विकिपीडिया mrwiki https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0 MediaWiki 1.39.0-wmf.26 first-letter मिडिया विशेष चर्चा सदस्य सदस्य चर्चा विकिपीडिया विकिपीडिया चर्चा चित्र चित्र चर्चा मिडियाविकी मिडियाविकी चर्चा साचा साचा चर्चा सहाय्य सहाय्य चर्चा वर्ग वर्ग चर्चा दालन दालन चर्चा TimedText TimedText talk विभाग विभाग चर्चा Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 4927 2155443 2154310 2022-08-29T09:07:41Z Dr. Bakruddin puncherwala 147683 wikitext text/x-wiki [[चित्र:Republic_of_Balochistan.jpg|इवलेसे|Map of Balochistan]] [[चित्र:Flag_of_Balochistan.png|इवलेसे|Provincial Government flag]] {{देश |राष्ट्र_प्रचलित_नाव = पाकिस्तान |राष्ट्र_अधिकृत_नाव_स्थानिकभाषेमध्ये = اسلامی جمہوریۂ پاکستان<br />Islamic Republic of Pakistan |राष्ट्र_अधिकृत_नाव_मराठीमध्ये = पाकिस्तानचे इस्लामी प्रजासत्ताक |राष्ट्र_ध्वज = Flag of Pakistan.svg |राष्ट्र_चिन्ह = Coat of arms of Pakistan.svg |राष्ट्र_ध्वज_नाव = kuval |राष्ट्र_चिन्ह_नाव = अर्धचंद्र व तारा |जागतिक_स्थान_नकाशा = Pakistan (orthographic projection).svg |राष्ट्र_नकाशा = Pk-map.png |ब्रीद_वाक्य = [[ईमान, इत्तेहाद, तन्जिम]]<br />(इमान, ऐक्य आणि शिस्त) |राजधानी_शहर = [[इस्लामाबाद]] |सर्वात_मोठे_शहर = [[कराची]] |राष्ट्रप्रमुख_नाव = [[ममनून हसन]] |पंतप्रधान_नाव = [[इम्रान खान]] |सरन्यायाधीश_नाव = [[इफ्तिकार चौधरी]] |राष्ट्र_गीत = [[क़ौमी तराना]] |राष्ट्र_गान = - |स्वातंत्र्यदिवस_दिनांक = ([[युनायटेड किंग्डम]]पासून)<br />[[ऑगस्ट १४]], [[इ.स. १९४७]] |प्रजासत्ताकदिन_दिनांक = [[मार्च २३]], [[इ.स. १९५६]] |राष्ट्रीय_भाषा = [[उर्दू भाषा|उर्दू]], [[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]] |इतर_प्रमुख_भाषा = - |राष्ट्रीय_चलन = [[पाकिस्तानी रुपया]] (PKR) |राष्ट्रीय_प्राणी = - |राष्ट्रीय_पक्षी = - |राष्ट्रीय_फूल = [[नर्गिस]] |क्षेत्रफळ_क्रमवारी_क्रमांक = ३४ |क्षेत्रफळ_वर्ग_किमी = ८,८०,२५४ |क्षेत्रफळ_जलव्याप्त_टक्के = ३.१ |लोकसंख्या_क्रमवारी_क्रमांक = ६ |लोकसंख्या_संख्या = २०,४०,१३,५०० |लोकसंख्या_घनता = २११ |प्रमाण_वेळ = [[पाकिस्तानी प्रमाणवेळ]] (PST) |यूटीसी_कालविभाग = +५:०० |आंतरराष्ट्रीय_दूरध्वनी_क्रमांक = +९२ |आंतरजाल_प्रत्यय = .pk |जीडीपी_क्रमवारी_क्रमांक = २६ |जीडीपी_डॉलरमध्ये = ४०४.६ अब्ज |जीडीपी_राष्ट्रीय_चलनामध्ये = |दरडोई_जीडीपी_क्रमवारी_क्रमांक = १२८ |दरडोई_जीडीपी_डॉलरमध्ये = २,६२८ |दरडोई_जीडीपी_राष्ट्रीय_चलनामध्ये = }} '''पाकिस्तान''' एक देश असून , [[भारत]]ाच्या [[वायव्य]] सिमेवरील [[देश]] आहे. पाकिस्तान हे केंद्रीय घटनात्मक प्रजासत्ताक असून, पाकिस्तानात चार सुभे (परगणा) आणि चार केंद्रशासित प्रदेश आहेत. [[इस्लामाबाद]] ही पाकिस्तानाची [[राजधानी]] तर [[कराची]] ही सर्वात मोठे [[शहर]] आहे. पाकिस्तानची लोकसंख्या सुमारे १६ कोटी असून लोकस॓ख्येच्या बाबतीत पाकिस्तानचा सहावा क्रमा॓क लागतो. [[इंडोनेशिया]] पाठोपाठ जगात सर्वाधिक [[मुस्लिम]] [[लोकसंख्या]] पाकिस्तानमध्ये आढळते. बोलीभाषा, वंश, [[भूगोल]], वन्यप्राणी यात प्रचंड विविधता पाकिस्तानात आढळते. पाकिस्तान हा एक [[विकसनशील देश]] असून, उद्योगीकरण हे उर्जितावस्तेत आहेत. लष्करी राजवट, राजकीय अस्थिरता, शेजारी भारतासोबत असलेलेक्रमांकाव संबंध यामुळे सतत अस्थिरतेला पाकिस्तानी जनतेला सामोरे जावे लागले. देश अजूनही गरिबी, [[दारिद्र्य]], निरक्षरता आणि [[भ्रष्टाचार]] अशा समस्यांशी झगडत आहे. पाकिस्तानी सैन्य हे जगातील सातव्या क्रमांकाचे मोठे सैन्य आहे. पाकिस्तान हे एक स्वघोषित [[अण्वस्त्र]]सज्ज राष्ट्र घोषित झाले असून अण्वस्त्रसज्जता असलेलेल हे [[मुस्लिम जगत]]ातील पहिले आणि एकमेव राष्ट्र असून, [[दक्षिण आशिया]]तील दुसरे राष्ट्र आहे. पाकिस्तान हे अमेरिकेचे [[नाटो]]बाहेरील मित्रराष्ट्र आहे आणि [[चीन]]सोबत राजनैतिक मित्रसंबंध आहेत. पाकिस्तान हे इस्लामिक व्यवस्थापन संघटनेचे (सध्याची [[इस्लामिक सहयोग संघटना]]) जनक राष्ट्र आहे. पाकिस्तान [[संयुक्त राष्ट्रे]], [[राष्ट्रकुल]] आणि [[जी-२०]] संघटनांचे सदस्य आहे. आशिया खंडातील एक महत्त्वाचा देश होय सुरुवातीला भारताचाच एक भाग असलेला भूप्रदेश 1947ला विभागला गेला आणि भारत आणि पाकिस्तान असेेेे दोन राष्ट्र निर्माण झाली एक स्वतंत्र इस्लामिक राष्ट्र म्हणून पाकिस्तानची ओळख निर्मााण झालेली आहे == भारतीय पंतप्रधानांचे पाकिस्तान दौरे == * जवाहरलाल नेहरू : १९५३ (काश्‍मीर मुद्यावर चर्चेसाठी) ** १९६० (सिंधू पाणीवाटप करार) * राजीव गांधी : १९८८ (सार्क परिषदेसाठी) ** १९८९ (द्विपक्षीय चर्चेसाठी) * अटलबिहारी वाजपेयी : १९९९ (लाहोर-दिल्ली बससेवेच उद्घाटन ) ** २००४ (सार्क परिषदेसाठी) * नरेंद्र मोदी : २०१५ (अनौपचारिक भेट) == इतिहास == कालानुक्रमे भारतातील साम्राज्ये, [[हखामनी साम्राज्य]] (इराण), [[खिलाफत]], [[मंगोल]], [[मुघल साम्राज्य|मुघल]],[[मराठा साम्राज्य]], [[दुराणी साम्राज्य]], [[शीख]] आणि [[ब्रिटिश भारत|ब्रिटिश वसाहत]] यांची पाकिस्तानावर सत्ता होती. इ.स. १९४७ मध्ये पाकिस्तान या स्वतंत्र राष्ट्राची निर्मिती [[मोहम्मद अली जिना]] यांच्या नेतृत्वाखाली झाली. [[भारतीय स्वातंत्रलढा|भारतीय स्वातंत्र्यलढयाच्याशेवटी]] [[ब्रिटिश भारताची]] फाळणी होऊन पाकिस्तान या मुस्लिमबहुल स्वतंत्र राष्ट्राची निर्मिती झाली, भारताच्या वायव्येला पश्चिम पाकिस्तान आणि पूर्वेला पूर्व पाकिस्तान यांचा मिळून पाकिस्तान देश बनला. हे दोन्ही विभाग भौगोलिकदृष्ट्या मध्ये असलेल्या [[भारता]]मुळे विलग झाले होते. इ.स. १९६५ मध्ये पाकिस्तानच्या [[राज्यघटना|राज्यघटनेला]] जनमान्यता मिळाल्यानंतर पाकिस्तान हे [[इस्लामी प्रजासत्ताक]] झाले. इ.स. १९७२ मध्ये [[सशस्त्र क्रांती]]नंतर [[पूर्व पाकिस्तान]] वेगळे होऊन [[बांगलादेश]] या स्वतंत्र राष्ट्राची निर्मिती झाली. === नावाची व्युत्पत्ती === पाकिस्तान हा शब्द ''पाक'' (अर्थ: ''पवित्र'') व ''स्तान'' (अर्थ: ''भूमी'') या दोन [[उर्दू भाषा|उर्दू]] शब्दां‍चा संधी आहे. इ.स. १९३३ मध्ये [[चौधरी रहमत अली]], पाकिस्तान चळवळीचे सदस्य, यांनी प्रकाशित केलेल्या, ''नाऊ ऑर नेव्हर'' या नावाने परिचित असलेल्या प्रसिद्धिपत्रकात सर्वप्रथम पाकस्तानची मागणी केली गेली. ''पाकस्तान'' हा शब्द [[पंजाब]], [[अफगाण प्रांत]], [[काश्मीर]], [[सिंध]] आणि [[बलुचिस्तान]] या प्रांतांच्या नावांमधील अक्षरांवरून निर्माण झाला. भाषेच्या नियमांमुळे आणि बोलण्याच्या सोयीसाठी त्या दोन घटकशब्दांत ''इ'' हा स्वर घालण्यात आला. == भूगोल == === चतुःसीमा === पाकिस्तानच्या पूर्वेला [[भारत]], वायव्येला [[अफगाणिस्तान]], नै‌ऋत्येला [[इराण]], ईशान्येला [[चीन]] आहे. पाकिस्तानच्या उत्तरेचा [[ताजिकिस्तान]] त्याला [[वाखानच्या भूभागा]]ने जोडला गेला आहे. पाकिस्तानच्या दक्षिणेला [[अरबी समुद्र]] व [[ओमानचे आखात]] असून देशाला १०४६ किलोमीटर लांबीचा समुद्रकिनारा लाभलेला आहे. पाकिस्तान देश [[ओमान]]शी सागरी सरहद्दीने जोडलेला आहे. पाकिस्तान हा भौगोलिकदृष्ट्या [[दक्षिण आशिया]], [[मध्य आशिया]] आणि [[मध्यपूर्व आशिया]] यांच्यामधल्या अत्यंत महत्त्वाच्या जागेवर आहे. आधुनिक पाकिस्तान हे [[नवपाषाण युग]] (नियोलिथिक) [[मेहरगढ़]] आणि [[कांस्य युग]] [[सि॓धू संस्कृती]] याचा मिलाप आहे. याशिवाय वेळोवेळी झालेल्या आक्रमणांमुळे आणि वसाहतींमुळे पाकिस्तानात, [[हि॓दू]], [[पर्शिअन]], [[इंडो-ग्रीक]], [[इस्लामिक]], [[तुर्की-मंगोल]], [[अफगाणी]] आणि [[शीख]] संस्कृतींचा प्रभाव आढळतो. पाकिस्तानचा भूभाग नेहमीच वेगवेगळ्या राजवटी आणि साम्राज्यांचा हिस्सा राहिला आहे. === राजकीय विभाग === पाकिस्तान चार प्रशासकीय विभागांमध्ये विभागलेले आहे; [[पंजाब, पाकिस्तान|पंजाब]], [[सिंध]], [[खैबर पख्तूनख्वा]] आणि [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]], तसेच राजधानी प्रदेश आणि [[केंद्रीय अखत्यारीतील आदिवासी प्रदेश]] ज्यात [[पाकिस्तानचा सीमावर्ती भाग|सीमावर्ती भागाचा]] समावेश आहे. पाकिस्तानी सरकारचे वादग्रस्त पश्चिमी काश्मीर भागावर, जे [[आझाद काश्मीर]] आणि [[गिलगीट-बाल्टिस्तान]] या दोन विभागात विभागलेले आहे, आभासी सरकार आहे. गिलगीट-बाल्टिस्तान भागाला प्रांताचा दर्जा देत २००९ मध्ये हा प्रांत स्वयंशासित केला गेला. स्थानिक पातळीवर प्रशासकीय संस्था तीन पातळ्यांवर विभागलेली आहे, जिल्हे, तालुका आणि गाव पातळी (Union councils). === मोठी शहरे === * [[लाहोर]] * [[इस्लामाबाद]] * [[कराची]] == समाजव्यवस्था == === संस्कृती === * [[हाक्रा संस्कृती]] == शासन आणि राजकारण == पाकिस्तान एक लोकशाहीवादी संसदीय संघीय प्रजासत्ताक आहे, इस्लाम हा राष्ट्राचा धर्म आहे. सर्वप्रथम इ.स. १९५६ मध्ये संविधान स्विकारले गेले पण १९५८ मध्ये जनरल यांनी ते रद्दबादल केले. इ.स. १९७३ मध्ये स्विकारलेले संविधान [[झिया-उल-हक]] यांनी पुन्हा इ.स. १९७७ मध्ये रद्द केले. इ.स. १९८५ मध्ये पुनर्जिवीत केलेली संविधानची प्रत ही देशातील अत्यंत महत्त्वाची आणि मुलभूत कायदेपत्रिका आहे. पाकिस्तानच्या राजकीय इतिहासात पाकिस्तानी लष्कराणे मुख्य प्रवाहातील राजकारणात प्रभावशाली भूमिका निभावली आहे. ९५८-१९७१, १९७७-१९८८ आणि १९९९-२००८ या कालखंडात लष्कराणे सत्ता काबीज करून लष्करी राजवट लागू केली व लष्करी अधिकारी राष्ट्रपती म्हणून काम करू लागले. आज पाकिस्तानकडे बहुपक्षीय संसदीय प्रणाली आहे ज्यात शासनाच्या शाखांमध्ये शक्ती स्पष्ट विभाजन आहे. पहिला यशस्वी लोकशाही सत्तांतर मे २०१३ मध्ये झाला. पाकिस्तानमधील राजकारण मुख्यत्वेकरून समाजसुधारणा, रूढीतत्त्ववाद आणि तिसरा मार्ग असलेल्या विचारांचा मिश्रित असलेला एक स्वयंनिर्मित  सामाजिक तत्त्वज्ञान आहे. २०१३ मध्ये झालेल्या सार्वत्रिक निवडणुकांप्रमाणे, देशाच्या तीन मुख्य राजकीय पक्षांमध्ये: पुराणमतवादी पक्ष मुस्लिम लीग-एन; डावा आणि समाजवादी पक्ष पीपीपी; आणि तिसरा पर्याय म्हणून पाकिस्तान मुव्हमेंट फ़ॉर जस्टिस (पीटीआय) आहे. इम्रान खान हे सध्या पाकिस्तानचे पंतप्रधान आहेत. == लष्कर == जगात पाकिस्तानी लष्कराचा सातवा क्रमांक लागतो. पायदळ, नौसेना आणि वायुदल हे प्रमुख विभाग असून अंतर्गत सुरक्षा आणि सीमावर्ती टेहाळणीसाठी निमलष्करी दलाचा वापर केला जातो. [[नॅशनल कमांड ऑथोरिटी]] ही संस्था लष्करभरती, प्रशिक्षण, आण्विक शस्त्रनिर्मिती करणाऱ्या संस्थांचा विकास तसेच पाकिस्तानी आण्विक कार्यक्रम यांच्या नियोजनासाठी जबाबदार आहे. == अर्थतंत्र == पाकिस्तान एक विकसनशील देश मानला जातो आणि "नेक्स्ट इलेव्हन", या अकरा देशांच्या गटामध्ये मोजला जातो जो BRICS (ब्राझील, रशिया, भारत, चायना आणि दक्षिण आफ्रिका) सोबत 21 व्या शतकात जगातील सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था बनण्याची उच्च क्षमता ठेवतो. अलिकडच्या काळात, अनेक दशकांच्या सामाजिक अस्थिरते मुले, २०१३ मध्ये, स्थूलता आणि असंतुलित मॅक्रोइकॉनॉमिक्स मधील मूलभूत सेवा जसे की रेल्वे वाहतुक आणि विद्युत उर्जा निर्मितीची गंभीर कमतरता विकसित झाली आहे. पाकिस्तानच्या अर्थव्यवस्थेला अर्धउद्योगयुक्त मानले जाते जिच्या प्रगतीचे केंद्र हे सिंधू नदीच्या काठावर असलेले प्रदेश आहेत. विविध प्रकारच्या अर्थव्यवस्थांच्या कराची आणि पंजाबच्या शहरी केंद्रासोबत कमी विकसित बलुचिस्तान सारखे प्रदेश या देशात आहेत. आर्थिक गुंतागुंत निर्देशांकानुसार, पाकिस्तान हा जगातील ६७ व्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा निर्यात करणारी अर्थव्यवस्था आहे आणि १०६ व्या क्रमांकाचे सर्वात जटिल अर्थव्यवस्था आहे. २०१५-१६ च्या आर्थिक वर्षात पाकिस्तानची निर्यात २०.८१  अब्ज अमेरिकी डॉलर होती आणि आयात ४४.७६ अब्ज अमेरिकी डॉलर होती, परिणामी २३.९६ अब्ज अमेरिकी डॉलरचा नकारात्मक व्यापार शिल्लक राहिला. पाकिस्तान नैसर्गिक वस्तूंचे सर्वात मोठे उत्पादक देश आहे, आणि त्याचे श्रमिक बाजार जगातील दहाव्या क्रमांकावर आहे. ७ कोटी रुपयांचे अनिवासी पाकिस्तानी यांनी  २०१५-१६ मध्ये अर्थव्यवस्थेत १९.९ अब्ज अमेरिकन डॉलर्सचे योगदान दिले. पाकिस्तानला पैसे पाठविणारे प्रमुख स्रोत म्हणजे संयुक्त अरब अमिरात, अमेरिका, सौदी अरेबिया, आखाती देश (बहरीन, कुवैत, कतार, ओमान); ऑस्ट्रेलिया, कॅनडा, जपान, युनायटेड किंग्डम, नॉर्वे, आणि स्वित्झर्लंड. वर्ल्ड ट्रेड ऑर्गनायझेशनच्या मते, संपूर्ण जगभरातील निर्यातीचा पाकिस्तानचा वाटा कमी होत आहे; २००७ मध्ये तो केवळ ०.१२८ % एवढा होता. == खेळ == [[चित्र:2008 Olympic field hockey team Pakistan.JPG|इवलेसे|300px|२००८ ऑलिम्पिक खेळात पाकिस्तानचा हाॅकी संघ]] [[हॉकी]] हा पाकिस्तानचा राष्ट्रीय खेळ असून [[क्रिकेट]] हा सर्वात लोकप्रिय खेळ आहे. इ.स. १९९२ मध्ये पाकिस्तानच्या राष्ट्रीय संघाने [[क्रिकेट विश्वचषक]] जिंकला, इ.स. १९९९ मध्ये पाकिस्तानने दुसरे स्थान पटकावले. इ.स. १९८७ आणि इ.स. १९९६ मध्ये पाकिस्तानने यजमानपद भूषविले. इ.स. २००७ मध्ये [[दक्षिण आफ्रिका|दक्षिण आफ्रिकेमध्ये]] प्रथमच खेळल्या गेलेल्या आयसीसी ट्वेंटी-२० विश्वकरंडकामध्ये उपविजतेपद पटकावले, इ.स. २००९ मध्ये [[इंग्लंड]]मध्ये खेळल्या गेलेल्या आयसीसी ट्वेंटी-२० विश्वकरंडकामध्ये पाकिस्तान विजेते ठरले. दहशतवादाच्या सावटाखाली जगभरातील क्रिकेट संघांनी पाकिस्तान जाणे सुरक्षित न समजल्याने पाकिस्तानी क्रिकेट विश्वाला खूप मोठी किंमत चुकवावी लागली. इ.स. २००९ मध्ये पाकिस्तान दौऱ्यावर असलेल्या श्रीलंकन क्रिकेट संघावर झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यामुळे कोणत्याही क्रिकेट संघाने पाकिस्तान दौरा केलेला नाही. जागतिक पातळीवर [[जहांगीर खान]] आणि [[जानशेर खान]] यांनी अनेक वेळा [[स्क्वाश]] विश्वचषकावर आपले नाव कोरले आहे. जहांगीर खान यांनी दहा वेळा [[ब्रिटिश ओपन]] जिंकून विश्वविक्रम स्थापन केला आहे. [[किरण खान]] यांनी जलतरण आणि [[ऐसम-उल्-हक कुरेशी]] यांनी [[टेनिस]]मध्ये जागतिक पातळीवर नैपुण्य प्रदर्शित केले आहे. पाकिस्तानने [[ऑलिंपिक]] खेळांमध्ये [[हॉकी]], [[मुष्टियुद्ध]], [[अ‍ॅथलेटिक्स]], [[जलतरण]] आणि [[नेमबाजी]]मध्ये भाग घेतलेला आहे. == पाकिस्तानवरील पुस्तके == * अल् काईदा ते तालिबान |अनुवादित, मूळ लेखक - सईद सलीम शाहजाद; मराठी अनुवाद - [[अरविंद गोखले]]) * असाही पाकिस्तान ([[अरविंद गोखले]]) * आके पाक ([[अरविंद गोखले]]) * कारगिल : अनपेक्षित धक्का ते विजय (वेदप्रकाश मलिक) * कारगिल : एका सैनिकाची रोजनिशी (मूळ इंग्रजी, लेखक हरिंदर बवेजा; मराठी अनुवादक - चंद्रशेखर मुरगुडकर) * काश्मीरची ५००० वर्षे (मूळ इंग्रजी, लेखक बलराज पुरी; मराठी अनुवादक - संजय नहार/प्रशांत तळणीकर) * कुंपणापलीकडला देश पाकिस्तान (मनीषा टिकेकर) * चिनारच्या ज्वाळा (मूळ इंग्रजी, लेखक शेख अब्दुल्ला; मराठी अनुवादक - सुवर्णा बेडेकर) * ज्वालाग्राही पाकिस्तान ((मूळ इंग्रजी, लेखक [[एम.जे. अकबर]]; मराठी अनुवादक - [[रेखा देशपांडे]]) * ट्रेन टु पाकिस्तान (मूळ इंग्रजी, लेखक [[खुशवंतसि; मराठी अनुवादक - [[अनिल किणीकर]]) * पाकिस्तानची घसरण ([[निळू दामले]]) * पाकिस्तानची राज्यघटना ([[त्र्यं.र. देवगिरीकर]]) * पाकिस्ताननामा ([[अरविंद गोखले]]) * भुत्तो, रक्तरंजित कहाणी (मूळ लेखिका फातिमा भुत्तो; मराठी अनुवादक चिंतामणी भिडे) * युद्ध आणि शांतताकाळातील भारत पाकिस्तान (मूळ इंग्रजी, लेखक जे.एन. दीक्षित; मराठी अनुवादक [[सुवर्णा बेडेकर]]) * राजतरंगिणी (मूळ संस्कृत, लेखक पंडित कल्हण; मराठी अनुवादक [[अरुणा ढेरे]]/प्रशांत तळणीकर) * सिंधची दर्दभरी कहाणी (मूळ इंग्रजी, लेखक के.आर. मलकानी; मराठी अनुवादक [[अशोक पाध्ये]]) {{विस्तार}} {{आशियातील देश}} {{दक्षिण आशियाई देश}} [[वर्ग:आशियातील देश]] [[वर्ग:देश]] 2rutj57s2b1ftls7bt4j1davehkx04q 0 4933 2155465 2141664 2022-08-29T11:08:03Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{बदल}} {{संदर्भ कमी}} {{गल्लत|छत्रपती संभाजी शहाजी भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव =छत्रपती संभाजी महाराज | पदवी = [[छत्रपती]] | चित्र = | चित्र_शीर्षक = संभाजी महाराज | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = १६ जानेवारी १६८१ – ११ मार्च ११ १६८९ | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = [[जानेवारी १६]], [[इ.स. १६८१]] | राज्यव्याप्ती = [[पश्चिम महाराष्ट्र]], [[कोकण]],<br /> [[सह्याद्री]] डॊंगररांगांपासून [[नागपूर]]पर्यंत <br />आणि<br /> [[उत्तर महाराष्ट्र]], [[खानदेश]]ापासून ते <br />[[दक्षिण भारत]]ात [[तंजावर]] पर्यंत | राजधानी = [[रायगड]] | पूर्ण_नाव = छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले | जन्म_दिनांक = [[मे १४|१४ मे]] [[इ.स. १६५७|१६५७]] | जन्म_स्थान = [[पुरंदर]] किल्ला, [[पुणे जिल्हा]], [[महाराष्ट्र]] | मृत्यू_दिनांक = [[मार्च ११|११ मार्च]], [[इ.स. १६८९|१६८९]] | मृत्यू_स्थान = [[तुळापूर]], [[महाराष्ट्र]] (समाधी: [[वढू]], [[महाराष्ट्र]]) | पूर्वाधिकारी = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = [[राजाराम महाराज]] | वडील = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | आई = [[सईबाई]] | पत्नी = [[येसूबाई]] | इतर_पत्नी = | पती = | इतर_पती = | संतती = [[पहिले शाहू महाराज]], राजकुमारी भवानीबाई | राजवंश = [[भोसले]] | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = {{!}}{{!}}श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्रा द्यौरीव राजते, यंदकसेविनी लेखा वर्तते कस्य नोपरी{{!}}{{!}} | राजचलन = [[होन]] व [[शिवराई]] | तळटिपा = |}} '''छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले''' (१४ मे १६५७ - ११ मार्च १६८९) हे छत्रपती [[शिवाजी महाराज]] आणि [[सईबाई]] यांचे थोरले चिरंजीव आणि [[मराठा साम्राज्य]]ाचे दुसरे छत्रपती होते. == बालपण == छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म [[१४ मे]] [[इ.स. १६५७]] रोजी [[किल्ले पुरंदर]] येथे झाला. राजपुत्र असल्यामुळे रणांगणावरील मोहिमा आणि राजकारणातील डावपेच यांचे बाळकडू त्यांना लहानपणापासूनच मिळाले. संभाजी महाराजांच्या आई, महाराणी [[सईबाईंचे]] निधन महाराज लहान असतानाच झाले. त्यानंतर [[पुणे|पुण्याजवळील]] [[कापूरहोळ]] गावची [[धाराऊ पाटील गाडे]] ही कुणब्याची स्त्री त्यांची ''दूध आई'' बनली. संभाजीं महाराजांचा सांभाळ त्यांची आज्जी राजमाता [[जिजाबाई]] यांनी केला. त्यांच्या सावत्र आई, [[पुतळाबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=शापित राजहंस - (लेखक) अनंत तिबिले|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> यांनी देखील त्यांच्यावर खूप माया केली. मात्र त्यांंची सावत्र आई [[सोयराबाई भोसले|सोयराबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=संभाजी|last=पाटील|first=विश्वास|publisher=मेहता पब्लिशिंग हाऊस|year=February 2018 16th edition|isbn=|location=Pune|pages=Whole book}}</ref> यांनी संंभाजी महाराजांना पोरकेेेपणाने वागवले तसेच संभाजी महाराजांच्या राजकीय कारकिर्दीत ढवळाढवळ करण्याचा प्रयत्न केला. अनेक ऐतिहासिक नोंदींप्रमाणे संभाजी महाराज अत्यंत देखणे आणि शूर होते. तसेच ते अनेक भाषांत विद्याविशारद व अत्यंत धुरंदर राजकारणी होते. राजकारणातील बारकावे त्यांनी भराभर आत्मसात केले होते. मुघल दरबारातील घडामोडी आणि राजकारण त्यांना लहान वयातच कळले तर त्याचा त्यांना भविष्यात उपयोग होईल या विचाराने शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[आग्रा भेट]]ीच्या वेळी बरोबर नेले. त्यावेळी संभाजीराजे ९ वर्षाचे होते. शिवाजी महाराज कैदेतून निसटल्यानंतर स्वराज्यापर्यंतची धावपळ संभाजी राजांनी सोसू नये आणि त्यामुळे त्यांना काही काळ सुरक्षित ठिकाणी ठेवणे गरजेचे होते. त्यामुळे शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[मोरोपंत पिंगळे|मोरोपंत पेशव्यांच्या]] मेहुण्याच्या घरी [[मथुरा|मथुरेला]] ठेवले. मुघली सैनिकांचा संभाजी राजांच्या मागचा ससेमिरा थांबवण्याच्या उद्देशाने शिवाजी महाराजांनी संभाजीराजांचे निधन झाल्याची अफवा पसरवून दिली. ते महाराष्ट्रात पोहोचल्यानंतर काही काळाने संभाजी महाराज सुखरूपपणे स्वराज्यात येऊन पोहोचले. == तारुण्य == [[इ.स. १६७४]] मध्ये शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला तोपर्यंत संभाजीराजे राजकारणातील लहान बारकावे आणि रणांगणातील डावपेचांमध्ये तरबेज झाले होते. त्यांच्या विनम्र स्वभावाने राज्याभिषेकासाठी [[रायगड]]ावर आलेल्या प्रतिनिधींना त्यांनी आपलेसे केले. शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाल्यानंतर १२ दिवसात जिजाऊंचे निधन झाले. त्यानंतर संभाजीराजांकडे मायेने लक्ष देणारे कोणी राहिले नाही. [[शिवाजी महाराज]] स्वराज्याच्या राजकारणात आणि रणांगणावर गुंतले होते. तरुण संभाजीराजांचे शिवाजी महाराजांच्या दरबारातील अनुभवी मानकऱ्यांशी अनेकदा मतभेद होऊ लागले. संभाजी महाराजांचा अमात्य अण्णाजी दत्तोंच्या कारभाराला सक्त विरोध होता. शिवाजी महाराजांनी अण्णाजी हे अनुभवी आणि कुशल प्रशासक असल्यामुळे त्यांच्या भ्रष्ट कारभाराकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले. पण संभाजी महाराजांना ते मान्य होणे कठीण होते. अण्णाजी दत्तो आणि इतर अनुभवी मानकरी संभाजी महाराजांच्या विरोधात गेले. दरबारातील काही मानकरी संभाजी महाराजांना अपमानास्पद वागणूक देऊ लागले; हे केवळ अण्णाजी दत्तोंच्या सांगण्यावरून केले. त्यांच्या विरोधामुळे त्यांना शिवाजी महाराजांबरोबर दक्षिण हिंदुस्थानच्या मोहिमेवर जाता आले नाही. तसेच शिवाजी महाराजांच्या अनुपस्थितीत संभाजी महाराजांचे हुकूम पाळण्यास [[अष्टप्रधानमंडळ]]ाने नकार दिला. त्यामुळे शिवाजी महाराजांना कोकणातील [[शृंगारपूर]]चे सुभेदार म्हणून संभाजी महाराजांना पाठवावे लागले. == मुद्रा व दानपत्र == '''श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्राद्यौरिव राजते |''' '''यदं कसेविनी लेखा वतर्ते कस्यनोपरि ||''' '''अर्थ''': छत्रपती शिवरायांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांची ही राजमुद्रा जणू काही स्वर्गीय तेजाने तळपत आहे, आकाशाप्रमाणे अमर्याद आहे. या राजमुद्रेच्या आश्रयात प्रत्येक माणूस, प्रत्येक प्राणिमात्र महाराजांच्या छत्रछायेखाली असेल. छत्रपतींच्या या राजमुद्रेपेक्षा कोणीही श्रेष्ठ नाही. संभाजी महाराजांना साधुसंतांबद्दल आदरभाव होता. ज्येष्ठ मांत्रिक कुडाळ ग्रामनिवासी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री यांना करून दिलेल्या संस्कृतमधील दानपत्रावरून त्यांचा आदरभाव कळतो. छत्रपती संभाजी महाराजांना राजपद महत्&zwnj;प्रयासाने प्राप्त झाले होते. त्यांनी राजपद प्राप्तीसाठी नवस केला होता आणि त्यांना राज्याधिकार मिळाल्यानंतर तो नवस फेडण्याच्या इच्छेने त्यांनी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री (ज्यांना संभाजी महाराज स्वामी म्हणतात) यांना दरसाल १०,००० पादशाही होनांचे संस्कृत दानपत्र करून दिले. हे दानपत्र संभाजी महाराजांच्या मंचाकारोहणानंतर एका महिन्याने म्हणजे दि. २४ ऑगस्ट १६८० (भाद्रपद शुद्ध १० सोमवार शके १६०२) रोजी केले आहे. दानपत्र ३०० से.मी. लांब आणि २३.५ से.मी. रुंद आहे. या दानपत्राच्या सर्वात वर मधोमध संभाजी महाराजांची १६ बुरुजी मुद्रा आहे व खाली सुवाच्य अक्षरात संस्कृतमध्ये २ ओळी लिहिल्या आहेत. त्या स्वतः शंभूराजांच्या हस्ताक्षरातील आहेत. त्या ओळी खालीलप्रमाणे : '''|| मतं मे श्री शिवराजपुत्रस्य श्रीशंभूराज ||''' '''|| छत्रपते: यद्त्रोपरिलेखितं || छं || श्री ||''' यात ते तत्कालीन दानपत्र लेखन पद्धतीप्रमाणे आपल्या पूर्वजांच्या व स्वतःच्या पराक्रमाचे व सद्गुणांचे वर्णन अतिशय सार्थ अशा शब्दांमध्ये करतात. आपले पणजोबा मालोजीराजे यांना शूरश्रेष्ठ व देवब्राम्हण प्रतिपालक असे संबोधतात तर आपले आजोबा महाराज शाहजीराजांस निशायुद्धप्रवीण, तसेच 'हैन्दवधर्मजीर्णोद्धाकरणघृतमति' म्हणजे स्वतःचा जीव धोक्यात घालून हिंदवी ([[हिंदू]]) धर्माचा जीर्णोद्धार करणारा असे संबोधतात. आपले वडील श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा उल्लेख 'म्लेंव्छक्षयदीक्षित' म्हणजे आपल्या तारुण्यातच ज्यांनी म्लेंछ क्षयाची दीक्षा घेतली व अनेक ताम्रांना पराभूत केले असा करतात. यावरून छत्रपती संभाजी महाराजांना आपल्या पराक्रमी पूर्वजांविषयी वाटणाऱ्या भावनेचे यथार्थ दर्शन होते. == धार्मिक धोरण == दि. ६ जानेवारी १६८१ रोजी छत्रपती संभाजी महाराजांनी गोपळभट अग्निहोत्री महाबलेश्वरकर यांच्या पुत्रास लिहिलेल्या पत्रात एक अतिशय समर्पक असे वाक्य आले आहे. ते वाक्य असे, ..राजश्री आबासाहेबांचे जे संकल्पित आहे ते चालवावे हे आम्हास अगत्य... युवराज शंभू राजे छत्रपती झाल्यानंतर त्यांचे अलौकिक आणि अद्भुत अशा कार्याचा जर कुणी आढावा घेतला तर त्याला पदोपदी या वाक्याची प्रचीती येते. त्यांचे राजकीय धोरण, आर्थिक धोरण, प्रजाहितदक्षता या सर्व बाबींमध्ये त्यांनी आपल्या अद्वितीय अशा वडिलांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवलेला दिसतो. या प्रमाणेच त्यांच्या धार्मिक धोरणावरही छत्रपती शिवाजी महाराजांचाच ठसा कोरलेला आढळतो. '''संतजनांस राजाश्रयः''' १. संतश्रेष्ठ जगद्गुरू [[तुकाराम महाराज]] यांचे पुत्र महादोबा गोसावी यांस छत्रपती संभाजी महाराजांनी वर्षासनाची नेमणूक करून दिली. (दि. १९ ऑगस्ट १६८०) २. शिवकालातील प्रसिद्ध पाटगावचे मौनीबाबा यांच्या पालखीस भोई व वाजंत्रीची कायमची व्यवस्था लावून दिली. त्यासाठी वार्षिक १२५ होनांचे आज्ञापत्र करून दिले. (दि.१३ सप्टेंबर १६८०) ३. समर्थ रामदास स्वामींनी अंगापूरच्या डोहात मिळालेल्या राममूर्तीची चाफळ येथे स्थापना करून मंदिर उभारले. तेथील पूजेअर्चेसाठी व नैवेद्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चैत्र शु. १ शके १५९७ रोजी सनद करून दिली. तीच पुढे छत्रपती संभाजी महाराजांनी चालू ठेवली. तसेच चाफळच्या यात्रेस जमणाऱ्या भाविकांना लष्करातील लोकांचा अथवा मुसलमानी सैन्याचा त्रास होऊ नये व यात्रा यथासांग पार पडावी म्हणून वासुदेव बाळकृष्ण या आपल्या अधिकाऱ्यास आज्ञापत्र लिहिले. (दि. १८ ऑक्टोबर १६८०) ४. चिंचवडचे श्री मोरया गोसावी यांच्या 'माणसांस, शेतापोतांस तसेच गुरांढोरांस काडीचाही तसविज देऊ नये' यासाठी आपल्या लष्करी अधिकाऱ्यास ताकीदपत्र लिहिले. (दि. ६ नोव्हेंबर १६८०) ५. प्रचंडगडाच्या पायथ्याशी गडाच्या संरक्षणासाठी आलेल्या लोकांच्या गाई व म्हशी यांची चराई (वणी) छत्रपती शिवाजी महाराजांप्रमाणेच संभाजी महाराजांनी पण माफ केली (दि. ३१ मार्च १६८१) ६. श्री समर्थांनी अवतारकार्य पूर्ण केल्यावर त्यांच्या मागे सज्जनगड व चाफळ येथील धर्मादाय ऐवज, उत्सव, देवस्थानांची व्यवस्था, यात्रा, समर्थांच्या निर्वाणस्थळी हनुमानाचे देवालय उभारणे इत्यादी गोष्टींकडे जातीने लक्ष पुरविले. त्या संबंधी आपल्या अधिकाऱ्यांना वेळोवेळी सूचना, आज्ञा, प्रसंगी ताकीद व कडक शब्दात कानउघाडणी देखील केली आहे. या संबधी एका पत्रात संभाजी महाराजांनी कऱ्हाड प्रांताचा सुभेदार रंगो विश्वनाथ यांस श्रीचे कार्यास हैगै कराया तुम्हास काय गरज?... अशा स्पष्ट शब्दात खडसावले आहे. ७. चिंचवडच्या देवस्थानास आपल्या लष्कराकडून उपद्रव होतो अशी तक्रार आल्यावर छत्रपती संभाजी महाराजांनी पुणे प्रांताच्या सुभेदार व जुमलेदारांना ..जो धामधूम करील त्याला स्वामी जीवेच मारतील... अशी अत्यंत परखड शब्दात समज दिली आहे. ८. वाई प्रांताचा सुभेदार येसाजी मल्हार यास निंब येथील सदानंद गोसावींच्या मठास दरसाल नेमून दिलेला ऐवज पोचता न केल्याचे कळताच संभाजी महाराजांनी धर्मकार्यात खलेल न करणे. अशा शब्दांत ताकीद दिली आहे. व तेथील आनंदगिरी गोसावी यांना पत्र लिहून धर्माच्या कार्यास अंतर पडणार नाही... असे अभिवचन दिले आहे. '''सक्तीने धर्मांतरास विरोध:''' छत्रपती संभाजी महाराजांनी आपल्या वडिलांप्रमाणेच सक्तीने धर्मांतर करणाऱ्या इंग्रज, पोर्तुगीज, व मुसलमान सत्ताधीशांना कडाडून विरोध केलेला दिसतो. छत्रपती संभाजी महाराज व हेनरी ग्यारी यांच्यात इ.स. १६८४ साली झालेल्या तहातील एक कलम आहे,'That the English shall buy none of my people belonging to my dominion, to make them slaves or Christians' '''अंत्रुज परगण्यातील अडकोळण गावचा शिलालेख:''' छत्रपती संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत मराठी राज्याचा अंमल गोमंतक परिसरात सुरू झाला. तेव्हापासून व्यापारी माणसांकडून घेण्यात येणारा अंगभाडे कर संभाजी महाराजांच्या आज्ञेने माफ करण्यात आला. या संबंधी फोंड्याजवळ अंत्रुज येथील हडकोळण या गावी एक शिलालेख आहे. या शिलालेखात संभाजी महाराजांनी मुख्याधिकारी मामले फोंडा धर्माजी नागनाथ यास करमाफीसंबंधी आज्ञा करताना मराठी अंमलाला उद्देशून खालील वाक्य कोरले आहे. '...आता हे हिंदुराज्य जाहलेपासोन...पुढे या प्रमाणे सकळाहि चालवावे सहसा धर्मकृत्यास नाश करू नये करतील त्यांसी महापातक आहे...' == प्रधान मंडळ == सिंहासनाधीश्वर श्रीमंत छत्रपती - संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले (सेनाधीशांचे सेनाधीश - सर्वोच्च अधिकार असलेले) श्री सखी राज्ञी जयति छत्रपती येसूबाई संभाजीराजे भोसले (संभाजीराजांच्या गैरहजेरीत राजव्यवस्थेच्या कारभारी) * सरसेनापती - हंबीरराव मोहिते * छांदोगामात्य - कवी कलश * पेशवे - निळो मोरेश्वर पिंगळे * मुख्य न्यायाधीश - प्रल्हाद निराजी * दानाध्यक्ष - मोरेश्वर पंडितराव * चिटणीस - बाळाजी आवजी * सुरनीस - आबाजी सोनदेव * डबीर - जनार्दनपंत * मुजुमदार - अण्णाजी दत्तो * वाकेनवीस - दत्ताजीपंत == औरंगजेबाची दख्खन मोहीम == औरंगजेबाने [[इ.स. १६८२]] मध्ये मराठ्यांवर हल्ला केला. औरंगजेबाचे सामर्थ्य सर्वच बाबतीत संभाजी महाराजांपेक्षा जास्त होते. त्याचे सैन्य मराठ्यांच्या सैन्याच्या पाचपटीने जास्त होते तर औरंगजेबाचे साम्राज्य संभाजी महाराजांच्या स्वराज्यापेक्षा कमीतकमी १५ पटींनी मोठे होते. त्याकाळी जगातील सर्वांत शक्तिशाली सैन्यांमध्ये औरंगजेबाच्या सैन्याचा समावेश होत होता. तरीही संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी हिमतीने लढा दिला. मराठ्यांची प्रबळ इच्छाशक्ती आणि झुंझारपणाचे ठळक उदाहरण म्हणजे [[नाशिक]]जवळील [[रामशेज किल्ला|रामशेज किल्ल्याचा लढा]] होय. औरंगजेबाच्या सरदारांची अशी अपेक्षा होती की तो किल्ला काही तासांतच शरणागती पत्करेल. पण मराठ्यांनी असा चिवट प्रतिकार केला की तो किल्ला जिंकण्यासाठी त्यांना तब्बल साडेसहा वर्षे लढावे लागले. संभाजी महाराजांनी [[गोवा|गोव्याचे]] पोर्तुगीज, जंजिऱ्याचा सिद्दी आणि म्हैसूरचा चिक्कदेवराय या शत्रूंना असा जोरदार धडा शिकवला की त्यांची संभाजी महाराजांविरुद्ध औरंगजेबाला मदत करायची हिंमत झाली नाही. तसेच त्यांपैकी कोणीही त्यांच्याविरुद्ध उलटू शकला नाही. संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी सर्व शत्रूंशी एकहाती झुंज दिली. इ.स. १६८७-८८ मध्ये [[महाराष्ट्र]]ात मोठा दुष्काळ पडला.त्यामुळे परिस्थिती कठीण झाली होती. == दगाफटका == [[इ.स. १६८९]]च्या सुरुवातीला संभाजी महाराजांनी त्यांच्या महत्त्वाच्या सरदारांना बैठकीसाठी [[कोकण]]ात [[संगमेश्वर]] येथे बोलावले. १ फेब्रुवारी, इ.स. १६८९ रोजी बैठक संपवून संभाजी महाराज [[रायगड]]ाकडे रवाना होत असतानाच [[औरंगजेब]]ाचा सरदार [[मुकर्रबखान]] याने [[नागोजी माने]] यांच्या साथीने संगमेश्वरावर हल्ला केला. या कारवाईसाठी गुप्तता बाळगली आणि सर्व कारवाईची आखणी खूपच काळजीपूर्वक केली. मराठ्यांत आणि शत्रूच्या सैन्यात चकमक झाली. मराठ्यांचे संख्याबळ कमी होते. प्रयत्‍नांची शर्थ करूनही मराठे शत्रूचा हल्ला परतवून लावू शकले नाहीत. शत्रूने संभाजीराजांना व त्यांच्यासोबत असलेल्या कवि कलश यांना जिवंत पकडले. == महाराजांना वाचवण्याचे प्रयत्न == छत्रपती संभाजी महाराज संगमेश्वरी पकडले गेल्यानंतर त्यांना वाचवण्याचे प्रयत्न झाले नाही असे नाही. महाराजांना वाचवण्यासाठी प्रयत्न मावळ्यांनी केले पण ते त्यात यशस्वी झाले नाही. यात सर्वात पहिला प्रयत्न हा जोत्याजी केसरकर यांनी केला. पुढे जाऊन अप्पा शास्त्री यांनी देखील महाराजांना सोडवण्याचा प्रयत्न केला पण हे दोन्ही प्रयत्न अयशस्वी ठरले. == शारीरिक छळ व मृत्यू == त्यानंतर छत्रपती संभाजी महाराज आणि त्यांचे सल्लागार [[कवी कलश]] यांना औरंगजेबापुढे [[बहादुरगड]], आता [[धर्मवीरगड]] येथे आणण्यात आले. औरंगजेबाने संभाजी महाराजांना सर्व किल्ले त्याच्या स्वाधीन केल्यास जीवदान देण्याचे मान्य केले. पण संभाजी महाराजांनी त्याला स्पष्टपणे नकार दिला. औरंगजेबाने संभाजी महाराज आणि कवी कलश यांची विदूषकाचे कपडे घालून अत्यंत मानहानीकारक अशी धिंड काढण्यात आली. तरीही संभाजी महाराजांनी शरणागती पत्करण्यास नकार दिला. तेव्हा औरंगजेबाने त्यांना क्रूरपणे अत्यंत हालहाल करून ठार मारायचा आदेश दिला.तरीसुद्धा संभाजी महाराजांनी हार मनली नाही == साहित्य == अफाट मोगली सैन्याशी धैर्याने आणि असामान्य शौर्याने लढा देणारा हा छत्रपती उत्तम साहित्यिक आणि संस्कृत भाषेचा उत्तम जाणकारही होता. संभाजी महाराजांनी वयाच्या चौदाव्या वर्षी बुधभूषण-राजनीती हा संस्कृत ग्रंथ लिहिला. [[बुधभूषण]] या ग्रंथात अतिशय सुंदर आणि अलंकारिक भाषेत आपले वडील [[शिवाजी]]राजे यांचा उल्लेख आहे : 'कलिकालभुजंगमावलीढं निखिलं धर्मवेक्ष्य विक्लवं यः । जगत: पतिरंशतोवतापो: (तीर्ण:)स शिवछत्रपतिजयत्यजेयः ॥ अर्थ-"कलिकालरूपी भुजंग घालितो विळखा, करितो धर्माचा ऱ्हास तारण्या वसुधा अवतरला जगत्पाल, त्या शिवप्रभूंची विजयदुंदुभी गर्जू दे खास ॥ " याचबरोबर संभाजी महाराजांनी [[नाईकाभेद|नायिकाभेद]], [[नखशिखा]], [[सातसतक|सातशतक]] या तीन ग्रंथांचे लिखाण केले. [[गागाभट्टांनी]] [[समयनयन|समयनय]] हा ग्रंथ लिहून संभाजी महाराजांना अर्पण केला. == संभाजीमहाराजांविषयी इतिहास लेखन == * ज्वलज्वलनतेजस संभाजीराजा - डॉ. [[सदाशिव शिवदे]] *अद्वितीय छत्रपती श्रीसंभाजी महाराज (संशोधनात्मक ग्रंथ - खंड १ ते ५) - अनंत दारवटकर * राजा शंभूछत्रपती - विजयराव देशमुख * पोर्तुगीज कागदपत्रे - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * पोर्तुगीज-मराठे संबंध - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * The Portuguese and The Marathas translated by P.R. Kakodkar * फ्रेंच-मराठा संबंध - लेखक ? * बिकानेर पुरालेखाभिगार - राजस्थान * संभाजीकालीन पत्रसार संग्रह (शा.१६०२ - शा.१६१०) : संपादक - [[शंकर नारायण जोशी]]; प्रकाशक भारत इतिहास संशोधक मंडळ, पुणे) (पहिली आवृत्ती - १९४९; नवीन आवृत्ती - ऑगस्ट २०१५) * छत्रपती संभाजी महाराजांची पत्रे : डॉ. सदाशिव शिवदे यांच्या या पुस्तकात छत्रपती संभाजीराजांच्या ३१५ पत्रांचा परिचय करून देण्यात आला आहे. * बुधभूषण-राजनीती - संपादक : प्रा. रामकृष्ण आनंदराव कदम (कदंब), राजमयूर प्रकाशन, पुणे * शाक्तवीर संभाजी महाराज (ॲडव्होकेट अनंत दारवटकर) * छत्रपती संभाजी महाराज प्रकाशन '''[[यशवंतराव चव्हाण]]''' यांच्या हस्ते''''' '''''(पृष्ठसंख्या ७५०, पहिली आवृत्ती १९६०,पी.पी.एच.बुक स्ट.प्रकाशन १९७१ २री-आवृती,मनोरमा प्रकाशन ३री आवृती २००१, लेखक: [[वासुदेव सीताराम बेंद्रे|वा.सी. बेंद्रे]] ( इ.स.१९१८ ते इ.स.१९५८म्हणजे सुमारे ४० वर्षे अथक मेहनत करून त्यांनी अखेर १९६० मध्ये संभाजी महाराजांचे सत्य चरित्र सर्वांसमोर आणले). * छत्रपती संभाजी महाराजांची राजनीती (डॉ. केदार महादेवराव फाळके) * छ. संभाजी स्मारक ग्रंथ - संपादन- डॉ. जयसिंगराव पवार *रणझुंजार : डॉ. सदाशिव शिवदे *शिवपुत्र संभाजी : डॉ. कमल गोखले *सभासद बखर, चिटणीस बखर, शेडगावकर बखर, पंतप्रतिनिधी बखर, बावडेकर अमात्यांची बखर, न्यायशास्त्री बखर इत्यादी निरनिराळ्या मराठी बखरींमध्येही संभाजीराजांसंबंधी माहिती मिळते. याशिवाय मनुचीसारख्या परकीय फिरस्त्याच्या Storio De mogor मधून सुद्धा माहिती मिळू शकते. *फारसी दस्तावेज - *फुतूहाते आलमगिरी - ईश्वरदास नागर *खुतूते शिवाजी मधील निवडक पत्रे *मुन्तखबुललुबाब महंमदशाही - खाफी खान *तारीखे दिल्कुशा - भीमसेन सक्सेना *मासिरे आलमगिरी - साकी मुस्तैदखान *अहकामे आलमगिरी - इनायतुल्ला खान *मोगल दरबाराची बातमीपत्रे == ललित साहित्य == (संभाजी महाराजांवरील ऐतिहासिक कथा कथने आणि कादंबऱ्या) * अर्घ्य - [[नयनतारा देसाई]] (१९७३) * अश्रू ढळले रायगडाचे - अर्जुनराव झेंडे, नाटक. * आम्ही यातनांचे स्वामी - वा.ना. देशपांडे, १९७३ * इथे ओशाळला मृत्यू - [[वसंत कानेटकर]], नाटक. * खरा संभाजी - प्रा. [[नामदेवराव जाधव]] * छत्रपती संभाजी - [[मनमोहन नातू]] * छत्रपती संभाजी महाराज अथवा राजाचे दुष्कर्म राजाला भोवतेव प्रजेलाही भोवते - ना.वि. बापट * छत्रपती संभाजी राजे - नाटक, वासुदेवशास्त्री खरे, १८८५) * छावा - [[शिवाजी सावंत]] * छावा (कादंबरी, लेखक - [[शिवाजी सावंत]]); (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९७९) * धर्मवीर छत्रपती संभाजी महाराज - [[अरुण जाखडे]] (पद्मगंधा प्रकाशन) * धर्मवीर संभाजी- ग.कृ. गोडसे, नाटक-१९४१ * बेबंदशाही - [[विष्णूपंत औंधकर|वि.ह. औंधकर]], नाटक-१९२४ * मराठी साहित्यातील संभाजी - प्रबंध - डॉ. शालिनी मोहोड * मराठ्यांची धारातीर्थे - प्रवीण व. भोसले (नरसिंह पब्लिकेशन्स) * मानी मराठा - नाना कोचरेकर, नाटक-१९५० * मी मृत्युंजय संभाजी ([[संजय सोनवणी]]) * राजसंन्यास - [[राम गणेश गडकरी]], नाटक-१९२२ * राजा शंभू छत्रपती - विजय देशमुख * रायगडाला जेव्हा जाग येते - [[वसंत कानेटकर]], नाटक-१९६३ * वज्‍रदेही संभाजी - ना.ल. मोरे, नाटक-१९८३ * शंभूराजे - गावंडे, २००० * शंभूराजे - दशरथ यादव (काव्य) * शंभूराजे - प्रा. सु.ग. शेवडे (धर्मसेवा प्रकाशन) * शहेनशाह - [[ना.सं. इनामदार]] (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९९८) * शापित राजहंस - [[अनंत तिबिले]] (रिया पब्लिकेशन्स, कोल्हापूर, १९७८). * शिवतेज संभाजी (त्रिमिती चरित्र, संतोष रासकर) * शिवपुत्र - राजकुंवर बोबडे, १९८१ * शिवपुत्र संभाजी - डॉ. कमल गोखले (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन) * शिवस्नुषा येसूबाई, - सुशीला खेडकर (उन्मेष प्रकाशन, १९९२) * संभवामि युगे युगे - [[मनमोहन नातू]] * संभाजी - [[विश्वास पाटील]] (मेहता पब्लिशिंग हाउस) * सह्याद्री सांगे कथा शंभुची - आबासाहेब आचरेकर (नाटक-त्रिदल प्रकाशन, गिरगांव, मुंबई, १९८४) * स्वधर्मसूर्य संभाजी - स्वामी धर्मव्रत (नाटक-शुभेच्छा प्रकाशन, डोंबिवली (पश्चिम), १९९५) * स्वराज्यावरील संकट - [[नाथ माधव]] == नाटके == संभाजी महाराजांवरील [[नाटक]]े * इथे ओशाळला मृत्यू (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]) * चैतन्यगाथा तेजपुत्राची (लेखक : ?) * संगीत छत्रपती संभाजी (लेखक : आत्माराम मोरेश्वर पाठारे) * बेबंदशाही (लेखक : वि.ह. औंधकर) * मृत्युंजय * मृत्युंजय अमावस्या (महा-नाट्य : लेखक/दिग्दर्शक : नीलेश भिसे) * राजसंन्यास (लेखक : राम गणेश गडकरी) * रायगडाला जेव्हा जाग येते (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]); एप्रिल २०१३पर्यंत २४२५ प्रयोग * शंभुराजे (महानाट्य) : (लेखक : [[नितीन बानुगडे पाटील]]) * शूर संभाजी (लेखक : ?) * शिवपुत्र शंभुराजे (महानाट्य) (दिग्दर्शन/संवादः महेंद्र महाडीक) * नरशार्दुल राजा संभाजी (लेखक - इंद्रजित सावंत) == हे सुद्धा पहा == * [[संभाजी महाराज यांच्या नावावर असलेल्या गोष्टींची यादी]] == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} == बाह्यदुवे == {{मराठा साम्राज्य}} [[वर्ग:मराठा साम्राज्य|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:भोसले घराणे|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:छत्रपती|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:चित्र हवे]] [[वर्ग:भारतीय राज्यकर्ते]] [[वर्ग:संभाजी महाराज| ]] mlcn3odujtvlaud6pppopm5qr0vkhjr 2155466 2155465 2022-08-29T11:11:28Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{बदल}} {{संदर्भ कमी}} {{गल्लत| संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव =छत्रपती संभाजी महाराज | पदवी = [[छत्रपती]] | चित्र = Sambhaji with child shahu.jpg | चित्र_शीर्षक = संभाजी महाराज | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = १६ जानेवारी १६८१ – ११ मार्च ११ १६८९ | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = [[जानेवारी १६]], [[इ.स. १६८१]] | राज्यव्याप्ती = [[पश्चिम महाराष्ट्र]], [[कोकण]],<br /> [[सह्याद्री]] डॊंगररांगांपासून [[नागपूर]]पर्यंत <br />आणि<br /> [[उत्तर महाराष्ट्र]], [[खानदेश]]ापासून ते <br />[[दक्षिण भारत]]ात [[तंजावर]] पर्यंत | राजधानी = [[रायगड]] | पूर्ण_नाव = छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले | जन्म_दिनांक = [[मे १४|१४ मे]] [[इ.स. १६५७|१६५७]] | जन्म_स्थान = [[पुरंदर]] किल्ला, [[पुणे जिल्हा]], [[महाराष्ट्र]] | मृत्यू_दिनांक = [[मार्च ११|११ मार्च]], [[इ.स. १६८९|१६८९]] | मृत्यू_स्थान = [[तुळापूर]], [[महाराष्ट्र]] (समाधी: [[वढू]], [[महाराष्ट्र]]) | पूर्वाधिकारी = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = [[राजाराम महाराज]] | वडील = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | आई = [[सईबाई]] | पत्नी = [[येसूबाई]] | इतर_पत्नी = | पती = | इतर_पती = | संतती = [[पहिले शाहू महाराज]], राजकुमारी भवानीबाई | राजवंश = [[भोसले]] | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = {{!}}{{!}}श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्रा द्यौरीव राजते, यंदकसेविनी लेखा वर्तते कस्य नोपरी{{!}}{{!}} | राजचलन = [[होन]] व [[शिवराई]] | तळटिपा = |}} '''छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले''' (१४ मे १६५७ - ११ मार्च १६८९) हे छत्रपती [[शिवाजी महाराज]] आणि [[सईबाई]] यांचे थोरले चिरंजीव आणि [[मराठा साम्राज्य]]ाचे दुसरे छत्रपती होते. == बालपण == छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म [[१४ मे]] [[इ.