Sakalava

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="mg">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>mgwiki</dbname>
    <base>https://mg.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Fandraisana</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Rakitra</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Manokana</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Dinika</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Mpikambana</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Dinika amin'ny mpikambana</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Dinika amin'ny Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Sary</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Dinika amin'ny sary</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Dinika amin'ny MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Endrika</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Dinika amin'ny endrika</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Fanoroana</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Dinika amin'ny fanoroana</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Sokajy</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Dinika amin'ny sokajy</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Discussion module</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Discussion gadget</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Définition de gadget</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Discussion définition de gadget</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Sakalava</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2831</id>
    <revision>
      <id>1047201</id>
      <parentid>1047106</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T03:45:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14777" xml:space="preserve">[[Sary:Sakalava Cuillères.jpg|vignette]]
Ny '''Sakalava''' dia vondrom-poko lehibe any amin' ny tapany andrefana sy avaratra-andrefana ary atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]]. Any [[Ampasimena]] (any avaratra) no manomboka ny faritra nentim-paharazana onenan' ny Sakalava, ka mianatsimo mihazo an' [[Analalava]], [[Mahajanga]], [[Besalampy]], [[Maintirano]], [[Morondava]], [[Morombe]] ary [[Toliara]]. Ny vondrom-poko mifanila vodirindrina aminy kosa dia ny [[Antakarana]] any avaratra, ny [[Tsimihety]] sy ny [[Merina]] ary ny [[Betsileo]] any atsinanana, ary ny [[Bara]] sy ny [[Mahafaly]] any atsimo. Mahatratra 6,2&amp;nbsp;%n' ny mponina manontolo eto Madagasikara ny Sakalava tamin' ny taona 2014, izany hoe 1&amp;nbsp;210&amp;nbsp;000 mahery . Ny anaran’ izy ireo dia midika hoe &quot;olona any amin' ny lohasaha lava&quot;. Mizara ho faritra efatra ny vondrom-poko sakalava, dia ireto:
* ny [[Sakalavan' i Boina]]: renivohitra [[Mahajanga]];
* ny [[Sakalavan' Ambongo]]: renivohitra [[Besalampy]];
* ny [[Sakalavan' i Menabe]]: renivohitra [[Morondava]];
* ny [[Sakalavan' i Fiherenana]]: renivohitra [[Toliara]].

== Mampiavaka ilay foko ==
[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]Ny Sakalava dia manondro vondrona foko vitsivitsy kely kokoa izay nahaforona fanjakana iray taloha, fa tsy foko tokana. Ny niavian’ ny teny hoe ''Sakalava'' sy ny heviny mihitsy dia mbola resabe. Ny fanazavana mahazatra indrindra dia ny dikanteny malagasy amin' ny Sakalava midika hoe &quot;lohasaha lava&quot;, manondro ny toetran' ny tany somary lemaka any amin' ny tapany andrefan' i Madagasikara.

== Tantara ==
Nanomboka nanorim-ponenana teto [[Madagasikara]] teo anelanelan' ny taona 400 sy 900 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin’ ny sambo izy ireo ary vondron’ olona avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Tamin’ ny taonjato faha-8 no nisian’ ny tanàna voamarina voalohany indrindra, tany amin’ ny [[Nosy Mangabe]] sy tany amin’ ny lohasahan’ i Mananara. Tonga teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-9 ny tantsaha [[Fianakaviam-piteny banto|miteny banto]], avy any [[Afrika Andrefana]]. Araka ny voalazan' i Gwyn Campbell, &quot;ny angon-drakitra momba ny [[fototarazo]] marina indrindra hatramin' izao dia manondro fa ny trano fonenana tany amin' ny morontsiraka avaratra-andrefana, dia nisy tokantrano 20 fara-fahakeliny, izay nonenan' olona manodidina ny 500 eo ho eo, na mifangaro  fototarazo, ka ny antsasany [[Aostrôneziana (vahoaka)|aostrôneziana]] ary ny antsasany afrikana.“ Tonga tany amin' ny faritra avaratra amin' ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|Soahily]], [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy [[Indiana (vahoaka)|Indiana]] ary [[Tamily (vahoaka)|Tamily]]. Nitombo isa ny [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] afrikana nampidirina teto amin' ny Nosy teo anelanelan’ ny taonjato faha-15 sy faha-18, indrindra fa tany amin’ ny faritra misy ny Sakalava ankehitriny. Io firohotan’ ny olona isan-karazany io no niteraka ny [[foko malagasy]] isan-karazany tamin’ ny tapaky ny taonarivo faha-2. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ ny taonjato faha-15, narahin’ ny fanjakana eorôpeana hafa.

Ny fomba amam-panao noforonin' [[Andriamisara]] no nolovain' ny Sakalava. Taorian' ny taona 1610 ny taranany, [[Andriandahifotsy]], no nanitatra ny tanin' ny fanjakana sakalava nianavaratra, niampita ny reniranon' i [[Mangoky]], nampian' ny fitaovam-piadiana azo tamin' ny alalan' ny varotra andevo. Ny zanany roa lahy, [[Andriamanetiarivo]] sy [[Andriamandisoarivo]] (antsoina koa hoe [[Tsimanatona]]) dia nanitatra hatrany amin' ny faritr' i Tsongay ([[Mahajanga]] ankehitriny).

Nanomboka nanitatra ny fahefany tamin’ ny fifehezana ny varotra ny lehiben’ ny tanàna amorontsiraka samihafa teto amin’ ny Nosy. Tany amin' ireo taona 1650 tany ho any no niforona ireo fanjakana sakalava lehibe voalohany. Nanjaka tamin' ny faritra andrefana amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Madagasikara izy ireo nandritra ireo taona 1700. Anisan' izany ny lehiben' ny Sakalava tao [[Faritra Menabe|Menabe]], izay fantatra tamin' ny anarana hoe Andakabe, dia ny tanànan' i [[Morondava]] ankehitriny. Niitatra nanerana ny faritanin’ [[Faritanin' Antsiranana|Antsiranana]] sy [[Faritanin' i Mahajanga|Mahajanga]] ary [[Faritanin' i Toliara|Toliara]] ankehitriny ny herin’ ny Sakalava. Ny [[Fanjakana Sakalava]] dia nahatratra ny fara tampon' ny fiitarany ara-jeôgrafia teo anelanelan' ny taona 1730-1760, tamin' ny andron' ny mpanjaka [[Andrianinevenarivo]].

Araka ny lovantsofina dia andriana [[maroserana]] avy any [[Fiherenana]] ([[Toliara]] ankehitriny) no mpanorina ny Fanjakana Sakalava. Mety ho avy amin' ny foko [[Zafiraminia]] avy any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' ny Nosy ihany koa izy ireo, angamba avy amin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]].

Ny fitadiavana andevo nilain' ny Arabo [[Ômàna|omany]] izay nifehy ny fivarotra andevo tao [[Zanzibar]], ary taty aoriana ny Eorôpeana mpivarotra andevo, no nitarika ny fanafihana hanamarina olona hatao andevo sy ny fifehezana ny seranan-tsambo lehibe tany amin' ny faritra avaratra sy avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]]. Tamin' ny voalohany dia ny Arabo no namatsy fitaovam-piadiana ny Sakalava ho takalon' ny andevo. Ireo andevo ireo dia azo tamin' ny fanafihana tany [[Kômôro]] sy tany amin' ny tanàna maro hafa amorontsiraka eto Madagasikara, ary koa avy tamin' ny sambo mpivarotra tonga avy any amin' ny morontsiraka soahily atsy [[Afrika]]. Vetivety dia nofehezin’ ny Fanjakana Sakalava ny faritra mifanolo-bodirindrina ao amin’ ny [[Mahafaly]], nanomboka tamin' ireo faritra atsimo.

Ny lovantsofin' ny [[Merina]] sy ny tahirin-kevitra ao Kômôro dia miresaka momba ny andiam-panafihana isan-taona nataon' ny mpanafika maka andevo avy any an-tSakalava nanafika ny tanànana kômôriana hatramin' ny faran' ny taonjato faha-18. Nanampy amin' izay fanafihana izany ny [[basy]] azo tamin' ny [[Arabo]], fitaovam-piadiana izay tsy nananan' ny Kômôriana sy ny [[Merina]]. Ny seranan-tsambo lehibe indrindra sady iray amin' ireo tena ankafizin' ny mpivarotra andevo eto Madagasikara dia ny tanànan' i [[Mahajanga]] ao amin' ny morontsiraka sakalava. Nanao ampihimamba ny varotra andevo teto Madagasikara ny Sakalava hatramin’ ny faran’ ny taonjato faha-18. Na dia kely aza ny isan' ny mponina, ny fitaovam-piadiany dia nahafahan' izy ireo nivelatra sy natanjaka, ka nahafahan' izy ireo nanery ny foko hafa be mponina mba handoa hetra amin ' izy ireo tamin' ny taonjato faha-18.

Nividy basy ny mpanjaka merina [[Radama I]] tamin’ ny faramparan’ ny taonjato faha-18, nanomboka ny ady tamin’ ny Sakalava, izay namarana ny fanjakazakan' ny Sakalava sy ny fanafihany andevo. Naverin' ny [[Merina]] avy eo ny fanandevozana ny vahoakany, ary nanomboka namatsy andevo ny [[Fanjakana Merina]]. Na dia tsy nampidirin’ ny Merina na oviana na oviana tao amin' ny tany feheziny aza i [[Menabe]] sy i [[Boina]] ([[Mahajanga]]), ny Sakalava dia tsy nandrahona intsony ny afovoan-tany, izay nijanona teo ambany fifehezan' ny Merina mandra-pahatongan’ ny fanjanahantany frantsay, tamin' ny taona 1896, zato taona taty aoriana.

== Mponina ==
Ny fizotry ny fiforonan' ny [[Fanjakana Sakalava]] dia manazava ny fahasamihafan' ny mponina ao aminy, izay mbola mitazona hatrany ny fomba amam-panao isam-paritra, na ara-kolontsaina na ara-piteny. Momba ity farany, ny hany tena mampiray ireo fitenim-paritra sakalava samy hafa dia ny maha-isan' ny vondrona andrefana amin' ny fitenim-paritra malagasy ianjadian' ny herin' ny fiteny avy any [[Afrika]], izay mampiavaka azy ireo amin' ny fiteny malagasy ao afovoan-tany sy amin' ny morontsiraka atsinanana eto amin' ny Nosy, izay tena [[Fiteny aostrôneziana|aostrôneziana]] ([[Fiteny malaiô-pôlineziana|malaiô-pôlineziana]]) fiteny.

Miely patrana ny mponina Sakalava, maherin’ ny 128&amp;nbsp;000&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ao anaty tandavan-tany amorontsiraka manomboka any amin’ ny onin’ i [[Onilahy]] any atsimo-andrefana ka hatrany [[Nosy Be]] any avaratra. Ireo mponina ireo dia miavaka noho ny fiompiany andian’ omby sahala amin’ izay hita atsy Afrika, izay tsy fahita firy any amin’ ny faritra hafa sy ao afovoan-tany eto amin' ny Nosy.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Finoana sy fivavahana ===
Ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahana nentin-drazana]] nataon' ny Sakalava, antsoina hoe [[fomba gasy]], dia nifantoka tamin' ny fivavahana amin' ny razamben' ny mpanjaka, nampian' ny taranaky dady niaro ny sisa tavela tamin' ireo mpitondra efa nodimandry. Nanao lanonana antsoina hoe [[tromba]] ireo dady, izay nandratan'  izy ireo ny fanahin' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ary nampita ny tenin' izy ireo tamin' ny Sakalava.

Tonga tao amin' ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra [[Arabo]] ny [[Silamo|finoana silamo]]. Noraisin’ ny mpitondra sakalava tamin’ ny taonjato faha-18 izany, mba hahazoany fanohanana ara-tafika avy amin’ ireo [[Soltàna|Soltanata]] omany sy avy any Zanzibar, satria nitombo ny herin’ ny [[Merina]] sy ny an' ny Eorôpeanina mpivarotra. Betsaka ny isan-jaton' ny Sakalava niova finoana silamo tamin' ny andron' [[Andriantsoly]], sady nanohy ny fombam-pivavahana nentin-drazana toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahy.

Tonga teo amin’ ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra eorôpeanina ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]]. Tany am-piandohan’ ny taonjato faha-19 dia nitady fanohanana ara-tafika tamin’ ireo firenena eorôpeana mpanjana-tany ny Sakalava mba tsy hisakanany ny fandrosoan' ny Fanjakana Merina mankany aminy. Tonga teny amin’ ny seranan-tsambon’ ny Sakalava ny tafika frantsay notarihin’ ny kapiteny Passot, niaraka tamin’ ireo misiônera [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|katôlika]] sy [[zezoita]]. Ny tanàna silamon' i [[Nosy Be]] no lasa toeram-piaingan' ny misiôna nampanaovina azy ireo, ary tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20 dia efa betsaka ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|fiangonana katôlika]] naorina tao amin'ny faritr' i Sakalava. Niezaka hahazo ny fon' ny Sakalava ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], saingy noho ny fankahalan' ny mpanjaka sakalava silamo ny andriana merina prôtestanta, ary koa noho ny fandavan' ny Sakalava tsy hiala amin' ny fanaony mahazatra toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahin' ny mpanjaka, indrindra fa ny [[tromba]], no nahatonga ny Sakalava hanohy ny [[Silamo|fivavahana silamo]] sy [[Katôlisisma|katôlika]].

=== Fiarahamonina sy kolontsaina ===
Fomba mampiavaka manan-tantara ho an' ny vahoaka sakalava ny [[tromba]], ary izany fomba izany dia nifantoka amin' ny lanonana sy filaharana ho an' ny [[Razana|fanahin' ny mpanjaka efa maty]]. Tsy hetsika ara-pivavahana ihany ny filaharana, fa endrika fankalazana ny fiarahamonina sy fetibe hanamafisana ny maha izy azy ny Sakalava. Hita amin' ny foko any amin' ny faritra hafa eto [[Madagasikara]] koa ny tromba, saingy amin' ny Sakalava dia nanana fifandraisana naharitra ela sy tohanan' ireo tarana-mpanjaka izy, izay nifandimby nanohy ny fanao sy ny maha-zava-dehibe azy.

=== Sarangam-piarahamonina ===
Ny fiarahamonina sakalava dia nanjary nizarazara ara-tsôsialy, toy ny foko maro hafa, tamin' ny fiandohan' ny [[Andevo (teto Madagasikara)|fanandevozana]]. Ny rafi-piarahamonina sakalava dia nifototra tamin' ny fahadiovan' ny saranga tsirairay. Tao amin' ny Fanjakana Sakalava, ny saranga dia nahitana ny Ampanjaka,  sy ny [[Makoa (malagasy)|Makoa]], izay taranaky ny [[Fivarotana andevo mainty hoditra|andevo afrikanina]].

=== Fivelomana ===
Mpiandry [[omby]] ny Sakalava, ary ny omby dia avela hiraoka ahitra malalaka eny amin’ ny faritra avaratra-andrefan’ izy ireo. Tsy toy ny [[Merina]] sy ny [[Betsileo]] any afovoan-tany izay lasa mpamboly [[vary]] namokatra be, fa ny faritry ny morontsiraka sy ny lohasaha sakalava dia anaovabna fambolena voafetra. Na izany aza, eto [[Madagasikara]] ankehitriny, ireo mpifindra monina dia nanitatra ny toeram-pambolena sy fiompiana any amin' ireo faritany avaratra-andrefana.

== Jereo koa ==
'''Tahirin-kevitra'''
* [http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ Ny fiavian'ny Sakalava Boeny ao amin'ny Ministeran'ny Kolontsaina] {{Wayback|url=http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ |date=20170630173452 }}
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Marie-Pierre Ballarin, ''Les reliques royales sakalava : source de légitimation et enjeu de pouvoir : (Madagascar, XVIIIe-XXe s.)'', Université Paris 7, 1998, 526 p. (thèse d'Ethnologie)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Raymond Knezevich Kent, ''Early kingdoms in Madagascar and the birth of the Sakalava empire : 1500-1700'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 548 p. (thèse)
* Robert Jaovelo-Dzao, ''Mythes, rites et transes à Madagascar : Angano, Joro et Tromba, Sakalava'', Ed. Ambozontany, Antanarivo ; Karthala, Paris, 1996, 391 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-666-4&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Sophie Goedefroit et Jacques Lombard, ''Andolo : l'art funéraire sakalava à Madagascar'', IRD, Biro, Paris, 2007, 239 p.
* Sophie Goedefroit, ''À l'ouest de Madagascar : les Sakalava du Menabe'', Karthala, ORSTOM, Paris, 1998, 529 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-825-X&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Suzanne Chazan-Gillig, ''La société sakalave : le Menabe dans la construction nationale malgache : (1947-1972)'', ORSTOM, Karthala, Paris, 1991, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-276-6&lt;/nowiki&gt;)
* William J. G. Gardenier, ''Witchcraft and sorcery in a pastoral society : the Central Sakalava of West Madagascar'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 203 p.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]

[[pl:Historia Madagaskaru#Państwa Sakalawa]]</text>
      <sha1>0xqzi9ct0vadclauff649h27umx6a0o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1047202</id>
      <parentid>1047201</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T03:47:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Mampiavaka ilay foko */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14785" xml:space="preserve">[[Sary:Sakalava Cuillères.jpg|vignette]]
Ny '''Sakalava''' dia vondrom-poko lehibe any amin' ny tapany andrefana sy avaratra-andrefana ary atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]]. Any [[Ampasimena]] (any avaratra) no manomboka ny faritra nentim-paharazana onenan' ny Sakalava, ka mianatsimo mihazo an' [[Analalava]], [[Mahajanga]], [[Besalampy]], [[Maintirano]], [[Morondava]], [[Morombe]] ary [[Toliara]]. Ny vondrom-poko mifanila vodirindrina aminy kosa dia ny [[Antakarana]] any avaratra, ny [[Tsimihety]] sy ny [[Merina]] ary ny [[Betsileo]] any atsinanana, ary ny [[Bara]] sy ny [[Mahafaly]] any atsimo. Mahatratra 6,2&amp;nbsp;%n' ny mponina manontolo eto Madagasikara ny Sakalava tamin' ny taona 2014, izany hoe 1&amp;nbsp;210&amp;nbsp;000 mahery . Ny anaran’ izy ireo dia midika hoe &quot;olona any amin' ny lohasaha lava&quot;. Mizara ho faritra efatra ny vondrom-poko sakalava, dia ireto:
* ny [[Sakalavan' i Boina]]: renivohitra [[Mahajanga]];
* ny [[Sakalavan' Ambongo]]: renivohitra [[Besalampy]];
* ny [[Sakalavan' i Menabe]]: renivohitra [[Morondava]];
* ny [[Sakalavan' i Fiherenana]]: renivohitra [[Toliara]].

== Mampiavaka ilay foko ==
[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]Ny Sakalava dia manondro vondrona foko vitsivitsy kely kokoa izay nahaforona fanjakana iray taloha, fa tsy foko tokana ranoray. Ny niavian’ ny teny hoe ''Sakalava'' sy ny heviny mihitsy dia mbola resabe. Ny fanazavana mahazatra indrindra dia ny dikanteny malagasy amin' ny Sakalava midika hoe &quot;lohasaha lava&quot;, manondro ny toetran' ny tany somary lemaka any amin' ny tapany andrefan' i Madagasikara.

== Tantara ==
Nanomboka nanorim-ponenana teto [[Madagasikara]] teo anelanelan' ny taona 400 sy 900 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin’ ny sambo izy ireo ary vondron’ olona avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Tamin’ ny taonjato faha-8 no nisian’ ny tanàna voamarina voalohany indrindra, tany amin’ ny [[Nosy Mangabe]] sy tany amin’ ny lohasahan’ i Mananara. Tonga teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-9 ny tantsaha [[Fianakaviam-piteny banto|miteny banto]], avy any [[Afrika Andrefana]]. Araka ny voalazan' i Gwyn Campbell, &quot;ny angon-drakitra momba ny [[fototarazo]] marina indrindra hatramin' izao dia manondro fa ny trano fonenana tany amin' ny morontsiraka avaratra-andrefana, dia nisy tokantrano 20 fara-fahakeliny, izay nonenan' olona manodidina ny 500 eo ho eo, na mifangaro  fototarazo, ka ny antsasany [[Aostrôneziana (vahoaka)|aostrôneziana]] ary ny antsasany afrikana.“ Tonga tany amin' ny faritra avaratra amin' ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|Soahily]], [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy [[Indiana (vahoaka)|Indiana]] ary [[Tamily (vahoaka)|Tamily]]. Nitombo isa ny [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] afrikana nampidirina teto amin' ny Nosy teo anelanelan’ ny taonjato faha-15 sy faha-18, indrindra fa tany amin’ ny faritra misy ny Sakalava ankehitriny. Io firohotan’ ny olona isan-karazany io no niteraka ny [[foko malagasy]] isan-karazany tamin’ ny tapaky ny taonarivo faha-2. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ ny taonjato faha-15, narahin’ ny fanjakana eorôpeana hafa.

Ny fomba amam-panao noforonin' [[Andriamisara]] no nolovain' ny Sakalava. Taorian' ny taona 1610 ny taranany, [[Andriandahifotsy]], no nanitatra ny tanin' ny fanjakana sakalava nianavaratra, niampita ny reniranon' i [[Mangoky]], nampian' ny fitaovam-piadiana azo tamin' ny alalan' ny varotra andevo. Ny zanany roa lahy, [[Andriamanetiarivo]] sy [[Andriamandisoarivo]] (antsoina koa hoe [[Tsimanatona]]) dia nanitatra hatrany amin' ny faritr' i Tsongay ([[Mahajanga]] ankehitriny).

Nanomboka nanitatra ny fahefany tamin’ ny fifehezana ny varotra ny lehiben’ ny tanàna amorontsiraka samihafa teto amin’ ny Nosy. Tany amin' ireo taona 1650 tany ho any no niforona ireo fanjakana sakalava lehibe voalohany. Nanjaka tamin' ny faritra andrefana amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Madagasikara izy ireo nandritra ireo taona 1700. Anisan' izany ny lehiben' ny Sakalava tao [[Faritra Menabe|Menabe]], izay fantatra tamin' ny anarana hoe Andakabe, dia ny tanànan' i [[Morondava]] ankehitriny. Niitatra nanerana ny faritanin’ [[Faritanin' Antsiranana|Antsiranana]] sy [[Faritanin' i Mahajanga|Mahajanga]] ary [[Faritanin' i Toliara|Toliara]] ankehitriny ny herin’ ny Sakalava. Ny [[Fanjakana Sakalava]] dia nahatratra ny fara tampon' ny fiitarany ara-jeôgrafia teo anelanelan' ny taona 1730-1760, tamin' ny andron' ny mpanjaka [[Andrianinevenarivo]].

Araka ny lovantsofina dia andriana [[maroserana]] avy any [[Fiherenana]] ([[Toliara]] ankehitriny) no mpanorina ny Fanjakana Sakalava. Mety ho avy amin' ny foko [[Zafiraminia]] avy any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' ny Nosy ihany koa izy ireo, angamba avy amin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]].

Ny fitadiavana andevo nilain' ny Arabo [[Ômàna|omany]] izay nifehy ny fivarotra andevo tao [[Zanzibar]], ary taty aoriana ny Eorôpeana mpivarotra andevo, no nitarika ny fanafihana hanamarina olona hatao andevo sy ny fifehezana ny seranan-tsambo lehibe tany amin' ny faritra avaratra sy avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]]. Tamin' ny voalohany dia ny Arabo no namatsy fitaovam-piadiana ny Sakalava ho takalon' ny andevo. Ireo andevo ireo dia azo tamin' ny fanafihana tany [[Kômôro]] sy tany amin' ny tanàna maro hafa amorontsiraka eto Madagasikara, ary koa avy tamin' ny sambo mpivarotra tonga avy any amin' ny morontsiraka soahily atsy [[Afrika]]. Vetivety dia nofehezin’ ny Fanjakana Sakalava ny faritra mifanolo-bodirindrina ao amin’ ny [[Mahafaly]], nanomboka tamin' ireo faritra atsimo.

Ny lovantsofin' ny [[Merina]] sy ny tahirin-kevitra ao Kômôro dia miresaka momba ny andiam-panafihana isan-taona nataon' ny mpanafika maka andevo avy any an-tSakalava nanafika ny tanànana kômôriana hatramin' ny faran' ny taonjato faha-18. Nanampy amin' izay fanafihana izany ny [[basy]] azo tamin' ny [[Arabo]], fitaovam-piadiana izay tsy nananan' ny Kômôriana sy ny [[Merina]]. Ny seranan-tsambo lehibe indrindra sady iray amin' ireo tena ankafizin' ny mpivarotra andevo eto Madagasikara dia ny tanànan' i [[Mahajanga]] ao amin' ny morontsiraka sakalava. Nanao ampihimamba ny varotra andevo teto Madagasikara ny Sakalava hatramin’ ny faran’ ny taonjato faha-18. Na dia kely aza ny isan' ny mponina, ny fitaovam-piadiany dia nahafahan' izy ireo nivelatra sy natanjaka, ka nahafahan' izy ireo nanery ny foko hafa be mponina mba handoa hetra amin ' izy ireo tamin' ny taonjato faha-18.

Nividy basy ny mpanjaka merina [[Radama I]] tamin’ ny faramparan’ ny taonjato faha-18, nanomboka ny ady tamin’ ny Sakalava, izay namarana ny fanjakazakan' ny Sakalava sy ny fanafihany andevo. Naverin' ny [[Merina]] avy eo ny fanandevozana ny vahoakany, ary nanomboka namatsy andevo ny [[Fanjakana Merina]]. Na dia tsy nampidirin’ ny Merina na oviana na oviana tao amin' ny tany feheziny aza i [[Menabe]] sy i [[Boina]] ([[Mahajanga]]), ny Sakalava dia tsy nandrahona intsony ny afovoan-tany, izay nijanona teo ambany fifehezan' ny Merina mandra-pahatongan’ ny fanjanahantany frantsay, tamin' ny taona 1896, zato taona taty aoriana.

== Mponina ==
Ny fizotry ny fiforonan' ny [[Fanjakana Sakalava]] dia manazava ny fahasamihafan' ny mponina ao aminy, izay mbola mitazona hatrany ny fomba amam-panao isam-paritra, na ara-kolontsaina na ara-piteny. Momba ity farany, ny hany tena mampiray ireo fitenim-paritra sakalava samy hafa dia ny maha-isan' ny vondrona andrefana amin' ny fitenim-paritra malagasy ianjadian' ny herin' ny fiteny avy any [[Afrika]], izay mampiavaka azy ireo amin' ny fiteny malagasy ao afovoan-tany sy amin' ny morontsiraka atsinanana eto amin' ny Nosy, izay tena [[Fiteny aostrôneziana|aostrôneziana]] ([[Fiteny malaiô-pôlineziana|malaiô-pôlineziana]]) fiteny.

Miely patrana ny mponina Sakalava, maherin’ ny 128&amp;nbsp;000&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ao anaty tandavan-tany amorontsiraka manomboka any amin’ ny onin’ i [[Onilahy]] any atsimo-andrefana ka hatrany [[Nosy Be]] any avaratra. Ireo mponina ireo dia miavaka noho ny fiompiany andian’ omby sahala amin’ izay hita atsy Afrika, izay tsy fahita firy any amin’ ny faritra hafa sy ao afovoan-tany eto amin' ny Nosy.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Finoana sy fivavahana ===
Ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahana nentin-drazana]] nataon' ny Sakalava, antsoina hoe [[fomba gasy]], dia nifantoka tamin' ny fivavahana amin' ny razamben' ny mpanjaka, nampian' ny taranaky dady niaro ny sisa tavela tamin' ireo mpitondra efa nodimandry. Nanao lanonana antsoina hoe [[tromba]] ireo dady, izay nandratan'  izy ireo ny fanahin' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ary nampita ny tenin' izy ireo tamin' ny Sakalava.

Tonga tao amin' ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra [[Arabo]] ny [[Silamo|finoana silamo]]. Noraisin’ ny mpitondra sakalava tamin’ ny taonjato faha-18 izany, mba hahazoany fanohanana ara-tafika avy amin’ ireo [[Soltàna|Soltanata]] omany sy avy any Zanzibar, satria nitombo ny herin’ ny [[Merina]] sy ny an' ny Eorôpeanina mpivarotra. Betsaka ny isan-jaton' ny Sakalava niova finoana silamo tamin' ny andron' [[Andriantsoly]], sady nanohy ny fombam-pivavahana nentin-drazana toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahy.

