Wikipedia mgwiki https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Rakitra Manokana Dinika Mpikambana Dinika amin'ny mpikambana Wikipedia Dinika amin'ny Wikipedia Sary Dinika amin'ny sary MediaWiki Dinika amin'ny MediaWiki Endrika Dinika amin'ny endrika Fanoroana Dinika amin'ny fanoroana Sokajy Dinika amin'ny sokajy TimedText TimedText talk Module Discussion module Gadget Discussion gadget Définition de gadget Discussion définition de gadget 0 1629 1046586 1044783 2022-07-27T12:15:21Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{vangovango}} I '''Ejipta''' na '''Egipta''' na ny '''Repoblika Arabon' i Ejipta''' dia firenena ao amin' ny faritra atsinanan' i [[Afrika Avaratra]]. Manana morontsiraka amin' ny [[Ranomasina Mena]] izy ao atsinanana ary amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] ao avaratra. I [[Kahira]] ([[Fiteny arabo|arabo]]: القاهرة / ''al-Qāhira'') no renivohiny sady tanàna lehibe indrindra aty [[Afrika]]. Ireo firenena manodidina azy dia i [[Israely]] ao avaratra-atsinanana sy i [[Sodàna]] ao atsimo ary i [[Libia]] ao andrefana. Mivelatra mankany amin' ny tendro atsinanan' i Afrika Avaratra i Ejipta sady mitohy mankany [[Azia]] noho ny fisian' i [[Tany efitr'i Sinay|Sinay]]. Izany toerana misy an' i Ejipta izany no iheverana azy ho isan' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]] (na Azia Andrefana). Atao hoe مصر / ''Miṣr'' i Ejipta amin' ny teny arabo, fa مصر / ''Maṣr'' kosa amin' ny teny arabo egiptiana (fiteny ifaneraserana). {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px" |+ <font size="+1">'''Ejipta'''</font> |----- | style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" |----- | align="center" width="140px" | [[Sary:Flag of Egypt.svg|125px|]] |----- | align="center" width="140px" | ([[Antsipirihany]]) |} |----- | align="center" colspan="2" style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">[[Teny Filamatra]] : «»</font> |----- | Sarintany || [[Sary:Egypt_in_its_region_(undisputed).svg|ankavanana|355x355px]] |----- | [[Fiteny]] || [[arabo]] |----- | [[Renivohitra]] || [[Kairo]] |----- | [[Praiminisitra]] || [[Hazem Al Beblawl]] |----- | [[Filoham-pirenena]] || [[Adly Mansour]] |----- | [[Velarantany]] || 1&nbsp;001&nbsp;450 [[km²]] |----- | [[Mponina]] <br />&nbsp;- Manontolo ([[2004]]) <br />&nbsp;- [[Densité de population|Hakitroka]] | [[Lisitra tanàna araka ny mponina]] <br /> 76.117.421 mponina<br /> 1120 mpo/km² |----- | [[Anarana]] || |----- | [[Fahaleovantena]] || [[26 Jolay]] [[1952]] |----- | [[Finoana]] || [[silamo]] : 90%;[[kôpta]];[[katôlika]] |----- | [[Sandam-bola]] || sterlina ejipsiana |----- | [[Faritra ora]] | [[Temps universel coordonné|UTC]] +2 |----- | [[Faritra Internet]] || .eg |----- | [[Liste des indicatifs téléphoniques internationaux par pays|Antso an-tariby]] | 20 |----- |} [[File:A horse and rider touring the pyramids of Giza, in Cairo Egypt.jpg|thumb|left|Ejipta]]I [[Nily]] (na Neily), izay isan' ireo [[ony]] lava indrindra maneran-tany dia avokavoka ho an' i Ejipta: ao amin' ny lohasahan' i Nily sy amin' ny vinaniny ao amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] no ahitana ny ankamaroan' ny haren' i Ejipta. Ny 10&nbsp;%n' ny tanin' i Ejipta monja anefa no misy mponina sady ahitana fambolena, ny sisa rehetra dia faritra karankaina. Laharana faharoa aty Afrika ny toekaren' i Ejipta sady manana ny akony lehibe dia lehibe ao amin' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]]. Malalaka sady sahanin' ny sehatra tsy miankina ny toekaren' i Ejipta ankehitriny raha nampanarahin' ny fanjakana teti-pampandrosoana izany tany aloha. Ny[[fambolena]] no seha-pihariana lehibe indrindra any. Ny [[solitany]] sy [[etona voajanahary]] no loharanon-karena mampidi-bola be indrindra, toraka izany koa ny [[Fizahàn-tany|fizahan-tany]], vokatry ny fisian' ny toerana manan-tantara ahitana ny fasan' ireo [[Farao|faraôna]] taloha ([[piramida]]). I [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Ejipta]] tamin' ny [[Andro Taloha]] dia nandrosoan' ny sivilizasionan’ i [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta taloha]]. Taty aoriana dia ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] [[Finoana silamo|miozolmana]] no nanjakazaka tao. Tamin' ny taona 1869 dia vita ny [[Lakandranon'i Suez|lakandranon' i Suez]] izay nampitohy ny [[Ranomasina Mediteranea]] amin' ny [[Ranomasina Mena]] sady lasa lalana falehan' ny raharaham-barotra mampitohy ny [[Tontolo Tandrefana]] amin' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]]. Tamin' ny taonjato faha-20 dia teo ambany fahefana sy fiarovan' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] i Ejipta. Tamin' ny taona 1953 no nanambaràna ny fahaleovan-tenan' i Ejipta. Taorian' izany ireo disadisa maro nifanaovany tamin' i [[Israely]]. Ny 99&nbsp;%n' ny mponina dia miangona ao amin' ny 4&nbsp;%n' ny velaran-tanin' i Ejipta. I Ejipta no firenena be mponina indrindra ao amin' ny [[Tontolo Arabo]]. Ny 90&nbsp;%n' ny mponina dia [[Finoana silamo|miozolmana]] fa ny 10&nbsp;% kosa dia manaraka ny fivavahana kristiana kôpta (Fiangonana Kôpta Ôrtôdôksa, Fiangonana Katôlika Kôpta, Fiangonana Evanjelika Kôpta). Ny [[fiteny arabo]] no fiteny ôfisialin' i Ejipta. Ny fiteny arabo egiptiana dia fiteny ifaneraserana am-bava ihany. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Ejipta| ]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] s6fraxk6cy1sbpetwozemjcs4acobus 1046587 1046586 2022-07-27T12:19:09Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{vangovango}} I '''Ejipta''' na '''Egipta''' na ny '''Repoblika Arabon' i Ejipta''' dia firenena ao amin' ny faritra atsinanan' i [[Afrika Avaratra]]. Manana morontsiraka amin' ny [[Ranomasina Mena]] izy ao atsinanana ary amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] ao avaratra. I [[Kahira]] ([[Fiteny arabo|arabo]]: القاهرة / ''al-Qāhira'') no renivohiny sady tanàna lehibe indrindra aty [[Afrika]]. Ireo firenena manodidina azy dia i [[Israely]] ao avaratra-atsinanana sy i [[Sodàna]] ao atsimo ary i [[Libia]] ao andrefana. Mivelatra mankany amin' ny tendro atsinanan' i Afrika Avaratra i Ejipta sady mitohy mankany [[Azia]] noho ny fisian' i [[Tany efitr'i Sinay|Sinay]]. Izany toerana misy an' i Ejipta izany no iheverana azy ho isan' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]] (na Azia Andrefana). Atao hoe مصر / ''Miṣr'' i Ejipta amin' ny teny arabo, fa مصر / ''Maṣr'' kosa amin' ny teny arabo egiptiana (fiteny ifaneraserana). Manana velaran-tany mirefy 1 001 450 km² izy izay misy mponina miisa 76 117 421 tamin ' ny taona. {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px" |+ <font size="+1">'''Ejipta'''</font> |----- | style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" |----- | align="center" width="140px" | [[Sary:Flag of Egypt.svg|125px|]] |----- | align="center" width="140px" | ([[Antsipirihany]]) |} |----- | align="center" colspan="2" style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">[[Teny Filamatra]] : «»</font> |----- | Sarintany || [[Sary:Egypt_in_its_region_(undisputed).svg|ankavanana|355x355px]] |----- | [[Fiteny]] || [[arabo]] |----- | [[Renivohitra]] || [[Kairo]] |----- | [[Praiminisitra]] || [[Hazem Al Beblawl]] |----- | [[Filoham-pirenena]] || [[Adly Mansour]] |----- | [[Velarantany]] || 1&nbsp;001&nbsp;450 [[km²]] |----- | [[Mponina]] <br />&nbsp;- Manontolo ([[2004]]) <br />&nbsp;- [[Densité de population|Hakitroka]] | [[Lisitra tanàna araka ny mponina]] <br /> 76.117.421 mponina<br /> 1120 mpo/km² |----- | [[Anarana]] || |----- | [[Fahaleovantena]] || [[26 Jolay]] [[1952]] |----- | [[Finoana]] || [[silamo]] : 90%;[[kôpta]];[[katôlika]] |----- | [[Sandam-bola]] || sterlina ejipsiana |----- | [[Faritra ora]] | [[Temps universel coordonné|UTC]] +2 |----- | [[Faritra Internet]] || .eg |----- | [[Liste des indicatifs téléphoniques internationaux par pays|Antso an-tariby]] | 20 |----- |} [[File:A horse and rider touring the pyramids of Giza, in Cairo Egypt.jpg|thumb|left|Ejipta]]I [[Nily]] (na Neily), izay isan' ireo [[ony]] lava indrindra maneran-tany dia avokavoka ho an' i Ejipta: ao amin' ny lohasahan' i Nily sy amin' ny vinaniny ao amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] no ahitana ny ankamaroan' ny haren' i Ejipta. Ny 10&nbsp;%n' ny tanin' i Ejipta monja anefa no misy mponina sady ahitana