स. १६५७]] रोजी [[किल्ले पुरंदर]] येथे झाला. राजपुत्र असल्यामुळे रणांगणावरील मोहिमा आणि राजकारणातील डावपेच यांचे बाळकडू त्यांना लहानपणापासूनच मिळाले. संभाजी महाराजांच्या आई, महाराणी [[सईबाईंचे]] निधन महाराज लहान असतानाच झाले. त्यानंतर [[पुणे|पुण्याजवळील]] [[कापूरहोळ]] गावची [[धाराऊ पाटील गाडे]] ही कुणब्याची स्त्री त्यांची ''दूध आई'' बनली. संभाजीं महाराजांचा सांभाळ त्यांची आज्जी राजमाता [[जिजाबाई]] यांनी केला. त्यांच्या सावत्र आई, [[पुतळाबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=शापित राजहंस - (लेखक) अनंत तिबिले|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> यांनी देखील त्यांच्यावर खूप माया केली. मात्र त्यांंची सावत्र आई [[सोयराबाई भोसले|सोयराबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=संभाजी|last=पाटील|first=विश्वास|publisher=मेहता पब्लिशिंग हाऊस|year=February 2018 16th edition|isbn=|location=Pune|pages=Whole book}}</ref> यांनी संंभाजी महाराजांना पोरकेेेपणाने वागवले तसेच संभाजी महाराजांच्या राजकीय कारकिर्दीत ढवळाढवळ करण्याचा प्रयत्न केला. अनेक ऐतिहासिक नोंदींप्रमाणे संभाजी महाराज अत्यंत देखणे आणि शूर होते. तसेच ते अनेक भाषांत विद्याविशारद व अत्यंत धुरंदर राजकारणी होते. राजकारणातील बारकावे त्यांनी भराभर आत्मसात केले होते. मुघल दरबारातील घडामोडी आणि राजकारण त्यांना लहान वयातच कळले तर त्याचा त्यांना भविष्यात उपयोग होईल या विचाराने शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[आग्रा भेट]]ीच्या वेळी बरोबर नेले. त्यावेळी संभाजीराजे ९ वर्षाचे होते. शिवाजी महाराज कैदेतून निसटल्यानंतर स्वराज्यापर्यंतची धावपळ संभाजी राजांनी सोसू नये आणि त्यामुळे त्यांना काही काळ सुरक्षित ठिकाणी ठेवणे गरजेचे होते. त्यामुळे शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[मोरोपंत पिंगळे|मोरोपंत पेशव्यांच्या]] मेहुण्याच्या घरी [[मथुरा|मथुरेला]] ठेवले. मुघली सैनिकांचा संभाजी राजांच्या मागचा ससेमिरा थांबवण्याच्या उद्देशाने शिवाजी महाराजांनी संभाजीराजांचे निधन झाल्याची अफवा पसरवून दिली. ते महाराष्ट्रात पोहोचल्यानंतर काही काळाने संभाजी महाराज सुखरूपपणे स्वराज्यात येऊन पोहोचले. == तारुण्य == [[इ.स. १६७४]] मध्ये शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला तोपर्यंत संभाजीराजे राजकारणातील लहान बारकावे आणि रणांगणातील डावपेचांमध्ये तरबेज झाले होते. त्यांच्या विनम्र स्वभावाने राज्याभिषेकासाठी [[रायगड]]ावर आलेल्या प्रतिनिधींना त्यांनी आपलेसे केले. शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाल्यानंतर १२ दिवसात जिजाऊंचे निधन झाले. त्यानंतर संभाजीराजांकडे मायेने लक्ष देणारे कोणी राहिले नाही. [[शिवाजी महाराज]] स्वराज्याच्या राजकारणात आणि रणांगणावर गुंतले होते. तरुण संभाजीराजांचे शिवाजी महाराजांच्या दरबारातील अनुभवी मानकऱ्यांशी अनेकदा मतभेद होऊ लागले. संभाजी महाराजांचा अमात्य अण्णाजी दत्तोंच्या कारभाराला सक्त विरोध होता. शिवाजी महाराजांनी अण्णाजी हे अनुभवी आणि कुशल प्रशासक असल्यामुळे त्यांच्या भ्रष्ट कारभाराकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले. पण संभाजी महाराजांना ते मान्य होणे कठीण होते. अण्णाजी दत्तो आणि इतर अनुभवी मानकरी संभाजी महाराजांच्या विरोधात गेले. दरबारातील काही मानकरी संभाजी महाराजांना अपमानास्पद वागणूक देऊ लागले; हे केवळ अण्णाजी दत्तोंच्या सांगण्यावरून केले. त्यांच्या विरोधामुळे त्यांना शिवाजी महाराजांबरोबर दक्षिण हिंदुस्थानच्या मोहिमेवर जाता आले नाही. तसेच शिवाजी महाराजांच्या अनुपस्थितीत संभाजी महाराजांचे हुकूम पाळण्यास [[अष्टप्रधानमंडळ]]ाने नकार दिला. त्यामुळे शिवाजी महाराजांना कोकणातील [[शृंगारपूर]]चे सुभेदार म्हणून संभाजी महाराजांना पाठवावे लागले. == मुद्रा व दानपत्र == '''श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्राद्यौरिव राजते |''' '''यदं कसेविनी लेखा वतर्ते कस्यनोपरि ||''' '''अर्थ''': छत्रपती शिवरायांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांची ही राजमुद्रा जणू काही स्वर्गीय तेजाने तळपत आहे, आकाशाप्रमाणे अमर्याद आहे. या राजमुद्रेच्या आश्रयात प्रत्येक माणूस, प्रत्येक प्राणिमात्र महाराजांच्या छत्रछायेखाली असेल. छत्रपतींच्या या राजमुद्रेपेक्षा कोणीही श्रेष्ठ नाही. संभाजी महाराजांना साधुसंतांबद्दल आदरभाव होता. ज्येष्ठ मांत्रिक कुडाळ ग्रामनिवासी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री यांना करून दिलेल्या संस्कृतमधील दानपत्रावरून त्यांचा आदरभाव कळतो. छत्रपती संभाजी महाराजांना राजपद महत्&zwnj;प्रयासाने प्राप्त झाले होते. त्यांनी राजपद प्राप्तीसाठी नवस केला होता आणि त्यांना राज्याधिकार मिळाल्यानंतर तो नवस फेडण्याच्या इच्छेने त्यांनी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री (ज्यांना संभाजी महाराज स्वामी म्हणतात) यांना दरसाल १०,००० पादशाही होनांचे संस्कृत दानपत्र करून दिले. हे दानपत्र संभाजी महाराजांच्या मंचाकारोहणानंतर एका महिन्याने म्हणजे दि. २४ ऑगस्ट १६८० (भाद्रपद शुद्ध १० सोमवार शके १६०२) रोजी केले आहे. दानपत्र ३०० से.मी. लांब आणि २३.५ से.मी. रुंद आहे. या दानपत्राच्या सर्वात वर मधोमध संभाजी महाराजांची १६ बुरुजी मुद्रा आहे व खाली सुवाच्य अक्षरात संस्कृतमध्ये २ ओळी लिहिल्या आहेत. त्या स्वतः शंभूराजांच्या हस्ताक्षरातील आहेत. त्या ओळी खालीलप्रमाणे : '''|| मतं मे श्री शिवराजपुत्रस्य श्रीशंभूराज ||''' '''|| छत्रपते: यद्त्रोपरिलेखितं || छं || श्री ||''' यात ते तत्कालीन दानपत्र लेखन पद्धतीप्रमाणे आपल्या पूर्वजांच्या व स्वतःच्या पराक्रमाचे व सद्गुणांचे वर्णन अतिशय सार्थ अशा शब्दांमध्ये करतात. आपले पणजोबा मालोजीराजे यांना शूरश्रेष्ठ व देवब्राम्हण प्रतिपालक असे संबोधतात तर आपले आजोबा महाराज शाहजीराजांस निशायुद्धप्रवीण, तसेच 'हैन्दवधर्मजीर्णोद्धाकरणघृतमति' म्हणजे स्वतःचा जीव धोक्यात घालून हिंदवी ([[हिंदू]]) धर्माचा जीर्णोद्धार करणारा असे संबोधतात. आपले वडील श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा उल्लेख 'म्लेंव्छक्षयदीक्षित' म्हणजे आपल्या तारुण्यातच ज्यांनी म्लेंछ क्षयाची दीक्षा घेतली व अनेक ताम्रांना पराभूत केले असा करतात. यावरून छत्रपती संभाजी महाराजांना आपल्या पराक्रमी पूर्वजांविषयी वाटणाऱ्या भावनेचे यथार्थ दर्शन होते. == धार्मिक धोरण == दि. ६ जानेवारी १६८१ रोजी छत्रपती संभाजी महाराजांनी गोपळभट अग्निहोत्री महाबलेश्वरकर यांच्या पुत्रास लिहिलेल्या पत्रात एक अतिशय समर्पक असे वाक्य आले आहे. ते वाक्य असे, ..राजश्री आबासाहेबांचे जे संकल्पित आहे ते चालवावे हे आम्हास अगत्य... युवराज शंभू राजे छत्रपती झाल्यानंतर त्यांचे अलौकिक आणि अद्भुत अशा कार्याचा जर कुणी आढावा घेतला तर त्याला पदोपदी या वाक्याची प्रचीती येते. त्यांचे राजकीय धोरण, आर्थिक धोरण, प्रजाहितदक्षता या सर्व बाबींमध्ये त्यांनी आपल्या अद्वितीय अशा वडिलांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवलेला दिसतो. या प्रमाणेच त्यांच्या धार्मिक धोरणावरही छत्रपती शिवाजी महाराजांचाच ठसा कोरलेला आढळतो. '''संतजनांस राजाश्रयः''' १. संतश्रेष्ठ जगद्गुरू [[तुकाराम महाराज]] यांचे पुत्र महादोबा गोसावी यांस छत्रपती संभाजी महाराजांनी वर्षासनाची नेमणूक करून दिली. (दि. १९ ऑगस्ट १६८०) २. शिवकालातील प्रसिद्ध पाटगावचे मौनीबाबा यांच्या पालखीस भोई व वाजंत्रीची कायमची व्यवस्था लावून दिली. त्यासाठी वार्षिक १२५ होनांचे आज्ञापत्र करून दिले. (दि.१३ सप्टेंबर १६८०) ३. समर्थ रामदास स्वामींनी अंगापूरच्या डोहात मिळालेल्या राममूर्तीची चाफळ येथे स्थापना करून मंदिर उभारले. तेथील पूजेअर्चेसाठी व नैवेद्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चैत्र शु. १ शके १५९७ रोजी सनद करून दिली. तीच पुढे छत्रपती संभाजी महाराजांनी चालू ठेवली. तसेच चाफळच्या यात्रेस जमणाऱ्या भाविकांना लष्करातील लोकांचा अथवा मुसलमानी सैन्याचा त्रास होऊ नये व यात्रा यथासांग पार पडावी म्हणून वासुदेव बाळकृष्ण या आपल्या अधिकाऱ्यास आज्ञापत्र लिहिले. (दि. १८ ऑक्टोबर १६८०) ४. चिंचवडचे श्री मोरया गोसावी यांच्या 'माणसांस, शेतापोतांस तसेच गुरांढोरांस काडीचाही तसविज देऊ नये' यासाठी आपल्या लष्करी अधिकाऱ्यास ताकीदपत्र लिहिले. (दि. ६ नोव्हेंबर १६८०) ५. प्रचंडगडाच्या पायथ्याशी गडाच्या संरक्षणासाठी आलेल्या लोकांच्या गाई व म्हशी यांची चराई (वणी) छत्रपती शिवाजी महाराजांप्रमाणेच संभाजी महाराजांनी पण माफ केली (दि. ३१ मार्च १६८१) ६. श्री समर्थांनी अवतारकार्य पूर्ण केल्यावर त्यांच्या मागे सज्जनगड व चाफळ येथील धर्मादाय ऐवज, उत्सव, देवस्थानांची व्यवस्था, यात्रा, समर्थांच्या निर्वाणस्थळी हनुमानाचे देवालय उभारणे इत्यादी गोष्टींकडे जातीने लक्ष पुरविले. त्या संबंधी आपल्या अधिकाऱ्यांना वेळोवेळी सूचना, आज्ञा, प्रसंगी ताकीद व कडक शब्दात कानउघाडणी देखील केली आहे. या संबधी एका पत्रात संभाजी महाराजांनी कऱ्हाड प्रांताचा सुभेदार रंगो विश्वनाथ यांस श्रीचे कार्यास हैगै कराया तुम्हास काय गरज?... अशा स्पष्ट शब्दात खडसावले आहे. ७. चिंचवडच्या देवस्थानास आपल्या लष्कराकडून उपद्रव होतो अशी तक्रार आल्यावर छत्रपती संभाजी महाराजांनी पुणे प्रांताच्या सुभेदार व जुमलेदारांना ..जो धामधूम करील त्याला स्वामी जीवेच मारतील... अशी अत्यंत परखड शब्दात समज दिली आहे. ८. वाई प्रांताचा सुभेदार येसाजी मल्हार यास निंब येथील सदानंद गोसावींच्या मठास दरसाल नेमून दिलेला ऐवज पोचता न केल्याचे कळताच संभाजी महाराजांनी धर्मकार्यात खलेल न करणे. अशा शब्दांत ताकीद दिली आहे. व तेथील आनंदगिरी गोसावी यांना पत्र लिहून धर्माच्या कार्यास अंतर पडणार नाही... असे अभिवचन दिले आहे. '''सक्तीने धर्मांतरास विरोध:''' छत्रपती संभाजी महाराजांनी आपल्या वडिलांप्रमाणेच सक्तीने धर्मांतर करणाऱ्या इंग्रज, पोर्तुगीज, व मुसलमान सत्ताधीशांना कडाडून विरोध केलेला दिसतो. छत्रपती संभाजी महाराज व हेनरी ग्यारी यांच्यात इ.स. १६८४ साली झालेल्या तहातील एक कलम आहे,'That the English shall buy none of my people belonging to my dominion, to make them slaves or Christians' '''अंत्रुज परगण्यातील अडकोळण गावचा शिलालेख:''' छत्रपती संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत मराठी राज्याचा अंमल गोमंतक परिसरात सुरू झाला. तेव्हापासून व्यापारी माणसांकडून घेण्यात येणारा अंगभाडे कर संभाजी महाराजांच्या आज्ञेने माफ करण्यात आला. या संबंधी फोंड्याजवळ अंत्रुज येथील हडकोळण या गावी एक शिलालेख आहे. या शिलालेखात संभाजी महाराजांनी मुख्याधिकारी मामले फोंडा धर्माजी नागनाथ यास करमाफीसंबंधी आज्ञा करताना मराठी अंमलाला उद्देशून खालील वाक्य कोरले आहे. '...आता हे हिंदुराज्य जाहलेपासोन...पुढे या प्रमाणे सकळाहि चालवावे सहसा धर्मकृत्यास नाश करू नये करतील त्यांसी महापातक आहे...' == प्रधान मंडळ == सिंहासनाधीश्वर श्रीमंत छत्रपती - संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले (सेनाधीशांचे सेनाधीश - सर्वोच्च अधिकार असलेले) श्री सखी राज्ञी जयति छत्रपती येसूबाई संभाजीराजे भोसले (संभाजीराजांच्या गैरहजेरीत राजव्यवस्थेच्या कारभारी) * सरसेनापती - हंबीरराव मोहिते * छांदोगामात्य - कवी कलश * पेशवे - निळो मोरेश्वर पिंगळे * मुख्य न्यायाधीश - प्रल्हाद निराजी * दानाध्यक्ष - मोरेश्वर पंडितराव * चिटणीस - बाळाजी आवजी * सुरनीस - आबाजी सोनदेव * डबीर - जनार्दनपंत * मुजुमदार - अण्णाजी दत्तो * वाकेनवीस - दत्ताजीपंत == औरंगजेबाची दख्खन मोहीम == औरंगजेबाने [[इ.स. १६८२]] मध्ये मराठ्यांवर हल्ला केला. औरंगजेबाचे सामर्थ्य सर्वच बाबतीत संभाजी महाराजांपेक्षा जास्त होते. त्याचे सैन्य मराठ्यांच्या सैन्याच्या पाचपटीने जास्त होते तर औरंगजेबाचे साम्राज्य संभाजी महाराजांच्या स्वराज्यापेक्षा कमीतकमी १५ पटींनी मोठे होते. त्याकाळी जगातील सर्वांत शक्तिशाली सैन्यांमध्ये औरंगजेबाच्या सैन्याचा समावेश होत होता. तरीही संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी हिमतीने लढा दिला. मराठ्यांची प्रबळ इच्छाशक्ती आणि झुंझारपणाचे ठळक उदाहरण म्हणजे [[नाशिक]]जवळील [[रामशेज किल्ला|रामशेज किल्ल्याचा लढा]] होय. औरंगजेबाच्या सरदारांची अशी अपेक्षा होती की तो किल्ला काही तासांतच शरणागती पत्करेल. पण मराठ्यांनी असा चिवट प्रतिकार केला की तो किल्ला जिंकण्यासाठी त्यांना तब्बल साडेसहा वर्षे लढावे लागले. संभाजी महाराजांनी [[गोवा|गोव्याचे]] पोर्तुगीज, जंजिऱ्याचा सिद्दी आणि म्हैसूरचा चिक्कदेवराय या शत्रूंना असा जोरदार धडा शिकवला की त्यांची संभाजी महाराजांविरुद्ध औरंगजेबाला मदत करायची हिंमत झाली नाही. तसेच त्यांपैकी कोणीही त्यांच्याविरुद्ध उलटू शकला नाही. संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी सर्व शत्रूंशी एकहाती झुंज दिली. इ.स. १६८७-८८ मध्ये [[महाराष्ट्र]]ात मोठा दुष्काळ पडला.त्यामुळे परिस्थिती कठीण झाली होती. == दगाफटका == [[इ.स. १६८९]]च्या सुरुवातीला संभाजी महाराजांनी त्यांच्या महत्त्वाच्या सरदारांना बैठकीसाठी [[कोकण]]ात [[संगमेश्वर]] येथे बोलावले. १ फेब्रुवारी, इ.स. १६८९ रोजी बैठक संपवून संभाजी महाराज [[रायगड]]ाकडे रवाना होत असतानाच [[औरंगजेब]]ाचा सरदार [[मुकर्रबखान]] याने [[नागोजी माने]] यांच्या साथीने संगमेश्वरावर हल्ला केला. या कारवाईसाठी गुप्तता बाळगली आणि सर्व कारवाईची आखणी खूपच काळजीपूर्वक केली. मराठ्यांत आणि शत्रूच्या सैन्यात चकमक झाली. मराठ्यांचे संख्याबळ कमी होते. प्रयत्‍नांची शर्थ करूनही मराठे शत्रूचा हल्ला परतवून लावू शकले नाहीत. शत्रूने संभाजीराजांना व त्यांच्यासोबत असलेल्या कवि कलश यांना जिवंत पकडले. == महाराजांना वाचवण्याचे प्रयत्न == छत्रपती संभाजी महाराज संगमेश्वरी पकडले गेल्यानंतर त्यांना वाचवण्याचे प्रयत्न झाले नाही असे नाही. महाराजांना वाचवण्यासाठी प्रयत्न मावळ्यांनी केले पण ते त्यात यशस्वी झाले नाही. यात सर्वात पहिला प्रयत्न हा जोत्याजी केसरकर यांनी केला. पुढे जाऊन अप्पा शास्त्री यांनी देखील महाराजांना सोडवण्याचा प्रयत्न केला पण हे दोन्ही प्रयत्न अयशस्वी ठरले. == शारीरिक छळ व मृत्यू == त्यानंतर छत्रपती संभाजी महाराज आणि त्यांचे सल्लागार [[कवी कलश]] यांना औरंगजेबापुढे [[बहादुरगड]], आता [[धर्मवीरगड]] येथे आणण्यात आले. औरंगजेबाने संभाजी महाराजांना सर्व किल्ले त्याच्या स्वाधीन केल्यास जीवदान देण्याचे मान्य केले. पण संभाजी महाराजांनी त्याला स्पष्टपणे नकार दिला. औरंगजेबाने संभाजी महाराज आणि कवी कलश यांची विदूषकाचे कपडे घालून अत्यंत मानहानीकारक अशी धिंड काढण्यात आली. तरीही संभाजी महाराजांनी शरणागती पत्करण्यास नकार दिला. तेव्हा औरंगजेबाने त्यांना क्रूरपणे अत्यंत हालहाल करून ठार मारायचा आदेश दिला.तरीसुद्धा संभाजी महाराजांनी हार मनली नाही == साहित्य == अफाट मोगली सैन्याशी धैर्याने आणि असामान्य शौर्याने लढा देणारा हा छत्रपती उत्तम साहित्यिक आणि संस्कृत भाषेचा उत्तम जाणकारही होता. संभाजी महाराजांनी वयाच्या चौदाव्या वर्षी बुधभूषण-राजनीती हा संस्कृत ग्रंथ लिहिला. [[बुधभूषण]] या ग्रंथात अतिशय सुंदर आणि अलंकारिक भाषेत आपले वडील [[शिवाजी]]राजे यांचा उल्लेख आहे : 'कलिकालभुजंगमावलीढं निखिलं धर्मवेक्ष्य विक्लवं यः । जगत: पतिरंशतोवतापो: (तीर्ण:)स शिवछत्रपतिजयत्यजेयः ॥ अर्थ-"कलिकालरूपी भुजंग घालितो विळखा, करितो धर्माचा ऱ्हास तारण्या वसुधा अवतरला जगत्पाल, त्या शिवप्रभूंची विजयदुंदुभी गर्जू दे खास ॥ " याचबरोबर संभाजी महाराजांनी [[नाईकाभेद|नायिकाभेद]], [[नखशिखा]], [[सातसतक|सातशतक]] या तीन ग्रंथांचे लिखाण केले. [[गागाभट्टांनी]] [[समयनयन|समयनय]] हा ग्रंथ लिहून संभाजी महाराजांना अर्पण केला. == संभाजीमहाराजांविषयी इतिहास लेखन == * ज्वलज्वलनतेजस संभाजीराजा - डॉ. [[सदाशिव शिवदे]] *अद्वितीय छत्रपती श्रीसंभाजी महाराज (संशोधनात्मक ग्रंथ - खंड १ ते ५) - अनंत दारवटकर * राजा शंभूछत्रपती - विजयराव देशमुख * पोर्तुगीज कागदपत्रे - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * पोर्तुगीज-मराठे संबंध - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * The Portuguese and The Marathas translated by P.R. Kakodkar * फ्रेंच-मराठा संबंध - लेखक ? * बिकानेर पुरालेखाभिगार - राजस्थान * संभाजीकालीन पत्रसार संग्रह (शा.१६०२ - शा.१६१०) : संपादक - [[शंकर नारायण जोशी]]; प्रकाशक भारत इतिहास संशोधक मंडळ, पुणे) (पहिली आवृत्ती - १९४९; नवीन आवृत्ती - ऑगस्ट २०१५) * छत्रपती संभाजी महाराजांची पत्रे : डॉ. सदाशिव शिवदे यांच्या या पुस्तकात छत्रपती संभाजीराजांच्या ३१५ पत्रांचा परिचय करून देण्यात आला आहे. * बुधभूषण-राजनीती - संपादक : प्रा. रामकृष्ण आनंदराव कदम (कदंब), राजमयूर प्रकाशन, पुणे * शाक्तवीर संभाजी महाराज (ॲडव्होकेट अनंत दारवटकर) * छत्रपती संभाजी महाराज प्रकाशन '''[[यशवंतराव चव्हाण]]''' यांच्या हस्ते''''' '''''(पृष्ठसंख्या ७५०, पहिली आवृत्ती १९६०,पी.पी.एच.बुक स्ट.प्रकाशन १९७१ २री-आवृती,मनोरमा प्रकाशन ३री आवृती २००१, लेखक: [[वासुदेव सीताराम बेंद्रे|वा.सी. बेंद्रे]] ( इ.स.१९१८ ते इ.स.१९५८म्हणजे सुमारे ४० वर्षे अथक मेहनत करून त्यांनी अखेर १९६० मध्ये संभाजी महाराजांचे सत्य चरित्र सर्वांसमोर आणले). * छत्रपती संभाजी महाराजांची राजनीती (डॉ. केदार महादेवराव फाळके) * छ. संभाजी स्मारक ग्रंथ - संपादन- डॉ. जयसिंगराव पवार *रणझुंजार : डॉ. सदाशिव शिवदे *शिवपुत्र संभाजी : डॉ. कमल गोखले *सभासद बखर, चिटणीस बखर, शेडगावकर बखर, पंतप्रतिनिधी बखर, बावडेकर अमात्यांची बखर, न्यायशास्त्री बखर इत्यादी निरनिराळ्या मराठी बखरींमध्येही संभाजीराजांसंबंधी माहिती मिळते. याशिवाय मनुचीसारख्या परकीय फिरस्त्याच्या Storio De mogor मधून सुद्धा माहिती मिळू शकते. *फारसी दस्तावेज - *फुतूहाते आलमगिरी - ईश्वरदास नागर *खुतूते शिवाजी मधील निवडक पत्रे *मुन्तखबुललुबाब महंमदशाही - खाफी खान *तारीखे दिल्कुशा - भीमसेन सक्सेना *मासिरे आलमगिरी - साकी मुस्तैदखान *अहकामे आलमगिरी - इनायतुल्ला खान *मोगल दरबाराची बातमीपत्रे == ललित साहित्य == (संभाजी महाराजांवरील ऐतिहासिक कथा कथने आणि कादंबऱ्या) * अर्घ्य - [[नयनतारा देसाई]] (१९७३) * अश्रू ढळले रायगडाचे - अर्जुनराव झेंडे, नाटक. * आम्ही यातनांचे स्वामी - वा.ना. देशपांडे, १९७३ * इथे ओशाळला मृत्यू - [[वसंत कानेटकर]], नाटक. * खरा संभाजी - प्रा. [[नामदेवराव जाधव]] * छत्रपती संभाजी - [[मनमोहन नातू]] * छत्रपती संभाजी महाराज अथवा राजाचे दुष्कर्म राजाला भोवतेव प्रजेलाही भोवते - ना.वि. बापट * छत्रपती संभाजी राजे - नाटक, वासुदेवशास्त्री खरे, १८८५) * छावा - [[शिवाजी सावंत]] * छावा (कादंबरी, लेखक - [[शिवाजी सावंत]]); (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९७९) * धर्मवीर छत्रपती संभाजी महाराज - [[अरुण जाखडे]] (पद्मगंधा प्रकाशन) * धर्मवीर संभाजी- ग.कृ. गोडसे, नाटक-१९४१ * बेबंदशाही - [[विष्णूपंत औंधकर|वि.ह. औंधकर]], नाटक-१९२४ * मराठी साहित्यातील संभाजी - प्रबंध - डॉ. शालिनी मोहोड * मराठ्यांची धारातीर्थे - प्रवीण व. भोसले (नरसिंह पब्लिकेशन्स) * मानी मराठा - नाना कोचरेकर, नाटक-१९५० * मी मृत्युंजय संभाजी ([[संजय सोनवणी]]) * राजसंन्यास - [[राम गणेश गडकरी]], नाटक-१९२२ * राजा शंभू छत्रपती - विजय देशमुख * रायगडाला जेव्हा जाग येते - [[वसंत कानेटकर]], नाटक-१९६३ * वज्‍रदेही संभाजी - ना.ल. मोरे, नाटक-१९८३ * शंभूराजे - गावंडे, २००० * शंभूराजे - दशरथ यादव (काव्य) * शंभूराजे - प्रा. सु.ग. शेवडे (धर्मसेवा प्रकाशन) * शहेनशाह - [[ना.सं. इनामदार]] (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९९८) * शापित राजहंस - [[अनंत तिबिले]] (रिया पब्लिकेशन्स, कोल्हापूर, १९७८). * शिवतेज संभाजी (त्रिमिती चरित्र, संतोष रासकर) * शिवपुत्र - राजकुंवर बोबडे, १९८१ * शिवपुत्र संभाजी - डॉ. कमल गोखले (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन) * शिवस्नुषा येसूबाई, - सुशीला खेडकर (उन्मेष प्रकाशन, १९९२) * संभवामि युगे युगे - [[मनमोहन नातू]] * संभाजी - [[विश्वास पाटील]] (मेहता पब्लिशिंग हाउस) * सह्याद्री सांगे कथा शंभुची - आबासाहेब आचरेकर (नाटक-त्रिदल प्रकाशन, गिरगांव, मुंबई, १९८४) * स्वधर्मसूर्य संभाजी - स्वामी धर्मव्रत (नाटक-शुभेच्छा प्रकाशन, डोंबिवली (पश्चिम), १९९५) * स्वराज्यावरील संकट - [[नाथ माधव]] == नाटके == संभाजी महाराजांवरील [[नाटक]]े * इथे ओशाळला मृत्यू (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]) * चैतन्यगाथा तेजपुत्राची (लेखक : ?) * संगीत छत्रपती संभाजी (लेखक : आत्माराम मोरेश्वर पाठारे) * बेबंदशाही (लेखक : वि.ह. औंधकर) * मृत्युंजय * मृत्युंजय अमावस्या (महा-नाट्य : लेखक/दिग्दर्शक : नीलेश भिसे) * राजसंन्यास (लेखक : राम गणेश गडकरी) * रायगडाला जेव्हा जाग येते (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]); एप्रिल २०१३पर्यंत २४२५ प्रयोग * शंभुराजे (महानाट्य) : (लेखक : [[नितीन बानुगडे पाटील]]) * शूर संभाजी (लेखक : ?) * शिवपुत्र शंभुराजे (महानाट्य) (दिग्दर्शन/संवादः महेंद्र महाडीक) * नरशार्दुल राजा संभाजी (लेखक - इंद्रजित सावंत) == हे सुद्धा पहा == * [[संभाजी महाराज यांच्या नावावर असलेल्या गोष्टींची यादी]] == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} == बाह्यदुवे == {{मराठा साम्राज्य}} [[वर्ग:मराठा साम्राज्य|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:भोसले घराणे|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:छत्रपती|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:चित्र हवे]] [[वर्ग:भारतीय राज्यकर्ते]] [[वर्ग:संभाजी महाराज| ]] rb8ce5fqyo5lrplrrit8wy3hhfopuz5 2155467 2155466 2022-08-29T11:12:44Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{बदल}} {{संदर्भ कमी}} {{गल्लत| संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव =छत्रपती संभाजी महाराज | पदवी = [[छत्रपती]] | चित्र = Sambhaji with child Shahu.jpg | चित्र_शीर्षक = संभाजी महाराज | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = १६ जानेवारी १६८१ – ११ मार्च ११ १६८९ | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = [[जानेवारी १६]], [[इ.स. १६८१]] | राज्यव्याप्ती = [[पश्चिम महाराष्ट्र]], [[कोकण]],<br /> [[सह्याद्री]] डॊंगररांगांपासून [[नागपूर]]पर्यंत <br />आणि<br /> [[उत्तर महाराष्ट्र]], [[खानदेश]]ापासून ते <br />[[दक्षिण भारत]]ात [[तंजावर]] पर्यंत | राजधानी = [[रायगड]] | पूर्ण_नाव = छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले | जन्म_दिनांक = [[मे १४|१४ मे]] [[इ.स. १६५७|१६५७]] | जन्म_स्थान = [[पुरंदर]] किल्ला, [[पुणे जिल्हा]], [[महाराष्ट्र]] | मृत्यू_दिनांक = [[मार्च ११|११ मार्च]], [[इ.स. १६८९|१६८९]] | मृत्यू_स्थान = [[तुळापूर]], [[महाराष्ट्र]] (समाधी: [[वढू]], [[महाराष्ट्र]]) | पूर्वाधिकारी = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = [[राजाराम महाराज]] | वडील = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | आई = [[सईबाई]] | पत्नी = [[येसूबाई]] | इतर_पत्नी = | पती = | इतर_पती = | संतती = [[पहिले शाहू महाराज]], राजकुमारी भवानीबाई | राजवंश = [[भोसले]] | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = {{!}}{{!}}श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्रा द्यौरीव राजते, यंदकसेविनी लेखा वर्तते कस्य नोपरी{{!}}{{!}} | राजचलन = [[होन]] व [[शिवराई]] | तळटिपा = |}} '''छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले''' (१४ मे १६५७ - ११ मार्च १६८९) हे छत्रपती [[शिवाजी महाराज]] आणि [[सईबाई]] यांचे थोरले चिरंजीव आणि [[मराठा साम्राज्य]]ाचे दुसरे छत्रपती होते. == बालपण == छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म [[१४ मे]] [[इ.स. १६५७]] रोजी [[किल्ले पुरंदर]] येथे झाला. राजपुत्र असल्यामुळे रणांगणावरील मोहिमा आणि राजकारणातील डावपेच यांचे बाळकडू त्यांना लहानपणापासूनच मिळाले. संभाजी महाराजांच्या आई, महाराणी [[सईबाईंचे]] निधन महाराज लहान असतानाच झाले. त्यानंतर [[पुणे|पुण्याजवळील]] [[कापूरहोळ]] गावची [[धाराऊ पाटील गाडे]] ही कुणब्याची स्त्री त्यांची ''दूध आई'' बनली. संभाजीं महाराजांचा सांभाळ त्यांची आज्जी राजमाता [[जिजाबाई]] यांनी केला. त्यांच्या सावत्र आई, [[पुतळाबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=शापित राजहंस - (लेखक) अनंत तिबिले|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> यांनी देखील त्यांच्यावर खूप माया केली. मात्र त्यांंची सावत्र आई [[सोयराबाई भोसले|सोयराबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=संभाजी|last=पाटील|first=विश्वास|publisher=मेहता पब्लिशिंग हाऊस|year=February 2018 16th edition|isbn=|location=Pune|pages=Whole book}}</ref> यांनी संंभाजी महाराजांना पोरकेेेपणाने वागवले तसेच संभाजी महाराजांच्या राजकीय कारकिर्दीत ढवळाढवळ करण्याचा प्रयत्न केला. अनेक ऐतिहासिक नोंदींप्रमाणे संभाजी महाराज अत्यंत देखणे आणि शूर होते. तसेच ते अनेक भाषांत विद्याविशारद व अत्यंत धुरंदर राजकारणी होते. राजकारणातील बारकावे त्यांनी भराभर आत्मसात केले होते. मुघल दरबारातील घडामोडी आणि राजकारण त्यांना लहान वयातच कळले तर त्याचा त्यांना भविष्यात उपयोग होईल या विचाराने शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[आग्रा भेट]]ीच्या वेळी बरोबर नेले. त्यावेळी संभाजीराजे ९ वर्षाचे होते. शिवाजी महाराज कैदेतून निसटल्यानंतर स्वराज्यापर्यंतची धावपळ संभाजी राजांनी सोसू नये आणि त्यामुळे त्यांना काही काळ सुरक्षित ठिकाणी ठेवणे गरजेचे होते. त्यामुळे शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[मोरोपंत पिंगळे|मोरोपंत पेशव्यांच्या]] मेहुण्याच्या घरी [[मथुरा|मथुरेला]] ठेवले. मुघली सैनिकांचा संभाजी राजांच्या मागचा ससेमिरा थांबवण्याच्या उद्देशाने शिवाजी महाराजांनी संभाजीराजांचे निधन झाल्याची अफवा पसरवून दिली. ते महाराष्ट्रात पोहोचल्यानंतर काही काळाने संभाजी महाराज सुखरूपपणे स्वराज्यात येऊन पोहोचले. == तारुण्य == [[इ.स. १६७४]] मध्ये शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला तोपर्यंत संभाजीराजे राजकारणातील लहान बारकावे आणि रणांगणातील डावपेचांमध्ये तरबेज झाले होते. त्यांच्या विनम्र स्वभावाने राज्याभिषेकासाठी [[रायगड]]ावर आलेल्या प्रतिनिधींना त्यांनी आपलेसे केले. शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाल्यानंतर १२ दिवसात जिजाऊंचे निधन झाले. त्यानंतर संभाजीराजांकडे मायेने लक्ष देणारे कोणी राहिले नाही. [[शिवाजी महाराज]] स्वराज्याच्या राजकारणात आणि रणांगणावर गुंतले होते. तरुण संभाजीराजांचे शिवाजी महाराजांच्या दरबारातील अनुभवी मानकऱ्यांशी अनेकदा मतभेद होऊ लागले. संभाजी महाराजांचा अमात्य अण्णाजी दत्तोंच्या कारभाराला सक्त विरोध होता. शिवाजी महाराजांनी अण्णाजी हे अनुभवी आणि कुशल प्रशासक असल्यामुळे त्यांच्या भ्रष्ट कारभाराकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले. पण संभाजी महाराजांना ते मान्य होणे कठीण होते. अण्णाजी दत्तो आणि इतर अनुभवी मानकरी संभाजी महाराजांच्या विरोधात गेले. दरबारातील काही मानकरी संभाजी महाराजांना अपमानास्पद वागणूक देऊ लागले; हे केवळ अण्णाजी दत्तोंच्या सांगण्यावरून केले. त्यांच्या विरोधामुळे त्यांना शिवाजी महाराजांबरोबर दक्षिण हिंदुस्थानच्या मोहिमेवर जाता आले नाही. तसेच शिवाजी महाराजांच्या अनुपस्थितीत संभाजी महाराजांचे हुकूम पाळण्यास [[अष्टप्रधानमंडळ]]ाने नकार दिला. त्यामुळे शिवाजी महाराजांना कोकणातील [[शृंगारपूर]]चे सुभेदार म्हणून संभाजी महाराजांना पाठवावे लागले. == मुद्रा व दानपत्र == '''श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्राद्यौरिव राजते |''' '''यदं कसेविनी लेखा वतर्ते कस्यनोपरि ||''' '''अर्थ''': छत्रपती शिवरायांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांची ही राजमुद्रा जणू काही स्वर्गीय तेजाने तळपत आहे, आकाशाप्रमाणे अमर्याद आहे. या राजमुद्रेच्या आश्रयात प्रत्येक माणूस, प्रत्येक प्राणिमात्र महाराजांच्या छत्रछायेखाली असेल. छत्रपतींच्या या राजमुद्रेपेक्षा कोणीही श्रेष्ठ नाही. संभाजी महाराजांना साधुसंतांबद्दल आदरभाव होता. ज्येष्ठ मांत्रिक कुडाळ ग्रामनिवासी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री यांना करून दिलेल्या संस्कृतमधील दानपत्रावरून त्यांचा आदरभाव कळतो. छत्रपती संभाजी महाराजांना राजपद महत्&zwnj;प्रयासाने प्राप्त झाले होते. त्यांनी राजपद प्राप्तीसाठी नवस केला होता आणि त्यांना राज्याधिकार मिळाल्यानंतर तो नवस फेडण्याच्या इच्छेने त्यांनी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री (ज्यांना संभाजी महाराज स्वामी म्हणतात) यांना दरसाल १०,००० पादशाही होनांचे संस्कृत दानपत्र करून दिले. हे दानपत्र संभाजी महाराजांच्या मंचाकारोहणानंतर एका महिन्याने म्हणजे दि. २४ ऑगस्ट १६८० (भाद्रपद शुद्ध १० सोमवार शके १६०२) रोजी केले आहे. दानपत्र ३०० से.मी. लांब आणि २३.५ से.मी. रुंद आहे. या दानपत्राच्या सर्वात वर मधोमध संभाजी महाराजांची १६ बुरुजी मुद्रा आहे व खाली सुवाच्य अक्षरात संस्कृतमध्ये २ ओळी लिहिल्या आहेत. त्या स्वतः शंभूराजांच्या हस्ताक्षरातील आहेत. त्या ओळी खालीलप्रमाणे : '''|| मतं मे श्री शिवराजपुत्रस्य श्रीशंभूराज ||''' '''|| छत्रपते: यद्त्रोपरिलेखितं || छं || श्री ||''' यात ते तत्कालीन दानपत्र लेखन पद्धतीप्रमाणे आपल्या पूर्वजांच्या व स्वतःच्या पराक्रमाचे व सद्गुणांचे वर्णन अतिशय सार्थ अशा शब्दांमध्ये करतात. आपले पणजोबा मालोजीराजे यांना शूरश्रेष्ठ व देवब्राम्हण प्रतिपालक असे संबोधतात तर आपले आजोबा महाराज शाहजीराजांस निशायुद्धप्रवीण, तसेच 'हैन्दवधर्मजीर्णोद्धाकरणघृतमति' म्हणजे स्वतःचा जीव धोक्यात घालून हिंदवी ([[हिंदू]]) धर्माचा जीर्णोद्धार करणारा असे संबोधतात. आपले वडील श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा उल्लेख 'म्लेंव्छक्षयदीक्षित' म्हणजे आपल्या तारुण्यातच ज्यांनी म्लेंछ क्षयाची दीक्षा घेतली व अनेक ताम्रांना पराभूत केले असा करतात. यावरून छत्रपती संभाजी महाराजांना आपल्या पराक्रमी पूर्वजांविषयी वाटणाऱ्या भावनेचे यथार्थ दर्शन होते. == धार्मिक धोरण == दि. ६ जानेवारी १६८१ रोजी छत्रपती संभाजी महाराजांनी गोपळभट अग्निहोत्री महाबलेश्वरकर यांच्या पुत्रास लिहिलेल्या पत्रात एक अतिशय समर्पक असे वाक्य आले आहे. ते वाक्य असे, ..राजश्री आबासाहेबांचे जे संकल्पित आहे ते चालवावे हे आम्हास अगत्य... युवराज शंभू राजे छत्रपती झाल्यानंतर त्यांचे अलौकिक आणि अद्भुत अशा कार्याचा जर कुणी आढावा घेतला तर त्याला पदोपदी या वाक्याची प्रचीती येते. त्यांचे राजकीय धोरण, आर्थिक धोरण, प्रजाहितदक्षता या सर्व बाबींमध्ये त्यांनी आपल्या अद्वितीय अशा वडिलांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवलेला दिसतो. या प्रमाणेच त्यांच्या धार्मिक धोरणावरही छत्रपती शिवाजी महाराजांचाच ठसा कोरलेला आढळतो. '''संतजनांस राजाश्रयः''' १. संतश्रेष्ठ जगद्गुरू [[तुकाराम महाराज]] यांचे पुत्र महादोबा गोसावी यांस छत्रपती संभाजी महाराजांनी वर्षासनाची नेमणूक करून दिली. (दि. १९ ऑगस्ट १६८०) २. शिवकालातील प्रसिद्ध पाटगावचे मौनीबाबा यांच्या पालखीस भोई व वाजंत्रीची कायमची व्यवस्था लावून दिली. त्यासाठी वार्षिक १२५ होनांचे आज्ञापत्र करून दिले. (दि.१३ सप्टेंबर १६८०) ३. समर्थ रामदास स्वामींनी अंगापूरच्या डोहात मिळालेल्या राममूर्तीची चाफळ येथे स्थापना करून मंदिर उभारले. तेथील पूजेअर्चेसाठी व नैवेद्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चैत्र शु. १ शके १५९७ रोजी सनद करून दिली. तीच पुढे छत्रपती संभाजी महाराजांनी चालू ठेवली. तसेच चाफळच्या यात्रेस जमणाऱ्या भाविकांना लष्करातील लोकांचा अथवा मुसलमानी सैन्याचा त्रास होऊ नये व यात्रा यथासांग पार पडावी म्हणून वासुदेव बाळकृष्ण या आपल्या अधिकाऱ्यास आज्ञापत्र लिहिले. (दि. १८ ऑक्टोबर १६८०) ४. चिंचवडचे श्री मोरया गोसावी यांच्या 'माणसांस, शेतापोतांस तसेच गुरांढोरांस काडीचाही तसविज देऊ नये' यासाठी आपल्या लष्करी अधिकाऱ्यास ताकीदपत्र लिहिले. (दि. ६ नोव्हेंबर १६८०) ५. प्रचंडगडाच्या पायथ्याशी गडाच्या संरक्षणासाठी आलेल्या लोकांच्या गाई व म्हशी यांची चराई (वणी) छत्रपती शिवाजी महाराजांप्रमाणेच संभाजी महाराजांनी पण माफ केली (दि. ३१ मार्च १६८१) ६. श्री समर्थांनी अवतारकार्य पूर्ण केल्यावर त्यांच्या मागे सज्जनगड व चाफळ येथील धर्मादाय ऐवज, उत्सव, देवस्थानांची व्यवस्था, यात्रा, समर्थांच्या निर्वाणस्थळी हनुमानाचे देवालय उभारणे इत्यादी गोष्टींकडे जातीने लक्ष पुरविले. त्या संबंधी आपल्या अधिकाऱ्यांना वेळोवेळी सूचना, आज्ञा, प्रसंगी ताकीद व कडक शब्दात कानउघाडणी देखील केली आहे. या संबधी एका पत्रात संभाजी महाराजांनी कऱ्हाड प्रांताचा सुभेदार रंगो विश्वनाथ यांस श्रीचे कार्यास हैगै कराया तुम्हास काय गरज?... अशा स्पष्ट शब्दात खडसावले आहे. ७. चिंचवडच्या देवस्थानास आपल्या लष्कराकडून उपद्रव होतो अशी तक्रार आल्यावर छत्रपती संभाजी महाराजांनी पुणे प्रांताच्या सुभेदार व जुमलेदारांना ..जो धामधूम करील त्याला स्वामी जीवेच मारतील... अशी अत्यंत परखड शब्दात समज दिली आहे. ८. वाई प्रांताचा सुभेदार येसाजी मल्हार यास निंब येथील सदानंद गोसावींच्या मठास दरसाल नेमून दिलेला ऐवज पोचता न केल्याचे कळताच संभाजी महाराजांनी धर्मकार्यात खलेल न करणे. अशा शब्दांत ताकीद दिली आहे. व तेथील आनंदगिरी गोसावी यांना पत्र लिहून धर्माच्या कार्यास अंतर पडणार नाही... असे अभिवचन दिले आहे. '''सक्तीने धर्मांतरास विरोध:''' छत्रपती संभाजी महाराजांनी आपल्या वडिलांप्रमाणेच सक्तीने धर्मांतर करणाऱ्या इंग्रज, पोर्तुगीज, व मुसलमान सत्ताधीशांना कडाडून विरोध केलेला दिसतो. छत्रपती संभाजी महाराज व हेनरी ग्यारी यांच्यात इ.स. १६८४ साली झालेल्या तहातील एक कलम आहे,'That the English shall buy none of my people belonging to my dominion, to make them slaves or Christians' '''अंत्रुज परगण्यातील अडकोळण गावचा शिलालेख:''' छत्रपती संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत मराठी राज्याचा अंमल गोमंतक परिसरात सुरू झाला. तेव्हापासून व्यापारी माणसांकडून घेण्यात येणारा अंगभाडे कर संभाजी महाराजांच्या आज्ञेने माफ करण्यात आला. या संबंधी फोंड्याजवळ अंत्रुज येथील हडकोळण या गावी एक शिलालेख आहे. या शिलालेखात संभाजी महाराजांनी मुख्याधिकारी मामले फोंडा धर्माजी नागनाथ यास करमाफीसंबंधी आज्ञा करताना मराठी अंमलाला उद्देशून खालील वाक्य कोरले आहे. '...आता हे हिंदुराज्य जाहलेपासोन...पुढे या प्रमाणे सकळाहि चालवावे सहसा धर्मकृत्यास नाश करू नये करतील त्यांसी महापातक आहे...' == प्रधान मंडळ == सिंहासनाधीश्वर श्रीमंत छत्रपती - संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले (सेनाधीशांचे सेनाधीश - सर्वोच्च अधिकार असलेले) श्री सखी राज्ञी जयति छत्रपती येसूबाई संभाजीराजे भोसले (संभाजीराजांच्या गैरहजेरीत राजव्यवस्थेच्या कारभारी) * सरसेनापती - हंबीरराव मोहिते * छांदोगामात्य - कवी कलश * पेशवे - निळो मोरेश्वर पिंगळे * मुख्य न्यायाधीश - प्रल्हाद निराजी * दानाध्यक्ष - मोरेश्वर पंडितराव * चिटणीस - बाळाजी आवजी * सुरनीस - आबाजी सोनदेव * डबीर - जनार्दनपंत * मुजुमदार - अण्णाजी दत्तो * वाकेनवीस - दत्ताजीपंत == औरंगजेबाची दख्खन मोहीम == औरंगजेबाने [[इ.स. १६८२]] मध्ये मराठ्यांवर हल्ला केला. औरंगजेबाचे सामर्थ्य सर्वच बाबतीत संभाजी महाराजांपेक्षा जास्त होते. त्याचे सैन्य मराठ्यांच्या सैन्याच्या पाचपटीने जास्त होते तर औरंगजेबाचे साम्राज्य संभाजी महाराजांच्या स्वराज्यापेक्षा कमीतकमी १५ पटींनी मोठे होते. त्याकाळी जगातील सर्वांत शक्तिशाली सैन्यांमध्ये औरंगजेबाच्या सैन्याचा समावेश होत होता. तरीही संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी हिमतीने लढा दिला. मराठ्यांची प्रबळ इच्छाशक्ती आणि झुंझारपणाचे ठळक उदाहरण म्हणजे [[नाशिक]]जवळील [[रामशेज किल्ला|रामशेज किल्ल्याचा लढा]] होय. औरंगजेबाच्या सरदारांची अशी अपेक्षा होती की तो किल्ला काही तासांतच शरणागती पत्करेल. पण मराठ्यांनी असा चिवट प्रतिकार केला की तो किल्ला जिंकण्यासाठी त्यांना तब्बल साडेसहा वर्षे लढावे लागले. संभाजी महाराजांनी [[गोवा|गोव्याचे]] पोर्तुगीज, जंजिऱ्याचा सिद्दी आणि म्हैसूरचा चिक्कदेवराय या शत्रूंना असा जोरदार धडा शिकवला की त्यांची संभाजी महाराजांविरुद्ध औरंगजेबाला मदत करायची हिंमत झाली नाही. तसेच त्यांपैकी कोणीही त्यांच्याविरुद्ध उलटू शकला नाही. संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी सर्व शत्रूंशी एकहाती झुंज दिली. इ.स. १६८७-८८ मध्ये [[महाराष्ट्र]]ात मोठा दुष्काळ पडला.त्यामुळे परिस्थिती कठीण झाली होती. == दगाफटका == [[इ.स. १६८९]]च्या सुरुवातीला संभाजी महाराजांनी त्यांच्या महत्त्वाच्या सरदारांना बैठकीसाठी [[कोकण]]ात [[संगमेश्वर]] येथे बोलावले. १ फेब्रुवारी, इ.स. १६८९ रोजी बैठक संपवून संभाजी महाराज [[रायगड]]ाकडे रवाना होत असतानाच [[औरंगजेब]]ाचा सरदार [[मुकर्रबखान]] याने [[नागोजी माने]] यांच्या साथीने संगमेश्वरावर हल्ला केला. या कारवाईसाठी गुप्तता बाळगली आणि सर्व कारवाईची आखणी खूपच काळजीपूर्वक केली. मराठ्यांत आणि शत्रूच्या सैन्यात चकमक झाली. मराठ्यांचे संख्याबळ कमी होते. प्रयत्‍नांची शर्थ करूनही मराठे शत्रूचा हल्ला परतवून लावू शकले नाहीत. शत्रूने संभाजीराजांना व त्यांच्यासोबत असलेल्या कवि कलश यांना जिवंत पकडले. == महाराजांना वाचवण्याचे प्रयत्न == छत्रपती संभाजी महाराज संगमेश्वरी पकडले गेल्यानंतर त्यांना वाचवण्याचे प्रयत्न झाले नाही असे नाही. महाराजांना वाचवण्यासाठी प्रयत्न मावळ्यांनी केले पण ते त्यात यशस्वी झाले नाही. यात सर्वात पहिला प्रयत्न हा जोत्याजी केसरकर यांनी केला. पुढे जाऊन अप्पा शास्त्री यांनी देखील महाराजांना सोडवण्याचा प्रयत्न केला पण हे दोन्ही प्रयत्न अयशस्वी ठरले. == शारीरिक छळ व मृत्यू == त्यानंतर छत्रपती संभाजी महाराज आणि त्यांचे सल्लागार [[कवी कलश]] यांना औरंगजेबापुढे [[बहादुरगड]], आता [[धर्मवीरगड]] येथे आणण्यात आले. औरंगजेबाने संभाजी महाराजांना सर्व किल्ले त्याच्या स्वाधीन केल्यास जीवदान देण्याचे मान्य केले. पण संभाजी महाराजांनी त्याला स्पष्टपणे नकार दिला. औरंगजेबाने संभाजी महाराज आणि कवी कलश यांची विदूषकाचे कपडे घालून अत्यंत मानहानीकारक अशी धिंड काढण्यात आली. तरीही संभाजी महाराजांनी शरणागती पत्करण्यास नकार दिला. तेव्हा औरंगजेबाने त्यांना क्रूरपणे अत्यंत हालहाल करून ठार मारायचा आदेश दिला.तरीसुद्धा संभाजी महाराजांनी हार मनली नाही == साहित्य == अफाट मोगली सैन्याशी धैर्याने आणि असामान्य शौर्याने लढा देणारा हा छत्रपती उत्तम साहित्यिक आणि संस्कृत भाषेचा उत्तम जाणकारही होता. संभाजी महाराजांनी वयाच्या चौदाव्या वर्षी बुधभूषण-राजनीती हा संस्कृत ग्रंथ लिहिला. [[बुधभूषण]] या ग्रंथात अतिशय सुंदर आणि अलंकारिक भाषेत आपले वडील [[शिवाजी]]राजे यांचा उल्लेख आहे : 'कलिकालभुजंगमावलीढं निखिलं धर्मवेक्ष्य विक्लवं यः । जगत: पतिरंशतोवतापो: (तीर्ण:)स शिवछत्रपतिजयत्यजेयः ॥ अर्थ-"कलिकालरूपी भुजंग घालितो विळखा, करितो धर्माचा ऱ्हास तारण्या वसुधा अवतरला जगत्पाल, त्या शिवप्रभूंची विजयदुंदुभी गर्जू दे खास ॥ " याचबरोबर संभाजी महाराजांनी [[नाईकाभेद|नायिकाभेद]], [[नखशिखा]], [[सातसतक|सातशतक]] या तीन ग्रंथांचे लिखाण केले. [[गागाभट्टांनी]] [[समयनयन|समयनय]] हा ग्रंथ लिहून संभाजी महाराजांना अर्पण केला. == संभाजीमहाराजांविषयी इतिहास लेखन == * ज्वलज्वलनतेजस संभाजीराजा - डॉ. [[सदाशिव शिवदे]] *अद्वितीय छत्रपती श्रीसंभाजी महाराज (संशोधनात्मक ग्रंथ - खंड १ ते ५) - अनंत दारवटकर * राजा शंभूछत्रपती - विजयराव देशमुख * पोर्तुगीज कागदपत्रे - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * पोर्तुगीज-मराठे संबंध - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * The Portuguese and The Marathas translated by P.R. Kakodkar * फ्रेंच-मराठा संबंध - लेखक ? * बिकानेर पुरालेखाभिगार - राजस्थान * संभाजीकालीन पत्रसार संग्रह (शा.१६०२ - शा.१६१०) : संपादक - [[शंकर नारायण जोशी]]; प्रकाशक भारत इतिहास संशोधक मंडळ, पुणे) (पहिली आवृत्ती - १९४९; नवीन आवृत्ती - ऑगस्ट २०१५) * छत्रपती संभाजी महाराजांची पत्रे : डॉ. सदाशिव शिवदे यांच्या या पुस्तकात छत्रपती संभाजीराजांच्या ३१५ पत्रांचा परिचय करून देण्यात आला आहे. * बुधभूषण-राजनीती - संपादक : प्रा. रामकृष्ण आनंदराव कदम (कदंब), राजमयूर प्रकाशन, पुणे * शाक्तवीर संभाजी महाराज (ॲडव्होकेट अनंत दारवटकर) * छत्रपती संभाजी महाराज प्रकाशन '''[[यशवंतराव चव्हाण]]''' यांच्या हस्ते''''' '''''(पृष्ठसंख्या ७५०, पहिली आवृत्ती १९६०,पी.पी.एच.बुक स्ट.प्रकाशन १९७१ २री-आवृती,मनोरमा प्रकाशन ३री आवृती २००१, लेखक: [[वासुदेव सीताराम बेंद्रे|वा.सी. बेंद्रे]] ( इ.स.१९१८ ते इ.स.१९५८म्हणजे सुमारे ४० वर्षे अथक मेहनत करून त्यांनी अखेर १९६० मध्ये संभाजी महाराजांचे सत्य चरित्र सर्वांसमोर आणले). * छत्रपती संभाजी महाराजांची राजनीती (डॉ. केदार महादेवराव फाळके) * छ. संभाजी स्मारक ग्रंथ - संपादन- डॉ. जयसिंगराव पवार *रणझुंजार : डॉ. सदाशिव शिवदे *शिवपुत्र संभाजी : डॉ. कमल गोखले *सभासद बखर, चिटणीस बखर, शेडगावकर बखर, पंतप्रतिनिधी बखर, बावडेकर अमात्यांची बखर, न्यायशास्त्री बखर इत्यादी निरनिराळ्या मराठी बखरींमध्येही संभाजीराजांसंबंधी माहिती मिळते. याशिवाय मनुचीसारख्या परकीय फिरस्त्याच्या Storio De mogor मधून सुद्धा माहिती मिळू शकते. *फारसी दस्तावेज - *फुतूहाते आलमगिरी - ईश्वरदास नागर *खुतूते शिवाजी मधील निवडक पत्रे *मुन्तखबुललुबाब महंमदशाही - खाफी खान *तारीखे दिल्कुशा - भीमसेन सक्सेना *मासिरे आलमगिरी - साकी मुस्तैदखान *अहकामे आलमगिरी - इनायतुल्ला खान *मोगल दरबाराची बातमीपत्रे == ललित साहित्य == (संभाजी महाराजांवरील ऐतिहासिक कथा कथने आणि कादंबऱ्या) * अर्घ्य - [[नयनतारा देसाई]] (१९७३) * अश्रू ढळले रायगडाचे - अर्जुनराव झेंडे, नाटक. * आम्ही यातनांचे स्वामी - वा.ना. देशपांडे, १९७३ * इथे ओशाळला मृत्यू - [[वसंत कानेटकर]], नाटक. * खरा संभाजी - प्रा. [[नामदेवराव जाधव]] * छत्रपती संभाजी - [[मनमोहन नातू]] * छत्रपती संभाजी महाराज अथवा राजाचे दुष्कर्म राजाला भोवतेव प्रजेलाही भोवते - ना.वि. बापट * छत्रपती संभाजी राजे - नाटक, वासुदेवशास्त्री खरे, १८८५) * छावा - [[शिवाजी सावंत]] * छावा (कादंबरी, लेखक - [[शिवाजी सावंत]]); (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९७९) * धर्मवीर छत्रपती संभाजी महाराज - [[अरुण जाखडे]] (पद्मगंधा प्रकाशन) * धर्मवीर संभाजी- ग.कृ. गोडसे, नाटक-१९४१ * बेबंदशाही - [[विष्णूपंत औंधकर|वि.