Tonga teo amin’ ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra eorôpeanina ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]]. Tany am-piandohan’ ny taonjato faha-19 dia nitady fanohanana ara-tafika tamin’ ireo firenena eorôpeana mpanjana-tany ny Sakalava mba tsy hisakanany ny fandrosoan' ny Fanjakana Merina mankany aminy. Tonga teny amin’ ny seranan-tsambon’ ny Sakalava ny tafika frantsay notarihin’ ny kapiteny Passot, niaraka tamin’ ireo misiônera [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|katôlika]] sy [[zezoita]]. Ny tanàna silamon' i [[Nosy Be]] no lasa toeram-piaingan' ny misiôna nampanaovina azy ireo, ary tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20 dia efa betsaka ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|fiangonana katôlika]] naorina tao amin'ny faritr' i Sakalava. Niezaka hahazo ny fon' ny Sakalava ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], saingy noho ny fankahalan' ny mpanjaka sakalava silamo ny andriana merina prôtestanta, ary koa noho ny fandavan' ny Sakalava tsy hiala amin' ny fanaony mahazatra toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahin' ny mpanjaka, indrindra fa ny [[tromba]], no nahatonga ny Sakalava hanohy ny [[Silamo|fivavahana silamo]] sy [[Katôlisisma|katôlika]].

=== Fiarahamonina sy kolontsaina ===
Fomba mampiavaka manan-tantara ho an' ny vahoaka sakalava ny [[tromba]], ary izany fomba izany dia nifantoka amin' ny lanonana sy filaharana ho an' ny [[Razana|fanahin' ny mpanjaka efa maty]]. Tsy hetsika ara-pivavahana ihany ny filaharana, fa endrika fankalazana ny fiarahamonina sy fetibe hanamafisana ny maha izy azy ny Sakalava. Hita amin' ny foko any amin' ny faritra hafa eto [[Madagasikara]] koa ny tromba, saingy amin' ny Sakalava dia nanana fifandraisana naharitra ela sy tohanan' ireo tarana-mpanjaka izy, izay nifandimby nanohy ny fanao sy ny maha-zava-dehibe azy.

=== Sarangam-piarahamonina ===
Ny fiarahamonina sakalava dia nanjary nizarazara ara-tsôsialy, toy ny foko maro hafa, tamin' ny fiandohan' ny [[Andevo (teto Madagasikara)|fanandevozana]]. Ny rafi-piarahamonina sakalava dia nifototra tamin' ny fahadiovan' ny saranga tsirairay. Tao amin' ny Fanjakana Sakalava, ny saranga dia nahitana ny Ampanjaka,  sy ny [[Makoa (malagasy)|Makoa]], izay taranaky ny [[Fivarotana andevo mainty hoditra|andevo afrikanina]].

=== Fivelomana ===
Mpiandry [[omby]] ny Sakalava, ary ny omby dia avela hiraoka ahitra malalaka eny amin’ ny faritra avaratra-andrefan’ izy ireo. Tsy toy ny [[Merina]] sy ny [[Betsileo]] any afovoan-tany izay lasa mpamboly [[vary]] namokatra be, fa ny faritry ny morontsiraka sy ny lohasaha sakalava dia anaovabna fambolena voafetra. Na izany aza, eto [[Madagasikara]] ankehitriny, ireo mpifindra monina dia nanitatra ny toeram-pambolena sy fiompiana any amin' ireo faritany avaratra-andrefana.

== Jereo koa ==
'''Tahirin-kevitra'''
* [http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ Ny fiavian'ny Sakalava Boeny ao amin'ny Ministeran'ny Kolontsaina] {{Wayback|url=http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ |date=20170630173452 }}
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Marie-Pierre Ballarin, ''Les reliques royales sakalava : source de légitimation et enjeu de pouvoir : (Madagascar, XVIIIe-XXe s.)'', Université Paris 7, 1998, 526 p. (thèse d'Ethnologie)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Raymond Knezevich Kent, ''Early kingdoms in Madagascar and the birth of the Sakalava empire : 1500-1700'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 548 p. (thèse)
* Robert Jaovelo-Dzao, ''Mythes, rites et transes à Madagascar : Angano, Joro et Tromba, Sakalava'', Ed. Ambozontany, Antanarivo ; Karthala, Paris, 1996, 391 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-666-4&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Sophie Goedefroit et Jacques Lombard, ''Andolo : l'art funéraire sakalava à Madagascar'', IRD, Biro, Paris, 2007, 239 p.
* Sophie Goedefroit, ''À l'ouest de Madagascar : les Sakalava du Menabe'', Karthala, ORSTOM, Paris, 1998, 529 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-825-X&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Suzanne Chazan-Gillig, ''La société sakalave : le Menabe dans la construction nationale malgache : (1947-1972)'', ORSTOM, Karthala, Paris, 1991, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-276-6&lt;/nowiki&gt;)
* William J. G. Gardenier, ''Witchcraft and sorcery in a pastoral society : the Central Sakalava of West Madagascar'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 203 p.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]

[[pl:Historia Madagaskaru#Państwa Sakalawa]]</text>
      <sha1>qfq1tbr0ejiecobhpv9bqc6vdteykx3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1047203</id>
      <parentid>1047202</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T03:49:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Finoana sy fivavahana */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14787" xml:space="preserve">[[Sary:Sakalava Cuillères.jpg|vignette]]
Ny '''Sakalava''' dia vondrom-poko lehibe any amin' ny tapany andrefana sy avaratra-andrefana ary atsimo-andrefan' i [[Madagasikara]]. Any [[Ampasimena]] (any avaratra) no manomboka ny faritra nentim-paharazana onenan' ny Sakalava, ka mianatsimo mihazo an' [[Analalava]], [[Mahajanga]], [[Besalampy]], [[Maintirano]], [[Morondava]], [[Morombe]] ary [[Toliara]]. Ny vondrom-poko mifanila vodirindrina aminy kosa dia ny [[Antakarana]] any avaratra, ny [[Tsimihety]] sy ny [[Merina]] ary ny [[Betsileo]] any atsinanana, ary ny [[Bara]] sy ny [[Mahafaly]] any atsimo. Mahatratra 6,2&amp;nbsp;%n' ny mponina manontolo eto Madagasikara ny Sakalava tamin' ny taona 2014, izany hoe 1&amp;nbsp;210&amp;nbsp;000 mahery . Ny anaran’ izy ireo dia midika hoe &quot;olona any amin' ny lohasaha lava&quot;. Mizara ho faritra efatra ny vondrom-poko sakalava, dia ireto:
* ny [[Sakalavan' i Boina]]: renivohitra [[Mahajanga]];
* ny [[Sakalavan' Ambongo]]: renivohitra [[Besalampy]];
* ny [[Sakalavan' i Menabe]]: renivohitra [[Morondava]];
* ny [[Sakalavan' i Fiherenana]]: renivohitra [[Toliara]].

== Mampiavaka ilay foko ==
[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]Ny Sakalava dia manondro vondrona foko vitsivitsy kely kokoa izay nahaforona fanjakana iray taloha, fa tsy foko tokana ranoray. Ny niavian’ ny teny hoe ''Sakalava'' sy ny heviny mihitsy dia mbola resabe. Ny fanazavana mahazatra indrindra dia ny dikanteny malagasy amin' ny Sakalava midika hoe &quot;lohasaha lava&quot;, manondro ny toetran' ny tany somary lemaka any amin' ny tapany andrefan' i Madagasikara.

== Tantara ==
Nanomboka nanorim-ponenana teto [[Madagasikara]] teo anelanelan' ny taona 400 sy 900 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin’ ny sambo izy ireo ary vondron’ olona avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Tamin’ ny taonjato faha-8 no nisian’ ny tanàna voamarina voalohany indrindra, tany amin’ ny [[Nosy Mangabe]] sy tany amin’ ny lohasahan’ i Mananara. Tonga teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-9 ny tantsaha [[Fianakaviam-piteny banto|miteny banto]], avy any [[Afrika Andrefana]]. Araka ny voalazan' i Gwyn Campbell, &quot;ny angon-drakitra momba ny [[fototarazo]] marina indrindra hatramin' izao dia manondro fa ny trano fonenana tany amin' ny morontsiraka avaratra-andrefana, dia nisy tokantrano 20 fara-fahakeliny, izay nonenan' olona manodidina ny 500 eo ho eo, na mifangaro  fototarazo, ka ny antsasany [[Aostrôneziana (vahoaka)|aostrôneziana]] ary ny antsasany afrikana.“ Tonga tany amin' ny faritra avaratra amin' ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|Soahily]], [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy [[Indiana (vahoaka)|Indiana]] ary [[Tamily (vahoaka)|Tamily]]. Nitombo isa ny [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] afrikana nampidirina teto amin' ny Nosy teo anelanelan’ ny taonjato faha-15 sy faha-18, indrindra fa tany amin’ ny faritra misy ny Sakalava ankehitriny. Io firohotan’ ny olona isan-karazany io no niteraka ny [[foko malagasy]] isan-karazany tamin’ ny tapaky ny taonarivo faha-2. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ ny taonjato faha-15, narahin’ ny fanjakana eorôpeana hafa.

Ny fomba amam-panao noforonin' [[Andriamisara]] no nolovain' ny Sakalava. Taorian' ny taona 1610 ny taranany, [[Andriandahifotsy]], no nanitatra ny tanin' ny fanjakana sakalava nianavaratra, niampita ny reniranon' i [[Mangoky]], nampian' ny fitaovam-piadiana azo tamin' ny alalan' ny varotra andevo. Ny zanany roa lahy, [[Andriamanetiarivo]] sy [[Andriamandisoarivo]] (antsoina koa hoe [[Tsimanatona]]) dia nanitatra hatrany amin' ny faritr' i Tsongay ([[Mahajanga]] ankehitriny).

Nanomboka nanitatra ny fahefany tamin’ ny fifehezana ny varotra ny lehiben’ ny tanàna amorontsiraka samihafa teto amin’ ny Nosy. Tany amin' ireo taona 1650 tany ho any no niforona ireo fanjakana sakalava lehibe voalohany. Nanjaka tamin' ny faritra andrefana amin' ny tapany avaratra-andrefan' i Madagasikara izy ireo nandritra ireo taona 1700. Anisan' izany ny lehiben' ny Sakalava tao [[Faritra Menabe|Menabe]], izay fantatra tamin' ny anarana hoe Andakabe, dia ny tanànan' i [[Morondava]] ankehitriny. Niitatra nanerana ny faritanin’ [[Faritanin' Antsiranana|Antsiranana]] sy [[Faritanin' i Mahajanga|Mahajanga]] ary [[Faritanin' i Toliara|Toliara]] ankehitriny ny herin’ ny Sakalava. Ny [[Fanjakana Sakalava]] dia nahatratra ny fara tampon' ny fiitarany ara-jeôgrafia teo anelanelan' ny taona 1730-1760, tamin' ny andron' ny mpanjaka [[Andrianinevenarivo]].

Araka ny lovantsofina dia andriana [[maroserana]] avy any [[Fiherenana]] ([[Toliara]] ankehitriny) no mpanorina ny Fanjakana Sakalava. Mety ho avy amin' ny foko [[Zafiraminia]] avy any amin' ny faritra atsimo-atsinanan' ny Nosy ihany koa izy ireo, angamba avy amin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]].

Ny fitadiavana andevo nilain' ny Arabo [[Ômàna|omany]] izay nifehy ny fivarotra andevo tao [[Zanzibar]], ary taty aoriana ny Eorôpeana mpivarotra andevo, no nitarika ny fanafihana hanamarina olona hatao andevo sy ny fifehezana ny seranan-tsambo lehibe tany amin' ny faritra avaratra sy avaratra-andrefan' i [[Madagasikara]]. Tamin' ny voalohany dia ny Arabo no namatsy fitaovam-piadiana ny Sakalava ho takalon' ny andevo. Ireo andevo ireo dia azo tamin' ny fanafihana tany [[Kômôro]] sy tany amin' ny tanàna maro hafa amorontsiraka eto Madagasikara, ary koa avy tamin' ny sambo mpivarotra tonga avy any amin' ny morontsiraka soahily atsy [[Afrika]]. Vetivety dia nofehezin’ ny Fanjakana Sakalava ny faritra mifanolo-bodirindrina ao amin’ ny [[Mahafaly]], nanomboka tamin' ireo faritra atsimo.

Ny lovantsofin' ny [[Merina]] sy ny tahirin-kevitra ao Kômôro dia miresaka momba ny andiam-panafihana isan-taona nataon' ny mpanafika maka andevo avy any an-tSakalava nanafika ny tanànana kômôriana hatramin' ny faran' ny taonjato faha-18. Nanampy amin' izay fanafihana izany ny [[basy]] azo tamin' ny [[Arabo]], fitaovam-piadiana izay tsy nananan' ny Kômôriana sy ny [[Merina]]. Ny seranan-tsambo lehibe indrindra sady iray amin' ireo tena ankafizin' ny mpivarotra andevo eto Madagasikara dia ny tanànan' i [[Mahajanga]] ao amin' ny morontsiraka sakalava. Nanao ampihimamba ny varotra andevo teto Madagasikara ny Sakalava hatramin’ ny faran’ ny taonjato faha-18. Na dia kely aza ny isan' ny mponina, ny fitaovam-piadiany dia nahafahan' izy ireo nivelatra sy natanjaka, ka nahafahan' izy ireo nanery ny foko hafa be mponina mba handoa hetra amin ' izy ireo tamin' ny taonjato faha-18.

Nividy basy ny mpanjaka merina [[Radama I]] tamin’ ny faramparan’ ny taonjato faha-18, nanomboka ny ady tamin’ ny Sakalava, izay namarana ny fanjakazakan' ny Sakalava sy ny fanafihany andevo. Naverin' ny [[Merina]] avy eo ny fanandevozana ny vahoakany, ary nanomboka namatsy andevo ny [[Fanjakana Merina]]. Na dia tsy nampidirin’ ny Merina na oviana na oviana tao amin' ny tany feheziny aza i [[Menabe]] sy i [[Boina]] ([[Mahajanga]]), ny Sakalava dia tsy nandrahona intsony ny afovoan-tany, izay nijanona teo ambany fifehezan' ny Merina mandra-pahatongan’ ny fanjanahantany frantsay, tamin' ny taona 1896, zato taona taty aoriana.

== Mponina ==
Ny fizotry ny fiforonan' ny [[Fanjakana Sakalava]] dia manazava ny fahasamihafan' ny mponina ao aminy, izay mbola mitazona hatrany ny fomba amam-panao isam-paritra, na ara-kolontsaina na ara-piteny. Momba ity farany, ny hany tena mampiray ireo fitenim-paritra sakalava samy hafa dia ny maha-isan' ny vondrona andrefana amin' ny fitenim-paritra malagasy ianjadian' ny herin' ny fiteny avy any [[Afrika]], izay mampiavaka azy ireo amin' ny fiteny malagasy ao afovoan-tany sy amin' ny morontsiraka atsinanana eto amin' ny Nosy, izay tena [[Fiteny aostrôneziana|aostrôneziana]] ([[Fiteny malaiô-pôlineziana|malaiô-pôlineziana]]) fiteny.

Miely patrana ny mponina Sakalava, maherin’ ny 128&amp;nbsp;000&amp;nbsp;km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ao anaty tandavan-tany amorontsiraka manomboka any amin’ ny onin’ i [[Onilahy]] any atsimo-andrefana ka hatrany [[Nosy Be]] any avaratra. Ireo mponina ireo dia miavaka noho ny fiompiany andian’ omby sahala amin’ izay hita atsy Afrika, izay tsy fahita firy any amin’ ny faritra hafa sy ao afovoan-tany eto amin' ny Nosy.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Finoana sy fivavahana ===
Ny [[Fivavahan-drazana malagasy|fivavahana nentin-drazana]] nataon' ny Sakalava, antsoina hoe [[fomba gasy]], dia nifantoka tamin' ny fivavahana amin' ny razamben' ny mpanjaka, nampian' ny taranaky dady niaro ny sisa tavela tamin' ireo mpitondra efa nodimandry. Nanao lanonana antsoina hoe [[tromba]] ireo dady, izay nandratan'  izy ireo ny fanahin' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ary nampita ny tenin' izy ireo tamin' ny Sakalava.

Tonga tao amin' ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra [[Arabo]] ny [[Silamo|finoana silamo]]. Noraisin’ ny mpitondra sakalava tamin’ ny taonjato faha-18 izany, mba hahazoany fanohanana ara-tafika avy amin’ ireo [[Soltàna|Soltanata]] omany sy avy any Zanzibar, satria nitombo ny herin’ ny [[Merina]] sy ny an' ny Eorôpeanina mpivarotra. Betsaka ny isan-jaton' ny Sakalava niova finoana silamo tamin' ny andron' [[Andriantsoly]], sady nanohy ny fombam-pivavahana nentin-drazana toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahy.

Tonga teo amin’ ny Sakalava niaraka tamin’ ireo mpivarotra eorôpeanina ny [[Kristianisma|fivavahana kristianina]]. Tany am-piandohan’ ny taonjato faha-19 dia nitady fanohanana ara-tafika tamin’ ireo firenena eorôpeana mpanjana-tany ny Sakalava mba tsy hisakanany ny fandrosoan' ny Fanjakana Merina mankany aminy. Tonga teny amin’ ny seranan-tsambon’ ny Sakalava ny tafika frantsay notarihin’ ny kapiteny Passot, niaraka tamin’ ireo misiônera [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|katôlika]] sy [[zezoita]]. Ny tanàna silamon' i [[Nosy Be]] no lasa toeram-piaingan' ny misiôna nampanaovina azy ireo, ary tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20 dia efa betsaka ny [[Eglizy Katôlika Apôstôlika Rômanina (Madagasikara)|fiangonana katôlika]] naorina tao amin'ny faritr' i Sakalava. Niezaka hahazo ny fon' ny Sakalava ny [[Prôtestantisma eto Madagasikara|Prôtestanta]], saingy noho ny fankahalan' ny mpanjaka sakalava silamo ny andriana merina prôtestanta, ary koa noho ny fandavan' ny Sakalava tsy hiala amin' ny fanaony mahazatra toy ny fanompoam-pivavahana amin' ny fanahin' ny mpanjaka, indrindra fa ny [[tromba]], no nahatonga ny Sakalava hanaraka ny [[Silamo|fivavahana silamo]] sy [[Katôlisisma|katôlika]].

=== Fiarahamonina sy kolontsaina ===
Fomba mampiavaka manan-tantara ho an' ny vahoaka sakalava ny [[tromba]], ary izany fomba izany dia nifantoka amin' ny lanonana sy filaharana ho an' ny [[Razana|fanahin' ny mpanjaka efa maty]]. Tsy hetsika ara-pivavahana ihany ny filaharana, fa endrika fankalazana ny fiarahamonina sy fetibe hanamafisana ny maha izy azy ny Sakalava. Hita amin' ny foko any amin' ny faritra hafa eto [[Madagasikara]] koa ny tromba, saingy amin' ny Sakalava dia nanana fifandraisana naharitra ela sy tohanan' ireo tarana-mpanjaka izy, izay nifandimby nanohy ny fanao sy ny maha-zava-dehibe azy.

=== Sarangam-piarahamonina ===
Ny fiarahamonina sakalava dia nanjary nizarazara ara-tsôsialy, toy ny foko maro hafa, tamin' ny fiandohan' ny [[Andevo (teto Madagasikara)|fanandevozana]]. Ny rafi-piarahamonina sakalava dia nifototra tamin' ny fahadiovan' ny saranga tsirairay. Tao amin' ny Fanjakana Sakalava, ny saranga dia nahitana ny Ampanjaka,  sy ny [[Makoa (malagasy)|Makoa]], izay taranaky ny [[Fivarotana andevo mainty hoditra|andevo afrikanina]].

=== Fivelomana ===
Mpiandry [[omby]] ny Sakalava, ary ny omby dia avela hiraoka ahitra malalaka eny amin’ ny faritra avaratra-andrefan’ izy ireo. Tsy toy ny [[Merina]] sy ny [[Betsileo]] any afovoan-tany izay lasa mpamboly [[vary]] namokatra be, fa ny faritry ny morontsiraka sy ny lohasaha sakalava dia anaovabna fambolena voafetra. Na izany aza, eto [[Madagasikara]] ankehitriny, ireo mpifindra monina dia nanitatra ny toeram-pambolena sy fiompiana any amin' ireo faritany avaratra-andrefana.

== Jereo koa ==
'''Tahirin-kevitra'''
* [http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ Ny fiavian'ny Sakalava Boeny ao amin'ny Ministeran'ny Kolontsaina] {{Wayback|url=http://www.macp.gov.mg/ny-fiavian-ny-sakalava-boeny/ |date=20170630173452 }}
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Diagram Group (2013). ''Encyclopedia of African Peoples''. San Francisco, CA: Routledge. &lt;nowiki&gt;ISBN 9781135963415&lt;/nowiki&gt;.
* Marie-Pierre Ballarin, ''Les reliques royales sakalava : source de légitimation et enjeu de pouvoir : (Madagascar, XVIIIe-XXe s.)'', Université Paris 7, 1998, 526 p. (thèse d'Ethnologie)
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Raymond Knezevich Kent, ''Early kingdoms in Madagascar and the birth of the Sakalava empire : 1500-1700'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 548 p. (thèse)
* Robert Jaovelo-Dzao, ''Mythes, rites et transes à Madagascar : Angano, Joro et Tromba, Sakalava'', Ed. Ambozontany, Antanarivo ; Karthala, Paris, 1996, 391 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-666-4&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Sophie Goedefroit et Jacques Lombard, ''Andolo : l'art funéraire sakalava à Madagascar'', IRD, Biro, Paris, 2007, 239 p.
* Sophie Goedefroit, ''À l'ouest de Madagascar : les Sakalava du Menabe'', Karthala, ORSTOM, Paris, 1998, 529 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-825-X&lt;/nowiki&gt;) (texte remanié d'une thèse d'Ethnologie)
* Suzanne Chazan-Gillig, ''La société sakalave : le Menabe dans la construction nationale malgache : (1947-1972)'', ORSTOM, Karthala, Paris, 1991, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-86537-276-6&lt;/nowiki&gt;)
* William J. G. Gardenier, ''Witchcraft and sorcery in a pastoral society : the Central Sakalava of West Madagascar'', UMI, Ann Arbor (Mich.), 1999, 203 p.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Sokajy:Foko ao Madagasikara]]

[[pl:Historia Madagaskaru#Państwa Sakalawa]]</text>
      <sha1>kobvlumtlqyugi1qef6opzvpzet56ya</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Merina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3322</id>
    <revision>
      <id>1047204</id>
      <parentid>1046982</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T04:05:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29060" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny faritra nentim-paharazana misy ny Merina dia ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina. Izany hoe eo ampovoan-tany amin' ny lembalemba avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny samy mpihavana (lova tsy mifindra), ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Mbola resabe hatrany ny momba ny fiavian' ny Merina. Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maleziana]]-[[Indônezia|Indôneziana]] ary amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maleziana tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan'ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]


== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>cwm7jxz6kgwmfmpadc67e9ybfs90np2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1047205</id>
      <parentid>1047204</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T04:08:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Tantara */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28999" xml:space="preserve">[[Sary:Malagasy girls Madagascar Merina.jpg|Ankizivavy merina|339x339px|right|thumb]]

Ny '''Merina''', izay antsoina hoe koa '''Antimerina''' na '''Hova''', dia [[vondrom-poko]] monina ao amin' ny faritra afovoany amin' i [[Madagasikara]]. Izy  no foko lehibe indrindra eto Madagasikara. Mifangaro ny niandohan' izy ireo, ka ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]] tonga talohan' ny taonjato faha-5 no maro an' isa, ary taonjato maro taty aoriana niaraka tamin' ny [[Arabo (vahoaka)|Arabo]] sy ny [[Afrika|Afrikana]] ary vahoaka hafa. Miteny ny [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] [[Fiteny merina|merina]], izay fototry ny [[Teny malagasy ôfisialy|teny malagasy ôfisiali]]&lt;nowiki/&gt;n' i Madagasikara, izy ireo.

Raha faritana ara-jeôgrafia ny faritra nentim-paharazana misy ny Merina dia ao afovoan' ny Nosy ([[Faritanin' Antananarivo]] teo aloha), ao amin' ny [[Faritra Analamanga|Faritra Analamanga]] sy ny manodidina. Izany hoe eo ampovoan-tany amin' ny lembalemba avo eto Madagasikara, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i [[Vonizongo]] ao avaratra, ny tendrombohitr' [[Ankaratra]] ao atsimo, ny reniranon' i [[Sakay (renirano)|Sakay]] ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' [[Angavo]] ao atsinanana.  

Nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 dia nanitatra ny faritra ara-pôlitika teo ambany fahefany niainga amin' ny renivohiny anatiny, mivoaka mankany amin' ny faritra hafa amin' ny Nosy ny mpanjaka merina [[Radama I]], ary nanampy tamin' ny fampiraisana ny Nosy teo ambany fitondrany ny mpanjakany. Niady indroa tamin' ny Merina ny Frantsay tamin' ny taona 1883-1885 sy tamin' ny taona 1895 ka [[Madagasikara zanatany frantsay|nanjanaka an' i Madagasikara]] tamin' ny taona 1895–1896 ary nanafoana ny [[Fanjakan' Imerina]] tamin' ny taona 1897.  

Nanangana fotodrafitrasa fitarihan-drano vaovao sy be pitsiny ary toeram-pambolena [[varimbazaha]] tena mamokatra tany amin' ny [[lembalemba]] afovoany eto Madagasikara  izy ireo tamin' ny taonjato faha-18. Ny vahoaka merina dia nizarazara ara-tsôsialy nahitana sarangam-poko, sy asa ifandovana ary fifanambadian' ny samy mpihavana (lova tsy mifindra), ary ny iray na roa tamin' ireo mpanjaka lehibe sy ela fanapahana tamin' ny vahoaka merina dia [[mpanjakavavy]].

==Tantara==

Ny Merina dia manana toetra ara-batana sy kolontsaina izay mampiray azy ireo mazava tsara amin' ny [[Maley (vahoaka)|Maley]]-[[Indônezia|Indôneziana]] sy amin' ny [[Melaneziana (vahoaka)|Melanezina]]. Araka ny tsangan-kevitra nahazo mpankasitraka indrindra, ny Merina dia avy amin' ny Maley tonga teto Madagasikara tokony ho 2&amp;nbsp;000 taona lasa izay, izay nijanona teo amin' ny morontsiraka nandritra ny arivo taona teo ho eo vao nanomboka nifindra tany amin' ny faritra avo. Very ny fahatsiarovana ireo fiaviana ireo teo anivon' ny Merina. Nanomboka nanorim-ponenana teto Madagasikara teo anelanelan' ny taona 200 sy 500 ny [[Aostrôneziana (vahoaka)|Aostrôneziana]]. Tonga tamin' ny sambo izy ireo ary avy amin' ny vahoaka avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]]. Io firohotan' ny olona isan-karazany io no niavian' ny [[Foko eto Madagasikara|foko malagasy]] isan-karazany tamin' ny tapaky ny taonjato faha-2. Ny Merina angamba no tonga voalohany, na dia tsy azo antoka aza izany, ary ny foko hafa eto Madagasikara dia mihevitra azy ireo ho olona tonga taty aoriana teto amin' ny Nosy. Azo inoana fa nifangaro sy nitambatra tamin' ireo teratany eto Madagasikara antsoina hoe [[Vazimba]], izay tsy dia fantatra loatra ny kolontsainy, ny Merina.

Tonga tany amin' ny faritra avaratry ny Nosy ny mpivarotra [[Soahily (vahoaka)|soahily]]-[[Arabo (vahoaka)|arabo]] sy [[India|indiana]]. Nentina tany amin’ny morontsiraky ny Nosy ny andevo afrikanina teo anelanelan’ny taonjato faha-13 sy faha-18. Ny mpivarotra pôrtogey no Eorôpeana voalohany tonga tamin’ny taonjato faha-15, narahin’ny fanjakana eorôpeanina hafa.

Araka ny lovantsofina am-bava eto amin' ny Nosy, dia tonga tao afovoan' ny Nosy ny Merina &quot;tena Aostrôneziana&quot; tamin' ny taonjato faha-15 ary nanorina ny fiarahamoniny tao noho ny ady sy ny fanerena mpifindra monina teny amoron-tsiraka. Tao afovoan' i Madagasikara no nanorim-ponenana ny Merina, ka lasa iray amin' ireo fanjakana telo lehibe teto amin' ny Nosy tamin' ny taonjato faha-18 – ny roa hafa dia ny [[Fanjakana Sakalava]] any avaratra-andrefana sy ny [[Fanjakana Betsimisaraka]] any avaratra-atsinanana.