fambolena, ny sisa rehetra dia faritra karankaina. Laharana faharoa aty Afrika ny toekaren' i Ejipta sady manana ny akony lehibe dia lehibe ao amin' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]]. Malalaka sady sahanin' ny sehatra tsy miankina ny toekaren' i Ejipta ankehitriny raha nampanarahin' ny fanjakana teti-pampandrosoana izany tany aloha. Ny[[fambolena]] no seha-pihariana lehibe indrindra any. Ny [[solitany]] sy [[etona voajanahary]] no loharanon-karena mampidi-bola be indrindra, toraka izany koa ny [[Fizahàn-tany|fizahan-tany]], vokatry ny fisian' ny toerana manan-tantara ahitana ny fasan' ireo [[Farao|faraôna]] taloha ([[piramida]]). I [[Ejipta tamin'ny Andro Taloha|Ejipta]] tamin' ny [[Andro Taloha]] dia nandrosoan' ny sivilizasionan’ i [[Ejipta tamin' ny Andro Taloha|Ejipta taloha]]. Taty aoriana dia ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] [[Finoana silamo|miozolmana]] no nanjakazaka tao. Tamin' ny taona 1869 dia vita ny [[Lakandranon'i Suez|lakandranon' i Suez]] izay nampitohy ny [[Ranomasina Mediteranea]] amin' ny [[Ranomasina Mena]] sady lasa lalana falehan' ny raharaham-barotra mampitohy ny [[Tontolo Tandrefana]] amin' ny faritra [[Atsinanana Akaiky]]. Tamin' ny taonjato faha-20 dia teo ambany fahefana sy fiarovan' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] i Ejipta. Tamin' ny taona 1953 no nanambaràna ny fahaleovan-tenan' i Ejipta. Taorian' izany ireo disadisa maro nifanaovany tamin' i [[Israely]]. Ny 99&nbsp;%n' ny mponina dia miangona ao amin' ny 4&nbsp;%n' ny velaran-tanin' i Ejipta. I Ejipta no firenena be mponina indrindra ao amin' ny [[Tontolo Arabo]]. Ny 90&nbsp;%n' ny mponina dia [[Finoana silamo|miozolmana]] fa ny 10&nbsp;% kosa dia manaraka ny fivavahana kristiana kôpta (Fiangonana Kôpta Ôrtôdôksa, Fiangonana Katôlika Kôpta, Fiangonana Evanjelika Kôpta). Ny [[fiteny arabo]] no fiteny ôfisialin' i Ejipta. Ny fiteny arabo egiptiana dia fiteny ifaneraserana am-bava ihany. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Ejipta| ]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] 7tnluytg1a9xb12hakydh2w14ceo97q 0 1636 1046597 1040781 2022-07-28T09:20:11Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{vangovango}} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="300px" |+ <font size="+1">'''Angôla'''</font> |----- | style="background:#efefef;" align="center" colspan="2" | {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" |----- | align="center" width="140px" | [[Sary:Flag of Angola.svg|125px|]] |----- | align="center" width="140px" | ([[Antsipirihany]]) |} |----- | align="center" colspan="2" style="border-bottom:3px solid gray;" | <font size="-1">[[Devise nationale]] : «Virtus Unita Fortior - Ny firaisana no hery»</font> |----- | [[Fiteny]] || [[portogezy]], [[bantu]], [[koishan]] |----- | [[Finoana]] || [[katolika]] ; vitsy an'isa ny [[animista]] sy [[protestanta]] |----- | [[Renivohitra]] || [[Luanda]] |----- | [[Praiminisitra]] || [[Bornito de Sousa]] |----- | [[Filoham-pirenena]] || [[João Lourenço]] |----- | [[Velarantany]] || 1.246.700 [[km²]] |----- | [[Mponina]] <br />&nbsp;- Manontolo ([[2014]]) <br />&nbsp;- [[Densité de population|Hakitroka]] | [[Liste des pays par population]] <br /> 25.789.024 mponina<br /> 21 mpo/km² |----- | [[Anarana]] || |----- | [[Fahaleovantena]] || [[11 Novambra]] [[1975]] |----- | [[Hiram-pirenena]] || Angola Avante |----- | [[Sandam-bola]] || kwanza |----- | [[Faritra ora]] | [[Temps universel coordonné|UTC]] +1 |----- | [[Faritra Internet]] || .ao |----- | [[Liste des indicatifs téléphoniques internationaux par pays|Antso an-tariby]] | 244 |----- |} I '''Angôla''' dia firenena ao [[Afrika Afovoany]], manana morontsiraka ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], manana velaran-tany mirefy 1&nbsp;246&nbsp;700&nbsp;km². I [[Luanda]] no renivohiny. Ny [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô|Repoblika Demôkratikan' i Kôngô]] no mamaritra azy ao avaratra, ny [[Repoblikan'i Kôngô|Repoblikan' i Kôngô]] sy i [[Zambia]] no ao atsinanana ary i [[Namibia]] no ao atsimo. Any andrefana kosa ny Ranomasimbe Atlantika. Ny ampahany be amin' ny tanin' i Angôla dia [[lembalemba]] midadasika izay midina miatsinanana sy miankandrefana mankany amorontsiraka. Ny tany lemaka amorontsiraka dia mifanohy amin' ny tany efitra. Betsaka ny ony sy ny renirano ahitana rian-drano lehibe. [[Toetanin-jana-pehin-tany]] ny toetanin' i Angôla. Isan-karazany ny zavamaniry any, izay mamorona ala na [[hivoka]] anirian-kazo na tany midadasika anirian' ahitra. Maro karazana koa ny biby hita any, ka isan' izany ny [[elefanta]] sy ny [[jirafa]] aty ny [[tokantandroka]]. Betsaka koa ny karazam-borona. Ahitana vondrom-poko maro ny ao Angôla, ny amaro anisa amin' izany dia ny [[Bakôngô (vahoaka)|Bakôngô]], ny [[Ambondo (vahoaka)|Ambondo]], ny [[Ôvimbondo (vahoaka)|Ôvimbondo]], ny [[Londa (vahoaka)|Londa]]. [[Kristianisma|Kristiana]] ny antsasa-manilan' ny mponina fa ny sisa kosa dia manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|finoan-drazana afrikana]]. Firenena mahantra i Angôlà na dia manana harena amin' ny fambolena sy amin' ny harena an-kibon' ny tany (indrindra ny [[diamondra]]). Nizaka mosary ny mponina angoley sady nisy ady an-trano nandritra ny 27 taona teo anelanelan' ny taona 1975 sy 20023. Zanatany pôrtogey i Angôla hatramin' ny taona 1975 nahazoany ny fahaleovan-tenany. Ny [[fiteny pôrtogey]] no fiteny ôfisialy any. == Jereo koa == * [[Fiteny ao Angôla]] '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} == Rohy Ivelany== {{Commons|Category:Angola|Angola}} == Tsiahy == <references/> [[Sokajy:Angola| ]] [[Sokajy:Firenena]] ldf2l6rihtt3rtzxrerl2x8hw2q7b1o 0 3322 1046592 1046551 2022-07-27T17:10:32Z 2806:2F0:51C0:DFA6:210B:FB9D:84AA:60CC wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] * [[Haavon'ny ranomasina]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] c118mdd9rcoih1lpv7gj86lnj8tpxgm 1046594 1046592 2022-07-27T17:19:15Z 2806:2F0:51C0:DFA6:210B:FB9D:84AA:60CC wikitext text/x-wiki [[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]] Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy ireo no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]], ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]<nowiki/>n' i Madagasikara, izy ireo. Raha faritana ara-jeôgrafia ny misy azy ireo dia hita ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina izy ireo. Izany hoe eo ampovoan-tany sy eny amin' ny vohitra avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana. Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897. Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny sampy mpihavana, ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]]. ==Tantara== Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina. Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa. Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina "tena Aostrôneziana" tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana. Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny. Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho "[[Fanjakan' i Madagasikara]]". [[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]] Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885. Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma. Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo. Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina. Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa. Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' ("faritany ampitan-dranomasina") ao anatin'ny ''Union Française'' ("Vondrona Frantsay"). Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo. Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara. Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019. ==Fiteny== Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]]. Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe "tsy lafo". Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana. == Fivavahana == === Fivavahan-drazana === Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra. Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]]. Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa. Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]]. Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao "rebik' omby" na "rebik' ondry"). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona. === Kristianisma === Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]]. Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]<nowiki/>n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny. == Fiarahamonina sy kolontsaina == === Saranga teo amin' ny fiarahamonina === Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]]. Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana. Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]]. Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895. Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa. Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy. === Fombafomba sy vakoka === Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary manana hery mahagaga. Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany. Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro. === Sakafo === Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe "mihinam-bary" fotsiny no ilazana ny hoe "misakafo". Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany. === Asa fivelomana === Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa. === Mozika === Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô. === Fitafiana === Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka. Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina. I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa "Merina lava sofina" sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany. Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]] == Jereo koa == '''Lohahevitra mifandray aminy''' * [[Imerina-Ambaniandro]] * [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]] * [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]] * [[Fanjakan' Imerina]] '''Ny foko eto Madagasikara''' * [[Antambahoaka]] - [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]]. '''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara''' * [[Sinoa eto Madagasikara]] * [[Vazaha eto Madagasikara]] * [[Karàna]] '''Samihafa''' * [[Jiosy malagasy]] == Boky azo anovozan-kevitra == * Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. <nowiki>ISBN 978-1-84162-197-5</nowiki>. * Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (<nowiki>ISBN 2-85194-307-3</nowiki>) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002). * Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (<nowiki>ISBN 2-907754-65-3</nowiki>). * Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951. * Georges Ramamonjy, "De quelques attitudes et coutumes merina", dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196. * J. P. Raison, "L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations", dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171. * Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (<nowiki>ISBN 978-2-7053-3782-7</nowiki>) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913). * Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913). * Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), "Ny Andriantompokoindrindra", 1909, 50 pages. * Louis Molet, "Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)", dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66. * Marianne Skjortnes, "Gender and social change in Merina rural society", in ''Repenser "la femme malgache": de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking "la femme malgache": new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238. * Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (<nowiki>ISBN 0521314046</nowiki>). * Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. <nowiki>ISBN 9789231017117</nowiki>. * Pier Martin Larson, "Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories", in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560. * Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (<nowiki>ISBN 0-325-00216-9</nowiki>). * Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855. * Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970. == Loharano sy fanamarihana == [[Catégorie:Fiteny]] [[Catégorie:Madagasikara]] [[sokajy:Foko ao Madagasikara]] pa03wcpd1a34syd978ax6g4uh8uh5km 0 5089 1046596 1046570 2022-07-28T09:09:31Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pays |nom_local1=الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية |langue1=ar |nom_local2=Tagduda tamegdayt taɣerfant tazzayrit |langue2=kab |nom_local3=ⵝⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵝⴰⵎⴳⴰⵢⵝ ⵝⴰⵖⴻⵔⴼⴰⵏⵝ ⵝⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵝ |langue3=kab |nom_français=République algérienne démocratique et populaire |nom_malgache=Repoblika Aljeriana Demôkratika sy Entim-Bahoaka |de=de l’ |image_drapeau=Flag of Algeria.svg |lien_drapeau=Drapeau de l'Algérie |image_blason=Emblem of Algeria.svg |lien_blason=Armoiries de l'Algérie |image_carte=LocationAlgeria.svg{{!}}Localisation de l'Algérie |devise=La révolution par le peuple et pour le peuple |langues=[[Arabo tsotra]]<ref>[http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/algerie_406/presentation-algerie_922/index.html Ministra ny vahiny<!-- Titre généré automatiquement -->]</ref><br /><ref>Tenim-pirenena ny teny berbera.</ref> |coordonnées_capitale= 36°46' N, 03°03' E |lien_villes=Tanàna ny Aljeria |titre_plus_grande_ville=tanàna ngeza indrindra |capitale=[[Alger]] |plus_grande_ville=[[Alger]] |type_gouvernement=[[Repoblika]] | titres_dirigeants=[[Filohy ny Aljeria|Filoha]]<br />&nbsp;- [[Mpiray minisitra Aljeriana|Praiministra]] |noms_dirigeants=[[Abdelmadjid Tebboune]] (عبد المجيد تبون)<br />[[Aymen Benabderrahmane]] (أيمن بن عبد الرحمان) |superficie_rang=11 |superficie_totale={{formatnum:2381741}} |pourcentage_eau=tsy fantatra |population_rang=35 |population_totale= 34 857 029 |population_année=2008 |densité=14,0 |type_indépendance=Daty |pays_indépendance=Avy aminy [[Frantsa]] |date_indépendance=[[5 jolay]] [[1962]] |pays frontaliers={{Tunisie}}{{-}}{{Libye}}{{-}}{{Niger}}{{-}}{{Mali}}{{-}}{{Maroc}}{{-}}{{Mauritanie}}{{-}}territoire du [[Sahara Occidental]] |gentilé= [[Aljeriana]] |IDH_année=2007 |IDH={{mihakatra}} 0,761 |IDH_catégorie=moyen |IDH_rang=faha 79<ref>[http://www.algerie-dz.com/article8314.html L’Algérie classée 79e selon le CNES]</ref> |http://www.algerie-dz.com/article8314.html |monnaie= [[Dinara Aljeriana]] |code_monnaie=DZD |fuseau_horaire=+1 |hymne_national=[[Kassaman]] |domaine_internet=[[.dz]] |indicatif_téléphonique=213 }} I '''Aljeria''' na '''Alzeria''' dia firenena any [[Afrika Avaratra]], ao amin' ny faritra atao hoe ''[[Maghreb]]''. Ny renivohiny dia i [[Alger]], any avaratr' i Aljeria, eo amin' ny morontsiraka [[Mediteranea]]nina. Manana velaran-tany mirefy 2&nbsp;381&nbsp;741&nbsp;km² i Aljeria. Izy no firenena ngeza indrindra manana morontsiraka amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] ary izy ihany koa no firenena ngeza indrindra aty [[Afrika]] ao aorian' i [[Sodàna]]. Mizara sisintany amin' i [[Tonizia]] sy [[Libia]] izy any atsinanana, amin' i [[Malỳ|Maly]] sy [[Nizera]] any atsimo, ary amin' i [[Marôka]] sy [[Maoritania]] any andrefana izy. Mpikambana ao amin' ny [[Firenena Mikambana]], ny [[Vondrona Afrikana]] ary ny [[Liga arabo]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: [[Ligue des États Arabes|''Ligue des États Arabes'']] ([[Fiteny arabo|arabo]]: جامعة الدول العربية / ''Jāmiʿat ad-duwal al-ʿarabiyya''; [[Fiteny anglisy|anglisy]]: ''League of Arab States'') izy tamin' ny 1962, daty nahazoany ny fahaleovantenany, hatramin' izao. Niditra tamin' ny [[Fikambanan'ny Firenena Manondrana Solitany|fikambanan' ny firenena manondrana solitany]] (anglisy: ''Organization of the Petroleum Exporting Countries -- OPEC''; frantsay: ''Organisation des pays exportateurs de pétrole'' -- [[OPEP]]) izy tamin' ny 1969. Nandray anjara i Aljeria tamin' ny famoronana ny [[Firaisan' i Magreba Arabo]] ([[UMA]]) tamin' ny 1989. Ny [[lalam-panorenana|lalàm-panorenana]] aljerianina dia manao hoe "ny Silamo, ny maha-Arabo ary ny maha-Amazigta" dia anisan' ny "fototry" ny maha-Aljerianina ny mponina, ary milaza koa ny lalàm-panorenana fa ny firenena dia "tanin' ny Silamo, ao amin' i Magreba Lehibe, Mediteraneanina ary Afrikanina". == Tantara == Ny sehatra ara-arkeôlôjia dia maneho taolan' olona maty 2 tapitrisa taona. Nahita ny fisian' ny ''Homo habilis'' sy ny ''Homo erectus'' tamin' ny fanombohan' ny paleôlitika ny mpikaroka. Hita tao amin' ny sehatr' i Aïn El