ह. औंधकर]], नाटक-१९२४ * मराठी साहित्यातील संभाजी - प्रबंध - डॉ. शालिनी मोहोड * मराठ्यांची धारातीर्थे - प्रवीण व. भोसले (नरसिंह पब्लिकेशन्स) * मानी मराठा - नाना कोचरेकर, नाटक-१९५० * मी मृत्युंजय संभाजी ([[संजय सोनवणी]]) * राजसंन्यास - [[राम गणेश गडकरी]], नाटक-१९२२ * राजा शंभू छत्रपती - विजय देशमुख * रायगडाला जेव्हा जाग येते - [[वसंत कानेटकर]], नाटक-१९६३ * वज्‍रदेही संभाजी - ना.ल. मोरे, नाटक-१९८३ * शंभूराजे - गावंडे, २००० * शंभूराजे - दशरथ यादव (काव्य) * शंभूराजे - प्रा. सु.ग. शेवडे (धर्मसेवा प्रकाशन) * शहेनशाह - [[ना.सं. इनामदार]] (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९९८) * शापित राजहंस - [[अनंत तिबिले]] (रिया पब्लिकेशन्स, कोल्हापूर, १९७८). * शिवतेज संभाजी (त्रिमिती चरित्र, संतोष रासकर) * शिवपुत्र - राजकुंवर बोबडे, १९८१ * शिवपुत्र संभाजी - डॉ. कमल गोखले (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन) * शिवस्नुषा येसूबाई, - सुशीला खेडकर (उन्मेष प्रकाशन, १९९२) * संभवामि युगे युगे - [[मनमोहन नातू]] * संभाजी - [[विश्वास पाटील]] (मेहता पब्लिशिंग हाउस) * सह्याद्री सांगे कथा शंभुची - आबासाहेब आचरेकर (नाटक-त्रिदल प्रकाशन, गिरगांव, मुंबई, १९८४) * स्वधर्मसूर्य संभाजी - स्वामी धर्मव्रत (नाटक-शुभेच्छा प्रकाशन, डोंबिवली (पश्चिम), १९९५) * स्वराज्यावरील संकट - [[नाथ माधव]] == नाटके == संभाजी महाराजांवरील [[नाटक]]े * इथे ओशाळला मृत्यू (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]) * चैतन्यगाथा तेजपुत्राची (लेखक : ?) * संगीत छत्रपती संभाजी (लेखक : आत्माराम मोरेश्वर पाठारे) * बेबंदशाही (लेखक : वि.ह. औंधकर) * मृत्युंजय * मृत्युंजय अमावस्या (महा-नाट्य : लेखक/दिग्दर्शक : नीलेश भिसे) * राजसंन्यास (लेखक : राम गणेश गडकरी) * रायगडाला जेव्हा जाग येते (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]); एप्रिल २०१३पर्यंत २४२५ प्रयोग * शंभुराजे (महानाट्य) : (लेखक : [[नितीन बानुगडे पाटील]]) * शूर संभाजी (लेखक : ?) * शिवपुत्र शंभुराजे (महानाट्य) (दिग्दर्शन/संवादः महेंद्र महाडीक) * नरशार्दुल राजा संभाजी (लेखक - इंद्रजित सावंत) == हे सुद्धा पहा == * [[संभाजी महाराज यांच्या नावावर असलेल्या गोष्टींची यादी]] == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} == बाह्यदुवे == {{मराठा साम्राज्य}} [[वर्ग:मराठा साम्राज्य|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:भोसले घराणे|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:छत्रपती|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:चित्र हवे]] [[वर्ग:भारतीय राज्यकर्ते]] [[वर्ग:संभाजी महाराज| ]] 8133f6lj5xbtgfto587z4xi14yoerxn 2155468 2155467 2022-08-29T11:15:38Z 103.104.93.44 /* दगाफटका */ wikitext text/x-wiki {{बदल}} {{संदर्भ कमी}} {{गल्लत| संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव =छत्रपती संभाजी महाराज | पदवी = [[छत्रपती]] | चित्र = Sambhaji with child Shahu.jpg | चित्र_शीर्षक = संभाजी महाराज | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = १६ जानेवारी १६८१ – ११ मार्च ११ १६८९ | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = [[जानेवारी १६]], [[इ.स. १६८१]] | राज्यव्याप्ती = [[पश्चिम महाराष्ट्र]], [[कोकण]],<br /> [[सह्याद्री]] डॊंगररांगांपासून [[नागपूर]]पर्यंत <br />आणि<br /> [[उत्तर महाराष्ट्र]], [[खानदेश]]ापासून ते <br />[[दक्षिण भारत]]ात [[तंजावर]] पर्यंत | राजधानी = [[रायगड]] | पूर्ण_नाव = छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले | जन्म_दिनांक = [[मे १४|१४ मे]] [[इ.स. १६५७|१६५७]] | जन्म_स्थान = [[पुरंदर]] किल्ला, [[पुणे जिल्हा]], [[महाराष्ट्र]] | मृत्यू_दिनांक = [[मार्च ११|११ मार्च]], [[इ.स. १६८९|१६८९]] | मृत्यू_स्थान = [[तुळापूर]], [[महाराष्ट्र]] (समाधी: [[वढू]], [[महाराष्ट्र]]) | पूर्वाधिकारी = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = [[राजाराम महाराज]] | वडील = [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] | आई = [[सईबाई]] | पत्नी = [[येसूबाई]] | इतर_पत्नी = | पती = | इतर_पती = | संतती = [[पहिले शाहू महाराज]], राजकुमारी भवानीबाई | राजवंश = [[भोसले]] | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = {{!}}{{!}}श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्रा द्यौरीव राजते, यंदकसेविनी लेखा वर्तते कस्य नोपरी{{!}}{{!}} | राजचलन = [[होन]] व [[शिवराई]] | तळटिपा = |}} '''छत्रपती संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले''' (१४ मे १६५७ - ११ मार्च १६८९) हे छत्रपती [[शिवाजी महाराज]] आणि [[सईबाई]] यांचे थोरले चिरंजीव आणि [[मराठा साम्राज्य]]ाचे दुसरे छत्रपती होते. == बालपण == छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म [[१४ मे]] [[इ.स. १६५७]] रोजी [[किल्ले पुरंदर]] येथे झाला. राजपुत्र असल्यामुळे रणांगणावरील मोहिमा आणि राजकारणातील डावपेच यांचे बाळकडू त्यांना लहानपणापासूनच मिळाले. संभाजी महाराजांच्या आई, महाराणी [[सईबाईंचे]] निधन महाराज लहान असतानाच झाले. त्यानंतर [[पुणे|पुण्याजवळील]] [[कापूरहोळ]] गावची [[धाराऊ पाटील गाडे]] ही कुणब्याची स्त्री त्यांची ''दूध आई'' बनली. संभाजीं महाराजांचा सांभाळ त्यांची आज्जी राजमाता [[जिजाबाई]] यांनी केला. त्यांच्या सावत्र आई, [[पुतळाबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=शापित राजहंस - (लेखक) अनंत तिबिले|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> यांनी देखील त्यांच्यावर खूप माया केली. मात्र त्यांंची सावत्र आई [[सोयराबाई भोसले|सोयराबाई]]<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=संभाजी|last=पाटील|first=विश्वास|publisher=मेहता पब्लिशिंग हाऊस|year=February 2018 16th edition|isbn=|location=Pune|pages=Whole book}}</ref> यांनी संंभाजी महाराजांना पोरकेेेपणाने वागवले तसेच संभाजी महाराजांच्या राजकीय कारकिर्दीत ढवळाढवळ करण्याचा प्रयत्न केला. अनेक ऐतिहासिक नोंदींप्रमाणे संभाजी महाराज अत्यंत देखणे आणि शूर होते. तसेच ते अनेक भाषांत विद्याविशारद व अत्यंत धुरंदर राजकारणी होते. राजकारणातील बारकावे त्यांनी भराभर आत्मसात केले होते. मुघल दरबारातील घडामोडी आणि राजकारण त्यांना लहान वयातच कळले तर त्याचा त्यांना भविष्यात उपयोग होईल या विचाराने शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[आग्रा भेट]]ीच्या वेळी बरोबर नेले. त्यावेळी संभाजीराजे ९ वर्षाचे होते. शिवाजी महाराज कैदेतून निसटल्यानंतर स्वराज्यापर्यंतची धावपळ संभाजी राजांनी सोसू नये आणि त्यामुळे त्यांना काही काळ सुरक्षित ठिकाणी ठेवणे गरजेचे होते. त्यामुळे शिवाजी महाराजांनी त्यांना [[मोरोपंत पिंगळे|मोरोपंत पेशव्यांच्या]] मेहुण्याच्या घरी [[मथुरा|मथुरेला]] ठेवले. मुघली सैनिकांचा संभाजी राजांच्या मागचा ससेमिरा थांबवण्याच्या उद्देशाने शिवाजी महाराजांनी संभाजीराजांचे निधन झाल्याची अफवा पसरवून दिली. ते महाराष्ट्रात पोहोचल्यानंतर काही काळाने संभाजी महाराज सुखरूपपणे स्वराज्यात येऊन पोहोचले. == तारुण्य == [[इ.स. १६७४]] मध्ये शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाला तोपर्यंत संभाजीराजे राजकारणातील लहान बारकावे आणि रणांगणातील डावपेचांमध्ये तरबेज झाले होते. त्यांच्या विनम्र स्वभावाने राज्याभिषेकासाठी [[रायगड]]ावर आलेल्या प्रतिनिधींना त्यांनी आपलेसे केले. शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक झाल्यानंतर १२ दिवसात जिजाऊंचे निधन झाले. त्यानंतर संभाजीराजांकडे मायेने लक्ष देणारे कोणी राहिले नाही. [[शिवाजी महाराज]] स्वराज्याच्या राजकारणात आणि रणांगणावर गुंतले होते. तरुण संभाजीराजांचे शिवाजी महाराजांच्या दरबारातील अनुभवी मानकऱ्यांशी अनेकदा मतभेद होऊ लागले. संभाजी महाराजांचा अमात्य अण्णाजी दत्तोंच्या कारभाराला सक्त विरोध होता. शिवाजी महाराजांनी अण्णाजी हे अनुभवी आणि कुशल प्रशासक असल्यामुळे त्यांच्या भ्रष्ट कारभाराकडे अनेकदा दुर्लक्ष केले. पण संभाजी महाराजांना ते मान्य होणे कठीण होते. अण्णाजी दत्तो आणि इतर अनुभवी मानकरी संभाजी महाराजांच्या विरोधात गेले. दरबारातील काही मानकरी संभाजी महाराजांना अपमानास्पद वागणूक देऊ लागले; हे केवळ अण्णाजी दत्तोंच्या सांगण्यावरून केले. त्यांच्या विरोधामुळे त्यांना शिवाजी महाराजांबरोबर दक्षिण हिंदुस्थानच्या मोहिमेवर जाता आले नाही. तसेच शिवाजी महाराजांच्या अनुपस्थितीत संभाजी महाराजांचे हुकूम पाळण्यास [[अष्टप्रधानमंडळ]]ाने नकार दिला. त्यामुळे शिवाजी महाराजांना कोकणातील [[शृंगारपूर]]चे सुभेदार म्हणून संभाजी महाराजांना पाठवावे लागले. == मुद्रा व दानपत्र == '''श्री शंभो: शिवजातस्य मुद्राद्यौरिव राजते |''' '''यदं कसेविनी लेखा वतर्ते कस्यनोपरि ||''' '''अर्थ''': छत्रपती शिवरायांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांची ही राजमुद्रा जणू काही स्वर्गीय तेजाने तळपत आहे, आकाशाप्रमाणे अमर्याद आहे. या राजमुद्रेच्या आश्रयात प्रत्येक माणूस, प्रत्येक प्राणिमात्र महाराजांच्या छत्रछायेखाली असेल. छत्रपतींच्या या राजमुद्रेपेक्षा कोणीही श्रेष्ठ नाही. संभाजी महाराजांना साधुसंतांबद्दल आदरभाव होता. ज्येष्ठ मांत्रिक कुडाळ ग्रामनिवासी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री यांना करून दिलेल्या संस्कृतमधील दानपत्रावरून त्यांचा आदरभाव कळतो. छत्रपती संभाजी महाराजांना राजपद महत्&zwnj;प्रयासाने प्राप्त झाले होते. त्यांनी राजपद प्राप्तीसाठी नवस केला होता आणि त्यांना राज्याधिकार मिळाल्यानंतर तो नवस फेडण्याच्या इच्छेने त्यांनी नामदेवभट्टपुत्र बाकरेशास्त्री (ज्यांना संभाजी महाराज स्वामी म्हणतात) यांना दरसाल १०,००० पादशाही होनांचे संस्कृत दानपत्र करून दिले. हे दानपत्र संभाजी महाराजांच्या मंचाकारोहणानंतर एका महिन्याने म्हणजे दि. २४ ऑगस्ट १६८० (भाद्रपद शुद्ध १० सोमवार शके १६०२) रोजी केले आहे. दानपत्र ३०० से.मी. लांब आणि २३.५ से.मी. रुंद आहे. या दानपत्राच्या सर्वात वर मधोमध संभाजी महाराजांची १६ बुरुजी मुद्रा आहे व खाली सुवाच्य अक्षरात संस्कृतमध्ये २ ओळी लिहिल्या आहेत. त्या स्वतः शंभूराजांच्या हस्ताक्षरातील आहेत. त्या ओळी खालीलप्रमाणे : '''|| मतं मे श्री शिवराजपुत्रस्य श्रीशंभूराज ||''' '''|| छत्रपते: यद्त्रोपरिलेखितं || छं || श्री ||''' यात ते तत्कालीन दानपत्र लेखन पद्धतीप्रमाणे आपल्या पूर्वजांच्या व स्वतःच्या पराक्रमाचे व सद्गुणांचे वर्णन अतिशय सार्थ अशा शब्दांमध्ये करतात. आपले पणजोबा मालोजीराजे यांना शूरश्रेष्ठ व देवब्राम्हण प्रतिपालक असे संबोधतात तर आपले आजोबा महाराज शाहजीराजांस निशायुद्धप्रवीण, तसेच 'हैन्दवधर्मजीर्णोद्धाकरणघृतमति' म्हणजे स्वतःचा जीव धोक्यात घालून हिंदवी ([[हिंदू]]) धर्माचा जीर्णोद्धार करणारा असे संबोधतात. आपले वडील श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांचा उल्लेख 'म्लेंव्छक्षयदीक्षित' म्हणजे आपल्या तारुण्यातच ज्यांनी म्लेंछ क्षयाची दीक्षा घेतली व अनेक ताम्रांना पराभूत केले असा करतात. यावरून छत्रपती संभाजी महाराजांना आपल्या पराक्रमी पूर्वजांविषयी वाटणाऱ्या भावनेचे यथार्थ दर्शन होते. == धार्मिक धोरण == दि. ६ जानेवारी १६८१ रोजी छत्रपती संभाजी महाराजांनी गोपळभट अग्निहोत्री महाबलेश्वरकर यांच्या पुत्रास लिहिलेल्या पत्रात एक अतिशय समर्पक असे वाक्य आले आहे. ते वाक्य असे, ..राजश्री आबासाहेबांचे जे संकल्पित आहे ते चालवावे हे आम्हास अगत्य... युवराज शंभू राजे छत्रपती झाल्यानंतर त्यांचे अलौकिक आणि अद्भुत अशा कार्याचा जर कुणी आढावा घेतला तर त्याला पदोपदी या वाक्याची प्रचीती येते. त्यांचे राजकीय धोरण, आर्थिक धोरण, प्रजाहितदक्षता या सर्व बाबींमध्ये त्यांनी आपल्या अद्वितीय अशा वडिलांचा आदर्श डोळ्यासमोर ठेवलेला दिसतो. या प्रमाणेच त्यांच्या धार्मिक धोरणावरही छत्रपती शिवाजी महाराजांचाच ठसा कोरलेला आढळतो. '''संतजनांस राजाश्रयः''' १. संतश्रेष्ठ जगद्गुरू [[तुकाराम महाराज]] यांचे पुत्र महादोबा गोसावी यांस छत्रपती संभाजी महाराजांनी वर्षासनाची नेमणूक करून दिली. (दि. १९ ऑगस्ट १६८०) २. शिवकालातील प्रसिद्ध पाटगावचे मौनीबाबा यांच्या पालखीस भोई व वाजंत्रीची कायमची व्यवस्था लावून दिली. त्यासाठी वार्षिक १२५ होनांचे आज्ञापत्र करून दिले. (दि.१३ सप्टेंबर १६८०) ३. समर्थ रामदास स्वामींनी अंगापूरच्या डोहात मिळालेल्या राममूर्तीची चाफळ येथे स्थापना करून मंदिर उभारले. तेथील पूजेअर्चेसाठी व नैवेद्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराजांनी चैत्र शु. १ शके १५९७ रोजी सनद करून दिली. तीच पुढे छत्रपती संभाजी महाराजांनी चालू ठेवली. तसेच चाफळच्या यात्रेस जमणाऱ्या भाविकांना लष्करातील लोकांचा अथवा मुसलमानी सैन्याचा त्रास होऊ नये व यात्रा यथासांग पार पडावी म्हणून वासुदेव बाळकृष्ण या आपल्या अधिकाऱ्यास आज्ञापत्र लिहिले. (दि. १८ ऑक्टोबर १६८०) ४. चिंचवडचे श्री मोरया गोसावी यांच्या 'माणसांस, शेतापोतांस तसेच गुरांढोरांस काडीचाही तसविज देऊ नये' यासाठी आपल्या लष्करी अधिकाऱ्यास ताकीदपत्र लिहिले. (दि. ६ नोव्हेंबर १६८०) ५. प्रचंडगडाच्या पायथ्याशी गडाच्या संरक्षणासाठी आलेल्या लोकांच्या गाई व म्हशी यांची चराई (वणी) छत्रपती शिवाजी महाराजांप्रमाणेच संभाजी महाराजांनी पण माफ केली (दि. ३१ मार्च १६८१) ६. श्री समर्थांनी अवतारकार्य पूर्ण केल्यावर त्यांच्या मागे सज्जनगड व चाफळ येथील धर्मादाय ऐवज, उत्सव, देवस्थानांची व्यवस्था, यात्रा, समर्थांच्या निर्वाणस्थळी हनुमानाचे देवालय उभारणे इत्यादी गोष्टींकडे जातीने लक्ष पुरविले. त्या संबंधी आपल्या अधिकाऱ्यांना वेळोवेळी सूचना, आज्ञा, प्रसंगी ताकीद व कडक शब्दात कानउघाडणी देखील केली आहे. या संबधी एका पत्रात संभाजी महाराजांनी कऱ्हाड प्रांताचा सुभेदार रंगो विश्वनाथ यांस श्रीचे कार्यास हैगै कराया तुम्हास काय गरज?... अशा स्पष्ट शब्दात खडसावले आहे. ७. चिंचवडच्या देवस्थानास आपल्या लष्कराकडून उपद्रव होतो अशी तक्रार आल्यावर छत्रपती संभाजी महाराजांनी पुणे प्रांताच्या सुभेदार व जुमलेदारांना ..जो धामधूम करील त्याला स्वामी जीवेच मारतील... अशी अत्यंत परखड शब्दात समज दिली आहे. ८. वाई प्रांताचा सुभेदार येसाजी मल्हार यास निंब येथील सदानंद गोसावींच्या मठास दरसाल नेमून दिलेला ऐवज पोचता न केल्याचे कळताच संभाजी महाराजांनी धर्मकार्यात खलेल न करणे. अशा शब्दांत ताकीद दिली आहे. व तेथील आनंदगिरी गोसावी यांना पत्र लिहून धर्माच्या कार्यास अंतर पडणार नाही... असे अभिवचन दिले आहे. '''सक्तीने धर्मांतरास विरोध:''' छत्रपती संभाजी महाराजांनी आपल्या वडिलांप्रमाणेच सक्तीने धर्मांतर करणाऱ्या इंग्रज, पोर्तुगीज, व मुसलमान सत्ताधीशांना कडाडून विरोध केलेला दिसतो. छत्रपती संभाजी महाराज व हेनरी ग्यारी यांच्यात इ.स. १६८४ साली झालेल्या तहातील एक कलम आहे,'That the English shall buy none of my people belonging to my dominion, to make them slaves or Christians' '''अंत्रुज परगण्यातील अडकोळण गावचा शिलालेख:''' छत्रपती संभाजी महाराजांच्या कारकिर्दीत मराठी राज्याचा अंमल गोमंतक परिसरात सुरू झाला. तेव्हापासून व्यापारी माणसांकडून घेण्यात येणारा अंगभाडे कर संभाजी महाराजांच्या आज्ञेने माफ करण्यात आला. या संबंधी फोंड्याजवळ अंत्रुज येथील हडकोळण या गावी एक शिलालेख आहे. या शिलालेखात संभाजी महाराजांनी मुख्याधिकारी मामले फोंडा धर्माजी नागनाथ यास करमाफीसंबंधी आज्ञा करताना मराठी अंमलाला उद्देशून खालील वाक्य कोरले आहे. '...आता हे हिंदुराज्य जाहलेपासोन...पुढे या प्रमाणे सकळाहि चालवावे सहसा धर्मकृत्यास नाश करू नये करतील त्यांसी महापातक आहे...' == प्रधान मंडळ == सिंहासनाधीश्वर श्रीमंत छत्रपती - संभाजीराजे शिवाजीराजे भोसले (सेनाधीशांचे सेनाधीश - सर्वोच्च अधिकार असलेले) श्री सखी राज्ञी जयति छत्रपती येसूबाई संभाजीराजे भोसले (संभाजीराजांच्या गैरहजेरीत राजव्यवस्थेच्या कारभारी) * सरसेनापती - हंबीरराव मोहिते * छांदोगामात्य - कवी कलश * पेशवे - निळो मोरेश्वर पिंगळे * मुख्य न्यायाधीश - प्रल्हाद निराजी * दानाध्यक्ष - मोरेश्वर पंडितराव * चिटणीस - बाळाजी आवजी * सुरनीस - आबाजी सोनदेव * डबीर - जनार्दनपंत * मुजुमदार - अण्णाजी दत्तो * वाकेनवीस - दत्ताजीपंत == औरंगजेबाची दख्खन मोहीम == औरंगजेबाने [[इ.स. १६८२]] मध्ये मराठ्यांवर हल्ला केला. औरंगजेबाचे सामर्थ्य सर्वच बाबतीत संभाजी महाराजांपेक्षा जास्त होते. त्याचे सैन्य मराठ्यांच्या सैन्याच्या पाचपटीने जास्त होते तर औरंगजेबाचे साम्राज्य संभाजी महाराजांच्या स्वराज्यापेक्षा कमीतकमी १५ पटींनी मोठे होते. त्याकाळी जगातील सर्वांत शक्तिशाली सैन्यांमध्ये औरंगजेबाच्या सैन्याचा समावेश होत होता. तरीही संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी हिमतीने लढा दिला. मराठ्यांची प्रबळ इच्छाशक्ती आणि झुंझारपणाचे ठळक उदाहरण म्हणजे [[नाशिक]]जवळील [[रामशेज किल्ला|रामशेज किल्ल्याचा लढा]] होय. औरंगजेबाच्या सरदारांची अशी अपेक्षा होती की तो किल्ला काही तासांतच शरणागती पत्करेल. पण मराठ्यांनी असा चिवट प्रतिकार केला की तो किल्ला जिंकण्यासाठी त्यांना तब्बल साडेसहा वर्षे लढावे लागले. संभाजी महाराजांनी [[गोवा|गोव्याचे]] पोर्तुगीज, जंजिऱ्याचा सिद्दी आणि म्हैसूरचा चिक्कदेवराय या शत्रूंना असा जोरदार धडा शिकवला की त्यांची संभाजी महाराजांविरुद्ध औरंगजेबाला मदत करायची हिंमत झाली नाही. तसेच त्यांपैकी कोणीही त्यांच्याविरुद्ध उलटू शकला नाही. संभाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी सर्व शत्रूंशी एकहाती झुंज दिली. इ.स. १६८७-८८ मध्ये [[महाराष्ट्र]]ात मोठा दुष्काळ पडला.त्यामुळे परिस्थिती कठीण झाली होती. == दगाफटका == [[इ.स. १६८९]]च्या सुरुवातीला संभाजी महाराजांनी त्यांच्या महत्त्वाच्या सरदारांना बैठकीसाठी [[कोकण]]ात [[संगमेश्वर]] येथे बोलावले. १ फेब्रुवारी, इ.स. १६८९ रोजी बैठक संपवून संभाजी महाराज [[रायगड]]ाकडे रवाना होत असतानाच [[औरंगजेब]]ाचा सरदार [[मुकर्रबखान]] याने [[नागोजी माने ]] यांच्या साथीने संगमेश्वरावर हल्ला केला. या कारवाईसाठी गुप्तता बाळगली आणि सर्व कारवाईची आखणी खूपच काळजीपूर्वक केली. मराठ्यांत आणि शत्रूच्या सैन्यात चकमक झाली. मराठ्यांचे संख्याबळ कमी होते. प्रयत्‍नांची शर्थ करूनही मराठे शत्रूचा हल्ला परतवून लावू शकले नाहीत. शत्रूने संभाजीमहाराजांना व त्यांच्यासोबत असलेल्या कवि कलश यांना जिवंत पकडले. == महाराजांना वाचवण्याचे प्रयत्न == छत्रपती संभाजी महाराज संगमेश्वरी पकडले गेल्यानंतर त्यांना वाचवण्याचे प्रयत्न झाले नाही असे नाही. महाराजांना वाचवण्यासाठी प्रयत्न मावळ्यांनी केले पण ते त्यात यशस्वी झाले नाही. यात सर्वात पहिला प्रयत्न हा जोत्याजी केसरकर यांनी केला. पुढे जाऊन अप्पा शास्त्री यांनी देखील महाराजांना सोडवण्याचा प्रयत्न केला पण हे दोन्ही प्रयत्न अयशस्वी ठरले. == शारीरिक छळ व मृत्यू == त्यानंतर छत्रपती संभाजी महाराज आणि त्यांचे सल्लागार [[कवी कलश]] यांना औरंगजेबापुढे [[बहादुरगड]], आता [[धर्मवीरगड]] येथे आणण्यात आले. औरंगजेबाने संभाजी महाराजांना सर्व किल्ले त्याच्या स्वाधीन केल्यास जीवदान देण्याचे मान्य केले. पण संभाजी महाराजांनी त्याला स्पष्टपणे नकार दिला. औरंगजेबाने संभाजी महाराज आणि कवी कलश यांची विदूषकाचे कपडे घालून अत्यंत मानहानीकारक अशी धिंड काढण्यात आली. तरीही संभाजी महाराजांनी शरणागती पत्करण्यास नकार दिला. तेव्हा औरंगजेबाने त्यांना क्रूरपणे अत्यंत हालहाल करून ठार मारायचा आदेश दिला.तरीसुद्धा संभाजी महाराजांनी हार मनली नाही == साहित्य == अफाट मोगली सैन्याशी धैर्याने आणि असामान्य शौर्याने लढा देणारा हा छत्रपती उत्तम साहित्यिक आणि संस्कृत भाषेचा उत्तम जाणकारही होता. संभाजी महाराजांनी वयाच्या चौदाव्या वर्षी बुधभूषण-राजनीती हा संस्कृत ग्रंथ लिहिला. [[बुधभूषण]] या ग्रंथात अतिशय सुंदर आणि अलंकारिक भाषेत आपले वडील [[शिवाजी]]राजे यांचा उल्लेख आहे : 'कलिकालभुजंगमावलीढं निखिलं धर्मवेक्ष्य विक्लवं यः । जगत: पतिरंशतोवतापो: (तीर्ण:)स शिवछत्रपतिजयत्यजेयः ॥ अर्थ-"कलिकालरूपी भुजंग घालितो विळखा, करितो धर्माचा ऱ्हास तारण्या वसुधा अवतरला जगत्पाल, त्या शिवप्रभूंची विजयदुंदुभी गर्जू दे खास ॥ " याचबरोबर संभाजी महाराजांनी [[नाईकाभेद|नायिकाभेद]], [[नखशिखा]], [[सातसतक|सातशतक]] या तीन ग्रंथांचे लिखाण केले. [[गागाभट्टांनी]] [[समयनयन|समयनय]] हा ग्रंथ लिहून संभाजी महाराजांना अर्पण केला. == संभाजीमहाराजांविषयी इतिहास लेखन == * ज्वलज्वलनतेजस संभाजीराजा - डॉ. [[सदाशिव शिवदे]] *अद्वितीय छत्रपती श्रीसंभाजी महाराज (संशोधनात्मक ग्रंथ - खंड १ ते ५) - अनंत दारवटकर * राजा शंभूछत्रपती - विजयराव देशमुख * पोर्तुगीज कागदपत्रे - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * पोर्तुगीज-मराठे संबंध - डॉ.पांडुरंग पिसुर्लेकर * The Portuguese and The Marathas translated by P.R. Kakodkar * फ्रेंच-मराठा संबंध - लेखक ? * बिकानेर पुरालेखाभिगार - राजस्थान * संभाजीकालीन पत्रसार संग्रह (शा.१६०२ - शा.१६१०) : संपादक - [[शंकर नारायण जोशी]]; प्रकाशक भारत इतिहास संशोधक मंडळ, पुणे) (पहिली आवृत्ती - १९४९; नवीन आवृत्ती - ऑगस्ट २०१५) * छत्रपती संभाजी महाराजांची पत्रे : डॉ. सदाशिव शिवदे यांच्या या पुस्तकात छत्रपती संभाजीराजांच्या ३१५ पत्रांचा परिचय करून देण्यात आला आहे. * बुधभूषण-राजनीती - संपादक : प्रा. रामकृष्ण आनंदराव कदम (कदंब), राजमयूर प्रकाशन, पुणे * शाक्तवीर संभाजी महाराज (ॲडव्होकेट अनंत दारवटकर) * छत्रपती संभाजी महाराज प्रकाशन '''[[यशवंतराव चव्हाण]]''' यांच्या हस्ते''''' '''''(पृष्ठसंख्या ७५०, पहिली आवृत्ती १९६०,पी.पी.एच.बुक स्ट.प्रकाशन १९७१ २री-आवृती,मनोरमा प्रकाशन ३री आवृती २००१, लेखक: [[वासुदेव सीताराम बेंद्रे|वा.सी. बेंद्रे]] ( इ.स.१९१८ ते इ.स.१९५८म्हणजे सुमारे ४० वर्षे अथक मेहनत करून त्यांनी अखेर १९६० मध्ये संभाजी महाराजांचे सत्य चरित्र सर्वांसमोर आणले). * छत्रपती संभाजी महाराजांची राजनीती (डॉ. केदार महादेवराव फाळके) * छ. संभाजी स्मारक ग्रंथ - संपादन- डॉ. जयसिंगराव पवार *रणझुंजार : डॉ. सदाशिव शिवदे *शिवपुत्र संभाजी : डॉ. कमल गोखले *सभासद बखर, चिटणीस बखर, शेडगावकर बखर, पंतप्रतिनिधी बखर, बावडेकर अमात्यांची बखर, न्यायशास्त्री बखर इत्यादी निरनिराळ्या मराठी बखरींमध्येही संभाजीराजांसंबंधी माहिती मिळते. याशिवाय मनुचीसारख्या परकीय फिरस्त्याच्या Storio De mogor मधून सुद्धा माहिती मिळू शकते. *फारसी दस्तावेज - *फुतूहाते आलमगिरी - ईश्वरदास नागर *खुतूते शिवाजी मधील निवडक पत्रे *मुन्तखबुललुबाब महंमदशाही - खाफी खान *तारीखे दिल्कुशा - भीमसेन सक्सेना *मासिरे आलमगिरी - साकी मुस्तैदखान *अहकामे आलमगिरी - इनायतुल्ला खान *मोगल दरबाराची बातमीपत्रे == ललित साहित्य == (संभाजी महाराजांवरील ऐतिहासिक कथा कथने आणि कादंबऱ्या) * अर्घ्य - [[नयनतारा देसाई]] (१९७३) * अश्रू ढळले रायगडाचे - अर्जुनराव झेंडे, नाटक. * आम्ही यातनांचे स्वामी - वा.ना. देशपांडे, १९७३ * इथे ओशाळला मृत्यू - [[वसंत कानेटकर]], नाटक. * खरा संभाजी - प्रा. [[नामदेवराव जाधव]] * छत्रपती संभाजी - [[मनमोहन नातू]] * छत्रपती संभाजी महाराज अथवा राजाचे दुष्कर्म राजाला भोवतेव प्रजेलाही भोवते - ना.वि. बापट * छत्रपती संभाजी राजे - नाटक, वासुदेवशास्त्री खरे, १८८५) * छावा - [[शिवाजी सावंत]] * छावा (कादंबरी, लेखक - [[शिवाजी सावंत]]); (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९७९) * धर्मवीर छत्रपती संभाजी महाराज - [[अरुण जाखडे]] (पद्मगंधा प्रकाशन) * धर्मवीर संभाजी- ग.कृ. गोडसे, नाटक-१९४१ * बेबंदशाही - [[विष्णूपंत औंधकर|वि.ह. औंधकर]], नाटक-१९२४ * मराठी साहित्यातील संभाजी - प्रबंध - डॉ. शालिनी मोहोड * मराठ्यांची धारातीर्थे - प्रवीण व. भोसले (नरसिंह पब्लिकेशन्स) * मानी मराठा - नाना कोचरेकर, नाटक-१९५० * मी मृत्युंजय संभाजी ([[संजय सोनवणी]]) * राजसंन्यास - [[राम गणेश गडकरी]], नाटक-१९२२ * राजा शंभू छत्रपती - विजय देशमुख * रायगडाला जेव्हा जाग येते - [[वसंत कानेटकर]], नाटक-१९६३ * वज्‍रदेही संभाजी - ना.ल. मोरे, नाटक-१९८३ * शंभूराजे - गावंडे, २००० * शंभूराजे - दशरथ यादव (काव्य) * शंभूराजे - प्रा. सु.ग. शेवडे (धर्मसेवा प्रकाशन) * शहेनशाह - [[ना.सं. इनामदार]] (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन, १९९८) * शापित राजहंस - [[अनंत तिबिले]] (रिया पब्लिकेशन्स, कोल्हापूर, १९७८). * शिवतेज संभाजी (त्रिमिती चरित्र, संतोष रासकर) * शिवपुत्र - राजकुंवर बोबडे, १९८१ * शिवपुत्र संभाजी - डॉ. कमल गोखले (कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन) * शिवस्नुषा येसूबाई, - सुशीला खेडकर (उन्मेष प्रकाशन, १९९२) * संभवामि युगे युगे - [[मनमोहन नातू]] * संभाजी - [[विश्वास पाटील]] (मेहता पब्लिशिंग हाउस) * सह्याद्री सांगे कथा शंभुची - आबासाहेब आचरेकर (नाटक-त्रिदल प्रकाशन, गिरगांव, मुंबई, १९८४) * स्वधर्मसूर्य संभाजी - स्वामी धर्मव्रत (नाटक-शुभेच्छा प्रकाशन, डोंबिवली (पश्चिम), १९९५) * स्वराज्यावरील संकट - [[नाथ माधव]] == नाटके == संभाजी महाराजांवरील [[नाटक]]े * इथे ओशाळला मृत्यू (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]) * चैतन्यगाथा तेजपुत्राची (लेखक : ?) * संगीत छत्रपती संभाजी (लेखक : आत्माराम मोरेश्वर पाठारे) * बेबंदशाही (लेखक : वि.ह. औंधकर) * मृत्युंजय * मृत्युंजय अमावस्या (महा-नाट्य : लेखक/दिग्दर्शक : नीलेश भिसे) * राजसंन्यास (लेखक : राम गणेश गडकरी) * रायगडाला जेव्हा जाग येते (लेखक : [[वसंत कानेटकर]]); एप्रिल २०१३पर्यंत २४२५ प्रयोग * शंभुराजे (महानाट्य) : (लेखक : [[नितीन बानुगडे पाटील]]) * शूर संभाजी (लेखक : ?) * शिवपुत्र शंभुराजे (महानाट्य) (दिग्दर्शन/संवादः महेंद्र महाडीक) * नरशार्दुल राजा संभाजी (लेखक - इंद्रजित सावंत) == हे सुद्धा पहा == * [[संभाजी महाराज यांच्या नावावर असलेल्या गोष्टींची यादी]] == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} == बाह्यदुवे == {{मराठा साम्राज्य}} [[वर्ग:मराठा साम्राज्य|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:भोसले घराणे|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:छत्रपती|छत्रपती संभाजी भोसले]] [[वर्ग:चित्र हवे]] [[वर्ग:भारतीय राज्यकर्ते]] [[वर्ग:संभाजी महाराज| ]] c720byshfjmv6i2obc0vm56ehs6iksu 0 7021 2155455 2154825 2022-08-29T10:31:23Z नरेश सावे 88037 /* तालुक्यातील गावे */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला [[अजणी]] [[अकोला]] [[आंबाझरी]] [[आमगाव]] [[आसोळी]] [[बखरी [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी [[बोरडा]] [[बोरी]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] qgaa9p5rn046rijg423ndzuvfgzkyiu 2155456 2155455 2022-08-29T10:31:58Z नरेश सावे 88037 /* तालुक्यातील गावे */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी]] [[अकोला]] [[आंबाझरी]] [[आमगाव]] [[आसोळी]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी]] [[बोरडा]] [[बोरी]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] gu59tx9km24wd2jmwl1qtm4juf8wkci 2155457 2155456 2022-08-29T10:34:31Z नरेश सावे 88037 /* तालुक्यातील गावे */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी (रामटेक)]] [[अकोला (रामटेक)]] [[आंबाझरी (रामटेक)]] [[आमगाव (रामटेक)]] [[आसोळी (रामटेक)]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी]] [[बोरडा]] [[बोरी]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] kbylxg49q75hcwa3wyofl04m2b3etos 2155458 2155457 2022-08-29T10:35:07Z नरेश सावे 88037 wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी (रामटेक)]] [[अकोला (रामटेक)]] [[आंबाझरी (रामटेक)]] [[आमगाव (रामटेक)]] [[आसोळी (रामटेक)]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी (रामटेक)]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी]] [[बोरडा]] [[बोरी]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] 4rdp18vmgl05vqqkeig57ds1xlwllwe 2155459 2155458 2022-08-29T10:38:00Z नरेश सावे 88037 /* तालुक्यातील गावे */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी (रामटेक)]] [[अकोला (रामटेक)]] [[आंबाझरी (रामटेक)]] [[आमगाव (रामटेक)]] [[आसोळी (रामटेक)]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी (रामटेक)]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी (रामटेक)]] [[बोरडा (रामटेक)]] [[बोरी (रामटेक)]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] 7qgbtrom8llf6xf5wnj5cf34sckhmut 2155460 2155459 2022-08-29T10:38:25Z नरेश सावे 88037 wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी (रामटेक)]] [[अकोला (रामटेक)]] [[आंबाझरी (रामटेक)]] [[आमगाव (रामटेक)]] [[आसोळी (रामटेक)]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी (रामटेक)]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी (रामटेक)]] [[बोरडा (रामटेक)]] [[बोरी (रामटेक)]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव (रामटेक)]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर]] [[चिचाळा]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] hd9y8gfecu74klzw7enqyk3ah7jjaze 2155461 2155460 2022-08-29T10:39:04Z नरेश सावे 88037 /* तालुक्यातील गावे */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} {{माहितीचौकट भारतीय शहर |नाव=रामटेक |जिल्हा_नाव=[[नागपूर जिल्हा|नागपूर]] |राज्य_नाव=[[महाराष्ट्र]] |दूरध्वनी_कोड= }} '''रामटेक''' हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नागपूर जिल्ह्यातील एक शहर आणि तालुका आहे. रामटेक हे [[नागपूर]]च्या ईशान्येस सुमारे ५४ किलोमीटर अंतरावर आहे. या नावाचा अर्थ "रामाचा डोंगर" असाच होतो. सिंदूरगिरी किंवा शेंदराचा डोंगर व तपोगिरी किंवा तपस्या करण्याचा डोंगर नामाभिधान या डोंगरास पूर्वी असावे. तशा प्रकारच्या शिलालेख चौदाव्या शतकांतील लक्ष्मण मंदिराजवळ आहे. शहराच्या जवळ सुमारे १०० मीटर उंच टेकाडावर हा अनेक मंदिराचा समुच्चय आहे. टेकाडाची दक्षिण व पश्चिम बाजू नैसर्गिकरीत्याच संरक्षित आहे. उत्तरेकडे दुहेरी भिंत बांधून तटबंदी केली आहे. बाहेरील भिंत आधीच्या गवळी राजांनी बांधली असावी; तर इतर काम नंतरचे आहे. देऊळ पश्चिमेकडच्या सर्वात उंच भागात असून अंबाला तलावाच्या पश्चिम टोकाकडून टेकडीवर चढण्यास पायऱ्या आहेत. वर पोहोचल्यावर दगडी भिंत असलेले एक जुने तळे आहे. जवळच नरसिंहाची मोठी मूर्ती असलेले देऊळही आहे. संस्कृतच्या अभ्यासाकरिता स्थापन करण्यात आलेले [[कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठ|कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत विद्यापीठाचे]] मुख्यालय येथे आहे. == इतिहास == [[राम]] वनवासात असताना या ठिकाणी काही काळ वास्तव्यास होते. त्यामुळे या ठिकाणाला '''रामटेक''' हे नाव ठेवले गेले. [[नागपूर]]पासून ५० कि.मी. वर असलेले हे शहर अतिशय सुबक आहे. शहराच्या पूर्वेला एक उंच डोंगर आहे त्यावर प्रभू श्रीरामांचे सुमारे ६०० वर्षे जुने मंदिर आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसराचे अतिशय विहंगम दृश्य दिसते. राम मंदिर परिसरातच एक विशाल नंदी आहे व श्रीगणेशाचे पुरातन मंदिर आहे. येथे श्रीरामाचे सेनागण म्हणजे वानरांचा मुक्त संचार आहे. नागपूरकर भोसल्यांच्या खास शस्त्रांचा साठा या मंदिरात आहे. या मंदिरात [[कार्तिक]] महिन्यात येणाऱ्या [[पौर्णिमा|त्रिपुरी पौर्णिमेस]] यात्रा भरते. त्या रात्री १२ वाजता उंच कळसावर त्रिपुर प्रज्वलित केला जातो. [[इ.स.२५०]] मध्ये रामटेकचा परिसर [[मौर्य]] शासकांच्या अधिपत्याखाली होता.[[सातवाहन|सातवाहनांच्या]] कालात प्रवरपूर (सध्याचे [[मनसर]]) हे एक महत्त्वाचे ठिकाण होते. [[इ.स. ३५०]] मध्ये त्यांचा पडाव करून [[वाकाटक|वाकाटकांनी]] सत्ता काबीज केली. त्याच काळात [[कालिदास]] झाले असा समज आहे. संस्कृत काव्यातील एक अभिजात कलाकृती म्हणजे 'मेघदूत'. कविकुलगुरू कालिदासाने हे काव्य याच रामटेक परिसरात लिहिले आहे. सन १९७०-१९७१ मध्ये, रामटेक गडमंदिर परिसरात, महाराष्ट्र शासनाने 'कालिदास स्मारकाची' निर्मिती केली. आज या कालिदासांच्या नावाने येथे संस्कृत विद्यापीठ सुरू आहे.या ठिकाणी दरवर्षी 'कालिदास महोत्सव साजरा होत असतो. जवळच, तोतलाडोह हे धरण आहे. रामटेक मध्ये छोटी बरीच तलाव आहेत. रामटेकच्या दक्षिणेला असलेला वाकाटककालीन [[नगरधन]]चा किल्ला, त्यांची राजधानी होता. [[चित्र:Ashtadashbhuj ramtek.JPG|right|thumb|रामटेक येथील अष्टदशभुज गणपतीची मूर्ती]] रामटेक परिसरात नुकताच पुरातन बौद्ध संस्कृतीचा शोध लागला आहे. त्या परिसरात उत्खनन चालू आहे.[[मनसर]] येथे महाविहार होता असे उत्खननात आढळून आले आहे. ही आयुर्वेदाचार्य नागार्जुन यांची कर्मभूमी असल्याचे मानतात. येथे चक्रधरस्वामी यांचे प्राचीन मंदिर आहे . बाराव्या शतकात परिभ्रमण करत असताना भरुच-गुजरात येथून स्वामी रामटेकला आले होते, असा उल्लेख मराठीचा आद्यग्रंथ लीळाचरित्र यामध्ये आला आहे.येथे स्वामीचे दहा महिने वास्तव्य होते. == आख्यायिका == आख्यायिकेप्रमाणे हिरण्यकशिपूरचा नाश केल्यावर नरसिंहाने येथे आपली गदा फेकली व त्यायोगे देवळाजवळ हे तळे निर्माण झाले. पूर्वी एका शूद्राने तपस्या करून मोठे जपजाप्य केले . वरच्या वर्गाच्या या धर्माचरणाच्या शंबूकाने केलेल्या गैरवापरामुळे अनर्थ ओढवला. त्यामुळे रामाने शंबूकाला ठार मारले. अशा प्रकारे प्रत्यक्ष श्रीरामाच्या हातून मरण प्राप्त झाल्यामुळे त्यास अत्यानंद झाला व त्याने रामाकडून रामटेकला कायमचे वास्तव्य करण्याचा वर मागून घेतला. त्यास रामाने अनुमती दिली व शंबूकाचीही येथे पूजा होईल असे सांगितले. त्याप्रमाणे धुमेश्वर महादेवाचे [[मंदिर]] येथील शंबूकाच्या मूर्तीची पूजा रामाबरोबरीने होते. == देऊळवाडा == नागपूरचा रघूजी पहिला याच्या हातून देवळाच्या बाहेरच्या मजबूत तटबंदीचे काम झाले. मुख्य दरवाजा वराह दरवाजा. कारण लगेच आत वराह या [[विष्णू]]च्या अवताराची मोठी [[मूर्ती]] आहे. त्यापलीकडे आणखी तीन दरवाजे आहेत. सिंधपूर दरवाजा या रेषेतील दुसरा दरवाजा असून त्यातून आतल्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो तर भैरव दरवाजातून आतल्या शेवटच्या तटबंदीत प्रवेश मिळतो. आत राजा [[दशरथ]] व वसिष्ठ मुनी यांची देवळे आहेत. लक्ष्मणाचे मंदिर समोरच आहे व त्यामागे [[राम]] व सीतेचे मोठे देऊळ उभे दिसते. मुख्य वास्तूच्या सभोवार इतर अनेक देवतांची मंदिरे आहेत. [[नागपूर]]ची खास वास्तुशैली रामटेकलाही दिसून येते. उत्तर व पूर्वेकडील भिंती, शिखरे, उपशिखरे, कलश व खांबाच्या बांधणीचे बारकावे य वास्तूत दृग्गोचर होतात. छोट्या छत्र्या, उलट्या कमलकळीची नक्षी, जाळीदार खिडक्या, सज्जे व उथळ देवळ्या यांमुळे देवळावर उजेड व सावल्यांचा नयनमनोहर खेळ दिसतो. शिखरे भूमिज प्रकारची आहेत. मध्यमयुगीन ब्राह्मणी प्रकारचे वास्तुशिल्प येथे दिसते. गोकुळ दरवाजा व लक्ष्मण मंदिरावरील कोरीवकाम खास उल्लेखनीय आहे. == यात्रा व जत्रा == रामटेकला दोन यात्रा भरतात. त्रिपुरी पौर्णिमेला एक व दुसरी [[रामनवमी]]च्या वेळेला असते. 12 व्या शतकातही ही यात्रा भरत असे असा उल्लेख लीळा चरित्र ग्रंथात आला आहे.रामाच्या देवळावर त्रिपूर जाळण्याची पद्धत त्रिपुरासुराच्या शिवाने केलेल्या संहाराची निदर्शक आहे. या जत्रेत भांडी, खाद्यपदार्थ, शोभेच्या वस्तू विक्रीस असतात. सितामाता रसोई घर गडमंदिर रामटेक :- येथे दर शनिवारी आणि रविवारी उन्हाळ्यात सकाळी ९:३० ते दुपारी १२.३० पर्यंत व इतर ऋतूंमध्ये सकाळी ११ ते दुपारी ३ वाजेपावेतो निशुल्लक भोजन देण्यात येते. एकूण [[मराठी]] देवळांची बांधणी व वास्तुकला यांवर येथील हवापाणी, डोंगरदऱ्या व धार्मिक वापर यांचा परिणाम दिसून येतो. विशेषतः वारकरी सांप्रदायाचा मोठा पगडाच या वास्तुकलेवर आहे. भक्तिमार्गामुळे अनेक जत्रा व यात्रांच्या प्रथा आजतागायत रामटेकसह उभ्या महाराष्ट्रात चालू आहेत. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==तालुक्यातील गावे== [[महादुला]] [[अजणी (रामटेक)]] [[अकोला (रामटेक)]] [[आंबाझरी (रामटेक)]] [[आमगाव (रामटेक)]] [[आसोळी (रामटेक)]] [[बखरी]] [[बंदरा]] [[बेलडा]] [[भंडारबोडी (रामटेक)]] [[भिलेवाडा]] [[भोजापूर]] [[भोंडेवाडा]] [[बिजेवाडा]] [[बोंदरी (रामटेक)]] [[बोरडा (रामटेक)]] [[बोरी (रामटेक)]] [[बोथिया]] [[चाकोरडा]] [[चारगाव (रामटेक)]] [[चौगण]] [[चावरी]] [[छत्रपूर (रामटेक)]] [[चिचाळा (रामटेक)]] [[चिचडा]] [[चिकणापूर]] [[चोखाळा]] [[चोरबाहुली]] == हे सुद्धा पहा == * [[रामटेक रेल्वे स्थानक]] * [[अष्टदशभुज (रामटेक)]] ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate {{नागपूर जिल्ह्यातील तालुके}} [[वर्ग:विदर्भ]] [[वर्ग:नागपूर जिल्हा]] [[वर्ग:नागपूर जिल्ह्यातील तालुके]] 6ol8md6v1bg9ihkznx1vqnp7qj2gq5i 0 9619 2155473 2109519 2022-08-29T11:45:00Z 103.186.47.103 wikitext text/x-wiki {{जीवचौकट | नाव = मोर | चित्र = Peacock Plumage.jpg | चित्र_आकार = 220px | चित्र_शीर्षक = भारतीय मोर | स्थिती =LC | स्थिती_प्रणाली = IUCN3.1 | regnum = [[प्राणी]] | जीवसृष्टी = [[प्राणी]] | वंश = [[कणाधारी]] | जात = [[पक्षी]] | वर्ग = कुक्कुटाद्या | कुळ = कुक्कुटाद्य | जातकुळी = पावो | जीव = | बायनॉमियल = | subdivision_ranks = इतर प्रकार | subdivision = '''[[भारतीय मोर|पावो क्रिस्टॅटस]]''' (भारतीय मोर)<br> '''[[हिरवा मोर|पावो म्युटिकस]]''' (हिरवा मोर)<br> '''[[आफ्रिकन मोर|आफ्रोपावो काँगेंसिस]]''' (आफ्रिकन मोर) | बायनॉमियल_अधिकारी = [[कार्ल लिनेयस]], १७५८ }} <ref>{{स्रोत पुस्तक|title=Hi}}</ref>'''मोर''' [[पक्षी|कुक्कुटवर्गीय पक्षी]] आहे. या आकर्षक रंगाच्या सुंदर पक्षाला [[भारत|भारताचा]] राष्ट्रीय पक्षी म्हणून मान्यता दिली आहे. विणीच्या हंगामात मोर नराला पिसारा असतो व विणीचा कालावधी संपताच तो झडून जातो. जंगलात वावरणाऱ्यांना ही पिसाऱ्याची पिसे सापडू शकतात. मोराचा विणीचा हंगाम पावसाळ्याच्या सुरुवातीला असतो. त्यामुळे साधारणपणे मे महिन्यापासून ते जून अखेरीपर्यंत लांबसचक पिसारा असणारे. मोराचा नाच हा प्रेशणीय असतो. मोराचे एकूण मुख्य तीन प्रकार आढळतात; दोन आशियाई प्रजाती, भारतीय उपखंडातील [[भारतीय मोर]] आणि दक्षिणपूर्व आशियातील [[हिरवा मोर]]; तसेच आफ्रिकेच्या काँगो खोऱ्यातील [[आफ्रिकन मोर]]. ==खाद्य== मोराचे [[धान्य|अन्न]] हे झाडाची पाने, [[किडे]], [[साप]], [[सरडे]],आळी आहे. ते काही फळेही खातात. ==वास्तव्य== मोर पानझडी जंगलांत व अरण्यात राहतात व ते रात्री आसऱ्यासाठी झाडांवर जातात. ==महाराष्ट्रात मोरांचे स्थान== महाराष्ट्रात बऱ्याच गावांजंलगत मोरांचा वावर आढळतो. मोर हा पक्षी [[सरस्वती]] देवीचे वाहन आहे अशी मान्यता आहे. अर्थात अनेक प्राण्यांना विशिष्ट देवतांशी वा दैवतांशी जोडून त्यांचे जतन केले जावे व नैसर्गिक जीवसाखळी अबाधित राखावी असा विचार त्यापाठी असावा. या श्रद्धेपोटी गावकरी मोरांना नेहमी '''खाद्य''' व [[पाणी]] देत असतात. [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यात]] [[शिरूर तालुका|शिरूर तालुक्यातल्या]] 'मोराची चिंचोली'<ref>[http://infobybvc.blogspot.com/2009/11/peacocks-mor-of-morachi-chincholi.html]</ref> नावाच्या गावात मोरांच्या झुंडी आढळतात. इतर क्षेत्रातही मोर मोठ्या प्रमाणात आढळतात.सोलापूर जिल्ह्यातील काही गावांमध्ये मोरांचा मुक्त संचार आहे.झुंडीने आढळतात तसेच मोरांसाठी प्रसिद्ध असलेले बीड जिल्ह्यातील नायगाव मयुर अभयारण्य हे भारतातीत/महाराष्ट्रातील एकमेव मयुर अभयारण्यात भरपुर प्रमाणात मोर अढळतात व या मोरांचे संरक्षण व संगोपणासाठी वन्यजीव विभागा मार्फत विविध उपक्रम द्वारे मोरांच्या वाढीसाठी दिवसरात्र प्रयत्न सुरू आहेत. ==आवाज== मोराच्या आवाजाला केकारव असे म्हणतात.केकारव म्यॉंव म्यॉंव किंवा म्यूॅंहू...म्यूॅंहू... असा भासतो . {{audio|Indian Peafowl.ogg|मोराचा आवाज ऐका}} जंगल क्षेत्रातील त्यांच्या जोरदार केकारवामुळे त्यांचा सहजपणे शोध घेता येतो.<br /> == प्रकार == === पांढरा मोर === पांढरा मोर दुर्मिळ आहे. हे प्रामुख्याने मोकळ्या  जंगलात  किंवा शेतात आढळतात, जेथे त्यांना फीडसाठी बेरी आणि धान्य मिळते परंतु साप, मांजर, उंदीर आणि खार(गिलहरी) इ. खातात.वपावसाची चाहूल लागताच मोर त्याचा पिसारा फुलवतो आणि नाचतो म्हणूनच आपल्याला पावसाळ्यात जास्त करून मोर दिसतात. == सांस्कृतिक संदर्भ == मोर हे [[सरस्वती]] तसेच [[कार्तिकेय]] यांचे [[देवांची वाहने|वाहन]] आहे. मोराच्या रंगीत पिसाऱ्यामुळे तसेच डौलदार मानेमुळे मोराने [[पैठणी]] या मराठी महावस्त्रावर स्थान मिळवले आहे. <gallery> चित्र:Saraswati.jpg|[[सरस्वती]] चित्र:Murugan by Raja Ravi Varma.jpg| चित्र:Peacock on a brass chariot of Searsole Rajbari, West Bengal, India.jpg|thumb|पितळी रथावरील मोर, सियरसोल राजबाड़ी, पश्चिम बंगाल, भारत </gallery> ==क्षणचित्रे== [[File:मोर1.jpg|thumb|Peacock]] {{कॉमन्स|Pavo}} ===भारतीय मोर=== <gallery> चित्र:Pavo Real Venezolano.jpg|भारतीय निळ्या मोराचे डोके चित्र:Peacock_00782.jpg|सफेद मोर चित्र:Oregon zoo peacock male.jpg|निळा मोर चित्र:Peahen on Saint Thomas, United States Virgin Islands.jpg|भारतीय लांडोर चित्र:Closeup_of_an_Indian_Blue_Peacock's_head.jpg|मोराचे डोके चित्र:Peacock DSC04082.jpg|मोरांच्या गळलेल्या पिसांचा खच चित्र:White_peacock.jpg|सफेद मोर पिसारा फुलवताना चित्र:Male Indian Blue Peacock head.jpg|नर मोराचे डोक्याचे सौंदर्य चित्र:Bottom of plate CXLII from 1st Encyclopaedia Britannica.jpg|भारतीय मोराचे [[एन्सायक्लोपेडिया ब्रिटानिका|एनसायक्लोपीडिया ब्रिटानिका]]च्या पहिल्या आवृत्तीतील रेखाचित्र चित्र:Charles d'Orbigney00.jpg|[[चार्ल्स् ऑरबिगने]] यांच्या रेखाटनातून(१८०६–१८७६) चित्र:White_peacock.JPG |[[सिडनी]]तील सफेद मोर, [[ऑस्ट्रेलिया]] चित्र:Peafowl eggs.jpg | [[श्रीलंका]] येथील मोराच्या घरट्यातील अंडी File:Eggs of Peafowl at Aravath Kasaragod.jpg|thumb|Eggs of Peafowl at Aravath Kasaragod </gallery> ===हिरवा रंगाचा मोर=== <gallery> चित्र:Pavo muticus1.jpg|नर चित्र:Pavo muticus2.jpg|मादी चित्र:Pavo muticus3.jpg|लांडोरीचे डोके चित्र:Stavenn Pavo muticus 01.jpg </gallery> == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} ==बाह्य दुवे== {{वाईल्ड लाईफ|नाचणारा मोर|Indian_Peafowl#p003kbfj}} {{भारतीय राष्ट्रचिन्हे}} [[वर्ग:भारताची राष्ट्रीय प्रतीके]] [[वर्ग:पक्षी]] [[वर्ग:१० जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]] [[वर्ग:इयत्ता १० वी मराठी कुमारभारती अभ्यासक्रमाचे संदर्भलेख]] [[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेले पक्षी]] 8xtxx9yx5u5s7j3mn37ybvoslofg7e4 0 9968 2155369 1157192 2022-08-28T17:15:32Z Khirid Harshad 138639 [[नरेन ताम्हाणे]] कडे पुनर्निर्देशित wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[नरेन ताम्हाणे]] skf1yolwykqy00w0eoubrd0gjvjtwln 0 12577 2155375 2078812 2022-08-28T17:23:58Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला]] वरुन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{भाषांतर}} [[File:IPA chart 2020.svg|thumb|upright=1.5|२०२० मध्ये सुधारलेली अधिकृत आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला सारणी]] '''आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला''' (आयपीए) मुख्यत: [[लॅटिन लिपी|लॅटिन लिपीवर]] आधारित ध्वन्यात्मक संकेतांची एक वर्णमाला प्रणाली आहे. हे लिखित स्वरूपात भाषण ध्वनींचे प्रमाणित प्रतिनिधित्व म्हणून १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक संघटनेने तयार केले होते.