=-157.38639&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 16 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0204500.html 02-04500]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419360 2419360]<span></span> |- ! 100 | Теллер | ''Teller'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 229 | align="right" | 268 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_15_08_N_166_20_20_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418860&title=%23100+Teller+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°15′08″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°20′20″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.25222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.33889°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.25222; -166.33889</span> (<span class="fn org">#100 Teller (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.25222,-166.33889&q=65.25222,-166.33889&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.25222&mlon=-166.33889&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 8 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0275930.html 02-75930]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418860 2418860]<span></span> |- ! 101 | Уиттиер | ''Whittier'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Валдиз—Кордова | align="right" | 220 | align="right" | 182 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_46_23_N_148_41_02_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418873&title=%23102+Whittier+%28Valdez-Cordova+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°46′23″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">148°41′02″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.77306°&nbsp;с.&nbsp;ш. 148.68389°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.77306; -148.68389</span> (<span class="fn org">#102 Whittier (Valdez-Cordova CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.77306,-148.68389&q=60.77306,-148.68389&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.77306&mlon=-148.68389&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 10 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0284510.html 02-84510]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418873 2418873]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1415757 1415757]<span></span> |- ! 102 | Алекнагик | ''Aleknagik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 219 | align="right" | 221 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_17_44_N_158_41_31_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419351&title=%23102+Aleknagik+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°17′44″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°41′31″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.29556°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.69194°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.29556; -158.69194</span> (<span class="fn org">#102 Aleknagik (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.29556,-158.69194&q=59.29556,-158.69194&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.29556&mlon=-158.69194&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 11 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0201420.html 02-01420]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419351 2419351]<span></span> |- ! 103 | Олд-Харбор | ''Old Harbor'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 218 | align="right" | 237 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_12_46_N_153_20_17_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419443&title=%23103+Old+Harbor+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°12′46″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">153°20′17″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.21278°&nbsp;с.&nbsp;ш. 153.33806°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.21278; -153.33806</span> (<span class="fn org">#103 Old Harbor (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.21278,-153.33806&q=57.21278,-153.33806&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.21278&mlon=-153.33806&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 320 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0257340.html 02-57340]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419443 2419443]<span></span> |- ! 104 | Аппер-Калскаг | ''Upper Kalskag'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 210 | align="right" | 230 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_32_31_N_160_20_02_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418867&title=%23104+Upper+Kalskag+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°32′31″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°20′02″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.54194°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.33389°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.54194; -160.33389</span> (<span class="fn org">#104 Upper Kalskag (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.54194,-160.33389&q=61.54194,-160.33389&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.54194&mlon=-160.33389&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 15 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0281320.html 02-81320]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418867 2418867]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 105 | Порт-Лайонс | ''Port Lions'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 194 | align="right" | 256 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_52_34_N_152_51_52_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419454&title=%23105+Port+Lions+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°52′34″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">152°51′52″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.87611°&nbsp;с.&nbsp;ш. 152.86444°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.87611; -152.86444</span> (<span class="fn org">#105 Port Lions (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.87611,-152.86444&q=57.87611,-152.86444&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.87611&mlon=-152.86444&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 26 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0263610.html 02-63610]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419454 2419454]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 105 | Грейлинг | ''Grayling'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 194 | align="right" | 194 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_53_58_N_160_06_26_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419392&title=%23105+Grayling+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°53′58″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°06′26″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.89944°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.10722°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.89944; -160.10722</span> (<span class="fn org">#105 Grayling (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.89944,-160.10722&q=62.89944,-160.10722&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.89944&mlon=-160.10722&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 231 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0230060.html 02-30060]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419392 2419392]<span></span> |- ! 107 | Мекорьюк | ''Mekoryuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 191 | align="right" | 210 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=60_22_18_N_166_15_51_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419426&title=%23107+Mekoryuk+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">60°22′18″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">166°15′51″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">60.37167°&nbsp;с.&nbsp;ш. 166.26417°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">60.37167; -166.26417</span> (<span class="fn org">#107 Mekoryuk (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=60.37167,-166.26417&q=60.37167,-166.26417&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=60.37167&mlon=-166.26417&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 13 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0247990.html 02-47990]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419426 2419426]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 108 | Калтаг | ''Kaltag'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 190 | align="right" | 230 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_19_31_N_158_44_30_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419405&title=%23108+Kaltag+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°19′31″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°44′30″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.32528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.74167°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.32528; -158.74167</span> (<span class="fn org">#108 Kaltag (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.32528,-158.74167&q=64.32528,-158.74167&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.32528&mlon=-158.74167&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 50 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0237430.html 02-37430]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419405 2419405]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 108 | Уайт-Маунтин | ''White Mountain'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 190 | align="right" | 203 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_40_53_N_163_25_18_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418872&title=%23108+White+Mountain+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°40′53″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°25′18″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.68139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.42167°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.68139; -163.42167</span> (<span class="fn org">#108 White Mountain (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.68139,-163.42167&q=64.68139,-163.42167&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.68139&mlon=-163.42167&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 12 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0284070.html 02-84070]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418872 2418872]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 108 | Ньюхейлен | ''Newhalen'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 190 | align="right" | 160 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_43_40_N_154_53_40_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419432&title=%23108+Newhalen+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°43′40″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">154°53′40″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.72778°&nbsp;с.&nbsp;ш. 154.89444°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.72778; -154.89444</span> (<span class="fn org">#108 Newhalen (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.72778,-154.89444&q=59.72778,-154.89444&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.72778&mlon=-154.89444&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 30 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0253270.html 02-53270]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419432 2419432]<span></span> |- ! 111 | Нунам-Икуа | ''Nunam Iqua<br> (Sheldon Point)'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Уэйд-Хэмптон | align="right" | 187 | align="right" | 164 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_30_36_N_164_54_03_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419441&title=%23111+Nunam+Iqua+%28Wade+Hampton+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°30′36″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">164°54′03″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.51000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 164.90083°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.51000; -164.90083</span> (<span class="fn org">#111 Nunam Iqua (Wade Hampton CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.51000,-164.90083&q=62.51000,-164.90083&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.51000&mlon=-164.90083&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 3 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0256600.html 02-56600]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419441 2419441]<span></span> |- ! 112 | Холи-Кросс | ''Holy Cross'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 178 | align="right" | 227 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_11_14_N_159_49_27_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419394&title=%23112+Holy+Cross+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°11′14″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">159°49′27″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.18722°&nbsp;с.&nbsp;ш. 159.82417°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.18722; -159.82417</span> (<span class="fn org">#112 Holy Cross (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.18722,-159.82417&q=62.18722,-159.82417&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.18722&mlon=-159.82417&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 44 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233030.html 02-33030]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419394 2419394]<span></span> |- ! 113 | Коффман-Ков | ''Coffman Cove'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 176 | align="right" | 199 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_00_50_N_132_49_40_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1669437&title=%23113+Coffman+Cove+%28Prince+of+Wales-Hyder+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°00′50″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°49′40″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.01389°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.82778°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.01389; -132.82778</span> (<span class="fn org">#113 Coffman Cove (Prince of Wales-Hyder CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.01389,-132.82778&q=56.01389,-132.82778&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.01389&mlon=-132.82778&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 17 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0216360.html 02-16360]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419371 2419371]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1669437 1669437]<span></span> |- ! 114 | Руби | ''Ruby'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 166 | align="right" | 188 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_43_20_N_155_30_05_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419456&title=%23114+Ruby+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°43′20″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">155°30′05″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.72222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 155.50139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.72222; -155.50139</span> (<span class="fn org">#114 Ruby (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.72222,-155.50139&q=64.72222,-155.50139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.72222&mlon=-155.50139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 184 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0265590.html 02-65590]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419456 2419456]<span></span> |- ! 115 | Нондолтон | ''Nondalton'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 164 | align="right" | 221 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_58_20_N_154_51_38_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419436&title=%23115+Nondalton+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°58′20″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">154°51′38″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.97222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 154.86056°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.97222; -154.86056</span> (<span class="fn org">#115 Nondalton (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.97222,-154.86056&q=59.97222,-154.86056&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.97222&mlon=-154.86056&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 132 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0255030.html 02-55030]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419436 2419436]<span></span> |- ! 116 | Узинки | ''Ouzinkie'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 161 | align="right" | 225 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_55_22_N_152_28_14_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419444&title=%23116+Ouzinkie+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°55′22″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">152°28′14″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.92278°&nbsp;с.&nbsp;ш. 152.47056°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.92278; -152.47056</span> (<span class="fn org">#116 Ouzinkie (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.92278,-152.47056&q=57.92278,-152.47056&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.92278&mlon=-152.47056&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 53 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0258550.html 02-58550]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419444 2419444]<span></span> |- ! 117 | Головин | ''Golovin'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 156 | align="right" | 144 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_33_49_N_163_00_04_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419390&title=%23117+Golovin+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°33′49″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°00′04″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.56361°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.00111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.56361; -163.00111</span> (<span class="fn org">#117 Golovin (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.56361,-163.00111&q=64.56361,-163.00111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.56361&mlon=-163.00111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 8 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0229180.html 02-29180]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419390 2419390]<span></span> |- ! 118 | Кобук | ''Kobuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 151 | align="right" | 109 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_55_53_N_156_53_41_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419413&title=%23118+Kobuk+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°55′53″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">156°53′41″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.93139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 156.89472°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.93139; -156.89472</span> (<span class="fn org">#118 Kobuk (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.93139,-156.89472&q=66.93139,-156.89472&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.93139&mlon=-156.89472&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 62 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0240840.html 02-40840]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419413 2419413]<span></span> |- ! 119 | Уэйлс | ''Wales'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 145 | align="right" | 152 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_36_51_N_168_04_52_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418870&title=%23119+Wales+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°36′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">168°04′52″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.61417°&nbsp;с.&nbsp;ш. 168.08111°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.61417; -168.08111</span> (<span class="fn org">#119 Wales (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.61417,-168.08111&q=65.61417,-168.08111&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.61417&mlon=-168.08111&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 8 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0282860.html 02-82860]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418870 2418870]<span></span> |- ! 120 | Тенаки-Спрингс | ''Tenakee Springs'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Хуна-Ангун | align="right" | 131 | align="right" | 104 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_47_30_N_135_11_35_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2418861&title=%23120+Tenakee+Springs+%28Hoonah-Angoon+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°47′30″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">135°11′35″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.79167°&nbsp;с.&nbsp;ш. 135.19306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.79167; -135.19306</span> (<span class="fn org">#120 Tenakee Springs (Hoonah-Angoon CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.79167,-135.19306&q=57.79167,-135.19306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.79167&mlon=-135.19306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 47 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0276260.html 02-76260]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2418861 2418861]<span></span> |- ! 121 | Диринг | ''Deering'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Нортуэст-Арктик | align="right" | 122 | align="right" | 136 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_04_21_N_162_44_41_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419375&title=%23121+Deering+%28Northwest+Arctic%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°04′21″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°44′41″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.07250°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.74472°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.07250; -162.74472</span> (<span class="fn org">#121 Deering (Northwest Arctic)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.07250,-162.74472&q=66.07250,-162.74472&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.07250&mlon=-162.74472&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 7 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0218510.html 02-18510]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419375 2419375]<span></span> |- ! 122 | Чуатбалук | ''Chuathbaluk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 118 | align="right" | 119 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=61_34_30_N_159_15_00_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419369&title=%23122+Chuathbaluk+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">61°34′30″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">159°15′00″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">61.57500°&nbsp;с.&nbsp;ш. 159.25000°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">61.57500; -159.25000</span> (<span class="fn org">#122 Chuathbaluk (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=61.57500,-159.25000&q=61.57500,-159.25000&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=61.57500&mlon=-159.25000&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 65 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0214330.html 02-14330]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419369 2419369]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 123 | Диомид | ''Diomede'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Ном | align="right" | 115 | align="right" | 146 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=65_45_14_N_168_55_23_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419378&title=%23123+Diomede+%28Nome+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">65°45′14″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">168°55′23″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">65.75389°&nbsp;с.&nbsp;ш. 168.92306°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">65.75389; -168.92306</span> (<span class="fn org">#123 Diomede (Nome CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=65.75389,-168.92306&q=65.75389,-168.92306&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=65.75389&mlon=-168.92306&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 312 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0219060.html 02-19060]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419378 2419378]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 123 | Экуок | ''Ekwok'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 115 | align="right" | 130 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=59_20_49_N_157_29_03_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419382&title=%23123+Ekwok+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">59°20′49″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°29′03″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">59.34694°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.48417°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">59.34694; -157.48417</span> (<span class="fn org">#123 Ekwok (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=59.34694,-157.48417&q=59.34694,-157.48417&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=59.34694&mlon=-157.48417&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 32 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0221810.html 02-21810]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419382 2419382]<span></span> |- ! 125 | Игегик | ''Egegik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 109 | align="right" | 116 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_12_56_N_157_22_33_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1401686&title=%23125+Egegik+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°12′56″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°22′33″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.21556°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.37583°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.21556; -157.37583</span> (<span class="fn org">#125 Egegik (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.21556,-157.37583&q=58.21556,-157.37583&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.21556&mlon=-157.37583&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 0 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0221150.html 02-21150]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419381 2419381]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1401686 1401686]<span></span> |- ! 126 | Колд-Бей | ''Cold Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Восточные Алеутские острова | align="right" | 108 | align="right" | 88 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_12_47_N_162_44_49_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419372&title=%23126+Cold+Bay+%28Aleutians+East%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°12′47″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">162°44′49″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.21306°&nbsp;с.&nbsp;ш. 162.74694°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.21306; -162.74694</span> (<span class="fn org">#126 Cold Bay (Aleutians East)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.21306,-162.74694&q=55.21306,-162.74694&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.21306&mlon=-162.74694&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 15 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0216530.html 02-16530]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419372 2419372]<span></span> |- ! 127 | Аллакакет | ''Allakaket'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 105 | align="right" | 97 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_33_54_N_152_38_44_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419352&title=%23127+Allakaket+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°33′54″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">152°38′44″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.56500°&nbsp;с.&nbsp;ш. 152.64556°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.56500; -152.64556</span> (<span class="fn org">#127 Allakaket (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.56500,-152.64556&q=66.56500,-152.64556&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.56500&mlon=-152.64556&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 122 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0201860.html 02-01860]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419352 2419352]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 128 | Сент-Джордж | ''St. George'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Западные Алеутские острова | align="right" | 102 | align="right" | 152 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_35_24_N_169_37_41_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419458&title=%23128+St.+George+%28Aleutians+West+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°35′24″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">169°37′41″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.59000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 169.62806°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.59000; -169.62806</span> (<span class="fn org">#128 St. George (Aleutians West CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.59000,-169.62806&q=56.59000,-169.62806&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.59000&mlon=-169.62806&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 133 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0265800.html 02-65800]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419458 2419458]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 128 | Порт-Хейден | ''Port Heiden'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 102 | align="right" | 119 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_56_32_N_158_35_56_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419453&title=%23128+Port+Heiden+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°56′32″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°35′56″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.94222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.59889°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.94222; -158.59889</span> (<span class="fn org">#128 Port Heiden (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.94222,-158.59889&q=56.94222,-158.59889&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.94222&mlon=-158.59889&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 25 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0263390.html 02-63390]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419453 2419453]<span></span> |- ! 130 | Коюкук | ''Koyukuk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 96 | align="right" | 101 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_54_05_N_157_41_43_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419418&title=%23130+Koyukuk+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°54′05″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°41′43″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.90139°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.69528°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.90139; -157.69528</span> (<span class="fn org">#130 Koyukuk (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.90139,-157.69528&q=64.90139,-157.69528&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.90139&mlon=-157.69528&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 65 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0242050.html 02-42050]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419418 2419418]<span></span> |- ! 131 | Николай | ''Nikolai'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 94 | align="right" | 100 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=63_00_29_N_154_22_51_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419434&title=%23131+Nikolai+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">63°00′29″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">154°22′51″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">63.00806°&nbsp;с.&nbsp;ш. 154.38083°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">63.00806; -154.38083</span> (<span class="fn org">#131 Nikolai (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=63.00806,-154.38083&q=63.00806,-154.38083&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=63.00806&mlon=-154.38083&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 131 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0254150.html 02-54150]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419434 2419434]<span></span> |- ! 132 | Чигник | ''Chignik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 91 | align="right" | 79 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_17_43_N_158_24_08_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1400269&title=%23132+Chignik+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°17′43″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°24′08″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.29528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.40222°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.29528; -158.40222</span> (<span class="fn org">#132 Chignik (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.29528,-158.40222&q=56.29528,-158.40222&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.29528&mlon=-158.40222&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 0 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0213550.html 02-13550]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419368 2419368]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1400269 1400269]<span></span> |- ! 133 | Пеликан | ''Pelican'' |Бірінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Хуна-Ангун | align="right" | 88 | align="right" | 163 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_57_29_N_136_13_10_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419446&title=%23133+Pelican+%28Hoonah-Angoon+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°57′29″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">136°13′10″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.95806°&nbsp;с.&nbsp;ш. 136.21944°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.95806; -136.21944</span> (<span class="fn org">#133 Pelican (Hoonah-Angoon CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.95806,-136.21944&q=57.95806,-136.21944&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.95806&mlon=-136.21944&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 112 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0259650.html 02-59650]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419446 2419446]<span></span> |- ! 134 | Ларсен-Бей | ''Larsen Bay'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 87 | align="right" | 115 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_32_24_N_153_58_43_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1405216&title=%23134+Larsen+Bay+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°32′24″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">153°58′43″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.54000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 153.97861°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.54000; -153.97861</span> (<span class="fn org">#134 Larsen Bay (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.54000,-153.97861&q=57.54000,-153.97861&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.54000&mlon=-153.97861&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 0 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0243040.html 02-43040]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419421 2419421]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1405216 1405216]<span></span> |- ! 135 | Игл | ''Eagle'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Саутист-Фэрбанкс | align="right" | 86 | align="right" | 129 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=64_46_48_N_141_11_36_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419379&title=%23135+Eagle+%28Southeast+Fairbanks+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">64°46′48″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">141°11′36″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">64.78000°&nbsp;с.&nbsp;ш. 141.19333°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">64.78000; -141.19333</span> (<span class="fn org">#135 Eagle (Southeast Fairbanks CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=64.78000,-141.19333&q=64.78000,-141.19333&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=64.78000&mlon=-141.19333&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 268 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0220380.html 02-20380]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419379 2419379]<span></span> |- ! 136 | Анвик | ''Anvik'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 85 | align="right" | 104 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_39_08_N_160_12_51_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419358&title=%23136+Anvik+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°39′08″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">160°12′51″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.65222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 160.21417°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.65222; -160.21417</span> (<span class="fn org">#136 Anvik (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.65222,-160.21417&q=62.65222,-160.21417&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.65222&mlon=-160.21417&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 19 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0203880.html 02-03880]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419358 2419358]<span></span> |- ! 137 | Шагелук | ''Shageluk'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 83 | align="right" | 129 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=62_40_02_N_159_33_37_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419469&title=%23137+Shageluk+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">62°40′02″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">159°33′37″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">62.66722°&nbsp;с.&nbsp;ш. 159.56028°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">62.66722; -159.56028</span> (<span class="fn org">#137 Shageluk (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=62.66722,-159.56028&q=62.66722,-159.56028&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=62.66722&mlon=-159.56028&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 20 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0268670.html 02-68670]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419469 2419469]<span></span> |- ! 138 | Хьюс | ''Hughes'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 77 | align="right" | 78 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_02_41_N_154_14_14_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419399&title=%23138+Hughes+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°02′41″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">154°14′14″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.04472°&nbsp;с.&nbsp;ш. 154.23722°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.04472; -154.23722</span> (<span class="fn org">#138 Hughes (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.04472,-154.23722&q=66.04472,-154.23722&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.04472&mlon=-154.23722&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 171 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0233910.html 02-33910]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419399 2419399]<span></span> |- ! 139 | Ахиок | ''Akhiok'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Кадьяк-Айленд | align="right" | 71 | align="right" | 80 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_56_43_N_154_12_49_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419347&title=%23139+Akhiok+%28Kodiak+Island%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°56′43″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">154°12′49″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.94528°&nbsp;с.&nbsp;ш. 154.21361°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.94528; -154.21361</span> (<span class="fn org">#139 Akhiok (Kodiak Island)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.94528,-154.21361&q=56.94528,-154.21361&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.94528&mlon=-154.21361&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 77 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0200650.html 02-00650]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419347 2419347]<span></span> |- ! 140 | Пайлот-Пойнт | ''Pilot Point'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Лейк-энд-Пенинсула | align="right" | 68 | align="right" | 100 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=57_33_51_N_157_34_45_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1407992&title=%23140+Pilot+Point+%28Lake+and+Peninsula%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">57°33′51″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">157°34′45″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">57.56417°&nbsp;с.&nbsp;ш. 157.57917°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">57.56417; -157.57917</span> (<span class="fn org">#140 Pilot Point (Lake and Peninsula)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=57.56417,-157.57917&q=57.56417,-157.57917&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=57.56417&mlon=-157.57917&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 22 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0260640.html 02-60640]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419448 2419448]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1407992 1407992]<span></span> |- ! 141 | Кларкс-Пойнт | ''Clark's Point'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Диллингхем | align="right" | 62 | align="right" | 75 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_50_04_N_158_32_07_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419370&title=%23141+Clark%27s+Point+%28Dillingham+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°50′04″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">158°32′07″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.83444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 158.53528°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.83444; -158.53528</span> (<span class="fn org">#141 Clark's Point (Dillingham CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.83444,-158.53528&q=58.83444,-158.53528&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.83444&mlon=-158.53528&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 19 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0215430.html 02-15430]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419370 2419370]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 142 | Атка | ''Atka'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Западные Алеутские острова | align="right" | 61 | align="right" | 92 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=52_13_56_N_174_13_17_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419359&title=%23142+Atka+%28Aleutians+West+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">52°13′56″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">174°13′17″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">52.23222°&nbsp;с.&nbsp;ш. 174.22139°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">52.23222; -174.22139</span> (<span class="fn org">#142 Atka (Aleutians West CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=52.23222,-174.22139&q=52.23222,-174.22139&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=52.23222&mlon=-174.22139&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 62 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0204210.html 02-04210]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419359 2419359]<span></span> |- ! style="background-color:lightgreen;" | 142 | Платинум | ''Platinum'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Бетел | align="right" | 61 | align="right" | 41 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=58_58_40_N_161_43_19_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419450&title=%23142+Platinum+%28Bethel+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">58°58′40″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">161°43′19″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">58.97778°&nbsp;с.&nbsp;ш. 161.72194°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">58.97778; -161.72194</span> (<span class="fn org">#142 Platinum (Bethel CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=58.97778,-161.72194&q=58.97778,-161.72194&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=58.97778&mlon=-161.72194&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 76 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0261080.html 02-61080]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419450 2419450]<span></span> |- ! 144 | Порт-Александер | ''Port Alexander'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Петерсбург | align="right" | 52 | align="right" | 81 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_14_59_N_134_38_40_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1424551&title=%23144+Port+Alexander+%28Petersburg+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°14′59″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">134°38′40″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.24972°&nbsp;с.&nbsp;ш. 134.64444°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.24972; -134.64444</span> (<span class="fn org">#144 Port Alexander (Petersburg CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.24972,-134.64444&q=56.24972,-134.64444&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.24972&mlon=-134.64444&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 12 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0262510.html 02-62510]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419452 2419452]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1424551 1424551]<span></span> |- ! 145 | Кесен | ''Kasaan'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Принс-оф-Уэльс—Хайдер | align="right" | 49 | align="right" | 39 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=55_32_20_N_132_24_03_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1404468&title=%23146+Kasaan+%28Prince+of+Wales-Hyder+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">55°32′20″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°24′03″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">55.53889°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.40083°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">55.53889; -132.40083</span> (<span class="fn org">#146 Kasaan (Prince of Wales-Hyder CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=55.53889,-132.40083&q=55.53889,-132.40083&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=55.53889&mlon=-132.40083&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 12 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0237650.html 02-37650]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419406 2419406]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1404468 1404468]<span></span> |- ! 146 | Фолс-Пасс | ''False Pass'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Восточные Алеутские острова | align="right" | 35 | align="right" | 64 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=54_51_03_N_163_24_54_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1418574&title=%23146+False+Pass+%28Aleutians+East%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">54°51′03″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">163°24′54″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">54.85083°&nbsp;с.&nbsp;ш. 163.41500°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">54.85083; -163.41500</span> (<span class="fn org">#146 False Pass (Aleutians East)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=54.85083,-163.41500&q=54.85083,-163.41500&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=54.85083&mlon=-163.41500&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 10 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0224660.html 02-24660]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419386 2419386]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1418574 1418574]<span></span> |- ! 147 | Купреанов | ''Kupreanof'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Петерсбург | align="right" | 27 | align="right" | 23 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=56_48_52_N_132_58_50_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-1424959&title=%23148+Kupreanof+%28Petersburg+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">56°48′52″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">132°58′50″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">56.81444°&nbsp;с.&nbsp;ш. 132.98056°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">56.81444; -132.98056</span> (<span class="fn org">#148 Kupreanof (Petersburg CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=56.81444,-132.98056&q=56.81444,-132.98056&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=56.81444&mlon=-132.98056&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 1 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0242160.html 02-42160]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419419 2419419]<span></span> [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:1424959 1424959]<span></span> |- ! 148 | Беттлс | ''Bettles'' |Екінші<br> <ref name="AK-DCED-2011"/> | Юкон-Коюкук | align="right" | 12 | align="right" | 43 | <span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false">[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BA%D0%B0&params=66_54_23_N_151_32_16_W_region:US-AK_type:city_source:GNIS-2419363&title=%23148+Bettles+%28Yukon-Koyukuk+CA%29 <span class="geo-geo-dms"><span class="geo-dms"><span class="geo-dms" title="Различные карты и схемы для этого места"><span class="latitude">66°54′23″&nbsp;с.&nbsp;ш.</span> <span class="longitude">151°32′16″&nbsp;з.&nbsp;д.</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-dec"><span class="vcard"><span class="geo-dec" title="Различные карты и схемы для этого места">66.90639°&nbsp;с.&nbsp;ш. 151.53778°&nbsp;з.&nbsp;д.</span> / <span class="geo">66.90639; -151.53778</span> (<span class="fn org">#148 Bettles (Yukon-Koyukuk CA)</span>)</span></span></span>]&nbsp;<sup class="geo-google noprint" title="Это место на Картах Google">[//maps.google.com/maps?ll=66.90639,-151.53778&q=66.90639,-151.53778&spn=0.03,0.03&t=h&hl=ru (G)]</sup>&nbsp;<sup class="geo-osm noprint" title="Это место на карте OpenStreetMap">[http://www.openstreetmap.org/?mlat=66.90639&mlon=-151.53778&zoom=14 (O)]</sup></span><span class="plainlinks nourlexpansion" contenteditable="false"></span> | align="center" | 193 | [http://quickfacts.census.gov/qfd/states/02/0206630.html 02-06630]{{Deadlink|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}<span></span> | [http://geonames.usgs.gov/apex/f?p=gnispq:3:::NO::P3_FID:2419363 2419363]<span></span> |} == Дереккөздер == e9eh3mn4pzq5yiy2h9qkint2qnplwq1 0 559796 3056604 3020984 2022-08-01T21:55:12Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''<nowiki>{{Тексерілмеген мақала|date=наурыз 2016}}</nowiki> <br> {{Музыкалық топ | Атауы = The Script | | Ключ = Script, The | Лого = | Ширина_лого = | Сурет = Nobel Peace Prize Concert 2008 The Script7.jpg | Жылдары = [[2005 год в музыке|2005]] — қазіргі уақыт | Ел = Ирландия | Қала = [[Дублин]] | Тілі = [[ағылшын тілі|ағалшын]] | Жанр = | Жанры = [[Альтернативті рок]], [[поп-рок]], [[софт-рок]], [[инди-рок]] | Псевдоним = | Псевдонимы = | Лейбл = | Лейблы = [[RCA Records]], [[Epic Records]] | Құрамы = Дэнни О'Донохью<br />Марк Шихан<br />Глен Пауэр | Бывшие_участники = | Другие проекты участников = | Сайт = [http://www.thescriptmusic.com Официальный сайт] |Суреті=Nobel Peace Prize Concert 2008 The Script7.jpg}} == Тарихы == Топты, бұрын Mytown тобының құрамында болған, Дэнни О'Донохью (басты вокал мен пернелер) мен Марк Шихан (гитара мен вокал) құрады. ''Mytown ''тобының дебютты альбомы сәтсіз болды, ал топ ыдырағаннан кейін, Дэнни мен Марк АҚШ-қа көшіп, The Neptunes, Rodney Jerkins, Teddy Riley и Dallas Austin сияқты әншілермен жұмыс жасады. Бірнеше жылдан кейін, жаңа топ шығаруды қолға алғандар отаны Дублинге оралады. Бұларға кейін, 2004 жылы барабаншы Глен Пауэр қосылады. Олар бірге 2005 жылы жұмыс істей бастады және топты The Script деп атады. [[2007 жыл|2007]] жылдың көктемінде, олар Phonogenic лейблымен келісімшартқа отырды. Олардың дебютты синглы «We Cry», Ұлыбританияның барлық радиостанцияларына түсіп, топқа көптен күткен атақты алып келеді. Ал келесі сингл «The Man Who Can’t Be Moved», британ және ирландтық чарттарды екінші және үшінші орын алып, бұдан әрі атақты болды.  Топта [[2008 жыл|2008]] жылдың тамыз айында ''The Script'' атты, бірден танымал болған, дебютты(жаңа құрамда) альбомы шықты. [[2010 жыл|2010]] жылдың шілде айында, ''Science & Faith ''атты екінші альбомының шығатыны жайлы жариялайды.  Қарашаның соңына қарай Science & Faith Tour аяқталғанда, The Script ''#3 ''атты альбоммен жұмыс жүріп жатқанын айтады. Альбом, «Hall of Fame» синглынан кейін, [[2012 жыл|2012]] жылы 7 қыркүйекте шықты.  Олардың әндері «90210: Новое поколение», «Говорящая с призраками», «Дневники вампира» және т.б. сериалдар мен видеоойындарда қолданылды. == Топ құрамы == * Дэнни О'Донохью — лид-вокал, пернелер, гитара (2005 жылдан) * Марк Шихан — гитара, бэк-вокал (2005 жылдан) * Глен Пауэр — барабан, бэк-вокал (2005 жылдан) == Дискография == === Студиялық альбомдары === {| class="wikitable" style="text-align: center; margin-bottom: 10px;" ! align="center" rowspan="2" |Жыл ! align="center" rowspan="2" |Атауы ! colspan="10" |Чарттағы орны ! rowspan="2" | Сертификация |- ! style="width:3em;font-size:75%;" |IRL<br> <ref name="ire">{{Cite web|url=http://irish-charts.com/showinterpret.asp?interpret=The+Script|title=Irish Charts > The Script|publisher=irish-charts.com Hung Medien|accessdate=24-26-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4eOCUo|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |AUS<br> <ref name="aus">{{Cite web|url=http://australian-charts.com/showinterpret.asp?interpret=The+Script|title=Australian Charts > The Script|publisher=australian-charts.com Hung Medien|accessdate=05-07-2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4fBpjE|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |DK<br> <ref name="dk">{{Cite web|url=http://danishcharts.com/showinterpret.asp?interpret=The+Script|title=Danish Charts > The Script|publisher=danishcharts.com Hung Medien|accessdate=2012-09-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BWup7NJu|archivedate=2012-10-19}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |GER<br> <ref>{{Cite web|url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Script%2CThe/?type=longplay|title=Chartverfolgung/Script,The/Longplay|language=German|publisher=musicline.de PhonoNet|accessdate=24-06-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4gyAFw|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |NLD<br> <ref>{{Cite web|url=http://dutchcharts.nl/search.asp?search=the+script&cat=a|title=Dutch Album Charts > The Script|language=Dutch|publisher=dutchcharts.nl Hung Medien|accessdate=10-06-2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4i2sPU|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |NZ<br> <ref name="nz">{{Cite web|url=http://charts.org.nz/showinterpret.asp?interpret=The%20Script|title=New Zealand Charts > The Script|publisher=charts.org.nz Hung Medien|accessdate=24-06-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4j6byV|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |SWE<br> <ref name="swe">{{Cite web|url=http://swedishcharts.com/showinterpret.asp?interpret=The%20Script|title=Swedish Charts > The Script|publisher=swedishcharts.com Hung Medien|accessdate=24-06-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4jt36d|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |SWI<br> <ref name="swi">{{Cite web|url=http://swisscharts.com/showinterpret.asp?interpret=The%20Script|title=Swiss Charts > The Script|publisher=swisscharts.com Hung Medien|accessdate=24-06-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4kiu6k|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |UK<br> <ref name="uk">{{Cite web|url=http://www.chartstats.com/artistinfo.php?id=11718|title=Chart Stats > The Script|publisher=Chart Stats|accessdate=24-06-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4lvEOP|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |US<br> <ref>{{Cite web|url=http://www.billboard.com/#/charts/billboard-200?begin=61&order=position|title=Billboard 200 > The Script|publisher=Billboard|accessdate=05-03-2010}}</ref> |- | align="center" | 2008 | align="left" |'''''The Script''''' * Шығарылуы: [[8 тамыз|8]] тамыз, [[2008 жыл|2008]] * Лейбл: Sony Music Entertainment * Форматы: [[Ықшам дискі|CD]], цифрлы | 1 | 9 | 15 | 32 | 25 | 15 | 6 | 16 | 1 | 64 | align="left" | * AUS: Платиналық<ref>{{Cite web|url=http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupagesARIACharts-Accreditations-2009Albums.htm|title=ARIA Charts - Accreditations - 2009 Albums|publisher=[[ARIA Charts]]|accessdate=2010-07-25|archiveurl=http://www.webcitation.org/65oukYxF3|archivedate=2012-02-29}}</ref> * IRL: 5× Платиналық<ref>{{Cite web|url=http://irishcharts.ie/awards/multi_platinum08.htm|title=The Irish Charts - All There Is to Know|publisher=irish-charts.com|accessdate=2010-07-25|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4mhaJv|archivedate=2012-03-18}}</ref> * UK: 2× Платиналық<ref name="bpi">{{Cite web|url=http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx|title=BPI > Certified Awards Search|publisher=[[British Phonographic Industry]]|accessdate=30-01-2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/61DmdedGq|archivedate=2011-08-26}}</ref> |- | align="center" | 2010 | align="left" | '''''Science & Faith''''' * Шығарылуы: [[10 қыркүйек|10]] қыркүйек, [[2010 жыл|2010]] * Лейбл: Sony Music Entertainment * Форматы: [[Ықшам дискі|CD]], цифрлы | 1 | 2 | 23 | 40 | 14 | 15 | 52 | 15 | 1 | 3 | align="left" | * AUS: Алтын<ref>[http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupageshttpwww.aria.com.aupagesARIACharts-Accreditations-2010Albums.htm ARIA Charts - Accreditations - 2010 Albums]</ref> * IRL: 5× Платиналық<ref>[http://www.irishcharts.ie/awards/multi_platinum10.htm The Irish Charts - All there is to know]</ref> * UK: Платиналық<ref name="autogenerated2">[http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx BPI - Certified Awards Search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511120001/http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |date=2011-05-11 }}</ref> |- | align="center" | 2012 | align="left" | '''''#3''''' * Шығарылуы: 7 қыркүйек,  [[2012 жыл|2012]] * Лейбл: Phonogenic * Форматы: [[Ықшам дискі|CD]], цифрлы | 1 | 9 | 32 | 11 | 8 | 11 | — | 4 | 2 | 13 | align="left" | * AUS: Алтын<ref>[http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupagesALBUMaccreds2012.htm ARIA Charts - Accreditations - 2012 Albums]</ref> * IRL: Платиналық<ref>[http://irishcharts.ie/awards/platinum12.htm The Irish Charts - 2012 Certification Awards - Platinum]</ref> |- | align="center" | 2014 | align="left" | '''''No Sound Without Silence''''' * Шығарылуы: [[12 қыркүйек]] [[2014 жыл|2014]] * Лейбл: Columbia * Форматы: [[Ықшам дискі|CD]], цифрлы | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |- | align="center" colspan="14" style="font-size:90%" | «—» чартта орын алмағанды білдіреді. |} === Синглдары === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! rowspan="2" |Жыл ! rowspan="2" |Атауы ! colspan="10" |Чарттағы орны ! rowspan="2" | Сертификация ! rowspan="2" width="20%" | Альбом |- ! style="width:3em;font-size:75%;" |IRL<br> <ref name="ire"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |AUS<br> <ref name="aus"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |DK<br> <ref name="dk"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |GER<br> <ref>{{Cite web|url=http://www.musicline.de/de/chartverfolgung_summary/artist/Script%2CThe/?type=single|title=Chartverfolgung/Script,The/Single|language=German|publisher=musicline.de PhonoNet|accessdate=02-02-2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4nbukq|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |NLD<br> <ref>{{Cite web|url=http://www.top40.nl/search.aspx?keyword=script|title=Dutch Top 40 > The Script|publisher=Stichting Nederlands Top 40|accessdate=02-02-2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4oX6hz|archivedate=2012-03-18}}</ref> ! style="width:3em;font-size:75%;" |NZ<br> <ref name="nz"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |SWE<br> <ref name="swe"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |SWI<br> <ref name="swi"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |UK<br> <ref name="uk"/> ! style="width:3em;font-size:75%;" |US<br> <ref>{{Cite web|url=http://www.allmusic.com/cg/amg.dll?p=amg&sql=11:kxfrxzy5ldte~T51E|title=The Script > Charts & Awards > Billboard Singles|publisher=Allmusic. Macrovision|accessdate=10-02-2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/66G4pcODO|archivedate=2012-03-18}}</ref> |- | rowspan="3" | 2008 | align="center" | We Cry | 9 | 82 | — | 61 | — | — | 25 | 56 | 15 | — | align="center" rowspan="5" | ''The Script'' |- | align="center" | The Man Who Can't Be Moved | 2 | 44 | 2 | 28 | 50 | 19 | 28 | 17 | 2 | 86 | align="left" | * AUS: Алтын<ref name="autogenerated4">[http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.auaccreds2010.htm ARIA Charts - Accreditations - 2010 Singles]</ref> * DK: Платиналық<ref>[http://www.hitlisterne.dk/default.asp?w=03&y=2009&list=t40 Danish single certifications – The Script – The Man Who Can't Be Moved]</ref> * UK: Күміс<ref name="bpi"/> * US: Алтынй<ref>[http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?artist=%22The+Man+Who+Can%27t+Be+Moved%22 American single certifications – The Script – The Man Who Can't Be Moved]{{Deadlink|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |- | align="center" | Breakeven | 10 | 3 | — | 71 | 48 | — | — | 66 | 21 | 12 | align="left" | * AUS: Платиналық<ref name="autogenerated1">[http://www.aria.com.au/pages/httpwww.aria.com.aupageshttpwww.aria.com.aupageshttpwww.aria.com.aupagesARIACharts-Accr.htm ARIA Charts - Accreditations - 2009 Singles]</ref> * US: 2× Платиналықй<ref>[http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 American single certifications – The Script – Breakeven] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924160545/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 |date=2015-09-24 }}</ref> |- | rowspan="2" | 2009 | align="center" | Talk You Down | 19 | — | — | — | — | — | — | — | 47 | — |- | align="center" | Before the Worst | 37 | 10 | — | — | — | — | — | — | 96 | — | align="left" | * AUS: Алтын<ref name="autogenerated1"/> |- | rowspan="2" | 2010 | align="center" | For the First Time | 1 | 12 | 39 | 83 | 25 | 20 | — | 37 | 4 | 23 | align="left" | * AUS: Платиналық<ref name="autogenerated4"/> * US: Платиналық<ref>[http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 American single certifications – The Script – For the First Time] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924160545/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 |date=2015-09-24 }}</ref> | align="center" rowspan="4" | ''Science & Faith'' |- | align="center" | Nothing | 15 | 50 | — | — | 12 | 32 | — | — | 42 | 32 | align="left" | * NZ: Алтынй<ref>[https://web.archive.org/web/20110724195729/http://www.radioscope.net.nz/index.php?option=com_content&task=view&id=77&Itemid=63 Latest Gold / Platinum Singles]</ref> * US: Алтын |- | rowspan="2" | 2011 | align="center" | If You Ever Come Back | — | 47 | — | — | — | 29 | — | — | — | — |- | align="center" | Science & Faith | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |- | rowspan="2" | 2012 | align="center" | Hall of Fame | 1 | 4 | 11 | 2 | 16 | 3 | — | 4 | 1 | 26 | align="left" | * AUS: 4× Платиналық<ref>[https://web.archive.org/web/20121107082902/http://www.aria.com.au/pages/documents/echarts/chart_aria.pdf ARIA Charts - 10 September, 2012]</ref> * DK: 2× Платиналық<ref>[http://ifpi.dk/?q=certificeringer&page=33 Danish single certifications – The Script – Hall of Fame]</ref> * NZ: 2× Платиналық<ref>[https://archive.is/20120917192616/http://nztop40.co.nz/ NZ Top 40 Singles Chart - 17 September 2012]</ref> * US: Платиналық<ref name="autogenerated3">[http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 American single certifications – The Script – Nothing] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924160545/http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=SEARCH_RESULTS&artist=The%20Script&format=SINGLE&go=Search&perPage=50 |date=2015-09-24 }}</ref> | align="center" rowspan="4" | ''#3'' |- | align="center" | Six Degrees of Separation | 25 | 31 | — | — | 32 | — | — | — | 32 | — | align="left" | * AUS: Алтынй<ref>[https://archive.today/20130113092528/http://www.ariacharts.com.au/chart/singles/724 ARIA Australian Top 50 Singles Chart - 14/01/2013]</ref> |- | rowspan="2" | 2013 | If You Could See Me Now | 13 | 34 | — | 45 | 21 | 11 | — | — | 20 | — | align="left" | * NZ: Алтынй<ref>[https://archive.today/20130415124547/http://nztop40.co.nz/ NZ Top 40 Singles Chart - 15 сәуір 2013]</ref> |- | align="center" | Millionaires | 74 | — | — | — | — | — | — | — | 91 | — |- | rowspan="2" | 2014 | align="center" | Superheroes | 1 |7 | 18 | 8 |10 | 14 | 18 | 8 | 3 | 73 | align="center" rowspan="3" | ''No Sound Without Silence'' |- |No Good In Goodbye |62 |93 |14 |— |35 |— |— |— |26 |— |- |2015 |Man on a Wire |— |— |— |— |— |— |— |— |— |— |- | align="center" colspan="14" style="font-size:90%" |«—» чартта орын алмағанды білдіреді.<br> |} == Турлары == * Science & Faith Tour (2010-2011) * #3 World Tour (2012-2013) * No Sound Without Silence Tour (2014-2015) == Тағы қараңыз == <div class="references-small" style="-webkit-column-count: 2; min-height: 886px;"> </div> == Сілтемелер == * Ресми сайты - <nowiki>http://www.thescriptmusic.com/gb/home</nowiki> * [https://www.youtube.com/scripttube Видеоканал The Script]<span contenteditable="false"> на </span>[[YouTube]] * [https://facebook.com/thescript Официальная страница The Script]<span contenteditable="false"> в социальной сети </span>[[Facebook]] * [http://twitter.com/THESCRIPT The Script]<span contenteditable="false"> в «</span>[[Twitter|Твиттер]]<span contenteditable="false">е»</span> * [http://myspace.com/thescript Официальная страница The Script] [[Санат:Алфавит бойынша музыкалық топтар]] ji6q9q542ues9yl66hoflcw6jmmbteh 0 559853 3056402 3051137 2022-08-01T15:24:00Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Мәдени-әлеуметтік мекемелері */ wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ақжайық |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47 |lat_min =52|lat_sec = 50 |lon_deg =51|lon_min = 39|lon_sec =30 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Атырау облысы |кестедегі облыс = Атырау облысы{{!}}Атырау |ауданы = Махамбет ауданы |кестедегі аудан = Махамбет ауданы{{!}}Махамбет |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақжайық ауылдық округі (Атырау облысы){{!}}Ақжайық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''8-ауыл'', ''Қызылүй'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = {{құлдырау}} 1179 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ақжайық}} '''Ақжайық''' — [[Атырау облысы]], [[Махамбет ауданы]]ндағы ауыл, [[Ақжайық ауылдық округі (Атырау облысы)|Ақжайық ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл|1999 жылы]] тұрғындар саны 1214 адам (640 ер адам және 574 әйел адам) болса, [[2009 жыл|2009 жылы]] 1179 адамды (627 ер адам және 552 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Мәдени-әлеуметтік мекемелері == * Қызылүй орта мектебі — 1880-1890 жылдарда патшалық Ресей үкіметі қазақ балаларын орысша оқытып, қызметке пайдалану үшін, әр жерден орыс-қазақ бастауыш білім беретін мектептер салдыра бастады. Солардың бірі Есбол Қызылүйі аталған мектеп. Оның негізі 1881 жылы қаланды. Есбол қазіргі кездегі 7 және 8 ауылдың ортасындағы Есбол сайының жағасынан жергілікті азаматтар кірпіш құйып, күйдіріп дайындаған. Мектеп құрылысы негізгі екі оқу корпусынан, жатаханадан, асханадан, моншадан және мұғалімдерге арналған екі пәтерден тұрған. Азамат соғысы жылдарындағы аласапыранда мектепте оқу процесі уақытша тоқтаған. 1924 жылдан бастап қайтадан жұмыс жасаған. 1929 жылдан бастап мектеп «Есбол шаруа жастарының жеті жылдық мектебі» болып қайта аталған. 1934-1940 жылдары мектеп орталау деп аталып, 1940 жылдан соң орта мектепке айналған. 1944 жылы су тасуға байланысты «Есбол» деген жерде орналасқан «Қызылүй» маңындағы ел жаңа қонысқа – осы күнгі «Ақжайық» (№8 ауыл) ауылының орталығына көшуге орай сол жердегі (бұрынғы ескі ауыл) бастауыш мектеп үйіне көшіріліп, жыл сайын қосымша сынып бөлмелері салынып кеңейтілді. Сонымен жаңа орынға көшірілген мектеп 1957 жылдан 1977 жылға дейін сегіз жылдық мектеп ретінде жұмыс жасайды. 1978-1979 оқу жылынан бастап Қызылүй қайтадан орта білім ордасына айналды. Бүгінгі таңда Қызылүй орта мектебінде 217 оқушы білім алып, 39 мұғалім дәріс беруде. Мектеп 2012-2013 оқу жылында күрделі жөндеуден өтіп, кабинеттер бүгінгі заман талабына сай безендірілген.<ref>[https://kyzylui.mahambet-bb.kz/kz/mektep-turaly/tarikhy.html Қызылүй тарихы]</ref> * "Арай" бөбекжай-бақшасы * "Ақжайық" мәдениет үйі * Балалар-жасөспірімдер спорт кешені — 2019 жылы қыркүйекте ашылды. Кешеннің сыйымдылығы - 160 адам. == Ауыл көшелері == [[Махамбет Өтемісұлы]], Мұхтар Рахметов, Ғұбайдолла Бердиев, Көшқали Ыбыраев атындағы көшелер, Ақжайық, Ақтөбе, Есбол, Қарашығанақ, Қызылүй, Тәуелсіздік көшелері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Махамбет ауданы елді мекендері}} [[Санат:Махамбет ауданы елді мекендері]] fb9bbajn4m864v4q9rna49ckii7jip3 0 560943 3056706 3032468 2022-08-02T06:43:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Атамекен |сурет = Атамекен ауылы.jpg |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 50|lat_sec = 50 |lon_deg = 68|lon_min = 6|lon_sec = 48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Атамекен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2611 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Атамекен (айрық)}} '''Атамекен''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы)|Атамекен ауылдық округі]]нің орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 22 шақырым қашықтықта орналасқан. Ауылды [[Достық каналы]]ның бір тармағы кесіп өтеді. Ауылдың батысында [[Жетісай]]-[[Шардара (қала)|Шардара]] тас жолы бар. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2072 адам (1079 ер адам және 993 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2611 адамды (1308 ер адам және 1303 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Халқының басым бөлігі [[қазақтар]]. Олардан басқа өзбектер, тәжіктер, орыстар тұрады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] elfgdzcbkolws249jvegbwns3cltv8u 0 562416 3056635 2910767 2022-08-02T01:17:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki Алтай өлкесінің құрамына 9 шекті қала мен 3 аймақтық қала кіреді<ref>Закон Алтайского края от 01.03.2008 № 28-ЗС (ред. от 02.09.2015) «Об административно-территориальном устройстве Алтайского края»</ref>. {| class="wikitable sortable" ! Елтаңба ! Қала ! Түрі !<br> Тұрғын саны !Қаланған жылы<br> немесе бірінші қолданылуы |- | align="center" |[[Сурет:RUS_Алейск_COA.gif|83x83 нүкте]] | Алейск | шектік | align="right" | ↗<span>28 528</span><ref name="2016AT"><span class="citation">[http://akstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/akstat/resources/1ca8b6804b91ad95b783fff3fcc8acff/Утвержденная+численность+населения+на+01.01.2016+г.+и+в+среднем+за+2015+год.xlsx Утверждённая численность населения Алтайского края на 1 января 2016 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160418184612/http://akstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/akstat/resources/1ca8b6804b91ad95b783fff3fcc8acff/%D0%A3%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D1%87%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%BD%D0%B0+01.01.2016+%D0%B3.+%D0%B8+%D0%B2+%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%BC+%D0%B7%D0%B0+2015+%D0%B3%D0%BE%D0%B4.xlsx |date=2016-04-18 }}.&#x20;Тексерілген 8 апреля 2016.&#x20;[ Архивировано из первоисточника 8 апреля 2016]{{Deadlink|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</span></ref> | [[1913 жыл|1913]] |- | align="center" |[[Сурет:Barnaul_coat_of_arms.jpg|67x67 нүкте]] | [[Барнауыл]] | шектік | align="right" | ↗<span>635 585</span><ref name="2016AT"/> | [[1730 жыл|1730]] |- | align="center" |[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Belokurikha.svg|59x59 нүкте]] | Белокуриха | шектік | align="right" | ↗<span>15 072</span><ref name="2016AT"/> | [[1803 жыл|1803]] |- | align="center" |[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Biysk_(Altai_krai)_(1804).png|67x67 нүкте]] | [[Бийск]] | шектік | align="right" | ↘<span>203 826</span><ref name="2016AT"/> | [[1709 жыл|1709]] |- | align="center" |[[Сурет:Gornyak_Coat_of_Arms.png|50x50 нүкте]] | Горняк | аймақтық | align="right" | ↘<span>13 040</span><ref name="2016AT"/> | [[1942 жыл|1942]] |- | align="center" |[[Сурет:Zarinsk_coat_of_arms.png|60x60 нүкте]] | Заринск | шектік | align="right" | ↘<span>47 035</span><ref name="2016AT"/> | [[1979 жыл|1979]] |- | align="center" |[[Сурет:Zmeinogorsk_Coat_of_Arms.jpg|63x63 нүкте]] | Змеиногорск | аймақтық | align="right" | ↗<span>10 569</span><ref name="2016AT"/> | [[1736 жыл|1736]] |- | align="center" |[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Kamen-na-Obi_(Altai_kray).png|62x62 нүкте]] | Камень-на-Оби | аймақтық | align="right" | ↘<span>41 787</span><ref name="2016AT"/> | [[1751 жыл|1751]] |- | align="center" |[[Сурет:Novoaltaisk_Coat_of_Arms.png|56x56 нүкте]] | [[Новоалтайск]] | шектік | align="right" | ↗<span>73 134</span><ref name="2016AT"/> | [[1736 жыл|1736]] |- | align="center" |[[Сурет:Rubtsovsk_coat_of_arms.png|73x73 нүкте]] | Рубцовск | шектік | align="right" | ↘<span>146 386</span><ref name="2016AT"/> | [[1892 жыл|1892]] |- | align="center" |[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Slavgorod_(Altai_krai).png|63x63 нүкте]] | Славгород | шектік | align="right" | ↘<span>30 370</span><ref name="2016AT"/> | [[1910 жыл|1910]] |- | align="center" |[[Сурет:Coat_of_Arms_of_Yarovoe_(Altai_krai).png|64x64 нүкте]] | Яровое | шектік | align="right" | ↘<span>18 085</span><ref name="2016AT"/> | [[1943 жыл|1943]] |} == Дереккөздер == <div class="references-small" style=""> </div> [[Санат:Алтай өлкесі қалалары]] 08md80muhbgklz305r4n7eytudnj2iq 0 562929 3056397 3046665 2022-08-01T15:16:54Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Ақтүбек (Нұра ауданы) → Ақтүбек (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki '''Ақтүбек''' — елді мекен атаулары: * [[Ақтүбек (Абай облысы)|Ақтүбек]] – [[Абай облысы]] [[Аягөз ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтүбек (Алматы облысы)|Ақтүбек]] – [[Алматы облысы]] [[Алакөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)|Ақтүбек]] – [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]]ндағы ауыл. * [[Ақтүбек (Ұлытау облысы)|Ақтүбек]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. '''Тағы қараңыз:''' * [[Ақтүбек ауылдық округі]] * [[Ақтүбек орамы (Астана)]] {{айрық}} hr8twm7g3fjgfrwd7k5j6l1rzxqucu3 10 566141 3056403 3047516 2022-08-01T15:24:04Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Алғабас (Көксу ауданы) → Алғабас (Жетісу облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Алматы облысы]] [[Көксу ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Айнабұлақ (Жетісу облысы)|Айнабұлақ]] •}} {{nobr| [[Ақтекше]] •}} {{nobr| [[Ақшатоған]] •}} {{nobr| [[Ақын Қалқа ауылы|Ақын Қалқа]] •}} {{nobr| [[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]] •}} {{nobr| [[Бақша (ауыл)|Бақша]] •}} {{nobr| [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] •}} {{nobr| [[Бесқайнар (Көксу ауданы)|Бесқайнар]] •}} {{nobr| [[Бозтоған]] •}} {{nobr| [[Быжы]] •}} {{nobr| [[Еңбекшіқазақ (Алматы облысы)|Еңбекшіқазақ]] •}} {{nobr| [[Жамбыл (Көксу ауданы)|Жамбыл]] •}} {{nobr| [[Жарлыөзек]] •}} {{nobr| [[Жетіжал]] •}} {{nobr| [[Зылиха Тамшыбай ауылы|Зылиха Тамшыбай]] •}} {{nobr| [[Кеңарал (Алматы облысы)|Кеңарал]] •}} {{nobr| [[Көкбастау (Алматы облысы)|Көкбастау]] •}} {{nobr| [[Көксу (Көксу ауданы)|Көксу]] •}} {{nobr| [[Көпір (темір жол айрығы)|Көпір]] •}} {{nobr| [[Қазақстанның 10 жылдығы ауылы|Қазақстанның 10 жылдығы]] •}} {{nobr| [[Қазақстанның 50 жылдығы ауылы|Қазақстанның 50 жылдығы]] •}} {{nobr| [[Қаратал (Көксу ауданы)|Қаратал]] •}} {{nobr| [[Қызылтоған]] •}} {{nobr| [[Мәмбет (Алматы облысы)|Мәмбет]] •}} {{nobr| [[Мәулімбай]] •}} {{nobr| [[Мойынқұм (Алматы облысы)|Мойынқұм]] •}} {{nobr| [[Мұқаншы (Мұқаншы ауылдық округі)|Мұқаншы (Мұқаншы а.