Ireo merina tonga voalohany, noho ny fahazotoana sy ny fahaizany manavao dia nanangana tetikasa fitarihan-drano midadasika izay nanampy tamin'ny fampihenana ny rano tao amin' ny [[heniheny]], nanondraka ny tany azo volena, ary [[Fambolena vary|namboly vary]] indroa isan-taona. Nipoitra ho vondrona matanjaka ara-pôlitika sy fanjakana manankarena izy ireo tamin'ny faran'ny taonjato faha-18. Ny renivohitry ny fanjakany dia nijanona ho renivohitr' i Madagasikara ankehitriny.

Tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13 no nisy an' ireo mpanjaka merina voalohany ananana fanazavana momba izany. Nanomboka tamin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] (taonjato faha-16) sy [[Ralambo]] ary [[Andrianjaka]] nandimby azy no naha fampiraisana ny Merina, saingy tamin' ny taonjato faha-19 vao vitan' [[Andrianampoinimerina]] ny famoriana izay. [[Radama I]] zanany no nandimby azy, izay nanomboka nandrafitra ny fiaraha-miasa tamin' ny Eorôpeanina ary noho io fisokafana io ihany koa dia afaka nametraka ny fahefany tamin’ny saika manerana ny tany manontolo, ka naharesy fanjakana hafa teo an-toerana (ohatra ny [[Fanjakana Sakalava]]). 

Io Fanjakana Merina tamin' ny andron-dRadama I io indrindra no neken' ny fahefana eoropeanina ho &quot;[[Fanjakan' i Madagasikara]]&quot;.
[[Sary:IMG 3304 Merina musicians.jpg|vignette]]
Ny lovantsofina am-bava dia mitantara ny nipoiran' ny fanjakana iray tany amin' ny faritra afovoan' i Madagasikara - faritra antsoina hoe Imerina - niverina tany amin' ny mpanjaka [[Andriamanelo]] tamin' ny taonjato faha-16. Tamin' ny taona 1824 dia saika naharesy ny faritra rehetra eto Madagasikara avokoa ireo mpanjaka merina, indrindra tamin' ny alalan' ny tetika ara-tafika, ny fifanekena ary ny pôlitika nataon' [[Andrianampoinimerina]] (manodidina ny taona 1785–1810) sy ny zanany [[Radama I]] (1792–1828). Ny Fanjakana Britanika mpanjanaka dia nanaiky ny fiandrianam-pirenen' ny [[Fanjakana Merina]] sy ny fifehezany ny nosy Madagasikara tamin' ny taona 1817. Nandray tsara an’ ireo mpivarotra eorôpeanina i Radama I ary namela ny misiônera kristiana hanorina misiôna eto Madagasikara. Taoriany, ny vahoaka merina dia nofehezin' ny mpanjakavavy [[Ranavalona I]] nanomboka tamin' ny taona 1828 ka hatramin’ny 1861, ny mpanjakavavy [[Rasoherina]] tamin' ny taona 1863 ka hatramin' ny 1868, ary ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] no nanjaka tamin' ny taona 1868 ka hatramin' ny 1885.

Ny fidiran' ny kolontsaina eorôpeanina dia niaraka tamin' ny fanavaozana haingana ny firenena sy ny fielezan' ny fampianarana, indrindra fa ny fidiran' ireo misiônera prôtestanta britanika. Teo anelanelan' ny taona 1868 sy 1869 dia samy niova fo ho Kristiana tamin' ny fomba ôfisialy ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] sy ny praiminisitra [[Rainilaiarivony]], ka lasa [[Fivavaham-panjakana|fivavahana ôfisialin' ny fanjakana]] ny prôtestantisma.

Nanitatra ny fahafahany tamin' ny varotra ireo mpivarotra [[Arabo (vahoaka)|arabo]] [[Soahily (vahoaka)|soahily]] ary ny firenena eorôpeana mpanjanaka toa an' i [[Joseph-François Lambert]], mpivarotra frantsay, dia nanao sonia fifanekena niadian-kevitra tamin'ny mpanjaka [[Radama II]] momba ny tany fambolena fary sy indostria manamorona ny lemaka amorontsirak' i Madagasikara. Nantsoin’ ny vahoaka Merina hoe [[Tanindrana]] ny Malagasy monina eny amoron-tsiraka. Ireo asa sy toeram-pambolena ireo dia nampanaovina an'ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]] nohafarana avy any ivelany tamin' ny asa an-terivozona . Ny fidiran' ny andevo be indrindra dia nentin' ny [[Arabo omany]] sy ny Frantsay. Iray amin' ireo niharan' izany ny [[Makoa (vahoakan' i Afrika)|vahoaka makoa]] avy any [[Môzambika]], fisamborana andevo ary fanondranana izay nanandrana nanome fahafaham-po izany filana izany. Nofoanan' ny fitondrana frantsay ny [[fanandevozana]] tamin' ny taona 1896, izay nisy fiantraikany ratsy tamin' ny harenan' ny Merina sy tsy Merina izay niankina tamin' ny toeram-pambolena nasain' ny andevo.

Nifarana ny fanjakazakan' ny [[Fanjakan' Imerina]] manerana an' i Madagasikara tamin' ny [[Ady Frantsay-Hova voalohany]] tamin’ ny taona 1883 ka hatramin’ ny 1885, nateraky ny fampanofana iadiana nosoniavin-d [[Radama II]]. Tamin’ ny fiafaran’ ny ady dia natolotr’ i Madagasikara an’ [[Antsiranana]] (Diégo Suarez) any amin’ ny morontsiraka avaratra ho an’i Frantsa i Madagasikara ary nandoa vola 560&amp;nbsp;000 farantsa volamena ho an’ny mpandova an’i [[Joseph-François Lambert]], Frantsay izay nampanantenain' ny mpanjaka Radama II tombontsoa ara-barotra be dia be, izay nofoanana tatỳ aoriana. Nambaran’ny Frantsay ho [[Prôtektôrata frantsain' i Madagasikara|prôtektôrata]] i Madagasikara tamin’ny taona 1894, izay nolavin’ny mpanjakavavin’ Imerina tamin’izany fotoana izany. Ny [[Ady Frantsay-Hova faharoa]] no nanaraka ny taona 1895, rehefa tonga tany [[Mahajanga]] (Majunga) ny miaramila frantsay ary nandeha tamin’ny lalan’ny reniranon' i [[Betsiboka]] ho any [[Antananarivo]] renivohitra, ka tsy nampoizina ny mpiaro ny tanàna. Tamin'ny taona 1896 no nampiankinan'ny Frantsay an'i Madagasikara, ary tamin'ny 1897 dia lasa mponina tao amin' i [[Madagasikara zanatany frantsay]] ([[Fiteny frantsay|frantsay]]: ''Colonie de Madagascar et dépendances'') ny vahoaka Merina.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-20 dia nitarika hetsika nasionalista manohitra ny Frantsay ny Merina. Mpitondra fivavahana [[Prôtestantisma eto Madagasikara|prôtestanta]] malagasy, dia ny mpitandrina [[Ravelojaona (mpitandrina)|Ravelojaona]], no nitarika ity hetsika ity, izay monina tao [[Antananarivo]]. Fikambanana miafina natokana hanamafisana ny maha malagasy no niforona tamin'ny taona 1913, antsoina hoe [[Vy Vato Sakelika]] (VVS). Nofaizina tamin'ny voalohany tamin'ny alalan' ny fisamborana maro tamin'ny taona 1915 sy 1916, nipoitra indray ilay hetsika tamin'ny taona 1920 tamin'ny alalan'ireo Kômonista nahazo alalana tamin'ny fiaraha-miasa tamin'ny Antoko Ankavia Frantsay tany Frantsa.

Niteraka fikomiana an-karihary teto Madagasikara ny mosary tamin’ny taona 1943 sy 1944. Ny lalàmpanorenan'ny Repoblika fahefatra Frantsay tamin'ny 1946 dia nahatonga an' i Madagasikara ho ''Territoire d'Outre-Mer'' (&quot;faritany ampitan-dranomasina&quot;) ao anatin'ny ''Union Française'' (&quot;Vondrona Frantsay&quot;).

Tamin' ny taona 1947 dia niharan' ny famoretana mafy ny ''[[Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache]]'' (MDRM), ary ny vahoaka merina dia hita fa voahilikilika nandritra ny fotoana elaela teo amin' ny fiainana ara-tsôsialy sy ara-pôlitikan' i Madagasikara, indrindra fa tsy nanana anjara toerana manokana tamin' ny fanatanterahana ny fahaleovantena izy ireo.

Nahazo fahaleovantena feno i Madagasikara tamin' ny  taona 1958 amin' ny naha Repoblika Malagasy azy. Niatrika fifaninanana tamin’ny foko hafa ny Merina. Ny filohan’ny Repoblika voalohany [[Tsiranana Philibert|Philibert Tsiranana]] dia Malagasy tantsiraka avy amin’ny foko [[tsimihety]], ary afaka nanamafy ny fahefany tamin’ny alalan’ny rafitra mpandresy, raha toa ka nihamalemy ireo nasiônalista merina ao amin’ny [[Antokon' ny Kongresin' ny Fahaleovantenan' i Madagasikara]] (AKFM) noho ny fisarahana teo amin'ny ankolafy havia sy ankolafy mpanindrahindra tanindrazana. Ny Merina no mandrafitra ny maro an' isa amin' ny avara-pianarana sangany sy ny sarangan' ny nahita fianarana eto Madagasikara. Matanjaka izy ireo amin' ny lafiny ara-toe-karena sy eny amin' ny oniversite ary ao amin' ny governemantan' i Madagasikara.

Merina ny filohan' i Madagasikara voafidy tamin' ny taona 2002, nandimby an-d[[Ratsiraka Didier]], i [[Ravalomanana Marc]], izay niharan' ny [[Rotaka tamin' ny taona 2009|fanonganam-panjakana]] notarihin' i [[Rajoelina Andry|Andry Rajoelina]], izay Merina tahaka azy ihany, tamin' ny taona 2009. Nitondra ny tetezamita tamin' ny taona 2009 hatramin' ny 2014 i Andry Rajoelina. Nandimby azy tamin' ny alalan' ny fifidianana i [[Rajaonarimampianina Hery|Hery Rajaonariampianina]] tamin' ny taona 2014, ary i Andry Rajoelina indray no lany nandimby an' io tamin' ny taona 2019.

==Fiteny==
Ny [[fiteny merina]], izay [[Fitenim-paritra malagasy|fitenim-paritra]] amin' ny [[Fiteny malagasy|teny malagasy]], dia tenenin' ny ampahefatry ny mponina eto Madagasikara; izy io dia sokajiana ho [[fiteny malagasin' ny afovoan-tany]], miaraka amin'ny fitenim-paritra [[Fiteny betsileo|betsileo]], [[Fiteny bezanozano|bezanozano]], [[Fiteny sihanaka|sihanaka]], [[Fiteny tanala|tanala]], ary [[Fiteny vakinankaratra|vakinankaritra]]. Ny fiteny merina no ifotoran' ny fiteny malagasy ôfisialy, ampian' ny [[fiteny frantsay]] araka ny lalàm-panorenan' ny taona 2010 izay nametraka ny Repoblika fahefatra. Teo aloha, araka ny lalàm-panorenan'ny taona 2007, ny fiteny malagasy dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy telo miaraka amin'ny fiteny frantsay sy ny [[fiteny anglisy]]. Ny fiteny merina ao anatin'ny [[fiteny malaiô-pôlineziana|vondrom-piteny malaiô-pôlineziana]], izany hoe manana fototra  ao amin' ny [[Fiteny aostrôneziana|vondrom-piteny aostrôneziana]].

Izany ary dia voaporofo tokoa satria misy teny mitovy amin' ny teny malagasy sy [[Fiteny indôneziana|teny indôneziana]], [[Fiteny filipina|filipina]], ary [[Fiteny maleziana|maleziana]]. Ohatra amin' izany ny teny malagasy hoe ''mora'' izay hita koa ao amin' ny teny indôneziana hoe ''murah'' izay mitovy dika hoe &quot;tsy lafo&quot;. Ohatra azo raisina koa ny teny hoe ''laoka'' amin'ny teny malagasy ary ''lauk'' amin'ny teny malaiziana. Izany fotovian'ny teny izany dia tena tsapa na eo amin'ny [[Feon-teny|feo]] na eo amin' ny fomba fanoratana.

== Fivavahana ==

=== Fivavahan-drazana ===
Ny fivavahan-drazana merina (toy ny an' ny ankamaroan' ny Malagasy) dia mino ny fisian' ny [[andriamanitra mpamorona]] atao hoe [[Andriamanitra (finoan-drazana malagasy)|Zanahary]] na Andriananahary na Andriamanitra.

Ny masina dia nitana toerana lehibe teo amin' ny lafim-piainana rehetra. Fanomezam-boninahitra ny mpanjaka, nampiraisina tamin' ny maha-andriamanitra azy, dia nofaritana ho [[fanasinana]] fa tsy [[fanamasinana]].

Ny Merina taloha dia nino fa, aorian' ny fahafatesany, dia nanatevin-daharana ny tontolon' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]] ny fanahin' ny maty (atao hoe [[avelo]]), izay tontolo eo amin' ny tendrombohitra avo iray. Ireo fanahy mifandray amin' ny zavamananaina (indraindray mety ho biby) dia misy karazany maro, anisan' izany ny ambiroa, ny avelo, ny tandindona na ny matoatoa.

Nisy ny [[mpisorona]] manokana amin' ny lanonana, fa nisy koa ny [[ombiasy]] na [[Fanandroana malagasy|mpanandro]] izay manam-pahaizana manokana momba ny masina sy mifandray amin' ireo hery tsy hita maso. Niady tamin' ny [[mpamosavy]] ihany koa ireto farany. Nifandray amin' ny fanompoana ny mpanjaka ny nivoaran' ny fivavahana amin' ny [[Sampy (malagasy)|sampy]].

Anisan' ny fomba amam-panao ny famorana ankizilahy (5 ka hatramin' ny 12 taona) sy ny famadihana (fomba fanao iraisan' ny Merina amin' ny [[Betsileo]]). Ny hetsika ara-tsôsialy merina dia nofaranana tamin' ny fankalazana isan-taona ny [[Fandroana]], izay fanamasinana ny mpanjaka sy ny fianakaviana ary ny [[Taom-baovao malagasy|taom-baovao]], nahitana koa ny [[lapabe]] sy fahalalanan' ny firaisana ara-nofo atao [[valabe]]. 

Hatramin' ny niovan' ny mpanjakavavy [[Ranavalona II]] ho Kristiana tamin' ny taona 1868, dia ampahany betsaka amin' ny vahoaka merina no lasa Kristianina, izay matetika mitady tombontsoa manokana amin' ny voalohany (nanao &quot;rebik' omby&quot; na &quot;rebik' ondry&quot;). Maro amin' ireo finoana sy fanao nentim-paharazana taloha no mbola velona.

=== Kristianisma ===
Ny mpanjaka [[Radama I]] dia nandray tsara ireo misiônera kristiana nanangana misiôna teto Madagasikara tamin’ny taona 1810. Ny [[andriana]] merina no nivadika ho Kristianina voalohany. Ny ''[[London Missionary Society]]'' dia nanangana misiôna maro manerana ny morontsirak' i Madagasikara tamin'ny taona 1820. Ireo izay niova fo dia nomena vatsim-pianarana tany [[Lôndra]] ary fianarana tany [[Manchester]].

Noho ny fitaoman’ny misiônera britanika, dia niova tanteraka ho Prôtestanta ny saranga ambony merina tamin’ny tapaky ny taonjato faha-19, nanaraka ny ohatry ny mpanjakavavin’izy ireo, [[Ranavalona II]]. Ny fielezan'ny [[prôtestantisma]] tany am-boalohany teo amin'ireo sangany amin' ny Merina dia niteraka fanavakavahana ata-tsaranga sy ara-poko teo amin' ny mpanaraka ny [[kristianisma]]. Ny mpandika teny katôlika no tian'ny Frantsay ary nivadika ho Katôlika ireo [[Andevo (teto Madagasikara)|andevo]]&lt;nowiki/&gt;n' ny Merina taloha. Prôtestanta anefa ny saranga mpitondra sy ambony. Nanandrana niditra an-tsehatra ny [[andriana]], tamin’ny fandroahana ireo misiôna kristiana sasany. Izany fihetsehana izany no nahatonga ny fisaratsarahan-tsekta ara-pivavahana tamin'ny firafitry ny mponina ankehitriny.

== Fiarahamonina sy kolontsaina ==

=== Saranga teo amin' ny fiarahamonina ===
Amin' ireo foko malagasy rehetra, ny Merina dia nanana rafitra matankaka nahitana sarangam-poko. Ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny, toy ny vondrom-poko maro aty Afrika, dia nisy sokajin' olona roa, dia ny olona afaka antsoina hoe ''[[Fotsy (saranga)|Fotsy]]'', izay nanana razambe manana endrika sy toe-batana malagasy aziatika, ary ireo mpanompo na ''[[Mainty (saranga)|Mainty]]'', izay nanana razambe afrikana, nosamborina avy tany amin' ny faritra hafa eto Madagasikara. Tsy mifototra amin’ ny endrika sy toe-batana anefa ny fanavahana ny Fotsy sy ny Mainty eo amin’ny Merina, hoy i Karen Middleton, fa raha amin'ny fananana fasam-pianakaviana: ny Fotsy nanana fasam-pianakaviana, fa ny Mainty dia ireo tsy nanana fasam-pianakaviana na efa nanangana fasana vao haingana. Nizara telo ny vahoaka merina, dia ny [[Andriana]], ny [[Hova]] (olona afaka), ary ny satanga ambany indrindra atao hoe [[Andevo (teto Madagasikara)|Andevo]].

Ny saranga tsirairay dia nisy fizaràna koa avy eo. Mizara enina ny Andriana, izay samy nanana asa nolovaina, ary manao fifanambadian' ny mpihavana.

Ny fototry ny fomban-drazana ny Merina momba ny sarangam-poko Andriana sy Hova dia natsangan' ny mpanjaka [[Ralambo]] tamin' ny taonjato faha-16. Mpamory sy mpanorina fanjakana ny Andriana, tahaka ny mpanjaka Ralambo (1757-1600 tany ho any) namorona ny fanjakan' [[Imerina Roa Toko]], ka nampitambatra ny faritra roa: [[Avaradrano]] sy [[Vakinisisaony]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andriamasinavalona]] (1675-170) dia namorona ny fanjakan' [[Imerina Efa-Toko]] tamin' ny fampivondronana ny faritra efatra: Avaradrano, Vakinisisaony, [[Marovatana]] ary [[Vonizongo]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Andrianampoinimerina]] (1778-1810) dia namorona ny fanjakana [[Imerina Enin-Toko]] ka nampitambatra ny faritra enina: Avaradrano, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo, [[Imamo]] ary [[Imerinatsimo]] na [[Vakinankaratra]]. Avy eo, ny mpanjaka [[Radama I]] dia nampivondrona fanjakana maro tao amin' ny Nosy ary namorona ny [[Fanjakan' i Madagasikara]].

Ny firaketana an-tsoratra tamin'ny taonjato faha-19 dia mampiseho fa ny Andevo dia mainty hoditra nohafarana, ary izy ireo no ampahatelon'ny fiarahamonina merina. Ny fiarahamonina merina dia nivarotra andevo tany amin' ny faritra avo ho an' ny Miozolmana sy Eorôpeana mpivarotra andevo  any amin'ny morontsirak' i Madagasikara, ary nividy andevo afrikana tatsinanana sy atsimo-atsinanan' i Afrika tamin'izy ireo ho an'ny tanimboliny manokana teo anelanelan'ny 1795 sy 1895.

Ny fanambadiana sy ny firaisana ara-nofo teo amin'ny fotsy sy mainty dia fady. Ny Andriana miaraka amin' ny Andriana, manaraka fitsipika voafaritra mazava, ny Hova amin' ny Hova ary ny Mainty amin' ny Mainty. Ny Andevo, izay sata nihatra amin' ny olona aorian' ny fandikan-dalàna nataony na trosa tsy voaloany - ary izany na inona na inona fiaviany - dia samy nifanambady izy samy izy ihany koa.

Araka ny tatitra tamin' ny taona 2012 nataon'i Gulnara Shahinian – mpitarika manokana ny Firenena Mikambana momba ny endrika fanandevozana amin'izao fotoana izao, ny taranaky ny andevo taloha dia mbola mijaly ao anatin'ny fiarahamonina merina amin'izao fotoana izao, ary voailikilika ara-tsôsialy ny fanambadian'ny samy lahy na samy vavy.

=== Fombafomba sy vakoka ===
Ny [[Vazimba]] dia misongadina amin' ny tantara am-bava merina sy teo amin' ny fihevera' ny vahoaka. Voalaza fa ny Vazimba no mponina voalohany teto Madagasikara, taranaky ny tantsambo avy any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] izay mety nanana toe-batana [[pigmea]]. Amin'ny Malagasy sasany, ny Vazimba dia tsy heverina ho olombelona mihitsy, fa endrika zavaboary  manana hery mahagaga.

Ao anatin' ny fito taona voalohany amin' ny fiainan' izy ireo, ny ankizilahy dia matetika forana amin' ny fombafomba iray izay angatahan' ny havany ny tsodrano sy ny fiarovan' ny [[Razana (finoana malagasy)|razana]]. Ny Merina koa dia mamono ny ombiny amin' ny fomba feno herisetra tsy mahazatra, avy eo mahandro sy mihinana ny henan' ilay omby aorian' izany.

Ny Merina dia mino fa tanin-drazany ny taniny ary maneho fanajana ny razambeny amin' ny fandevenana azy ireo any amin' ny fasam-pianakaviana izay matetika ao amin' ny tanàna niaviany. Maro no mino fa afaka miditra an-tsehatra amin' ny zava-mitranga eto ambonin' ny tany ny razana, na soa na ratsy, ary io finoana io no mamolavola ny fihetsika sy ny fisainan' ny Malagasy maro.

=== Sakafo ===
Ny sakafon' ny Merina dia tena anjakan' ny [[vary]] ka ny hoe &quot;mihinam-bary&quot; fotsiny no ilazana ny hoe &quot;misakafo&quot;. Io foto-tsakafon' ny Merina io no tena zava-dehibe ka heverina ho masina, ary ny finoana iombonan' ny Merina dia milaza fa ny fihinanana vary no fanalahidin' ny fitondran-tena ara-moraly, ary ny Frantsay nibodo ny tanin' ny Merina dia matetika nambanina fa mihinanana mofo fa tsy vary. Ny henan' omby koa dia mandray anjara betsaka amin' ny sakafo merina, ary araka ny lovantsofina am-bava merina dia mpanompon' ny mpanjaka [[Ralambo]] no nahita fa azo hanina ny omby ka nizara izany fahalalana izany tamin' ny mpanjaka, izay nampahafantatra izany amin' ny sisa amin' ny fanjakany.

=== Asa fivelomana ===
Foto-tsakafon' ny Merina ny [[vary]], [[mangahazo]] ary [[ovy]]. Mamboly [[tongolo]] sy fanampin-tsakafo hafa koa izy ireo, ary asa fivelomana lehibe koa ny fiompiana [[omby]] sy [[kisoa]] sy [[biby fiompy]] hafa. Maro amin' ny Merina no mifindra monina an-tanàn-dehibe, izay ahitana orinasa sy orinasa.

=== Mozika ===
Ny [[hiragasy]] na ny [[vakodrazana]] dia mampifanaraka ny endrika mozika rehetra navoakan' ny Merina nandritra ny arivo taona. Ny zavamaneno nentim-paharazana merina dia ahitana ny [[valiha]], ny [[sodina]], ny [[lokanga]] ary karazana [[amponga]] maro. Tsy ny Merina manokana anefa no nampiasa ireo zavamaneno ireo fa ireo foko hafa eto amin' ny Nosy ihany koa. Tena nankasitrahan' ny Merina ireo [[tononkalo]] nalamin' izy ireo tamin' ny endrika [[hainteny]]. Tamin' ny fahatongavan' ny Eorôpeanina dia nandray ny [[pianô]] ny Merina ka noho izany dia namorona fomba fanaovana mozika miavaka izy ireo: ny [[ba gasy]], izay  mozika hiraina ary ampiarahina amin' ny pianô.

=== Fitafiana ===
Tamin' ny andron' ny Vazimba, ny akanjo dia vita amin' ny zavamaniry ka ny rongony no manjaka amin' izany. Nandritra ny vanim-potoanan' ny [[tompomenakely]] merina, noho ny fandraisan' anjaran' ireo Aostrôneziana Indôneziana vao tonga, dia nampiasa [[landy]] be ny vahoaka.

Ny akanjo nentim-paharazana merina dia ny sikina, ny lamba ary ny salaka. Eto Madagasikara dia tahirin-kevitra tranainy vitsivitsy ihany no mampahatsiahy ny akanjon' ny razamben' ny Merina. Tsy fahita firy ny sary. Nitondra salaka sy sikina (kitamby, sarimbona) ny faritra rehetra manerana ny Nosy ka anisan' izany Imerina.

I Raintovo, ao amin'ny bokiny ''Antananarivo fahizay'' dia miresaka momba ireo mponin' Antananarivo izay nandoaka ny sofiny (haban-tsofina) mba ho lasa &quot;Merina lava sofina&quot; sy momba ireo [[tombokavatsa]] na [[tombokalana]] tsara tarehy izay nataon' ny tanora tamin' izany fotoana izany.

Toy izany koa, ny tanora merina dia zatra nanamainty nify amin' ny [[tambolo]] (''[[Buchnera]] teptostachia'') sy ny [[laingo]] (''[[Paederia]] bojeriana''). Ny vehivavy merina dia nandravaka ny sorony sy ny tratrany amin' ny tombokavatsa vita amin' ny fifangaroan' ny saribao sy ny ranom-[[Voanantay|boanantay]] (''Solanum nigrum'').[[Sary:Ethnic_groups_of_Madagascar_Map.png|vignette|Ny fitsinjaran' ny vondrom-poko eto Madagasikara]]


== Jereo koa ==
'''Lohahevitra mifandray aminy'''
* [[Imerina-Ambaniandro]]
* [[Lisitr' ireo mpanjaka merina]]
* [[FANJAKAN’ I MADAGASIKARA]]
* [[Fanjakan' Imerina]]
'''Ny foko eto Madagasikara'''
* [[Antambahoaka]] -  [[Antandroy]] - [[Antankarana]] - [[Antanosy]] - [[Antefasy]] - [[Antemoro]] - [[Antesaka]] - [[Bara]] - [[Beosy]] - [[Betsileo]] - [[Betsimisaraka]] - [[Bezanozano]] - [[Mahafaly]] - [[Makoa]] - [[Masikoro]] - [[Merina]] - [[Mikea]] - [[Sakalava]] - [[Sihanaka]] - [[Tanala]] - [[Tsimihety]] - [[Vezo]] - [[Zafimaniry]] - [[Zafisoro]].
'''Ny vahoaka hafa eto Madagasikara'''
* [[Sinoa eto Madagasikara]]
* [[Vazaha eto Madagasikara]]
* [[Karàna]]
'''Samihafa'''

* [[Jiosy malagasy]]

== Boky azo anovozan-kevitra ==

* Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). ''Madagascar'' (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. &lt;nowiki&gt;ISBN 978-1-84162-197-5&lt;/nowiki&gt;.
* Charlotte Liliane Rabesahala-Randriamananoro, ''Ambohimanga-Rova : approche anthropologique de la civilisation merina (Madagascar)'', Paris, Le Publieur, 2006, 393 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-85194-307-3&lt;/nowiki&gt;) (Texte remanié d’une thèse soutenue à l’Université de La Réunion en 2002).
* Didier Mauro et Emeline Raholiarisoa, ''Madagascar, parole d'ancêtre merina : amour et rébellion en Imerina'', Anako, Fontenay-sous-Bois, 2000, 158 p. + 1 CD audio (&lt;nowiki&gt;ISBN 2-907754-65-3&lt;/nowiki&gt;).
* Emmanuel Ramilison (Pastor), ''Loharanon' ny Andriana nanjaka eto Imerina'', Imprimerie Ankehitriny, 1951.
* Georges Ramamonjy, &quot;De quelques attitudes et coutumes merina&quot;, dans ''Mémoires de l'Institut scientifique de Madagascar (Tananarive)'', série C, Sciences humaines, 1 (2), 1952, p. 181-196.
* J. P. Raison, &quot;L'enracinement territorial des populations merina (Hautes Terres centrales malgaches). Fondements, modalités et adaptations&quot;, dans ''Espace géographique'', 1986, vol. 15, n° 3, p. 161-171.
* Jean Paulhan (trad. du malgache), ''Les hain-teny merinas : poésies populaires malgaches'', Paris, P. Geuthner, 2007, 457 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 978-2-7053-3782-7&lt;/nowiki&gt;) (Texte malgache et trad. française en regard, facsimile de l’édition de 1913).
* Jean Paulhan, ''Le repas et l'amour chez les Mérinas'', Montpellier, Fata Morgana, 2005 (1re éd. 1971, d’un manuscrit datant de 1912 ou 1913).
* Joseph Rasamimanana (Dr.) et Louis de Gonzague Razafindrazaka (Governor), &quot;Ny Andriantompokoindrindra&quot;, 1909, 50 pages.
* Louis Molet, &quot;Le feu domestique et la cuisine chez les Merina (Madagascar)&quot;, dans ''La cuisine : vocabulaire, activités, représentations'', in Asie du Sud-Est et Monde Insulindien (Paris), 1978, vol. 9, n° 3-4, p. 49-66.
* Marianne Skjortnes, &quot;Gender and social change in Merina rural society&quot;, in ''Repenser &quot;la femme malgache&quot;: de nouvelles perspectives sur le genre à Madagascar'' = ''Rethinking &quot;la femme malgache&quot;: new views on gender in Madagascar'', Institut de civilisations, Musée d'art et d'archéologie, Université d'Antananarivo, 2000, p. 219-238.
* Maurice Bloch, ''From blessing to violence : history and ideology in the circumcision ritual of the Merina of Madagascar,'' Cambridge University Press, Cambridge, New York, 1986, 214 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0521314046&lt;/nowiki&gt;).
* Ogot, Bethwell A. (1992). ''Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century''. Paris: UNESCO. &lt;nowiki&gt;ISBN 9789231017117&lt;/nowiki&gt;.
* Pier Martin Larson, &quot;Desperately seeking 'the Merina' (Central Madagascar): reading ethnonyms and their semantic fields in African identity histories&quot;, in J''ournal of Southern African Studies'', vol. 22, n° 4, décembre 1996, p. 541-560.
* Pier Martin Larson, ''History and memory in the age of enslavement: becoming Merina in highland Madagascar, 1770-1822'', Heunemann, Portsmouth ; James Currey, Oxford ; David Philip, Le Cap, 2000, XXXII-414 p. (&lt;nowiki&gt;ISBN 0-325-00216-9&lt;/nowiki&gt;).
* Raombana (l'historien), ''Histoires'', 3 Volumes, 1809-1855.
* Ravelojaona (Pasteur), ''Firaketana ny Fiteny sy ny Zavatra Malagasy'', Encyclopedic Dictionary, 5 Volumes, 1937-1970.