<ref name="IPA 1999">International Phonetic Association (IPA), ''Handbook''.</ref> आयपीएचा वापर शब्दकोषशास्त्रज्ञ, परदेशी भाषेचे विद्यार्थी आणि शिक्षक, भाषाशास्त्रज्ञ, बोली भाषा शास्त्रज्ञ, गायक, अभिनेते, कृत्रिम भाषा निर्माते आणि भाषांतरकारांद्वारे केला जातो.<ref name="world">{{Cite book|last=MacMahon|first=Michael K. C.|chapter=Phonetic Notation|editor=P. T. Daniels|editor2=W. Bright|title=The World's Writing Systems|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780195079937/page/821 821–846]|publisher=Oxford University Press|year=1996|location=New York|isbn=0-19-507993-0|url=https://archive.org/details/isbn_9780195079937/page/821}}</ref><ref>{{Cite book|first=Joan |last=Wall |title=International Phonetic Alphabet for Singers: A Manual for English and Foreign Language Diction |publisher=Pst |year=1989 |isbn=1-877761-50-8 }}</ref> आयपीएची भाषेच्या अशा गुणांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी निर्मित केले गेले आहेत जे बोली भाषेत शब्दगत ध्वनी आहेत: ध्वनी, स्वनिम, सुरयोजन आणि शब्दांचे आणि अक्षरांचे विभाजन.<ref name="IPA 1999" /> दात गळणे, तोतडेपणा, आणि खंडोष्ठ आणि खंडतालु यांचे प्रतिदर्शन करण्या साठी विस्तारित आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला वापरता येऊ शकते <ref name="world" /> आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिन्हे अक्षरे आणि उच्चारभेदक चिह्न या दोन मूलभूत प्रकारांपैकी एक किंवा अधिक घटकांचे बनलेले आहेत. उदाहरणार्थ मराठी अक्षर 'ट' याचे प्रतिदर्शन [ʈ] या चिन्हाने केले जाते पण 'ठ' याचे प्रतिदर्शन [ʈʰ] हे अक्षर आणि उच्चरभेदक चिन्हाचे संयोग करून केले जाते. तिरप्या रेषेचा उपयोग स्वनिमिक प्रतिलेखन प्रतिदर्शीत करण्यासाठी केला जातो; अशा प्रकारे इंग्रजी अक्षर <t>चे प्रतिलेखन /t/ हे एकतर [t̺ʰ] किंवा [t] पेक्षा अधिक अमूर्त आहे आणि संदर्भ आणि भाषेनुसार कोणतेही उच्चरण घेऊ शकते. कधीकधी आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक संघटनेद्वारे अक्षरे किंवा उच्चरभेदक चिन्हे जोडले जातात, काढले जातात किंवा सुधारित केले जातात. २००५ मध्ये सर्वात अलीकडील बदलानंतर, <ref>{{cite web|url=http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/ipachart.html |title=IPA: Alphabet |publisher=Langsci.ucl.ac.uk |access-date=20 November 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121010121927/http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/ipachart.html |archive-date=10 October 2012 }}</ref> आयपीएमध्ये १०७ खंडीय अक्षरे, अनिश्चितपणे मोठ्या संख्येने अधिखंडीय अक्षरे, ४४ उच्चारभेददर्शक (संयुक्त उच्चारभेददर्शक न मोजता) आणि चार अतिरिक्त-कोशगत छंदःशास्त्रीय चिन्हे आहेत. यापैकी बरेच सध्याच्या खाली या लेखात चार्टमध्ये आणि आयपीएच्या वेबसाइटवर दर्शविल्या आहेत.<ref>{{cite web|title=Full IPA Chart|url=https://www.internationalphoneticassociation.org/content/full-ipa-chart|website=International Phonetic Association|access-date=24 April 2017}}</ref> ==संदर्भ== {{संदर्भयादी|40em}} <!--== Sounds - ध्वनी == आवाज The [[phoneme]] inventory of Marathi is similar to that of many other Indic languages. An मराठी अक्षरांचे उच्चार दाखविणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय पद्धतीतील चिन्हांचा तक्ता chart of all contrastive sounds in Marathi is provided below. {|class="wikitable" |+'''Consonants''' !&nbsp;||Labial||Dental||Alveolar||Retroflex||Alveopalatal||Velar||Glottal |-style="text-align:center" !Voiceless<br />stops |{{IPA|p}}<br />{{IPA|pʰ}}||{{IPA|t̪}}<br />{{IPA|t̪ʰ}}||&nbsp;||{{IPA|ʈ}}<br />{{IPA|ʈʰ}}||{{IPA|tɕ}}<br />{{IPA|tɕʰ}}|| {{IPA|k}}<br />{{IPA|kʰ}}||&nbsp; |-style="text-align:center" !Voiced<br />stops |{{IPA|b}}<br />{{IPA|bʱ}}||{{IPA|d̪}}<br />{{IPA|d̪ʱ}}||&nbsp;||{{IPA|ɖ}}<br />{{IPA|ɖʱ}}||{{IPA|dʑ}}<br />{{IPA|dʑʱ}}||{{IPA|ɡ}}<br />{{IPA|ɡʱ}}||&nbsp; |-style="text-align:center" !Voiceless<br />affricates |&nbsp;||&nbsp;||{{IPA|ts}}<br />{{IPA|tsʰ}}||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;|| |-style="text-align:center" !Voiced<br />affricates |&nbsp;||&nbsp;||{{IPA|dz}}<br />{{IPA|dzʱ}}||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;|| |-style="text-align:center" !Voiceless<br />fricatives |&nbsp;||&nbsp;||{{IPA|s}}||&nbsp;||{{IPA|ʃ}}||&nbsp;||{{IPA|ɦ}} |-style="text-align:center" !Nasals |{{IPA|m}}<br />{{IPA|mʱ}}||{{IPA|n̪}}<br />{{IPA|n̪ʱ}}||&nbsp;||{{IPA|ɳ}}<br />{{IPA|ɳʰ}}||{{IPA|ɲ}}||{{IPA|ŋ}}||&nbsp; |-style="text-align:center" !Liquids |{{IPA|w}}<br />{{IPA|wʰ}}||&nbsp;||{{IPA|l}} {{IPA|r}}<br />{{IPA|lʱ}} {{IPA|rʱ}}|||{{IPA|ɭ}} {{IPA|ɽ}}||{{IPA|j}}||&nbsp;||&nbsp; |} {|class="wikitable" |+'''Vowels''' !&nbsp;||Front||Central||Back |-style="text-align:center" !High |{{IPA|iː}}<br />{{IPA|i}}||&nbsp;||{{IPA|uː}}<br />{{IPA|u}} |-style="text-align:center" !Mid |{{IPA|eː}}||{{IPA|ə}}||{{IPA|oː}} |-style="text-align:center" !Low |&nbsp;||{{IPA|aː}}||&nbsp; |} == [[:en:Wikipedia:Indic transliteration scheme]] == All transliteration should be from the written form in the original script of the original language of the name or term. The original text in the original script should also be included near the start of the article for reference and checking. All unpronounced 'a's should be removed if: the source script does not indicate the removal of the inherent 'a' AND if it is unpronounced in the original source language. The scheme is based on ISO 15919 for Indic scripts. [http://homepage.ntlworld.com/stone-catend/trind.htm]. This is very close to IAST with minor differences to accommodate non-Devanagari scripts. The differences are: * ए - IAST: e, ISO: ē * ओ - IAST: o, ISO: ō * अं - IAST: {{IAST|ṃ}}, ISO: ṁ (ṃ is used to specifically represent Gurmukhi Tippi ੰ) * ऋ - IAST: {{IAST|ṛ}}, ISO: r̥ * ॠ - IAST: {{IAST|ṝ}}, ISO: r̥̄ The advantages of using ISO 15919 is that it can be used equally across all Indic scripts. == Inherent vowel ==जन्मजात स्वर The inherent vowel is always transliterated as 'a' in the formal ISO 15919 transliteration. In the simplified transliteration, 'a' is also normally used except in Bengali where 'o' is used. TODO Talk about differing IPAs for inherent vowels. == Vowels - स्वर == Vowels are presented in their independent form on the left of each column, and combined with the corresponding consonant ''ka'' on the right. An asterisk indicates that the letter or ligature exists, but has not been encoded in unicode or is archaic/obsolete. The actual [[:en:International phonetic alphabet|IPA]] slightly depends from language to language. So it has been mentioned within slashes in the respective language columns, wherever it is different from the Hindi phoneme, which is the IPA value in the IPA column. {|class='wikitable' |-align='center' !ISO 15919 !!Simplified !! [[:en:International Phonetic Alphabet|IPA]] !! colspan='2' | Devanagari¹ !! colspan='2' | Bengali !! colspan='2' | Gurmukhi !! colspan='2' | Gujarati !! colspan='2' | Oriya !! colspan='2' | Tamil !! colspan='2' | Telugu !! colspan='2' | Kannada !! colspan='2' | Malayalam !! colspan='2' | Sinhala |-align='center' | a || a ||{{IPA|/ə/}} || अ || - || অ {{IPA|/ɔ/}}|| - || ਅ || - || અ || - || ଅ || - || அ || - || అ || - || ಅ || - || അ || - || අ || - |-align='center' | ā || a || {{IPA|/aː/}} or {{IPA|/ɑː/}}|| आ || का || আ || কা || ਆ || ਕਾ || આ || કા || ଆ || କା || ஆ || கா || ఆ || కా || ಆ || ಕಾ || ആ || കാ || ක || කා |-align='center' | æ || ae || {{IPA|/æː/}} || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || ඇ || කැ |-align='center' | ǣ || ae || {{IPA|/æ/}} || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || ඈ || කෑ |-align='center' | i || i || {{IPA|/i/}} or {{IPA|/ɪ/}} || इ || कि || ই || কি || ਇ || ਕਿ || ઇ || કિ || ଇ || କି || இ || கி || ఇ || కి || ಇ || ಕಿ || ഇ || കി || ඉ || කි |-align='center' | ī || i || {{IPA|/iː/}} || ई || की || ঈ || কী || ਈ || ਕੀ || ઈ || કી || ଈ || କୀ || ஈ || கீ || ఈ || కీ || ಈ || ಕೀ || ഈ || കീ || ඊ || කී |-align='center' | u || u || {{IPA|/u/}} or {{IPA|/ʊ/}} || उ || कु || উ || কু || ਉ || ਕੁ || ઉ || કુ || ଉ || କୁ || உ || கு || ఉ || కు || ಉ || ಕು || ഉ || കു || උ || කු |-align='center' | ū || u || {{IPA|/uː/}} || ऊ || कू || ঊ || কূ || ਊ || ਕੂ || ઊ || કૂ || ଊ || କୂ || ஊ || கூ || ఊ || కూ || ಊ || ಕೂ || ഊ || കൂ || ඌ || කූ |-align='center' | ĕ || e || {{IPA|/ɛ/}} || ऍ ({{IPA|/æː/}} in Marathi) || कॅ || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - |-align='center' | e || e || {{IPA|/e/}} || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || எ || கெ || ఎ || కె || ಎ || ಕೆ || എ || കെ || එ || කෙ |-align='center' | ē || e || {{IPA|/eː/}} || ए || के || এ || কে || ਏ || ਕੇ || એ || કે || ଏ || କେ || ஏ || கே || ఏ || కే || ಏ || ಕೇ || ഏ || കേ || ඒ || කේ |-align='center' | ai || ai || {{IPA|/æː/}} || ऐ ({{IPA|/əi/}} in Sanskrit, Marathi)|| कै || ঐ || কৈ || ਐ || ਕੈ || ઐ || કૈ || ଐ || କୈ || ஐ || கை || ఐ || కై || ಐ || ಕೈ || ഐ || കൈ || ඓ || කෛ |-align='center' | ŏ || o || {{IPA|/ɔ/}} || ऑ || कॉ || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - || - |-align='center' | o || o || {{IPA|/o/}} || ओ || को || - || - || - || - || - || - || - || - || ஒ || கொ || ఒ || కొ || ಒ || ಕೊ || ഒ || കൊ || ඔ || කො |-align='center' | ō || o || {{IPA|/oː/}} || ओ || को || ও || কো || ਓ || ਕੋ || ઓ || કો || ଓ || କୋ || ஓ || கோ || ఓ || కో || ಓ || ಕೋ || ഓ || കോ || ඕ || කෝ |-align='center' | au || au || {{IPA|/ɔː/}} || औ ({{IPA|/əu/}} in Sanskrit, Marathi)|| कौ || ঔ || কৌ || ਔ || ਕੌ || ઔ || કૌ || ଔ || କୌ || ஔ || கௌ || ఔ || కౌ || ಔ || ಕೌ || ഔ || കൌ || ඖ || කෞ |-align='center' | {{Unicode|r̥}} || ri || {{IPA|/ri/}} || ऋ ({{IPA|/ɻˌ/}} in Sanskrit, /ru/ in Marathi)|| कृ || ঋ || কৃ || - || - || ઋ || કૃ || ଋ || କୃ || - || - || ఋ || కృ || ಋ || ಕೃ || ഋ || കൃ || ඍ || කෘ |-align='center' | {{Unicode|r̥̄}} || ri || {{IPA|/riː/}} || ॠ ({{IPA|/ɻˌː/}} in Sanskrit)|| कॢ || ৠ || কৢ || - || - || ૠ || - || ୠ || - || - || - || ౠ || - || ೠ || - || ൠ || * || ඎ || කෲ |-align='center' | {{Unicode|l̥}} || lri || {{IPA|/lri/}} || ऌ ({{IPA|/ḷ/}} in Sanskrit)|| कॄ || ঌ || কৄ || - || - || - || કૄ || ଌ || - || - || - || ఌ || కౄ || ಌ || ಕೄ || ഌ || * || ඏ || කෟ |-align='center' | {{Unicode|l̥̄}} || lri || {{IPA|/lriː/}} || ॡ ({{IPA|/ḷː/}} in Sanskrit)|| कॣ || ৡ || কৣ&nbsp; ||- || - || - || - || ୡ || - || - || - || ౡ || - || ೡ || - || ൡ || * || ඐ || කෳ |} == Consonants - व्यंजन == {|class='wikitable' |-align='center' !ISO 15919 !!Simplified !!IPA !!Devanagari !!Bengali !!Gurmukhi !!Gujarati !!Oriya !!Tamil !!Telugu !! Kannada !! Malayalam !! Sinhala |-align='center' |k || k || {{IPA|k}} || क || ক || ਕ || ક || କ || க || క || ಕ || ക || ක |-align='center' |kh || kh || {{IPA|kʰ}} || ख || খ || ਖ || ખ || ଖ || - || ఖ || ಖ || ഖ || ඛ |-align='center' |g || g || g || ग || গ || ਗ || ગ || ଗ || க || గ || ಗ || ഗ || ග |-align='center' |gh || gh || {{IPA|gʱ}} || घ || ঘ || ਘ{{ref|consonant-gur-vasp}} || ઘ || ଘ || - || ఘ || ಘ || ഘ || ඝ |-align='center' |ṅ || n || ŋ || ङ || ঙ || ਙ || ઙ || ଙ || ங || ఙ || ಙ || ങ || ඞ |-align='center' |c || ch || {{IPA|ʧ}} || च || চ || ਚ || ચ || ଚ || ச || చ || ಚ || ച || ච |-align='center' |ch || chh || {{IPA|ʧʰ}} || छ || ছ || ਛ || છ || ଛ || ச || ఛ || ಛ || ഛ || ඡ |-align='center' |j || j || {{IPA|ʤ}} || ज || জ || ਜ || જ || ଜ || ஜ || జ || ಜ || ജ || ජ |-align='center' |jh || jh || {{IPA|ʤʱ}} || झ || ঝ || ਝ{{ref|consonant-gur-vasp}} || ઝ || ଝ || - || ఝ || ಝ || ഝ || ඣ |-align='center' |ñ || n || {{IPA|ɲ}} || ञ || ঞ || ਞ || ઞ || ଞ || ஞ || ఞ || ಞ || ഞ || ඤ |-align='center' |ṭ || t || {{IPA|ʈ}} || ट || ট || ਟ || ટ || ଟ || ட || ట || ಟ || ട || ට |-align='center' |ṭh || th || {{IPA|ʈʰ}} || ठ || ঠ || ਠ || ઠ || ଠ || த || ఠ || ಠ || ഠ || ඨ |-align='center' |ḍ || d || {{IPA|ɖ}} || ड || ড || ਡ || ડ || ଡ || ட || డ || ಡ || ഡ || ඩ |-align='center' |ḍh || dh || {{IPA|ɖʱ}} || ढ || ঢ || ਢ{{ref|consonant-gur-vasp}} || ઢ || ଢ || - || ఢ || ಢ || ഢ || ඪ |-align='center' |ṇ || n || {{IPA|ɳ}} || ण || ণ || ਣ || ણ || ଣ || ண || ణ || ಣ || ണ || ණ |-align='center' |t || t || {{IPA|t̪}} || त || ত || ਤ || ત || ତ || த || త || ತ || ത || ත |-align='center' |th || th || {{IPA|t̪ʰ}} || थ || থ || ਥ || થ || ଥ || த || థ || ಥ || ഥ || ථ |-align='center' |d || d || {{IPA|d̪}} || द || দ || ਦ || દ || ଦ || ட || ద || ದ || ദ || ද |-align='center' |dh || dh || {{IPA|d̪ʰ}} || ध || ধ || ਧ{{ref|consonant-gur-vasp}} || ધ || ଧ || - || ధ || ಧ || ധ || ධ |-align='center' |n || n|| n̪/n{{ref|consonant-n}} || न || ন || ਨ || ન || ନ || ந || న || ನ || ന || න |-align='center' |ṉ || n || n || न || ন় || ਨ਼ || ન઼ || - || ன || - || - || {{ref|consonant-n2}} || න.{{ref|consonant-sin-tamilchar}} |-align='center' |p || p || p || प || প || ਪ || પ || ପ || ப || ప || ಪ || പ || ප |-align='center' |ph || ph || {{IPA|pʰ}} || फ || ফ || ਫ || ફ || ଫ || - || ఫ || ಫ || ഫ || ඵ |-align='center' |b || b || b || ब || ব || ਬ || બ || ବ || ப || బ || ಬ || ബ || බ |-align='center' |bh || bh || {{IPA|bʱ}} || भ || ভ || ਭ{{ref|consonant-gur-vasp}} || ભ || ଭ || - || భ || ಭ || ഭ || භ |-align='center' |m || m || m || म || ম || ਮ || મ || ମ || ம || మ || ಮ || മ || ම |-align='center' |y || y || j || य || য || ਯ || ય || ଯ || ய || య || ಯ || യ || ය |-align='center' |r || r || r/{{IPA|ɾ}}{{ref|consonant-r}} || र || র/ৰ{{ref|consonant-ben-r}} || ਰ || ર || ର || ர || ర || ರ || ര || ර |-align='center' |ṟ || r || r || ऱ || - || ਰ਼ || ર઼ || - || ற || ఱ || ಱ || റ || ර.{{ref|consonant-sin-tamilchar}} |-align='center' |r̆{{ref|consonant-r3}} || r || r || र्‍ || - || - || - || - || - || - || - || - || - |-align='center' |l || l || l || ल || ল || ਲ || લ || ଲ || ல || ల || ಲ || ല || ල |-align='center' |ḷ || l || {{IPA|ɭ}} || ळ || - || ਲ਼ || ળ || ଳ || ள || ళ || ಳ || ള || ළ |-align='center' |ḻ || l || {{IPA|ɻ}} || ळ || - || - || ળ઼ || - || ழ || - || - || ഴ || ළ.{{ref|consonant-sin-tamilchar}} |-align='center' |v || v || {{IPA|ʋ}}/{{IPA|w}}{{ref|consonant-v}} || व || ৱ{{ref|consonant-ben-v}} || ਵ || વ || - || வ || వ || ವ || വ || ව |-align='center' |ś || sh || {{IPA|ɕ}} || श || শ || ਸ਼ || શ || ଶ || - || శ || ಶ || ശ || ශ |-align='center' |ṣ || sh || {{IPA|ʂ}} || ष || ষ || - || ષ || ଷ || ஷ || ష || ಷ || ഷ || ෂ |-align='center' |s || s || s || स || স || ਸ || સ || ସ || ஸ || స || ಸ || സ || ස |-align='center' |h || h || {{IPA|ɦ}} || ह || হ || ਹ{{ref|consonant-gur-h}} || હ || ହ || ஹ || హ || ಹ || ഹ || හ |-align='center' |q || q || q || क़ || ক় || ਕ਼ || ક઼ || କ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |ḵẖ || kh || x || ख़ || খ় || ਖ਼ || ખ઼ || ଖ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |ġ || g || ɣ || ग़ || গ় || ਗ਼ || ગ઼ || ଗ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |z || z || z || ज़ || জ় || ਜ਼ || જ઼ || ଜ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |ṛ || r || ɽ || ड़ || ড় || ੜ || ડ઼ || ଡ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |ṛh || rh || ɽʱ || ढ़ || ঢ় || ੜ੍ਹ || ઢ઼ || ଢ଼ || - || - || - || - || - |-align='center' |f || f || f || फ़ || ফ় || ਫ਼ || ફ઼ || ଫ଼ || - || - || - || ഫ || ෆ |-align='center' |ẏ || y || j || य़ || য় || ਯ਼ || ય઼ || ୟ || - || - || - || - || - |-align='center' |t̤ || t || t̪ || त़ || ত় || ਤ਼ || ત઼ || ତ଼ || - || -|| - || - || - |-align='center' |s̤ || s || s || स़ || স় || - || સ઼ || ସ଼ || - || -|| - || - || - |-align='center' |h̤ || h || {{IPA|ɦ}} || ह़ || হ় || ਹ਼ || હ઼ || ହ଼ || - || -|| - || - || - |-align='center' |w || w || w || व़ || র{{ref|consonant-ben-w}} || ਵ਼ || વ઼ || ୱ || - || -|| - || - || - |-align='center' |ṯ || t || t || t || - || - || - || - || - || -|| - || റ്റ{{ref|consonant-mal-t}} || - |} * {{note|consonant-gur-vasp}} See special notes for Punjabi. Specifically [[#Voiced aspirates|voiced aspirates]]. * {{note|consonant-n}} In Indo-Aryan languages, this letter is theoretically pronounced as a [[dental nasal]], but it is actually [[alveolar consonant|alveolar]]. In Tamil and Malayalam, it is a dental nasal and the alveolar nasal has a separate letter (<u>n</u>- see note below). * {{note|consonant-n2}}This letter is obsolete. See the [[Malayalam language]] article for further details. * {{note|consonant-r}}In languages that contrast two rhotic consonants, this is generally {{IPA|[ɾ]}}. In [[Indo-Aryan languages]] that do not make this distinction but have {{IPA|[ɾ]}} and [r] as [[allophone]]s, the /r/ phoneme is generally pronounced {{IPA|[ɾ]}} when following a [[voiced consonant]] (although there are exceptions, such as the consonant j {{IPA|/ʤ/}}) and [r] in most other environments. * {{note|consonant-r3}} Use when the distinction between the reph and eyelash form of Ra is required; otherwise transliterate as 'r'. * {{note|consonant-sin-tamilchar}} Used when writing Tamil in Sinhala script. * {{note|consonant-ben-r}} Use {{lang|bn|র}} for Bengali and Manipuri, and {{lang|as|ৰ}} for Assamese. * {{note|consonant-ben-v}} Assamese and Manipuri only. * {{note|consonant-v}} May be pronounced 'w' in some languages. * {{note|consonant-gur-h}} See special notes for Punjabi. Specifically [[#Ha|'ha']]. * {{note|consonant-ben-w}} Need further info on Ba + Nukta being used as Ra and Wa. * {{note|consonant-mal-t}} This is the symbol for the geminate consonant - the letter for the single [t] has become obsolete. === Sinhalese consonants === {|class='wikitable' |-align='center' !ISO 15919 !!Simplified !!IPA !! Sinhala |-align='center' |n̆g || ng || ŋɡ || ඟ |-align='center' |jñ{{ref|consonant-jn}} || jn || ʤɲ || ඥ |-align='center' |n̆j || nj || ɲʤ || ඦ |-align='center' |n̆ḍ || nd || ɳɖ || ඬ |-align='center' |n̆d || nd || nd || ඳ |-align='center' |m̆b || mb || mb || ඹ |} * {{note|consonant-jn}} This character is technically a conjunct, but is encoded separately in Unicode. === Sindhi/Western Punjabi consonants === {|class='wikitable' |-align='center' !ISO 15919 !!Simplified !!IPA !!Devanagari !!Gurmukhi |-align='center' |gg{{ref|consonant-gg}} || gg || ɠ || ग॒ || ੱਗ |-align='center' |jj{{ref|consonant-jj}} || jj || ʄ || ज॒ || ੱਜ |-align='center' |ḍḍ{{ref|consonant-dddd}} || dd || ɗ ~ ᶑ (ɗ̢) || ड॒ || ੱਡ |-align='center' |bb{{ref|consonant-bb}} || bb || ɓ || ब॒ || ੱਬ |} * {{note|consonant-gg}} Represents Sindhi/Western Punjabi bbē (ٻ). * {{note|consonant-jj}} Represents Sindhi/Western Punjabi jjē (ڄ). * {{note|consonant-dddd}} Represents Sindhi dd.ē (ڏ) or Western Punjabi dd.āl (ڋ). * {{note|consonant-bb}} Represents Sindhi ggē (ڳ) or Western Punjabi ggāf (ڰ). === Special notes for Punjabi === Punjabi is rather unique for an Indo-European language in that tones are a prominent feature of speech. As such, the IPA conversion is not accurate for Punjabi. Fortunately, there is a direct correlation between certain aspirated consonants and use of subscript /ha/ to represent different tones. ==== Voiced aspirates ==== The consonants that are employed for voiced aspirates in other Indian languages are not prounced as such in Punjabi. In Punjabi these consonants are used to mark changes in tone. The table below indicates how each consonant is pronounced based on its position within a word. {|class='wikitable' |-align='center' !Consonant !! Beginning of word !! All other positions |-align='center' |{{lang|pa|ਘ}} || {{lang|pa|ਕ}} <br />{{IPA|[k]}}|| {{lang|pa|ਗ}} <br />{{IPA|[g]}} |-align='center' |{{lang|pa|ਝ}} || {{lang|pa|ਚ}} <br />{{IPA|[ʧ]}}|| {{lang|pa|ਜ}} <br />{{IPA|[ʤ]}} |-align='center' |{{lang|pa|ਢ}} || {{lang|pa|ਟ}} <br />{{IPA|[ʈ]}}|| {{lang|pa|ਡ}} <br />{{IPA|[ɖ]}} |-align='center' |{{lang|pa|ਧ}} || {{lang|pa|ਤ}} <br />{{IPA|[t̪]}}|| {{lang|pa|ਦ}} <br />{{IPA|[d̪]}} |-align='center' |{{lang|pa|ਭ}} || {{lang|pa|ਪ}} <br />{{IPA|[p]}}|| {{lang|pa|ਬ}} <br />{{IPA|[b]}} |} At the beginning or middle of a word, a voiced aspirate indicates a low tone on the following vowel. Examples: * {{lang|pa|ਘੋੜਾ}} {{IPA|[gʱoːɽaː]}} is actually pronounced {{IPA|[kòːɽaː]}} * {{lang|pa|ਪਘਾਰਨਾ}} {{IPA|[pəgʱaːrnaː]}} is actally pronounced {{IPA|[pəgàːrnaː]}} * {{lang|pa|ਮਘਾਣਾ}} {{IPA|[məgʱaːɳaː]}} is actually pronounced {{IPA|[məgàːɳaː]}} At the end of the word (stem-final), the voiced aspirates indicates a high tone on the preceding vowel. Examples: * {{lang|pa|ਕੁਝ}} {{IPA|[kuʤʱ]}} is actually pronounced {{IPA|[kúʤ]}} ==== Ha ==== At the beginning of a word, {{lang|pa|ਹ}} indicates {{IPA|[ha]}}. In the middle or at the end of a word, ha indicates a high tone on the preceding vowel. Examples: * {{lang|pa|ਚਾਹ}} {{IPA|[ʧaːh]}} is actually pronounced {{IPA|[ʧáː]}} Subscript ha also indicates a high tone on the preceding vowel. Examples: * {{lang|pa|ਪੜ੍ਹ}} {{IPA|[pəɽʱ]}} is actually pronounced {{IPA|[pə́ɽ]}} The following conventions apply apart from at the beginning of a word: * {{lang|pa|ਿਹ}} converts into a high tone {{lang|pa|ੇ}} (e.g. {{lang|pa|ਸਿਹਤ}} is pronounced {{lang|pa|ਸੇਤ}} {{IPA|[séːt̪]}}). * {{lang|pa|'ੁਹ}} converts into a high tone {{lang|pa|ੋ}} (e.g. {{lang|pa|ਸੁਹਣਾ}} is pronounced {{lang|pa|ਸੋਣਾ}} {{IPA|[sóːɳaː]}}). * {{lang|pa|'ਹਿ}} converts into a high tone {{lang|pa|ੈ}} (e.g. {{lang|pa|ਸ਼ਹਿਰ}} is pronounced {{lang|pa|ਸ਼ੈਰ}} {{IPA|[ɕǽr]}}). * {{lang|pa|'ਹੁ}} converts into a high tone {{lang|pa|ੌ}} (e.g. {{lang|pa|ਬਹੁਤ}} is pronounced {{lang|pa|ਬੌਤ}} {{IPA|[bɔ́t̪]}}). ;References * Teach Yourself Panjabi ISBN 1-07143161-6 (p16, 19-21) * [http://books.google.com/books?vid=ISBN3110106000&id=bZi64Oi8mDMC&pg=PA98&lpg=PA98&dq=Panjabi+tones&sig=MpZMVUsRicAux4I1U5KHlyuzQJs] * [http://books.google.com/books?vid=ISBN0415183448&id=DGQoeGxtjKsC&pg=PA68&lpg=PA68&dq=Panjabi+tones&sig=rWMja6QjjmmOKSJnlXoRbWSyKKA] * [http://www.amazon.com/gp/sitbv3/reader/103-5559521-8355055?asin=0195079930&pageID=S0CG&checkSum=Sa6y3hOsEuN9nhFQP3DTiBTROxlFSyxvZVvnRorWCXg=] == Nasalisation == {|class='wikitable' |-align='center' !ISO 15919 !!IPA !!Devanagari !!Bengali !!Gurmukhi !!Gujarati !!Oriya !!Tamil !!Telugu !! Kannada !! Malayalam !! Sinhala |-align='center' |ṁ{{ref|nasal-binditippi}} || {{IPA|?}} || ं || ং || ਂ || ં || ଂ || ஂ || ం || ಂ || ം{{ref|nasal-mal}} || ං |-align='center' |ṃ{{ref|nasal-binditippi}} || {{IPA|?}} || - || - || ੰ || - ||- || - || - || - || - || - |-align='center' |m̐{{ref|nasal-candrabindu}} || {{IPA|?}} || ॅं || ঁ || ਁ || ઁ || ଁ || - || - || - || - || - |} * {{note|nasal-binditippi}} The signs ṁ and ṃ are essentially identical. However, Gurmukhi has two separate nasal characters and if this distinction is to be retained separate identifiers must be used. * {{note|nasal-mal}} For Malayalam, it is transliterated as 'm' at the end of a word. There is no actual phonemic nasalisation in Malayalam. This symbol only indicates nasalisation when Malayalam script is being used to write Sanskrit. Otherwise, it represents either consonantal /m/ (without the inherent vowel) or consonantal {{IPA|/ŋ/}} (without the inherent vowel), mostly in borrowed Sanskrit words that originally had nasalisation. Some of these borrowed words are pronounced with /m/ and others with {{IPA|/ŋ/}}, and, because of analogy, this symbol has come to represent these phonemes (when the vowels are supressed - otherwise the normal letters would be used) in native words as well. * {{note|nasal-candrabindu}} <span style="color:red;">Should we include this point?</span> When used with a semi-vowel (y, r, l, ḷ or v), candrabindu is placed before the semi-vowel. For example, {{lang|hi|यॅं}} is written ''{{unicode|m̐ya}}'' and not ''{{unicode|yam̐}}''. The standard nasal signs (ṁ and ṃ) are only to be used at the end of words OR when it is crucial to keep the distinction between Bindi and Tippi use in Gurmukhi. Otherwise, the following rules should be enforced: {|class='wikitable' |-align='center' !When followed by !! ISO 15919 !! IPA |-align='center' | k, kh, g, gh or ṅ<br /> q, ḵẖ, or ġ || ṅ || ŋ |-align='center' | c, ch, j, jh or ñ<br /> z|| ñ || ɲ |-align='center' | ṭ, ṭh, ḍ, ḍh, or ṇ|| ṇ || ɳ |-align='center' | t, th, d dh, or n || n || n |-align='center' | p, ph, b bh, or m <br /> f || m || m |-align='center' | y, r, l, v, ś, ṣ, s, h <br /> ẏ || n || n |} Not sure about ṛ and ṛh... Also, should nasalisation always be written as /ⁿ/ ? == Other Signs == Talk about Nukta on its own Visarga Avagraha Other Signs Om, Ek Onkar etc. == References == * [[:hi:अंतर्राष्ट्रीय ध्वन्यात्मक लिपि]] * [http://transliteration.eki.ee/index.html Transliteration of Non-Roman Scripts] * [http://homepage.ntlworld.com/stone-catend/trind.htm Transliteration of Indic scripts: How to use ISO 15919] ;Script specific resources * [http://www.unics.uni-hannover.de/nhtcapri/sindhi-alphabet.html The Sindhi Alphabet] * [http://www.unics.uni-hannover.de/nhtcapri/western-panjabi-alphabet.html The Western Punjabi Alphabet] * [http://www.nongnu.org/sinhala/doc/transliteration/sinhala-transliteration_4.html Sinhala to International Phonetic Alphabet Transliteration Scheme] [[वर्ग:मराठी व्याकरण]] --> [[वर्ग:भाषा]] [[वर्ग:भाषांतर]] 2z4d65di1xznnag98drkolnzqcox8aw 1 12579 2155377 1870583 2022-08-28T17:23:59Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला]] वरुन [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{helpme}} Please reffer [[:en:Marathi_language]],[[:en:Devanāgarī]],[[:en:International Phonetic Alphabet]] and help to update IPA related aspects of this page. [[User:Mahitgar|Mahitgar]] 12:58, 9 सप्टेंबर 2006 (UTC) == Did not understand == माहितगार, *What is it that you're looking for? [[User:अभय नातू|अभय नातू]] 17:01, 9 सप्टेंबर 2006 (UTC) **'''frankly even after spending some time on english wiki I have not understood it correctly uptill now.'''[[:en:International Phonetic Alphabet]] What I have understood is,The way devanagari is a pronounciation based script and is having different 'अक्षर चिन्हे '(Diatrics) for the same ; The International lingust community has developed simmiller, claimed to be better and as an international standard for expression of pronounciation each letter and pronounciation of each and every world languages. ***And that the english and other language wiki communities seem to be already at consensus and are using thoes IPA pronounciations for all the words written in every language. ***So what ever Marathi alphabates/words we use their pronounciations are prefered to be shown, along with IPA standard for the benefit of international community. *** How does it benefit us one is all article relating to any subject that is reffered as of Marathi origin can be can be expressed (written) in Marathi script along with IPA diatrics on English and other language wikis.Basicaly we can promote and use our own pronounciations internationaly with lesser difficulty. ***Second is It might help us in improving co-operation even among Indic languages ,and also the fact is we always discuss majior chunk articles from english only to translate [[User:Mahitgar|Mahitgar]] 17:57, 9 सप्टेंबर 2006 (UTC) :I hope you don't mind me jumping in. I know nothing of Marathi, but do know something of the IPA. I'm making some minor corrections on the page, and will try to find out the things you have question marks on. [[सदस्य:Kwamikagami|Kwamikagami]] २१:५१, १६ एप्रिल २००९ (UTC) By all means, do contribute. [[सदस्य:अभय नातू|अभय नातू]] २१:५८, १६ एप्रिल २००९ (UTC) :One minor formating point: ligatures are not accepted by the IPA. Therefore [dʑ] is the correct transription, as you have in the upper table, not the combined [ʧ] etc. you have in the lower table. [[सदस्य:Kwamikagami|Kwamikagami]] २२:१४, १६ एप्रिल २००९ (UTC) 6d7wwaw72c4wr8x99xa0s72zifm81gs 0 14107 2155380 2013253 2022-08-28T17:26:40Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 0 18749 2155442 2155093 2022-08-29T09:05:27Z KiranBOT II 140753 शुद्धलेखन — पररूप संधी - इक प्रत्यय ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#पररूप संधी - इक प्रत्यय|अधिक माहिती]]); शुद्धलेखन — योग्य दीर्घ वेलांटी ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#योग्य दीर्घ वेलांटी|अधिक माहिती]]) wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट भारतीय शहर | नाव = चाकण | जिल्हा_नाव = [[पुणे जिल्हा|पुणे]] | राज्य_नाव = [[महाराष्ट्र]] | लोकसंख्या = २१,९६३ | जनगणना_वर्ष = [[इ.स. २००१]] | क्षेत्रफळ = | दूरध्वनी_कोड = ०२१३५ | पोस्टल_कोड = ४१० ५०१ | आरटीओ_कोड = महा - १४ | निर्वाचित_प्रमुख_नाव = | निर्वाचित_पद_नाव = | प्रशासकीय_प्रमुख_नाव = | प्रशासकीय_पद_नाव = | संकेतस्थळ_लिंक = }} '''चाकण''' हे [[पुणे जिल्हा|पुणे जिल्ह्यातील]] एक छोटे शहर आहे. चाकण शहरानजीक प्रस्तावित [[विमानतळ]] होणार आहे. जवळच वेगाने विकास होणारी औद्योगिक महामडंळाचे कारखाने आहेत. शहरातुन [[नाशिक-पुणे राष्ट्रीय महामार्ग]] जातो. चाकन हे पुणे शहरापासुन ३३ कि मी अंतरावर आहे. खेड हे तालुक्याचे ठिकाण आहे. ते चाकण पासुन ११ कि मी आहे . '''पुरातन चक्रेश्वर मंदिर, निसर्ग संपदा ,येथील इतिहासाचा संग्राम सांगणारा संग्रामदुर्ग किल्ला, ते अगदी अलीकडे प्रचंड औद्योगिक विस्तारामुळे वाहन उद्योगांची पंढरी म्हणून नावलौकिक मिळालेल्या व मूलभूत सोयींचा विकास , प्रस्तावित आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, पुणे-नाशिक लोहमार्ग हे प्रस्तावित प्रकल्प , राज्यातील महत्त्वाचे औद्योगिक केंद्र ,लोकसंखेच्या लोंढ्यानी वाढते नागरीकरण  या कारणांमुळे पुणे जिल्ह्यातील चाकणचा चेहरा-मोहरा संपूर्ण पणे बदलतोय... औद्योगिकदृष्ट्या विस्तारत्या सुवर्ण त्रिकोणाचे तिसरे टोक म्हणून चाकण सह खेड तालुका विकसित होत आहे.... प्रस्तावित आंतरराष्ट्रीय विमानतळ, चाकणमधील विस्तारती औद्योगिक वसाहत ,खेड तालुक्यातील सेझ आणि शासनाचे विविध विकास प्रकल्प यामुळे पुणे जिल्ह्यात उद्यमशील तालुका म्हणून खेड तालुका व चाकण परिसर ओळखला जाऊ लागला आहे...  या भागाला पंचतारांकित परिसर म्हणून नावलौकिक मिळवून द्यायला शासनाचे विकासात्मक धोरणही कारणीभूत ठरत आहेत... . गेल्या २५- ३० वर्षातल्या चाकण ही बदलती स्थित्यंतरे  अनुभवली आहेत ....''' मागील काही वर्षांपर्यंत चाकण लगतचा  नाणेकरवाडी, खराबवाडी, मेदनकरवाडी आदी परिसर सोडल्यास कुरुळी ,निघोजे, सावरदरी, शिंदे, वसुली,  महाळुंगे, खालुंब्रे, वराळे, भांबोली, शिंदे, वासुली, बिरदवडी, आंबेठाण, चिंबळी आदी उद्योगीकरणात आलेल्या भागात आधुनिकेचं वारं शिवलं नव्हतं. सुपीक, काळी जमीन, ऊस आणि भुईमुगाचं पीक आणि धामिर्क यात्रांसाठी आणि एकेकाळी दगड आणि खाण यासाठी  ते ओळखलं जाई. नंतर कारखानदारीला पोषक अशा  तिथे उत्तम पायाभूत सुविधा एमआयडीसीने पुरवल्या.  आता हा भाग ग्रामीण ढंग जोपासणारा व सर्वात कमी प्रदूषण आणि आधुनिक सोयी-सुविधांचा  म्हणून ओळखला जाऊ लागला आहे.  मोठमोठ्या कंपन्यांनी कारखानदारी थाटल्याने या परिसराला एक प्रकारची चमक आली आहे,   पाणीपुरवठा, रस्ते यासारख्या पायाभूत सुविधा इथे आहेत आणि संपूर्ण हा परिसर चाकण आणि तळेगाव रोड यांना एकमेकांना जोडला गेला आहे. कामगार अधिकारी यांची वाढती संख्या पाहता महाळुंगे सारख्या भागात अनेक थ्री-बीएचके पासून रो हाऊसपर्यंत सर्व प्रकारची घरे गरजेनुसार निर्माण होत असल्याचे चित्र पहावयास मिळत आहे. बजाज, मर्सिडीज बेंझ ,व्होक्स वेगन , महिंदा, केहीनफाय,  यासारख्या नावाजलेल्या कंपन्या इथे आहेत. शिवाय अनेक बहुराष्ट्रीय कंपन्यांनीही या भागात आपले युनिट्स स्थापन केले आहेत.  एमआयडीसी टप्पा १ ते ५  मध्ये मागील वर्षाअखेरी पर्यंत ३ हजार ५९६ हेक्टर जमीन संपादित करण्यात आली आहे .शिवाय हा भाग मुंबई, नाशिक आणि पुणे या सुवर्ण त्रिकोणाच्या अगदी मध्यभागी येतो. महाळुंगे , महिंद्रा जवळून येथील एमआयडीसीतून जाणाऱ्या रस्त्यामुळे हा भाग सर्वत्र रूंद रस्त्यांनी तळवडे, निगडी पर्यंत जोडला गेला आहे. या भागाला  रिअल इस्टेटमध्ये नाव मिळवून देण्यात एमआयडीसीचाही मोठा वाटा आहे. पुणे-नाशिक महामार्गावरचा औद्योगिक परिसर म्हणजे चाकण असा नाव लौकिक प्राप्त झाला आहे . नवे या भागात करण्याचे जवळपास मुख्यमंत्र्यांनी छातीठोक पणे सांगितल्याने विमानतळ तयार होण्याच्या विश्वसनीय  व़ृत्तामुळे चाकण व खेड तालुका हे नाव चांगलेच चचिर्ले आले  आहे.  त्यातच देशभरात ज्या १७ ठिकाणांमध्ये सर्वात जास्त गुंतवणूक आकषिर्त करण्याची क्षमता आहे त्यात चाकणचा क्रमांक लागत असल्याने उद्योगीकरणाचे वारे येथे वेगाने वाहत आहे. ( संपादन : अविनाश लक्ष्मण दुधवडे, पत्रकार, मा.अध्यक्ष खेड तालुका पत्रकार संघ , जि.पुणे ) मो. ९९२२४५७४७५ {{coord|18.75|N|73.85|E|}} [[वर्ग:पुणे जिल्ह्यातील गावे]] 3lf30llz6j643pxj6l5qd12w4f8yrib 0 19005 2155446 2139922 2022-08-29T09:12:05Z 2401:4900:503E:EA40:1:0:9F10:8041 /* जाती */ wikitext text/x-wiki {{संदर्भहीन लेख}} [[चित्र:Bananas on countertop.JPG|thumb|केळाची फणी]] [[चित्र:केळी.JPG|thumb|पिकलेल्या केळ्यांची फणी]]‎ [[चित्र:Luxor, Banana Island, Banana Tree, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|केळाचे झाड व त्याला लागलेला केळीचा घड]] मूसा जातिच्या झाडांना आणि त्याच्या फळास केळी असे म्हणतात.केळीचे मूळस्थान दक्षिण पूर्व आशिया मानले जाते. सध्या संपूर्ण उष्णकटिबंधीय प्रदेशात याची लागवड केली जाते. प्रामुख्याने फळांच्या उत्पादनासाठीच याची लागवड करण्यात येते. केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते. केळीची लागवड कंदापासून केली जाते. केळाच्या झाडाची उंची २ ते ८ मीटर तर याच्या पानाची लांबी ही साडेतीन मीटर असू शकते. केळीला येणारी फळे ही घडामध्ये येतात याला लोंगर असे म्हणतात. एक घडामध्ये साधारणत: १० फण्या असतात तर एका फणीस १६-१८ केळी असतात. याचे फुल/फुलोरा हे तपकिरी रंगाचे असते. कच्ची फळे हिरवी तर पिकलेली पिवळी किंवा लालसर दिसतात. [1] याला शास्त्रीय नाव मुसा इंडिका (Musa indica ) केळी ही वनस्पती वृक्ष असून सुद्धा तिला खोड नाही. केळी या वनस्पतीला संस्कृत भाषेमध्ये रंभा असे नाव आहे.या वनस्पतीचा जीवाश्म मध्येसुद्धा संदर्भ दिसतो .अतिशय जलद गतीने ऊर्जा देणारे उत्साहवर्धक महत्त्वाचे फळ आहे. == केळफूल == केळफूल हे स्निग्ध, मधुर, तुरट, गुरू, कडसर, अग्निप्रदीपक, वातनाशक तसेच काही प्रमाणात उष्ण आहे. रक्तपित्त, कृमी, क्षय, कोड यावर ते गुणकारी आहे. आपल्या आहारात या केळफुलांचा वापर नक्कीच करू शकतो. बनाना फ्लॉवर म्हणजेच केळफूल आणून त्याची भाजी केली जाते. योग्य केळफूल निवडून चिरणे जरा किचकट व चिकित्सक काम आहे; परंतु त्याचे पौष्टिक गुणधर्म जास्त महत्त्वाचे आहेत. केळीचे रोप जेव्हा मोठे होते, तेव्हा त्याच्या मध्यभागातून एक दांडा फुटतो. या दांडय़ाच्या अग्रभागी लाल रंगाची फुले येतात व त्यांचे रूपांतर केळीत होते. केळ्याच्या एका घडात ३०० ते ४०० केळी तयार होतात. चंपाकदली, अमृतकदली, मर्त्यकदली, माणिक्यर कदली, लोटण, वेलची केळी, चंपाचिनी इत्यादी केळीच्या मुख्य जाती आढळतात. याशिवाय रंगभेदावरूनही केळीच्या जाती ठरतात. ७०-८० केळ्यांचा फणा ज्यातून निर्माण होतो ते केळफूल फुलासारखं दिसतच नाही. केळफुलाच्या वरची गुलाबी, लाल रंगाची जाड पानं उलगडत गेली की, आत पिवळसर फुलांचे केळ्याच्या घडासारखे घड दिसतात. केळफुलात कोलेस्टोरॉल नाही, साखर नाही, पण भरपूर चोथा आणि कॅल्शियम असतं. सोडियमने समृद्ध असलेल्या या केळफुलात चांगल्या प्रतीची प्रथिनं असतात, तसेच मॅग्नेशियम, आयर्न आणि कॉपरही असतं. केळफुलाचा अर्क साखर नियंत्रणात ठेवतो, शरीरातल्या जंतूंची वाढ रोखतो. केळफुलाची भाजी निवडायला किचकट. कारण, त्यातल्या प्रत्येक फुलातला कडक दांडा आणि पातळ पापुद्रा काढावा लागतो. पण, ती अतिशय पौष्टिक असल्याने जरूर खावी. चिरल्यानंतर भाजी ताक किंवा लिंबू घातलेल्या पाण्यात घालावी, नाही तर काळी पडते. केळफुलाचा उपयोग भाजी, कोशिंबिरीमध्ये वाफवून किंवा कच्च्या स्वरूपातही खाल्ले जाते. केळफूल निवडताना ताज्या स्वरूपाचे निवडायचे असते. केळफूल सोलताना हाताला तेल लावावे म्हणजे चिकटपणा व डाग राहत नाहीत. मोठय़ा केळफुलांत लहान लहान फुलांच्या फण्या असतात. पूर्ण स्वरूपात या लहान फुलांचा वापर केला जातो. केळफुलाच्या बाहेरील जाड पाने काढून टाकतात. आतील लहान फुलांच्या फण्या बाहेर काढतात. प्रत्येक लहान फुलातील कडक दांडा व त्याच्या खालच्या बाजूला असलेला पांढरा पारदर्शक टोपीसारखा भाग काढून टाकतात; तो चिरला जात नाही व शिजत नाही. बाकी भाग स्वच्छ धुऊन चिरून घेतात. केळफुलातील गुणधर्मामुळे रक्त शुद्ध होते. केळफुलामुळे रक्तातील लोहाचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते. म्हणून निमियामध्ये उपयुक्त. इरिटेबल बॉवेल सिन्ड्रोमसारख्या आजारात केळफूल उपयुक्त असते. केळफुलामुळे प्रोजेस्टेरॉन हे संप्रेरक स्र्वण्यास मदत होते. त्यामुळे मासिक पाळीमध्ये रक्तस्रवाचा जास्त त्रास होत नाही. जास्त रक्तस्रव होत असेल, तर केळफुले शिजवून दह्याबरोबर खाण्याचा सल्ला दिला जातो. केळफुलात जीवनसत्त्व ‘क’ ‘अ’, ‘ब,’ ‘के’ फॉस्फरस कॅल्शिअम व आयर्न भरपूर प्रमाणात आढळते. ब्रॉन्कायटिस व पेप्टिक अल्सरमध्ये केळफूल उपयोगी पडते. स्तनपान देणा-या स्त्रियांमध्ये दूधनिर्मितीसाठी उपयोगी. चवीत बदल म्हणूनही केळफूल खावे. भरपूर तंतुयुक्त असल्याने मधुमेही लोकांनी केळफूल जरूर खावे. त्यामुळे पोटही भरते, चवीत बदल होतो व साखर लगेच वाढत नाही. आतडय़ांचा, स्तनांचा कर्करोग टाळण्यासाठी आहारात केळफूल घ्यावे. केळफुलाचा केशरयुक्त भाग कापून त्यात मिरपूड भरून ठेवावी व सकाळी ते केळफूल तुपात तळून खावे. त्याने श्वानसविकार लवकर बरा होतो, असे वर्णन आयुर्वेदात केले आहे. सर्व वयोगटांसाठी केळफूल खाणे उत्तम.