о.)]] •}} {{nobr| [[Мұқаншы (Жарлыөзек ауылдық округі)|Мұқаншы (Жарлыөзек а.о.)]] •}} {{nobr| [[Мұсабек]] •}} {{nobr| [[Нәдірізбек]] •}} {{nobr| [[ПЧ-45 қосшар]] •}} {{nobr| [[Талапты (Алматы облысы)|Талапты]] •}} {{nobr| [[Тауарасы]] •}} {{nobr| [[Теректі (Көксу ауданы)|Теректі]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Жетісу облысы|Көксу ауданы]] </noinclude> da0vt4g2hmblnmmupaeh23uk0f12oxu 0 566672 3056520 2975238 2022-08-01T16:47:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''Grand Central Dispatch''' ('''GCD'''), [[Apple Inc.|Apple]]-дың [[Көпядролық процессор|көпядролы процессорлар]] және басқа да SMP-жүйелердің<ref>[http://www.apple.com/pr/library/2008/06/09snowleopard.html Apple Previews Mac OS X Snow Leopard to Developers].</ref> артықшылықтарын пайдаланатын қосымшаларды құру үшін арналған технологиясы, Нью-Йорктегі Grand Central Terminal орталық вокзал атауын тұспалдайды. Бұл технология міндеттердің параллелизмін іске асырылуына және "Ағымдар пулы" [[Бағдарламалық жасақтама өңдеу үлгісі|жобалау үлгісіне]] негізделген. GCD алғаш рет Mac OS X 10.6-да ұсынылды. GCD сервистерін іске асыратын  '''libdispatch '''кітапханасының бастапқы кодтары Apache лицензиясы астында [[10 қыркүйек|10 қыркүйекте]] [[2009 жыл|2009]] ж[http://libdispatch.macosforge.org/]. шығарылды. Кейіннен кітапхана басқа FreeBSD [[Операциялық жүйелер|операциялық жүйесіне]]<ref>[http://www.freebsd.org/news/status/report-2009-04-2009-09.html#Grand-Central-Dispatch---FreeBSD-port FreeBSD Quarterly Status Report]</ref> портталды. GCD қосымшада міндеттердің параллель орындалуы мүмкіндерін анықтауға мүмкіндік береді, және оларды бос есептеуіш ресурстар (процессорлық ядролар)<ref name="gcdworks">[http://images.apple.com/macosx/technology/docs/GrandCentral_TB_brief_20090903.pdf Apple Technical Brief on Grand Central Dispatch] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090920043909/http://images.apple.com/macosx/technology/docs/GrandCentral_TB_brief_20090903.pdf |date=2009-09-20 }}.</ref> болғанда іске қосады. Міндет функция немесе "блок" ретінде айқындалуы мүмкін.<ref><span class="citation">[http://developer.apple.com/mac/library/documentation/Performance/Reference/GCD_libdispatch_Ref/Reference/reference.html Grand Central Dispatch (GCD) Reference] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120405221448/https://developer.apple.com/library/mac/ |date=2012-04-05 }}.&#x20;<small>Тексерілді, 31 қазан 2009.</small>&#x20;<small>[https://web.archive.org/web/20120609170929/http://developer.apple.com/library/mac/ Басты дереккөзінен мұрағатталған 10 мамыр 2012].</small></span><span class="citation"></span></ref> Блок — бұл стандартты емес [[C (бағдарламалау тілі)|C]]/[[C++]]/[[Objective-C|Objective-C бағдарламалау тілдерінің]] синтаксисінің кеңейтілуі, бұл кодтарды және деректерді бір объектіге инкапсуляциялауға мүмкіндік береді, тұйықталу аналогы.<ref name="gcdworks"/> Grand Central Dispatch [[Көп ағындылы|ағындарды]] төмен деңгейде пайдаланады, бірақ іске асыру бөлшектерін бағдарламашыдан жасырады. GCD міндеттері жеңіл, құру және ауыстыру қымбат емес; Apple-дың сендіруінше, тапсырмаларды кезекке қосу 15 [[Машиналық тіл|процессорлық нұсқаулықтарды]] ғана талап етеді, ал дәстүрлі ағынды құруға бірнеше жүздеген нұсқаулықтар қажет.<ref name="gcdworks"/> GCD міндеті жұмыс элементін құру үшін пайдаланылуы мүмкін, ол міндеттер кезегіне орналастырылады, не оқиғалар көзіне байланыстырылуы мүмкін. Екінші жағдайда іске қосылған кезде міндет оқиғалары тиісті кезекке қосылады. Apple айтуынша, бұл нұсқа, оқиғалардың іске қосылуы күтуге жеке ағын құрғанға қарағанда, неғұрлым тиімді. == Платформа ерекшеліктері == GCD платформасы бірнеше типтегі деректер құру және оларды басқару үшін функцияларын жариялайды. * '''Dispatch Queues''' — бұл кезектегі міндеттерді қолдайтын (анонимді блок, немесе функциялар), және бұл міндеттер кезек тәртібімен іске қосатын объектілер. Кітапхана автоматты түрде әр түрлі деңгейдегі басымдықпен орындайтын бірнеше кезектер құрады және бір мезгілде бірнеше тапсырмаларды іске қосу үшін автоматты түрде міндеттердің оңтайлы санын таңдайды. Кітапхананы қолданушы дәйекті кезектің кез келген санын жасауы мүмкін, олар бір жолы міндеттердің қосылу тәртібімен іске қосады. Өйткені дәйекті кезек әр уақытта тек бір ғана міндет орындай алады, осындай кезектерді бөлінетін ресурстарын синхрондауға қол жеткізуге болады . * '''Dispatch Sources''' — бұл блоктарды тіркеуге мүмкіндік беретін объектілер немесе оларды белгілі бір оқиғаның іске қосылған кезінде асинхронды орындалуы үшін функциялар. * '''Dispatch Groups''' — бұл объектілер біріктіруге мүмкіндік беретін міндеттер тобын кейіннен бірлестіктер (joining). Міндеттері қосылған болуы мүмкін да топ мүшелері, содан кейін объект топ үшін пайдаланылуы мүмкін күту аяқталғаннан барлық міндеттер. * '''Dispatch Semaphores''' — бұл міндеттердің белгілі бір санынан аспайтын бір мезгілде орындалуына мүмкіндік беретін объектілер. Қрз. семафор. == Мысалдар == Екі мысал Grand Central Dispatch пайдалану қарапайымдылығын көрсететін Джон Сиракузаның Ars Technica-дағы Snow Leopard шолуында табылуы мүмкін.<ref name="ars-snow-leopard">[http://arstechnica.com/apple/reviews/2009/08/mac-os-x-10-6.ars/13 Mac OS X 10.6 Snow Leopard: the Ars Technica review]</ref>. === Асинхронды шақыру === Бастапқыда, бізде құжаттағы сөздер мен параграфтардың санауды жүзеге асыратын analyzeDocument әдісімен қосымша бар. Әдетте, сөздер мен параграфтарды санау процессі жеткілікті түрде тез және басты ағында орындалуы мүмкін, бұл дегеніңіз, қолданушы түймені басқан және нәтижесін алған арасындағы орын алған кідірісті байқайды: <source lang="objc"> - (IBAction)analyzeDocument:(NSButton *)sender { NSDictionary *stats = [myDoc analyse]; [myModel setDict:stats]; [myStatsView setNeedsDisplay:YES]; } </source> Егер құжат өте үлкен болса, талдау үшін айтарлықтай көп уақыт кетуі мүмкін. онда қолданушы "іркілуді" байқайды. Келесі мысал бұл мәселені оңай шешеді: <source lang="objc"> - (IBAction)analyzeDocument:(NSButton *)sender { dispatch_async(dispatch_get_global_queue(0, 0), ^{ NSDictionary *stats = [myDoc analyze]; dispatch_async(dispatch_get_main_queue(), ^{ [myModel setDict:stats]; [myStatsView setNeedsDisplay:YES]; }); }); } </source> Мұнда [myDoc analyze] шақыру блокқа орналастырылуы мүмкін, содан кейін жаһандық кезектердің біріне орналастырылады. [myDoc analyze] жұмысын аяқтағаннан кейін, жаңа блок басты кезекке орналастырылады, ол пайдаланушы интерфейсін жаңартады. Осы күрделі емес өзгерістерді өткізе отырып, бағдарламашы үлкен құжаттарды талдау кезінде әлеуетті "" құтылады. === Цикл паралельденуі === Екінші мысал циклдың паралельденуін көрсетеді: <source lang="c"> for (i = 0; i < count; i++) { results[i] = do_work(data, i); } total = summarize(results, count); </source> Мұнда do_work функциясы ''count'' рет шақырылады, оның нәтижесі i-ші орындалуы results массивінің i-ші элементіне беріледі, содан кейін нәтижелері қосылады. do_works алдыңғы шақыруларының нәтижелеріне арқа сүйейді деп пайымдауға негіз жоқ, сондықтан бірнеше қоңырауларды do_works параллель шақыруға еш кедергі жоқ. Келесі листинг, осы идеяның GCD көмегімен іске асырылуын көрсетеді: <source lang="c"> dispatch_apply(count, dispatch_get_global_queue(0, 0), ^(size_t i){ results[i] = do_work(data, i); }); total = summarize(results, count); </source> Бұл мысалда dispatch_apply ''count'' рет блокты іске қосады, оған әрбір қоңырауды жаһандық кезекке бере отырып, блоктарға 0-ден count-1 санын береді. Бұл ОЖ-ге неғұрлым қол жетімді аппараттық ресурстарды толық пайдалану үшін ағындардың оңтайлы санын таңдауға  мүмкіндік береді. dispatch_apply, оның барлық блоктары жұмыстарын аяқтамайынша, басқаруды қайтармайды, бұл summarize шақырылуы алдында бастапқы циклдың барлық жұмысы орындалғанына кепілдік беруге мүмкіндік береді. === Құру тізбекті кезек === Әзірлеуші бірінен соң бірі орындалуы тиіс дәйекті міндеттер үшін жеке дәйекті кезек құра алады, бірақ жеке ағында жұмыс істей алады. Жаңа кезек осылайша құрылуы мүмкін: <source lang="c"> dispatch_queue_t exampleQueue; exampleQueue = dispatch_queue_create( "com.example.unique.identifier", NULL ); // exampleQueue осы жерде пайдалануы мүмкін. dispatch_release( exampleQueue ); </source> Мұндай міндеттерді, басқа міндетті дәл сол кезекке салатын дәйекті кезекке орналастырудан аулақ болыңыз. Бұл міндетті түрде тұйыққа (deadlock) әкеледі. Келесі листингіде осындай жағдайдағы тұйық көрсетілген:<source /> == Сондай-ақ, қараңыз == * Блоктар (Си тілі үшін кеңейтілім) * OpenMP — [[C (бағдарламалау тілі)|C]], [[C++]], [[Фортран|Fortran]] үшін ашық стандарт. * Intel TBB — [[Intel]]-ден ашық бастамалармен C++кітапхана. * Task Parallel Library — [[Microsoft]] әзірлеген .NET-технологиясы. * Java Concurrency — [[Java (бағдарламалау тілі)|Java]]-технология (сондай-ақ JSR 166 ретінде белгілі). == Сілтемелер == <div class="references-small"> <references /> </div> nroclactsz9pw0f8etblc2lupmc0wja 0 566725 3056619 3046812 2022-08-01T23:00:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ажа |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =38|lat_sec =34 |lon_deg =82|lon_min = 33|lon_sec =57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Көкпекті |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =268 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ажа''' — [[Абай облысы]]ның [[Көкпекті ауданы]], [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 16 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 403 адам (198 ер адам және 205 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 268 адамды (127 ер адам және 141 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] o92vjyjmn8rd7zzxu0so51szdihqnge 0 566726 3056353 3046818 2022-08-01T14:12:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ұзынбұлақ |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =37|lat_sec =21 |lon_deg =82|lon_min = 21|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы){{!}}Көкпекті |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =263 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ұзынбұлақ}} '''Ұзынбұлақ''' — [[Абай облысы]]ның [[Көкпекті ауданы]], [[Көкпекті ауылдық округі (Абай облысы)|Көкпекті ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан оңтүстікке қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 592 адам (302 ер адам және 290 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 263 адамды (140 ер адам және 123 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] d0xnfklsql5cjvgg658djw0blqjj8po 0 566825 3056277 3047100 2022-08-01T12:15:49Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қойтас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =46|lat_sec =55 |lon_deg =82|lon_min= 50|lon_sec =04 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аққала ауылдық округі{{!}}Аққала |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =190 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қойтас (айрық)}} '''Қойтас''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Аққала ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 46 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 268 адам (139 ер адам және 129 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 190 адамды (97 ер адам және 93 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] mnk89x29ouik33vzwvr0eu751f0e8ul 0 566841 3056313 3047117 2022-08-01T13:16:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құлынжон |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =53|lat_sec =07 |lon_deg =83|lon_min= 20|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құлынжон ауылдық округі{{!}}Құлынжон |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Казнаковка'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =823 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Құлынжон''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]]ндағы ауыл, [[Құлынжон ауылдық округі]] орталығы. [[2013 жыл]]ға дейін "Казнаковка" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстікке қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1052 адам (513 ер адам және 539 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 823 адамды (401 ер адам және 422 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] no1tm2wj1e5nr21sye5yxmvugs8l0rx 0 566848 3056349 3047175 2022-08-01T14:08:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөмей |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =19|lat_sec =48 |lon_deg =82|lon_min = 57|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Самар ауданы |кестедегі аудан = Самар ауданы{{!}}Самар |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы){{!}}Тассай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =218 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшкөмей}} '''Үшкөмей''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Самар ауданы]], [[Тассай ауылдық округі (Шығыс Қазақстан облысы)|Тассай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 80 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 303 адам (167 ер адам және 136 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 218 адамды (111 ер адам және 107 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Самар ауданы елді мекендері}} [[Санат:Самар ауданы елді мекендері]] mqwcc4e0dczj6dskposa7l60s30i7qe 0 566867 3056602 2632292 2022-08-01T21:49:44Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Значок_дисплея_--Retina--_2014-07-22_07-29.jpg|нобай|Retina дисплейінің белгішесі ]] '''Retina''' ([[Латын тілі|лат.]]&#x20;''<span lang="la">retina</span>'' — сетчатка) — [[Apple Inc.|Apple]] құрылғылар пайдаланатын [[Сұйық кристалды бейнебет|ЖК-дисплейлердің]] жалпы [[Маркетинг|маркетингтік]] атауы, соншалықты жоғары пиксельдер тығыздығымен ерекшеленетін, бұл адам көзі бейне пиксельдерден тұратынын байқауға қабілетті емес. Apple әр түрлі құрылғылар түрлі тығыздықты анықтайды және шолу үшін типтік қашықтықпен оларға сәйкес осы клас құрылғылардың қояды типтік қашықтығы көп болса, байқамастыққа қол жеткізу үшін төмен тығыздықты пиксельдер саны белгіленеді. Зерттеулерге сүйене отырып, [[Көз|адам көзі]] тек 300 ppi айыра алады, өндірушінің мәлімдеуінше мұндай дисплейлерде суреттің пикселизациясы көзбен байқалмайды<ref><span class="citation">[http://www.apple.com/ru/iphone/features/retina-display.html#sharp Ең айқын және жарқын дисплей ажыратымдылығы жоғары ұялы телефон]&#x20;(орыс.</span></ref>. Retina дисплейлері және басқа да Apple құрылғылары дисплейлері үшін [[Samsung]], LG Display мен [[Sharp Corporation|Sharp]] компанияларымен жеткізіледі. == Техникалық ақпарат == Retina Display — жоғары ажыратымдылықты мобильді құрылғылар дисплейлері. Retina дисплейінде IPS (iPod touch 4-ші буынынан басқасы, ол [[Сұйық кристалды бейнебет|TN]] технологиясын пайдаланады) технологиясы пайдаланылады, ол кең көру бұрышын қамтамасыз етеді. Gorilla [[Әйнек|шынысы]]. Экран жиі олеофобты қабатпен жабылады . * '''Apple Retina-дисплейі бар келесі құрылғыларды шығарды :''' {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" ! Моделі ! Пиксель дюйм ! Пиксель сантиметр ! [[Түстік ажырату|Рұқсат]] ! Типтік қашықтықтан қарау ! Бір пиксельдің шолу бұрышы (минут) |- |iPod touch (4-буын) және [[IPhone 4|iPhone 4]]/[[IPhone 4S|4S]] | ''326'' | ''128'' | ''960×640'' | rowspan="4" | 10 дюйм (25 см) | rowspan="4" | 1,1 |- |iPod touch (5-буын) және [[IPhone 5|iPhone 5]]/[[IPhone 5S|5S]]/[[IPhone 5C|5c]] | 326 | 128 | 1136 x 640 |- |[[IPhone 6|iPhone 6]]/6S |326 | 128 | 1334×750 |- |[[IPhone 6|iPhone 6+/6S+]] | 401 | 156 | 1920x1080 |- |[[IPad 3|iPad 3]]/[[IPad 4|4]]/[[IPad Air|iPad Air]]/Air 2 | 264 | 105 | rowspan="2" | 2048×1536 | rowspan="2" | 15 дюйм (38 см) | rowspan="2" | 0,87 |- |iPad mini Retina дисплейі | 324 | 129 |- |[[MacBook Pro|MacBook Pro 15 Retina]] (3-е поколение) | 220 | 87 | 2880×1800 | rowspan="2" | 20 дюйм (51 см) | rowspan="2" | 0,78 |- |[[MacBook Pro|MacBook Pro 13 Retina]] (3-е поколение) | 227 | 89 | 2560×1600 |- |[[IMac|iMac Retina дисплейі 5к]] | 218 | 85 | 5120х2880 | деректер жоқ | деректер жоқ |- |[[MacBook (Retina)]] | 226 | 89 | 2304×1440 | 12 дюйм | деректер жоқ |} == Retina құрылғыларда == [[Стив Джобс|Стив Джобстың]]: "300ppi-ден көп бәрі Retina" деген сөздері. Осылайша iPad 3/4/5(Air)-та Retina-тәрізді дисплей (264ppi) пайдаланылады. Сондай-ақ, Retina-тәрізді дисплей MacBook Pro 13 (3-ұрпақ, 227ppi), MacBook Pro 15 (3-ұрпақ, 220ppi) қолданылады. Толыққанды Retina тек: iPod-тарда iPod 4/5-те ғана пайдаланылады. IPhone-дарда iPhone 4/4S/5/5С/5S/6/6s/SE – 326ppi (барлық құрылғыларда), ал iPhone 6 Plus, iPhone 6s Plus – 401ppi. iPad-тарда iPad mini Retina дисплейі – 324ppi (барлық құрылғыларда). IPhone 6, iPhone 6 Plus және iPhone 6s және iPhone 6s Plus-те Retina [[HD]] пайдаланылады. 2014 жылдың соңында [[IMac|iMac]] 27" Retina рұқсаты 5к 5120х2880 (218ppi) құрайтын дисплейі шығарылды. == Қызықты фактілер == * iPhone 6 және 6+ шығара отырып, Apple, олардың дисплейінде Retina HD тығыздығы одан да көп пиксель барын мәлімдеді. Алайда, іс жүзінде пиксель тығыздығы, тек 401ppi құрайтын 6+ моделінде артқан, пиксель тығыздығы iPhone 6-да сол қалпы – 326ppi қалған. == Сын == DisplayMate Technologies президенті Реймонд Сонейраның айтуынша, адам көзінің торқабығының рұқсаты Apple бекіткенге қарағанда жоғарырақ, және адам көзі 30 см (12 [[дюйм]]) қашықтықта дюйміне 477 пиксельге дейін ажыратады.<ref><span class="citation">[http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2364871,00.asp Analyst Challenges Apple'iPhone 4 s 'Retina Display' Claims].&#x20;<small>Тексерілді, 10 шілде 2010.</small>&#x20;<small>.</small></span><span class="citation"></span></ref> BadAstronomy-тен Фил Плэйт жауап жазғаны бар, "егер сіздің көру қабілетіңіз [19/20-ден жақсырақ] жақсы болса, онда пиксельдерді [[IPhone 4|iPhone 4]]-тен 1 фут қашықтықта ажыратылады. Сурет пиксельденіп көрінеді. Егер сізде орта көру қабілеті болса жай ғана "өте жақсы" көрінеді, сондықтан менің ойымша, Джобстың айтқаны дұрыс. Сонейра, техникалық жағынан дұрыс болған міншіл.<ref><span class="citation">[http://blogs.discovermagazine.com/badastronomy/2010/06/10/resolving-the-iphone-resolution Resolving the iPhone resolution].&#x20;<small>Тексерілді, 21 маусым 2010.</small>&#x20;<small>.</small></span><span class="citation"></span></ref>Көздің торына мамандандырылған нейробиолог зерттеу арқылы, ұқсасты пайдаланатын, неғұрлым егжей-тегжейлі талдау жасайтын, Брайан Джонс, блогында  осындай қорытындыға келген.<ref><span class="citation">[http://prometheus.med.utah.edu/~bwjones/2010/06/apple-retina-display/ Apple Retina Display].&#x20;<small>Тексерілді, 25 шілде 2012.</small>&#x20;<small>.</small></span><span class="citation"></span></ref> == Шағылуға қарсы жабынның қабаттануы == [[Сурет:Retina_Stain_Damage.jpg|нобай|Retina экранының шағылуға қарсы жабынының қабаттануы]] MacBook Pro Retina дисплейімен шыққаннан кейін араға шамамен бір жыл салып пайдаланушылар ноутбукты шамамен 7-8 ай пайдаланғаннан соң экранның шағылуға қарсы жабынының қабаттануына шағымдана бастады. Бұл экранда сызаттар және көпіршіктер (фотосуретті қараңыз) сияқты көрінеді. 2015 жылы Apple Quality Program шеңберінде экрандарды ауыстыруды бастады. == Ескертпелер == <div class="references-small"> <references /> </div> == Сілтемелер == * <span class="citation">[http://www.apple.com/ru/iphone/features/retina-display.html Дисплей Retina]&#x20;(рус.</span><span class="citation">).&#x20; </span><span class="citation">Apple.&#x20;<small>Тексерілді, 15 тамыз 2012.</small>&#x20;<small> {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120926222959/http://www.apple.com/ru/iphone/features/retina-display.html |date=2012-09-26 }}.</small></span><span class="citation"></span> * [http://discussions.apple.com/thread/6068947?start=0&tstart=0 My Retina Display has stain damage, HELP!!!] * [https://www.facebook.com/groups/607572909386595/653311608146058/ MacBook Retina STAIN ON DISPLAY / damaged AR coating] [[Санат:Apple Inc. жабдықтары]] tsuid9fbqihxwt0m4ibn27q8ha57yv7 0 566871 3056464 2975194 2022-08-01T16:21:28Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki '''4K''' — сандық кинематографта және компьютерлік графикада, көлденеңінен шамамен тиісті 4000 пиксель рұқсат беретін қабілет белгісі<ref><span class="citation">[http://motion.kodak.com/motion/uploadedFiles/22_GLOSSARY_ru.pdf Глоссарий кинематографиялық терминдер] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100923024604/http://motion.kodak.com/motion/uploadedFiles/22_GLOSSARY_ru.pdf |date=2010-09-23 }}&#x20;(орыс.</span></ref>. == Сипаттамасы == [[Сурет:Digital_cinema_formats.svg|нобай|450x450 нүкте|4K, 2K және HDTV рұқсат беретін қабілетін салыстыру ]] === Сандық кино === Теледидардағы ажыратымдылығын белгілеуден айырмашылығы, жолдарының санынан және, тиісінше, сурет элементтерінің тігінен саны, көрінеді ажыратушы қабылеттігі бойынша кадр ұзын жағына өлшенеді. Мұндай принцип таңдап алынуы, сандық кинода, [[Айқындығы жоғары теледидар|ажыратымдылығы жоғары теледидардан]] айырмашылығы, экран жақтардың арақатынасы түрлі стандарттары бар. Бұл жағдайда басты назарды көлденең рұқсаттан ауытқыған ыңғайлы, ол тұрақты болып қалады, ал кадр биіктігі тігінен өзгереді. 4K рұқсаты бірнеше түрлі мөлшердегі суреттердегі пиксельдер санына сай. {| class="wikitable sortable" style="margin-bottom: 10px;" |+ Стандарттар цифрлық кино<ref name="pcmag"><span class="citation">[http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0,2542,t=4K+resolution&i=57419,00.asp 4K resolution Definition from PC Magazine Encyclopedia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121102025025/http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0%2C2542%2Ct%3D4K+resolution%26i%3D57419%2C00.asp |date=2012-11-02 }}.&#x20; </span></ref> ! Стандарты !Пиксельдер рұқсаты !Тараптардың қатынасы ! Барлық<br> пиксельдеор (нүкте) |- | Толықкадрлық 4K | 4096 × 3112 | 1,32:1 | 12 746 752 |- | Академиялық 4K | 3656 × 2664 | 1,37:1 | 9 739 584 |- | Кеңэкранды 4K | 4096 × 1714 | 2,39:1 | 7 020 544 |- | Full 4K | 4096 x 2160 | 1,89:1 | 8 847 360 |- | Кашетирленген 4K | 3996 × 2160 | 1,85:1 | 8 631 360 |- | Ultra HD 4K | 3840 × 2160 | 16:9 (1,78:1) | 8 294 400 |} Ажыратымдылығы 4K басқа стандарт — 2K — әрбір тарапқа шамамен екі есе кадр асып түседі. === UHDTV === 18 қазан 2012 жылы Электроника тұтынушылар қауымдастығы (ЭТҚ) 4K ажыратымдылығы көрсететін теледидарлар, мониторлар мен проекторлар ультра жоғары анықтықтың мазмұн үшін анықталған негізгі сипаттамаларын, сондай-ақ осы сипаттамаларына сəйкес келетін құрылғыларды білдіру үшін Ultra High-Definition терминін қабылдады. 24 маусым, 2014 «Ultra High-Definition», «Ultra HD», немесе техникалық сипаттамалары және бекітілген маркетинг терминдері, сондай-ақ, осындай «Ultra ажыратымдылығы жоғары теледидар 4K» сияқты әр түрлі модификациядың аралас болуы мүмкін «UHD» кеңейтілді. ЭТҚ Ultra High-Definition сипаттамаларын қанағаттандыру үшін теледидарлар, мониторлар мен проекторларда сақталуы тиіс кем дегенде қойылатын талаптарды кеңейтеді: * Дисплей кемінде 8 миллион пиксел, көлденеңінен 3840 және тігінен 2160. * Жағының арақатынасы — 16:9. * Ұлғаймалы түрлендіргіш — HD бейнені суретті масштабтау қабілеті және оның UHD рұқсатымен көрсету. * Цифрлық кіру — бір және одан да көп HDMI кірулерді қолдайтын ажыратымдылығы 3840x2160 мазмұнның кадр секундына 24p, 30p және 60p кадрлары жиілігі.  * Колориметрия — түсті кеңістігі ITU-R BT.709 бастап 2160p видео өңдеуге қабілеті және неғұрлым кең түсті кеңістікті стандарттарды қолдау. * Түс тереңдігі — кемінде 32 бит. == Сондай-ақ, == * 5K (рұқсат) * 8K (рұқсат) * Өте жоғары айқындықтағы теледидар == Ескертпелер == <div class="references-small"> <references /> </div> [[Санат:Кино және видео технологиялары]] [[Санат:Компьютерлік технологиялар]] imhxlu6jmbav2a5e02jmhelzy36o9tq 0 566908 3056325 3046848 2022-08-01T13:39:07Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Үкіліқыз |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =48 |lat_min =53|lat_sec =44 |lon_deg =82|lon_min= 41|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Абай облысы |кестедегі облыс = Абай облысы{{!}}Абай |ауданы = Көкпекті ауданы |кестедегі аудан = Көкпекті ауданы{{!}}Көкпекті |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қойгелді Аухадиев ауылдық округі{{!}}Қойгелді Аухадиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =294 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үкіліқыз''' — [[Абай облысы]] [[Көкпекті ауданы]], [[Қойгелді Аухадиев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Көкпекті (Абай облысы)|Көкпекті]] ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 36 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 331 адам (156 ер адам және 175 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 294 адамды (145 ер адам және 149 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көкпекті ауданы елді мекендері}} [[Санат:Көкпекті ауданы елді мекендері]] qvn5hm4kbyvqx5tz2mtvn79ekr93qn2 0 568300 3056748 2948079 2022-08-02T08:54:18Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Бас-Тер |шынайы атауы = Basse-Terre |сурет = Hôtel-de-Ville de Basse-Terre.JPG |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Гваделупа |елтаңба = COA fr Basse-Terre.svg |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 15|lat_min = 59|lat_sec = 45 |lon_dir = W|lon_deg = 61|lon_min = 43|lon_sec = 45 |CoordAddon = type:isle_region:AN |CoordScale = |аймақ түрі = |аймағы = |кестедегі аймақ = |аудан түрі = |ауданы = |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = 1643 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = 5,78 |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 0 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 12 451 |санақ жылы = 2007 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = −4 |DST = |телефон коды = |пошта индексі = 97100 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = Basse-Terre |сайты = |сайт тілі = }} [[Сурет:Guadeloupe_map.png|оңға|нобай|267x267 нүкте|Бас-Тер Гваделупа картасында]] ''[[Сент-Китс және Невис]]тің астанасы Бастермен шатастырудың қажеті жоқ'' '''Бас-Тер''' ([[Француз тілі|фр.]] ''<span lang="fr">Basse-Terre</span>'') — [[Гваделупа]] (Кіші Антиль аралдары) аралындағы қала, [[Гваделупа|Француз Гваделупасының әкімшілік орталығы]]. Суфриер жанартауының етегінде орналасқан. Халқы — 12 100 адам ([[2008 жыл|2008]]). Теңіз порты  жоқ, тек терең зәкір тұрағы. Қант өнеркәсібі дамыған. Қант, банан, кофе, какао, ваниль экспорты. Қала тумаларының арасында — француз әскері әрі композитор, дирижер, скрипкашы-виртуоз [[Болонь де Сен-Жорж, Жозеф|шевалье де Сен-Жорж]]. == Атауы == «Basse-Terre» сөзі француз тілінен «ойпат» деп аударылады, XVII ғасыр теңізшілерінің тілінде «желден қорғалған аймақ» деген мағынаны береді. * [[1650 жыл|1650]]—[[1794 жыл|1794]]: Форт Уэль ([[Француз тілі|фр.]] ''<span lang="fr">Fort Houël</span>'') * 1794, [[1810 жыл|1810]]—[[1814 жыл|1814]], [[1815 жыл|1815]]—[[1816 жыл|1816]]: Форт Метилд ([[Ағылшын тілі|ағыл.]] ''<span lang="en">Fort Mathilde</span>''). * [[30 наурыз]] 1803-1810, 1816-1960: Форт Ришпанс (Fort Richepanse.) * 1960-1989: Форт Сен-Шарль (Fort Saint-Charles фр.) — форт атауы. * [[1989 жыл|1989]]: Форт Луи-Дельгрэ (Fort Fort Louis Delgrès фр.) * 1643 — қазіргі уақытқа дейін: Бас-Тер. == Тарихы == Қазіргі қаланың аумағында тіршілік еткен алғашқы үндіс қонысы б.з.б 2300 жылмен даталанады. Негізі 1643 жылы қаланған<ref name="britannica">'''«Basse-Terre.'''</ref>. [[18 ғасыр|XVIII ғасырдың]] соңына дейін Гваделупаның коммерциялық орталығы болған, кейінірек оның орталығы көрші [[Гранд-Тер]]<ref name="britannica">'''«Basse-Terre.'''</ref> аралында орналасқан [[Пуан-а-Питр]] қаласы болды. 1979 жылы орын алған дауылдың нәтижесінде порт күйреп, бұл жағдай экономиканың дамуы мен жаңғыртуын күшейтуге түрткі болды. [[1994]] пен 1995 жылдардағы қатты құрғақшылық банан егінінің шықпауына алып келді<ref name="britannica">'''«Basse-Terre.'''</ref>. == Білім беру == Қалада француз саясаткерінің құрметіне аталған Жервиль-Реаш мектебі орналасқан. == Спорт == [[2004 жыл]]ы «Расинг» жергілікті футбол командасы 3 ұлттық чемпион атағын жеңіп алды<ref><span class="citation">[http://www.rsssf.com/tablesg/guadchamp.html Гваделупа — список чемпионов]&nbsp;(ағылш.</span></ref>. Ел ордада бірнеше стадиондар орналасқан. Сиымдылығы 3 000 адамды құрайтын, көпфункционалды «Штаде Сент-Клод» стадионы, қазіргі таңда Футболдан Гваделупаның құрама командасының матчтарын өткізу үшін, сондай-ақ ''Racing Club de Basse-Terre'' және ''La Gauloise de Basse-Terre''<ref><span class="citation">[http://www.worldstadiums.com/middle_america/countries/guadeloupe.shtml Стадионы Мира — Гваделупа] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130302011635/http://www.worldstadiums.com/middle_america/countries/guadeloupe.shtml |date=2013-03-02 }}&nbsp;(ағылш.</span></ref> клубтарымен қолданылады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Солтүстік Америка елордалары}} [[Санат:Гваделупа коммуналары]] r5vsx6yby1peuvyhjbjbr5w9w0zbpam 0 568383 3056327 2909686 2022-08-01T13:39:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол бекеті |атауы = Үлбіқұрылыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =50 |lat_min =15|lat_sec = 23 |lon_deg =83|lon_min = 17|lon_sec =50 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Шығыс Қазақстан облысы |кестедегі облыс = Шығыс Қазақстан облысы{{!}}Шығыс Қазақстан |ауданы = Риддер қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Риддер қалалық әкімдігі |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =192 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үлбіқұрылыс''' — [[Шығыс Қазақстан облысы]] [[Риддер қалалық әкімдігі]]не қарасты ауыл, темір жол стансасы. == Географиялық орны == [[Риддер]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 150 адам (78 ер адам және 72 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 192 адамды (109 ер адам және 83 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> {{Риддер қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Риддер қалалық әкімдігі елді мекендері]] pp2q3yif43zcgscbf14sr6x0ugbiobp 0 568435 3056767 3055608 2022-08-02T09:52:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол стансасы |атауы = Бекбауыл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min =58|lat_sec =42 |lon_deg =61|lon_min = 56|lon_sec =26 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бекбауыл ауылдық округі{{!}}Бекбауыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1904 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =879 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бекбауыл''' (Бекбаулы) — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, темір жол стансасы, [[Бекбауыл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 105 км-дей жерде орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1904 жыл]]ы [[Орынбор-Ташкент темір жолы|Ташкент-Орынбор теміржолы]]н салуға байланысты қаланды. Атауы кісі есіммен аталған. [[Бекбауыл Өтегенұлы|Бекбауыл]] – [[Жанқожа Нұрмұхамедұлы|Жанқожа]] батырдың немере інісі, батыр, би болған. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 708 адам (358 ер адам және 350 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 879 адамды (449 ер адам және 430 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Бекбауыл. Мечеть IMG 20220625 203456.jpg|Мешіт Бекбауыл Ж.д.станция IMG 20220625 203459.jpg|Темір жол стансасы Бекбауыл IMG 20220625 203936.jpg|Бекбауыл Бекбауыл IMG 20220625 203840.jpg|Бекбауыл Бекбауыл IMG 20220625 203824.jpg|Бекбауыл Бекбауыл IMG 20220625 203438.jpg|Бекбауыл </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 0u7q34jnj76tavkblfawr4kg5x2ufez 0 568439 3056664 3054586 2022-08-02T05:15:10Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол стансасы |атауы = Аралқұм |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 30|lat_sec = 00 |lon_deg =61|lon_min = 53|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аралқұм ауылдық округі{{!}}Аралқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1130 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = Кызылординская область |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Аралқұм}} ''' Аралқұм''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, темір жол стансасы, [[Аралқұм ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 37 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1081 адам (537 ер адам және 544 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1130 адамды (575 ер адам және 555 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Аралқұмда және округтегі Көктем, Мойнақ, Сопақ, Шөміш ауылдарында және Алтықұдық, Тасбөгет темір жол айырмаларында темір жолдарға қызмет көрсететін бірнеше шағын кәсіпорындар мен мекемелер бар.<ref>Қазақ Энциклопедиясы</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Аралқұм IMG 20220625 213634.jpg|Аралқұм. Аралқұм IMG 20220612 205852.jpg|Аралқұм. Аралқұм IMG 20220612 205817.jpg|Мешіт Аралқұм IMG 20220612 205810.jpg|Аралқұм. Аралқұм IMG 20220612 205735.jpg |Темір жол стансасы Аралқұм IMG 20220612 205519.jpg|Аралқұм. </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] gop846jwqv897lr227u01w7te6amkjg 0 568443 3056281 2909506 2022-08-01T12:26:57Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қосаман |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46 |lat_min = 55|lat_sec = 56 |lon_deg =60|lon_min = 34|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосаман ауылдық округі{{!}}Қосаман |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =379 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қосаман''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Қосаман ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 89 шақырым жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 339 адам (179 ер адам және 160 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 379 адамды (196 ер адам және 183 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Қосаманда орта мектеп, фельдшерлік бекет үйі, кітапхана, клуб тұрғындарға қызмет жасап келеді. Сондай-ақ, Құланды ЖШС-нің №1 фермасы осы Қосаманда орналасқан. Жақын теміржол бекеті – [[Сексеуіл (ауыл)|Сексеуіл]]ден 60 шақырым жерде. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 65n9c64hccrf2vla2oxekisxtpmqoqi 0 568646 3056425 2909915 2022-08-01T15:38:54Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №82-темір жол айрығы "Құрлық" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47|lat_min = 07|lat_sec = 05 |lon_deg =61|lon_min = 04|lon_sec =21 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сексеуіл ауылдық округі{{!}}Сексеуіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =87 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№82-темір жол айрығы "Құрлық"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сексеуіл ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 58 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 86 адам (49 ер адам және 37 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 87 адамды (45 ер адам және 42 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 8sclwk3lml3vebgbqp72b6ley0znett 0 568647 3056426 2909916 2022-08-01T15:38:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №83-темір жол айрығы "Тербенбес" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =47|lat_min = 02|lat_sec = 08 |lon_deg =61|lon_min = 14|lon_sec =38 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сексеуіл ауылдық округі{{!}}Сексеуіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =54 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№83-темір жол айрығы "Тербенбес"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сексеуіл ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 47 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 70 адам (34 ер адам және 36 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 54 адамды (29 ер адам және 25 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] qksxvbocp0dwizjnmei5k9jtpcjwwal 0 568648 3056427 2909917 2022-08-01T15:38:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №84-темір жол айрығы "Құмсағыз" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 59|lat_sec = 12 |lon_deg =61|lon_min = 20|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сексеуіл ауылдық округі{{!}}Сексеуіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =34 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№84-темір жол айрығы "Құмсағыз"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сексеуіл ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 14 адам (7 ер адам және 7 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 34 адамды (21 ер адам және 13 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] iw8xtzkvhvouwx7qsj10ojgx0xs8orr 0 568649 3056428 2909918 2022-08-01T15:39:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №85-темір жол айрығы "Сарышығанақ" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 53|lat_sec = 51 |lon_deg =61|lon_min = 31|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сексеуіл ауылдық округі{{!}}Сексеуіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =60 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№85-темір жол айрығы "Сарышығанақ"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сексеуіл ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 62 адам (36 ер адам және 26 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 60 адамды (33 ер адам және 27 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] o92uaa9awhmjaf23nbsaa0w6wpcn9sa 0 568650 3056429 2909919 2022-08-01T15:39:02Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №86-темір жол айрығы "Жалғызағаш" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 50|lat_sec = 37 |lon_deg =61|lon_min = 36|lon_sec =50 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сексеуіл ауылдық округі{{!}}Сексеуіл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =171 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№86-темір жол айрығы "Жалғызағаш"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сексеуіл ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 156 адам (81 ер адам және 75 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 171 адамды (81 ер адам және 90 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] fch9ap3uykqvhb25hdlieie2t100bcc 0 568656 3056430 2909921 2022-08-01T15:39:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №87-темір жол айрығы "Алтықұдық" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 45|lat_sec = 30 |lon_deg =61|lon_min = 43|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сапақ ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Сапақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =55 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№87-темір жол айрығы "Алтықұдық"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сапақ ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Сапақ ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 37 адам (23 ер адам және 14 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 55 адамды (33 ер адам және 22 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] snargdclz01rslkdl91qt926ocxc9nj 0 568658 3056431 2909922 2022-08-01T15:39:06Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = Темір жол айрығы 88 Тасбөгет |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 40|lat_sec = 44 |lon_deg =61|lon_min = 46|lon_sec =14 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Сапақ ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Сапақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =125 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Темір жол айрығы 88 Тасбөгет''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Сапақ ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Сапақ ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 69 адам (40 ер адам және 29 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 125 адамды (72 ер адам және 53 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 4cvd1i2ggyi3gmncujw1a703ccdk7v8 0 568667 3056285 2909509 2022-08-01T12:28:25Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қосжар |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 09|lat_sec = 07 |lon_deg =61|lon_min = 45|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қосжар ауылдық округі{{!}}Қосжар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =470 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қосжар''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Қосжар ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 100 км-дей жерде, [[Қамыстыбас]] көлінің оңтүстігінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 345 адам (177 ер адам және 168 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 470 адамды (246 ер адам және 224 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] s8z2c194ta42oy1wsi8l5xxe8vnt4dv 0 568668 3056312 2909595 2022-08-01T13:14:03Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құланды |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 05|lat_sec = 36 |lon_deg =59|lon_min = 30|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Беларан ауылдық округі{{!}}Беларан |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =374 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Құланды}} '''Құланды''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Беларан ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 250 км-дей жерде, [[Құланды (түбек)|Құланды]] түбегінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 351 адам (183 ер адам және 168 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 374 адамды (204 ер адам және 170 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] dju03bqox5x2ve93neduurspqz8csp8 0 568669 3056301 2909541 2022-08-01T12:50:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылжар |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 00|lat_sec = 17 |lon_deg =61|lon_min = 44|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Райым ауылдық округі{{!}}Райым |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1080 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылжар}} '''Қызылжар''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]]ндағы ауыл, [[Райым ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстікке қарай 120 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің атырауында орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1930 жыл]]дың басында қаланып, [[1932 жыл|1932]]-[[1997 жыл|1997]] жылдары балық кәсіпшілігімен айналысатын «Райым» ұжымшарының орталығы болған. Оның негізінде Қызылжар және [[Шөмішкөл (ауыл)|Шөмішкөл]] ауылдарында «Райым» ЖШС және бірнеше шаруа қожалықтары құрылды. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1085 адам (561 ер адам және 524 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1080 адамды (551 ер адам және 529 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] dpko212eh2jajjnbanrk8aj54md19lf 0 568672 3056432 2909923 2022-08-01T15:39:12Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №92-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 16|lat_sec = 50 |lon_deg =61|lon_min = 56|lon_sec =25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қамыстыбас ауылдық округі{{!}}Қамыстыбас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =152 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№92-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Қамыстыбас ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 62 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 116 адам (69 ер адам және 47 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 152 адамды (85 ер адам және 67 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] mguqofirqabw8xxn81qvoip03lk9i6s 0 568673 3056433 2909924 2022-08-01T15:39:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №93-темір жол айрығы "Үкілісай" |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min =05|lat_sec =52 |lon_deg =61|lon_min = 55|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Арал ауданы |кестедегі аудан = Арал ауданы{{!}}Арал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бекбауыл ауылдық округі{{!}}Бекбауыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1904 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =223 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№93-темір жол айрығы "Үкілісай"''' — [[Қызылорда облысы]] [[Арал ауданы]], [[Бекбауыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. == Географиялық орны == Облыс орталығы - [[Қызылорда]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 495 км-дей, [[Арал (қала)|Арал]] қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 105 км-дей жерде орналасқан. == Тарихы == [[1904 жыл]]ы [[Орынбор-Ташкент темір жолы|теміржол]] құрылысы кезінде негізі қаланған. Елді мекендегі халықтар теміржол саласында жұмыс жасаған. ХХ ғасырдың 50-жылдары елді мекенде алғаш бастауыш мектеп ашылған. Үкілісай ауылы 2005 жылдың наурыз айына дейін [[Қамыстыбас ауылдық округі]]не қарасты болып келді, қазіргі таңда Бекбауыл ауылдық округінің қарамағында. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 172 адам (91 ер адам және 81 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 223 адамды (126 ер адам және 97 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Елді мекенде 14 қызметкер бар 1 фельдшерлік-акушерлік мекеме орналасқан. Халықтың басым бөлігі теміржол саласында жұмыс жасайды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Арал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Арал ауданы елді мекендері]] 8nfmzht8ywz7yjprp2ik2sd30xwumtw 10 568728 3056417 3047488 2022-08-01T15:32:38Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Қызылжар (Бұқар жырау ауданы) → Қызылжар (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Ақбел]] •}} {{nobr| [[Ақжар (Қарағанды облысы)|Ақжар]] •}} {{nobr| [[Ақөре]] •}} {{nobr| [[Ақтөбе (Бұқар жырау ауданы)|Ақтөбе]] •}} {{nobr| [[Алабас (Қарағанды облысы)|Алабас]] •}} {{nobr| [[Алғабас (Бұқар жырау ауданы)|Алғабас]] •}} {{nobr| [[Астаховка]] •}} {{nobr| [[Асыл (ауыл)|Асыл]] •}} {{nobr| [[Ащысу (Қарағанды облысы)|Ащысу]] •}} {{nobr| [[Аюлы (ауыл)|Аюлы]] •}} {{nobr| [[Байқадам (Қарағанды облысы)|Байқадам]] •}} {{nobr| [[Баймырза (Қарағанды облысы)|Баймырза]] •}} {{nobr| [[Белағаш (Қарағанды облысы)|Белағаш]] •}} {{nobr| [[Ботақара (Ботақара ауылдық округі)|Ботақара]] (Ботақара а.о.) •}} {{nobr| [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] (кент, Ботақара к.ә.) •}} {{nobr| [[Ботақара (станция, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] (станция, Ботақара к.ә.) •}} {{nobr| [[Бұқар жырау ауылы|Бұқар жырау]] •}} {{nobr| [[Волковское (Қарағанды облысы)|Волковское]] •}} {{nobr| [[Гагаринское (Қарағанды облысы)|Гагаринское]] •}} {{nobr| [[Геологическое]] •}} {{nobr| [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] •}} {{nobr| [[Доскей]] •}} {{nobr| [[Ескі тұзды]] •}} {{nobr| [[Жаңақала (Қарағанды облысы)|Жаңақала]] •}} {{nobr| [[Жаңаталап (Қарағанды облысы)|Жаңаталап]] •}} {{nobr| [[Жастілек]] •}} {{nobr| [[Керней (ауыл)|Керней]] •}} {{nobr| [[Көкпекті (Қарағанды облысы)|Көкпекті]] •}} {{nobr| [[Красная Нива (Қарағанды облысы)|Красная Нива]] •}} {{nobr| [[Қаражар (Қарағанды облысы)|Қаражар]] •}} {{nobr| [[Қарақұдық (Қарағанды облысы)|Қарақұдық]] •}} {{nobr| [[Қушоқы]] •}} {{nobr| [[Құрама (Қарағанды облысы)|Құрама]] •}} {{nobr| [[Құрылыс (Қарағанды облысы)|Құрылыс]] •}} {{nobr| [[Қызылжар (Қарағанды облысы)|Қызылжар]] •}} {{nobr| [[Қызылқайың (Қарағанды облысы)|Қызылқайың]] •}} {{nobr| [[Новостройка (Қарағанды облысы)|Новостройка]] •}} {{nobr| [[Новоузенка (Қарағанды облысы)|Новоузенка]] •}} {{nobr| [[Первое Мая (Бұқар жырау ауданы)|Первое Мая]] •}} {{nobr| [[Петровка (Қарағанды облысы)|Петровка]] •}} {{nobr| [[Ростовка (Қарағанды облысы)|Ростовка]] •}} {{nobr| [[Садовое (Бұқар жырау ауданы)|Садовое]] •}} {{nobr| [[Самарқан (Қарағанды облысы)|Самарқан]] •}} {{nobr| [[Саратовка (Қарағанды облысы)|Саратовка]] •}} {{nobr| [[Сарыарқа (Қарағанды облысы)|Сарыарқа]] •}} {{nobr| [[Сарытөбе (Қарағанды облысы)|Сарытөбе]] •}} {{nobr| [[Севан (ауыл)|Севан]] •}} {{nobr| [[Семізбұғы (ауыл)|Семізбұғы]] •}} {{nobr| [[Соқыр (ауыл)|Соқыр]] •}} {{nobr| [[Стан (Қарағанды облысы)|Стан]] •}} {{nobr| [[Суықсу]] •}} {{nobr| [[Тасауыл]] •}} {{nobr| [[Тасшоқы (ауыл)|Тасшоқы]] •}} {{nobr| [[Тегісжол (Қарағанды облысы)|Тегісжол]] •}} {{nobr| [[Тоғызқұдық]] •}} {{nobr| [[Төрткөл (Қарағанды облысы)|Төрткөл]] •}} {{nobr| [[Трудовое (Бұқар жырау ауданы)|Трудовое]] •}} {{nobr| [[Тұзды (ауыл)|Тұзды]] •}} {{nobr| [[Урожайное (Қарағанды облысы)|Урожайное]] •}} {{nobr| [[Үлгі (Қарағанды облысы)|Үлгі]] •}} {{nobr| [[Үміткер]] •}} {{nobr| [[Үштөбе (Қарағанды облысы)|Үштөбе]] •}} {{nobr| [[Центральное (Бұқар жырау ауданы)|Центральное]] •}} {{nobr| [[Чкалово (Қарағанды облысы)|Чкалово]] •}} {{nobr| [[Шалқар (Қарағанды облысы)|Шалқар]] •}} {{nobr| [[Шешенқара]] •}} {{nobr| [[Ынтымақ (Қарағанды облысы)|Ынтымақ]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Қарағанды облысы|Бұқар жырау ауданы]] </noinclude> sxlkisykzx31h0oupq7rxyxph4fnkfh 10 568740 3056389 3047505 2022-08-01T15:11:08Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Ақтасты (Қарқаралы ауданы) → Ақтасты (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Қарағанды облысы]] [[Қарқаралы ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Абыз (ауыл)|Абыз]] •}} {{nobr| [[Айнабұлақ (Абай ауылдық округі)|Айнабұлақ]] (Абай а.о.) •}} {{nobr| [[Айнабұлақ (Балқантау ауылдық округі)|Айнабұлақ]] (Балқантау а.о.) •}} {{nobr| [[Айнабұлақ (Темірші ауылдық округі)|Айнабұлақ]] (Темірші а.о.) •}} {{nobr| [[Айрық]] •}} {{nobr| [[Айыр (ауыл)|Айыр]] •}} {{nobr| [[Ақбай-Қызылбай]] •}} {{nobr| [[Ақжол (Қарқаралы ауданы)|Ақжол]] •}} {{nobr| [[Аққора (Қарағанды облысы)|Аққора]] •}} {{nobr| [[Ақтасты (Қарағанды облысы)|Ақтасты]] •}} {{nobr| [[Ақтерек (Қарағанды облысы)|Ақтерек]] •}} {{nobr| [[Ақшоқы (Қарқаралы ауданы)|Ақшоқы]] •}} {{nobr| [[Аппаз]] •}} {{nobr| [[Атантай]] •}} {{nobr| [[Бақты (Қарағанды облысы)|Бақты]] •}} {{nobr| [[Бастал]] •}} {{nobr| [[Белдеутас]] •}} {{nobr| [[Бесоба (Қарағанды облысы)|Бесоба]] •}} {{nobr| [[Борлыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Бүркітті (станция)]] •}} {{nobr| [[Бүркітті (Қарағанды облысы)|Бүркітті (ауыл)]] •}} {{nobr| [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] •}} {{nobr| [[Едірей (ауыл)|Едірей]] •}} {{nobr| [[Ежебай (ауыл)|Ежебай]] •}} {{nobr| [[Жалпақшілік]] •}} {{nobr| [[Жаңажол (Қарағанды облысы)|Жаңажол]] •}} {{nobr| [[Жаңанегіз]] •}} {{nobr| [[Жаңатоған]] •}} {{nobr| [[Жәнібек (Қарағанды облысы)|Жәнібек]] •}} {{nobr| [[Жарлы (Нұркен Әбдіров ауылдық округі)|Жарлы]] (Нұркен Әбдіров а.о.) •}} {{nobr| [[Жарлы (Тегісшілдік ауылдық округі)|Жарлы]] (Тегісшілдік а.о.) •}} {{nobr| [[Жекежал]] •}} {{nobr| [[Калинино (Қарағанды облысы)|Калинино]] •}} {{nobr| [[Кент (Қарағанды облысы)|Кент]] •}} {{nobr| [[Көктас (Қарағанды облысы)|Көктас]] •}} {{nobr| [[Қараағаш (Қарағанды облысы)|Қараағаш]] •}} {{nobr| [[Қарабұлақ (Қарағанды облысы)|Қарабұлақ]] •}} {{nobr| [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] •}} {{nobr| [[Қаракөл (Қарағанды облысы)|Қаракөл]] •}} {{nobr| [[Қарашоқы (Қарағанды облысы)|Қарашоқы]] •}} {{nobr| [[Қарқаралы]] •}} {{nobr| [[Қолбасы]] •}} {{nobr| [[Қоянды (Қарқаралы ауданы)|Қоянды]] •}} {{nobr| [[Қызылту (Қарқаралы ауданы)|Қызылту]] •}} {{nobr| [[Қызылшілік (Қарағанды облысы)|Қызылшілік]] •}} {{nobr| [[Матақ (ауыл)|Матақ]] •}} {{nobr| [[Милыбұлақ]] •}} {{nobr| [[Мыржық (ауыл)|Мыржық]] •}} {{nobr| [[Өсібай]] •}} {{nobr| [[Саз (ауыл)|Саз]] •}} {{nobr| [[Сарыобалы]] •}} {{nobr| [[Саумалкөл (Қарағанды облысы)|Саумалкөл]] •}} {{nobr| [[Талды (Қарқаралы ауданы)|Талды]] •}} {{nobr| [[Татан]] •}} {{nobr| [[Тегісшілдік]] •}} {{nobr| [[Теректі (Қарағанды облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Томар (Қарағанды облысы)|Томар]] •}} {{nobr| [[Шілдебай]] •}} {{nobr| [[Шолаққайың]] •}} {{nobr| [[Шөптікөл (Қарағанды облысы)|Шөптікөл]] •}} {{nobr| [[Ынталы (Қарағанды облысы)|Ынталы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Қарағанды облысы|Қарқаралы ауданы]] </noinclude> ohq13zqs5ihdv9qmtgqs6sfflx6s3cl 10 568755 3056398 3056193 2022-08-01T15:16:58Z Kasymbot 15834 /* top */clean up, replaced: Ақтүбек (Нұра ауданы) → Ақтүбек (Қарағанды облысы) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Қарағанды облысы]] [[Нұра ауданы]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Аққолқа]] •}} {{nobr| [[Ақмешіт (Қарағанды облысы)|Ақмешіт]] •}} {{nobr| [[Ақтүбек (Қарағанды облысы)|Ақтүбек]] •}} {{nobr| [[Алғабас (Қарағанды облысы)|Алғабас]] •}} {{nobr| ''[[Амантау (ауыл)|Амантау]]'' •}} {{nobr| [[Ахмет (Нұра ауданы)|Ахмет]] •}} {{nobr| [[Байтуған (ауыл)|Байтуған]] •}} {{nobr| [[Балықтыкөл (Қарағанды облысы)|Балықтыкөл]] •}} {{nobr| [[Баршын (ауыл)|Баршын]] •}} {{nobr| [[Бестамақ (Қарағанды облысы)|Бестамақ]] •}} {{nobr| [[Егінді (Қарағанды облысы)|Егінді]] •}} {{nobr| [[Жаңақұрылыс (Қарағанды облысы)|Жаңақұрылыс]] •}} {{nobr| [[Жанбөбек]] •}} {{nobr| [[Жарасбай]] •}} {{nobr| [[Жүкей (Қарағанды облысы)|Жүкей]] •}} {{nobr| [[Заречное (Нұра ауданы)|Заречное]] •}} {{nobr| [[Изенді (ауыл)|Изенді]] •}} {{nobr| [[Кәрім Мыңбаев ауылы|Кәрім Мыңбаев]] •}} {{nobr| [[Кеңжарық]] •}} {{nobr| [[Кертінді]] •}} {{nobr| [[Көбетей]] •}} {{nobr| [[Қайнар (Қарағанды облысы)|Қайнар]] •}} {{nobr| [[Қантай]] •}} {{nobr| ''[[Қарақасқа (Қарағанды облысы)|Қарақасқа]]'' •}} {{nobr| [[Қараой (Қарағанды облысы)|Қараой]] •}} {{nobr| [[Құланөтпес (Донской ауылдық округі)|Құланөтпес]] (Донской а.о.) •}} {{nobr| [[Құланөтпес (Құланөтпес ауылдық округі)|Құланөтпес]] (Құланөтпес а.о.) •}} {{nobr| [[Мұзбел (Қарағанды облысы)|Мұзбел]] •}} {{nobr| [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] •}} {{nobr| [[Нығман]] •}} {{nobr| [[Өндіріс (Қарағанды облысы)|Өндіріс]] •}} {{nobr| [[Первое Мая (Нұра ауданы)|Первое Мая]] •}} {{nobr| [[Соналы (Қарағанды облысы)|Соналы]] •}} {{nobr| [[Талдысай (Қарағанды облысы)|Талдысай]] •}} {{nobr| [[Тассуат (Қарағанды облысы)|Тассуат]] •}} {{nobr| [[Топаркөл]] •}} {{nobr| [[Тікенекті]] •}} {{nobr| [[Шахтер (Қарағанды облысы)|Шахтер]] •}} {{nobr| [[Шұбаркөл (кент)|Шұбаркөл]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Аудан бойынша елді мекендер:Қарағанды облысы|Нұра ауданы]] </noinclude> kaehugsek268w5diknpxmw0s96tie3a 0 568850 3056624 2910577 2022-08-01T23:17:17Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Айдарлы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 28|lat_sec = 11 |lon_deg =65|lon_min = 45|lon_sec =42 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) |кестедегі аудан = Сырдария ауданы (Қызылорда облысы){{!}}Сырдария |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Айдарлы ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Айдарлы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1932 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1892 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Айдарлы}} '''Айдарлы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Сырдария ауданы (Қызылорда облысы)|Сырдария ауданы]]ндағы ауыл, [[Айдарлы ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Айдарлы ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Тереңөзек (Қызылорда облысы)|Тереңөзек]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 115 км-дей жерде, [[Сырдария]]ның сол жағалық аңғарында орналасқан. == Тарихы == Іргесі [[1932 жыл]]ы осы өңірдегі Әудек, Құмшығанақ, Сарықұм, [[1934 жыл]]ы Ақарық, Мақпалкөл жерлерінің тұрғындары бірігіп, алғашқы мойынсерік (ТОЗ) құрды. Ол [[1935 жыл]]ы ірілендіріліп «Айдарлы» ұжымшары болды. [[1958 жыл]]ы ұжымшар «Бірінші Мамыр» ұжымшарына, [[1963 жыл]]дан «Амангелді» кеңшарына біріктірілді. <ref>«Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013</ref> == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2338 адам (1180 ер адам және 1158 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1892 адамды (957 ер адам және 935 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сырдария ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сырдария ауданы (Қызылорда облысы) елді мекендері]] 90g1j8qp6eytzd53nujat6ke2jtcz2x 0 568894 3056283 2909508 2022-08-01T12:27:19Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Елді мекен |атауы = Қосарық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 06|lat_sec = 06 |lon_deg =66|lon_min = 52|lon_sec =19 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақмая ауылдық округі{{!}}Ақмая |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Жарты казарма'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 132 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қосарық''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Ақмая ауылдық округі]] құрамындағы елді мекен. [[2020 жыл|2020]] жылға дейін "Жарты казарма" деп аталды. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік–шығысқа қарай 14 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 136 адам (81 ер адам және 55 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 132 адамды (74 ер адам және 58 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] fycwx4wn0czycge1mf6n20k50zqj6ee 0 568974 3056645 2910877 2022-08-02T02:45:47Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 17|lat_sec = 02 |lon_deg =66|lon_min = 43|lon_sec =27 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жуантөбе ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Жуантөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты =1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2803 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алғабас}} '''Алғабас''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, [[Жуантөбе ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жуантөбе ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан солтүстікке қарай 11 км жерде, [[Телікөл]] каналының бойында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2647 адам (1368 ер адам және 1279 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2803 адамды (1449 ер адам және 1354 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1928 жыл]]ы бірнеше шағын артельдер ретінде қаланған. [[1936 жыл|1936]]-[[1996 жыл|96]] жылдары күріш өсіретін ұжымшардың орталығы болған. <ref>«Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013.</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] jjae2ct27lt5hbrt6ry9az49hizct0g 0 568986 3056728 2911795 2022-08-02T07:57:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Байсын |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 08|lat_sec = 36 |lon_deg =66|lon_min = 42|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңатұрмыс ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Жаңатұрмыс |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1928 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Жаңатұрмыс'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =875 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Байсын''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]]ндағы ауыл, темір жол станциясы, [[Жаңатұрмыс ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Жаңатұрмыс ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км жерде, [[Сырдария]] өзенінің Шилі тармағы жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 846 адам (418 ер адам және 428 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 875 адамды (432 ер адам және 443 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1928 жыл]]ы «Жаңатұрмыс» ұжымшары негізінде қаланған. [[1996 жыл]]ға дейін Жаңатұрмыс ауылы деп аталып, Ы.Жақаев атындағы ұжымшар бөлімшесінің орталығы болған. == Инфақұрылымы == Байсын ауылында №207 Жаңатұрмыс орта мектебі бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] 3v5e488qranfag89ctv0avnk433jrrm 0 568994 3056423 2909914 2022-08-01T15:38:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы =№22-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min =07|lat_sec = 53 |lon_deg =66|lon_min =48|lon_sec =58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Бәйтерек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =141 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№22-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Бәйтерек ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Бәйтерек ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 6 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 186 адам (110 ер адам және 76 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 141 адамды (72 ер адам және 69 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] hy7rhnvzo8ilwql0dgtxdrgzgcf90k4 0 568998 3056420 3046250 2022-08-01T15:37:52Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{мағына|№18-темір жол айрығы}} {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №18-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min =24|lat_sec = 27 |lon_deg =66|lon_min =19|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Тартоғай ауылдық округі{{!}}Тартоғай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =29 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№18-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Тартоғай ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 39 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 65 адам (35 ер адам және 30 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 29 адамды (14 ер адам және 15 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] j6jtp3bsg1c0sc1553bmnldcx7dgbht 0 569065 3056289 2909516 2022-08-01T12:32:51Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қосүйеңкі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 19|lat_sec = 40 |lon_deg =67|lon_min = 01|lon_sec =10 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Шиелі ауданы){{!}}Еңбекші |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =209 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |сайт тілі = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = }} {{мағына|Қосүйеңкі}} '''Қосүйеңкі''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Еңбекші ауылдық округі (Шиелі ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] кентінен солтүстік-шығысқа қарай 28 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 235 адам (118 ер адам және 117 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 209 адамды (108 ер адам және 101 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] ko7gaedngacdg9dza3aagz4o003f8wl 0 569099 3056308 2909554 2022-08-01T12:56:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылқайың |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44 |lat_min = 08|lat_sec = 32 |lon_deg =66|lon_min = 25|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ортақшыл ауылдық округі{{!}}Ортақшыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Сырдария'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =229 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылқайың}} '''Қызылқайың''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Ортақшыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] ауылынан батысқа қарай 55 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің жағасында. Бұрынғы атауы – "Сырдария" ауылы. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 230 адам (144 ер адам және 86 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 229 адамды (119 ер адам және 110 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] a2aj5hherpnoktr263prwvlonp70us2 10 569123 3056382 3045037 2022-08-01T15:00:29Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |navbar = plain |түс = {{түс|Қазақстан}} |сурет = |сурет2 = |жасыру = |тақырыбы = [[Ұлытау облысы]] [[Жезқазған қалалық әкімдігі]] елді мекендері |мазмұны = {{nobr| [[Жезқазған]] •}} {{nobr| [[Кеңгір (ауыл)|Кеңгір]] •}} {{nobr| [[Қорғанбай ауылы|Қорғанбай]] •}} {{nobr| [[Малшыбай]] •}} {{nobr| [[Талап (Ұлытау облысы)|Талап]] •}} {{nobr| [[Теректі (Ұлытау облысы)|Теректі]] •}} {{nobr| [[Түйемойнақ (Жезқазған қалалық әкімдігі)|Түйемойнақ]] •}} {{nobr| [[№60-темір жол айрығы]] •}} {{nobr| [[№366-темір жол айрығы]] }} }} <noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Қалалық әкімдігі елді мекендері|Жезқазған]] </noinclude> 97e8aiwbys93u8bc7tiftuf99lv4t94 0 569169 3056421 2909912 2022-08-01T15:37:56Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №20-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min =16|lat_sec = 29 |lon_deg =66|lon_min =33|lon_sec =37 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Алмалы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =40 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№20-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Алмалы ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 41 адам (18 ер адам және 23 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 40 адамды (18 ер адам және 22 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] da9whwb3i9uvun6pvz6mombcxc4sew9 0 569170 3056422 2909913 2022-08-01T15:37:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №21-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min =13|lat_sec = 11 |lon_deg =66|lon_min =38|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Шиелі ауданы |кестедегі аудан = Шиелі ауданы{{!}}Шиелі |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Алмалы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =559 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''№21-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Шиелі ауданы]], [[Алмалы ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Алмалы ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Шиелі (Қызылорда облысы)|Шиелі]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 543 адам (274 ер адам және 269 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 559 адамды (281 ер адам және 278 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Шиелі ауданы елді мекендері}} [[Санат:Шиелі ауданы елді мекендері]] hl8b7ovl6bvnxkqkh0uo85fdytaz59a 0 569297 3056620 2910538 2022-08-01T23:00:17Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ажар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min = 44|lat_sec = 52 |lon_deg =61|lon_min = 46|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =304 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Ажар''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-батысқа қарай 123 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 171 адам (89 ер адам және 82 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 304 адамды (165 ер адам және 139 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] tw0qb0hl9eie9p6chcy17x1heyp0vdm 0 569544 3056731 3055594 2022-08-02T08:01:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Байқожа |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 43|lat_sec = 54 |lon_deg =62|lon_min = 56|lon_sec =01 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майлыбас ауылдық округі{{!}}Майлыбас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =271 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Байқожа''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Майлыбас ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол бекеті. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен шығысқа қарай 61 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 215 адам (116 ер адам және 99 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 271 адамды (133 ер адам және 138 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Ауыл суреттері == <gallery> Байкожа IMG 20220625 183054.jpg |Байқожа Байкожа IMG 20220625 183045.jpg|темір жол стансасы Байкожа IMG 20220625 183039.jpg|Байқожа Байкожа IMG 20220625 183033.jpg|Байқожа </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] b3fdqf1j0ykycbhpdmchb45gmpxkkp3 0 569548 3056634 2910765 2022-08-02T01:14:48Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Темір жол айрығы |атауы = Алтай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 50|lat_sec = 44 |lon_deg =62|lon_min = 13|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құмжиек ауылдық округі{{!}}Құмжиек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =67 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алтай}} '''Алтай''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Құмжиек ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен шығысқа қарай 6,5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 29 адам (33 ер адам және 26 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 67 адамды (37 ер адам және 30 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] h2lgl64zb2p8a0le34yyxq9gh0f29hz 0 569555 3056276 2909487 2022-08-01T12:11:51Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы =Қожақазған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =46|lat_min = 18|lat_sec = 53 |lon_deg =62|lon_min = 46|lon_sec =09 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Құмжиек ауылдық округі{{!}}Құмжиек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =64 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қожақазған''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Құмжиек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен солтүстік-шығысқа қарай 75 км-дей жерде, [[Арал қарақұмы]]ның оңтүстігінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 283 адам (150 ер адам және 133 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 64 адамды (35 ер адам және 29 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] e4gqlupnqf3u9veluw1y9j9pa8htqq8 0 569666 3056751 2912019 2022-08-02T09:04:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы = Басықара |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 45|lat_sec = 57 |lon_deg =62|lon_min = 19|lon_sec =51 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Басықара ауылдық округі{{!}}Басықара |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1934 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1159 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Басықара''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Басықара ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 1107 адам (564 ер адам және 543 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1159 адамды (590 ер адам және 569 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == Іргесі [[1934 жыл]]ы №3 ауылдық кеңес болып құрылған. [[1949 жыл]]ы ауылдық кеңес тарап, Қарашеңгел ауылдық кеңесіне қарасты болды. [[1973 жыл]]ы Басықара ауылдық кеңесі болып қайта құрылды. [[1997 жыл]]ы ауылдық кеңес тарап, [[2001 жыл]]ға дейін [[Құмжиек ауылдық округі]]не қарасты болды. [[2001 жыл]]ы [[Басықара ауылдық округі]] құрылды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] 6ct76ye7oezl9ddpm4sxjotx5wdtfew 0 569667 3056766 2912157 2022-08-02T09:52:09Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы = Бекарыстан би ауылы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 46|lat_sec = 35 |lon_deg =61|lon_min = 34|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майдакөл ауылдық округі{{!}}Майдакөл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1932 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Октябрь'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2642 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бекарыстан би ауылы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]]ндағы ауыл, [[Майдакөл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен батысқа қарай 44 км-дей жерде, [[Сырдария]] өзенінің сол жағасында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 2911 адам (1547 ер адам және 1364 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2642 адамды (1425 ер адам және 1217 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Тарихы == [[1994 жыл]]ы ауылдың Карл Маркс (Октябрь) атауы өзгертіліп, Сыр бойының белгілі биі әрі батыры [[Бекарыстан Амалдықұлы]]ның есімі берілді. Іргесі [[1932 жыл]]ы қаланған. 1932 жылы «Үлгі бол», «Жаңа еңбек» серіктестіктері құрылды. [[1933 жыл]]ы олар бірігіп, «Жаңатұрмыс» ұжымшары болды. [[1939 жыл|1939]]-[[1961 жыл|61]] жылдары «Октябрь», 1961 жылы К.Маркс атындағы ұжымшардың орталығы болған. <ref>«Қызылорда облысының жер-су атаулары», Қызылорда, 2013</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] pbb0w4zvtq2cnyoodxt3m0e3kfxi1q1 0 569681 3056324 2909678 2022-08-01T13:37:45Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы =Ауыл |атауы = Үйрек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 47|lat_sec = 38 |lon_deg =62|lon_min = 14|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарашеңгел ауылдық округі (Қызылорда облысы){{!}}Қарашеңгел |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = 1931 |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =144 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үйрек''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Қарашеңгел ауылдық округі (Қызылорда облысы)|Қарашеңгел ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. Іргесі [[1931 жыл]]ы құрылған. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 68 адам (38 ер адам және 30 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 144 адамды (67 ер адам және 77 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] cdxwhbgkc0ynmjgx09fqbfd88ywic1b 0 569808 3056434 2909925 2022-08-01T15:39:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №99-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =|lat_deg =45|lat_min =47|lat_sec =06 |lon_dir = |lon_deg =62 |lon_min =42|lon_sec = 57 |CoordAddon = type:city(7600)_region:KZ |CoordScale =20000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майлыбас ауылдық округі{{!}}Майлыбас |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 53 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''№99-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Майлыбас ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен шығысқа қарай 44 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 13 адам (7 ер адам және 6 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 53 адамды (28 ер адам және 25 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] m17t6tccd8y1l4vnslwptijabwgwtcj 0 569809 3056418 2909908 2022-08-01T15:37:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №101-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =|lat_deg =45|lat_min =42|lat_sec =37 |lon_dir = |lon_deg =63|lon_min =01|lon_sec = 50 |CoordAddon = type:city(7600)_region:KZ |CoordScale =20000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майлыбас ауылдық округі{{!}}Майлыбас |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 44 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} '''№101-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Майлыбас ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 70 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 64 адам (31 ер адам және 33 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 44 адамды (19 ер адам және 25 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] ebhwkvouotbn7vwex89pqec888v6r0v 0 569810 3056419 2909909 2022-08-01T15:37:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = №102-темір жол айрығы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir =|lat_deg =45|lat_min =41|lat_sec =15 |lon_dir = |lon_deg =63|lon_min =07|lon_sec = 15 |CoordAddon = type:city(7600)_region:KZ |CoordScale =20000 |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қазалы ауданы |кестедегі аудан = Қазалы ауданы{{!