Ahnech any El Eulma ao amin' ny Wilayan' i Setif ny ''Homo habilis'' voalohany. Ny sivilizasiôna voalohany fantatra tany Alzeria dia niseho tamin' ny 13 000 taona tal. J.K. Nandritra ny [[Andro Taloha]] dia teo ambany fifehezan' ny [[Kartagô]] (na Kartazy), avy eo nanjakan' ny [[Rôma Taloha|Rômana]], ny faritra misy an' i Alzeria. Tamin' ny taonjato faha-7 dia niditra tao [[Afrika Avaratra]] nanao fakàn-tany Arabo sady nampiditra ny mponina tao Alzeria ho amin' ny [[Silamo|fivavahana silamo]]. Ny [[Berbera (vahoaka)|Berbera]] no hany nanohitra izany fahefana vaovao izany. Taorian' ny fakàn' ny Kristiana indray an' i [[Espaina]] izay lasa miozolmàna (izany no atao hoe ''[[Reconquista]]'') tamin' ny fiafaran' ny taonjato faha-15 dia nanao fahirano ny seranan-tsambo sasany tao Alzeria ny Espaniôla mba hifehezany ny ampahany amin' ny raharaham-barotra tao amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] sy ny manodidina. Afaka nandroaka ny Espaniôla anefa ny [[Torka Ôtômana]] sady nifehy ny tany hatramin' izay ka hatramin' ny taona 1830. Nanomboka tamin' io taona io ny [[fanjanahan-tany frantsay]] izay naharitra zato taona. Nitaky ny fizakan-tenany anefa ny Alzeriana ka tamin' ny taona 1954 dia nipoaka ny ady tao Alzeria. Nahazo ny fahaleovan-tenany i Alzeria tamin' ny taona 1962. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Aljeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} === Rohy ivelany === === Tsiahy === <references/> {{Firenenan'i Magreba}} {{vangovango}} [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Aljeria]] q59mrjskmv1zyaz1g3io7a744xdvuml 0 6174 1046595 1046569 2022-07-28T09:01:42Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{vangovango}} {{Infobox Pays | nom_local1=Republic of South Africa | nom_local2=Republiek van Suid-Afrika | nom_local3=IRiphabliki yaseMzantsi Afrika | nom_local4=IRiphabliki yaseNingizimu Afrika | nom_local5=IRiphabliki yeSewula Afrika | nom_local6=IRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika | nom_local7=Rephaboliki ya Afrika-Borwa | nom_local8=Rephaboliki ya Afrika Borwa | nom_local9=Rephaboliki ya Aforika Borwa | nom_local10=Riphabliki ra Afrika Dzonga | nom_local11=Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe | langue1=en | langue2=af | langue3=xh | langue4=zu | langue5=nbl | langue6=ssw | langue7=nso | langue8=sot | langue9=tsn | langue10=tso | langue11=ven | nom_malgache=Repoblikan' i Afrika Atsimo | de=de la&nbsp; | image_drapeau=Flag of South Africa.svg | lien_drapeau=Sainan'i Afrika Atsimo | image_blason=Coat of arms of South Africa (heraldic).svg | lien_blason=Fanevan'i Afrika Atsimo | image_carte=LocationSouthAfrica.svg | devise=« !ke e: ǀxarra ǁke » ([[ǀXam]]) <br /> | langues_officielles=[[fiteny afrikaans]], [[fiteny anglisy]], [[fiteny ndebele]] (isindebele), [[fiteny xhosa]] (isixhosa), [[fiteny zulu]] (isizulu), [[fiteny sotho avaratra]] (sepedi), [[fiteny sothodu atsimo]] (sesotho), [[fiteny tswana]] (setswana), [[fiteny siswati]] (siSwati), [[fiteny venda venda]] (tshivenda), [[fiteny tsonga]] (xitsonga). | capitale=[[Pretoria]]<br /> [[Le Cap]] <br />[[Bloemfontein]] | coordonnées_capitale= | lien_villes=Tananan'i Afrika Atsimo | titre_plus_grande_ville=Tanana lehibe indrindra | plus_grande_ville=[[Johannesburg]] | type_gouvernement=[[Repoblika]] | titres_dirigeants=[[Filohan'i Afrika Atsimo]] | noms_dirigeants=[[Cyril Ramaphosa]] | superficie_rang=25 | superficie_totale={{formatnum:1219912}} | pourcentage_eau=Azo tsy kaontiana | population_rang=27 | population_totale={{formatnum:49052489}} | population_année=2009 | densité=40.2 | type_indépendance= | pays_indépendance=[[Grande-Bretagne]] | date_indépendance=[[31 Mey]] [[1910]] | pays frontaliers= | gentilé=Afrikanina | IDH_année=2006 | IDH=0.670 | IDH_catégorie=moyen | IDH_rang=125<ref>[http://hdr.undp.org/hdr2006/statistics/ Filaharana IDH 2008]</ref> | monnaie=[[Rand (sandam-bola)|Rand]] | code_monnaie=ZAR | fuseau_horaire=+2 | hymne_national=[[Nkosi Sikelel'iAfrika/Die Stem]]<br /> [[Die Stem van Suid Afrika]]<br /> [[Nkosi Sikelel'iAfrika]]<br /> | domaine_internet=.za | indicatif_téléphonique=27 | notes= }} I '''Afrika Atsimo''' dia firenena ao amin' ny [[Faritra Atsimo ao Afrika|faritra atsimo ao Afrika]], manana velaran-tany mirefy 1&nbsp;219&nbsp;090&nbsp;km². Mamaritra azy avy ao avaratra i [[Namibia]], i [[Bôtsoana]], i [[Zimbaboe]], i [[Môzambika]] ary i [[Esoatiny]], ao atsinanana ny [[Ranomasimbe Indiana]], ao andrefana ny [[Ranomasimbe Atlantika]]. I [[Lezôtô|Lesôtô]] indray dia firenena rakotra tanteraka ao anatin' i Afrika Atsimo. Miisa eo amin' ny 48,7 tapitrisa eo ho eo (araka ny [[fanisam-bahoaka]] tamin' ny taona 2008) ny mponina ao. Be [[harena an-kibon' ny tany]] i Afrika Atsimo ([[volamena]], [[diamondra]] sns.), ireo harena ireo no anisan' ny mahatonga azy ho firenena matanjaka indrindra ao [[Afrika]]. Ilay mpandeha an-tsambo atao hoe [[Vasco de Gama]] no Eorôpeana nahita an' i Afrika Atsimo Voalohany tamin' ny taona 1498. Nozanahin' ny [[Hôlandey (vahoaka)|Hôlandey]] i Afrika Atsimo tamin' ny taonjato faha-17, avy eo nozanahin' ny [[Britaina Lehibe|Britanika]] nanomboka tamin' ny tana 1795. Taorian' ny adin' ny [[Bôersa (vahoaka)|Bôersa]] izay nampifanandrina ny [[Agletera|Anglisy]] sy ny [[Afrikanera (vahoaka)|Afrikanera]] (taranaky ny mpijirika avy any [[Hôlandy]] sy avy any Frantsa), teo anelanelan' ny taona 1899 sy 1902, dia niforona ny Firaisana Afrikana Tatsimo tamin' ny taona 1910. Io no lasa Repoblikan' i Afrika Atsimo tamin' ny taona 1961. Nanamarika ny tantaran ' i Afrika Atsimo tamin' ny atsasany faharoa amin' ny taonjato faha-20 ny pôlitikan' ny [[fanavakavaham-bolon-koditra]] (''[[apartheid]]''). Teo anelanelan' ny taona 1948 sy 1991 dia nitsinjara ho vondrona efatra voasaraka mazava tsara ny vahoaka tao Afrika Atsimo; dia ny [[mainty hoditra]], ny safiotra, ny [[fotsy hoditra]] ary ny [[Indiana (vahoaka)|Indiana]]. Tamin' ny fiantombohan' ireo taona 1960 dia nisy ny fanoherana izany pôlitikan' ny fanavakavaham-bolon-koditra izany ka i [[Nelson Mandela]] no nitarika izany. Novotsorana avy tao am-ponja ity mpitari-tolona ity tamin' ny tana 1990 rehefa natao ny fampihavanam-pirenena, ary voafidy ho filohan' i Afrika Atsimo tamin' ny taona 1994. == Toe-tany == [[Sary:Un-south-africa.png|262x262px|ankavanana|ny sarintany ara-politikan'i Afrika Atsimo]] I Afrika Atsimo dia any amin' ny farany atsimon' i kôntinenta afrikanina. Ny toetaniny manodidina an' i Cap dia karazana [[toetany mediteraneana]] ary [[toetanin-jana-pehin-tany]] ny any avaratra sy any antsinanana. Maimaina ny toetany any amin' ny morontsiraka [[Ranomasimbe Atlantika|atlantika]]. Vakivain' ny tendro Drakensberg ny tapany atsinanan' i Afrika Atsimo. 47&nbsp;556&nbsp;900 ny isan' ny mponina any Afrika Atsimo. Ny tanàna lehibe indrindra any Afrika Atsimo dia ny tananan' i Cap (2&nbsp;984&nbsp;100 mponina), [[Durban]] (2&nbsp;531&nbsp;300 mponina) ary [[Johannesburg]] (1&nbsp;975&nbsp;500 ponina) sy [[Pretoria]] (1&nbsp;473&nbsp;800 mponina), araka ny faminavinana tamin' ny taona 2004. == Faritany == [[Sary:South Africa Provinces numbered.png|180px|ankavanana|thumb|Ny [[faritany]] afrikanina tatsimo sivy]] Manana [[faritany]] sivy i Afrika Atsimo (hatramin' ny taona 1994 katramin' izao). Ireto avy ny lisiny: # Western Cape, any atsimo-andrefan' i Afrika Atsimo sy ny nosin' i Pince Edouard. # Northern Cape, any avaratry ny faritan' i Cap taloha # Eastern Cape # KwaZulu-Natal : Natal sy Zululand # Firenena mizaka-tenan' i Orange (Free State) # North West # Gauteng : # [[Mpumalanga]] : # Limpopo : Faritra Transvaal-Avaratra taloha, notononina faritra avaratra tamin' ny 1995 hatramin' ny 2002. == Jereo koa == * '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] * '''Foko ao Afrika Atsimo''': [[Lemba (vahoaka)]] - '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Afrika Atsimo]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] ixdquyz5kp18ypj1ep06hsty2f6f3r6 0 10999 1046601 1040792 2022-07-28T10:18:08Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki {{Infobox Pays| |nom_local1=Republic of Ghana| langue1=en | |nom_français=Repoblikan’i Ghana |image_drapeau=Flag of Ghana.svg |lien_drapeau=Sain'i Ghana |image_blason=Coat of arms of Ghana.svg |lien_blason=Mari-piandrian'i Ghana |image_carte=LocationGhana.svg |devise=Freedom and