== Loharano sy fanamarihana ==
[[Catégorie:Fiteny]]
[[Catégorie:Madagasikara]]
[[sokajy:Foko ao Madagasikara]]</text>
      <sha1>b9vap7bta87yokisi1sdjjewnysu9m4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>India</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3913</id>
    <revision>
      <id>1047187</id>
      <parentid>1046043</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:08:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82959" xml:space="preserve">{{Infobox_pays|
nom_local1=भारत गणराज्य|langue1=hi|
nom_local2=Bhārat Ganarājya|langue2=hi|
nom_local3=Republic of India |langue3=en|
nom_malgache=Repoblikan' India|
image_drapeau=Flag of India.svg |
lien_drapeau=Sainan' India |
image_blason=Emblem of India.svg |
lien_blason=Fanevan' India|
image_carte=India (orthographic projection).svg|
devise= ''सत्यमेव जयते'' (Satyamēva Jayatē)&lt;br /&gt;(avy amin'ny [[Sanskrity]] : Ny Marina ihany no izy) |
langues_officielles=[[fiteny hindi]], [[fiteny anglisy]], ary &lt;br /&gt;[[Lisitry ny teny ofisialy ny India|fiteny hafa miisa 21]] &lt;small&gt;&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt; |
capitale=[[New Delhi]] |
coordonnées_capitale=28° 34' N, 77° 07' E |
lien_villes=Tanànan'i India |
titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra |
plus_grande_ville=[[Mombay]] |
type_gouvernement=[[Repoblika]] [[hafederaly|federaly]] |titres_dirigeants=[[Filoham-pirenena]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Praiminisitra]] |
noms_dirigeants=[[Ram Nath Kovind]] &lt;br /&gt;[[Narendra Modi]] |
superficie_rang=7 |
superficie_totale=3&amp;nbsp;287&amp;nbsp;590 |
pourcentage_eau=9,5 % |
population_rang=2 |
population_totale=1 147 995 898 |
population_année=2008|
densité=349 |
type_indépendance=Daty&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- République |
pays_indépendance=Avy amin'ny [[Onaiteda Kingdoma]] |
date_indépendance=15 Aogositra 1947&lt;br /&gt;Febroary 1950 |
pays frontaliers={{CHN}}{{-}}{{PAK}}{{-}}{{MYA}}{{-}}{{BAN}}{{-}} {{NEP}}{{-}}{{BHU}}|
gentilé=Indianina | IDH={{augmentation}} 0,611
| IDH_année=2006
| IDH_catégorie=anelanelany
| IDH_rang=faha 126
| monnaie=[[Ropia]] |
code_monnaie=INR |
fuseau_horaire=+ 5,30 |
hymne_national=[[Jana-Gana-Mana]] |
Religion(s)=[[hindoisma]] |
domaine_internet=.in |
indicatif_téléphonique=91 |
}}

I '''India''' dia firenena ao [[Azia Atsimo]], i [[New Delhi]] no renivohiny ary i [[Bombay]] no tana-dehibe be mponina indrindra ao.

Ny anaram-[[firenena|pirenena]] hoe ''India'' dia avy amin' ny fiteny [[persana]] hoe ''Sindhu'', anarana persana amin' ny fiteny [[sanskrity]], ny [[renirano]] [[Indus]]. Ny anarana ôfisialy dia mampiasa ny teny ''Bharat'' (mpanjaka hindoa niaina  taona taloha). Ny anarany fahatelo: ''Hindustan'' (&quot;''tanin' ny Hindoa''&quot; amin' ny fiteny persana), dia niasa tamin' ny taonan' ny [[Empira Môgôly]], ilay teny ''Hindustan'' dia tsy ôfisialy intsony ankehitriny fa ampiasaina matetika rehefa miresaka an' i India.

I India no [[firenena]] be olona indrindra eo aorian' i [[Sina]]. Misy fiteny ôfisialy roapolo mahery  eken' ny lalam-panorenan' i India. Ny tenim-pirenena dia ny [[Fiteny hindỳ|fiteny hindy]]. 

Mivelatra amin' ny halavana 7&amp;nbsp;000 km i India. Mizara sisintany amin' i [[Pakistàna]] izy any andrefana, sy i [[Sina]], i [[Nepaly]], i [[Botàna]] izy any avaratra. I [[Bangladesy|Bangladesa]] sy i [[Mianmara]] any atsinanana. Eo amin' ny [[Ranomasimbe Indiana|Ranomasimbe Indianina]], tsy lavitry ny [[Maldiva|Repoblikan' i Maldiva]] (any atsimo-andrefana), i [[Srilanka|Seilàna]] (any atsimo-atsinanana). Mizara sisintany amin' i Afganistàna koa i India any avaratra-atsinanany.

Teo amin' ny tanin' i India no misy ny haifomba antitra indrindra eto an-tany. Misy fivavahana teraka teo amin' io kôntinenta io, toy ny [[bodisma]], ny [[jainisma]], ny [[hindoisma]] ary ny [[sikisma]]. 

Mandritra ny taonjato roa, i India dia zanatany anglisy; izy no zanatany ngeza indrindra an' ny an' ny Britanika. Nahazo ny fahaleovantenany i India tamin' ny 1947. Tamin' io fotoana io, nisy ny tobim-barotra (kôntoara) frantsay sy pôrtogey tao India, naverina ho an' i India ireo kôntoara ireo taorian' ny fahazoany ny fahaleovantena. 
[[Sary:Inde carte.png|vignette]]
Nihanivoatra be i India tamin' ny dimy ambin' ny folo taona farany teo, indrindra tamin' ny fanombohana ny fiovana demôgrafika nisy hatry ny 1991. Tamin' ny 22 Janoary 2007, niverina avy tany amin' ny habakabaka  ny kapsily indianina tsy misy olona afaka 12 andro, izay nametraka marika siantifika sy teknika lehibe ho an' i India. Hatry ny taona 2008 anisan' ny hery ara-piharian-karena lehibe eto an-tany i India akaikin' i [[Repoblika Entim-Bahoakan' i Sina|Sina]], i [[Rosia]] ary i [[Brezily]]; ary i India no [[hery ara-piharian-karena]] fahavalo eto an-tany.

== Tantara ==
Nipoitra tao India ireo fiteny klasika roa ([[fiteny sanskrity]] sy [[fiteny tamily]]) misy eto amin' izao tontolo izao. Efa nampiasaina mandritry ny telo arivo taona ireo fiteny roa ireo. Namorona finoana antsoina hoe [[hindoisma]] ilay firenena, finoana izay mbola arahan' ny maro amin' izareo amin' izao fotoana izao. Tamin' ny taona 300 tal. J.K., dia namorona ny empira sy ny [[Fiankohonana Maurya|Fiankohonana]] Maurya i Ashoka, izay nahavory ny ankamaroan' ny tanin' i [[Azia Atsimo]] ho anaty firenena iray. Tamin' ny taona 180 tal. J.K. dia voatafiky ny firenena maro samihafa i India na dia taty aoriana  aza (100 – 1100), dia nipoitra ireo fiankohonana indianina hafa: izay ahitana ny Chalukya, ny Chola, ny Pallava ary ny Pandya.&lt;ref&gt;&quot;South India&quot;. Suni System Ltd.. 2007. Retrieved 2007-06-19.&lt;/ref&gt; Tamin' izany fotoana izany dia nalaza tamin' ny siansa, ny zavakanto ary ny asa soratra ny faritra atsimo ao India.

Maro ireo fiankohonana nanjaka tao India nandritry ny taona arivo. Anisan' ireo ny empira Mughal, Vijayanagara ary ny Maratha. Tamin' ny taona 1600 dia notafihan' ireo firenena eorôpeana i India, ary voazanaky ny Britanika tanteraka izy io nanomboka tamin' ny taona 1856 hatramin' ny taona 1947.

Taorian' ny 1947, i India dia nanana toe-karena sôsialista voalahatra. Anisan' ny firenena mpikambana nanorina ny hetsiky ny tsy mpanaraka ary ny [[Firenena Mikambana|Firenena mikambana]] i India. Niatrika ady maro izy io taorian' ny fahaleovantenany tamin' ny Fanjakana Mikambana, anisan' izany ny ady tamin' ny taona 1957-58, 1965, 1971 ary 1999 tamin' i [[Pakistàna]] ary ny adin' ny 1962 tamin' i Sina. Niady ihany koa izy io mba haka an' i Goa, izay seranana natsangan' ny Pôrtogey, ary tsy azon' i India raha tsy tamin' ny taona 1961. Nandà ny Pôrtogey ka voatery naka azy an-keriny ny Indianina. Nanao fanandramana nokleary ihany koa i India tamin' ny 1974 sy 1998, ary anisan' ireo firenena vitsy manana fitaovam-piadiana nokleary. Anisan' ireo toe-karena mitombo haingana indrindra eto an-tany ny toe-karen' i India nanomboka tamin' ny taona 1991.

=== Taona taloha ===
=== Andron'ny reforma ===
=== India islamo ===
=== India Eoropeana ===
=== Lalan'ny fahaleovantena ===
=== Fizarana manaintaina ===

== Pôlitika ==
{| class=&quot;infobox borderless&quot;
|+ National symbols of the Republic of India (Official)
|-
! '''National animal'''
| 
| [[Image:2005-bandipur-tusker.jpg|50px]]
|-
! '''National bird'''
| 
| [[Image:Pavo muticus (Tierpark Berlin) - 1017-899-(118).jpg|50px]]
|-
! '''National tree'''
| 
| [[Image:Banyan tree on the banks of Khadakwasla Dam.jpg|50px]]
|-
! '''National flower'''
| 
| [[Image:Sacred lotus Nelumbo nucifera.jpg|50px]]
|-
! '''National heritage animal'''
| 
| [[Image:Panthera tigris.jpg|50px]]
|-
! '''National aquatic marine mammal'''
| 
| [[Image:PlatanistaHardwicke.jpg|50px]]
|-
! '''National reptile'''
| 
| [[Image:King-Cobra.jpg|50px]]
|-
! '''National heritage mammal'''
| 
| [[Image:Hanuman Langur.jpg|50px]]
|-
! '''National fruit'''
| 
| [[Image:An Unripe Mango Of Ratnagiri (India).JPG|50px]]
|-
! '''National temple'''
| 
| [[Image:New Delhi Temple.jpg|50px]]
|-
! '''National river'''
| 
| [[Image:River Ganges.JPG|50px]]
|-
! '''National mountain'''
| 
| [[Image:Nanda Devi 2006.JPG|50px]]
|-
|}

== Jeôgrafia ==

An' i India ny ankabiazan' ny [[Zana-kôntinenta Indiana|Zana-kôntinenta Indianina]]. Miraikitra amin' i [[Aostralia]] ilay zana-kôntintenta amin' ny resaka plaky: ny plaky [[Indô-Aostralianina]]. Mikasika kely ny tendrombohitra [[Himalaya]] ny avaratr' i India. Eo antsimon' i Himalaya dia misy saha tena mahavokatra indrindra any India: ny tany Indô-Ganjetìka no anaran' izy io. Any andrefana, misy ny [[tanimatin'ny Thar|tanimatin' i Thar]]. Any antsimo, dia misy [[lembalemba]] voafaritra any avarany amin' ny [[Gaty Andrefana]] sy any antsinanany amin' ny [[Gaty Antsinanana]].

=== Fizaràn' ny faritany ===

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! Anarana || Renivohitra || Teny ofisialy || Velarantany (km²) || Isam-ponina (2001) || Natsangana tamin'ny
|-
| [[Andhra Pradesh]] || [[Hyderâbâd (India)|Hyderabad]] || [[Fiteny telogo|Telogo]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:276754}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:76210007}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Arunachal Pradesh]] || [[Itanagar]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:83578}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:1097968}} || align=&quot;right&quot; | 1987
|-
| [[Assam]] || [[Dispur]] || [[Fiteny asamey|Asamey]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:78438}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:26655528}} || align=&quot;right&quot; | 1947
|-
| [[Bengala Andrefana]] || [[Kolkata]] || [[Fiteny bengaly|Bengaly]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:88752}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:80176197}} || align=&quot;right&quot; | 1960
|-
| [[Bihar]] || [[Patna]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:94163}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:82998509}} || align=&quot;right&quot; | 1947
|-
| [[Chhattisgarh]] || [[Raipur]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:135133}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:20833803}} || align=&quot;right&quot; | 2000
|-
| [[Goa]] || [[Panaji]] || [[Fiteny kônkany|Kônkany]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:3702}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:1347668}} || align=&quot;right&quot; | 1987
|-
| [[Gujarat]] || [[Gandhinagar]] || [[Gujarati]] || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:196024}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:50671017}} || align=&quot;right&quot; | 1960
|-
| [[Haryana]] || [[Chandigarh]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:44212}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:21144564}} || align=&quot;right&quot; | 1966
|-
| [[Himachal Pradesh]] || [[Shimla]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:55673}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:6077900}} || align=&quot;right&quot; | 1971
|-
| [[Jammu-sy-Kasimira]] || [[Srinagar]] || [[Fiteny kashmiry|Kasmiry]], [[Fiteny ordò|ordo]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:222236}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:10143700}} || align=&quot;right&quot; | 1947
|-
| [[Jharkhand]] || [[Ranchi]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:79714}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:26945829}} || align=&quot;right&quot; | 2000
|-
| [[Karnataka]] || [[Bangalore]] || [[Fiteny kanada|Kanada]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:191791}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:52850562}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Kerala]] || [[Trivandrum]] || [[Fiteny malaialama|Malaialama]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:38863}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:31841374}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Madhya Pradesh]] || [[Bhopal]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:308000}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:60348023}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Maharashtra]] || [[Mumbai]] || [[Fiteny maraty|Maraty]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:308000}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:96878627}} || align=&quot;right&quot; | 1960
|-
| [[Manipur]] || [[Imphal]] || [[Fiteny manipory|manipory]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:22356}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:2166788}} || align=&quot;right&quot; | 1972
|-
| [[Meghalaya]] || [[Shillong]] || [[Fiteny garô|Garô]], [[Fiteny kasy|kasy]], [[Fiteny anglisy|anglisy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:22489}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:2318822}} || align=&quot;right&quot; | 1972
|-
| [[Mizoram]] || [[Aizawl]] || [[Mizo]], [[anglisy]] || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:21087}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:888573}} || align=&quot;right&quot; | 1987
|-
| [[Nagaland]] || [[Kohima]] || [[Anglisy]] || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:16527}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:1990036}} || align=&quot;right&quot; | 1963
|-
| [[Orissa]] || [[Bhubaneswar]] || [[Fiteny ôria|Ôria]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:155842}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:36804660}} || align=&quot;right&quot; | 1949
|-
| [[Penjab (India)|Penjab]] || [[Chandigarh]] || [[Fiteny penjaby|Penjaby]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:50362}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:24358999}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Rajasthan]] || [[Jaipur]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:342239}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:56507188}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Sikkim]] || [[Gangtok]] || [[Fiteny nepaley|Nepaley]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:7107}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:540851}} || align=&quot;right&quot; | 1975
|-
| [[Tamil Nadu]] || [[Chennai]] || [[Tamily]] || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:130058}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:62405679}} || align=&quot;right&quot; | 1956
|-
| [[Tripura]] || [[Agartala]] || [[Fiteny bengaly|Bengaly]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:10477}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:3199203}} || align=&quot;right&quot; | 1972
|-
| [[Uttarakhand]] || [[Dehradun]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:53483}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:8489349}} || align=&quot;right&quot; | 2000
|-
| [[Uttar Pradesh]] || [[Lucknow]] || [[Fiteny hindỳ|Hindy]]|| align=&quot;right&quot; | {{formatnum:236286}} || align=&quot;right&quot; | {{formatnum:166197921}} || align=&quot;right&quot; | 1950
|}
== Fiteny any India ==
Ny [[fiteny any India]] dia maro dia maro sady ao amin' ny [[fianakaviam-piteny]] maro samihafa. Ny fanisana natao tamin' ny taona 2011 dia nahitana [[fiteny]] miisa 270, ka ny 122 dia fiteny lehibe (be mpampiasa). Ny lalàm-panorenana indiana dia manao ny 22 amin' ireo fiteny ireo ho fiteny ôfisialy. Ny 77&amp;nbsp;%n' ny vahoaka indiana dia miteny [[fiteny indô-ariana]] (ka ny be mpiteny indrindra dia ny [[Fiteny hindỳ|fiteny hindy]] izay fiteny nibeazan' ny olona miisa 422 tapitrisa, izany hoe 41 %n' ny mponina, sady fiteny ôfisialin' ny governemanta afovoany), ny 20&amp;nbsp;%n' ny mponina no miteny amin' ireo [[Fianakaviam-piteny dravidiana|fiteny dravidiana]]. Ny fianakaviam-piteny hafa hita ao India dia ny [[Fianakaviam-piteny aostrôaziatika|aostrôaziatika]], ny [[Fianakaviam-piteny sinô-tibetana|sinô-tibetana]] ary ny [[Fianakaviam-piteny tay-kaday|tai-kaday]]. Ny [[fiteny anglisy]] dia fiteny voalohany na faharoa safidin' ny 12&amp;nbsp;%n' ny mponina.

=== Ireo fiteny indô-ariana ===
Ny [[fiteny indô-ariana]] dia sampana iray ao amin' ireo [[Fiteny indo-iraniana|fiteny indô-iraniana]], izay ao anatin' ny [[Fiteny indô-eoropeanina|fianakaviam-piteny indô-eorôpeana]]. Ao [[Azia Atsimo]] no tena ahitana olona maro miteny azy ireo, isan' izany ny ao India.

==== Fiteny indô-ariana be mpiteny indrindra ====
Ny [[fiteny hindỳ]] dia tenim-pirenen' i India. Misy 480 tapitrisa eo ho eo ny isan' ny olona miteny azy, 360 tapitrisa amin' ireo no manana ny fiteny hindỳ ho tenin-dreny. Amin' ny tapany avaratra amin' i India no misy ny ankabeazan' ny mpiteny hindỳ. Ny [[fiteny ordò]] dia mitovitovy amin' ny [[fiteny hindy]]. 

Ny [[fiteny bengaly]] dia fiteny tenenina indrindra any India atsinanana, nefa tenenina koa any [[Bangladesy]], anisan' ny teny ôfisialin' i India, indrindra any amin' ny faritan' i Bengal Andrefana sy any Tripura.

Ny [[fiteny maraty]] dia fitenin' ny olona miisa 75 tapitrisa any ho any India, indrindra ao amin' ny fanjakan' i [[Maharashtra]] sy [[Goa]]. Ny fiteny maraty dia iray amin' ireo fiteny ôfisialy any India.

==== Fiteny indô-ariana hafa ====
Anisan' ireo fiteny indô-ariana be mpapiasa ao India koa ny [[fiteny gojaraty]] sy ny [[fiteny ôdià]] (na ôrià) ary ny [[fiteny penjaby]]. Ny [[fiteny gojaraty]] no fiten' ny tompontanin' i [[Gujarat]], izay ampiasain' ny olona miisa 46 tapitrisa any India sy maneran-tany.

=== Ireo fiteny dravidiana ===
Ny [[fiteny dravidiana]] dia [[fianakaviam-piteny]] ahitana [[fiteny]] miisa 30 any ho any izay samy avy ao India avokoa, ka tenenina indrindra ao atsimon' i India. Ny tena be mpampiasa dia ny [[fiteny telogo]], ny [[fiteny tamily]], ny [[fiteny malaialama]] ary ny [[Fiteny kannada|fiteny kanada]].

==== Fiteny dravidiana be mpiteny indrindra ====
Ny [[fiteny telogo]] dia fiten' ny olona miisa 70 tapitrisa any ho any, tenenina indrindra any amin' ny faritra Andhra Pradesh, izay manao azy ho fiteny ôfisialy io. Fiteny ôfisialy ihany koa izy any amin' ny faritra Karnataka sy Maharashtra ary any Orissa.

Ny [[fiteny tamily]] dia fiteny ôfisialin' i Tamil Nadu sy ny tananan' i Pondichery ary Karîkâl.

==== Fiteny dravidiana hafa ====
Anisan' ny fiteny dravidiana be mpiteny koa ny [[fiteny kanada]] sy ny [[fiteny malaialama]]. Ny fiteny kanada dia fiteny any amin' ny tapany atsimon' i India, fiteny ôfisialin' i [[Karnataka]], ampiasain' ny olona miisa 45 tapitrisa any ho any. Ny fiteny malaialama dia anisan' ny fiteny tenenina any amin' ny tapany atsimon' i India koa, fiteny ôfisialin' ny faritany mizakatenan' i [[Kerala]], fiteny ôfisialy ao amin' ny faritan' i Lakshadweep sy any [[Pondicherry]], fiteny ôfisialin' i India ihany koa, izay misy mpiteny miisa 35,9 tapitrisa any ho any.

=== Ireo fianakaviam-piteny sy vondrom-piteny hafa ===

==== Fiteny aostrôaziatika ====
Ny [[Fianakaviam-piteny aostrôaziatika|fiteny aostrôaziatika]] dia fianakaviam-piteny any [[Azia Atsimo-Atsinanana]] sy ao amin' ny faritra atsina any India. Heverina ho fitenin' ny tompon-tany ao [[Azia Atsimo Atsinanana]] sy any atsinana any India ireo fiteny ireo. Miisa 10 tapitrisa ny mpiteny aostrôaziatika any India, 6 tapitrisa ny mpiteny [[Fianakaviam-piteny sinô-tibetana|sinô-tibetàna]], izany hoe 3&amp;nbsp;%n' ny mponina. Anisan' ny fiteny aostrôneziana ny [[fiteny kasy]] (''khasi'') sy ny [[fiteny monda]] (''munda'') ary ny [[fiteny santaly]] (''santali''). Anisan' ireo fiteny ao amin' ireo nosy [[Nikobara (nosy)|Nicobar]]. Ankoatry ny fiteny kasy sy ny fiteny santaly dia fiteny tandindomin-doza ny fiteny aostrôaziatika ao India.

==== Fiteny sinô-tibetana ====
Ny [[Fianakaviam-piteny sinô-tibetana|fiteny sinô-tibetana]] dia [[fianakaviam-piteny]] any [[Azia Atsinanana]] sy [[Azia Atsimo-Atsinanana]] sy [[Azia Afovoany]] ary [[Azia Atsimo]], izay misy mpiteny koa any India.

==== Fiteny tai-kaday ====
Ny [[fiteny tai-kaday]] dia [[fianakaviam-piteny]] tenenina ao amin' ny saikanosin' i [[Indôsina]] sy any amin' ny faritra atsimo ao [[Sina]], izay misy mpiteny koa any India.

==== Fiteny andamaney ====
Ny [[Vondrom-piteny any Andamàna|fiteny any Andamàna]] dia vondrom-piteny ao amin' ny [[nosy Andamàna]] tenenin' ny tompon-tany [[Andamaney (vahoaka)|andamaney]]. Misy vondrona roa ao amin' izany fianakaviam-piteny izany, dia ny fiteny andamaney lehibe sy ny fiteny andamaney avaratra.