}}Қазалы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Майлыбас ауылдық округі{{!}}Майлыбас |кестедегі мекен = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = |климаты = |тұрғыны = 31 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = |сайт тілі 2 = |сайт тілі 3 = |сайт тілі 4 = |сайт тілі 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = }} {{мағына|№102-темір жол айрығы}} '''№102-темір жол айрығы''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қазалы ауданы]], [[Майлыбас ауылдық округі]] құрамындағы темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Әйтеке би кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 77 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 10 адам (4 ер адам және 6 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 31 адамды (18 ер адам және 13 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазалы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қазалы ауданы елді мекендері]] 3379ao81pop3ir5yad5098d3pvxxgvb 0 569826 3056657 2910964 2022-08-02T04:18:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол айрығы |атауы = Анакөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 27|lat_sec = 02 |lon_deg =64|lon_min = 09|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қармақшы ауылдық округі{{!}}Қармақшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =26 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Анакөл''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]], [[Қармақшы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 6 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 22 адам (13 ер адам және 09 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 26 адамды (14 ер адам және 12 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] tfafh2nmkyatijqixicvl5wx9mafhxc 0 569827 3056304 2909548 2022-08-01T12:53:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол бекеті |атауы = Қызылтам |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min = 18|lat_sec = 56 |lon_deg =64|lon_min = 20|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қармақшы ауылдық округі{{!}}Қармақшы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =210 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қызылтам''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]], [[Қармақшы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл, темір жол бекеті. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы кенті]]нен оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 371 адам (185 ер адам және 186 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 210 адамды (104 ер адам және 106 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] [[Санат:Қазақстан темір жол бекеттері]] qwvjw0sibnlutbokeqmpfht2en1doap 0 569985 3056279 2978810 2022-08-01T12:24:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Темір жол бекеті |атауы = Қорқыт |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45 |lat_min =37|lat_sec = 25 |lon_deg =63|lon_min = 54|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қармақшы ауданы |кестедегі аудан = Қармақшы ауданы{{!}}Қармақшы |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жосалы кенттік әкімдігі{{!}}Жосалы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =202 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қорқыт''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қармақшы ауданы]], [[Жосалы кенттік әкімдігі]] құрамындағы ауыл, темір жол бекеті. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жосалы (Қызылорда облысы)|Жосалы]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 19 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 196 адам (104 ер адам және 92 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 202 адамды (104 ер адам және 98 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Орынбор-Ташкент темір жолы}} {{Қармақшы ауданы елді мекендері}} [[Санат:Қармақшы ауданы елді мекендері]] o6w4af236imp4pw7ikv9aviz4g05qmj 0 570202 3056627 2910603 2022-08-01T23:22:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Айнакөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =45|lat_min = 00|lat_sec = 45 |lon_deg =65|lon_min = 19|lon_sec =39 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қызылорда қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Қызылорда қалалық әкімдігі{{!}}Қызылорда |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылөзек ауылдық округі{{!}}Қызылөзек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Опытное'', ''Қызылөзек'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =394 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Айнакөл}} '''Айнакөл''' — [[Қызылорда облысы]], [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не қарасты [[Қызылөзек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. Бұрынғы атауы – "Опытное", "Қызылөзек" ауылы. == Географиялық орны == [[Қызылорда]] қаласынан солтүстік–батысқа қарай 20 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 389 адам (212 ер адам және 177 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 394 адамды (211 ер адам және 183 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері]] ap5a5841nvxcmjrxfnhuy2tg7niw3e5 0 570218 3056300 2909535 2022-08-01T12:41:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қубас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =44|lat_min = 53|lat_sec = 37 |lon_deg =65|lon_min = 22|lon_sec =03 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қызылорда облысы |кестедегі облыс = Қызылорда облысы{{!}}Қызылорда |ауданы = Қызылорда қалалық әкімдігі |кестедегі аудан = Қызылорда қалалық әкімдігі{{!}}Қызылорда |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақжарма ауылдық округі (Қызылорда қалалық әкімдігі){{!}}Ақжарма |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =91 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қубас''' — [[Қызылорда облысы]] [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не қарасты [[Ақжарма ауылдық округі (Қызылорда қалалық әкімдігі)|Ақжарма ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == [[Қызылорда]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 10 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы тұрғындар саны 118 адам (65 ер адам және 53 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 91 адамды (52 ер адам және 39 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері}} [[Санат:Қызылорда қалалық әкімдігі елді мекендері]] 243kfdae4u56czgj50i3pzh33elwwm6 0 570686 3056610 2910428 2022-08-01T22:15:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =56|lat_sec = 42 |lon_deg =68|lon_min = 17|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдасбай Ералиев ауылдық округі{{!}}Жолдасбай Ералиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1366 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Абай}} '''Абай''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Жолдасбай Ералиев ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 21 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1159 адам (587 ер адам және 572 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1366 адамды (675 ер адам және 691 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] iv3r903veoh1folufup5nxo0uocalrc 0 570688 3056391 2909844 2022-08-01T15:11:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Әуезов |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =54|lat_sec = 33 |lon_deg =68|lon_min = 17|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдасбай Ералиев ауылдық округі{{!}}Жолдасбай Ералиев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =271 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әуезов''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жолдасбай Ералиев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 17 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 188 адам (93 ер адам және 95 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 271 адамды (129 ер адам және 142 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] rqka6xdsux9rvjnvx1y2i9eg2br58q2 0 570741 3056614 2910447 2022-08-01T22:26:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Абибола |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =47|lat_sec = 33 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =00 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазыбек би ауылдық округі{{!}}Қазыбек би |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1550 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Абибола''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Қазыбек би ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 1 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1154 адам (540 ер адам және 614 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1550 адамды (739 ер адам және 811 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] irxa5w0bnsm94ihmhmi4b0hrqzjmtjb 0 570742 3056644 2910876 2022-08-02T02:45:40Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =48|lat_sec =15 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазыбек би ауылдық округі{{!}}Қазыбек би |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =4747 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алғабас}} '''Алғабас''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қазыбек би ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 1 км жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 3168 адам (1609 ер адам және 1559 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 4747 адамды (2377 ер адам және 2370 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] ebmfov99r9v8dozny75iblfy36aoru3 0 570746 3056321 2909633 2022-08-01T13:25:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құрманата |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =49|lat_sec =52 |lon_deg =68|lon_min = 22|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қазыбек би ауылдық округі{{!}}Қазыбек би |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2073 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Құрманата''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қазыбек би ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 6 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2748 адам (1374 ер адам және 1374 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2073 адамды (1063 ер адам және 1010 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] fc9ihdc8750801qub2ujoq2ra8jb740 0 570756 3056350 2909730 2022-08-01T14:08:25Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшкөпір |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =54|lat_sec =26 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Ынтымақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1518 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Үшкөпір''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы)|Ынтымақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 14 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1141 адам (604 ер адам және 537 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1518 адамды (776 ер адам және 742 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 4mblplyn8kwo25uzkwhsiq5p3ohmxiv 0 570757 3056367 2909801 2022-08-01T14:38:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Әден ата |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =54|lat_sec = 06 |lon_deg =68|lon_min = 21|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Ынтымақ |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1471 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әден ата''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Ынтымақ ауылдық округі (Түркістан облысы)|Ынтымақ ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 16 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1070 адам (533 ер адам және 537 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1471 адамды (727 ер адам және 744 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] owf0pxqugyvu5o1zlqtuhsy0ykx0fbd 0 570832 3056621 2910546 2022-08-01T23:01:59Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Азамат |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =39|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 34|lon_sec =55 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Иіржар ауылдық округі{{!}}Иіржар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =923 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Азамат''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Иіржар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен шығысқа қарай 0,5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 839 адам (399 ер адам және 440 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 923 адамды (465 ер адам және 458 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] m5uno2eezi2stj7s5vq0sr9t2joi1ra 0 570833 3056622 2910549 2022-08-01T23:03:53Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Азат |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =41|lat_sec = 34 |lon_deg =68|lon_min = 34|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Иіржар ауылдық округі{{!}}Иіржар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =359 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Азат}} '''Азат''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Иіржар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстікке қарай 2,7 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 358 адам (163 ер адам және 195 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 359 адамды (175 ер адам және 184 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] g5zxyq87h8anibjzilqhgjb4p2r435p 0 570834 3056628 2910656 2022-08-01T23:48:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алаш |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =43|lat_sec = 27 |lon_deg =68|lon_min = 33|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы =Түркістан облысы |кестедегі облыс =Түркістан облысы |ауданы = Мақтаарал |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Иіржар ауылдық округі |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1367 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алаш (айрық)}} '''Алаш''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Иіржар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан шығысқа қарай 28 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 991 адам (490 ер адам және 501 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1367 адамды (672 ер адам және 695 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] dgx7yidsy2hgbhz4ygy3s3fgr8x8tse 0 570864 3056623 2910551 2022-08-01T23:04:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Азаттық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =57|lat_sec = 23 |lon_deg =68|lon_min = 27|lon_sec =25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =737 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Азаттық (айрық)}} '''Азаттық''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 667 адам (328 ер адам және 339 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 737 адамды (381 ер адам және 356 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] iikbuy6slsxdk1l3wiev36eql4lv35z 0 570868 3056650 2910891 2022-08-02T03:04:33Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Амангелді |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =53|lat_sec = 23 |lon_deg =68|lon_min = 27|lon_sec =53 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =335 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Амангелді}} '''Амангелді''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 23 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 161 адам (83 ер адам және 78 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 335 адамды (165 ер адам және 170 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] de0igdzdbxnmtrgie63mv6y6m41fsl7 0 570878 3056760 2912111 2022-08-02T09:35:49Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бақыт |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =48|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 29|lon_sec =07 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =102 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бақыт''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 99 адам (50 ер адам және 49 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 102 адамды (52 ер адам және 50 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 0q8q9guv77e26jjoya0twxyhbgwcpep 0 570881 3056410 2909884 2022-08-01T15:29:34Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Өркениет |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =50|lat_sec = 28 |lon_deg =68|lon_min = 29|lon_sec =25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақтаарал ауылдық округі{{!}}Мақтаарал |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1357 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Өркениет''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Мақтаарал ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 352 адам (169 ер адам және 183 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1357 адамды (663 ер адам және 694 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 95l03pv2c0fa5sw1qjumes0lhrky7zc 0 570970 3056663 2911201 2022-08-02T05:10:39Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Арайлы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =40|lat_sec = 27 |lon_deg =68|lon_min = 28|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Жаңажол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =883 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Арайлы''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл, [[Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен батысқа қарай 4,5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 722 адам (337 ер адам және 385 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 883 адамды (419 ер адам және 464 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 7e48d87rrokz0ct1ev7hzmtqj6nn7cd 0 570972 3056407 2909879 2022-08-01T15:29:02Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Өргебас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =38|lat_sec = 12 |lon_deg =68|lon_min = 26|lon_sec =24 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Жаңажол |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1505 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Өргебас''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Жаңажол ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңажол ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 8 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1012 адам (518 ер адам және 494 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1505 адамды (746 ер адам және 759 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 9lw776m15kivakyjkqvukfc4e96y3sa 0 571160 3056646 2910878 2022-08-02T02:45:50Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =00|lat_sec = 36 |lon_deg =68|lon_min = 11|lon_sec =47 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =628 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алғабас}} '''Алғабас''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 570 адам (285 ер адам және 285 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 628 адамды (329 ер адам және 299 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] ahjj5hrojav4vkfclypn0qhzgvigabz 0 571162 3056307 2909551 2022-08-01T12:54:17Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылту |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =01|lat_sec = 00 |lon_deg =68|lon_min = 10|lon_sec =35 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =438 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылту}} '''Қызылту''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 389 адам (190 ер адам және 199 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 438 адамды (209 ер адам және 229 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] jzo67tb0c58d3zgjrv32d5k1sgq7g35 0 571163 3056288 2909515 2022-08-01T12:32:37Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қосқұдық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =01|lat_sec = 12 |lon_deg =68|lon_min = 09|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Қызылқұм |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =457 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қосқұдық}} '''Қосқұдық''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қызылқұм ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Қызылқұм ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 32 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 359 адам (189 ер адам және 170 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 457 адамды (233 ер адам және 224 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] slus6zvljft2a1kp3hyqraocneplu7u 0 571215 3056643 2910875 2022-08-02T02:45:27Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =42|lat_sec = 34 |lon_deg =68|lon_min = 31|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алғабас ауылдық округі (Мақтаарал ауданы){{!}}Алғабас |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1878 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алғабас}} '''Алғабас''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл, [[Алғабас ауылдық округі (Мақтаарал ауданы)|Алғабас ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстікке қарай 1,5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1777 адам (885 ер адам және 892 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1878 адамды (934 ер адам және 944 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] q78y7okvrpax2lsxxiidef9wlkoc8i8 0 571219 3056631 2910748 2022-08-02T01:02:07Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алмалы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =58|lat_sec = 12 |lon_deg =68|lon_min = 05|lon_sec =48 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақталы ауылдық округі{{!}}Мақталы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1109 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алмалы}} '''Алмалы''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Мақталы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 917 адам (474 ер адам және 443 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1109 адамды (554 ер адам және 555 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] msq5ew8yfwndrcl6mdw1h986ibrkvpl 0 571223 3056637 2910774 2022-08-02T01:24:53Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алтынсарин |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =58|lat_sec = 45 |lon_deg =68|lon_min = 08|lon_sec =14 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Мақталы ауылдық округі{{!}}Мақталы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =826 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алтынсарин}} '''Алтынсарин''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Мақталы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 777 адам (364 ер адам және 413 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 826 адамды (401 ер адам және 425 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] gyywjbhp83w4ag8yezbf8xr2cbcw6or 0 571245 3056292 2909524 2022-08-01T12:35:53Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қоғалы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 50|lat_sec = 35 |lon_deg = 67|lon_min = 59|lon_sec = 44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Атамекен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1247 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қоғалы}} '''Қоғалы''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы)|Атамекен ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Ауданның ең батысында, аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде, [[Өзбекстан]]ның шекарасына өте жақын, Өзбекстандағы [[Айдаркөл көлі]]нің шығысында 32 км-дей жерде. [[Достық каналы]]ның ең соңғы тармақтары Қоғалыда аяқталады. == Тарихы == [[1997 жыл]]ға дейін "Қоғалы қаракөл қой кеңшары" ретінде аудан көлеміне жақсы таныс болған. [[1997 жыл]]ы Атамекен ауыл әкімшілігінің құрамына енді. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 990 адам (498 ер адам және 492 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1247 адамды (668 ер адам және 579 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> Ұлттық құрамы: қазақтар. == Шаруашылығы == Тұрғындары балық аулаумен, мақта егумен айналысады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 9o8l9fxf79fmckr3phxn3uq8hex67ug 0 571312 3056633 2910762 2022-08-02T01:13:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алпамыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =54|lat_sec = 38 |lon_deg =68|lon_min = 23|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі{{!}}Шаблан Ділдәбеков |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары =''Жеңіс'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =617 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алпамыс''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 19 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 577 адам (283 ер адам және 294 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 617 адамды (290 ер адам және 327 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] r3q8w0i9jp9vamnr3kctwbkmn6hpduu 0 571466 3056305 2909550 2022-08-01T12:54:04Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылтаң |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =56|lat_sec = 08 |lon_deg =68|lon_min = 24|lon_sec =17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы =Түркістан облысы |кестедегі облыс =Түркістан облысы |ауданы = Мақтаарал |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы |мекен түрі = |мекені = |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =690 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылтаң}} '''Қызылтаң''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстікке қарай 24 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 639 адам (321 ер адам және 318 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 690 адамды (356 ер адам және 334 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] hpdkqemetglgog505x7j3vyafrlz6lv 0 571539 3056636 2910773 2022-08-02T01:20:58Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алтын кемер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =01|lat_sec = 35 |lon_deg =68|lon_min = 14|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Абай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1203 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алтын кемер''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Абай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Тарихы == Елді мекен [[2008 жыл]]ға дейін "Прибережное" ауылы деп, байырғы тұрғындары қазақтар болған. [[1948 жыл]]ы [[Қарашайлар|қарашай]], [[Малқарлар|балқар]] сияқты [[Кавказ халықтары|Кавказ]] халықтары ауып келе бастағанда параходтан оларды осы жағалауға түсіріп отырған. Жағалаудағы құм күнге жылтырап, шағылысып, алтындай болып көрінетін болғандықтан елді мекенді "Золотой берег" немесе "Алтын кемер" деп атаған. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1093 адам (572 ер адам және 521 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1203 адамды (625 ер адам және 578 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] r5o3cvdqpx175wenn5v8fbyeaee2awf 0 571540 3056764 3028144 2022-08-02T09:46:02Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бейбітшілік |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =59|lat_sec = 55 |lon_deg =68|lon_min = 14|lon_sec =18 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Абай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =984 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бейбітшілік''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Абай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 870 адам (412 ер адам және 458 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 984 адамды (495 ер адам және 489 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 55g6ruq6007idsh2c6b4tdyb61yoola 0 571542 3056703 2911494 2022-08-02T06:41:42Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Атажұрт |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =59|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 15|lon_sec =23 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы){{!}}Абай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =131 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Атажұрт''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Абай ауылдық округі (Жетісай ауданы)|Абай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы ауылда тұрғылықты тұрғандар болмады, [[2009 жыл]]ы тұрғындар саны 131 адамды (67 ер адам және 64 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 0j42s944q6jui4setu3yvzktxbzk4ll 0 571556 3056364 2909793 2022-08-01T14:31:34Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Әбдіхалық |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40 |lat_min =44|lat_sec = 53 |lon_deg =68|lon_min = 15|lon_sec =57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жаңаауыл ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Жаңаауыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1672 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әбдіхалық''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жаңаауыл ауылдық округі (Түркістан облысы)|Жаңаауыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1244 адам (619 ер адам және 625 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1672 адамды (834 ер адам және 838 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] g0oa9tbaowmpo1xx3d914afht9fagj1 0 571631 3056380 2909836 2022-08-01T14:58:15Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Әлімбетов |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 53|lat_sec = 45 |lon_deg = 68|lon_min = 05|lon_sec = 33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Атамекен |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =44 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әлімбетов''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Атамекен ауылдық округі (Түркістан облысы)|Атамекен ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан солтүстік-батысқа қарай 26 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 36 адам (19 ер адам және 17 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 44 адамды (20 ер адам және 24 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] acbbhstoy4n7kt4cbciramkbcmwtlbq 0 571635 3056707 2911503 2022-08-02T06:43:48Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Атамұра |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 41|lat_sec = 50 |lon_deg = 68|lon_min = 19|lon_sec = 57 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аязхан Қалыбеков ауылдық округі{{!}}Аязхан Қалыбеков |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Победа'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1104 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Атамұра''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Аязхан Қалыбеков ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1095 адам (553 ер адам және 542 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1104 адамды (547 ер адам және 557 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 3pmczwykdhgf4zidelh5zy3ypedr2eb 0 571640 3056328 2909688 2022-08-01T13:39:57Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Үлгілі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 47|lat_sec = 38 |lon_deg = 68|lon_min = 26|lon_sec = 17 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Аязхан Қалыбеков ауылдық округі{{!}}Аязхан Қалыбеков |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =557 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үлгілі}} '''Үлгілі''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Аязхан Қалыбеков ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 504 адам (239 ер адам және 265 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 557 адамды (282 ер адам және 275 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] nskmy57apmdwrn5vhl1qbf9rx398n6d 0 571657 3056369 2909821 2022-08-01T14:48:14Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Әл-Фараби |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 45|lat_sec = 52 |lon_deg = 68|lon_min = 11|lon_sec = 29 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жылысу ауылдық округі{{!}}Жылысу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1237 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әл-Фараби''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]]ндағы ауыл, [[Жылысу ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 12 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 836 адам (446 ер адам және 390 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1237 адамды (613 ер адам және 624 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] mknumtudxrn3rn5fccooeixtwd9kcsc 0 571658 3056762 2912115 2022-08-02T09:38:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Баққоныс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 47|lat_sec = 13 |lon_deg = 68|lon_min = 10|lon_sec = 58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жылысу ауылдық округі{{!}}Жылысу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1473 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Баққоныс''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жылысу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1097 адам (564 ер адам және 533 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1473 адамды (770 ер адам және 703 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] e3b02dn6lgkwce2f9tjfuzhoca38kui 0 571661 3056732 2911800 2022-08-02T08:01:49Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Байқоныс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 45|lat_sec = 24 |lon_deg = 68|lon_min = 10|lon_sec = 05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жылысу ауылдық округі{{!}}Жылысу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2397 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Байқоныс}} '''Байқоныс''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Жылысу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1858 адам (955 ер адам және 903 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2397 адамды (1210 ер адам және 1187 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] 73xu4xjcstrfz98vhu9drxkrejrz96h 0 571679 3056752 2912050 2022-08-02T09:13:16Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Батырхан |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 49|lat_sec = 52 |lon_deg = 68|lon_min = 10|lon_sec = 36 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Жетісай ауданы |кестедегі аудан = Жетісай ауданы{{!}}Жетісай |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қарақай ауылдық округі{{!}}Қарақай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =64 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Батырхан''' — [[Түркістан облысы]] [[Жетісай ауданы]], [[Қарақай ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Жетісай]] қаласынан батысқа қарай 13 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы ауылда тұрғылықты тұрғындар болмады, [[2009 жыл]]ы тұрғындар саны 64 адамды (33 ер адам және 31 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Жетісай ауданы елді мекендері}} [[Санат:Жетісай ауданы елді мекендері]] o5rptepn35dhvkh2sji3u5si1t44ui5 0 571739 3056786 2912601 2022-08-02T10:39:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Бескетік |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 43|lat_sec = 30 |lon_deg = 68|lon_min = 17|lon_sec = 29 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Достық ауылдық округі (Мақтаарал ауданы){{!}}Достық |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =3566 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бескетік''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]]ндағы ауыл, [[Достық ауылдық округі (Мақтаарал ауданы)|Достық ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 3060 адам (1563 ер адам және 1517 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 3566 адамды (1824 ер адам және 1742 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 6g21z84qmwzto2ftnptqesl3ji1k42c 0 571867 3056548 2731302 2022-08-01T17:26:18Z Madi Dos 18369 /* Сценарийлері */ wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Ермек Кәрімжанұлы Тұрсынов |шынайы есімі = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = 20.7.1961 |туған жері = Алматы облысы, [[Қазақ КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{кинорежиссёр|Қазақстан}}, {{сценарийші|Қазақстан}} |азаматтығы = {{KAZ}}<br>{{USSR}} (1961-1991) |белсенді жылдары = [[1993]]-қазіргі уақытқа дейін |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 3502489 |сайты = |ортаққор = }} '''Ермек Кәрімжанұлы Тұрсынов''' ([[20 шілде]] [[1961 жыл]], [[Алматы облысы]]) — қазақстандық жазушы, кинорежиссёр, сценарист, бұрынғы Қазақстанның мини-футболдан құрамасының ойыншысы. == Өмірбаяны == Әл-Фараби атындағы ҚҰУ журналистика факультетін тәмәмдап, кейін ВГИК-тың сценарлы-кинотану факультетін аяқтаған. Ермек Тұрсыновтың режиссерлік мансабын «[[Келін (фильм)|Келін]]» фильмінен бастады. Кинокритиктер «Легенда о Нараяме» фильмімен ұқсастықты тапты. Бұл фильм («Келін») Америка Киноакадемиясының шешімімен «Оскар» премиясына лауреат ретінде «Шет тілдік ең үздік фильмдер» қатарына кірді. 2012 жылдың қазанында прокатқа «[[Шал (фильм)|Шал]]» атты жаңа кинофильмі шықты. Ол [[Эрнест Хэмингуэй]]дің «Старик и море» деген кітабының мотиві бойынша түсірілген. Алматы қаласында өткен XIII «Выбор года» фестивалінде «Шал» фильмі «Жыл фильмі» атағына ие болды. Фильмге жылдың ең үздік туындысы ретінде Қазақстан халық «Құлагер» премиясы берілген. 2013 жылы «Киношок» фестивалінде фильм гра-приге ие болды. 2014 жылы «Ника» премиясына ТМД және Балтия елдерінің «Ең үздік фильмі» атына үміткер болды. == Сценарийлері == Ермек Тұрсынов төмендегі фильмдердің сценариін жазды: * 2015 жыл — «[[Жат (фильм)|Жат]]», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2015 жыл — «[[Кенже (фильм)|Кенже]]», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2014 жыл — «[[Кемпір (фильм)|Кемпiр]]», режиссёр Ермек Тұрсынов \ * 2012 жыл — «[[Шал (фильм)|Шал» / «Старик]]», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2009 жыл — «[[Сіз кімсіз, Ка мырза?|Кто вы, господин Ка?]]» («Волчий след», «Цветочник»), режиссёр [[Қуат Ахметов]] * 2009 жыл — «[[Сабалақ (фильм)|Сабалақ]]» (анимациялық), [[Тимур Бекмәмбетов]]пен бірге * 2008 жыл — «[[Мұстафа Шоқай (фильм)|Мұстафа Шоқай]]», режиссёр [[Сатыбалды Нарымбетов]] * 2008 жыл — «Келін», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2008 — «[[Сталинге сыйлық]]», режиссёр [[Рустем Әбдірашев]] * 2008 жыл — «[[Бақсы (фильм)|Бақсы]]», Сергеем Бодров пен Гульшад Омаровамен бірге * 2007 жыл — «Ближний бой», режиссёр Еркен Ялгашев * 2007 жыл — «Құрақ көрпе», режиссёр Рустем Абдрашов — ең жақсы сценарий үшін 2007 жылғы «Киношок» фестивалінде мадақтама алды * 1993 жыл — «Әбілқайыр Хан», режиссёр Виктор Пусурманов * 1990 год — «Мытарь», «Золотое перо» драматургиялық конкурсының лауреаты, Мәскеу қаласы 48loqcwi2l7ajz0zb40px44988qsvhu 3056647 3056548 2022-08-02T03:02:06Z Ерқанат Рыскулбеков 70798 Түзету wikitext text/x-wiki {{Кинематограф |есімі = Ермек Кәрімжанұлы Тұрсынов |шынайы есімі = |сурет = |сурет ені = |сурет атауы = |туған кездегі есімі = |туған күні = 20.7.1961 |туған жері = Алматы облысы, [[Қазақ КСР]] |қайтыс болған күні = |қайтыс болған жері = |мамандығы = {{кинорежиссёр|Қазақстан}}, {{сценарийші|Қазақстан}} |азаматтығы = {{KAZ}}<br>{{USSR}} (1961-1991) |белсенді жылдары = [[1993]]-қазіргі уақытқа дейін |бағыты = |киностудия = |марапаттары = |imdb_id = 3502489 |сайты = |ортаққор = }} '''Ермек Кәрімжанұлы Тұрсынов''' ([[20 шілде]] [[1961 жыл]], [[Алматы облысы]]) — қазақстандық жазушы, кинорежиссёр, сценарист, бұрынғы Қазақстанның мини-футболдан құрамасының ойыншысы. == Өмірбаяны == Әл-Фараби атындағы ҚҰУ журналистика факультетін тәмәмдап, кейін ВГИК-тың сценарлы-кинотану факультетін аяқтаған. Ермек Тұрсыновтың режиссерлік мансабын «[[Келін (фильм)|Келін]]» фильмінен бастады. Кинокритиктер «Легенда о Нараяме» фильмімен ұқсастықты тапты. Бұл фильм («Келін») Америка Киноакадемиясының шешімімен «Оскар» премиясына лауреат ретінде «Шет тілдік ең үздік фильмдер» қатарына кірді. 2012 жылдың қазанында прокатқа «[[Шал (фильм)|Шал]]» атты жаңа кинофильмі шықты. Ол [[Эрнест Хэмингуэй]]дің «Старик и море» деген кітабының мотиві бойынша түсірілген. Алматы қаласында өткен XIII «Выбор года» фестивалінде «Шал» фильмі «Жыл фильмі» атағына ие болды. Фильмге жылдың ең үздік туындысы ретінде Қазақстан халық «Құлагер» премиясы берілген. 2013 жылы «Киношок» фестивалінде фильм гра-приге ие болды. 2014 жылы «Ника» премиясына ТМД және Балтия елдерінің «Ең үздік фильмі» атына үміткер болды. == Сценарийлері == Ермек Тұрсынов төмендегі фильмдердің сценариін жазды: * 2015 жыл — «[[Жат (фильм)|Жат]]», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2015 жыл — «[[Кенже (фильм)|Кенже]]», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2014 жыл — «[[Кемпір (фильм)|Кемпiр]]», режиссёр Ермек Тұрсынов \ * 2012 жыл — «[[Шал (фильм)|Шал]]»<nowiki/>режиссёр Ермек Тұрсынов * 2009 жыл — «[[Сіз кімсіз, Ка мырза?]] («Волчий след», «Цветочник»), режиссёр [[Қуат Ахметов]] * 2009 жыл — «[[Сабалақ (фильм)|Сабалақ]]» (анимациялық), [[Темір Нұрбақытұлы Бекмамбетов|Темір Бекмамбетовпен]] бірге * 2008 жыл — «[[Мұстафа Шоқай (фильм)|Мұстафа Шоқай]]», режиссёр [[Сатыбалды Нарымбетов]] * 2008 жыл — «Келін», режиссёр Ермек Тұрсынов * 2008 — «[[Сталинге сыйлық (фильм)|Сталинге сыйлық»]], режиссёр [[Рустем Әбдірашев]] * 2008 жыл — «[[Бақсы (фильм)|Бақсы]]», Сергей Бодров пен Гульшад Омаровамен бірге * 2007 жыл — «Ближний бой», режиссёр Еркен Ялгашев * 2007 жыл — «Құрақ көрпе», режиссёр Рустем Абдрашов — ең жақсы сценарий үшін 2007 жылғы «Киношок» фестивалінде мадақтама алды * 1993 жыл — «Әбілқайыр Хан», режиссёр Виктор Пусурманов * 1990 год — «Мытарь», «Золотое перо» драматургиялық конкурсының лауреаты, Мәскеу қаласы imxnyrg9q8xp8a0s65b7hfnsrgil0qk 0 571888 3056296 2909527 2022-08-01T12:38:05Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қоңырат |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 49|lat_sec = 08 |lon_deg = 68|lon_min = 33|lon_sec = 06 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ленинжолы ауылдық округі{{!}}Ленинжолы |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2061 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қоңырат (айрық)}} '''Қоңырат''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Ленинжолы ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстікке қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1671 адам (831 ер адам және 840 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2061 адамды (1041 ер адам және 1020 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] ip8j4xiceoqhhbzfkoc1cexwp2jm24t 0 571895 3056287 2909513 2022-08-01T12:30:50Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қостақыр |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 37|lat_sec = 11 |lon_deg = 68|lon_min = 34|lon_sec = 11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Еңбекші ауылдық округі (Мақтаарал ауданы){{!}}Еңбекші |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =346 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қостақыр''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Еңбекші ауылдық округі (Мақтаарал ауданы)|Еңбекші ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен оңтүстікке қарай 3,5 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 433 адам (222 ер адам және 211 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 346 адамды (177 ер адам және 169 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] hooza6j6vksjao9zu0yb32kjby6kz0r 0 571902 3056408 2909880 2022-08-01T15:29:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Өркен |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 39|lat_sec = 24 |lon_deg = 68|lon_min = 22|lon_sec = 40 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдыбай Нұрлыбаев ауылдық округі{{!}}Жолдыбай Нұрлыбаев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =459 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Өркен (айрық)}} '''Өркен''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Жолдыбай Нұрлыбаев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен батысқа қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 452 адам (244 ер адам және 208 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 459 адамды (239 ер адам және 220 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 87zrvnu03hz06iw10aqzs8pwms0g5os 0 571905 3056406 2909878 2022-08-01T15:28:48Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Өнімгер |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg = 40|lat_min = 42|lat_sec = 16 |lon_deg = 68|lon_min = 27|lon_sec = 31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жолдыбай Нұрлыбаев ауылдық округі{{!}}Жолдыбай Нұрлыбаев |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1208 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Өнімгер''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Жолдыбай Нұрлыбаев ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен батысқа қарай 6 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 961 адам (479 ер адам және 482 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1208 адамды (600 ер адам және 608 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] 3yx21h4v6fdfj68lv8zvb5gkn3z4dap 0 572647 3056626 2910596 2022-08-01T23:19:57Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Айкөл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =42 |lat_min =15|lat_sec = 04 |lon_deg =69|lon_min = 22|lon_sec =22 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы =Түркістан облысы |кестедегі облыс =Түркістан облысы |ауданы = Сайрам |кестедегі аудан = Сайрам ауданы |мекен түрі = ауылдық округ |мекені = Бадам ауылдық округі (Сайрам ауданы) |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =239 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Айкөл''' — [[Түркістан облысы]] [[Сайрам ауданы]], [[Бадам ауылдық округі (Сайрам ауданы)|Бадам ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Ақсукент]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 42 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 327 адам (168 ер адам және 159 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 239 адамды (113 ер адам және 126 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Сайрам ауданы елді мекендері}} [[Санат:Сайрам ауданы елді мекендері]] qj5wju6t7sez0xv24vruxtndenfuu3w 0 572940 3056453 2909977 2022-08-01T16:14:16Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = 28 гвардияшылар ауылы |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =09|lat_sec = 14 |lon_deg =68|lon_min = 46|lon_sec =25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бірлесу ауылдық округі{{!}}Бірлесу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =856 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''28 гвардияшылар ауылы''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, [[Бірлесу ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 24 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 736 адам (356 ер адам және 390 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 856 адамды (430 ер адам және 426 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] oqpn2h7vj4djtya8f8xpp7sqoehsit8 0 573007 3056781 2912477 2022-08-02T10:26:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Берекелі |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =07|lat_sec = 30 |lon_deg =68|lon_min = 47|lon_sec =13 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бірлесу ауылдық округі{{!}}Бірлесу |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = ''Целинное'' |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 309 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Берекелі''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Бірлесу ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 26 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 215 адам (118 ер адам және 97 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 309 адамды (150 ер адам және 159 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] hk81pptjphiiju98q16mwd3nzs3tz44 0 573076 3056799 2912925 2022-08-02T11:39:09Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бозсу |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =58|lat_sec = 23 |lon_deg =68|lon_min = 41|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1603 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бозсу''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 44 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1262 адам (636 ер адам және 626 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1603 адамды (803 ер адам және 800 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 9kj90zhoupsdxbuic8fkii9hy8s2t6q 0 573077 3056273 2909477 2022-08-01T12:08:53Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қияжол |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =58|lat_sec = 48 |lon_deg =68|lon_min = 40|lon_sec =50 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =631 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қияжол''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 44 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 535 адам (277 ер адам және 258 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 631 адамды (329 ер адам және 302 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] n3telv5qrm3j4qmc7ow8dcb1wx20jct 0 573078 3056311 2909593 2022-08-01T13:12:40Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құйған |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =57|lat_sec = 57 |lon_deg =68|lon_min = 40|lon_sec =11 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Ақтөбе |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =806 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Құйған}} '''Құйған''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ақтөбе ауылдық округі (Келес ауданы)|Ақтөбе ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 46 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 594 адам (307 ер адам және 287 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 806 адамды (407 ер адам және 399 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 7vx9p3r78qfh9ycuxxrv3j9uigarm68 0 573375 3056649 2910890 2022-08-02T03:04:31Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Амангелді |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =22|lat_sec = 26 |lon_deg =68|lon_min = 55|lon_sec =03 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Біртілек ауылдық округі{{!}}Біртілек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 1147 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Амангелді}} '''Амангелді''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Біртілек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1122 адам (578 ер адам және 544 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1147 адамды (570 ер адам және 577 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 4npgvwb3kt78l1urlqmhdfdpl3qzru4 0 573381 3056322 2909650 2022-08-01T13:28:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құрылыс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =20|lat_sec = 55 |lon_deg =68|lon_min = 58|lon_sec =15 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Біртілек ауылдық округі{{!}}Біртілек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =782 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |статус алуы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Құрылыс (айрық)}} '''Құрылыс''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Біртілек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылының шығыс жақ іргесінде орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1347 адам (674 ер адам және 673 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 782 адамды (397 ер адам және 385 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] kdm2wgfchf63g5vohlqpfv2w2e1kde0 0 573478 3056642 2910874 2022-08-02T02:45:23Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алғабас |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =13|lat_sec = 56 |lon_deg =68|lon_min = 48|lon_sec =45 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =643 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Алғабас}} '''Алғабас''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 513 адам (257 ер адам және 256 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 643 адамды (329 ер адам және 314 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 670entp7xpb22adb5p4y9fdzw3gwj4i 0 573479 3056653 2910896 2022-08-02T03:09:12Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Аманжар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =14|lat_sec = 37 |lon_deg =68|lon_min = 49|lon_sec =32 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =648 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Аманжар''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 405 адам (191 ер адам және 214 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 648 адамды (324 ер адам және 324 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] p42rnl449pmtfnuh53zobbmvc2f11xe 0 573482 3056788 2912616 2022-08-02T10:43:46Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бесқұбыр |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =19|lat_sec = 16 |lon_deg =68|lon_min = 53|lon_sec =44 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2149 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бесқұбыр''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1801 адам (911 ер адам және 890 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2149 адамды (1063 ер адам және 1086 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] cdy3d3gdmky36sl2zwwz63txvn4n0yz 0 573486 3056360 2909779 2022-08-01T14:25:08Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ұшқын |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =17|lat_sec = 17 |lon_deg =68|lon_min = 55|lon_sec =01 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =435 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ұшқын}} '''Ұшқын''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 454 адам (247 ер адам және 207 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 435 адамды (244 ер адам және 191 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 44jkl5fol9cfw6fqfn7alvk8tf9wsqu 0 573487 3056785 2912598 2022-08-02T10:38:07Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бесауыл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =15|lat_sec = 35 |lon_deg =68|lon_min = 52|lon_sec =46 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Қошқарата |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =344 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бесауыл''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Қошқарата ауылдық округі (Түркістан облысы)|Қошқарата ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 10 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 307 адам (172 ер адам және 135 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 344 адамды (185 ер адам және 159 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] dkykkxqxmx3v5dh4hd1fcflkl59q5ot 0 573533 3056711 2911508 2022-08-02T06:45:46Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Атақоныс |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =18|lat_sec = 20 |lon_deg =68|lon_min = 40|lon_sec =43 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ошақты ауылдық округі{{!}}Ошақты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 678 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Атақоныс}} '''Атақоныс''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ошақты ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 21 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 775 адам (378 ер адам және 397 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 678 адамды (335 ер адам және 343 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 38awmdsqwo7slt5vk6fjmam6bvb00ow 0 573535 3056761 2912114 2022-08-02T09:37:57Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Бақышсай |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41|lat_min =18|lat_sec = 41 |lon_deg =68|lon_min = 42|lon_sec =28 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ошақты ауылдық округі{{!}}Ошақты |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 261 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Бақышсай''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ошақты ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 19 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 203 адам (111 ер адам және 92 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 261 адамды (136 ер адам және 125 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] pngso1qfptara4y2la7dqe7oi738fsl 0 573576 3056768 2912160 2022-08-02T09:52:49Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Жамбыл |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =26|lat_sec = 49 |lon_deg =68|lon_min =15|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Жамбыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 995 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Жамбыл''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, [[Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы)|Жамбыл ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 57 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 852 адам (439 ер адам және 413 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 995 адамды (490 ер адам және 505 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 6zitdpd1syn1syq8nir0kgyu4bbjoh8 0 573577 3056730 2911797 2022-08-02T08:00:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Байғабыл |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =20|lat_sec = 07 |lon_deg =68|lon_min =15|lon_sec =08 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы){{!}}Жамбыл |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны = 266 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Байғабыл}} '''Байғабыл''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Жамбыл ауылдық округі (Келес ауданы)|Жамбыл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан батысқа қарай 57 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 85 адам (41 ер адам және 44 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 266 адамды (129 ер адам және 137 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] ljuv5qk91xnx6bdaqx5dxeulylzya8a 0 573580 3056797 2912914 2022-08-02T11:37:29Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Бозай |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =35|lat_sec = 37 |lon_deg =68|lon_min =19|lon_sec =25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бозай ауылдық округі{{!}}Бозай |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1431 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Бозай}} '''Бозай''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, [[Бозай ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 58 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1024 адам (525 ер адам және 499 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1431 адамды (742 ер адам және 689 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] m8vk9blpgr3rffl7i9thdif65f58qt7 0 573640 3056368 2909810 2022-08-01T14:41:35Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Әзірбайжан |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =23|lat_sec = 02 |lon_deg =68|lon_min =56|lon_sec =31 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Біртілек ауылдық округі{{!}}Біртілек |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =972 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Әзірбайжан''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Біртілек ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан солтүстік-батысқа қарай 2 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 520 адам (272 ер адам және 248 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 972 адамды (474 ер адам және 498 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 0918u93npqty98y4bkv7yatxlzb41aj 0 573817 3056361 2909780 2022-08-01T14:25:10Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Ұшқын |сурет = |әкімшілік күйі = Ауылдық округ орталығы |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =14|lat_sec = 36 |lon_deg =68|lon_min = 59|lon_sec =12 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ұшқын ауылдық округі{{!}}Ұшқын |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =2804 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Ұшқын}} '''Ұшқын''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]]ндағы ауыл, [[Ұшқын ауылдық округі]] орталығы. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 10 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 2758 адам (1429 ер адам және 1329 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 2804 адамды (1432 ер адам және 1372 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] npuyo97mce1rvcej3g342i3m9kvgmob 0 573819 3056278 2909493 2022-08-01T12:21:34Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қоралас |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =14|lat_sec = 43 |lon_deg =68|lon_min = 00|lon_sec =33 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ұшқын ауылдық округі{{!}}Ұшқын |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =648 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қоралас''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Ұшқын ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 11 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 194 адам (92 ер адам және 102 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 648 адамды (341 ер адам және 307 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] s02ehpkns3y23q4ef1mmd613m708wf7 0 573869 3056323 2945341 2022-08-01T13:31:16Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Құрөзек |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =06|lat_sec = 52 |lon_deg =68|lon_min = 33|lon_sec =05 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Бірлік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =298 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Құрөзек}} '''Құрөзек''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы)|Бірлік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 40 км-дей жерде, [[Құркелес]] өзенінің [[Шардара бөгені]]не құяр тұсында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 224 адам (110 ер адам және 114 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 298 адамды (162 ер адам және 136 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] obtrslskyvvjop5wc6f6we6p274nv0x 0 573871 3056348 2909727 2022-08-01T14:07:30Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Үшағаш |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =10|lat_sec = 47 |lon_deg =68|lon_min = 16|lon_sec =58 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Бірлік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =301 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Үшағаш}} '''Үшағаш''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы)|Бірлік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 57 км-дей жерде, [[Шардара бөгені]]нің солтүстік-шығыс жағалауында орналасқан. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 252 адам (126 ер адам және 126 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 301 адамды (144 ер адам және 157 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] doh4w2hh6sa66e61oeutqyeuq3s5oy6 0 573872 3056290 2909517 2022-08-01T12:33:01Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қосөткел |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =16|lat_sec = 42 |lon_deg =68|lon_min = 38|lon_sec =54 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы){{!}}Бірлік |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =204 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қосөткел}} '''Қосөткел''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Бірлік ауылдық округі (Түркістан облысы)|Бірлік ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 24 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 274 адам (144 ер адам және 130 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 204 адамды (102 ер адам және 102 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 44gqdu340rdd17cdrmn2gw7owsgmidl 0 573952 3056271 2909465 2022-08-01T12:02:55Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы =Қауыншы |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =41 |lat_min =15|lat_sec = 53 |lon_deg =69|lon_min =01|lon_sec =14 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Келес ауданы |кестедегі аудан = Келес ауданы{{!}}Келес |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Алпамыс батыр ауылдық округі{{!}}Алпамыс |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1735 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Қауыншы''' — [[Түркістан облысы]] [[Келес ауданы]], [[Алпамыс батыр ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 1217 адам (613 ер адам және 604 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1735 адамды (879 ер адам және 856 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Келес ауданы елді мекендері}} [[Санат:Келес ауданы елді мекендері]] 1dm075ynspgttg1chkr2en6reqg7xs7 0 574355 3056436 3046673 2022-08-01T15:42:33Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki * [[№117-темір жол айрығы (Түркістан облысы)|№117-темір жол айрығы]] – [[Түркістан облысы]] [[Түлкібас ауданы]]ндағы темір жол айрығы. * [[№117-темір жол айрығы (Ұлытау облысы)|№117-темір жол айрығы]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы темір жол айрығы. {{айрық}} 1m0c1vj7qlxg3xgn24g5zpw9x9payth 0 576228 3056596 3054376 2022-08-01T20:11:45Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{инфобокс қажет}} {{бастама}} [[Сурет:Coat of Arms of Surgut.png|thumb|Елтаңбасы]] '''Сургут''' — [[Ресей]]дегі қала, [[Түмен облысы]]на қарасты [[Ханты-Манси автономдық округі]]ндегі Сургут ауданының әкімшілік орталығы. Қалада әлемдегі ең ірі [[жылу электр станциялары]]ның бірі - ГРЭС-1 и ГРЭС-2 орналасқан. == Халқы == Қала халқының саны 348 643 адам (2016 жыл). == Географиялық орны == Географиялық координаталары: 61°41′солтүстік [[ендік]] , 73°26′ шығыс [[бойлық]], және теңіз деңгейінен 250 метр биіктікте орналсқан. [[Мәскеу]]ден 2889 км алыс орналасқан. Қаланың ауданы - 353,97 км². == Климаты == [[Климат]]ы- [[континенталды]]. [[Қыс]]ы суық, ұзақ мерзімді- қазанның екінші жартысынан сәуірдің ортасына дейін. Қаңтар айының орташа температурасы — −20 °C. [[Шілде]] айының орташа температурасы— +18,2 °C. '''Жылдық орташа көрсеткіштер:''' * Жылдық орташа температура — 1,7 °C * Жылдық орташа желдің жылдамдығы — 4,1 м/с * Жылдық орташа ауаның ылғалдылығы - 76 % == Ұлттық құрамы == * [[Орыстар]] - 197 876 * [[Украиндар]] - 18 327 * [[Татарлар]] - 16 110 * [[Башқұрттар]] - 5432 * [[Әзірбайжандар]] - 4286 * [[Чуваштар]] - 2766 * [[Лезгиндер]] - 2436 * [[Беларустар]] - 2413 * [[Молдовандар]] - 2141 * [[Армяндар]] - 2118 * [[Марилер]] - 1424 * [[Немістер]] - 1292 * [[Ноғайлар]] - 1126 * [[Өзбектер]] - 1009 * [[Тәжіктер]] - 1001 == Білім == Сургут қаласында 54 мектепке дейінгі оқу орны, 5 балабақша, 33 мектеп, 3 гимназия және 4 лицей бар. == Дереккөздер == fyebp77rgyt1iti73mte5ees76bmqmb 0 579871 3056715 2902608 2022-08-02T06:52:44Z BirJarq 120985 мәліметтерді жаңарту, нақтылау, қате wikitext text/x-wiki [[File:Pidgin 2.0 contact window.png|thumb|[[Pidgin (software)|Pidgin]] 2.0-дегі [[достар тізімі]]]] '''Лездік хабар алмасу''' (сондай-ақ, ағылшын тілінде '''IM''' ретінде белгілі) бұл екі немесе одан да көп адамдар арасындағы нақты уақыт режимінде [[мәтін]]ге негізделген [[коммуникация]]лық нысан. Мәтін екі (немесе одан да көп) қосылған құрылғылар арасындағы бар қашықтыққа қарамастан [[интернет]] арқылы, немесе мобильді деректер (3G, 4G, 4G LTE, 5G және т.б.) желісі арқылы қосылған құрылғыларға жіберіледі. == Кіріспе == Лездік хабар алмасу қызметті іске асыру үшін [[Лездік хабар алмасу клинеті|лездік хабар алмасу клинетін]] пайдалануды талап етеді және [[Электронды пошта|электрондық поштаны]] жіберуден айымашылығы бар. Басым бөлігі түрлі меншік желілердің [[Программалық жасақтама|жасақтамаларын]] пайдаланалып әр түрлі машинаға осы қызметті ұсынады. Сондай-ақ, онда хабар алмасу бағдарламалары сіз жөнелткен соң бірден келіп түсетін үлкен көмек [[Extensible Messaging and Presence Protocol|XMPP]] ашық протоколын пайдаланып жатыр, орталықтандырылмаған сервер фермасы. Бұрын ең кең пайдаланылған лездік хабар алмасу клиенттері [[ICQ]], Yahoo! Messenger, [[Pidgin]], [[AIM]] (AOL Instant Messenger), [[Google Talk]] (қазір [[Hangouts]] алмастырылды) және [[Windows Live Messenger]], қазір [[Skype]] жүйесіне біріктірілген. Қазір лездік хабар алмасу ұялы қосымшалар, кросс-платформалы қосымшаларға қарай ауысты, немесе іске қосу үшін кез келген немесе тікелей өтініш қажет емес веб-қызметтер. Атап айтсақ өзектілігі жоғары [[Facebook Messenger]], [[Skype]], Line, [[Hangouts]], [[Telegram]] және [[Whatsapp]]. Барлық аталған қызметтер ескі IRC чат жүйесінен кейбір идеяларды мұраға алған, әсіресе өрнектерді, смайликтерге, немесе жүйелік басқа өзара байланыстарды пайдалануға қатысты. Жалпы алғанда, бұл қызметтердің ешқайсысы басқа да қосымшаларды пайдаланушылармен байланысуы мүмкін емес. == Тарихы == [[Pe2.0]] жүйесін пайдаланатын бірінші алғашқы лездік хабар алмасу форматы 1970 жылдардың басында іске асты. Кейінірек, [[Talk (Unix)|talk]] жүйесі [[UNIX]]/[[LINUX]] жүзеге асырылған кеңінен инженерлер мен ғалымдар тарапынан қолданыла бастады 1980 және 1990 жылдары интернет арқылы байланыс орнату үшін. [[ICQ]] түрлі операциялық жүйесімен компьютерлер үшін UNIX/LINUX жүйесіндегі 1996 жылы қарашада шыққан бірінші лездік хабар алмасу жүйесі қолданылды. Лездік хабар алмасу қызметінің түрлерінің үлкен санының сырт көрінісі пайда болды және басқа жерлерде параллель әзірленді, әрбір қосымшаның өз хаттамасы бар. Олар пайдаланушыларға бір клиентті әр қызметті пайдалануға алып келді, бұл бір уақытта әр хабар алмасу желісіне қосылуға мүмкіндік берді. Балама ретінде, [[Pidgin]] немесе [[Trillian]] сияқты бірнеше протоколдарды қолдайтын көпклиентті бағдарламалары туындады. Қазір, хабар алмасу қызметтерінің басым бөлігі олар қостыңыз файлдарды жіберу және алу опциясы (әсіресе мультимедиялық) бар, орналасқан жері туралы ақпарат, бейне немесе аудио, соның iшiнде [[IP-телефония]] (VoIP), және [[Бейнеконференция|бейнеконференцбайланыс]]. === Статистика === {{Update|inaccurate=yes|date=Наурыз 2015}} {| class="wikitable sortable" |- ! Лездік хабар алмасу клиенті ! Компания ! data-sort-type="number" | Қолдану |- | [[AOL Instant Messenger|AIM]] | [[AOL|AOL, Inc]] | 2.2 миллион белсенді пайдаланушылар (Ақпан 2015)<ref name="ars">{{cite web|url=https://qz.com/342954/aol-still-has-2-2-million-dialup-subscribers-and-theyre-getting-more-profitable/|title=AOL still has 2.2 million dialup subscribers, and they’re paying more|last=|first=|date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=|work=Ars Technica|accessdate=Сәуір 4, 2017}}</ref> |- | [[BlackBerry Messenger]] | [[BlackBerry Limited|BlackBerry]] | 91 миллион жалпы пайдаланушылар (Қазан 2014)<ref>[http://telecomtalk.info/91-million-active-bbm-users/123523/ 91 million Active BBM Users]. Retrieved 6 Наурыз 2015</ref> |- | [[Discord (software)|Discord]] | Discord inc. | 25 миллион пайдаланушылар (Желтоқсан 2016)<ref>{{cite news|last1=Kerr|first1=Chris|title=Booming game chat app Discord intros in-game text, voice integration|url=http://www.gamasutra.com/view/news/287211/Booming_game_chat_app_Discord_intros_ingame_text_voice_integration.php|accessdate=5 Сәуір 2017|work=Gamasutra|date=8 Желтоқсан 2016|language=en}}</ref> |- | [[eBuddy]] | [[eBuddy]] | 250 миллион пайдаланушылар (Қыркүйек 2011)<ref>[https://techcrunch.com/2011/09/21/ebuddy-blows-through-250-million-user-accounts-android-up-300/ Data for Қыркүйек 2011]</ref> |- | [[Facebook Messenger]] | [[Facebook Inc|Facebook]] | 900 миллион белсенді пайдаланушылар (Сәуір 2016)<ref>[http://www.statista.com/statistics/417295/facebook-messenger-monthly-active-users/ 900 миллион белсенді пайдаланушылар]. Retrieved 7 Сәуір 2016</ref> |- | [[Gadu-Gadu]] | GG Network S.A. | 6.5 миллион пайдаланушылар белсенді күн сайын (басым бөлігі [[Польша]]да) (Маусым 2010)<ref>{{cite web|url=http://www.naspers.com/index.cfm?content=7109 |title=Brands &#124; Gadu Gadu |publisher=Naspers.com |date= |accessdate=2010-06-29 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090320043038/http://www.naspers.com/index.cfm?content=7109 |archivedate=Наурыз 20, 2009 }}</ref> |- | [[IBM Sametime]] | [[IBM|IBM Corp.]] | 15 миллион (кәсіпорын) пайданушылар (Белгісіз){{Citation needed|date=November 2008}} |- | [[ICQ]] | ICQ LLC. | 11 миллион жалпы пайдаланушылар (Шілде 2014)<ref>{{Cite news|url=http://www.bloomberg.com/news/2014-07-29/icq-messenger-is-growing-for-the-first-time-in-years.html|title=ICQ Messenger Is Growing for the First Time in Years|last=Speed|first=Ilya Khrennikov 2014-07-29T18:43:55Z- Comments Email Print|work=Bloomberg|access-date=2017-04-04}}</ref> |- | [[iMessage]] | [[Apple Inc.]] | 140 миллион пайдаланушылар (Маусым 2012)<ref>{{cite web|url=http://techcrunch.com/2012/06/11/imessage-has-more-than-140m-users-and-has-150b-messages-over-1b-a-day/|title=iMessage Has More Than 140M Users And Has Sent Over 150B Messages, With Over 1B Messages Sent Per Day|author=Alexia Tsotsis|publisher=AOL|work=TechCrunch|accessdate=Мамыр 16, 2015}}</ref> |- | [[IMVU]] | IMVU, inc. | 1 миллион пайдаланушылар (Маусым 2007)<ref>{{cite web|url=http://www.imvu.com/catalog/web_info.php?section=Info&topic=aboutus|title=IMVU Information|publisher=|accessdate=Мамыр 16, 2015}}</ref> |- | [[MXit]] | MXit Lifestyle (Pty) Ltd.<ref>MXit federates with the Google Talk network.</ref> | 7.4 млн ай сайынғы жазылушылар (басым бөлігі [[Оңтүстік Африка]]дан (Шілде 2013)<ref>[http://www.worldwideworx.com/wp-content/uploads/2013/10/Exec-Summary-Social-Media-2014.pdf ''SA Social Media Landscape 2014'', World Wide Worx]</ref> |- | [[Paltalk]] | Paltalk.com | 5.5 миллион ай сайын бірегей пайдаланушылар (Тамыз 2013)<ref>{{cite web | url=http://techcrunch.com/2013/06/17/prism-paltalk/| title=PalTalk: It Was "Flattering" To Be Included In The PRISM Slidedeck | work=TechCrunch | accessdate=2013-08-06 | quote=PalTalk, a profitable group video chat site that’s been around for more than a decade and has about 5.5 million monthly uniques [...]}}</ref> |- | [[Tencent QQ|QQ]] | [[Tencent Holdings Limited]] | 176+ млн ең жоғары онлайн пайдаланушылар, 840+ млн [[Tencent QQ|"active"]] (Q2 2009)<ref>[http://tencent.com/en-us/content/ir/news/2009/attachments/20090812.pdf TENCENT ANNOUNCES 2009 SECOND QUARTER AND INTERIM RESULTS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100102022741/http://tencent.com/en-us/content/ir/news/2009/attachments/20090812.pdf |date=2010-01-02 }}</ref> |- | [[Skype]] | Microsoft Corporation | 34 млн ең жоғары онлайн пайдаланушылар (Ақпан 2012),<ref>{{cite web|url=http://blogs.skype.com/en/2012/02/34_million_people_concurrently.html|title=34 Million People Concurrently Online on Skype – - Skype Blogs|work=Skype Blogs|accessdate=Мамыр 16, 2015}}</ref> 300 миллион ай сайынғы белсенді пайдаланышулар (Маусым 2019)<ref>{{cite web|url=http://news.softpedia.com/news/Skype-Flaunts-560-Million-Users-Figure-140311.shtml|title=Skype Flaunts 560 миллион пайдаланушылар Figure|author=Catalin Cimpanu|date=Сәуір 21, 2010|work=softpedia|accessdate=Мамыр 16, 2015}}</ref><ref>On Қазан 24, 2012 Skype 6.0 ({{cite web|last=Liive |first=Raul |url=http://blogs.skype.com/garage/2012/10/skype_60_for_mac_and_windows_d.html |title=Skype 6.0 for Mac and Windows Desktop – - Skype Blogs |publisher=Blogs.skype.com |date=2012-10-24 |accessdate=2013-07-11}}) connected users on Yahoo, WLM, Skype, and Facebook networks. Facebook excluded, this amounts to 83% of worldwide IM desktop client market share based on data from Маусым 2011. ({{cite web|url=http://www.opswat.com/sites/default/files/OPSWAT-Market-Share-Report-Маусым-2011.pdf |title=Security Industry Market Share Analysis |date=Маусым 2011 |publisher=Opswat.com |accessdate=2013-08-24}})</ref> |- | [[Windows Live Messenger]] | [[Microsoft Corporation]] |330 млн ай сайынғы белсенді пайдаланышулар (Маусым 2009)<ref>{{cite web|url=http://messengersays.spaces.live.com/Blog/cns!5B410F7FD930829E!73591.entry |title=Share your favorite personal Windows Live Messenger story with the world! &#124; Inside Windows Live Messenger Archive |publisher=Messengersays.spaces.live.com |date=2009-06-15 |accessdate=2013-07-11}}</ref> |- | [[Xfire]] | Xfire, Inc. | 24 млн тіркелген пайдаланышулар (Қаңтар 2014)<ref>{{cite web|url=http://www.xfire.com/ |title=Xfire Front Page |accessdate=Қаңтар 3, 2014}}</ref> |- | [[XMPP]] (протоколды көп клиенттер пайдаланады) | [[XMPP Standards Foundation]] | 1200+ млн (Қыркүйек 2011)<ref>This number is based on the number of Facebook accounts ({{cite web|url=http://blog.facebook.com/blog.php?post=409753352130 |title=500 Million Stories &#124; Facebook |publisher=Blog.facebook.com |date= |accessdate=2013-07-11}}) Google talk and WLM accounts. ({{cite web|url=http://windowsteamblog.com/windows_live/b/windowslive/archive/2011/12/14/anyone-can-build-a-windows-live-messenger-client-with-open-standards-access-via-xmpp.aspx |title=Anyone can build a Messenger client—with open standards access via XMPP |publisher=Windowsteamblog.com |date= |accessdate=2013-07-11}}) Further, as there are many other open source servers (some also with companies behind it), the number provided is probably too small. However, many of these servers are not federated, and so, do not actually interact as is usually expected of XMPP servers.