यापासून मुख्यत्वे भाजी तसेच किसमूर(गोवेकरी पदार्थ), कबाब, कटलेट इ. पदार्थ तयार केले जातात. बलवृद्धीसाठी उपयुक्त. ==लागवड== क्षेत्राच्‍या व उत्‍पन्‍नाच्‍या दृष्‍टीने आंब्‍याच्‍या खालोखाल केळीचा क्रमांक लागतो. केळीच्‍या उत्‍पन्‍नात भारताचा दुसरा क्रमांक लागतो. भारतात अंदाजे दोन लाख वीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली आहे. केळी उत्‍पादन करणा-या प्रांतात क्षेत्राच्‍या दृष्‍टीने महाराष्‍ट्राचा जरी तिसरा क्रमांक लागत असला तरी व्‍यापारी दृष्‍टीने किंवा परप्रांतात विक्रीच्‍या दृष्‍टीने होणा-या उत्‍पादनात महाराष्‍ट्राचा पहिला क्रमांक लागतो. उत्‍पादनापैकी सुमारे ५० टक्‍के उत्‍पादन महाराष्‍ट्रात होते. सध्‍या महाराष्‍ट्रात एकूण चौवेचाळीस हजार हेक्‍टर क्षेत्र केळीच्‍या लागवडीखाली असून त्‍यापैकी निम्‍म्‍यापेक्षा अधिक क्षेत्र जळगांव जिल्‍हयांत आहे. म्‍हणून जळगांव जिल्‍हाला केळीचे आगार मानले जाते. मुख्‍यतः उत्‍तर भारतात जळगाव भागातील बसराई केळी पाठविली जाते. त्‍याचप्रमाणे सौदी अरेबिया इराण, कुवेत, दुबई, जपान व युरोपमधील बाजारपेठेत केळीची निर्यात केली जाते. त्‍यापासून मोठया प्रमाणावर परकीय चलन प्राप्‍त होते. केळीच्‍या ८६ टक्‍केहून अधिक उपयोग खाण्‍याकरीता होतो. पिकलेली केळी उत्‍तम पौष्टिक खाद्य असून केळफूले, कच्‍ची फळे व खोडाचा गाभा भाजीकरिता वापरतात. फळापासून टिकावू पूड, मुराब्‍बा, टॉफी, जेली इत्‍यादी पदार्थ बनवितात. वाळलेल्‍या पानाचा उपयोग आच्‍छादनासाठी करतात. केळीच्‍या खोडाची व कंदाचे तुकडे करून ते जनावरांचा चारा म्‍हणून उपयोगात आणतात. केळीच्‍या झाडाचा धार्मिक कार्यात मंगलचिन्‍ह म्‍हणून उपयोग केला जातो. ===लागवडीचा हंगाम=== केळीच्‍या लागवडीचा मोसम हवामानानुसार बदलत असतो. कारण हवामानाचा परिणाम केळीच्‍या वाढीवर, फळे लागण्‍यास व तयार होण्‍यास लागणारा कालावधी या वरच होत असतो. जळगांव जिल्‍हयात लागवडीचा हंगाम पावसाळयाच्‍या सुरुवातीस सुरू होतो. यावेळी या भागातील हवामान उबदार व दमट असते. जून जुलै मध्‍ये लागवड केलेल्या बागेस मृगबाग म्‍हणतात. सप्‍टेबर ते जानेवारी पर्यंत होणा-या लागवडीस कांदेबाग म्‍हणतात. जून जूलै लागवडीपेक्षा फेब्रूवारी मध्‍ये केलेल्या लागवडीपासून अधिक उत्‍पन्‍न मिळते. या लागवडी मुळे केळी १८ महिन्‍याऐवजी १५ महिन्‍यात काढणे योग्‍य होतात. ===लागवड पध्‍दत=== लागवड करताना ०.५*०.५*०.५ मीटर आकाराचे खड्डे खोदून किंवा स-या पाडून लागवड करतात. दोन झाडातील अंतर बसराई जाती करिता १.२५ किंवा १.५० मीटर असते. ==खते व वरखते== या झाडाची मुळे उथळ असतात. त्‍यांची अन्‍नद्रव्‍यांची मागणी जास्‍त असते. त्‍यामुळे वाढीच्‍या सुरुवातीच्‍या काळात (पहिले चार महिने) नत्रयुक्‍त जोरखताचा हप्‍ता देणे महत्‍वाचे ठरते. प्रत्‍येक झाडास २०० ग्रॅम नत्र तीन समान हप्‍त्‍यात लावणीपासून दुस-या, तिस-या व चौथ्‍या महिन्‍यात द्यावे. प्रत्‍येक झाडास प्रत्‍येक वेळी ५०० ते ७०० ग्रॅम एरंडीची पेंड खतासोबत द्यावी. शेणखताबरोबर ४०० ग्रॅम ओमोनियम सल्‍फेट प्रत्‍येक झाडास लावणी करतांना देणे उपयुक्‍त ठरते. दर हजार झाडास १०० कि. नत्र ४० कि. स्‍फूरद व १०० कि. पालांश ( प्रत्‍येक खोडास) १०० ग्रॅम नत्र ४० ग्रॅम स्‍फूरद, ४० ग्रॅम पालाश म्‍हणजेच हेक्‍टरी ४४० कि. नत्र १७५ कि. स्‍फूरद आणि ४४० कि. पालाश द्यावे. ==उत्पादन== [[File:Banana dispatch from Chinawal 1.jpg|thumb|right|महाराष्ट्र राज्यातील [[चिनावल]] गावात केळीचा ट्रक भरतांना]] केळीच्या उत्पादनात जागतिक पातळीवर भारत प्रथम आणि भारतात महाराष्ट्र राज्य प्रथम आहे. केळीच्या जागतिक उत्पादनापैकी भारतात २० टक्के उत्पादन होते तर भारतातील एकूण उत्पादनापैकी महाराष्ट्रात २५ टक्के उत्पादन होते. महाराष्ट्रात जळगाव जिल्ह्यात रावेर, चोपडा व यावल ही तालुके केळी उत्पादनात अग्रेसर आहे. == जाती == [[बसराई]], [[श्रीमंती]], [[वेलची]], [[सोनकेळी]], [[लाल केळी]], [[चक्रकेळी]], [[कुन्नन]], [[अमृतसागर]], [[बोंथा]], [[विरूपाक्षी]], [[हरिसाल]], [[सफेद वेलची]], [[लाल वेलची]], [[वामन केळी]], [[ग्रोमिशेल]], [[पिसांग लिलीन]], [[जायंट गव्हर्नर]], [[कॅव्हेन्डीशी]], [[ग्रॅन्ड नैन]], [[राजापुरी]], [[बनकेळ]], [[भुरकेळ]], [[मुधेली]], [[राजेळी]]इ. ==उपयोग== पूर्वीपासून केळी फळाचा मुख्य उपयोग खाण्यासाठी केला जातो. सध्या केळी पासून केळीचे वेफर्स, केळीचा जॅम, केळीची भुकटी, केळीचे पीठ, केळीची प्युरी, सुकेळी, केळीचे पेठे, केळीची दारू, ब्रॅन्डी, शिरका, केळी बिस्कीट असे कितीतरी पदार्थ बनवले जातात.केळफूलापासून देखील कित्येक वेगवेगळे पदार्थ तयार केले जातात.केळफूल स्वच्छ करणे थोडे किचकट/क्लिष्ट काम असते.केळफूलाची भाजी व कटलेट हे पदार्थ लोकप्रिय आहेत. कच्च्या केळीची भाजी पूर्वीपासूनचा बनवतात. केळीच्या पानांचा उपयोग दक्षिण भारतात जेवण वाढण्यासाठी केला जातो. केळीच्या पानांचा उपयोग जनावरांना चारा म्हणूनही होतो. तसेच वाळलेली पाने इंधन म्हणून वापरता येते. केळी हे फळ शरीरासाठी खूप उपयुक्त आहे आणि याचा वापर नेहमी आहारात समावेश केल्यास आपले आरोग्य चांगले राहते. कच्च्या केळीमध्ये भरपूर प्रमाणात पोटॅशियम, विटॅमिन बी ६, विटॅमिन सी, स्टार्च तसेच अ‍ॅन्टिऑक्सिडेंट्स असतात. ==केळी खाण्याचे फायदे== # दोन केळी खाल्ल्याने शरीराला पुढील ९० मिनिटांपर्यंत उर्जा मिळते. मैदानी खेळ खेळणाऱ्यांनी सरावातील ब्रेकदरम्यान केळी खाणे फायदेशीर ठरते. # अधिक तणाव जाणवत असल्यास केळी खावीत. # ब्लड प्रेशरचा त्रास असल्यास अथवा तुम्ही लवकर थकत असाल तर केळ्यांचे सेवन करावे. केळ्यात मोठ्या प्रमाणात पोटॅशियम असते ज्यामुळे शरीरातील रक्तप्रवाह सुरळीत राहतो. # परीक्षा देण्यासाठी जात असाल तर जरुर केळे खा. # केळी खाल्ल्याने हाडे मजबूत होतात. केळ्यातील प्रोबायोटिक बॅक्टेरिया खाण्यातील कॅल्शियम शोषून घेते. यामुळे हाडे मजबूत होतात. # केळ्यांमध्ये पोषक तत्त्वांचा खजिना असतो. यात पोटॅशियम, फॉलिक ॲसिड, व्हिटामिन ए, बी, बी६, आर्यन, कॅल्शियम असते. # जुलाबाचा त्रास होत असल्यास केळे खाणे उत्तम. # केळ्याच्या नियमित सेवनाने चयापचयाची क्रिया सुरळीत राहते. तसेच कोलेस्ट्रॉल कमी राखण्यास मदत होते. # रक्तातील हिमोग्लोबिन वाढवण्याचे काम केळे करते. # अधिक मद्यपान केल्याने हॅंगओव्हर झाल्यास केळ्याचा शेक प्यायल्याने लवकर आराम मिळतो. #मलावरोध - यातील फायबर आणि हेल्दी स्टार्चमुळे आतडी स्वच्छ होतात. मल साचून राहत नाही. यामुळे मलावरोधची समस्या नष्ट होते. #भूक शमते - यातील फायबर्स आणि अन्य पोषक तत्त्वांमुळे भूक नियंत्रित होते. वेळोवेळी भूक लागत नाही. #कॅन्सर - कॅन्सरपासून बचाव होतो. यातील कॅल्शियममुळे हाडे मजबूत होतात. मूड स्विंगची समस्या दूर होते. #पचनक्रिया- यामुळे पाचक रसांचे स्त्रावण उत्तम होऊन पचनक्रिया सुधारते. #लठ्ठपणा - रोज एक कच्चे केळे खाल्ल्यास यातील फायबर्समुळे अनावश्यक फॅट सेल्स आणि अशुद्धता नष्ट होते. #मधुमेह - मधुमेहाचा प्राथमिक स्तर असल्यास कच्च्या केळीचे सेवन करावे. मधुमेह नियंत्रणात राहतो. == सांस्कृतिक महत्त्व == [[हिंदू धर्म|हिंदू धर्मात]] केळीच्या खांबांना म्हणजे झाडाच्या खोडाला, आंब्याच्या पानांच्या तोरणाप्रमाणेच शुभसूचक, मांगल्याचे प्रतीक मानले जाते. लग्न, मुंज अशा शुभकार्याच्या प्रसंगी प्रवेशद्वारावर दोन केळीचे उंच व पाने असलेले खांब रोवून त्याचे तोरण केले जाते. आपण हे सुद्धा अनेकदा आपण एकले असेल ही ज्या मुलांचे विवाह जुळत नाही त्या वेळेस ही याच झाडाची पूजा आपणास करावयास सांगितली जाते. की आपण जेव्हा केळीच्या पानावर गरम गरम वाढतो. तेव्हा पानमधील असलेले पोषक तत्त्वे अन्नात मिसळतात जे आपल्या शरीरासाठी योग्य असतातत. यामुळे आपल्या शरीरावर खाज, डाग, पुरळफोड अशा समस्या दूर होततात. केळीच्या पानामध्ये “एपिगोलो गट्लेत’’आणि ईजेसीजी सारखे पायलिफिलोस अँटी ऑक्सिडंट आढळतता. याच पणामुळे अँटी ऑक्सिडंट आपणास मिळतात. या मुळे आपल्याला त्वचेवर दीर्घकाळ तारुण्य टिकून राहण्यास मदत होते. मेंदूला होणारा रकतस्राव सुरळीत चालू शकतो. केळीच्या पानावर जेवण केल्यास अन्नपचन पण सोपे होते. केळीच्या पानावर खोबरेल तेल टाकून ते पण त्वचेवर गुंडाळून लावल्यास त्वचेचा आजार ठीक होतो ==केळीपासून बनवले जाणारे पदार्थ== ===जेली=== ५० टक्के पिकलेल्या केळीचा गर पाण्यात एकजीव करून १५ ते २० मिनिटे गरम करावा. तो गर गाळून घ्यावा. गाळलेल्या गरात समप्रमाणात साखर, ०.५ टक्के सायट्रेिक आम्ल व पेक्टीन टाकून उकळी येईपर्यंत मिश्रण शिजवावे. या वेळी मिश्रणाचे तापमान साधारणपणे १०४ अंश से. असते. तयार जेलीमध्ये एकूण घन पदार्थाचे प्रमाण ७० डिग्री ब्रिक्स इतके असते. जेली गरम असतानाच निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावी. पेरूच्या जेलीपेक्षा केळीची जेली पारदर्शक व स्वादिष्ट असते. ===जॅम=== कोणत्याही जातीच्या पूर्ण पिकलेल्या केळीचा वापर जॅम तयार करण्यासाठी करता येतो. गराच्या वजनाएवढी साखर मिसळून गर मंद अग्रीवर शिजवावा. साखर पूर्णपणे विरघळल्यावर ०.५ टक्के पेक्टीन, ०.३ टक्के सायट्रेिक आम्ल व रंग टाकून मिश्रण घट्ट होईपर्यंत शिजवावे. मिश्रणाचा ब्रिक्स ६८ ते ७० डिग्री झाल्यावर जॅम तयार झाला, असे समजावे. तयार जॅम कोरड्या व निर्जंतुक बाटल्यांमध्ये भरावा. हा पदार्थ एक वर्षापर्यंत टिकू शकतो. ==बाह्य दुवे== * [http://www.vishwakosh.org.in/kumarm/index.php?option=com_content&view=section&id=247&layout=blog&Itemid=322] * [http://www.loksatta.com/index.php?option=com_content&view=article&id=172024:2011-07-22-17-27-29&catid=205:2009-08-14-11-15-53&Itemid=204 मांगल्याचे प्रतीक- ‘केळ’ - धार्मिक महत्त्व] * [http://www.esakal.com/esakal/20101125/5167656064257302634.htm तणावमुक्तीसाठी केळे] * [http://72.78.249.126/SaptahikSakal/20101016/4650932480870546275.htm केळ्याचे रुचकर पदार्थ] == संदर्भ == {{ संदर्भयादी}} [[वर्ग:फळे]] [[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]] [[वर्ग:९ जानेवारी २०१८ कार्यशाळा]] 8wtaz2c0w0h47ty79gttixseztkkmcb 0 22310 2155388 2022255 2022-08-28T18:05:52Z DesiBoy101 138385 इन्फोबॉक्स चित्र #WPWP wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट साहित्यिक | नाव = {{लेखनाव}} | चित्र =Shantaram Athavale.jpg | चित्र_रुंदी = | चित्र_title = | पूर्ण_नाव = | टोपण_नाव = | जन्म_दिनांक = [[२१ जानेवारी]], [[इ.स. १९१०]] | जन्म_स्थान = [[पुणे]], [[ब्रिटिश भारत]] | मृत्यू_दिनांक = [[२ मे]], [[इ.स. १९७५]] | मृत्यू_स्थान = | कार्यक्षेत्र = [[चित्रपट]] (दिग्दर्शन),<br />[[साहित्य]] | राष्ट्रीयत्व = [[मराठा|मराठी]], भारतीय | भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]] | कार्यकाळ = | साहित्य_प्रकार = गीते, [[कथा]], [[कादंबरी]] | विषय = | चळवळ = | प्रसिद्ध_साहित्यकृती = | प्रभाव = | प्रभावित = | पुरस्कार = | वडील_नाव = | आई_नाव = | पती_नाव = | पत्नी_नाव = | अपत्ये = | स्वाक्षरी_चित्र = | संकेतस्थळ_दुवा = | तळटिपा = }} '''शांताराम आठवले''' (२१ जानेवारी, इ.स. १९१०; [[पुणे]], [[ब्रिटिश भारत]] - २ मे, इ.स. १९७५) हे [[मराठी]] चित्रपटदिग्दर्शक, लेखक, गीतकार होते. == जीवन == शांताराम आठवल्यांचा जन्म २१ जानेवारी, इ.स. १९१० रोजी [[पुणे|पुण्यात]] झाला. त्यांचे वडील [[ग्वाल्हेर संस्थान|ग्वाल्हेर संस्थानाच्या]] सरदार शितोळ्यांचे पुण्यातील कारभारी होते <ref name="आठवलेजीपसाखरझोप">{{स्रोत संकेतस्थळ | दुवा = http://www.shantaramathavale.com/jivan-parichay/sakharzop/ | title = जीवन परिचय - साखरझोप | प्रकाशक = शांतारामआठवले.कॉम | अ‍ॅक्सेसदिनांक = २१ जानेवारी, इ.स. २०१२ | भाषा = मराठी }}</ref>. पुण्यातल्या [[भावे प्रशाला, पुणे|भावे प्रशालेत]] त्यांचे शालेय शिक्षण झाले. आठवल्यांचे एक चुलतभाऊ - यशवंतराव आठवले - गंधर्व नाटकमंडळीच्या नाटकांत अभिनय करत असल्यामुळे शालेय जीवनात अनेक नाटके बघण्यासह नाट्यसॄष्टीशी जवळून परिचय होण्याची संधी त्यांना लाभली. याच काळात सरदार शितोळ्यांच्या पुण्यातील वाड्यावर घडणाऱ्या शाहिरी व लावणीच्या कार्यक्रमांमुळे त्यांच्यावर लोकगीतांचे संस्कार झाले. इ.स. १९२८ साली शालान्त परीक्षेत [[गणित]] विषयात आठवले अनुत्तीर्ण झाले <ref name="आठवलेजीपसाखरझोप"/>. त्याच्या पुढल्याच वर्षी, म्हणजे इ.स. १९२९ साली, [[पक्षाघात]] झालेल्या त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले. त्यामुळे इ.स. १९३० साली पुन्हा शालान्त परीक्षेस बसून ते ती परीक्षा उत्तीर्ण झाले. त्यानंतर ते वर्षभर महाविद्यालयात जात होते. मात्र इ.स. १९३१ साली आठवले कुटुंबाने [[पुणे|पुण्याहून]] [[थेऊर|थेऊराजवळ]] असलेल्या ''कोलवडी'' या त्यांच्या वतनाच्या गावी बस्तान हलवल्यामुळे शांतारामांचे महाविद्यालयीन शिक्षण खुंटले <ref name="आठवलेजीपसाखरझोप"/>. शांताराम आठवले आणि [[नारायण_हरी_आपटे|नारायण हरी आपटे]] यांची चांगली पत्रमैत्री होती. १९३२ साली कौटुंबिक आपत्तींमुळे शांतारामने कॉलेज सोडले होते. [[नारायण_हरी_आपटे|आपटे]] यांच्या 'मधुकर' मासिकाला आणि श्रीनिवास मुद्रणालयाचे काम पाहण्यासाठी सहाय्यक म्हणून शांताराम आठवले कोरेगावला आले. शांताराम आठवले यांच्या कविता मधुकर मासिकामध्ये छापल्या जात असत. ([https://www.bookganga.com/eBooks/Books/Details/4968712576475257430 'प्रभात'काल] पान ५, ११-१३) शांताराम आठवलेंना [[नारायण_हरी_आपटे|आपटे]] यांच्या शिफारसीमुळे अमृतमंथन या बोलपटाचे गीतलेखानाचे काम मिळाले. अशा रीतीने शांताराम आठवले प्रभातमध्ये सहाय्यक म्हणून [http://www.shantaramathavale.com/jivan-parichay/prabhatkal/ १ जानेवारी १९३५] पासून नोकरीस रुजू झाले. ([https://www.bookganga.com/eBooks/Books/Details/4968712576475257430 'प्रभात'काल] पान २०३,२०४) ==काही प्रसिद्ध गीते== * खेड्यामधले घर कौलारू (गायिका - [[मालती पांडे]], संगीत - [[मधुकर पाठक]]). हीच पहिली ओळ असलेले एक गीत [[ग.दि. माडगूळकर]] यांचे आहे. * जनी नामयाची रंगली (गायिका - [[माणिक वर्मा]], संगीत [[दशरथ पुजारी]], राग - भैरवी) * जन्मोजन्मी तुम्हीच यावे (गायिका - [[सुलोचना चव्हाण]], संगीत - [[वसंत प्रभू]]) * तो सलीम राजपुत्र नर्तकी (गायक आणि संगीतकार [[गजानन वाटवे]]) * माझ्या हाती माणिकमोती (गायिका - [[सुलोचना चव्हाण]], संगीत - [[वसंत प्रभू]]) * यमुनाकाठी ताजमहाल (गायक आणि संगीतकार [[गजानन वाटवे]]) * या कातरवेळी पाहिजेस तू जवळी (गायिका - [[मालती पांडे]], संगीत - [[मधुकर पाठक]]. हीच पहिली ओळ असलेले एक गीत [[ग.दि. माडगूळकर]] यांचे आहे. == संदर्भ व नोंदी == {{संदर्भयादी}} == बाह्य दुवे == * {{स्रोत संकेतस्थळ | दुवा = http://www.aathavanitli-gani.com/Geetkar/Shantaram_Athavale | प्रकाशक = आठवणीतली-गाणी.कॉम | title = {{लेखनाव}} यांची गीते | भाषा = मराठी }} * {{आय.एम.डी.बी. नाव|0040418|{{लेखनाव}}}} {{विस्तार}} {{मराठी साहित्यिक}} {{DEFAULTSORT:आठवले,शांताराम}} [[वर्ग:इ.स. १९१० मधील जन्म]] [[वर्ग:मराठी गीतकार]] [[वर्ग:मराठी भाषेमधील चित्रपट दिग्दर्शक]] [[वर्ग:मराठी लेखक]] [[वर्ग:इ.स. १९७५ मधील मृत्यू]] lhfob88mdmprd1hghqp7eggzvqderqe 0 22882 2155396 1967473 2022-08-29T01:23:07Z 43.242.228.158 प्रश्न विचारला आहे? wikitext text/x-wiki {{जीवचौकट |चित्र = Brahma Kamal.jpg |चित्र_शीर्षक= ब्रह्मकमळ | regnum = [[वनस्पती]] | divisio = | जात = | वर्ग = | कुळ = Asteraceae | जातकुळी = Saussurea | जीव = obvallata | बायनॉमियल = Saussurea obvallata | बायनॉमियल_अधिकारी = ([[A. P. de Candolle|DC.]]) [[Michael Pakenham Edgeworth|Edgew.]]<ref name = TPL>{{cite web|title = ''Saussurea obvallata'' (DC.) Edgew.|work = The Plant List|url = http://www.theplantlist.org/tpl/record/gcc-108044|access-date = 6 August 2013}}</ref> }} '''ब्रह्मकमळ''' ही एक दुर्मिळ वनस्पती असून ती हिमालयावर १३,००० ते १७,००० फुटांवर पहावयास मिळते. ब्रह्मकमळाचे शास्त्रीय नाव साॅसूरिया ऑबव्हॅलाटा (Saussurea obvallata) हे आहे. भारतात [[डचमन्स पाईप कॅक्टस]] या निवडुंग वनस्पतीला अज्ञानवश 'ब्रह्मकमळ' असे संबोधले जाते. मुळात या दोन्ही वनस्पती भिन्न भिन्न असून यांची कुळे पण वेगवेगळी आहेत. सूर्यफुलाच्या कुळातील हे फूल असून जुलै-ऑगस्टमध्ये या ब्रह्मकमळाचा बहर असतो. परंतु 'फुलांच्या दरीत' (व्हॅली ऑफ फ्लाॅवर्समध्ये) आणि उत्तराखंडातील हेमकुंड साहेब येथे हे ब्रह्मकमळ जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात हजेरी लावते. या फुलाचे वरचे टोक जांभळ्या रंगाचे असून पाकळ्या हिरव्या-पिवळ्या कागदी प्रदल मंडलात गुंडाळल्यासारख्या दिसतात. हिमवृष्टीतही मुख्य फुलाच्या आतील तीनचार छोट्या फुलांचे संरक्षण व्हावे यासाठी ही रचना आहे. हे ब्रह्मकमळ साधारणपणे एकटे-दुकटे नसते, ते तीन चार फुलांच्या गटांमध्येच आढळते.. हे हिमालयातले फूल उत्तराखंड राज्याचे राज्यपुष्प आहे. बद्रीकेदारच्या आणि केदारनाथाच्या मंदिरात देवाला ब्रह्मकमळ वहायाची परंपरा आहे. त्यामुळेच याला देवपुष्प म्हणतात. सध्या दुर्मिळ होत चाललेले हे फूल वाचवण्यासाठी या ब्रह्मकमळाच्या रोपाला संरक्षित रोपाचा दर्जा देण्यात आला आहे. कळ्या आल्यानंतर त्या उमलण्याचा कालावधी किती असतो? ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:वनस्पती]] ok6werb9c37mg091natd3fn1ith74qq 2155414 2155396 2022-08-29T03:23:01Z संतोष गोरे 135680 [[Special:Contributions/43.242.228.158|43.242.228.158]] ([[User talk:43.242.228.158|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:संतोष गोरे|संतोष गोरे]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले. wikitext text/x-wiki {{जीवचौकट |चित्र = Brahma Kamal.jpg |चित्र_शीर्षक= ब्रह्मकमळ | regnum = [[वनस्पती]] | divisio = | जात = | वर्ग = | कुळ = Asteraceae | जातकुळी = Saussurea | जीव = obvallata | बायनॉमियल = Saussurea obvallata | बायनॉमियल_अधिकारी = ([[A. P. de Candolle|DC.]]) [[Michael Pakenham Edgeworth|Edgew.]]<ref name = TPL>{{cite web|title = ''Saussurea obvallata'' (DC.) Edgew.|work = The Plant List|url = http://www.theplantlist.org/tpl/record/gcc-108044|access-date = 6 August 2013}}</ref> }} '''ब्रह्मकमळ''' ही एक दुर्मिळ वनस्पती असून ती हिमालयावर १३,००० ते १७,००० फुटांवर पहावयास मिळते. ब्रह्मकमळाचे शास्त्रीय नाव साॅसूरिया ऑबव्हॅलाटा (Saussurea obvallata) हे आहे. भारतात [[डचमन्स पाईप कॅक्टस]] या निवडुंग वनस्पतीला अज्ञानवश 'ब्रह्मकमळ' असे संबोधले जाते. मुळात या दोन्ही वनस्पती भिन्न भिन्न असून यांची कुळे पण वेगवेगळी आहेत. सूर्यफुलाच्या कुळातील हे फूल असून जुलै-ऑगस्टमध्ये या ब्रह्मकमळाचा बहर असतो. परंतु 'फुलांच्या दरीत' (व्हॅली ऑफ फ्लाॅवर्समध्ये) आणि उत्तराखंडातील हेमकुंड साहेब येथे हे ब्रह्मकमळ जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात हजेरी लावते. या फुलाचे वरचे टोक जांभळ्या रंगाचे असून पाकळ्या हिरव्या-पिवळ्या कागदी प्रदल मंडलात गुंडाळल्यासारख्या दिसतात. हिमवृष्टीतही मुख्य फुलाच्या आतील तीनचार छोट्या फुलांचे संरक्षण व्हावे यासाठी ही रचना आहे. हे ब्रह्मकमळ साधारणपणे एकटे-दुकटे नसते, ते तीन चार फुलांच्या गटांमध्येच आढळते.. हे हिमालयातले फूल उत्तराखंड राज्याचे राज्यपुष्प आहे. बद्रीकेदारच्या आणि केदारनाथाच्या मंदिरात देवाला ब्रह्मकमळ वहायाची परंपरा आहे. त्यामुळेच याला देवपुष्प म्हणतात. सध्या दुर्मिळ होत चाललेले हे फूल वाचवण्यासाठी या ब्रह्मकमळाच्या रोपाला संरक्षित रोपाचा दर्जा देण्यात आला आहे. ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:वनस्पती]] 1mna3kygelkmm8ht3sbuwt5ed374plo 0 41724 2155393 2051023 2022-08-28T19:21:13Z DesiBoy101 138385 माहितीचौकट चित्र #WPWP wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट अभिनेता | पार्श्वभूमी_रंग = | नाव = चंद्रकांत गोखले | चित्र =Chandrakant Gokhale.jpg | चित्र_रुंदी = | चित्र_title = | पूर्ण_नाव = चंद्रकांत रघुनाथ गोखले | जन्म_दिनांक = [[जानेवारी ७]], [[इ.स. १९२१]] | जन्म_स्थान = [[मिरज]], [[सांगली संस्थान]] | मृत्यू_दिनांक = [[जून २०]], [[इ.स. २००८]] | मृत्यू_स्थान = [[पुणे]], [[महाराष्ट्र]] | इतर_नावे = | कार्यक्षेत्र = अभिनय (चित्रपट, नाटके), गायन | राष्ट्रीयत्व = [[मराठा]], [[भारत|भारतीय]] | भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]] (मातृभाषा व अभिनय)<br />[[हिंदी भाषा|हिंदी]] (अभिनय) | कारकीर्द_काळ = | प्रमुख_नाटके = {{Collapsible list <!-- -->|title = <!-- -->|1 = {{AutoLink|एक होता म्हातारा, नाटक|एक होता म्हातारा}} <!-- -->|2 = {{AutoLink|झुंझारराव, नाटक|झुंझारराव }} <!-- -->|3 = {{AutoLink|नटसम्राट, नाटक|नटसम्राट}} <!-- -->|4 = {{AutoLink|पर्याय, नाटक|पर्याय}} <!-- -->|5 = {{AutoLink|पुण्यप्रभाव, नाटक|पुण्यप्रभाव }} <!-- -->|6 = {{AutoLink|पुरुष, नाटक|पुरुष}} <!-- -->|7 = {{AutoLink|बॅरिस्टर, नाटक|बॅरिस्टर}} <!-- -->|8 = {{AutoLink|भावबंधन, नाटक|भावबंधन}} <!-- -->|9 = {{AutoLink|राजसंन्यास, नाटक|राजसंन्यास }} <!-- -->|10 = {{AutoLink|राजे मास्तर, नाटक|राजे मास्तर}} <!-- -->|11 = {{AutoLink|विद्याहरण, नाटक|विद्याहरण}} <!-- -->}} | प्रमुख_चित्रपट = {{Collapsible list <!-- -->|title = <!-- -->|1 = {{AutoLink|जावई माझा भला, चित्रपट|जावई माझा भला}} <!-- -->|2 = {{AutoLink|जिवाचा सखा, चित्रपट|जिवाचा सखा}} <!-- -->|3 = {{AutoLink|धर्मकन्या, चित्रपट|धर्मकन्या}} <!-- -->|4 = {{AutoLink|धाकटी जाऊ, चित्रपट|धाकटी जाऊ}} <!-- -->|5 = {{AutoLink|महाराणी येसूबाई, चित्रपट|महाराणी येसूबाई}} <!-- -->|6 = {{AutoLink|मानिनी, चित्रपट|मानिनी}} <!-- -->|7 = {{AutoLink|माझं घर माझी माणसं, चित्रपट|माझं घर माझी माणसं}} <!-- -->|8 = {{AutoLink|रेशमाच्या गाठी, चित्रपट|रेशमाच्या गाठी}} <!-- -->|9 = {{AutoLink|सुवासिनी, चित्रपट|सुवासिनी}} <!-- -->|10 = {{AutoLink|स्वप्न तेच लोचनी, चित्रपट|स्वप्न तेच लोचनी}} <!-- -->}} | प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = | पुरस्कार = [[चिंतामणराव कोल्हटकर स्मृती पुरस्कार]]</br>[[मा. दीनानाथ स्मृती प्रतिष्ठान पुरस्कार]]</br> [[नाट्य परिषद जीवनगौरव]]</br>[[नटश्रेष्ठ नानासाहेब फाटक पुरस्कार]]</br> [[पुणे महापालिका बालगंधर्व पुरस्कार]] </br> [[विष्णूदास भावे गौरवपदक]]</br> [[व्ही. शांताराम पुरस्कार]]</br> [[छत्रपती शाहू पुरस्कार]]</br> [[स्वातंत्र्यवीर सावरकर प्रतिष्ठान पुरस्कार]] | वडील_नाव = | आई_नाव = [[कमलाबाई गोखले]] | पती_नाव = | पत्‍नी_नाव = | अपत्ये = [[विक्रम गोखले]], अपराजिता मुंजे | संकेतस्थळ = | तळटिपा = }} '''चंद्रकांत रघुनाथ गोखले''' ([[जानेवारी ७]], [[इ.स. १९२१]], [[मिरज]], [[सांगली संस्थान]] - [[जून २०]], [[इ.स. २००८]], [[पुणे]], [[महाराष्ट्र]]) हे [[मराठा|मराठी]] नाट्यअभिनेते व चित्रपट अभिनेते आणि गायक होते. मराठी अभिनेत्री [[कमलाबाई गोखले]] या यांच्या आई होत्या. यांचे पुत्र [[विक्रम गोखले]] हेदेखील अभिनेते आहेत. ==कारकीर्द== ===अभिनय=== यांनी वयाच्या नवव्या वर्षी ’पुन्हा हिंदू’ या नावाच्या मराठी नाटकाद्वारे अभिनयक्षेत्रात पदार्पण केले. ७ दशकांहून अधिक काळाच्या कारकीर्दीत यांनी साठाहून अधिक मराठी नाटकांतून व साठाहून अधिक मराठी चित्रपटांतून अभिनय केला आहे. त्यांनी भूमिका केलेल्या नाटकांपैकी ''[[भावबंधन (नाटक)|भावबंधन]]'', ''[[राजसंन्यास (नाटक)|राजसंन्यास]]'', ''[[पुण्यप्रभाव (नाटक)|पुण्यप्रभाव]]'', ''[[बेबंदशाही (नाटक)|बेबंदशाही]]'', ''[[राजे मास्तर (नाटक)|राजे मास्तर]]'', ''[[बॅरिस्टर (नाटक)|बॅरिस्टर]]'', ''[[पुरुष (नाटक)|पुरुष]]'' ही प्रमुख नाटके होत. मराठीशिवाय त्यांनी काही [[हिंदी चित्रपट|हिंदी चित्रपटांमधूनदेखील]] भूमिका रंगवल्या. ===गायन=== अभिनेते चंद्रकांत गोखले हे गायकही होते. त्यानी ख्याल गायकीचे शिक्षण घेतले होते. [[गजानन दिगंबर माडगूळकर|गदिमा]] लिखित, [[सुधीर फडके]] यांनी संगीत दिलेल्या [[गीतरामायण]] या गीत काव्यातील १०व्या गीताचे (चला राघवा चला'चे) गायन चंद्रकांत गोखले यांनी केले होते. <ref>http://www.misalpav.com/comment/565033#comment-565033</ref> {{दुजोरा हवा}} == मृत्यू == आयुष्याच्या अखेरीस गोखले [[कर्करोग|कर्करोगाने]] ग्रस्त होते. [[जून २०]], [[इ.स. २००८]] रोजी [[भाप्रवे]] सुमारे ०६३० वाजता [[पुणे|पुण्यातील]] जोशी रुग्णालयात त्यांचे वयाच्या ८७व्या वर्षी निधन झाले<ref name="मटानिधनवृत्त">{{स्रोत बातमी | दुवा = http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/3147617.cms | title = चंद्रकांत गोखले यांचं निधन | प्रकाशक = महाराष्ट्र टाइम्स | दिनांक = २० जून, इ.स. २००८ | अ‍ॅक्सेसदिनांक = ७ जानेवारी, इ.स. २०१२ | भाषा = इंग्लिश }}</ref>. == संदर्भ व नोंदी == {{संदर्भयादी}} == बाहय दुवे == * {{आय.एम.डी.बी. नाव|1248273|{{लेखनाव}}}} {{विस्तार}} {{DEFAULTSORT:गोखले,चंद्रकांत रघुनाथ}} [[वर्ग:इ.स. १९२१ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. २००८ मधील मृत्यू]] [[वर्ग:मराठी अभिनेते]] [[वर्ग:मराठी चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:हिंदी चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:मराठी नाट्यअभिनेते]] [[वर्ग:मराठी गायक]] [[वर्ग:चित्रपती व्ही.शांताराम जीवनगौरव पुरस्कारविजेते]] 3u72ipyss6r5nnpj5acgyb9hnc7xqdr 0 46422 2155410 2089513 2022-08-29T03:21:48Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] वरुन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{विकिडेटा माहितीचौकट}} '''राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता''' ही [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमधील]] एक श्रेणी आहे. भारतातील [[माहिती व प्रसारण मंत्रालय, भारत|माहिती व प्रसारण मंत्रालयाने]] स्थापन केलेल्या डायरेक्टरेट ऑफ फिल्म फेस्टिव्हलद्वारे दरवर्षी हे पुरस्कार सादर करण्यात येतात. हा मुख्य भूमिकेत सर्वोत्कृष्ट कामगिरी बजावणाऱ्या कलाकारास सादर केला जातो. हा एक रजत कमल पुरस्कार आहे. २०१७ला या पुरस्कारात रजत कमल, प्रमाणपत्र आणि रोख रक्कम असे पारितोषिकात समाविष्ट होते. राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांची स्थापना १९५४ मध्ये "उच्च सौंदर्याचा आणि तांत्रिक मानक आणि शैक्षणिक आणि संस्कृती मूल्य असलेल्या चित्रपटांच्या निर्मितीस प्रोत्साहित करण्यासाठी" केली गेली आणि प्रादेशिक चित्रपटांसाठी पुरस्कारांचा समावेश करण्याचे नियोजनही केले. पुरस्कार "चित्रपटांसाठी राज्य पुरस्कार" म्हणून स्थापित करण्यात आले होते. परंतु १९५६ मध्ये १५व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये त्याचे "राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार" असे नामकरण करण्यात आले. राज्य पुरस्काराने १९६८ मध्ये "सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा भारत पुरस्कार" म्हणून या पुरस्कार श्रेणीची स्थापना केली. १९७५ मध्ये, त्यास "सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा रजत कमल पुरस्कार" असे नाव देण्यात आले. जरी भारतीय चित्रपटसृष्टीने सुमारे २० भाषा आणि बोलीभाषांमध्ये चित्रपटांची निर्मिती केली असली तरी हिंदी, मल्याळम, तामिळ, बंगाली, मराठी, कन्नड आणि इंग्रजी अशा सात प्रमुख भाषांमध्ये काम केलेल्या कलाकारांनी हे पारितोषिक मिळवले आहेत. पहिला पुरस्कार प्राप्तकर्ता बंगाली सिनेमाचा [[उत्तमकुमार]] होता, ज्याला ''ॲंटनी फिरंगी'' आणि ''चिरियाखाना'' मधील कामगिरीबद्दल १९६७ मध्ये १५व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराने गौरविण्यात आले. त्याच वर्षी दोन भिन्न चित्रपटांसाठी हा पुरस्कार जिंकणारा तो पहिला अभिनेताही होता. २०१८ पर्यंत, [[अमिताभ बच्चन]] हे चार पुरस्कारांसह सर्वाधिक सन्मानित अभिनेते आहेत. त्यांना [[अग्निपथ (१९९० चित्रपट]], [[ब्लॅक (चित्रपट)]] (२००५), [[पा (चित्रपट)]] (२००९) आणी [[पीकू]] (२०१५) साठी पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यानंतर [[कमल हासन]] आणि [[मामूट्टी]] यांना तीन पुरस्कार देण्यात आले आहेत. अभिनेते [[संजीव कुमार]], [[ओम पुरी]], [[नसीरुद्दीन शाह]], [[मिथुन चक्रवर्ती]], [[मोहनलाल]] आणि [[अजय देवगण]] या सहा कलाकारांनी हा पुरस्कार दोन वेळा जिंकला आहे. दोन कलाकारांनी मिथुन चक्रवर्ती (हिंदी आणि बंगाली) आणि मामूट्टी (मल्याळम आणि इंग्रजी) अशा दोन भाषांमध्ये कामगिरी करण्याचा मान मिळविला आहे. २०१७ मध्ये वयाच्या १९व्या वर्षी [[रिद्धि सेन]] ने सर्वात कमी वयात हा पुरस्कार मिळवला आहे. सर्वात अलीकडील प्राप्तकर्ते [[आयुष्मान खुराणा]] आणि [[विक्की कौशल]] आहेत ज्यांना [[अंधाधुन]] आणि [[उरी: द सर्जिकल स्ट्राइक]] या हिंदी चित्रपटांमधील ६६व्या राष्ट्रीय पुरस्काराने अनुक्रमे गौरविण्यात आले. == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} {{राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता}} [[वर्ग:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता| ]] [[वर्ग:भारतीय राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार|अभिनेता]] mzt92zdn53qnpc37iveq7f28rrij8ji 0 49780 2155415 678620 2022-08-29T03:29:46Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] 28hw9i61etcb70bi1nvu5wd25mh05f5 0 53332 2155392 1901306 2022-08-28T19:11:06Z DesiBoy101 138385 माहितीचौकट चित्र #WPWP wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट अभिनेत्री | पार्श्वभूमी_रंग = | नाव = जयश्री गडकर | चित्र =Jayshree Gadkar.jpg | चित्र_रुंदी = | चित्र_शीर्षक = | पूर्ण_नाव = | जन्म_दिनांक = [[मार्च २१]], [[इ.स. १९४२|१९४२]] | जन्म_स्थान = कणसगिरी, [[कारवार|कारवार जिल्हा]] (आत्ताचा [[उत्तर कन्नड जिल्हा]]), [[कर्नाटक]], [[भारत]] | मृत्यू_दिनांक = {{मृत्यू दिनांक आणि वय|2008|8|29|1942|3|21}} | मृत्यू_स्थान = [[मुंबई]], [[महाराष्ट्र]], [[भारत]] | इतर_नावे = | कार्यक्षेत्र = मराठी नाटक<BR>[[मराठी चित्रपट]]<BR>[[बॉलीवूड]]<BR>मराठी दूरचित्रवाणी मालिका<BR>हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका | राष्ट्रीयत्व = [[भारतीय लोक|भारतीय]] [[Image:Flag of India.svg|18px]] | भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]], [[हिंदी भाषा|हिंदी]] | कारकीर्द_काळ = | प्रमुख_नाटके = | प्रमुख_चित्रपट = [[साधी माणसं, चित्रपट|साधी माणसं]]<br />[[सवाल माझा ऐका!]] | प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = [[महाभारत (दूरचित्रवाहिनी मालिका)|महाभारत]] | पुरस्कार = | वडील_नाव = | आई_नाव = | पती_नाव = [[बाळ धुरी]] | पत्‍नी_नाव = -- | अपत्ये = | संकेतस्थळ = | तळटिपा = }} '''{{लेखनाव}}''' ([[मार्च २१]], [[इ.स. १९४२|१९४२]] - [[ऑगस्ट २९]], [[इ.स. २००८|२००८]]) या [[मराठी चित्रपट|मराठी चित्रपटांतील अभिनेत्री]] होत्या. == जीवन == जयश्री गडकरांचा जन्म [[मार्च २१]], [[इ.स. १९४२|१९४२]] रोजी कणसगिरी, [[कारवार जिल्हा|कारवार जिल्ह्यात]] (आताचा [[उत्तर कन्नड जिल्हा]]) झाला. <br /> [[इ.स. १९५६|१९५६]] मध्ये वयाच्या चौदाव्या वर्षी [[दिसतं तसं नसतं (चित्रपट)|दिसतं तसं नसतं]] या चित्रपटाद्वारे अभिनयक्षेत्रात पदार्पण झाले. <br /> त्यांचे [[ऑगस्ट २९]], [[इ.स. २००८|२००८]] रोजी [[मुंबई]]त हृदयविकाराने निधन झाले. === चित्रपट === {| class="wikitable sortable" |- ! width="20%"| चित्रपट ! width="10%"| वर्ष (इ.स.) ! width="20%"| भाषा ! width="30%"| सहभाग |- | अशी असावी सासू || || मराठी || निर्मिती, कथालेखन, दिग्दर्शन |- | एक गाव बारा भानगडी || || मराठी || अभिनय |- | दिसतं तसं नसतं || १९५६ || [[मराठी भाषा|मराठी]] || अभिनय |- | मोहित्यांची मंजुळा || || मराठी || अभिनय |- | वैजयंता || || मराठी || अभिनय |- | वैशाखवणवा || || मराठी || अभिनय |- | सवाल माझा ऐका || || मराठी || अभिनय |- | सांगत्ये ऐका || || मराठी || अभिनय |- |अवघाचि संसार | |मराठी |अभिनय |- |बाप  माझा  ब्रह्मचारी | |मराठी |अभिनय |- |मोहित्यांची  मंजुळा | |मराठी |अभिनय |- |साधी  माणसं | |मराठी |अभिनय |- |कडकलक्ष्मी | |मराठी |अभिनय |- |मल्हारी  मार्तंड | |मराठी |अभिनय |- | एक  गाव  बारा  भानगडी  | |मराठी |अभिनय |- |आई   कुना  म्हणू  मी | |मराठी |अभिनय |- |पाटलाची  सून | |मराठी |अभिनय |- |सून  लाडकी  या  घरची  | |मराठी |अभिनय |- | जिव्हाळा | |मराठी |अभिनय |- |साधी मानस | |मराठी |अभिनय |} ==जयश्री गडकर : एक अविस्मरणीय प्रवास== जयश्री गडकर यांचे पती बाळ धुरी आणि चिरंजीव अविनाश आणि विश्वजीत धुरी ह्यांनी जयश्री गडकरांच्या जीवनप्रवासावर वरील नावाचा एक कार्यक्रम बनवला आहे. त्यात मधुरा दातार आणि प्रशांत नासेरी काम करीत असून तुषार दळवी आणि दीप्ती भागवत यांचे सूत्रसंचालन आहे. या कार्यक्रमाचा शुभारंभ १७ जानेवारी २०१७ रोजी झाला. ==पुरस्कार== जयश्री गडकर यांना [[मानिनी]], [[वैंजयंता]], [[सवाल माझा ऐका]] व [[साधी माणसं]] या चित्रपटांसाठी [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]] मिळाले आहेत.<ref>http://www.hindu.com/thehindu/holnus/009200808291121.htm {{मृत दुवा}}</ref>. == संदर्भ == <references/> == बाह्य दुवे == {{DEFAULTSORT:गडकर,जयश्री}} [[वर्ग:मराठी भाषेमधील चित्रपट दिग्दर्शक]] [[वर्ग:मराठी चित्रपट अभिनेत्री|गडकर,जयश्री]] [[वर्ग:भारतीय राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारविजेते|गडकर,जयश्री]] [[वर्ग:मराठी अभिनेत्री]] [[वर्ग:इ.स. १९४२ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. २००८ मधील मृत्यू]] [[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]] [[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]] mu73fknip0ew05fu6kktuhfqxt1fbsi 0 54951 2155351 2154870 2022-08-28T13:48:04Z Omega45 127466 /* निवडणूक प्रक्रिया */ wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा | post = राष्ट्रपती | body = भारता | native_name = _{President of India} | flag = Flag of the President of India (1950–1971).svg | flagsize = 110px | flagborder = Presidential Standard | flagcaption = | insignia = Emblem of India.svg | insigniasize = 120px | insigniacaption = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]] | image = Droupadi Murmu official portrait, 2022.jpg | imagesize = 220px | alt = | incumbent = [[द्रौपदी मुर्मू]] | acting = | incumbentsince = २५ जुलै २०१७ | type = | status = | department = | style = राष्ट्रपती महोदय/महोदया<br>{{small|(भारतात)}}<br>Honourable President of India<br>{{small|(भारताबाहेर)}} | member_of = | reports_to = | residence = [[राष्ट्रपती भवन]] | seat = | nominator = | appointer = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया | appointer_qualified = | termlength = ५ वर्ष | termlength_qualified = | constituting_instrument = | precursor = | formation = [[भारताचे संविधान]]<br>२६ जानेवारी १९५० | first = [[राजेंद्र प्रसाद]]<br>२६ जानेवारी १९५० | last = | abolished = | succession = | abbreviation = | unofficial_names = | deputy = | salary = ५,००,००० (प्रति माह)<ref>{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}</ref> | website = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India] }} '''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[द्रौपदी मुर्मू]] ह्या भारताच्या [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे. [[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. [[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे. == इतिहास == [[१५ ऑगस्ट १९४७]] रोजी भारताने कॉमनवेल्थ ऑफ नेशन्समध्ये जॉर्ज सहावा सह राजा म्हणून [[स्वातंत्र्य]] म्हणून स्वातंत्र्य मिळवले, जे देशाचे गव्हर्नल-जनरल होते. यानन्तर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांच्या नेतृत्वाखालील [[भारतीय संविधान]] सभेने देशासाठी एक संपूर्ण नवीन संविधान तयार करण्याची प्रक्रिया सुरू केली. २६ नोव्हेंबर [[इ.स. १९४९|१९४९]] रोजी भारतीय संविधान स्वीकारले गेले व झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी त्याची अंमलबजावणी सुरू झाली.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=srDytmFE3KMC&redir_esc=y|title=Introduction to the Constitution of India|last=Sharma|last2=B.k|first2=Sharma|date=2007-08-01|publisher=Prentice-Hall Of India Pvt. Limited|isbn=9788120332461|language=en}}</ref> [[राजेंद्र प्रसाद]] यांच्या पहिल्या पदावर राजकारणात आणि राज्याचे सरचिटणीस यांची जागा भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाद्वारे बदली करण्यात आली. भारताचे संविधानाने, भारतीय संविधानाचे संरक्षण व कायद्याच्या नियमांचे रक्षण करण्यासाठी [[राष्ट्राध्यक्ष]] यांला, जबाबदारी व अधिकार यांचा समावेश केला आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20120402064301/http://lawmin.nic.in/olwing/coi/coi-english/coi-indexenglish.htm|title=THE CONSTITUTION OF INDIA|दिनांक=2012-04-02|संकेतस्थळ=web.archive.org|ॲक्सेसदिनांक=2019-01-22}}</ref> अनिवार्यपणे, संविधानाच्या कार्यकारी किंवा विधान मण्डळाच्या घटकांद्वारे घेतलेली कोणतीही कारवाई राष्ट्रपतींच्या मान्यतेनन्तरच कायद्याची बनली जाईल. अध्यक्ष कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कोणत्याही कारवाईस संवैधानिकता नसतील. अध्यक्ष हा सर्वात प्रमुख आणि [[संविधान]] (अनुच्छेद ६०), जो कार्यकारी किंवा विधानमण्डळाच्या कार्यात संवैधानिकता सुनिश्चित करण्यासाठी पूर्व-शक्तीची शक्ती आहे अशा संविधानाने सर्वात अधिक सक्षम आणि त्वरित बचाव करणारा आहे. == अधिकार आणि कर्तव्ये == {{Quote|राज्यघटनेच्या मसुद्यानुसार राष्ट्रपती हा इंग्रजी राज्यघटनेनुसार राजाप्रमाणेच पदावर असतो. ते राज्याचे प्रमुख आहेत पण कार्यकारिणीचे नाहीत. तो राष्ट्राचे प्रतिनिधित्व करतो पण राष्ट्रावर राज्य करत नाही. ते राष्ट्राचे प्रतीक आहेत. प्रशासनातील त्याचे स्थान शिक्क्यावरील औपचारिक स्वरुपाचे आहे ज्याद्वारे देशाचे निर्णय ओळखले जातात.|[[बाबासाहेब आंबेडकर]],{{small| राष्ट्रपती हे राज्याचे घटनात्मक प्रमुख असल्याच्या विविध वादविवादांदरम्यान भारतीय संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून दिलेली प्रतिक्रिया.}}<ref name=":Indian Political Thought">{{Cite book|title=Indian Political Thought: Themes and Thinkers|last=Singh|first=Mahendra Prasad|publisher=[[Pearson plc|Pearson India Education Services]]|year=2019|isbn=978-93-325-8733-5|editor-last=Roy|editor-first=Himanshu|location=[[Noida]]|pages=354|chapter=Ambedkar: Constitutionalism and State Structure|editor-last2=Singh|editor-first2=Mahendra Prasad}}</ref><ref>[https://books.google.co.uk/books?id=veDUJCjr5U4C&lpg=PA236&ots=EGZT2Cyg38&dq=Under%20the%20draft%20constitution%20the%20President%20occupies%20the%20same%20position%20as%20the%20King%20under%20the%20English%20Constitution.%20He%20is%20the%20head%20of%20the%20state%20but%20not%20of%20the%20Executive.%20He%20represents%20the%20Nation%20but%20does%20not%20rule%20the%20Nation.%20He%20is%20the%20symbol%20of%20the%20Nation.%20His%20place%20in%20the%20administration%20is%20that%20of%20a%20ceremonial%20device%20on%20a%20seal%20by%20which%20the%20nation's%20decisions%20are%20made%20known&pg=PA236#v=onepage&q&f=false ''Constitutional Government in India''], M.V.Pylee, S. Chand Publishing, 2004, page 236</ref>}} === कर्तव्य === राष्ट्रपतींचे प्राथमिक कर्तव्य म्हणजे त्यांच्या शपथेचा भाग म्हणून भारताच्या संविधानाचे आणि कायद्याचे जतन करणे, संरक्षण करणे आणि त्यांचे रक्षण करणे (भारतीय घटनेचा अनुच्छेद ६०).