== Jereo koa ==

* '''Firenena ao Azia:''' [[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].
* '''Foko any India''': [[Petrakevitra momba ny fananan'ny Kasimiry firazanana jiosy|Fananan'ny Kasimiry firazanana jiosy]] - [[Jiosin' i Malabar]] - [[Bene Israely]] -[[Bene Efraima]] - [[Knanaia]] - [[Bano Israily]] - [[Bney Menase]] - 
* [[Fiteny any India]] 

* '''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]

== Topi-maso ==
{{refbegin|33em}}
* {{citation|title=India|work=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html|accessdate=4 October 2011|ref={{sfnRef|Central Intelligence Agency}}|archive-date=2008-06-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20080611033144/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html|dead-url=yes}}
* {{citation|date=December 2004|title=Country Profile: India|edition=5th|work=[[Library of Congress Country Studies]]|publisher=[[Library of Congress]] [[Federal Research Division]]|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/India.pdf|accessdate=30 September 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Library of Congress|2004}}}}
* {{citation|last1=Heitzman|first1=J.|last2=Worden|first2=R. L.|date=August 1996|title=India: A Country Study|series=Area Handbook Series|publisher=[[Library of Congress]]|place=Washington, D.C.|isbn=978-0-8444-0833-0}}
* {{citation|title=India|publisher=[[International Monetary Fund]]|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2016&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=534&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr1.x=88&amp;pr1.y=9|accessdate=14 October 2011|ref={{sfnRef|International Monetary Fund}}}}
* {{citation|year=2011|title=Provisional Population Totals, Paper 1&amp;nbsp;– Census 2011|publisher=Office of the Registrar General and Census Commissioner|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/prov_results_paper1_india.html|layurl=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/indiaatglance.html|ref={{sfnRef|Provisional Population Totals, Census|2011}}}}
* {{citation|date=24 January 1950|title=Constituent Assembly of India—Volume XII|work=Constituent Assembly of India: Debates|publisher=[[National Informatics Centre]], Government of India|url=http://parliamentofindia.nic.in/ls/debates/vol12p1.htm|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|Constituent Assembly of India|1950}}}}
* {{citation|title=There's No National Language in India: Gujarat High Court|publisher=[[The Times Of India]]|date=6 January 2007|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-25/india/28148512_1_national-language-official-language-hindi|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|The Times of India 2007}}|archive-date=2014-01-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20140129070149/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-01-25/india/28148512_1_national-language-official-language-hindi|dead-url=yes}}
* {{citation|year=2011|title=Human Development Report 2011|chapter=Table 1: Human Development Index and its Components|publisher=[[United Nations]]|chapter-url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Table1.pdf|chapter-format=PDF|ref={{sfnRef|United Nations|2011}}}}
{{refend}}

'''Etimôlôjia'''
{{refbegin|33em}}
* {{citation|title=Hindustan|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/266465/Hindustan|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|Encyclopædia Britannica}}}}
* {{citation|last=Kaye|first=A. S.|date=1 September 1997|title=Phonologies of Asia and Africa|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-019-4|url=http://books.google.com/books?id=T6jmziooEk0C&amp;pg=PA639}}
* {{citation|editor-last=Kuiper|editor-first=K.|date=July 2010|title=Culture of India|publisher=Rosen Publishing Group|isbn=978-1-61530-203-1|url=http://books.google.com/?id=LiqloV4JnNUC}}
* {{citation|date=29 July 2008|title=Constitution of India|publisher=[[Ministry of Law and Justice (India)|Ministry of Law and Justice]]|url=http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|accessdate=3 March 2012|format=PDF|quote=Article 1(1): &quot;India, that is Bharat, shall be a Union of States.&quot;|ref={{sfnRef|Ministry of Law and Justice 2008}}}}
* {{citation|title=[[Oxford English Dictionary]]|chapter=India|publisher=[[Oxford University Press]]|chapter-url=http://www.oed.com/|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|Oxford English Dictionary}}}}
{{refend}}

'''Tantara'''
{{refbegin|33em}}
* {{citation|last1=Asher|first1=C. B.|last2=Talbot|first2=C|date=1 January 2008|title=India Before Europe|edition=1st|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-51750-8}}
* {{citation|last1=Bose|first1=S.|last2=Jalal|first2=A.|author1-link=Sugata Bose|author2-link=Ayesha Jalal|date=11 March 2011|title=Modern South Asia: History, Culture, Political Economy|edition=3rd|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-77942-5}}
* {{citation|last=Brown|first=J. M.|author-link=Judith M. Brown|date=26 May 1994|title=Modern India: The Origins of an Asian Democracy|edition=2nd|series=[[The Short Oxford History of the Modern World]]|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-873113-9|url=http://books.google.com/books?id=PaKdsF8WzbcC}}
* {{citation|last=Copland|first=I.|date=8 October 2001|title=India 1885–1947: The Unmaking of an Empire|edition=1st|publisher=[[Longman]]|isbn=978-0-582-38173-5|url=http://books.google.com/?id=Dw1uAAAAMAAJ}}
* {{citation|last1=Kulke|first1=H.|last2=Rothermund|first2=D.|author1-link=Hermann Kulke|date=1 August 2004|title=A History of India|series=4th|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-32920-0|url=http://books.google.com/books?id=V73N8js5ZgAC}}
* {{citation|last=Ludden|first=D.|date=13 June 2002|title=India and South Asia: A Short History|publisher=[[One World Media|One World]]|isbn=978-1-85168-237-9}}
* {{citation|last1=Metcalf|first1=B.|last2=Metcalf|first2=T. R.|author1-link=Barbara Metcalf|author2-link=Thomas R. Metcalf|date=9 October 2006|title=A Concise History of Modern India|edition=2nd|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-68225-1|url=http://books.google.com/books?id=iuESgYNYPl0C}}
* {{citation|last=Peers|first=D. M.|date=3 August 2006|title=India under Colonial Rule 1700–1885|edition=1st|publisher=[[Pearson Education|Pearson Longman]]|isbn=978-0-582-31738-3|url=http://books.google.com/?id=6iNuAAAAMAAJ}}
* {{citation|last1=Petraglia|first1=Michael D.|last2=Allchin|first2=Bridget|authorlink2=Bridget Allchin|editor=Michael Petraglia, Bridget Allchin|title=The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics|url=http://books.google.com/?id=Qm9GfjNlnRwC&amp;pg=PA6|year=2007|publisher=Springer|isbn=978-1-4020-5562-1|chapter=Human evolution and culture change in the Indian subcontinent}}
* {{citation|last=Possehl|first=G.|author-link=Gregory Possehl|title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective|date=January 2003|publisher=[[Rowman &amp; Littlefield|Rowman Altamira]]|isbn=978-0-7591-0172-2|url=http://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC}}
* {{citation|last=Robb|first=P.|title=A History of India|year=2001|publisher=London: Palgrave|isbn=978-0-333-69129-8}}
* {{citation|last=Sarkar|first=S.|year=1983|title=Modern India: 1885–1947|place=Delhi|publisher=Macmillan India|isbn=978-0-333-90425-1|url=http://books.google.com/?id=rVxuAAAAMAAJ}}
* {{citation|last=Singh|first=U.|author-link=Upinder Singh|title=A History of Ancient and Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century|year=2009|publisher=[[Longman]]|location=Delhi|isbn=978-81-317-1677-9|url=http://books.google.com/books?id=H3lUIIYxWkEC}}
* {{citation|last=Sripati|first=V.|year=1998|title=Toward Fifty Years of Constitutionalism and Fundamental Rights in India: Looking Back to See Ahead (1950–2000)|journal=American University International Law Review|volume=14|issue=2|pages=413–496}}
* {{citation|last=Stein|first=B.|author-link=Burton Stein|date=16 June 1998|title=A History of India|edition=1st|publisher=Wiley-Blackwell|place=Oxford|isbn=978-0-631-20546-3|url=http://books.google.com/books?id=SXdVS0SzQSAC}}
* {{citation|last=Stein|first=B.|author-link=Burton Stein|editor-last=Arnold|editor-first=D.|date=27 April 2010|title=A History of India|edition=2nd|publisher=Wiley-Blackwell|place=Oxford|isbn=978-1-4051-9509-6|url=http://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC}}
* {{citation|date=17 December 2009|title=Briefing Rooms: India|work=Economic Research Service|publisher=[[United States Department of Agriculture]]|url=http://www.ers.usda.gov/Briefing/India/|ref={{sfnRef|United States Department of Agriculture}}|access-date=2015-05-09|archive-date=2011-05-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20110520002800/http://www.ers.usda.gov/Briefing/India/|dead-url=}}
* {{citation|last=Thapar|first=Romila|title=Penguin history of early India: from the origins to A.D.1300|url=http://books.google.com/books?id=O2OgAAAAMAAJ|accessdate=13 February 2012|year=2003|publisher=Penguin Books}}
* {{citation|last=Witzel|first=Michael|authorlink=Michael Witzel|editor=Gavin D. Flood|title=The Blackwell companion to Hinduism|url=http://books.google.com/books?id=qSfneQ0YYY8C|accessdate=15 March 2012|year=2003|publisher=John Wiley &amp; Sons|isbn=978-0-631-21535-6|chapter=Vedas and Upanișads}}
* {{citation|last=Wolpert|first=S.|author-link=Stanley Wolpert|date=25 December 2003|title=A New History of India|edition=7th|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-516678-1}}
{{refend}}

'''Jeografia'''
{{refbegin|33em}}
* {{citation|last1=Ali|first1=J. R.|last2=Aitchison|first2=J. C.|year=2005|title=Greater India|journal=Earth-Science Reviews|volume=72|issue=3–4|pages=170–173|doi=10.1016/j.earscirev.2005.07.005}}
* {{citation|last=Chang|first=J. H.|year=1967|title=The Indian Summer Monsoon|periodical=Geographical Review|volume=57|issue=3|pages=373–396|doi=10.2307/212640}}
* {{citation|year=1988|title=Forest (Conservation) Act, 1980 with Amendments Made in 1988|publisher=Department of Environment and Forests, Government of the Andaman and Nicobar Islands|url=http://forest.and.nic.in/fca1980.pdf|accessdate=25 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Department of Environment and Forests|1988}}|archive-date=2011-07-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20110721163118/http://forest.and.nic.in/fca1980.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Dikshit|first=K. R.|last2=Schwartzberg|first2=Joseph E.|author2-link=Joseph E. Schwartzberg|title=India: Land|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India|work=Encyclopædia Britannica|pages=1–29|ref={{sfnRef|Dikshit &amp; Schwartzberg}}}}
* {{citation|last=Duff|first=D.|date=29 October 1993|title=Holmes Principles of Physical Geology|edition=4th|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-7487-4381-0|url=http://books.google.com/books?id=E6vknq9SfIIC&amp;pg=PT353}}
* {{citation|last1=Kumar|first1=V. S.|last2=Pathak|first2=K. C.|last3=Pednekar|first3=P.|last4=Raju|first4=N. S. N.|year=2006|title=Coastal processes along the Indian coastline|periodical=Current Science|volume=91|issue=4|pages=530–536|url=http://drs.nio.org/drs/bitstream/2264/350/1/Curr_Sci_91_530.pdf|format=PDF}}
* {{citation|year=2007|title=India Yearbook 2007|publisher=Publications Division, [[Ministry of Information and Broadcasting (India)|Ministry of Information and Broadcasting]], [[Government of India]]|place=New Delhi|isbn=978-81-230-1423-4|ref={{sfnRef|Ministry of Information and Broadcasting|2007}}}}
* {{citation|last=Posey|first=C. A.|date=1 November 1994|title=The Living Earth Book of Wind and Weather|publisher=[[Reader's Digest Association|Reader's Digest]]|isbn=978-0-89577-625-9}}
* {{citation|last1=Prakash|first1=B.|last2=Kumar|first2=S.|last3=Rao|first3=M. S.|last4=Giri|first4=S. C.|year=2000|title=Holocene Tectonic Movements and Stress Field in the Western Gangetic Plains|journal=Current Science|volume=79|issue=4|pages=438–449|url=http://www.ias.ac.in/currsci/aug252000/prakash.pdf|format=PDF|ref={{sfnRef|Prakash et al.|2000}}}}
{{refend}}

'''Fahasamihafan-javamiaina'''
{{refbegin|colwidth=33em}}
* {{citation|last1=Ali|first1=S.|last2=Ripley|first2=S. D.|last3=Dick|first3=J. H.|author-link=Salim Ali (ornithologist)|author2-link=S. Dillon Ripley|date=15 August 1996|title=A Pictorial Guide to the Birds of the Indian Subcontinent|edition=2nd|publisher=[[Oxford University Press]]|place=Mumbai|isbn=978-0-19-563732-8}}
* {{citation|year=2012|title=Animal Discoveries 2011: New Species and New Records|publisher=[[Zoological Survey of India]]|url=http://zsi.gov.in/right_menu/Animal_disc/Animal%20Discovery%202011.pdf|format=PDF|accessdate=20 July 2012|ref={{sfnRef|Zoological Survey of India|2012}}}}
* {{citation|last=Basak|first=R. K.|year=1983|title=Botanical Survey of India: Account of Its Establishment, Development, and Activities|url=http://books.google.com/books?id=yXAVcgAACAAJ|accessdate=20 July 2011}}
* {{citation|year=2007|title=Hotspots by Region|work=Biodiversity Hotspots|publisher=[[Conservation International]]|url=http://www.biodiversityhotspots.org/xp/Hotspots/hotspots_by_region/Pages/default.aspx|accessdate=28 February 2011|ref={{sfnRef|Conservation International|2007}}}}
* {{citation|last1=Crame|first1=J. A.|last2=Owen|first2=A. W.|date=1 August 2002|title=Palaeobiogeography and Biodiversity Change: The Ordovician and Mesozoic–Cenozoic Radiations|series=Geological Society Special Publication|issue=194|publisher=[[Geological Society of London]]|isbn=978-1-86239-106-2|url=http://books.google.com/books?id=YswVy5YolYsC&amp;pg=PA142|accessdate=8 December 2011}}
* {{cite book|title=State of Forest Report 2013|date=2013|publisher=[[Forest Survey of India]]|location=Dehradun|url=http://fsi.nic.in/details.php?pgID=mn_93|chapter=[http://fsi.nic.in/cover_2013/sfr_forest_cover.pdf Forest Cover]|ref={{sfnRef|Forest Survey of India|2013}}}}
* {{citation|last=Griffiths|first=M.|date=6 July 2010|title=The Lotus Quest: In Search of the Sacred Flower|publisher=[[St. Martin's Press]]|isbn=978-0-312-64148-1|url=http://books.google.com/books?id=f2cbyTCeq-EC}}
* {{citation|last=Karanth|first=K. P.|date=25 March 2006|title=Out-of-India Gondwanan Origin of Some Tropical Asian Biota|journal=[[Current Science]]|volume=90|issue=6|publisher=[[Indian Academy of Sciences]]|pages=789–792|format=PDF|url=http://www.iisc.ernet.in/currsci/mar252006/789.pdf|accessdate=18 May 2011|archive-date=2019-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411223533/http://www.iisc.ernet.in/currsci/mar252006/789.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Mace|first=G. M.|date=March 1994|title=1994 IUCN Red List of Threatened Animals|work=World Conservation Monitoring Centre|publisher=[[International Union for Conservation of Nature]]|isbn=978-2-8317-0194-3|url=http://books.google.com/books?id=dyy0HilL9ecC&amp;pg=PR4}}
* {{citation|title=Biosphere Reserves of India|work=C. P. R. Environment Education Centre|publisher=[[Ministry of Environment and Forests (India)|Ministry of Environment and Forests]], [[Government of India]]|url=http://www.cpreec.org/pubbook-biosphere.htm|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|Ministry of Environment and Forests}}|archive-date=2011-08-21|archive-url=https://www.webcitation.org/6174UGghb?url=http://www.cpreec.org/pubbook-biosphere.htm|dead-url=yes}}
* {{citation|date=9 September 1972|title=Indian Wildlife (Protection) Act, 1972|publisher=[http://moef.nic.in/index.php Ministry of Environments and Forests], Government of India|url=http://envfor.nic.in/legis/wildlife/wildlife1.html|accessdate=25 July 2011|ref={{sfnRef|Ministry of Environments and Forests 1972}}}}
* {{citation|last=Puri|first=S. K.|title=Biodiversity Profile of India|url=http://ces.iisc.ernet.in/hpg/cesmg/indiabio.html|accessdate=20 June 2007|ref={{sfnRef|Puri}}}}
* {{citation|date=4 June 2007|title=The List of Wetlands of International Importance|publisher=The Secretariat of the Convention on Wetlands|page=18|url=http://www.ramsar.org/sitelist.pdf|accessdate=20 June 2007|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070621011113/http://www.ramsar.org/sitelist.pdf|archivedate=21 June 2007|ref={{sfnRef|Secretariat of the Convention on Wetlands}}}}
* {{citation|last=Tritsch|first=M. F.|date=3 September 2001|title=Wildlife of India|publisher=[[HarperCollins]]|place=London|isbn=978-0-00-711062-9|url=http://books.google.com/books?id=aNRQAAAACAAJ}}
{{refend}}

'''Politika'''
{{refbegin|colwidth=33em}}
* {{citation|last=Bhambhri|first=C. P.|date=1 May 1992|title=Politics in India, 1991–1992|publisher=Shipra|url=http://books.google.com/books?id=pf5HAAAAMAAJ|accessdate=20 July 2011|isbn=978-81-85402-17-8}}
* {{citation|last1=Burnell|first1=P. J.|last2=Calvert|first2=P.|date=1 May 1999|title=The Resilience of Democracy: Persistent Practice, Durable Idea|edition=1st|publisher=[[Taylor &amp; Francis]]|isbn=978-0-7146-8026-2|url=http://books.google.com/books?id=hv6TkML5_HAC&amp;pg=PA271|accessdate=20 July 2011}}
* {{citation|date=16 May 2009|title=Second UPA Win, A Crowning Glory for Sonia's Ascendancy|publisher=[[Business Standard]]|url=http://www.business-standard.com/india/news/second-upa-wincrowning-glory-for-sonia%5Cs-ascendancy/61892/on|accessdate=13 June 2009|ref={{sfnRef|Business Standard|2009}}}}
* {{citation|last=Chander|first=N. J.|date=1 January 2004|title=Coalition Politics: The Indian Experience|publisher=Concept Publishing Company|isbn=978-81-8069-092-1|url=http://books.google.com/books?id=G_QtMGIczhMC&amp;pg=PA117|accessdate=20 July 2011}}
* {{citation|last1=Dunleavy|first1=P.|last2=Diwakar|first2=R.|last3=Dunleavy|first3=C.|year=2007|title=The Effective Space of Party Competition|issue=5|publisher=[[London School of Economics|London School of Economics and Political Science]]|url=http://www2.lse.ac.uk/government/research/resgroups/PSPE/pdf/PSPE_WP5_07.pdf|accessdate=27 September 2011|format=PDF|archive-date=2007-10-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20071028005708/http://www.lse.ac.uk/collections/government/PSPE/pdf/PSPE_WP5_07.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Dutt|first=S.|year=1998|title=Identities and the Indian State: An Overview|journal=Third World Quarterly|volume=19|issue=3|pages=411–434|doi=10.1080/01436599814325}}
* {{citation|last=Echeverri-Gent|first=J.|editor-last=Ayres|editor-first=A.|editor2-last=Oldenburg|editor2-first=P.|date=January 2002|title=Quickening the Pace of Change|chapter=Politics in India's Decentred Polity|series=India Briefing|publisher=[[M. E. Sharpe]]|place=London|pages=19–53|isbn=978-0-7656-0812-3}}
* {{citation|date=14 March 2009|title=Current Recognised Parties|work=[[Election Commission of India]]|url=http://eci.nic.in/eci_main/ElectoralLaws/OrdersNotifications/Symbols_Sep_2009.pdf|accessdate=5 July 2010|format=PDF|ref={{sfnRef|Election Commission of India}}|archive-date=2018-08-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20180820162136/http://eci.nic.in/eci_main/ElectoralLaws/OrdersNotifications/Symbols_Sep_2009.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Gledhill|first=A.|date=30 March 1970|title=The Republic of India: The Development of its Laws and Constitution|publisher=Greenwood|isbn=978-0-8371-2813-9|url=http://books.google.com/books?id=cHAjPQAACAAJ|accessdate=21 July 2011|archive-date=2011-12-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20111212162648/http://books.google.com/books?id=cHAjPQAACAAJ|dead-url=yes}}
* {{citation|date=24 December 2004|title=Narasimha Rao Passes Away|publisher=[[The Hindu]]|url=http://www.hindu.com/2004/12/24/stories/2004122408870100.htm|accessdate=2 November 2008|ref={{sfnRef|The Hindu 2008}}|archive-date=2004-12-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20041230182813/http://www.hindu.com/2004/12/24/stories/2004122408870100.htm|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Mathew|first=K. M.|date=1 January 2003|title=Manorama Yearbook|publisher=[[Malayala Manorama]]|isbn=978-81-900461-8-3|url=http://books.google.com/books?id=jDaLQwAACAAJ|accessdate=21 July 2011}}
* {{citation|title=National Symbols of India|work=Know India|publisher=[[National Informatics Centre]], [[Government of India]]|url=http://india.gov.in/knowindia/national_symbols.php|accessdate=27 September 2009|ref={{sfnRef|National Informatics Centre|2005}}}}
* {{citation|last=Neuborne|first=B.|year=2003|title=The Supreme Court of India|journal=International Journal of Constitutional Law|volume=1|issue=1|pages=476–510|doi=10.1093/icon/1.3.476}}
* {{citation|last=Pylee|first=M. V.|year=2003|title=Constitutional Government in India|chapter=The Longest Constitutional Document|edition=2nd|publisher=[[S. Chand]]|isbn=978-81-219-2203-6|url=http://books.google.com/?id=veDUJCjr5U4C|ref={{sfnRef|Pylee|2003|a}}}}
* {{citation|last=Pylee|first=M. V.|year=2003|title=Constitutional Government in India|chapter=The Union Judiciary: The Supreme Court|edition=2nd|publisher=[[S. Chand]]|isbn=978-81-219-2203-6|url=http://books.google.com/?id=veDUJCjr5U4C&amp;pg=PA314|accessdate=2 November 2007|ref={{sfnRef|Pylee|2003|b}}}}
* {{citation|last=Sarkar|first=N. I.|title=Sonia Gandhi: Tryst with India|date=1 January 2007|publisher=Atlantic|isbn=978-81-269-0744-1&lt;!--8126907444--&gt;|url=http://books.google.com/books?id=26flsWUf8fkC|accessdate=20 July 2011}}
* {{citation|last=Sharma|first=R.|year=1950|title=Cabinet Government in India|journal=Parliamentary Affairs|volume=4|issue=1|pages=116–126}}
* {{citation|last=Sharma|first=B. K.|date=August 2007|title=Introduction to the Constitution of India|edition=4th|publisher=[[Prentice Hall]]|isbn=978-81-203-3246-1&lt;!--8120332466--&gt;|url=http://books.google.com/books?id=srDytmFE3KMC&amp;pg=PA161}}
* {{citation|last=Sinha|first=A.|year=2004|title=The Changing Political Economy of Federalism in India|journal=India Review|volume=3|issue=1|pages=25–63|doi=10.1080/14736480490443085}}
* {{citation|title=World's Largest Democracy to Reach One Billion Persons on Independence Day|publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs|United Nations]] [[Commission on Population and Development|Population Division]]|url=http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/india/ind1bil.htm|accessdate=5 October 2011|ref={{sfnRef|United Nations Population Division}}|archive-date=2011-08-21|archive-url=https://www.webcitation.org/6174XlNpl?url=http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/india/ind1bil.htm|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Wheare|first=K. C.|date=June 1980|title=Federal Government|edition=4th|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-313-22702-8}}
{{refend}}

'''Fifandraisana amin'ny any ivelany ary tafika'''
{{refbegin|colwidth=33em}}
* {{citation|last=Alford|first=P.|date=7 July 2008|title=G8 Plus 5 Equals Power Shift|publisher=[[The Australian]]|url=http://www.theaustralian.com.au/news/g8-plus-5-equals-power-shift/story-e6frg6t6-1111116838759|accessdate=21 November 2009|ref={{sfnRef|Alford|2008}}}}
* {{citation|last=Behera|first=L. K.|date=7 March 2011|title=Budgeting for India's Defence: An Analysis of Defence Budget 2011–2012|publisher=[[Institute for Defence Studies and Analyses]]|url=http://www.idsa.in/idsacomments/IndiasDefenceBudget2011-12_lkbehera_070311|accessdate=4 April 2011}}
* {{citation|last=Behera|first=L. K.|date=20 March 2012|title=India's Defence Budget 2012–13|publisher=[[Institute for Defence Studies and Analyses]]|url=http://www.idsa.in/idsacomments/IndiasDefenceBudget2012-13_LaxmanBehera_200312|accessdate=26 March 2012}}
* {{citation|date=11 February 2009|title=Russia Agrees India Nuclear Deal|work=[[BBC News]]|publisher=[[BBC|British Broadcasting Corporation]]|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7883223.stm|accessdate=22 August 2010|ref={{sfnRef|British Broadcasting Corporation 2009}}}}
* {{citation|last=Curry|first=B.|date=27 June 2010|title=Canada Signs Nuclear Deal with India|publisher=[[The Globe and Mail]]|url=http://www.theglobeandmail.com/news/world/g8-g20/news/canada-signs-nuclear-deal-with-india/article1620801/|accessdate=13 May 2011}}
* {{citation|date=8 April 2008|title=India, Europe Strategic Relations|work=Europa: Summaries of EU Legislation|publisher=[[European Union]]|url=http://europa.eu/legislation_summaries/external_relations/relations_with_third_countries/asia/r14100_en.htm|accessdate=14 January 2011|ref={{sfnRef|Europa 2008}}}}
* {{citation|last=Ghosh|first=A.|title=India's Foreign Policy|date=1 September 2009|publisher=[[Pearson PLC|Pearson]]|isbn=978-81-317-1025-8|url=http://books.google.com/books?id=Y32u4JMroQgC}}
* {{citation|last=Gilbert|first=M.|date=17 December 2002|title=A History of the Twentieth Century|publisher=[[William Morrow and Company|William Morrow]]|isbn=978-0-06-050594-3|url=http://books.google.com/books?id=jhwY1j8Ao3kC&amp;pg=PA486|accessdate=22 July 2011}}
* {{citation|date=5 October 2009|title=India, Russia Review Defence Ties|publisher=[[The Hindu]]|url=http://www.thehindu.com/news/national/article2514142.ece|accessdate=8 October 2011|ref={{sfnRef|The Hindu 2011}}}}
* {{citation|last=Kumar|first=A. V.|date=1 May 2010|title=Reforming the NPT to Include India|work=Bulletin of Atomic Scientists|url=http://thebulletin.org/reforming-npt-include-india|accessdate=1 November 2010}}
* {{citation|last=Miglani|first=S.|date=28 February 2011|title=With An Eye on China, India Steps Up Defence Spending|publisher=Reuters|url=http://www.reuters.com/article/2011/02/28/india-budget-military-idUSSGE71R02Y20110228|accessdate=6 July 2011|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924151457/http://www.reuters.com/article/2011/02/28/india-budget-military-idUSSGE71R02Y20110228|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Nair|first=V. K.|year=2007|title=No More Ambiguity: India's Nuclear Policy|url=http://www.afsa.org/fsj/oct02/nair.pdf|accessdate=7 June 2007|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927041401/http://www.afsa.org/fsj/oct02/nair.pdf|archivedate=27 September 2007}}
* {{citation|last=Pandit|first=R.|date=27 July 2009|title=N-Submarine to Give India Crucial Third Leg of Nuke Triad|publisher=[[The Times of India]]|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-07-27/india/28212143_1_nuclear-powered-submarine-ins-arihant-nuclear-submarine|accessdate=10 March 2010|archive-date=2011-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20110811144548/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2009-07-27/india/28212143_1_nuclear-powered-submarine-ins-arihant-nuclear-submarine|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Perkovich|first=G.|date=5 November 2001|title=India's Nuclear Bomb: The Impact on Global Proliferation|publisher=[[University of California Press]]|isbn=978-0-520-23210-5|url=http://books.google.com/books?id=UDA9dUryS8EC|accessdate=22 July 2011}}
* {{citation|date=25 January 2008|title=India, France Agree on Civil Nuclear Cooperation|publisher=[[Rediff.com|Rediff]]|url=http://www.rediff.com/news/2008/jan/25france.htm|accessdate=22 August 2010|ref={{sfnRef|Rediff 2008 a}}}}
* {{citation|date=13 February 2010|title=UK, India Sign Civil Nuclear Accord|publisher=Reuters|url=http://www.reuters.com/article/2010/02/13/us-india-britain-nuclear-idUSTRE61C21E20100213?type=politicsNews|accessdate=22 August 2010|ref={{sfnRef|Reuters|2010}}|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924144413/http://www.reuters.com/article/2010/02/13/us-india-britain-nuclear-idUSTRE61C21E20100213?type=politicsNews|dead-url=yes}}
* {{citation|last1=Ripsman|first1=N. M.|last2=Paul|first2=T. V.|date=18 March 2010|title=Globalization and the National Security State|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-539390-3|url=http://books.google.com/books?id=7P87HIh9ajMC&amp;pg=PA130|accessdate=22 July 2011}}
* {{citation|last=Rothermund|first=D.|date=17 October 2000|title=The Routledge Companion to Decolonization|edition=1st|series=Routledge Companions to History|publisher=[[Routledge]]|url=http://books.google.com/books?id=ez37H0UPt_YC|isbn=978-0-415-35632-9}}
* {{citation|date=10 January 2011|title=India Gets Its First Homegrown Fighter Jet|publisher=[[RIA Novosti]]|url=http://en.rian.ru/world/20110110/162090932.html|accessdate=1 April 2009|ref={{sfnRef|Russian International News Agency 2011}}}}
* {{citation|last=Sharma|first=S. R.|date=1 January 1999|title=India–USSR Relations 1947–1971: From Ambivalence to Steadfastness|volume=1|publisher=Discovery|isbn=978-81-7141-486-4&lt;!--8171414869--&gt;|url=http://books.google.com/books?id=vTEge1JWK8oC}}
* {{citation|last=Shukla|first=A.|date=5 March 2011|title=China Matches India's Expansion in Military Spending|publisher=[[Business Standard]]|url=http://www.business-standard.com/india/news/china-matches-india%5Cs-expansion-in-military-spending/427365/|accessdate=6 July 2011}}
* {{citation|last1=Sisodia|first1=N. S.|last2=Naidu|first2=G. V. C.|year=2005|title=Changing Security Dynamic in Eastern Asia: Focus on Japan|publisher=Promilla|isbn=978-81-86019-52-8&lt;!--8186019529--&gt;|url=http://books.google.com/books?id=jSgfLG3Ib9wC}}
* {{citation|date=8 August 2008|title=SIPRI Yearbook 2008: Armaments, Disarmament, and International Security|work=Stockholm International Peace Research Institute|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-954895-8|url=http://books.google.com/books?id=EAyQ9KCJE2gC&amp;pg=PA178|accessdate=22 July 2011|ref={{sfnRef|Stockholm International Peace Research Institute 2008}}}}
* {{citation|date=19 March 2012|title=Rise in international arms transfers is driven by Asian demand, says SIPRI|work=Stockholm International Peace Research Initiative|url=http://www.sipri.org/media/pressreleases/rise-in-international-arms-transfers-is-driven-by-asian-demand-says-sipri|accessdate=26 March 2012|ref={{sfnRef|Stockholm International Peace Research Initiative 2012}}|archiveurl=https://archive.today/20130113065046/http://www.sipri.org/media/pressreleases/rise-in-international-arms-transfers-is-driven-by-asian-demand-says-sipri|archivedate=2013-01-13|dead-url=no}}
* {{citation|date=11 October 2008|title=India, US Sign 123 Agreement|publisher=[[The Times of India]]|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-10-11/india/27905286_1_indian-nuclear-market-sign-landmark-civil-nuclear-field|accessdate=21 July 2011|ref={{sfnRef|The Times of India 2008}}|archive-date=2011-11-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20111107021602/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2008-10-11/india/27905286_1_indian-nuclear-market-sign-landmark-civil-nuclear-field|dead-url=yes}}
{{refend}}