</ref> |- | [[Yahoo! Messenger]] | [[Yahoo!, Inc.]] | 22 миллион пайдаланушылар (2018 жылы тоқтатылған){{Citation needed}} |- |[[WeChat]] |[[Tencent|Tencent Holdings Limited]] |889 миллион пайдаланушылар (2016) <ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/255778/number-of-active-wechat-messenger-accounts/|title=WeChat: number of users 2016 {{!}} Statista|website=Statista|language=en|access-date=2017-04-21}}</ref> |- |[[WhatsApp|Whatsapp]] |[[Facebook|Facebook, Inc.]] |1.2 миллиард ай сайынғы белсенді пайдаланышулар (Қаңтар 2017) <ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/260819/number-of-monthly-active-whatsapp-users/|title=WhatsApp: number of users 2013-2017 {{!}} Statista|website=Statista|language=en|access-date=2017-04-21}}</ref> |- |[[Line (software)|Line]] |[[Naver Corporation]] |217 млн ай сайынғы белсенді пайдаланышулар (2016) <ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/327292/number-of-monthly-active-line-app-users/|title=LINE: number of monthly active users 2016 {{!}} Statistic|website=Statista|language=en|access-date=2017-04-22}}</ref> |} == Байланысу протоколдары == * AIM * Bonjour * Facebook (XMPP) * Gadu-Gadu * Google Talk * GroupWise * ICQ * IRC * MSN * MXit * MySpaceIM * SILC * SIMPLE * Sametime * XMPP * Yahoo * Yahoo Japan == Тағы қараңыз == * [[Extensible Messaging and Presence Protocol]] * [[MXit]] * [[MySpaceIM]] * [[SILC]] * [[SIMPLE]] * [[Sametime]] * [[XMPP]] * [[Yahoo]] * [[Yahoo Japan]] ==Дереккөздер == <references/> [[Санат:Лездік хабар алмасу бағдарламалары]] crbr602byrhh4kfbzmipvh7fhn0pny4 3 583892 3056373 3055633 2022-08-01T14:51:49Z Kasymov 10777 /* Қарағанды облысы */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Білгіш Шежіреші}} -- [[Қатысушы:Абылай|Абылай]] ([[Қатысушы талқылауы:Абылай|талқылауы]]) 23:39, 2017 ж. маусымның 26 (+06) == Болыс == Өзініздің ата-бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:13, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06) == [[Қазақстан газеттері тізімі]] == Өз облысыңыздың аудандық газеттерін тізімге қосуға шақырамын.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:12, 2018 ж. қазанның 22 (+06) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:18, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19352602 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:05, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19395157 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 00:57, 2019 ж. қазанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19433647 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Индербор == Саламатсыз, Индербор мақаласына мәлімет қосыпсыз. Меніңше ауыл үшін ауыл көшелерін құр тізбектеп көрсеткен дұрыс емес, артық нәрсе. Оның үстіне сілтемелер тым көп болып кетті, көшеге емес кісі есімдерге сілтеп тұр. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:42, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) Саламатсыз ба. Меніңше, көше аттарының болуы мақаланы оқушыларға жақсы бағдар болатын еді. Есесіне өздерінің тұратын ауылдарының көшелері қандай адамдардың атында екенінен хабардар болады. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 13:45, 2022 ж. сәуірдің 28 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жетісу облысы == Кеш жарық, Жетісу облысын асықпай атын өзгерту керек еді. Себебі аталған ескі атауға көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Ал қазір тарихи облыстың орнына қазіргі жаңа облысқа сілтеніп кетеді. Осыны Арыстанбек пен Нұрлан мырзаға айтып көріңізші [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:23, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Кеш жарық. Жарайды, айтайын [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:42, 2022 ж. маусымның 12 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:05, 2022 ж. маусымның 14 (+06) == Өтініш == Қайырлы түн! Мен [[Абай облысы]]н басынан бастап өңдеп жатырмын, сіз қатарласып кетіпсіз. Бүгін Елтай ауылдық округінің атауын өзгерткен екенсіз, жоятын сілтемені қалдырып кетіпсіз. Біріміздің артымыздан біріміз қосарланып жүргенше (кім нені өңдегені түсініксіз болмас үшін), маған мүмкіндік беріңіз, бұл облысты аяғына дейін жеткізуге. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 23:05, 2022 ж. маусымның 19 (+06) Саламатсыз ба. Жарайды онда. Сонда қалған 2 облысты істей берсем болады ғой? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. маусымның 19 (+06) Сосын "Қазақстан кенттері" деген санатты жасауға бола ма? Әлде қажет емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:02, 2022 ж. маусымның 20 (+06) ::Ұлытау мен Жетісу облыстарын [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] алған өңдеуге, өңдемесі көп екі облыстың, сондықтан сізбен бір облысты бөлісер. Санатты да Kasymovпен ақылдасыңыз, жалпы керек екен ондай санат. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:37, 2022 ж. маусымның 20 (+06) Kasymov мырзадан сұрадым, бірақ нақты айта алмаймын деп, сізге сілтеді. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:16, 2022 ж. маусымның 20 (+06) ::Қазақстан кенттері санатын жасай беріңіз, ал облыстар туралы [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]тан нақтылайын (көмектің қажет, қажет еместігін).[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 15:07, 2022 ж. маусымның 21 (+06) Санатты жасадым. Жарайды [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жылдам! Тамаша! Сіз енді Шығыс Қазақстан облысындағы өзгерістерді өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:12, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] екі облысты да ([[Жетісу облысы|Жетісу]], [[Ұлытау облысы|Ұлытау]]) өңдей беріңіздер дейді, сондықтан біреуін алып өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:57, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Ұлытаудың тек 1 ауданы қалып еді (Жаңаарқа), соны жасайын. Сосын Жетісу облысына көшермін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:30, 2022 ж. маусымның 22 (+06) ::Жақсы, іске сәт! Мен Көкпекті ауданын өңдей алмай отырмын, ауылдардың қайсысы қай ауданға ауысқаны немесе қалғаны туралы ақпарат жоқ. Әзірге (ақпарат табылғанша) Шығыс Қазақстан облысын өңдеп бітіре берейін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] --Салиха 15:26, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Рахмет, өзіңізге де. Мен де соны іздеп таба алмадым. Еш жерде жоқ. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:54, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :Білгіш Шежіреші, ''Жаңаарқа ауданы елді мекендері'' үлгісінде сіз жылжытқан мақалаларды реттеп, ескі атауын жойып жатырмын. Енді мәселе мұнда: тек ''Қарағанды облысы → Ұлытау облысы'' деп өзгертпей, сонымен қатар ''Жаңаарқа ауданы'' деп тұрған елді мекендерді бір тексеріп шығу керек (себебі ондай аттас ауыл жаңа облыста жалғыз болса '''ауданның орнына облысы''' жазылады). Сосын ауылдық округтер де дәл сондай жағдай. Тағы сосын аталған облысқа өткен аудандардың ауылдық округтерін, елді мекендерін және ауданның өзін, Қарағанды облысы орнына Ұлытау облысы деп ''мақалаға'' және ''Елді-мекен үлгісіне'' де өзгерістер жасау керек. Және соңғысы Қарағандыда қалып қойған аудандар атауын тексеріп шығу керек, мысалы ''Ақбұлақ (Жаңаарқа ауданы)'', ''Ақбұлақ (Осакаров ауданы)'', біріншісі Ұлытау облысы, екіншісі Қарағанды облысы деп өзгертіледі. Тағы айтамын егер облыста жалғыз аттас болып жатса. Түсіндірдім деп ойлаймын. Мен де жақын аралықта кірісемін, осындай жағдай Алматы облысында күтіп тұр. {{@|Салиха}} ханым меніңше екі облысты да солай ретке келтіріп жатқанға ұқсайды. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:28, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Иә, ол ережелерді өткенде бір рет ескерткенде қаперге алғанмын. Өзгерткенде алдымен мақаланың айрық бетін, сосын сол мақалаға сілтейтін беттерді өзгертіп, соңынан мақаланың атауын өзгертіп жатырмын. Мақаланың атауы өзгергеннен кейін, үлгіні дұрыстап жатырмын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:20, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :Рахмет, сізге және Салиха ханымға ''AutoWikiBrowser'' жүктеп, бітікшілерден рұқсат алып, бот арқылы осындай жұмыс жасауға болар еді. Менің ''Kasymbot'' қазіргі үлестерін салыстырып қарап көріңіз, жұмысты біраз жеңілтетеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:35, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Сөздерді алмастыруға нағыз керек бағдарлама екен. Кеңесіңізге рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:12, 2022 ж. маусымның 24 (+06) ::Қайырлы күн! Жаңа облыстардан өңдеуге көмек керек болса айтыңыз, мен Абай мен ШҚ облыстары елді мекендерінің ауыс-күйісін бітірген сияқтымын, енді географиясына көшемін. Бүгін денсаулыққа байланысты "больничный" (көз ауырып) алдым [[File:Face-smile.svg|23px]]. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:15, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Қайырлы күн. Жарайды, өзгеріс болса айтармын. Сауығып кетіңіз [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:13, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Санаттарға интеруики қою == Саламатсыз, жаңадан бастаған санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз, мысалға казактар [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:42, 2022 ж. шілденің 12 (+06) Амансыз ба, дәл қазір қойып шықтым. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:56, 2022 ж. шілденің 12 (+06) == Санат:Сібір казак әскерінің елді мекендері‎ == Кеш жарық, аталған санатты Қазақ елді мекендерге қою қаншалықты маңызды? Бұдан түсініксіздік туындауы мүмкін, сонда басқа ұлттар тұрмайды ма, әлде казактар құрған елді мекен бе? Меніңше алып тастау керек және осы оған ұқсас тағы да санаттар қойған сияқтысыз, оларды да алып тастау керек. Менімен келіспесеңіз Нұрлан, Батырбек мырзалардан сұрап көріңіз. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:55, 2022 ж. шілденің 26 (+06) Қайырлы түн. Иә, мен қойған санаттардағы елді мекендердің негізін казактар қалаған. Санаттарды алып тастаудың керегі жоқ деп ойлаймын. Тек санаттардың атауын "----- казак әскерінің '''тарихи''' елді мекендері" деп өзгерткен жөн секілді. Сонда түсініксіздік туындай қоймас. :Жарайды, бірақ та сол казактар қалаған екен деп елді-мекендерге санат қойғаныңыз әлі ұнамай отыр( Айтпақшы санат атын өзгертіпсіз, алайда жаңа санатқа ешқандай мақала сілтенбей тұр.--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06) Иә, үшеуінің біреуін өзгертіп қойдым. Енді мақалалардағы санатты өзгерту маған көп жұмыс болып тұр. Сол үшін ботпен жұмыс жасауға рұқсат сұрап едім, бітікшілер әлі жауап бермеді. Енді рұқсат берсе істеймін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:46, 2022 ж. шілденің 30 (+06) == Қарағанды облысы == Саламатсыз, Білгіш Шежіреші. Сұрақ/өтініш: ''Қарағанды мен Ұлытау облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Салиха ханыммен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:51, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) blkgvmmxvsvl39xzwkpl31dj9elg38a 3056599 3056373 2022-08-01T21:24:32Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Білгіш Шежіреші}} -- [[Қатысушы:Абылай|Абылай]] ([[Қатысушы талқылауы:Абылай|талқылауы]]) 23:39, 2017 ж. маусымның 26 (+06) == Болыс == Өзініздің ата-бабаларыныз мекендеген болыстар туралы мақала жаза аласыз ба? Мысалы манадай: [[Ақшатау болысы]]--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 17:13, 2017 ж. қыркүйектің 17 (+06) == [[Қазақстан газеттері тізімі]] == Өз облысыңыздың аудандық газеттерін тізімге қосуға шақырамын.--[[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]]) 13:12, 2018 ж. қазанның 22 (+06) == Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 20:18, 2019 ж. қыркүйектің 6 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19352602 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.''' Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 21:05, 2019 ж. қыркүйектің 20 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19395157 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Reminder: Community Insights Survey == <div class="plainlinks mw-content-ltr" lang="en" dir="ltr"> '''Share your experience in this survey''' Hi {{PAGENAME}}, There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide. Please take 15 to 25 minutes to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(asiawps,act2) give your feedback through this survey]'''. It is available in various languages. This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English). Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey. Sincerely, </div> [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 00:57, 2019 ж. қазанның 4 (+06) <!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(asia_wps,act2)&oldid=19433647 тізімін пайдаланып User:RMaung (WMF)@metawiki деген хабарлама жіберген --> == Марафон == {{WAM |header = [[meta:m:Turkic_Marathon_2021|Түркі марафоны 2021]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikimedians of Turkic Languages User Group Logo.svg|150px|link=meta:Түркі тілді Уикимедиа конференциясы]]</div> |subheader = Түркі марафоны 2021 — 2021 жылдың 1 - 31 шілде аралығында өтетін контент дамытуға бағытталған халықаралық жоба. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Жоба мақсаты — түркі тілдерінде сөйлейтін елдер және олардың мәдениеті туралы мақалалар жазып, түркі тілдерінде сөйлейтін уикипедияшылар арасындағы ынтымақтастықты нығайту. Әділқазылар алқасының бағалауынан кейін көрсетілген мерзім аралығында ең көп ұпай жинаған қатысушылар марапатталатын болады. '''Марапаттар''' * 1 орын: Meloman дүкендер желісінен 75 АҚШ доллары ( ≈ 32 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 2 орын: Meloman дүкендер желісінен 60 АҚШ доллары ( ≈ 25 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 3 орын: Meloman дүкендер желісінен 50 АҚШ доллары ( ≈ 21 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 4 орын: Meloman дүкендер желісінен 40 АҚШ доллары ( ≈ 17 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. * 5 орын: Meloman дүкендер желісінен 25 АҚШ доллары ( ≈ 10 000 теңге) мөлшеріндегі сыйлық ваучері. Қазақша Уикипедияға үлес қосқысы келетін кез келген адам жоба бетіне өтіп қатысушылар тізіміне өз атын қосса болады. Іске сәт! <center>{{Clickable button 2|Жоба:Түркі_марафоны_2021|Жарысқа қатысу|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2885974 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Таңдаулы мақалаға үміткер == {{WAM |header = [[Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Goldenwiki 2.png|100px|link=Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым]]</div> |subheader = Қарақұрдым мақаласының таңдаулы мақалаға үміткерлігі. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = [[Қара құрдым]] мақаласы таңдаулы мақалаға толық лайық деп санаймын. Мұл мақалыны жазған өзім емес {{@|Alphy Haydar}} мырза жеті жылдан бері қазақша Уикипедияға үлес қосып келеді. Мақала тілі өте жаттық, әрі ғылыми стилде жазылған. Қанша жылдан бері [[Басты бет]]тегі таңдаулы мақала өзгерген жоқ. Енді өзгерттетін кез келді. Сонымен қоса осы уақытқа дейін ғылымға қатысты мақалалар таңдаулы мақала статусын көп алған жоқ. Ғылымға басымдық бере отырып осы мақаланы таңдаулы мақала деңгейіне көтерейік. <center>{{Clickable button 2|Уикипедия:Таңдаулы мақалаға үміткерлер/Қара құрдым|Дауыс беру|class=mw-ui-progressive}}</center><br /> |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=2970000 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Индербор == Саламатсыз, Индербор мақаласына мәлімет қосыпсыз. Меніңше ауыл үшін ауыл көшелерін құр тізбектеп көрсеткен дұрыс емес, артық нәрсе. Оның үстіне сілтемелер тым көп болып кетті, көшеге емес кісі есімдерге сілтеп тұр. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:42, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) Саламатсыз ба. Меніңше, көше аттарының болуы мақаланы оқушыларға жақсы бағдар болатын еді. Есесіне өздерінің тұратын ауылдарының көшелері қандай адамдардың атында екенінен хабардар болады. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 13:45, 2022 ж. сәуірдің 28 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Жетісу облысы == Кеш жарық, Жетісу облысын асықпай атын өзгерту керек еді. Себебі аталған ескі атауға көптеген мақалалар сілтеніп тұр. Ал қазір тарихи облыстың орнына қазіргі жаңа облысқа сілтеніп кетеді. Осыны Арыстанбек пен Нұрлан мырзаға айтып көріңізші [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 02:23, 2022 ж. маусымның 12 (+06) Кеш жарық. Жарайды, айтайын [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:42, 2022 ж. маусымның 12 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 12:05, 2022 ж. маусымның 14 (+06) == Өтініш == Қайырлы түн! Мен [[Абай облысы]]н басынан бастап өңдеп жатырмын, сіз қатарласып кетіпсіз. Бүгін Елтай ауылдық округінің атауын өзгерткен екенсіз, жоятын сілтемені қалдырып кетіпсіз. Біріміздің артымыздан біріміз қосарланып жүргенше (кім нені өңдегені түсініксіз болмас үшін), маған мүмкіндік беріңіз, бұл облысты аяғына дейін жеткізуге. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] Салиха 23:05, 2022 ж. маусымның 19 (+06) Саламатсыз ба. Жарайды онда. Сонда қалған 2 облысты істей берсем болады ғой? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 23:57, 2022 ж. маусымның 19 (+06) Сосын "Қазақстан кенттері" деген санатты жасауға бола ма? Әлде қажет емес пе? [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 00:02, 2022 ж. маусымның 20 (+06) ::Ұлытау мен Жетісу облыстарын [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] алған өңдеуге, өңдемесі көп екі облыстың, сондықтан сізбен бір облысты бөлісер. Санатты да Kasymovпен ақылдасыңыз, жалпы керек екен ондай санат. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:37, 2022 ж. маусымның 20 (+06) Kasymov мырзадан сұрадым, бірақ нақты айта алмаймын деп, сізге сілтеді. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 18:16, 2022 ж. маусымның 20 (+06) ::Қазақстан кенттері санатын жасай беріңіз, ал облыстар туралы [[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]]тан нақтылайын (көмектің қажет, қажет еместігін).[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 15:07, 2022 ж. маусымның 21 (+06) Санатты жасадым. Жарайды [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:55, 2022 ж. маусымның 21 (+06) ::Жылдам! Тамаша! Сіз енді Шығыс Қазақстан облысындағы өзгерістерді өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:12, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :[[Қатысушы:Kasymov|Kasymov]] екі облысты да ([[Жетісу облысы|Жетісу]], [[Ұлытау облысы|Ұлытау]]) өңдей беріңіздер дейді, сондықтан біреуін алып өңдей беріңіз.[[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:57, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Ұлытаудың тек 1 ауданы қалып еді (Жаңаарқа), соны жасайын. Сосын Жетісу облысына көшермін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:30, 2022 ж. маусымның 22 (+06) ::Жақсы, іске сәт! Мен Көкпекті ауданын өңдей алмай отырмын, ауылдардың қайсысы қай ауданға ауысқаны немесе қалғаны туралы ақпарат жоқ. Әзірге (ақпарат табылғанша) Шығыс Қазақстан облысын өңдеп бітіре берейін. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]] --Салиха 15:26, 2022 ж. маусымның 22 (+06) Рахмет, өзіңізге де. Мен де соны іздеп таба алмадым. Еш жерде жоқ. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 15:54, 2022 ж. маусымның 22 (+06) :Білгіш Шежіреші, ''Жаңаарқа ауданы елді мекендері'' үлгісінде сіз жылжытқан мақалаларды реттеп, ескі атауын жойып жатырмын. Енді мәселе мұнда: тек ''Қарағанды облысы → Ұлытау облысы'' деп өзгертпей, сонымен қатар ''Жаңаарқа ауданы'' деп тұрған елді мекендерді бір тексеріп шығу керек (себебі ондай аттас ауыл жаңа облыста жалғыз болса '''ауданның орнына облысы''' жазылады). Сосын ауылдық округтер де дәл сондай жағдай. Тағы сосын аталған облысқа өткен аудандардың ауылдық округтерін, елді мекендерін және ауданның өзін, Қарағанды облысы орнына Ұлытау облысы деп ''мақалаға'' және ''Елді-мекен үлгісіне'' де өзгерістер жасау керек. Және соңғысы Қарағандыда қалып қойған аудандар атауын тексеріп шығу керек, мысалы ''Ақбұлақ (Жаңаарқа ауданы)'', ''Ақбұлақ (Осакаров ауданы)'', біріншісі Ұлытау облысы, екіншісі Қарағанды облысы деп өзгертіледі. Тағы айтамын егер облыста жалғыз аттас болып жатса. Түсіндірдім деп ойлаймын. Мен де жақын аралықта кірісемін, осындай жағдай Алматы облысында күтіп тұр. {{@|Салиха}} ханым меніңше екі облысты да солай ретке келтіріп жатқанға ұқсайды. --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:28, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Иә, ол ережелерді өткенде бір рет ескерткенде қаперге алғанмын. Өзгерткенде алдымен мақаланың айрық бетін, сосын сол мақалаға сілтейтін беттерді өзгертіп, соңынан мақаланың атауын өзгертіп жатырмын. Мақаланың атауы өзгергеннен кейін, үлгіні дұрыстап жатырмын. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:20, 2022 ж. маусымның 24 (+06) :Рахмет, сізге және Салиха ханымға ''AutoWikiBrowser'' жүктеп, бітікшілерден рұқсат алып, бот арқылы осындай жұмыс жасауға болар еді. Менің ''Kasymbot'' қазіргі үлестерін салыстырып қарап көріңіз, жұмысты біраз жеңілтетеді --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:35, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Сөздерді алмастыруға нағыз керек бағдарлама екен. Кеңесіңізге рахмет [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 02:12, 2022 ж. маусымның 24 (+06) ::Қайырлы күн! Жаңа облыстардан өңдеуге көмек керек болса айтыңыз, мен Абай мен ШҚ облыстары елді мекендерінің ауыс-күйісін бітірген сияқтымын, енді географиясына көшемін. Бүгін денсаулыққа байланысты "больничный" (көз ауырып) алдым [[File:Face-smile.svg|23px]]. [[Қатысушы талқылауы:Салиха]]--Салиха 11:15, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Қайырлы күн. Жарайды, өзгеріс болса айтармын. Сауығып кетіңіз [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 14:13, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Санаттарға интеруики қою == Саламатсыз, жаңадан бастаған санаттарға интеруикиді қоюды ұмытпаңыз, мысалға казактар [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:42, 2022 ж. шілденің 12 (+06) Амансыз ба, дәл қазір қойып шықтым. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 01:56, 2022 ж. шілденің 12 (+06) == Санат:Сібір казак әскерінің елді мекендері‎ == Кеш жарық, аталған санатты Қазақ елді мекендерге қою қаншалықты маңызды? Бұдан түсініксіздік туындауы мүмкін, сонда басқа ұлттар тұрмайды ма, әлде казактар құрған елді мекен бе? Меніңше алып тастау керек және осы оған ұқсас тағы да санаттар қойған сияқтысыз, оларды да алып тастау керек. Менімен келіспесеңіз Нұрлан, Батырбек мырзалардан сұрап көріңіз. [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:55, 2022 ж. шілденің 26 (+06) Қайырлы түн. Иә, мен қойған санаттардағы елді мекендердің негізін казактар қалаған. Санаттарды алып тастаудың керегі жоқ деп ойлаймын. Тек санаттардың атауын "----- казак әскерінің '''тарихи''' елді мекендері" деп өзгерткен жөн секілді. Сонда түсініксіздік туындай қоймас. :Жарайды, бірақ та сол казактар қалаған екен деп елді-мекендерге санат қойғаныңыз әлі ұнамай отыр( Айтпақшы санат атын өзгертіпсіз, алайда жаңа санатқа ешқандай мақала сілтенбей тұр.--[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 15:55, 2022 ж. шілденің 29 (+06) Иә, үшеуінің біреуін өзгертіп қойдым. Енді мақалалардағы санатты өзгерту маған көп жұмыс болып тұр. Сол үшін ботпен жұмыс жасауға рұқсат сұрап едім, бітікшілер әлі жауап бермеді. Енді рұқсат берсе істеймін. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:46, 2022 ж. шілденің 30 (+06) == Қарағанды облысы == Саламатсыз, Білгіш Шежіреші. Сұрақ/өтініш: ''Қарағанды мен Ұлытау облыстары'' елді мекендер бойынша өзгерістер (атауы, мазмұны, үлгілер) толық бітті ме? Егер бітсе, Алматы облысы бойынша сіз, мен, Салиха ханыммен бірге жұмыс жасасақ) [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:51, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) Сәлеметсіз бе, біткен болуы керек. Бірге жасауға қарсы емеспін, тек қай ауданды кім жасайтынын шешіп алайық. [[Қатысушы:Білгіш Шежіреші|Білгіш Шежіреші]] ([[Қатысушы талқылауы:Білгіш Шежіреші|талқылауы]]) 03:24, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) t0vhat2y8e52bghljjr96e7z75je3bb 0 584273 3056404 2738794 2022-08-01T15:24:41Z Kasymbot 15834 clean up, replaced: Алғабас (Көксу ауданы) → Алғабас (Жетісу облысы) (2) using [[Project:AWB|AWB]] wikitext text/x-wiki {{Қазақстан ауылдық округі|Атауы=Алғабас ауылдық округі|Облысы=Алматы облысы|Ауданы=[[Көксу ауданы]]|Құрылған уақыты=|Орталығы=[[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]]|Енеді=2 ауыл|Тұрғыны=2071|Санақ жылы=[[2009 жыл|2009]]|Тығыздығы=|Жер аумағы=|Әкімі=|Телефон коды=|Пошта индексі=}}{{мағына|Алғабас ауылдық округі}} '''Алғабас ауылдық округі''' — [[Алматы облысы]] [[Көксу ауданы]]ндағы әкімшілік бірлік. ==== Әкімшілік құрамы ==== Құрамына [[Алғабас (Жетісу облысы)|Алғабас]], [[Қызылтоған]] ауылдары кіреді. Орталығы – Алғабас ауылы. ==== Халқы ==== [[2009 жыл]]ғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2071 адамды құрады.<ref name="source1">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Көксу ауданы ауылдық округтері}} [[Санат:Көксу ауданы ауылдық округтері]] 7eche6rcgbsrfn69g6tlz5toiw69x6n 0 589439 3056605 2928600 2022-08-01T21:58:12Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki [[Сурет:Timezones2008_UTC-10.png|оңға|нобай|450x450 нүкте| UTC-10 дүние жүзі сағаттық белдеулер картасында:<br> '''көк''' — UTC-10 Солтүстік жартышарда қыс мезгіліндегі (қараша-наурыз) — [[Алеут аралдары]] — ([[Жазғы уақыт|жазда]] (сәуір-қазан) — UTC-9) және UTC-10 [[Жазғы уақыт|жаз]] мезгілінде (қараша-наурыз) [[Оңтүстік жарты шар|Оңтүстік жарты шарда]] — [[Самоа]] — ([[Жазғы уақыт|қыста]] (сәуір-қазан) — UTC-11) ; <br> '''көгілдір''' — UTC-10 мұхиттардағы зонасы;<br> '''ашық-сары''' — UTC-10 жыл бойғы зонасы; <br> '''қызғылт сары''' — UTC-10 [[Солтүстік жарты шар|Солтүстік жарты шарда]] жаз мезгіліндегі (сәуір-қазан) зонасы мен UTC-10 [[Оңтүстік жарты шар|Оңтүстік жарты шарда]] қыс мезгіліндегі (сәуір-қазан) зонасы]] '''UTC−10''' — келесі [[Мемлекет|мемлекеттер]] мен [[Аймақ|аймақтарда]] қолданылатын уақыт белдеуі: == Жыл бойы == * Джонстон атоллы ([[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]) * [[Кук аралдары|<span class="wrap">Кук аралдары</span>]]</span> ([[Жаңа Зеландия]]) * [[Токелау|<span class="wrap">Токелау</span>]]([[Жаңа Зеландия]]) — [[2011 жыл|2011 жылдың]] [[31 желтоқсан|31 желтоқсанына]] дейін<ref>[http://news.mail.ru/society/7023740/ Жители островов Токелау отменили 30 декабря 2011 года] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111013072618/http://news.mail.ru/society/7023740/ |date=2011-10-13 }}</ref> * <span class="nowrap"><span class="flagicon"></span>&nbsp;[[Америка Құрама Штаттары|<span class="wrap">АҚШ</span>]]</span> (Гавайи-алеуттық стандартты уақыт): :* <span class="nowrap"><span class="flagicon"></span>&nbsp;[[Гавайи|<span class="wrap">Гавайи</span>]]</span> * <span class="nowrap"><span class="flagicon"></span>&nbsp;[[Француз Полинезиясы|<span class="wrap">Француз Полинезиясы</span>]]</span> ([[Франция]]): :* [[Сурет:Flag_of_the_Society_Islands.gif|жиекті|22x22 нүкте]] Қоғам аралдары (оның ішінде Таити) :* [[Сурет:Flag_of_Tuamotu_Archipelago.svg|жиекті|22x22 нүкте]] [[Туамоту]] :* [[Сурет:Flag_of_the_Austral_Islands.svg|жиекті|22x22 нүкте]] Тубуаи (оның ішінде Маротири аралдары) == [[Қыс|Қыста]] [[Солтүстік жарты шар|Солтүстік жарты шарда]] == * </span>&nbsp;[[Америка Құрама Штаттары|<span class="wrap">АҚШ</span>]]</span> (Гавай-алеуттық стандартты уақыт): :* </span>&nbsp;[[Аляска|<span class="wrap">Аляска</span>]]</span> ::* [[Алеут аралдары]] (Умнак аралдарынан батысқа қарай) == [[Жаз|Жазда]] [[Оңтүстік жарты шар|Оңтүстік жарты шарда]] == * </span>&nbsp;[[Самоа|<span class="wrap">Самоа</span>]]</span> ([[2010 жыл|2010 жылдың]] [[Қыркүйек|қыркүйегінен]] [[2011 жыл|2011 жылдың]] [[31 желтоқсан|31 желтоқсанына]] дейін == Сілтемелер == * [http://www.timegenie.com/utc.time/UTC-10 UTC−10 қалалары] [[Санат:Уақыт белдеулері]] 4u7u0d0ezm38vi9b1o3vum9ywlw2ujt 0 591803 3056539 3031504 2022-08-01T17:16:08Z Madi Dos 18369 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki {{Футбол құрамаларының жарысы | | өткізу орыны = {{QAT}} | қалалар = [[Доһа]], Ар-Раййан, Әл-Уакра, Әл-Хаур, Лусаил | стадиондар = | іріктеу мерзімі = | уақыты = 21 қараша - 18 желтоқсан | атауы = | логотипі = | сурет атауы = | қатысушылар саны = | финалдағы қатысушылар = 32 | чемпион = | рет = | 2 орын = | 3 орын = | 4 орын = | финал өтетін орыны = | ойналған мачтар саны = 0 | іріктеудегі ойындар саны = | голдар саны = | іріктеудегі голдар саны = | келушілер саны = | бомбардир = | бголдар = | ібомбардир = | іголдар = | ең жақсы ойыншы = | алд = [[Футболдан 2018 жылғы әлем біріншілігі|2018]] | кел = [[Футболдан 2026 жылғы әлем біріншілігі|2026]] }} '''Футболдан әлем чемпионаты 2022''' ({{lang-ar|كأس العالم لكرة القدم}}, {{lang-en|FIFA World Cup 2022}}) — [[ФИФА]]-ның 22-ші [[футболдан әлем чемпионаты]], финалдық кезеңі [[2022 жыл]]ы [[Катар]]да өтеді деп күтілуде. Бұл 2002 жылдан бері Азияда өтейін деп жатқан, сондай-ақ Таяу Шығыста, Араб елінде және жалпы мұсылман әлемінде тұңғыш рет өтейін деп жатқан алғашқы футбол біріншілігі болмақ. Сонымен қатар Катардағы чемпионат 32 құрама қатысатын соңғы турнир болмақ. Содан кейін келесі [[Футболдан 2026 жылғы әлем біріншілігі|2026 жылғы әлем біріншілігінен]] бастап қатысушы құрамалар саны 48-ге дейін көбеймек. Бұл сайыстың тағы бір ерекшелігі — оның әдеттегідей жазда емес, қыста өткізілуі.<ref>Six years before kick-off, progress on 2022 World Cup stadiums continues https://www.fifa.com/tournaments/mens/worldcup/qatar2022/news/six-years-before-kick-off-progress-on-2022-world-cup-stadiums-continue-2853986</ref> == Стадиондар == == Шиеленістер == == Демеушілер == == Трансляция құқығы == == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{бастама}} {{Футболдан әлем чемпионаттары}} [[Санат:Катардағы футбол]] [[Санат:Футболдан 2022 жылғы әлем біріншілігі]] h6zxtifced230r7lpv3qlh47otpimc8 0 599011 3056769 2976329 2022-08-02T09:58:00Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Футболшы |есімі = Бела Гуттманн |сурет = Béla Guttmann.jpg |туған күні = 13.3.1900 |туған жері = {{туғанжері|Будапешт|Будапеште}}, [[Мажарстан]], [[Аустрия-Мажарстан]] |қайтыс болған күні = 28.8.1981 |қайтыс болған жері = {{қайтысболғанжері|Вена|Вена}}, [[Аустрия]] |азаматтығы = {{flagicon|Мажарстан}} [[Мажарстан]]<br>{{flagicon|Аустрия}}&nbsp;[[Аустрия]] |позиция = жартылай қорғаушы |жастар клубы = {{футбол карьерасы |1917—1919|{{flagicon|Мажарстан}} [[Тёреквеш (футбол клубы)|Тёреквеш]]|}} |клубтары = {{футбол карьерасы |1919—1921|{{flagicon|Мажарстан}} [[МТК (футбол клубы)|МТК Хунгария]]| |1922—1926|{{flagicon|Аустрия}} [[Хакоах (футбол клубы, Вена)|Хакоах (Вена)]]|96 (8) |1926|{{flagicon|АҚШ}} [[Бруклин Уондерерс]]| |1926—1929|{{flagicon|АҚШ}} [[Нью-Йорк Джайантс (футбол клубы)|Нью-Йорк Джайантс]]|83 (2) |1929—1930|{{flagicon|АҚШ}} [[Нью-Йорк Хакоах]]|21 (0) |1930|{{nobr|{{flagicon|АҚШ}} [[Нью-Йорк (футбол клубы)|Нью-Йорк]]}}|22 (0) |1931—1932|{{flagicon|АҚШ}} [[Хакоах Олл Старс]]|50 (0)}} |ұлттық құрамы = {{футбол карьерасы |1921—1924|{{Футбол|Венгрия}} |6 (1)}} |бапкер клубтары = {{футбол карьерасы |1932—1933|{{flagicon|Аустрия}} [[Хакоах (Вена)]]| |1933—1934|{{flagicon|Нидерланд}} [[Твенте (футбол клубы)|Энсхеде]]| |1938—1939|{{flagicon|Мажарстан}} [[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]| |1945|{{flagicon|Мажарстан}} [[Вашаш]]| |1946|{{flagicon|Румыния}} [[Кинезул (футбол клубы)|Кинезул]]| |1946—1947|{{flagicon|Мажарстан}} [[Уйпешт (футбол клубы)|Уйпешт]]| |1947—1948|{{flagicon|Мажарстан}} [[Гонвед (футбол клубы)|Кишпешт]]| |1949—1950|{{flagicon|Италия}} [[Падова]]| |1950—1952|{{flagicon|Италия}} [[Триестина]]| |1952—1953|{{flagicon|Кипр|20px}} [[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]]| |1953—1955|{{flagicon|Италия}} [[Милан (футбол клубы)|Милан]]| |1955—1956|{{flagicon|Италия}} [[Виченца (футбол клубы)|Виченца]]| |1957|{{flagicon|Мажарстан}} [[Гонвед (футбол клубы)|Гонвед]]| |1957—1958|{{flagicon|Бразилия}} [[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]| |1958—1959|{{flagicon|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]| |1959—1962|{{flagicon|Португалия|20px}} [[Бенфика]]| |1962|{{flagicon|Уругвай}} [[Пеньяроль]]| |1964|{{Футбол|Аустрия}} | |1965—1966|{{flagicon|Португалия}} [[Бенфика]]| |1966—1967|{{flagicon|Швейцария}} [[Серветт (футбол клубы)|Серветт]]| |1967—1968|{{flagicon|Грекия}} [[Панатинаикос (футбол клубы)|Панатинаикос]]| |1973—1974|{{flagicon|Португалия}} [[Порту (футбол клубы)|Порту]]|}} }} '''Бела Гуттманн''' ({{lang-hu|Guttmann Béla}}, [[13 наурыз]] [[1900 жыл|1900]], [[Будапешт]], — [[28 тамыз]] [[1981 жыл|1981]], [[Вена]]) — аустро-мажар футболшысы, футбол жаттықтырушысы. ==Өмірбаяны== [[1900 жыл]]ы [[13 наурыз]]да [[Будапешт]]е дүниеге келді. [[Бенфика|«Бенфика»]] Ол футболшылықпен емес, бапкерлікпен көбірек табысқа жетті, әсіресе 1961, 1962 жылдары ол баптаған португалиялық [[Бенфика|«Бенфика»]] екі рет [[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Кубогын]] ұтып алды. 1962 жылы финалда Мадридтің «[[Реал Мадрид|Реалын]]<nowiki/>» 5:3 есебімен жеңіп, қатарынан екінші рет Еуропада топ жарады. 1932 жылы АҚШ-тың "Хакоах Олл Старс" сапында ойнап, футболшылық ғұмырын тамамдайды. Сол жылы-ақ бапкерлік карьерасын бастайды. Алғаш жаттықтырған клубы — Аустрияның "Хакоах" клубы. 40 жылдан астам уақыт [[Милан (футбол клубы)|"Милан"]], "[[Гонвед (футбол клубы)|Гонвед]]", [[Бенфика|«Бенфика»]], "Триестина", "Падово", [[АПОЭЛ (футбол клубы)|АПОЭЛ]], "[[Сан-Паулу (футбол клубы)|Сан-Паулу]]", [[Порту (футбол клубы)|"Порту"]] т.б клубтарды баптап, [[1974 жыл]]ы зейнетке шығады. [[Мажарстан Ұлттық футбол құрамасы|Ұлттық құрама сапында]] 1921-24 жылдары ойнап, алты ойын өткізген, бір гол соққан. Бэла Гуттманн тарихтағы ең табысты бапкерлердің бірі. Карьерасында 15-тен аса клубты жаттықтырған. 4-2-4 ойын жүйесін алғаш пайдаланған бапкерлердің бірі. [[1981 жыл]]ы [[28 тамыз]]да қайтыс болып, [[Вена]]ға жерленді. Қазіргі күнде "Бенфикаға" бағыштаған қарғысымен жиі еске алынады. ''Қараңыз'': [[Бэла Гуттманның қарғысы|''Бэла Гуттманның қарғысы'']] ==Жетістіктері== === Ойыншы ретінде === *'''Мажарстан чемпионы''': 1919/20, 1920/21 *'''Аустрия чемпионы''': 1924/25 === Бапкер ретінде === *'''Мажарстан чемпионы:''' 1938/39, 1946/47 *'''Сан-Паули біріншілігінің чемпионы''' (Паулиста Лигасы) (Бразилия): 1957 *'''Португалия чемпионы''': 1958/59, 1959/60, 1960/61 *'''[[УЕФА Чемпиондар Лигасы|УЕФА Чемпиондар Кубогының]] жеңімпазы''': 1960/61, 1961/62 *'''Португалия кубогы''': 1961/62 *'''Уругвай чемпионы''': 1962 Барлығы 11 титул. ==Әдебиетте== * Detlev Claussen. Béla Guttmann. Weltgeschichte des Fußballs in einer Person. — Berlin: Berenberg Verlag, 2006. — ISBN 3-937834-11-7. *Ludwig Tegelbeckers. Béla Guttmann. Weltenwanderer ohne Kompromiss // Davidstern und Lederball / Dietrich Schulze-Marmeling. — Göttingen: Verlag Die Werkstatt, 2003. — P. 347—368. — ISBN 3-89533-407-3. *Jenö Csaknady. Die Béla Guttmann Story. Hinter den Kulissen des Weltfußballs. — Offenbach: Bintz-Dohany, 1964. ==Сыртқы сілтемелер== * [http://www.championat.ru/football/article-19556.html Бэла Гуттманның өмірбаяны] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/654uOlKrC?url=http://www.championat.com/football/article-19556.html?rucom=1 |date=2012-01-30 }} * [http://www.jewsinsports.org/profile.asp?sport=soccer&ID=6 Еуропалық спортшылар сайтында Бэла гуттманн жайлы]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813222230/http://www.jewsinsports.org/profile.asp?sport=soccer&ID=6 |date=2011-08-13 }} [[Санат:Алфавит бойынша футболшылар]] [[Санат:1900 жылы туғандар]] [[Санат:13 наурызда туғандар]] [[Санат:1981 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:28 тамызда қайтыс болғандар]] [[Санат:Будапеште дүниеге келгендер]] [[Санат:Венада қайтыс болғандар]] [[Санат:Мажарстан футболшылары]] [[Санат:Мажарстан Ұлттық футбол құрамасының ойыншылары]] [[Санат:Милан ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:АПОЭЛ ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:Гонвед ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:Порту ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:Бенфика ФК жаттықтырушылары]] [[Санат:Аустрия Ұлттық футбол құрамасының жаттықтырушылары]] [[Санат:Панатинаикос ФК жаттықтырушылары]] p8gdig7xd9qdg8803mxyxstbkxi1ihm 14 599968 3056493 3043060 2022-08-01T16:31:03Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Басты мақала}} [[Санат:Алматы облысы қалалары]] [[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары]] qrnzukbdsrr5avtyv8o7zwtmty11f1n 0 599983 3056439 3045322 2022-08-01T15:54:08Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Ауылдар''': * [[Қоскөл (Ақмола облысы)|Қоскөл]] – [[Ақмола облысы]] [[Астрахан ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Қоскөл ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Қаратөбе ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Қарақұл ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Батыс Қазақстан облысы]] [[Қаратөбе ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Әулиекөл ауданы)|Қоскөл]] – [[Қостанай облысы]] [[Әулиекөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Сарыкөл ауданы)|Қоскөл]] – [[Қостанай облысы]] [[Сарыкөл ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Ұзынкөл ауданы)|Қоскөл]] – [[Қостанай облысы]] [[Ұзынкөл ауданы]]нда болған ауыл, 2017 жылы таратылған. * [[Қоскөл (Павлодар облысы)|Қоскөл]] – [[Павлодар облысы]] [[Ертіс ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Айыртау ауданы)|Қоскөл]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Айыртау ауданы]]ндағы ауыл. * [[Қоскөл (Успен ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]], [[Успен ауылдық округі (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Успен ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қоскөл (Ұзынкөл ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Солтүстік Қазақстан облысы]] [[Мағжан Жұмабаев ауданы]], [[Ұзынкөл ауылдық округі (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ұзынкөл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қоскөл (Қоскөл ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]], [[Қоскөл ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Қоскөл ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. * [[Қоскөл (Терісаққан ауылдық округі)|Қоскөл]] – [[Ұлытау облысы]] [[Ұлытау ауданы]], [[Терісаққан ауылдық округі (Ұлытау облысы)|Терісаққан ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. '''Көлдер''': * [[Қоскөл (көл, Қарағанды облысы)|Қоскөл]] – [[Қараторғай өзені|Қараторғай]] алабындағы көл. * [[Қоскөл (көл, Атбасар ауданы)|Қоскөл]] – [[Теңіз]] алабындағы көл. * [[Қоскөл (көл, Қостанай облысы)|Қоскөл]] – [[Тобыл]] алабындағы тұзды көл. {{айрық}} p16azq6bwksfv8jpk0ypbkp2be45g3l 0 611623 3056412 2863266 2022-08-01T15:31:27Z Kasymov 10777 Kasymov [[Қызылжар (Бұқар жырау ауданы)]] бетін [[Қызылжар (Қарағанды облысы)]] бетіне жылжытты (айдатқыш қалдырмады) wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Қызылжар |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =49 |lat_min =58|lat_sec = 57 |lon_deg =72|lon_min = 36|lon_sec = 25 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Қарағанды облысы |кестедегі облыс = Қарағанды облысы{{!}}Қарағанды |ауданы = Бұқар жырау ауданы |кестедегі аудан = Бұқар жырау ауданы{{!}}Бұқар жырау |мекен түрі = Ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Ростов ауылдық округі{{!}}Ростов |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =773 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} {{мағына|Қызылжар}} '''Қызылжар''' — [[Қарағанды облысы]] [[Бұқар жырау ауданы]], [[Ростов ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы – [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] кентінен оңтүстік-батысқа қарай 79 км-дей жерде. == Халқы == Жергілікті тұрғындар саны [[1999 жыл]]ы 821 адам (424 ер адам және 397 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 773 адамды (393 ер адам және 380 әйел адам) құрады.<ref name="source122">[http://stat.gov.kz/census/national/2009/region 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том]</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Бұқар жырау ауданы елді мекендері}} [[Санат:Бұқар жырау ауданы елді мекендері]] ld59twr9rrtcp841aq5eboxmh0n4qec 0 620351 3056629 2910657 2022-08-01T23:48:20Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен-Қазақстан |статусы = Ауыл |атауы = Алаш |сурет = |әкімшілік күйі = |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_deg =40|lat_min =43|lat_sec = 27 |lon_deg =68|lon_min = 33|lon_sec =52 |CoordAddon = type:city(1226000)_region:KZ |CoordScale = |ел картасы = |облыс картасы = |аудан картасы = |ел картасының өлшемi = |облыс картасының өлшемi = |аудан картасының өлшемi = |облысы = Түркістан облысы |кестедегі облыс = Түркістан облысы{{!}}Түркістан |ауданы = Мақтаарал ауданы |кестедегі аудан = Мақтаарал ауданы{{!}}Мақтаарал |мекен түрі = ауылдық округ{{!}}Ауылдық округі |мекені = Иіржар ауылдық округі{{!}}Иіржар |ішкі бөлінісі = |әкімі = |құрылған уақыты = |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = |статус алуы = |жер аумағы = |климаты = |тұрғыны =1367 |санақ жылы = 2009 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |телефон коды = |пошта индексі = |пошта индекстері = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Алаш''' — [[Түркістан облысы]] [[Мақтаарал ауданы]], [[Иіржар ауылдық округі]] құрамындағы ауыл. == Географиялық орны == Аудан орталығы - [[Мырзакент]] кентінен солтүстікке қарай 6 км-дей жерде. == Халқы == [[1999 жыл]]ы жергілікті тұрғындар саны 991 адам (490 ер адам және 501 әйел адам) болса, [[2009 жыл]]ы 1367 адамды (672 ер адам және 695 әйел адам) құрады.<ref>[http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130513004943/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf |date=2013-05-13 }}</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Мақтаарал ауданы елді мекендері}} [[Санат:Мақтаарал ауданы елді мекендері]] of4lic2yx3exwq5xvrzf4c9pnalhth5 0 634146 3056794 2915509 2022-08-02T11:32:33Z Ерқанат Рыскулбеков 70798 Ерқанат Рыскулбеков [[Гүлнар Сәрсенова Болатқызы]] бетін [[Гүлнар Болатқызы Сәрсенова]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki {{Тұлға|Есімі=Гүлнар Сәрсенова Болатқызы|Мансабы=кинопродюсер, сценарийші|Туған күні=6.08.1961|Туған жері=Алматы, Қазақ КСР, КСРО|Азаматтығы=Қазақстан Республикасы|Ұлты=қазақ|Марапаттары=Пусандағы (Оңтүстік Корея) * Халықаралық кинофестивалі бойынша «2008 жылғы Азияның ең үздік кинематографисі» жүлдесі * 2008 жылы «Монғол» фильмі үшін «оскар» кинопремиясының номинанты }}{{Тексерілмеген мақала|date=қаңтар 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> '''Гүлнар Сәрсенова Болатқызы''' ([[6 тамыз]] [[1961]], [[Алматы]], [[Қазақ КСР]], [[КСРО]]) — [[кинопродюсер]], [[сценарийші]].<ref>Гүлнар Сарсенова: «Казахстану просто необходимо выходить из «своей юрты»</ref> [[Пусан|Пусандағы]] ([[Оңтүстік Корея]]) Халықаралық кинофестивалі бойынша «[[2008]] жылғы [[Азия|Азияның]] ең үздік кинематографисі» жүлдесін алған. == Өмірбаны == [[Алматы]] қаласында [[ҚазМУ]]-ң журналистика факультетін бітірді. Москва қаласындағы ВГИК-ғы режиссерлық факультеттің «кино режиссер» мамандығы бойынша білім алды, КСРО-ң атақты кинорежиссеры Татьяна Михайловна Лиозновадан тәлімдемеден өтті. Қосымша кәсіби білімді Финикс (АҚШ) қаласындағы университетінен білім алды. 16 жыл бойы бизнес-құрылымдарында қызмет істеді. «Француз үйі» люкстық тауарлар желісінің негізін қалаушы.<ref>https://vlast.kz/avtory/gulnara_sarsenova-114.html</ref> Сонымен қатар «Новое Поколение» газеті мен «Revue» журналының негізін қалаушы. Философия ғылымдарының кандидаты. Кандидаттық диссертация тақырыбы телевидения саласына арналған. Бизнеске қосқан үлесі үшін Бонапарт атындағы француз медалімен және ҚР Президентінің Құрмет грамотасымен марапатталған. 2008 жылы Гүлнар Сарсенова Пусандағы ([[Оңтүстік Корея|Оңтүстік Корея]]) Халықаралық кинофестивалі бойынша «Азияның ең үздік кинематографисі» сыйлығы және сол жылы режиссер Сергей Бодровтың «Монғол» фильмі үшін «оскар» кинопремиясының номинанты болды. 2005-2008 жж. Сәрсенова Еуразия Халықаралық Кинофестивалінің ұйымдастырушысы мен бас директоры, ал 2010 жылы Алматы қаласындағы Екінші Қазақстан-Американдық Кинофестивалінің бас директоры болды. 2008 жылы өзінің «Eurasia film production» атты жеке кинокомпаниясын ашты, ол жердегі бірінші жобасы – режиссер Ермек Шинарбаевтың артхаустық «Письма к Ангелу» фильмі мен имидждік «Астана – любовь моя» фильмі болды, бұл фильмдер мемлекеттік тапсырыс бойынша түсірілді.<ref>http://gulnarasarsenova.kz/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191230022452/http://gulnarasarsenova.kz/ |date=2019-12-30 }}</ref> == Жобалары == * «Монғол» (2007, реж. Сергей Бодров)<ref>https://www.caravan.kz/gazeta/gulnara-sarsenova-lyubaya-iz-nas-namnogo-slabee-i-khuzhe-muzhchin-44075/</ref> * «Шет тіліндегі ең үздік фильм» категориясы бойынша «Оскар» (АҚШ) жүлдегері, 2007 («[[Оскар]]» тарихындағы бірінші Қазақстаннан ұсынылған фильм-номинант). * 2008 жылы Ұлттық Ресей «Ника» жүлдесінің 6 түрлі марапаты — ең үздік фильм үшін, үздік режиссура үшін, үздік операторлық жұмыс үшін, үздік дыбыс, үздік костюм, үздік көркем жұмыс. * «Тюльпан» (2008, реж. Сергей Дворцевой)<ref>https://www.caravan.kz/gazeta/gulnara-sarsenova-lyubaya-iz-nas-namnogo-slabee-i-khuzhe-muzhchin-44075/</ref> * 61-ші Кан кинофестивалі — Гран-при «Особый взгляд» бағдарламасы үшін, Жас қазылар алқасының жүлдесі, Франция Білім министрлігінің жүлдесі. * Азия-тынық мұхит аймағының жүлдесі — Asia Pacific Screen Awards «Үздік толықметражды фильм» категориясы бойынша * 21-ші Токио халықаралық кинофестиваль — Гран-при (Tokyo Sakura Grand Prix), Үздік режиссура үшін марапат. 2008 * 52 кинофестиваль Times BFI London — Гран При (Sutherland Trophy) * 37-ші Монреальдағы жаңа кино фестивалі — Гран-при (Louvre d' Or) 2008 * 4-ші Цюрихтегі кинофестиваль — Үздік көркем фильм 2008 * 2008-2009 жылдар аралығында бұл фильм әлем бойынша халықаралық кинофестивальдарда 53 кино жүлдеге ие болды. * «Рынок», (2009, реж. Бен Хопкинс) * Локарно ([[Швейцария]]) кинофестивалінде — үздік ер адам (Тайанч Айайдын) ролі үшін жүлде. * (белгия) халықаралық кино фестивалінің гранприі. * [[Анталия]] ([[Түркия]]) Golden Orange (Алтын апельсин) кинофестиваліндегі 4 түрлі жүлде – үздік фильм, үздік ер адам ролі, үздік сценарий, үздік костюмдер. * «В электрическом тумане», (2009, реж. Бертран Тавернье) * Берлин халықаралық кинофестиваль, 2009 — «Алтын аю» номинациясына * Письма к Ангелу (2009, реж. Ермек Шинарбаев, Гульнара Сарсенова сценариі)<ref>http://afisha.caravan.kz/archive1789/</ref> * Астана — любовь моя (телесериал), (2010, реж. Ермек Шинарбаев)<ref>https://camonitor.kz/503-.html</ref>. * [[Байқоңыр|Байқоныр]] (2011, реж. Вейт Хелмер)<ref>https://rus.azattyq.org/a/baikonur_movie_veit_hilmer_venera_nazarbaeva/24528861.html</ref> * Моя звезда (2012, музыкалық-документальды фильм) <ref>https://www.zakon.kz/4474301-dariga-nazarbaeva-snjalas-v-kino-v.html</ref> * Параллельные миры (2013, реж. [[Ермек Аманшаев|Ермек Аманшае]]в) <ref>https://camonitor.kz/3205-.html</ref> * Голос степей (2014, реж. Ермек Шинарбаев) <ref>https://www.zakon.kz/4581104-zherar-deparde-podal-ideju-dlja.html</ref> * «Айка», (2018, реж. Сергей Дворцевой) * Кан кинофестивалі 2018 — Үздік әйел ролі (Самал Еслямова) <ref>https://www.ntv.ru/novosti/2020024</ref> <ref>https://www.nur.kz/1733193-kejt-blanset-obnala-samal-eslamovu-rastrogannaa-prosmotrom-ajki.html</ref> ==Дереккөздер== 5jbr8olw77g13khg3kih1ftwn9hkzqy 6 637738 3056467 2755774 2022-08-01T16:24:53Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан облыстарының орталықтары|Қазақстан облыстарының орталықтары]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki == Түйіндемесі == {{Еркін сурет | сипаттамасы = Жаңа кварталдар | қайнары = Өзімнің жеке туындым | жасалған уақыты = 12.02.2020. | авторы = Магпар Қуанов --[[Қатысушы:Магпар|Магпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Магпар|талқылауы]]) 21:36, 2020 ж. сәуірдің 8 (+06) }} == Лицензияландыруы == {{self|CC-Zero}} a8rrwsljynrxhfqkddt2tubkxwm4yyf 0 640883 3056335 2767948 2022-08-01T13:46:41Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki [[Сурет:William_Hogarth_010.jpg|нобай| Уильям Хогарт. Суретшінің қызметшілері ]] '''Бет''' — [[Саналы адам|адам]] [[Бас|басының]] алдыңғы жағы, жоғарғы жағынан [[Шаш|талшықты жабынмен]] шектелген, төменгі жағында - төменгі жақтың бұрыштары мен төменгі жиегімен, жанынан - төменгі жақ жиегі мен құлақ қалқанымен шектелген. == Беттің анатомиялық сипаттамасы == Бетте: маңдай, қас, [[Мұрын|мұрын жиегі]], [[мұрын]], [[көз]], [[Ұрт|жақ]], [[құлақ]] (бет шеттері), бет сүйек, [[ерін]], [[Ауыз қуысы|ауыз]] бен иек орналасқан. Бет бөлігінде сенсорлық ''анализатор'' органдарының бастапқы бөліктері - көру (көз), есту (құлақ), иіс (мұрын), сонымен қатар [[Тыныс алу|тыныс алуды]] қамтамасыз ететін [[Тыныс алу|тыныс]] жолдары басталады. Ауыздың ашылуынан ас қорыту жолы басталады. Бетті аймақтарға бөлудің әртүрлі нұсқалары бар. Р. А. Рейс бетті биіктігі бойынша үш пропорционалды секцияға (еденге) бөлудің ең қарапайым және негізгі нұсқасы ретінде қарастырады: * жоғарғы (қас сызығынан шаш сызығының шетіне дейін); * орта (қас сызығынан мұрынның сызығына дейін); * төменгі (мұрынның сызығынан иекке дейін). Бұл бөліну генетикалық тұрғыдан негізделген. Бұл бөліктердің әрқайсысында [[Эмбрион|эмбриональды]] рудименттер бар. Постнатальды [[онтогенез]] кезеңдерінде олар өсу заңдылықтарына сәйкес дамиды. 1 жасар балаларда төменгі аймақтың нашар дамуы өте айқын. == Бет әлпеті (мимика) == [[Мимика|Бет-әлпет]] адамның [[Эмоция|эмоциясын]] айқын көрсетеді ([[мимика]]), мысалы, [[ауырсыну]], қуаныш, көңілсіздік, шаршау, мазасыздық, ашуланшақтық, қайғы, [[Ашушаңдық|ашу]] және т.б. 1978 жылдан бастап Пол Экманның командасы әзірлеген «бет-әлпетті кодтау жүйесі» (FACS) пайда болды, ол бет бұлшықеттерін тізімдейді және олардың көмегімен жасалған мимиканы жазуға мүмкіндік береді. Бет - адам денесінің ең жеке бөлігі, оны жеке қабылдау арқылы жеке тұлға анықталады. Сөз орыс тілінде шығу [[Тұлға|тұлғаның]] бір - ''адамнан,'' сондай-ақ бейнелі мағынада сөз ''адамның'' [[Саналы адам|тұлға]], жалпы, бір нәрсе ерекше қабілеті - кездейсоқ емес. [[Портрет]], адамның фотосуреті (оның ішінде құжаттардағы) - бұл ең алдымен адамның беті. [[Санат:Бет]] [[Санат:Мимика]] 7q4gkpdvozzlzi7ys1b0l0j5vjvshrb 0 641654 3056658 2775233 2022-08-02T04:57:41Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат | ғимараттың аты = Анытқабір | шынайы аты = {{lang-tr|Anıtkabir}} | бұрынғы атауы = | балама аты = | статусы = | суреті = Ataturk's Mausoleum (6225341313).jpg | ені = | сурет атауы = Анытқабірдің кесене бөлімі | позициялық карта = Түркия |lat_dir =N |lat_deg =39 |lat_min =55 |lat_sec = 30 |lon_dir = E |lon_deg =32 |lon_min =50 |lon_sec = 13 | карта атауы = | карта ені = | ғимараттың үлкен жетістігі = | ізашары = | ізбасары = | ғимарат түрі = [[кесене]] | сәулет стилі = Жаңа өңіршілік (Yeni Yöreselcilik) | қолданылуы = | орналасуы = | мекен жайы = | қала = [[Анкара]] | мемлекет = [[Түркия]] | қазіргі жалдаушы = | ғимараттың маңыздылығы = | құрылысы басталды = [[1944 жыл]]ғы [[9 қазан]] | құрылысы аяқталды = [[1953 жыл]]ғы қазан | ашылған уақыты = [[1953 жыл]]ғы [[10 қараша]] | жөнделген уақыты = | жабылған уақыты = | бұзылған уақыты = | құны = | жөндеу құны = | биіктігі = 27 м | төбесі = | антеннаның төбесі = | шатыры = | ең соңғы қабат = | обсерватория = | құрылыс материалы = [[бетон]]{{·}} [[травертин]]{{·}} [[мәрмәр]] | ауданы = 750.000 м² | диаметрі = | басқа да өлшемдері = | қабаттар саны = | ғимараттың ішкі ауданы = | лифтілер = | тапсырыс беруші = | иемденуші = | басқарушы орган = | сәулетшісі = [[Емин Онат]]<br/>[[Орхан Арда]] | сәулет фирмасы = | салушы = | инженері = | инженер-құрылысшы = | басқа да дизайнерлер = | сметашы = | бас мердігер = | марапаттары = | дүкендер саны = | бөлмелер саны = | көлік тұрағы = | сайты = {{URL|http://www.anitkabir.tsk.tr/}} }} '''Анытқабір ''' ({{lang-tr|Anıtkabir}} – кесене) — [[Түркия|Түркия Республикасының]] негізін қалаушы әрі тұңғыш [[Түркия президенті|президенті]] [[Мұстафа Кемал Ататүрік]]ке арнап соғылған кесене. Түркияның [[Анкара]] қаласында орналасқан кесененің авторы Емин Онат пен Орхан Арда. Екі сәулетші ұсынған жоба [[1941 жыл]]ы Түркия Үкіметі ұйымдастырған жарысқа қатысып, Ататүрікке арнап соғылатын кесененің 48 түрлі жобасының ішінен жеңіп шыққан. 1973 жылы қайтыс болған Түркияның екінші президенті [[Мұстафа Исмет Инөнү]] де аталмыш кесенеде жерленген. Оның қабірі Ататүрік кесенесіне қаратылып, Салтанат алаңына қарама-қарсы орналасқан. Анытқабір кесенесі 1966–1987 және 1997–2009 жылдары шығарылған [[банкноттар]]да бейнеленген<ref>Кесене суреті келесі банкноталарда бейнеленген: *1966-1987 жылдары шығарылған 20 [[Түрік лирасы|лира]] банкнотының реверсінде (6. Эмиссия тобы&nbsp;— Жиырма түрік лирасы - [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/210.htm I. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090204092452/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/210.htm |date=4 ақпан, 2009 }}, [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/212.htm II. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090204092458/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/212.htm |date=4 ақпан, 2009 }}, [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/214.htm III. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090204092504/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/214.htm |date=4 ақпан, 2009 }} & [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/216.htm IV. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090204092509/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E6/216.htm |date=4 ақпан, 2009 }}). *1997-2005 жылдары шығарылған 5 миллион лира банкнотының реверсінде (7. Эмиссия тобы&nbsp;— Бес миллион түрік лирасы - [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E7/323.htm I. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081122023805/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E7/323.htm |date=22 қараша, 2008 }}). *2005-2009 жылдары шығарылған жаңа 5 лира банкнотының реверсінде (8. Эмиссия тобы&nbsp;— Жаңа бес лира - [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E8/10.htm I. Series] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090224222413/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E8/10.htm |date=24 ақпан, 2009 }}; [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/mevzuat/EMISYON/KARARTEBLIGVEGENELGELER/duyuruytl-ing.htm Announcement on the Withdrawal of E8 New Turkish Lira Banknotes from Circulation] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090422212451/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/mevzuat/EMISYON/KARARTEBLIGVEGENELGELER/duyuruytl-ing.htm |date=2009-04-22 }}, 8 мамыр 2007.). [http://www.tcmb.gov.tr/yeni/eng/ Central Bank of the Republic of Turkey] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090615060512/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/eng/ |date=2009-06-15 }}. Banknote Museum.&nbsp;– Links retrieved on 20 April 2009.</ref>, сондай-ақ Түркияның инженерлер палатасының 50 жылдығына орай жарияланған елдегі аса көрнекі ғимараттардың "50 жылда 50 іс" атаулы тізіміне енген.<ref>[http://www.hhportal.com/mimarlik/649149-50-yilda-50-eser.html The list {{in lang|tr}}] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031161007/http://www.hhportal.com/mimarlik/649149-50-yilda-50-eser.html |date=2013-10-31 }}</ref> == Тарихы == [[Кесене]]ні салу үшін Үкімет арнайы байқау жариялаған. Жарысқа 27 шетел және 20 түрік [[сәулетші]]сі қатысқан.<ref>Boran, Tunç (2011b). ''Mekân ve Siyaset İlişkisi Bağlamında Anıtkabir'' (1938-1973) (Doktora tezi). Анкара</ref> Байқауда профессор Емин Әлид Онат пен профессор ассистенті Ахмет Орхан Арда есімді түрік сәулетшілері жасаған жоба жеңіске жетеді. [[1944 жыл]]ы салтанатты түрде кесененің іргетасы қаланып, [[1953 жыл]]ы салынып бітеді. Құрылыс барысында қаржылай қиындықтар туындап, жобаға бірнеше өзгертулер енгізілген. Осылайша жобада жоспарланған екі қабаттың орнына бір қабат салынған, дегенмен бұл ғимараттың заңғарлығына еш әсер етпеді. Кесене, бақ, мұражай мен басқа да құрылыстарды бірге есептегенде кешеннің жалпы ауданы 750 мың шаршы метр. Кесене [[селжүктер]] мен [[Османлы мемлекеті|османдардың]] мақамында салынған. Анытқабір орналасқан жер кезінде ''Расаттепе'' (''Шолу төбесі'') деп аталатын. Ол Анкараның қақ ортасында орналасқандықтан, қаланың кез келген бұрышынан көрінетін. Осы аймақта [[Археологиялық қазбалар|археологиялық қазба]] жұмыстары жүргізілген кезде [[фригия]] өркениетінің артефактілері табылған; олар қазір Анкарадағы Анадолы мәдениеті мұражайында сақтаулы. === Салынуы === [[Сурет:Anıtkabir_Ulus_10.11.44.jpg|alt=|нобай|Пол Бонаттың Анытқабір кесенесінің жобасы жайлы жазған мақаласы.]] [[Сурет:Anıtkabir_ziyareti.jpeg|alt=|солға|нобай|Анытқабір]] Анытқабір кесенесін салуға тоғыз жыл кеткен.<ref name="Pevsner2">{{cite book|last=Pevsner|first=Nikolaus|date=1970|title=A history of building types|location=Princeton, New Jersey|publisher=[[Princeton University Press]]|pages=[https://archive.org/details/historyofbuildin00niko/page/25 25-26]|isbn=9780691018294|author-link=Nikolaus Pevsner|url-access=registration|url=https://archive.org/details/historyofbuildin00niko/page/25}}</ref> Құрылыс жұмыстары [[1944 жыл]]ғы [[9 қазан]]да алғашқы іргетасының қалануынан басталып, төрт кезеңге бөлініп жүргізілген. Құрылыс жұмыстарының алғашқы кезеңі дайындық қазба жұмыстарын жүргізу мен Арыстан жолының тіреу қабырғасын салудан басталып, [[1945 жыл]]ға дейін жүргізілген. Екінші кезеңде кесене мен салтанат алаңын айнала орналасқан қосалқы ғимараттар салынды. Ол [[1945 жыл]]ғы [[29 қыркүйек]] пен [[1950 жыл]]ғы [[8 тамыз]] аралығында жүргізілді. Осы кезеңде біраз қиындықтар туындап, жобаға өзгертулер енгізілді. [[1947 жыл]]дың соңында қазба және кесене іргетасын оқшаулау жұмыстары аяқталып, топырақ қанша отырса да, шыдап бере алатын, бетоннан құйылған 11 метрлік іргетасқа арналған болат бекемдеуіш құрылысы аяқталуға таяп қалған еді. Бұдан бөлек осы кезеңде кіреберіс мұнараларының құрылысы, жол желісінің бірсыпыра бөлігі, бақ қондырғылары, [[көгалдандыру]] мен [[суландыру]] жұмыстары да аяқталған еді. Үшінші кезеңде кесенеге, Арыстан жолы мен салтанат алаңына апаратын жолдар салынды. Сондай-ақ осы кезеңде кесесненің жоғарғы тас жолы мен үлкен баспалдақ, қабірдің үлкен [[құлпытас]]ы қаланды, электр, жылу мен су жүйелері жүргізілді. Соңғы, яғни төртінші кезеңде Даңқ залының бүйір [[күмбез]]і мен тас жолы, шатырындағы бедер тастар мен шашақты әшекейлері жасалып, [[1953 жыл]]ғы [[1 қыркүйек]]те құрылыс жұмыстары толығымен аяқталды. === Бас жоспарға өзгерту енгізу === [[Сурет:First version of the Anıtkabir project.jpg|thumb|250px|Жарыс нәтижесінде қабылданған Анытқабір жобасындағы кесененің бастапқы көрінісі]] Бастапқы жоспар бойынша Анытқабір кесенесінің төбесі тастан қаланған күмбез болуы керек еді. Алайда [[1951 жыл]]ғы [[4 желтоқсан]]да Үкімет биіктігі 28 м болатын Данқ залының төбесін жоспардағыдан төмен салып, құрылыс уақытын қысқартуды ұсынады. Ұсынысты жан жақты зерттей келе сәулетшілер тас күмбездің орнына бетоннан жасалған тақта жасауға келіседі. Осылайша кесене төбесінің салмағы азайып, құрылымның құлау қаупі сейіледі. === Беткей бедер мен тастар === Құрылысқа қолданылған барлық тастар мен [[мәрмәр]] [[Түркия]]ның түкпір-түкпірінен әкелінген еді. Жеңіл қаланатын кеуекті [[травертин]] [[бетон]]нан қаланған қабырғалардың сыртқы бетін қаптауға қолданылса, Даңқ залының іші мәрмәрмен қапталды. Адамдардың және арыстанның мүсіндерін, сондай-ақ кесене бағаналарын жасауда қолданылған ақ травертин [[Кайсери]]ден, ал мұнара ішін қаптауға жұмсалған травертин [[Болатты]] мен [[Малыкөй]] қалаларынан әкелінген. Салтанат алаңы мен мұнара еденін төсеуге қолданылған қызыл және сары травертин де Кайсери қаласынан әкелінген. [[Чанкыры]]дан әкелінген сары травертин Жеңіс мұнарасының бедерін, Даңқ залының қабырғаларының сыртын және салтанат алаңын бойлай орналасқан бағаналарды қаптауда қолданылды. Даңқ Залының еденін Хатай, Адана және Чанаккале қалаларынан әкелінген қызыл, қара және кілегей түсті мәрмәрдан төсеген, ал ішкі қабырғаларын [[Афион]]нан келген жолбарыс өрнекті мәрмәрдан және [[Билежик]]тен келген жасыл мәрмәрдан қаптаған. Табыт пен салмағы 40 тонна құлпытас [[Адана (ил)|Аданадан]], ал табытты қоршайтын ақ мәрмәр Афионнан әкелінген. == Бөлімдері == [[Сурет:Anitkabir Miniature1.jpg|нобай|500px|1.&nbsp;Егемендік мұнарасы 2.&nbsp;Азаттық мұнарасы 3.&nbsp;Арыстан жолы 4.&nbsp;Меһметшілік мұнарасы 5.&nbsp;Ұлттық келісім мұнарасы 6.&nbsp;Салтанат алаңы 7.&nbsp;Түркия қарулы күштерінің [[бас кеңсе]]сі мен кітапхана 8.&nbsp;Жеңіс мұнарасы 9.&nbsp;Инөнү мазары 10.&nbsp;Бейбітшілік мұнарасы 11.&nbsp;Тутұғыр 12.&nbsp;23&nbsp;сәуір мұнарасы 13.&nbsp;Мұражай 14.&nbsp;Төңкеріс мұнарасы 15.&nbsp;Республика мұнарасы 16.&nbsp;Кесене 17.&nbsp;Бейбітшілік бағы]]Кешеннің төрт негізгі бөлімін ажыратуға болады: екі жағынан тастан қаланған 12 жұп арыстан мүсіні орналасқан, ұзындығы 250 м Арыстан жолы, бір уақытта 15 мың адам сыятын, түсті травертиннен төселген Салтанат алаңы, Даңқ залы мен Бебітшілік бағы. === Кесене === ==== Сыртқы көрінісі ==== [[Сурет:Turkey_(68737711).jpeg|alt=|нобай|240x240 нүкте|Анытқабірдің кесене бөлімі]] Кесенеге 42 басқышты баспалдақ апарады; бұл баспалдақтың ортасында Кенан Жонтұнжы жасаған мінбер орналасқан.{{Sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=72}} Кесененің ақ мәрмәрдан қапталған қасбетінде шиыршықталған нақыш ойылған, ортасында Ататүріктің "Егемендік сөзсіз Ұлтқа тиесілі" ({{Lang-tr|Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir}}) деген нақылсөзі жазылған.{{Sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|pp=90-91}} Тіктөртбұрышты кесененің өлшемі 72 м × 52 м × 17 м; алдыңға және артқы қасбетін 8, ал екі жанындағы қасбетті биіктігі 14,40 м болатын, 14 [[бағана]] қоршаған.{{Sfn|Alpat|2007|p=46}} Кесененің алдыңғы және артқы қасбетіндегі ортаңғы бағаналардың арасы алшақ орналасқан, бұл жерден кесененің ақ мәрмәрдан жасалған доға тәрізді кіреберіс есік көрінеді.{{Sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=72, 76}} Салтанат алаңына қараған қасбеттің сол жағында Ататүріктің "Жастарға үндеуі", ал оң жағында "Он жылдықта сөйлеген сөзі" алтыннан қашалып жазылған тақта ілінген.{{Sfn|Alpat|2007|p=43}}{{Sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=72}} Кесенеге апаратын баспалдақтың оң жағында Сакарйа алаңындағы шайқас, ал сол жағында Дұмлұпынар алаңындағы шайқас бедерленген.{{sfn|Boran|2011b|p=174}} Олардың екеуі де Ескіпазардан әкелінген сары травертиннен жасалған.{{Sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|pp=75-76}}{{Sfn|Gülekli|1973|pp=72-73}} ==== Даңқ залы ==== [[File:Atatürk'ün mozolesi.JPG|thumb|Даңқ залында орналасқан Ататүріктің ырымдап қойылған саркофагы.]] Ғимараттың бірінші қабатында Ататүріктің қабірі қойылған Даңқ залы орналасқан. Оның кіре берісінде Veneroni Prezati компаниясы жасаған, қоладан құйылған есік және биіктігі 14,4 м болатын екі бағана бар. Залдың ауданы 41,65 м × 57,35 м, ал биіктігі 17 м.{{sfn|Boran|2011b|p=182}}{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=72}} Ататүрік қабірі бірінші қабаттағы 40 тонна саркофагтың астында, ал мүрдесі жертөледегі арнайы бөлемеде жатыр. Сегіз бұрышты бөлме селжүктер мен османдардың мақамында салынған, ал пирамида пішінді төбесі алтыннан қашалған нақышпен әрленген.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=73}} === Арыстан жолы === 26 басқышты баспалдағы бар Анытқабір кіреберісіндегі салтанат алаңынан қарағанда солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай бағытталған, ұзындығы 262 метр саяжол созылып жатыр. Жолдың екі жағында арыстан мүсіндері орналасқандықтан, оны ''Арыстан жолы'' деп атаған.{{sfn|Boran|2011b|pp=106, 175}}{{sfn|Alpat|2007|p=43-44}} Мәрмәрдан қаланған 24 арыстан жатқан қалыпта жасалған; олардың саны 24 [[Оғыздар|оғыз]] тайпасын, ал өздері "тыныштық пен қайратты" бейнелейді.{{sfn|Boran|2011b|p=171}}{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=71}} Мүсіндер «түрік ұлтының бірлігі мен ынтымағын білдіру» мақсатында жұптастырылған. Осы мүсіндерді жасауда дизайнер Үсен Анка Өзкан Стамбул археология мұражайындағы хеттер дәуірінен шыққан Мараш арыстан деп аталатын мүсіннен шабыт алған.{{sfn|Boran|2011b|p=175}} Алдымен жолдың екі жағына төрт қатар терек отырғызылғанмен, олардың орнына өте жақсы өсетіндіктен Вирджиния аршалары отырғызылды.{{sfn|Boran|2011b|p=184}} Сондай-ақ жолдың екі жағына да раушан гүлдері отырғызылған.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=71}} Жол [[Кайсери|Кайсериден]] әкелінген сарғыш [[Травертин|травертиннен]] төселген.{{sfn|Boran|2011b|p=194}} Арыстан жолының басында Азаттық және Егемендік мұнаралары бар, ал олардың алдында сәйкесінше еркек мен әйел мүсіндерінің тобы орналасқан. Жол үш баспалдақ арқылы Салтанат алаңына ұласады{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=71}} <gallery mode="packed" heights="130"> Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (33).JPG|Азаттық (сол жақта) және Егемендік мұнаралары. Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (40).JPG|Арыстан жолынан қарағандағы Салтанат алаңы Сурет:Ankara Anitkabir Freiheitsturm Unabhängigkeitsturm.JPG|Арыстан жолынан қарағандағы Анытқабір кіребісі Сурет:Turkije3 2014 010 (15080445834).jpg|Арыстан мүсіндерінің бірі Сурет:Turkey-1641 (2216643094).jpg|Арыстан мүсінінің бет-бейнесі </gallery> === Еркек пен әйел мүсіндерінің тобы === Азаттық мұнарасының алдында Үсен Анка Өзкан жасаған үш ер кісінің мүсіні тұр. Бұл мүсіндер "Түрік ерлерінің Ататүрік қазасына қатысты шерін" бейнелейді. Тұғыр үстіне қойылған үш адамның оң жақтағысы – дулыға мен пәлте киген түрік сарбазы, сол жақтағысы – қолына кітап ұстаған түрік бозбала, ал екеуінің артындағы – ауылбайша киінген шаруа {{sfn|Gülekli|1973|p=93}} Егемендік мұнарасының алдында тағы да сол Өзкан жасаған үш әйелдің мүсіні құйылған. Бұл мүсіндер "Түрік әйелдерінің Ататүрік қазасына қатысты шерін" бейнелейді. Бұл үш әйелдің мүсіні де ерлер секілді тұғырдың үстінде орналасқан. Шеттегі екі әйел жерге тиіп тұрған үлкен гүлдесте ұстап тұр. Бұл елдегі молшылықты бейнелейді. Қолына шыныаяқ ұстаған сол жақтағы әйел Құдайдан рақым сұрап тұр, ал ортадағы әйел бетін қолымен жауып, жылап тұр. Бұл түрік әйелдерінің қайғы мен қиындықта да өз салтанаттылығы мен шешімділігін сақтап қалатынын бейнелейді.{{sfn|Gülekli|1973|p=93}} <gallery mode="packed" heights="130"> Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (41).JPG|Еркек мүсіндерінің тобы Сурет:Anit Kabir 3901.jpg|Еркек мүсіндерінің тобының жақыннан көрінісі Сурет:Aslanlı yol girişi.JPG|Әйел мүсіндерінің тобы Сурет:Anit Kabir 3904.jpg|Әйел мүсіндерінің тобының жақыннан көрінісі </gallery> === Мұнаралар === Анытқабір аймағында бір-біріне симметриялы орналасқан он мұнара бар.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=72}}{{sfn|Gülekli|1973|p=41}} Әр тіктөртбұрышты мұнараның төбесі пирамида пішінді, олар Ескіпазардан әкелінген травертиннен жасалған. Сондай-ақ мұнаралардың төбесіне көшпенді түріктердің шатырларындағыдай қоладан жасалған жебе ұшы қойылған.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|pp=75-76}}{{sfn|Gülekli|1973|p=41}} Мұнаралардың есігі мен терезелері түріктердің кілемге салынатын ескі геометриялық оюларымен нақышталған.{{sfn|Gülekli|1973|p=41}}{{sfn|Osmanağaoğlu İlmen|2007|pp=11-12}} Әр мұнараға жеке атау қойылып, сол атауға сәйкес тақырыпта Ататүріктің [[Қанатты сөздер|қанатты сөздері]] жазылған.{{sfn|Gülekli|1973|p=41}}{{sfn|Boran|2011b|p=181}} ==== Егемендік мұнарасы ==== [[Сурет:Anıtkabir_rölyef_1.JPG|alt=|нобай|193x193 нүкте|Егемендік мұнарсының ішкі қабырғасындағы бедер]] Егемендік мұнарасы Арыстан жолына кіреберісте, оң жағында орналасқан.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=78}} Мұнараның ішкі қабырғасында Зүхті Мүрітұлы салған қолына қылыш ұстаған еркек пен жарға қонған [[Қыран|қыранның]] бейнесі бедерленген. Селжүк аңыздарында қыран билік пен тәуелсіздік нышаны, ал еркек түрік халқының тәуелсіздік жолындағы күресін бейнелейді.{{sfn|Gülekli|1973|p=42}}{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=76}} Бұдан бөлек қабырғада Ататүріктің тәуелсіздік пен егемендік жайлы айтқан қанатты сөздері жазылған.{{sfn|Gülekli|1973|p=43}} ==== Азаттық мұнарасы ==== Азаттық мұнарасының ішіндегі қабырғада қолына парақ қағаз ұстаған періште мен шапшыған ат бедерленген. Періште бостандықтың қасиеттілігін, ал парақ түрік азаттығы декларациясын бейнелейді. Ат бостандық пен тәуелсіздік нышаны.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=78}} ==== Меһметшік мұнарасы ==== Меһметшік мұнарасы Арыстан жолы аяқталған тұста, жолдың оң жағында орналасқан.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=78}} Мұнараның сыртында Зүхті Мүрітұлы салған үйінен майданға аттанғалы жатқан [[меһметшік]] (жаяу жауынгер) бейнеленген. Суретте қапалы болса да, кеудесін мақтаныш кернеген жауынгердің анасы баласын иығынан қағып, елін қорғауға шығарып салып тұр.{{sfn|Gülekli|1973|p=53}} Бұл мұнарада кітап және кәдесыйлар дүкені бар, бұл жерде Анытқабір мен Ататүрік жайлы ақпар жазылған мақалалар сатып алуға болады.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=76}} ==== Жеңіс мұнарасы ==== [[Сурет:Coach_Anitkabir.JPG|alt=|нобай|Жеңіс мұнарасына қойылған арба мен Ататүріктің мәйіті жатқан табыт]] Салтанат алаңының оң жақ бұрышында, Арыстан жолының оң жағында орналасқан Жеңіс мұнарасында Түркия тарихындағы ең елеулі үш жеңістің датасы мен Ататүріктің осы жеңістер жайлы айтқан сөздері қашалған. Мұнара ішінде Ататүріктің мәйітін [[Долмабахче сарайы|Долмабахче сарайынан]] [[Сарайбурну|Сарайбурнуге]] жеткізген арба тұр. 1938 жылғы 19 қарашада Түркияның әскери-теңіз күштеріне берілген. ==== Бейбітшілік мұнарасы ==== Жеңіс мұнарасына қарама-қарсы Бейбітшілік мұнарасы орналасқан, оның ішіндегі қабырғада Ататүріктің "Әлемдегі бейбітшілік жұрт тыныштығынан басталады" деген қағидасына негізделген композиция салынған. Суретте шаруаларды қорғау үшін қылышын сермеген сарбаз бейнеленген. Сарбаз елінің тыныштығын сақтауға барын салатын, айбынды Түрік әскерін бейнелейді. ==== 23 сәуір мұнарасы ==== [[Сурет:Cadillac_of_Kemal_Ataturk.JPG|alt=|нобай|220x220 нүкте|Ататүрік мінген [[Cadillac Series 80]].]] Салтанат алаңына апаратын баспалдақтың оң жағында 23 сәуір мұнарасы орналасқан. Мұнара ішінде 1920 жылғы 23 сәуірдегі [[Түркия ұлы ұлттық мәжілісі|Түркия ұлы ұлттық мәжілісінің]] құрылуы бейнеленген. Суретте әйел адам мәжілістің құрылған күні жазылған парақты ұстап тұрады. Екінші қолындағы кілт Ассамблеяның ашылуын меңзейді. Мұнара ішінде 1936 және 1938 жылдар аралығында Ататүрік мінген Cadillac Series 80 қойылған.<ref>[http://www.isteataturk.com/haber/4564/ertugrul-yati 1936 Cadillac Series 80 used by Mustafa Kemal Atatürk]</ref> ==== Ұлттық келісім мұнарасы ==== Ұлттық келісім мұнарасы Ататүрік және Тәуелсіздік соғысы мұражайына кіреберіс жерде орналасқан. Мұнараның ішкі бедерінде қылыштың сабын ұстаған төрт қол бейнеленген. Бұл түрік халқының өз Отанын қорғауға берген сертін көрсетеді. ==== Төңкеріс мұнарасы ==== Бұл мұнара мұражайдың жалғасы, мұнда Ататүріктің киімі жайылған. Мұнараның ішкі бедерінде Осман империясының құлдырауын меңзейтін алау ұстаған әлсіз қол мен Ататүрік құрған жаңа айбынды Түрік Республикасын меңзейтін жалындап жанған алау ұстаған күшті қол бейнеленген. ==== Республика мұнарасы ==== Анытқабір кесенесінің сол жағында Республика мұнарасы орналасқан.{{sfn|Çakmakoğlu Kuru|2017|p=78}} Мұнараның қабырғасында Ататүріктің республика жайындағы айтқан мына бір сөзі қашалған:{{sfn|Gülekli|1973|p=76}} * "Біздің ең үлкен күшіміз, ең кереметіміз - бұл біздің қауіпсіздігіміз, үстемдік біздің ұлтымызды жаулады, алайда біз оны халыққа бердік және оны халықтың қолымызда ұстай алатынымызды дәлелдедік." (1927) === Салтанат алаңы === Салтанат алаңы Арыстан жолының аяқталатын тұста орналасқан. Алаңның ұзындығы 129 м, ал ені 84 м. Бұл жерге 15 000 адам еркін сыйып кетеді. Алаңның едені түрлі түсті травертиннен жасалған 373 алаша мен кілемнен төселген. <gallery mode=packed heights=150px> Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (73).JPG|Салтанат алаңына төселген алашалар Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (71).JPG|Салтанат алаңына төселген алашалар Сурет:Anıtkabir in Ankara Turkey by Mardetanha (56).JPG|Алаңда қоршай орналасқан діңмаңдайшалардың ішкі көрінісі Сурет:Ancara 2010 5.JPG|Алаңда қоршай орналасқан діңмаңдайшалардың сыртқы көрінісі Сурет:Anıtkabir bayrak direği altı.JPG|Ту тұғыры мен оның бедері </gallery> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} ;Әдебиет * {{кітап |сілтеме=http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/16632_31_46.pdf |тақырыбы=50. Yılda 50 Eser |авторы=İnönü |editör-son=Alpat |ay=Nisan |жыл=2007 |баспасы=Mattek Matbaa |орны=Ankara |беттері=40-47 | kaynak = harv}} * {{кітап |тақырыбы=Anıtkabir Rehberi |ilk=Nurettin Can |son=Gülekli |жыл=1973 |баспасы=[[Türk Tarih Kurumu]] Yayınları |орны=Ankara |isbn=9789751712462 | kaynak = harv}} * {{кітап |тақырыбы=100 Yılda İki Mimar: Emin Onat ve Sedad Hakkı Eldem Sempozyumu |bölüm=Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı |ilk=Doğan |son=Kuban |yazarlink=Doğan Kuban |баспасы=Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi |жыл=2010 |орны=İstanbul |sayfa=100-106 |isbn=9944898880 | kaynak = harv}} [[Санат:Түркия кесенелері]] [[Санат:Анкара ғимараттары мен имараттары]] puxyaenphi582hlwguetfmd2i3f8uke 3 656220 3056503 3042377 2022-08-01T16:35:21Z MdsShakil 110227 MdsShakil [[Қатысушы талқылауы:Baggaet]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Ratekreel]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Baggaet|Baggaet]]" to "[[Special:CentralAuth/Ratekreel|Ratekreel]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kamilalibhat}} -- [[Қатысушы:Batyrbek.kz|Batyrbek]] ([[Қатысушы талқылауы:Batyrbek.kz|талқылауы]]) 23:34, 2021 ж. ақпанның 24 (+06) 3vucu91j3sf1loumdezz5z05u3xpsmm 0 656450 3056590 2997345 2022-08-01T18:46:13Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Тексерілмеген мақала|date=желтоқсан 2020}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! --> {{Музыкалық альбом | Атауы = Music of the Sun | Түрі = студиялық альбомы | Орындаушы = [[Рианна]] | Мұқабасы = Music_of_the_Sun.jpg | Шыққан жылы = 30 тамыз 2005 жыл | Жазылды = | Жанры = Данс-поп, дэнсхолл, R&B | Ұзақтығы = 46:43 | Лейблі = Def Jam, SRP | Продюсері = | Ел = Америка | тілі = ағылшынша | Шолу = | Алдыңғы = | Алд_жыл = | Жыл = 2005 | Келесі = A Girl like Me | Кел_жыл = 2006 | Тағы = | Басқада = }} '''''Music of the Sun''''' (ағылш. - "Музыка Күні") — Барбадос әншісі [[Рианна|Рианнаның]] алғашқы студиялық альбомы, АҚШ-та 2005 жылы 26 тамызда Def Jam шығарған. Альбом 2004-2005 жылдары жазылған. Рианнадан басқа әндерді Kardinal Offishall, J-Status және Vybz Kartel орындады. ''Music of the Sun'' R&B, dance-pop, dancehall және [[регги]] жанрларынан тұрады. Альбом сыншылардың әртүрлі пікірлеріне ие болды: кейбіреулер Кариб музыкасы мен танц-холл жанрындағы әндерді ұнатса, басқалары шығарманың сапасын сынға алды. ''Music of the Sun'' Billboard 200-де №10-да және Top R&B/Hip-Hop Albums-та №6-ға шықты. Альбом Ұлыбританияда, Германияда, Жаңа Зеландияда және Швейцарияда Топ-40-қа жетті. Альбомнан екі сингл шықты: «Pon de Replay» және «If It Lovin 'that You want». ''Music of the Sun'' 500 000 дана сатылғаны үшін RIAA алтын сертификатына ие болды. == Жаратылысы == Def Jam Recordings-ке қол қоймас бұрын, Рианнаны Барбадоста американдық музыкалық продюсер Эван Роджерс байқады. Олар 2003 жылдың желтоқсанында Рианнаның досы Барбадоста демалып, Роджерстің әйеліне оның қаншалықты ән айтып, жақсы өнер көрсететінінің арқасында кездесті. Содан кейін Роджерс Рианнадан өзінің қонақүй бөлмесіне баруды өтінді, онда ол Destiny's Child тобының «Emotion» әнін және Мерайя Кэридің «Hero» әнін орындады. Рианнаның орындауы Роджерсті таң қалдырды, содан кейін ол онымен бірге [[Нью-Йорк|Нью-Йоркке]] барды, онда олар демозаписьтерді жасады. Олардың өндірісі бір жылға жуық уақытты алды, өйткені Рианна тек мектеп демалысында жазбалар жаза алатын. 