अध्यक्ष हा सर्व स्वतंत्र घटनात्मक संस्थांचा सामान्य प्रमुख असतो. त्यांच्या सर्व कृती, शिफारशी (अनुच्छेद ३, अनुच्छेद १११, अनुच्छेद २७४, इ.) आणि पर्यवेक्षी अधिकार (अनुच्छेद ७४(२), अनुच्छेद ७८C, अनुच्छेद १०८, अनुच्छेद १११, इ.) भारताच्या कार्यकारी आणि विधान संस्थांवर असतील. संविधान राखण्यासाठी वापरला जातो. कायद्याच्या कोर्टात लढण्यासाठी अध्यक्षांच्या कृतीवर कोणताही प्रतिबंध नाही. === कार्यकारी अधिकार === -(१) संघराज्याचा कार्यकारी अधिकार, राष्ट्रपतीकडे निहित असेल आणि त्याच्याकडून प्रत्यक्षपणे किंवा त्याच्या हाताखालील अधिकाऱ्यांमार्फत या संविधानानुसार त्याचा वापर केला जाईल. (२) पूर्वगामी तरतुदींच्या व्यापकतेला बाध न येऊ देता, संघराज्याच्या संरक्षण दलांचे सर्वोच्च अधिपत्य राष्ट्रपतीकडे निहित असेल आण्ि त्याचा वापर कायद्याद्वारे विनियमित केला जाईल. (३) या अनुच्छेदातील कोणत्याही गोष्टीमुळे,----- (क) कोणत्याही विद्यमान कायद्याद्वारे कोणत्याही राज्याच्या शासनाला किंवा अन्य प्राधिकाऱ्याला प्रदान करण्यात आलेले कोणतेही कार्याधिकार राष्ट्रपतीकडे हस्तांतरित होतात, असे मानले जाणार नाही ; किंवा (ख) राष्ट्रपती व्यतिरिक्त अन्य प्राधिकाऱ्यास कायद्याद्वारे कार्याधिकार प्रदान करण्यास संसदेला प्रतिबंध होणार नाही === कायदेविषयक अधिकार === === न्यायविषयक अधिकार === === वित्तिय अधिकार === राष्ट्रपतींच्या शिफारशीनेच संसदेत आर्थिक विधेयक मांडले जाऊ शकते. राष्ट्रपती वार्षिक आर्थिक विवरणपत्र, म्हणजे केंद्रीय अर्थसंकल्प संसदेसमोर मांडतात. अनपेक्षित खर्च पूर्ण करण्यासाठी राष्ट्रपती भारताच्या आकस्मिक निधीतून आगाऊ रक्कम घेऊ शकतात. केंद्र आणि राज्यांमध्ये करांचे वितरण करण्याची शिफारस करण्यासाठी राष्ट्रपती दर पाच वर्षांनी वित्त आयोग स्थापन करतात. सर्वात अलीकडील २०१७ मध्ये स्थापना करण्यात आली. === परराष्ट्रविषयक अधिकार === * राष्ट्रपती आंतरराष्ट्रीय स्थरावर भारताचे प्रतिनिधीत्व करतात. * सर्व आंतरराष्ट्रीय करार व तह संसदेच्या आधिन राहून राष्ट्रपतींच्या नावाने केले जातात. * राष्ट्रपती परदेशातील भारताचे राजदूत व राजनयीक अधिकारांच्या नेमणुका करतात. अन्य देशांचे भारतातील राजदूत व राजनयीक अधिकारी यांना राष्ट्रपतींची मान्यता व स्वीकृती आवश्यक आहे. === लष्करी अधिकार === राष्ट्रपती हे भारतीय सशस्त्र दलांचे सरसेनापती असतात. पंतप्रधानांच्या अध्यक्षतेखालील केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपती युद्ध घोषित करू शकतात किंवा शांतता पूर्ण करू शकतात. सर्व महत्त्वाचे करार राष्ट्रपतींच्या नावाने केले जातात. === क्षमा करण्याचे अधिकार === (१) कोणत्याही अपराधाबद्दल दोषी ठरवण्यात आलेल्या कोणत्याही व्यक्तीला,----- (क) जेव्हा शिक्षा किंवा शिक्षादेश लष्करी न्यायालयाने दिला असेल, अशा सर्व प्रकरणी; (ख) जेव्हा शिक्षा किंवा शिक्षादेश संघराज्याच्या कार्यकारी अधिकाराच्या व्याप्तीतील एखाद्या बाबीशी संबंधित असलेल्या कोणत्याही कायद्याविरुद्ध केलेल्या अपराधाबद्दल देण्यात आला असेल, अशा सर्व प्रकरणी ; (ग) जेव्हा शिक्षादेश हा मृत्युशिक्षादेश असेल, अशा सर्व प्रकरणी ; शक्षेबद्दल क्षमा करण्याचा, शिक्षेस तहकुबी देण्याचा, शिक्षेस स्थगिती देण्याचा किंवा शिक्षेत सूट देण्याचा अथवा शिक्षादेश निलंबित करण्याचा,त्यात सूट देण्याचा किंवा तो सौम्य करण्याचा राष्ट्रपतीस अधिकार असेल. === आणीबाणीविषयत अधिकार === राष्ट्रपती तीन प्रकारच्या आणीबाणी घोषित करू शकतात: राष्ट्रीय, राज्य आणि आर्थिक, कलम ३५२, ३५६ आणि ३६० अंतर्गत कलम १२३ अंतर्गत अध्यादेश जारी करण्याव्यतिरिक्त. # राष्ट्रीय आणीबाणी # राज्य आणीबाणी किंवा राष्ट्रपती राजवट # आर्थिक आणीबाणी === नियुक्तीचे अधिकार === लोकसभेत बहुमत सिद्ध करणाऱ्या व्यक्तीस राष्ट्रपती पंतप्रधान म्हणून नियुक्त करतात. त्यानंतर पंतप्रधानांच्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपती मंत्रीमंडळातील मंत्र्यांची नियुक्ती करतात. राष्ट्रपतींकडून राज्यसभेवर साहित्य, विज्ञान, कला आणि समाजसेवा या क्षेत्रातील व्यक्तींमधून १२ सदस्यांची नियुक्ती करतात. अनुच्छेद ३३१ नुसार राष्ट्रपती अँग्लो इंडियन समुदायातील दोन सदस्यांना लोकसभा सदस्य म्हणून नियुक्त करु शकत होते परंतु २०१९ हे कलम काढून टाकण्यात आले. राज्यांच्या राज्यपालांची नियुक्ती देखील राष्ट्रपती करतात. कलम १५६ नुसार, त्यांच्या कृतीतून संविधानाचे उल्लंघन करणाऱ्या राज्यपालांना बडतर्फ करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींकडे आहे. राष्ट्रपती विविध प्रकारच्या नियुक्त्या करतात यामध्ये, * [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती]] आणि [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]<nowiki/>चे आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेशातील [[उच्च न्यायालय|उच्च न्यायालयां]]<nowiki/>चे इतर न्यायाधीश. * [[दिल्लीचे मुख्यमंत्री|राष्ट्रीय राजधानी प्रदेश दिल्लीचे मुख्यमंत्री]] (अनुच्छेद २३९ कक ५, भारताचे संविधान). * [[भारताचे नियंत्रक व महालेखापाल|भारताचे नियंत्रक व महा लेखापरीक्षक]] * [[भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त]] आणि इतर निवडणूक आयुक्त. * [[केंद्रीय लोकसेवा आयोग|संघ लोकसेवा आयोगा]]<nowiki/>चे अध्यक्ष आणि इतर सदस्य. * [[भारताचा महान्यायवादी|भारताचे महान्यायवादी]] (ऍटर्नी जनरल आफ इंडिया) * इतर देशांतील राजदूत आणि उच्चायुक्त (केवळ पंतप्रधानांनी दिलेल्या नावांच्या यादीद्वारे) * अखिल भारतीय सेवा ([[भारतीय प्रशासकीय सेवा|आय.ए.एस.]], [[आय.पी.एस.]] आणि आय.एफ.एस.) आणि गट 'अ' मधील इतर केंद्रीय नागरी सेवांचे अधिकारी == निवड प्रक्रिया == === पात्रता === [[भारताचे संविधान|भारतीय राज्यघटने]]<nowiki/>च्या कलम ५८ मध्ये राष्ट्रपती पदासाठी पात्र होण्यासाठी आवश्यक असलेली प्रमुख पात्रता निश्चित केली आहे. राष्ट्रपती हा, * भारताचा नागरिक * ३५ वर्षे किंवा त्याहून अधिक वय * [[लोकसभा|लोकसभे]]<nowiki/>चे सदस्य होण्यासाठी पात्र असणे आवश्यक आहे. जर एखादी व्यक्ती [[भारत सरकार]] किंवा कोणत्याही राज्य सरकारच्या अंतर्गत लाभाचे कोणतेही पद धारण करत असल्यास किंवा वरीलपैकी कोणत्याही सरकारच्या नियंत्रणाखाली असलेल्या कोणत्याही स्थानिक किंवा अन्य प्राधिकरणाच्या अधीन असल्यास राष्ट्रपती पदाच्या निवडणूकीसाठी पात्र राहत नाही. तथापि, काही पदाधिकाऱ्यांना राष्ट्रपतीपदाचे उमेदवार म्हणून उभे राहण्याची परवानगी आहे. त्यामध्ये: * विद्यमान उपराष्ट्रपती * कोणत्याही राज्याचा राज्यपाल * केंद्राचा किंवा कोणत्याही राज्याचा मंत्री (पंतप्रधान आणि मुख्यमंत्र्यांसह) * संसद किंवा राज्य विधीमंडळाचा सदस्य (आमदार किंवा खासदार) उपराष्ट्रपती, राज्यपाल किंवा मंत्री यांची राष्ट्रपती पदी निवड झाल्यास, त्यांनी राष्ट्रपती म्हणून काम सुरू केल्याच्या तारखेपासून त्यांचे पूर्वीचे कार्यालय रिकामे केले असे मानले जाते. संसद किंवा राज्य विधीमंडळाचा सदस्य राष्ट्रपतींच्या पदासाठी निवडणूकीत थांबू शकतो पण जर ते राष्ट्रपती म्हणून निवडून आले तर त्यांनी ज्या तारखेला त्यांनी राष्ट्रपती पदाची शपथ घेतली त्या तारखेला त्यांनी संसद किंवा राज्य विधानमंडळातील त्यांची जागा रिकामी केली असे मानले जाते.जी व्यक्ती, राष्ट्रपती म्हणून पद धारण करीत आहे अथवा जिने असे पद धारण केलेले आहे ती व्यक्ती, भारतीय संविधानाच्या अन्य तरतुदींना अधीन राहून त्या पदासाठी होणाऱ्या फेरनिवडणुकीस पात्र असते. राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक कायदा, १९५२, अंतर्गत राष्ट्रपती पदासाठी होणाऱ्या निवडणुकीमध्ये उमेदवाराला त्यांचे नाव मतपत्रिकेवर दिसण्यासाठी प्रस्तावक म्हणून ५० मतदार आणि समर्थक म्हणून ५० मतदारांची आवश्यकता असते. प्रत्येक उमेदवाराला नामनिर्देशनपत्र सादर करताना पंधरा हजार रुपये रोख इतकी रक्कम जमा करावी लागते.<ref name=":0">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://tarunbharat.com/how-was-the-president-elected-who-can-fight-this-election/|title=कशी होते राष्ट्रपतींची निवड? कोण लढवू शकतं ही निवडणूक…|website=Tarun Bharat|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":1">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.nitinsir.in/president-of-india/|title=President of India in Marathi {{!}} Indian President -निवडणूक पद्धत, पात्रता, अधिकार, कामे|date=2020-09-27|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref> === निवडणूक प्रक्रिया === भारतामध्ये राष्ट्रपती (१) [[भारतीय संसद|संसदे]]<nowiki/>च्या दोन्ही सभागृहांचे निवडून आलेले सदस्य ([[राज्यसभा]] व [[लोकसभा]]) आणि (२) राज्यांच्या [[विधानसभा|विधानसभां]]<nowiki/>चे निवडून आलेले सदस्य (यामध्ये राज्यांसह [[दिल्ली विधानसभा|दिल्ली]] व [[पाँडिचेरी विधानसभा|पाँडिचेरी]] संघ राज्यक्षेत्रांच्या विधानसभा सदस्यांचा समावेश आहे.) यांनी मिळून बनलेल्या निर्वाचकगणांच्या (electoral college) सदस्यांकडून निवडला जातो. राष्ट्रपतींच्या निवडणूकीमध्ये राष्ट्रपतींनी नामनिर्देशित केलेल्या संसद सदस्यांना व राज्यांच्या [[विधान परिषद|विधानपरिषदे]]<nowiki/>च्या आमदारांना भाग घेता येत नाही.<ref name=":2">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/editorial/article/election-of-indian-president/articleshow/59047100.cms|title=राष्ट्रपतिपदासाठी अशी होते निवडणूक|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-08-27}}</ref> राज्यांमध्ये परस्परांत समानता; तसेच सर्व राज्ये मिळून व संघराज्य यांच्यात समानता ठेवण्यासाठी विधानसभेच्या व संसदेच्या प्रत्येक निवडून आलेल्या सदस्याच्या मताचे मूल्य, हे खालील सूत्रा द्वारे निर्धारित केले जाते.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.inmarathi.com/10334/details-of-presidential-elections-in-india/|title=भारताच्या राष्ट्रपती निवडणूकीमागील संपूर्ण गणित जाणून घ्या!|last=टीम|first=इनमराठी|website=www.inmarathi.com|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref> <table><tr><td> <div style="float:left;">राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाच्या विधानसभेच्या सदस्याच्या मताचे मूल्य =</div></td> <td> <div style="float:left"> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">संबंधीत राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाची एकूण लोकसंख्या (१९७१ सालची)</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">त्या राज्याच्या विधानसभेच्या एकूण निवडून आलेल्या सदस्यांची संख्या</div> </div></td> <td> <div style="float:left;">x१०००</div></td> </tr> </table>या सर्व प्रक्रियेसाठी ८४ व्या घटना दुरुस्तीनुसार, २०२६ नंतर होणाऱ्या पहिल्या जनगणनेची आकडेवारी प्रकाशित होईपर्यंत १९७१ च्या जनगणनेची आकडेवारी वापरली जाईल असे निर्धारित करण्यात आले आहे. उदा. १९७१ साली [[महाराष्ट्र]] राज्याची लोकसंख्या होती ५,०४,१२,२३५ आणि [[महाराष्ट्र विधानसभा|महाराष्ट्राच्या विधानसभे]]<nowiki/>त एकूण २८८ आमदार आहेत. त्यामुळे महाराष्ट्रातल्या प्रत्येक आमदाराच्या मताचे मूल्य हे<table><tr><td> <div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">५,०४,१२,२३५</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">२८८</div> </div></td> <td> <div style="float:left;">x१००० = १७५</div></td> </tr> </table> एवढे असते. तर महाराष्ट्र राज्यासाठी मतांचे एकूण मूल्य १७५ x २८८ = ५०,४०० एवढे येते. अशाच प्रकारे देशातील ३१ विधानसभांच्या ४,१२० सदस्यांच्या मतांचे मूल्य: ५,४९,४९५.<ref name=":2" /> यावरून संसदेच्या प्रत्येक सदस्याच्या मताचे मूल्य काढले जाते. लोकसभेतील निवडून आलेले सदस्य ५४३ आणि राज्यसभेचे निवडून आलेले सदस्य २३३ एकूण ७७६ खासदार या निवडणुकीत मतदान करतात. प्रत्येक खासदाराच्या मताचे मूल्य =<table><tr><td> <div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">३१ विधानसभांच्या ४,१२० सदस्यांच्या मतांचे मूल्य</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">एकूण निवडून आलेल्या खासदारांची संख्या</div> </div></td><td><div style="float:left;">x१००० = </div></td><td><div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">५,४९,४९५</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">७७६</div> </div></td><td><div style="float:left;">x१००० = ७०८</div></td></tr> </table> खासदारांच्या मतांचे एकूण मूल्य ७०८ x ७७६ = ५,४९,४०८. {| class="wikitable sortable" !अनुक्रम !राज्य/केंद्रशासित प्रदेशाचे नाव !विधानसभेतील सदस्यांची संख्या (निवडून आलेले) !लोकसंख्या ([[भारताची जनगणना १९७१|१९७१ जनगणना]]) !प्रत्येक आमदाराच्या मताचे मूल्य !राज्य/केंद्रशासित प्रदेशासाठी मतांचे एकूण मूल्य |- |१ |[[आंध्र प्रदेश]] |१७५ |२,७८,००,५८६ |१५९ |२७,८२५ |- |२ |[[अरुणाचल प्रदेश]] |६० |४,६७,५११ |८ |४८० |- |३ |[[आसाम]] |१२६ |१,४६,२५,१५२ |११६ |१४,६१६ |- |४ |[[बिहार]] |२४३ |४,२१,२६,२३६ |१७३ |४२,०३९ |- |५ |[[छत्तीसगड]] |९० |१,१६,३७,४९४ |१२९ |११,६१० |- |६ |[[दिल्ली]] |७० |४०,६५,६९८ |५८ |४,०६० |- |७ |[[गोवा]] |४० |७,९५,१२० |२० |८०० |- |८ |[[गुजरात]] |१८२ |२,६६,९७,४७५ |१४७ |२६,७५४ |- |९ |[[हरियाणा]] |९० |१,००,३६,८०८ |११२ |१०,०८० |- |१० |[[हिमाचल प्रदेश]] |६८ |३४,६०,४३४ |५१ |३४६८ |- |११ |[[जम्मू आणि काश्मीर]] |८७ |६३,००,००० |७२ |६,२६४ |- |१२ |[[झारखंड]] |८१ |१,४२,२७,१३३ |१७६ |१४,२५६ |- |१३ |[[कर्नाटक]] |२२४ |२,९२,९९,०१४ |१३१ |२९,३४४ |- |१४ |[[केरळ]] |१४० |२,१३,४७,३७५ |१५२ |२१,२८० |- |१५ |[[मध्य प्रदेश]] |२३० |३,००,१६,६२५ |१३१ |३०,१३० |- |१६ |[[महाराष्ट्र]] |२८८ |५,०४,१२,२३५ |१७५ |५०,४०० |- |१७ |[[मणिपूर]] |६० |१०,७२,७५३ |१८ |१,०८० |- |१८ |[[मेघालय]] |६० |१०,११,६९९ |१७ |१,०२० |- |१९ |[[मिझोराम]] |४० |३,३२,३९० |८ |३२० |- |२० |[[नागालँड]] |६० |५,१६,४९९ |९ |५४० |- |२१ |[[ओडिशा]] |१४७ |२,१९,४४,६१५ |१४९ |२१,९०३ |- |२२ |[[पुद्दुचेरी]] |३० |४,७१,७०७ |१६ |४८० |- |२३ |[[पंजाब]] |११७ |१,३५,५१,०६० |११६ |१३,५७२ |- |२४ |[[राजस्थान]] |२०० |२,५७,६५,८०६ |१२९ |२५,८०० |- |२५ |[[सिक्कीम]] |३२ |२,०९,८४३ |७ |२२४ |- |२६ |[[तामिळनाडू|तमिळनाडू]] |२३४ |४,११,९९,१६८ |१७६ |४१,१८४ |- |२७ |[[तेलंगणा]] |११९ |१,५७,०२,१२२ |१३२ |१५,७०८ |- |२८ |[[त्रिपुरा]] |६० |१५,५६,३४२ |२६ |१,५६० |- |२९ |[[उत्तर प्रदेश]] |४०३ |८,३८,४९,९०५ |२०८ |८३,८२४ |- |३० |[[उत्तराखंड]] |७० |४४,९१,२३९ |६४ |४,४८० |- |३१ |[[पश्चिम बंगाल]] |२९४ |४,४३,१२,०११ |१५१ |४४,३९४ |- | |'''एकूण''' |'''४,१२०''' |'''५४,९३,०२,००५''' | |'''५,४९,४९५''' |} {| class="wikitable sortable" !मतदार !एकूण मतदारांची संख्या !मतांचे एकूण मूल्य |- |विधानसभेचे सदस्य (निवडलेले) |४,१२० |५,४९,४९५ |- |संसद सदस्य (निवडलेले) |७७६ |५,४९,४०८ |- |'''एकूण''' |'''४,८९६''' |'''१०,९८,९०३''' |} राष्ट्रपतींची निवडणूक प्रमाणशीर प्रतिनिधित्व पद्धतीनुसार (Proportional Representation Methods) एकल संक्रमणीय मतद्वारे (A single transferable vote) घेतली जाते. मतदान गुप्त असते.<ref name=":2" /> राष्ट्रपती निवडीची पद्धत भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद ५५ मध्ये सांगण्यात आली आहे. पंतप्रधानांच्या तुलनेत अध्यक्षाची निवडणूक प्रक्रिया अधिक विस्तृत आहे. या पद्धतीनुसार प्रत्येक मतदाराला एक मत असते, परंतु त्याच्या मताचे मूल्य हे वरीलप्रमाणे ठरवले जाते. मतदार मतपत्रिकेवर १, २, ३… या क्रमाने उमेदवाराला पसंतीक्रम देता येतो. मत वैध होण्यासाठी किमान एक तरी पसंती लिहावी लागते. शब्दात अथवा फुलीने ही पसंती दाखवता येत नाही. असे केल्यास मत रद्द होते. निवडून येण्यासाठी, उमेदवाराला मिळालेल्या मतांचे मूल्य हे एकूण मतांच्या मूल्याच्या ५० टक्क्यापेक्षा जास्त असणे आवश्यक आहे आणि ही मते पहिल्या पसंतीची असावीत. उमेदवारास मतांचा हा कोटा पूर्ण करणे आवश्यक आहे. ती मिळताच उमेदवार पहिल्या फेरीतच विजयी घोषित केला जातो. अन्यथा कमी मते मिळालेल्या उमेदवारास बाद करून त्याची दुसऱ्या, तिसऱ्या इत्यादी पसंतीची मते उरलेल्या उमेदवारांच्या खात्यात जमा केली जातात. शेवटी किमान एका उमेदवाराची निवड होईपर्यंत ही प्रक्रिया सुरू राहते.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.loksatta.com/explained/how-is-the-president-elected-and-what-is-vote-value-of-mps-will-decrease-in-presidential-election-2022-dpj-91-2969474/|title=विश्लेषण: राष्ट्रपतींची निवड कशी केली जाते? काय आहे खासदार, आमदारांच्या मतांचे गणित, घ्या जाणून|website=Loksatta|language=mr|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.misalpav.com/node/22057|title=राष्ट्रपती: भाग १ (राष्ट्रपतींची निवड कशी होते?) {{!}} मिसळपाव|website=www.misalpav.com|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":1" /> भारतीय राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकांमध्ये खासदार आणि आमदारांचे प्रत्यक्ष मतदान समाविष्ट असले तरी, ते त्यांच्या संबंधित पक्षांनी पाठिंबा दिलेल्या उमेदवाराला मतदान करतात. === शपथ किंवा प्रतिज्ञा === भारताच्या प्रत्येक राष्ट्रपतीला, आपले पद ग्रहण करण्यापूर्वी, [[भारताचे सरन्यायाधीश|भारताच्या मुख्य न्यायमूर्ती]]<nowiki/>च्या समक्ष किंवा ते अनुपस्थितीत असतील तर [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|सर्वोच्च न्यायालया]]<nowiki/>च्या उपलब्ध जेष्ठतम न्यायमूर्तीच्या समक्ष पुढील नमुन्यानुसार शपथ किंवा प्रतिज्ञा करून त्याखाली सही करणे बंधनकारक आहे, {{Quote|मी, (नाव), ईश्वरसाक्ष शपथ घेतो की, (किंवा गंभीर्यपूर्वक प्रतिज्ञा करतो.) मी भारताचा राष्ट्रपती म्हणून आपल्या पदाचे निष्ठापूर्वक कार्यपालन करीन (किंवा मी भारताच्या राष्ट्रपतीची कार्ये पार पाडीन) आणि माझ्या संपूर्ण क्षमतेनिशी संविधान आणि कायदा यांचे जतन, रक्षण आणि संरक्षण करीन आणि मी स्वतःला भारतीय जनतेच्या सेवेस आणि कल्याणास वाहून घेईन.|अनुच्छेद ६०, [[भारताचे संविधान]],<ref>https://legislative.gov.in/sites/default/files/Marathi%20Savidhan.pdf</ref>}} === महाभियोग === [[भारताचे संविधान|संविधाना]]<nowiki/>च्या उल्लंघनाबद्दल [[महाभियोग|महाभियोगा]]<nowiki/>द्वारे (Impeachment) कार्यकाळ संपण्यापूर्वी राष्ट्रपतींना काढून टाकले जाऊ शकते. त्यासंबंधीचा दोषारोप संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाकडून करता येतो ([[लोकसभा]] किंवा [[राज्यसभा]]). महाभियोगाच्या प्रस्तावावर ज्या सभागृहात हा प्रस्ताव मांडायचा आहे, त्या सभागृहातील किमान एक चतुर्थांश सदस्यांनी स्वाक्षरी केलेली पाहिजे. त्याची सुचना राष्ट्रपतींना दिली जाते आणि १४ दिवसांनंतर प्रस्ताव विचारार्थ घेतला जातो. राष्ट्रपतींवर महाभियोग करण्याचा ठराव त्या सभागृहाच्या एकूण सदस्यांच्या दोन तृतीयांश बहुमताने संमत करावा लागतो. त्यानंतर हा प्रस्ताव दुसऱ्या सभागृहाकडे पाठवला जातो. पहिल्या सभागृहात केलेल्या आरोपांची चौकशी केली जाते यावेळी राष्ट्रपतीस हजर राहण्याचा व आपली बाजू मांडण्याचा अधिकार असतो. जर दुसऱ्या सभागृहामध्येही दोन तृतीयांश सदस्यांच्या बहुमताने दोषारोप सिद्ध झाला तर तो ठराव पारित झाल्याच्या दिनांकापासून राष्ट्रपतींना पदावरून दूर केले जाते. राष्ट्रपतींनी नामनिर्देशित केलेल्या संसद सदस्यांनाही महाभियोगाच्या प्रक्रियेमध्ये भाग घेण्याचा अधिकार आहे. राष्ट्रपतीचा पदावधी संपल्यामुळे रिक्त होणारे पद भरण्याकरिता निवडणूक, तो अवधी संपण्यापूर्वी घेतली जाते. जर इतर कोणत्याही कारणामुळे राष्ट्रपतींचे पद रिक्त झाले असेल तर त्या दिनांकापासून सहा महिन्यांच्या आत निवडणूक घेणे बंधनकारक आहे आणि रिक्त पद भरण्याकरिता निवडून आलेली व्यक्ती पद ग्रहण केल्याच्या दिनांकापासून पाच वर्षांच्या पूर्ण अवधीपर्यंत, पद धारण करण्यास पात्र असते.<ref name=":1" /> == मानधन आणि सुविधा == {| class="wikitable" style="margin:1ex 0 1ex 1ex;" |+'''राष्ट्रपतींचे वेतन''' !शेवटचा बदल !पगार (दरमहा) |- |१ फेब्रुवारी २०१८ | style="text-align:right;" |₹५ लाख |- | colspan="2" style="text-align:center;" |स्रोत:<ref>{{Cite news|url=http://www.timesnownews.com/india/article/arun-jaitley-budget-speech-2018-president-salary-vice-president-salary/194462|title=President, Vice President, Governors' salaries hiked to Rs 5 lakh, Rs 4 lakh, Rs 3.5 lakh respectively|date=1 February 2018|work=TimesNow|access-date=2 April 2018}}</ref> |} [[भारताचे संविधान|भारतीय संविधाना]]<nowiki/>च्या दुसऱ्या अनुसूचीनुसार भारताच्या राष्ट्रपतींना दरमहा १०,००० मिळत होते. ही रक्कम १९९८ मध्ये ₹५०,००० पर्यंत वाढवण्यात आली. ११ सप्टेंबर २००८ रोजी, भारत सरकारने राष्ट्रपतींचा पगार ₹१.५ लाख वाढवला. भारताच्या २०१८ च्या केंद्रीय अर्थसंकल्पात ही रक्कम आणखी वाढवून ₹५ लाख करण्यात आली. तथापि, राष्ट्रपती जे काही करतात किंवा करू इच्छितात याच्या देखरेखीसाठी सरकारकडून अर्थसंकल्पात ₹२२.५ कोटीची तरतुद केली जाते.<ref name="ibn 300">{{cite web|url=http://www.ibnlive.com/news/president-gets-richer-gets-300-pc-salary-hike/73365-3.html?from=rssfeed|title=President gets richer, gets 300 pc salary hike|date=11 September 2008|publisher=CNN-IBN|access-date=9 November 2008}}</ref> [[राष्ट्रपती भवन]], दिल्ली हे भारताच्या राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे, हे जगातील सर्वात मोठे राष्ट्रपती भवन आहे.<ref name="RandhawaMukhopadhyay1986">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bQCIZoKDG1kC&pg=PA593|title=Floriculture in India|last1=Randhawa|first1=Gurcharan Singh|last2=Mukhopadhyay|first2=Amitabha|publisher=Allied Publishers|year=1986|isbn=978-81-7023-057-1|page=593|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623221521/https://books.google.com/books?id=bQCIZoKDG1kC&pg=PA593|archive-date=23 June 2016|url-status=live}}</ref><ref name="RandhawaRandhawa1971">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=HTFJAAAAMAAJ|title=The Famous gardens of India|last1=Randhawa|first1=Mohindar Singh|last2=Randhawa|first2=Gurcharan Singh|last3=Chadha|first3=K. L.|last4=Singh|first4=Daljit|author5=Horticultural Society of India|publisher=Malhotra Publishing House|year=1971|archive-url=https://web.archive.org/web/20160428041915/https://books.google.com/books?id=HTFJAAAAMAAJ|archive-date=28 April 2016|url-status=live}}</ref> [[राष्ट्रपति निलयम]], बोलारम, हैदराबाद आणि रिट्रीट भवन, मशोबरा, शिमला ही भारताच्या राष्ट्रपतींची अधिकृत रिट्रीट* निवासस्थाने आहेत.<ref name="Publications2001">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bgGCCP5Fxg0C&pg=PA39|title=India Foreign Policy and Government Guide|date=1 May 2001|publisher=International Business Publications|isbn=978-0-7397-8298-9|page=39|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430093010/https://books.google.com/books?id=bgGCCP5Fxg0C&pg=PA39|archive-date=30 April 2016|url-status=live}}</ref> भारताचे राष्ट्रपती सानुकूल-निर्मित भारी बख्तरबंद असलेली मर्सिडीज बेंझ S६०० (W२२१) ही कार वापरतात. माजी राष्ट्रपती आणि राष्ट्रपतींच्या विधवा आणि विधुर यांना पेन्शन, सुसज्ज निवास, सुरक्षा, विविध भत्ते इत्यादी सोयी पुरवल्या जातात.<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Parliament-approves-salary-pension-hike-for-President-Vice-President-governors/articleshow/3841371.cms|title=Parliament approves salary pension hike for President, Vice-President and Governors|website=[[The Times of India]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150527173113/http://timesofindia.indiatimes.com/india/Parliament-approves-salary-pension-hike-for-President-Vice-President-governors/articleshow/3841371.cms|archive-date=27 May 2015|access-date=26 May 2015}}</ref><gallery mode="packed" style="text-align: center;" heights="100" perrow="3" caption="राष्ट्रपतींसाठीच्या सुविधा"> चित्र:PresidentPalaceDelhi.jpg|[[राष्ट्रपती भवन, नवी दिल्ली]] हे भारताच्या राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे. चित्र:Residency House Bolarum.jpg|[[राष्ट्रपति निलयम]], बोलारम, [[हैदराबाद]] चित्र:Honour guard, India 20060302-9 d-0108-2-515h.jpg|राष्ट्रपतींचे अंगरक्षक, [[भारतीय लष्कर]]ाची घोडदळ रेजिमेंट चित्र:IAF Mi 8 for VIP Transport at Aero India 2013.JPG|भारताच्या राष्ट्रपतींसाठींचे [[भारतीय वायुदल|भारतीय वायुदल]]ाच्या विशेष VIP ताफ्याचे हेलिकॉप्टर चित्र:Air India One Chennai.png|VIP [[बोईंग ७७७]] ([[एअर इंडिया वन]] - इंडिया १) राष्ट्रपतींच्या आंतरराष्ट्रीय प्रवासासाठी वापरला जातो. चित्र:Air India One 737.jpg|[[भारतीय वायुसेना|भारतीय वायु]]दलाचे बोईंग ७७७x ([[एअर इंडिया वन]] - इंडिया १) राष्ट्रपतींच्या देशांतर्गत प्रवासासाठी वापरले जाते. </gallery> {{Small|Air India One (ज्याला AI1, AIC1 किंवा INDIA 1 असेही संबोधले जाते) हे भारतीय हवाई दलाद्वारे (IAF) भारताच्या राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती व पंतप्रधानांसाठी चालवल्या जाणार्‍या कोणत्याही विशेष विमानाचे हवाई वाहतूक नियंत्रणाचे संबोधन चिन्ह आहे.}} ==यादी== * [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]] == हे देखील पहा == * [[भारताचे संविधान]] * [[भारताचे उपराष्ट्रपती]] * [[भारताचे सरन्यायाधीश|भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती]] (भारताचे सरन्यायाधीश) * [[भारताचे पंतप्रधान]] * [[भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक, २०२२|भारताच्या राष्ट्रपती पदाची निवडणूक, २०२२]] ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} ==बाह्य दुवे== #[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ] [[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]] [[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]] [[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]] [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:भारतीय संसद]] 071p1ecxh20a9r8676geqrmx2rejsrm 2155394 2155351 2022-08-28T19:40:10Z Omega45 127466 /* इतिहास */ wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट अधिकृत हुद्दा | post = राष्ट्रपती | body = भारता | native_name = _{President of India} | flag = Flag of the President of India (1950–1971).svg | flagsize = 110px | flagborder = Presidential Standard | flagcaption = | insignia = Emblem of India.svg | insigniasize = 120px | insigniacaption = [[भारताचे राष्ट्रचिन्ह]] | image = Droupadi Murmu official portrait, 2022.jpg | imagesize = 220px | alt = | incumbent = [[द्रौपदी मुर्मू]] | acting = | incumbentsince = २५ जुलै २०१७ | type = | status = | department = | style = राष्ट्रपती महोदय/महोदया<br>{{small|(भारतात)}}<br>Honourable President of India<br>{{small|(भारताबाहेर)}} | member_of = | reports_to = | residence = [[राष्ट्रपती भवन]] | seat = | nominator = | appointer = इलेक्टोरल कॉलेज ऑफ इंडिया | appointer_qualified = | termlength = ५ वर्ष | termlength_qualified = | constituting_instrument = | precursor = | formation = [[भारताचे संविधान]]<br>२६ जानेवारी १९५० | first = [[राजेंद्र प्रसाद]]<br>२६ जानेवारी १९५० | last = | abolished = | succession = | abbreviation = | unofficial_names = | deputy = | salary = ५,००,००० (प्रति माह)<ref>{{cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/president-okays-her-own-salary-hike-by-300-p/406240/|title=President okays her own salary hike by 300 per cent|newspaper=[[The Indian Express]]|date=3 January 2009|accessdate=6 May 2012}}</ref> | website = [http://presidentofindia.nic.in/index.htm President of India] }} '''भारताचा राष्ट्रपती''' हा भारत देशाचा कायदेशीर प्रमुख असून तो [[भारतीय सशस्त्र सेना|भारतीय सेनेचा]] लष्करप्रमुख (''कमाण्डर-इन-चीफ'') देखील आहे. [[द्रौपदी मुर्मू]] ह्या भारताच्या [[विद्यमान]] राष्ट्रपती आहेत, तर [[राजेंद्र प्रसाद]] हे भारताचे पहिले राष्ट्रपती होते. [[नवी दिल्ली]]मधील [[राष्ट्रपती भवन]] हे राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे. [[भारताचे संविधान|भारताच्या संविधानानुसार]] राष्ट्रपतीची निवड थेट नागरिकांद्वारे न होता संसदेच्या [[लोकसभा]] व [[राज्यसभा]] तसेच देशातील सर्व घटक राज्यांच्या विधान मंडळाच्या विधानसभा ह्या शाखांमधील निर्वाचित प्रतिनिधींमार्फत होते. राष्ट्रपतीचा कार्यकाळ पाच वर्षांचा असतो. संसदेत महाभियोग चालवूनच फक्त त्यांना मुदत संपण्याच्या आधी पदावरून दूर करता येते. [[भारताचे संविधान|भारतीय संविधानाच्या]] अनुच्छेद ५३ मध्ये असे म्हटले आहे की, राष्ट्रपती काही अधिकारांसह थेट किंवा अधीनस्थ प्राधिकरणाद्वारे, काही अपवादांसह, अध्यक्षांमध्ये नियुक्त केलेल्या सर्व कार्यकारी अधिकारांचा अभ्यास पंतप्रधान करतात (एक अधीनस्थ प्राधिकरण) मन्त्रिपरिषदांच्या मदतीने. जोपर्यंत [[संविधान]] उल्लंघन करत नाही तोपर्यन्त पंतप्रधानांना [[पंतप्रधान]] आणि कॅबिनेटच्या सल्ल्यानुसार संविधान बंधनकारक आहे. == इतिहास == सुरुवातील भारताला [[राष्ट्रकुल परिषद|राष्ट्रकुल राष्ट्रांम]]<nowiki/>ध्येच (Commonwealth of Nations) [[भारतीय अधीराज्य]] (Dominion of India) म्हणून [[१५ ऑगस्ट १९४७]] ला ब्रिटीशांकडून स्वातंत्र्य मिळाले. सर्व कॉमनवेल्थ नेशन्सचा राजा हा जॉर्ज सहावा होता, त्यामुळेच [[जॉर्ज सहावा]] हा भारतीय अधीराज्याचा देखील राजा होता, त्याचा प्रतिनिधी म्हणून गव्हर्नल-जनरल ची नेमणूक करण्यात आली. १९३१ पासूनच गव्हर्नर-जनरलची नियुक्ती पूर्णपणे भारताच्या पंतप्रधान व मंत्रिमंडळाच्या सल्ल्याने करण्यात येत होती, ब्रिटिश सरकारच्या सहभागाशिवाय. [[लुई माउंटबॅटन|लुईस माउँटबॅटन]] हे स्वतंत्र भारताचे पहिले गव्हर्नर-जनरल होते तर [[चक्रवर्ती राजगोपालाचारी]] हे दुसरे आणि शेवटचे गव्हर्नर-जनरल होते. भारताला स्वतंत्र मिळाल्यानंतर [[बाबासाहेब आंबेडकर|डाॅ.आंबेडकरां]]<nowiki/>च्या नेतृत्वाखाली [[भारताची संविधान सभा|भारतीय संविधान सभे]]<nowiki/>ने देशासाठी संपूर्णपणे नवीन राज्यघटना तयार करण्याचे काम हाती घेतले. [[भारतीय राज्यघटना]] अखेर २६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी लागू झाली आणि २६ जानेवारी १९५० रोजी अंमलात आली आणि भारत [[भारतीय प्रजासत्ताक दिन|प्रजासत्ताक]] बनला. राजा आणि गव्हर्नर जनरलची कार्यालये भारताच्या राष्ट्रपतींच्या नवीन कार्यालयाने बदलली, आणि [[राजेंद्र प्रसाद]] यांनी २६ जानेवारी १९५० रोजी भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून शपथ घेतली. भारतीय राज्यघटनेने (अनुच्छेद ६०) राष्ट्रपतींना भारतीय संविधान आणि त्यातील तरतुदींचे संरक्षण करण्याची जबाबदारी आणि अधिकार दिले आहेत. == अधिकार आणि कर्तव्ये == {{Quote|राज्यघटनेच्या मसुद्यानुसार राष्ट्रपती हा इंग्रजी राज्यघटनेनुसार राजाप्रमाणेच पदावर असतो. ते राज्याचे प्रमुख आहेत पण कार्यकारिणीचे नाहीत. तो राष्ट्राचे प्रतिनिधित्व करतो पण राष्ट्रावर राज्य करत नाही. ते राष्ट्राचे प्रतीक आहेत. प्रशासनातील त्याचे स्थान शिक्क्यावरील औपचारिक स्वरुपाचे आहे ज्याद्वारे देशाचे निर्णय ओळखले जातात.|[[बाबासाहेब आंबेडकर]],{{small| राष्ट्रपती हे राज्याचे घटनात्मक प्रमुख असल्याच्या विविध वादविवादांदरम्यान भारतीय संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष म्हणून दिलेली प्रतिक्रिया.}}<ref name=":Indian Political Thought">{{Cite book|title=Indian Political Thought: Themes and Thinkers|last=Singh|first=Mahendra Prasad|publisher=[[Pearson plc|Pearson India Education Services]]|year=2019|isbn=978-93-325-8733-5|editor-last=Roy|editor-first=Himanshu|location=[[Noida]]|pages=354|chapter=Ambedkar: Constitutionalism and State Structure|editor-last2=Singh|editor-first2=Mahendra Prasad}}</ref><ref>[https://books.google.co.uk/books?id=veDUJCjr5U4C&lpg=PA236&ots=EGZT2Cyg38&dq=Under%20the%20draft%20constitution%20the%20President%20occupies%20the%20same%20position%20as%20the%20King%20under%20the%20English%20Constitution.%20He%20is%20the%20head%20of%20the%20state%20but%20not%20of%20the%20Executive.%20He%20represents%20the%20Nation%20but%20does%20not%20rule%20the%20Nation.%20He%20is%20the%20symbol%20of%20the%20Nation.%20His%20place%20in%20the%20administration%20is%20that%20of%20a%20ceremonial%20device%20on%20a%20seal%20by%20which%20the%20nation's%20decisions%20are%20made%20known&pg=PA236#v=onepage&q&f=false ''Constitutional Government in India''], M.V.Pylee, S. Chand Publishing, 2004, page 236</ref>}} === कर्तव्य === राष्ट्रपतींचे प्राथमिक कर्तव्य म्हणजे त्यांच्या शपथेचा भाग म्हणून भारताच्या संविधानाचे आणि कायद्याचे जतन करणे, संरक्षण करणे आणि त्यांचे रक्षण करणे (भारतीय घटनेचा अनुच्छेद ६०).अध्यक्ष हा सर्व स्वतंत्र घटनात्मक संस्थांचा सामान्य प्रमुख असतो. त्यांच्या सर्व कृती, शिफारशी (अनुच्छेद ३, अनुच्छेद १११, अनुच्छेद २७४, इ.) आणि पर्यवेक्षी अधिकार (अनुच्छेद ७४(२), अनुच्छेद ७८C, अनुच्छेद १०८, अनुच्छेद १११, इ.) भारताच्या कार्यकारी आणि विधान संस्थांवर असतील. संविधान राखण्यासाठी वापरला जातो. कायद्याच्या कोर्टात लढण्यासाठी अध्यक्षांच्या कृतीवर कोणताही प्रतिबंध नाही. === कार्यकारी अधिकार === -(१) संघराज्याचा कार्यकारी अधिकार, राष्ट्रपतीकडे निहित असेल आणि त्याच्याकडून प्रत्यक्षपणे किंवा त्याच्या हाताखालील अधिकाऱ्यांमार्फत या संविधानानुसार त्याचा वापर केला जाईल. (२) पूर्वगामी तरतुदींच्या व्यापकतेला बाध न येऊ देता, संघराज्याच्या संरक्षण दलांचे सर्वोच्च अधिपत्य राष्ट्रपतीकडे निहित असेल आण्ि त्याचा वापर कायद्याद्वारे विनियमित केला जाईल. (३) या अनुच्छेदातील कोणत्याही गोष्टीमुळे,----- (क) कोणत्याही विद्यमान कायद्याद्वारे कोणत्याही राज्याच्या शासनाला किंवा अन्य प्राधिकाऱ्याला प्रदान करण्यात आलेले कोणतेही कार्याधिकार राष्ट्रपतीकडे हस्तांतरित होतात, असे मानले जाणार नाही ; किंवा (ख) राष्ट्रपती व्यतिरिक्त अन्य प्राधिकाऱ्यास कायद्याद्वारे कार्याधिकार प्रदान करण्यास संसदेला प्रतिबंध होणार नाही === कायदेविषयक अधिकार === === न्यायविषयक अधिकार === === वित्तिय अधिकार === राष्ट्रपतींच्या शिफारशीनेच संसदेत आर्थिक विधेयक मांडले जाऊ शकते. राष्ट्रपती वार्षिक आर्थिक विवरणपत्र, म्हणजे केंद्रीय अर्थसंकल्प संसदेसमोर मांडतात. अनपेक्षित खर्च पूर्ण करण्यासाठी राष्ट्रपती भारताच्या आकस्मिक निधीतून आगाऊ रक्कम घेऊ शकतात. केंद्र आणि राज्यांमध्ये करांचे वितरण करण्याची शिफारस करण्यासाठी राष्ट्रपती दर पाच वर्षांनी वित्त आयोग स्थापन करतात. सर्वात अलीकडील २०१७ मध्ये स्थापना करण्यात आली. === परराष्ट्रविषयक अधिकार === * राष्ट्रपती आंतरराष्ट्रीय स्थरावर भारताचे प्रतिनिधीत्व करतात. * सर्व आंतरराष्ट्रीय करार व तह संसदेच्या आधिन राहून राष्ट्रपतींच्या नावाने केले जातात. * राष्ट्रपती परदेशातील भारताचे राजदूत व राजनयीक अधिकारांच्या नेमणुका करतात. अन्य देशांचे भारतातील राजदूत व राजनयीक अधिकारी यांना राष्ट्रपतींची मान्यता व स्वीकृती आवश्यक आहे. === लष्करी अधिकार === राष्ट्रपती हे भारतीय सशस्त्र दलांचे सरसेनापती असतात. पंतप्रधानांच्या अध्यक्षतेखालील केंद्रीय मंत्रिमंडळाच्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपती युद्ध घोषित करू शकतात किंवा शांतता पूर्ण करू शकतात. सर्व महत्त्वाचे करार राष्ट्रपतींच्या नावाने केले जातात. === क्षमा करण्याचे अधिकार === (१) कोणत्याही अपराधाबद्दल दोषी ठरवण्यात आलेल्या कोणत्याही व्यक्तीला,----- (क) जेव्हा शिक्षा किंवा शिक्षादेश लष्करी न्यायालयाने दिला असेल, अशा सर्व प्रकरणी; (ख) जेव्हा शिक्षा किंवा शिक्षादेश संघराज्याच्या कार्यकारी अधिकाराच्या व्याप्तीतील एखाद्या बाबीशी संबंधित असलेल्या कोणत्याही कायद्याविरुद्ध केलेल्या अपराधाबद्दल देण्यात आला असेल, अशा सर्व प्रकरणी ; (ग) जेव्हा शिक्षादेश हा मृत्युशिक्षादेश असेल, अशा सर्व प्रकरणी ; शक्षेबद्दल क्षमा करण्याचा, शिक्षेस तहकुबी देण्याचा, शिक्षेस स्थगिती देण्याचा किंवा शिक्षेत सूट देण्याचा अथवा शिक्षादेश निलंबित करण्याचा,त्यात सूट देण्याचा किंवा तो सौम्य करण्याचा राष्ट्रपतीस अधिकार असेल. === आणीबाणीविषयत अधिकार === राष्ट्रपती तीन प्रकारच्या आणीबाणी घोषित करू शकतात: राष्ट्रीय, राज्य आणि आर्थिक, कलम ३५२, ३५६ आणि ३६० अंतर्गत कलम १२३ अंतर्गत अध्यादेश जारी करण्याव्यतिरिक्त. # राष्ट्रीय आणीबाणी # राज्य आणीबाणी किंवा राष्ट्रपती राजवट # आर्थिक आणीबाणी === नियुक्तीचे अधिकार === लोकसभेत बहुमत सिद्ध करणाऱ्या व्यक्तीस राष्ट्रपती पंतप्रधान म्हणून नियुक्त करतात. त्यानंतर पंतप्रधानांच्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपती मंत्रीमंडळातील मंत्र्यांची नियुक्ती करतात. राष्ट्रपतींकडून राज्यसभेवर साहित्य, विज्ञान, कला आणि समाजसेवा या क्षेत्रातील व्यक्तींमधून १२ सदस्यांची नियुक्ती करतात. अनुच्छेद ३३१ नुसार राष्ट्रपती अँग्लो इंडियन समुदायातील दोन सदस्यांना लोकसभा सदस्य म्हणून नियुक्त करु शकत होते परंतु २०१९ हे कलम काढून टाकण्यात आले. राज्यांच्या राज्यपालांची नियुक्ती देखील राष्ट्रपती करतात. कलम १५६ नुसार, त्यांच्या कृतीतून संविधानाचे उल्लंघन करणाऱ्या राज्यपालांना बडतर्फ करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींकडे आहे. राष्ट्रपती विविध प्रकारच्या नियुक्त्या करतात यामध्ये, * [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती]] आणि [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालया]]<nowiki/>चे आणि राज्य/केंद्रशासित प्रदेशातील [[उच्च न्यायालय|उच्च न्यायालयां]]<nowiki/>चे इतर न्यायाधीश. * [[दिल्लीचे मुख्यमंत्री|राष्ट्रीय राजधानी प्रदेश दिल्लीचे मुख्यमंत्री]] (अनुच्छेद २३९ कक ५, भारताचे संविधान). * [[भारताचे नियंत्रक व महालेखापाल|भारताचे नियंत्रक व महा लेखापरीक्षक]] * [[भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त]] आणि इतर निवडणूक आयुक्त. * [[केंद्रीय लोकसेवा आयोग|संघ लोकसेवा आयोगा]]<nowiki/>चे अध्यक्ष आणि इतर सदस्य. * [[भारताचा महान्यायवादी|भारताचे महान्यायवादी]] (ऍटर्नी जनरल आफ इंडिया) * इतर देशांतील राजदूत आणि उच्चायुक्त (केवळ पंतप्रधानांनी दिलेल्या नावांच्या यादीद्वारे) * अखिल भारतीय सेवा ([[भारतीय प्रशासकीय सेवा|आय.ए.एस.]], [[आय.पी.एस.]] आणि आय.एफ.एस.) आणि गट 'अ' मधील इतर केंद्रीय नागरी सेवांचे अधिकारी == निवड प्रक्रिया == === पात्रता === [[भारताचे संविधान|भारतीय राज्यघटने]]<nowiki/>च्या कलम ५८ मध्ये राष्ट्रपती पदासाठी पात्र होण्यासाठी आवश्यक असलेली प्रमुख पात्रता निश्चित केली आहे. राष्ट्रपती हा, * भारताचा नागरिक * ३५ वर्षे किंवा त्याहून अधिक वय * [[लोकसभा|लोकसभे]]<nowiki/>चे सदस्य होण्यासाठी पात्र असणे आवश्यक आहे. जर एखादी व्यक्ती [[भारत सरकार]] किंवा कोणत्याही राज्य सरकारच्या अंतर्गत लाभाचे कोणतेही पद धारण करत असल्यास किंवा वरीलपैकी कोणत्याही सरकारच्या नियंत्रणाखाली असलेल्या कोणत्याही स्थानिक किंवा अन्य प्राधिकरणाच्या अधीन असल्यास राष्ट्रपती पदाच्या निवडणूकीसाठी पात्र राहत नाही. तथापि, काही पदाधिकाऱ्यांना राष्ट्रपतीपदाचे उमेदवार म्हणून उभे राहण्याची परवानगी आहे. त्यामध्ये: * विद्यमान उपराष्ट्रपती * कोणत्याही राज्याचा राज्यपाल * केंद्राचा किंवा कोणत्याही राज्याचा मंत्री (पंतप्रधान आणि मुख्यमंत्र्यांसह) * संसद किंवा राज्य विधीमंडळाचा सदस्य (आमदार किंवा खासदार) उपराष्ट्रपती, राज्यपाल किंवा मंत्री यांची राष्ट्रपती पदी निवड झाल्यास, त्यांनी राष्ट्रपती म्हणून काम सुरू केल्याच्या तारखेपासून त्यांचे पूर्वीचे कार्यालय रिकामे केले असे मानले जाते. संसद किंवा राज्य विधीमंडळाचा सदस्य राष्ट्रपतींच्या पदासाठी निवडणूकीत थांबू शकतो पण जर ते राष्ट्रपती म्हणून निवडून आले तर त्यांनी ज्या तारखेला त्यांनी राष्ट्रपती पदाची शपथ घेतली त्या तारखेला त्यांनी संसद किंवा राज्य विधानमंडळातील त्यांची जागा रिकामी केली असे मानले जाते.जी व्यक्ती, राष्ट्रपती म्हणून पद धारण करीत आहे अथवा जिने असे पद धारण केलेले आहे ती व्यक्ती, भारतीय संविधानाच्या अन्य तरतुदींना अधीन राहून त्या पदासाठी होणाऱ्या फेरनिवडणुकीस पात्र असते. राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती निवडणूक कायदा, १९५२, अंतर्गत राष्ट्रपती पदासाठी होणाऱ्या निवडणुकीमध्ये उमेदवाराला त्यांचे नाव मतपत्रिकेवर दिसण्यासाठी प्रस्तावक म्हणून ५० मतदार आणि समर्थक म्हणून ५० मतदारांची आवश्यकता असते. प्रत्येक उमेदवाराला नामनिर्देशनपत्र सादर करताना पंधरा हजार रुपये रोख इतकी रक्कम जमा करावी लागते.<ref name=":0">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://tarunbharat.com/how-was-the-president-elected-who-can-fight-this-election/|title=कशी होते राष्ट्रपतींची निवड? कोण लढवू शकतं ही निवडणूक…|website=Tarun Bharat|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":1">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.nitinsir.in/president-of-india/|title=President of India in Marathi {{!}} Indian President -निवडणूक पद्धत, पात्रता, अधिकार, कामे|date=2020-09-27|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref> === निवडणूक प्रक्रिया === भारतामध्ये राष्ट्रपती (१) [[भारतीय संसद|संसदे]]<nowiki/>च्या दोन्ही सभागृहांचे निवडून आलेले सदस्य ([[राज्यसभा]] व [[लोकसभा]]) आणि (२) राज्यांच्या [[विधानसभा|विधानसभां]]<nowiki/>चे निवडून आलेले सदस्य (यामध्ये राज्यांसह [[दिल्ली विधानसभा|दिल्ली]] व [[पाँडिचेरी विधानसभा|पाँडिचेरी]] संघ राज्यक्षेत्रांच्या विधानसभा सदस्यांचा समावेश आहे.) यांनी मिळून बनलेल्या निर्वाचकगणांच्या (electoral college) सदस्यांकडून निवडला जातो. राष्ट्रपतींच्या निवडणूकीमध्ये राष्ट्रपतींनी नामनिर्देशित केलेल्या संसद सदस्यांना व राज्यांच्या [[विधान परिषद|विधानपरिषदे]]<nowiki/>च्या आमदारांना भाग घेता येत नाही.<ref name=":2">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://maharashtratimes.com/editorial/article/election-of-indian-president/articleshow/59047100.cms|title=राष्ट्रपतिपदासाठी अशी होते निवडणूक|website=Maharashtra Times|language=mr|access-date=2022-08-27}}</ref> राज्यांमध्ये परस्परांत समानता; तसेच सर्व राज्ये मिळून व संघराज्य यांच्यात समानता ठेवण्यासाठी विधानसभेच्या व संसदेच्या प्रत्येक निवडून आलेल्या सदस्याच्या मताचे मूल्य, हे खालील सूत्रा द्वारे निर्धारित केले जाते.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.inmarathi.com/10334/details-of-presidential-elections-in-india/|title=भारताच्या राष्ट्रपती निवडणूकीमागील संपूर्ण गणित जाणून घ्या!