'''Toe-karena'''
{{refbegin|colwidth=33em}}
* {{citation|last=Alamgir|first=J.|date=24 December 2008|title=India's Open-Economy Policy: Globalism, Rivalry, Continuity|publisher=[[Taylor &amp; Francis]]|isbn=978-0-415-77684-4|url=http://books.google.com/books?id=JL7QfWJ5Yk0C|accessdate=23 July 2011}}
* {{citation|last=Bonner|first=B|date=20 March 2010|title=Make Way, World. India Is on the Move|publisher=[[Christian Science Monitor]]|url=http://www.csmonitor.com/Business/The-Daily-Reckoning/2010/0320/Make-way-world.-India-is-on-the-move|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|Bonner|2010}}}}
* {{citation|date=18 November 2010|title=India Lost $462bn in Illegal Capital Flows, Says Report|work=[[BBC News]]|publisher=[[BBC|British Broadcasting Corporation]]|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-11782795|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|British Broadcasting Corporation 2010 c}}}}
* {{citation|date=9 April 2010|title=India Second Fastest Growing Auto Market After China|work=[[Business Line]]|url=http://www.thehindubusinessline.com/todays-paper/article988689.ece|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|Business Line 2010}}}}
* {{citation|year=2013|title=An Uncertain Glory: India and Its Contradictions|last1=Drèze|first1=Jean|last2=Sen|first2=Amartya|publisher=Allen Lane}}
* {{citation|date=8 October 2011|title=India's Economy: Not Just Rubies and Polyester Shirts|publisher=The Economist|url=http://www.economist.com/node/21531527|accessdate=9 October 2011|ref={{sfnRef|Economist 2011}}}}
* {{citation|date=13 October 2009|title=Indian Car Exports Surge 36%|work=Express India|url=http://www.expressindia.com/latest-news/Indian-car-exports-surge-36/528633/|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|Express India 2009}}|archiveurl=https://archive.is/20130102144817/http://www.expressindia.com/latest-news/indian-car-exports-surge-36/528633/|archivedate=2013-01-02|dead-url=yes}}
* {{citation|date=April 2011|title=Report for Selected Countries and Subjects: India, Indonesia, Islamic Republic of Iran, Malaysia, Philippines, Sri Lanka, Thailand|publisher=[[International Monetary Fund]]|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=20&amp;pr.y=6&amp;sy=1991&amp;ey=2016&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=548%2C566%2C524%2C578%2C534%2C536%2C429&amp;s=NGDPDPC&amp;grp=0&amp;a=|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|International Monetary Fund 2011}}}}
* {{citation|last1=Farrell|first1=D.|last2=Beinhocker|first2=E.|date=19 May 2007|title=Next Big Spenders: India's Middle Class|publisher=[[McKinsey &amp; Company]]|url=http://www.mckinsey.com/Insights/MGI/In_the_news/Next_big_spenders_Indian_middle_class|accessdate=17 September 2011|archive-date=2011-12-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20111205035707/http://www.mckinsey.com/Insights/MGI/In_the_news/Next_big_spenders_Indian_middle_class|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Gargan|first=E. A.|date=15 August 1992|title=India Stumbles in Rush to a Free Market Economy|publisher=The New York Times|url=http://www.nytimes.com/1992/08/15/world/india-stumbles-in-rush-to-a-free-market-economy.html|accessdate=22 July 2011}}
* {{citation|date=June 2011|title=World Economic Outlook Update|publisher=[[International Monetary Fund]]|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/update/02/pdf/0611.pdf|accessdate=22 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|International Monetary Fund 2011}}}}
* {{citation|last1=Nayak|first1=P. B.|last2=Goldar|first2=B.|last3=Agrawal|first3=P.|date=10 November 2010|title=India's Economy and Growth: Essays in Honour of V. K. R. V. Rao|publisher=[[SAGE Publications]]|url=http://books.google.com/books?id=N1Ho2SGXUHwC|isbn=978-81-321-0452-0}}
* {{citation|date=October 2007|title=Economic Survey of India 2007: Policy Brief|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]]|url=http://www.oecd.org/dataoecd/17/52/39452196.pdf|accessdate=22 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Organisation for Economic Co-operation and Development 2007}}|archive-date=2018-12-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20181225053357/http://www.oecd.org/economy/surveys/39452196.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last1=Pal|first1=P.|last2=Ghosh|first2=J|title=Inequality in India: A Survey of Recent Trends|work=Economic and Social Affairs: DESA Working Paper No. 45|date=July 2007|publisher=[[United Nations]]|url=http://www.un.org/esa/desa/papers/2007/wp45_2007.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF}}
* {{citation|date=January 2011|title=The World in 2050: The Accelerating Shift of Global Economic Power: Challenges and Opportunities|author=PricewaterhouseCoopers|authorlink=PricewaterhouseCoopers|url=http://www.pwc.com/en_GX/gx/psrc/pdf/world_in_2050_jan2011.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF}}
* {{citation|last=Schwab|first=K.|year=2010|title=The Global Competitiveness Report 2010–2011|publisher=[[World Economic Forum]]|url=http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf|accessdate=10 May 2011|format=PDF}}
* {{citation|last=Sheth|first=N.|date=28 May 2009|title=Outlook for Outsourcing Spending Brightens|work=[[The Wall Street Journal]]|url=http://online.wsj.com/article/SB124344190542659025.html#articleTabs_comments%3D%26articleTabs%3Darticle|accessdate=3 October 2010}}
* {{citation|last=Srivastava|first=V. C.|editor=V.C. Srivastava, Lallanji Gopal, D.P. Chattopadhyaya|title=History of Agriculture in India (p to c1200 AD)|series=History of Science, Philosophy and Culture In Indian Civization|volume=V (Part 1)|url=http://books.google.com/books?id=FvjZVwYVmNcC&amp;pg=PR30|year=2008|publisher=Concept Publishing Co|isbn=8180695212|chapter=Introduction}}
* {{citation|date=6 April 2011|title=Information Note to the Press (Press Release No.29 /2011)|publisher=[[Telecom Regulatory Authority of India]]|url=http://www.trai.gov.in/WriteReadData/trai/upload/PressReleases/816/Press_release_feb%20-11.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Telecom Regulatory Authority 2011}}|archive-date=2011-04-24|archive-url=https://www.webcitation.org/5yBC5WT9h?url=http://www.trai.gov.in/WriteReadData/trai/upload/PressReleases/816/Press_release_feb%20-11.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|date=28 August 2009|title=Exporters Get Wider Market Reach|publisher=[[The Times of India]]|url=http://timesofindia.indiatimes.com/business/india-business/Exporters-get-wider-market-reach/articleshow/4942892.cms?referral=PM|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|The Times of India 2009}}}}
* {{citation|date=26 October 2011|title=Corruption Perception Index 2010—India Continues to be Corrupt|publisher=[[Transparency International]]|url=http://transparencyindia.org/resource/press_release/Corruption%20Perception%20Index%20(CPI)%202010.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Transparency International 2010}}|archive-date=2011-07-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20110728123451/http://transparencyindia.org/resource/press_release/Corruption%20Perception%20Index%20(CPI)%202010.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|title=New Global Poverty Estimates—What It Means for India|publisher=[[World Bank]]|url=http://www.worldbank.org.in/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/INDIAEXTN/0,,contentMDK:21880725~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:295584,00.html|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|World Bank a}}}}
* {{citation|title=India: Undernourished Children—A Call for Reform and Action|work=[[World Bank]]|url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/0,,contentMDK:20916955~pagePK:146736~piPK:146830~theSitePK:223547,00.html|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|World Bank b}}}}
* {{citation|date=29 May 2006|title=Inclusive Growth and Service Delivery: Building on India's Success|publisher=[[World Bank]]|url=http://siteresources.worldbank.org/SOUTHASIAEXT/Resources/DPR_FullReport.pdf|accessdate=7 May 2009|format=PDF|ref={{sfnRef|World Bank 2006}}}}
* {{citation|date=September 2010|title=India Country Overview September 2010|publisher=[[World Bank]]|url=http://www.worldbank.org.in/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/SOUTHASIAEXT/INDIAEXTN/0,,contentMDK:20195738~menuPK:295591~pagePK:141137~piPK:141127~theSitePK:295584,00.html|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|World Bank 2010}}}}
* {{citation|date=26 March 2010|title=Trade to Expand by 9.5% in 2010 After a Dismal 2009, WTO Reports|publisher=[[World Trade Organisation]]|url=http://www.wto.org/english/news_e/pres10_e/pr598_e.htm|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|World Trade Organisation 2010}}}}
* {{citation|last=Yep|first=E.|date=27 September 2011|title=ReNew Wind Power Gets $201 Million Goldman Investment|publisher=The Wall Street Journal|url=http://online.wsj.com/article/SB10001424052970204422404576595972728958728.html|accessdate=27 September 2011}}
* {{citation|year=2011–2012|title=Indian IT-BPO Industry|publisher=[[NASSCOM]]|url=http://www.nasscom.org/indian-itbpo-industry|accessdate=22 June 2012|ref={{sfnRef|Nasscom 2011–2012}}|archive-date=2012-05-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509061653/http://nasscom.org/indian-itbpo-industry|dead-url=yes}}
* {{citation|year=1995|title=UNDERSTANDING THE WTO: THE ORGANIZATION Members and Observers|publisher=[[WTO]]|url=http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm|accessdate=23 June 2012|ref={{sfnRef|WTO 1995}}}}
{{refend}}

'''Demôgrafia'''
{{refbegin|colwidth=33em}}
* {{citation|last=Bonner|first=A.|year=1990|title=Averting the Apocalypse: Social Movements in India Today|publisher=[[Duke University Press]]|isbn=978-0-8223-1048-8|url=http://books.google.com/books?id=uxJlAgRemHgC|accessdate=24 July 2011}}
* {{citation|date=January 2009|title=Healthcare in India: Report Highlights|publisher=Boston Analytics|url=http://bostonanalytics.com/india_watch/Healthcare%20in%20India%20Executive%20Summary.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|Boston Analytics|2009}}|archive-date=2011-07-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20110728164230/http://www.bostonanalytics.com/india_watch/Healthcare%20in%20India%20Executive%20Summary.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last1=Dev|first1=S. M.|last2=Rao|first2=N. C.|year=2009|title=India: Perspectives on Equitable Development|publisher=Academic Foundation|isbn=978-81-7188-685-2|url=http://books.google.com/books?id=adhKjRoTjcIC}}
* {{citation|last=Dharwadker|first=A.|editor1-last=Canning|editor1-first=C. M.|editor2-last=Postlewait|editor2-first=T.|date=28 October 2010|title=Representing the Past: Essays in Performance Historiography|chapter=Representing India's Pasts: Time, Culture, and Problems of Performance Historiography|publisher=[[University of Iowa Press]]|isbn=978-1-58729-905-6|url=http://books.google.com/books?id=Rgf0gbml2ocC|accessdate=24 July 2011}}
* {{citation|last1=Drèze|first1=J.|last2=Goyal|first2=A.|editor-last=Baru|editor-first=R. V.|date=9 February 2009|title=School Health Services in India: The Social and Economic Contexts|chapter=The Future of Mid-Day Meals|publisher=[[SAGE Publications]]|isbn=978-81-7829-873-3|url=http://books.google.com/books?id=aQ39RO9OET4C&amp;pg=PA46|ref={{sfnRef|Drèze|Goyal|2008}}}}
* {{citation|last1=Dyson|first1=T.|last2=Visaria|first2=P.|editor-last=Dyson|editor-first=T.|editor2-last=Casses|editor2-first=R.|editor3-last=Visaria|editor3-first=L.|date=7 July 2005|title=Twenty-First Century India: Population, Economy, Human Development, and the Environment|chapter=Migration and Urbanisation: Retrospect and Prospects|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-928382-8|url=http://books.google.com/books?id=bqU9T5c0wlYC}}
* {{citation|last=Garg|first=S. C.|date=19 April 2005|title=Mobilizing Urban Infrastructure Finance in India|publisher=[[World Bank]]|url=http://siteresources.worldbank.org/INTMF/Resources/339747-1105651852282/Garg.pdf|accessdate=27 January 2010|format=PDF}}
* {{citation|last=Mallikarjun|first=B|date=November 2004|title=Fifty Years of Language Planning for Modern Hindi—The Official Language of India|journal=[http://www.languageinindia.com/index.html ''Language in India'']|volume=4|issue=11|issn=19302940|url=http://www.languageinindia.com/nov2004/mallikarjunmalaysiapaper1.html|accessdate=24 July 2011}}
* {{citation|date=27 April 1960|title=Notification No. 2/8/60-O.L|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], [[Government of India]]|url=http://rajbhasha.nic.in/UI/pagecontent.aspx?pc=Mzc%3d|accessdate=13 May 2011|ref={{sfnRef|Ministry of Home Affairs 1960}}}}
* {{citation|date=2010–2011|title=Religious Composition|work=Office of the Registrar General and Census Commissioner|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], [[Government of India]]|url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/India_at_glance/religion.aspx|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|Ministry of Home Affairs 2010–2011}}}}
* {{citation|title=Census Data 2001|work=Office of the Registrar General and Census Commissioner|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)|Ministry of Home Affairs]], [[Government of India]]|date=2010–2011|url=http://www.censusindia.gov.in/Census_Data_2001/National_Summary/National_Summary_DataPage.aspx|accessdate=22 July 2011|ref={{sfnRef|Ministry of Home Affairs 2010–2011 b}}}}
* {{citation|last=Ottenheimer|first=H. J.|year=2008|title=The Anthropology of Language: An Introduction to Linguistic Anthropology|publisher=Cengage|isbn=978-0-495-50884-7|url=http://books.google.com/books?id=d4QHsORbZs4C}}
* {{citation|last=Ratna|first=U.|editor-last=Dutt|editor-first=A. K.|editor2-last=Thakur|editor2-first=B|year=2007|title=City, Society, and Planning|chapter=Interface Between Urban and Rural Development in India|volume=1|publisher=Concept|isbn=978-81-8069-459-2|url=http://books.google.com/books?id=QDmZeW1H37IC}}
* {{citation|last=Robinson|first=S.|date=1 May 2008|title=India's Medical Emergency|work=[[Time (magazine)|Time]]|url=http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1736516,00.html|accessdate=23 July 2011|ref={{sfnRef|Robinson|2008}}|archive-date=2013-07-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20130726160638/http://www.time.com/time/nation/article/0,8599,1736516,00.html|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Rorabacher|first=J. A.|year=2010|title=Hunger and Poverty in South Asia|publisher=Gyan|isbn=978-81-212-1027-0|url=http://books.google.com/books?id=u6hriMcSsE4C}}
* {{citation|date=November 2006|title=Country Cooperation Strategy: India|publisher=[[World Health Organisation]]|url=http://www.who.int/countryfocus/cooperation_strategy/ccsbrief_ind_en.pdf|accessdate=23 July 2011|format=PDF|ref={{sfnRef|World Health Organisation 2006}}|archive-date=2016-04-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20160418193252/http://www.who.int/countryfocus/cooperation_strategy/ccsbrief_ind_en.pdf|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Chandramouli|first=C.|date=15 July 2011|title=Rural Urban Distribution Of Population|publisher=[[Ministry of Home Affairs (India)]]|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/india/Rural_Urban_2011.pdf|accessdate=24 January 2015|format=PDF}}
{{refend}}

'''Kolontsaina'''
{{refbegin|33em}}
* {{cite news|last=Agnivesh|first=Swami|title=Missing: 50 million Indian girls|url=http://www.nytimes.com/2005/11/24/opinion/24iht-edswami.html?_r=0|accessdate=30 December 2013|newspaper=New York Times|date=25 November 2005|author2=Rama Mani|author3=Angelika KÃ¶ster-Lossack|ref={{sfnref|Agnivesh|2005}}}}
* {{cite news|last=Bunting|first=Madeleine|title=India's missing women|url=http://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2011/jul/22/india-sex-selection-missing-women|accessdate=30 December 2013|newspaper=The Guardian|date=22 July 2011|ref={{sfnref|Bunting|2011}}}}
* {{citation|last=Binmore|first=K. G.|date=27 March 2007|title=Playing for Real: A Text on Game Theory|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-530057-4|url=http://books.google.com/books?id=eY0YhSk9ujsC&amp;pg=PA98}}
* {{citation|last=Bladholm|first=L.|date=12 August 2000|title=The Indian Grocery Store Demystified|edition=1st|publisher=[[Macmillan Publishers]]|isbn=978-1-58063-143-3|url=http://books.google.com/books?id=nCCEmAIo7HAC&amp;pg=PA64}}
* {{citation|date=1 August 2010|title=Saina Nehwal: India's Badminton Star and &quot;New Woman&quot;|work=[[BBC News]]|url=http://www.bbc.co.uk/news/world-south-asia-10725584|accessdate=5 October 2010|ref={{sfnRef|British Broadcasting Corporation 2010 a}}}}
* {{citation|date=7 October 2010|title=Commonwealth Games 2010: India Dominate Shooting Medals|work=[[BBC News]]|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/commonwealth_games/delhi_2010/9068886.stm|accessdate=3 June 2011|ref={{sfnRef|British Broadcasting Corporation 2010 b}}}}
* {{citation|last=Chopra|first=P.|date=18 March 2011|title=A Joint Enterprise: Indian Elites and the Making of British Bombay|publisher=[[University of Minnesota Press]]|isbn=978-0-8166-7037-6|url=http://books.google.com/books?id=jhTiCnh6RqAC&amp;pg=PA46}}
* {{citation|last=Cullen-Dupont|first=K.|date=July 2009|title=Human Trafficking|edition=1st|publisher=[[Infobase Publishing]]|isbn=978-0-8160-7545-4|url=http://books.google.com/books?id=B2GeSNXy5CoC}}
* {{citation|last=Das|first=S. K.|date=1 January 2005|title=A History of Indian Literature, 500–1399: From Courtly to the Popular|publisher=[[Sahitya Akademi]]|isbn=978-81-260-2171-0}}
* {{citation|last=Datta|first=A.|year=2006|title=The Encyclopaedia of Indian Literature|volume=2|publisher=[[Sahitya Akademi]]|isbn=978-81-260-1194-0}}
* {{citation|last=Dehejia|first=R. S.|date=7 November 2011|title=Indian Grand Prix Vs. Encephalitis?|work=[[The Wall Street Journal]]|url=http://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/07/economics-journal-indian-grand-prix-vs-encephalitis/|accessdate=20 December 2011}}
* {{citation|last=Deutsch|first=E.|date=30 April 1969|title=Advaita Vedānta: A Philosophical Reconstruction|publisher=[[University of Hawaii Press]]|isbn=978-0-8248-0271-4|url=http://books.google.com/books?id=63gdKwhHeV0C}}
* {{citation|last1=Dissanayake|first1=W. K.|last2=Gokulsing|first2=M.|date=May 2004|title=Indian Popular Cinema: A Narrative of Cultural Change|edition=2nd|publisher=Trentham Books|url=http://books.google.com/?id=_plssuFIar8C&amp;dq|isbn=978-1-85856-329-9}}
* {{citation|date=18 November 2009|title=Southern Movies Account for over 75% of Film Revenues|publisher=[[The Economic Times]]|url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2009-11-18/news/27638208_1_film-industry-small-budget-movies-farokh-balsara|accessdate=18 June 2011|ref={{sfnRef|The Economic Times}}}}
* {{citation|title=South Asian Arts: Indian Dance|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/556016/South-Asian-arts/65246/Indian-dance|work=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=17 July 2011|ref={{sfnRef|Encyclopædia Britannica b}}}}
* {{citation|title=Tamil Literature|year=2008|work=[[Encyclopædia Britannica]]|url=http://original.britannica.com/eb/article-9071111/Tamil-literature|accessdate=24 July 2011&lt;!--|quote=Apart from literature written in classical (Indo-Aryan) Sanskrit, Tamil is the oldest literature in India. Some inscriptions on stone have been dated to the 3rd century BC, but [[Tamil literature]] proper begins around the 1st century AD. Much early poetry was religious or epic; an exception was the secular court poetry written by members of the ''sangam'', or literary academy (see Sangam literature).--&gt;|ref={{sfnRef|Encyclopædia Britannica|2008}}}}
* {{citation|last=Eraly|first=A.|year=2008|title=India|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=978-0-7566-4952-4|url=http://books.google.com/books?id=HUdHHuFZN_8C&amp;pg=PA160|accessdate=24 July 2011}}
* {{citation|last=Hart|first=G. L.|date=August 1975|title=Poems of Ancient Tamil: Their Milieu and Their Sanskrit Counterparts|edition=1st|publisher=[[University of California Press]]|isbn=978-0-520-02672-8|url=http://books.google.com/books?id=a5KwQwAACAAJ|access-date=2015-05-09|archive-date=2011-12-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20111212161552/http://books.google.com/books?id=a5KwQwAACAAJ|dead-url=yes}}
* {{citation|editor-last=Heehs|editor-first=P.|date=1 September 2002|title=Indian Religions: A Historical Reader of Spiritual Expression and Experience|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-3650-0|url=http://books.google.com/books?id=Jgsu-aIm3ncC|accessdate=24 July 2011|ref={{sfnRef|Heehs|2002}}}}
* {{citation|last=Henderson|first=C. E.|year=2002|title=Culture and Customs of India|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-313-30513-9|url=http://books.google.com/books?id=CaRVePXX6vEC&amp;pg=PA102}}
* {{citation|last=Hoiberg|first=D.|last2=Ramchandani|first2=I.|year=2000|title=Students' Britannica India: Select Essays|publisher=[[Popular Prakashan]]|isbn=978-0-85229-762-9}}
* {{citation|editor-last=Johnson|editor-first=W. J.|title=The Sauptikaparvan of the Mahabharata: The Massacre at Night|date=1 September 2008|edition=2nd|series=[[Oxford World's Classics]]|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-282361-8|ref={{sfnRef|Johnson|2008}}}}
* {{citation|last1=Jones|first1=G.|last2=Ramdas|first2=K.|year=2005|title=(Un)tying the Knot: Ideal and Reality in Asian Marriage|publisher=National University of Singapore Press|isbn=978-981-05-1428-0|url=http://books.google.com/books?id=IttiQ3QdJ6YC}}
* {{citation|last1=Kālidāsa|last2=Johnson|first2=W. J.|author-link=Kālidāsa|date=15 November 2001|title=The Recognition of Śakuntalā: A Play in Seven Acts|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-283911-4}}
* {{citation|last1=Kaminsky|first1=Arnold P.|last2=Long|first2=Roger D.|title=India Today: An Encyclopedia of Life in the Republic: An Encyclopedia of Life in the Republic|url=http://books.google.com/books?id=wWDnTWrz4O8C|accessdate=12 September 2012|date=30 September 2011|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-37462-3}}
* {{citation|last=Karanth|first=S. K.|author-link=Shivarama Karanth|date=October 2002|title=Yakṣagāna|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-357-1}}
* {{citation|editor1-last=Kiple|editor1-first=K. F.|editor2-last=Ornelas|editor2-first=K. C.|title=The Cambridge World History of Food|year=2000|place=Cambridge|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-40216-3|ref={{sfnRef|Kiple|Ornelas|2000}}}}
* {{citation|editor-last=Kuiper|editor-first=K.|date=1 July 2010|title=The Culture of India|url=http://books.google.com/books?id=LiqloV4JnNUC|accessdate=24 July 2011|publisher=Britannica Educational Publishing|isbn=978-1-61530-203-1|ref={{sfnRef|Kuiper|2010}}}}
* {{citation|last=Kumar|first=V.|title=Vastushastra|edition=2nd|series=All You Wanted to Know About Series|date=January 2000|publisher=[[Sterling Publishing]]|isbn=978-81-207-2199-9}}
* {{citation|last=Lal|first=A.|title=The Oxford Companion to Indian Theatre|url=http://books.google.com/books?id=DftkAAAAMAAJ|accessdate=24 July 2011|year=2004|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-564446-3}}
* {{citation|last1=Lang|first1=J.|last2=Moleski|first2=W.|date=1 December 2010|title=Functionalism Revisited|publisher=[[Ashgate Publishing]]|isbn=978-1-4094-0701-0|url=http://books.google.com/books?id=rOCaSn8-ZboC&amp;pg=PA151}}
* {{citation|last=MacDonell|first=A. A.|author-link=Arthur Anthony Macdonell|title=[[s:A History of Sanskrit Literature|A History of Sanskrit Literature]]|year=2004|publisher=[[Kessinger Publishing]]|isbn=978-1-4179-0619-2}}
* {{citation|last1=Majumdar|first1=B.|last2=Bandyopadhyay|first2=K.|title=A Social History of Indian Football: Striving To Score|year=2006|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-0-415-34835-5}}
* {{citation|last=Makar|first=E. M.|year=2007|title=An American's Guide to Doing Business in India|publisher=Adams|isbn=978-1-59869-211-2|url=http://books.google.com/books?id=ujYmdNVIr7QC|access-date=2015-05-09|archive-date=2015-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20150318002204/http://books.google.com/books?id=ujYmdNVIr7QC|dead-url=yes}}
* {{citation|last1=Massey|first1=R.|last2=Massey|first2=J|year=1998|title=The Music of India|publisher=Abhinav Publications|isbn=978-81-7017-332-8|url=http://books.google.com/books?id=yySNDP9XVggC}}
* {{citation|last=Medora|first=N.|editor1-last=Hamon|editor1-first=R. R.|editor2-last=Ingoldsby|editor2-first=B. B.|year=2003|title=Mate Selection Across Cultures|chapter=Mate Selection in Contemporary India: Love Marriages Versus Arranged Marriages|publisher=[[SAGE Publications]]|pages=209–230|isbn=978-0-7619-2592-7}}
* {{citation|last=Messner|first=W.|year=2009|title=Working with India. The Softer Aspects of a Successful Collaboration with the Indian IT &amp; BPO Industry|publisher=[[Springer Publishing|Springer]]|isbn=978-3-540-89077-5|url=http://www.globusresearch.com/knowledge-books.com#working-with-india|access-date=2015-05-09|archive-date=2017-08-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20170820034438/http://www.globusresearch.com/knowledge-books.com#working-with-india|dead-url=yes}}
* {{citation|last=Messner|first=W.|year=2012|title=Engaging with India. How to Manage the Softer Aspects of a Global Collaboration|publisher=[[Createspace]]|isbn=978-1-466244900|url=http://www.globusresearch.com}}
* {{cite web|url=http://mruc.net/irs2012q1-topline-findings.pdf|title=Indian Readership Survey 2012 Q1 : Topline Findings|format=PDF|at=Growth: Literacy &amp; Media Consumption|publisher=Media Research Users Council|accessdate=12 September 2012|ref={{sfnRef|Media Research Users Council 2012}}|archivedate=2014-04-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407092737/http://mruc.net/irs2012q1-topline-findings.pdf}}
* {{citation|last=Mehta|first=Nalin|title=Television in India: Satellites, Politics and Cultural Change|url=http://books.google.com/books?id=R-BsSzSjnTYC|accessdate=12 September 2012|date=30 July 2008|publisher=Taylor &amp; Francis US|isbn=978-0-415-44759-1}}
* {{citation|date=24 September 2010|title=Is Boxing the New Cricket?|publisher=[[Mint (newspaper)|Mint]]|url=http://www.livemint.com/Leisure/1jxksEgRhUYXq0ezp1iixM/Is-boxing-the-new-cricket.html|accessdate=5 October 2010|ref={{sfnRef|Mint 2010}}}}
* {{citation|last=Nakamura|first=H.|date=1 April 1999|title=Indian Buddhism: A Survey with Bibliographical Notes|edition=12th|series=Buddhist Tradition Series|publisher=[[Motilal Banarsidass]]|isbn=978-81-208-0272-8|url=http://books.google.com/books?id=w0A7y4TCeVQC}}
* {{citation|last=Puskar-Pasewicz|first=M.|date=16 September 2010|title=Cultural Encyclopedia of Vegetarianism|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0-313-37556-9|url=http://books.google.com/books?id=scpwmjE3TWYC&amp;pg=PA39}}
* {{citation|last=Raghavan|first=S.|date=23 October 2006|title=Handbook of Spices, Seasonings, and Flavorings|edition=2nd|publisher=[[CRC Press]]|isbn=978-0-8493-2842-8|url=http://books.google.com/books?id=m4vvs87XiucC&amp;pg=PA3}}
* {{citation|last=Raichlen|first=S.|date=10 May 2011|title=A Tandoor Oven Brings India's Heat to the Backyard|publisher=The New York Times|url=http://www.nytimes.com/2011/05/11/dining/a-tandoor-oven-brings-indias-heat-to-the-backyard.html|accessdate=14 June 2011}}
* {{citation|editor1-last=Rajadhyaksha|editor1-first=A.|editor2-last=Willemen|editor2-first=P.|date=22 January 1999|title=Encyclopaedia of Indian Cinema|edition=2nd|publisher=[[British Film Institute]]|isbn=978-0-85170-669-6|ref={{sfnRef|Rajadhyaksha|Willemen|1999}}}}
* {{citation|last=Ramanujan|first=A. K. (translator)|author-link=A. K. Ramanujan|date=15 October 1985|title=Poems of Love and War: From the Eight Anthologies and the Ten Long Poems of Classical Tamil|publisher=[[Columbia University Press]]|place=New York|pages=ix–x|isbn=978-0-231-05107-1|url=http://books.google.com/?id=nIybE0HRvdQC&lt;!--|quote=These poems are 'classical,' i.e. early, ancient; they are also 'classics,' i.e. works that have stood the test of time, the founding works of a whole tradition. Not to know them is not to know a unique and major poetic achievement of Indian civilisation. Early classical Tamil literature (c. 100 BC – AD 250) consists of the Eight Anthologies (''Eţţuttokai''), the Ten Long Poems (''Pattuppāţţu''), and a grammar called the ''Tolkāppiyam'' or the 'Old Composition.'&amp;nbsp;... The literature of classical Tamil later came to be known as ''Cankam'' (pronounced ''Sangam'') literature.--&gt;}}
* {{citation|last=Rawat|first=Ramnarayan S|date=23 March 2011|title=Reconsidering Untouchability: Chamars and Dalit History in North India|publisher=[[Indiana University Press]]|isbn=978-0-253-22262-6|url=http://books.google.com/books?id=bz5dKC81O3IC&amp;pg=PA3}}
* {{citation|title=Anand Crowned World Champion|date=29 October 2008|publisher=[[Rediff.com|Rediff]]|url=http://www.rediff.com/sports/2008/oct/29anand.htm|accessdate=29 October 2008|ref={{sfnRef|Rediff 2008 b}}}}
* {{citation|last=Roberts|first=N. W.|date=12 July 2004|title=Building Type Basics for Places of Worship|edition=1st|publisher=[[John Wiley &amp; Sons]]|isbn=978-0-471-22568-3|url=http://books.google.com/books?id=hOxOAAAAMAAJ}}
* {{citation|last=Sarma|first=S.|date=1 January 2009|title=A History of Indian Literature|edition=2nd|volume=1|publisher=[[Motilal Banarsidass]]|isbn=978-81-208-0264-3}}
* {{citation|last=Schoenhals|first=M.|date=22 November 2003|title=Intimate Exclusion: Race and Caste Turned Inside Out|publisher=[[University Press of America]]|isbn=978-0-7618-2697-2|url=http://books.google.com/books?id=922nG03giDwC&amp;pg=PA119}}
* {{citation|last=Schwartzberg|first=J.|year=2011|title=India: Caste|work=[[Encyclopædia Britannica]]|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285248/India/46404/Caste|accessdate=17 July 2011}}
* {{citation|last=Sen|first=A.|date=5 September 2006|title=The Argumentative Indian: Writings on Indian History, Culture, and Identity|edition=1st|publisher=[[Picador (imprint)|Picador]]|isbn=978-0-312-42602-6|url=http://books.google.com/books?id=agk63AlLmIgC&amp;pg=PA132}}
* {{citation|last=Seymour|first=S.C.|date=28 January 1999|title=Women, Family, and Child Care in India: A World in Transition|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=978-0-521-59884-2|url=http://books.google.com/books?id=ClkaIF3KzLIC&amp;pg=PA81}}
* {{citation|last=Silverman|first=S.|date=10 October 2007|title=Vastu: Transcendental Home Design in Harmony with Nature|publisher=Gibbs Smith|isbn=978-1-4236-0132-6|url=http://books.google.com/books?id=iwaryJd3fD8C&amp;pg=PA20}}
* {{citation|last=Tarlo|first=E.|date=1 September 1996|title=Clothing Matters: Dress and Identity in India|edition=1st|publisher=[[University of Chicago Press]]|isbn=978-0-226-78976-7|url=http://books.google.com/books?id=ByoTXhXCuyAC|accessdate=24 July 2011}}
* {{citation|date=9 August 2010|title=Sawant Shoots Historic Gold at World Championships|publisher=[[The Times of India]]|url=http://timesofindia.indiatimes.com/sports/more-sports/shooting/Sawant-shoots-historic-gold-at-World-Championships/articleshow/6274795.cms?referral=PM|accessdate=25 May 2011|ref={{sfnRef|The Times of India 2010}}}}
* {{citation|title=Taj Mahal|publisher=[[UNESCO|United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation]]|url=http://whc.unesco.org/en/list/252|accessdate=3 March 2012|ref={{sfnRef|United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation}}}}
* {{citation|date=11 September 2009|title=India Aims for Center Court|publisher=The Wall Street Journal|url=http://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052970203440104574406704026883502?mg=reno64-wsj&amp;url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052970203440104574406704026883502.html|accessdate=29 September 2010|ref={{sfnRef|The Wall Street Journal 2009}}}}
* {{citation|last1=Wengell|first1=D. L.|last2=Gabriel|first2=N.|date=1 September 2008|title=Educational Opportunities in Integrative Medicine: The A-to-Z Healing Arts Guide and Professional Resource Directory|edition=1st|publisher=The Hunter Press|isbn=978-0-9776552-4-3|url=http://books.google.com/books?id=BNR1KGJXX9cC&amp;pg=PA158}}
* {{cite web|title=Intergenerational Mobility for Dalits Is Visible, Albeit Limited|url=http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2011/05/05/000356161_20110505044659/Rendered/PDF/574280PUB0Pers1351B0Extop0ID0186890.pdf|work=World Bank Report 2011|accessdate=6 September 2012|doi=10.1596/978-0-8213-8689-7|format=PDF|ref={{sfnRef|World Bank 2011}}}}
* {{citation|last=Xavier|first1=L.|date=12 September 2010|title=Sushil Kumar Wins Gold in World Wrestling Championship|publisher=[[The Times of India]]|url=http://timesofindia.indiatimes.com/sports/more-sports/wrestling/Sushil-Kumar-wins-gold-in-World-Wrestling-Championship/articleshow/6542488.cms?referral=PM|accessdate=5 October 2010}}
* {{citation|last1=Yadav|first1=S. S.|last2=McNeil|first2=D.|last3=Stevenson|first3=P. C.|date=23 October 2007|title=Lentil: An Ancient Crop for Modern Times|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]]|isbn=978-1-4020-6312-1|url=http://books.google.com/?id=VfT6hZHpXPkC&amp;pg=PA174&lt;!--|quote=But it has been red lentils which have &quot;fed the masses&quot; particularly in the Indian subcontinent. Lentils are a staple food in many regions.--&gt;}}
* {{citation|last=Zvelebil|first=K. V.|date=1 August 1997|title=Companion Studies to the History of Tamil Literature|publisher=[[Brill Publishers]]|isbn=978-90-04-09365-2|url=http://books.google.com/books?id=qAPtq49DZfoC}}
{{refend}}