16 жасында Рианна Роджерс пен Карл Старкеннің Syndicated Rhythm Productions-пен келісімшартқа отырған, ол 2004 жылдың соңында әлемнің әр түрлі жерлеріне жіберілген демо таспаны аяқтамас бұрын оған адвокат пен менеджер ұсынған. Демо таспаны бірінші болып бағалаған Jay-Z болды, ол жақында Def Jam Recordings президенті және бас директоры болды. Оның офисінде Рианнаны Эл Эй Рейд та тыңдаған. Рианна тыңдалым мен мен Jay-Z-мен кездесуді еске түсіре отырып, сұхбатында бөлмеге кірер алдында өзін қалай сезінгенін айтты: "Сонда мен қатты қобалжыдым. Мен өзімді осылай сезіндім: о, құдайым, ол менің алдымда, мен қарай алмаймын, қарай алмаймын, қарай алмаймын! Мен өте ұстамды болғаным есімде. Мен өте ұялшақ болдым. Мен үнемі салқын болдым. Мен қатты қуандым. Мен Джей-Зидің тура алдында отырғанмын...". Тыңдалымда Рианна Уитни Хьюстонның «For the Love of You» кавер-версиясын, сонымен қатар «Pon de Replay» және «The Last Time» Роджерс пен Старкенмен жазылған және продюсерленген әндерін орындап, соныңда ''Music of the Sun'' дебюттік альбомына енгізілген. Jay-Z алғашында Рианнаға қол қоюға күмәнмен қарады. Ол 2005 жылы, ақпанда Def Jam Recordings-пен 6 альбомдық келісімшартқа қол қойды, ол тура сол тыңдалым өткен күні болды. Jay-Z айтты: «Бұдан шығудың екі ғана жолы бар. Келісімшартқа отырғаннан кейін есіктен. Немесе осы терезе арқылы ... ». Мұнымен Jay-Z Рианнаны келісімшартқа қол қоймаса, оның кетуіне жол бермейтіні туралы білдірді. Def Jam Recordings-пен келісімге қол қойғаннан кейін, Рианна басқа лейблдермен кездесуден бас тартты және Барбадостан Нью-Йоркке кетті. Ол Роджерс пен оның әйелімен бірге тұрды. Рианна Kidzworld үшін альбом атауының мағынасын түсіндіріп, Күн өзінің туған Кариб теңізі аралдарының мәдениетін де, өзін де бейнелейтінін айтты. == Жазылуы мен композициясы == Def Jam Recordings-ке қол қойғаннан кейін, Рианна өзінің дебюттік альбомында әр түрлі продюсерлермен жұмыс істей бастайды және демонстрациялар үшін сөздерді жазған және «Pon de Replay» және «The Last Time» әндерін шығарған Роджерс пен Старкенмен ынтымақтастықты жалғастырады. Рианнаға «Pon de Replay» әні ұнамаса да, жазғысы келмесе де, ол жазу процесінің соңында ұнатқан. Kidzworld-ке берген сұхбатында Рианна Роджерс пен Стеркеннің [[Бритни Спирс]], [[Кристина Агилера]] және [[Келли Кларксон]] сияқты әйгілі адамдармен жұмыс істеген оның [[ән]] жазу дағдыларын дамытуға қалай көмектескенін түсіндірді. ''Music of the Sun''-да Кариб теңізінің әсерін, соның ішінде сока, танцхолл және [[Регги|реггиді]], сондай-ақ танымал данс-поп және R&B жанрларын ұсынады. «Pon de Replay» альбомындағы алғашқы синглдің мәтінін Роджерс, Стеркен және Вада Ноблес жазған. «Pon de Replay» данс-поп, R&B және dancehall жанрларынан тұрады. Бұл ән басты кейіпкердің [[Диджей|диджейден]] сүйікті [[Ән|әнін]] ойнауды қалай сұрайтыны туралы, сонымен қатар клубта билеу туралы. «The Last Time» әні Роджерс пен Стеркеннің сөзіне жазылған және акустикалық гитара балладасы. Жазылуға Роджерс пен Старкеннен басқа Poke & Tone of Trackmasters пен Stargate қосылды. Trackmasters «If It Lovin 'that You want» альбомындағы екінші синглді шығарды, Рианна оны «күлкілі ән» деп сипаттады. ''Music of the Sun''-да Дэн Пенннің «You Don't Love Me (No, No, No)» әнінің мұқабалық нұсқасын ұсынады, ол би театрының әртісі [[Vybz Kartel]]-дің қатысуымен өтеді. == Синглдері == «Pon de Replay» альбомның 2005 жылғы 24 мамырда шыққан алғашқы синглы. Вест-Индия мен Кариб теңізі әуендерінен туындаған композицияны ұнатқан сыншылардың оң бағаларын алды. Алайда Билл Лэмб (About.com) әнді сынға алды, өйткені оның сөздері тыңдаушыдан интеллектуалды жұмысты қажет етпейді және ой тудырмайды. Бұл ән Жаңа Зеландияның Singles Chart-да №1-ге, Billboard Hot 100 және UK Singles Chart-да # 2-ге жетті. Әнде клубтық жерде бейнеклип бар (реж. Little X). «If It Lovin 'that You want» - 2005 жылдың 2 желтоқсанында шыққан ''Music of the Sun''-ның екінші синглы. Ән орташа сыни пікірлерге ие болды, олардың көпшілігі Рианнаның вокалына ұнады, ал кейбіреулері ұнатпады. Бұл ән «Pon de Replay» сияқты сәттілікке қол жеткізе алмады, Billboard Hot 100-де 36-шы орынға ие болды, сонымен қатар бірнеше чарттарда 40-қа кірді. Рианнаның жағажайдағы бейнебаянының режиссері Маркус Рабой болды. == Чарттар мен сертификаттары == {{col-begin}} {{col-2}} === Чарттар === {|class="wikitable sortable" |- !2005 !Орны |- |Austrian Albums Chart |align=center|45 |- |Canadian Albums Chart |align=center|7 |- |French Albums Chart |align=center|93 |- |German Albums Chart |align=center|31 |- |New Zealand Albums Chart |align=center|26 |- |Swiss Albums Chart |align=center|38 |- |UK Albums Chart |align=center|35 |- |US Billboard 200 |align=center|10 |- |US Top R&B/Hip-Hop Albums |align=center|6 |} {{col-2}} === Сертификаттары === {|class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- !Ел !Сертификат |- |Канада |align=center|платиналық<ref>[http://www.cria.ca/gold/1205_g.php Gold & Platinum: December 2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120405231910/http://www.cria.ca/gold/1205_g.php |date=2012-04-05 }}</ref> |- |Ұлыбритания |align=center|алтын<ref>[http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx BPI – Certified Awards Search] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511120001/http://www.bpi.co.uk/certifiedawards/search.aspx |date=2011-05-11 }}</ref> |- |АҚШ |align=center|алтын |} {{col-end}} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Музыкалық альбомдар]] 2icjt3axhf652b8yhcuyq9vjz3al4mi 0 664671 3056509 3055690 2022-08-01T16:38:41Z Malik Nursultan B 111493 wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер |түс=президент |Қазақша есімі=Садыр Нұрғожаұлы Жапаров |Шынайы есімі={{lang-ky|Садыр Нургожо уулу Жапаров}} |Суреті=President of Kyrgyzstan Sadyr Japarov.jpg |Сурет ені= |Атауы= |Титулы=[[Қырғызстан|Қырғыз Республикасының]] 6-шы [[Қырғызстан президенті|Президенті]] |Ту=Flag of the President of Kyrgyzstan.svg |Ту2=National emblem of Kyrgyzstan.svg |Басқара бастады=[[28 қаңтар]] [[2021 жыл]] |Басқаруын аяқтады= |Премьер=[[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріпов]]<br />[[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]] |Ізашары=[[Сауранбай Шәріпұлы Жиенбеков|Сауранбай Жиенбеков]]<br>[[Талант Тұрдымаматұлы Мамытов|Талант Мамытов]] (м.а.) |Титулы_2=[[Қырғызстан|Қырғыз Республикасының]] 25-ші [[Қырғызстан премьер-министрі|Премьер-министрі]] |Ту_2=Flag of Kyrgyzstan.svg |Ту2_2=National emblem of Kyrgyzstan.svg |Реті_2= |Президент_2=[[Сауранбай Шәріпұлы Жиенбеков|Сауранбай Жиенбеков]] |Басқара бастады_2=[[10 қазан]] [[2020 жыл]] |Басқаруын аяқтады_2=[[21 қаңтар]] [[2021 жыл]] |Ізашары_2=[[Құбатбек Боронов]] |Ізбасары_2=[[Ұлықбек Мәріпов]] |Титулы_3=[[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кенеш]]тің депутаты [[Ата-Жұрт (партия)|Ата-Жұрт]] тізімі бойынша |Ту_3=Flag of Kyrgyzstan.svg |Ту2_3=National emblem of Kyrgyzstan.svg |Реті_3= |Басқара бастады_3=[[10 қазан]] [[2010 жыл]] |Басқаруын аяқтады_3=[[1 маусым]] [[2013 жыл]] |Титулы_4=Мемлекеттік кадр қызметі жанындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу агенттігінің директоры |Ту_4=Flag of Kyrgyzstan.svg |Ту2_4=National emblem of Kyrgyzstan.svg |Реті_4= |Басқара бастады_4=[[2009 жыл|2009]] |Басқаруын аяқтады_4=[[2010 жыл|2010]] |Президент_4=[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] |Титулы_5=Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу ұлттық агенттігінің комиссары |Ту_5=Flag of Kyrgyzstan.svg |Ту2_5=National emblem of Kyrgyzstan.svg |Реті_5= |Басқара бастады_5=[[2008 жыл|2008]] |Басқаруын аяқтады_5=[[2009 жыл|2009]] |Президент_5=[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] |Туған күні=6.12.1968|Туған жері=[[Кең-Су (Түп ауданы)|Кең-Су]] ауылы, [[Түп ауданы]], [[Ыстықкөл облысы]], [[Сурет:Flag of the Kirghiz Soviet Socialist Republic.svg|20px]] [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]|Қайтыс болған күні=|Қайтыс болған жері=|Жерленді=|Діні=[[ислам]]|Әкесі=Нұрғожа Жапаров|Анасы=Қадиша Жапарова|Жұбайы=Айгүл Асанбаева|Балалары=төртеу| Атағы = [[Сурет:Rank insignia of младший сержант of the Soviet Army.svg|15px]] [[Кіші сержант]]|Партиясы=[[Келечек]] (2005)<br>[[Ақ Жол (партия)|Ақ Жол]] (2007—2009)<br>[[Ата-Жұрт (партия)|Ата-Жұрт]] (2010—2013)<br>[[Мекенчил]] (2010-)|Білімі=1) Қырғыз мемлекеттік дене шынықтыру институты<ref>Қазір бұл Қырғыз мемлекеттік дене шынықтыру және спорт академиясы.</ref> 2) Борис Ельцин атындағы Қырғыз-Ресей Славян университеті|Қолтаңбасы=|Commons=Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Марапаттары=[[File:RSVA – order of merit rib.png|«Ерен еңбегі үшін» медалі (Ауғанстан ардагерлерінің Ресейлік одағы)|50px]]|Сайты=}} '''Садыр Нұрғожаұлы Жапаров''' ({{lang-ky|Садыр Нургожо уулу Жапаров}}; [[6 желтоқсан]] [[1968 жыл|1968]], Кең-Су ауылы, [[Түп ауданы]], [[Ыстықкөл облысы]], [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]]<ref>қазіргі [[Қырғызстан]]</ref>) — [[Қырғызстан]]ның мемлекеттік және саяси қайраткері. [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасы]]ның [[2021 жыл|2021]] жылдың [[28 қаңтар|28 қаңтарынан]] бастап 6-шы [[Қырғызстан президенті|президенті]]. == Өмірбаяны == 1968 жылы 6 желтоқсанда [[Ыстықкөл облысы]], [[Түп ауданы]], Кең-Суу шағын ауылында дүниеге келген. Оң қанаттың бугу руынан шыққан. Орта мектепте 1987 жылға дейін, мектепте оқумен қатар, «Санташ» [[колхоз]]ында жұмысшы болып жұмыс істеді. Орта мектепті бітірген соң, [[Бішкек|Фрунзе]] қаласындағы Қырғыз мемлекеттік дене шынықтыру институтына оқуға түседі. 1987 жылы [[Кеңес әскері]] қатарында қызмет етуге шақырылды. Әскердегі қызметі кезінде ол [[кіші сержант]] атағын алды, «Кеңес армиясының үздігі» белгісімен марапатталды. 1989 жылы армиядан оралғаннан кейін ол институтта оқуды жалғастырды, оны 1991 жылы «жаттықтырушы» мамандығы бойынша үздік бітірді. 1995 жылға дейін ол «Санташ» шаруа қожалығында қарапайым жұмысшы болды. 1996 жылы Ыстықкөл облысы Ішкі істер министрлігі арнайы полиция ротасының [[инспектор]]ы болып жұмыс істеді. 1996-2000 жж. Солтонқұл шаруа қожалығы төрағасының орынбасары. 2000–2002 жылдары - «Гузель-МХААД» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бас директоры, 2002-2005 жылдары - [[Балықшы (қала)|Балықшы]]дағы «Нұрнефтегаз» шағын мұнай өңдеу зауытының бас директоры. 2006 жылы Садыр Жапаров екінші жоғары білім алып, [[Борис Николаевич Ельцин|Борис Ельцин]] атындағы Қырғыз-Ресей Славян университетінің заң факультетін бітірді. == Саяси мансабы == 2005 жылғы сәуірде Садыр Жапаров 2005 жылғы парламенттік сайлау кезінде «[[Келечек]]<nowiki/>» (Болашақ) оппозициялық фракциясынан Жоғарғы Кеңестің депутаты болып сайланды, оның жетекшісі болды. Парламенттік сайлаудан кейін көп ұзамай елде наразылықтар басталып, олар «[[қызғалдақ төңкерісі|қызғалдақ төңкерісіне]]<nowiki/>» айналды. Үкіметке қарсы наразылық пен төңкеріс кезінде Садыр Жапаров сәтті төңкерістен кейін ел президенті болып сайланған [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] бастаған оппозициялық Қырғызстан халықтық қозғалысының жақтаушысы болды. Оппозицияшыл Құрманбек Бакиев билікке келгеннен кейін ол өзінің режиміне жанашырлық танытты. 2006 жылы Садыр Жапаров мемлекеттік наградалар жөніндегі депутаттық комиссияның мүшесі, 2007 жылы рақымшылық жөніндегі депутаттық комиссия төрағасының орынбасары болды. 2005 жылдың ақпан-наурызында 2007 жылы қазанда Президент Құрманбек Бакиев сайлаған [[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кеңеш]] (республиканың бір палаталы парламенті) таратылғаннан кейін, 2007 жылдың 22 қазанында оның депутаттық өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылды. 2007 жылғы кезектен тыс парламенттік сайлауда ол президентті жақтайтын «Ақ жол» («Жарық жол») партиясының тізімдеріне қатысты. Осы сайлауларда оңшыл-центршыл және бакиевшіл партия «Ақ жол» парламенттегі ең көп парламенттік орынға ие болды (90-нан 71-і), басқарушы партияға айналды. Депутат болып сайланғанына қарамастан, ол мандатты қабылдамады, Президент [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]]тің кеңесшісі болып жұмыс істеуге көшті. 2008—2009 жылдары қатар, ол сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі ұлттық агенттіктің комиссары болды. Ол 2009 жылға дейін Құрманбек Бакиевтің кеңесшісі болған. 2009—2010 жылдары — Мемлекеттік кадр қызметі жанындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу агенттігінің директоры. Садыр Жапаров сыбайлас жемқорлықтың алдын алу агенттігін басқарған уақытта «Қырғызжылкоммунсоюзды» көмір сатып алудағы сыбайлас жемқорлық схемаларында айыптады, ал оның ағасы Сабыр Жапаров Жырғалаң кенішіндегі көмір шахтасының иесі болды. Садыр Жапаровқа отбасылық бизнесті лоббизм жасады деген айып тағылды. 2010—2013 — Қырғыз Республикасы [[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кеңеші]]нің депутаты. 2010 жылы президент Бакиев төңкеріс нәтижесінде қуып жіберді. Көп ұзамай [[Ош]] мен [[Жалалабат]]та болған ұлтаралық қақтығыстарға Жапаров пен оның серіктестері белсенді қатысты, өз мәлімдемелері бойынша — қақтығыстардың алдын алуға тырысты, қарсыластарының пікірінше — қырғыз ұлтшылдарын қолдады. 2010 жылғы қазандағы сайлауда ол көп орынға ие болған Камчыбек Ташиев басқарған «Ата-Журт» демократиялық партиясының тізімінен [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасы]] [[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кеңеші]]нің депутаты болып қайта сайланды. Сот-құқықтық мәселелер жөніндегі комитеттің төрағасы болды. 2012 жылдан бастап ол өзінің туған жері [[Ыстықкөл облысы|Ыстықкөл]]дегі «Құмтөр» алтын кенішін мемлекет меншігіне алуды жақтап, оны басқаратын компанияны экологиялық заң бұзушылықтар мен сыбайлас жемқорлыққа айыптады. Осыған байланысты ол жерлестерінің арасында танымал болды. === Премьер-министр болып сайлануы === ''Толық мақаласы: '''[[Қырғыз төңкерісі (2020)]]''''' === Босатылуы === [[File:Meeting of Vladimir Putin and Sadyr Japarov 02 (24-02-2021).jpg|thumb|left|Садыр Жапаровтың [[Ресей президенті]] [[Владимир Владимирович Путин|Владимир Путин]]мен кездесуі, [[Мәскеу]], 24 ақпан 2021 жыл]] 2020 жылдың 5 қазанында Қырғызстанда парламенттік сайлау нәтижелеріне қарсы жаппай наразылықтар басталды. 6 қазан күні таңертең Қамшыбек Ташиев бастаған наразылық білдірушілер Садыр Жапаровты босатып, Бішкектің орталық алаңына алып барды, онда ол сөз сөйледі. 2020 жылдың 6 қазанында кешкісін «Достық» қонақ үйінде парламент депутаттары Жапаровты елдің премьер-министрі қызметіне тағайындауды мақұлдады. Алайда, [[Қырғызстан премьер-министрі]]не "[[Ата-Мекен (партия)|Ата-Мекен]]" партиясынан тағы бір кандидат Тилек Токтогазиев Үкімет үйінің жанында өтіп жатқан митингте дәл осы үкіметтің заңды басшысы екенін мәлімдеді, өйткені ол оппозициялық партиялардың басшылары құрған Үйлестіру кеңесінің отырысында осы лауазымға сайланды. Токтогазиев Жапаровтың тағайындалуын заңсыз деп санайды, өйткені депутаттар оны парламентарийлердің отырысы кезінде "Достук" қонақ үйінің жанында жиналған Жапаровтың бірнеше жүздеген жақтастарының қысымымен мақұлдады. Жапаровтың қарсыластары парламенттік кворумның жоқтығын және оны сайлау кезінде рәсімнің бұзылғанын атап өтті. 2020 жылғы 15 қазаннан бастап Қырғызстан президенті [[Сауранбай Шәріпұлы Жиенбеков|Сауранбай Жиенбеков]] отставкаға кеткеннен кейін Қырғыз Республикасы Конституциясының 68-бабына сәйкес Қырғызстан президенті міндетін атқара бастады. 2020 жылдың 14 қарашасында ол 2021 жылдың 10 қаңтарына белгіленген [[Қырғызстандағы президенттік сайлау (2021)|Қырғызстандағы президенттік сайлауға]] қатысуға шешім қабылдады, соған байланысты ол ел президенті қызметінен кетті және [[Қырғызстан премьер-министрі]]нің ресми өкілеттіктерін тоқтатты. === 2021 жылғы президенттік сайлау === 2021 жылғы қаңтарда Жапаров Қырғызстан президентінің сайлауына қатысып, онда жеңіске жетіп, сайлауға қатысқан сайлаушылардың 79,2% дауысын алды<ref>https://kaz.zakon.kz/5054982-sadyr-zhaparov-yr-yzstanda-y-prezident.html</ref>. === Операция === 2021 жылдың жазында Садыр Жапаровқа хирургиялық араласуды қажет ететін төменгі қабақтың [[энтропион]]ы диагнозы қойылды. Жақында президент күн көзілдірігін киді, содан кейін ол әдеттегі көзілдірікті киюді жалғастырды. 2021 жылы 23 шілдеде Садыр Жапаров Бішкектегі сауда орталығында коронавирус инфекциясына қарсы вакцина алды. ===Ыстықкөлдегі митингтер=== 2013 жылдың жазында «Құмтөрге» қарсы бірқатар маңызды митингілер өтті. Сөйтіп, Сарудағы митингтердің бірінде тұрғындар шахтадағы жарықты сөндірді. Садыр Жапаровты митинг ұйымдастырушылардың бірі деп атады. 27 маусымда Қаракөлде митинг өтті, онда жағдай бақылаудан шықты. Наразылық білдірушілер үкіметтің өкілетті өкілі Эмильбек Қаптағаевты кепілге алмақшы болып, бір көлікті өртеді. Содан кейін үкімет бұл шаралардың ұйымдастырушылары Садыр Жапаров пен Құбанычбек Кадыров екенін жариялады. Негізгі тұлғалар ұсталды, бірақ оның қатысы бар екенін жоққа шығаратын Садыр Жапаров елден кетіп қалды. ===Естеліктері=== Саясатта жүрген 10 жылға жуық кітабын туған елінен жырақта жүрген Садыр Жапаров шығарды. Онда ол Эмильбек Каптагаев Ыстықкөл облыстық әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары және сонымен бірге Өңірлерді дамыту қорының бақылау кеңесінің төрағасы қызметін атқарғанын, 2008 жылы «қылмыстық келісімге келгенін» жазды. өзіне және басқаларға пайда алу үшін ». Оған қарсы қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ол сол кезде сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі бас комиссары болған Жапаровтан көмек сұрады. Каптагаевтың өзі бұл айыптаулардың барлығын үзілді -кесілді жоққа шығарды. 2015 жылдың қаңтарында парламент тергеуді талап етті. Бұл арада Бас прокуратура кітаптың мазмұнын зерттеуге кірісті. ===Қырғызстанға оралуы=== 2017 жылдың наурыз айының басында Садыр Жапаров видео хабарлама шығарды, онда ол «Құмтөр» мен Мегаком ұялы байланыс операторы туралы айтты. Ол компания мемлекет меншігінде қалуы керек екеніне сенімді. Ол сондай-ақ Қырғызстанға 25 наурызда қырғыз-қазақ шекарасы арқылы келетінін хабарлады. Жапаров келген күні онымен жүзден астам адам кездескісі келді. Сонымен қатар, бірнеше жүз адам оларға саябаққа жиналды. М.Горький Бішкекте. Алайда билік Жапаровтың келуіне тез әрекет етті - [[Қырғыз Республикасының Ұлттық қауіпсіздік мемлекеттік комитеті|ҚРҰҚК]] қызметкерлері оны бірден бақылау бекетінен уақытша ұстау изоляторына жеткізді.<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://kaktus.media/354604|title=Сторонники Садыра Жапарова: Его увезли на трех джипах на допрос в ГКНБ|website=kaktus.media|access-date=2021-03-28}}</ref> ==Марапаттар== * 2009 жылы «Ыстықкөл облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына сіңірген еңбегі үшін» Ыстықкөл облыстық мемлекеттік әкімшілігінің медалімен марапатталды. * 2010 жылы Ресей Ауғанстан ардагерлері одағының «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды (Ауғанстан ардагерлері одағы орталық басқармасының 2009 жылғы 7 желтоқсандағы No485 шешімімен). * 2021 жылы оған TOBB экономика және технология университетінің құрметті профессоры мәртебесі берілді. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{ТМД елдерінің басшылары}} [[Санат:Қырғызстан саясаткерлері]] [[Санат:Қырғызстан премьер-министрлері]] [[Санат:Қырғызстан президенттері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] eexjedz07r1cx49rs2v5p1ulq9b2qow 3 664709 3056340 3048675 2022-08-01T13:52:26Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Malik Nursultan B}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 13:51, 2021 ж. шілденің 7 (+06) == Үлгі қою == Саламатсыз, қосып жатқан үлесіңізге рахмет. Тек бір кішігірім кеңесім: үлгіні мақаланың ортасына емес, ең басына қою керек. Соны ескеруіңізді сұраймын --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 18:59, 2022 ж. сәуірдің 27 (+06) == Тұлғаларға арналған үлгі == Саламатсыз, тұлғаларға арналған үлгілерде: туған/қайтысболған күні параметрін санмен толтыру керек ('''1.11.1111'''), сосын туған/қайтысболған жері бойынша {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгі бар. Тағы артық, дубликат санаттарды алмастырып, ауыстырып, толықтырып тұрған дұрыс. Уикипедияғы қосып жатқан үлесіңізге размет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 20:19, 2022 ж. мамырдың 6 (+06) == Орынсыз сілтемелер == Тағы да саламатсыз, қазуиге жақсы сапалы өңдеме жасағаңызға көп рахмет. Бірақ та бір айтарым бар: мақалаға тікелей қатысты сөздерге сілтеме жасау керек, әрі бір сөзге бірнеше рет сілтеме жасауға болмайды. Мысалы: әншілерге құр ''музыка''ға, актерлерге жай ''кино'' сөздеріне, мемлекет атауларына, даталарға қайта-қайта сілтеме жасаудың керегі жоқ. Рахмет --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 00:25, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) Саламатсыз, жақсы. [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 12:13, 2022 ж. мамырдың 17 (+06) == Жақсы мақалаға дауыс беру == Қайырлы күн! [[Уикипедия:Жақсы мақалаға үміткерлер/Қымыз]] деген бетте өз дауысыңызды қалдырыңыз. --[[Қатысушы:Ерден Карсыбеков|Ерден Карсыбеков]] ([[Қатысушы талқылауы:Ерден Карсыбеков|талқылауы]]) 13:07, 2022 ж. мамырдың 22 (+06) == Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022 == {{WAM |header = [[meta:m:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022|Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]] <div style="margin-right:1em; float:right;">[[Сурет:Wikidata 2022 Istanbul social media campaign 02.jpg|right|thumb|300px|Wikidata 2022 Istanbul|link=meta:Wikidata Trainings For Turkic Wikimedians 2022]]</div> |subheader = Конференция 2022 жылдың 21-23 қазаны аралығында Түркияның [[Ыстанбұл]] қаласында өтеді. <div style="text-valign:center; margin-left:200px; margin-right:50px; margin-top:10px; position:absolute;"> |body = Құрметті достар, Ыстамбұл Уикидерек конференциясына стипендия алуға өтінімдер ашық екенін хабарлауға қуаныштымын. Егер сіз түркі қауымдастығының өкілі болсаңыз және түркі тілдеріндегі Уикимедиа жобаларына белсенді қатысатын болсаңыз, онда сіз стипендияға өтініш бере аласыз. Өтініштер 2022 жылдың 30 маусымы, UTC 23:59 дейін қабылданады. Үміткерлер толық стипендияға өтініш бере алады. Толық стипендия Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы (Wikimedians of Turkic Languages User Group) ұйымдастыратын конференция кезінде жеке тұлғаның екіжақты саяхат, ортақ тұрғын үй және тамақтану құнын қамтиды. * Түркі тіліндегі уикимедиашыларға арналған Wikidata Training туралы қосымша ақпарат алу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/53dX * Стипендия, тіркеу және өтініш формасы туралы көбірек білу үшін мына сайтқа кіріңіз: https://w.wiki/5FFv Бұған қоса, Түркі қолданушылары тобының Уикимедиа қауымдастығы жобалары мен оқиғалары туралы ақпарат пен жаңалықтар алу үшін біздің пошталық тізімге (https://w.wiki/5FFw) жазылуға шақырамыз. Барлық жақсылықты тілеймін [[User:Mehman97|<span style="color:#ff0500">'''''Mehman'''''</span>]] [[User Talk:Mehman97|<span style="color:#0500ff">'''''97'''''</span>]] 03:48, 2022 ж. маусымның 11 (+06) |footer = Бұл хабарлама [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|бот]] арқылы жіберілген • [[Уикипедия:Хабарлама тарату/Жеткізіп беру тізімі|Жазылу немесе жазылудан бас тарту]] }} <!-- https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83/%D0%96%D0%B5%D1%82%D0%BA%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BF_%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83_%D1%82%D1%96%D0%B7%D1%96%D0%BC%D1%96&oldid=3014707 тізімін пайдаланып User:Arystanbek@kkwiki деген хабарлама жіберген --> == Санат қою == Құрметті қатысушы жаңадан жазылған мақалаларға санат қоюды ұмытпаңыз [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:14, 2022 ж. маусымның 24 (+06) Кешіріңіз, келесі жолы ұмытпауға тырысамын. Рахмет [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 01:23, 2022 ж. маусымның 24 (+06) == Ким Чен Ын == <pre>== Дереккөздер == {{дереккөздер}}</pre> осылай қою керек, санаттар дұрыс қойылмаған, егер үлгіде туған/өлген күні дұрыс толтырса және де туған/өлген жылдары параметріне {{tl|туғанжері}}, {{tl|қайтысболғанжері}} деген үлгілерді дұрыстап толтырса: автоматты түрде санаттар пайда болады (сіз дубликат жасап **** туғандар деп жасап жатсыз). Интеруики қойылмаған. Аталған қателіктерді түзетіп шықсаңыз, сәттілік --[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 01:46, 2022 ж. маусымның 27 (+06) Осы жолы интеруики қойғызбады, бетті "өзгертуге болмайды" деді. Қалғанын дұрыстаймын [[Қатысушы:Malik Nursultan B|Malik Nursultan B]] ([[Қатысушы талқылауы:Malik Nursultan B|талқылауы]]) 02:52, 2022 ж. маусымның 27 (+06) == Туғанжері мен қайтыс болғанжері == Саламатсыз, тағы мен) Туған/қайтысболғанжері үлгісі бір рет қолданады: қалаға немесе ауданға кейде ауыл үлкен атақты болса соған пайдаланады, қалғандары жай ғана сілтеме болады, облысы елі, ауылы т.с.с. Ал туған күні параметріне тек сан жазасыз) Сұрақтар болса сұраңыз. Рахмет [[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 13:34, 2022 ж. шілденің 2 (+06) == Мақаланы санаттау == {{ambox |type = style |image = <imagemap> Сурет:Kpdf bookish.svg|48px default [[Уикипедия:Санаттау|Санаттау]] desc none </imagemap> |text =Сіздің [https://kk.wikipedia.org/w/index.php?limit=100&title=Арнайы:Үлесі&contribs=user&target={{urlencode:{{BASEPAGENAME}}}}&namespace=0&newOnly=1 жазып жатқан мақалаларыңызда] [[Уикипедия:Санаттау|санат]] қойылмаған. Санат қою үшін мақаланың соңына '''<code><nowiki>[[Санат:Санат атауы]]</nowiki> </code>''' деп жазыңыз.<br /> Санаттауды жеңілдету үшін [[Уикипедия:Гаджеттер/HotCat|HotCat]] құралын қолданыңыз. Қараңыз: [[Уикипедия:Жиі_қойылатын_сұрақтар#Санатты қалай қоя аламын?]] {{#if:[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)|[[Қатысушы:Kasymov|<span style="color:#4682B4; font-family:Hobo Std; font-size:120%">Kasymov</span>]]^{<big>[[Қатысушы талқылауы:Kasymov|<span style="color:#FF4500; font-family:Hobo Std;">Т</span>]]</big>} 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06)}} }} phcr65m1ti5gdvzoijrsnd41euf5m79 0 668004 3056501 3056010 2022-08-01T16:33:53Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]<nowiki/>нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]<nowiki/>нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="collapsible " width="100%" ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] 5kzv8qj1f7kmzofa5fvtg84o3a9yqoq 3056505 3056501 2022-08-01T16:35:41Z Madi Dos 18369 /* Актёрлер */ wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]<nowiki/>нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]<nowiki/>нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="collapsible " width="100%" ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] 8wwqd2ckd1w5wol6vdytogpif5p7egm 3056507 3056505 2022-08-01T16:36:41Z Madi Dos 18369 /* Актёрлер */ wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]<nowiki/>нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]<nowiki/>нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] 5ubsn2fej53v7729rcc964005z2rvjq 3056508 3056507 2022-08-01T16:38:04Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]<nowiki/>нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]<nowiki/>нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] geiona25p5v3y9u0dv10rkmo7z20a3s 3056516 3056508 2022-08-01T16:44:04Z Madi Dos 18369 /* Дереккөздер */ wikitext text/x-wiki '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]<nowiki/>нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]<nowiki/>нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] rx72d3eehvw5ulfw6rqawq44fuao8gk 3056591 3056516 2022-08-01T18:57:54Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] o3l8js17qb8a87t90ehawioqt6n65gx 3056592 3056591 2022-08-01T18:59:43Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Актёрлер */ wikitext text/x-wiki '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] laadgzxxyvprhpjo056nxyy9siqmk57 3056593 3056592 2022-08-01T19:00:07Z Білгіш Шежіреші 68287 wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]нда түсірілген. == Актёрлер == {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] es81ik57wcfdj7r61ckrzjp7am6ln61 3056659 3056593 2022-08-02T05:01:45Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]нда түсірілген. == Актёрлер == Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] hnmiac7dkotjc8j3ytsjwkecbubp99g 3056660 3056659 2022-08-02T05:02:35Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Телесериал|KazTitle=Келінжан|жанры=[[отбасылық фильм]]|авторы=Гүлнұр Мамасарипова|өндіріс=GG Cinema Production|рөлдерде=Сара Амангелді, Дариға Бадықова, Лейло Бекназар-Ханинга, Нұргүл Мыңғатова, Дәулет Өсербай, Рүстем Жаныаманов , Назар Сұлтанбаев|композиторы=[[Ренат Гайсин]]|country=Қазақстан|language=қазақша|маусымдар=3|num_seasons=3|атқарушы продюсері=Гүлнұр Мамасарипова|сценарист=Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан|түсірілім орны=1-маусымы - Алматы облысы Бақбақты ауылы 2-маусымы Жамбыл облысы "Аққайнар" ауылы 3-маусымы - Алматы облысы|көрсете бастады=[[2019]]|телеарна=[[Хабар телеарнасы]]|суреті=Kelinzhan.jpg|соңғы рет көрсетілді=[[2021]]|сурет ені=250}} '''Келінжан телехикаясы''' — [[2018 жыл|2018]]-[[2021 жыл|2021]] жылдары аралығында "[[Хабар (телеарна)|Хабар]]" телеарнасының тапсырысымен "[[GG Cinema Production]]" түсірген Қазақстандық танымал отбасылық сериал. Сериал Күләш апаның үш ұлы мен олардың келіндері туралы. Сериалда қазақ ауылының қарапайым бір отбасындағы Күләш апаның келіндері арасындағы қарым-қатынас оқиғалары көрсетіледі. Қазіргі уақытта (2021 жылы) 3-маусымы жарыққа шықты. Режиссёрлері – Ернар Нұрғалиев, [[Гүлнұр Мамасарипова]]. Телехикаяның 1-маусымы - Алматы облысы [[Бақбақты ауылдық округі|Бақбақты ауылы]]нда, 2-маусымы  Жамбыл облысы "[[Аққайнар ауылдық округі (Алматы облысы)|Аққайнар" ауылы]]нда түсірілген. == Қызықты деректер == * "Келінжан" телехикаясы Youtube-та және арна эфирінде жоғары рейтингке ие болған телехикая. «[[YouTube]]<nowiki/>» видеохостингі арқылы телехикаяның алғашқы бөлімін он күннің ішінде 2 миллионнан астам көрермен тамашаласа, бүгінге дейін алғашқы маусымының барлық 25 бөлімі 50 миллионға жуық қаралым жинаған.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80 «Келінжан» 1-бөлімі]"Хабар" телеарнасының Youtube арнасы, 1 бөлімі</ref><ref>https://www.youtube.com/watch?v=XqQaMxN5Mdo&list=PLBf-Ed1zJ7045tVi0nNiFw3mbXoftdqvD&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> *Телехикаяның 2-маусымы қиын кезеңде, коронавирус пандемиясы өршіп тұрған уақытта түсірілген.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=C_2oCyarxFs&t=950s&ab_channel=TimurBalymbetov</ref> == Актёрлер == Продюсерлері – [[Гүлнұр Мамасарипова]], Гүлбаршын Заирова Оператор – Шерхан Таңсықбаев Сценаристері – Гүлнұр Мамасарипова, Бегзат Жұмажан Композиторы – [[Ренат Гайсин]] {| class="wikitable mw-collapsible collapsible" width="100%" |+ ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Актерлер ! style="background:#B3B7FF; color:#000000" |Рөлі |- |Сара Аманге<nowiki/><nowiki/>лді |Асылым |- |[[Дариға Бадықова]] |Айсара<nowiki/> |- |Лейло Бекназар-Ханинга |Күләш апа |- |Нұргүл Мыңғатова |Балқия |- |Дәулет Өсербай |Асқар |- |[[Рүстем Жаныаманов]] |Қылышбек |- |Назар Сұлтанбаев |Мәдібек |} == 1-маусымының сюжеті == {| class="wikitable mw-collapsible" |+ |- |1 серия |Күләш апаның кенже ұлы үйіне келін әкеледі. Қалада туып-өскен қыз ауыл өмірінен мүлдем бейхабар. Оның үстіне тік мінезді әрі ерке қыз үйдегілердің тілін қалай табам деп әбігерге түседі. Ал жары Асқар біраз уайымдап, апасына: «Мен үшін келініңізге жұмсақтау болыңызшы», – деп өтініш білдіреді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=GxWfsjZYFaE&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |2 серия |Асқар Асылымға бір айдан кейін қайтып алып кетем деп уәде беріп, жарысқа аттанады. Асылым оны қимастықпен шығарып салады. Сөйтіп жас келіннің күнделікті үй тіршілігіндегі міндеті артады. Сиыр сауа алмай, әуре-сарсанға түседі. Екі абысыны шаруадан қашып, көршісі Зияданың үйіне кетіп қалады. Әр істеген ісін аңдыған енесі Асылымды жақтыртпай жүреді.[https://www.youtube.com/watch?v=LC52sfGQ3zc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=2&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80] |- |3 серия |Үйдегілерден тек жолдасы мен көршісі Қасым ата ғана оны үнемі қолдап жүреді. Атаның жылы қабақ танытатын себебі Асылым оның қайтыс болған бірінші әйеліне ұқсайды. Жас келін барлығын дұрыс жасауға тырысады: сиыр сауып, ерте тұруды, дәмді тамақ жасап, есік алдын тазалауды. Бірақ қолынан келмейді. Осы оның көңіліне қаяу түсіреді. Үлкен ұлы Қылышбек жұмысынан берілетін үйден үмітті екенін білмеген Күләш апаның көңілі түсіп, есінен танып қалады. Еншісін алып, бөлек кету Айсараның арманы еді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=OYuqVPO8Pvc&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=3&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |4 серия |Айсараның баяғы әдеті сол отқа май құйып, Қылышбектің де біраз мазасын алады. Күйбең тіршіліктен әбден күйген Айсара енесінің жатып қалғанын тіптен елер емес. Бұл жолы Асылым енесіне ботқа дайындап, үдесінен шығуға тырысады. Бірақ енесі сол қалпы қабағын ашар емес. Күләш апаның көңілі босап, қаладан келген ұлы Мәдошқа ішіндегі мұңын ақтарады. Мәдөштің қаны қайнап, Айсараға атылады. Ал Айсара өз рөліне еніп, анасының ауырып қалғанына «ешқандай кінәм жоқ» деп ағынан жарылып, ақталады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=3eXS1bltP6Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=4</ref> |- |5 сериал |Айсара мен Қылышбек қателіктерін түсінгендей болып Күләш ападан кешірім сұрауға келеді. Бірақ апаның көңілі жібитін емес. Асылым талдың басына шығып, «байланыс желісін ұстаймын» деп құлап түседі. Оны көріп қалған көршісі Қасым ата үйге дереу жеткізеді. Бұл жолы апамыз Асылымға қамқорлық жасап, жанашырлық танытады. Қыздарын уайымдаған Асылымның ата-анасы ауылға бірден жетіп келеді.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=sp9KGdmrn3Q&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=5</ref> |- |6 серия |Асылымның ата-анасы келіп, көңілі жайына түскендей болады. Екі абысын Асылымды көре алмай, енесінің оған деген қарым-қатынасының жақсарып келе жатқандығына қызғанышпен қарайды. Бейтаныс әйел баласымен «Асқардың көрші ауылдағы келіншегімін» дегенді естіген Асылым төбесінен жай түскендей күй кешеді. Сөйтіп ол Айша есімді өзінің туған қайын сіңлісі болып шығады. Әзілге жақын қайын сіңлісінің қалжыңын түсінбей қалған Асылым ренжіген кейіп танытады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=1Qsdw7fnEXs&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=6&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |7 серия |Қылышбек күйіктен ішіп, біраз ішін босатып алмақшы болады. Өзін бір сәт те болса патшадай сезінгісі келген ол есін білмей, Айсараның бетінен шапалақпен тартып жібереді. Оған қатты ызаланған және үй тірлігінен әбден мезі болған Айсара сөмкесін арқалап кетіп қалады. Күләш апа біраз өсиетін айтып, Қылышбекті жұбатумен болады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=2OE5dJHb9K0&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=7&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |8 серия |Күләш апа жайсыз түс көріп, мазасызданады. Айсараның кетіп қалғанына көңілі құлазиды. Қылышбекке ол: «Өзің кәнілісің, әйеліңді алып кел», – деп бұйрық береді. Ал Мәдөштің көңілі дәрігер Валяға түсіп жүрген сияқты. Соған алған иіс суын Балқия тауып алады. Бірақ Мәдөш «оны саған алдым» деп оңай құтылып кетеді. Валяны көргісі келген Мәдөш Асылымның жарақаттанған қолын себеп қылып, ауданға аттануды ұйғарады.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=beKpoiEVgT8&list=PLBf-Ed1zJ706x4gFzB27jeWACaMBbsPl7&index=8&ab_channel=%D0%A5%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80SHOW-%D0%A8%D0%BE%D1%83%2C%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%8F%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B6%D3%99%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%B0%D2%93%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80</ref> |- |9 серия |«Айсара баламды көруге құқығым бар шығар» деп желеулетіп қайтып келеді. Асқармен хабарласқан Асылым оның жақын арада келмейтінін естіп, көңілі түсіп кетеді. Күн санап отқан ол 10 күннен кейін қалаға қайтам деп отқан еді. Қылышбек пен Айсара татуласады. Ал Күләш апа төркініне тойға аттанады. Оны естіген абысындардың қуанышында шек болмайды. |- |11 серия |Ауылдың өсегінен құр қалған Айсара көршісі Зияданның үйіне барады. Ол өзінің қалай қайтып келгенін басқаша баяндап, Зияданға өтірік-шыны аралас қылып жеткізеді. Асқар Асылымға енді бір айдан соң бір-ақ келетінін айтты. Асылым оған ренжіп, келмей-ақ қоюын өтініп, «мені ауылдан таппайсың» деп жазып жібереді. Қылышбектің үй мәселесі шешіледі. Әкім жаңа баспана беретін болды. Айсараның төбесі көкке жетеді. Балқия Мәдібекке бөтен бір әйелден келген хабарламаны оқып қояды. |- |12 серия |Асылым Асқардың айтқан уақытында келмейтіндігін түсініп, ауылдан кетуге бел буады. Ал Балқия күйеуінің көңілдесі барын біліп, әлі де өз-өзіне келе алар емес. Жол-жөнекей есінен танып қалған Асылым аяғы ауыр екенін біліп, қайтып ауылға оралады. Күләш апа Асылымның аяғы ауыр екенін естіп, іштей қатты қуанады. |- |13 серия |Айсараның көршісі Зияданға үй туралы жаңалығын айтып қойғанына Қылышбек ызаланады. Бірақ өзі Күләш апаға айтпақ болып әңгіменің басын қайырады. Айсара күйеуінің ынжықтығынан мезі болып, іске өзі кіріспек болады. Балқия қан қысымын өлшеуге Валяға келеді. Күйеуіне бейтаныс әйелден келген хабарламаны көріп қойғанын жеткізеді. Мұны естіген Валяның түрі бұзылып кетеді. Балқия Мәдібекке көңілдесі бар екендігін білетінін жайып салады. |- |14 серия |Айсара әкімнің үйіне үй алу кезегі жақындасын деген ниетпен кішігірім сый-сияпатын беріп келеді. Оны естіген Қылышбек қатты ашуланады. Күләш апа олардың бөлек кетулеріне қарсы еместігін айтып, Айсараға ұлын қорлайтын сөздерді айтуды доғаруын сұрайды. Асылымды енесі демалып келсін деп төркініне аттандырады. |- |15 серия |Балқия Мәдібек туралы досы Нартайдан сұрай бастайды, бірақ ешқандай өзіне қажетті жауап ала алмайды. Күләш апа бір сәт өткенге оралып, балаларының кішкентай кездегі қылықтары мен айтқан сөздерін көзіне жас алып, еске алады. Балқия ішіндегі мұңымен бөлісу үшін Валяға келіп, көңілдесін не болмаса Мәдібекті өлтіргісі келетінін, бірақ ондай қадамға бара алмайтынын жеткізеді. Күләш апа Балқияның көңілсіз екенін сезіп қояды. Өз баласының жат қылығын білген ол Балқияны жұбатумен болады. Үйіне келген Мәдібекті таяқпен сұрақтың астына алады. Ал Қасым ата баласына қара шаңырақты сатпауын аманат етеді. Аудан әкімі Қылышбектің несиесі бар екенін айтып, баспанадан үміттерін үзуге тура келетіндігін жеткізеді. |- |16 серия |Күләш апа Асқардың тойына ақша жетпегендіктен несие алғандарын Айсараға түсіндіріп айтады. Бірақ Айсараның реніші басылар емес. Күләш апа Мәдібекті есін жисын деп әуре-сарсанға түседі. |- |17 серия |Күләш апа баласы Мәдібек туралы мән-жайды білгісі келіп, балгерге келеді. Балгердің айтуынша, баласы дуаланған. «Үйден үміттеріңді үзе беріңдер, бастарыңда несие бар» деген ауыл әкімінің сөзінен кейін Айсараның тіпті көшеге шығуға беті болмай, «енесі үй алып беріп, бөлек шығаратын болды» деп Зияданға жаңа өсек таратады. Осы өсекті желеулетіп, Қылышбекке анасы екеуі жаңа үй алып беруін талап етеді. Күләш апа Валяға келіп, оның баласы Мәдібекпен көңілдес болып жүргенін бетіне басып айтып тастайды. Ауылдан біржолата кетуін бұйырады. |- |18 серия |Қасым ата қатты сырқаттанып қалады. Валяның ауылдан көшетінін естіген Балқия бірден құрбысының үйіне тартады. Валя жақсы дос бола алмағаны үшін кешірім сұрайды. Валя үйін сатуға қояды. |- |19 серия |Асылым төркінінен құрбысы Заринамен бірге оралады. Ауылдың тыныс-тіршілігін көріп, ол қалаға қашып кетеді. Балқия «Келіндер» бәйгесіне дайындалып жүр. |- |20 серия |Балқияға ғашық болған жігіт Мәдібектің қызғанышын оятады. Сөйтіп Мәдөш қызғаныштан жаға жыртысып қалады. Оны естіген Балқия байқаудан да бас тартып, Мәдібекке қарай бет алады. Мәдібек келіншегінің қадірін түсінгендей болып, өз кінәсін мойындап, Балқиядан кешірім сұрайды. Мәдөш жүрегінің кілтін қайта ұсынып, адал болуға ант етеді. |- |21 серия |Күләш апаның қызы Айша күйеуімен ренжісіп қалып, төркініне келеді. Зиядан Нартайды ішімдіктен біржолата арылту үшін балгерге апарады. Аудан әкімі Мәдібекке келіп: «Бригадир бола аласың» деп құрғақ уәдемен үміттендіріп кетеді. |- |22 серия |Мәдібек Қылышбек несиесін жауып, үйлі болсын деген ниетпен машинасын сатып, бар ақшаны Айсараға табыстайды. Оның қуанышында шек болмай, дереу несиесін жабуға қамданады. Ал Мәдібек аудан әкімінің уәдесінен үміттеніп, Күләш апаға ауданға қоныс аударатындарын айтады. Ал Асылым болса, Асқар жақында келсе, қалаға қайтатынын айтқанда Күләш апа аң-таң күй кешеді. Күйеуінің ішімдікке салынғанына ығыр болған Зиядан ажырасуға бел буады. Қасым ата қаладағы баласының қолына көшетін болды. Айсара мен Балқия бәсекелесуді доғарар емес. Айша анасының батасын алып, өз үйіне кетеді. |- |23 серия |Айсара баяғы әдетіне салып, Қылышбекті қайрайды. Бөлек кетуге жеделдетуін сұрайды. Оның үстіне отқа май құйып, Асылымға Балқияны жамандайды. Балқия мен Айсара бір-бірін аңдумен болады. Айсара әкімге Мәдібектің атынан хабарлама жіберіп, бәрін бүлдірмек болады. Ауылға Мейрамбек Бесбаев келеді. Кезінде бірге оқыған Нартайды қалаға шақырып, топ құру туралы баяғы арманын жүзеге асыруға әлі де кеш емес екенін алға тартады. Ол екеуін көшеде көріп қалған Айсара дереу жан-жаққа өсек таратады. Зияданның да ішін күйдіреді. |- |24 серия |Айсара мен Балқия іштарлықтан ағасы мен інісін араздастырып қояды. Алды-артына қарамай, тайып тұрған Зиядан үйіне оралады. Нартайды «адам қыламын» деп бар ынтасын төгуге тырысады. Асқар да тосын сый жасап, ауылға келіп қалады. АҚШ-тан біраз базарлық әкеп, үй ішін қуантады. Айсара мен Балқияның реніштері тарап, баяғыдай шүйіркелесе бастайды. |- |25 серия |Ауыл әкімі келіп, жағымды жаңалықтарымен қуантады. Атап айтқанда, бригадирлік қызметке Мәдібектің тағайындалғанын және Қылышбекке білім саласындағы еңбегі үшін 5 бөлмелі пәтер берілетіндігін жеткізеді. Күләш апа келіп, бәрі мәз-мейрам болады. Асылым қалаға қайтпайтын болып, апаның қасында қалатын болады. Оны естіген енесі іштей қуанышқа бөленеді.  |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} == Сілтемелер == # https://khabar.kz/kk/barly-seriyalar-kelinzhan # https://khabar.kz/kk/barlyk-seriyalar-kelinzhan-ii-mausym # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym # [https://jambylinfo.kz/madeniet/qazaqqa-kelinzhan-kerek/ Қазаққа «Келінжан» керек!] # https://khabar.kz/kk/film-turaly-kelinzhan-iii-mausym [[Санат:Қазақстан телесериалдары]] 83xgwwqkjijlr9hfepae5q1m1pf3jno 4 675070 3056736 3048775 2022-08-02T08:31:54Z MBHbot 116037 wikitext text/x-wiki {{shortcut|УП:ӨСҚ}}<center>Әрбір бағанда көрсетілген кеңістіктегі және оның талқылауындағы өңдеулер саны берілген. Ең алдымен жалпы түзетулер бойынша сұрыпталған және нөмірленген. Тізімге 500 өңдемеден кем емес өңдеме жасаған қатысушылар кірістірілген. {{StatInfo}} {|class="standard sortable ts-stickytableheader" !#!!{{abbr|#м/о|мақалалардағы өңдеме саны бойынша орны|0}}!!Қатысушы!!Барлық өңдемесі!!Мақалалар!!Үлгілер!!Файлдар!!Санаттар!!Порталдар + жобалар!!Модулдар + MediaWiki!!Қатысушы беттері!!Метапедиялық (Уикипедия) |- |1||1||{{u|Нұрлан Рахымжанов}}||121225||88279||2905||464||23644||139||53||4298||1395 |- |2||4||{{u|Kasymov}}||69232||52318||8202||189||2876||130||99||4755||626 |- |3||3||{{u|Мықтыбек Оразтайұлы}}||66310||53242||1037||62||10480||3||0||1461||18 |- |4||2||{{u|Салиха}}||65725||62088||1273||1009||327||30||0||871||110 |- |5||6||{{u|Arystanbek}}||53042||30631||3426||439||5758||231||2117||4684||5081 |- |6||5||{{u|Sibom}}||41305||38745||857||121||357||40||0||782||381 |- |7||7||{{u|Ulan}}||29719||24224||398||83||4592||9||0||199||209 |- |8||8||{{u|GanS NIS}}||24453||18718||437||61||1024||2||3||3186||982 |- |9||9||{{u|Bolatbek}}||22405||13979||4135||218||769||342||373||1111||1008 |- |10||15||{{u|AlefZet}}||16966||8867||3636||183||401||8||2184||839||848 |- |11||10||{{u|Batyrbek.kz}}||14328||12390||361||19||840||8||0||419||229 |- |12||12||{{u|Мағыпар}}||14171||10829||39||370||22||0||0||2773||5 |- |13||14||{{u|Polat Alemdar}}||13589||9987||1168||1467||24||0||0||752||190 |- |14||11||{{u|Alphy Haydar}}||12644||12005||205||1||183||0||0||215||33 |- |15||30||{{u|Мұхамеджан Амангелді}}||12103||4428||4246||156||138||294||166||1839||553 |- |16||16||{{u|Kaiyr}}||11754||8692||170||2||97||5||8||2377||310 |- |17||13||{{u|Орел Карл}}||11256||10701||394||38||71||0||0||46||6 |- |18||21||{{u|Ismukhammed}}||10412||6380||1556||250||190||1661||0||339||17 |- |19||20||{{u|Nurkhan}}||7935||6425||1084||56||4||0||4||331||31 |- |20||25||{{u|AlibekKS}}||7810||5609||73||3||1026||11||2||891||164 |- |21||17||{{u|Dinkaz}}||7577||7412||0||129||0||0||0||35||1 |- |22||37||{{u|Daniyar}}||7364||3655||486||444||178||529||0||1626||349 |- |23||19||{{u|Kmoksy}}||7243||6785||0||0||279||0||0||178||1 |- |24||18||{{u|Gabit Karabay}}||6973||6971||0||0||0||0||0||2||0 |- |25||22||{{u|SSE}}||6855||6334||254||117||0||0||0||126||23 |- |26||36||{{u|Bekus}}||6667||3847||1419||1||826||72||12||172||312 |- |27||23||{{u|Liquorkaru}}||6094||5861||13||193||9||0||0||10||7 |- |28||29||{{u|Аскаров}}||5884||4788||113||768||0||0||0||191||24 |- |29||24||{{u|Aghia7}}||5863||5698||6||2||0||0||0||147||10 |- |30||35||{{u|GaiJin}}||5688||3858||519||21||365||6||95||368||453 |- |31||26||{{u|Zhaksilik}}||5630||5115||20||39||9||0||0||362||59 |- |32||27||{{u|Sagzhan}}||5563||4939||90||36||151||0||0||271||68 |- |33||202||{{u|MediaWiki message delivery}}||5328||0||2||0||0||0||6||4655||665 |- |34||32||{{u|Qarakesek}}||5268||4203||157||99||39||8||2||241||308 |- |35||28||{{u|Zhigitbek}}||4887||4811||0||0||28||27||0||11||10 |- |36||34||{{u|Alamgir}}||4869||4000||100||15||681||2||0||47||24 |- |37||31||{{u|Nick jan}}||4682||4419||0||79||0||80||0||62||40 |- |38||52||{{u|Erboldilyara}}||4541||2778||2||0||215||0||0||1524||22 |- |39||33||{{u|TuranNur}}||4336||4020||52||37||70||1||0||138||15 |- |40||44||{{u|Esetok}}||4282||3087||394||3||162||164||8||285||138 |- |41||42||{{u|Ерден Карсыбеков}}||4152||3155||266||0||42||348||0||307||28 |- |42||45||{{u|Ashina}}||3957||3067||144||11||28||31||3||318||312 |- |43||39||{{u|Dimash Kenesbek}}||3560||3262||42||0||0||10||0||210||19 |- |44||48||{{u|Nurbek Matzhani}}||3439||3005||58||57||1||17||0||201||62 |- |45||38||{{u|Maira Yessenbekova}}||3338||3282||48||0||0||0||0||6||2 |- |46||41||{{u|Юсуф Худайберген}}||3337||3200||0||0||103||0||0||34||0 |- |47||40||{{u|Gulzat246}}||3276||3252||0||16||0||0||0||5||3 |- |48||46||{{u|Majilis}}||3265||3052||100||0||97||0||0||16||0 |- |49||43||{{u|Hardworking}}||3226||3155||61||0||0||0||0||10||0 |- |50||47||{{u|BekaIITU}}||3012||3008||0||0||0||0||0||3||1 |- |51||49||{{u|Yerzhankyzy}}||2896||2896||0||0||0||0||0||0||0 |- |52||50||{{u|Kas77777}}||2880||2836||0||9||0||0||0||33||1 |- |53||51||{{u|Meruyert}}||2832||2831||0||0||0||0||0||0||1 |- |54||57||{{u|Даурен Шарипов}}||2757||2429||43||26||0||0||0||259||0 |- |55||80||{{u|Абылай}}||2752||1480||328||35||141||28||0||498||144 |- |56||58||{{u|Білгіш Шежіреші}}||2702||2377||112||0||115||1||0||96||1 |- |57||53||{{u|Кырмызов}}||2674||2626||6||13||0||3||0||12||11 |- |58||64||{{u|Магпар}}||2639||2222||91||89||13||0||0||183||30 |- |59||54||{{u|Dauren}}||2625||2535||0||16||0||0||0||68||6 |- |60||68||{{u|Madi Dos}}||2575||1929||94||42||20||0||0||424||51 |- |61||55||{{u|Kyrmyzy gul}}||2529||2486||9||0||0||0||0||30||4 |- |62||63||{{u|Merey}}||2499||2225||0||272||0||0||0||0||2 |- |63||56||{{u|Zhuka iitu}}||2478||2473||0||1||0||0||0||2||2 |- |64||62||{{u|Toktakynbaev}}||2405||2316||4||78||0||0||0||3||4 |- |65||61||{{u|G55}}||2401||2347||0||52||0||0||0||0||2 |- |66||59||{{u|Ерқанат Рыскулбеков}}||2383||2352||2||0||1||0||0||28||0 |- |67||60||{{u|Abdi arman}}||2354||2347||0||0||0||0||0||2||5 |- |68||86||{{u|Ordabekov Azamat}}||2346||1351||0||980||0||0||0||13||2 |- |69||79||{{u|Drift}}||2253||1512||22||2||710||1||0||4||2 |- |70||69||{{u|Mira01}}||2199||1904||0||0||0||89||0||174||22 |- |71||76||{{u|Nurtenge}}||2196||1588||213||53||56||30||0||207||48 |- |72||70||{{u|Balaburgem}}||2186||1826||11||29||31||57||0||182||48 |- |73||67||{{u|Bakdauren}}||2155||2028||0||109||0||0||0||14||4 |- |74||66||{{u|Egorkz}}||2147||2079||0||66||0||0||0||0||2 |- |75||65||{{u|Aizhanka aaa}}||2122||2122||0||0||0||0||0||0||0 |- |76||72||{{u|Mustafaalmas}}||2107||1731||93||0||243||0||0||37||3 |- |77||96||{{u|Әлинұр}}||2096||1122||133||65||47||75||0||580||48 |- |78||109||{{u|Бегулы Отагасы}}||1981||894||48||1||228||7||0||728||75 |- |79||71||{{u|Сәуір 1}}||1809||1775||3||11||0||0||0||20||0 |- |80||82||{{u|Daneker}}||1752||1438||0||311||0||0||0||1||2 |- |81||73||{{u|Malbakov Korkem Shamshievih}}||1743||1643||35||0||22||0||0||19||24 |- |82||78||{{u|Тазагүл Ермаханова}}||1692||1526||8||0||86||0||0||42||29 |- |83||106||{{u|Esen48}}||1687||909||0||33||0||0||0||744||1 |- |84||81||{{u|Araichik}}||1647||1455||110||79||0||0||0||2||1 |- |85||74||{{u|Bauka91 91}}||1638||1637||0||0||0||0||0||0||1 |- |86||75||{{u|Nikolina Šepić}}||1613||1613||0||0||0||0||0||0||0 |- |87||84||{{u|2rk}}||1531||1405||0||117||0||0||0||8||0 |- |88||77||{{u|Nelli}}||1529||1529||0||0||0||0||0||0||0 |- |89||83||{{u|Nkiukr}}||1500||1411||44||0||40||4||0||1||0 |- |90||88||{{u|Аслан Жукенов}}||1458||1334||20||0||46||0||0||32||26 |- |91||85||{{u|DinDK}}||1375||1373||0||0||0||0||0||2||0 |- |92||87||{{u|Tulya}}||1341||1337||1||0||0||0||0||3||0 |- |93||89||{{u|Tarih}}||1303||1303||0||0||0||0||0||0||0 |- |94||91||{{u|Ayauly}}||1302||1268||0||33||0||0||0||0||1 |- |95||90||{{u|Rasulzhan}}||1299||1297||0||0||0||0||0||2||0 |- |96||92||{{u|Wikiped4ik}}||1280||1210||0||63||0||0||0||6||1 |- |97||94||{{u|ДолбоЯщер}}||1267||1187||1||0||73||1||0||5||0 |- |98||113||{{u|Jarnamaqaz}}||1246||831||380||20||0||0||0||15||0 |- |99||93||{{u|GulzhanOmarova}}||1219||1205||0||1||0||0||0||11||2 |- |100||95||{{u|Шілде}}||1218||1138||11||25||11||0||0||33||0 |- |101||195||{{u|Suleimen Koishybai}}||1151||285||0||0||0||0||0||866||0 |- |102||97||{{u|Gulnar7}}||1108||1091||0||3||0||0||0||13||1 |- |103||98||{{u|Sergazyyev}}||1094||1077||0||14||0||0||0||1||2 |- |104||105||{{u|Акбота Казыбекова}}||1092||916||0||137||0||0||0||39||0 |- |105||102||{{u|Aimanber}}||1080||1013||0||67||0||0||0||0||0 |- |106||118||{{u|TemirlanSarsen}}||1078||766||6||63||32||0||0||197||14 |- |107||101||{{u|Истеный казах}}||1072||1019||32||13||4||0||0||4||0 |- |108||99||{{u|Bailarbekov}}||1067||1063||0||0||0||0||0||3||1 |- |109||108||{{u|А.С.Кизиров}}||1065||896||17||1||8||22||0||109||11 |- |110||100||{{u|Finderhannes}}||1049||1049||0||0||0||0||0||0||0 |- |111||190||{{u|Fuzze123}}||980||341||59||0||46||0||0||26||508 |- |112||103||{{u|Madina Kilybayeva}}||948||944||0||0||0||0||0||2||2 |- |113||104||{{u|Orkaarys}}||922||922||0||0||0||0||0||0||0 |- |114||121||{{u|Almagul Ibragimova}}||919||740||0||17||0||0||0||139||22 |- |115||107||{{u|Rayurad mc}}||904||904||0||0||0||0||0||0||0 |- |116||110||{{u|Makenzis}}||898||855||5||0||0||0||0||38||0 |- |117||112||{{u|Аян Жанайсов}}||882||845||0||0||0||0||0||37||0 |- |118||123||{{u|IL68}}||869||713||57||0||23||0||0||76||0 |- |119||120||{{u|NErnur98}}||868||742||0||0||62||0||0||59||5 |- |120||111||{{u|Chris die Seele}}||865||849||16||0||0||0||0||0||0 |- |121||117||{{u|P.Nurgisa}}||830||775||0||0||0||0||0||52||3 |- |122||114||{{u|Mukhin}}||826||826||0||0||0||0||0||0||0 |- |123||129||{{u|Aselhan}}||822||678||12||0||9||0||0||82||11 |- |124||133||{{u|Akbota.b}}||805||671||0||84||0||0||0||48||2 |- |125||115||{{u|Adiladil}}||802||801||0||0||0||0||0||0||1 |- |126||128||{{u|Tylerdurdenkz}}||787||684||2||30||24||0||0||41||6 |- |127||116||{{u|Stella~kkwiki}}||777||777||0||0||0||0||0||0||0 |- |128||150||{{u|Talghatuly}}||775||566||0||78||12||0||0||101||17 |- |129||122||{{u|Ұлы Тұран}}||762||719||20||7||6||1||0||8||1 |- |130||126||{{u|Akba.nis.13}}||757||702||0||17||0||4||0||33||1 |- |131||119||{{u|Masalbaeva}}||753||752||0||0||0||0||0||1||0 |- |132||162||{{u|Bakbergenov}}||747||542||0||189||0||0||0||15||1 |- |133||131||{{u|Rake}}||721||675||0||35||0||0||0||8||3 |- |134||124||{{u|Aibol dos}}||711||711||0||0||0||0||0||0||0 |- |135||125||{{u|Аязбаев Даурен}}||708||708||0||0||0||0||0||0||0 |- |136||127||{{u|Mariko}}||698||698||0||0||0||0||0||0||0 |- |137||198||{{u|KaldarovNurymzhan}}||696||179||12||1||12||0||0||490||2 |- |138||185||{{u|Dambler}}||695||426||15||5||10||0||0||229||10 |- |139||132||{{u|Kristianmusic}}||694||674||19||1||0||0||0||0||0 |- |140||134||{{u|Alfiya}}||686||664||0||17||0||0||0||3||2 |- |141||135||{{u|Azim Nurbergen}}||684||659||0||21||0||0||0||4||0 |- |142||130||{{u|Ташметов шахрух}}||682||677||0||0||0||0||0||5||0 |- |143||140||{{u|Parmanova.ulbolsyn}}||672||617||1||27||0||0||0||4||21 |- |144||136||{{u|Касымхан}}||671||644||0||3||0||0||0||19||5 |- |145||137||{{u|Panicgirl}}||670||642||0||17||0||0||0||10||1 |- |146||141||{{u|Coffee86}}||666||615||0||0||0||0||0||50||1 |- |147||143||{{u|KUckhocjothkei3}}||664||608||49||1||5||0||0||1||0 |- |148||191||{{u|Zhumalina}}||659||331||0||78||6||0||0||241||1 |- |149||146||{{u|Юкке}}||655||596||1||2||44||0||0||9||3 |- |150||139||{{u|Rasul kz91}}||651||638||0||12||0||0||0||1||0 |- |151||197||{{u|Sultan-balasi}}||646||236||24||0||356||0||0||28||2 |- |152||138||{{u|Sultan bek}}||641||641||0||0||0||0||0||0||0 |- |153||170||{{u|Cekli829}}||637||527||3||0||24||1||0||46||36 |- |154||166||{{u|Kafarik}}||634||532||49||9||15||2||0||22||5 |- |155||149||{{u|Амзе Магжан}}||620||573||0||0||0||0||0||47||0 |- |156||145||{{u|Mheidegger}}||616||597||7||3||0||0||0||6||3 |- |157||142||{{u|Nkipshak}}||612||612||0||0||0||0||0||0||0 |- |158||153||{{u|IArhunI}}||611||561||7||10||0||0||0||22||11 |- |159||144||{{u|Капысова Айдана}}||605||605||0||0||0||0||0||0||0 |- |160||151||{{u|Bauyr03}}||602||566||0||0||0||0||0||36||0 |- |161||147||{{u|Zhumabayeva Aiym}}||595||590||2||0||0||0||0||3||0 |- |162||148||{{u|Makhanov}}||579||577||0||1||0||0||0||0||1 |- |163||160||{{u|Аскар}}||572||544||4||21||2||0||0||1||0 |- |164||154||{{u|Εὐθυμένης}}||570||556||11||0||0||0||0||3||0 |- |165||152||{{u|Inkar}}||567||563||0||0||0||0||0||1||3 |- |166||175||{{u|Aseke16}}||567||507||25||0||7||1||0||15||12 |- |167||178||{{u|Айдос уики}}||567||486||0||0||7||0||0||63||10 |- |168||157||{{u|Muslim Qazaq}}||566||550||0||0||0||0||0||14||2 |- |169||194||{{u|Zhandos02}}||564||299||3||4||11||0||0||247||0 |- |170||188||{{u|Syrlybek}}||558||390||5||70||4||3||0||65||16 |- |171||155||{{u|Dzhos}}||555||555||0||0||0||0||0||0||0 |- |172||156||{{u|Mary}}||552||552||0||0||0||0||0||0||0 |- |173||163||{{u|Kuanysh Ismailov}}||550||541||0||0||7||0||0||2||0 |- |174||158||{{u|Mma}}||549||549||0||0||0||0||0||0||0 |- |175||164||{{u|DariaUrinbasarova21nis}}||548||540||0||0||0||0||0||8||0 |- |176||159||{{u|Arachn0}}||546||545||0||0||0||0||0||1||0 |- |177||161||{{u|Баха}}||542||542||0||0||0||0||0||0||0 |- |178||165||{{u|Egor Shustoff}}||533||533||0||0||0||0||0||0||0 |- |179||168||{{u|Мұқтар Құндыз}}||531||529||0||0||0||0||0||2||0 |- |180||192||{{u|Dauylbai Aidar}}||530||325||204||0||0||0||0||1||0 |- |181||167||{{u|Нурия}}||529||529||0||0||0||0||0||0||0 |- |182||169||{{u|Badyroff}}||528||528||0||0||0||0||0||0||0 |- |183||171||{{u|Yamanzho}}||525||525||0||0||0||0||0||0||0 |- |184||172||{{u|Niyazbek}}||515||512||0||0||0||0||0||3||0 |- |185||173||{{u|Gliwi}}||512||511||1||0||0||0||0||0||0 |- |186||176||{{u|Zhaniya92}}||511||497||0||0||0||0||0||13||1 |- |187||196||{{u|Eldar zh96}}||508||250||132||12||2||63||0||23||6 |- |188||174||{{u|Karina Nurtazina}}||508||508||0||0||0||0||0||0||0 |- |189||179||{{u|AlibiKazken}}||505||486||0||0||0||0||0||19||0 |- |190||180||{{u|Нақып Нұрғали}}||504||479||0||0||1||0||0||24||0 |- |191||177||{{u|Saken kun}}||496||486||4||0||0||0||0||6||0 |- |192||186||{{u|Belekov Syrym}}||474||415||0||48||0||0||0||9||2 |- |193||184||{{u|Adilbekkazykhanov}}||474||430||0||0||44||0||0||0||0 |- |194||182||{{u|Olkikz}}||469||454||0||15||0||0||0||0||0 |- |195||181||{{u|Tansholpan}}||464||464||0||0||0||0||0||0||0 |- |196||193||{{u|Mustazhap}}||456||309||11||0||0||0||0||122||12 |- |197||187||{{u|Қуан Жасұлан 8 е класс ниш}}||447||399||0||46||0||0||0||1||1 |- |198||189||{{u|Нурсауле Нурмагамбетова}}||440||387||0||0||0||0||0||44||1 |- |199||183||{{u|HBSH NIS 7B KASIET}}||440||435||0||0||0||0||0||5||0 |- |200||199||{{u|Әбдіхалық Нарғыз}}||152||116||0||0||0||0||0||36||0 |- |201||200||{{u|Абдрахманов Димаш}}||103||99||0||0||0||0||0||4||0 |- |202||201||{{u|Friction27}}||18||17||0||0||0||0||0||1||0 |}{{Wikistats}}[[Санат:Уикипедия:Қатысушылар]] 3ba3u3sx2drmsv9j4zrbk3ugrxzio89 4 675089 3056735 3048774 2022-08-02T08:31:53Z MBHbot 116037 wikitext text/x-wiki {{shortcut|УП:ӨСБ}}<center>Әрбір бағанда көрсетілген кеңістіктегі және оның талқылауындағы өңдеулер саны берілген. Ең алдымен жалпы түзетулер бойынша сұрыпталған және нөмірленген. Жергілікті жалаусыз ғаламдық боттар көкпен ерекшеленген. {{StatInfo}} {|class="standard sortable ts-stickytableheader" !#!!{{abbr|#м/о|мақалалардағы өңдеме саны бойынша орны|0}}!!Қатысушы!!Барлық өңдемесі!!Мақалалар!!Үлгілер!!Файлдар!!Санаттар!!Порталдар + жобалар!!Модулдар + MediaWiki!!Қатысушы беттері!!Метапедиялық (Уикипедия) |- |1||1||{{u|BolatbekBot}}||516399||380876||110090||1||5897||3||1||19437||23 |- |2||2||{{u|EmausBot}}||145923||131315||964||0||13597||6||0||19||22 |- |3||3||{{u|ArystanbekBot}}||132276||128843||151||21||62||17||10||2843||304 |-style="background-color:#ccf" |4||4||{{u|Legobot}}||119770||112998||459||0||6070||15||0||85||143 |-style="background-color:#ccf" |5||5||{{u|MerlIwBot}}||106140||88361||6404||0||10814||24||0||36||499 |- |6||6||{{u|GaiJinBot}}||80433||80418||7||0||0||0||0||3||5 |- |7||120||{{u|New user message}}||59672||0||0||0||0||0||0||59672||0 |- |8||7||{{u|InternetArchiveBot}}||57365||57365||0||0||0||0||0||0||0 |- |9||8||{{u|BekusBot}}||51219||50924||232||5||53||0||0||4||1 |-style="background-color:#ccf" |10||9||{{u|YFdyh-bot}}||43096||42006||1||0||1089||0||0||0||0 |- |11||10||{{u|Xqbot}}||26364||22620||41||0||3649||2||0||30||22 |- |12||11||{{u|Luckas-bot}}||22989||17709||3||0||5265||1||0||8||3 |- |13||18||{{u|TXiKiBoT}}||18336||8548||13||0||9719||0||0||56||0 |-style="background-color:#ccf" |14||12||{{u|ZéroBot}}||17521||14953||0||0||2561||0||0||7||0 |- |15||13||{{u|SieBot}}||13111||12879||0||0||214||0||0||18||0 |- |16||20||{{u|VolkovBot}}||11518||7810||1||0||3545||4||0||24||134 |- |17||15||{{u|CommonsDelinker}}||10629||9949||253||0||0||55||0||311||33 |- |18||14||{{u|Kasymbot}}||10550||10348||89||0||3||11||0||61||38 |-style="background-color:#ccf" |19||17||{{u|Makecat-bot}}||9826||8914||0||0||908||0||0||3||1 |-style="background-color:#ccf" |20||19||{{u|WikitanvirBot}}||9450||8163||0||0||1283||0||0||2||2 |- |21||16||{{u|Kia content bot}}||9213||9213||0||0||0||0||0||0||0 |- |22||21||{{u|JAnDbot}}||8836||7339||40||0||1309||6||0||16||126 |-style="background-color:#ccf" |23||22||{{u|Addbot}}||7657||6190||1054||1||296||18||0||5||90 |-style="background-color:#ccf" |24||36||{{u|ArthurBot}}||7615||2857||26||0||4714||6||0||12||0 |- |25||114||{{u|Acebot}}||7483||0||7482||0||0||0||0||1||0 |- |26||24||{{u|Vagobot}}||7358||4698||66||0||2585||0||0||3||6 |- |27||23||{{u|Escarbot}}||7074||5784||14||0||1188||2||0||82||4 |-style="background-color:#ccf" |28||27||{{u|JackieBot}}||5128||4277||10||0||831||1||0||7||2 |-style="background-color:#ccf" |29||28||{{u|RedBot}}||4659||3737||3||0||916||1||0||2||0 |- |30||25||{{u|Muhammad Abul-Futooh}}||4617||4616||0||0||0||0||0||1||0 |- |31||26||{{u|MelancholieBot}}||4533||4316||2||0||210||0||0||5||0 |-style="background-color:#ccf" |32||32||{{u|TjBot}}||4259||3323||0||0||935||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |33||29||{{u|Dexbot}}||3751||3690||0||0||51||0||0||10||0 |-style="background-color:#ccf" |34||31||{{u|LaaknorBot}}||3703||3507||0||0||196||0||0||0||0 |- |35||30||{{u|Robbot}}||3543||3542||0||0||0||1||0||0||0 |- |36||37||{{u|FoxBot}}||3361||2642||5||0||680||0||0||34||0 |- |37||33||{{u|NurbekBot}}||3324||3321||0||0||0||0||0||2||1 |-style="background-color:#ccf" |38||52||{{u|MastiBot}}||3208||1178||32||0||1990||0||0||2||6 |- |39||34||{{u|AlleborgoBot}}||3149||3132||0||0||0||0||0||17||0 |- |40||35||{{u|Thijs!bot}}||2951||2935||3||0||2||0||0||11||0 |-style="background-color:#ccf" |41||50||{{u|KLBot2}}||2709||1295||0||0||1413||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |42||38||{{u|HRoestBot}}||2469||2468||0||0||0||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |43||39||{{u|JYBot}}||2405||2272||0||0||133||0||0||0||0 |- |44||40||{{u|Idioma-bot}}||2216||2059||16||0||110||6||0||23||2 |-style="background-color:#ccf" |45||44||{{u|AvocatoBot}}||2169||1930||0||0||231||0||0||6||2 |- |46||41||{{u|Ptbotgourou}}||2068||2043||0||0||5||0||0||20||0 |-style="background-color:#ccf" |47||42||{{u|KamikazeBot}}||2056||2040||0||0||14||0||0||2||0 |-style="background-color:#ccf" |48||43||{{u|Ripchip Bot}}||2004||1980||0||0||22||0||0||2||0 |-style="background-color:#ccf" |49||45||{{u|Rubinbot}}||1943||1861||0||0||80||0||0||2||0 |-style="background-color:#ccf" |50||47||{{u|CarsracBot}}||1776||1671||12||0||32||0||0||61||0 |-style="background-color:#ccf" |51||46||{{u|Dinamik-bot}}||1726||1724||0||0||0||0||0||2||0 |- |52||48||{{u|Aitan bot}}||1569||1550||0||0||0||0||0||19||0 |-style="background-color:#ccf" |53||49||{{u|DixonDBot}}||1524||1506||0||0||17||0||0||0||1 |-style="background-color:#ccf" |54||54||{{u|AvicBot}}||1478||1082||0||0||337||0||0||58||1 |- |55||69||{{u|BotMultichill}}||1282||533||1||0||738||0||0||10||0 |- |56||77||{{u|CommonsTicker~kkwiki}}||1246||292||0||0||0||0||0||9||945 |-style="background-color:#ccf" |57||51||{{u|Justincheng12345-bot}}||1241||1198||2||0||40||0||0||0||1 |- |58||60||{{u|Purbo T}}||1180||885||0||0||275||0||0||20||0 |-style="background-color:#ccf" |59||56||{{u|Movses-bot}}||1178||1038||0||0||136||0||0||1||3 |- |60||61||{{u|Synthebot}}||1173||861||0||0||311||0||0||0||1 |-style="background-color:#ccf" |61||57||{{u|YiFeiBot}}||1157||1002||62||0||79||9||0||0||3 |- |62||62||{{u|JhsBot}}||1145||847||2||0||277||0||0||19||0 |-style="background-color:#ccf" |63||53||{{u|Gerakibot}}||1126||1083||10||0||16||2||0||4||11 |- |64||55||{{u|PipepBot}}||1053||1038||0||0||1||0||0||13||1 |-style="background-color:#ccf" |65||58||{{u|Mjbmrbot}}||1038||911||0||0||125||0||0||1||1 |- |66||63||{{u|HerculeBot}}||911||785||1||0||116||0||0||8||1 |-style="background-color:#ccf" |67||59||{{u|MystBot}}||907||891||2||0||0||0||0||14||0 |-style="background-color:#ccf" |68||65||{{u|Amirobot}}||813||746||0||0||66||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |69||64||{{u|Jotterbot}}||784||784||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |70||70||{{u|HiW-Bot}}||619||516||61||0||40||0||0||1||1 |-style="background-color:#ccf" |71||68||{{u|DarafshBot}}||586||535||11||0||40||0||0||0||0 |- |72||66||{{u|AZatBot}}||577||577||0||0||0||0||0||0||0 |- |73||121||{{u|H2Bot}}||553||0||0||0||0||0||0||553||0 |-style="background-color:#ccf" |74||67||{{u|PixelBot}}||553||546||0||0||0||0||0||7||0 |-style="background-color:#ccf" |75||74||{{u|DSisyphBot}}||509||359||16||0||128||6||0||0||0 |- |76||71||{{u|Almabot}}||502||428||0||0||56||0||0||5||13 |-style="background-color:#ccf" |77||91||{{u|Obersachsebot}}||494||46||437||0||10||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |78||72||{{u|CocuBot}}||464||395||0||0||58||0||0||11||0 |-style="background-color:#ccf" |79||73||{{u|SilvonenBot}}||416||383||0||0||27||0||0||6||0 |- |80||75||{{u|Minsbot}}||408||317||0||0||91||0||0||0||0 |- |81||79||{{u|Darkicebot}}||346||204||1||0||130||0||0||11||0 |-style="background-color:#ccf" |82||82||{{u|SassoBot}}||308||156||0||0||143||0||0||9||0 |- |83||78||{{u|Memty Bot}}||305||206||0||0||87||0||0||3||9 |-style="background-color:#ccf" |84||76||{{u|D'ohBot}}||296||295||0||0||1||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |85||88||{{u|DragonBot}}||245||59||0||0||186||0||0||0||0 |- |86||80||{{u|SpBot}}||221||201||3||0||15||0||0||2||0 |-style="background-color:#ccf" |87||81||{{u|Chobot}}||220||177||0||0||41||0||0||2||0 |-style="background-color:#ccf" |88||83||{{u|タチコマ robot}}||142||119||7||0||0||2||0||12||2 |-style="background-color:#ccf" |89||84||{{u|MSBOT}}||117||97||1||0||19||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |90||86||{{u|NjardarBot}}||113||62||0||0||49||0||0||2||0 |- |91||96||{{u|DBot}}||97||21||0||0||3||1||0||70||2 |-style="background-color:#ccf" |92||87||{{u|Billinghurst}}||87||61||1||0||0||0||1||24||0 |- |93||85||{{u|Zwobot}}||85||81||0||0||0||0||0||4||0 |-style="background-color:#ccf" |94||89||{{u|FiriBot}}||58||51||4||0||0||0||0||0||3 |-style="background-color:#ccf" |95||90||{{u|Muro Bot}}||55||48||0||0||1||0||0||4||2 |-style="background-color:#ccf" |96||92||{{u|Loveless}}||55||44||0||0||10||0||0||1||0 |- |97||93||{{u|Alexbot}}||49||36||1||0||2||0||0||9||1 |- |98||94||{{u|AshinaBot}}||35||33||0||0||0||0||0||2||0 |- |99||95||{{u|Byrialbot}}||31||29||0||0||2||0||0||0||0 |- |100||117||{{u|AlinurBot}}||29||0||20||0||2||0||0||6||1 |- |101||119||{{u|MBHbot}}||27||0||0||0||0||0||0||0||27 |-style="background-color:#ccf" |102||97||{{u|Aibot}}||26||21||0||0||5||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |103||98||{{u|Soulbot}}||21||14||0||0||0||0||0||7||0 |- |104||103||{{u|QarakesekBot}}||18||8||4||0||2||0||0||2||1 |-style="background-color:#ccf" |105||100||{{u|StigBot}}||14||11||0||0||2||0||0||1||0 |-style="background-color:#ccf" |106||99||{{u|Broadbot}}||13||13||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |107||122||{{u|MenoBot}}||11||0||0||0||0||0||0||11||0 |-style="background-color:#ccf" |108||101||{{u|Ver-bot}}||11||11||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |109||102||{{u|AHbot}}||9||9||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |110||105||{{u|Kwjbot}}||7||6||0||0||1||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |111||104||{{u|MagnusA.Bot}}||7||7||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |112||124||{{u|Cbrown1023}}||6||0||0||0||0||0||0||6||0 |-style="background-color:#ccf" |113||106||{{u|DirlBot}}||6||5||1||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |114||108||{{u|Ebrambot}}||6||4||0||0||2||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |115||107||{{u|GhalyBot}}||5||5||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |116||126||{{u|Abigor}}||5||0||0||0||0||0||0||5||0 |- |117||110||{{u|NurlanBot}}||4||2||0||0||0||0||0||1||1 |-style="background-color:#ccf" |118||128||{{u|Taavi}}||4||0||0||0||0||0||0||4||0 |- |119||116||{{u|YurikBot}}||3||0||0||0||0||0||1||2||0 |- |120||109||{{u|ZhaksilikBot}}||3||3||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |121||123||{{u|Zorrobot}}||3||0||0||0||0||0||0||3||0 |-style="background-color:#ccf" |122||127||{{u|ChuispastonBot}}||3||0||0||0||0||0||0||3||0 |-style="background-color:#ccf" |123||111||{{u|Rezabot}}||3||2||0||0||0||0||0||1||0 |- |124||115||{{u|Polat Alemdarbot}}||2||0||0||0||0||0||0||2||0 |- |125||118||{{u|AmanBot}}||2||0||1||0||0||0||0||1||0 |- |126||113||{{u|SoxBot}}||1||0||0||0||0||0||0||1||0 |- |127||112||{{u|Sagzhanbot}}||1||1||0||0||0||0||0||0||0 |-style="background-color:#ccf" |128||125||{{u|KhanBot}}||1||0||0||0||0||0||0||1||0 |}{{Wikistats}}[[Санат:Уикипедия:Боттар]] gf542asbhpa4xobd1xoutjh8qdkkl7i 4 675116 3056753 3049033 2022-08-02T09:14:40Z MBHbot 116037 Automatic page editing by robot wikitext text/x-wiki {{shortcut|УП:ББҚ}}<center>{{StatInfo}} {|class="standard sortable ts-stickytableheader" !#!!Қатысушы!!Мақалалар!!Бағыттау беттері!!Айрық беттер!!Үлгілер!!Санаттар!!Файлдар |-style="background-color:#ddf" |||{{u|BolatbekBot}}||107950||25624||5||36754||4335||0 |-style="background-color:#ddf" |||{{u|Kia content bot}}||7912||936||153||0||0||0 |- |1||{{u|Салиха}}||6674||85||659||187||279||970 |- |2||{{u|Мықтыбек Оразтайұлы}}||6210||903||0||138||6671||62 |-style="background-color:#ddf" |||{{u|NurbekBot}}||3214||104||2||0||0||0 |- |3||{{u|SSE}}||2229||91||3||165||0||114 |- |4||{{u|Meruyert}}||1969||63||1||0||0||0 |- |5||{{u|Maira Yessenbekova}}||1853||43||1||31||0||0 |- |6||{{u|Polat Alemdar}}||1726||491||50||141||16||1431 |- |7||{{u|Dinkaz}}||1620||137||2||0||0||124 |- |8||{{u|Alamgir}}||1481||99||4||3||410||8 |- |9||{{u|Yerzhankyzy}}||1438||32||2||0||0||0 |- |10||{{u|Hardworking}}||1395||58||0||42||0||0 |- |11||{{u|Abdi arman}}||1379||20||0||0||0||0 |-style="background-color:#ddf" |||{{u|Aitan bot}}||1359||156||4||0||0||0 |- |12||{{u|Bolatbek}}||1323||999||33||2135||530||157 |- |13||{{u|Gulzat246}}||1291||96||5||0||0||16 |- |14||{{u|Toktakynbaev}}||1289||41||2||4||0||74 |- |15||{{u|Zhuka iitu}}||1207||86||1||0||0||1 |- |16||{{u|Zhigitbek}}||1189||32||2||0||26||0 |- |17||{{u|Bauka91 91}}||1185||45||2||0||0||0 |- |18||{{u|GanS NIS}}||1091||225||60||197||437||52 |- |19||{{u|Ulan}}||1081||660||58||108||3235||82 |- |20||{{u|Aizhanka aaa}}||1035||18||0||0||0||0 |- |21||{{u|BekaIITU}}||1013||31||3||0||0||0 |- |22||{{u|Aghia7}}||1010||109||0||0||0||2 |- |23||{{u|Rasulzhan}}||1003||32||0||0||0||0 |- |24||{{u|AlefZet}}||1002||468||58||1347||263||129 |- |25||{{u|2rk}}||960||40||1||0||0||116 |- |26||{{u|G55}}||940||40||0||0||0||52 |- |27||{{u|82.200.154.115}}||901||31||7||16||4||0 |- |28||{{u|Bakdauren}}||888||30||0||0||0||108 |- |29||{{u|Egorkz}}||870||56||3||0||0||66 |- |30||{{u|Ayauly}}||857||37||0||0||0||33 |- |31||{{u|Мағыпар}}||836||2||0||1||21||351 |- |32||{{u|Kaiyr}}||819||235||39||18||59||2 |- |33||{{u|Ordabekov Azamat}}||780||20||1||0||0||926 |- |34||{{u|Kyrmyzy gul}}||755||45||3||1||0||0 |- |35||{{u|Merey}}||747||49||0||0||0||270 |- |36||{{u|Ismukhammed}}||722||106||1||471||175||248 |- |37||{{u|Nurkhan}}||666||86||8||312||4||32 |- |38||{{u|Орел Карл}}||652||224||1||211||43||24 |- |39||{{u|Araichik}}||631||51||0||100||0||76 |- |40||{{u|DinDK}}||621||16||0||0||0||0 |- |41||{{u|Nelli}}||597||11||2||0||0||0 |- |42||{{u|Azim Nurbergen}}||545||11||19||0||0||21 |- |43||{{u|Dauren}}||544||34||1||0||0||16 |- |44||{{u|Нұрлан Рахымжанов}}||531||1630||164||18||7547||190 |- |45||{{u|Masalbaeva}}||525||16||2||0||0||0 |- |46||{{u|Zhaksilik}}||521||29||0||3||5||37 |- |47||{{u|GulzhanOmarova}}||513||10||8||0||0||1 |- |48||{{u|Аян Жанайсов}}||493||25||0||0||0||0 |- |49||{{u|P.Nurgisa}}||484||16||20||0||0||0 |- |50||{{u|Daneker}}||477||23||0||0||0||304 |- |51||{{u|Nick jan}}||461||158||1||0||0||78 |- |52||{{u|Аскаров}}||460||51||0||11||0||757 |- |53||{{u|Inkar}}||455||2||0||0||0||0 |- |54||{{u|Sergazyyev}}||440||18||3||0||0||14 |- |55||{{u|Malbakov Korkem Shamshievih}}||437||13||4||13||13||0 |- |56||{{u|Акбота Казыбекова}}||422||31||3||0||0||134 |- |57||{{u|Bailarbekov}}||415||10||1||0||0||0 |- |58||{{u|Tulya}}||401||26||1||0||0||0 |- |59||{{u|Abdrazakhova a}}||391||8||0||0||0||16 |- |60||{{u|Stella~kkwiki}}||379||19||8||0||0||0 |- |61||{{u|Касымхан}}||378||12||0||0||0||3 |- |62||{{u|Mariko}}||373||4||2||0||0||0 |- |63||{{u|Makhanov}}||365||29||0||0||0||1 |- |64||{{u|Амзе Магжан}}||362||13||0||0||0||0 |- |65||{{u|Wikiped4ik}}||360||29||0||0||0||62 |- |66||{{u|Akbota.b}}||356||12||0||0||0||79 |- |67||{{u|Аязбаев Даурен}}||356||9||36||0||0||0 |- |68||{{u|Madina Kilybayeva}}||353||9||0||0||0||0 |- |69||{{u|Erboldilyara}}||331||153||1||0||179||0 |- |70||{{u|Ерден Карсыбеков}}||319||64||3||134||31||0 |- |71||{{u|Murager Seraly}}||315||7||0||0||0||0 |- |72||{{u|Batyrbek.kz}}||310||293||203||23||381||9 |- |73||{{u|Olkikz}}||310||20||1||0||0||15 |- |74||{{u|Btalgat}}||304||0||108||0||0||0 |- |75||{{u|Alfiya}}||301||12||1||0||0||17 |- |76||{{u|AnelK NIS}}||284||3||1||0||0||0 |- |77||{{u|Нақып Нұрғали}}||283||10||1||0||0||0 |- |78||{{u|Alphy Haydar}}||280||175||2||7||17||1 |- |79||{{u|Rayurad mc}}||275||53||1||0||0||0 |- |80||{{u|Sagzhan}}||271||59||1||7||112||31 |- |81||{{u|Esetok}}||270||502||32||72||128||3 |- |82||{{u|Panicgirl}}||268||9||0||0||0||17 |- |83||{{u|Shynbolat}}||265||7||0||0||0||0 |- |84||{{u|Капысова Айдана}}||252||1||18||0||0||0 |- |85||{{u|Mary}}||248||30||2||0||0||0 |- |86||{{u|Rake}}||246||11||0||0||0||35 |- |87||{{u|Orkaarys}}||244||11||4||0||0||0 |- |88||{{u|Liquorkaru}}||242||46||1||4||5||178 |- |89||{{u|Gulnar7}}||229||12||0||0||0||3 |- |90||{{u|Sazhlo}}||227||0||0||0||0||0 |- |91||{{u|Eranz}}||225||1||0||0||0||0 |- |92||{{u|Ergalym}}||224||1||0||0||2||0 |- |93||{{u|Мұхамеджан Амангелді}}||223||325||4||844||96||128 |- |94||{{u|Belekov Syrym}}||223||4||0||0||0||47 |- |95||{{u|Магпар}}||221||15||2||4||13||64 |- |96||{{u|Rasul kz91}}||220||18||2||0||0||12 |- |97||{{u|Ардак Нурмаханова}}||220||2||0||0||0||0 |- |98||{{u|Andrey 1002}}||219||2||1||0||0||0 |- |99||{{u|Shymnis 7b dayana}}||216||2||0||0||0||0 |- |100||{{u|AkaMasteR}}||209||7||1||0||0||0 |- |101||{{u|Aimanber}}||209||4||0||0||0||63 |- |102||{{u|Adiladil}}||207||13||0||0||0||0 |- |103||{{u|Dauylbai Aidar}}||205||1||0||132||0||0 |- |104||{{u|Yessenbay}}||204||3||3||0||0||0 |- |105||{{u|Isslam}}||204||8||3||0||0||0 |- |106||{{u|Jess from GS}}||203||8||4||0||0||0 |- |107||{{u|Баха}}||201||6||0||0||0||0 |- |108||{{u|Sabinabekkulnis}}||196||31||0||0||0||0 |- |109||{{u|GaiJin}}||192||97||10||95||156||16 |- |110||{{u|Qozha}}||192||65||0||0||6||0 |- |111||{{u|Yerlik}}||187||2||18||0||0||0 |- |112||{{u|Нурия}}||187||0||31||0||0||0 |- |113||{{u|Alukaaika}}||184||1||0||0||0||0 |- |114||{{u|Абдухамитова Асем}}||184||1||0||0||0||0 |- |115||{{u|Sultan bek}}||183||12||0||0||0||0 |- |116||{{u|Балнұр Сүгірәлиева}}||179||5||0||0||0||1 |- |117||{{u|Qarakesek}}||177||165||3||12||13||84 |- |118||{{u|Айдос уики}}||171||0||0||0||6||0 |- |119||{{u|Bakbergenov}}||169||5||0||0||0||186 |- |120||{{u|Mista m}}||168||6||3||0||0||0 |- |121||{{u|Badyroff}}||166||7||0||0||0||0 |- |122||{{u|Ekontai}}||164||13||3||0||0||0 |- |123||{{u|Aibol dos}}||161||7||2||0||0||0 |- |124||{{u|Оразгелді Гүлмира}}||161||6||0||0||0||0 |- |125||{{u|Giovani90}}||159||5||1||0||0||0 |- |126||{{u|Daniyar}}||158||229||5||144||114||358 |- |127||{{u|Dinarakukenova}}||157||3||1||0||0||0 |- |128||{{u|Kas77777}}||155||1||0||0||0||9 |- |129||{{u|Ali.otkelbayev}}||155||6||2||0||0||2 |- |130||{{u|Аскар}}||153||7||0||0||1||20 |- |131||{{u|Мұқтар Құндыз}}||152||3||0||0||0||0 |- |132||{{u|Еркін Мадина}}||152||8||0||0||0||0 |- |133||{{u|Almat IS106R}}||152||5||0||0||0||0 |- |134||{{u|Tursinay}}||148||4||0||0||0||0 |- |135||{{u|Zhumabayeva Aiym}}||147||0||0||0||0||0 |- |136||{{u|Anvar1101}}||147||17||4||0||0||17 |- |137||{{u|Arystanbek}}||146||243||7||537||248||243 |- |138||{{u|Asslan best}}||146||3||1||0||0||0 |- |139||{{u|Mukhin}}||146||4||1||0||0||0 |- |140||{{u|Akba.nis.13}}||144||4||0||0||0||17 |- |141||{{u|Almer}}||143||3||1||0||0||0 |- |142||{{u|ASLANTORRET}}||142||17||1||0||0||0 |- |143||{{u|Nurgul-Ayapova}}||141||1||0||0||0||0 |- |144||{{u|Majilis}}||139||39||0||4||68||0 |- |145||{{u|Amangali}}||139||5||2||0||0||3 |- |146||{{u|Nurs}}||137||2||1||0||0||0 |- |147||{{u|Lord kainon}}||137||3||0||0||0||0 |- |148||{{u|Aidyn91}}||136||6||1||0||0||0 |- |149||{{u|EraAhmer}}||136||7||0||0||0||0 |- |150||{{u|Nkipshak}}||135||8||2||0||0||0 |- |151||{{u|MegaKz}}||134||4||6||0||0||0 |- |152||{{u|Miras IITU}}||134||5||0||0||0||0 |- |153||{{u|Aitolkyn}}||133||2||0||0||0||2 |- |154||{{u|Kuandyk97}}||131||3||0||0||0||53 |- |155||{{u|Nursultan nur}}||131||10||0||0||0||0 |- |156||{{u|Алия Султанмуратова}}||131||4||0||0||0||0 |- |157||{{u|Бергалиев}}||130||4||0||0||0||0 |- |158||{{u|Shynassylov}}||129||7||1||0||0||0 |- |159||{{u|Shim99}}||128||1||0||0||0||1 |- |160||{{u|Калыбай Салтанат}}||128||8||1||0||0||0 |- |161||{{u|Fariiiza KABYL}}||127||4||0||0||0||0 |- |162||{{u|Gauhar}}||127||9||2||0||0||1 |- |163||{{u|Kuatov Kanat}}||123||5||0||0||0||0 |- |164||{{u|Сәуір 1}}||121||11||0||1||0||5 |- |165||{{u|Umka}}||120||0||0||0||0||0 |- |166||{{u|137.132.3.10}}||119||58||0||0||0||0 |- |167||{{u|Kamilanisemey}}||118||2||0||0||0||0 |- |168||{{u|Азамат Болатұлы}}||115||2||0||0||0||85 |- |169||{{u|Zhaniya92}}||115||3||0||0||0||0 |- |170||{{u|Tylerdurdenkz}}||114||2||1||1||15||25 |- |171||{{u|ShymNIS 9BSunkarJR11}}||114||10||1||0||0||0 |- |172||{{u|6ri11iant}}||114||3||3||0||0||0 |- |173||{{u|Mariyam}}||113||4||0||0||0||0 |- |174||{{u|Nazik ktl}}||113||15||0||0||0||0 |- |175||{{u|Shyngys***}}||113||5||5||0||0||0 |- |176||{{u|I.torebekkyzy01}}||112||28||0||0||0||1 |- |177||{{u|Yerkezhan Nis}}||112||1||0||0||0||0 |- |178||{{u|Armanayk}}||111||3||0||0||0||0 |- |179||{{u|True useR}}||111||9||0||0||1||0 |- |180||{{u|Galjat1992}}||111||17||0||0||0||0 |- |181||{{u|Itwnik}}||111||4||0||0||0||0 |- |182||{{u|Sagitora}}||111||12||4||0||0||0 |- |183||{{u|Baha99}}||109||10||0||0||0||0 |- |184||{{u|Baizhanov nursultan}}||108||2||0||0||0||0 |- |185||{{u|Mira01}}||108||11||0||0||0||0 |- |186||{{u|Adik}}||108||2||0||0||0||0 |- |187||{{u|Абылай}}||107||44||3||104||100||28 |- |188||{{u|NIS Zhuldyz}}||106||0||0||0||0||0 |- |189||{{u|Madina Kali}}||106||2||0||0||0||9 |- |190||{{u|Талгат Ибраев}}||105||5||0||0||0||0 |- |191||{{u|Bgalimzh}}||105||7||1||0||0||0 |- |192||{{u|Ulai}}||104||5||1||0||0||0 |- |193||{{u|NIS Semey Moldir}}||101||3||1||0||0||0 |- |194||{{u|Қабиденов Сакен}}||101||0||0||0||0||0 |- |195||{{u|Kafarik}}||101||151||0||28||4||9 |- |196||{{u|Ақбота Архабаева}}||101||10||1||0||0||0 |- |197||{{u|Aizhok}}||101||1||0||0||0||0 |- |198||{{u|Mma}}||101||5||1||0||0||0 |- |199||{{u|Araika11nis}}||101||11||0||0||0||0 |- |200||{{u|Bakhytbek}}||101||9||0||0||0||0 |- |201||{{u|Arkow}}||100||4||2||0||0||0 |- |202||{{u|Drift}}||99||63||6||17||421||1 |- |203||{{u|NIS Kelsingazin Yerassyl}}||98||3||0||0||0||0 |- |204||{{u|Dana kushen}}||97||0||0||0||0||0 |- |205||{{u|IArhunI}}||97||55||0||0||0||10 |- |206||{{u|Euphoria~kkwiki}}||97||7||0||0||0||0 |- |207||{{u|Юсуф Худайберген}}||97||30||0||0||36||0 |- |208||{{u|Байдуллаев Абылайхан}}||97||14||0||0||0||0 |- |209||{{u|Mariya}}||96||1||0||0||0||33 |- |210||{{u|Ilyasseawave}}||95||2||1||0||0||0 |- |211||{{u|Niyazbek}}||94||4||0||0||0||0 |- |212||{{u|Niyarov Azamat}}||94||10||1||0||0||0 |- |213||{{u|ShymNis 8cSAruzhan}}||93||8||0||0||0||0 |- |214||{{u|Zhanseit}}||93||4||0||0||0||0 |- |215||{{u|Amanek}}||93||3||0||0||0||0 |- |216||{{u|Aiganym Moldagulova}}||93||2||0||0||0||0 |- |217||{{u|Қуан Жасұлан 8 е класс ниш}}||92||12||0||0||0||46 |- |218||{{u|Ali Rustamov}}||92||1||0||89||0||0 |- |219||{{u|Dxz3817}}||92||1||0||0||0||0 |- |220||{{u|HBSH NIS 7B KASIET}}||91||4||0||0||0||0 |- |221||{{u|Аружан Жамбулатова}}||91||2||0||0||0||0 |- |222||{{u|Аягөз Загиева}}||91||13||0||0||0||0 |- |223||{{u|Almas Kenebay}}||91||12||1||0||0||0 |- |224||{{u|Wiki PSP}}||91||9||0||0||0||0 |- |225||{{u|Sanzhar s}}||91||2||2||0||0||0 |- |226||{{u|Nurtenge}}||90||15||1||64||30||44 |- |227||{{u|Legendary777}}||90||6||1||0||0||0 |- |228||{{u|Eszhanov}}||90||1||0||0||0||0 |- |229||{{u|Nurlybay}}||89||6||0||0||0||0 |- |230||{{u|Erka it}}||89||6||2||0||0||0 |- |231||{{u|Alima}}||88||0||0||0||0||0 |- |232||{{u|ShymNis 8aNurlybanu}}||88||2||0||0||0||0 |- |233||{{u|Aru Omarali}}||87||4||0||0||0||52 |- |234||{{u|Adaulet}}||87||0||1||0||0||0 |- |235||{{u|Eldar.mir}}||87||5||1||0||0||0 |- |236||{{u|TemirlanSarsen}}||86||0||0||2||22||56 |- |237||{{u|Ashina}}||86||108||3||45||15||11 |- |238||{{u|Aiba-diamantik}}||85||1||0||0||0||4 |- |239||{{u|Doors}}||85||8||1||0||0||0 |- |240||{{u|SemeyNIS AshimovaZhuldyz}}||85||5||0||0||0||2 |- |241||{{u|Dina2013a}}||84||8||0||0||0||0 |- |242||{{u|Zamantay}}||84||2||1||0||0||0 |- |243||{{u|Сейтжагыпарова Тогжан}}||84||0||0||0||0||0 |- |244||{{u|Zhortabayev}}||84||2||1||0||0||9 |- |245||{{u|Abulkhair}}||84||5||0||0||0||0 |- |246||{{u|Сейтхан Мұхамеджан}}||83||2||0||0||0||0 |- |247||{{u|Ainur}}||83||5||2||0||0||16 |- |248||{{u|Aliba}}||83||1||1||0||0||0 |- |249||{{u|SEMANUR}}||83||1||0||0||0||0 |- |250||{{u|Әлинұр}}||82||76||0||28||22||57 |- |251||{{u|TuranNur}}||82||4||0||0||23||13 |- |252||{{u|Bauka}}||82||3||0||26||1||2 |- |253||{{u|Dzhos}}||82||8||0||0||0||0 |- |254||{{u|Жуланова Жанель}}||82||1||0||0||0||0 |- |255||{{u|Жүнісов Дархан}}||81||2||0||0||0||0 |- |256||{{u|Olzhas707}}||80||4||1||0||0||0 |- |257||{{u|NErnur98}}||80||5||0||0||55||0 |- |258||{{u|Kiikbayeva Sholpan}}||79||18||0||0||0||0 |- |259||{{u|Aishmano}}||79||3||1||0||0||0 |- |260||{{u|ChinaRM}}||78||5||0||0||0||0 |- |261||{{u|Bmyrzali}}||78||0||0||0||0||0 |- |262||{{u|НИШ Гайсина Айсары}}||77||4||1||0||0||0 |- |263||{{u|Amiyeva}}||77||3||0||0||0||0 |- |264||{{u|Xialuahan}}||76||6||0||0||0||0 |- |265||{{u|Кырмызов}}||76||12||1||0||0||13 |- |266||{{u|Kulzhabay.nm}}||76||4||0||0||0||0 |- |267||{{u|Шапырашты}}||75||1||0||0||0||0 |- |268||{{u|Ақбота}}||75||3||0||0||0||0 |- |269||{{u|84.240.194.0}}||75||2||0||0||0||0 |- |270||{{u|Жунисова Балжан}}||75||9||1||0||0||0 |- |271||{{u|Палуан}}||74||11||0||0||0||0 |- |272||{{u|Toganbay Nurtau}}||73||1||0||0||0||0 |- |273||{{u|Sibom}}||73||501||88||79||175||3 |- |274||{{u|Superkukuruza}}||73||7||0||0||0||0 |- |275||{{u|Khan}}||73||2||1||0||0||0 |- |276||{{u|Zhaukhazyn01}}||72||5||0||0||0||0 |- |277||{{u|Абат Диана}}||72||5||0||0||0||0 |- |278||{{u|Kasymov}}||71||624||5||1708||494||97 |- |279||{{u|Ықласова Аружан}}||70||0||0||0||0||0 |- |280||{{u|Birzhan Bauyrzhan}}||70||2||0||0||0||0 |- |281||{{u|IL68}}||69||4||0||46||21||0 |- |282||{{u|Дәулеткерей}}||69||2||0||0||0||42 |- |283||{{u|А.