Justice<br />Fahalalahana sy Fahamarinana |langues=[[fiteny anglisy|Anglisy]] |capitale=[[Accra]] |coordonnées_capitale=5°33′N, 0°15′W |lien_villes=Tanàna ao Ghana |titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra |plus_grande_ville=[[Accra]] |type_gouvernement=[[Repoblika]] |titres_dirigeants= [[Filohan'i Ghana|Filoha]] |noms_dirigeants=[[Nana Akufo-Addo]] |superficie_rang=78 |superficie_totale=238 540 | |pourcentage_eau=3,5 |population_rang=48 |population_totale=23 382 848 |population_année=2008 |densité=88 |type_indépendance=daty |pays_indépendance=avy amin'ny [[Onaiteda Kingdoma]] |date_indépendance=6 Martsa 1957 |pays frontaliers={{BUR}}{{-}}{{CIV}}{{-}}{{TOG}} |gentilé=Ghaneana |monnaie=[[Cedi ghaneana|Cedi]] |code_monnaie=GHS |fuseau_horaire=+0 |hymne_national=[[Hail the name of Ghana]] |domaine_internet=.gh |indicatif_téléphonique=233 |notes= ||nom_malgache=Repoblikan' i Ganà}} Ny '''Ganà''' na '''Repoblikan' i Ganà''' dia [[firenena]] any [[Afrika Andrefana|Afrika andrefana]] ao amin' ny faritry ny [[Helodranon'i Ginea|Helodranon' i Ginea]], izay manana velaran-tany mirefy 238&nbsp;540&nbsp;km². Ny firenena manodidina azy dia i [[Kôtidivoara]] any andrefana, i [[Borkina Fasô]] any avaratra ary i [[Tôgô]] any atsinanana. Nisy mponina 29&nbsp;340&nbsp;248 tao tamin' ny taona 2020. Ny renivohiny dia ny tanàn' i [[Accra]] ary '''Ganeana''' no anaran' ny mponina ao aminy. Firenena be [[lembalemba]] iva eo afovoan' ny lemaka amorontsiraka ao atsimo i Ganà. Izany lemaka izany dia tondrahan' ireo Volta telo, dia i Volta Mainty sy i Volta Fotsy izay mihaona ka manome an' ny ony Volta; miampy ny ony Oti. Namorona ny farihy Volta ny fanamboarana ilay tohadranon' i Akosombo tamin' ny taona 1966 ao atsimo, izay tohadrano voatr' olombelona fahefatra lehibe indrindra maneran-tany. Mandrakotra ny ampahatelon' ny velaran-tanin' ilay firenena ny [[fatrana]] nirian-kazo. Mampihena ny zavamaniry ao amin' ity firenena ity anefa ny [[haintany]] sy ny fitrandrahana ala tafahoatra. Vondrom-poko mihoatra ny dimampolo no mandrafitra ny [[Ganeana (vahoaka)|vahoaka ganeana]]. Maro anisa ny [[Kristianisma aty Afrika|Kristiana]] nefa misy ihany koa ny manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|fivavahan-drazana]] sy ny [[Silamo|fivavahana silamo]]. Miompana amin' ny fambolena sy ny fiompiana ny toekaren' i Ganà, ka volena amin' izany ny [[kakaô]] (izay maha laharana fahatelo an' ity firenena ity manetan-tany), ny [[Kafe (maniry)|kafe]], ny [[landihazo]], ny [[katsaka]] ary ny [[ampemba]]; ompiana any ny [[omby]]. Mitrandraka hazo koa ny mponina any. Mandroso ny fanjonoana. Manana [[harena an-kibon' ny tany]] i Ganà ka ny [[baoksita]] sy ny [[diamondra]] (izay maha laharana fahavalo azy maneran-tany) ary ny [[volamena]] no tena trandrahana any. Mandroso ny sehatry ny [[taozava-baventy]] raha mitaha amin' ny an' ireo firenena hafa aty Afrika. Firenena mpikambana ao amin' ny [[CEDEAO]] i Ganà. Ny sandam-bola dia ny Cédi. Tsy misy fifandraisana ara-jeôgrafia na ara-tantara amin' ny [[Empiran'i Gana|Empiran' i Gana]] i Ganà ankehitriny. I Ganà ankehitriny, izay nantsoina hoe [[Côte-de-l'Or]] taloha, dia novain' i [[Kwame Nkruma]]h anarana ho fahatsiarovana ny Fanjakan' i Ganà taloha tamin' ny fahaleovan-tena. Ny anarana ''Côte-de-l'Or'' dia avy amin' ny habetsaky ny volamena. Ny fiteny ôfisialy dia [[fiteny anglisy]], ny teny ampiasain' ny be sy ny maro dia ny [[fiteny toy]]. == Jereo koa == * '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] * '''Foko ao Ganà''': [[Sefoy (vahoaka)]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}}{{vangovango}} [[Sokajy:Ghana]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] eyxbvbig7wu3vg05f9jpsos5tdnxthc 0 164145 1046599 1040783 2022-07-28T09:38:43Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Burkina Faso.svg|vignette|313x313px|Sainam-pirenen' i Borkina Fasô]] [[Sary:Coat of arms of Burkina Faso.svg|vignette|Mari-piandrianan' i Borkina Fasô]] [[Sary:Burkina Faso (orthographic projection)-2.jpg|vignette|I Borkina Fasô ao Afrika]] [[Sary:Burkina Faso - Location Map (2013) - BFA - UNOCHA.svg|vignette|Sarin-tanin' i Borkina Fasô]] I '''Borkina Fasô''' dia firenena ao [[Afrika Andrefana]], manana velaran-tany mirefy 274&nbsp;200&nbsp;km², tsy manana morontsiraka. I [[Ouagadougou]] no renivohiny. Mamaritra azy avy ao avaratra sy andrefana i [[Malỳ|Maly]], avy ao atsinanana i [[Nijera|Nizera]], ao atsimo i [[Benîno]] sy i [[Tôgô]] sy i [[Ganà]] ary i [[Kôtidivoara]]. Atao hoe '''Borkinabe''' ny vahoaka ao. [[Lembalemba]], izay manana salan-kaambo mirefy 250 hatramin' ny 350&nbsp;m, no manjaka amin' ny vohon-tanin' i Borkina Fasô. Milatsaka tampoka izany lembalemba izany any atsimo-andrefana izay ahitana hantsana sy ny riamben' i Banfora, midina izany any avaratra mankany amin' ny lohasahan' i Niger. Maro ny ony sy ny renirano manondraka an' i Borkina Fasô, ka isan' izany i Comoé, i Nazinon (na Volta Rouge), i Mouhoun (na Volta Noire) ary i Nakambé (na Volta Blanche). Matetika andalovan' ny haintany i Borkina Fasô ary maina ny rivotra. Maro ireo vondrom-poko ao Borkina Fasô, ka ny lehibe indrindra dia ny [[Môsy (vahoaka)|Môsy]] izay 50&nbsp;%n' ny vahoaka borkinabe; ao koa ny [[Peola (vahoaka)|Peola]], ny [[Toarega (vahoaka)|Toarega]], ny ny [[Gormantse (vahoaka)|Gormantse]] sy ny maro hafa izay vitsy anisa. Ny [[fivavahana silamo]] sy ny [[fivavahan-drazana afrikana]] [[Animisma|animista]] no tena be mpanaraka ao, vitsy anisa ny Kristiana. Zanatany frantsay taloha i Borkina Fasô izay nahazo ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1960. Nantsoina hoe ''Haute-Volta'' i Borkina Fasô talohan' ny taona 1984. Ny [[fiteny frantsay]] no fiteny ôfisialiny. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Borkina Faso]] dg5ot66wcy3xslewe2cmpzxl7hpi6z1 0 164152 1046585 1040785 2022-07-27T12:07:56Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki {{infobox pays | nom_local1=Lefatshe la Botswana | langue1=tn | nom_local2=Republic of Botswana | langue2=en | nom_malgache=Repoblikan'i Botsoana | image_drapeau=Flag of Botswana.svg | lien_drapeau=Sain'i Botsoana | image_blason=Coat of arms of Botswana.svg | lien_blason=Mari-piandrian'i Botsoana | image_carte=Botswana (orthographic projection).svg | devise= ''Let there be rain'' (Milatsaha ny orana) | langues_officielles=[[fiteny tswana|tswana]], [[fiteny anglisy|anglisy]] | capitale=[[Gaborone]] | coordonnées_capitale= {{coord|24|38|S|25|54|E|type:city}} | lien_villes=Tanàna ao Botsoana | titre_plus_grande_ville=Tanàna lehibe indrindra | plus_grande_ville=Gaborone | type_gouvernement=[[Repoblika]] | titres_dirigeants = [[Filoha]] | noms_dirigeants = [[Mokgweetsi Masisi]] | superficie_rang=46 | superficie_totale=581 726 | pourcentage_eau=2,6 % | population_rang=145 | population_totale=2 098 018 | population_année=2012 | densité=3,6 | pays_indépendance=Avy amin'ny {{Fanjakana Mitambatra}} | type_indépendance=Nambara | date_indépendance=30 Septambra 1966 | pays frontaliers={{RSA}}{{-}}{{NAM}}{{-}}{{ZAM}}{{-}}{{ZIM}} | gentilé= ''Botsoane'' | monnaie=[[Pula (sandam-bola)|Pula]] | code_monnaie=BWP | fuseau_horaire=+2 | hymne_national=[[Fatshe leno la rona]]<br /> | iso3166-1 = BWA, BW | domaine_internet=[[.bw]] | indicatif_téléphonique=267 }} '''Bôtsoana''' na '''Repoblikan' i Bôtsoana''' dia firenena iray amin' ny [[Faritra Atsimo ao Afrika|faritra atsimo ao Afrika]], tsy manana morontsiraka. Mamaritra an' i Bôtsoana ao avaratra sy ao andrefana i [[Namibia]], ao avaratra i [[Zambia]], ao atsinanana i [[Zimbaboe]], ao atsimo-atsinanana sy ao atsimo i [[Afrika Atsimo]]. Manana velaran-tanuy mirefy 581 726 km² izy ary nnisy mponina miisa 2.100.000 any ho any tamin' ny taona 2012. Ny renivohiny dia i [[Gaborone]]. Ny anaran' ilay firenena dia avy amin' ny anaran'ny foko lehibe ao Bôtsoana, fa tamin' i Bôtsoana mbola prôtektôrata britanika dia i ''Bechuanaland'' no anarany. Ny anarany ankehitriny dia navadika ho ôfisialy tamin' ny taona 1966. Ny [[Tsoana (vahoaka)|Tsoana]] no vahoaka maro anisa monina ao Bôtsoana, nefa ahitana [[Bôsimana (vahoaka)|Bôsimana]] koa ao. Manodidina nyantsasaky ny Bôtsoaney dia [[Kristianisma|Kristiana]] fa ny antsasany sisa kosa dia manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|fivavahan-drazana]]. Ny toekareny, izay miankina amin' ny toekaren' i [[Afrika