|last=टीम|first=इनमराठी|website=www.inmarathi.com|language=en-US|access-date=2022-08-28}}</ref> <table><tr><td> <div style="float:left;">राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाच्या विधानसभेच्या सदस्याच्या मताचे मूल्य =</div></td> <td> <div style="float:left"> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">संबंधीत राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेशाची एकूण लोकसंख्या (१९७१ सालची)</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">त्या राज्याच्या विधानसभेच्या एकूण निवडून आलेल्या सदस्यांची संख्या</div> </div></td> <td> <div style="float:left;">x१०००</div></td> </tr> </table>या सर्व प्रक्रियेसाठी ८४ व्या घटना दुरुस्तीनुसार, २०२६ नंतर होणाऱ्या पहिल्या जनगणनेची आकडेवारी प्रकाशित होईपर्यंत १९७१ च्या जनगणनेची आकडेवारी वापरली जाईल असे निर्धारित करण्यात आले आहे. उदा. १९७१ साली [[महाराष्ट्र]] राज्याची लोकसंख्या होती ५,०४,१२,२३५ आणि [[महाराष्ट्र विधानसभा|महाराष्ट्राच्या विधानसभे]]<nowiki/>त एकूण २८८ आमदार आहेत. त्यामुळे महाराष्ट्रातल्या प्रत्येक आमदाराच्या मताचे मूल्य हे<table><tr><td> <div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">५,०४,१२,२३५</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">२८८</div> </div></td> <td> <div style="float:left;">x१००० = १७५</div></td> </tr> </table> एवढे असते. तर महाराष्ट्र राज्यासाठी मतांचे एकूण मूल्य १७५ x २८८ = ५०,४०० एवढे येते. अशाच प्रकारे देशातील ३१ विधानसभांच्या ४,१२० सदस्यांच्या मतांचे मूल्य: ५,४९,४९५.<ref name=":2" /> यावरून संसदेच्या प्रत्येक सदस्याच्या मताचे मूल्य काढले जाते. लोकसभेतील निवडून आलेले सदस्य ५४३ आणि राज्यसभेचे निवडून आलेले सदस्य २३३ एकूण ७७६ खासदार या निवडणुकीत मतदान करतात. प्रत्येक खासदाराच्या मताचे मूल्य =<table><tr><td> <div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">३१ विधानसभांच्या ४,१२० सदस्यांच्या मतांचे मूल्य</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">एकूण निवडून आलेल्या खासदारांची संख्या</div> </div></td><td><div style="float:left;">x१००० = </div></td><td><div> <div style="border-bottom:1px solid;font-size:small;text-align:center;">५,४९,४९५</div> <div style="font-size:small;text-align:center;">७७६</div> </div></td><td><div style="float:left;">x१००० = ७०८</div></td></tr> </table> खासदारांच्या मतांचे एकूण मूल्य ७०८ x ७७६ = ५,४९,४०८. {| class="wikitable sortable" !अनुक्रम !राज्य/केंद्रशासित प्रदेशाचे नाव !विधानसभेतील सदस्यांची संख्या (निवडून आलेले) !लोकसंख्या ([[भारताची जनगणना १९७१|१९७१ जनगणना]]) !प्रत्येक आमदाराच्या मताचे मूल्य !राज्य/केंद्रशासित प्रदेशासाठी मतांचे एकूण मूल्य |- |१ |[[आंध्र प्रदेश]] |१७५ |२,७८,००,५८६ |१५९ |२७,८२५ |- |२ |[[अरुणाचल प्रदेश]] |६० |४,६७,५११ |८ |४८० |- |३ |[[आसाम]] |१२६ |१,४६,२५,१५२ |११६ |१४,६१६ |- |४ |[[बिहार]] |२४३ |४,२१,२६,२३६ |१७३ |४२,०३९ |- |५ |[[छत्तीसगड]] |९० |१,१६,३७,४९४ |१२९ |११,६१० |- |६ |[[दिल्ली]] |७० |४०,६५,६९८ |५८ |४,०६० |- |७ |[[गोवा]] |४० |७,९५,१२० |२० |८०० |- |८ |[[गुजरात]] |१८२ |२,६६,९७,४७५ |१४७ |२६,७५४ |- |९ |[[हरियाणा]] |९० |१,००,३६,८०८ |११२ |१०,०८० |- |१० |[[हिमाचल प्रदेश]] |६८ |३४,६०,४३४ |५१ |३४६८ |- |११ |[[जम्मू आणि काश्मीर]] |८७ |६३,००,००० |७२ |६,२६४ |- |१२ |[[झारखंड]] |८१ |१,४२,२७,१३३ |१७६ |१४,२५६ |- |१३ |[[कर्नाटक]] |२२४ |२,९२,९९,०१४ |१३१ |२९,३४४ |- |१४ |[[केरळ]] |१४० |२,१३,४७,३७५ |१५२ |२१,२८० |- |१५ |[[मध्य प्रदेश]] |२३० |३,००,१६,६२५ |१३१ |३०,१३० |- |१६ |[[महाराष्ट्र]] |२८८ |५,०४,१२,२३५ |१७५ |५०,४०० |- |१७ |[[मणिपूर]] |६० |१०,७२,७५३ |१८ |१,०८० |- |१८ |[[मेघालय]] |६० |१०,११,६९९ |१७ |१,०२० |- |१९ |[[मिझोराम]] |४० |३,३२,३९० |८ |३२० |- |२० |[[नागालँड]] |६० |५,१६,४९९ |९ |५४० |- |२१ |[[ओडिशा]] |१४७ |२,१९,४४,६१५ |१४९ |२१,९०३ |- |२२ |[[पुद्दुचेरी]] |३० |४,७१,७०७ |१६ |४८० |- |२३ |[[पंजाब]] |११७ |१,३५,५१,०६० |११६ |१३,५७२ |- |२४ |[[राजस्थान]] |२०० |२,५७,६५,८०६ |१२९ |२५,८०० |- |२५ |[[सिक्कीम]] |३२ |२,०९,८४३ |७ |२२४ |- |२६ |[[तामिळनाडू|तमिळनाडू]] |२३४ |४,११,९९,१६८ |१७६ |४१,१८४ |- |२७ |[[तेलंगणा]] |११९ |१,५७,०२,१२२ |१३२ |१५,७०८ |- |२८ |[[त्रिपुरा]] |६० |१५,५६,३४२ |२६ |१,५६० |- |२९ |[[उत्तर प्रदेश]] |४०३ |८,३८,४९,९०५ |२०८ |८३,८२४ |- |३० |[[उत्तराखंड]] |७० |४४,९१,२३९ |६४ |४,४८० |- |३१ |[[पश्चिम बंगाल]] |२९४ |४,४३,१२,०११ |१५१ |४४,३९४ |- | |'''एकूण''' |'''४,१२०''' |'''५४,९३,०२,००५''' | |'''५,४९,४९५''' |} {| class="wikitable sortable" !मतदार !एकूण मतदारांची संख्या !मतांचे एकूण मूल्य |- |विधानसभेचे सदस्य (निवडलेले) |४,१२० |५,४९,४९५ |- |संसद सदस्य (निवडलेले) |७७६ |५,४९,४०८ |- |'''एकूण''' |'''४,८९६''' |'''१०,९८,९०३''' |} राष्ट्रपतींची निवडणूक प्रमाणशीर प्रतिनिधित्व पद्धतीनुसार (Proportional Representation Methods) एकल संक्रमणीय मतद्वारे (A single transferable vote) घेतली जाते. मतदान गुप्त असते.<ref name=":2" /> राष्ट्रपती निवडीची पद्धत भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद ५५ मध्ये सांगण्यात आली आहे. पंतप्रधानांच्या तुलनेत अध्यक्षाची निवडणूक प्रक्रिया अधिक विस्तृत आहे. या पद्धतीनुसार प्रत्येक मतदाराला एक मत असते, परंतु त्याच्या मताचे मूल्य हे वरीलप्रमाणे ठरवले जाते. मतदार मतपत्रिकेवर १, २, ३… या क्रमाने उमेदवाराला पसंतीक्रम देता येतो. मत वैध होण्यासाठी किमान एक तरी पसंती लिहावी लागते. शब्दात अथवा फुलीने ही पसंती दाखवता येत नाही. असे केल्यास मत रद्द होते. निवडून येण्यासाठी, उमेदवाराला मिळालेल्या मतांचे मूल्य हे एकूण मतांच्या मूल्याच्या ५० टक्क्यापेक्षा जास्त असणे आवश्यक आहे आणि ही मते पहिल्या पसंतीची असावीत. उमेदवारास मतांचा हा कोटा पूर्ण करणे आवश्यक आहे. ती मिळताच उमेदवार पहिल्या फेरीतच विजयी घोषित केला जातो. अन्यथा कमी मते मिळालेल्या उमेदवारास बाद करून त्याची दुसऱ्या, तिसऱ्या इत्यादी पसंतीची मते उरलेल्या उमेदवारांच्या खात्यात जमा केली जातात. शेवटी किमान एका उमेदवाराची निवड होईपर्यंत ही प्रक्रिया सुरू राहते.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.loksatta.com/explained/how-is-the-president-elected-and-what-is-vote-value-of-mps-will-decrease-in-presidential-election-2022-dpj-91-2969474/|title=विश्लेषण: राष्ट्रपतींची निवड कशी केली जाते? काय आहे खासदार, आमदारांच्या मतांचे गणित, घ्या जाणून|website=Loksatta|language=mr|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.misalpav.com/node/22057|title=राष्ट्रपती: भाग १ (राष्ट्रपतींची निवड कशी होते?) {{!}} मिसळपाव|website=www.misalpav.com|access-date=2022-08-28}}</ref><ref name=":1" /> भारतीय राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकांमध्ये खासदार आणि आमदारांचे प्रत्यक्ष मतदान समाविष्ट असले तरी, ते त्यांच्या संबंधित पक्षांनी पाठिंबा दिलेल्या उमेदवाराला मतदान करतात. === शपथ किंवा प्रतिज्ञा === भारताच्या प्रत्येक राष्ट्रपतीला, आपले पद ग्रहण करण्यापूर्वी, [[भारताचे सरन्यायाधीश|भारताच्या मुख्य न्यायमूर्ती]]<nowiki/>च्या समक्ष किंवा ते अनुपस्थितीत असतील तर [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|सर्वोच्च न्यायालया]]<nowiki/>च्या उपलब्ध जेष्ठतम न्यायमूर्तीच्या समक्ष पुढील नमुन्यानुसार शपथ किंवा प्रतिज्ञा करून त्याखाली सही करणे बंधनकारक आहे, {{Quote|मी, (नाव), ईश्वरसाक्ष शपथ घेतो की, (किंवा गंभीर्यपूर्वक प्रतिज्ञा करतो.) मी भारताचा राष्ट्रपती म्हणून आपल्या पदाचे निष्ठापूर्वक कार्यपालन करीन (किंवा मी भारताच्या राष्ट्रपतीची कार्ये पार पाडीन) आणि माझ्या संपूर्ण क्षमतेनिशी संविधान आणि कायदा यांचे जतन, रक्षण आणि संरक्षण करीन आणि मी स्वतःला भारतीय जनतेच्या सेवेस आणि कल्याणास वाहून घेईन.|अनुच्छेद ६०, [[भारताचे संविधान]],<ref>https://legislative.gov.in/sites/default/files/Marathi%20Savidhan.pdf</ref>}} === महाभियोग === [[भारताचे संविधान|संविधाना]]<nowiki/>च्या उल्लंघनाबद्दल [[महाभियोग|महाभियोगा]]<nowiki/>द्वारे (Impeachment) कार्यकाळ संपण्यापूर्वी राष्ट्रपतींना काढून टाकले जाऊ शकते. त्यासंबंधीचा दोषारोप संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाकडून करता येतो ([[लोकसभा]] किंवा [[राज्यसभा]]). महाभियोगाच्या प्रस्तावावर ज्या सभागृहात हा प्रस्ताव मांडायचा आहे, त्या सभागृहातील किमान एक चतुर्थांश सदस्यांनी स्वाक्षरी केलेली पाहिजे. त्याची सुचना राष्ट्रपतींना दिली जाते आणि १४ दिवसांनंतर प्रस्ताव विचारार्थ घेतला जातो. राष्ट्रपतींवर महाभियोग करण्याचा ठराव त्या सभागृहाच्या एकूण सदस्यांच्या दोन तृतीयांश बहुमताने संमत करावा लागतो. त्यानंतर हा प्रस्ताव दुसऱ्या सभागृहाकडे पाठवला जातो. पहिल्या सभागृहात केलेल्या आरोपांची चौकशी केली जाते यावेळी राष्ट्रपतीस हजर राहण्याचा व आपली बाजू मांडण्याचा अधिकार असतो. जर दुसऱ्या सभागृहामध्येही दोन तृतीयांश सदस्यांच्या बहुमताने दोषारोप सिद्ध झाला तर तो ठराव पारित झाल्याच्या दिनांकापासून राष्ट्रपतींना पदावरून दूर केले जाते. राष्ट्रपतींनी नामनिर्देशित केलेल्या संसद सदस्यांनाही महाभियोगाच्या प्रक्रियेमध्ये भाग घेण्याचा अधिकार आहे. राष्ट्रपतीचा पदावधी संपल्यामुळे रिक्त होणारे पद भरण्याकरिता निवडणूक, तो अवधी संपण्यापूर्वी घेतली जाते. जर इतर कोणत्याही कारणामुळे राष्ट्रपतींचे पद रिक्त झाले असेल तर त्या दिनांकापासून सहा महिन्यांच्या आत निवडणूक घेणे बंधनकारक आहे आणि रिक्त पद भरण्याकरिता निवडून आलेली व्यक्ती पद ग्रहण केल्याच्या दिनांकापासून पाच वर्षांच्या पूर्ण अवधीपर्यंत, पद धारण करण्यास पात्र असते.<ref name=":1" /> == मानधन आणि सुविधा == {| class="wikitable" style="margin:1ex 0 1ex 1ex;" |+'''राष्ट्रपतींचे वेतन''' !शेवटचा बदल !पगार (दरमहा) |- |१ फेब्रुवारी २०१८ | style="text-align:right;" |₹५ लाख |- | colspan="2" style="text-align:center;" |स्रोत:<ref>{{Cite news|url=http://www.timesnownews.com/india/article/arun-jaitley-budget-speech-2018-president-salary-vice-president-salary/194462|title=President, Vice President, Governors' salaries hiked to Rs 5 lakh, Rs 4 lakh, Rs 3.5 lakh respectively|date=1 February 2018|work=TimesNow|access-date=2 April 2018}}</ref> |} [[भारताचे संविधान|भारतीय संविधाना]]<nowiki/>च्या दुसऱ्या अनुसूचीनुसार भारताच्या राष्ट्रपतींना दरमहा १०,००० मिळत होते. ही रक्कम १९९८ मध्ये ₹५०,००० पर्यंत वाढवण्यात आली. ११ सप्टेंबर २००८ रोजी, भारत सरकारने राष्ट्रपतींचा पगार ₹१.५ लाख वाढवला. भारताच्या २०१८ च्या केंद्रीय अर्थसंकल्पात ही रक्कम आणखी वाढवून ₹५ लाख करण्यात आली. तथापि, राष्ट्रपती जे काही करतात किंवा करू इच्छितात याच्या देखरेखीसाठी सरकारकडून अर्थसंकल्पात ₹२२.५ कोटीची तरतुद केली जाते.<ref name="ibn 300">{{cite web|url=http://www.ibnlive.com/news/president-gets-richer-gets-300-pc-salary-hike/73365-3.html?from=rssfeed|title=President gets richer, gets 300 pc salary hike|date=11 September 2008|publisher=CNN-IBN|access-date=9 November 2008}}</ref> [[राष्ट्रपती भवन]], दिल्ली हे भारताच्या राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे, हे जगातील सर्वात मोठे राष्ट्रपती भवन आहे.<ref name="RandhawaMukhopadhyay1986">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bQCIZoKDG1kC&pg=PA593|title=Floriculture in India|last1=Randhawa|first1=Gurcharan Singh|last2=Mukhopadhyay|first2=Amitabha|publisher=Allied Publishers|year=1986|isbn=978-81-7023-057-1|page=593|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623221521/https://books.google.com/books?id=bQCIZoKDG1kC&pg=PA593|archive-date=23 June 2016|url-status=live}}</ref><ref name="RandhawaRandhawa1971">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=HTFJAAAAMAAJ|title=The Famous gardens of India|last1=Randhawa|first1=Mohindar Singh|last2=Randhawa|first2=Gurcharan Singh|last3=Chadha|first3=K. L.|last4=Singh|first4=Daljit|author5=Horticultural Society of India|publisher=Malhotra Publishing House|year=1971|archive-url=https://web.archive.org/web/20160428041915/https://books.google.com/books?id=HTFJAAAAMAAJ|archive-date=28 April 2016|url-status=live}}</ref> [[राष्ट्रपति निलयम]], बोलारम, हैदराबाद आणि रिट्रीट भवन, मशोबरा, शिमला ही भारताच्या राष्ट्रपतींची अधिकृत रिट्रीट* निवासस्थाने आहेत.<ref name="Publications2001">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bgGCCP5Fxg0C&pg=PA39|title=India Foreign Policy and Government Guide|date=1 May 2001|publisher=International Business Publications|isbn=978-0-7397-8298-9|page=39|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430093010/https://books.google.com/books?id=bgGCCP5Fxg0C&pg=PA39|archive-date=30 April 2016|url-status=live}}</ref> भारताचे राष्ट्रपती सानुकूल-निर्मित भारी बख्तरबंद असलेली मर्सिडीज बेंझ S६०० (W२२१) ही कार वापरतात. माजी राष्ट्रपती आणि राष्ट्रपतींच्या विधवा आणि विधुर यांना पेन्शन, सुसज्ज निवास, सुरक्षा, विविध भत्ते इत्यादी सोयी पुरवल्या जातात.<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Parliament-approves-salary-pension-hike-for-President-Vice-President-governors/articleshow/3841371.cms|title=Parliament approves salary pension hike for President, Vice-President and Governors|website=[[The Times of India]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150527173113/http://timesofindia.indiatimes.com/india/Parliament-approves-salary-pension-hike-for-President-Vice-President-governors/articleshow/3841371.cms|archive-date=27 May 2015|access-date=26 May 2015}}</ref><gallery mode="packed" style="text-align: center;" heights="100" perrow="3" caption="राष्ट्रपतींसाठीच्या सुविधा"> चित्र:PresidentPalaceDelhi.jpg|[[राष्ट्रपती भवन, नवी दिल्ली]] हे भारताच्या राष्ट्रपतींचे अधिकृत निवासस्थान आहे. चित्र:Residency House Bolarum.jpg|[[राष्ट्रपति निलयम]], बोलारम, [[हैदराबाद]] चित्र:Honour guard, India 20060302-9 d-0108-2-515h.jpg|राष्ट्रपतींचे अंगरक्षक, [[भारतीय लष्कर]]ाची घोडदळ रेजिमेंट चित्र:IAF Mi 8 for VIP Transport at Aero India 2013.JPG|भारताच्या राष्ट्रपतींसाठींचे [[भारतीय वायुदल|भारतीय वायुदल]]ाच्या विशेष VIP ताफ्याचे हेलिकॉप्टर चित्र:Air India One Chennai.png|VIP [[बोईंग ७७७]] ([[एअर इंडिया वन]] - इंडिया १) राष्ट्रपतींच्या आंतरराष्ट्रीय प्रवासासाठी वापरला जातो. चित्र:Air India One 737.jpg|[[भारतीय वायुसेना|भारतीय वायु]]दलाचे बोईंग ७७७x ([[एअर इंडिया वन]] - इंडिया १) राष्ट्रपतींच्या देशांतर्गत प्रवासासाठी वापरले जाते. </gallery> {{Small|Air India One (ज्याला AI1, AIC1 किंवा INDIA 1 असेही संबोधले जाते) हे भारतीय हवाई दलाद्वारे (IAF) भारताच्या राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती व पंतप्रधानांसाठी चालवल्या जाणार्‍या कोणत्याही विशेष विमानाचे हवाई वाहतूक नियंत्रणाचे संबोधन चिन्ह आहे.}} ==यादी== * [[भारताच्या राष्ट्रपतींची यादी]] == हे देखील पहा == * [[भारताचे संविधान]] * [[भारताचे उपराष्ट्रपती]] * [[भारताचे सरन्यायाधीश|भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती]] (भारताचे सरन्यायाधीश) * [[भारताचे पंतप्रधान]] * [[भारतीय राष्ट्रपती निवडणूक, २०२२|भारताच्या राष्ट्रपती पदाची निवडणूक, २०२२]] ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} ==बाह्य दुवे== #[http://presidentofindia.nic.in/ राष्ट्रपतींचे अधिकृत संकेतस्थळ] [[वर्ग:भारताचे राष्ट्रपती| ]] [[वर्ग:भारत सरकार|राष्ट्रपती]] [[वर्ग:देशानुसार राष्ट्राध्यक्ष]] [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:भारतीय संसद]] edxhwjiw2zqfgxqiv9ljbcbask4movg 0 56371 2155370 675656 2022-08-28T17:15:50Z Khirid Harshad 138639 [[नरेन ताम्हणे]] ला असणारे पुनर्निर्देशन हटविले wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट क्रिकेटपटू संपूर्ण माहिती| नाव = नरेन ताम्हाणे| संघ = भारतीय क्रिकेट| देश = भारत| क्रम = ७२| एदि-क्रम = -- | चित्र = -| फलंदाजीची पद्धत = उजव्या हाताने| गोलंदाजीची पद्धत = --| कसोट्या = २१| आंतरराष्ट्रीय एकदिवसीय सामने = --| कसोटी धावा = २२५| धावा२ = --| फलंदाजीची सरासरी१ = १०.२२| फलंदाजीची सरासरी२ = --| शतके/अर्धशतके१ = ०/१| शतके/अर्धशतके२ = --| सर्वोच्च धावसंख्या१ = ५४*| सर्वोच्च धावसंख्या२ = --| कसोटी षटके = ०| ODI overs = --| बळी१ = --| बळी२ = --| गोलंदाजीची सरासरी१ = --| गोलंदाजीची सरासरी२ = --| ५ बळी१ = --| ५ बळी२ = --| १० बळी१ = --| सर्वोत्तम गोलंदाजी१ = --| सर्वोत्तम गोलंदाजी२ = --| झेल/यष्टीचीत१ = ३५/१६| झेल/यष्टीचीत२ = --| दिनांक = जुलै ९| वर्ष = २००६| source = }} {{Stub-भारतीय क्रिकेटपटू}} [[वर्ग:भारतातील पुरूष क्रिकेट खेळाडू|ताम्हाणे, नरेन]] [[वर्ग:क्रिकेटच्या कसोटी सामन्यातील भारतीय यष्टीरक्षक|ताम्हाणे, नरेन]] [[वर्ग:भारताचे कसोटी क्रिकेट खेळाडू]] sjdgrihbybopvxdtyvw1st9sr24b3w0 0 66359 2155462 2118488 2022-08-29T11:01:10Z 117.228.198.114 /* चित्रपट */ wikitext text/x-wiki {{गल्लत|पृथ्वीराज चव्हाण|}} महाराज '''पृथ्वीराज चौहान''' हे [[दिल्ली]] येथील राज्यकर्ते होते. [[भारतीय इतिहास|भारतीय इतिहासातील]] पराक्रमी राज्यकर्त्यांमध्ये त्यांची गणना होते. महाराज पृथ्वीराज चौहान यांनी [[मोहम्मद घौरी]]चा तराईच्या पहिल्या लढाईत पराभव केला व त्याला जीवदान दिले परंतु [[कनौज|कन्नौजचे]] महाराज [[जयचंद]] यांनी महाराज पृथ्वीराज चौहान यांचेवरील सूडापोटी गझनीचा [[मोहम्मद घौरी]] या परकीय आक्रमणकर्त्याशी हातमिळवणी करून सरतेशेवटी पृथ्वीराज चौहान यांचा पराभव करून दिल्ली आणि भारतामध्ये लूट करून सर्व दौलत गझनीला नेली व महाराज पृथ्वीराज चौहान यांना कैद केले. कैदेमध्ये असताना क्रूर महंमद घोरीने पृथ्वीराज चौहान यांचे डोळ्यांमध्ये तप्त लाेखंडी सळ्या घालून डोळे फोडले. पृथ्वीराज चौहान व त्यांचा सेवक यांनी महंमद घोरीचा सूड घेण्यासाठी योजना बनविली व त्या योजनेनुसार सेवकाने महंमद घोरीला महाराज पृथ्वीराज चौहान यांचेकडे असलेले बाणाने शब्दभेदी लक्ष भेदण्याचे कसब आहे ते पाहण्याची विनंती केली. त्यानुसार सेवकाचे सूचनेप्रमाणे दिवस ठरला व दरबारामध्ये त्याचे प्रात्यक्षिक आयोजित केले गेले. त्यानुसार महंमद घोरी उंच सिंहासनावर बसला होता व त्याच्या बरोबर समोर उंचावर फिरता मासा लावलेला होता आणि पृथ्वीराज चौहान दरबारामध्ये खाली उभे राहणार होते व त्यांना आवाज करणारा फिरता माशाचे लक्ष्य भेदावयाचे होते व नियोजनानुसार लक्ष्य भेदण्यासाठी महंमद घोरी आदेश देणार होता. सेवकाने दरबाराचे वर्णन महाराजांना सांगितले होते तसेच माशाच्या बरोबर मागे महंमद घोरी असेल महंमद घोरीने आदेश देताच तुम्ही मागे वळून महंमद घोरीच्या दिशेने शब्दभेदी बाण मारून त्याचा वध करण्याबाबत सर्व इत्थंभूत माहिती दिली. दुसऱ्या दिवशी ठरल्याप्रमाणे घोरी दरबारात आला तसेच पृथ्वीराज चौहान यांना देखील दरबारात आणले गेले. व त्यांना मागे असलेल्या माशाकडे तोंड करून उभे केेले गेले. पृथ्वीराज चौहानांना तयार राहण्यास सांगितले त्यानुसार महाराजांना बाण धनुष्याला लावून माशावर नेम धरून तयार झाले. आता प्रतीक्षा होती ती बाण मारण्यासाठी महंमद घोरीच्या आदेशाची. सरतेशेवटी महंमद घोरीने बाण मारण्याचा आदेश देताच महाराज पृथ्वीराज चाैहानांनी क्षणात मागे फिरून घोरीच्या कंठातून निघालेल्या आवाजाच्या दिशेने शब्दभेदी बाण सोडला आणि तो बाण घोरीच्या कंठातून आरपार झाला. अशा प्रकारे पृथ्वीराज चौहान यांनी दुष्‍ट, अन्यायी, क्रूर, लुटारू महंमद घोरीचा वध केला.अशी माहिती चांद बरदाई लिखित 'पृथ्वीराज रासो' या ग्रंथात मिळते. परंतु हा ग्रंथ समकालीन नाही आणि अनेक अतिशयोक्तीपूर्ण प्रसंगाने भरलेला आहे. ==चित्रपट== पृथ्वीराज चौहान यांच्या जीवनावर अनेक पुस्तके, चित्रपट, नाटके, दूरचित्रवाणी मालिका आणि ॲनिमेशनपट निघाले, त्यांपैकी काही हे आहेत : * धरती का वीर योद्धा पृथ्वीराज चौहान (हिंदी दूरचित्रवाणी मालिका, स्टार प्लस चॅनेल, निर्माते - सागर आर्ट्&zwnj;स) * पृथ्वीराज चौहान (हिंदी पुस्तक, लेखक - दामोदर लाल गर्ग) * पृथ्वीराज रासो (हिंदी/अपभ्रंश महाकाव्य, कवी - चन्दवरदाई) * सम्राट पृथ्वीराज चौहान (हिंदी चित्रपट, १९५९; दिग्दर्शक - हरसुख यज्ञेश्वर भट्ट, पृथ्वीराज - पी.जयराज, कर्नाटकी - अनिता गुहा; संगीत - वसंत देसाई) * सम्राट पृथ्वीराज चौहान (हिंदी पाॅकेटबुक, लेखक - रघुवीर सिंह राजपूत) * पृथ्वीराज चौहान (२०२२ सालचा हिंदी चरित्रपट, दिग्दर्शक आशुतोष गोवारीकर, पृथ्वीराज यांच्या भूमिकेत अक्षय कुमार; संयोगितेच्या भूमिकेत मानुषी छिल्लर. [[वर्ग:भारतीय सेनानी]] [[वर्ग:भारतीय राज्यकर्ते]] [[वर्ग:पोस्टाचे तिकीट असलेल्या व्यक्ती]] [[वर्ग:इ.स. ११४९ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. ११९२ मधील मृत्यू]] a45pp3v3ent75vrph6rcn7z23uyvjms 0 67986 2155381 1870630 2022-08-28T17:26:45Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 0 69231 2155359 2100190 2022-08-28T15:12:04Z 2401:4900:52F3:7E6B:E550:D843:44EB:B44D /* बाह्य दुवे */ wikitext text/x-wiki {{भाषांतर}} [[चित्र:Ram Narayan May 2007.jpg|thumb|राम नारायण (२००७)]] '''राम नारायण''' ([[हिंदी भाषा]]: राम नारायण) (जन्मः [[डिसेंबर २५]], [[इ.स. १९२७|१९२७]] हे [[भारतीय संगीतकार]] आहेत. बहुधा,हे [[पंडित]] या पदवीने पण ओळखल्या जातात. [[भारतीय शास्त्रीय संगीत|भारतीय शास्त्रीय संगीतात]] [[सारंगी]] या [[बो]] ने वाजवल्या जाणाऱ्या वाद्याचे मैफिलीत [[एकलवादन]] करण्यात व ते सुप्रसिद्ध करण्यास यांचा मोलाचा वाटा आहे.त्याने ते जगभरात प्रसिद्ध झालेत. नारायण यांचा जन्म [[उदयपूर]] येथे झाला व ते बाल्यकाळातच [[सारंगी]] वाजविण्यास शिकले.ते अनेक सारंगी वादक व गायकांकडुन शिकले. त्यांनी युवावस्थेत संगीत शिक्षक म्हणुन व फिरते संगीतकार म्हणुनही काम केले.[[आकाशवाणी|ऑल इंडिया रेडियो]] वर गायकाचा साथीदार म्हणुनही त्यांनी काम केले. सन १९४७ मध्ये [[भारत|भारताच्या]] फाळणीनंतर ते [[दिल्ली]]स गेले व ''साथी''पेक्षाही पुढे जाण्याचे त्यांनी ठरविले.साथ-संगतच्या त्यांच्या भूमिकेमुळे त्रस्त होवुन,ते सन १९४९ मध्ये [[मुंबई]]स भारतीय चित्रपटात काम करण्यास स्थानांतरित झाले. त्यातील सन १९५४ मध्ये अयशस्वी झाल्यावर, त्यांनी सन १९५६ मध्ये [[एकलवादन]] सुरू केले व मग साथ-संगत करणे सोडले. त्यांनी १९६० च्या दशकात,[[एकलवादन|एकलवादनाचे]] ध्वनीमुद्रण सुरू केले व [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने]] आणि [[युरोप]] मध्ये दौरे सुरू केलेत. नारायणांनी,भारतीय आणि विदेशी विद्यार्थ्यांना शिकविणे सुरू केले व भारताबाहेर सन २००० नंतर कार्यक्रमदेखिल करणे सुरू केले.सन २००५ मध्ये, भारताचा दुसऱ्या क्रमांकाचा नागरी सन्मान [[पद्मविभूषण]] ने त्यांना सन्मानीत करण्यात आले. <gallery> File:Udaipur-citypalace.jpg|[[उदयपूर]] मधील [[राजमहाल]] जेथे [[महाराणा]] यांचा दरबार भरत असे File:Ram Narayan 2.jpg|मध्य-वयातील नारायण File:Cowasji Jehangir Hall 2007.jpg|[[कॉवसजी जहांगीर हॉल]] सन २००७ File:Sarangi close-up crop.jpg|सुरजीत सिंग,नारायण यांचे शिष्य, सारंगी वाजवितांना File:Ram and Aruna Narayan 2009 crop.jpg|सन २००९ मध्ये त्यांची मुलगी अरुणा(लाल वस्त्रात) समवेत वाद्यवादन करतांना. </gallery> Abhishek Adchule == बाह्य दुवे == * {{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://ramnarayansarangi.com/|title=Pandit Ram Narayan|प्रकाशक=Official website}} {{DEFAULTSORT:नारायण, राम}} [[वर्ग:पद्मश्री पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:पद्मभूषण पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:पद्मविभूषण पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:संगीत नाटक अकादमी पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:कालिदास सन्मान पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:इ.स. १९२७ मधील जन्म]] [[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]] 7pm3gbxcgxf7s9rs5cbtlbw75rq6079 2155368 2155359 2022-08-28T16:56:35Z संतोष गोरे 135680 [[Special:Contributions/2401:4900:52F3:7E6B:E550:D843:44EB:B44D|2401:4900:52F3:7E6B:E550:D843:44EB:B44D]] ([[User talk:2401:4900:52F3:7E6B:E550:D843:44EB:B44D|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:KiranBOT II|KiranBOT II]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले. wikitext text/x-wiki {{भाषांतर}} [[चित्र:Ram Narayan May 2007.jpg|thumb|राम नारायण (२००७)]] '''राम नारायण''' ([[हिंदी भाषा]]: राम नारायण) (जन्मः [[डिसेंबर २५]], [[इ.स. १९२७|१९२७]] हे [[भारतीय संगीतकार]] आहेत. बहुधा,हे [[पंडित]] या पदवीने पण ओळखल्या जातात. [[भारतीय शास्त्रीय संगीत|भारतीय शास्त्रीय संगीतात]] [[सारंगी]] या [[बो]] ने वाजवल्या जाणाऱ्या वाद्याचे मैफिलीत [[एकलवादन]] करण्यात व ते सुप्रसिद्ध करण्यास यांचा मोलाचा वाटा आहे.त्याने ते जगभरात प्रसिद्ध झालेत. नारायण यांचा जन्म [[उदयपूर]] येथे झाला व ते बाल्यकाळातच [[सारंगी]] वाजविण्यास शिकले.ते अनेक सारंगी वादक व गायकांकडुन शिकले. त्यांनी युवावस्थेत संगीत शिक्षक म्हणुन व फिरते संगीतकार म्हणुनही काम केले.[[आकाशवाणी|ऑल इंडिया रेडियो]] वर गायकाचा साथीदार म्हणुनही त्यांनी काम केले. सन १९४७ मध्ये [[भारत|भारताच्या]] फाळणीनंतर ते [[दिल्ली]]स गेले व ''साथी''पेक्षाही पुढे जाण्याचे त्यांनी ठरविले.साथ-संगतच्या त्यांच्या भूमिकेमुळे त्रस्त होवुन,ते सन १९४९ मध्ये [[मुंबई]]स भारतीय चित्रपटात काम करण्यास स्थानांतरित झाले. त्यातील सन १९५४ मध्ये अयशस्वी झाल्यावर, त्यांनी सन १९५६ मध्ये [[एकलवादन]] सुरू केले व मग साथ-संगत करणे सोडले. त्यांनी १९६० च्या दशकात,[[एकलवादन|एकलवादनाचे]] ध्वनीमुद्रण सुरू केले व [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने]] आणि [[युरोप]] मध्ये दौरे सुरू केलेत. नारायणांनी,भारतीय आणि विदेशी विद्यार्थ्यांना शिकविणे सुरू केले व भारताबाहेर सन २००० नंतर कार्यक्रमदेखिल करणे सुरू केले.सन २००५ मध्ये, भारताचा दुसऱ्या क्रमांकाचा नागरी सन्मान [[पद्मविभूषण]] ने त्यांना सन्मानीत करण्यात आले. <gallery> File:Udaipur-citypalace.jpg|[[उदयपूर]] मधील [[राजमहाल]] जेथे [[महाराणा]] यांचा दरबार भरत असे File:Ram Narayan 2.jpg|मध्य-वयातील नारायण File:Cowasji Jehangir Hall 2007.jpg|[[कॉवसजी जहांगीर हॉल]] सन २००७ File:Sarangi close-up crop.jpg|सुरजीत सिंग,नारायण यांचे शिष्य, सारंगी वाजवितांना File:Ram and Aruna Narayan 2009 crop.jpg|सन २००९ मध्ये त्यांची मुलगी अरुणा(लाल वस्त्रात) समवेत वाद्यवादन करतांना. </gallery> == बाह्य दुवे == * {{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://ramnarayansarangi.com/|title=Pandit Ram Narayan|प्रकाशक=Official website}} {{DEFAULTSORT:नारायण, राम}} [[वर्ग:पद्मश्री पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:पद्मभूषण पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:पद्मविभूषण पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:संगीत नाटक अकादमी पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:कालिदास सन्मान पुरस्कारविजेते]] [[वर्ग:इ.स. १९२७ मधील जन्म]] [[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]] p59pptlqcbfkosz2267yhfe7bce8xqv 0 71348 2155450 2149455 2022-08-29T09:38:16Z 2405:204:921C:E0E1:0:0:362:20AC /* प */Added one Surname wikitext text/x-wiki '''कुटुंब नाव''' किंवा '''आडनाव''' हे [[कुटुंब]], [[घराणे]], अथवा मूळ [[गाव]] यांचे निदर्शक उपनाम म्हणून वापरले जाते. एकाच नावाच्या अनेक व्यक्ती आढळत असल्यामुळे निश्चितपणे ओळखता यावे, म्हणून त्या त्या व्यक्तीच्या वैयक्तिक नावाबरोबर अधिक नावे जोडण्याची प्रथा पडली असावी. वैयक्तिक नावालाच पाळण्यातले नाव किंवा ख्रिश्चन नेम असे म्हणतात. सूर्यवंश व चंद्रवंश या दोन वंशातील संकरामधून सोमवंशाची निर्मिती झाली. सूर्यवंशाच्या मुख्य दोन उपशाखा झाल्या, एक नागवंश दुसरी अग्निवंश. नागवंशाच्या दोन, तर अग्निवंशाच्या पाच शाखा झाल्या. चंद्रवंशाच्या सत्तावीस शाखा झाल्या. पैकी सोमवंश ही एक शाखा. वंशाच्या नावावरून काही आडनावे निघाली. भारतातील नावे आणि आडनावे ही वेगवेगळ्या पद्धतींवर आधारित आहेत. जात, [[धर्म]], [[भाषा]] आणि प्रदेश अशा गोष्टींनुसार नावे आणि आडनावे बदलतात. उदाहरणार्थ: उत्तर भारतात आडनावे वापरली जातात तर दक्षिण भारतात ([[तमिळनाडू]], [[केरळ]]) बरेचसे लोक आडनावे वापरत नाहीत, त्याऐवजी वडिलांचे नाव किंवा त्या नावाचे आद्याक्षर जोडतात, आणि तेही स्वतःच्या वैयक्तिक नावाआधी. उदा० एन.गोपालस्वामी अय्यंगार. यातले एन. म्हणजे नरसिंह, गोपालस्वामींच्या वडिलांचे नाव. अनेक भारतीयांचे जन्मनाव त्यांच्या अधिकृत नावापेक्षा वेगळे असते. जन्मनाव अनेकदा [[ज्योतिषशास्त्र|ज्योतिषशास्त्रा]]नुसार ठेवले जाते. जेथे आडनावे वापरात नाहीत अशा ठिकाणी तिसरे नाव म्हणून आजोबा/आजीचे नाव किंवा गावाचे नाव वापरण्याचा संकेत आहे. ज्या ठिकाणी [[समाजवादी]] विचारांचा प्रभाव आहे अशा ठिकाणी समाजवादी नेत्यांची किंवा रशियातील नावे वापरण्याचीही पद्धत आहे. उदाहरण: स्टॅलिन (तमिळनाडूचे मुख्यमंत्री करुणानिधी यांचे पुत्र), लोलिता, गोगोल. भारतीय आडनावांमध्ये अनेकदा काही [[सूत्र]] असते. ग्रामनामावरून पडलेल्या मराठी आडनावांच्या शेवटी ’कर’ हा प्रत्यय असतो. वाल्हेकर, मुळगावकर, माडखोलकर, पुणेकर,तोडकर, माहीमकर ही त्याची उदाहरणे. जर त्या मराठी माणसाचे मूळ तेलंगणातले असेल तर ’कर’ऐवजी ’[[वार]]’ हा प्रत्यय असतो. उदा० अन्नमवार, कन्नमवार, चिद्रेवार, तालेवार, तुमपल्लीवार, नंदनवार. पारपिल्लेवार, फुलकुंठवार, बोजेवार, मुनगंटीवार, हमपल्लीवार वगैरे. उत्तरी भारतात ’वार’ऐवजी ’वाल’असते. आगरवाल, बकलीवाल, धारीवाल इ.इ. धंद्यावरून किंवा गावांवरून ठेवली जाणारी बोहरी आणि पारशी आडनावे - कोलंबोवाला, दारूवाला, नडियादवाला, ताडीवाला, बाटलीवाला वगैरे. याहून एक वेगळा प्रकार म्हणजे याकारान्त नावे. ही [[हिंदू धर्म|हिंदू]], [[मुसलमान]], [[पारशी]], [[जैन धर्म|जैन]] आणि [[ख्रिश्चन]] या पाचही धर्मीयांमध्ये आढळतात. हिंदूंमधली अशी आडनावे असणारे बहुधा मारवाडी, गुजराती किंवा सिंधी-पंजाबी असतात. नावे अशी - * आंटिया * कनोजिया * कांकरिया * कापडिया * कुटमुटिया * कोडिया * चोरडिया * छाब्रिया * झकेरिया * झाझरिया * डालमिया * डिया * देढिया * दोडिया * फिरोदिया * बगाडिया * बोखारिया * भांखरिया * भाटिया * मारडिया * कडूस * मोठवाडिया * रुईया * रेशमिया * लोहिया * वाडिया. * सिंघानिया * सिसोदिया * सुरपुरिया, वगैरे वगैरे. ==भारताच्या पूर्व भागातील नावे== आगवणे ==पश्चिमी भारतातील नावे== [[महाराष्ट्र]] आणि [[गुजरात]] राज्यांतील नामकरण पद्धतीमध्ये मधले नाव वडिलांचे किंवा पतीचे असते. उदाहारण : [[सचिन तेंडुलकर|सचिन रमेश तेंडुलकर]] या क्रिकेटपटूच्या नावातील पहिले नाव "सचिन", मधले नाव "रमेश" हे वडिलांचे नाव तर "तेंडुलकर" हे आडनाव आहे. स्त्रिया लग्नानंतर परंपरेनुसार पतीचे नाव व आडनाव वापरतात. महाराष्ट्रात नातवाला आजोबांचे नाव देण्याची पद्धत एकेकाळी होती. गुजरातमध्ये नावानंतर भाई (पुरुषांसाठी) किंवा बेन (स्त्रियांसाठी) लावण्याची प्रथा आहे. महाराष्ट्रात काही समाजांत पुरुषांच्या नावांना राव तर स्त्रियांच्या नावांनंतर बाई/ताई लावले जाते. मराठीतील ’कर’ने शेवट होणारी आडनावे गावांच्या नावावरून पडली आहेत. माडगुळकर ([[माडगुळ]] गावावरून, वेंगसरकर, गावसकर, बांदेकर वगैरे.) बाकीची नेहेमी आढळणारी आडनावे : पाटील, कुलकर्णी, जोशी, देशपांडे, देशमुख, सुतार, वाणी ही नावे, ती माणसे एकेकाळी करत असलेल्या व्यवसायावरून किंवा गावातील पदावरून पडली आहेत, तर शिंदे, जाधव, भोसले, कांबळे या नावांच्या उत्पत्त्या भिन्नभिन्न आहेत. गुजरातमधील काही पारशी आडनावे "वाला"-अंती असतात. ती गावावरून किंवा व्यवसायावरून पडलेली आहेत. अहमदाबादवाला, खंबातवाला, गांजावाला, दारूवाला, नडियादवाला, मेहवाला, मेहसाणावाला, लकडावाला, लंडनवाला, सोडावाॅटरबाॅटलओपनरवाला, सोडावाला, वगैरे. बाकीची नेहेमी आढळणारी आडनावे : मेहता, पटेल, शाह, देसाई, पारेख वगैरे. यांतलीही काही व्यवसायावरून पडली आहेत. गावावरून पडलेली आणखी आडनावे, भरूचा, सुरतिया, सुरती यांशिवाय कनोजिया, कांकरिया, कापडिया यांसारखी काही [[याकारान्त आडनावे|'या'कारान्त आडनावे]] असतात. त्यांची यादी एका स्वतंत्र लेखात केली आहे. =='नी'कारान्त किंवा 'णी'कारान्त आडनावे== नीकारान्त व णीकारान्त आडनावे बहुधा सिंधी लोकांची असतात, तशी ती काही गुजराथी-मारवाड्य़ांचीही असतात. 'वाणी' या सारखे एखादेच नाव मराठी असते. अशी काही आडनावे :-<br/> अखानी, अडानी, अंबानी, अलानी, आंबलानी. आमलानी, गंगवानी, घेलानी, चटवानी, चांदवानी, जानी, बडयानी, बडीयानी, बिमाणी, बुंदियानी, भायानी, भीमजयानी, भूपतानी, भोजानी, मेघाणी, रूपाणी, लाखाणी, शहानी, वगैरे ==सिंधी आडनावे== अजवाणी, कर्णमलानी, केवलरामाणी, गिडवाणी, चंडीरामाणी, जगतियानी, गुरसियानी, पुर्सनानी, बुटाणी, भगतानी, भटियानी, भवनानी, भोजवानी, मतलानी, मीरचंदानी, मोटवानी, रामाणी, वासवानी, हरियाणी, हिंगोराणी महाराष्ट्रातील मराठी आडनावांइतकी विविधता जगात इतरत्र क्वचितच आढळेल. त्या आडनावांचे वर्गीकरण पुढीलप्रमाणे करता येईल. ==गावावरून किंवा प्रदेशावरून== उदा० अकोले गावावरून अकोलकर, अडगुलवरून अडगुलवार, आरोंदे गावावरून आरोंदेकर, आष्टनकर, इंगळहळ्ळीकर, गुजराथी, गुमगावकर, तावशी गावारून तावसकर, गोंदवले गावावरून गोंदवलेकर, निवळी गावावरून निवळीकर, तासगाववरून तासगावकर पंजाबी, पारे गावावरून पारेकर, मारवाडी, रेवणवरून रेवणवार, वाल्हे गावावरून वाल्हेकर, वार(लढाई)वरून वारीक वगैरे. ==निसर्गातील एखाद्या स्थलविशेषावरून== ओढे, खोरे, डोंगरे, ढगे, दरेकर, पर्वते, समुद्रे, घनदाट, वगैरे ===प्राण्यावरून किंवा पक्ष्यावरून=== कावळे, कोकीळ, कोळी, कोल्हे, गरुड, गाढवे, घारे, घोडावत (राजस्थानी आडनाव), घोडे, घोडके, घोडचौरे, चोचे, चोरघोडे, डुकरे, ढोक, तरस, तितीरमारे, नाग, पाखरे, पाल (बंगाली आडनाव), पिसे, पोपट, पोळ, बकरे, बोकड, बोके, मांजरे, मुंगी, मोरे, रानबोके, लांडगे, वाघ,वाघमोडे,वाघमारे, वाघे, शेळके, सरडे, मुंगुसमारे, वगैरे.वाघचौरे, वाघमोडे,वाघधरे,मोरमारे ==शरीराच्या अवयवावरून== * डोके * दंडगे * दंडवते * दहातोंडे * पायगुडे * पायमोडे * बाराहाते * लांबकाने * मानकापे * शिरसाठ * शिरतोडे * डोईफोडे * तांगतोडे ==भाज्यांच्या किंवा फळांच्या नावावरून== आंबेकर, आवळे, कणसे, काकडे, केळकर, चिंचोरे, गाजरे, नारळीकर, पडवळ, फणसे, भेंडे, भोपळे, मुळे, वांगीकर, कांदेकर, निमकर वगैरे. ==पूर्वजांच्या व्यवसायावरून== कुलकर्णी, कुळकर्णी, कोळी, गुरव, देशपांडे, देशमुख, पाटील, लोहारे, लोहोकरे, वाणी, शिंपी, सुतार, सोनार, सोनी (गुजराथी) परीट ==फार्सी धातू नविश्तन्‌ लागून होणारी आडनावे== कापडणवीस, कारखानीस, कोटणीस, खासनीस, चिटणीस, जमेनीस, तटणीस, पागनीस, पारसनीस, पोतनीस, फडणीस, फडणवीस, वाकनीस, हसबनीस ===वस्तूवरून=== ताटे, नरसाळे, पाटे, पोटे, लाटे, लोटे, ==बौद्ध संस्कृतीतून आलेली नावे/आडनावे इंगळे, पळसपगार,== मौर्य, बौद्ध, बोध, ==मुस्लिम संस्कृतीतून आलेली नावे/आडनावे== आबाजी, पागे, पेशवे, बाजीराव, बाबूराव, मिराशी, मुकादम, मुतालीक, मोगल, वकील, शहाजी ==अ== अंकलीकर, अकोलकर, अग्निहोत्री, अडगुलवार, अडसुळे,अवचिते, आवचिते, अडागळे, अडांगळे, अंधारे, अधिकारी, अवचट, अनासुने, अलगर, अलुरे, अहिरे, आकाणगिरे, औरादे, अकर्ते, आकोटकर, अभंग, आखरे, आंजनकर, अघोर, आंगचेकर ==आ== आंबोरे, आंधळे, अंकोलीकर, अहिरे, अवचिते, आवचिते, आगरकर, आगलावे, आजगावकर, आठवले, आडवे, आडे, आडेकर, आदमाने, आपटे, आंबटकर, आंबले, आंबिले, आंबेकर, आंबेडकर, आमनेरकर, आमरे, आमले, आयतनबोयणे, आयरेकर, आरणे, आरने, आरोंदेकर, आर्वी, आवटे, आवळे, आव्हाड, आष्टनकर, आष्टे, औदुंबरे, आडसुळे, आडोळे, आटोळे, आंगचेकर ==इ/उ/ए/ओ== इंगळहळ्ळीकर, इंगळे, इंगोले, इटकर, इचके, इचलकरंजीकर, इटनारे, इरुळे,इट्टम, उशिरे, उशीर, उसरे, ऊटे, एकबोटे, ओगले, ओतूरकर, उंटवाले, उदगीरकर, ओहोळ, उडानशिव, उटकूर,उत्पात, उपलाने, ओतारी ==क== कुतवळ, कचरे, कड, कडलाक, कडू, कदम, कन्नाके, कपाळे, कमलाकर, करकंडे, करकरे, करंगळे, करडे, करणवाड, करपे, करमरकर, करमे, करवंदे, कराडकर, करे, कर्डीले, कर्डीवाळ, कर्वे, कलंबेते, कलावंते, कल्याणकर, कल्याणी, कवाद, काकड, काकडे, काजळे, कांडलकर, काण्णव, कातोते, काथवटे, कांदळकर, कानडे, कानफाडे, कानविंदे, कानिटकर, कापडी, कापसे, काबरे, कांबळे, कामत, कामाने, कामारकर, कातुर्डे, कामेरकर, कारखानीस, कारुळकर, कारेकर, कालकुंद्रीकर, कालगुडे, काशीकर, कासले, काळे, काळेल, काळेले, किर्लोस्कर, कीर्तनकार, कीर्तने, कीर्तिकर, कुनशेट्टे, कुमदाळे, कुमावत, कुरसंगे, कुर्लेकर, कुलकर्णी, कुलुपे, कुलथे, कुलसंगे, केकडे, केंद्रे, केरकर, केरूळकर, केसकर, केळकर, कोकाटे, कोचे, कोटलवार, कोठारे, कोडगिरवार, कोडीतकर, कोतवाल, कोथिंबिरे, कोद्रे, कोयाळकर, कोरडे, कोरगावकर, कोरे, कोलटक्के, कोविंद, कोहोजकर, कोळी, काेळेकर, कोहोक, कराळे, कवडे, कुर्मी. ==ख== खाटपे, खडक, खडके, खड्ये, खतगांवकर, खत्री, खंदारे, खतकर, खटावकर, खरमाळे, खरसाडे, खरसुंडीकर, खराटे, खराडे, खरात, खरे, खरोले, खर्चे, खलबते, खवस, खळे, खाटमोडे, खांडगे, खांडरे, खाडिलकर, खाडे, खांडेकर, खांडे, खाड्ये, खांदवे, खानवलकर, खानविलकर, खानापूरकर, खानोलकर, खापरे, खांबल, खांबे, खांबेटे, खामकर, खिलारी, खिलारे, खुजे, खुटवड, खुटे, खुडे, खुतारकार, खेटे, खेसे, खैरनार, खैरमोडे, खैरे, खोगरे, खोचरे, खोटे, खोत, खोपडे, खोरे, खोले, खोसे, खोचगे, खर्चीकर, खुटाळे, खेडकर, खेडेकर, खोटरे, खर्डीकर, खकाळे ==ग== गरड,गजेंद्रगडकर, गडकर, गडकरी, गणगोत्रे, गंदगे, गद्रे, गबाळे, गरुड, गर्जे, गवते, गवस, गवळी, गवाणकर, गव्हाणे, गांगणे, गांगर्डे, गांगुर्डे, गांगुली, गाजरे, गागरे, गांजावाला, गाडगीळ, गाडे , गाढवे, गाढे, गांधी, गाईकवाड, गायतोंडे, गावडे, गावणकर, गावसकर, गिते, गिलबिले, गुजर, गुप्‍ते, गुरव, गुलगुले, गेजगे, गोखले, गोजमगुंडे, गोजमे, गोटे, गोडसे, गोते, गोंदकर, गोन्साल्वीस, गोरुले, गोरे, गोवारीकर, गोवित्रीकर, गोवेकर, गोसावी, गोस्वामी, गोळे, गणपुले, गोडबोले, गांगल, गालफाडे, गुजराल, गवारे, गडदे, गुरखे, गुमास्ते, गावंडे, गंधे, गजधने, गावित, गुडेवार, गंभीर, गिरमे, गोगी, ग्रामोपाध्ये, गवंडी, गावंगे, गुळुमकर,गुंडुवार ==घ== घडशी, घरवाडे, घाटगे, घारे, घाटे, घाडगे, घायवट, घावडे, घुगे, घुर्ये, घुले, घेगडे, घेगडेधार, घेवडे, घोगरे, घोडके, घोडे, घोडचौरे, घोडमारे, घोडेले, घोरपडे, घोलप, घोलम, घनदाट ==च== चंद्रचूड, चंद्रवंशी, चंद्रात्रे, चंद्रात्रेय, चनशेट्टी, चमकेरी, चरपे, चवरे, चव्हाण, चव्हाणके, चांगले, चाटे, चांदगुडे, चांदे, चांदोरकर, चांदोलकर, चापेकर, चाफे, चाफेकर, चिकटे, चिकणे, चिंचुलकर, चिंचोळकर, चिटको, चिटणीस, चितळे, चिंतामणी, चित्रे, चिंदरकर, चिपळूणकर, चोडणकर, चोपे, चौगुले, चौधरी, चौरे, चोरगे, चौघुले, चांदेकर, चांदणे, चडचंणकर, चिंदगे,चिटमिल ==छ== छत्रे, छप्परवाल, छापीकर ==ज== जागे,जाधव, जळूखे, जगताप, जगदाळे, जंगम, जंगले, जटाळ, जमदाडे, जमाले, जय, जयकर, जवळकर, जांगळे, जागुष्टे, जांभळे, जामठे, जामनिक, जायभाये, जावकर, जिचकर, जुगदार, जुगारे, जेवारे, जोगवे, जोगळे, जोंधळे, जोशी, ==झ== झगेकार, झरे, झरेकर, झाडगावकर, झाडे, झारापकर, झेंडे, झेंडेकर, झोपे, झरकर, झाडबुके, झांजगे ,झोरे ==ट, ठ== टकले, टिळक, टिळेकर, टेकवडे, टेंगळे,टेंग्से, टेंबे, टोपले, टोंपे, ठोंगे, ठोंबरे, ठोसर, टुकरूल, टाटा, टोणपे, टिकेकर, टिचकुले, टोपकर, ठोके, ठेंगले, ठोकळे, ठुबे , ==ड== डक, डख, डफळ, डफळे, डली, डाकी, डिंबळे, डोके, डोंगरे, डोंगळे, डोखे, डुकरे, डोपे, डुबल, डफळापूरकर, डोंग्रा, डाबर, डिसले, डोंबाळे, डुरे, डोंगरदिवे, डहाणुकर, डुंगुरपूरकर, डुणुंग, डेळेकर, डुडु, डोली == ढ == ढगे, ढंभेरे, ढमढेरे, ढमाले, ढवळे, ढाकणे, ढोबळे,ढोणे ==त== तळेकर, तत्तपुरे, तनपुरे, तळपदे, तळेले, ताकवले, ताकसांडे, ताटे, तोडे, तांदळे, तापकीर, तांबे, ताम्हाणे, तायडे, तारमळे, तारोळकर, तावडे, तावसकर, तितीरमारे, तुपसुंदर, तुपे, तुळसकर, तेंडुलकर, तेलंगी, तेलंगे, तोकडे, तोडणकर, तोडकर, तोडकरी, तिरके,तालवर, तांबवे,तांगतोडे. ==द== दाभाडे, दबडे, दळवी, दांडिमे, दाढे, दाभोलकर, दारकुंडे, दास, दासगुप्ता, दासरे, दासोपार्थ, दिवटे, दिवे, देवकर, देवकाते, देवरे, देशखैरे, देशपांडे, देशमाने, देशमुख, देसाई, देसले, दोरवे, द्रविड, दरगड, दासनुर, दिघे == धोंगडे == धसाडे, धात्रक, धामणकर, धायगुडे, धारवाडकर, धिंगाणे, धिंग्रा, धुमाळ, धनावडे, धाटावकर,धाबेकर ==नाईकनवरे== नन्नवरे, खरे, नखाते, नगरनाईक, नजरबागवाले, नरवडे, नरवटे, नरवाडे, नरसाळे, नलशेट्टे, नलावडे, नवले, नाईक, नागरे, नाखरे, नागदेवे, नागमोते, नागवडे, नागवे, नागपुरे, नागपूरकर, नागभुजांगे, नागमोडे, नाडागुडे, नागिमे, नारंगे, नाडकर्णी, नाणेकर, नातू, नांदे, नांदरे, नांदूरकर, नाबडे, नामवाड, नायक, नारकर, नारळे, नारळीकर, नारोळे, नालुगडे, नावकर, नासरे, नाळे, निकम, निगडे, निचले, निंबाळकर, निपाणे, निंभोरकर, निमकर, निवंगुणे, निवळीकर, नुपनर, नेने, नेमाडे, नेमाणे, नेरूरकर, नेवसे, नेवे, नेवेवाणी, नेसनतकर, नाटुस्कर,नारकर ==प== पवित्रकार, पगारे, पंचनदीकर, पंचपोर, पटवर्धन, पडवळ, पंडित, पतके, परंडे, परते, परदेशी, परब, परमार, परांजपे, परांजप्ये, पराड, परांडे, पवार, पागडे, पांगारकर, पाचपोर, पाचर्णे, पाचोरे, पाटकर, पाटणकर, पाटील, पाटोऴे, पाठक, पांडे, पाताडे, पानतावणे, पायगुडे, पारकर, पारखी, पारखे, पारगावकर, पारधे, पार्टे, पारेकर, पालेकर, पावगी, पाष्टे, पिटले, पिट्टालवाड, पितळे, पिसाळ, पिळगावकर, पिळणकर, पुजारी, पुडके, पुणेकर, पुरकर, पुरोहित, पुसाळकर, पुळेकर, पेठे, पेडणेकर, पेंडसे, पेंढारकर, पेशवे, पोटदुखे, पोटे, पोतदार, पोतनीस, पोरजे, पोरंपाजे, पोरवाल, पोवार, पोळ, पौंडकर, प्रभुदेसाई, प्रभू, पोटले, पांचाळ,पटेल, पटारे. पानसांडे, पासवान, पवार ==फ== फड, फडके, फडतरे, फरगडे, फाकले, फाटक, फाटे, फावरे, फुगे, फुटाणे, फुलझेले, फुलपगार, फुलपगारे, फुलमाळी, फुलसुंदर, फुले, फुलगामे, फुल्लारी, ==बामणे == वाड, बगडाने, बगाटे, बगे, बच्चे, बडगर, बनकर, बनसोडे, बत्तिसे, बत्तिशे, बर्वे, बऱ्हे, बच्छाव, बागगावकर, बागल, बागले, बागुल, बागवान, बागवे, बागोरे, बाजड, बांदल, बापट, बाबर, बामणे, बारटक्के, बारवे, बारात, बालकवडे, बाळफाटक, बांदोडकर, बारस्कर, बाहेकर, बिडवे, बुलाके, बुलाखे, बास्टेवाड, बिर, बिरादार, बिरादार, बुधे, बूसाठे, बेडगे, बेंडभर, बेलदार, बेंद्रे, बेर्डे, बेलसरे, बैताडे, बोके, बोडनासे, बोंडाळे. बोबडे, बोरकर, बोरगावकर, बोरसे, बोर्डे, बाेरडे, बोरुडे, बोराडे, बोऱ्हाडे, बोईनवाड, बोयणे, बोडके, बोरसुळे, बोरा, बोरे,बलकवडे,बिंगी ==भ== भाईगडे, भोसले, भट, भडकवाड, भंडारे, भोईर, भंडारी, भंडे, भदाणे, भगत, भाटवडेकर, भांडारकर, भांडे, भामरे, भालके, भालेकर, भालेराव, भिकाणे, भिंगे, भिडे, भिंडे, भिसे, भुजबळ, भेगडे, भेले, भोकरे, भोगले, भोते, भडके,भोपळे, भोमकर, भोर, भोले, भोसले, भोळे, भोये, भोपे, भिंगार्डे, भोईटे, भुमकर, भिउगडे, भिगवणे, भिगवने, भिंगारदिवे, भूते, भडकुंबे, भाटे, भातलवंडे, भालकर, भेलसेकर, भावे, भानुशे, भाटकर,भाग्यवंत ==म== मठपती, मढवी, मते, मंथाले, मयेकर, मराठे, मरे, मर्के, मलंगे, मसुरकर, मसुरेकर, मस्के, महत्रू, महागावकर, महाजन, महाडिक, महामुनी, महाबळे, महाबळेश्वरकर, महालनोबीस, महापुरे, महेंद्रकर, माटे, मांगले, मांजरे, मांजरेकर, माडीवाले, मातुरे, मातोंडकर, मानगांवकर, माने, मापुस्कर, मारणे, मालवणकर, मालशेटवार, मा(हि)हीमकर, मिंडे, मिरजकर, मिरासदार, मिसाळ, मिस्त्री, मुंडे, मुजुमदार, मुद्दामे, मुरकुटे, मुसमाडे, मुसळे, मुसांडे, मुळे, मुळ्ये, मेकरे, मेंगशेट्टे, मेटे, मेश्राम, मेस्त्री, मेहेंदळे, मोकल, मोटे, मोडक, मोने, मोरे, मोहरीर, मोहरील, मोहिते, मोहोड, मोहोळकर, म्हलाने, म्हापणकर, म्हात्रे, म्हेत्रे,म्हादनाक,मगर मडके ==य== यड्रावकर, यवतकर, यज्ञोपवीत, यादव, येरावार, येवले, येवलेकर,येलवे, येळे,येनगुल ==र== रणदिवे, रणबागले, रतनाळीकर, रत्‍नपारखी, रसम, रसाळ, रहाणे, रहिराशी, राऊत, रांगणेकर, राखुंडे, राचमले, रांजणे, राजवाडे, राजिवडे, राजे, राठोड, राणे, रानडे, रानबोके, राने, राव, रावकर, रायते, रावते, राहंगडाले, राहते, रिकामे, रिसबूड, रेगे, रेणावीकर, रेवणकर, रेवणवार, रेवणशेट्टे, रोठे रोकडे,रेणुसे ==ल== लगडपाटील, लाखे, लागू, लाड, लाले, लिमकर लिमये, लेले, लोखंडे, लोटलीकर, लोंढे, लोणारे, लोहारे ==व== वाटपाडे, वकटे, वंजारे, वझे, वरटकर, वडाभाते, वर्तक, वस्त्रे. वाकडे, वाजे, वाघ, वाघधरे, वाघमारे, वाघमोडे, वाघे, वाटकर, वाटवे, वाटेकर, वाठोरे, वडतकार, वाडकर, वाडेकर, वायझोडे, वारीक, वाणी, वानखडे, वानखेडे, वायंगणकर, वासे, वाल्हेकर, वाळवे, विचारे, विंझे, विटेकर, विद्वांस, वेंगुर्लेकर, वैद्य, व्हरे, वामन, वटणे, वडणे.