С.Кизиров}}||68||28||0||0||1||1 |- |284||{{u|Абдрахманов Димаш}}||68||4||0||0||0||0 |- |285||{{u|Zhanna}}||68||11||1||0||0||0 |- |286||{{u|Aset Bukerov}}||67||8||1||0||0||0 |- |287||{{u|Kmoksy}}||67||152||3||0||187||0 |- |288||{{u|Nurbek Matzhani}}||66||290||0||11||0||52 |- |289||{{u|Ташметов шахрух}}||66||5||0||0||0||0 |- |290||{{u|Yustinka}}||66||3||1||0||0||0 |- |291||{{u|A1k0wa}}||65||1||0||0||0||0 |- |292||{{u|Madinabai}}||65||9||0||0||0||17 |- |293||{{u|Бекжан Аронов}}||64||17||0||0||0||7 |- |294||{{u|BaskaIlyas}}||64||1||0||0||0||0 |- |295||{{u|Adik Sagatov}}||64||2||0||0||0||0 |- |296||{{u|DariaUrinbasarova21nis}}||63||1||0||0||0||0 |- |297||{{u|Bakytgul}}||63||1||0||0||0||0 |- |298||{{u|Nura tk.nis}}||63||4||0||0||0||0 |- |299||{{u|Beisen}}||63||0||0||0||0||1 |- |300||{{u|Kz Nomad}}||63||2||0||0||0||4 |- |301||{{u|Indira}}||61||2||0||0||0||0 |- |302||{{u|Kuralay Akhmetova}}||61||0||0||0||0||1 |- |303||{{u|Tansholpan}}||60||2||0||0||0||0 |- |304||{{u|Қабыле Қазбек}}||59||1||0||0||0||0 |- |305||{{u|Досжан}}||59||1||0||0||0||0 |- |306||{{u|195.189.70.90}}||59||1||1||0||0||0 |- |307||{{u|ДаниярБөріханұлы}}||59||1||0||0||0||0 |- |308||{{u|Ayake}}||59||0||0||0||0||0 |- |309||{{u|Magzhan}}||59||0||0||0||0||0 |- |310||{{u|Жани}}||58||2||0||0||0||0 |- |311||{{u|Zhansaya maubekova}}||58||5||0||0||0||0 |- |312||{{u|Yamanzho}}||58||3||2||0||0||0 |- |313||{{u|Soccerman}}||57||16||0||8||5||19 |- |314||{{u|Iceooloo}}||57||3||2||0||0||0 |- |315||{{u|Amir~kkwiki}}||56||2||0||0||0||0 |- |316||{{u|Раушана}}||56||4||0||0||0||0 |- |317||{{u|Nabi.kuanysh}}||55||4||2||0||0||0 |- |318||{{u|Алтай9898}}||55||9||0||0||0||0 |- |319||{{u|Zhannur.nis}}||55||1||0||0||0||0 |- |320||{{u|Zhumash.alibek}}||54||3||0||2||14||0 |- |321||{{u|AlibekKS}}||54||213||12||7||348||3 |- |322||{{u|Мереке Ақбердықызы}}||54||0||0||0||0||60 |- |323||{{u|VirusMaster}}||54||1||0||0||0||0 |- |324||{{u|Айдынгали}}||53||3||0||0||0||0 |- |325||{{u|Danissimo92}}||53||1||0||0||0||0 |- |326||{{u|Даурен Шарипов}}||52||0||0||17||0||26 |- |327||{{u|Дорт-Гольц}}||52||1||1||0||0||0 |- |328||{{u|Сағындық Нұрсұлтан}}||51||1||0||0||0||0 |- |329||{{u|Zhandos02}}||50||2||0||0||3||2 |- |330||{{u|Берик НИШ}}||50||3||0||0||0||0 |- |331||{{u|Лейла Серикбаева}}||50||34||0||0||0||1 |- |332||{{u|Alinur}}||49||3||0||0||0||0 |- |333||{{u|Zhanik ast}}||49||1||0||0||0||0 |- |334||{{u|213.171.34.240}}||48||0||0||1||1||0 |- |335||{{u|Olzhas.Erevanov}}||48||1||0||0||1||0 |- |336||{{u|84.240.207.80}}||48||2||0||0||0||0 |- |337||{{u|Kamila}}||48||6||1||0||0||0 |- |338||{{u|АйнурНИШ}}||48||7||0||0||0||0 |- |339||{{u|Bekus}}||47||898||3||601||393||0 |- |340||{{u|K sayan}}||47||6||0||0||0||0 |- |341||{{u|Stonesuite}}||46||21||0||18||0||6 |- |342||{{u|Asset}}||46||4||0||0||0||0 |- |343||{{u|Serik09}}||46||5||0||0||0||0 |- |344||{{u|Aigerima}}||46||5||0||0||0||0 |- |345||{{u|Ablayev92}}||46||7||5||0||0||0 |- |346||{{u|Гулназлит}}||45||11||0||0||0||0 |- |347||{{u|Balaburgem}}||45||7||0||3||14||26 |- |348||{{u|Madi Dos}}||43||15||0||20||16||38 |- |349||{{u|Zhumalina}}||42||13||0||0||3||74 |- |350||{{u|Syrlybek}}||40||2||0||1||1||41 |- |351||{{u|Mustafaalmas}}||38||69||2||41||212||0 |- |352||{{u|Білгіш Шежіреші}}||36||15||6||6||46||0 |- |353||{{u|Rash91}}||33||48||0||0||0||0 |- |354||{{u|Kraibekovc}}||31||11||0||1||1||20 |- |355||{{u|Talghatuly}}||30||10||1||0||9||71 |- |356||{{u|Saken kun}}||28||22||0||0||0||0 |- |357||{{u|Arruah}}||25||1||0||16||1||13 |- |358||{{u|Eldar zh96}}||24||15||3||39||1||12 |- |359||{{u|Parmanova.ulbolsyn}}||20||8||0||0||0||27 |- |360||{{u|Jarnamaqaz}}||16||12||0||29||0||11 |- |361||{{u|Дамира Амиржановна}}||15||0||0||0||0||64 |- |362||{{u|Тазагүл Ермаханова}}||11||13||5||0||37||0 |- |363||{{u|Dambler}}||8||50||0||1||10||3 |- |364||{{u|Oberlehrer}}||0||0||0||31||34||0 |- |365||{{u|Nkiukr}}||0||55||0||2||0||0 |-style="background-color:#ddf" |||{{u|BekusBot}}||0||0||0||47||16||0 |- |366||{{u|Бегулы Отагасы}}||0||13||0||0||54||0 |- |367||{{u|Sultan-balasi}}||0||3||0||0||121||0 |} {{Wikistats}}[[Санат:Уикипедия:Қатысушылар]] m1oxy30jjr1geh86nbfhjcriw7zcq7n 102 677020 3056758 3039796 2022-08-02T09:32:29Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{TOCright}} {{Жылдар бойынша ұсыныстар}} '''Ұсыныс''' *[[Шимпанзе]] - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар. *[[Лас-Вегас]]тың ойынханаларында сағат жоқ. *Футболшының допты басымен әр ұрған сайын миындағы 1000 [[жасуша]] өледі. *Буриш әйелдері 60-қа дейін бала туа береді. Олардың орташа өмір сүру жасы 120 жасты құрайды, ал кейбір өкілдері 160-қа дейін өмір сүреді. [[Буриш]] *Оңтүстік-шығыс Азия мен Океания халықтары [[саронг]](кеуде астына киетін мата кесіндісі) кигенде, бір қызығы, іш киім дәстүрлі түрде бұл киімнің астына киілмейді. *Шри-Ланканың байырғы халқы [[веддалар]]дың маса мен сүліктерге иммунитеті бар, бұл тіршілік иелері бұларды ешқашан шақпайды. [[Веддалар]] fc2bxeouu5n2g0e3jxndy72upt31qag 3056759 3056758 2022-08-02T09:33:03Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{TOCright}} {{Жылдар бойынша ұсыныстар}} '''Ұсыныс''' *[[Шимпанзе]] - өзін айнадан тани алатын жалғыз жануар. *[[Лас-Вегас]]тың ойынханаларында сағат жоқ. * Футболшының допты басымен әр ұрған сайын миындағы 1000 [[жасуша]] өледі. *[[Буриш]] әйелдері 60-қа дейін бала туа береді. Олардың орташа өмір сүру жасы 120 жасты құрайды, ал кейбір өкілдері 160-қа дейін өмір сүреді. *Оңтүстік-шығыс Азия мен Океания халықтары [[саронг]](кеуде астына киетін мата кесіндісі) кигенде, бір қызығы, іш киім дәстүрлі түрде бұл киімнің астына киілмейді. *Шри-Ланканың байырғы халқы [[веддалар]]дың маса мен сүліктерге иммунитеті бар, бұл тіршілік иелері бұларды ешқашан шақпайды. 45mbnj6d7ok2csls2v75vpzt1lsdyjx 0 681190 3056411 3024279 2022-08-01T15:29:46Z Kasymov 10777 wikitext text/x-wiki '''Елді мекен:''' * [[Қарамола (ауыл)|Қарамола]] – [[Ұлытау облысы]] [[Жаңаарқа ауданы]]ндағы ауыл. '''Таулар:''' * [[Қарамола (тау, Ұлытау таулары)|Қарамола]] – [[Ұлытау таулары|Ұлытау]] тауларының оңтүстік бөлігіндегі шоқылы тау. * [[Қарамола (тау, Түркістан облысы)|Қарамола]] — [[Қарақтау]] тауларының орта бөлігіндегі тау. '''Басқа мағыналар:''' * [[Қарамола (ортағасырлық мекен)|Қарамола]] – ортағасырлық мекен. {{айрық}} 3huh1q9iac5a2la4h0g92bec5m8k8ox 0 683416 3056372 3056196 2022-08-01T14:49:35Z Kasymov 10777 «[[Санат:Қазақстан елді мекендері|Қазақстан елді мекендері]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki [[Қазақстан]]да 2015 жыл бойынша кент статусы бар 50 (2015 жылға Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері, тек қала типтес кенттер), 145 (Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің жер ресурстарын басқару бойынша ақпараттар) немесе 241 (Қазақстан Республикасының Электрондық үкіметінің ақпараттары) елді мекен бар. Қазақстанның халық саны бойынша ең үлкен кенті — [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] (40,1 мың адам, 2011 жыл). Қазақстанда кент деп өнеркәсіп мекемелері, құрылыстар, теміржол станциялары және басқа да экономикалық жағынан маңызды объектілердің маңындағы халқы 3 мыңнан кем емес, жалпы халық санының үштен екісінен жоғары бөлігі сол жерде жұмыс жасайтындар және олардың отбасы мүшелері құрайтын елді мекенді айтады. == [[Ақмола облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Айдабол (Ақмола облысы)|Айдабол]] || || [[Зеренді ауданы]] |- | [[Ақсу (Степногорск қалалық әкімдігі)|Ақсу]] || 4000|| [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Аршалы (Ақмола облысы)|Аршалы]] || 5978 || [[Аршалы ауданы]] |- | [[Бестөбе (Ақмола облысы)|Бестөбе]] || 6839 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Бурабай (кент)|Бурабай]] || || [[Бурабай ауданы]] |- | [[Жолымбет]] || || [[Шортанды ауданы]] |- | [[Заводской (Ақмола облысы)|Заводской]] || 3961 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Красногор (Ақмола облысы)|Красногорский]] || || [[Есіл ауданы (Ақмола облысы)|Есіл ауданы]] |- | [[Научный]] || || [[Шортанды ауданы]] |- | [[Станционный (Ақмола облысы)|Станционный]] || 2596 || [[Көкшетау қалалық әкімдігі]] |- | [[Шаңтөбе (кент)|Шаңтөбе]] || 3541 || [[Степногорск қалалық әкімдігі]] |- | [[Шортанды (Шортанды ауданы)|Шортанды]] || 5773 || [[Шортанды ауданы]] |} == [[Ақтөбе облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Шұбарқұдық]] || 13 580 || [[Темір ауданы]] |- | [[Шұбарши]] || || [[Темір ауданы]] |} == [[Алматы облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Боралдай (Алматы облысы)|Боралдай]] || || [[Іле ауданы]] |} == [[Атырау облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Доссор]] || || [[Мақат ауданы]] |- | [[Жаңа Қаратон]] || || [[Жылыой ауданы]] |- | [[Индербор]] || 14 091 || [[Индер ауданы]] |- | [[Мақат]] || 14 847 || [[Мақат ауданы]] |} == [[Батыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Деркөл (кент)|Деркөл]] || 13 825 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Желаево]] || || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Зашаған]] || 50 553 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |- | [[Круглоозерное]] || 5394 || [[Орал қалалық әкімдігі]] |} == [[Жамбыл облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Гвардейский]] || || [[Қордай ауданы]] |- | [[Гранитогорск]] || || [[Меркі ауданы]] |} == [[Қарағанды облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Ақадыр]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ақжал (Қарағанды облысы)|Ақжал]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ақтас (Саран қалалық әкімдігі)|Ақтас]] || 8729 || [[Саран (қала)|Саран]] қалалық әкімдігі |- | [[Ақтас (Ұлытау облысы)|Ақтас]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Ақтау (кент)|Ақтау]] || 6986 || [[Теміртау]] қалалық әкімдігі |- | [[Ақшатау (Қарағанды облысы)|Ақшатау]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Ботақара (кент, Ботақара кенттік әкімдігі)|Ботақара]] || 5223 || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Гүлшат]] || 510 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Ғабиден Мұстафин кенті|Ғабиден Мұстафин]] || || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Дария (ауыл)|Дария]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Долинка (Қарағанды облысы)|Долинка]] || 4828 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Жамбыл (Қарағанды облысы)|Жамбыл]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Жаңаарқа]] || 17 560 || [[Жаңаарқа ауданы]] |- | [[Жәйрем]] || 10 340 || [[Қаражал (қала)|Қаражал]] қалалық әкімдігі |- | [[Жезді (кент)|Жезді]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Жезқазған (кент)|Жезқазған]] || 8103 || [[Сәтбаев (қала)|Сәтбаев]] қалалық әкімдігі |- | [[Қарабас (Қарағанды облысы)|Қарабас]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |- | [[Қарағайлы (Қарқаралы ауданы)|Қарағайлы]] || || [[Қарқаралы ауданы]] |- | [[Қарсақпай]] || || [[Ұлытау ауданы]] |- | [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]] || 2753 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Қушоқы]] || || [[Бұқар жырау ауданы]] |- | [[Қызылжар (Ұлытау облысы)|Қызылжар]] || || [[Жаңаарқа ауданы]] |- | [[Мойынты (кент)|Мойынты]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] || || [[Осакаров ауданы]] |- | [[Новодолинский]] || 6250 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Нұра (Нұра ауданы)|Нұра]] || 5450 || [[Нұра ауданы]] |- | [[Осакаровка]] || 7922 || [[Осакаров ауданы]] |- | [[Сарышаған (кент)|Сарышаған]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Саяқ (кент)|Саяқ]] || 3019 || [[Балқаш (қала)|Балқаш]] қалалық әкімдігі |- | [[Сәкен Сейфуллин (кент)|Сәкен Сейфуллин]] || || [[Шет ауданы]] |- | [[Топар (Қарағанды облысы)|Топар]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |- | [[Шахан (Қарағанды облысы)|Шахан]] || 8429 || [[Шахтинск қалалық әкімдігі]] |- | [[Шашубай]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Шұбаркөл (кент)|Шұбаркөл]] || || [[Нұра ауданы]] |- | [[Шұбартүбек]] || || [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданы]] |- | [[Южный (Қарағанды облысы)|Южный]] || || [[Абай ауданы (Қарағанды облысы)|Абай ауданы]] |} == [[Қостанай облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Горняцкий (Қостанай облысы)|Горняцкий]] || 1652 || [[Рудный қалалық әкімдігі]] |- | [[Қарабалық (кент)|Қарабалық]] || 11 372 || [[Қарабалық ауданы]] |- | [[Қашар (кент)|Қашар]] || 12 552 || [[Рудный қалалық әкімдігі]] |- | [[Октябрьский (Қостанай облысы)|Октябрьский]] || 4142 || [[Лисаковск қалалық әкімдігі]] |- | [[Сарыкөл (Сарыкөл ауданы)|Сарыкөл]] || 8853 || [[Сарыкөл ауданы]] |} == [[Қызылорда облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Әйтеке би кенті|Әйтеке би]] || 43 152 || [[Қазалы ауданы]] |- | [[Белкөл]] || 4222 || [[Қызылорда қалалық әкімдігі]] |- | [[Тасбөгет]] || 30 670 || [[Қызылорда қалалық әкімдігі]] |} == [[Павлодар облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Ленинский (Павлодар облысы)|Ленинский]] || 9963 || [[Павлодар қалалық әкімдігі]] |- | [[Солнечный (Павлодар облысы)|Солнечный]] || 5824 || [[Екібастұз қалалық әкімдігі]] |- | [[Шідерті (Павлодар облысы)|Шідерті]] || 3645 || [[Екібастұз қалалық әкімдігі]] |} == [[Түркістан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Асықата]] || 25 300 || [[Жетісай ауданы]] |- | [[Атакент (кент)|Атакент]] || || [[Мақтаарал ауданы]] |- | [[Көктерек (Сарыағаш ауданы)|Көктерек]] || || [[Сарыағаш ауданы]] |- | [[Мырзакент]] || 13 339 || [[Мақтаарал ауданы]] |} == [[Шығыс Қазақстан облысы]] == {| class="wikitable" |- ! Атауы !! Халқы <br>(2019) !! Орналасқан жері |- | [[Алтай (Глубокое ауданы)|Алтай]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Ақтоғай (Абай облысы)|Ақтоғай]] || || [[Аягөз ауданы]] |- | [[Асубұлақ]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Әуезов (кент)|Әуезов]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Белогорский (Шығыс Қазақстан облысы)|Белогорский]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Белоусовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Белоусовка]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] || 9548 || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Жаңа Бұқтырма]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Жаңғызтөбе]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Жарма (Абай облысы)|Жарма]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Жезкент]] || || [[Бородулиха ауданы]] |- | [[Жоғарғы Березовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Жоғарғы Березовка]] || || [[Глубокое ауданы]] |- | [[Зубовка (Шығыс Қазақстан облысы)|Зубовка]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Қасым Қайсенов кенті|Қасым Қайсенов]] || 5312 || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Огневка (Шығыс Қазақстан облысы)|Огневка]] || || [[Ұлан ауданы]] |- | [[Октябрьский (Шығыс Қазақстан облысы)|Октябрьский]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Первомайский (Шығыс Қазақстан облысы)|Первомайский]] || || [[Шемонаиха ауданы]] |- | [[Прибрежный (Шығыс Қазақстан облысы)|Прибрежный]] || || [[Алтай ауданы]] |- | [[Суықбұлақ (кент)|Суықбұлақ]] || || [[Жарма ауданы]] |- | [[Усть-Таловка]] || || [[Шемонаиха ауданы]] |- | [[Үлбі]] || 5854 || [[Риддер қалалық әкімдігі]] |- | [[Шаған (кент)|Шаған]] || 727 || [[Семей қалалық әкімдігі]] |- | [[Шүлбі]] || 3063 || [[Семей қалалық әкімдігі]] |} == Бұрынғы кенттер == * [[Ақжал (Абай облысы)|Ақжал]] — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * [[Балықшы кенті|Балықшы]] — Атырау облысы, Атырау қалалық әкімдігі. Қала типтес кент статусынан 2013-2014 жылдары айырылды. 2018 жылы Атырау қаласының құрамына кірді. * [[Бөке]] (1993 жылға дейін — Юбилейный) — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * Еспе (бұрынғы Октябрьский) — Абай облысы, Жарма ауданы. Қала типтес кент статусынан 2000 жылдары айырылды. * [[Жұмыскер (Атырау облысы)|Жұмыскер]] — Атырау облысы, Атырау қалалық әкімдігі. Қала типтес кент статусынан 2013-2014 жылдары айырылды. 2018 жылы Атырау қаласының құрамына кірді. * [[Қоңырат (кент)|Қоңырат]] — Қарағанды облысы, Балқаш қалалық әкімдігі. 2013 жылы Балқаш қаласының құрамына кірді. * [[Рудничный]] — Жетісу облысы, Текелі қалалық әкімдігі. Қала типтес кент статусынан 2013 жылы айырылды. * [[Шығыс Қоңырат]] — Қарағанды облысы, Балқаш қалалық әкімдігі. 2002 жылы Қоңырат кентінің құрамына енгізілді. 2013 жылы Қоңырат кенті Балқаш қаласының құрамына кірді. {| class="wikitable sortable" |- ! Атауы !! Облысы !! Статус берілді !! Статус алынды !! Ескертпе |- | [[Ақсу (кент, Павлодар облысы)|Ақсу]] || [[Павлодар облысы]] || 1960 || 2019 || |- | [[Байжансай]] || [[Түркістан облысы|Түркістан]] || 1941 || 1998 || |- | [[Байшонас]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1938 || 2008 || |- | [[Балпық би (ауыл)|Балпық би]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1942 || 2013 || 1998 жылға дейін — '''Кировский''' |- | [[Баутин]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1976 || 2013 || |- | [[Глубокое (Шығыс Қазақстан облысы)|Глубокое]] || [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] || 1938 || 2010-е || |- | [[Ескене]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1938 || 2008 || |- | [[Жансүгіров ауылы|Жансүгіров]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1964 || 2013 || 1965 жылға дейін — '''Абакумовка''' |- | [[Жетібай (Маңғыстау облысы)|Жетібай]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1963 || 2013 || |- | [[Тобыл (қала)|Затобол]] || [[Қостанай облысы|Қостанай]] || 1964 || 2020 || Тобыл қаласына айналды |- | [[Изумрудное (Қарағанды облысы)|Изумрудный]] || [[Қарағанды облысы|Қарағанды]] || 1981 || 2006 || |- | [[Комсомол (Атырау облысы)|Комсомольский]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1951 || 2008 || |- | [[Новоишим|Куйбышевский]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1962 || 2004 || Новоишимский кентімен біріктіріліп, Новоишимское ауылына айналды. 1969 жылға дейін — '''Трудовое''' |- | [[Кішкенекөл]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1964 || 2003 || 1997 жылға дейін — '''Қызылту''' |- | [[Қарабұлақ (Ескелді ауданы)|Қарабұлақ]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1944 || 2016 || |- | [[Қошқар (Атырау облысы)|Қошқар]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1951 || 2008 || |- | [[Құлсары]] || [[Атырау облысы|Атырау]] || 1941 || 2001 || Қалаға айналды |- | [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғышлақ]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1966 || 2005 || Маңғыстау ауылына айналды |- | [[Матай]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Молалы]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1949 || 2013 || |- | [[Мұнайшы (ауыл)|Мұнайшы]] || [[Маңғыстау облысы|Маңғыстау]] || 1975 || 2013 || |- | [[Новоишим|Новоишимский]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1982 || 2004 || Куйбышевский кентімен біріктіріліп, Новоишимское ауылына айналды. |- | [[Өтеген батыр]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1966 || 2016 || 1999 жылға дейін — '''Энергетический''' |- | Павловский || [[Қостанай облысы|Қостанай]] || 1956 || 1994 || Таратылды |- | [[Путинцево]] || [[Шығыс Қазақстан облысы|Шығыс Қазақстан]] || 1957 || 1997 || |- | [[Рудничный]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1958 || 2013 || |- | [[Сарыөзек (Алматы облысы)|Сарыөзек]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1938 || 2013 || |- | [[Смирново (Солтүстік Қазақстан облысы)|Смирново]] || [[Солтүстік Қазақстан]] || 1941 || 2004 || |- | [[Талшық]] || [[Солтүстік Қазақстан облысы|Солтүстік Қазақстан]] || 1964 || 2002 || |- | [[Тұйық]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1965 || 2013 || |- | [[Үлкен (Жамбыл ауданы)|Үлкен]] || [[Алматы облысы|Алматы]] || 1986 || 2013 || |} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Қазақстан Республикасының әкімшілік аумақтары}} [[Санат:Қазақстан бойынша тізімдер]] [[Санат:Қазақстан кенттері]] 3daydgo5rnolrsq7wjtafqbm3ipw6oh 0 683562 3056371 3041656 2022-08-01T14:49:34Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Тарихи мемлекеттер |атауы = Әлбаррасин тайфасы |өз атауы = {{lang-es|Taifa de Albarracín}} |статусы = [[Тайфа]] |әнұраны = |байрақ = |байрақ_сипаттамасы = |елтаңбасы = |елтаңба_сипаттамасы = |символ = |карта = Location_map_Taifa_of_Albarrac%C3%ADn.svg |size = 280 px |сипаттамасы = <!-- |type_before = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Құрушы мемлекеттер», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Алдыңғысы».--> |p1 = Кордоба халифаты |flag_p1 = Umayyad_Flag.svg |image_p1 = |p2 = |flag_p2 = |image_p2 = |p3 = |flag_p3 = |image_p3 = |p4 = |flag_p4 = |image_p4 = |құрылуы = 1012 |ыдырауы = 1104 <!-- |type_after = егер бұл параметр үлгіде кездесетін болса, онда келесіні жазу керек: «Ыдырағаннан кейінгі мемлекеттер…», әйтпесе, оны өшіріңіз. Онда былай шығады: «Кейінгісі».--> |s1 = Әлморабиттер |flag_s1 = Flag of Morocco 1073 1147.svg |image_s1 = |s2 = |flag_s2 = |image_s2 = |s3 = |flag_s3 = |image_s3 = |s4 = |flag_s4 = |image_s4 = |ұраны = |астана = [[Әлбаррасин]] |қалалары = |тілі = [[Классикалық араб тілі|классикалық араб тілі]] (ресми деңгейде)<br />[[Араб тілінің андалуз диалекті]] (күнделікті өмірде)<br />[[Мосараб тілі|мосарабша]]<br />[[Сефард тілі|сефардша]] |валютасы = |қосымша_параметр = |параметр_мазмұны = |аумағы = |халқы = |басқару_формасы = [[Монархия|монархия]] |династиясы = [[Бану Расин]] |басқарушылар_титулы = |басқарушы1 = |басқарушы_жылы1 = |басқарушылар_титулы2 = <!--келесі басқарушының титулы өзгеріп кеткен жағдайда қолданылады--> |басқарушы2 = |басқарушы_жылы2 = |басқарушылар_титулы3 = |басқарушы3 = |басқарушы_жылы3 = |басқарушылар_титулы4 = |басқарушы4 = |басқарушы_жылы4 = |басқарушылар_титулы5 = |басқарушы5 = |басқарушы_жылы5 = |басқарушылар_титулы6 = |басқарушы6 = |басқарушы_жылы6 = |діні = [[Ислам|ислам]]<br />[[Христиандық|христиандық]]<br />[[Яһудилік|яһудилік]] |қосымша_параметр1 = |параметр_мазмұны1 = |Кезең1 = |Уақыт1 = |Жыл1 = |Кезең2 = |Уақыт2 = |Жыл2 = |Кезең3 = |Уақыт3 = |Жыл3 = |Кезең4 = |Уақыт4 = |Жыл4 = |Кезең5 = |Уақыт5 = |Жыл5 = |Кезең6 = |Уақыт6 = |Жыл6 = |Кезең7 = |Уақыт7 = |Жыл7 = |Кезең8 = |Уақыт8 = |Жыл8 = |Кезең9 = |Уақыт9 = |Жыл9 = |Кезең10 = |Уақыт10 = |Жыл10 = |Кезең11 = |Уақыт11 = |Жыл11 = |қосымша_параметр2 = |параметр_мазмұны2 = |дейін = |д1 = |д2 = |д3 = |д4 = |д5 = |д6 = |д7 = |кейін = |к1 = |к2 = |к3 = |к4 = |к5 = |к6 = |к7 = |ескерту = }} '''Әлбаррасин тайфасы''' ({{lang-es|Taifa de Albarracín}}) — 1012-1104 жылдары өмір сүрген қазіргі Испанияның шығысындағы ортағасырлық мұсылман мемлекеті. Оның құрамына [[Әлбаррасин]] қаласы мен оның айналасындағы таулар кірді. Тайфаны Аввара тайпасына жататын бербер руы Бану Расин басқарды. Бану Расин руы Тарықпен бірге Испанияға келіп, қоныстану үшін Кордоба маңынан жер алды. Алайда олар кейіннен Монтес Универсалес таулы аймағына көшіп, Сиерра Әлбаррасинге қоныстанды. Бану Расин Кордоба әмірлері мен халифаларының билігіне әрқашан бағынбады және 1012 жылы [[Әбу Мұхаммед Хұдайыл ибн әл-Асла ибн Расин]] өзін тәуелсіз әмір деп жариялады. Азғындалып бара жатқан Кордоба халифатының халифалары [[II Хишам]] және [[Сүлеймен ибн әл-Хәкім|Сүлеймен]] келісімді бағыныс үшін осы аймақтағы Бану Расиннің билігін дәйекті түрде мойындады. Тайфа аумағы [[Толедо|Толедодан]] [[Сарагоса|Сарагосаға]] және Толедодан [[Валенсия|Валенсияға]] дейінгі жолдардың қиылысында орналасқан. Бану Расин руы Әлбаррасинді өз иеліктеріне қосуға ұмтылған [[Сарагоса тайфасы|Сарагоса]] тайфасының билеушілерімен күресуге мәжбүр болды<ref name ="covadon">{{Cite web |url=http://www.covadonga.narod.ru/Albarracin-2.html |title=Әлбаррасин тайфасы «Реконкиста» сайтында |access-date=2010-08-23 |archive-date=2010-11-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101112154027/http://covadonga.narod.ru/Albarracin-2.html |deadlink=no }}</ref>. Алғашқы Әлбаррасин әмірі Хұдайыл жазба деректерде жігерлі, тіпті қатыгез билеуші ретінде сипатталады. 1045 жылы оның орнына Леон және Кастилия патшасы [[VI Алфонсо Батыл|VI Алфонсоға]] вассалдық тәуелділікті мойындауға және оған салық төлеуге мәжбүр болған Әбд әл-Мәлік ибн Расин келді. 1086 жылы Заллак түбіндегі шайқастан кейін Әбд әл-Мәлік төлемді тоқтатты, бірақ 1090 жылы ол Әл Сид әскерлеріне беріліп, қайтадан өзін Леон мен Кастилия патшасының вассалы ретінде тануға мәжбүр болды. Сонымен қатар, Әл Сид әмірді Валенсияны қоршауға қосылуға мәжбүр етті. Бірақ Әбд әл-Мәлік жасырын түрде Лерида, Тортоса, Әлпуенте әмірлері және Әлморабиттермен одақ құрды. Содан кейін Әл Сид Куартада Әбд әл-Мәліктің әскерін жеңді. 1103 жылы [[Жақия Хұсам әд-Дәуіл]] Әлбаррасиннің әмірі болды, оны 1104 жылы сәуірде Валенсияның әлморабиттік губернаторы Әбу Абдулла Мұхаммед ибн Фатима тақтан тайдырды. Осыдан кейін Бану Расин руы Валенсияға көшті, ал тайфа аумағы [[Әлморабиттер]] мемлекетіне қосылды. == Әлбаррасин тайфасының билеушілері == * Бану Расин ** [[Әбу Мұхаммед Хұдайыл ибн әл-Асла ибн Расин]] (1010/1012-1045) ** [[Әбу Мәруән Әбд әл-Мәлік ибн Расин]] (1045—1103) ** [[Жақия Хұсам әд-Дәуіл]] (1103—1104) * [[Әлморабиттер|Әлморабиттердің]] қол астында (1104 бастап) == Сілтеме == * [http://web.raex.com/~obsidian/taifa.html Regnal chronology]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120620173122/http://web.raex.com/~obsidian/taifa.html |date=2012-06-20 }} == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тайфалар]] ag9rrl4wosonlwg6yjnz7jotpsqg2hj 0 683612 3056722 3054801 2022-08-02T07:05:25Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Шымкент */ wikitext text/x-wiki 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған аудандарының тізімі == Ақмола (Целиноград) облысы == * [[Маринов ауданы]] — [[Мариновка (Ақмола облысы)|Мариновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Атбасар ауданы]]на қосылды. * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы ** 1997 жылы [[Ерейментау ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Ақтөбе]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы ** 1997 жылы Бөгеткөл ауданына қосылып, Бөгеткөл ауданына [[Әйтеке би ауданы|Әйтеке би]] есімі берілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы ** 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғаджар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы ** 1997 жылы [[Мұғалжар ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылып, Райымбек ауданының орталығы [[Нарынқол]]дан Кегенге көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref><ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Балқаш ауданы|Балқаш]], [[Іле ауданы|Іле]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау (Гурьев) облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы кенті|Балықшы]] кенті ** 1997 жылы [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан (Орал) облысы == * [[Ақжайық ауданы (Қазақ КСР)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы ** 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы. ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зеленов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжайық ауданы|Чапаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ақадыр]] кенті ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай|Озерный]] кенті ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Көкшетау]] қаласы ** 1997 жылы [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы ** 1997 жылы жері Қызылту, [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер]] аудандарына қосылып, Қызылту ауданына [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] есімі берілді.<ref name="Д5" /> * [[Чистопол ауданы|Чистополье ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Молодежный ауданы]] — [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кенті ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Телман ауданы|Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы ** 1997 жылы [[Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті ** 1997 жылы бір бөлігі [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не, бір бөлігі Тереңөзек ауданына қосылып, Тереңөзек ауданы [[Сырдария ауданы]] болып қайта аталды.<ref name="Д3" /> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы ** 1997 жылы [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Абай облысы)|Қайнар]] ауылы ** 1997 жылы [[Семей қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылып, Тарбағатай ауданының орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжардан]] Ақсуатқа көшті. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы ** 1996 жылы жері [[Семей қалалық әкімдігі]], [[Бесқарағай ауданы|Бесқарағай]], [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]] аудандарына берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы ** 1996 жылы жері [[Аягөз ауданы|Аягөз]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылып, Жамбыл ауданының орталығы [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенкадан]] Пресновкаға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Қапал ауданы|Қапал]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]], [[Сарқан ауданы|Сарқан]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] ауылы ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы ** 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы ** 1997 жылы [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Қостанай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Шымкент, Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы ** 2008 жылы [[Арыс қалалық әкімдігі]]не қосылды. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] ауылы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылып, Мақтаарал ауданының орталығы [[Мырзакент]]тен Жетісайға көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12" /> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы ** 1997 жылы Түркістан қалалық әкімдігіне қосылды.<ref name="Д9" /> == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Большенарым ауданы]] — [[Үлкен Нарын|Большенарым]] ауылы ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы|Катонқарағай ауданына]] қосылып, Катонқарағай ауданының орталығы [[Катонқарағай]]дан Большенарымға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Алексеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Самар ауданы]] — [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылы ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /><ref name="Д11" /> * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қалалық аудандар == === [[Ақтөбе]] === * Пролетар ауданы (1988 жыл) * Фрунзе ауданы (1988 жыл) === [[Алматы]] === * Алатау ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> * Мәскеу ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10" /> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды * Киров ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> * Ленин ауданы (1997 жыл) ** [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Совет ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Левобережный ауданы * Октябрь ауданы * Үлбі ауданы === [[Павлодар]] === * Ильич ауданы (1999 жыл) * Индустриальный ауданы (1999 жыл) === [[Семей]] === * Әуезов ауданы (1994 жыл) * Ленин ауданы (1994 жыл) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской ауданы * Центральный ауданы === [[Шымкент]] === * Абай ауданы (1996 жыл)<ref name="Д4" /> ** 2004 жылы қайтадан құрылды == Жаңадан құрылған аудандар == * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] ауылы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі]] аумағынан құрылды. * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы ** 2007 жылы құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Есіл ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Алматы ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Астана ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы құрылды. * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды. [[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 32tuc6vl40b5p3xr0svuuyi9sgg3iqm 3056765 3056722 2022-08-02T09:50:38Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Жаңадан құрылған аудандар */ wikitext text/x-wiki 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері Қазақстанның таратылған аудандарының тізімі == Ақмола (Целиноград) облысы == * [[Маринов ауданы]] — [[Мариновка (Ақмола облысы)|Мариновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Атбасар ауданы]]на қосылды. * [[Сілеті ауданы]] — [[Сілеті (Ақмола облысы)|Сілеті]] ауылы ** 1997 жылы [[Ерейментау ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003370_ Ақмола облысының Сiлетi ауданын тарату туралы]</ref> == Ақтөбе облысы == * [[Ақтөбе ауданы]] — [[Ақтөбе]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақтөбе қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003550_ Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қызылорда және Қостанай облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Қарабұтақ ауданы|Әйтеке би ауданы]] — [[Қарабұтақ (Әйтеке би ауданы)|Қарабұтақ]] ауылы ** 1997 жылы Бөгеткөл ауданына қосылып, Бөгеткөл ауданына [[Әйтеке би ауданы|Әйтеке би]] есімі берілді.<ref name="Д3" /> * [[Исатай ауданы (Ақтөбе облысы)|Исатай ауданы]] — [[Ақырап]] ауылы ** 1997 жылы [[Қобда ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003427_ Ақтөбе облысының Исатай ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мұғаджар ауданы]] — [[Ембі]] қаласы ** 1997 жылы [[Мұғалжар ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> == Алматы облысы == * [[Кеген ауданы]] — [[Кеген (ауыл)|Кеген]] ауылы ** 1997 жылы [[Райымбек ауданы]]на қосылып, Райымбек ауданының орталығы [[Нарынқол]]дан Кегенге көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003528_ Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Солтүстiк Қазақстан облыстарының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref><ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000653 Алматы облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Күрті ауданы]] — [[Ақши (Іле ауданы)|Ақши]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Балқаш ауданы|Балқаш]], [[Іле ауданы|Іле]], [[Жамбыл ауданы (Алматы облысы)|Жамбыл]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Шелек ауданы]] — [[Шелек (ауыл)|Шелек]] ауылы ** 1997 жылы [[Еңбекшіқазақ ауданы|Еңбекшіқазақ]] ауданына қосылды.<ref name="Д1" /> == Атырау (Гурьев) облысы == * [[Балықшы ауданы]] — [[Балықшы кенті|Балықшы]] кенті ** 1997 жылы [[Атырау қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003515_ Атырау облысының Балықшы ауданын тарату туралы]</ref> == Батыс Қазақстан (Орал) облысы == * [[Ақжайық ауданы (Қазақ КСР)|Ақжайық ауданы]] — [[Ақжайық (Батыс Қазақстан облысы)|Ақжайық]] ауылы ** 1997 жылы [[Теректі ауданы]]на қосылды.<ref name="Д2">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003489_ Батыс Қазақстан облысының Ақжайық және Тайпақ аудандарын тарату, Чапаев ауданын қайта атау туралы]</ref> * [[Жалпақтал ауданы]] — [[Жалпақтал]] ауылы. ** 1997 жылы [[Казталов ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Приурал ауданы]] — [[Дарьинское]] ауылы ** 1997 жылы [[Бәйтерек ауданы|Зеленов ауданына]] қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Тайпақ ауданы]] — [[Тайпақ (Батыс Қазақстан облысы)|Тайпақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжайық ауданы|Чапаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д2" /> == Жезқазған облысы == * [[Ақадыр ауданы]] — [[Ақадыр]] кенті ** 1997 жылы [[Шет ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Жезді ауданы]] — [[Жезді (кент)|Жезді]] кенті ** 1997 жылы [[Ұлытау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Приозерный ауданы|Тоқырауын ауданы]] — [[Шашубай|Озерный]] кенті ** 1997 жылы [[Ақтоғай ауданы (Қарағанды облысы)|Ақтоғай ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> == Көкшетау облысы == * [[Арықбалық ауданы]] — [[Арықбалық]] ауылы ** 1997 жылы [[Айыртау ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003482_ Көкшетау облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысындағы өзгерiстер туралы]</ref> * [[Келлер ауданы]] — [[Келлеровка]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Көкшетау ауданы]] — [[Көкшетау]] қаласы ** 1997 жылы [[Зеренді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Ленинград ауданы]] — [[Ленинградское (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленинградское]] ауылы ** 1997 жылы [[Ақжар ауданы|Ленин ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Рузаев ауданы]] — [[Рузаевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Рузаевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Уәлиханов ауданы (Көкшетау облысы)|Уәлиханов ауданы]] — [[Уәлиханов (Біржан сал ауданы)|Уәлиханов]] ауылы ** 1997 жылы жері Қызылту, [[Біржан сал ауданы|Еңбекшілдер]] аудандарына қосылып, Қызылту ауданына [[Уәлиханов ауданы|Уәлиханов]] есімі берілді.<ref name="Д5" /> * [[Чистопол ауданы|Чистополье ауданы]] — [[Чистополье (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чистополье]] ауылы ** 1997 жылы [[Ғабит Мүсірепов ауданы|Куйбышев ауданына]] қосылды.<ref name="Д5" /> * [[Чкалов ауданы]] — [[Чкалово (Солтүстік Қазақстан облысы)|Чкалово]] ауылы ** 1997 жылы [[Тайынша ауданы]]на қосылды.<ref name="Д5" /> == Қарағанды облысы == * [[Молодежный ауданы]] — [[Молодежный (Қарағанды облысы)|Молодежный]] кенті ** 1997 жылы [[Осакаров ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды облысы)|Қазыбек би ауданы]] — [[Егіндібұлақ (Қарағанды облысы)|Егіндібұлақ]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарқаралы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Телман ауданы|Тельман ауданы]] — [[Ғабиден Мұстафин кенті|Токаревка]] кенті ** 1997 жылы [[Бұқар жырау ауданы|Ульянов ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Теңіз ауданы]] — [[Баршын (ауыл)|Баршын]] ауылы ** 1997 жылы [[Нұра ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қызылорда облысы == * [[Сырдария ауданы (Қазақ КСР)|Сырдария ауданы]] — [[Тасбөгет]] кенті ** 1997 жылы бір бөлігі [[Қызылорда қалалық әкімдігі]]не, бір бөлігі Тереңөзек ауданына қосылып, Тереңөзек ауданы [[Сырдария ауданы]] болып қайта аталды.<ref name="Д3" /> == Павлодар облысы == * [[Ақсу ауданы (Павлодар облысы)|Ақсу ауданы]] — [[Ақсу]] қаласы ** 1997 жылы [[Ақсу қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003490_ Павлодар облысының Ақсу және Екiбастұз аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Екібастұз ауданы]] — [[Екібастұз]] қаласы ** 1997 жылы [[Екібастұз қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д8" /> == Семей облысы == * [[Абыралы ауданы (Семей облысы)|Абыралы ауданы]] — [[Қайнар (Абай облысы)|Қайнар]] ауылы ** 1997 жылы [[Семей қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Ақсуат ауданы]] — [[Ақсуат (Абай облысы)|Ақсуат]] ауылы<ref name="Д11">[https://akorda.kz/kz/kazakstan-respublikasynyn-akimshilik-aumaktyk-kurylysynyn-keybir-maseleleri-turaly-445742 Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы]</ref> ** 1997 жылы [[Тарбағатай ауданы]]на қосылып, Тарбағатай ауданының орталығы [[Ақжар (Шығыс Қазақстан облысы)|Ақжардан]] Ақсуатқа көшті. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /> * [[Жаңасемей ауданы]] — [[Семей]] қаласы ** 1996 жылы жері [[Семей қалалық әкімдігі]], [[Бесқарағай ауданы|Бесқарағай]], [[Бородулиха ауданы|Бородулиха]] аудандарына берілді.<ref name="Д4">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003089_ Семей облысының Жаңасемей ауданын, Шымкент қаласындағы аудандарды тарату және Оңтүстiк Қазақстан облысының Леңгiр қаласын аудандық маңызы бар қалалардың санатына жатқызу туралы]</ref> * [[Жаңа Шүлбі ауданы]] — [[Жаңа Шүлбі]] ауылы ** 1997 жылы [[Бородулиха ауданы]]на қосылды.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003335_ Семей облысының Новошульба ауданын тарату туралы]</ref> * [[Мақаншы ауданы]] — [[Мақаншы]] ауылы ** 1997 жылы [[Үржар ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Таскескен ауданы]] — [[Таскескен (Абай облысы)|Таскескен]] ауылы ** 1996 жылы жері [[Аягөз ауданы|Аягөз]], [[Үржар ауданы|Үржар]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U960003164_ Семей облысының Таскескен ауданын тарату туралы]</ref> * [[Шар ауданы]] — [[Шар (қала)|Шар]] қаласы ** 1997 жылы [[Жарма ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Шұбартау ауданы]] — [[Баршатас]] ауылы ** 1997 жылы [[Аягөз ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Солтүстік Қазақстан облысы == * [[Возвышенка ауданы]] — [[Возвышенка (Мағжан Жұмабаев ауданы)|Возвышенка]] ауылы ** 1997 жылы [[Мағжан Жұмабаев ауданы|Булаев ауданына]] қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Мәскеу ауданы]] — [[Корнеевка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Корнеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Есіл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Ленин ауданына]] қосылды.<ref name="Д6">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003461_ Солтүстiк Қазақстан облысының Москва және Соколов аудандарын тарату, Бескөл және Ленин аудандарын қайта атау туралы]</ref> * [[Преснов ауданы]] — [[Пресновка (Жамбыл ауданы)|Пресновка]] ауылы ** 1997 жылы [[Жамбыл ауданы (Солтүстік Қазақстан облысы)|Жамбыл ауданына]] қосылып, Жамбыл ауданының орталығы [[Благовещенка (Солтүстік Қазақстан облысы)|Благовещенкадан]] Пресновкаға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Соколов ауданы]] — [[Соколовка (Қызылжар ауданы)|Соколовка]] ауылы ** 1997 жылы [[Қызылжар ауданы|Бескөл ауданына]] қосылды.<ref name="Д6" /> == Талдықорған облысы == * [[Бөрілітөбе ауданы]] — [[Лепсі (Сарқан ауданы)|Лепсі]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Қапал ауданы|Қапал]], [[Қаратал ауданы|Қаратал]], [[Сарқан ауданы|Сарқан]] аудандарына берілді.<ref>[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003371_ Талдықорған облысының Бөрлiтөбе ауданын тарату туралы]</ref> * [[Гвардия ауданы]] — [[Қоғалы (Алматы облысы)|Қоғалы]] ауылы ** 1997 жылы [[Кербұлақ ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Қапал ауданы]] — [[Қапал (Алматы облысы)|Қапал]] ауылы ** 1997 жылы жері [[Ақсу ауданы|Ақсу]], [[Ескелді ауданы|Талдықорған]] аудандарына берілді.<ref name="Д1" /> * [[Үйгентас ауданы]] — [[Қабанбай (Алматы облысы)|Қабанбай]] ауылы ** 1997 жылы [[Алакөл ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Торғай облысы == * [[Амантоғай ауданы]] — [[Жалдама (ауыл)|Жалдама]] ауылы ** 1997 жылы [[Амангелді ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Арқалық ауданы]] — [[Родина (Қостанай облысы)|Родина]] ауылы ** 1997 жылы [[Арқалық қалалық әкімдігі]]не қосылды.<ref name="Д3" /> * [[Жаңадала ауданы]] — [[Тасты-Талды]] ауылы ** 1997 жылы [[Жарқайың ауданы|Державин ауданына]] қосылды.<ref name="Д7">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003604_ Ақмола облысының Жаңадала және Қима аудандарын тарату туралы]</ref> * [[Қима ауданы]] — [[Жаңақима]] ауылы ** 1997 жылы [[Жақсы ауданы]]на қосылды.<ref name="Д7" /> * [[Октябрь ауданы (Қостанай облысы)|Октябрь ауданы]] — [[Октябрьское (Қарасу ауданы)|Октябрьское]] ауылы ** 1997 жылы [[Қарасу ауданы]]на қосылды.<ref name="Д3" /> == Түркістан (Шымкент, Оңтүстік Қазақстан) облысы == * [[Арыс ауданы]] — [[Арыс]] қаласы ** 2008 жылы [[Арыс қалалық әкімдігі]]не қосылды. * [[Асықата ауданы]] — [[Асықата]] ауылы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылды.<ref name="Д9">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003474_ Оңтүстiк Қазақстан облысының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысының кейбiр мәселелерi туралы]</ref> * [[Жетісай ауданы]] — [[Жетісай]] қаласы ** 1997 жылы [[Мақтаарал ауданы]]на қосылып, Мақтаарал ауданының орталығы [[Мырзакент]]тен Жетісайға көшті. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1800000698 Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-аумақтық құрылысындағы өзгерістер туралы]</ref> * [[Келес ауданы]] — [[Абай (Келес ауданы)|Абай]] ауылы ** 1997 жылы [[Сарыағаш ауданы]]на қосылды. 2018 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д9" /><ref name="Д12" /> * [[Түркістан ауданы]] — [[Түркістан (қала)|Түркістан]] қаласы ** 1997 жылы Түркістан қалалық әкімдігіне қосылды.<ref name="Д9" /> == Шығыс Қазақстан облысы == * [[Большенарым ауданы]] — [[Үлкен Нарын|Большенарым]] ауылы ** 1997 жылы [[Катонқарағай ауданы|Катонқарағай ауданына]] қосылып, Катонқарағай ауданының орталығы [[Катонқарағай]]дан Большенарымға көшті.<ref name="Д1" /> * [[Марқакөл ауданы]] — [[Марқакөл (ауыл)|Алексеевка]] ауылы ** 1997 жылы [[Күршім ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> * [[Самар ауданы]] — [[Самарское (Шығыс Қазақстан облысы)|Самарское]] ауылы ** 1997 жылы [[Көкпекті ауданы]]на қосылды. 2022 жылы қалпына келтірілді.<ref name="Д1" /><ref name="Д11" /> * [[Таврия ауданы]] — [[Таврическое (Шығыс Қазақстан облысы)|Таврическое]] ауылы ** 1997 жылы [[Ұлан ауданы]]на қосылды.<ref name="Д1" /> == Қалалық аудандар == === [[Ақтөбе]] === * Пролетар ауданы (1988 жыл) * Фрунзе ауданы (1988 жыл) === [[Алматы]] === * Алатау ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10">[https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U970003342_ Алматы қаласының Алатау мен Мәскеу аудандарын тарату туралы]</ref> * Мәскеу ауданы (1993 жыл)<ref name="Д10" /> === [[Қарағанды]] === * Железнодорожный ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды * Киров ауданы (1997 жыл) ** [[Әлихан Бөкейхан ауданы|Октябрь ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> * Ленин ауданы (1997 жыл) ** [[Қазыбек би ауданы (Қарағанды)|Совет ауданына]] қосылды<ref name="Д1" /> === [[Өскемен]] === * Левобережный ауданы * Октябрь ауданы * Үлбі ауданы === [[Павлодар]] === * Ильич ауданы (1999 жыл) * Индустриальный ауданы (1999 жыл) === [[Семей]] === * Әуезов ауданы (1994 жыл) * Ленин ауданы (1994 жыл) === [[Тараз]] (Жамбыл) === * Заводской ауданы * Центральный ауданы === [[Шымкент]] === * Абай ауданы (1996 жыл)<ref name="Д4" /> ** 2004 жылы қайтадан құрылды == Жаңадан құрылған аудандар == * [[Түпқараған ауданы]] — [[Форт-Шевченко]] қаласы ** 1992 жылы [[Форт-Шевченко қалалық әкімдігі]] аумағынан құрылды. * [[Мұнайлы ауданы]] — [[Маңғыстау (ауыл)|Маңғыстау]] ауылы ** 2007 жылы құрылды. * [[Алатау ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Есіл ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2008 жылы құрылды. * [[Наурызбай ауданы]] ([[Алматы]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Қаратау ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2014 жылы құрылды. * [[Алматы ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Астана ауданы]] ([[Ақтөбе]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Байқоңыр ауданы]] ([[Нұр-Сұлтан]]) ** 2018 жылы құрылды. * [[Сауран ауданы]] — [[Шорнақ]] ауылы ** 2021 жылы құрылды. * [[Тұран ауданы]] ([[Шымкент]]) ** 2022 жылы құрылды. [[Санат:Қазақстан аудандары]] [[Санат:Қазақстанның таратылған аудандары]] == Дереккөздер == {{дереккөздер}} jpv18rtzkx2jlw5tqs4uqle8lp1rtgv 2 684569 3056792 3055231 2022-08-02T11:32:07Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Ақтөбе облысы */ wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Ақтөбе облысы == # Қарғалы — 16 093 адам # '''Шұбарқұдық''' — 11 199 адам # '''Мәртөк''' — 9 795 адам # '''Қарауылкелді''' — 7 862 адам # Жаңақоныс — 6 486 адам # '''Темірбек Жүргенов''' — 5 909 адам # '''Ырғыз''' — 5 410 адам # '''Бадамша''' — 5 359 адам # '''Ойыл''' — 5 340 адам # '''Қобда''' — 5 244 адам # Кеңқияқ — 4 954 адам # Кеңес Нокин — 4 092 адам # Шұбарши — 3 736 адам # Сарыжар — 3 531 адам # Бестамақ — 3 332 адам # ''Ясное'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''Мақат''' — 14 266 адам # ''Балықшы'' — 12 954 адам # '''Индербор''' — 12 915 адам # '''Құрманғазы''' — 12 750 адам # Доссор — 11 470 адам # ''Жұмыскер'' — 9 498 адам # ''Геолог'' — 8 256 адам # '''Махамбет''' — 8 012 адам # '''Аққыстау''' — 7 717 адам # Сағыз — 6 530 адам # '''Миялы''' — 6 473 адам # Жаңа Қаратон — 6 038 адам # Томарлы — 5 036 адам # Ақкөл — 4 596 адам # Есбол — 4 307 адам # Тұщықұдық — 4 108 адам # Қосшағыл — 3 935 адам # Хамит Ерғалиев — 3 451 адам # Мұқыр — 3 423 адам # Ақжар — 3 337 адам # Еркінқала — 3 333 адам # ''Құрсай'' — 3 062 адам # Жанбай — 3 036 адам # Хиуаз — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # Зашаған — 27 065 адам # Деркөл — 9 786 адам # '''Чапаев''' — 8 476 адам # '''Жәнібек''' — 7 460 адам # '''Тасқала''' — 7 350 адам # '''Жаңақала''' — 7 202 адам # '''Шыңғырлау''' — 7 005 адам # Подстёпное — 6 461 адам # Дарьинское — 5 329 адам # '''Казталовка''' — 5 055 адам # '''Жымпиты''' — 4 931 адам # Мичуринское — 4 924 адам # Тайпақ — 4 692 адам # '''Теректі''' — 4 597 адам # Жалпақтал — 4 562 адам # '''Перемётное''' — 4 308 адам # Круглоозёрное — 3 782 адам # '''Сайқын''' — 3 686 адам # '''Қаратөбе''' — 3 434 адам # Бөрлі — 3 244 адам == Қызылорда облысы == # '''Әйтеке би''' — 38 046 адам # '''Шиелі''' — 29 632 адам # '''Жаңақорған''' — 22 716 адам # '''Жосалы''' — 18 983 адам # '''Жалағаш''' — 13 479 адам # Сексеуіл — 9 296 адам # '''Тереңөзек''' — 9 132 адам # Жақсықылыш — 4 847 адам # Төменарық — 4 069 адам # Түгіскен — 3 766 адам == Маңғыстау облысы == # '''Бейнеу''' — 32 452 адам # Атамекен — 22 428 адам # Қызылтөбе — 15 157 адам # '''Маңғыстау''' — 14 818 адам # Басқұдық — 14 215 адам # '''Шетпе''' — 12 223 адам # Жетібай — 11 326 адам # '''Құрық''' — 8 118 адам # Боранқұл — 6 310 адам # Ақшұқыр — 6 230 адам # Дәулет — 4 800 адам # Мұнайшы — 4 647 адам # Баутино — 4 344 адам == Түркістан облысы == # Қарабұлақ — 35 301 адам # '''Ақсукент''' — 29 541 адам # Манкент — 25 058 адам # '''Абай''' — 17 700 адам # '''Тұрар Рысқұлов''' — 17 311 адам # '''Қазығұрт''' — 14 867 адам # '''Мырзакент''' — 13 274 адам # '''Темірлан''' — 12 495 адам # Қарамұрт — 10 538 адам # '''Шаян''' — 8 510 адам # '''Шәуілдір''' — 8 428 адам # '''Шолаққорған''' — 7 934 адам # ''Тассай'' — 4 786 адам # ''Таскен'' — 4 414 адам # Ақсуабат — 3 572 адам # Жібек жолы — 3 346 адам [[Санат:Тізімдер]] == Атырау облысы == === Атырау қаласы === # Аманкелді Иман мешіті (Береке ы/а) # Анашым мешіті (Мирас ы/а) # Ат-Тақуа мешіті (Рембаза ы/а) # ''Геолог ауылдық мешіті'' # Иманғали мешіті # Қажымұқан Мұңайтпасұлы мешіті (Жұлдыз ы/а) # Құспан молла мешіті # Қызылбалық ауылдық мешіті # Мәулімберген мешіті (Тасқала) # Сұлтан Бейбарыс мешіті === Жылыой ауданы === # Жылыой аудандық мешіті (Құлсары) # Есенгелді Нұршайұлы мешіті (Ақкиізтоғай) # Қапан қажы мешіті (Шоқпартоғай) # Қосшағыл ауылдық мешіті # Майкөмген ауылдық мешіті # Нұрқас-Сатыбалды мешіті (Жаңа Қаратон) # Тұрғызба ауылдық мешіті === Индер ауданы === # Әйіп қажы мешіті (Индербор) # Есбол ауылдық мешіті # Жарсуат ауылдық мешіті # ''Өрлік ауылдық мешіті'' # ''Елтай ауылдық мешіті'' # ''Бөдене ауылдық мешіті'' === Исатай ауданы === # Әйтеке би мешіті (Жанбай) # Зинеден Құрасұлы мешіті (Аққыстау) # Қамысқала мешіті (Хамит Ерғалиев) === Құрманғазы ауданы === # Балқұдық ауылдық мешіті # Бекмұханбет Халпе мешіті (Сүйіндік) # Темірәлі мешіті (Құрманғазы) # ''Шортанбай ауылдық мешіті'' === Қызылқоға ауданы === # Абай Құнанбайұлы мешіті (Қоныстану) # Абдолла хазрет мешіті (Сағыз) # Аманияз ата мешіті (Мұқыр) # Бәйтерек мешіті (Миялы) # Бөкен би мешіті (Қаракөл) # ''Жамансор ауылдық мешіті'' # ''Жангелдин ауылдық мешіті'' # ''Жантерек ауылдық мешіті'' # ''Жасқайрат ауылдық мешіті'' # ''Қарабау ауылдық мешіті'' # ''Тасшағыл ауылдық мешіті'' === Мақат ауданы === # Доссор мұсылмандар мешіті # Мақат аудандық мешіті (Мақат) # Сатан-Шәмек мешіті (Доссор) === Махамбет ауданы === # Ақтоғай ауылдық мешіті # Жәмил мешіті (Талдыкөл) # Исатай-Махамбет мешіті (Махамбет) # Қасым хан мешіті (Бейбарыс) # ''Сарайшық ауылдық мешіті'' # ''Таңдай ауылдық мешіті'' t729e3nd7gxsg7fvu35h32k53e7elq4 3056796 3056792 2022-08-02T11:34:20Z Білгіш Шежіреші 68287 /* Түркістан облысы */ wikitext text/x-wiki Тізімде халқының саны 2009 жылғы санақ бойынша 3000 адамнан асатын ауылдар мен кенттер көрсетілген.<ref>'''Майлы''' қаріппен аудан орталықтары, ''курсив'' қарпімен таратылған ауылдар белгіленген</ref> == Ақтөбе облысы == # Қарғалы — 16 093 адам # '''Шұбарқұдық''' — 11 199 адам # '''Мәртөк''' — 9 795 адам # '''Қарауылкелді''' — 7 862 адам # Жаңақоныс — 6 486 адам # '''Темірбек Жүргенов''' — 5 909 адам # '''Ырғыз''' — 5 410 адам # '''Бадамша''' — 5 359 адам # '''Ойыл''' — 5 340 адам # '''Қобда''' — 5 244 адам # Кеңқияқ — 4 954 адам # Кеңес Нокин — 4 092 адам # Шұбарши — 3 736 адам # Сарыжар — 3 531 адам # Бестамақ — 3 332 адам # ''Ясное'' — 3 280 адам == Атырау облысы == # '''Мақат''' — 14 266 адам # ''Балықшы'' — 12 954 адам # '''Индербор''' — 12 915 адам # '''Құрманғазы''' — 12 750 адам # Доссор — 11 470 адам # ''Жұмыскер'' — 9 498 адам # ''Геолог'' — 8 256 адам # '''Махамбет''' — 8 012 адам # '''Аққыстау''' — 7 717 адам # Сағыз — 6 530 адам # '''Миялы''' — 6 473 адам # Жаңа Қаратон — 6 038 адам # Томарлы — 5 036 адам # Ақкөл — 4 596 адам # Есбол — 4 307 адам # Тұщықұдық — 4 108 адам # Қосшағыл — 3 935 адам # Хамит Ерғалиев — 3 451 адам # Мұқыр — 3 423 адам # Ақжар — 3 337 адам # Еркінқала — 3 333 адам # ''Құрсай'' — 3 062 адам # Жанбай — 3 036 адам # Хиуаз — 3 009 адам == Батыс Қазақстан облысы == # Зашаған — 27 065 адам # Деркөл — 9 786 адам # '''Чапаев''' — 8 476 адам # '''Жәнібек''' — 7 460 адам # '''Тасқала''' — 7 350 адам # '''Жаңақала''' — 7 202 адам # '''Шыңғырлау''' — 7 005 адам # Подстёпное — 6 461 адам # Дарьинское — 5 329 адам # '''Казталовка''' — 5 055 адам # '''Жымпиты''' — 4 931 адам # Мичуринское — 4 924 адам # Тайпақ — 4 692 адам # '''Теректі''' — 4 597 адам # Жалпақтал — 4 562 адам # '''Перемётное''' — 4 308 адам # Круглоозёрное — 3 782 адам # '''Сайқын''' — 3 686 адам # '''Қаратөбе''' — 3 434 адам # Бөрлі — 3 244 адам == Қызылорда облысы == # '''Әйтеке би''' — 38 046 адам # '''Шиелі''' — 29 632 адам # '''Жаңақорған''' — 22 716 адам # '''Жосалы''' — 18 983 адам # '''Жалағаш''' — 13 479 адам # Сексеуіл — 9 296 адам # '''Тереңөзек''' — 9 132 адам # Жақсықылыш — 4 847 адам # Төменарық — 4 069 адам # Түгіскен — 3 766 адам == Маңғыстау облысы == # '''Бейнеу''' — 32 452 адам # Атамекен — 22 428 адам # Қызылтөбе — 15 157 адам # '''Маңғыстау''' — 14 818 адам # Басқұдық — 14 215 адам # '''Шетпе''' — 12 223 адам # Жетібай — 11 326 адам # '''Құрық''' — 8 118 адам # Боранқұл — 6 310 адам # Ақшұқыр — 6 230 адам # Дәулет — 4 800 адам # Мұнайшы — 4 647 адам # Баутино — 4 344 адам == Түркістан облысы == # Қарабұлақ — 35 301 адам # '''Ақсукент''' — 29 541 адам # Манкент — 25 058 адам # '''Абай''' — 17 700 адам # '''Тұрар Рысқұлов''' — 17 311 адам # '''Қазығұрт''' — 14 867 адам # '''Мырзакент''' — 13 274 адам # '''Темірлан''' — 12 495 адам # Қарамұрт — 10 538 адам # '''Шаян''' — 8 510 адам # '''Шәуілдір''' — 8 428 адам # '''Шолаққорған''' — 7 934 адам # ''Тассай'' — 4 786 адам # ''Таскен'' — 4 414 адам # Ақсуабат — 3 572 адам # Жібек жолы — 3 346 адам == Ескертпелер == {{дереккөздер}} [[Санат:Тізімдер]] == Атырау облысы == === Атырау қаласы === # Аманкелді Иман мешіті (Береке ы/а) # Анашым мешіті (Мирас ы/а) # Ат-Тақуа мешіті (Рембаза ы/а) # ''Геолог ауылдық мешіті'' # Иманғали мешіті # Қажымұқан Мұңайтпасұлы мешіті (Жұлдыз ы/а) # Құспан молла мешіті # Қызылбалық ауылдық мешіті # Мәулімберген мешіті (Тасқала) # Сұлтан Бейбарыс мешіті === Жылыой ауданы === # Жылыой аудандық мешіті (Құлсары) # Есенгелді Нұршайұлы мешіті (Ақкиізтоғай) # Қапан қажы мешіті (Шоқпартоғай) # Қосшағыл ауылдық мешіті # Майкөмген ауылдық мешіті # Нұрқас-Сатыбалды мешіті (Жаңа Қаратон) # Тұрғызба ауылдық мешіті === Индер ауданы === # Әйіп қажы мешіті (Индербор) # Есбол ауылдық мешіті # Жарсуат ауылдық мешіті # ''Өрлік ауылдық мешіті'' # ''Елтай ауылдық мешіті'' # ''Бөдене ауылдық мешіті'' === Исатай ауданы === # Әйтеке би мешіті (Жанбай) # Зинеден Құрасұлы мешіті (Аққыстау) # Қамысқала мешіті (Хамит Ерғалиев) === Құрманғазы ауданы === # Балқұдық ауылдық мешіті # Бекмұханбет Халпе мешіті (Сүйіндік) # Темірәлі мешіті (Құрманғазы) # ''Шортанбай ауылдық мешіті'' === Қызылқоға ауданы === # Абай Құнанбайұлы мешіті (Қоныстану) # Абдолла хазрет мешіті (Сағыз) # Аманияз ата мешіті (Мұқыр) # Бәйтерек мешіті (Миялы) # Бөкен би мешіті (Қаракөл) # ''Жамансор ауылдық мешіті'' # ''Жангелдин ауылдық мешіті'' # ''Жантерек ауылдық мешіті'' # ''Жасқайрат ауылдық мешіті'' # ''Қарабау ауылдық мешіті'' # ''Тасшағыл ауылдық мешіті'' === Мақат ауданы === # Доссор мұсылмандар мешіті # Мақат аудандық мешіті (Мақат) # Сатан-Шәмек мешіті (Доссор) === Махамбет ауданы === # Ақтоғай ауылдық мешіті # Жәмил мешіті (Талдыкөл) # Исатай-Махамбет мешіті (Махамбет) # Қасым хан мешіті (Бейбарыс) # ''Сарайшық ауылдық мешіті'' # ''Таңдай ауылдық мешіті'' pps70uoxefj0xyp272xjeccaelnyz1f 0 685171 3056381 3052122 2022-08-01T15:00:12Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Өзбекстан}} |Қазақша атауы = Әмудария ауданы |Шынайы атауы = {{lang-kaa|A'miwda'rya rayonı, Әмудәрья районы}} |Суреті = |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Өзбекстан |lat_dir = N|lat_deg = 39|lat_min = 13|lat_sec = 30 |lon_dir = E|lon_deg = 64|lon_min = 41|lon_sec = 02 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Қарақалпақстан]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = Республика |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Маңғыт (қала)|Маңғыт]] |Астана түрі = Әкім. орт. |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = 18 желтоқсан 1957 |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 204 700 |Санақ жылы = 2022 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 200 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 1020 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Location of Amudaryo District in Qoraqalpog’iston.png |Карта ені = 320px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Әмудария ауданы''' ({{lang-kaa|A'miwda'rya rayonı, Әмудәрья районы}}, {{lang-uz|Amudaryo tumani, Амударё тумани}}) — [[Өзбекстан]], [[Қарақалпақстан]] құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы – [[Маңғыт (қала)|Маңғыт]] қаласы. 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кірді<ref>[http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip ӘАҚБЖ Әкімшілік-аумақтық құрылымдарды белгілеу жүйесі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104002349/http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip |date=2012-01-04 }}</ref>: *аудан бағынысындағы қала #Маңғыт *қалалық елді мекендер # [[Жұмыртау]] # [[Қыпшақ (Қарақалпақстан)|Қыпшақ]] # [[Қылышбай]] # [[Қытай (Қарақалпақстан)|Қытай]] *азаматтардың ауылдық жиындары #Әмір Темір #Бұзап #Дорман #Бабыр #Қаңлы #Қыпшақ #Қылышбай #Қытай #Күйіккөпір #Назархан #Ақалтын #Ортақала #Түлкі #Хәлімбек #Шайкөл Әмудария облысы 1957 жылы 18 желтоқсанда Қыпшақ және Маңғыт аудандарының қосылуы арқылы құрылған<ref>КСРО Жоғарғы Кеңесінің тізімдемелері. № 1 (896), 1958 жыл.</ref>. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан аудандары]] ayr9tro6o86uirmr12a97xy23b6v2uk 0 685179 3056437 3055588 2022-08-01T15:43:05Z Kas77777 100404 /* Ерлер */ wikitext text/x-wiki {{Су спорты түрлерінен жарыс |Атауы = Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты 2022 |Эмблема = 2022 World Aquatics Championships logo.jpg |Өлшемі = 250px |Сурет сипаттамасы = |Қала = [[Будапешт]], {{HUN}} |Елдер = |Спортшылар саны = |Медальдар = |Ашылуы = [[17 маусым]] [[2022]] |Жабылуы = [[3 шілде]] [[2022]] |Стадион = |Алдыңғы = [[Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты 2019|2019 Кванджу]] |Келесі = [[Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты 2023|2023 Фукуока]] }} '''[[Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты|Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты ]]''' '''2022''' немесе '''[[Халықаралық жүзу федерациясы|FINA]] 19-ші әлем чемпионаты''' [[Мажарстан|Мажарстанның]] [[Будапешт]] қаласында [[2022 жыл]]дың жазында өткізілді.<ref>{{cite web |url=https://www.swimming.org/sport/world-championships-2022/ |title=FINA confirms Budapest will host World Championships in 2022 |date=7 February 2022 |access-date=7 February 2022 }}</ref> Жарыстар 5 спорт түрінен өткізілді: [[жүзу]], [[синхронды жүзу]], [[суға секіру]], [[ашық суда жүзу]] және [[су добы]]. == Жүзу == === Ерлер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Еркін стиль |- | '''50 м''' | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Бен Прауд]] — 21,32 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|АҚШ}} [[Майкл Эндрю]] — 21,41 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Франция}} [[Максим Груссе]] — 21,57 <br /> <small>[[Франция]]</small> |- | '''100 м''' | {{flagicon|Румыния}} [[Давид Попович]] — 47,58 <br /> <small>[[Румыния]]</small> | {{flagicon|Франция}} [[Максим Груссе]] — 47,64 <br /> <small>[[Франция]]</small> | {{flagicon|Канада}} [[Джошуа Льендо]] — 47,71 <br /> <small>[[Канада]]</small> |- | '''200 м''' | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джеймс Гай]] — 1:45,14 {{NR}} <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|Қытай}} [[Сунь Ян]] — 1:45,20 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|Германия}} [[Пауль Бидерман]] — 1:45,38 <br /> <small>[[Германия]]</small> |- | '''400''' | {{flagicon|Қытай}} [[Сунь Ян]] — 3:42,58 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Джеймс Гай]] — 3:43,75 {{NR}}<br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|Канада}} [[Райан Кохрейн]] — 3:44,59 <br /> <small>[[Канада]]</small> |- | '''800 м''' | {{flagicon|Қытай}} [[Сунь Ян]] — 7:39,96 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|Италия}} [[Грегорио Пальтриньери]] — 7:40,81 <br /> <small>[[Италия]]</small> | {{flagicon|Австралия}} [[Мак Хортон]] — 7:44,02 <br /> <small>[[Австралия]]</small> |- | '''1500 м''' | | | |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Брасс |- | '''50 м''' | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Адам Пити]] — 26,51 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|ОАР}} [[Камерон ван дер Бург]] — 26,66 <br /> <small>[[ОАР]]</small> | {{flagicon|АҚШ}} [[Кевин Кордес]] — 26,86 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> |- | '''100 м''' | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Адам Пити]] — 58,52 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|ОАР}} [[Камерон ван дер Бург]] — 58,59 <br /> <small>[[ОАР]]</small> | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Росс Мердок]] — 59,09 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> |- | '''200 м''' | {{flagicon|Германия}} [[Марко Кох]] — 2.07,76 <br /> <small>[[Германия]]</small> | {{flagicon|АҚШ}} [[Кевин Кордес]] — 2.08,05 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Мажарстан}} [[Даниель Дьюрта]] — 2:08,10 <br /> <small>[[Мажарстан]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Баттерфляй |- | rowspan=2| '''50 м''' | rowspan=2| {{flagicon|Франция}} [[Флоран Маноду]] — 22,97 <br /> <small>[[Франция]]</small> | rowspan=2| {{flagicon|Бразилия}} [[Николас Сантос]] — 23,09 <br /> <small>[[Бразилия]]</small> | {{flagicon|Мажарстан }} [[Ласло Чех]] — 23,15<br /> <small>[[Мажарстан ]]</small> |- | {{flagicon|Польша}} [[Конрад Черняк]] — 23,15<br /> <small>[[Польша]]</small> |- | '''100 м''' | | | |- | '''200 м''' | {{flagicon|Мажарстан }} [[Ласло Чех]] — 1.53,48<br /> <small>[[Мажарстан ]]</small> | {{flagicon|ОАР}} [[Чад ле Кло]] — 1.53,48<br /> <small>[[ОАР]]</small> | {{flagicon|Польша}} [[Ян Свитковский]] — 1.54,10<br /> <small>[[Польша]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Арқамен жүзу |- | '''50 м''' | | | |- | '''100 м''' | {{flagicon |Австралия}} [[Митч Ларкин]] — 52,40 <br /> <small>[[Австралия]]</small> | {{flagicon |Франция}} [[Камиль Лакур]] — 52,48 <br /> <small>[[Франция]]</small> | {{flagicon |АҚШ}} [[Мэтт Гриверс]] — 52,66 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> |- | '''200 м''' | {{flagicon |Австралия}} [[Митч Ларкин]] — 1.53,58 <br /> <small>[[Австралия]]</small> | {{flagicon |Польша}} [[Радослав Кавенцкий]] — 1.54,55 <br /> <small>[[Польша]]</small> | {{flagicon |Ресей}} [[Евгений Рылов]] — 1.54,60 <br /> <small>[[Ресей]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Комплекстік жүзу |- | '''200 м''' | {{flagicon |АҚШ}} [[Райан Лохте]] — 1.55,81 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon |Бразилия}} [[Тьягу Перейра]] — 1.56,65 <br /> <small>[[Бразилия]]</small> | {{flagicon |Қытай}} [[Ван Шунь]] — 1.56,81 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |- | '''400 м''' | | | |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Эстафеталар |- | '''Эстафета 4×100 м/еркін стиль''' | valign="top" | {{FRA}} — 3:10,74 <small><br> [[Мехди Метелла]] (48 с 37) <br> [[Флоран Маноду]] (47 с 93)<br> [[Фабьен Жило]] (47 с 08) <br> [[Жереми Стравьюс]] (47 с 36)</small> ---- <small>[[Лорис Бурелли]]<br>[[Клеман Миньон]]</small> | valign="top" | {{RUS}} — 3:11,19 <small><br> [[Андрей Гречин]] (48 с 60) <br> [[Никита Лобинцев]] (47 с 98) <br> [[Владимир Морозов]] (46 с 95)<br> [[Александр Сухоруков]](47 с 66)</small> ---- <small>[[Данила Изотов]]</small> | valign="top" | {{ITA}} — 3:12,53 <small><br> [[Лука Дотто]] (48 с 75) <br> [[Марко Орси]] (47 с 75) <br> [[Микеле Сантуччи]] (48 с 48) <br> [[Филиппо Маньини]] (47 с 55)</small> ---- |- | '''Эстафета 4×200 м/еркін стиль''' | valign=top| {{GBR}} — 7.04,33 <small><br /> [[Дэниэл Уоллес]] (1 мин 47 с 04) <br /> [[Роберт Ренвик]] (1 мин 45 с 98 ) <br /> [[Калум Джарвис]] (1 мин 46 57) <br /> [[Джеймс Гай]] (1 мин 44 с 74)</small> ---- <small>[[Николас Грэйнджер]]<br />[[Данкан Скотт]]</small> | valign=top| {{USA}} — 7.04,75 <small><br /> [[Райан Лохте]] (1 мин 45 с 71) <br /> [[Конор Дуайер]] (1 мин 45 с 33) <br /> [[Рид Мэлоун]] (1 мин 46 с 92) <br /> [[Майкл Уайсс]] (1 мин 46 с 79) ---- [[Майкл Клу]] | valign=top| {{flagicon|Australia}} [[Австралия]] — 7.05,34 <small><br /> [[Камерон Макэвой]] (1 мин 46 с 46) <br /> [[Дэвид Маккион]] (1 мин 47 с 05) <br /> [[Дэниэл Смит]] (1 мин 46 с 38) <br /> [[Томас Фрэйзер-Холмс]] (1 мин 45 с 45) ---- [[Грант Хэкетт]]<br />[[Курт Херцог]] |- | '''Аралас эстафета 4x100 м''' | | | |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Әйелдер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Еркін стиль |- | '''50 м''' | | | |- | '''100 м''' | {{flagicon|Австралия}} [[Бронте Кэмпбелл]] — 52,52 <br /> <small>[[Австралия]]</small> | {{flagicon|Швеция}} [[Сара Шёстрём]] — 52,70 <br /> <small>[[Швеция]]</small> | {{flagicon|Австралия}} [[Кейт Кэмпбелл]] — 52,82 <br /> <small>[[Австралия]]</small> |- | '''200 м''' | {{flagicon|АҚШ}} [[Кэти Ледеки]] — 1:55,16 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Италия}} [[Федерика Пеллегрини]] — 1:55,32 <br /> <small>[[Италия]]</small> | {{flagicon|АҚШ}} [[Мисси Франклин]] — 1:55,49 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> |- | '''400 м''' | {{flagicon|АҚШ}} [[Кэти Ледеки]] — 3:59,13 {{CR}}<br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Нидерланд}} [[Шарон ван Роувендал]] — 4:03,02 {{NR}}<br /> <small>[[Нидерланд]]лар</small> | {{flagicon|Австралия}} [[Джессика Эшвуд]] — 4:03,34 <br /> <small>[[Австралия]]</small> |- | '''800 м''' | | | |- | '''1500 м''' | {{flagicon|АҚШ}} [[Кэти Ледеки]] — 15:25,48 {{WR}}<br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Жаңа Зеландия}} [[Лорен Бойл]] — 15:40,14 <br /> <small>[[Жаңа Зеландия]]</small> | {{flagicon|Мажарстан}} [[Богларка Капаш]] — 15:47,09 {{NR}} <br /> <small>[[Мажарстан]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Брасс |- | '''50 м''' | | | |- | '''100 м''' | {{flagicon|Ресей}} [[Юлия Ефимова]] — 1:05,66 <br /> <small>[[Ресей]]</small> | {{flagicon|Литва}} [[Рута Мейлутите]] — 1:06,36 <br /> <small>[[Литва]]</small> | {{flagicon|Ямайка}} [[Алия Аткинсон]] — 1:06,42 <br /> <small>[[Ямайка]]</small> |- | rowspan=3| '''200 м''' | rowspan=3| {{flagicon|Жапония}} [[Канако Ватанабэ]] — 2.21,15<br /> <small>[[Жапония]]</small> | rowspan=3| {{flagicon|АҚШ}} [[Майка Лоренс]] — 2.06,40 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Испания}} [[Хессика Валь Монтеро]] — 2.22,76 <br /> <small>[[Испания]]</small> |- | {{flagicon|Дания}} [[Рикке Педерсен]] — 2.22,76 <br /> <small>[[Дания]]</small> |- | {{flagicon|Қытай}} [[Ши Цзинлинь]] — 2.22,76 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Баттерфляй |- | '''50 м''' | {{flagicon|Швеция}} [[Сара Шёстрём]] — 24,96 <br /> <small>[[Швеция]]</small> | {{flagicon|Дания}} [[Джанетт Оттесен]] — 25,34 <br /> <small>[[Дания]]</small> | {{flagicon|Қытай}} [[Лу Ин]] — 25,37 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |- | '''100 м''' | {{flagicon|Швеция}} [[Сара Шёстрём]] — 55,64 {{WR}}<br /> <small>[[Швеция]]</small> | {{flagicon|Дания}} [[Джанетт Оттесен]] — 57,05 <br /> <small>[[Дания]]</small> | {{flagicon|Қытай}} [[Лу Ин]] — 57,48 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |- | '''200 м''' | {{flagicon|Жапония}} [[Нацуми Хоси]] — 2.05,56 <br /> <small>[[Жапония]]</small> | {{flagicon|АҚШ}} [[Каммиль Адамс]] — 2.06,40 <br /> <small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Қытай}} [[Чжан Юфэй]] — 2.06,51 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Арқамен жүзу |- | '''50 м''' | {{flagicon|Қытай}} [[Фу Юаньхуэй]] — 27,11 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|Бразилия}} [[Этьен Медейрус]] — 27,26 <br /> <small>[[Бразилия]]</small> | {{flagicon|Қытай}} [[Лю Сян]] — 27,58 <br /> <small>[[Қытай]]</small> |- | '''100 м''' | {{flagicon|Австралия}} [[Эмили Сибом]] — 58,26 <br /> <small>[[Австралия]]</small> | {{flagicon|Австралия}} [[Мэдисон Уилсон]] — 58,75 <br /> <small>[[Австралия]]</small> | {{flagicon|Дания}} [[Ние Нильсен]] — 58,86 <br /> <small>[[Дания]]</small> |- | '''200 м''' | | | |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Комплекстік жүзу |- | '''200 м''' | {{flagicon|Мажарстан}} [[Катинка Хоссу]] — 2.06,12 {{WR}}<br /> <small>[[Мажарстан]]</small> | {{flagicon|Жапония}} [[Канако Ватанабэ]] — 2.08,45 <br /> <small>[[Жапония]]</small> | {{flagicon|Ұлыбритания}} [[Сиобэн-Мэри О’Коннор]] — 2.08,77 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> |- | '''400 м''' | | | |-bgcolor=#DDDDDD ! colspan="6" | Эстафеталар |- | '''Эстафета 4×100 м/еркін стиль | valign="top" | {{flagicon|Australia}} [[Австралия]] — 3:31,48 {{CR}} <small><br> [[Эмили Сибом]] (53 с 92) <br> [[Эмма Маккеон]] (53 с 57) <br> [[Бронте Кэмпбелл]] (51 с 77) <br> [[Кейт Кэмпбелл]] (52 с 22)</small> ---- <small>[[Мэдисон Уилсон]] <br> [[Мелани Шлангер]] <br> [[Бронте Барратт]]</small> | valign="top" | {{NED}}ылар — 3:33,67 <small><br> [[Раноми Кромовидьойо]] (53 с 30) <br> [[Мауд ван дер Мер]] (54 с 50) <br> [[Маррит Стенберген]] (53 с 88) <br> [[Фемке Хемскерк]] (51 с 99)</small> ---- | valign="top" | {{USA}} — 3:34,61 <small><br>[[Мисси Франклин]] (53 с 68) <br> [[Марго Гир]] (54 с 14) <br> [[Лия Нил]] (53 с 70) <br> [[Симоне Мануэл]] (53 с 09)</small> ---- <small>[[Шэннон Вриленд]] <br> [[Эбби Вайтцель]]</small> |- | '''Эстафета 4×200 м/еркін стиль | valign=top| {{USA}} — 7.45,37 <br /> <small>[[Мисси Франклин]] (1 мин 55 с 95) <br /> [[Леа Смит]] (1 мин 56 с 86) <br /> [[Кэти Маклафлин]] (1 мин 56 с 92) <br /> [[Кэти Ледеки]] (1 мин 55 с 64)</small> ---- <small>[[Сьерра Рунге]]<br />[[Челси Ченаулт]]<br />[[Шэннон Вриленд]]</small> | valign=top| {{ITA}} — 7.48,41 <small><br /> [[Алиса Миццау]] (1 мин 57 с 50) <br /> [[Эрика Муссо]] (1 мин 58 с 66) <br /> [[Кьяра Мазини]] (1 мин 57 с 52) <br /> [[Федерика Пеллегрини]] (1 мин 54 с 73)</small> | valign=top| {{CHN}} — 7.49,10 <small><br /> [[Цю Юйхань]] (1 мин 56 с 