[[Sokajy:Jeografia]]
[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Firenena ao Azia]]
[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Firenena ao Azia]]

[[Sokajy:Azia]]
[[Sokajy:India| ]]
&lt;references /&gt;</text>
      <sha1>r4jyl7n2lcqvjz4hhh7iilnkzr4rgnp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jamaîka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>8497</id>
    <revision>
      <id>1047195</id>
      <parentid>1041141</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:39:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5423" xml:space="preserve">{{Infobox Pays|
nom_local1= Jamaica |langue1=en|
nom_malgache=Jamaika|
image_drapeau=Flag of Jamaica.svg |
lien_drapeau=Sainan'i Jamaika |
image_blason=Coat_of_arms_of_Jamaica.svg |
lien_blason=Mari-piandrian'i Jamaika|
image_carte=LocationJamaica.svg |
devise=Out of Many One People |
langues=[[fiteny anglisy]] |
capitale=[[Kingston (Jamaika)|Kingston]] |
coordonnées_capitale={{coord|17|59|N|76|48|W}}    |
lien_villes=Tanànan'i Jamaika |
titre_plus_grande_ville=Tanàna ngeza indrindra |
plus_grande_ville=[[Kingston (Jamaika)|Kingston]], [[Montego Bay]] |
type_gouvernement=[[Fanjakana ara-antenimiera]]|
titres_dirigeants=Mpanjakavavy&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Governoran'i Jamaika]]&lt;br /&gt;&amp;nbsp;- [[Praiministra]] |
noms_dirigeants=[[Elisabeth II]]&lt;br /&gt;[[Patrick Allen]]&lt;br /&gt; [[Andrew Holness]]|
superficie_rang=158 |
superficie_totale=11 425 |
pourcentage_eau=1,5 |
population_rang=135 |
population_totale=2 804 332 |
population_année=2008 |
densité=245 |
type_indépendance=Daty |
pays_indépendance=Avy amin'ny [[Onaited-Kingdoma]]  |
date_indépendance=6 Aogositra 1962 |
pays frontaliers=Tsy misy|
gentilé=Jamaikana, Jamaikanina|
monnaie=[[Dollar jamaikanina]] |
code_monnaie=JMD |
fuseau_horaire=-5 |
hymne_national=[[Jamaica, Land We Love]] |
domaine_internet=.jm |
indicatif_téléphonique=1-876 |
notes= |

}}

I '''Jamaîka''' dia [[firenena]] any [[Antilia]] any andrefan' i [[Haitỳ|Haity]] sy any atsimon' i [[Kioba]]. Ny renivohiny dia i [[Kingston]].

Avy amin' ny [[fiteny araoàka]] dia atao hoe ''Xamayca'' (midika &quot;tanin-kazo sy ny rano&quot;) io firenena io; ny [[Araoàka (vahoaka)|Araoàka]] dia tonga tany Jamaîka tamin' ny taonjato faha-11.

I [[Christophe Colomb]] no Eorôpeanina nahita azy voalohany tamin' ny taona 1494, ary namorona ny tanàna [[Sevilla la Nueva]] (ankehitriny tenenina fotsiny hoe ''Seville'', tanàna any andrefan' i [[Saint Ann's Bay]] eo amin' ny morontsiraka avaratra). I Colomb dia nampiasa ilay tanàna ho an' ny fianankaviany. Elaela taty aoriana, niala tao [[Sevilla la Nueva]] ny mpanjana-tany espaniôla, satria nolazainy fa tsy azo ipetrahana, nifindra toerana tany amin' ny faritra atsimon' i Jamaîka ny Espaniôla. Tany izy namorona tanàna vaovao: [[Santiago de la Vega]] (ankehitriny [[Spanish Town]]). Ny teratany araoàka dia nataon' ny Espaniôla ho mpiasany sy andevony, ary voaringana haingana ny ankabieazan' ny Araoàka tao Jamaîka. Efa tsy nisy teratany intsony tao Jamaîka tamin' ny faran' ny taonjato faha-16.

Ny amiraly anglisy Penn sy ny jeneraly Venables dia naka ilay nosy tamin' ny taona 1655 ary lasa zanatany britanika noho izany ny Jamaîka tamin' ny taona 1670, teo anelanelan' izany, ny ankabeazan' ny mpanjanatany espaniôla dia niala tao Jamaîka ary nakany [[Kioba]], mbola espaniola. Ny amiraly Penn dia nanova ny anaran' i [[Santiago de la Vega]] ho [[Spanish Town]].

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Amerika:''' [[Antigoa sy Barboda]] - [[Arjentina]] - [[Bahamasy]] - [[Barbady]] - [[Belizy]] - [[Bôlivia]] - [[Brezila]] - [[Dôminika]] - [[Ekoadôra]] - [[Etazonia]] - [[Goatemala]] - [[Goiana]] - [[Grenady]] - [[Haitỳ]] - [[Hôndorasy]] - [[Jamaîka]] - [[Kanada]] - [[Kioba]] - [[Kôlômbia]] - [[Kôsta Rika]] - [[Meksika]] - [[Nikaragoa]] - [[Orogoay]] - [[Panama]] -  [[Paragoay]] - [[Però]] - [[Pôrtô-Rikô|Pôrtô Rikô]] - [[Repoblika Dôminikana]] - [[Salvadôro]] - [[Santa Losia]] - [[Santa Kity sy Nevisy]] - [[Santa-Vinsanta-sy-Grenadina]] - [[Silia]] - [[Sorinama]] - [[Trinite sy Tôbagô]] -[[Venezoela]]

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]

== Rohy ivelany ==

=== Miteny anglisy ===

; Governemanta
* [http://www.jamaica.gov.jm/ Governemantan'i Jamaika] {{Wayback|url=http://www.jamaica.gov.jm/ |date=20090220161140 }}
* [http://www.royal.gov.uk/output/Page4923.asp Sehatry ny mpanjakavavy Elisabeth, mpanjakan'i Jamaika]
* [http://jis.gov.jm Official website of the Jamaica Information Service]
* [http://www.cabinet.gov.jm/ The Cabinet Office of the Government of Jamaica]
&lt;!--replace the Cabinet Office link with [http://www.jamaica.gov.jm] and/or [http://www.gov.jm] when those websites are closer to completion--&gt;
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-j/jamaica.html Chief of State and Cabinet Members] {{Wayback|url=https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-j/jamaica.html |date=20081210080622 }}

; Fampahalalàna hafa
* {{CIA World Factbook link|jm|Jamaica}}
* [http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/jamaica.htm Jamaica] {{Wayback|url=http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/jamaica.htm |date=20080607085034 }} from ''UCB Libraries GovPubs''
* {{wikiatlas|Jamaica}}
* [http://en.wikivoyage.org/wiki/Jamaica Jamaica - Wikivoyage]
* {{wikia|world:Jamaica|Jamaica}}
* [http://www.uflib.ufl.edu/ufdc/?h=nlj&amp;n=dloc&amp;l=fr National Library of Jamaica] materials in the [http://www.dloc.com Digital Library of the Caribbean]
* [http://www.citypictures.org/k-central-america-145-jamaica-309.htm Jamaica Photos]
* [http://virtualtravel.cz/jamaica/portland/winnifred-beach/beach.html JAMAICA VIRTUAL TOUR IN HD - many locations around the island] {{Wayback|url=http://virtualtravel.cz/jamaica/portland/winnifred-beach/beach.html |date=20100122124019 }}

{{vangovango}}

[[Sokajy:Jamaika|*]]
[[Sokajy:Firenena]]</text>
      <sha1>7rd6yklxbf0zper7cn5u3toccj50xk4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Isam-ponina</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10971</id>
    <revision>
      <id>1047188</id>
      <parentid>1036950</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:17:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11323" xml:space="preserve">[[Sary:Growthbydevelopedvslessdeveloped.jpg|180px|ankavanana|thumb|Ny fiitatry ny isam-ponina eny amin'ny [[firenena mandroso]] sy ny eny amin'ny [[firenena ambany fandrosoana]]]]

Ny '''isan'ny mponina''' dia ny fitambaran'ny isan'ny olona
* Miaina ao amin'ny [[faritany]] iray (tanàna, faritany, firenena, kaontinenta, tontolo).
* Mahazo alalana ofisialy miaina eo amin'ny [[faritany]] iray.

Ny olana mahakasika ny isan'ny mponina dia dinihan'ny demografia na siansa mahakasika ny mponina. Dinihana amin'ny sôsiôlojia, amin'ny [[ekonomia]] ary amin'ny [[jeografia]] ny fihetsiky ny olombelona. Matetika ampiasaina amin'ny [[marketing]] ny tahirin-kevitra demografika.

Tamin'ny 2006, ny fiitatry ny isan'ny mponina erak'izao tontolo izao dia 1,14% monja.

== Isan'ny mponina erak'izao tontolo izao ==
=== Araka ny kaontinenta ===
{|class=&quot;wikitable sortable&quot; align=&quot;center&quot;
|+Fizarazaran'ny isan'ny mponina erak'izao tontolo izao
! Kaontinenta !! Isan'ny mponina !! Isan-jaton'ny&lt;br /&gt;isan'ny mponina
|-
| [[Azia]] || {{formatnum:4030000000}} || 60,5 %
|-  
|  [[Afrika]] || {{formatnum:965000000}} || 14,0 %
|-  
|  [[Eoropa]] || {{formatnum:731000000}} || 11,3 %
|-  
|  [[Amerika latina]] sy [[Karaiba]] || {{formatnum:572000000}} || 8,6 %
|-  
|  [[Amerika avaratra]] || {{formatnum:339000000}} || 5,1 %
|-  
|  [[Oseania]] || {{formatnum:34000000}} || 0,5 %
|}

18,3%n'ny isan'ny mponina eto an-tany no mipetraka eny amin'ny firenena mandroso, ary 81,7% mipetraka eny amin'ny [[faritany]] ambany fandrosoana.

=== Fivoaran'ny isan'ny mponina araky ny fandrosoan'ny taona ===
[[Sary:World-Population-1800-2100.png|240px|ankavanana|Ny isam-ponina teto an-tany tamin'ny 1800 hatramin'ny faminavinana ho an'ny taona 2100.]]

Vinavinaina ihany ny habetsaky ny olona eto an-tany. Ho an'ny isan'ny mponina talohan'ny [[taonjato faha 19]], vinavinaina ny hakitroky ny mponina amin'ny alàlan'ny taham-pamokaran'ny tany volena.

Tanaty lahatsoratra iray tamin'ny [[1995]] (nohavaozina tamin'ny 2002), ny demografita Carl Haud avy amin'ny [[Biraom-panisan'i Etazonia]], dia naminavina fa 106 miliara ny isan'ny olona niaina teto an-tany.

Ny faminavinana ny isan'ny mponina araka ny fandrosoan'ny taona dia mifototra amin'ny fandravonana navoakan'nny Biraom-panisan'i [[Etazonia]] ho an'ny fe-potoanna manomboka amin'ny taona -10000 hatramin'ny taona 1940. Ny fandalinan'i [[Gregory Cochran]] mahakasikan'ny [[ADN ara-mitokondria]] dia ahafahana maminavina ny isam-ponina amin'ny taona mbola talohan'ny taona -10000.

Rehefa dinihana akaiky ny isan'ny mponina, dia hita fa ambany ny fiitany, nandritry ny taonarivo maro dia maro. Tamin'ny fotoana maoderina ny isam-ponina no nanomboka niitatra : 650 tapitrisa tamin'ny 1750, lasa 1,2 miliara izy zato taona taoriana, ary 2,5 tapitrisa tamin'ny [[1950]].

Tratra tamin'ny volana [[Oktobra]] tamin'ny 1999 ny enina tapitrisa mponina.

=== Tantara ===

Noho ny voina lehibe nitranga (jereo ny voin'i Toba) tamin'ny taona faha-70000 talohan'i Jesoa Kristy, nihavitsy ny mponina teto an-tany. Taorian'io voina io hatramin'ny fanabeazana ny fambolena, vinavinaina eo amin'ny iraika tapitrisa eo ho eo ny isan'ny mponina miaina erak'izao tontolo izao. Ireo olona ireo talohan'ny fanabeazana ny fambolena, dia mitady sakafo amin'ny alàlan'ny fihazanana, ary ny fihotiana. Rehefa kely ny hakitroky ny mponina, dia mbola mahafeno ny kibo ny fihotiana sy ny fihazanana. Nitombo ny isan'ny mponina nandritry ny taonarivo faha 7 TJK hatramin'ny taonjato faha 4 : 55 tapitrisa tany ho any ny isan'ny mponina ao amin'ny Empira Romana. Taorian'ny fanonganana ny Empira Romana tamin'ny taonjato fahadimy, mijanona ny fitomboan'ny isan'ny mponina. Noho ny aretina tononina hoe pestan'i Jostiniana tamin'ny 540, nihidina ny isam-ponina tao amin'ny Empira Romana Atsinanana (Empira Bizantina). Io pestan'i Jostinina io dia pesta nahavono olona indrindra tao Eoropa alohan'ny Pesta mainty valonjato taona taty aoriana.

== Isan'ny mponina amin'ny firenena be mponina indrindra ==

&lt;timeline&gt;
DateFormat=yyyy
ImageSize= width:600 height:auto barincrement:21
Period = from:0 till:6800
TimeAxis = orientation:horizontal
PlotArea = right:10 left:5 bottom:50 top:5

Colors =
     id:world      value:rgb(0.7,0.6,0.99)
     id:continent  value:rgb(0.4,0.85,0.4)
     id:country    value:rgb(0.9,0.8,0.6)
     id:territory  value:rgb(0.8,0.8,0.8)
     id:minorline  value:rgb(0.9,0.9,0.9)
     id:line       value:rgb(0.5,0.5,0.5)

PlotData=
  width:15 textcolor:black shift:(5,-5) anchor:from fontsize:s

  bar:W from:0 till:6671 color:world text:&quot;Fitambaran'ny isam-ponina&quot;
  bar:N1 from:0 till:4030 color:continent text:&quot;[[Azia]]&quot;
  bar:C1 from:0 till:1328 color:country text:&quot;[[Repoblika entim-bahoakan'i Sina]]&quot;
  bar:C2 from:0 till:1169 color:country text:&quot;[[India]]&quot;
  bar:C3 from:0 till:232 color:country text:&quot;[[Indonezia]]&quot;
  bar:C4 from:0 till:164 color:country text:&quot;[[Pakistana]]&quot;
  bar:C5 from:0 till:159 color:country text:&quot;[[Bangladesa]]&quot;
  bar:N2 from:0 till:965 color:continent text:&quot;[[Afrika]]&quot;
  bar:C6 from:0 till:148 color:country text:&quot;[[Nigeria]]&quot;
  bar:N3 from:0 till:731 color:continent text:&quot;[[Eoropa]]&quot;
  bar:T1 from:0 till:463 color:territory text:&quot;[[Vondrona Eoropeana]] (firenena 25)&quot;
  bar:C7 from:0 till:142 color:country text:&quot;[[Rosia]]&quot;
  bar:N4 from:0 till:339 color:continent text:&quot;[[Amerika Avaratra]]&quot;
  bar:C8 from:0 till:305 color:country text:&quot;[[Etazonia]]&quot;
  bar:N5 from:0 till:572 color:continent text:&quot;[[Amerika Latina]] sy [[Karaiba]]&quot;
  bar:C9 from:0 till:192 color:country text:&quot;[[Brazila]]&quot;

ScaleMajor = gridcolor:line unit:year increment:1000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:minorline unit:year increment:50 start:0

TextData =
   fontsize:S
   textcolor:black
   pos:(250,25) # tabs:(100-left)
   text:&quot;Isam-ponina (isaina amin'ny tapitrisa)

&lt;/timeline&gt;

== Firenena ambony hakitroka ==

[[Image:Population density.png|thumb|325px|ankavanana|[[Hakitroky ny mponina]] ; sarintany tamin'ny 1994]]

{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ Ny [[faritany]] 10 be hakitroka indrindra
|-
! Laharana !! Firenena/Faritany !! Isan'ny mponina !! Velarantany (km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) !! Hakitroka (i.-p. / km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) !! Tsiahy
|-
| 1 || {{flagicon|Monaco}} [[Monako]] || 32 719 || 1.95 || 16 779||&lt;ref&gt;The Monaco government uses a smaller surface area figure resulting in a population density of 18,078 per km².&lt;/ref&gt;
|-
| 2 || {{flagicon|Singapore}} [[Singapaoro]] || 4 620 657 || 707,1 || 6 535 ||
|-
| 3 || {{flagicon|Vatican}} [[Vatikana]] || 824 || 0.44 || 1 873||&lt;ref name=&quot;cia&quot;&gt;Population density calculated using surface area and population figures from the [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html CIA World Factbook] {{Wayback|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html |date=20190110183740 }}.&lt;/ref&gt;
|-
| 4 || {{flagicon|Maldives}} [[Maldiva]] || 385 375 || 298 || 1 293||
|-
| 5 || {{flagicon|Malta}} [[Malta]] ||404 032 || 316 || 1 279||
|-
| 6 || {{flagicon|Bahrain}} [[Baharainy]] || 723,967 || 665 || 1,089 ||&lt;ref name=&quot;News&quot;&gt;{{Cite book
|url=http://gulf-daily-news.com/Story.asp?Article=213323&amp;Sn=BNEW&amp;IssueID=31012
|title=Population surge 'threat to economy'|author=mohammed al a'ali
|publisher=gulf Daily News
|date=April 1, 2008
|accessdate=2008-04-21}}&lt;/ref&gt;
|-
| 7 || {{flagicon|Bangladesh}} [[Bangladesa]] || 157 813 124 || 147 570 || 1 069||&lt;ref&gt;Latest figure from the [[World Bank Group|World Bank]] Development Indicators Database is 1,090 per km².&lt;/ref&gt;
|-
| 8 || {{flagicon|Palestinian territories}} ''[[Tany palestiniana]]'' || 4 223 760 || 6 020 || 702||
|-
| 9 || {{flagicon|Nauru}} [[Naoro]] || 13 918 || 21 || 663||
|-
| 10 || {{flagicon|Taiwan}} [[Taiwan]] || 22 955 395 || 36 190 || 634||&lt;ref name = &quot;cia&quot; /&gt;
|}
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+Firenena milahatra ambony amin'ny isan'ny mponina manontolo (mahery ny 15 tapitrisa mponina) ary amin'ny hakitroky ny mponina :
|-
! Laharana !! Firenena !! Isam-ponina !! Velarantany (km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) !! Hakitroka (i.-p./km&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;) !! Tsiahy
|-
| 1 || {{flagicon|India}} [[India]] || 1 190 720 000 || 3 287 240 || 362 || Taham-piitarana ambony
|-
| 2 || {{flagicon|Bangladesh}} [[Bangladesa]] || 157 813 124 || 143 998 || 1 069 || Taham-piitarana ambony be
|-
| 3 || {{flagicon|Japan}} [[Japana]] || 127 170 110 || 377 873 || 337 || Taham-piitarana miiba
|-
| 4 || {{flagicon|Philippines}} [[Filipina]] || 93 843 460 || 300 076 || 313 || Taham-piitarana ambony be
|-
| 5 || {{flagicon|Vietnam}} [[Vietnam]] || 85 789 573 || 331 689 || 259 || Isam-ponina miitatra
|-
| 6 || {{flagicon|United Kingdom}} [[Fanjakana Mitambatra]] || 62 041 708 || 243 610 || 255 || Isam-ponina ambany fiitarana
|-
| 7 || {{flagicon|South Korea}} [[Korea Atsimo]] || 49 354 980 || 99 538 || 493 || Isam-ponina ambany fiitarana
|-
| 8 || {{flagicon|Taiwan}} [[Taiwan]] || 22 955 395 || 35,980 || 639 || Isam-ponina ambany fiitarana
|-
| 9 || {{flagicon|Sri Lanka}} [[Sri Lanka]] || 20 238 000 || 65 610 || 309 || Taham-piitarana ambony
|-
| 10 || {{flagicon|Netherlands}} [[Nederlanda]] || 16 630 000 || 41 526 || 400 || Isam-ponina ambany fiitarana
|}

== Fiitatra ==
{{lahatsoratra antsipirihany|Fiitatry ny isam-ponina}}
[[Sary:Countriesbyfertilityrate.svg|400px|center|thumb|Ny isan'ny zaza ananan'ny vehivavy]]
[[Sary:World population (UN).svg|240px|ankavanana|thumb|Ny isam-ponina (avy amin'ny data omen'ny FM.]]