Atsimo]], dia anjakan' ny fiompiana [[omby]] sy ny fitrandrahana [[harena an-kibon' ny tany]]. Talohan' ny nifandraisan' ny Tsoana tamin' ny Eorôpeanina dia mpamboly sy mpiompy ny mponina tao Batsoana, ary be mpisahana ny fiompiana [[omby]] ankehitriny. Manan-karena [[Harena an-kibon' ny tany|an-kibon' ny tany]] betsaka i Bôtsoana izay ahitana ny [[varahina]], ny [[nikela]], ary indrindra ny [[diamondra]] izay mampiroborobo ny [[taozava-baventy]] fanodinana ny diamondra. Ny ampahany be amin' ny tanin' i Bôtsoana dia rakotry ny tany efitr' i Kalahari. Ny ony Okavango, izay mipoitra avy ao Angôla, no lehibe indrindra any. Toetany maina amin' ny ankapobeny no manjaka any, nefa hita any ny karazam-biby toy ny [[liona]], ny [[jirafa]], ny [[laôparda]], ny [[antilôpa]], ny [[elefanta]], ny [[voay]], ny [[aotrisa]] sy maro hafa. Prôtektôrata britanika taloha i Bôtsoana nefa nahazo ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1966. Ny fiteny ôfisialiny dia ny [[fiteny anglisy]] sy ny [[fiteny tsoana]]. Mpikambana ao amin' ny [[Commonwealth]] i Botsoana. == Tantara == Ny [[Batsoana (vahoaka)|Batsoana]], teny izay ampiasaina rehefa miresaka momba ny olom-pirenen' i Bôtsoana, dia avy amin' ny anaran' ny fokon' ny maro an' isa ao amin' ilay firenena ankehitriny (''[[Tsoana (vahoaka)|Tsoana]]'' no anaran' io foko io any [[Afrika Atsimo]]) izay tonga tao Bôtsoana nandritry ny Ady Zolo tamin' ny fiandohan' ireo taona 1800. == Jeôgrafia == Miisa sivy ny distrika bôtsoaney: * [[Central]] * [[Ghanzi]] * [[Kgalagadi]] * [[Kgatleng]] * [[Kweneng]] * [[North East]] * [[North West]] * [[South East]] * [[Southern]] == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Botsoana]] gquhb9zoizfedp7rp8hizh249mh477d 0 164158 1046588 1040787 2022-07-27T12:43:44Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Eritrea.svg|vignette|327x327px|Sainam-pirenen' i Eritrea]] [[Sary:Location Eritrea AU Africa.svg|vignette]] [[Sary:Eritrea - Location Map (2013) - ERI - UNOCHA.svg|vignette]] I '''Eritrea''' dia firenena ao [[Afrika Atsinanana]]. I [[Asmara]] no renivohiny. Ao amin' ny sisin' ny faritry ny [[Tandrok'i Afrika|Tandrok' i Afrika]] i Eritrea. Firenena mpifanolo-bodirindrina aminy ao atsimo i [[Jibotỳ|Jiboty]], ao andrefana i [[Etiôpia]] ary ao avaratra i Sodàna. Manana velaran-tany mirefy 117&nbsp;600&nbsp;km² i Eritrea sady misy mponina miisa 6&nbsp;081&nbsp;000 tamin' ny taona 2020. Atao hoe ''Érythrée'' i Eritrea amin' ny [[Fiteny frantsay|teny frantsay]], ''Eritrea'' amin' ny [[Fiteny anglisy|teny anglisy]], ''Irītrīyā'' amin' ny [[Fiteny arabo|teny arabo]] ary ''Értra'' amin' ny [[Fiteny tigrinia|teny tigrinia]]. Lembalemba midadasika hita eo afovoan' ny lemaka teritery amorontsiraka no mandrafitra ny vohon-tanin' i Eritrea, ka mamorona ny tany efitra Danakil izany any atsimo. Ahitana fahasamihafana ny toetany any Eritrea: toetany antonony ny eny amin' ireo lembalemba, tany efitra kosa ny amin' ny faritra manakaiky ny morontsoraka (anisan' ny ambony maneran-tany ny maripana ao amin' ny tany efitr' i Danakil). Tsy dia ahitana [[renirano]] na [[farihy]] firy ny any. Niharam-pahavoazana ny toekaren' i Eritrea vokatry ny [[haintany]] sy ny adim-panafahana nifanaovany tamin' i [[Etiôpia]] nandritra ny telopolo taona. Manana harena an-kibon' ny tany toy ny [[pôtasy]] sy ny [[vy]] ary ny [[solitany]] i Eritrea, ary ahitana volamena koa, nefa nisakantsakana ny fitrandrahana izany ny ady. Mbola miompana amin' ny fambolena sy ny fiompiana ny toekaren' i Eritrea ankehitriny. Ny [[Tigrinia (vahoaka)|Tigrinia]] (50 %n' ny mponina), ny [[Tegreana (vahoaka)|Tegreana]] (mihoatra kelin' ny 30 %), ny [[Afara (vahoaka)|Afara]] ary ny [[Baja (vahoaka)|Baja]] no vondrom-poko lehibe indrindra any Eritrea. Be mpanaraka ny [[Kristianisma|fivavahana kristiana]] sy ny [[Silamo|fivavahana silamo]]. Manodidina ny 80 %n' ny mponina no monina mbanivohitra. Tamin' ny nahazoan' i Eritrea ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1993 dia nafindra toerana ny ampahany be amin' ny mponina; 500 000 any ho any no nitsoa-ponenanatany [[Sodàna]]. I [[Italia]] sy i [[Britaina Lehibe]] ary i Etiôpia no nifandimby nanjanaka an' i Eritrea nandritra ny taonjato faha-20. Faritany tao Etiôpia taloha i Eritrea nanomboka tamin' ny taona 1962. Tamin' ny taona 1993 no nahazoany ny fahaleovan-tena taorian' ny tolom-panafahana izay naharitra 35 taona. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Eritrea]] 6ngw2c09rtlvj0sw3mf42klfrj3xtj8 0 164161 1046600 1040791 2022-07-28T09:47:15Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of The Gambia.svg|vignette|349x349px|Sainam-pirenen'i Gambia]] [[Sary:Gambia-map-political.jpg|vignette|Sarin-tanin' i Gambia (voahodidin' ny tanin' i Senegaly)]] I '''Gambia''' dia firenena ao [[Afrika Andrefana]] izay manana morontsiraka amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]]. I [[Banjul]] no renivohiny. Mirefy 11&nbsp;295&nbsp;km² ny velaran-taniny. Nisy mponina 2&nbsp;173&nbsp;999 tao Gambia tamin' ny taona 2020 ka 192&nbsp;mp./km² ny hakitroky ny mponina. Saika ao anatin' ny tanin' i [[Senegaly]], afa-tsy ny tapany mitodika any Atlantika, i Gambia. Mamakivaky azy ny [[ony Gambia]]. Anisan' ireo firenena kely ao [[Afrika]] izy. Nahazo ny fahalevan-tenany i Gambia tamin' ny taona 1965. Ny [[Gambiana (vahoaka)|vahoaka gambiana]] dia fitambarana vondrom-poko maromaro, ka ireto ny lehibe indrindra: ny [[Malinke]] (40&nbsp;%),ny [[Peola (vahoaka)|Peola]], ny [[Vôlôfo (vahoaka)|Vôlôfo]], ny [[Sôninke (vahoaka)|Sôninke]] ary ny [[Diola (vahoaka)|Diola]]. Manaraka ny [[fivavahana silamo]] mifagaro [[Fivavahan-drazana afrikana|finoan-drazana afrikana]] ny 95&nbsp;%n' ny Gambiana; vitsy ihany ny [[Kristianina|Kristiana]]. Mpamboly ny ankamaroan' ny Gambiana nefa ianjadian' ny toetany maina io firenena io. [[Sary:Gambia (orthographic projection with inset).svg|vignette|I Gambia eo anivon' izao tontolo izao]] [[Sary:GambieBacs2.jpg|vignette|388x388px]] Ny [[fiteny anglisy]] no fiteny ôfisialin' i Gambia na dia [[Fiteny mandinge|miteny mandinge]], [[Fiteny vôlôfo|vôlôfo]], [[Fiteny fola|peola]], [[Fiteny sôninke|sôninke]], [[Fiteny serere|serere]], [[Fiteny kriô|kriô]] sy maro hafa ny mponina ao. Miteny [[Fiteny frantsay|frantsay]] ihany koa ny Gambiana. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Banjul]] [[Sokajy:Gambia]] l0b2ur3c0bh8hj663guchsbhkaykefs 0 164168 1046602 1040793 2022-07-28T10:33:03Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Guinea.svg|vignette|348x348px|Sainam-pirenen' i Ginea]] [[Sary:Guinee carte.png|vignette|Sarin-tanin' i Ginea]] [[Sary:Guinea (orthographic projection).svg|vignette|Sarintany maneho an' i Ginea ao Afrika]] I '''Ginea''' dia firenena ao [[Afrika Andrefana]], izay manana morontsiraka ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], manana velaran-tany mirefy 245&nbsp;857&nbsp;km². Niisa 12&nbsp;877&nbsp;894 ny mponina ao tamin' ny taona 2021. Antsoina koa hoe '''Ginea-Kônakry''' izy mba hanavahana azy amin' i [[Ginea-Bisao]]. I [[Conakry]] no renivohiny. Mizara ho faritra ara-jeôgrafia efatra i Ginea, dia ny lemaka amorontsiraka be honahona ao andrefana ao feran' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], ny lembalemban' i Fouta-Djalon eo afovoan' ilay lemaka amorontsiraka, ny lembalemba Mandinga ao amin' ny sisiny avaratra amin' ilay firenena ao amin' ny sisin-tany manasaraka azy amin' i Maly, ny tany avo gineana ao atsimo-atsinanana izay ahitana ny tendrombohitra Nimba izay mahatratra 1 752 m. Mipoitra avy ao Ginea ny loharanon' ny ony lehibe sasany ao [[Afrika Andrefana]], toa an' i Gambia sy i Niger. Mpamboly sy mpiompy ny 90&nbsp;%n' ny ponina ao Ginea nefa tsy ampy ho an' ny fahavitan-tena ara-tsakafo izany. Manana loharanon-karena an-kibon' ny tany betsaka i Ginea, ka lohalaharana amin' izany ny [[baoksita]]. Misy vondrom-poko efatra lehibe ny vahoaka gineana, dia ny [[Mandinga (vahoaka)|Mandinga]], ny [[Peola (vahoaka)|Peola]], ny [[Soso (vahoaka)|Soso]] ary ny [[Vahoakan' ny Ala (foko)|Vahoakan' ny Ala]]. [[Miozolmana]] ny ankamaroan' ny [[Gineana (vahoaka)|Gineana]] (84,4&nbsp;%), manaraka izany ny [[Kristiana]] (10,9&nbsp;%), any aoriana ny mpanaraka ny [[fivavahan-drazana afrikana]] (2,4&nbsp;%). Ny [[fiteny frantsay]] no fiteny ôfisialy ao Ginea nefa ny [[fiteny malinke]], [[Fiteny fola|peola]], [[Fiteny soso|soso]], [[Fiteny kisy|kisy]], [[Fiteny basary|basary]], [[Fiteny lôma|lôma]], [[Fiteny kôniagy|kôniagy]] ary [[Fiteny kpele|kpele]] dia fitenim-pirenena. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Ginea]] h3p7nh7u36kvs7xcnjfba9x903he918 0 164169 1046603 1040794 2022-07-28T10:39:42Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Guinea-Bissau.svg|vignette|347x347px|Sainan' i Ginea Bisao.]] I '''Ginea Bisao''' dia firenena any [[Afrika Andrefana]] izay manana morontsiraka ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]]. Manana velarana mirefy 36&nbsp;120&nbsp;km² izy ka ny 28&nbsp;000&nbsp;<abbr>km²</abbr> tany maina fa ny 8&nbsp;120&nbsp;km² kosa ranomasina. I [[Bissau]] no renivohiny. Nisy mponina miisa 1&nbsp;833&nbsp;247 tao tamin' ny taona 2018. Ny tapany iray amin' i Ginea Bisao dia eny amin' ny tanibe (2/3) izay tany lemaka a-morontsiraka be [[honahona]] sy be ala sy an-[[Lembalemba|dembalemba]] rakotra [[hivoka]] aman-kazo maniry, fa ny ampahany sisa dia nosy (1/3) miisa 60 any ho any ao amin' ny [[Tangoro-nosy|tangoro-nosi]]<nowiki/>n' ny Bijagós ny ankamaroany.[[Sary:Guinee-Bissau carte.png|vignette|Sarintany maneho an'i Ginea Bisao sy ireo firenena manodidina azy. ]]Vondrom-poko maro no mamorona ny vahoakan' i Ginea Bisao, ka anisan' izany ny [[Balanta (vahoaka)|Balanta]] sy ny [[Peola (vahoaka)|Peola]] ary ny [[Malinke (vahoaka)|Malinke]]. Manaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|fivavahan-drazana]] [[Animisma|animista]] ny 65&nbsp;%n' ny mponina ao Ginea Bisao, fa ny 30 % kosa [[Miozolmana]] (indrindra ny Peola sy ny Malinke) ary ny 5&nbsp;% [[Kristianisma|Kristiana]]. Firenena mahantra i Ginea Bisao izay reraky ny trosa miavosa raha ampitahaina amin' ny zava-bokariny. Ny [[fambolena]] sy ny [[fiompiana]] no foto-piveloman' ny ankamaroan' ny mponina ao Ginea Bisao. Ny [[fiteny pôrtogey]] no fiteny ôfisialy ao Ginea Bisao.[[Sary:Guinea-Bissau in Africa (-mini map -rivers).svg|vignette|I Ginea Bisao ao Afrika]] == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] [[Category:Firenena]] [[Category:Firenena ao Afrika]] [[Category:Ginea-Bissau]] rdury4rtwtdcgqjsilmbei5iatc5u55 0 164177 1046589 1040788 2022-07-27T13:26:07Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Eswatini.svg|vignette|313x313px|Sainan' i Esoatiny]] [[Sary:Eswatini carte.png|vignette|Sarin-tanin' i Esoatiny]] [[Sary:Location Eswatini AU Africa.svg|vignette|222x222px|I Esoatiny ao Afrika]] I '''Esoatiny''' dia firenena kely ao amin' ny [[Faritra Atsimo ao Afrika|faritra atsimo ao Afrika]], tsy manana morontsiraka, saika voahodidin' ny tanin' i [[Afrika Atsimo]] izy ary i [[Môzambika]] no miray sisin-tany aminy ao atsinanana. Manana velaran-tany mirefy 17&nbsp;363&nbsp;km² izy. I [[Mbabane]] no renivohiny. Atao hoe '''''Esoatiniana''''' na '''''Soatiniana''''' ny vahoak' i Esoatiny izay nahatratra 1&nbsp;104&nbsp;479 tamin' ny taona 2020. Atao hoe ''Eswatini'' ity firenena ity amin' ny teny [[Fiteny anglisy|anglisy]] fa ''e''Sw''atini'' kosa amin' ny teny[[Fiteny soaty|soaty]]. ''Soazilady'' no anarany talohan' ny taona 2018. Ny teny hoe ''eSwatini'' dia midika hoe "tanin' ny ''Soazỳ''". Indraindray koa izy antsoina hoe '''''Ngoane''''' (anglisy: ''Ngwane''). Ny tapany andrefan' i Esoatiny no tangoro-mbohitra mifanila amin' ny tapany avaratra amin' ny tangorom-bohitr' i Drakensberg, mihaiva ny vohon-tany mankany amin' ny [[Ranomasimbe Indiana]] izay mamorona faritra be havoana sy tany lemaka anirian' ahitra. I Pigg's Peak no tendrombohitra avo indrindra any, izay mahatratra 1&nbsp;900&nbsp;m. I Komati sy i Grand Usutu ary i Umbeluzi no renirano telo lava indrindra any. Ny [[fiteny soaty]], izay ao amin' ny [[fianakaviam-piteny banto]], sy ny fiteny anglisy no fiteny ôfisialin' i Esoatiny. Miteny soaty ny 90&nbsp;%n' ny Soazy fa ny 0,6 % ihany no miteny anglisy. Misy fiteny banto hafa koa tenenina ao amin' io firenena io. Mpikambana ao amin' ny ''[[Commonwealth]]'' izy. Ny [[Soaty (vahoaka)|Soaty]] na Soazy ([[Banto (vahoaka)|vahoaka banto]]) no maro anisa any Esoatiny. Misy mpitsoa-ponenana avy any [[Môzambika]] sy [[Britanika (vahoaka)|Britanika]] vitsy anisa koa ny any. Ny ankamaroan' ny Esoatiniana dia [[Kristianisma|Kristiana]] (80-88 %) fa misy koa ny [[Finoana silamo|Miozolmana]] (5-10 %), misy ny [[Hindoisma|Hindo]] sy ny [[Bahaisma|Bahay]] ary ireo mpanaraka ny [[fivavahan-drazana afrikana]]. Miompana amin' ny fambolena ny toekaren' i Esoatiny: midadasika ny toeram-pambolena sady manaraka fomba môderna. Ny ampahan' ny tany ambolena any anefa fananan' ny Britanika na an' ny kômpania vahiny; ny antsasany ny tany izay eo ambany fiantohan' ny mpanjaka no atokana ho an' ny Soazy. Ny [[katsaka]], ny [[landihazo]], ny [[paraky]], ary ny [[voasary]] no tena volena any. Maro koa ny olona misahana ny asa fiompiana. Firenena manan-[[Harena an-kibon' ny tany|karena an-kibon' ny tany]] betsaka i Esoatiny, ka isan' izany ny [[amianta]], ny [[vy]], ny [[volamena]], ny [[arintany]] ary ny [[firapotsy]]. Miara ho distrika efatra i Esoatiny, dia ny distrikan' i Hhohho, ny distrikan' i Lubombo, ny distrikan' i Manzini ary ny distrikan' i Shiselweni. Prôtektôrata britanika taloha i Esoatiny. Tamin' ny 6 Septambra 1968 no nahazoany ny fahaleovan-tenany. Ankehitriny dia fanjakà-mpanjaka itgy firenena ity ka ny mpanjakany amin' izao (2021) dia i Mswati III. Ny mpanjaka no manendry ny praiministra sy ny mpikambana ao amin' ny governemanta. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Soazilandy]] pfzzekde773y0244679ojlyfb62y2ce 0 164179 1046604 1040795 2022-07-28T10:45:32Z Thelezifor 15140 Nanitatra wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag of Equatorial Guinea.svg|vignette|348x348px|Sainam-pirenen' i Ginea Ekoatôrialy]] [[Sary:Coat of arms of Equatorial Guinea.svg|vignette|201x201px|Mari-piandrianan' i Ginea Ekoatôrialy]] [[Sary:Location Equatorial Guinea AU Africa.svg|vignette|I Ginea Ekoatôrialy ao Afrika]] I '''Ginea Ekoatôrialy''' dia firenena ao [[Afrika Afovoany]], ao amin' ny [[Helodranon' i Ginea]], ao amin' ny [[Ranomasimbe Atlantika]], manana velarana mirefy 28&nbsp;051&nbsp;km², nisy mponina miisa 1&nbsp;403&nbsp;000 tamin' ny taona 2020. I [[Malabo]] ao amin' ny nosy Bioko no renivohiny. Ny tapak' i Ginea Ekoatôrialy iray dia ao amin' ny [[tanibe]] (i Mbini) fa ny tapany iray hafa dia [[nosy]] (i Bioko). Mamaritra an' i Mbini ao avaratra i [[Kamerona]], ao atsinanana sy ao tsimo i [[Gabôna]]. Fitambarana [[lembalemba]] rakotra ala i Mbini, fa i Bioko kosa dia nosin' [[afotroa]] izay manana tampona mirefy 3&nbsp;008&nbsp;m ambonin' ny ranomasina. Atao hoe '''Ekoatôgineana''' ny vahoaka ao. Maro ny [[vondrom-poko]] mamorona ny vahoaka ao Ginea Ekoatôrialy, ka anisan' izany ny [[Boby (vahoaka)|Boby]] (''Bubi'') miteny [[Fiteny banto|banto]] sady monina ao amin' ny nosy Bioko, ny [[Fernandinô (vahoaka)|Fernandinô]] izay safiotra afrikana-eorôpeana, ny [[Ibô (vahoaka)|Ibô]] izay vahoaka avy any [[Nizeria]] ary ny [[Fanga (vahoaka)|Fanga]] izay monina ao amin' ny ampahany an-tanibe amin' io firenena io. [[Kristianisma|Kristiana]] ny ankamaroan' ny mponina ao Ginea Ekoatôrialy (93&nbsp;% ka [[Katôlisisma|Katôlika]] ny 80&nbsp;%). Miompana amn' ny fambolena ny toekaren' i Ginea Ekoatôrialy, ka anisan' ny volena sy aondrana ny [[kakaô]] sy ny [[kafe]]. Manondrana hazo any ivelany koa io firenena io. Nanapotika ny toekaren' i Ginea Ekoatôrialy ny fitondrana jadona tamin' ny taona 1968 hatramin' ny 1979. Zanatany espaniôla taloha i Ginea Ekoatôrialy izay nahazo ny fahaleovan-tenany tamin' ny taona 1968. Na dia ny [[fiteny fanga]] aza no fitenin' ny maro an' isa amin' ny vahoaka ekoatôgineana dia ny [[fiteny espaniôla]] no fiteny ôfisialin' i Ginea Ekoatôrialy. Efa fiteny ôfisialy koa ny [[fiteny frantsay]] (taona 1998) sy [[Fiteny pôrtogey|pôrtogey]] (taona 2011). == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benino]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Ginea Ekoatorialy]] ij28qmt2wybkf6ajhlg4hc1zkbjctmh 0 178811 1046590 668022 2022-07-27T15:35:57Z Gerd Eichmann 17381 gallery added wikitext text/x-wiki {{Coord|15.545|73.763}} {{infobox tanàna |tanàna=Calangute |firenena={{India}} |faritany=Goa |velarantany= |isam-ponina=15776 |ben'ny tanàna= }} I '''Calangute''' dia tanàna ao amin'ny faritanin'i [[Goa]], ao [[India]]. Ny kaodim-paositra dia 