88) <br /> [[Го Цзюньцзюнь]] (1 мин 57 с 55) <br /> [[Чжан Юфэй]] (1 мин 58 с 73) <br /> [[Шэнь До]] (1 мин 55 с 94)</small> ---- <small>[[Шао Ивень]]<br />[[Чжан Юань]]</small> |- | '''Аралас эстафета 4x100 м''' | | | |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} == Ашық суда жүзу == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Ерлер |- | '''5 км''' | {{flagicon|South Africa}} [[Чед Хо]] — 55:17,6 <br /><small>[[ОАР]]</small> | {{flagicon|Germany}} [[Роб Муффельс]] — 55:17,6 <br /><small>[[Германия]]</small> | {{flagicon|Italy}} [[Маттео Фурлан]] — 55:20,0 <br /><small>[[Италия]]</small> |- | '''10 км''' | {{flagicon|USA}} [[Джордан Вилимовски]] — 1:49:48,2 <br /><small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Netherlands}} [[Ферри Вертман]] — 1:50:00,3 <br /><small>[[Нидерланд]]</small> | {{flagicon|Greece}} [[Спирос Янниотис]] — 1:50:00,7 <br /><small>[[Грекия]]</small> |- | '''25 км''' | {{flagicon|Italy}} [[Симон Руффини]] — 4:53:10,7 <br /><small>[[Италия]]</small> | {{flagicon|USA}} [[Алекс Мейер]] — 4:53:15,1 <br /><small>[[АҚШ]]</small> | {{flagicon|Italy}} [[Маттео Фурлан]] — 4:54:38,0 <br /><small>[[Италия]]</small> |- ! colspan="6" | Әйелдер |- | '''5 км''' |{{flagicon|USA}} [[Хейли Андерсон]] — 58:48,4 <br /><small>[[АҚШ]]</small> |{{flagicon|Greece}} [[Каллиопи Араузу]] — 58:49,8 <br /><small>[[Грекия]]</small> |{{flagicon|Germany}} [[Финниа Вунрам]] — 58:51,0 <br /><small>[[Германия]]</small> |- | '''10 км''' |{{flagicon|France}} [[Орели Мюллер]] — 1:58:04,3 <br /><small>[[Франция]]</small> |{{flagicon|Netherlands}} [[Шарон ван Роувендал]] — 1:58:06,7 <br /><small>[[Нидерланд]]</small> |{{flagicon|Brazil}} [[Ана Марсела Кунья]] — 1:58:27,9 <br /><small>[[Бразилия]]</small> |- | '''25 км''' |{{flagicon|Brazil}} [[Ана Марсела Кунья]] — 5:13:47,3 <br /><small>[[Бразилия]]</small> |{{flagicon|Hungary}} [[Анна Олаш]] — 5:14:13,4 <br /><small>[[Мажарстан]]</small> |{{flagicon|Germany}} [[Ангела Маурер]] — 5:15:07,6 <br /><small>[[Германия]]</small> |- ! colspan="6" | Аралас командалар |- | '''3×5''' | {{GER}} <br /><small>[[Роб Муффельс]], [[Кристиан Райхерт]], [[Изабель Херле]]</small><br />55:14,4 | {{BRA}} <br /><small>[[Аллан до Кармо]], [[Диого Вильяриньо]], [[Ана Марсела Кунья]]</small><br /> 55:31,2 ----{{NED}}ылар <br /><small>[[Марсель Схоутен]], [[Ферри Вертман]], [[Шарон ван Роувендал]]</small><br /> 55:31,2 | ''берілген жоқ'' |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} == Синхронды жүзу == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Ерікті бағдарламалар |- | '''Соло''' | {{flagicon|RUS}} [[Наталья Ищенко]] — 97,2333 <br /><small>[[Ресей]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Хуан Сюэчэнь]] — 95,7000 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|ESP}} [[Она Карбонель]] — 94,9000 <br /><small>[[Испания]]</small> |- | '''Дуэт''' | {{flagicon|RUS}} — 98,2000<br />[[Наталья Ищенко]] <br /> [[Светлана Ромашина]] | {{flagicon|CHN}} — 95,9000<br />[[Хуан Сюэчэнь]] <br /> [[Сунь Вэньянь]] | {{flagicon|UKR}} — 93,6000<br />[[Лолита Ананасова]] <br /> [[Анна Волошина]] |- | '''Аралас дуэт''' | {{flagicon|RUS}} — 91,7333<br />[[Александр Мальцев]] <br /> [[Дарина Валитова]] | {{flagicon|USA}} — 91,4667<br />[[Кристина Люм-Ундервуд]] <br /> [[Билл Мэй]] | {{flagicon|ITA}} — 89,3333<br />[[Марьянжела Перрупато]] <br /> [[Джорджио Минисини]] |- | '''Топ''' | {{flagicon|RUS}} — 98,4667 <small><br />[[Влада Чигирёва]], [[Светлана Колесниченко]] <br /> [[Александра Пацкевич]], [[Елена Прокофьева]] <br /> [[Алла Шишкина]], [[Мария Шурочкина]] <br /> [[Анжелика Тиманина]], [[Гелена Топилина]]</small> | {{flagicon|CHN}} — 96,1333 <small><br />[[Го Ли]], [[Гу Сяо]], [[Ли Ксяо Лу]] <br /> [[Лян Синьпин]], [[Сунь Вэньянь]] <br /> [[Тан Мэнни]], [[Хуан Сюэчэнь]] <br /> [[Цзэн Чжэнь]]</small> | {{flagicon|JPN}} — 93,9000 <small><br />[[Айка Хакояма]], [[Айко Хаяши]] <br /> [[Юкико Инуи]], [[Кей Марумо]] <br /> [[Рисако Мицуи]], [[Канами Накамаки]] <br /> [[Мая Накамура]], [[Кано Омата]] <br /> [[Аска Тасаки]], [[Каруми Йошида]]</small> |- | '''Комбинация''' | {{flagicon|RUS}} — 98,3000 <small><br />[[Влада Чигирёва]], [[Михаэла Каланча]] <br /> [[Светлана Колесниченко]], [[Лилия Низамова]] <br /> [[Александра Пацкевич]], [[Елена Прокофьева]] <br /> [[Алла Шишкина]], [[Мария Шурочкина]] <br /> [[Анжелика Тиманина]], [[Гелена Топилина]] <br /> [[Дарина Валитова]]</small> | {{flagicon|CHN}} — 96,2000 <small><br />[[Го Ли]], [[Гу Сяо]], [[Ли Ксяо Лу]] <br /> [[Лян Синьпин]], [[Сунь Вэньянь]] <br /> [[Тан Мэнни]], [[Хуан Сюэчэнь]] <br /> [[Цзэн Чжэнь]]</small> | {{flagicon|JPN}} — 93,8000 <small><br />[[Айка Хакояма]], [[Айко Хаяши]] <br /> [[Юкико Инуи]], [[Кей Марумо]] <br /> [[Рисако Мицуи]], [[Канами Накамаки]] <br /> [[Мая Накамура]], [[Кано Омата]] <br /> [[Аска Тасаки]], [[Каруми Йошида]]</small> |- ! colspan="6" | Техникалық бағдарламалар |- | '''Соло''' | {{flagicon|RUS}} [[Светлана Ромашина]] — 95,268 <br /><small>[[Ресей]]</small> | {{flagicon|ESP}} [[Она Карбонель]] — 93,1284 <br /><small>[[Испания]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Сунь Вэньянь]] — 91,5479 <br /><small>[[Қытай]]</small> |- | '''Дуэт''' | {{flagicon|RUS}} — 95,4672<br />[[Наталья Ищенко]] <br /> [[Светлана Ромашина]] | {{flagicon|CHN}} — 93,3279<br />[[Хуан Сюэчэнь]] <br /> [[Сунь Вэньянь]] | {{flagicon|JPN}} — 92,0079<br />[[Юкико Инуи]] <br /> [[Рисако Мицуи]] |- | '''Аралас дуэт''' |{{flagicon|USA}} — 88,5108<br />[[Кристина Джонс]] <br /> [[Мэй, Билл|Билл Мэй]] |{{flagicon|RUS}} — 88,2986<br />[[Александр Мальцев]] <br /> [[Дарина Валитова]] |{{flagicon|ITA}} — 86,3640<br />[[Манила Фламини]] <br /> [[Джорджио Минисини]] |- | '''Топ''' | {{flagicon|RUS}} — 95,7457 <small><br />[[Влада Чигирёва]], [[Елена Прокофьева]] <br /> [[Анжелика Тиманина]], [[Светлана Колесниченко]] <br /> [[Алла Шишкина]], [[Гелена Топилина]] <br /> [[Александра Пацкевич]], [[Мария Шурочкина]]</small> | {{flagicon|CHN}} — 94,4605 <small><br />[[Го Ли]], [[Гу Сяо]], [[Ли Ксяо Лу]] <br /> [[Лян Синьпин]], [[Сунь Вэньянь]] <br /> [[Тан Мэнни]], [[Хуан Сюэчэнь]] <br /> [[Цзэн Чжэнь]]</small> | {{flagicon|JPN}} — 92,4133 <small><br />[[Айка Хакояма]], [[Айко Хаяши]] <br /> [[Юкико Инуи]], [[Кей Марумо]] <br /> [[Рисако Мицуи]], [[Канами Накамаки]] <br /> [[Мая Накамура]], [[Кано Омата]] <br /> [[Аска Тасаки]], [[Каруми Йошида]]</small> |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} == Суға секіру == === Жеке кезең === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Ерлер |- | '''1 м''' | {{flagicon|CHN}} [[Се Сыи]] — 485,50 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Илья Кваша]] — 449,05 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|RUS}} [[Майкл Хиксон]] — 428,30 <br /><small>[[Ресей]]</small> |- | '''3 м''' | {{flagicon|CHN}} [[Хэ Чао]] — 555,05 <br /> <small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|GER}} [[Илья Захаров]] — 547,60 <br /><small>[[Германия]]</small> | {{flagicon|RUS}} [[Джек Лафер]] — 528,90 <br /><small>[[Ресей]]</small> |- | '''10 м''' | {{flagicon|GBR}} [[Цю Бо]] — 587,00 <br /> <small>[[Ұлыбритания]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Дэвид Будайя]] — 560,20 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Томас Дейли]] — 537,95 <br /><small>[[Қытай]]</small> |- ! colspan="6" | Әйелдер |- | '''1 м''' | {{flagicon|AUS}} [[Таня Каньотто]] — 310,85 <br /><small>[[Аустралия]]</small> | {{flagicon|RUS}} [[Ши Тинмао]] — 309,20 <br /><small>[[Ресей]]</small> | {{flagicon|ITA}} [[Хэ Цзы]] — 300,30 <br /><small>[[Италия]]</small> |- | '''3 м''' | {{flagicon|CHN}} [[Ши Тинмао]] — 383,55 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Хэ Цзы]] — 377,45 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|CAN}} [[Таня Каньотто]] — 356,15 <br /><small>[[Канада]]</small> |- | '''10 м''' | {{flagicon|MYS}} [[Ким Кук Хьян]] — 397,05 <br /><small>[[Малайзия]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Жэнь Цянь]] — 388.00 <br /><small>[[Қытай]]</small> | {{flagicon|CHN}} [[Панделела Ринонг Памг]] — 385.05 <br /><small>[[Қытай]]</small> |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} === Синхронды секірулер === {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=1 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- ! colspan="6" | Ерлер |- | '''3 м''' | {{CHN}} — 471,45<small><br /> [[Цао Юань]] <br /> [[Цинь Кай]] <small> | {{RUS}} — 459,18<small><br /> [[Евгений Кузнецов (жүзуші)|Евгений Кузнецов]] <br /> [[Илья Захаров]] <small> | {{GBR}} — 445,20<small><br /> [[Джек Лафер]] <br /> [[Крис Мирс]] <small> |- | '''10 м''' | {{CHN}} — 495,72<small><br /> [[Чэнь Айсэнь]] <br /> [[Линь Юэ]] <small> | {{MEX}} — 448,89<small><br /> [[Иван Гарсия]] <br /> [[Херман Санчес]] <small> | {{RUS}} — 441,33<small><br /> [[Роман Измайлов]] <br /> [[Виктор Минибаев]] <small> |- ! colspan="6" | Әйелдер |- | '''3 м''' | {{CHN}} — 351,30<small><br /> [[Ши Тинмао]] <br /> [[У Минься]] <small> | {{CAN}} — 319,47<small><br /> [[Дженнифер Абель]] <br /> [[Памела Уор]] <small> | {{flagicon|Australia}} [[Австралия]] — 304,20<small><br /> [[Саманта Миллс]] <br /> [[Эстер Цинь]] <small> |- | '''10 м''' | {{CHN}} — 359,52<small><br /> [[Чэнь Жолинь]] <br /> [[Лю Хуэйся]] <small> | {{CAN}} — 339,99<small><br /> [[Меган Банфето]] <br /> [[Розелин Фильон]] <small> | {{PRK}} — 325,26<small><br /> [[Сон Нам Хян]] <br /> [[Ким Ун Хян]] <small> |- ! colspan="6" | Микст |- | '''3 м''' | {{CHN}} — 339,90<small><br /> [[Ван Хань]] <br /> [[Янь Хао]] <small> | {{CAN}} — 317,01<small><br /> [[Дженнифер Абель]] <br /> [[Франсуа Имбо-Дюлак]] <small> | {{ITA}} — 315,30<small><br /> [[Таня Каньотто]] <br /> [[Майколь Верцотто]] <small> |- | '''10 м''' | {{CHN}} — 350,88<small><br /> [[Сы Яцзе]] <br /> [[Тай Сяоху]] <small> | {{CAN}} — 309,66<small><br /> [[Меган Банфето]] <br /> [[Венсан Рьендо]] <small> | {{flagicon|Australia}} [[Австралия]] — 308,22<small><br /> [[Мелисса Ву]] <br /> [[Доминик Беджгуд]] <small> |- | '''Аралас командалар''' | {{GBR}} — 434,65<small><br /> [[Томас Дейли]] <br /> [[Ребекка Гэллантри]] <small> | {{UKR}} — 426,45<small><br /> [[Александр Горшковозов]] <br /> [[Юлия Прокопчук]] <small> | {{CHN}} — 425,40<small><br /> [[Се Сыи]] <br /> [[Чэнь Жолинь]] <small> |- |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} == Хай-дайвинг == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- | '''Ерлер (27 м)''' | {{flagicon|USA}} [[Стив Ло Бю]] <br /> <small>[[АҚШ]]</small> || 397,15 | {{flagicon|Czech Republic}} [[Михал Навратил]] <br /> <small>[[Чехия]]</small> || 390,90 | {{flagicon|Italy}} [[Алессандро де Росе]]<br /> <small>[[Италия]]</small> || 379,65 |- | '''Әйелдер (20 м)''' | {{flagicon|Australia}} [[Рианна Иффланд]] <br /> <small>[[Аустралия]]</small> || 320,70 | {{flagicon|Mexico}} [[Адриана Хименес]] <br /> <small>[[Мексика]]</small> || 308,90 | {{flagicon|Belarus}} [[Яна Нестерова]]<br /> <small>[[Беларусь]]</small> || 303,95 |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} == Су добы == {| class="wikitable" border="1" style="font-size:100%" |- ! scope=col style="width:120px; background: #efefef;"| Бағдарлама түрі ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: gold;" | Алтын ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: silver;" | Күміс ! scope=col colspan=2 style="width:200px; background: #cc9966;" | Қола |- | '''Ерлер''' | {{flagicon|Хорватия}} <br /> <small>[[Хорватия]]</small> || | {{flagicon|Мажарстан}} <br /> <small>[[Мажарстан]]</small> || | {{flagicon|Сербия}} <br /> <small>[[Сербия]]</small> || |- | '''Әйелдер''' | {{flagicon|АҚШ}}<small>[[АҚШ]]</small> || | {{flagicon|Испания}}<small>[[Испания]]</small> || | {{flagicon|Ресей}}<small>[[Ресей]]</small> || |- bgcolor= e8e8e8 |colspan=7|{{Спорттық рекордтардың қысқартулары}} |} ==Медальдық есеп== {| class="wikitable" style="margin:0.5em auto; font-size:90%; position:relative; width:55%;" |- bgcolor="#EFEFEF" ! width=50 | Орын ! width=200 | Ел ! width=50 | [[Сурет:Gold medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Silver medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Bronze medal world centered-2.svg|20px]] ! width=50 | [[Сурет:Medals world.svg|40px]] |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 1 | align=left| {{USA}} | style="background:#F7F6A8;" | 18 | style="background:#DCE5E5;" |14 | style="background:#FFDAB9;" | 17 |49 |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFFFFF" | rowspan="1" valign="center"|2 | align=left| {{CHN}} | style="background:#F7F6A8;" | 18 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 8 | 28 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 3 | align=left| {{ITA}} | style="background:#F7F6A8;" |9 | style="background:#DCE5E5;" | 7 | style="background:#FFDAB9;" | 6 |22 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 4 | align=left| {{AUS}} | style="background:#F7F6A8;" | 6 | style="background:#DCE5E5;" | 9 | style="background:#FFDAB9;" |4 |19 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 5 | align=left| {{CAN}} | style="background:#F7F6A8;" | 3 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 6 | 14 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 6 | align=left| {{JPN}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 8 | style="background:#FFDAB9;" | 3 |13 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 7 | align=left| {{FRA}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 7 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 11 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 8 | align="left" | {{UKR}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 6 | style="background:#FFDAB9;" | 2 | 10 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"| 9 | align=left| {{GER}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 5 | style="background:#FFDAB9;" | 3 | 10 |- align="center" valign="top" | rowspan="1" valign="center"|10 | align=left| {{HUN}} | style="background:#F7F6A8;" | 2 | style="background:#DCE5E5;" | 2 | style="background:#FFDAB9;" | 1 | 5 |- align="center" valign="top" bgcolor="#EFEFEF" |valign="center" colspan="2" | '''Барлығы''' | '''75''' | '''74''' | '''74''' | '''223''' |} == Дереккөздер == <references/> == Сыртқы сілтемелер == *[https://www.fina.org/competitions/2902/19th-fina-world-championships-budapest-2022 Чемпионаттың ресми сайты] {{Су спорты түрлерінен әлем чемпионаты}} [[Санат:Су спорты түрлерінен әлем чемпионаттары]] 3jllk6506rwbqfulb9werz1m1pyzpku 0 685285 3056783 3052889 2022-08-02T10:34:24Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Әкімшілік бірлік |Түс1 = {{түс|Өзбекстан}} |Қазақша атауы = Беруни ауданы |Шынайы атауы = {{lang-kaa|Beruniy rayonı, Беруний районы}} |Суреті = Amudaria Beruniy District Bank.jpg |Сурет атауы = |Елтаңба = |Ту = |Елтаңбаның ені = |Тудың ені = |Елтаңбаның аты = |Тудың аты = |Ел = Өзбекстан |lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 41|lat_sec = 09 |lon_dir = E|lon_deg = 60|lon_min = 44|lon_sec = 48 |region = |type = |деңгей = |CoordScale = |Әнұраны = |Статусы = |Кіреді = [[Қарақалпақстан]] |Әкімшілік құрылыстың түрі = Республика |Кіреді1 = |Әкімшілік құрылыстың түрі1 = |Кіреді2 = |Әкімшілік құрылыстың түрі2 = |Енеді = |Төменгі әкімшілік құрылыстың түрі = |Астанасы = [[Беруни (қала)|Беруни]] |Астана түрі = Әкім. орт. |Ірі қаласы = |Ірі қалалары = |Құрылды = [[1930 жыл|1930 жылы]] |Таратылған уақыты = |Басшысы = |Басшының түрі = |Басшысы2 = |Басшының түрі2 = |ЖІӨ = |ЖІӨ жылы = |Жан басына шаққанда ЖІӨ = |ЖІӨ бойынша орны = |Жан басына шаққанда ЖІӨ орны = |Тілі = |Тілдері = |Тұрғыны = 197 400 |Санақ жылы = 2022 |Пайызы = |Халық саны бойынша орны = |Тығыздығы = 50 |Тығыздығы бойынша орны = |Ұлттық құрамы = |Конфессиялық құрамы = |Жер аумағы = 9530 |Жер аумағының пайызы = |Жер аумағы бойынша орны = |Максималды биіктігі = |Орташа биіктігі = |Минималды биіктігі = |Карта = Location of Beruniy District in Qoraqalpog’iston.png |Карта ені = 320px |Әкімшілік бірліктің картасы = |Әкімшілік бірлік картасының ені = |Уақыт белдеуі = +5 |Аббревиатура = |ISO = |Сандық идентификаторы = |Идентификатор түрі = |Сандық идентификаторы2 = |Идентификатор түрі2 = |Сандық идентификаторы3 = |Идентификатор түрі3 = |FIPS = |Телефон коды = |Пошта индекстері = |Интернет-үйшігі = |Автомобиль коды = |Сайты = |Сайт тілі = |Commons санаты = |Кірістірме = |Түсініктемелер = }} '''Беруни ауданы''' ({{lang-kaa|Beruniy rayonı, Беруний районы}}, {{lang-uz|Beruniy tumani, Беруний тумани}}) — [[Қарақалпақстан|Қарақалпақстандағы]] ([[Өзбекстан]]) әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы – [[Беруни (қала)|Беруни]] қаласы. == Тарихы == Беруни ауданы 1930 жылы Шабаз ауданы болып құрылған. 1957 жылы Шаббаз ауданы Беруни (Бируни) ауданы болып өзгертілді. 1963 жылы аудан таратылып, 1964 жылы қалпына келтірілді<ref>{{Cite web |url=http://wwhp.ru/karak.htm |title=Дүниежүзілік тарих жобасы|access-date=2011-06-08 |archive-date=2010-12-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101203101528/http://wwhp.ru/karak.htm |deadlink=no }}</ref>. == Әкімшілік-аумақтық бөлінісі == 2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кірді<ref>[http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip ӘАҚБЖ Әкімшілік-аумақтық құрылымдарды белгілеу жүйесі] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120104002349/http://stat.uz/upload/iblock/4eb/SOATO.zip |date=2012-01-04 }}</ref>: *аудан бағынысындағы қала # [[Беруни (қала)|Беруни]] *қалалық елді мекен # Бүліш *азаматтардың ауылдық жиындары # Абай # Азат # Алтынсай # Беруни # Бибазар # Достық # Қызылқала # Матонат # Науаи # Саркоп # Тыңшылық # Шабаз # Шимам == Археология == Беруни ауданы Азаттың Шырқат шаруашылығы аумағында Тасқырман шұратында [[1956 жыл|1956 жылы]] ашылған Қазақлыжатқан (Ақшаханқала) көне қонысының орны бар. Бәлкім, [[Беруни (қала)|Қиятқа]] дейін [[Хорезм|Хорезмнің]] астанасы Ақшаханқала болды<ref>[http://www.12news.uz/news/2016/01/%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8-%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%BC%D0%B8%D0%B9/ Археологтар көне Хорезм күнтізбесін тапты ма?] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160109101357/http://www.12news.uz/news/2016/01/%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8-%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B8%D0%BB%D0%B8-%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%BC%D0%B8%D0%B9/|date=2016-01-09}}</ref>. Халықаралық қарақалпақ-аустралия археологиялық экспедициясы бұл жерден б.з.б. III—II ғасырларға жататын ежелгі хорезм тіліндегі арамей жазуының көптеген жазулары мен қабырға суреттерін тапты. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан аудандары]] amqd4jc4ncz7uw72l1j4n0qp5bvc2y7 0 685286 3056782 3052897 2022-08-02T10:34:22Z InternetArchiveBot 105421 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Елді мекен |статусы = Қала |қазақша атауы = Беруни |шынайы атауы = {{lang-kaa|Beruniy}} |сурет = |сурет атауы = |жағдайы = |ел = Өзбекстан |елтаңба = |ту = |елтаңба сипаттамасы = |ту сипаттамасы = |елтаңба ені = |ту ені = |lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 41|lat_sec = 00 |lon_dir = E|lon_deg = 60|lon_min = 45|lon_sec = 00 |CoordAddon = |CoordScale = |аймақ түрі = Республика |аймағы = Қарақалпақстан |кестедегі аймақ = Қарақалпақстан |аудан түрі = Аудан |ауданы = Беруни ауданы |кестедегі аудан = |қауым округі түрі = |қауым округі = |кестедегі қауым округі = |қауым түрі = |қауым = |кестедегі қауым = |ішкі бөлінісі = |басшының түрi = |басшысы = |құрылған уақыты = [[24 желтоқсан]] [[1962 жыл|1962]] |алғашқы дерек = |бұрынғы атаулары = Қият, Шабаз |статус алуы = [[1962 жыл|1962]] |жер аумағы = |биiктiктiң түрi = |орталығының биiктігі = 87 |климаты = |ресми тілі = |тұрғыны = 66 019<ref name="автоссылка1">[https://data.gov.uz/ru/datasets/5800 2018 жылының 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қарақалпақстан Республикасындағы тұрақты тұрғындар саны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190321070816/https://data.gov.uz/ru/datasets/5800 |date=2019-03-21 }}, Өзбекстан Республикасының ашық деректер порталы</ref> |санақ жылы = 2018 |тығыздығы = |шоғырлануы = |ұлттық құрамы = |конфессионалдық құрамы = |этнохороним = |уақыт белдеуі = |DST = |телефон коды = +998 6157 |пошта индексі = 230200 |пошта индекстері = |автомобиль коды = |идентификатор түрі = |сандық идентификаторы = |ортаққордағы санаты = |сайты = |сайт тілі = }} '''Беруни''' ({{lang-kaa|Beruniy, Беруний}}, {{lang-uz|Beruniy, Беруний}}), 1957 жылға дейін '''Қият''' деп аталған, қала (1962 жылдан бастап), [[Қарақалпақстан]] ([[Өзбекстан]]) [[Беруни ауданы|Беруни ауданының]] әкімшілік орталығы. Ежелгі [[Хорезм|Хорезмнің]] астанасы болған<ref>Бартольд В. Тарихи география бойынша жұмыстар. М., 2002, б.475</ref>. Осы қалада атақты парсы ойшылы, ғалым [[Әбу Райхан әл-Бируни|әл-Бируни]] дүниеге келген. == Тарихы == Ойшыл Әбу Райхан әл-Бируни қаланы Х ғасырда маңызын жоғалтқан Хорезм астанасы деп атайды. Қиятта, сол кезде Беруни қаласы осылай аталды, 990-жылдары әл-Бируни астрономиялық зерттеулер жүргізді. 1953 жылы қала үлгісіндегі Шабаз елді мекені құрылып, 1957 жылы, осында дүниеге келген атақты ғалым [[Әбу Райхан әл-Бируни|әл-Бирунидің]] құрметіне аталды. X ғасырдың аяғындағы «[[Худуд әл-Әләм|Худуд әл-әләм]]» (әлем шекаралары) географиялық еңбегінің анонимді парсы авторы былай дейді: «''Қият — [[Хорезм|Хорезмнің]] басты қаласы, Түркістан ғұзының қақпасы, [[Түркілер|түркілердің]], [[Түркістан|Түркістанның]], [[Мәуереннаһр|Мәуереннаһрдың]] және [[Хазарлар|Хазар]] өлкесі тауарларының сақтау қоймасы, көпестердің тоғысқан жері... Қаланың байлығы зор. Ол жақтан жастық жамылғылары, сырып тігілген киімдер, мақта бұлдар, киіз, рухбин (сырдың бір түрі) тасып әкеледі''»<ref>{{Cite web|url=http://kungrad.com/history/khorezm/oldkhorezm/1/|title=1. ҰЛЫ ХОРЕЗМНІҢ БАСТАУЫ|accessdate=2017-07-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170719011557/http://kungrad.com/history/khorezm/oldkhorezm/1|archivedate=2017-07-19|deadlink=no}}</ref>. 1962 жылы Беруни қала мәртебесін алды<ref>{{cite encyclopedia|year=1988|title=Beruniy|encyclopedia=Ensiklopedik lugʻat|publisher=Oʻzbek sovet ensiklopediyasi|location=Toshkent|language=uz|id=5-89890-002-0|pages=96|volume=1}}</ref>. 1969 жылы 13 наурызда [[Әмудария]] өзенінің тасқынының салдарынан қаланың бірнеше ғимараты су астында қалып, зақымданғанымен, кейінгі жылдары бәрі қалпына келтірілді. == Географиясы == Беруни қаласы Әмудария өзенінің солтүстігінде Өзбекстан мен [[Түрікменстан|Түрікменстанның]] шекарасына жақын жерде орналасқан. [[Ташкент|Ташкенттен]] батысқа қарай 936 км, [[Хиуа|Хиуадан]] солтүстікке қарай 55 км жерде орналасқан<ref>{{cite web|url=https://www.google.com/maps?ll=41.683333,60.75&q=41.683333,60.75&hl=en&t=m&z=12|title=Beruni|publisher=Google Maps|accessdate=2015-01-24}}</ref>. == Климаты == Қаланың климаты күрт құбылмалы. Абсолюттік максимум 44 градус цельсий (шілдеде), абсолюттік минимум -13 градус цельсий (қаңтарда)<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.meteoblue.com/en/weather/historyclimate/climatemodelled/beruniy_uzbekistan_1514387|title=Climate Beruniy|website=meteoblue|accessdate=2020-06-20|archive-date=2020-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200621092937/https://www.meteoblue.com/en/weather/historyclimate/climatemodelled/beruniy_uzbekistan_1514387|deadlink=no}}</ref>. == Тұрғындары == 1968 жылы Беруниде 18 000 адам, 1970 жылы — 23 000, 2000 жылы — 51 000, 2004 жылы — 50 700, 2018 жылы — 66 019 адам тұрды<ref name="Goroda.uz">{{cite web|language=ru|url=http://goroda.uz/%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4-%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%83%D0%BD%D0%B8-%D1%80%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0-%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D1%81/|title=Beruniy City|publisher=Goroda.uz|accessdate=2015-01-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150120140920/http://goroda.uz/%d0%b3%d0%be%d1%80%d0%be%d0%b4-%d0%b1%d0%b5%d1%80%d1%83%d0%bd%d0%b8-%d1%80%d0%b5%d1%81%d0%bf%d1%83%d0%b1%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d0%b0-%d0%ba%d0%b0%d1%80%d0%b0%d0%ba%d0%b0%d0%bb%d0%bf%d0%b0%d0%ba%d1%81/|archive-date=2015-01-20|deadlink=yes}}</ref>. 2020 жылға қарай тұрғындар саны 68 100 адамға дейін өсті<ref>{{Cite web|url=https://data.gov.uz/ru/datasets/11677|title=Өзбекстан Республикасының ашық деректер порталы|website=data.gov.uz|accessdate=2020-06-20|archive-date=2020-06-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20200624230725/https://data.gov.uz/ru/datasets/11677|deadlink=no}}</ref>. == Инфрақұрылымы == Беруни ұйымдары ауыл шаруашылығы кешеніне қызмет көрсетіп, жер қазатын техникаларды жөндейді. Беруни фирмалары мен компаниялары банк, телекоммуникациялық және автокөлік қызметтерін көрсетеді. Беруни кәсіпорындары иірілген жіп, трикотаж кенепі және трикотаж бұйымдарын, жіптерді шығарады. Қалада мақта тазалау зауыты бар, аяқ киім өндірісі жөнге салынды. Берунидің оқу орындары – орта мектептер мен балабақшалар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Қарақалпақстан қалалары]] j1fepz3ko7sgatlg7i2z6so7omhe6gh 3 685447 3056365 3053897 2022-08-01T14:32:15Z QueerEcofeminist 75287 QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:SERVERKARATEPE]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Vanished User 1092816]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/SERVERKARATEPE|SERVERKARATEPE]]" to "[[Special:CentralAuth/Vanished User 1092816|Vanished User 1092816]]" wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=SERVERKARATEPE}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 01:14, 2022 ж. шілденің 23 (+06) d7qwmknvpi29l3udk6hhyw923cxe590 0 685448 3056534 3054895 2022-08-01T17:08:37Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат|ғимараттың аты=Атешгях|шынайы аты={{Lang-az|Atəşgah}}|суреті=Ateshgah Fire Temple.jpg|ені=300px|сурет атауы=Орталық өрт ғибадатханасы|Статусы=Мемлекеттік-тарихи сәулет ескерткіші;<br/> Ашық аспан астындағы мұражай|ғимарат түрі=Зороастрлық ғибадатхана|сәулет стилі=[[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]|орналасуы=Сураханы ауылы|мемлекет={{Байрақ|Әзірбайжан}}|қала=[[Баку]]|позициялық карта=Әзірбайжан|region=Caucas|құрылысы басталды=I немесе XVII ғасыр|ашылған уақыты=1975.ж|бұзылған уақыты=1925.ж|жөнделген уақыты=2007.ж|құрылыс материалы=тас}} '''Атешгях''' ({{Lang-az|Atəşgah}}) — Әзірбайжанда, Бакуден 30 шақырым жерде орналасқан от ғибадатханасы. Түрлі уақытта зороастрийлер, индустар және сикхтер киелі орын ретінде пайдаланған.<ref name=":0">Әзірбайжанның құрылыс өнері (көне дәуірден 19 ғасырға дейін), Баку, 1983 ж. К.М.Мамедзаде.</ref> {{ЮНЕСКО әлемдік мұрасы|KazName=Атешгях|Name=The Ateshgah at Surakhany, Baku|State Party={{AZE}}|Type=тарихи-мәдени|Criteria=i, iii|Link=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|ID=1172|Region=Кавказ|Coordinates={{coord|40|24|56|N|50|0|31|E|region:AZ_type:landmark_source:kolossus-ruwiki|display=inline,title}}|Year=1998|Session=22}} 17-18 ғасырларда табиғи газ бөлінетін сөнбейтін жалынның орнына салынған ғибадатхананың атауы «''жалын үйі''» немесе «''жалын орны''» дегенді білдіреді. Архитектуралық кешен бес қырлы кертпелі қорғаныс қабырғалары мен жоспардағы үлкен кіреберіс пен аумақтың ортасында орналасқан төртбұрышты құрбандық үстелі - жалын ғибадатханасынан тұрады. Кіреберістің үстінде Ширван-Абшерон сәулет мектебіне тән тұрғын үй-жайлар салынды – Балахандар.<ref group="~">Балахана – бірқатар шығыс елдеріндегі тұрғын үйлердің үстінде орналасқан бөлме. Балахана жазғы маусымда қонақтарға және демалуға арналған бөлме болды, сондықтан мұндай бөлменің іші де, сырты да безендірілген. Әзірбайжан аумағында балахана Нахичеванда, Ордубадта, Абшеронда (Баку) және Лэнкарандағы үйлерге таратылды, сонымен қатар керуен сарайлар қақпаларының үстіне салынды.</ref> Кешеннің құрылысы 1713 жылдан басталады. Ғибадатхананың өзі ежелгі дәуірден бері өмір сүрген және өзінің бастапқы құрылымын сақтай отырып, біздің уақытқа дейін сақталған. Жалынның құрбандық ошағы Мидия заманынан бері Әзірбайжан аумағында таралған құрбандық үстелінің ежелгі дәстүрлерін бейнелейді. Сонымен қатар күмбезбен көмкерілген және төрт жағынан ашық төрт бұрыштық бағандармен бекітілген жалынның құрбандық үстелінің дәстүрлі формасы.<ref name=":0" /> Әзірбайжан Президентінің бұйрығына сәйкес, кешеннің айналасында ашық аспан астындағы мұражай құрылды, кешен мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жарияланды.<ref>{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасы Президентінің «Әзербайжан Республикасы Баку қаласының Сурахани ауданындағы Атешгах ғибадатханың аумағын «Атешгах ғибадатханасы» мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жариялау туралы» Жарлығы|url=http://www.anl.az/down/medeniyyet2007/dekabr/medeniyyet2007_dekabr_367.htm|lang=ru|date=19.12.2007|location=Баку}}</ref> Жыл сайын мұражайға орташа есеппен 145 000 адам келеді. 1998 жылы Атешгях [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері|ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра]] тізіміне қосылуға үміткерлер тізіміне енгізілді. == Тарихы == === Ерте орта ғасыр кезеңі === Баку төңірегі дереккөздерде ерте орта ғасырлардан бастап Өшпейтін оттың орны ретінде аталған. Сара Ашурбейли бұл құбылыс туралы ең алғашқы ақпаратты Византия тарихшысы [[Приск Паний]] бергенін айтады.<ref>Сара Ашурбейлі, Баку қаласының тарихы (408). Баку: Әзірнешр. 1992. 327.Атешгяхты жергілікті шеберлер салған болса керек, бұл ескерткішке тапсырыс берген үндістердің жоспары бойынша. Баку аймағы ерте орта ғасырларда сөнбейтін өрттер жанған аймақ ретінде дереккөздерде атап өтілгені белгілі. Бұл туралы ең алғашқы ескерту біздің эрамызға дейінгі 5 ғасырдағы византиялық авторда кездеседі. Паниискийдің Прискасы. Жанғыш газдың жарылыстарын 7-10 ғасырлардағы ортағасырлық армян және араб авторлары атап өтті. әл-Истахри, Масуди, т.б. және одан кейінгі шығыс және батыс еуропалық дереккөздер Абшерон түбегінде – Пир-Аллахи аралында, ауылда. Сураханы, Баку шығанағында, Шубаны тауында. Дегенмен, газдың ең күшті ағыны Сураханы ауылдарда болды.</ref> Приск Паний кейіннен Скифиядан Мидияға дейінгі жолды "''Римге одақ құру үшін келген''" ғұн басшыларының сөзімен сипаттаған, парсылар қудалаған ғұн әскерлері елді Мидиядан Скифияға басқа жолмен тонады дейді "...''су астындағы жартастардан жалын''... ''(ex Petra maritim tlamma ardet)''". олар қайтып келді. Н. Ханиковтың айтуынша, бұл ақпарат сөзсіз "''Бакудегі мәңгілік алауға қатысты''".<ref>Х.О.Ханыков, Каспий теңізі деңгейінің мезгіл-мезгіл өзгеруі туралы. Тбилиси: Батыс Кавказ. т.б. Имп. орыс. геоф. туралы. 1853. 86–89.</ref> Бұл аумақтарда жанған газдың шығуы туралы ақпарат VII–X ғасырларда жұмыс істеген армян және араб тарихшыларының еңбектерінде де кездеседі. Оңтүстік Кавказда зороастризмге табыну дәстүрлері осында от ғибадатханаларын салған сасанидтердің кезінде тарала бастады.<ref>{{Cite web|title=Заратуштра: миф-хабарлама-тарих. FriesenPress.|url=https://books.google.az/books?redir_esc=y&hl=ru&id=UkEVCwAAQBAJ&q=baku#v=onepage&q=baku&f=false|author=Аболхассем Хамнейпур|year=2015|pages=504}}</ref> Кабея зороастриялық Картирдің (III ғасыр) кітабынан ол Оңтүстік Кавказдағы қасиетті от үшін ғибадатхана салуды тапсырып, осы ғибадатханаларда ғибадат ету үшін діни қызметкерлерді тағайындағаны белгілі: <ref>{{Cite web|title=Картирдің Накши-Рустамдағы «Зәрдушт Қағбасындағы» жазуы (3-7 ғасырлардағы Әзірбайжан. Этно-мәдени және әлеуметтік-экономикалық тарих).|url=https://www.ebooks.az/view/nrMj0LOq.pdf|lang=ru|year=1993|format=PDF|author=Касумова, С. Ю.}}</ref> {{Дәйексөз|"бүкіл елден....Албания мен Баласаканда мен сиқыршылар мен шамдарды ретке келтірдім...Албания қақпасы ретінде мен олардың ренжуіне және тоналуына жол бермедім, мен оларға алған барлық нәрселерін қайтардым; мен олардың кейбірін біздің елге алып келдім және жақсы магтарды керемет және құрметті магтарға айналдырып, Маздакқа деген сенімімді осында әкелдім."}}{{Фотоқатар|Ateshgah by Moynet.jpg|Guebre ceremony in Ateshgah.jpg|align=left|мәтін=Суретшінің ұсынысында Атешгяхты қайта құру}} Армян тарихшы, Мовсес Каганкатваци өзінің "''Албан елінің тарихы''"<ref group="~">Қазіргі Әзірбайжанның аумағы мен аймағы «Албания» және «Кавказ Албаниясы» деп аталды.</ref> атты еңбегінде "''Атли Багаван''" топонимін қолданады<ref>Пepeв. Дayceттa, кн.З,гл.I9, c.214 Мовсес Каганкатваци.</ref>, Патканов<ref>Армян географиясы, 50–51 б</ref> және Сара Ашурбейли<ref>С.Ашурбейли – Ширваншаһтар мемлекеті, Баку, 2007, 38-бет.</ref> бұл топоним Аташи-Багаван атауының бұрмалануы нәтижесінде пайда болды деп санайды. Мовсес Каганкатваци Багаван провинциясын сипаттаған кезде, ол оны "''Атли багаван''" деп атады және шахиншаһ I Ардаширдің (227-241) нұсқауымен багаванда өрт ғибадатханасы салынды дейді.<ref>{{Cite web|title=Армения тарихы. Аударма. ежелгі армян|url=http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/02.html#_ftnref330|year=1990 ж|lang=ru|location=Ереван|author=Хоренский.М, Г. Саркисян}}</ref> 624 жылы Бакуге басып кірген Византия императоры Ираклий "''парсылар жанып жатқан отқа табынатын көптеген ғибадатханаларды қиратты''"<ref>{{Cite web|title="Г.Харт. Венециандық Марко Поло. М., 1956, 114-бет"|url=https://web.archive.org/web/20170907122747/http://www.litmir.info/br/?b=232463&p=24|lang=ru}}</ref> Ашурбейлидің айтуынша, бұл отқа табынушылар ғибадатханасына байланысты.<ref>С.Ашурбейлі – Баку қаласының тарихы, Баку, 2007, 32 б.</ref> VIII ғасырдағы армян тарихшысы Гевонд өз еңбегінде өшпес алау жағылатын "Атши-Багуан" қаласын атап өтеді.<ref>{{Cite web|title=Халифтардың тарихы|url=https://www.vostlit.info/Texts/rus11/Gewond/frametext2.htm|lang=ru|author=Армян тарихшы - Гевонд}}</ref> Кейбір зерттеушілердің пікірінше, "''атши''" – "''от''" сөзінің өзгертілген түрі және "''Атши-Багуан''" — "''қасиетті шамдардың орны''" дегенді білдіреді,<ref>С.Б.Ашурбейли. Ортағасырлық Баку тарихының очеркі (VIII – XIX ғ. басы), Әзірбайжан Ғылым академиясының баспасы. ССР, Баку 1964. 336 бет (21 парақ)</ref> және бұл атау Баку қаласын білдірді.<ref>Ахмад Касрави Табризи. Намха-йе шахрха ва дейеха-йе Иран, I, Тегеран, 1929 ж. (نام شهرها و ديه‌هاي ايران)</ref> 930 жылы [[Әл-Истахри]] "''Жолдар мен жерлер кітаб''"-ында Бакудің жанында зороастрлықтар тұратын ауылдар бар деп жазды.<ref>{{Cite web|title=«Масалик әл-Мамалик» кітабы. BGA, 1, ред. M. J. De Goeje.|url=https://archive.org/download/BibliothecaGeographorumArabicorum1927Vol1ViaeRegnorumDescriptio/Istakhri-Leiden1927Ed.pdf|year=1927|authorlink=Әл-Истахри|author=Әл-Истахри|format=PDF}}</ref> Кейінірек дәл осындай ақпаратты араб географы Әбілфада қайталайды.<ref>{{Cite web|title=Geographie d’Aboulfeda traduite de Parabe en francais et accompagnee de notes et d’eclaircissements par M. Reinaud, t. I–II, Paris, 1848–1883|url=https://archive.org/download/gographiedabou00abal/gographiedabou00abal.pdf|format=PDF}}</ref> "''Картлис Цховреба''" атты грузин шежіресінде Баку қаласы XIII ғасырға дейін Багаван деген атпен аталған.<ref>Картлис Цховреба, I том, Тбилиси, 1955, б. 371 (француз тілінде); II том, Тбилиси, 1959 ж., б. 166 (грузин тілінде)</ref> === XVII-XVIII ғасырларда === XV – XVI ғасырлар шамасында Ширван мен Үндістан арасындағы дипломатиялық және сауда қатынастары кеңейе бастады. Сол уақытта Солтүстік Үндістаннан келген мата және дәмдеуіштер саудагерлері, сондай-ақ шиваизм сектасының мүшелері мен сикх монахтары<ref>Сара Ашурбейли. Сураханның отқа табынушылар ғибадатханасының тарихы туралы</ref> Сурахани ғибадатхананың қайта салып, оны индуизм мен сикх ғибадатхана ретінде пайдаланды.<ref>{{Cite web|title="Ежелгі бақылаулар", Azerbaijan International 11 (2): "тарихи деректерге сүйенсек, 17 ғасырдың аяғында Сураханда Үнді от ғибадатханасы (Аташгах) салынғанға дейін жергілікті тұрғындар да осы жерде ғибадат еткен, өйткені "жанып тұрған жеті тесіктен"."|url=http://azeri.org/Azeri/az_latin/manuscripts/land_of_fire/english/112_observations_farid.html|author=Фарид Алакбаров|lang=en|year=2003}}</ref><ref>{{Cite web|title=Орта Азиядағы Үнді диаспорасы және оның саудасы, 1550-1900|url=https://books.google.kz/books?id=9qVkNBge8mIC&redir_esc=y|lang=en|author=Джордж Фостер}}</ref><ref>{{Cite web|title=Менің Бомбей сыртындағы саяхаттарым: Иран, Әзірбайжан, Баку|url=http://www.avesta.org/modi/baku.htm|lang=en|author=доктор Эрвад Шамс-Ул-Улама. Аударған Соли Дастур (1926)}}</ref> XVII ғасырдағы дереккөздерде Бакудегі отқа табынуға келген индус қажылары туралы мәліметтер бар. Ғибадатхана аймағындағы ең көне ғимарат 1713 жылдан басталады, ал ең жаңа ғимарат жазуға сәйкес 1810 жылы көпес Канчанагараның қаражатына салынған орталық құрбандық үстелі болып табылады. [[Сурет:MEK-Schaudepot Kiesewetter-32.tif|нобай|283x283 нүкте|"''Атешгях''", суретші Виллем Кизеветтер. Еуропалық мәдениеттер мұражайы, Берлин]] 18 ғасырда капелланың айналасында көршілес намазханалар, камералар мен керуен сарай салынды. Ұяшықтарда давангари және гумруки үнді әліпбиінде жасалған әртүрлі мазмұндағы жазулар біздің заманымызға дейін жеткен. 19 ғасырдың басында ғибадатхана кешені біздің уақытқа дейін жеткен пішінге ие болды. Жергілікті сәулет дәстүрлері негізінде салынған Атешгада ежелгі өрт құрбандық орындарының ерекшеліктері біріктірілген. Архитектуралық кешен бесбұрышты кертпелі және үлкен кіреберіс порталы бар қорғаныс қабырғаларынан, сондай-ақ алаңның ортасында орналасқан төрт бұрышты құрбандық үстелінен – ​​от ғибадатханасынан тұрады. Ғибадатхананың жанында қазір тастармен жабылған төртбұрышты терең құдық болды. Бұрын бұл құдықта өлген сенушілердің денелері қасиетті отқа жағылатын. Монастырь аумағында өмір сүрген ондаған тақуа монахтар оңаша өмір салтын ұстанып, мүбәрәк оттың көмегімен тәні мен жанын тазартты. Олар мойындарына салмағы 30 келіге дейінгі шынжырларды іліп, дененің әртүрлі бөліктері жанып кеткенше кальций оксидінің үстінде жатты. Ғибадатхананың діни қызметкерлері жұмыс істемеді және қажылардың садақаларына өмір сүрді. Олар өлгеннен кейін адамның жаны тіріліп, жерге қайтады деп сенген. Жанның құрметті адам немесе жануар кейпінде қайта оралуы адамның өмір бойы жинаған оң кармасының мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар, бірқатар дереккөздер ғибадатхананы индустар мен сикхтердің, сондай-ақ зороастрийлердің (парсилер<ref group="~">Парсылармен шатастырмау керек. Парсилер – зороастризм дінін ұстанатын халықтың аты.</ref> мен гебралар) пайдаланғаны туралы мәліметтерді қамтиды. 17 ғасырдың 60-жылдарында француз саяхатшысы Жан Шарден Шамахи қаласынан, яғни Абшерон түбегінде екі күндік жерде болған мәңгілік оттарға табынатын гебра парсылары туралы баяндаған.<ref>{{Cite web|title=Шарден Дж. Перс және Шығыстың басқа елдері арқылы саяхат. Көлемі. II. Амстердам,. б. 311|url=https://books.google.kz/books?id=tpQOAAAAQAAJ&vq=Igmcoles&dq=related:OXFORD555089148&hl=ru&pg=PA311&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|author=Жан Шарден|lang=fr|year=1735|location=Амстердам}}</ref> 1689 жылы Әзірбайжанда өмір сүрген француз иезуиті Вийо Атешгяхқа ежелгі парсилердың мұрагерлері болып табылатын индустар мен гебралар келетінін хабарлайды.<ref>{{Cite web|title="Миссионердің Иса қоғамынан Түркияға, Персияға, Арменияға, Арабияға саяхаты".|url=https://books.google.az/books?id=MQsPAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Voyage+d%25E2%2580%2599un+missionnaire+de+la+Compagnie+de+J%25C3%25A9sus+en+Turquie&source=bl&ots=BBnluidwBi&sig=fnBZSnJwTj1BgKN-e8TtdImCI_I&hl=ru&ei=Ce9XTYCiL4O88gaKoKCZBw&sa=X&oi=book_result&ct=r#v=onepage&q&f=false|author=Вийо|lang=fr|year=1730 ж.|location=Париж}}</ref> 1733 жылы ғибадатханаға барған неміс саяхатшысы Леркс мұнда «12 гебралар немесе отты жақсы көретін ежелгі парсилер» өмір сүрген деп жазды.<ref>Джон Леркс. Джон Леркстің 1733-1735 жылдар аралығында Мәскеуден Астраханға, одан Каспий теңізінің батыс жағалауындағы елдер арқылы өткен саяхатынан үзінді. «Жаңа айлық шығармалар», XLIV бөлім, ақпан, Петербург, 1790, б. 75</ref> 1747 жылы Бакуге келген Джонас Хенвей де Атешгях туралы мәлімет беріп, мұнда қызмет еткен діни қызметкерлерді индустар, парсилер және гебралар деп атайды.<ref>{{Cite web|title=Ағылшындардың Каспий теңізі арқылы өткен саудасының тарихи есебі.|url=https://books.google.kz/books?id=etApAAAAYAAJ&redir_esc=y|author=Джонас Хенвей|year=1753 ж|lang=en}}</ref> 1770 жылы Атешгаға барған Самуил Готтлиб Гмелин ғибадатханада индустар мен ежелгі гебрлердің мұрагерлері тұратынын жазады.<ref>{{Cite web|title="Табиғат әлемінің үш патшалығын зерттеу үшін Ресей арқылы саяхат", б. 45|url=https://books.google.az/books?id=X5AaAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Reise+durch+Russland+zur+Untersuchung+der+drey+Natur-Reiche&source=bl&ots=ckkAWDAx4D&sig=VCXNEJ5Q-bP3EAq9yu2tLLAF1Vk&hl=ru&ei=NUZWTYHsGoH78Ab08PnwBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=Reise%20durch%20Russland%20zur%20Untersuchung%20der%20drey%20Natur-Reiche&f=false|author=Самуэль Готтлиб Гмелин|lang=de}}</ref> === XIX-XX ғасырларда === XIX ғасырда Ресей-Иран соғысы аяқталып, бізге қол қойылғаннан кейін Оңтүстік Кавказ Ресей империясына толық қосылғаннан кейін Сурахани Ресейде танымалболды, Атешгях ғибадатханасына еуропалық және орыс саяхатшылары жиі болды. 1820 жылы ғибадатханаға француз консулы Жак Франсуа Гамба келді.<ref>{{Cite web|title=Ресей арқылы саяхат|url=https://books.google.az/books?id=ZUJCAAAAcAAJ&dq=related:HARVARD32044004538021&hl=ru&pg=PA299#v=onepage&q&f=false|author=Жак Франсуа Гамба|lang=fr}}</ref> Осыдан кейін Атешгяхке көптеген еуропалық саяхатшылар келді, олардың арасында [[Александр Дюма]] да болды.<ref>{{Cite web|title="Саяхат әсерлері: Кавказ"|url=https://archive.org/details/impressionsdevo53dumagoog|author=Александр Дюма|authorlink=Александр Дюма|lang=fr|year=1866.ж}}</ref> Мұнай және газ өнеркәсібі дами бастаған кезде-1855 жылы Атешгях маңында зауыт салынып, ғибадатхананың табиғи жалыны біртіндеп әлсірей бастады. 1887 жылы ғибадатханаға жалын әлсіреген Ресей императоры III Александр келді. [[Сурет:Gagarin. Bakou. Ateseh-Gah, Indiens adonnes au culte du feu.jpg|нобай|304x304 нүкте|"''Атешгяхдегі үнділік ғибадат''", суретші Григорий Гагарин. 1847 жыл. Нью-Йорк көпшілік кітапханасы.]] 1902 жылы 6 қаңтарда Баку ғибадатханасының соңғы табиғи алауы жойылды.<ref>Сысоев В., Садиги Г. Атешях немесе Сураханидегі отқа табынушылардың ғибадатханасы және Садиги Г. Шихово ауылының көне жәдігерлері Әзірбайжан археологиялық комитетінің еңбектері, 1-санынан бөлек басылым. Баку Слово 1925. 32б.</ref> XX ғасырдың басында зерттеуші М.С.Саяпин Сураханадан 11 км қашықтықта орналасқан Говсан тұрғынынан алған ақпаратты атап өтіп, XIX ғасырдың екінші жартысында ғибадатханада отқа табынған қарттар әлі де айналасында өмір сүргенін және олардың балалары қазірдің өзінде мұсылман болғанын айтты.<ref>Саяпин М.С. "Баку көне заттары (Тұрғынның көзқарасы)". Әзірбайжан Ұлттық Ғылым Академиясы кітапханасының ФП-328 қолжазбасы, 1930 ж.</ref> 1925 жылы парси профессоры С.С.Моди Бакуге "''Әзірбайжан ғылыми-зерттеу қоғамының''" шақыруымен келді. Моди Әзірбайжанның сол кездегі басшысы [[Сәмәд Аға Ағамалыоғлы|Сәмәд Аға Ағамалыоғлымен]] кездеседі. Кездесу барысында ғалым парси дәстүрі әрдайым Әзірбайжанды Мәңгілік от елі деп атайды және ол бұл сапарды Мәңгілік от ғибадатханасына бару деп санайды. Ғалым сонымен қатар парси қолжазбаларында "Каспий теңізінің батыс жағалауындағы от ғибадатхана" туралы ақпарат бар деп мәлімдейді.<ref>(«Ағарту және мәдениет»), № 2, 1925, Баку, 2-бет. 37–38</ref> 1925 жылдан кейін ғибадатхана елу жыл бойы қараусыз қалды. 1975 жылы егжей-тегжейлі қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан кейін Атешгах көпшілікке қайта ашылды. 2007 жылы ғибадатханада қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1998 жылы Атешгях ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізуге ұсынылды.<ref>{{Cite web|title=Атешгях, Сурахандар (отқа табынушылар, Сурахандағы ғибадатхана — мұражай). ЮНЕСКО|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|lang=en}}</ref> Қазірдің өзінде Атешгях парсилер мен зороастрийлер ғұрыптар мен ғибадат үшін пайдаланады.<ref>{{Cite web|title=Атешгяхтағы ирандық зороастриялықтар|url=https://avesta-ru.livejournal.com/82834.html#cutid1|lang=ru}}</ref> == Жазулар == Кейбір ұяшықтардың кіреберіс есіктерінде тасқа жазылған арнау жазбалары бар. Ескерткіш аумағында бүгінгі күнге дейін 14 үнділік, 2 сикх және 1 зороастризм жазулары сақталған. XX ғасырдың басында ескерткішке барған Джексон 18 жазуды санағанын жазады.<ref>Джексон, А. В. Уильямс (Абрахам Валентайн Уильямс). Константинопольден Омар Хайямның үйіне</ref> Олардың ең ертесі 1770 (б. з. 1713) Самваттан келеді.<gallery mode="packed" heights="160"> Сурет:Персидская надпись в храме огня Атешгях.jpg|alt=|Зороастрлық жазба Сурет:Atəşgah altarında sankrit və hindistani dillərində kitabə.jpg|alt=|Құрбандық үстеліндегі санскрит пен хинди тіліндегі жазу Сурет:Ateshgah door 18 inscription.png|alt=|Сикхтардың жазуы </gallery> == Ғибадатхананың құрылымы == [[Сурет:Suraxanı atəşgahının planı.jpg|нобай|236x236 нүкте|Кешенді жоспар]] Кешеннің бесбұрышты жоспары орталықта ғибадатхана орналасқан керуен сарайға ұқсайды, және қабырғалардың периметрі бойынша камералар мен шіркеулер салынды. XIX ғасырдың басында ғибадатхананың аумағында бүгінгі күнге дейін жеткен барлық ғимараттар болды. Атешгях жергілікті сәулет дәстүрлеріне сәйкес салынған және ежелгі өрт құрбандықтарының барлық ерекшеліктерін бойына сіңірген. Аумағы қырлы сыртқы қабырғамен қоршалған және Оның кіреберіс порталы бар, оның үстінде Абшерондағы дәстүрлі қонақ бөлмесі – балахана орналасқан. Кешен бір-біріне іргелес жатқан әртүрлі мақсаттағы 26 ғимараттан және төртбұрышты чахартагтың ортасында бөлек орналасқан, төртбұрышты күмбезбен жабылған бас киелі ғибадатханадан тұрады. Киелі жердің ортасында газ келетін шұңқыр бар. Ғимараттарда екі қора, тұрғын камералар және екі дұға оқу бөлмелері бар. Бесбұрышты ауланың ортасында чахартаг болып табылатын ғибадатхана-ғибадатхана орналасқан. Қабырғалары жергілікті әктастардан қаланған.<ref>{{Cite web|title="Атешгях" Ғибадатхана кешенін қалпына келтіру Баку қаласының сурахан ауылында|url=https://marhi.ru/AMIT/2014/4kvart14/kerimli/kerimli.pdf|lang=ru|author=Тельман Керимли|format=PDF|publisher="АЗЕРБЕРПА" ғылыми-зерттеу жобалау институты, Әзірбайжан}}</ref><gallery mode="packed"> Сурет:Absheron Ateshgah 004 9912.jpg|alt=|Кіру порталындағы Балахана Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 28-31 PAN.jpg|alt=|Ғибадатхананың ауласының жалпы көрінісі Сурет:Absheron Ateshgah 004 9841.jpg|alt=|Орталық от құрбандық шалатын орын-чахартаг Сурет:Atesgah 13 02 36 849000.jpeg|alt=|бөлмелердің бірінің ішінен Сурет:Absheron Ateshgah 004 9927.jpg|alt=|От шұңқырына кіру көрінісі Сурет:Atəşgah.JPG|alt=|Ғибадатхана ішіндегі от Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 34.jpg|alt=|Ғибадатхананың қабырғалары </gallery> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Әзірбайжанның көрікті жерлері]] [[Санат:Баку мұражайлары]] dm6xytf5fa456dpbm35v346oj49s9ee 3056536 3056534 2022-08-01T17:12:02Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат|ғимараттың аты=Атешгях|шынайы аты={{Lang-az|Atəşgah}}|суреті=Ateshgah Fire Temple.jpg|ені=300px|сурет атауы=Орталық өрт ғибадатханасы|Статусы=Мемлекеттік-тарихи сәулет ескерткіші;<br/> Ашық аспан астындағы мұражай|ғимарат түрі=Зороастрлық ғибадатхана|сәулет стилі=[[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]|орналасуы=Сураханы ауылы|мемлекет={{Байрақ|Әзірбайжан}}|қала=[[Баку]]|позициялық карта=Әзірбайжан|region=Caucas|құрылысы басталды=I немесе XVII ғасыр|ашылған уақыты=1975.ж|бұзылған уақыты=1925.ж|жөнделген уақыты=2007.ж|құрылыс материалы=тас}} '''Атешгях''' ({{Lang-az|Atəşgah}}) — Әзірбайжанда, Бакуден 30 шақырым жерде орналасқан от ғибадатханасы. Түрлі уақытта зороастрийлер, индустар және сикхтер киелі орын ретінде пайдаланған.<ref name=":0">Әзірбайжанның құрылыс өнері (көне дәуірден 19 ғасырға дейін), Баку, 1983 ж. К.М.Мамедзаде.</ref> {{ЮНЕСКО әлемдік мұрасы|KazName=Атешгях|Name=The Ateshgah at Surakhany, Baku|State Party={{AZE}}|Type=тарихи-мәдени|Criteria=i, iii|Link=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|ID=1172|Region=Кавказ|Coordinates={{coord|40|24|56|N|50|0|31|E|region:AZ_type:landmark_source:kolossus-ruwiki|display=inline,title}}|Year=1998|Session=22}} 17-18 ғасырларда табиғи газ бөлінетін сөнбейтін жалынның орнына салынған ғибадатхананың атауы «''жалын үйі''» немесе «''жалын орны''» дегенді білдіреді. Архитектуралық кешен бес қырлы кертпелі қорғаныс қабырғалары мен жоспардағы үлкен кіреберіс пен аумақтың ортасында орналасқан төртбұрышты құрбандық үстелі - жалын ғибадатханасынан тұрады. Кіреберістің үстінде Ширван-Абшерон сәулет мектебіне тән тұрғын үй-жайлар салынды – Балахандар.<ref group="~">Балахана – бірқатар шығыс елдеріндегі тұрғын үйлердің үстінде орналасқан бөлме. Балахана жазғы маусымда қонақтарға және демалуға арналған бөлме болды, сондықтан мұндай бөлменің іші де, сырты да безендірілген. Әзірбайжан аумағында балахана Нахичеванда, Ордубадта, Абшеронда (Баку) және Лэнкарандағы үйлерге таратылды, сонымен қатар керуен сарайлар қақпаларының үстіне салынды.</ref> Кешеннің құрылысы 1713 жылдан басталады. Ғибадатхананың өзі ежелгі дәуірден бері өмір сүрген және өзінің бастапқы құрылымын сақтай отырып, біздің уақытқа дейін сақталған. Жалынның құрбандық ошағы Мидия заманынан бері Әзірбайжан аумағында таралған құрбандық үстелінің ежелгі дәстүрлерін бейнелейді. Сонымен қатар күмбезбен көмкерілген және төрт жағынан ашық төрт бұрыштық бағандармен бекітілген жалынның құрбандық үстелінің дәстүрлі формасы.<ref name=":0" /> Әзірбайжан Президентінің бұйрығына сәйкес, кешеннің айналасында ашық аспан астындағы мұражай құрылды, кешен мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жарияланды.<ref>{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасы Президентінің «Әзербайжан Республикасы Баку қаласының Сурахани ауданындағы Атешгах ғибадатханың аумағын «Атешгах ғибадатханасы» мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жариялау туралы» Жарлығы|url=http://www.anl.az/down/medeniyyet2007/dekabr/medeniyyet2007_dekabr_367.htm|lang=ru|date=19.12.2007|location=Баку}}</ref> Жыл сайын мұражайға орташа есеппен 145 000 адам келеді. 1998 жылы Атешгях [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері|ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра]] тізіміне қосылуға үміткерлер тізіміне енгізілді. == Тарихы == === Ерте орта ғасыр кезеңі === Баку төңірегі дереккөздерде ерте орта ғасырлардан бастап Өшпейтін оттың орны ретінде аталған. Сара Ашурбейли бұл құбылыс туралы ең алғашқы ақпаратты Византия тарихшысы [[Приск Паний]] бергенін айтады.<ref>Сара Ашурбейлі, Баку қаласының тарихы (408). Баку: Әзірнешр. 1992. 327.Атешгяхты жергілікті шеберлер салған болса керек, бұл ескерткішке тапсырыс берген үндістердің жоспары бойынша. Баку аймағы ерте орта ғасырларда сөнбейтін өрттер жанған аймақ ретінде дереккөздерде атап өтілгені белгілі. Бұл туралы ең алғашқы ескерту біздің эрамызға дейінгі 5 ғасырдағы византиялық авторда кездеседі. Паниискийдің Прискасы. Жанғыш газдың жарылыстарын 7-10 ғасырлардағы ортағасырлық армян және араб авторлары атап өтті. әл-Истахри, Масуди, т.б. және одан кейінгі шығыс және батыс еуропалық дереккөздер Абшерон түбегінде – Пир-Аллахи аралында, ауылда. Сураханы, Баку шығанағында, Шубаны тауында. Дегенмен, газдың ең күшті ағыны Сураханы ауылдарда болды.</ref> Приск Паний кейіннен Скифиядан Мидияға дейінгі жолды "''Римге одақ құру үшін келген''" ғұн басшыларының сөзімен сипаттаған, парсылар қудалаған ғұн әскерлері елді Мидиядан Скифияға басқа жолмен тонады дейді "...''су астындағы жартастардан жалын''... ''(ex Petra maritim tlamma ardet)''". олар қайтып келді. Н. Ханиковтың айтуынша, бұл ақпарат сөзсіз "''Бакудегі мәңгілік алауға қатысты''".<ref>Х.О.Ханыков, Каспий теңізі деңгейінің мезгіл-мезгіл өзгеруі туралы. Тбилиси: Батыс Кавказ. т.б. Имп. орыс. геоф. туралы. 1853. 86–89.</ref> Бұл аумақтарда жанған газдың шығуы туралы ақпарат VII–X ғасырларда жұмыс істеген армян және араб тарихшыларының еңбектерінде де кездеседі. Оңтүстік Кавказда зороастризмге табыну дәстүрлері осында от ғибадатханаларын салған сасанидтердің кезінде тарала бастады.<ref>{{Cite web|title=Заратуштра: миф-хабарлама-тарих. FriesenPress.|url=https://books.google.az/books?redir_esc=y&hl=ru&id=UkEVCwAAQBAJ&q=baku#v=onepage&q=baku&f=false|author=Аболхассем Хамнейпур|year=2015|pages=504}}</ref> Кабея зороастриялық Картирдің (III ғасыр) кітабынан ол Оңтүстік Кавказдағы қасиетті от үшін ғибадатхана салуды тапсырып, осы ғибадатханаларда ғибадат ету үшін діни қызметкерлерді тағайындағаны белгілі: <ref>{{Cite web|title=Картирдің Накши-Рустамдағы «Зәрдушт Қағбасындағы» жазуы (3-7 ғасырлардағы Әзірбайжан. Этно-мәдени және әлеуметтік-экономикалық тарих).|url=https://www.ebooks.az/view/nrMj0LOq.pdf|lang=ru|year=1993|format=PDF|author=Касумова, С. Ю.}}</ref> {{Дәйексөз|"бүкіл елден....Албания мен Баласаканда мен сиқыршылар мен шамдарды ретке келтірдім...Албания қақпасы ретінде мен олардың ренжуіне және тоналуына жол бермедім, мен оларға алған барлық нәрселерін қайтардым; мен олардың кейбірін біздің елге алып келдім және жақсы магтарды керемет және құрметті магтарға айналдырып, Маздакқа деген сенімімді осында әкелдім."}}{{Фотоқатар|Ateshgah by Moynet.jpg|Guebre ceremony in Ateshgah.jpg|align=left|мәтін=Суретшінің ұсынысында Атешгяхты қайта құру}} Армян тарихшы, Мовсес Каганкатваци өзінің "''Албан елінің тарихы''"<ref group="~">Қазіргі Әзірбайжанның аумағы мен аймағы «Албания» және «Кавказ Албаниясы» деп аталды.</ref> атты еңбегінде "''Атли Багаван''" топонимін қолданады<ref>Пepeв. Дayceттa, кн.З,гл.I9, c.214 Мовсес Каганкатваци.</ref>, Патканов<ref>Армян географиясы, 50–51 б</ref> және Сара Ашурбейли<ref>С.Ашурбейли – Ширваншаһтар мемлекеті, Баку, 2007, 38-бет.</ref> бұл топоним Аташи-Багаван атауының бұрмалануы нәтижесінде пайда болды деп санайды. Мовсес Каганкатваци Багаван провинциясын сипаттаған кезде, ол оны "''Атли багаван''" деп атады және шахиншаһ I Ардаширдің (227-241) нұсқауымен багаванда өрт ғибадатханасы салынды дейді.<ref>{{Cite web|title=Армения тарихы. Аударма. ежелгі армян|url=http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/02.html#_ftnref330|year=1990 ж|lang=ru|location=Ереван|author=Хоренский.М, Г. Саркисян}}</ref> 624 жылы Бакуге басып кірген Византия императоры Ираклий "''парсылар жанып жатқан отқа табынатын көптеген ғибадатханаларды қиратты''"<ref>{{Cite web|title="Г.Харт. Венециандық Марко Поло. М., 1956, 114-бет"|url=https://web.archive.org/web/20170907122747/http://www.litmir.info/br/?b=232463&p=24|lang=ru}}</ref> Ашурбейлидің айтуынша, бұл отқа табынушылар ғибадатханасына байланысты.<ref>С.Ашурбейлі – Баку қаласының тарихы, Баку, 2007, 32 б.</ref> VIII ғасырдағы армян тарихшысы Гевонд өз еңбегінде өшпес алау жағылатын "Атши-Багуан" қаласын атап өтеді.<ref>{{Cite web|title=Халифтардың тарихы|url=https://www.vostlit.info/Texts/rus11/Gewond/frametext2.htm|lang=ru|author=Армян тарихшы - Гевонд}}</ref> Кейбір зерттеушілердің пікірінше, "''атши''" – "''от''" сөзінің өзгертілген түрі және "''Атши-Багуан''" — "''қасиетті шамдардың орны''" дегенді білдіреді,<ref>С.Б.Ашурбейли. Ортағасырлық Баку тарихының очеркі (VIII – XIX ғ. басы), Әзірбайжан Ғылым академиясының баспасы. ССР, Баку 1964. 336 бет (21 парақ)</ref> және бұл атау Баку қаласын білдірді.<ref>Ахмад Касрави Табризи. Намха-йе шахрха ва дейеха-йе Иран, I, Тегеран, 1929 ж. (نام شهرها و ديه‌هاي ايران)</ref> 930 жылы [[Әл-Истахри]] "''Жолдар мен жерлер кітаб''"-ында Бакудің жанында зороастрлықтар тұратын ауылдар бар деп жазды.<ref>{{Cite web|title=«Масалик әл-Мамалик» кітабы. BGA, 1, ред. M. J. De Goeje.|url=https://archive.org/download/BibliothecaGeographorumArabicorum1927Vol1ViaeRegnorumDescriptio/Istakhri-Leiden1927Ed.pdf|year=1927|authorlink=Әл-Истахри|author=Әл-Истахри|format=PDF}}</ref> Кейінірек дәл осындай ақпаратты араб географы Әбілфада қайталайды.<ref>{{Cite web|title=Geographie d’Aboulfeda traduite de Parabe en francais et accompagnee de notes et d’eclaircissements par M. Reinaud, t. I–II, Paris, 1848–1883|url=https://archive.org/download/gographiedabou00abal/gographiedabou00abal.pdf|format=PDF}}</ref> "''Картлис Цховреба''" атты грузин шежіресінде Баку қаласы XIII ғасырға дейін Багаван деген атпен аталған.<ref>Картлис Цховреба, I том, Тбилиси, 1955, б. 371 (француз тілінде); II том, Тбилиси, 1959 ж., б. 166 (грузин тілінде)</ref> === XVII-XVIII ғасырларда === XV – XVI ғасырлар шамасында Ширван мен Үндістан арасындағы дипломатиялық және сауда қатынастары кеңейе бастады. Сол уақытта Солтүстік Үндістаннан келген мата және дәмдеуіштер саудагерлері, сондай-ақ шиваизм сектасының мүшелері мен сикх монахтары<ref>Сара Ашурбейли. Сураханның отқа табынушылар ғибадатханасының тарихы туралы</ref> Сурахани ғибадатхананың қайта салып, оны индуизм мен сикх ғибадатхана ретінде пайдаланды.<ref>{{Cite web|title="Ежелгі бақылаулар", Azerbaijan International 11 (2): "тарихи деректерге сүйенсек, 17 ғасырдың аяғында Сураханда Үнді от ғибадатханасы (Аташгах) салынғанға дейін жергілікті тұрғындар да осы жерде ғибадат еткен, өйткені "жанып тұрған жеті тесіктен"."|url=http://azeri.org/Azeri/az_latin/manuscripts/land_of_fire/english/112_observations_farid.html|author=Фарид Алакбаров|lang=en|year=2003}}</ref><ref>{{Cite web|title=Орта Азиядағы Үнді диаспорасы және оның саудасы, 1550-1900|url=https://books.google.kz/books?id=9qVkNBge8mIC&redir_esc=y|lang=en|author=Джордж Фостер}}</ref><ref>{{Cite web|title=Менің Бомбей сыртындағы саяхаттарым: Иран, Әзірбайжан, Баку|url=http://www.avesta.org/modi/baku.htm|lang=en|author=доктор Эрвад Шамс-Ул-Улама. Аударған Соли Дастур (1926)}}</ref> XVII ғасырдағы дереккөздерде Бакудегі отқа табынуға келген индус қажылары туралы мәліметтер бар. Ғибадатхана аймағындағы ең көне ғимарат 1713 жылдан басталады, ал ең жаңа ғимарат жазуға сәйкес 1810 жылы көпес Канчанагараның қаражатына салынған орталық құрбандық үстелі болып табылады. [[Сурет:MEK-Schaudepot Kiesewetter-32.tif|нобай|283x283 нүкте|"''Атешгях''", суретші Виллем Кизеветтер. Еуропалық мәдениеттер мұражайы, Берлин]] 18 ғасырда капелланың айналасында көршілес намазханалар, камералар мен керуен сарай салынды. Ұяшықтарда давангари және гумруки үнді әліпбиінде жасалған әртүрлі мазмұндағы жазулар біздің заманымызға дейін жеткен. 19 ғасырдың басында ғибадатхана кешені біздің уақытқа дейін жеткен пішінге ие болды. Жергілікті сәулет дәстүрлері негізінде салынған Атешгада ежелгі өрт құрбандық орындарының ерекшеліктері біріктірілген. Архитектуралық кешен бесбұрышты кертпелі және үлкен кіреберіс порталы бар қорғаныс қабырғаларынан, сондай-ақ алаңның ортасында орналасқан төрт бұрышты құрбандық үстелінен – ​​от ғибадатханасынан тұрады. Ғибадатхананың жанында қазір тастармен жабылған төртбұрышты терең құдық болды. Бұрын бұл құдықта өлген сенушілердің денелері қасиетті отқа жағылатын. Монастырь аумағында өмір сүрген ондаған тақуа монахтар оңаша өмір салтын ұстанып, мүбәрәк оттың көмегімен тәні мен жанын тазартты. Олар мойындарына салмағы 30 келіге дейінгі шынжырларды іліп, дененің әртүрлі бөліктері жанып кеткенше кальций оксидінің үстінде жатты. Ғибадатхананың діни қызметкерлері жұмыс істемеді және қажылардың садақаларына өмір сүрді. Олар өлгеннен кейін адамның жаны тіріліп, жерге қайтады деп сенген. Жанның құрметті адам немесе жануар кейпінде қайта оралуы адамның өмір бойы жинаған оң кармасының мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар, бірқатар дереккөздер ғибадатхананы индустар мен сикхтердің, сондай-ақ зороастрийлердің (парсилер<ref group="~">Парсылармен шатастырмау керек. Парсилер – зороастризм дінін ұстанатын халықтың аты.</ref> мен гебралар) пайдаланғаны туралы мәліметтерді қамтиды. 17 ғасырдың 60-жылдарында француз саяхатшысы Жан Шарден Шамахи қаласынан, яғни Абшерон түбегінде екі күндік жерде болған мәңгілік оттарға табынатын гебра парсылары туралы баяндаған.<ref>{{Cite web|title=Шарден Дж. Перс және Шығыстың басқа елдері арқылы саяхат. Көлемі. II. Амстердам,. б. 311|url=https://books.google.kz/books?id=tpQOAAAAQAAJ&vq=Igmcoles&dq=related:OXFORD555089148&hl=ru&pg=PA311&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|author=Жан Шарден|lang=fr|year=1735|location=Амстердам}}</ref> 1689 жылы Әзірбайжанда өмір сүрген француз иезуиті Вийо Атешгяхқа ежелгі парсилердың мұрагерлері болып табылатын индустар мен гебралар келетінін хабарлайды.<ref>{{Cite web|title="Миссионердің Иса қоғамынан Түркияға, Персияға, Арменияға, Арабияға саяхаты".|url=https://books.google.az/books?id=MQsPAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Voyage+d%25E2%2580%2599un+missionnaire+de+la+Compagnie+de+J%25C3%25A9sus+en+Turquie&source=bl&ots=BBnluidwBi&sig=fnBZSnJwTj1BgKN-e8TtdImCI_I&hl=ru&ei=Ce9XTYCiL4O88gaKoKCZBw&sa=X&oi=book_result&ct=r#v=onepage&q&f=false|author=Вийо|lang=fr|year=1730 ж.|location=Париж}}</ref> 1733 жылы ғибадатханаға барған неміс саяхатшысы Леркс мұнда «12 гебралар немесе отты жақсы көретін ежелгі парсилер» өмір сүрген деп жазды.<ref>Джон Леркс. Джон Леркстің 1733-1735 жылдар аралығында Мәскеуден Астраханға, одан Каспий теңізінің батыс жағалауындағы елдер арқылы өткен саяхатынан үзінді. «Жаңа айлық шығармалар», XLIV бөлім, ақпан, Петербург, 1790, б. 75</ref> 1747 жылы Бакуге келген Джонас Хенвей де Атешгях туралы мәлімет беріп, мұнда қызмет еткен діни қызметкерлерді индустар, парсилер және гебралар деп атайды.<ref>{{Cite web|title=Ағылшындардың Каспий теңізі арқылы өткен саудасының тарихи есебі.|url=https://books.google.kz/books?id=etApAAAAYAAJ&redir_esc=y|author=Джонас Хенвей|year=1753 ж|lang=en}}</ref> 1770 жылы Атешгаға барған Самуил Готтлиб Гмелин ғибадатханада индустар мен ежелгі гебрлердің мұрагерлері тұратынын жазады.<ref>{{Cite web|title="Табиғат әлемінің үш патшалығын зерттеу үшін Ресей арқылы саяхат", б. 45|url=https://books.google.az/books?id=X5AaAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Reise+durch+Russland+zur+Untersuchung+der+drey+Natur-Reiche&source=bl&ots=ckkAWDAx4D&sig=VCXNEJ5Q-bP3EAq9yu2tLLAF1Vk&hl=ru&ei=NUZWTYHsGoH78Ab08PnwBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=Reise%20durch%20Russland%20zur%20Untersuchung%20der%20drey%20Natur-Reiche&f=false|author=Самуэль Готтлиб Гмелин|lang=de}}</ref> === XIX-XX ғасырларда === XIX ғасырда Ресей-Иран соғысы аяқталып, бізге қол қойылғаннан кейін Оңтүстік Кавказ Ресей империясына толық қосылғаннан кейін Сурахани Ресейде танымалболды, Атешгях ғибадатханасына еуропалық және орыс саяхатшылары жиі болды. 1820 жылы ғибадатханаға француз консулы Жак Франсуа Гамба келді.<ref>{{Cite web|title=Ресей арқылы саяхат|url=https://books.google.az/books?id=ZUJCAAAAcAAJ&dq=related:HARVARD32044004538021&hl=ru&pg=PA299#v=onepage&q&f=false|author=Жак Франсуа Гамба|lang=fr}}</ref> Осыдан кейін Атешгяхке көптеген еуропалық саяхатшылар келді, олардың арасында [[Александр Дюма]] да болды.<ref>{{Cite web|title="Саяхат әсерлері: Кавказ"|url=https://archive.org/details/impressionsdevo53dumagoog|author=Александр Дюма|authorlink=Александр Дюма|lang=fr|year=1866.ж}}</ref> Мұнай және газ өнеркәсібі дами бастаған кезде-1855 жылы Атешгях маңында зауыт салынып, ғибадатхананың табиғи жалыны біртіндеп әлсірей бастады. 1887 жылы ғибадатханаға жалын әлсіреген Ресей императоры III Александр келді. [[Сурет:Gagarin. Bakou. Ateseh-Gah, Indiens adonnes au culte du feu.jpg|нобай|304x304 нүкте|"''Атешгяхдегі үнділік ғибадат''", суретші Григорий Гагарин. 1847 жыл. Нью-Йорк көпшілік кітапханасы.]] 1902 жылы 6 қаңтарда Баку ғибадатханасының соңғы табиғи алауы жойылды.<ref>Сысоев В., Садиги Г. Атешях немесе Сураханидегі отқа табынушылардың ғибадатханасы және Садиги Г. Шихово ауылының көне жәдігерлері Әзірбайжан археологиялық комитетінің еңбектері, 1-санынан бөлек басылым. Баку Слово 1925. 32б.</ref> XX ғасырдың басында зерттеуші М.С.Саяпин Сураханадан 11 км қашықтықта орналасқан Говсан тұрғынынан алған ақпаратты атап өтіп, XIX ғасырдың екінші жартысында ғибадатханада отқа табынған қарттар әлі де айналасында өмір сүргенін және олардың балалары қазірдің өзінде мұсылман болғанын айтты.<ref>Саяпин М.С. "Баку көне заттары (Тұрғынның көзқарасы)". Әзірбайжан Ұлттық Ғылым Академиясы кітапханасының ФП-328 қолжазбасы, 1930 ж.</ref> 1925 жылы парси профессоры С.С.Моди Бакуге "''Әзірбайжан ғылыми-зерттеу қоғамының''" шақыруымен келді. Моди Әзірбайжанның сол кездегі басшысы [[Сәмәд Аға Ағамалыоғлы|Сәмәд Аға Ағамалыоғлымен]] кездеседі. Кездесу барысында ғалым парси дәстүрі әрдайым Әзірбайжанды Мәңгілік от елі деп атайды және ол бұл сапарды Мәңгілік от ғибадатханасына бару деп санайды. Ғалым сонымен қатар парси қолжазбаларында "Каспий теңізінің батыс жағалауындағы от ғибадатхана" туралы ақпарат бар деп мәлімдейді.<ref>(«Ағарту және мәдениет»), № 2, 1925, Баку, 2-бет. 37–38</ref> 1925 жылдан кейін ғибадатхана елу жыл бойы қараусыз қалды. 1975 жылы егжей-тегжейлі қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан кейін Атешгах көпшілікке қайта ашылды. 2007 жылы ғибадатханада қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1998 жылы Атешгях ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізуге ұсынылды.<ref>{{Cite web|title=Атешгях, Сурахандар (отқа табынушылар, Сурахандағы ғибадатхана — мұражай). ЮНЕСКО|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|lang=en}}</ref> Қазірдің өзінде Атешгях парсилер мен зороастрийлер ғұрыптар мен ғибадат үшін пайдаланады.<ref>{{Cite web|title=Атешгяхтағы ирандық зороастриялықтар|url=https://avesta-ru.livejournal.com/82834.html#cutid1|lang=ru}}</ref> == Жазулар == Кейбір ұяшықтардың кіреберіс есіктерінде тасқа жазылған арнау жазбалары бар. Ескерткіш аумағында бүгінгі күнге дейін 14 үнділік, 2 сикх және 1 зороастризм жазулары сақталған. XX ғасырдың басында ескерткішке барған Джексон 18 жазуды санағанын жазады.<ref>Джексон, А. В. Уильямс (Абрахам Валентайн Уильямс). Константинопольден Омар Хайямның үйіне</ref> Олардың ең ертесі 1770 (б. з. 1713) Самваттан келеді.<gallery mode="packed" heights="160"> Сурет:Персидская надпись в храме огня Атешгях.jpg|alt=|Зороастрлық жазба Сурет:Atəşgah altarında sankrit və hindistani dillərində kitabə.jpg|alt=|Құрбандық үстеліндегі санскрит пен хинди тіліндегі жазу Сурет:Ateshgah door 18 inscription.png|alt=|Сикхтардың жазуы </gallery> == Ғибадатхананың құрылымы == [[Сурет:Suraxanı atəşgahının planı.jpg|нобай|236x236 нүкте|Кешенді жоспар]] Кешеннің бесбұрышты жоспары орталықта ғибадатхана орналасқан керуен сарайға ұқсайды, және қабырғалардың периметрі бойынша камералар мен шіркеулер салынды. XIX ғасырдың басында ғибадатхананың аумағында бүгінгі күнге дейін жеткен барлық ғимараттар болды. Атешгях жергілікті сәулет дәстүрлеріне сәйкес салынған және ежелгі өрт құрбандықтарының барлық ерекшеліктерін бойына сіңірген. Аумағы қырлы сыртқы қабырғамен қоршалған және Оның кіреберіс порталы бар, оның үстінде Абшерондағы дәстүрлі қонақ бөлмесі – балахана орналасқан. Кешен бір-біріне іргелес жатқан әртүрлі мақсаттағы 26 ғимараттан және төртбұрышты чахартагтың ортасында бөлек орналасқан, төртбұрышты күмбезбен жабылған бас киелі ғибадатханадан тұрады. Киелі жердің ортасында газ келетін шұңқыр бар. Ғимараттарда екі қора, тұрғын камералар және екі дұға оқу бөлмелері бар. Бесбұрышты ауланың ортасында чахартаг болып табылатын ғибадатхана-ғибадатхана орналасқан. Қабырғалары жергілікті әктастардан қаланған.<ref>{{Cite web|title="Атешгях" Ғибадатхана кешенін қалпына келтіру Баку қаласының сурахан ауылында|url=https://marhi.ru/AMIT/2014/4kvart14/kerimli/kerimli.pdf|lang=ru|author=Тельман Керимли|format=PDF|publisher="АЗЕРБЕРПА" ғылыми-зерттеу жобалау институты, Әзірбайжан}}</ref><gallery mode="packed"> Сурет:Absheron Ateshgah 004 9912.jpg|alt=|Кіру порталындағы Балахана Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 28-31 PAN.jpg|alt=|Ғибадатхананың ауласының жалпы көрінісі Сурет:Absheron Ateshgah 004 9841.jpg|alt=|Орталық от құрбандық шалатын орын-чахартаг Сурет:Atesgah 13 02 36 849000.jpeg|alt=|бөлмелердің бірінің ішінен Сурет:Absheron Ateshgah 004 9927.jpg|alt=|От шұңқырына кіру көрінісі Сурет:Atəşgah.JPG|alt=|Ғибадатхана ішіндегі от Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 34.jpg|alt=|Ғибадатхананың қабырғалары </gallery> == Дереккөздер == === Сілтемелер === {{дереккөздер}} === Пікірлер === [[Санат:Әзірбайжанның көрікті жерлері]] [[Санат:Баку мұражайлары]] spn81nj2covu0x913izk706xucjssac 3056538 3056536 2022-08-01T17:15:30Z Dimash Kenesbek 102199 wikitext text/x-wiki {{Ғимарат|ғимараттың аты=Атешгях|шынайы аты={{Lang-az|Atəşgah}}|суреті=Ateshgah Fire Temple.jpg|ені=300px|сурет атауы=Орталық өрт ғибадатханасы|Статусы=Мемлекеттік-тарихи сәулет ескерткіші;<br/> Ашық аспан астындағы мұражай|ғимарат түрі=Зороастрлық ғибадатхана|сәулет стилі=[[Ширван-Абшерон сәулет мектебі]]|орналасуы=Сураханы ауылы|мемлекет={{Байрақ|Әзірбайжан}}|қала=[[Баку]]|позициялық карта=Әзірбайжан|region=Caucas|құрылысы басталды=I немесе XVII ғасыр|ашылған уақыты=1975.ж|бұзылған уақыты=1925.ж|жөнделген уақыты=2007.ж|құрылыс материалы=тас}} '''Атешгях''' ({{Lang-az|Atəşgah}}) — Әзірбайжанда, Бакуден 30 шақырым жерде орналасқан от ғибадатханасы. Түрлі уақытта зороастрийлер, индустар және сикхтер киелі орын ретінде пайдаланған.<ref name=":0">Әзірбайжанның құрылыс өнері (көне дәуірден 19 ғасырға дейін), Баку, 1983 ж. К.М.Мамедзаде.</ref> {{ЮНЕСКО әлемдік мұрасы|KazName=Атешгях|Name=The Ateshgah at Surakhany, Baku|State Party={{AZE}}|Type=тарихи-мәдени|Criteria=i, iii|Link=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|ID=1172|Region=Кавказ|Coordinates={{coord|40|24|56|N|50|0|31|E|region:AZ_type:landmark_source:kolossus-ruwiki|display=inline,title}}|Year=1998|Session=22}} 17-18 ғасырларда табиғи газ бөлінетін сөнбейтін жалынның орнына салынған ғибадатхананың атауы «''жалын үйі''» немесе «''жалын орны''» дегенді білдіреді. Архитектуралық кешен бес қырлы кертпелі қорғаныс қабырғалары мен жоспардағы үлкен кіреберіс пен аумақтың ортасында орналасқан төртбұрышты құрбандық үстелі - жалын ғибадатханасынан тұрады. Кіреберістің үстінде Ширван-Абшерон сәулет мектебіне тән тұрғын үй-жайлар салынды – Балахандар.<ref group="~">Балахана – бірқатар шығыс елдеріндегі тұрғын үйлердің үстінде орналасқан бөлме. Балахана жазғы маусымда қонақтарға және демалуға арналған бөлме болды, сондықтан мұндай бөлменің іші де, сырты да безендірілген. Әзірбайжан аумағында балахана Нахшыванда, Ордубадта, Абшеронда (Баку) және Лэнкарандағы үйлерге таратылды, сонымен қатар керуен сарайлар қақпаларының үстіне салынды.</ref> Кешеннің құрылысы 1713 жылдан басталады. Ғибадатхананың өзі ежелгі дәуірден бері өмір сүрген және өзінің бастапқы құрылымын сақтай отырып, біздің уақытқа дейін сақталған. Жалынның құрбандық ошағы Мидия заманынан бері Әзірбайжан аумағында таралған құрбандық үстелінің ежелгі дәстүрлерін бейнелейді. Сонымен қатар күмбезбен көмкерілген және төрт жағынан ашық төрт бұрыштық бағандармен бекітілген жалынның құрбандық үстелінің дәстүрлі формасы.<ref name=":0" /> Әзірбайжан Президентінің бұйрығына сәйкес, кешеннің айналасында ашық аспан астындағы мұражай құрылды, кешен мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жарияланды.<ref>{{Cite web|title=Әзірбайжан Республикасы Президентінің «Әзербайжан Республикасы Баку қаласының Сурахани ауданындағы Атешгах ғибадатханың аумағын «Атешгах ғибадатханасы» мемлекеттік тарихи-сәулет қорығы деп жариялау туралы» Жарлығы|url=http://www.anl.az/down/medeniyyet2007/dekabr/medeniyyet2007_dekabr_367.htm|lang=ru|date=19.12.2007|location=Баку}}</ref> Жыл сайын мұражайға орташа есеппен 145 000 адам келеді. 1998 жылы Атешгях [[ЮНЕСКО Әлемдік мұра нысандарының тізімдері|ЮНЕСКО-ның бүкіләлемдік мұра]] тізіміне қосылуға үміткерлер тізіміне енгізілді. == Тарихы == === Ерте орта ғасыр кезеңі === Баку төңірегі дереккөздерде ерте орта ғасырлардан бастап Өшпейтін оттың орны ретінде аталған. Сара Ашурбейли бұл құбылыс туралы ең алғашқы ақпаратты Византия тарихшысы [[Приск Паний]] бергенін айтады.<ref>Сара Ашурбейлі, Баку қаласының тарихы (408). Баку: Әзірнешр. 1992. 327.Атешгяхты жергілікті шеберлер салған болса керек, бұл ескерткішке тапсырыс берген үндістердің жоспары бойынша. Баку аймағы ерте орта ғасырларда сөнбейтін өрттер жанған аймақ ретінде дереккөздерде атап өтілгені белгілі. Бұл туралы ең алғашқы ескерту біздің эрамызға дейінгі 5 ғасырдағы византиялық авторда кездеседі. Паниискийдің Прискасы. Жанғыш газдың жарылыстарын 7-10 ғасырлардағы ортағасырлық армян және араб авторлары атап өтті. әл-Истахри, Масуди, т.б. және одан кейінгі шығыс және батыс еуропалық дереккөздер Абшерон түбегінде – Пир-Аллахи аралында, ауылда. Сураханы, Баку шығанағында, Шубаны тауында. Дегенмен, газдың ең күшті ағыны Сураханы ауылдарда болды.</ref> Приск Паний кейіннен Скифиядан Мидияға дейінгі жолды "''Римге одақ құру үшін келген''" ғұн басшыларының сөзімен сипаттаған, парсылар қудалаған ғұн әскерлері елді Мидиядан Скифияға басқа жолмен тонады дейді "...''су астындағы жартастардан жалын''... ''(ex Petra maritim tlamma ardet)''". олар қайтып келді. Н. Ханиковтың айтуынша, бұл ақпарат сөзсіз "''Бакудегі мәңгілік алауға қатысты''".<ref>Х.О.Ханыков, Каспий теңізі деңгейінің мезгіл-мезгіл өзгеруі туралы. Тбилиси: Батыс Кавказ. т.б. Имп. орыс. геоф. туралы. 1853. 86–89.</ref> Бұл аумақтарда жанған газдың шығуы туралы ақпарат VII–X ғасырларда жұмыс істеген армян және араб тарихшыларының еңбектерінде де кездеседі. Оңтүстік Кавказда зороастризмге табыну дәстүрлері осында от ғибадатханаларын салған сасанидтердің кезінде тарала бастады.<ref>{{Cite web|title=Заратуштра: миф-хабарлама-тарих. FriesenPress.|url=https://books.google.az/books?redir_esc=y&hl=ru&id=UkEVCwAAQBAJ&q=baku#v=onepage&q=baku&f=false|author=Аболхассем Хамнейпур|year=2015|pages=504}}</ref> Кабея зороастриялық Картирдің (III ғасыр) кітабынан ол Оңтүстік Кавказдағы қасиетті от үшін ғибадатхана салуды тапсырып, осы ғибадатханаларда ғибадат ету үшін діни қызметкерлерді тағайындағаны белгілі: <ref>{{Cite web|title=Картирдің Накши-Рустамдағы «Зәрдушт Қағбасындағы» жазуы (3-7 ғасырлардағы Әзірбайжан. Этно-мәдени және әлеуметтік-экономикалық тарих).|url=https://www.ebooks.az/view/nrMj0LOq.pdf|lang=ru|year=1993|format=PDF|author=Касумова, С. Ю.}}</ref> {{Дәйексөз|"бүкіл елден....Албания мен Баласаканда мен сиқыршылар мен шамдарды ретке келтірдім...Албания қақпасы ретінде мен олардың ренжуіне және тоналуына жол бермедім, мен оларға алған барлық нәрселерін қайтардым; мен олардың кейбірін біздің елге алып келдім және жақсы магтарды керемет және құрметті магтарға айналдырып, Маздакқа деген сенімімді осында әкелдім."}}{{Фотоқатар|Ateshgah by Moynet.jpg|Guebre ceremony in Ateshgah.jpg|align=left|мәтін=Суретшінің ұсынысында Атешгяхты қайта құру}} Армян тарихшы, Мовсес Каганкатваци өзінің "''Албан елінің тарихы''"<ref group="~">Қазіргі Әзірбайжанның аумағы мен аймағы «Албания» және «Кавказ Албаниясы» деп аталды.</ref> атты еңбегінде "''Атли Багаван''" топонимін қолданады<ref>Пepeв. Дayceттa, кн.З,гл.I9, c.214 Мовсес Каганкатваци.</ref>, Патканов<ref>Армян географиясы, 50–51 б</ref> және Сара Ашурбейли<ref>С.Ашурбейли – Ширваншаһтар мемлекеті, Баку, 2007, 38-бет.</ref> бұл топоним Аташи-Багаван атауының бұрмалануы нәтижесінде пайда болды деп санайды. Мовсес Каганкатваци Багаван провинциясын сипаттаған кезде, ол оны "''Атли багаван''" деп атады және шахиншаһ I Ардаширдің (227-241) нұсқауымен багаванда өрт ғибадатханасы салынды дейді.<ref>{{Cite web|title=Армения тарихы. Аударма. ежелгі армян|url=http://www.vehi.net/istoriya/armenia/khorenaci/02.html#_ftnref330|year=1990 ж|lang=ru|location=Ереван|author=Хоренский.М, Г. Саркисян}}</ref> 624 жылы Бакуге басып кірген Византия императоры Ираклий "''парсылар жанып жатқан отқа табынатын көптеген ғибадатханаларды қиратты''"<ref>{{Cite web|title="Г.Харт. Венециандық Марко Поло. М., 1956, 114-бет"|url=https://web.archive.org/web/20170907122747/http://www.litmir.info/br/?b=232463&p=24|lang=ru}}</ref> Ашурбейлидің айтуынша, бұл отқа табынушылар ғибадатханасына байланысты.<ref>С.Ашурбейлі – Баку қаласының тарихы, Баку, 2007, 32 б.</ref> VIII ғасырдағы армян тарихшысы Гевонд өз еңбегінде өшпес алау жағылатын "Атши-Багуан" қаласын атап өтеді.<ref>{{Cite web|title=Халифтардың тарихы|url=https://www.vostlit.info/Texts/rus11/Gewond/frametext2.htm|lang=ru|author=Армян тарихшы - Гевонд}}</ref> Кейбір зерттеушілердің пікірінше, "''атши''" – "''от''" сөзінің өзгертілген түрі және "''Атши-Багуан''" — "''қасиетті шамдардың орны''" дегенді білдіреді,<ref>С.Б.Ашурбейли. Ортағасырлық Баку тарихының очеркі (VIII – XIX ғ. басы), Әзірбайжан Ғылым академиясының баспасы. ССР, Баку 1964. 336 бет (21 парақ)</ref> және бұл атау Баку қаласын білдірді.<ref>Ахмад Касрави Табризи. Намха-йе шахрха ва дейеха-йе Иран, I, Тегеран, 1929 ж. (نام شهرها و ديه‌هاي ايران)</ref> 930 жылы [[Әл-Истахри]] "''Жолдар мен жерлер кітаб''"-ында Бакудің жанында зороастрлықтар тұратын ауылдар бар деп жазды.