Samihafa araka ny kaontinenta ny fiitatry ny isan'ny mponina. Ny isan'ny mponin' Azia izao dia nahazo 237 tapitrisa tanenalenan'ny taona [[2000]] hatramin'ny taona 2005.

Tamin'ny taonjato faha roapolo, niitatra be mihitsy ny isan'ny mponina noho ny fihatsaran'ny fitsaboana sy ny fandrosoan'ny siansa sy ny [[teknolojia]] amin'ny lafin'ny fitsaboana, miaraka amin'ny fihabetsahan'ny vokatry ny [[saha]].

Tamin'ny [[2000]] ny [[Firenena Mikambana]] dia naminavina ny taham-piitaran'ny isan'ny mponina ho 1,14 isan-jato ary isan-taona (+75 tapitrisa mponina). Ny isan'ny mponina tamin'ny taona roa arivo dia im-polon'ny isan'ny mponin'ny tany tamin'ny 1700. Araka ny ambaran'ny [[CIA World Factbooks]] miampy 211 090 eo ho eo ny isan'ny mponina isan'andro tamin'ny 2000 ary 220 980 tamin'ny 2009.

Amin'ny ankapobeny, nidina ny taham-piitaran'ny isan'ny mponina manerana ny tany, afatsy ny any amin'ny [[faritra]] [[Afrika Sobsahariana]], any [[Amerika Latina]] ary any [[Azia Andrefana]].

== Demografia ==
== Jereo koa ==
=== Rohy ivelany ===
* {{en}} [http://esa.un.org/unpd/wpp2008/index.htm World Population Prospects, the 2008 Revision] {{Wayback|url=http://esa.un.org/unpd/wpp2008/index.htm |date=20110317065855 }} ([[United Nations Population Division]]).
* {{en}} [http://www.hivegroup.com/gallery/worldpop/ World population statistics presented in a treemap interface]
*{{en}}  [http://www.populationlabs.com/World_Population.asp World Population Map, Statistical Graph] {{Wayback|url=http://www.populationlabs.com/World_Population.asp |date=20110715104157 }}
* {{en}} [http://www.digitalsurvivors.com/archives/worldpopulation.php Year-by-Year World Population Estimates: 10,000 BC to AD 2007.] {{Wayback|url=http://www.digitalsurvivors.com/archives/worldpopulation.php |date=20101229032850 }}

=== Tsiahy ===
{{ref}}

[[sokajy:Jeografia]]
[[sokajy:Demografia]]

{{vangovango}}

[[id:Penduduk#Penduduk dunia]]</text>
      <sha1>10y50nyj1c3xztcs1pnxsna77xemw1p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Sary/*/Herinandro 44 2013</title>
    <ns>4</ns>
    <id>164230</id>
    <revision>
      <id>1047196</id>
      <parentid>547136</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:48:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>112</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Girl_with_styrofoam_swimming_board.jpg with [[File:Girl_with_swimming_board.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · unlikely to be styrofoam).</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">{{sariherinandro|Girl with swimming board.jpg|habe={{{1}}}}}</text>
      <sha1>39kayp1kwman6ezv2jcsb0dx7t9mj8h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Siria</title>
    <ns>0</ns>
    <id>169042</id>
    <revision>
      <id>1047206</id>
      <parentid>1045880</parentid>
      <timestamp>2022-08-24T09:41:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Thelezifor</username>
        <id>15140</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3610" xml:space="preserve">{{Infobox Pays
 | nom_local1          = الجمهوريّة العربيّة السّوريّة | langue1=ar 
 | nom_local2          = Al-Jumhūriyyah al-‘Arabīyyah as-Sūriyyah| langue2=ar 
 | nom_malgache        = Repoblika Arabo Siriana
 | image_drapeau       = Flag of the United Arab Republic.svg

 | lien_drapeau        = Sain' i Siria
 | image_blason        = Coat of arms of Syria.svg 
 | lien_blason         = Mari-piandrian' i Siria
 | image_carte         = LocationSyria.svg 
 | devise              = [[arabo]] : Wahda, Houriya, Ishtirakiya&lt;br /&gt;
[[Malagasy]] : Fahatokanana, Fahalalahana, Sôsialisma
 | langues_officielles = [[fiteny arabo]]
 | capitale            = [[Damaskosy]] 
 | coordonnées_capitale= {{coord|33|31|32|N|36|18|52|E|type:city_scale:50000}}
 | lien_villes         = Tanàna ao Siria
 | titre_plus_grande_ville = Tanàna lehibe indrindra
 | plus_grande_ville   = [[Damaskosy]]
 | type_gouvernement   = Repoblika
 | titres_dirigeants   = [[Filoha]]&lt;br /&gt;[[Praiminisitra]] |
 | noms_dirigeants     = [[Bachar Al-Assad]]&lt;br /&gt;[[Riad Hijab]]
 | superficie_rang=86
 | superficie_totale=185 180 |
pourcentage_eau=0,06 % |
population_rang=51 |
population_totale=23 000 000 |

population_année=2010  |
densité=120 |
type_indépendance=|
pays_indépendance=Avy amin'i [[Frantsa]] |
date_indépendance=[[17 Aprily]] [[1946]] |
pays frontaliers={{TUR}}{{-}}{{IRQ}}{{-}}{{JOR}}{{-}}{{ISR}}{{-}}{{LIB}}|
gentilé=Syrien(ne) |
IDH =  0,630 |
IDH_année = 2009 |
IDH_catégorie = ant. |
IDH_rang = 105&lt;ref&gt;[http://hdr.undp.org/hdr2006/statistics/ Filahatra IDH 2008]&lt;/ref&gt; |
monnaie=[[Paondy siriana]]  |
code_monnaie=SYP |
fuseau_horaire= +2 |
hymne_national=[[Homat el Diyar]] |
iso3166-1 = SYR, SY |
domaine_internet=.sy |
indicatif_téléphonique=963 |
}}

i '''Siria''' na '''Repoblika Arabo Siriana''' dia [[firenena]] arabo ao [[Azia Andrefana]]. Manana morontsiraka eo amin' ny [[Ranomasina Mediteranea]] ilay firenena. Ireo firenena manodidina azy dia i [[Jôrdania]] any atsimo, i [[Torkia]] any avaratra, i [[Iràka]] any atsinanana, i [[Libàna]] any andrefana, ary i [[Israely]] any atsimo-andrefana. 

Ny renivohitr' i Siria, [[Damaskôsy]] na Damasy, dia ny tanàna mbola onenana antitra indrindra manerana izao tontolo izay. Io tanàna renivohitr' i Siria io dia efa renivohitry ny [[Kalifata Omaiada]], ary renivohitry ny [[Soltanata Mamelokan' i Ejipta]].

Tamin' ny fiafaran' ny [[Ady Lehibe Voalohany]], dia lasa ny [[Frantsay]] no nitondra an' i Siria. Azony ny fahaleovantenany tamin' ny volana Aprily 1946.

== Jereo koa ==
'''Firenena ao Azia:'''

[[Afganistàna]] - [[Arabia Saodita]] - [[Armenia]] - [[Azerbaijàna]] - [[Bangladesy]] - [[Bareina]] - [[Botàna]] - [[Broney]] - [[Emirata Arabo Mitambatra]] - [[Filipina]] - [[Iemena]] - [[India]] - [[Indônezia]] - [[Iràka]] - [[Iràna]] - [[Israely]] - [[Japàna]] - [[Jôrdania]] - [[Kambôdia]] - [[Katara]] - [[Kazakstàna]] - [[Kirgizistàna]] - [[Kôety]] - [[Kôrea Atsimo]] - [[Kôrea Avaratra]] - [[Laôsy]] - [[Libàna]] - [[Maldiva]] - [[Malezia]] - [[Mianmara]] - [[Môngôlia]] - [[Nepaly]] - [[Ômàna]] - [[Ozbekistàna]] - [[Pakistàna]] - [[Palestina (fanjakana)]] - [[Rosia]] - [[Sina]] - [[Singaporo]] - [[Siria]] - [[Srilanka]] - [[Tailandy]] - [[Taioàna]] - [[Tajikistàna]] - [[Torkia]] - [[Torkmenistàna]] - [[Vietnamy]].

'''Kôntinenta eto an-tany'''

* [[Afrika]]
* [[Amerika]] ([[Amerika Avaratra]] - [[Amerika Atsimo]])
* [[Azia]]
* [[Eorôpa]]
* [[Ôseania]]
* [[Antarktika]]
{{vangovango}}

== Tsiahy ==
{{ref}}

[[Sokajy:Firenena]]
[[Sokajy:Firenena ao Azia]]
[[sokajy:Siria]]</text>
      <sha1>8vzw0yyexawsoeqy3o3qm4t35m3q2lp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gumare</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172219</id>
    <revision>
      <id>1047175</id>
      <parentid>628654</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:32:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1303" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gumare
|isam-ponina={{formatnum:8532}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland West
}}

I '''Gumare''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:8532}}. Ny laharam-pokontaniny dia 17.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]]</text>
      <sha1>g5j2sjcpnlzy4ezqqupdf7lkolepozz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Good Hope (Botswana)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172239</id>
    <revision>
      <id>1047169</id>
      <parentid>628678</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:09:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1283" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Good Hope (Botswana)
|isam-ponina={{formatnum:6362}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Barolong
}}

I '''Good Hope (Botswana)''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:6362}}. Ny laharam-pokontaniny dia 2.
Ny laharam-pehintaniny dia -25,467123 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,439213.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]]</text>
      <sha1>1zt8qx2364n8h3p9er4wjv744nymr24</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gweta</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172256</id>
    <revision>
      <id>1047177</id>
      <parentid>628702</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:36:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1273" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gweta
|isam-ponina={{formatnum:5304}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Central Tutume
}}

I '''Gweta''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Tutume]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:5304}}. Ny laharam-pokontaniny dia 106.
Ny laharam-pehintaniny dia -20,183333 ary ny laharan-jarahasiny dia 25,233333.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Tutume]]</text>
      <sha1>s5pak3nuo95zlhdvgutktsc1vtvrz2w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hukuntsi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172271</id>
    <revision>
      <id>1047182</id>
      <parentid>628508</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:48:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1270" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Hukuntsi
|isam-ponina={{formatnum:4654}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Kgalagadi North
}}

I '''Hukuntsi''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi North]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:4654}}. Ny laharam-pokontaniny dia 11.
Ny laharam-pehintaniny dia -24 ary ny laharan-jarahasiny dia 21,75.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi North]]</text>
      <sha1>hv97r9bq5ix2jdd68dc2h2ltkd6t438</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Goshwe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172487</id>
    <revision>
      <id>1047171</id>
      <parentid>628546</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:11:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1302" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Goshwe
|isam-ponina={{formatnum:1573}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Central Tutume
}}

I '''Goshwe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Tutume]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:1573}}. Ny laharam-pokontaniny dia 2.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Tutume]]</text>
      <sha1>7s4nqktrw662x17jegxltzqk7g3lpzd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gojwane</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172523</id>
    <revision>
      <id>1047166</id>
      <parentid>628749</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:07:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1275" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gojwane
|isam-ponina={{formatnum:1411}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Serowe Palapye
}}

I '''Gojwane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:1411}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4.
Ny laharam-pehintaniny dia -21,797028 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,285772.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]]</text>
      <sha1>8z3ju0eawhjm8le7gnkf8twj3xn4o7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gootau</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172525</id>
    <revision>
      <id>1047170</id>
      <parentid>628752</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:10:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1273" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gootau
|isam-ponina={{formatnum:1401}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Serowe Palapye
}}

I '''Gootau''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:1401}}. Ny laharam-pokontaniny dia 9.
Ny laharam-pehintaniny dia -22,726752 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,422597.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]]</text>
      <sha1>chytk87nww47ct6hbc2kwk4e60diu5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jackalas No 2</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172577</id>
    <revision>
      <id>1047192</id>
      <parentid>628583</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:32:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Jackalas No 2
|isam-ponina={{formatnum:1222}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=North East
}}

I '''Jackalas No 2''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:1222}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]]</text>
      <sha1>l9qu317s9lohzwrfqk85jjalik9kqrq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jackalas 1</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172611</id>
    <revision>
      <id>1047191</id>
      <parentid>628625</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1298" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Jackalas 1
|isam-ponina={{formatnum:1093}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=North East
}}

I '''Jackalas 1''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:1093}}. Ny laharam-pokontaniny dia 3.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]]</text>
      <sha1>l16s4ngssk0oeaobbumnwdib0kcj7ml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hebron (Botswana)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172675</id>
    <revision>
      <id>1047180</id>
      <parentid>628370</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:08:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Hebron (Botswana)
|isam-ponina={{formatnum:950}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Barolong
}}

I '''Hebron (Botswana)''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Barolong]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:950}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Barolong]]</text>
      <sha1>h67y9rs2pozpq7ieoputxlx5u9kri9a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Groote Laagte</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172721</id>
    <revision>
      <id>1047172</id>
      <parentid>628547</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:24:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1290" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Groote Laagte
|isam-ponina={{formatnum:849}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ghanzi
}}

I '''Groote Laagte''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ghanzi]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:849}}. Ny laharam-pokontaniny dia 2.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ghanzi]]</text>
      <sha1>1u82bmoirket1qskebut35ipyd3xunm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gulubane</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172745</id>
    <revision>
      <id>1047174</id>
      <parentid>628743</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:32:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1262" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gulubane
|isam-ponina={{formatnum:797}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=North East
}}

I '''Gulubane''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:797}}. Ny laharam-pokontaniny dia 1.
Ny laharam-pehintaniny dia -20,91994 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,308722.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]]</text>
      <sha1>l7ks8idig0ofgh6aqtjcnsvift6yrel</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hunhukwe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172763</id>
    <revision>
      <id>1047183</id>
      <parentid>628485</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:50:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1308" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Hunhukwe
|isam-ponina={{formatnum:753}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Kgalagadi North
}}

I '''Hunhukwe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi North]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:753}}. Ny laharam-pokontaniny dia 18.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi North]]</text>
      <sha1>tvdrapyoikq8z7ee9mylvtztk8thyya</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hatsalatladi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172781</id>
    <revision>
      <id>1047179</id>
      <parentid>628452</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:03:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1307" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Hatsalatladi
|isam-ponina={{formatnum:726}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Kweneng East
}}

I '''Hatsalatladi''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kweneng East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:726}}. Ny laharam-pokontaniny dia 23.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kweneng East]]</text>
      <sha1>8ajr2s2vhdrm84zqth57fxqt8lcf12f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gudingwa</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172785</id>
    <revision>
      <id>1047173</id>
      <parentid>628455</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:27:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gudingwa
|isam-ponina={{formatnum:725}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland West
}}

I '''Gudingwa''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:725}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]]</text>
      <sha1>1ku7z3kw5ij30q53w77o9vvytwkbpbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ikoga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172827</id>
    <revision>
      <id>1047184</id>
      <parentid>628665</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:03:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1298" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Ikoga
|isam-ponina={{formatnum:673}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland West
}}

I '''Ikoga''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:673}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]]</text>
      <sha1>oy6m3rtns5n33q5fcfwlgz6gpdw6ree</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jamataka</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172835</id>
    <revision>
      <id>1047194</id>
      <parentid>628345</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:39:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Jamataka
|isam-ponina={{formatnum:650}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Central Tutume
}}

I '''Jamataka''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Tutume]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:650}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Tutume]]</text>
      <sha1>3eull3v1kah9uuiv791j5dyq9o0uz9t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gonutsuga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172843</id>
    <revision>
      <id>1047167</id>
      <parentid>628416</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:09:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1306" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gonutsuga
|isam-ponina={{formatnum:635}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland West
}}

I '''Gonutsuga''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland West]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:635}}. Ny laharam-pokontaniny dia 5.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland West]]</text>
      <sha1>b230rf9uqkytjd4lewnajgg4n9zpx78</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Goo-Sekgweng</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172899</id>
    <revision>
      <id>1047168</id>
      <parentid>628716</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:09:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1312" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Goo-Sekgweng
|isam-ponina={{formatnum:563}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Serowe Palapye
}}

I '''Goo-Sekgweng''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Serowe Palapye]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:563}}. Ny laharam-pokontaniny dia 4.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Serowe Palapye]]</text>
      <sha1>fdnusjvyun67cj27fl1b4bqjq8mk2g5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gungwe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172917</id>
    <revision>
      <id>1047176</id>
      <parentid>628679</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:32:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1259" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Gungwe
|isam-ponina={{formatnum:545}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=North East
}}

I '''Gungwe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i North East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:545}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia -20,489855 ary ny laharan-jarahasiny dia 27,381094.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i North East]]</text>
      <sha1>ob2oxt0m2ut3govz0fupzb9mxr5edg5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Habu</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172931</id>
    <revision>
      <id>1047178</id>
      <parentid>628475</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T12:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1296" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Habu
|isam-ponina={{formatnum:533}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland East
}}

I '''Habu''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland East]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:533}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland East]]</text>
      <sha1>m1niwmlfv1nivqkqhj9i98d0ewm8za8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ikongwe</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172933</id>
    <revision>
      <id>1047185</id>
      <parentid>628476</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:03:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1282" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Ikongwe
|isam-ponina={{formatnum:533}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Central Mahalapye
}}

I '''Ikongwe''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Central Mahalapye]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:533}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia -23,135625 ary ny laharan-jarahasiny dia 26,422694.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Central Mahalapye]]</text>
      <sha1>clyamaw8o05es7s0lla8xsiareoridy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Inalegolo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172935</id>
    <revision>
      <id>1047186</id>
      <parentid>628477</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:07:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1309" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Inalegolo
|isam-ponina={{formatnum:533}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Kgalagadi North
}}

I '''Inalegolo''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Kgalagadi North]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:533}}. Ny laharam-pokontaniny dia 3.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Kgalagadi North]]</text>
      <sha1>1l5hskftwjjzypm899uhckt6eb5ph8u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Itholoke</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172957</id>
    <revision>
      <id>1047190</id>
      <parentid>628718</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:23:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1304" xml:space="preserve">{{infobox tanàna
|anarana=Itholoke
|isam-ponina={{formatnum:497}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngwaketse West
}}

I '''Itholoke''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngwaketse West]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:497}}. Ny laharam-pokontaniny dia 6.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngwaketse West]]</text>
      <sha1>o2igfjd1vos23qc28tk66kjtrt3njon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jao</title>
    <ns>0</ns>
    <id>173099</id>
    <revision>
      <id>1047197</id>
      <parentid>530336</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:48:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1298" xml:space="preserve">
{{infobox tanàna
|anarana=Jao
|isam-ponina={{formatnum:229}}
|firenena={{Botsoana}}
|faritany=Ngamiland Delta
}}

I '''Jao''' dia tanàna iray ao amin'ny [[distrikan'i Ngamiland Delta]] any [[Botsoana]].
Ny isam-poniny dia {{formatnum:229}}. Ny laharam-pokontaniny dia 0.
Ny laharam-pehintaniny dia tsy fantatra na tsy misy ary ny laharan-jarahasiny dia tsy fantatra na tsy misy.

== Jereo koa ==
* [[Botsoana]]


=== Rohy ivelany ===
Pejy izay nangalàna ny fampahalalana eto amin'ity pejy ity.
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20of%20Districts.pdf Lisitry ny distrika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Villages.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny tanàna madinika araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)]
* [http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf Lisitry ahitana ny isam-ponin'ny toerana araka ny laharan'ny abidy (Governemantan'i Botsoana)] {{Wayback|url=http://www.cso.gov.bw/media/2011%20Census%20_Alphabetical%20Index%20_Population%20of%20Localities.pdf |date=20150923211941 }}

[[sokajy:Tanàna ao Botsoana]]
[[sokajy:Tanàna ao amin'ny distrikan'i Ngamiland Delta]]</text>
      <sha1>pzwo2zr57vmfcq44s3ardwy0zqi61nw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:Sary/*/Herinandro 39 2013</title>
    <ns>4</ns>
    <id>189003</id>
    <revision>
      <id>1047198</id>
      <parentid>683943</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:48:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>112</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Girl_with_styrofoam_swimming_board.jpg with [[File:Girl_with_swimming_board.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · unlikely to be styrofoam).</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" xml:space="preserve">{{sariherinandro|Girl with swimming board.jpg|habe={{{1}}}}}</text>
      <sha1>39kayp1kwman6ezv2jcsb0dx7t9mj8h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>François d'Assise</title>
    <ns>0</ns>
    <id>198249</id>
    <revision>
      <id>1047199</id>
      <parentid>1019502</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T15:13:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Oursana</username>
        <id>8179</id>
      </contributor>
      <comment>-+Bartolomeo della Gatta 001.jpg</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="664" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= Bartolomeo della Gatta 001.jpg
|anarana=François d'Assise
|teraka=26 Septambra 1182
|maty=3 Oktobra 1226
|firenena=
|mpiaraka=
|asa=

* [[Poeta]]
* [[mpanao asa soratra]]
|taona niasàna=
}}
'''François d'Assise''' dia Poeta, mpanao asa soratra teraka ny 26 Septambra 1182 ary maty ny 3 Oktobra 1226
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/032p8] {{Wayback|url=https://www.freebase.com/m/032p8 |date=20130615021800 }}

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:Poeta]]
[[sokajy:mpanao asa soratra]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1182]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1226]]</text>
      <sha1>966e6cnatz0sor83nfgf4yxt6x38xfw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Angelo Di Livio</title>
    <ns>0</ns>
    <id>199837</id>
    <revision>
      <id>1047189</id>
      <parentid>787798</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:19:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>112</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Ned-AllStars_(3).jpg with [[File:Angelo_Di_Livio_-_Ned-AllStars_(2015).jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name)).</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="430" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= Angelo Di Livio - Ned-AllStars (2015).jpg
|anarana=Angelo Di Livio
|teraka=26 Jolay 1966
|maty= 
|firenena=Italia
|mpiaraka=
|asa=
* [[mpilalao baolina kitra]]

|taona niasàna=
}}
'''Angelo Di Livio''' dia mpilalao baolina kitra mizaka ny zom-pirenen'i [[Italia]] teraka ny 26 Jolay 1966 tao [[Roma]]

== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpilalao baolina kitra]]</text>
      <sha1>cl3wtsxzozkeoabte7kwu8cmt538c9w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vladimir Mikhaïlovitch Komarov</title>
    <ns>0</ns>
    <id>225534</id>
    <revision>
      <id>1047200</id>
      <parentid>770689</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T16:06:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>John576424</username>
        <id>28967</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="756" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary=Vladimir Komarov foto grupal grupo de cosmonautas (cropped).jpg 
|anarana=Vladimir Mikhaïlovitch Komarov
|teraka=16 Martsa 1927
|maty=24 Aprily 1967
|firenena=Firaisan'ny Repoblika Sosialista Sovietika
|mpiaraka=
|asa=

* [[mpanamory sambon-danitra]]
|taona niasàna=
}}
'''Vladimir Mikhaïlovitch Komarov''' dia mpanamory sambon-danitra mizaka ny zom-pirenen'i [[Firaisan'ny Repoblika Sosialista Sovietika]] teraka ny 16 Martsa 1927 tao [[Moskva]] ary maty ny 24 Aprily 1967
== Jereo koa ==
* [[Biôgrafia]]

===Rohy ivelany===
* Ao amin'i Freebase: [https://www.freebase.com/m/0hfn2]

[[sokajy:Biôgrafia]]
{{vangovango}}
[[sokajy:mpanamory sambon-danitra]]
[[sokajy:Teraka tamin'ny taona 1927]]
[[sokajy:Maty tamin'ny taona 1967]]</text>
      <sha1>5t2nvrl69av03qd5q59wljj9j22m7ql</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hindoisma eto Madagasikara</title>
    <ns>0</ns>
    <id>254944</id>
    <revision>
      <id>1047181</id>
      <parentid>1043202</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T13:32:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2373" xml:space="preserve">Ny '''hindoisma''' '''eto Madagasikara''' dia [[fivavahana]] avy any [[India]] ka ny mpanaraka azy dia saika ireo ataon' ny [[Fiteny malagasy|Malagasy]] hoe [[Karàna]], izay raha ny tena marina dia Indiana, na dia tsy Hindoa avokoa ny Indiana monina eto [[Madagasikara]].

== Fidirany teto Madagasikara ==
Ny tantaran' ny [[hindoisma]] eto Madagasikara dia nanomboka tamin' ny nahatongavan' ireo Indiana gojaraty voalohany avy any amin' ny faritr' i Saurashtra any India tamin' ny taona 1870 tany ho any, tamin' i [[Madagasikara]] mbola [[Madagasikara zanatany frantsay|nozanahan' ny Frantsay]]. Amin' ireo mpiavy ireo dia ny [[Miozolmana]] no betsaka (dia [[Kôjà|Kôja]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ny Khoja na Koja dia ilazana ireo mponina niova finoana ho Silamo ao India sy Pakistàna.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; sy [[Ismaelisma|Ismailý]] na Ismaeliana&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Ny Ismaeliana na Ismailỳ dia ilazana sampana iray ao amin'ny Finoana silamo shiita.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt; ary [[Daody Bôrà|Daodý Bohra]]&lt;ref&gt;&lt;small&gt;Sampan'ny Finoana silamo shiita ny Daodý Bohra.&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;) fa ny Hindoa kosa dia vitsy&lt;ref&gt;&lt;small&gt;[http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter8.pdf NRI (PDF)] [https://web.archive.org/web/20120206063957/http://indiandiaspora.nic.in/diasporapdf/chapter8.pdf Tahiry tamin'ny 06/02/2012].&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;.

== Amin' izao fotoana izao ==
Ny ''International Religious Freedom Report 2006'' dia nitatitra fa ahitana Hindoa vitsy eto Madagasikara&lt;ref&gt;&lt;small&gt;&quot;[https://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71310.htm International Religious Freedom Report 2006]&quot; ao amin'ny U.S. Department of State&lt;/small&gt;&lt;/ref&gt;. Mpandraharaha monina eto Madagasikara efa hatramin' ny taranaka maro nifandimby ny ankamaroany. Miteny [[Fiteny hindi|hindý]] na [[Fiteny gojaraty|gojaraty]] ny ankamaroany, fa ny sasany kosa miteny amin' ny [[Fiteny any India|fiteny hafa avy any India]]. Amin' izao fotoana izao dia miteny amin' ny fiteny telo fara-fahavitsiny ireo taranaka taty aoriana, ka isan' ireo fiteny ireo ny [[fiteny frantsay]] sy [[Fiteny anglisy|anglisy]] sy [[Fiteny gojaraty|gojaraty]] ary [[Fiteny malagasy|malagasy]].

== Jereo koa ==
'''Rohy anatiny'''
* [[Hindoisma]]
'''Rohy ivelany'''
* [http://moia.gov.in/showsublink.asp?sublinkid=213 Hindu Association in Madagascar] {{Wayback|url=http://moia.gov.in/showsublink.asp?sublinkid=213 |date=20061214112524 }}

== Loharano sy fanamarihana ==</text>
      <sha1>snn4f23ush2nr3odes0z3vak7j7e7v2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jacques Insermini</title>
    <ns>0</ns>
    <id>255125</id>
    <revision>
      <id>1047193</id>
      <parentid>877724</parentid>
      <timestamp>2022-08-23T14:34:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>25011</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="795" xml:space="preserve">{{infobox olona
|sary= 
|anarana=Jacques Insermini
|teraka=24 Oktobra 1927
|maty= 
|firenena=Frantsa
|mpiaraka=
|asa=
* [[mpilalao]]
* [[mpilalao amin'ny horonantsary]]
* [[mpitaingina môtô]]
|taona niasàna=
}}
'''Jacques Insermini''' dia mpilalao amin'ny horonantsary sy mpitaingina môtô (coureur de moto) mizaka ny zom-pirenen'i [[Frantsa]] teraka ny [[24 Oktobra]] [[1927]] tao [[Paris]].

== Rohy ivelany ==
* Ao amin'i IMDb: [https://www.imdb.com/name/nm0409374/]
* Ao amin'i BoxGP: [https://archive.today/20180514181457/http://boxgp.com/500cc/pilotos/1960/v/5073/Jacques_Insermini.html]

{{vangovango}}

[[Sokajy:Biôgrafia]]
[[Sokajy:Mpilalao]]
[[Sokajy:Mpilalao amin'ny horonantsary]]
[[Sokajy:Talen-koronantsary]]
[[Sokajy:Teraka tamin'ny taona 1927]]
[[Sokajy:Mpitaingina môtô]]</text>
      <sha1>25kvclw3b0qbosi27n4cvhc3ly3w7n8</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>