403516. == Jeografia == Ny haavon'ilay tanàna amin'ny haavon-dranomasina dia 0 metatra. Ny laharam-pehintaniny ary ny laharan-jarahasiny dia : 15.545° Avaratra ary 73.763° Atsinanana. Ny faritr'ora dia GMT+5:30. == Galeria == <br><gallery class=center caption="Calangute"> Calangute-02-Gaestehaus des P.V.Fernandez-1976-gje.jpg|1976 Calangute-FischerA-06-Netz-1976-gje.jpg|1976 Calangute-FischerA-14-Treidler-1976-gje.jpg|1976 Calangute-FischerB-58-Netzordnen-1976-gje.jpg|1976 Calangute-FischerB-66-Netzflicker-1976-gje.jpg|1976 Calangute-08-Kinder-1976-gje.jpg|1976 Calangute-Busy-Beach.jpg|2007 </gallery> == Rohy ivelany == * : Sehatra ofisialy [[sokajy:Tanàna ao India]] [[sokajy:Tanàna ao amin'i Goa]] mv9fpgi2bttv77dkyd3mi2dq2xa7e2i 0 266109 1046598 1046571 2022-07-28T09:37:09Z Thelezifor 15140 wikitext text/x-wiki [[Sary:Flag_of_Benin.svg|vignette|350x350px|Sainam-pirenen'i Benîno]] I '''Benîno''' na '''Beninto''' ny '''Repoblikan' i Benîno''' dia firenena ao [[Afrika Andrefana]], izay manana velaran-tany mirefy 114&nbsp;764&nbsp;<abbr>km²</abbr> sady manana halava mirefy 700&nbsp;<abbr>km</abbr>, avy any amin' ny ony [[Niger (ony)|Niger]] ao avaratra mankany amin' ny morontsiraka [[Ranomasimbe Atlantika|atlantika]] any atsimo. Mpifanila vodirindrina aminy i [[Togo|Tôgô]] ao andrefana, i [[Nizeria|Nijeria]] ao atsinana, i [[Nijera]] ao avaratra antsinanana ary i [[Borkina Fasô]] ao avaratra andrefana. Mpifanila vodirindrina aminy i [[Togo|Tôgô]] ao andrefana, i [[Nizeria|Nijeria]] ao atsinana, i [[Nijera]] ao avaratra antsinanana ary i [[Borkina Fasô]] ao avaratra andrefana. Misy mponina miisa 10&nbsp;741&nbsp;458 ny ao Benîno tamin' ny taona 2016. I [[Porto-Novo|Porto Novo]] no renivohiny ôfisialy, izay ataon' ny [[foko gona]] hoe ''Xogbonou'' fa ataon' ny [[Iôroba (vahoaka)|foko iôroba]] hoe ''Adjatchè''. Renivohitra ara-toekarena kosa i [[Cotonou]]. [[Sary:Coat_of_arms_of_Benin.svg|vignette|Mari-piandrianan' i Benîno]] Amin' ny [[Fiteny iôroba|teny iôroba]] dia atao hoe '''''Orílɛ̀-èdè Olómìnira ilɛ̀ Benin''''' izy, fa amin' ny [[Fiteny gongbe|teny gongbe]] kosa dia '''''Beninto'''.'' Azo soratana hoe '''Benîna''' koa ny anaran' io firenena io amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]]. Fitambaram-bondrom-poko maro ny vahoaka ao Benîno, ka ny lehibe amin' izy ireo dia ny [[Fôna (vahoaka)|Fôna]] (''Fon'') sy ny [[Ajà (vahoaka)|Ajà]] (''Adja''), izay hita indrindra any amin' ny tapany atsimo amin' ilay firenena; ao koa ny [[Bariba (vahoaka)|Bariba]] (''Bariba'') sy ny [[Sômba (vahoaka)|Sômba]] (''Somba'') izay maro anisa any avaratra. Ny ankabeazan' ny mponina dia monina ambanivohitra. Mpanaraka ny [[Fivavahan-drazana afrikana|fivavahan-drazana]] ny antsasa-manilan' ny mponina ao Benîno. Nahazo ny [[Fahaleovantena|fahaleovantenany]] feno i Benîno tamin' ny 01 Aogositra 1960, izay nantsoina hoe ''Repoblikan' i Dahomey''. Tamin' ny taona 1972 i Mathieu Kérékou no nandray ny fahefana hitondra ny firenena ka nanova ny anarany hoe ''Repoblilka entim-bahoak' i Benîno''. Tamin' ny taona 1990 dia nisedra fahasahiranana ara-toekarena i Benîno ka nanova lalàm-panorenana sy niova anarana hoe ''Repoblikan' i Benîno''. Hatramin' ny naharava ny Repoblika entim-bahoaka dia isan' ny firenena [[Afrika atsimon'i Sahara|afrikana atsimon' i Sahara]] anjakan' ny [[demôkrasia]] i Benîno sady isan' ny firenan' i Afrika manana andrim-panjakana marin-toerana indrindra. Ny [[farantsa CFA]] no vola ampiasainy. Mikambana ao amin' ny ''Communauté économique des États de l' Afrique de l' Ouest'' (CÉDÉAO) i Benîno. [[Sary:Benin_(orthographic_projection_with_inset).svg|vignette|I Benîno]] [[Sary:Benin-CIA WFB Map.png|vignette|306x306px]] Ny [[fiteny frantsay]] no fiteny ôfisialin' i Benîno. Mpikambana ao amin' ny ''Organisation internationale de la francophonie'' (OIF) koa ity firenena ity. == Jereo koa == '''Firenena ao Afrika:''' [[Afrika Atsimo]] - [[Alzeria]] - [[Angôla]] - [[Benîno]] - [[Borkina Fasô]] - [[Borondy]] - [[Bôtsoana]] - [[Ejipta]] - [[Eritrea]] - [[Esoatiny]] ([[Soazilandy]] taloha) - [[Etiôpia]] - [[Gabôna]] - [[Gambia]] - [[Ganà]] - [[Ginea]] - [[Ginea Bisao]] - [[Ginea Ekoatôrialy]] - [[Jibotỳ]] - [[Kamerona]] - [[Kapvera]] - [[Kenia]] - [[Kômôro]] - [[Kôtidivoara]] - [[Lezôtô]] - [[Liberia]] - [[Libia]] - [[Madagasikara]] - [[Malaoy]] - [[Malỳ]] - [[Maorisy]] - [[Maoritania]] - [[Marôka]] - [[Môzambika]] - [[Namibia]] - [[Nizera]] - [[Nizeria]] - [[Oganda]] - [[Repoblika Arabo Saharaoy Demôkratika]] - [[Repoblika Demôkratikan'i Kôngô]] - [[Repoblikan'i Afrika Afovoany]] - [[Repoblikan'i Kôngô]] - [[Roanda]] - [[Sao Tomé sy Príncipe|Saô Tôme e Prinsipe]] - [[Seisely]] - [[Senegaly]] - [[Siera Leôna]] - [[Sodàna]] - [[Sodàna Atsimo]] - [[Sômalia]] - [[Sômalilandy]] - [[Tanzania]] - [[Tôgô]] - [[Tonizia]] - [[Tsady]] - [[Zambia]] - [[Zimbaboe]] '''Kôntinenta eto an-tany''' * [[Afrika]] * [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]]) * [[Azia]] * [[Eorôpa]] * [[Ôseania]] * [[Antarktika]] {{ref}} [[Sokajy:Firenena]] [[Sokajy:Firenena ao Afrika]] [[Sokajy:Benina]] l98pvp6wawppyowa3owxqn18uz13dq2 0 282015 1046591 1045936 2022-07-27T16:42:41Z 105.156.99.17 wikitext text/x-wiki '''Nisha Gaëlle Iarijhon''' dia tale, mpitendry mozika mizaka ny zom-pirenena malagasy ny 23 Jiona 1998 tao [[Toamasina]] ([[Madagasikara|Madagascar]]).<ref>https://www.crunchbase.com/person/nisha-ga%C3%ABlle-iarijhon</ref> {{Infobox olona|anarana=Nisha Gaëlle Iarijhon|teraka=Jona 23, 1998|firenena=[[Madagascar]], [[Toamasina]]|sary=asa=[[Talen|Talen]], [[Mozika malagasy|mozika]]}} == Tantaram-Piainany == Efa hatramin’ny fahazazany no nahaliana an’i '''Nisha''' ny zava-kanto, ary tamin’ny taona 2017,<ref>https://www.nocomment.mg/the-sixties-ladies-first/</ref> izy no niditra tao amin’ny tarika rock rock antsoina hoe “''The Sixties''” rehefa avy nianatra. ary taorian'ny taona [[2019]] dia nisaraka ny tarika [[mozika]] ary avy amin'io '''nisha''' io dia nanova ny asany ary nahita lalana hafa teo amin'ny tontolon'ny zavakanto, Tamin’ny taona [[2020]],<ref>https://www.moov.mg/actualites/culture/detail/sixties-ladies-first</ref> no nahitana ny tontolon’ny [[sinema]] noho ny talen’ny '''Ludovic Rianando Randriamanantsoa''' izay namela azy handray anjara amin’ny andian-tantara malagasy mitondra ny lohateny hoe “''Bitsika''”. Tamin'ireo taona ireo ihany dia nahazo mari-pahaizana maîtrise momba ny lalàna tsy miankina sy ny lalàna momba ny fandraharahana i Nisha. Ary niofana mivantana tao amin'ny ''ESAV Marrakech'' i Nisha, nahazo fahafahana hanohy fianarana eny amin'ny oniversite tao amin'ny ''ESAV''. Nanatontosa ny tetikasany voalohany tamin'ny anarana ''OFF''<ref>https://www.radiotimes.com/movie-guide/b-fe8sa7/off/</ref> i Nisha. Ny tantaran'ny mpanoratra mpanoratra tantara an-tsehatra tanora iray dia manambara amintsika ny tontolon'ny zavakanto amin'ny alàlan'ny pejin'ny bokiny.<ref>http://africultures.com/personnes/?no=54957</ref> == Filmography == * OFF<ref>https://www.imdb.com/title/tt20245254/?ref_=nm_knf_t1</ref> == Fanamarihana sy References == {{Reflist}} == Rohy Ivelany == * loharanom-pahalalana hita maso : [https://www.imdb.com/name/nm13656451/?ref_=tt_ov_dr Internet Movie Database] [http://africultures.com/personnes/?no=54957 Africultures] [[Sokajy:Mpihira malagasy]] [[Sokajy:Talen-koronantsary]] [[Sokajy:Mpanakanto]] 0wxn9c83he8yf4b8ggsgsmvruvj18es 0 282229 1046593 2022-07-27T17:18:04Z 2806:2F0:51C0:DFA6:210B:FB9D:84AA:60CC Pejy noforonina tamin'ny « [[Sary:Israel_Sea_Level_BW_1.JPG|thumb|Eo anelanelan’i [[Jerosalema]] sy ny [[Ranomasina Maty]] no misy io marika manondro ny haavon’ny ranomasina io.]] Ny '''haavon'ny ranomasina''' ('''MSL''', matetika nohafohezina amin'ny '''haavon'ny ranomasina antonony''') dia salan'isan'ny haavon'ny iray na maromaro amin'ireo vondron-drano amorontsiraka eto [[Tany|an-tany]] izay azo andrefesana ny haavony toy ny haavony. » wikitext text/x-wiki [[Sary:Israel_Sea_Level_BW_1.JPG|thumb|Eo anelanelan’i [[Jerosalema]] sy ny [[Ranomasina Maty]] no misy io marika manondro ny haavon’ny ranomasina io.]] Ny '''haavon'ny ranomasina''' ('''MSL''', matetika nohafohezina amin'ny '''haavon'ny ranomasina antonony''') dia salan'isan'ny haavon'ny iray na maromaro amin'ireo vondron-drano amorontsiraka eto [[Tany|an-tany]] izay azo andrefesana ny haavony toy ny haavony. 69tzmki0riwwhm9smdbrmontj69a7ds