<ref>{{Cite web|title=«Масалик әл-Мамалик» кітабы. BGA, 1, ред. M. J. De Goeje.|url=https://archive.org/download/BibliothecaGeographorumArabicorum1927Vol1ViaeRegnorumDescriptio/Istakhri-Leiden1927Ed.pdf|year=1927|authorlink=Әл-Истахри|author=Әл-Истахри|format=PDF}}</ref> Кейінірек дәл осындай ақпаратты араб географы Әбілфада қайталайды.<ref>{{Cite web|title=Geographie d’Aboulfeda traduite de Parabe en francais et accompagnee de notes et d’eclaircissements par M. Reinaud, t. I–II, Paris, 1848–1883|url=https://archive.org/download/gographiedabou00abal/gographiedabou00abal.pdf|format=PDF}}</ref> "''Картлис Цховреба''" атты грузин шежіресінде Баку қаласы XIII ғасырға дейін Багаван деген атпен аталған.<ref>Картлис Цховреба, I том, Тбилиси, 1955, б. 371 (француз тілінде); II том, Тбилиси, 1959 ж., б. 166 (грузин тілінде)</ref> === XVII-XVIII ғасырларда === XV – XVI ғасырлар шамасында Ширван мен Үндістан арасындағы дипломатиялық және сауда қатынастары кеңейе бастады. Сол уақытта Солтүстік Үндістаннан келген мата және дәмдеуіштер саудагерлері, сондай-ақ шиваизм сектасының мүшелері мен сикх монахтары<ref>Сара Ашурбейли. Сураханның отқа табынушылар ғибадатханасының тарихы туралы</ref> Сурахани ғибадатхананың қайта салып, оны индуизм мен сикх ғибадатхана ретінде пайдаланды.<ref>{{Cite web|title="Ежелгі бақылаулар", Azerbaijan International 11 (2): "тарихи деректерге сүйенсек, 17 ғасырдың аяғында Сураханда Үнді от ғибадатханасы (Аташгах) салынғанға дейін жергілікті тұрғындар да осы жерде ғибадат еткен, өйткені "жанып тұрған жеті тесіктен"."|url=http://azeri.org/Azeri/az_latin/manuscripts/land_of_fire/english/112_observations_farid.html|author=Фарид Алакбаров|lang=en|year=2003}}</ref><ref>{{Cite web|title=Орта Азиядағы Үнді диаспорасы және оның саудасы, 1550-1900|url=https://books.google.kz/books?id=9qVkNBge8mIC&redir_esc=y|lang=en|author=Джордж Фостер}}</ref><ref>{{Cite web|title=Менің Бомбей сыртындағы саяхаттарым: Иран, Әзірбайжан, Баку|url=http://www.avesta.org/modi/baku.htm|lang=en|author=доктор Эрвад Шамс-Ул-Улама. Аударған Соли Дастур (1926)}}</ref> XVII ғасырдағы дереккөздерде Бакудегі отқа табынуға келген индус қажылары туралы мәліметтер бар. Ғибадатхана аймағындағы ең көне ғимарат 1713 жылдан басталады, ал ең жаңа ғимарат жазуға сәйкес 1810 жылы көпес Канчанагараның қаражатына салынған орталық құрбандық үстелі болып табылады. [[Сурет:MEK-Schaudepot Kiesewetter-32.tif|нобай|283x283 нүкте|"''Атешгях''", суретші Виллем Кизеветтер. Еуропалық мәдениеттер мұражайы, Берлин]] 18 ғасырда капелланың айналасында көршілес намазханалар, камералар мен керуен сарай салынды. Ұяшықтарда давангари және гумруки үнді әліпбиінде жасалған әртүрлі мазмұндағы жазулар біздің заманымызға дейін жеткен. 19 ғасырдың басында ғибадатхана кешені біздің уақытқа дейін жеткен пішінге ие болды. Жергілікті сәулет дәстүрлері негізінде салынған Атешгада ежелгі өрт құрбандық орындарының ерекшеліктері біріктірілген. Архитектуралық кешен бесбұрышты кертпелі және үлкен кіреберіс порталы бар қорғаныс қабырғаларынан, сондай-ақ алаңның ортасында орналасқан төрт бұрышты құрбандық үстелінен – ​​от ғибадатханасынан тұрады. Ғибадатхананың жанында қазір тастармен жабылған төртбұрышты терең құдық болды. Бұрын бұл құдықта өлген сенушілердің денелері қасиетті отқа жағылатын. Монастырь аумағында өмір сүрген ондаған тақуа монахтар оңаша өмір салтын ұстанып, мүбәрәк оттың көмегімен тәні мен жанын тазартты. Олар мойындарына салмағы 30 келіге дейінгі шынжырларды іліп, дененің әртүрлі бөліктері жанып кеткенше кальций оксидінің үстінде жатты. Ғибадатхананың діни қызметкерлері жұмыс істемеді және қажылардың садақаларына өмір сүрді. Олар өлгеннен кейін адамның жаны тіріліп, жерге қайтады деп сенген. Жанның құрметті адам немесе жануар кейпінде қайта оралуы адамның өмір бойы жинаған оң кармасының мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар, бірқатар дереккөздер ғибадатхананы индустар мен сикхтердің, сондай-ақ зороастрийлердің (парсилер<ref group="~">Парсылармен шатастырмау керек. Парсилер – зороастризм дінін ұстанатын халықтың аты.</ref> мен гебралар) пайдаланғаны туралы мәліметтерді қамтиды. 17 ғасырдың 60-жылдарында француз саяхатшысы Жан Шарден Шамахи қаласынан, яғни Абшерон түбегінде екі күндік жерде болған мәңгілік оттарға табынатын гебра парсылары туралы баяндаған.<ref>{{Cite web|title=Шарден Дж. Перс және Шығыстың басқа елдері арқылы саяхат. Көлемі. II. Амстердам,. б. 311|url=https://books.google.kz/books?id=tpQOAAAAQAAJ&vq=Igmcoles&dq=related:OXFORD555089148&hl=ru&pg=PA311&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|author=Жан Шарден|lang=fr|year=1735|location=Амстердам}}</ref> 1689 жылы Әзірбайжанда өмір сүрген француз иезуиті Вийо Атешгяхқа ежелгі парсилердың мұрагерлері болып табылатын индустар мен гебралар келетінін хабарлайды.<ref>{{Cite web|title="Миссионердің Иса қоғамынан Түркияға, Персияға, Арменияға, Арабияға саяхаты".|url=https://books.google.az/books?id=MQsPAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Voyage+d%25E2%2580%2599un+missionnaire+de+la+Compagnie+de+J%25C3%25A9sus+en+Turquie&source=bl&ots=BBnluidwBi&sig=fnBZSnJwTj1BgKN-e8TtdImCI_I&hl=ru&ei=Ce9XTYCiL4O88gaKoKCZBw&sa=X&oi=book_result&ct=r#v=onepage&q&f=false|author=Вийо|lang=fr|year=1730 ж.|location=Париж}}</ref> 1733 жылы ғибадатханаға барған неміс саяхатшысы Леркс мұнда «12 гебралар немесе отты жақсы көретін ежелгі парсилер» өмір сүрген деп жазды.<ref>Джон Леркс. Джон Леркстің 1733-1735 жылдар аралығында Мәскеуден Астраханға, одан Каспий теңізінің батыс жағалауындағы елдер арқылы өткен саяхатынан үзінді. «Жаңа айлық шығармалар», XLIV бөлім, ақпан, Петербург, 1790, б. 75</ref> 1747 жылы Бакуге келген Джонас Хенвей де Атешгях туралы мәлімет беріп, мұнда қызмет еткен діни қызметкерлерді индустар, парсилер және гебралар деп атайды.<ref>{{Cite web|title=Ағылшындардың Каспий теңізі арқылы өткен саудасының тарихи есебі.|url=https://books.google.kz/books?id=etApAAAAYAAJ&redir_esc=y|author=Джонас Хенвей|year=1753 ж|lang=en}}</ref> 1770 жылы Атешгаға барған Самуил Готтлиб Гмелин ғибадатханада индустар мен ежелгі гебрлердің мұрагерлері тұратынын жазады.<ref>{{Cite web|title="Табиғат әлемінің үш патшалығын зерттеу үшін Ресей арқылы саяхат", б. 45|url=https://books.google.az/books?id=X5AaAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=Reise+durch+Russland+zur+Untersuchung+der+drey+Natur-Reiche&source=bl&ots=ckkAWDAx4D&sig=VCXNEJ5Q-bP3EAq9yu2tLLAF1Vk&hl=ru&ei=NUZWTYHsGoH78Ab08PnwBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1#v=onepage&q=Reise%20durch%20Russland%20zur%20Untersuchung%20der%20drey%20Natur-Reiche&f=false|author=Самуэль Готтлиб Гмелин|lang=de}}</ref> === XIX-XX ғасырларда === XIX ғасырда Ресей-Иран соғысы аяқталып, бізге қол қойылғаннан кейін Оңтүстік Кавказ Ресей империясына толық қосылғаннан кейін Сурахани Ресейде танымалболды, Атешгях ғибадатханасына еуропалық және орыс саяхатшылары жиі болды. 1820 жылы ғибадатханаға француз консулы Жак Франсуа Гамба келді.<ref>{{Cite web|title=Ресей арқылы саяхат|url=https://books.google.az/books?id=ZUJCAAAAcAAJ&dq=related:HARVARD32044004538021&hl=ru&pg=PA299#v=onepage&q&f=false|author=Жак Франсуа Гамба|lang=fr}}</ref> Осыдан кейін Атешгяхке көптеген еуропалық саяхатшылар келді, олардың арасында [[Александр Дюма]] да болды.<ref>{{Cite web|title="Саяхат әсерлері: Кавказ"|url=https://archive.org/details/impressionsdevo53dumagoog|author=Александр Дюма|authorlink=Александр Дюма|lang=fr|year=1866.ж}}</ref> Мұнай және газ өнеркәсібі дами бастаған кезде-1855 жылы Атешгях маңында зауыт салынып, ғибадатхананың табиғи жалыны біртіндеп әлсірей бастады. 1887 жылы ғибадатханаға жалын әлсіреген Ресей императоры III Александр келді. [[Сурет:Gagarin. Bakou. Ateseh-Gah, Indiens adonnes au culte du feu.jpg|нобай|304x304 нүкте|"''Атешгяхдегі үнділік ғибадат''", суретші Григорий Гагарин. 1847 жыл. Нью-Йорк көпшілік кітапханасы.]] 1902 жылы 6 қаңтарда Баку ғибадатханасының соңғы табиғи алауы жойылды.<ref>Сысоев В., Садиги Г. Атешях немесе Сураханидегі отқа табынушылардың ғибадатханасы және Садиги Г. Шихово ауылының көне жәдігерлері Әзірбайжан археологиялық комитетінің еңбектері, 1-санынан бөлек басылым. Баку Слово 1925. 32б.</ref> XX ғасырдың басында зерттеуші М.С.Саяпин Сураханадан 11 км қашықтықта орналасқан Говсан тұрғынынан алған ақпаратты атап өтіп, XIX ғасырдың екінші жартысында ғибадатханада отқа табынған қарттар әлі де айналасында өмір сүргенін және олардың балалары қазірдің өзінде мұсылман болғанын айтты.<ref>Саяпин М.С. "Баку көне заттары (Тұрғынның көзқарасы)". Әзірбайжан Ұлттық Ғылым Академиясы кітапханасының ФП-328 қолжазбасы, 1930 ж.</ref> 1925 жылы парси профессоры С.С.Моди Бакуге "''Әзірбайжан ғылыми-зерттеу қоғамының''" шақыруымен келді. Моди Әзірбайжанның сол кездегі басшысы [[Сәмәд Аға Ағамалыоғлы|Сәмәд Аға Ағамалыоғлымен]] кездеседі. Кездесу барысында ғалым парси дәстүрі әрдайым Әзірбайжанды Мәңгілік от елі деп атайды және ол бұл сапарды Мәңгілік от ғибадатханасына бару деп санайды. Ғалым сонымен қатар парси қолжазбаларында "Каспий теңізінің батыс жағалауындағы от ғибадатхана" туралы ақпарат бар деп мәлімдейді.<ref>(«Ағарту және мәдениет»), № 2, 1925, Баку, 2-бет. 37–38</ref> 1925 жылдан кейін ғибадатхана елу жыл бойы қараусыз қалды. 1975 жылы егжей-тегжейлі қалпына келтіру жұмыстары аяқталғаннан кейін Атешгах көпшілікке қайта ашылды. 2007 жылы ғибадатханада қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді. 1998 жылы Атешгях ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізуге ұсынылды.<ref>{{Cite web|title=Атешгях, Сурахандар (отқа табынушылар, Сурахандағы ғибадатхана — мұражай). ЮНЕСКО|url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1172/|lang=en}}</ref> Қазірдің өзінде Атешгях парсилер мен зороастрийлер ғұрыптар мен ғибадат үшін пайдаланады.<ref>{{Cite web|title=Атешгяхтағы ирандық зороастриялықтар|url=https://avesta-ru.livejournal.com/82834.html#cutid1|lang=ru}}</ref> == Жазулар == Кейбір ұяшықтардың кіреберіс есіктерінде тасқа жазылған арнау жазбалары бар. Ескерткіш аумағында бүгінгі күнге дейін 14 үнділік, 2 сикх және 1 зороастризм жазулары сақталған. XX ғасырдың басында ескерткішке барған Джексон 18 жазуды санағанын жазады.<ref>Джексон, А. В. Уильямс (Абрахам Валентайн Уильямс). Константинопольден Омар Хайямның үйіне</ref> Олардың ең ертесі 1770 (б. з. 1713) Самваттан келеді.<gallery mode="packed" heights="160"> Сурет:Персидская надпись в храме огня Атешгях.jpg|alt=|Зороастрлық жазба Сурет:Atəşgah altarında sankrit və hindistani dillərində kitabə.jpg|alt=|Құрбандық үстеліндегі санскрит пен хинди тіліндегі жазу Сурет:Ateshgah door 18 inscription.png|alt=|Сикхтардың жазуы </gallery> == Ғибадатхананың құрылымы == [[Сурет:Suraxanı atəşgahının planı.jpg|нобай|236x236 нүкте|Кешенді жоспар]] Кешеннің бесбұрышты жоспары орталықта ғибадатхана орналасқан керуен сарайға ұқсайды, және қабырғалардың периметрі бойынша камералар мен шіркеулер салынды. XIX ғасырдың басында ғибадатхананың аумағында бүгінгі күнге дейін жеткен барлық ғимараттар болды. Атешгях жергілікті сәулет дәстүрлеріне сәйкес салынған және ежелгі өрт құрбандықтарының барлық ерекшеліктерін бойына сіңірген. Аумағы қырлы сыртқы қабырғамен қоршалған және Оның кіреберіс порталы бар, оның үстінде Абшерондағы дәстүрлі қонақ бөлмесі – балахана орналасқан. Кешен бір-біріне іргелес жатқан әртүрлі мақсаттағы 26 ғимараттан және төртбұрышты чахартагтың ортасында бөлек орналасқан, төртбұрышты күмбезбен жабылған бас киелі ғибадатханадан тұрады. Киелі жердің ортасында газ келетін шұңқыр бар. Ғимараттарда екі қора, тұрғын камералар және екі дұға оқу бөлмелері бар. Бесбұрышты ауланың ортасында чахартаг болып табылатын ғибадатхана-ғибадатхана орналасқан. Қабырғалары жергілікті әктастардан қаланған.<ref>{{Cite web|title="Атешгях" Ғибадатхана кешенін қалпына келтіру Баку қаласының сурахан ауылында|url=https://marhi.ru/AMIT/2014/4kvart14/kerimli/kerimli.pdf|lang=ru|author=Тельман Керимли|format=PDF|publisher="АЗЕРБЕРПА" ғылыми-зерттеу жобалау институты, Әзірбайжан}}</ref><gallery mode="packed"> Сурет:Absheron Ateshgah 004 9912.jpg|alt=|Кіру порталындағы Балахана Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 28-31 PAN.jpg|alt=|Ғибадатхананың ауласының жалпы көрінісі Сурет:Absheron Ateshgah 004 9841.jpg|alt=|Орталық от құрбандық шалатын орын-чахартаг Сурет:Atesgah 13 02 36 849000.jpeg|alt=|бөлмелердің бірінің ішінен Сурет:Absheron Ateshgah 004 9927.jpg|alt=|От шұңқырына кіру көрінісі Сурет:Atəşgah.JPG|alt=|Ғибадатхана ішіндегі от Сурет:Templo de fuego, Baku, Azerbaiyán, 2016-09-27, DD 34.jpg|alt=|Ғибадатхананың қабырғалары </gallery> == Дереккөздер == === Сілтемелер === {{дереккөздер}} === Пікірлер === [[Санат:Әзірбайжанның көрікті жерлері]] [[Санат:Баку мұражайлары]] <references group="~" responsive="" /> 20vqjd870s2nt9h5s1nj290jq5uo38o 0 685687 3056332 3055596 2022-08-01T13:42:52Z Kasymov 10777 «[[Санат:Педагогтар|Педагогтар]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Михаил Филиппович Харкин''' (22.11.1883, [[Жайық казак-орыс әскері]], Круглый кенті - 19.09.1952, [[Атырау облысы|Гурьев облысы]], [[Махамбет ауданы|Бақсай ауданы]], [[Махамбет (Атырау облысы)|Яманка]] кенті) – Махамбет ауданына еңбегі сіңген ұстаз. 17 жасында болашақ педагогтің әкесі Филип Абрамович ұлын Орал діни семинариясына оқуға жібереді. 1902 жылы оқуын аяқтаған соң, Михаил Филиппович Жайық казак әскерінің Круглый кентіне ауыл мұғалімі болып жұмыс жасауға жіберіледі. 1904 жылы ол Гагаева Анна Ивановнамен отау құрып, бірге 11 баласын өсіріп жеткізеді. 7 жыл халық мұғалімі болып табысты жұмыс жасап, Жайық казактарына білім беруде үлкен жетістіктерге жеткен соң, 1909 жылы балаларға білім беру үшін қалмақ даласына мұғалім болуға жұмысқа жіберіледі. 1912 жылы Жайық даласына оралып, ұстаздық қызметін Жайық казак әскерінің Гурьев бөліміне қарасты [[Ақтоғай (Атырау облысы)|Бақсай]] кентінде 1921 жылға дейін жалғастырады. Сол жылы ол Яманка кентіндегі мектептің меңгерушісі лауазымына тағайындалады. 1937-1938 жылдары [[Талдыкөл (Атырау облысы)|Редут]] кентінде жұмыс істейді. Ол сонда 5 және 6 сыныптарды құрып, алғаш рет орталау білім беретін мектеп ұйымдастырады. Халық ағарту ісіндегі қажырлы әрі жемісті еңбегі үшін Михаил Филиппович «[[Еңбек Қызыл Туы ордені|Еңбек Қызыл Ту]]» орденімен марапатталды. Бұдан бөлек, оған «Қазақстанның 15 жылдығы» белгісі берілді. 1942 жылы оны [[Атырау облысы|Гурьев облысы]], [[Ескі Сарайшық|Сарайшық]] кентіндегі орта мектеп-интернаттың директоры қылып тағайындайды. Онда 1943 жылға дейін табысты басқарады. Ауыр сырқат ұстаздың педагогикалық мансабын уақытша үзеді. Сауыққан соң өз қалауы бойынша Яманхалинка орта мектебіне жіберіліп, 1952 жылға дейін мұғалім болып қызмет атқарады. 1952 жылы 19 қыркүйекте 68 жасында ауыр сырқаттан Михаил Харкин көз жұмды. Халық педагогтің еңбегін жоғары бағалады. Ол республикалық маңыздағы дербес зейнеткер болды. 1998 жылы [[Махамбет (Атырау облысы)|Махамбет]] ауылына оның атына көше берілген.<ref>[https://infourok.ru/ocherk-ob-istorii-semeystva-uralskih-kazakov-harkinih-1546313.html Очерк об истории семейства уральских казаков Харкиных]</ref> == Дереккөздер == <references/> [[Санат:22 қарашада туғандар]] [[Санат:1883 жылы туғандар]] [[Санат:Ақжайық ауданында туғандар]] [[Санат:19 қыркүйекте қайтыс болғандар]] [[Санат:1952 жылы қайтыс болғандар]] [[Санат:Махамбет ауданында қайтыс болғандар]] [[Санат:Педагогтар]] noaitaebl8ab7zfs72jswthjacsysr8 0 685703 3056770 3055730 2022-08-02T09:59:12Z Madi Dos 18369 wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Джарава |төл атауы = |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 200-400 |аймақ = {{IND}} ([[Андаман аралдары]]) |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[джарава тілі]] |діні = дәстүрлі нанымдарды ұстанады |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Джарава''' — [[Үндістан]]дағы [[Андаман аралдары]]ның байырғы халқы. Олар таулы жерлерде, оңтүстік және орта Андаман аралдарының батыс жағалауында тұрады. Саны шамамен 200-400 адам. Олар андаман тілдері отбасының оңтүстік тобы болып табылатын [[джарава тілі]]нде сөйлейді.<ref>Значение слова джарава https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0</ref> == Тарихы == Онда тұратын жабайы тайпалары бар шалғай аралдардың болуы Рим империясында белгілі болды, бірақ олар әйгілі [[Марко Поло]]ның арқасында кең танымал болды. Ол шын мәнінде байырғы тұрғындар [[Каннибализм|каннибалдар]] деп жазды және 18 ғасырдың аяғына дейін мұнда ешкім келмегенін жазды. [[Сурет: Jarawas statue-3-samudrika museum-andaman-India.jpg|нобай|оңға|200px|Андаман аралдарының мұражайындағы Джарава мүшелері бейнеленген экспозиция]] Зерттеулер көрсеткендей, Андаман аралдарын [[Африка]]дан шамамен 70 мың жыл бұрын келген байырғы адамдардың тікелей ұрпақтары мекендеген. Джарава-негритос (австроидтық топтың тармағы), нәсілдік түрі бойынша [[пигмейлер]]ге жақын. Орташа биіктігі ер адамдарда 147 см, ал әйелдер одан да төмен, тері түсі өте қара.<ref>Место, где не знают что такое новогодние похмелье https://xn--e1adcaacuhnujm.xn--p1ai/mesto-gde-ne-znayut-chto-takoe-novogodni.html</ref> Джаравалар кейде Үнді қоныстанушыларымен олардың иеліктерінің шегін бұзған кезде қақтығыстарға түседі. Ұзақ уақыт бойы бұл тайпамен достық байланыс орнату мүмкін болмады. Тек антропологтар кейде джараваның тұратын жерлеріне барып, жағаға - маталар, банандар, күріш пакеттері сияқты сыйлықтар қалдырды. Алайда, осы сыйлықтардың барлығы соңғы уақытқа дейін қабылданбады, олар теңізге лақтырылды. 1974 жылы аборигендердің істері жөніндегі үнді миссионерлік қызметінің өкілдері бұл тайпаны өзіне тарта алды. Арал әкімшілігі тұрақты түрде айына бір рет тайпаға күріш түріндегі «гуманитарлық көмек» жеткізеді. Жағада қап-қап тамақ үйіліп, түнде ру өкілдері алып кетіп отырды. Жергілікті үндістерге Джарава халқымен араласуға тыйым салынды және бағдарлама 1990-шы жылдардың аяғында бірқатар өлімге әкелетін дұшпандық қақтығыстардан және олардың тобына ауруды енгізуден қорқудан кейін азайтылды. Билік олардың мекендейтін жерлерін қорғалатын аймақ деп, бару және ағаш кесу үшін жабық деп жариялады.<ref>ПЛЕМЯ JARAWA, КОТОРОЕ ПО-ПРЕЖНЕМУ ЖИВЁТ В КАМЕННОМ ВЕКЕ, МОЖЕТ ИСЧЕЗНУТЬ https://zen.yandex.ru/media/id/5b4ae96e52b0e600a84ec553/plemia-jarawa-kotoroe-poprejnemu-jivet-v-kamennom-veke-mojet-ischeznut-5b4b17152e3a8e00a849b983</ref><ref>Интересная инфа о Неконтактных народах⁠⁠ https://pikabu.ru/story/interesnaya_infa_o_nekontaktnyikh_narodakh_3748245</ref><ref>Загадочный народ Джарава https://travel-dom.ru/travel/zagadochnyj-narod-dzharava/</ref> == Джараваға төнген жойылу қаупі == Антрополог Сита Венкатесвардың 2004 жылғы «Даму және этноцид: Андаман аралдарындағы колониялық тәжірибелер» атты еңбегінде берген бағалаулары бойынша 1901 жылы Джараваның халқы 468 болды. 1931 жылға қарай ол 70 адамға дейін төмендеді. Соңғы онжылдықтарда аборигендердің саны қатаң нормалардың, үкіметтің оң әрекетінің және жергілікті, ұлттық және халықаралық ұйымдардың қолдауының арқасында өсті. Қазіргі уақытта жер шарында 471 джарава тұрады, бірақ бұл тайпаны құтқару үшін аз. [[Сурет:Entry point to Jarwa reserve forest, Andaman Islands, India.JPG |нобай|оңға|200px|Джарава резервациясына кіре берістегі бақылау-өткізу пункті]] "Халық саны өсті, бірақ қазір Джарава олардың өмір сүруі үшін қатты күресуде", - дейді тайпалардың денсаулығы мен әл-ауқаты жөніндегі агенттік директорының бұрынғы орынбасары, дәрігер Ратан Чандра Кар. "Антропологтар тығыздығы төмен кез-келген популяция едәуір көп көршілермен байланыста болған кезде, ол әрқашан толығымен жойылып кету қаупі бар екенін айтады". Доктор Кар джараваның арасында үлкен құрметке ие. Оның үстіне, көптеген сарапшылардың пікірінше, жоғалып бара жатқан тайпаның құтқарылуы негізінен оның - медицина маманы ретінде де, шенеуніктің де күш-жігерінің арқасында болды. Соған қарамастан, ол соншалықты мұқият күзетілген халық әлі де аралдардағы көршілерінің - «Ұлы Андамандықтардың» тағдырына қауіп төніп тұрғанына сенімді. Тас дәуіріндегі адамдардың даму деңгейінде тұрған Андаман аборигендері өздерінің ерекше табиғи әлемінде өмір сүреді, онда олар өздерін сенімді сезінеді және мыңдаған жылдар бойы олардың жалғыз экологиялық ортасы болды. Қоршаған ортаның барлық басқа түрлері - әлеуметтік, этникалық-олар өздерінің қалыптасқан әлемін жойған жаңа қоныстанушылармен қақтығысқа дейін боған жоқ.<ref>Джарава: жизнь на грани https://eco-tourism.expert/ru/expertise/dzharava-zhizn-na-grani</ref><ref>Племя, которому 55000 лет, по-прежнему живущее в каменном веке, может исчезнуть https://travelask.ru/blog/posts/12939-plemya-kotoromu-55000-let-po-prezhnemu-zhivuschee-v-kamennom</ref> 1970 жылдары аралдарда шағын елді мекендерді аралдардың астанасымен байланыстыратын негізгі жол салынды. Алайда уақыт өте келе жол басқа мақсатта пайдаланыла бастады. Үкіметтің көліктен шығуға тыйым салғанына және жол қозғалысын қатаң ұйымдастырғанына қарамастан, туристерге аборигендер джунглиден шығып, қайыр сұрап, тамақ үшін би билеуге тырысады. Сарапшылардың айтуынша, егер мұндай байланыстар тоқтамаса, онда Джараваға жергілікті тұрғындар иммунитеті жоқ аурулардан жойылып кету қаупі төнеді, немесе олар заманауи әлемге сіңуге мәжбүр болады.<ref>Изолированному 55 тысяч лет племени джарава грозит вымирание после контакта с цивилизацией https://bigpicture.ru/izolirovannomu-55-tysyach-let-plemeni-dzharava-grozit-vymiranie-posle-kontakta-s-civilizaciej/</ref> == Өмір салты == Джарава тайпасының тұрғындары жеміс-жидек жинаумен, [[егіншілік]]пен айналысады. Тамақты ашық отта пісіреді. Олар садақпен аң аулайды, маржан атоллдары [[балық аулау]]ға мүмкіндік береді, сонымен қатар Джаравалар бал мен жемістерді жинайды.<ref>Народы каменного века. Джарава https://multiurok.ru/blog/narody-kamennogo-veka-dzharava.html</ref><ref>Племя Джарава — коренные андаманцы https://tut1.ru/interesnye-stati-indiya/13-plemya-dzharava-korennye-andamancy.html</ref> Таулы жерлерде тұратындар тасбақаларды аулайды. Олар әдетте 25 жаста үйленеді, бірақ некеге дейін олар еркін жыныстық өмір сүреді және бірнеше серіктес болуы мүмкін. Ал үйленгеннен кейін сатқындық әйелі мен оның сүйіктісінің өмірін қиюы мүмкін. Оларда табиғи рухтардың, сиқырдың кең таралған табынулары бар, бірақ бұл туралы ақпарат өте аз.<ref>ПЛЕМЯ КАМЕННОГО ВЕКА – ДЖАРАВА. https://www.liveinternet.ru/users/nevolyaika47/post257280016/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Үндістан этникалық топтары]] r3bqmqcs7paqutvzcstbp8etiasdjwb 0 685709 3056338 3055749 2022-08-01T13:51:53Z Kasymov 10777 +[[Санат:Қырғызстан премьер-министрлері]]; +[[Санат:Премьер-министрлер тізімдері]] ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қызмет|қызметі=Кыргыз Республикасының Министрлер Кабинетінің төрағасы|шынайы атауы={{lang-ky|Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин төрагасы}}|ел={{байрақ|Қырғызстан}}|эмблема=Emblem of Kyrgyzstan.svg|эмблеманың аты=[[Қырғызстан елтаңбасы]]|қазіргі=[[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]]|портреті=Акылбек Жапаров (19-11-2021).jpg|портреттің тақырыбы=|ұсынылады=[[Қырғызстан президенті]]мен|резиденция="Ала-Арча" мемлекеттік резиденциясы, [[Бішкек]]|айлығы=жыл сайын 870 000 [[қырғыз сомы|сом]]|пайда болды=21 қаңтар 1991 (премьер-министр атымен)<br>2021 (қызметтің қазіргі түрі)|біріншісі=[[Насирдин Исанұлы Исанов|Насирдин Исанов]] (қазіргі түрдегі қызметтің тұңғышы: [[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріпов]])|тағайындалған=12 қазан 2021 жылы тағайындалды}} '''Қырғыз Республикасының Министрлер Кабинетінің Төрағасы''' ({{Lang-ky|Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин төрагасы}}) (2021 жылға дейін '''Қырғызстан премьер-министрі''' деп аталатын) [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасының]] [[Қырғызстан Министрлер Кабинеті|Министрлер Кабинетіне]] төрағалық етеді. 2010 жылға дейін [[Қырғызстан президенті|президенттің]] премьер-министрмен салыстырғанда құқығы көбірек болды. Алайда [[2010 жылғы Қырғыз конституциялық референдумы|2010 жылғы конституциялық референдум]] нәтижесінде Қырғызстан басқару түрі конституциялық республикаға айналды. Парламент президенттен жоғары болды. 2021 жылы, [[2021 жылғы Қырғыз конституциялық референдумы|тағы бір конституциялық референдумнен]] кейін бұл өзгерістен Қырғыз үкіметі бас тартты.<ref>[https://ria.ru/20210505/naznachenie-1731201722.html Главой Кабинета министров Кыргызстана стал Улукбек Марипов] (орысша) ''РИА Новости (20210505T1510). 5 мамыр 2021.''</ref> == Лауазым иеленушілердің тізімі == {| class="wikitable" style="text-align:center" !Нөм. !Суреті !Есімі ! colspan="2" |Лауазым иеленуі !Саяси партиясы |- ! 1 |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Насирдин Исанұлы Исанов|Насирдин Исанов]] |21 қаңтар 1991 |29 қараша 1991 |Партиясыз |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Андрей Андреевич Иордан|Андрей Иордан]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |29 қараша 1991 |10 қаңтар 1992 |Партиясыз |- ! 2 |[[Сурет:Турсунбек_Чынгышев_1993-1.png|113x113 нүкте]] |[[Тұрсынбек Чынғышұлы Чынғышев|Тұрсынбек Чынғышев]] |10 ақпан 1992 |13 желтоқсан 1993 |Партиясыз |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Алманбет Матұрбраимұлы Матұрбраимов|Алманбет Матұрбраимов]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |13 желтоқсан 1993 |14 желтоқсан 1993 |Партиясыз |- ! 3 |[[Сурет:Apas_Jumagulov.png|119x119 нүкте]] |[[Апас Жұмағұлұлы Жұмағұлов|Апас Жұмағұлов]] |14 желтоқсан 1993 |14 наурыз 1998 |Партиясыз |- ! 4 |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Құбанычбек Мырзабекұлы Жұмалиев|Құбанычбек Жұмалиев]] |14 наурыз 1998 |23 желтоқсан 1998 |Партиясыз |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Борис Иванович Силаев|Борис Силаев]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |23 желтоқсан 1998 |25 желтоқсан 1998 |Партиясыз |- ! 5 |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Жұмабек Ибраимұлы Ибраимов|Жұмабек Ибраимов]] |25 желтоқсан 1998 |4 сәуір 1999 |Партиясыз |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Борис Иванович Силаев|Борис Силаев]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |4 сәуір 1999 |12 сәуір 1999 |Партиясыз |- ! 6 |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Амангелді Мұрсадықұлы Мұралиев|Амангелді Мұралиев]] |12 сәуір 1999 |21 желтоқсан 2000 |Партиясыз |- ! 7 |[[Сурет:Kurmanbek_Bakiyev_2006.jpg|101x101 нүкте]] |[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] |21 желтоқсан 2000 |22 мамыр 2002 |Партиясыз |- ! 8 |[[Сурет:Николай_Танаев.jpg|122x122 нүкте]] |[[Николай Тимофеевич Танаев|Николай Танаев]] |22 мамыр 2002 |25 наурыз 2005 |Партиясыз |- ! — | rowspan="2" |[[Сурет:Kurmanbek_Bakiyev_2006.jpg|101x101 нүкте]] | rowspan="2" |[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] |25 наурыз 2005 |28 наурыз 2005 | rowspan="2" |[[Қырғызстан Халық Қозғалысы]] |- ! <small>(7)</small> |28 наурыз 2005 |20 маусым 2005 |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Медетбек Темірбекұлы Керімқұлов|Медетбек Керімқұлов]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |20 маусым 2005 |10 шілде 2005 |Партиясыз |- ! <small>(7)</small> |[[Сурет:Kurmanbek_Bakiyev_2006.jpg|101x101 нүкте]] |[[Құрманбек Бәкиев]] |10 шілде 2005 |15 тамыз 2005 |[[Қырғызстан Халық Қозғалысы]] |- ! — | rowspan="2" |[[Сурет:Felix_Kulov_22_September_2010.jpg|129x129 нүкте]] | rowspan="2" |[[Феликс Сәрсенбайұлы Кулов|Феликс Кулов]] |15 тамыз 2005 |1 қыркүйек 2005 | rowspan="2" |[[Ар-Намыс (партия)|Ар-Намыс]] |- ! 9 |1 қыркүйек 2005 |29 қаңтар 2007 |- ! 10 |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Әзімбек Бейсенбайұлы Исабеков|Әзімбек Исабеков]] |29 қаңтар 2007 |29 наурыз 2007 |[[Ар-Намыс (партия)|Ар-Намыс]] |- ! 11 |[[Сурет:2012-03-20_Almazbek_Atambayev.jpeg|112x112 нүкте]] |[[Алмазбек Атамбаев]] |29 наурыз 2007 |28 қараша 2007 |[[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Ескендірбек Рысбекұлы Айдарәлиев|Ескендірбек Айдарәлиев]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |28 қараша 2007 |24 желтоқсан 2007 |Партиясыз |- ! 12 |[[Сурет:Igor_Chudinov.jpg|120x120 нүкте]] |[[Игорь Витальевич Чудинов|Игорь Чудинов]] |24 желтоқсан 2007 |21 қазан 2009 |[[Ақ Жол (Қырғызстан)|Ақ Жол]] |- ! 13 | |[[Данияр Үсенов]] |21 қазан 2009 |7 сәуір 2010 |[[Ақ Жол (Қырғызстан)|Ақ Жол]] |- | colspan="6" align="center" |''Бос (7 сәуір – 17 желтоқсан 2010)'' |- ! <small>(11)</small> |[[Сурет:2012-03-20_Almazbek_Atambayev.jpeg|112x112 нүкте]] |[[Алмазбек Сәрсенұлы Атамбаев|Алмазбек Атамбаев]] |17 желтоқсан 2010 |23 қыркүйек 2011 |[[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] |- ! — |[[Сурет:Omurbek_Babanov,_October_2011.jpeg|80x80 нүкте]] |[[Өмірбек Бабанов]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |23 қыркүйек 2011 |14 қараша 2011 |[[Республика (Қырғызстан партиясы)|Республика]] |- ! <small>(11)</small> |[[Сурет:2012-03-20_Almazbek_Atambayev.jpeg|112x112 нүкте]] |[[Алмазбек Сәрсенұлы Атамбаев|Алмазбек Атамбаев]] |14 қараша 2011 |1 желтоқсан 2011 |[[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] |- ! — | rowspan="2" |[[Сурет:Omurbek_Babanov,_October_2011.jpeg|80x80 нүкте]] | rowspan="2" |[[Өмірбек Бабанов]] |1 December 2011 |24 December 2011 | rowspan="2" |[[Республика (Қырғызстан партиясы)|Республика]] |- ! 14 |24 желтоқсан 2011 |1 қыркүйек 2012 |- ! — |[[Сурет:No_image.png|80x80 нүкте]] |[[Аалы Азымұлы Қарашев|Аалы Қарашев]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |1 қыркүйек 2012 |6 қыркүйек 2012 |[[Республика (Қырғызстан партиясы)|Республика]] |- ! 15 |[[Сурет:Zhantoro_Satybaldiyev.jpg|136x136 нүкте]] |[[Жантөрө Жолдошұлы Сатыбалдиев|Жантөрө Сатыбалдиев]] |6 қыркүйек 2012 |25 наурыз 2014 |Партиясыз |- ! — | rowspan="2" |[[Сурет:Djoomart_Otorbaev_(32216191388).jpg|116x116 нүкте]] | rowspan="2" |[[Жоомарт Қайыпұлы Оторбаев|Жоомарт Оторбаев]] |25 наурыз 2014 |3 сәуір 2014 | rowspan="2" |[[Ата-Мекен Социалистік партиясы]] |- ! 16 |3 April 2014 |1 May 2015 |- ! 17 |[[Сурет:Temir_Sariev_in_August_2017.jpg|116x116 нүкте]] |[[Темір Аргембайұлы Сариев|Темір Сариев]] |1 мамыр 2015 |13 сәуір 2016 |[[Ақшумқар]] |- ! 18 |[[Сурет:Sooronbay_Jeenbekov_at_the_Eurasian_Intergovernmental_Council_meeting,_7_March_2017.jpg|127x127 нүкте]] |[[Сауранбай Шәріпұлы Жиенбеков|Сауранбай Жиенбеков]] |13 сәуір 2016 |22 тамыз 2017 |[[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] |- ! — |[[Сурет:Mukhammedkalyi_Abylgaziev_2018_(cropped).jpg|110x110 нүкте]] |[[Мұхамметқалый Дүйшекеұлы Абылғазиев|Мұхамметқалый Абылғазиев]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |22 тамыз 2017 |26 тамыз 2017 |Партиясыз |- ! 19 |[[Сурет:Sapar_Isakov_(2017-10-11)_(cropped).jpg|127x127 нүкте]] |[[Сапар Жұмақадірұлы Исаков|Сапар Исаков]] |26 тамыз 2017 |19 сәуір 2019 |[[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] |- ! 20 |[[Сурет:Mukhammedkalyi_Abylgaziev_2018_(cropped).jpg|110x110 нүкте]] |[[Мұхамметқалый Дүйшекеұлы Абылғазиев|Мұхамметқалый Абылғазиев]] |20 тамыз 2018 |15 маусым 2020 |Партиясыз |- ! 21 |[[Сурет:Kubatbek_Boronov_(2017-08-24).jpg|106x106 нүкте]] |[[Құбатбек Айылчиұлы Боронов|Құбатбек Боронов]] |17 маусым 2020 |6 қазан 2020 |Партиясыз |- ! — | rowspan="2" |[[Сурет:President_of_Kyrgyzstan_Sadyr_Japarov.jpg|114x114 нүкте]] | rowspan="2" |[[Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Садыр Жапаров]] |6 қазан 2020 |10 қазан 2020 | rowspan="2" |[[Мекенчил]] |- ! 22 |10 қазан 2020 |14 қараша 2020 |- ! — |[[Сурет:Vice_Prime_Minister_of_Kyrgyzstan_Artyom_Novikov.png|113x113 нүкте]] |[[Артём Эдуардович Новиков|Артём Новиков]]<small>''Уақытша премьер-министр''</small> |14 қараша 2020 |3 ақпан 2021 |Партиясыз |- ! 23 |[[Сурет:Prime_Minister_of_Kyrgyzstan_Ulukbek_Maripov_(cropped_2).jpg|111x111 нүкте]] |[[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріпов]] |3 ақпан 2021 |5 мамыр 2021 |Партиясыз |- | colspan="6" |'''''Қырғызстан премьер-министрі''' '''Министрлер Кабинетінің төрағасы''''' болып '''өзгертілді''' |- ! 1 |[[Сурет:Prime_Minister_of_Kyrgyzstan_Ulukbek_Maripov.png|111x111 нүкте]] |[[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріпов]] |5 мамыр 2021 |12 қараша 2021 |Партиясыз |- ! 2 |[[Сурет:Акылбек_Жапаров_(19-11-2021).jpg|110x110 нүкте]] |[[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]] |12 қараша 2021 |Қазіргі |[[Ар-Намыс (партия)|Ар-Намыс]] |} == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан премьер-министрлері]] [[Санат:Премьер-министрлер тізімдері]] 149y62tg1p7di8e9gqbt38ily0yjcod 0 685766 3056677 3056231 2022-08-02T05:51:40Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Захчиндер |төл атауы = дзахчин |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = 32 845 (2010) |аймақ = {{MGL}} |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[моңғол тілі]] |діні = [[буддизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Захчиндер''' (өз атауы захчин - «шеттегі») — қазіргі Батыс [[Моңғолия]]дағы [[Ховда аймағы]]нда тұратын ойраттар құрамындағы топтардың бірі.<ref>Значение слова захчины https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%8B</ref><ref>Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%A6%D0%97%D0%90%D0%A5%D0%90%D0%A7%D0%98%D0%9D%D0%AB</ref> Саны 32 845 адам. (елдің жалпы халқының 1,2%, (2010 жылғы санақ), Моңғолиядағы жетінші үлкен этникалық топ).<ref>Захчины https://forum-eurasica.ru/topic/5500-%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%8B/</ref> == Тілі == Олар батыс моңғол (ойрат-қалмақ) тілінің захчи диалектісінде, сондай-ақ [[моңғол тілі]]нде (халха) сөйлейді.<ref>Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/1989669</ref> == Діні == Дінге сенушілердің діни байланысы: дәстүрлі нанымдар, [[будда]]лар.<ref>Современная энциклопедия ЗАХЧИНЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4057-%D0%97%D0%90%D0%A5%D0%A7%D0%98%D0%9D%D0%AB</ref><ref>Связанные словари http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zahchiny</ref> == Этнонимі == "Захчин" этнонимі 18 ғасырдың соңында жоңғар билеушілері шекараны қорғау үшін бөлген торғұттар, дербеттер және халхалар қатарынан бірнеше ондаған отбасылардан тұратын топтың белгісі ретінде пайда болды ("шет"атауы" осыдан шыққан). Олар Орта Азиямен шектесетін батыс жерлерін, Ұйғыр хандықтарын, сондай-ақ Халханы қорғады. Захчин жауынгерлері әрқашан [[маньчжурлар]]дан сақтанып, оларды «жабайы қасқыр» деп атап, олардан аулақ болған. 1758 жылы Жоңғар хандығы жеңіліске ұшырағаннан кейін маньчжур жағына өткен захчиндерден бөлек хошун (әкімшілік бірлік) құрылып, қалғандары Қытайдың Қобдо әкімшілігіне бағынды.<ref>Захчины. Стражи границ. https://zen.yandex.ru/media/santlaurys/zahchiny-straji-granic-5e5781cfb3a4f601750bded5</ref> == Кәсібі және өмір салты == Таулы аймақта тұратындар көшпелі мал шаруашылығын сақтай алды. Алтантіл алқабына қоныс аударғандар қара бидай өсіреді. Қыстың суық күндерінде Захчин көшпелілері Зерег аңғарынан шығып, батыс және шығыс таулардың сілемдеріндегі жылы қыстақтарға барады. Ауа райының салқындығынан захчиндер мен мал жанұялары екіге бөлінуге мәжбүр. Қысқы көші-қон кезінде тауда ұсақ мал өсіріледі. Отбасының бір бөлігі малымен қыстаса, қалғандары теңіз деңгейінен 3000 метр биіктікте, жылы жерде мал бағып жүр.Суық күндерде де, ыстық күндерде де көшіп-қонатын негізгі күш – бұл ауданның қиындығына мән бермейтін түйе. Бұл жерге бірінші келген Захчин отбасылары жаңадан келгендерді ыстық шай мен тәттілермен қарсы алуы керек, бұл дәстүр. Көшпелі халықтың ең асыл қазынасы – көшпенділерді шаймен қарсы алу, ең жақсы дәм беру салт-дәстүрі күні бүгінге дейін сақталған. Жылы жерлерде тұратын захчиндер көктемнің келуімен Цагаан Сарға дайындала бастайды. Олар алдын-ала, күздің аяғында, қыста ет пісіп дайындай бастайды, олардың арасында құйрықты қой еті бар. Ал сансай боов, бууздар деп аталатын арнайы печеньелерді және тұшпараларды мерекелерден бірнеше күн бұрын жасай бастайды.<ref>Кто такие захчины и откуда они появились? https://subscribe.ru/group/kuhnya-novostej/13055965/</ref> Қазіргі захчиндер кейбір дәстүрлі әдет-ғұрыптар мен материалдық мәдениеттің ерекшеліктерін сақтайды. Халха моңғолдарымен бірігіп кетті.<ref>народы мира / Захчины http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZAHC</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Моңғолия халықтары]] fk34n9iec4sdtx9wi7ygvr8y0uvwkee 3 685774 3056269 2022-08-01T11:59:40Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=VladikPopov}} -- <font color="#009900">[[Қатысушы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-family:Georgia;"><i>Мұхамеджан А.А.</i></span>]]</font> [[Қатысушы талқылауы:Мұхамеджан Амангелді|<span style="font-size:90%"><font color="#0000FF">(талқылауы)</font></span>]] 17:59, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) fx3sax7dhbnlupq2f7h8aru530s49e6 3 685775 3056282 2022-08-01T12:27:04Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Shuhaaka}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 18:27, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) n22rk0lbquwpzax6d2pyq248rnrsjzu 0 685776 3056284 2022-08-01T12:27:39Z Malik Nursultan B 111493 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Шынайы есімі={{lang-ky|Акылбек Үсөнбек уулу Жапаров}}|Суреті=Акылбек Жапаров (19-11-2021).jpg|Атауы=2021 жылғы суреті|Титулы=[[Қырғызстан Министрлер Кабинеті]]нің 2-ші Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төр... wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік қайраткер|Қазақша есімі=Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Шынайы есімі={{lang-ky|Акылбек Үсөнбек уулу Жапаров}}|Суреті=Акылбек Жапаров (19-11-2021).jpg|Атауы=2021 жылғы суреті|Титулы=[[Қырғызстан Министрлер Кабинеті]]нің 2-ші [[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|төрағасы]]|Ту=Flag of Kyrgyzstan.svg|Ту2=Emblem of Kyrgyzstan.svg|Басқара бастады=[[12 қазан]] [[2021 жыл]]|Президент=[[Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Садыр Жапаров]]|Ізашары=[[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріпов]]|Титулы_2=[[Қырғызстан]]ның [[Қырғызстан Министрлер Кабинеті#Құрамы|Экономика және сауда министрі]]|Ту_2=Emblem of Kyrgyzstan.svg|Ту2_2=Flag of Kyrgyzstan.svg|Басқара бастады_2=[[27 желтоқсан]] [[2007 жыл]]|Басқаруын аяқтады_2=[[қазан]] [[2009 жыл]]|Президент_2=[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]]|Титулы_3=Қырғыз Республикасының [[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жогорку Кеңеш]]інің депутаты|Ту_3=Logo of the Jogorku Kenesh.png|Ту2_3=Flag of Kyrgyzstan.svg|Басқара бастады_3=[[2005 жыл]]|Басқаруын аяқтады_3=[[2007 жыл]]|Премьер_3=[[Игорь Витальевич Чудинов|Игорь Чудинов]]|Президент_3=[[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]]|Туған жері=[[Балықшы (қала)|Рыбачье]], [[Қырғыз Кеңестік Социалистік Республикасы|Қырғыз КСР]], [[Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы|КСРО]] (қазіргі [[Ыстықкөл облысы]], [[Қырғызстан]])|Білімі=[[Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті|Фрунзе политехникалық институты]] (1986)<br>Бішкек қаржы-экономикалық академиясы (2002)|Партиясы=[[Сурет:SDPK.svg|25px]] [[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Социал-Демократиялық]] (2005 бұрын)<br>[[Сурет:Ar-Namys logo.png|25px]] [[Ар-Намыс (партия)|Ар-Намыс]] (2005 бастап)|Діні=[[ислам]]|Әкесі=Үсенбек Жапаров|Анасы=Бегайым Сарынжиева|Балалары='''қыздары:''' Саадат және Ажар;<br>'''ұлы:''' Мақсат|Туған күні=14.9.1964|Ғылыми дәрежесі=[[Ғылым докторы|экономикалық ғылымдар докторы]]|Мамандығы=[[құрылыс|құрылысшы-инженер]]|Ғылыми аясы=[[экономика]]|Жұмыс істеген орны=[[Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті|Фрунзе политехникалық институты]]}} '''Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров''' ({{Lang-ky|Акылбек Үсөнбек уулу Жапаров}}; [[14 қыркүйек]] [[1964 жыл|1964]], [[Балықшы (қала)|Рыбачье]], [[Ыстықкөл облысы]]–) — 2021 жылы 12 қазаннан бері [[Қырғызстан Министрлер Кабинеті|Қырғызстан Министрлер Кабинетінің]] [[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|төрағасы]] болып жұмыс істеп жатқан [[Қырғызстан|қырғыз]] саясаткері. Осыған қоса Ақылбек Жапаров 13 қазаннан бері [[Қырғызстан президенті|Қырғыз Республикасы Президенінің]] әкімшілігін басқаруда. [[Экономика]] мен [[қаржы]] бағытында білім алған Ақылбек Жапаров тағы [[Асқар Ақайұлы Ақаев|Ақаев]] және [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Бәкиев]] әкімшіліктерінде министр болып жұмыс істеді. == Ерте жылдары == Ақылбек Жапаров 1964 жылы 14 қыркүйек күні доктор Үсенбек Жапаров және инженер Бегайым Сарынжиева отбасында дүниеге келді.<ref name=":0">[https://24.kg/archive/ru/personnel/64547-pervym-vice-premer-ministrom-kyrgyzstana.html/ Первым вице-премьер-министром Кыргызстана назначен Акылбек Жапаров (биография)] (орысша) Ақылбек Жапаровтың биографиясы. 22 қазан 2009</ref> Мектеп жылдарында [[Бүкілодақтық лениндік коммунистік жастар одағы|Комсомолда]] өте белсенді болған. Ол 1981 жылы мектебін бітіріп, 1986 жылы [[Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті|Қырғыз мемлекеттік техникалық университетін]] және 2002 жылы Бішкек қаржы-экономикалық академиясын бітірді.<ref name=":0" /> 1987 және 1991 жылдары Ақылбек Жапаров өзі оқыған Қырғыз мемлекеттік техникалық университетінде білім берді. == Саяси мансабы == Жапаров саяси қызметін 1992 жылдың шілдесінен 1993 жылға дейін [[Асқар Ақайұлы Ақаев|Асқар Ақаевтың]] президент әкімшілігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі бөлімінің меңгерушісі болып бастады. 1993 жылы қазанда [[Социал-Демократиялық партия (Қырғызстан)|Қырғызстан социал-демократиялық партиясының]] жауапты хатшысы, аппарат басшысы болды және бұл қызметті 1995 жылдың сәуіріне дейін атқарды.<ref name=":1">[https://web.archive.org/web/20210621221730/https://eec.eaeunion.org/comission/council/zhaparov-akylbek-usenbekovich/ Жапаров Акылбек Усенбекович] (орысша) Еуразия Экономикалық Коммисиясы сайты.</ref> 1995-1996 жылдары бірінші вице-премьер-министрдің көмекшісі қызметін атқарды. 1996 жылдан 1997 жылғы қарашаға дейін Бағалы қағаздар нарығы жөніндегі ұлттық комиссияның хатшысы, 1997 жылғы қарашадан 2000 жылғы 20 сәуірге дейін Қаржы министрлігі жанындағы Мемлекеттік салық инспекциясының төлемдерді өндіріп алу басқармасының бастығы болды.<ref name=":1" /> Жапаров 2000 жылдың 20 сәуірінен 2005 жылдың наурызына дейін Демократиялық күштер одағы сайлау блогының партиялық тізімі бойынша [[Жоғарғы Кеңес (Қырғызстан)|Жоғарғы Кеңестің]] бұрынғы жоғарғы палатасы Заң шығарушы Ассамблеясының депутаты болды. «Қырғызстанның аймақтары» депутаттық тобының мүшесі болды. Сондай-ақ, Заң шығарушы ассамблеяның Салық, кеден және басқа да міндеттер комитетінің төрағасы қызметін атқарған. «[[Қызғалдақ төңкерісі|Қызғалдақ төңкерісі»]] [[Қырғызстан президенті|президент]] [[Асқар Ақайұлы Ақаев|Ақаевты]] тақтан тайдырғаннан кейін, 2005 жылдың 26 ​​наурызы мен 2007 жылдың 27 желтоқсаны аралығында Жапаров [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиев]] тұсында экономика және қаржы министрі қызметін атқарды. Ол [[Украина]] өкілдерімен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени ынтымақтастық мәселелері бойынша үкіметаралық келіссөздер жүргізді. 2007 жылғы 27 желтоқсаннан 2009 жылғы қазанға дейін [[Қырғызстан Министрлер Кабинеті#Құрамы|Экономикалық даму және сауда министрі]] қызметін атқарды. Кейін ол 2009 жылдың 22 қазанынан 2010 жылға дейін бірінші вице-[[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|премьер]] қызметін атқарды.<ref>[https://centrasia.org/person2.php?st=1014033807 ЖАПАРОВ Акылбек Усенбекович.] centralasia.org. 12 қазан 2021.</ref> Жапаров Қырғызстанның [[Дүниежүзілік банк]] пен [[Халықаралық валюта қоры|Халықаралық валюта қорының]] (ХВҚ) «ауыр қарызы бар кедей елдер» бағдарламасына кіруін жақтаған. 2021 жылдың 1 маусымында Жапаровты [[Қырғызстан президенті|президент]] [[Садыр Нұрғожаұлы Жапаров|Садыр Жапаров]] [[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|Министрлер Кабинеті төрағасының]] орынбасары және экономика және қаржы министрі етіп тағайындады. 2021 жылдың 12 қазанында Президент Садыр Жапаровтың жарлығымен [[Ұлықбек Асамидинұлы Мәріпов|Ұлықбек Мәріповтың]] орнына Ақылбек Жапаров Министрлер Кабинеті төрағасының міндетін атқарушы болды. 2021 жылдың 13 қазанында президент Садыр Жапаровтың жарлығымен Ақылбек Жапаров Министрлер кабинетінің төрағасы болып тағайындалды. == Жеке өмірі == Жапаров — полиглот, [[Қырғыз тілі|қырғызша]], [[Орыс тілі|орысша]], [[Ағылшын тілі|ағылшынша]] және [[Түрік тілі|түрікше]] сөйлейді. Ол "Салықтар: кеше, бүгін, ертең, экономиканы жаңғырту стратегиялары, қырғыз экономикасын жаңғырту" кітабының және көптеген басқа қаржы жайлы мақалалардың авторы болып келеді. Жапаров үйленген, екі қызы, Саадат пен Ажар және ұлы Мақсат бар. 2014 жылы жер теліміне қатысты алаяқтық туралы жария айыптаулардың тұсында Жоғарғы кеңес мүшесі {{Iw|Карамушкина, Ирина Юрьевна|Ирина Юрьевна Карамушкина|ru}} Жапаров бірнеше ғимараттың, соның ішінде [[Бішкек|Бішкектегі]] «Дамас» халықаралық қонақ үйінің, шамамен құны 6 миллион [[АҚШ доллары|доллар]] жылжымайтын мүлік қожайыны екенін мәлімдеді. == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан премьер-министрлері]] [[Санат:Қырғызстан мемлекет қайраткерлері]] [[Санат:Қырғызстан саясаткерлері]] [[Санат:Қазіргі мемлекет басшылары]] lg9qjiyzxfck0vqbaco9ekv5709d9rm 3 685777 3056294 2022-08-01T12:36:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Mr. Fake Tor}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 18:36, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) tj9s0487tcl1fufcraq29043dnwe147 0 685778 3056306 2022-08-01T12:54:14Z Ерден Карсыбеков 3744 Жаңа бетте: {{Музыкалық сингл |Атауы = August |Тыс = |Орындаушы = [[Тейлор Свифт]] |Альбом = ''[[Folklore]]'' |Шығарылған = 24 шілде 2020 |Формат = |Жазылған = |Жанры = [[Дрим-поп]] |Б жағы = |Композиторы = |Өлең авторы = [[Тейлор Свифт]], [[Джек Антонофф]] |Ұзақтығы = 4:21 |Лейблі... wikitext text/x-wiki {{Музыкалық сингл |Атауы = August |Тыс = |Орындаушы = [[Тейлор Свифт]] |Альбом = ''[[Folklore]]'' |Шығарылған = 24 шілде 2020 |Формат = |Жазылған = |Жанры = [[Дрим-поп]] |Б жағы = |Композиторы = |Өлең авторы = [[Тейлор Свифт]], [[Джек Антонофф]] |Ұзақтығы = 4:21 |Лейблі = Republic Records |Продюсері = Джек Антонофф, Тейлор Свифт, Джо Элвин |Чарттар = |Шолулар = |Алдыңғы = |Жыл = |Келесі = |Басқа = }} '''«August»''' — [[Тейлор Свифт]]тің сегізінші альбомындағы сегізінші трек, 2020 жылы шыққан. «Cardigan» және «Betty» әндерімен бірге үш жеткіншектің қарым-қатынастарын лирикалық түрде сипаттайтын туынды. Әнде [[гитара]]лардың, [[ішекті музыкалық аспаптар]]дың, [[драм-машина]] мен вокалдық [[реверберация]]ның әуендері пайдаланылады. == Чарттар == {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="text-align:center;"| Апталық чарт (2020–2021) ! scope="col" style="text-align:center;"| Пик |- | Аустралия (ARIA) |13 |- | Ирландия (IRMA) |74 |- | Канада (Canadian Hot 100) |19 |- | Малайзия (RIM) |11 |- | Португалия (AFP) |94 |- | Сингапур (RIAS) | 12 |- | Швеция (Heatseekers) | 9 |- | UK Streaming |29 |- | US [[Billboard]] Hot 100 |23 |- | US Hot Rock & Alternative Songs |5 |- | US [[Rolling Stone (журнал)|Rolling Stone]] Top 100 | 8 |} == Сілтемелер == * {{YouTube|nn_0zPAfyo8|Official Lyric Video}} [[Санат:Алфавит бойынша әндер]] 34cgdsuobvzo9eyevt920cfib5lmmf0 3056352 3056306 2022-08-01T14:11:29Z Kasymov 10777 «[[Санат:Тейлор Свифт әндері|Тейлор Свифт әндері]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Музыкалық сингл |Атауы = August |Тыс = |Орындаушы = [[Тейлор Свифт]] |Альбом = ''[[Folklore]]'' |Шығарылған = 24 шілде 2020 |Формат = |Жазылған = |Жанры = [[Дрим-поп]] |Б жағы = |Композиторы = |Өлең авторы = [[Тейлор Свифт]], [[Джек Антонофф]] |Ұзақтығы = 4:21 |Лейблі = Republic Records |Продюсері = Джек Антонофф, Тейлор Свифт, Джо Элвин |Чарттар = |Шолулар = |Алдыңғы = |Жыл = |Келесі = |Басқа = }} '''«August»''' — [[Тейлор Свифт]]тің сегізінші альбомындағы сегізінші трек, 2020 жылы шыққан. «Cardigan» және «Betty» әндерімен бірге үш жеткіншектің қарым-қатынастарын лирикалық түрде сипаттайтын туынды. Әнде [[гитара]]лардың, [[ішекті музыкалық аспаптар]]дың, [[драм-машина]] мен вокалдық [[реверберация]]ның әуендері пайдаланылады. == Чарттар == {| class="wikitable sortable plainrowheaders" ! scope="col" style="text-align:center;"| Апталық чарт (2020–2021) ! scope="col" style="text-align:center;"| Пик |- | Аустралия (ARIA) |13 |- | Ирландия (IRMA) |74 |- | Канада (Canadian Hot 100) |19 |- | Малайзия (RIM) |11 |- | Португалия (AFP) |94 |- | Сингапур (RIAS) | 12 |- | Швеция (Heatseekers) | 9 |- | UK Streaming |29 |- | US [[Billboard]] Hot 100 |23 |- | US Hot Rock & Alternative Songs |5 |- | US [[Rolling Stone (журнал)|Rolling Stone]] Top 100 | 8 |} == Сілтемелер == * {{YouTube|nn_0zPAfyo8|Official Lyric Video}} [[Санат:Алфавит бойынша әндер]] [[Санат:Тейлор Свифт әндері]] 8x062t72zxkbiakbyc6kexaibh628y2 3 685779 3056318 2022-08-01T13:24:24Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Рагин1987}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 19:24, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) i43ri42azac0iju027lrvmzpjxuishq 3 685780 3056339 2022-08-01T13:52:11Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Enkhmunkhb}} -- [[Қатысушы:Erboldilyara|Сариев Ербол]] ([[Қатысушы талқылауы:Erboldilyara|талқылауы]] 19:52, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) 8g3ak8h0kfdrc3y5hkmxwpoddzpmwkg 3 685781 3056356 2022-08-01T14:22:44Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Тоня антоніна}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 20:22, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) 4rpk6sxgz3fzd0jabwoqwd3x5ubc4he 3 685782 3056366 2022-08-01T14:32:15Z QueerEcofeminist 75287 QueerEcofeminist [[Қатысушы талқылауы:SERVERKARATEPE]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Vanished User 1092816]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/SERVERKARATEPE|SERVERKARATEPE]]" to "[[Special:CentralAuth/Vanished User 1092816|Vanished User 1092816]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Vanished User 1092816]] mmmv7rvhl308b12kjxxuz5rxa51cfqk 10 685783 3056446 2022-08-01T16:06:12Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Jabirú africano (Ephippiorhynchus senegalensis), delta del Okavango, Botsuana, 2018-07-31, DD 11.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Jabirú africano (Ephippiorhynchus senegalensis), delta del Okavango, Botsuana, 2018-07-31, DD 11.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> ne9f4qltaa7acdvy41105i2zsknvl3k 10 685784 3056447 2022-08-01T16:07:11Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: The Great Belt Bridge, Eastern Bridge, August 2020 -01.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki The Great Belt Bridge, Eastern Bridge, August 2020 -01.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 9aqv7dkl4cwdlyoi7gnlxyegr010f9x 10 685785 3056448 2022-08-01T16:07:49Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Kimono Forest at night, Arashiyama Station, Arashiyama, Kyoto, Japan.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Kimono Forest at night, Arashiyama Station, Arashiyama, Kyoto, Japan.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> d7ol7j8kbu7ekkjl9dvdyxtgry06513 10 685786 3056450 2022-08-01T16:11:39Z Ерден Карсыбеков 3744 Жаңа бетте: {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |аты = Аминқышқылдар |navbar = |түс = |сурет = |жасыру = |тақырыбы = [[Аминқышқылдар]] |мазмұны = [[Аланин]] • [[Аргинин]] • [[Аспарагин]] • [[Аспарагин қышқылы]] • [[Валин]] • [[Гистидин]] • [[Глицин]] • [[Глутамин]] • ... wikitext text/x-wiki {{Навигациялық жол |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |аты = Аминқышқылдар |navbar = |түс = |сурет = |жасыру = |тақырыбы = [[Аминқышқылдар]] |мазмұны = [[Аланин]] • [[Аргинин]] • [[Аспарагин]] • [[Аспарагин қышқылы]] • [[Валин]] • [[Гистидин]] • [[Глицин]] • [[Глутамин]] • [[Глутамин қышқылы]] • [[Изолейцин]] • [[Лейцин]] • [[Лизин]] • [[Метионин]] • [[Пирролизин]] • [[Пролин]] • [[Селенометионин]] • [[Селеноцистеин]] • [[Серин]] • [[Тирозин]] • [[Треонин]] • [[Триптофан]] • [[Фенилаланин]] • [[Цистеин]] }}<noinclude> [[Санат:Навигациялық үлгілер:Химия]] </noinclude> oxq5ggs4w4orxqhk85mqxkba6ugbwwh 10 685787 3056451 2022-08-01T16:13:27Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Law Courts during blue hour, Christchurch, New Zealand.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Law Courts during blue hour, Christchurch, New Zealand.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> qso6w3qtsjt8msmp23qts2rk8htbqg2 10 685788 3056452 2022-08-01T16:14:09Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Münster, LBS -- 2021 -- 9803.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Münster, LBS -- 2021 -- 9803.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 35fu8uzd2v85qw8buhh0b4xrmndp251 10 685789 3056454 2022-08-01T16:14:45Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: La vallata di Poggiorsini vista nel dettaglio.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki La vallata di Poggiorsini vista nel dettaglio.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 1c2skgmudw54aat5yowki0nguciyqj1 10 685790 3056455 2022-08-01T16:15:26Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Ernst Ludwig Kirchner - Poster for the exhibition for the artists' group "Die Brücke" at the Arnold Gallery Dresden - Google Art Project.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Ernst Ludwig Kirchner - Poster for the exhibition for the artists' group "Die Brücke" at the Arnold Gallery Dresden - Google Art Project.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 83aln9yebvc0718nilmsm3zrsf5ae3a 10 685791 3056456 2022-08-01T16:16:07Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Asiyab badi.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Asiyab badi.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> mnjog2f4ok54n91w94322d3mm1iu9rj 10 685792 3056457 2022-08-01T16:16:52Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Sent, (1430 m.) dorp in kanton Graubünden in Zwitserland 09-09-2019 (actm.) 20.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Sent, (1430 m.) dorp in kanton Graubünden in Zwitserland 09-09-2019 (actm.) 20.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> ml7abhm8ixmcjsce1z3fafjcvrwg9v8 10 685793 3056458 2022-08-01T16:17:26Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Мартини тонкодзьобі (Larus genei).jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Мартини тонкодзьобі (Larus genei).jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 9ov3p2sokyol8l51hp3vyo99kv09y2b 10 685794 3056459 2022-08-01T16:17:58Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Escale à Sète 2022 D.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Escale à Sète 2022 D.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> rj7xt1kdiph2t0lcpgbn6ffc8memjhr 10 685795 3056460 2022-08-01T16:18:44Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Schloss Marienburg im herbstlichen Abendlicht.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Schloss Marienburg im herbstlichen Abendlicht.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> ahz30mcoihr4h2pkrhcpjps6xdvuq3z 10 685796 3056461 2022-08-01T16:19:23Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Lesser yellowlegs at JBWR (30664).jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Lesser yellowlegs at JBWR (30664).jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> bahx4fj7zvttxw60quzw05zrmigm4nt 10 685797 3056462 2022-08-01T16:19:58Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: PK Thatta asv2020-02 img14 Makli Necropolis.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki PK Thatta asv2020-02 img14 Makli Necropolis.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> nxxp6e4azj8v28k6yswtcbh6c2cbp4g 10 685798 3056463 2022-08-01T16:20:39Z Kasymov 10777 Жаңа бетте: Bengal tiger (Panthera tigris tigris) female 3.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> wikitext text/x-wiki Bengal tiger (Panthera tigris tigris) female 3.jpg<noinclude>[[Санат:Үлгілер:Тәулік суреті]]</noinclude> 1r9qrmo6zc7tysr90yyl089ug8jm140 0 685799 3056474 2022-08-01T16:26:53Z Malik Nursultan B 111493 Жаңа бетте: {{Мемлекеттік орган|атауы=Жоғарғы Кеңес|шынайы атауы={{lang-ky|Жогорку Кеңеш}}|шынайы атауы1={{lang-ru|Верховный Совет}}|эмблема=Logo of the Jogorku Kenesh.png|сурет=White_House_in_Bishkek.jpg|сурет тақырыбы=Ақ Үй, [[Бішкек]] (Жоғарғы Кеңес ғимараты)|мемлекет={{байрақ|Қырғызстан}}|құрылған жылы=1991... wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган|атауы=Жоғарғы Кеңес|шынайы атауы={{lang-ky|Жогорку Кеңеш}}|шынайы атауы1={{lang-ru|Верховный Совет}}|эмблема=Logo of the Jogorku Kenesh.png|сурет=White_House_in_Bishkek.jpg|сурет тақырыбы=Ақ Үй, [[Бішкек]] (Жоғарғы Кеңес ғимараты)|мемлекет={{байрақ|Қырғызстан}}|құрылған жылы=[[1991 жыл]]|ізашары1=Қырғыз КСР Жоғарғы Кеңесі|штаб-пәтері=Ақ Үй, [[Бішкек]]|басшылықтың лауазымы1=Төрағасы|басшылықтың есімі1=[[Талант Тұрдымаматұлы Мамытов|Талант Мамытов]], [[Ынтымақ (партия)|Ынтымақ]]|басшылықтың лауазымы2=[[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|Министрлер Кабинетінің төрағасы]]|басшылықтың есімі2=[[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]]|сайты=http://www.kenesh.kg/ru}} [[Сурет:7th_Supreme_Council_of_Kyrgyzstan.svg|солға|нобай|'''Кеңес құрамы:'''{{Color box|#000080|border=darkgray}} [[Ата-Жұрт Қырғызстан|Ата-Жұрт]] (15) {{Color box|#800080|border=darkgray}} [[Сенім (партия)|Сенім]] (12){{Color box|#ffff00|border=darkgray}} [[Ынтымақ (партия)|Ынтымақ]] (9) {{Color box|#00ffff|border=darkgray}} [[Альянс (партия)|Альянс]] (7){{Color box|#D40000|border=darkgray}} [[Біріккен Қырғызстан]] (6) {{Color box|#0000ff|border=darkgray}} [[Иман Нұры]] (5){{Color box|#DCDCDC|border=darkgray}} Партиясыздар (4)]] '''Қырғыз Республикасының Жоғарғы Кеңес''' ({{Lang-ky|Кыргыз Республикасинин Жогорку Кеңеши}}) — [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасының]] бірпалаталы парламенті. 1991 жылы ол Қырғыз КСР Жоғарғы Кеңесінің орнын алды. Парламенттің 90 орны бар, депутаттары 5-жылдық мерзімдерге сайланады.<ref name=":0">[https://ru.sputnik.kg/20210829/data-vybory-zhogorku-kenesh-2021-1053717822.html Назначена дата выборов депутатов Жогорку Кенеша] 29.08.2021.</ref> == Тарихы == 1991 жылғы тәуелсіздігінен парламент құрылысын өзгерткен 2006 жылғы референдумге дейiн парламенттің құрылысы өзгеше еді . Ол 60 депутаты болған '''Заң Шығару жиыны''' (''Мыйзам Чыгаруу Жыйыны'') (жоғарғы палатасы) және 45 депутаты болған '''Халық Өкілдер жиынынан''' (''Эл Окулдор Жыйыны'') (төмеңгі палатасы) тұратын. 2007 жылдың қазанынан бері парламент бірпалаталы болып келеді. Бастапқыда тек 90 депутат болған Кеңес [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиевтің]] [[Қырғыз төңкерісі (2010)|қуылуынан]] кейін жаңа конституциясында депутат саны 120-ға көбейтілді. Әр партия 65 орыннан көп ала алмайды. Кейінірек өткізілген сайлауда парламенттегі орын санының 25%-ға азайтылуы шешілді және депутат саны 90-ға оралды.<ref name=":0" /> == Сайлау жүйесі == Жоғарғы Кеңестегі 90 орынның 54-і біртұтас жалпыұлттық сайлау округі бойынша пропорционалды өкілдік арқылы, ал 36-сы бір мандатты округтер бойынша сайланады. Орындарды жеңіп алу үшін партиялар берілген дауыстардың 5% (2020 жылғы қазандағы сайлаудағы 7% -дан төмен) ұлттық сайлау шегінен өтуі керек және [[Қырғызстанның әкімшілік бөлінісі|жеті аймақтың]] әрқайсысында кемінде 0,5% дауыс алуы керек. Тізімдер ашық, сайлаушылар бір ғана артықшылықты дауыс бере алады. Бірде-бір партияға пропорционалдық мандаттардың жартысынан астамын беруге рұқсат етілмейді.<ref>[https://shailoo.gov.kg/kg/news/5988/ Бирдиктүү шайлоо округу боюнча Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеӊешинин депутаттарын шайлоонун алдын ала жыйынтыгы] 29 қараша 2021</ref> Партиялық тізімде әр жыныстан үміткерлердің кемінде 30%-ы болуы керек, ал әрбір төртінші кандидаттың қарама-қарсы жынысы болуы керек. Сондай-ақ әрбір тізімде кандидаттардың кемінде 15%-ы этникалық азшылық өкілдері және 15%-ы 35 жасқа дейінгілер, сондай-ақ кем дегенде екі мүгедек кандидат болуы керек.<ref>[http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2174_B.htm Electoral system of Jogorku Kenesh.] IPU</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан саясаты]] [[Санат:Парламент]] [[Санат:Мемлекет бойынша парламенттер]] qdgbdfeleo81796dnp5975thumbigzh 3056561 3056474 2022-08-01T17:44:56Z Kasymov 10777 «[[Санат:Парламент|Парламент]]» деген санатты аластады ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki {{Мемлекеттік орган|атауы=Жоғарғы Кеңес|шынайы атауы={{lang-ky|Жогорку Кеңеш}}|шынайы атауы1={{lang-ru|Верховный Совет}}|эмблема=Logo of the Jogorku Kenesh.png|сурет=White_House_in_Bishkek.jpg|сурет тақырыбы=Ақ Үй, [[Бішкек]] (Жоғарғы Кеңес ғимараты)|мемлекет={{байрақ|Қырғызстан}}|құрылған жылы=[[1991 жыл]]|ізашары1=Қырғыз КСР Жоғарғы Кеңесі|штаб-пәтері=Ақ Үй, [[Бішкек]]|басшылықтың лауазымы1=Төрағасы|басшылықтың есімі1=[[Талант Тұрдымаматұлы Мамытов|Талант Мамытов]], [[Ынтымақ (партия)|Ынтымақ]]|басшылықтың лауазымы2=[[Қырғызстан Министрлер Кабинетінің төрағасы|Министрлер Кабинетінің төрағасы]]|басшылықтың есімі2=[[Ақылбек Үсенбекұлы Жапаров|Ақылбек Жапаров]]|сайты=http://www.kenesh.kg/ru}} [[Сурет:7th_Supreme_Council_of_Kyrgyzstan.svg|солға|нобай|'''Кеңес құрамы:'''{{Color box|#000080|border=darkgray}} [[Ата-Жұрт Қырғызстан|Ата-Жұрт]] (15) {{Color box|#800080|border=darkgray}} [[Сенім (партия)|Сенім]] (12){{Color box|#ffff00|border=darkgray}} [[Ынтымақ (партия)|Ынтымақ]] (9) {{Color box|#00ffff|border=darkgray}} [[Альянс (партия)|Альянс]] (7){{Color box|#D40000|border=darkgray}} [[Біріккен Қырғызстан]] (6) {{Color box|#0000ff|border=darkgray}} [[Иман Нұры]] (5){{Color box|#DCDCDC|border=darkgray}} Партиясыздар (4)]] '''Қырғыз Республикасының Жоғарғы Кеңес''' ({{Lang-ky|Кыргыз Республикасинин Жогорку Кеңеши}}) — [[Қырғызстан|Қырғыз Республикасының]] бірпалаталы парламенті. 1991 жылы ол Қырғыз КСР Жоғарғы Кеңесінің орнын алды. Парламенттің 90 орны бар, депутаттары 5-жылдық мерзімдерге сайланады.<ref name=":0">[https://ru.sputnik.kg/20210829/data-vybory-zhogorku-kenesh-2021-1053717822.html Назначена дата выборов депутатов Жогорку Кенеша] 29.08.2021.</ref> == Тарихы == 1991 жылғы тәуелсіздігінен парламент құрылысын өзгерткен 2006 жылғы референдумге дейiн парламенттің құрылысы өзгеше еді . Ол 60 депутаты болған '''Заң Шығару жиыны''' (''Мыйзам Чыгаруу Жыйыны'') (жоғарғы палатасы) және 45 депутаты болған '''Халық Өкілдер жиынынан''' (''Эл Окулдор Жыйыны'') (төмеңгі палатасы) тұратын. 2007 жылдың қазанынан бері парламент бірпалаталы болып келеді. Бастапқыда тек 90 депутат болған Кеңес [[Құрманбек Сәлиұлы Бәкиев|Құрманбек Бәкиевтің]] [[Қырғыз төңкерісі (2010)|қуылуынан]] кейін жаңа конституциясында депутат саны 120-ға көбейтілді. Әр партия 65 орыннан көп ала алмайды. Кейінірек өткізілген сайлауда парламенттегі орын санының 25%-ға азайтылуы шешілді және депутат саны 90-ға оралды.<ref name=":0" /> == Сайлау жүйесі == Жоғарғы Кеңестегі 90 орынның 54-і біртұтас жалпыұлттық сайлау округі бойынша пропорционалды өкілдік арқылы, ал 36-сы бір мандатты округтер бойынша сайланады. Орындарды жеңіп алу үшін партиялар берілген дауыстардың 5% (2020 жылғы қазандағы сайлаудағы 7% -дан төмен) ұлттық сайлау шегінен өтуі керек және [[Қырғызстанның әкімшілік бөлінісі|жеті аймақтың]] әрқайсысында кемінде 0,5% дауыс алуы керек. Тізімдер ашық, сайлаушылар бір ғана артықшылықты дауыс бере алады. Бірде-бір партияға пропорционалдық мандаттардың жартысынан астамын беруге рұқсат етілмейді.<ref>[https://shailoo.gov.kg/kg/news/5988/ Бирдиктүү шайлоо округу боюнча Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеӊешинин депутаттарын шайлоонун алдын ала жыйынтыгы] 29 қараша 2021</ref> Партиялық тізімде әр жыныстан үміткерлердің кемінде 30%-ы болуы керек, ал әрбір төртінші кандидаттың қарама-қарсы жынысы болуы керек. Сондай-ақ әрбір тізімде кандидаттардың кемінде 15%-ы этникалық азшылық өкілдері және 15%-ы 35 жасқа дейінгілер, сондай-ақ кем дегенде екі мүгедек кандидат болуы керек.<ref>[http://archive.ipu.org/parline-e/reports/2174_B.htm Electoral system of Jogorku Kenesh.] IPU</ref> == Дереккөздер == {{Дереккөздер}} [[Санат:Қырғызстан саясаты]] [[Санат:Мемлекет бойынша парламенттер]] qil3hvelpjw8q6c77ddk5st65j2utt9 3 685800 3056475 2022-08-01T16:26:56Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Olo 19}} -- [[Қатысушы:Sibom|Sibom]] ([[Қатысушы талқылауы:Sibom|талқылауы]]) 22:26, 2022 ж. тамыздың 1 (+06) 639dn0iv3na1edkihwgwb108038nqfl 3 685801 3056504 2022-08-01T16:35:22Z MdsShakil 110227 MdsShakil [[Қатысушы талқылауы:Baggaet]] бетін [[Қатысушы талқылауы:Ratekreel]] бетіне жылжытты: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Baggaet|Baggaet]]" to "[[Special:CentralAuth/Ratekreel|Ratekreel]]" wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Қатысушы талқылауы:Ratekreel]] 8pyvdzdit4josj7ijh6s8hog9aza6dp 3 685802 3056572 2022-08-01T18:04:37Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Kagansay}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 00:04, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 9xjv9uxmwlqdybp44t8kppvknf7dk92 0 685803 3056574 2022-08-01T18:19:09Z СеніңШешең 121905 СеніңШешең [[Әлам Әд-Дин Әл-Жауһари]] бетін [[Әлам әд-Дин әл-Жауһари]] бетіне жылжытты: Есім орфографиясын дұрыстадым wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Әлам әд-Дин әл-Жауһари]] ocdd6bxdqsteun5ecz1gnh4sis5flox 11 685804 3056576 2022-08-01T18:27:52Z Esetok 19375 /* Өз. емес өзб. болып қысқартылады */ жаңа бөлім wikitext text/x-wiki == Өз. емес өзб. болып қысқартылады == Мысалға: [https://www.google.com/search?q=%22%D3%A9%D0%B7%D0%B1.+%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96%22&biw=1536&bih=722&tbm=bks&sxsrf=ALiCzsZwtstBLWdjXxGdEGmEh-_8uwCuOA%3A1659378409354&ei=6RroYryfFfH0qwGOtK7ICg&ved=0ahUKEwj8t4yloqb5AhVx-ioKHQ6aC6kQ4dUDCAk&uact=5&oq=%22%D3%A9%D0%B7%D0%B1.+%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96%22&gs_lcp=Cg1nd3Mtd2l6LWJvb2tzEANQBVicNWCWOmgAcAB4AYABtAGIAeoFkgEDMC41mAEAoAEBwAEB&sclient=gws-wiz-books] [[Қатысушы:Esetok|Esetok]] ([[Қатысушы талқылауы:Esetok|талқылауы]]) 00:27, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) l1mtw3qbppttg2kl3um8cmr3ojd6lw6 3 685805 3056581 2022-08-01T18:34:51Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Workitukzyn}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 00:34, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) op2jgkkcxjbrp10dp7j5ki82gcs3mhx 3 685806 3056615 2022-08-01T22:27:14Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Don Anatolij}} -- [[Қатысушы:Мағыпар|Мағыпар]] ([[Қатысушы талқылауы:Мағыпар|талқылауы]]) 04:27, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 5mm9p186wabt8568b35ieg5r9pm27g7 3 685807 3056638 2022-08-02T01:46:41Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Slamkoder}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 07:46, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) a4yk96schecb00cjh4rx8ffyde36p2v 3 685808 3056640 2022-08-02T02:32:08Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Racoonsilentlyfloatinginalake}} -- [[Қатысушы:Kaiyr|Kaiyr]] ([[Қатысушы талқылауы:Kaiyr|талқылауы]] 08:32, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 398hxlw1s4z2ai7hmublwjpn3iajphj 3 685809 3056652 2022-08-02T03:06:53Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Maty Bigboy je nejlepší}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 09:06, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) qbn7crd4gop7tptm5jbf82hq1za1mb9 3 685810 3056666 2022-08-02T05:17:09Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Шортпоганый}} -- [[Қатысушы:Нұрлан Рахымжанов|Нұрлан Рахымжанов]] ([[Қатысушы талқылауы:Нұрлан Рахымжанов|талқылауы]]) 11:17, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 9jb2dse1e12e8fuitfhtcgcvygdn9b8 0 685811 3056681 2022-08-02T06:05:37Z Мағыпар 100137 Жаңа бетте: '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 9rpzq7vs8g0dkg5bzxaxzfi5u048d3i 3056692 3056681 2022-08-02T06:31:38Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} sf3fhlnsb63k03nzhtzo5ngpszfzkaf 3056694 3056692 2022-08-02T06:32:38Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} ae0mtylnolajab4898zjsv7ih0na0v2 3056696 3056694 2022-08-02T06:33:56Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref><ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} nlquncthwornf6q5vi3tnqp48lr85t8 3056699 3056696 2022-08-02T06:37:30Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref><ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер, арап, тхуан, хдрунг, мтхур. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 2bahavh5jathgc5fl8wkk2ljjztr8ej 3056701 3056699 2022-08-02T06:38:19Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref><ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер, арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 9tpxd060yl6padgk66hwb8hyydkjft8 3056708 3056701 2022-08-02T06:44:45Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref><ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} g0eyo5kin61yzd783r60cst9utdrjul 3056712 3056708 2022-08-02T06:46:20Z Мағыпар 100137 дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 4zcdvwoohhg148r5svj6jqv326wsvoe 3056716 3056712 2022-08-02T06:52:53Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} czuhfrnh0pvg7cp0cbuo17qo40297m8 3056717 3056716 2022-08-02T06:54:26Z Мағыпар 100137 /* Діні */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} kghjxo4zi99hs32hcop1jw7wjsdpmyu 3056718 3056717 2022-08-02T06:59:28Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} scfydq099kpiv6zjyuzhtu751fnpbeb 3056719 3056718 2022-08-02T07:00:25Z Мағыпар 100137 /* Кәсібі */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} 24k0ql8fv9nmip0jab4r0yt2a1nthls 3056720 3056719 2022-08-02T07:01:56Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Вьетнам халықтары|Вьетнам халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] ae900lmrqvsqk53c0cwmvwjtw4p7qg1 3056721 3056720 2022-08-02T07:04:13Z Мағыпар 100137 «[[Санат:Камбоджа халықтары|Камбоджа халықтары]]» деген санатты қосты ([[УП:HOTCAT|HotCat]] құралының көмегімен) wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] ejrqk4l181w5jqv26mzg1xnbvhfi7n8 3056723 3056721 2022-08-02T07:08:25Z Мағыпар 100137 толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке матрилокалды. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] haw3qhzol6ql9q0rb3t8kwxeu2xb03a 3056737 3056723 2022-08-02T08:38:39Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] i3qbemjwcntcbuue02gjuu7bsipgzsh 3056739 3056737 2022-08-02T08:40:50Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ толықтыру wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері. == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] 7tn93ybepe3hb9kzuc5cfpn46o6xsa9 3056740 3056739 2022-08-02T08:41:37Z Мағыпар 100137 /* Өмір салты */ дереккөз wikitext text/x-wiki '''Зярай''' (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] kv80jvz7vmxds5dqli2dkd7h5t8gmo4 3056743 3056740 2022-08-02T08:46:53Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] 8sta9dlz78epa8d6ay0hwmd9riml31l 3056744 3056743 2022-08-02T08:48:59Z Мағыпар 100137 үлгі, сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = |саны1 = |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] 211lgspd1lch7xnmayeqw0yn3d5b01n 3056745 3056744 2022-08-02T08:50:43Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 364 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = |саны2 = |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] j2tak5oilqxih5xh903budlspq5w3ff 3056746 3056745 2022-08-02T08:51:25Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 364 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Камбоджа}} |саны2 = 20 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = |діні = |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] ayzdxfda3c7djgzwkpmtp42wnohau56 3056747 3056746 2022-08-02T08:54:08Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 364 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Камбоджа}} |саны2 = 20 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[Зярай тілі]] |діні = [[католицизм]], [[протестантизм]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] 7h7ytnyd4vbyuha1nakqf8c1ubn73d7 3056749 3056747 2022-08-02T08:57:31Z Мағыпар 100137 сурет қою wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 364 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Камбоджа}} |саны2 = 20 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[Зярай тілі]] |діні = [[католицизм]], [[протестантизм]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == [[Сурет: Traditional Jarai basket made from bamboo.jpg|нобай|оңға|200px|Зярайлардың дәстүрлі бамбук себеті]] Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] p3szz6vjnl754a2fxi0l4m81ik3oik9 3056754 3056749 2022-08-02T09:17:19Z Мағыпар 100137 үлгі, толықтыру wikitext text/x-wiki {{Этникалық топ |атауы = Зярай |төл атауы = {{Lang-vi|Gia Rai}} |сурет = Jarai Woman Cutting Banana Leaves.jpg |сурет тақырыбы = |саны = |аймақ = |аймақ1 = {{Байрақ|Вьетнам}} |саны1 = 364 000 |түсініктемелер1 = |аймақ2 = {{Байрақ|Камбоджа}} |саны2 = 20 000 |түсініктемелер2 = |аймақ3 = |саны3 = |түсініктемелер3 = |аймақ4 = |саны4 = |түсініктемелер4 = |аймақ5 = |саны5 = |түсініктемелер5 = |аймақ6 = |саны6 = |түсініктемелер6 = |аймақ7 = |саны7 = |түсініктемелер7 = |аймақ8 = |саны8 = |түсініктемелер8 = |аймақ9 = |саны9 = |түсініктемелер9 = |аймақ10 = |саны10 = |түсініктемелер10 = |аймақ11 = |саны11 = |түсініктемелер11 = |аймақ12 = |саны12 = |түсініктемелер12 = |аймақ13 = |саны13 = |түсініктемелер13 = |тілдері = [[Зярай тілі]] |діні = [[католицизм]], [[протестантизм]], [[анимизм]] |этникалық топтары = |ескертпелер = }} '''Зярай''' ({{Lang-vi|Gia Rai}}) — тхыонг тобына жататын, негізінен [[Вьетнам]] аумағында тұратын халық.<ref>Значение слова ЗЯРАЙ в Современном энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/sovremenniy/1839389.html</ref><ref>Современная энциклопедия - зярай http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/zyaray</ref> Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур.<ref>Значение слова зярай https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%B7%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B9</ref> Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі. == Тілі == Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.<ref>ЗЯРАЙ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/4171-%D0%97%D0%AF%D0%A0%D0%90%D0%99</ref> == Діні == Олар христиандықты ([[католицизм]] мен [[протестантизм]]ді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.<ref>Зярай https://okvsk.ru/stati/6427-zyaray.html</ref> == Кәсібі == Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай [[күріш]] алқабында жұмыс істейді, [[картоп]], [[жүгері]], басқа да дақылдар, маниок, [[темекі]] өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.<ref>На слонах в каменный век https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1365/</ref> == Өмір салты == [[Сурет: Traditional Jarai basket made from bamboo.jpg|нобай|оңға|200px|Зярайлардың дәстүрлі бамбук себеті]] Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке [[Некеден кейінгі қоныс|матрилокалды]]. Ауылдары бірнеше қадалы үйлерден тұрады (бұрын - ұзын болған). Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады. Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс ([[күріш]], [[жүгері]], тамыр дақылдары) және балық түрлері.<ref>народы мира / Зярай http://www.etnolog.ru/people.php?id=ZYAR</ref> == Дереккөздер == {{дереккөздер}} {{Әлем халықтары}} [[Санат:Вьетнам халықтары]] [[Санат:Камбоджа халықтары]] p83jhbuqc81v0lpx5unzt26sg2f8q2a 3 685812 3056763 2022-08-02T09:42:52Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Sakrb3791zi}} -- [[Қатысушы:Салиха|Салиха]] ([[Қатысушы талқылауы:Салиха|талқылауы]]) 15:42, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) bz25ad48rh8aii220n9ebfi67j4cd9g 3 685813 3056791 2022-08-02T11:26:28Z New user message 61167 [[Template:Қош_келдіңіз|Қарсы алу хабарламасын]] жаңа қатысушы талқылау бетіне жазу. wikitext text/x-wiki {{Template:Қош_келдіңіз|realName=|name=Askar}} -- ''<span style="text-shadow:0px 0px .3em LightSkyBlue;">[[Қатысушы:Arystanbek |А<font color="#DA500B">rys</font>тan<font color="#10AD00">bek</font>]]</span>'' ([[Қатысушы талқылауы:Arystanbek|талқылауы]]) 17:26, 2022 ж. тамыздың 2 (+06) 9u1p7tzgs0ug04j3iknundhaq8qq510 0 685814 3056795 2022-08-02T11:32:33Z Ерқанат Рыскулбеков 70798 Ерқанат Рыскулбеков [[Гүлнар Сәрсенова Болатқызы]] бетін [[Гүлнар Болатқызы Сәрсенова]] бетіне жылжытты wikitext text/x-wiki #АЙДАУ [[Гүлнар Болатқызы Сәрсенова]] i5ohpl0vu0f54dy2aftlcaeb81sbdvr