वर्पे, ==श== शंभरकर, शर्मा, शहाणे, शिंगाडे, शिंदे, शिरवाडकर, शिरोडकर, शिर्के, शिवडे, शेख, शेट्ये, शेडगे, शेंडल, शेळके, शेटलवार, शेट्टी, शेलार, शेखर,शेकर,शेडेकर,शेटे,शेंडगे,शेलार,शाह, शिर्षिकर, शिरसाठ ==स == सकपाळ, सकस, सकारकर, संगमनेरे, सगर, संद्यांशी, सपकाळ, सप्रे, सय्यद, सरगर, सरपाते, सरंजामे, सरडे, सरदेशपांडे, सरनाईक, सरवदे, सरोदे, सव्वासे, सहस्रबुद्धे, सांगले, साटम, साठे, साडविलकर, सातपुते, सातारकर, सानप, साने, साप्‍ते, साबडे, साबळे, सावळे, सामंत, सार्डिवाल, साव, सावंत, सावदेकर, सावरकर, सावेडकर, सावर्डेकर, सावळेकर, सावे, सासवडकर, साळगावकर, साळवी, साळवे, साळसकर, साळुंखे, सुखटणकर, सुरपाटणे, सुरवसे, सुर्यवंशी, सुर्वे, सूर्यवंशी, सोंगटे, सोंदनकर, सोनकांबळे, सोनटक्के, सोनवणे, सोनार, सोनारकर, सोनावणे, सोनावळे, सोपा, सुनारकर, सोमदे, सोलनकर, सोवनी, सोहोनी, सौदागर, स्वामी, सलगरे, सराटे, सुकेनकर, सुरवसे, संखे, ==ह== हगवणे, हंचाटे, हणमंते, हतांगळे, हरदास, हरावत, हरिनखेडे, हर्डीकर, हागे, हाळे, हिंगमिरे, हिंगे, हिप्परकर, हिरे, हिवाळे, हुमन, हुमने, हुलवळे, हेरे, होगे, होन, होनकळसे, होनावळे, होनाळे, होनराव, होळकर, हुगे, हजारे, हेळकर, हेरकळ, हांडे ==क्ष== क्षीरसागर क्षेमकल्याणी मराठी आडनावांत [[ओकारान्त नावे|ओकारान्त]], [[याकारान्त आडनावे]] असतात, तशीच ’जे’कारान्त, ‘डे’कारान्त, 'बे'कारान्त, आणि 'भे'कारान्त आडनावेही असतात. अशी काही आडनावे :- ==जेकारान्त== * ताटपुजे * नागरगोजे * पोरजे * पोरंपाजे ==डेकारान्त== अरगडे, अलगडे, आडे, आंबवडे, आंबाडे, उंडे, उराडे, कदमबांडे, करडे, करंडे, काकडे, कातुर्डे, कानडे, कानफाडे, कारंडे, कासारखेडे(कर), काळगुडे, केकडे, कोरडे, खाटमोडे, खाडे, खांडे(कर), खांडे(भराड), खुडे, खोडे, खोतलांडे, खोपडे, खोब्रागडे, खोलंगडे, गराडे, गवांडे, गांगुर्डे, गाडे(कर), गायतोंडे, गावडे, गावंडे, गिंडे, गोजमगुंडे, गोडे, गोलांडे, घरवाडे, घांगुर्डे, घाडे, घालुगडे, घेवडे, घोडे, घोरपडे, चिंचवडे, जगनाडे, जमदाडे, जानगुडे, झगडे, झेंडे, टेकवडे, डोईफोडे, तांगडे, तायडे, तावडे, तोकडे, दबडे, दराडे, दरोडे, दाभाडे, दामगुडे, देवडे, देशपांडे, धनवडे, धनावडे, धांगुर्डे, धांडे, धोंगडे, नरवडे, नरवाडे, नलावडे, नागवडे, नालुगडे, निगडे, नेमाडे, पलांडे, पांडे, पायगुडे, पिंडे, पुंडे,फरगडे, बनसोडे, बलकवडे, बागडे, बानुगडे, बांडे, बेंडे, बेर्डे, बेलखोडे, बैनाडे, बोबडे, बोऱ्हाडे, भाईगडे, भांडे, भिडे, भिंडे, भुंडे, भेगडे, भेंडे, माडे, मांडे, मातीगडे, मार्कंडे, मिंडे, मुंडे, मुसमाडे, राखुंडे, राजवाडे, रानडे, रेडे, रोकडे, रोडे, लकडे, लबडे, लांडे, लोखंडे, वाईंगडे, वाघमोडे, शिवडे, शेंडे, सरदेशपांडे, साबडे, हंबरडे, हांडे, हुंडे(करी), वगैरे. ==बेकारान्त== * गोडांबे * गोलांबे * चौबे (हिंदी-गुजराती आडनाव) * टेंबे * तांबे * दुबे (हिंदी-गुजराती आडनाव) * बिंबे * बोंबे * भोबे * लांबे * लेंभे * वाळंबे * वाळिंबे * शेंबे * सुंबे ==भेकारान्त== * उभे * चोभे * जांभे * टेंभे * लंभे * लेंभे * लोभे * सुंभे ==याकारान्त== याहून एक वेगळा प्रकार म्हणजे याकारान्त नावे. ही हिंदू, मुसलमान, पारशी, जैन आणि ख्रिश्चन या पाचही धर्मीयांमध्ये आढळतात. हिंदूंमधली अशी आडनावे असणारे बहुधा मारवाडी, गुजराती किंवा सिंधी-पंजाबी असतात. नावे अशी - * आण्टिया * कनोजिया * कांकरिया * कापडिया * कुटमुटिया * कोडिया * चोरडिया * चौरसिया * छाब्रिया * झकेरिया * झाझरिया * डालमिया * डिया * तापडिया * दहिया * देढिया * दोडिया * पुनिया * फिरोदिया * बगाडिया * भांखरिया * भाटिया * मारडिया * रुईया * रेशमिया * लोहिया * वाडिया * सिंघानिया * सिंधिया * सिसोदिया * सुरपुरिया ==दक्षिणी भारतातील नावे== प्राचीन काळापासून दक्षिणी भारतीय लोकांत एका खास प्रकारच्या नामकरण पद्धती प्रचलित आहेत. कुटुंबातील प्रत्येक व्यक्तीला एकच नाव दिले जात होते. ते पुढील कारणांपैकी एका कारणामुळे दिले जात असे. : * त्याचे गाव किंवा नगराचे नाव, उदा., इंकोल्लु, उद्यवारा, कुलार, कोकर्डी, चावली, चिट्टी, जनस्वामी, दासिग, बंगळूर, सिंग्री (सिंगिरी), हट्टंगडी, हट्टिंगडी, हुबळी, इत्यादी. * त्यांच्या परिवारावरून किंवा वंशावरून नाव, उदा. पुलितेवर, सहोंता. * जातीवरून नाव, उदा. अय्यंगार, अय्यर, राव, नायर. नाडर ==उत्तरेकडील आडनावे== अग्निहोत्री, अग्रवाल, आगरवाल, आर्य, आहुजा, कपूर, कोहली, खन्ना, खान, खुराणा, गोयल, चतुर्वेदी, चोपडा, चोप्रा, चौहान, त्यागी, त्रिपाठी, त्रिवेदी, दास, देसाई, द्विवेदी, पांडे, पाण्डेय, बेदी, भट, भट्टी, मल्होत्रा, माथूर, मिश्रा, मिस्त्री, मौर्य, यादव, रंधावा, राजपूत, राठोड, रायजादा, रोशन, वर्मा, व्यास, शर्मा, शास्त्री, श्रीवास्तव, सिंघल, सिंघानिया, सेठी,वर्मा ==बंगालमधील आडनावे== (उत्तर भारतीय आडनावात शेवटी अकारान्त जोडाक्षर आल्यास त्याचा उच्चार आकारान्त होतो.) गुप्त (उच्चार गुप्ता), घोष,दत्ता, चक्रवर्ती (उच्चार चोक्रोबोर्ती), चटोपाध्याय(चॅटर्जी), ठाकुर (टागोर), दास, बंडोपाध्याय-वंद्योपाध्याय (बॅनर्जी), वर्मन् (उच्चार बर्मन), वसु-बसु-बोशू, (बोस), भौमिक, मिश्र (उच्चार मिश्रा), मुखोपाध्याय (मुखर्जी), राय-रॉय (रे), सारंगी, सेन, सरकार (सोरकार) ==जोडनावे== दासगुप्त, रॉयभौमिक, रॉयचौधरी, सेनगुप्त, सेनरॉय, रायसेन, ही बंगाली जोड‌आडनावे प्रसिद्धच आहेत. काही बंगाली आडनावे तिहेरी असतात. उदा० बसू राय चौधरी, घोष रॉय चौधरी वगैरे. हिंदी चित्रपट दिग्दर्शक [[गुरू दत्त]]ची पत्‍नी असलेली प्रसिद्ध गायिका [[गीता दत्त]], हिचे माहेरचे आडनाव घोष रॉय चौधरी होते, सासरचे दत्त (पदुकोण नाही!). ==गुजरातमधील आडनावे== अंबानी, गढा, गांधी, चौहान, मेहता, मोदी, शहा, शाह,पटेल,सोनी, सोलंकी, पांड्या ==हेही पहा== [[ओकारान्त नावे]] : [[याकारान्त आडनावे]] : [[मराठी नावे]] [[वर्ग:भारतीय व्यक्तिनावे]] [[वर्ग:मराठी आडनावे]] [[वर्ग:याद्या]] g68r8kac6cl0ef2hpo374owf5lspxvu 2155451 2155450 2022-08-29T09:40:37Z 2405:204:921C:E0E1:0:0:362:20AC /* र */Added Surname Rajput wikitext text/x-wiki '''कुटुंब नाव''' किंवा '''आडनाव''' हे [[कुटुंब]], [[घराणे]], अथवा मूळ [[गाव]] यांचे निदर्शक उपनाम म्हणून वापरले जाते. एकाच नावाच्या अनेक व्यक्ती आढळत असल्यामुळे निश्चितपणे ओळखता यावे, म्हणून त्या त्या व्यक्तीच्या वैयक्तिक नावाबरोबर अधिक नावे जोडण्याची प्रथा पडली असावी. वैयक्तिक नावालाच पाळण्यातले नाव किंवा ख्रिश्चन नेम असे म्हणतात. सूर्यवंश व चंद्रवंश या दोन वंशातील संकरामधून सोमवंशाची निर्मिती झाली. सूर्यवंशाच्या मुख्य दोन उपशाखा झाल्या, एक नागवंश दुसरी अग्निवंश. नागवंशाच्या दोन, तर अग्निवंशाच्या पाच शाखा झाल्या. चंद्रवंशाच्या सत्तावीस शाखा झाल्या. पैकी सोमवंश ही एक शाखा. वंशाच्या नावावरून काही आडनावे निघाली. भारतातील नावे आणि आडनावे ही वेगवेगळ्या पद्धतींवर आधारित आहेत. जात, [[धर्म]], [[भाषा]] आणि प्रदेश अशा गोष्टींनुसार नावे आणि आडनावे बदलतात. उदाहरणार्थ: उत्तर भारतात आडनावे वापरली जातात तर दक्षिण भारतात ([[तमिळनाडू]], [[केरळ]]) बरेचसे लोक आडनावे वापरत नाहीत, त्याऐवजी वडिलांचे नाव किंवा त्या नावाचे आद्याक्षर जोडतात, आणि तेही स्वतःच्या वैयक्तिक नावाआधी. उदा० एन.गोपालस्वामी अय्यंगार. यातले एन. म्हणजे नरसिंह, गोपालस्वामींच्या वडिलांचे नाव. अनेक भारतीयांचे जन्मनाव त्यांच्या अधिकृत नावापेक्षा वेगळे असते. जन्मनाव अनेकदा [[ज्योतिषशास्त्र|ज्योतिषशास्त्रा]]नुसार ठेवले जाते. जेथे आडनावे वापरात नाहीत अशा ठिकाणी तिसरे नाव म्हणून आजोबा/आजीचे नाव किंवा गावाचे नाव वापरण्याचा संकेत आहे. ज्या ठिकाणी [[समाजवादी]] विचारांचा प्रभाव आहे अशा ठिकाणी समाजवादी नेत्यांची किंवा रशियातील नावे वापरण्याचीही पद्धत आहे. उदाहरण: स्टॅलिन (तमिळनाडूचे मुख्यमंत्री करुणानिधी यांचे पुत्र), लोलिता, गोगोल. भारतीय आडनावांमध्ये अनेकदा काही [[सूत्र]] असते. ग्रामनामावरून पडलेल्या मराठी आडनावांच्या शेवटी ’कर’ हा प्रत्यय असतो. वाल्हेकर, मुळगावकर, माडखोलकर, पुणेकर,तोडकर, माहीमकर ही त्याची उदाहरणे. जर त्या मराठी माणसाचे मूळ तेलंगणातले असेल तर ’कर’ऐवजी ’[[वार]]’ हा प्रत्यय असतो. उदा० अन्नमवार, कन्नमवार, चिद्रेवार, तालेवार, तुमपल्लीवार, नंदनवार. पारपिल्लेवार, फुलकुंठवार, बोजेवार, मुनगंटीवार, हमपल्लीवार वगैरे. उत्तरी भारतात ’वार’ऐवजी ’वाल’असते. आगरवाल, बकलीवाल, धारीवाल इ.इ. धंद्यावरून किंवा गावांवरून ठेवली जाणारी बोहरी आणि पारशी आडनावे - कोलंबोवाला, दारूवाला, नडियादवाला, ताडीवाला, बाटलीवाला वगैरे. याहून एक वेगळा प्रकार म्हणजे याकारान्त नावे. ही [[हिंदू धर्म|हिंदू]], [[मुसलमान]], [[पारशी]], [[जैन धर्म|जैन]] आणि [[ख्रिश्चन]] या पाचही धर्मीयांमध्ये आढळतात. हिंदूंमधली अशी आडनावे असणारे बहुधा मारवाडी, गुजराती किंवा सिंधी-पंजाबी असतात. नावे अशी - * आंटिया * कनोजिया * कांकरिया * कापडिया * कुटमुटिया * कोडिया * चोरडिया * छाब्रिया * झकेरिया * झाझरिया * डालमिया * डिया * देढिया * दोडिया * फिरोदिया * बगाडिया * बोखारिया * भांखरिया * भाटिया * मारडिया * कडूस * मोठवाडिया * रुईया * रेशमिया * लोहिया * वाडिया. * सिंघानिया * सिसोदिया * सुरपुरिया, वगैरे वगैरे. ==भारताच्या पूर्व भागातील नावे== आगवणे ==पश्चिमी भारतातील नावे== [[महाराष्ट्र]] आणि [[गुजरात]] राज्यांतील नामकरण पद्धतीमध्ये मधले नाव वडिलांचे किंवा पतीचे असते. उदाहारण : [[सचिन तेंडुलकर|सचिन रमेश तेंडुलकर]] या क्रिकेटपटूच्या नावातील पहिले नाव "सचिन", मधले नाव "रमेश" हे वडिलांचे नाव तर "तेंडुलकर" हे आडनाव आहे. स्त्रिया लग्नानंतर परंपरेनुसार पतीचे नाव व आडनाव वापरतात. महाराष्ट्रात नातवाला आजोबांचे नाव देण्याची पद्धत एकेकाळी होती. गुजरातमध्ये नावानंतर भाई (पुरुषांसाठी) किंवा बेन (स्त्रियांसाठी) लावण्याची प्रथा आहे. महाराष्ट्रात काही समाजांत पुरुषांच्या नावांना राव तर स्त्रियांच्या नावांनंतर बाई/ताई लावले जाते. मराठीतील ’कर’ने शेवट होणारी आडनावे गावांच्या नावावरून पडली आहेत. माडगुळकर ([[माडगुळ]] गावावरून, वेंगसरकर, गावसकर, बांदेकर वगैरे.) बाकीची नेहेमी आढळणारी आडनावे : पाटील, कुलकर्णी, जोशी, देशपांडे, देशमुख, सुतार, वाणी ही नावे, ती माणसे एकेकाळी करत असलेल्या व्यवसायावरून किंवा गावातील पदावरून पडली आहेत, तर शिंदे, जाधव, भोसले, कांबळे या नावांच्या उत्पत्त्या भिन्नभिन्न आहेत. गुजरातमधील काही पारशी आडनावे "वाला"-अंती असतात. ती गावावरून किंवा व्यवसायावरून पडलेली आहेत. अहमदाबादवाला, खंबातवाला, गांजावाला, दारूवाला, नडियादवाला, मेहवाला, मेहसाणावाला, लकडावाला, लंडनवाला, सोडावाॅटरबाॅटलओपनरवाला, सोडावाला, वगैरे. बाकीची नेहेमी आढळणारी आडनावे : मेहता, पटेल, शाह, देसाई, पारेख वगैरे. यांतलीही काही व्यवसायावरून पडली आहेत. गावावरून पडलेली आणखी आडनावे, भरूचा, सुरतिया, सुरती यांशिवाय कनोजिया, कांकरिया, कापडिया यांसारखी काही [[याकारान्त आडनावे|'या'कारान्त आडनावे]] असतात. त्यांची यादी एका स्वतंत्र लेखात केली आहे. =='नी'कारान्त किंवा 'णी'कारान्त आडनावे== नीकारान्त व णीकारान्त आडनावे बहुधा सिंधी लोकांची असतात, तशी ती काही गुजराथी-मारवाड्य़ांचीही असतात. 'वाणी' या सारखे एखादेच नाव मराठी असते. अशी काही आडनावे :-<br/> अखानी, अडानी, अंबानी, अलानी, आंबलानी. आमलानी, गंगवानी, घेलानी, चटवानी, चांदवानी, जानी, बडयानी, बडीयानी, बिमाणी, बुंदियानी, भायानी, भीमजयानी, भूपतानी, भोजानी, मेघाणी, रूपाणी, लाखाणी, शहानी, वगैरे ==सिंधी आडनावे== अजवाणी, कर्णमलानी, केवलरामाणी, गिडवाणी, चंडीरामाणी, जगतियानी, गुरसियानी, पुर्सनानी, बुटाणी, भगतानी, भटियानी, भवनानी, भोजवानी, मतलानी, मीरचंदानी, मोटवानी, रामाणी, वासवानी, हरियाणी, हिंगोराणी महाराष्ट्रातील मराठी आडनावांइतकी विविधता जगात इतरत्र क्वचितच आढळेल. त्या आडनावांचे वर्गीकरण पुढीलप्रमाणे करता येईल. ==गावावरून किंवा प्रदेशावरून== उदा० अकोले गावावरून अकोलकर, अडगुलवरून अडगुलवार, आरोंदे गावावरून आरोंदेकर, आष्टनकर, इंगळहळ्ळीकर, गुजराथी, गुमगावकर, तावशी गावारून तावसकर, गोंदवले गावावरून गोंदवलेकर, निवळी गावावरून निवळीकर, तासगाववरून तासगावकर पंजाबी, पारे गावावरून पारेकर, मारवाडी, रेवणवरून रेवणवार, वाल्हे गावावरून वाल्हेकर, वार(लढाई)वरून वारीक वगैरे. ==निसर्गातील एखाद्या स्थलविशेषावरून== ओढे, खोरे, डोंगरे, ढगे, दरेकर, पर्वते, समुद्रे, घनदाट, वगैरे ===प्राण्यावरून किंवा पक्ष्यावरून=== कावळे, कोकीळ, कोळी, कोल्हे, गरुड, गाढवे, घारे, घोडावत (राजस्थानी आडनाव), घोडे, घोडके, घोडचौरे, चोचे, चोरघोडे, डुकरे, ढोक, तरस, तितीरमारे, नाग, पाखरे, पाल (बंगाली आडनाव), पिसे, पोपट, पोळ, बकरे, बोकड, बोके, मांजरे, मुंगी, मोरे, रानबोके, लांडगे, वाघ,वाघमोडे,वाघमारे, वाघे, शेळके, सरडे, मुंगुसमारे, वगैरे.वाघचौरे, वाघमोडे,वाघधरे,मोरमारे ==शरीराच्या अवयवावरून== * डोके * दंडगे * दंडवते * दहातोंडे * पायगुडे * पायमोडे * बाराहाते * लांबकाने * मानकापे * शिरसाठ * शिरतोडे * डोईफोडे * तांगतोडे ==भाज्यांच्या किंवा फळांच्या नावावरून== आंबेकर, आवळे, कणसे, काकडे, केळकर, चिंचोरे, गाजरे, नारळीकर, पडवळ, फणसे, भेंडे, भोपळे, मुळे, वांगीकर, कांदेकर, निमकर वगैरे. ==पूर्वजांच्या व्यवसायावरून== कुलकर्णी, कुळकर्णी, कोळी, गुरव, देशपांडे, देशमुख, पाटील, लोहारे, लोहोकरे, वाणी, शिंपी, सुतार, सोनार, सोनी (गुजराथी) परीट ==फार्सी धातू नविश्तन्‌ लागून होणारी आडनावे== कापडणवीस, कारखानीस, कोटणीस, खासनीस, चिटणीस, जमेनीस, तटणीस, पागनीस, पारसनीस, पोतनीस, फडणीस, फडणवीस, वाकनीस, हसबनीस ===वस्तूवरून=== ताटे, नरसाळे, पाटे, पोटे, लाटे, लोटे, ==बौद्ध संस्कृतीतून आलेली नावे/आडनावे इंगळे, पळसपगार,== मौर्य, बौद्ध, बोध, ==मुस्लिम संस्कृतीतून आलेली नावे/आडनावे== आबाजी, पागे, पेशवे, बाजीराव, बाबूराव, मिराशी, मुकादम, मुतालीक, मोगल, वकील, शहाजी ==अ== अंकलीकर, अकोलकर, अग्निहोत्री, अडगुलवार, अडसुळे,अवचिते, आवचिते, अडागळे, अडांगळे, अंधारे, अधिकारी, अवचट, अनासुने, अलगर, अलुरे, अहिरे, आकाणगिरे, औरादे, अकर्ते, आकोटकर, अभंग, आखरे, आंजनकर, अघोर, आंगचेकर ==आ== आंबोरे, आंधळे, अंकोलीकर, अहिरे, अवचिते, आवचिते, आगरकर, आगलावे, आजगावकर, आठवले, आडवे, आडे, आडेकर, आदमाने, आपटे, आंबटकर, आंबले, आंबिले, आंबेकर, आंबेडकर, आमनेरकर, आमरे, आमले, आयतनबोयणे, आयरेकर, आरणे, आरने, आरोंदेकर, आर्वी, आवटे, आवळे, आव्हाड, आष्टनकर, आष्टे, औदुंबरे, आडसुळे, आडोळे, आटोळे, आंगचेकर ==इ/उ/ए/ओ== इंगळहळ्ळीकर, इंगळे, इंगोले, इटकर, इचके, इचलकरंजीकर, इटनारे, इरुळे,इट्टम, उशिरे, उशीर, उसरे, ऊटे, एकबोटे, ओगले, ओतूरकर, उंटवाले, उदगीरकर, ओहोळ, उडानशिव, उटकूर,उत्पात, उपलाने, ओतारी ==क== कुतवळ, कचरे, कड, कडलाक, कडू, कदम, कन्नाके, कपाळे, कमलाकर, करकंडे, करकरे, करंगळे, करडे, करणवाड, करपे, करमरकर, करमे, करवंदे, कराडकर, करे, कर्डीले, कर्डीवाळ, कर्वे, कलंबेते, कलावंते, कल्याणकर, कल्याणी, कवाद, काकड, काकडे, काजळे, कांडलकर, काण्णव, कातोते, काथवटे, कांदळकर, कानडे, कानफाडे, कानविंदे, कानिटकर, कापडी, कापसे, काबरे, कांबळे, कामत, कामाने, कामारकर, कातुर्डे, कामेरकर, कारखानीस, कारुळकर, कारेकर, कालकुंद्रीकर, कालगुडे, काशीकर, कासले, काळे, काळेल, काळेले, किर्लोस्कर, कीर्तनकार, कीर्तने, कीर्तिकर, कुनशेट्टे, कुमदाळे, कुमावत, कुरसंगे, कुर्लेकर, कुलकर्णी, कुलुपे, कुलथे, कुलसंगे, केकडे, केंद्रे, केरकर, केरूळकर, केसकर, केळकर, कोकाटे, कोचे, कोटलवार, कोठारे, कोडगिरवार, कोडीतकर, कोतवाल, कोथिंबिरे, कोद्रे, कोयाळकर, कोरडे, कोरगावकर, कोरे, कोलटक्के, कोविंद, कोहोजकर, कोळी, काेळेकर, कोहोक, कराळे, कवडे, कुर्मी. ==ख== खाटपे, खडक, खडके, खड्ये, खतगांवकर, खत्री, खंदारे, खतकर, खटावकर, खरमाळे, खरसाडे, खरसुंडीकर, खराटे, खराडे, खरात, खरे, खरोले, खर्चे, खलबते, खवस, खळे, खाटमोडे, खांडगे, खांडरे, खाडिलकर, खाडे, खांडेकर, खांडे, खाड्ये, खांदवे, खानवलकर, खानविलकर, खानापूरकर, खानोलकर, खापरे, खांबल, खांबे, खांबेटे, खामकर, खिलारी, खिलारे, खुजे, खुटवड, खुटे, खुडे, खुतारकार, खेटे, खेसे, खैरनार, खैरमोडे, खैरे, खोगरे, खोचरे, खोटे, खोत, खोपडे, खोरे, खोले, खोसे, खोचगे, खर्चीकर, खुटाळे, खेडकर, खेडेकर, खोटरे, खर्डीकर, खकाळे ==ग== गरड,गजेंद्रगडकर, गडकर, गडकरी, गणगोत्रे, गंदगे, गद्रे, गबाळे, गरुड, गर्जे, गवते, गवस, गवळी, गवाणकर, गव्हाणे, गांगणे, गांगर्डे, गांगुर्डे, गांगुली, गाजरे, गागरे, गांजावाला, गाडगीळ, गाडे , गाढवे, गाढे, गांधी, गाईकवाड, गायतोंडे, गावडे, गावणकर, गावसकर, गिते, गिलबिले, गुजर, गुप्‍ते, गुरव, गुलगुले, गेजगे, गोखले, गोजमगुंडे, गोजमे, गोटे, गोडसे, गोते, गोंदकर, गोन्साल्वीस, गोरुले, गोरे, गोवारीकर, गोवित्रीकर, गोवेकर, गोसावी, गोस्वामी, गोळे, गणपुले, गोडबोले, गांगल, गालफाडे, गुजराल, गवारे, गडदे, गुरखे, गुमास्ते, गावंडे, गंधे, गजधने, गावित, गुडेवार, गंभीर, गिरमे, गोगी, ग्रामोपाध्ये, गवंडी, गावंगे, गुळुमकर,गुंडुवार ==घ== घडशी, घरवाडे, घाटगे, घारे, घाटे, घाडगे, घायवट, घावडे, घुगे, घुर्ये, घुले, घेगडे, घेगडेधार, घेवडे, घोगरे, घोडके, घोडे, घोडचौरे, घोडमारे, घोडेले, घोरपडे, घोलप, घोलम, घनदाट ==च== चंद्रचूड, चंद्रवंशी, चंद्रात्रे, चंद्रात्रेय, चनशेट्टी, चमकेरी, चरपे, चवरे, चव्हाण, चव्हाणके, चांगले, चाटे, चांदगुडे, चांदे, चांदोरकर, चांदोलकर, चापेकर, चाफे, चाफेकर, चिकटे, चिकणे, चिंचुलकर, चिंचोळकर, चिटको, चिटणीस, चितळे, चिंतामणी, चित्रे, चिंदरकर, चिपळूणकर, चोडणकर, चोपे, चौगुले, चौधरी, चौरे, चोरगे, चौघुले, चांदेकर, चांदणे, चडचंणकर, चिंदगे,चिटमिल ==छ== छत्रे, छप्परवाल, छापीकर ==ज== जागे,जाधव, जळूखे, जगताप, जगदाळे, जंगम, जंगले, जटाळ, जमदाडे, जमाले, जय, जयकर, जवळकर, जांगळे, जागुष्टे, जांभळे, जामठे, जामनिक, जायभाये, जावकर, जिचकर, जुगदार, जुगारे, जेवारे, जोगवे, जोगळे, जोंधळे, जोशी, ==झ== झगेकार, झरे, झरेकर, झाडगावकर, झाडे, झारापकर, झेंडे, झेंडेकर, झोपे, झरकर, झाडबुके, झांजगे ,झोरे ==ट, ठ== टकले, टिळक, टिळेकर, टेकवडे, टेंगळे,टेंग्से, टेंबे, टोपले, टोंपे, ठोंगे, ठोंबरे, ठोसर, टुकरूल, टाटा, टोणपे, टिकेकर, टिचकुले, टोपकर, ठोके, ठेंगले, ठोकळे, ठुबे , ==ड== डक, डख, डफळ, डफळे, डली, डाकी, डिंबळे, डोके, डोंगरे, डोंगळे, डोखे, डुकरे, डोपे, डुबल, डफळापूरकर, डोंग्रा, डाबर, डिसले, डोंबाळे, डुरे, डोंगरदिवे, डहाणुकर, डुंगुरपूरकर, डुणुंग, डेळेकर, डुडु, डोली == ढ == ढगे, ढंभेरे, ढमढेरे, ढमाले, ढवळे, ढाकणे, ढोबळे,ढोणे ==त== तळेकर, तत्तपुरे, तनपुरे, तळपदे, तळेले, ताकवले, ताकसांडे, ताटे, तोडे, तांदळे, तापकीर, तांबे, ताम्हाणे, तायडे, तारमळे, तारोळकर, तावडे, तावसकर, तितीरमारे, तुपसुंदर, तुपे, तुळसकर, तेंडुलकर, तेलंगी, तेलंगे, तोकडे, तोडणकर, तोडकर, तोडकरी, तिरके,तालवर, तांबवे,तांगतोडे. ==द== दाभाडे, दबडे, दळवी, दांडिमे, दाढे, दाभोलकर, दारकुंडे, दास, दासगुप्ता, दासरे, दासोपार्थ, दिवटे, दिवे, देवकर, देवकाते, देवरे, देशखैरे, देशपांडे, देशमाने, देशमुख, देसाई, देसले, दोरवे, द्रविड, दरगड, दासनुर, दिघे == धोंगडे == धसाडे, धात्रक, धामणकर, धायगुडे, धारवाडकर, धिंगाणे, धिंग्रा, धुमाळ, धनावडे, धाटावकर,धाबेकर ==नाईकनवरे== नन्नवरे, खरे, नखाते, नगरनाईक, नजरबागवाले, नरवडे, नरवटे, नरवाडे, नरसाळे, नलशेट्टे, नलावडे, नवले, नाईक, नागरे, नाखरे, नागदेवे, नागमोते, नागवडे, नागवे, नागपुरे, नागपूरकर, नागभुजांगे, नागमोडे, नाडागुडे, नागिमे, नारंगे, नाडकर्णी, नाणेकर, नातू, नांदे, नांदरे, नांदूरकर, नाबडे, नामवाड, नायक, नारकर, नारळे, नारळीकर, नारोळे, नालुगडे, नावकर, नासरे, नाळे, निकम, निगडे, निचले, निंबाळकर, निपाणे, निंभोरकर, निमकर, निवंगुणे, निवळीकर, नुपनर, नेने, नेमाडे, नेमाणे, नेरूरकर, नेवसे, नेवे, नेवेवाणी, नेसनतकर, नाटुस्कर,नारकर ==प== पवित्रकार, पगारे, पंचनदीकर, पंचपोर, पटवर्धन, पडवळ, पंडित, पतके, परंडे, परते, परदेशी, परब, परमार, परांजपे, परांजप्ये, पराड, परांडे, पवार, पागडे, पांगारकर, पाचपोर, पाचर्णे, पाचोरे, पाटकर, पाटणकर, पाटील, पाटोऴे, पाठक, पांडे, पाताडे, पानतावणे, पायगुडे, पारकर, पारखी, पारखे, पारगावकर, पारधे, पार्टे, पारेकर, पालेकर, पावगी, पाष्टे, पिटले, पिट्टालवाड, पितळे, पिसाळ, पिळगावकर, पिळणकर, पुजारी, पुडके, पुणेकर, पुरकर, पुरोहित, पुसाळकर, पुळेकर, पेठे, पेडणेकर, पेंडसे, पेंढारकर, पेशवे, पोटदुखे, पोटे, पोतदार, पोतनीस, पोरजे, पोरंपाजे, पोरवाल, पोवार, पोळ, पौंडकर, प्रभुदेसाई, प्रभू, पोटले, पांचाळ,पटेल, पटारे. पानसांडे, पासवान, पवार ==फ== फड, फडके, फडतरे, फरगडे, फाकले, फाटक, फाटे, फावरे, फुगे, फुटाणे, फुलझेले, फुलपगार, फुलपगारे, फुलमाळी, फुलसुंदर, फुले, फुलगामे, फुल्लारी, ==बामणे == वाड, बगडाने, बगाटे, बगे, बच्चे, बडगर, बनकर, बनसोडे, बत्तिसे, बत्तिशे, बर्वे, बऱ्हे, बच्छाव, बागगावकर, बागल, बागले, बागुल, बागवान, बागवे, बागोरे, बाजड, बांदल, बापट, बाबर, बामणे, बारटक्के, बारवे, बारात, बालकवडे, बाळफाटक, बांदोडकर, बारस्कर, बाहेकर, बिडवे, बुलाके, बुलाखे, बास्टेवाड, बिर, बिरादार, बिरादार, बुधे, बूसाठे, बेडगे, बेंडभर, बेलदार, बेंद्रे, बेर्डे, बेलसरे, बैताडे, बोके, बोडनासे, बोंडाळे. बोबडे, बोरकर, बोरगावकर, बोरसे, बोर्डे, बाेरडे, बोरुडे, बोराडे, बोऱ्हाडे, बोईनवाड, बोयणे, बोडके, बोरसुळे, बोरा, बोरे,बलकवडे,बिंगी ==भ== भाईगडे, भोसले, भट, भडकवाड, भंडारे, भोईर, भंडारी, भंडे, भदाणे, भगत, भाटवडेकर, भांडारकर, भांडे, भामरे, भालके, भालेकर, भालेराव, भिकाणे, भिंगे, भिडे, भिंडे, भिसे, भुजबळ, भेगडे, भेले, भोकरे, भोगले, भोते, भडके,भोपळे, भोमकर, भोर, भोले, भोसले, भोळे, भोये, भोपे, भिंगार्डे, भोईटे, भुमकर, भिउगडे, भिगवणे, भिगवने, भिंगारदिवे, भूते, भडकुंबे, भाटे, भातलवंडे, भालकर, भेलसेकर, भावे, भानुशे, भाटकर,भाग्यवंत ==म== मठपती, मढवी, मते, मंथाले, मयेकर, मराठे, मरे, मर्के, मलंगे, मसुरकर, मसुरेकर, मस्के, महत्रू, महागावकर, महाजन, महाडिक, महामुनी, महाबळे, महाबळेश्वरकर, महालनोबीस, महापुरे, महेंद्रकर, माटे, मांगले, मांजरे, मांजरेकर, माडीवाले, मातुरे, मातोंडकर, मानगांवकर, माने, मापुस्कर, मारणे, मालवणकर, मालशेटवार, मा(हि)हीमकर, मिंडे, मिरजकर, मिरासदार, मिसाळ, मिस्त्री, मुंडे, मुजुमदार, मुद्दामे, मुरकुटे, मुसमाडे, मुसळे, मुसांडे, मुळे, मुळ्ये, मेकरे, मेंगशेट्टे, मेटे, मेश्राम, मेस्त्री, मेहेंदळे, मोकल, मोटे, मोडक, मोने, मोरे, मोहरीर, मोहरील, मोहिते, मोहोड, मोहोळकर, म्हलाने, म्हापणकर, म्हात्रे, म्हेत्रे,म्हादनाक,मगर मडके ==य== यड्रावकर, यवतकर, यज्ञोपवीत, यादव, येरावार, येवले, येवलेकर,येलवे, येळे,येनगुल ==र== रणदिवे, रणबागले, रतनाळीकर, रत्‍नपारखी, रसम, रसाळ, रहाणे, रहिराशी, राऊत, रांगणेकर, राखुंडे, राचमले, रांजणे, राजवाडे, राजिवडे, राजे, राठोड, राणे, रानडे, रानबोके, राने, राव, रावकर, रायते, रावते, राहंगडाले, राहते, रिकामे, रिसबूड, रेगे, रेणावीकर, रेवणकर, रेवणवार, रेवणशेट्टे, रोठे रोकडे,रेणुसे, राजपूत ==ल== लगडपाटील, लाखे, लागू, लाड, लाले, लिमकर लिमये, लेले, लोखंडे, लोटलीकर, लोंढे, लोणारे, लोहारे ==व== वाटपाडे, वकटे, वंजारे, वझे, वरटकर, वडाभाते, वर्तक, वस्त्रे. वाकडे, वाजे, वाघ, वाघधरे, वाघमारे, वाघमोडे, वाघे, वाटकर, वाटवे, वाटेकर, वाठोरे, वडतकार, वाडकर, वाडेकर, वायझोडे, वारीक, वाणी, वानखडे, वानखेडे, वायंगणकर, वासे, वाल्हेकर, वाळवे, विचारे, विंझे, विटेकर, विद्वांस, वेंगुर्लेकर, वैद्य, व्हरे, वामन, वटणे, वडणे.वर्पे, ==श== शंभरकर, शर्मा, शहाणे, शिंगाडे, शिंदे, शिरवाडकर, शिरोडकर, शिर्के, शिवडे, शेख, शेट्ये, शेडगे, शेंडल, शेळके, शेटलवार, शेट्टी, शेलार, शेखर,शेकर,शेडेकर,शेटे,शेंडगे,शेलार,शाह, शिर्षिकर, शिरसाठ ==स == सकपाळ, सकस, सकारकर, संगमनेरे, सगर, संद्यांशी, सपकाळ, सप्रे, सय्यद, सरगर, सरपाते, सरंजामे, सरडे, सरदेशपांडे, सरनाईक, सरवदे, सरोदे, सव्वासे, सहस्रबुद्धे, सांगले, साटम, साठे, साडविलकर, सातपुते, सातारकर, सानप, साने, साप्‍ते, साबडे, साबळे, सावळे, सामंत, सार्डिवाल, साव, सावंत, सावदेकर, सावरकर, सावेडकर, सावर्डेकर, सावळेकर, सावे, सासवडकर, साळगावकर, साळवी, साळवे, साळसकर, साळुंखे, सुखटणकर, सुरपाटणे, सुरवसे, सुर्यवंशी, सुर्वे, सूर्यवंशी, सोंगटे, सोंदनकर, सोनकांबळे, सोनटक्के, सोनवणे, सोनार, सोनारकर, सोनावणे, सोनावळे, सोपा, सुनारकर, सोमदे, सोलनकर, सोवनी, सोहोनी, सौदागर, स्वामी, सलगरे, सराटे, सुकेनकर, सुरवसे, संखे, ==ह== हगवणे, हंचाटे, हणमंते, हतांगळे, हरदास, हरावत, हरिनखेडे, हर्डीकर, हागे, हाळे, हिंगमिरे, हिंगे, हिप्परकर, हिरे, हिवाळे, हुमन, हुमने, हुलवळे, हेरे, होगे, होन, होनकळसे, होनावळे, होनाळे, होनराव, होळकर, हुगे, हजारे, हेळकर, हेरकळ, हांडे ==क्ष== क्षीरसागर क्षेमकल्याणी मराठी आडनावांत [[ओकारान्त नावे|ओकारान्त]], [[याकारान्त आडनावे]] असतात, तशीच ’जे’कारान्त, ‘डे’कारान्त, 'बे'कारान्त, आणि 'भे'कारान्त आडनावेही असतात. अशी काही आडनावे :- ==जेकारान्त== * ताटपुजे * नागरगोजे * पोरजे * पोरंपाजे ==डेकारान्त== अरगडे, अलगडे, आडे, आंबवडे, आंबाडे, उंडे, उराडे, कदमबांडे, करडे, करंडे, काकडे, कातुर्डे, कानडे, कानफाडे, कारंडे, कासारखेडे(कर), काळगुडे, केकडे, कोरडे, खाटमोडे, खाडे, खांडे(कर), खांडे(भराड), खुडे, खोडे, खोतलांडे, खोपडे, खोब्रागडे, खोलंगडे, गराडे, गवांडे, गांगुर्डे, गाडे(कर), गायतोंडे, गावडे, गावंडे, गिंडे, गोजमगुंडे, गोडे, गोलांडे, घरवाडे, घांगुर्डे, घाडे, घालुगडे, घेवडे, घोडे, घोरपडे, चिंचवडे, जगनाडे, जमदाडे, जानगुडे, झगडे, झेंडे, टेकवडे, डोईफोडे, तांगडे, तायडे, तावडे, तोकडे, दबडे, दराडे, दरोडे, दाभाडे, दामगुडे, देवडे, देशपांडे, धनवडे, धनावडे, धांगुर्डे, धांडे, धोंगडे, नरवडे, नरवाडे, नलावडे, नागवडे, नालुगडे, निगडे, नेमाडे, पलांडे, पांडे, पायगुडे, पिंडे, पुंडे,फरगडे, बनसोडे, बलकवडे, बागडे, बानुगडे, बांडे, बेंडे, बेर्डे, बेलखोडे, बैनाडे, बोबडे, बोऱ्हाडे, भाईगडे, भांडे, भिडे, भिंडे, भुंडे, भेगडे, भेंडे, माडे, मांडे, मातीगडे, मार्कंडे, मिंडे, मुंडे, मुसमाडे, राखुंडे, राजवाडे, रानडे, रेडे, रोकडे, रोडे, लकडे, लबडे, लांडे, लोखंडे, वाईंगडे, वाघमोडे, शिवडे, शेंडे, सरदेशपांडे, साबडे, हंबरडे, हांडे, हुंडे(करी), वगैरे. ==बेकारान्त== * गोडांबे * गोलांबे * चौबे (हिंदी-गुजराती आडनाव) * टेंबे * तांबे * दुबे (हिंदी-गुजराती आडनाव) * बिंबे * बोंबे * भोबे * लांबे * लेंभे * वाळंबे * वाळिंबे * शेंबे * सुंबे ==भेकारान्त== * उभे * चोभे * जांभे * टेंभे * लंभे * लेंभे * लोभे * सुंभे ==याकारान्त== याहून एक वेगळा प्रकार म्हणजे याकारान्त नावे. ही हिंदू, मुसलमान, पारशी, जैन आणि ख्रिश्चन या पाचही धर्मीयांमध्ये आढळतात. हिंदूंमधली अशी आडनावे असणारे बहुधा मारवाडी, गुजराती किंवा सिंधी-पंजाबी असतात. नावे अशी - * आण्टिया * कनोजिया * कांकरिया * कापडिया * कुटमुटिया * कोडिया * चोरडिया * चौरसिया * छाब्रिया * झकेरिया * झाझरिया * डालमिया * डिया * तापडिया * दहिया * देढिया * दोडिया * पुनिया * फिरोदिया * बगाडिया * भांखरिया * भाटिया * मारडिया * रुईया * रेशमिया * लोहिया * वाडिया * सिंघानिया * सिंधिया * सिसोदिया * सुरपुरिया ==दक्षिणी भारतातील नावे== प्राचीन काळापासून दक्षिणी भारतीय लोकांत एका खास प्रकारच्या नामकरण पद्धती प्रचलित आहेत. कुटुंबातील प्रत्येक व्यक्तीला एकच नाव दिले जात होते. ते पुढील कारणांपैकी एका कारणामुळे दिले जात असे. : * त्याचे गाव किंवा नगराचे नाव, उदा., इंकोल्लु, उद्यवारा, कुलार, कोकर्डी, चावली, चिट्टी, जनस्वामी, दासिग, बंगळूर, सिंग्री (सिंगिरी), हट्टंगडी, हट्टिंगडी, हुबळी, इत्यादी. * त्यांच्या परिवारावरून किंवा वंशावरून नाव, उदा. पुलितेवर, सहोंता. * जातीवरून नाव, उदा. अय्यंगार, अय्यर, राव, नायर. नाडर ==उत्तरेकडील आडनावे== अग्निहोत्री, अग्रवाल, आगरवाल, आर्य, आहुजा, कपूर, कोहली, खन्ना, खान, खुराणा, गोयल, चतुर्वेदी, चोपडा, चोप्रा, चौहान, त्यागी, त्रिपाठी, त्रिवेदी, दास, देसाई, द्विवेदी, पांडे, पाण्डेय, बेदी, भट, भट्टी, मल्होत्रा, माथूर, मिश्रा, मिस्त्री, मौर्य, यादव, रंधावा, राजपूत, राठोड, रायजादा, रोशन, वर्मा, व्यास, शर्मा, शास्त्री, श्रीवास्तव, सिंघल, सिंघानिया, सेठी,वर्मा ==बंगालमधील आडनावे== (उत्तर भारतीय आडनावात शेवटी अकारान्त जोडाक्षर आल्यास त्याचा उच्चार आकारान्त होतो.) गुप्त (उच्चार गुप्ता), घोष,दत्ता, चक्रवर्ती (उच्चार चोक्रोबोर्ती), चटोपाध्याय(चॅटर्जी), ठाकुर (टागोर), दास, बंडोपाध्याय-वंद्योपाध्याय (बॅनर्जी), वर्मन् (उच्चार बर्मन), वसु-बसु-बोशू, (बोस), भौमिक, मिश्र (उच्चार मिश्रा), मुखोपाध्याय (मुखर्जी), राय-रॉय (रे), सारंगी, सेन, सरकार (सोरकार) ==जोडनावे== दासगुप्त, रॉयभौमिक, रॉयचौधरी, सेनगुप्त, सेनरॉय, रायसेन, ही बंगाली जोड‌आडनावे प्रसिद्धच आहेत. काही बंगाली आडनावे तिहेरी असतात. उदा० बसू राय चौधरी, घोष रॉय चौधरी वगैरे. हिंदी चित्रपट दिग्दर्शक [[गुरू दत्त]]ची पत्‍नी असलेली प्रसिद्ध गायिका [[गीता दत्त]], हिचे माहेरचे आडनाव घोष रॉय चौधरी होते, सासरचे दत्त (पदुकोण नाही!). ==गुजरातमधील आडनावे== अंबानी, गढा, गांधी, चौहान, मेहता, मोदी, शहा, शाह,पटेल,सोनी, सोलंकी, पांड्या ==हेही पहा== [[ओकारान्त नावे]] : [[याकारान्त आडनावे]] : [[मराठी नावे]] [[वर्ग:भारतीय व्यक्तिनावे]] [[वर्ग:मराठी आडनावे]] [[वर्ग:याद्या]] isfuphjp8b87v9zoctrosf9087o1abd 0 72529 2155395 2101431 2022-08-28T22:59:15Z Kwamikagami 3513 /* १९ व्या शतकातील स्त्री-पुरुष समतेचा विचार आणि स्त्रीवादी साहित्य */ wikitext text/x-wiki {{विकिकरण}} {{अशुद्धलेखन}}{{विकिडेटा माहितीचौकट}} स्त्रीवाद म्हणजे लिंगभेद झुगारून स्त्री-पुरुष समानतेकडे वाटचाल करणारा विचारप्रवाह. सामान्यतः जरी स्त्रीवाद ही पुरुषविरोधी चळवळ समजली जाते. त्यामुळे ही स्त्रियांचे ऐतिहासिक दुय्यमत्त्व उजेडात आणून हे शोषण संपवण्याचा प्रयत्‍न करते. ही एक सामाजिक, राजकीय जाणीव आहे. स्त्रीवाद ही संकल्पना जरी पाश्चात्त्य आधुनिकतेत उदयास आली अशी सामान्य समजूत असली तरी ही जाणीव त्यापूर्वीही वेगवेगळ्या कालखंडात आणि ठिकाणी आढळून आलेली दिसते. म्हणूनच एकच स्त्रीवाद नसून अनेक स्त्रीवाद दिसून आले आहेत व येतात. == पाश्चात्त्य स्त्रीवाद == जागतिक वाङ्मयात सॅण्ड्रा गिल्बर्ट, हेलन सिझू, एलेन शोवाल्टर, सिमॉन दि बोव्हा आदी विदुषींनी स्त्रीवादी वाङ्मयविचाराची मांडणी केली. वाङमयातील स्त्रीशरीरनिष्ठ अनुभव, मनोविश्लेषण, शब्दसंग्रह आदींचे चित्रण व छुपे पुरूषवर्चस्व यांचा शोध घेण्यावर स्त्रीवादी वाङ्मयाचा भर असतो.<ref name="marathimaitree.blogspot.com">http://marathimaitree.blogspot.com/2009/03/blog-post_22.html#more</ref> == आधुनिकोत्तर (पोस्ट मॉडर्निझम) == == [[भारतीय स्त्रीवाद]] == भारतीय समाजव्यवस्थेत स्त्री-पुरुषांची निखळ मैत्री, निरामय प्रेमसंबंध असण्यात अडथळे असतात. असे समान पातळीवरचे स्त्री-पुरुष संबंध, प्रेमासारख्या अस्सल जिवंत, उत्कट संवेदना ठरावीक सत्तासंबंधाच्या प्रदूषित पर्यावरणामुळे अ-वास्तव ठरतात.<ref>Google's cache of http://www.miloonsaryajani.com/node/234. {{मृत दुवा}} It is a snapshot of the page as it appeared on 14 Dec 2009 20:25:40 GMT.</ref> == १९ व्या शतकातील स्त्री-पुरुष समतेचा विचार आणि स्त्रीवादी साहित्य== [[File:Feminism symbol.svg|thumb]] [[बाळशास्त्री जांभेकर]] यांनी इ.स. १८३2 मध्ये [[दर्पण]] नावाचे पहिले मराठी वृत्तपत्र सुरू केले. आपल्या सुधारणावादी विचारांचा प्रसार करण्यासाठी त्यांनी वृत्तपत्राचा उपयोग करून घेतला. [[बालविवाह]], [[सती]]प्रथा, स्त्रियांवर होणारे अन्याय या विरोधात त्यांनी समाजजागृती केली. बाळशास्त्री जांभेकर यांनी इ.स. १८४० मध्ये गंगाधर शास्त्री फडके यांच्याकडून विधवाविवाहास अनुकूल असे पुस्तक लिहून घेतले होते.{{संदर्भ हवा}} [[गोपाळ हरी देशमुख]] यांनी सुद्धा आपल्या [[शतपत्र|शतपत्रांमधून]] स्त्रीशिक्षणाचा पुरस्कार केला. [[लोकहितवादी]] या नावाने इ.स. १८४८ ते इ.स. १८५० या दोन वर्षात त्यांची शतपत्रे प्रभाकर मासिकातून प्रसिद्ध झाली. पुरुषांना पुनर्विवाहाची परवानगी असेल, तर स्त्रियांनाही पुनर्विवाहाची परवानगी असली पाहिजे, असे लोकहितवादींचे म्हणणे होते. त्यांनी विधवांचे [[केशवपन]] करण्याच्या प्रथेवरही कडाडून टीका केली. काडीमोड करायचा झाल्यास तो पती-पत्‍नीच्या संमतीनेच झाला पाहिजे. पती जर पत्‍नीचा छळ करत असेल तर तिला पतीपासून विभक्त होता आले पाहिजे, आणि अशा प्रकरणात तिला [[पोटगी]] मिळाली पाहिजे, असा विचार लोकहितवादींनी मांडला. [[महादेव गोविंद रानडे]] हे सुधारक विचारवंत स्त्री-पुरुषांच्या समान हक्कांचे कट्टर पुरस्कर्ते होते. त्या काळी गाजलेल्या [[रखमाबाई विरुद्ध दादाजी खटला]] ह्या खटल्यात कोर्टाने रखमाबाईने शिक्षा भोगावी किंवा स्वतःच्या मनाविरूद्ध नव्या नवऱ्याकडे नांदावे असा पर्याय ठेवला होता. तेव्हा म.गो.रानडे यांनी [[वक्तृत्वोत्तेजक सभा|वक्तृत्वोत्तेजक सभेत]] भाषण देऊन आपला पुरुषार्थ केवळ स्त्रियांशी वागतांनाच दाखवणाऱ्या पुरूषवर्गावर जोरदार टीका केली व स्त्रियांच्या अधिकारांचा पुरस्कार केला होता. विवाहयोग्य ठरण्यासाठी मुलामुलींची किमान वयोमर्यादा कायद्याने ठरवली पाहिजे, सरकारी यंत्रणेने परवानगी दिल्यानंतरच विवाहविधी केले पाहिजेत, [[बाला-जरठ विवाह|वृद्धांनी कुमारिकांशी विवाह]] करू नये अशी आग्रहाची मागणी करणारे विचार रानडे ह्यांनी मांडलेले दिसून येतात. [[गोपाळ गणेश आगरकर|गोपाळ गणेश आगरकरांनी]] इ.स. १८८८ मध्ये [[सुधारक वर्तमानपत्र]] काढले. सुधारकात लिहिलेल्या स्वयंवर, विवाहनिराकरण ([[घटस्फोट]]), प्रियाराधना अशा निंबंधांमधून स्त्रीजीवनासंबंधी सुधारणा आगरकरांनी सुचविल्या आहेत. त्यांनी [[बालविवाह|बालविवाहाची]] चाल कायद्याने बंद व्हावी म्हणून प्रयत्‍न केले. स्वयंवर पद्धतीनेच म्हणजे स्त्रीच्या इच्छेने विवाह व्हावा असा त्यांचा आग्रह होता. स्त्री पुरुषांसाठी समान स्वातंत्र्याची व समान संधींची मागणी आगरकरांनी केली होती. या सर्व सुधारकांच्या कार्याच्या पार्श्वभूमीवर [[महात्मा जोतीराव फुले]] यांचे क्रांतिकार्य स्त्रियांच्या आत्मसन्मानाला जागृत करणारे आणि तत्कालीन स्त्रीसाहित्याला प्रेरणा देणारे आहे. इ.स. १८४८ मध्ये त्यांनी पुण्यात मुलींसाठी पहिली शाळा सुरू केली. पत्‍नी [[सावित्रीबाई फुले]] यांना स्वतः शिकवून शिक्षिका बनवले. स्त्रीशिक्षण म्हणजे अनैतिकता व सामाजिक अनाचाराला निमंत्रण आहे, असा दांभिक प्रचार तत्कालीन सनातनी वर्गाने केला. त्यांनी सावित्रीबाईंना दगड व शेण फेकून मारले. जोतीरावांच्या वडलांवर दडपण आणून त्यांनी जोतीबा व सावित्रीबाईंना घराबाहेर काढण्यास भाग पाडले. पण जोतीरावांनी सर्व विरोधांवर मात करून मुलींसाठी आणखी शाळा काढल्या. शिक्षण मिळाल्याने कशी जागृती येते याचे प्रत्यंतर जोतीरावांच्या शाळेत शिकणाऱ्या मुक्ता नावाच्या मांग समाजाच्या मुलीने वयाच्या अकराव्या वर्षी लिहिलेल्या (इ.स.१८५५) एका निबंधातून मिळते. हा निबंध अहमदनगर येथून प्रकाशित होणाऱ्या ज्ञानोदय पत्राने छापला होता. त्यात ती म्हणते, 'ब्राह्मण लोक म्हणतात, की इतर जातींनी वेद वाचू नयेत याचा अर्थ आम्हास धर्मपुस्तक नाही. इंग्रजी राज्यापूर्वी उच्चवर्गातील लोकांचा अपराध करणाऱ्या महार-मांगांचे डोके मारीत असत. गुलटेकडीच्या बाजारात फिरण्याची मोकळीक नव्हती, ती आता मिळाली.' या देशातील स्त्रीमुक्तीचा हा पहिला उद्गार होता. [[महात्मा फुले]] यांनी इ.स. १८६३ साली बालहत्या प्रतिबंधक गृहाची स्थापना करून मोठमोठाली पोस्टरे गावभर सर्वत्र लावली. अडचणीत सापडलेल्या विधवांनी तेथे यावे आपल्या मुलांना जन्म द्यावा. त्यांची नावे जाहीर होणार नाहीत. जातांना त्यांनी मूल घेऊन जावे किंवा ठेवून जावे. अनाथाश्रमात त्यांच्या मुलांचे संगोपन केले जाईल अशी सोय जोतीरावांनी केली होती. विधवांच्या केशवपनाला विरोध करण्यासाठी त्यांनी न्हाव्यांचा एक दिवसाचा संप घडवून आणला. लग्नाला अनेक वर्षे होऊनही त्यांना मूलबाळ नव्हते तेव्हा वडीलधाऱ्यांनी त्यांना दुसरे लग्न करण्याचा सल्ला दिला. पण जोतीरावांनी त्याला ठाम नकार दिला. स्त्रीला जर अपत्यप्राप्तीसाठी दुसरा नवरा करता येत नाही तर पुरुषाला तरी दुसरी पत्‍नी करण्याचा अधिकार का असावा? असा प्रश्न त्यांनी केला. अशा अनेक प्रयत्‍नांतून जोतीबा फुले यांनी स्त्री-पुरूष समतेचा पुरस्कार केला. त्या काळच्या स्त्रीलेखिका जरी तथाकथित उच्चवर्गातून आलेल्या व उच्चवर्गातील स्त्रियांचे प्रश्न मांडणाऱ्या असल्या तरीसुद्धा त्यांनाही आप्तस्वकीयांच्या प्रखर रोषाला सामोरे जावे लागले. या स्त्रीवादी साहित्याच्या पहिल्या हुंकाराच्या पाठीशी आपल्या विचाराचे पाठबळ समर्थपणे उभे करण्याचे महत्त्वाचे कार्य जोतीबांनी केले. विख्यात विदुषी [[पंडिता रमाबाई]]ंना मराठी पत्रकर्त्यांनी दिलेली दूषणे खोडून काढण्यासाठी, तसेच बुलढाण्याच्या [[ताराबाई शिंदे]] यांनी लिहिलेल्या 'स्त्री पुरूष तुलना' नामक पुस्तकावरील पुरुषी पूर्वग्रहदूषित टीका परतून लावण्यासाठी 'सत्सार॔ या आपल्या अनियतकालिकाचा विशेष अंक जोतीरावांनी काढला आणि संवादरूपाने त्यातून स्त्रीमुक्तीचा संदेश सांगितला. सारांशाने इ.स.१८८५ ते इ.स.१९५० या काळात मराठी वाङ्मयात लिहिल्या गेलेल्या स्त्रीवादी साहित्याची प्रमुख प्रेरणा म्हणून जोतीबा फुले यांच्या विचारकार्याचा मोठा वाटा आहे. महात्मा [[जोतीबा फुले]] यांच्यानंतर विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला [[महात्मा गांधी]] यांनी स्त्रियांच्या आत्मसन्मानाची ठेवलेली जाणीव ही या काळातील स्त्रीवादी साहित्याची प्रेरणा म्हणावी लागेल. ऑल इंडिया वीमेन्स कॉन्फरन्सला पाठविलेल्या संदेशात [[महात्मा गांधी]] म्हणतात, 'जिला आपण अबला म्हणतो ती स्त्री ज्या क्षणी सबला होईल त्या क्षणी जे कोणी असहाय आहेत ते सर्व शक्तिमान होतील. गांधीजींनी या विचारधारेला अनुसरूनच स्त्रीस्वातंत्र्य, स्त्रीशिक्षण आणि स्त्रीसबलीकरणाचा पुरस्कार केला. [[विनोबा भावे]], महर्षी कर्वे यांनीही स्त्रीमुक्तीचा पुरस्कार केला. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी हिंदू स्त्रीला हिंदू पुरुषाच्या बरोबरीने हक्क आणि अधिकार मिळावेत म्हणून 'हिंदू कोड बील॔ तयार केले होते. या बिलाचा आग्रह नाकारला गेल्याने त्यांनी कायदेमंत्री पदाचा राजीनामा दिला. त्यांनी दलित स्त्रियांना आत्मसन्मानाची जाणीव करून दिली. महर्षी [[धोंडो केशव कर्वे]] यांनी एका विधवेबरोबर विवाह केला आणि तिला स्त्रीशिक्षणाच्या कार्यात सहभागी करून घेतले. त्यांनी पुण्यात हिंगणे येथे महिलाश्रमाची सुरुवात केली. इ.स. १९०६ साली त्यांनी महिला महाविद्यालय सुरू केले. इ.स. १९१६ साली महिलांसाठी महिला विद्यापीठ सुरू केले. महात्मा फुले यांच्यानंतर स्त्रीवादी साहित्याला प्रेरणा ठरणारे विचारकार्य करणाऱ्यांमध्ये महर्षी विठ्ठल रामजी शिंदे यांचा मोलाचा सहभाग होता. आपल्या व्याख्यानांमधून, वेळोवेळी केलेल्या लिखाणांमधून त्यांनी स्त्रीस्वातंत्र्याचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. एकंदरीत मानवी विकासक्रमात स्त्रीचे असलेले महत्त्वाचे स्थान त्यांनी अतिशय सखोल चिंतनातून पटवून देण्याचा प्रयत्न केला. शिंदे यांच्या मते मानवी जगाच्या इतिहासाच्या आरंभी घरात व समाजातही स्त्रीला अधिकाराचे राज्य होते. त्या काळी स्त्रीसत्ताक पद्धती अस्तित्वात होती. त्या काळात स्त्रीजवळ आजच्या प्रमाणे असलेल्या भावनांसोबतच उपजत बुद्धी, विवेचक बुद्धी व प्रयत्‍नशक्ती असली पाहिजे. नंतरच्या काळात घडत गेलेल्या सामाजिक स्थित्यंतरांमुळे स्त्रीसत्ताक पद्धती लयास जाऊन पुरूषवर्चस्व निर्माण झाले आणि पुरूषप्रधानतेमुळे स्त्रीच्या ठायी विवेचक बुद्धीचे आणि प्रयत्‍नसामर्थ्याचे खच्चीकरण होऊन स्त्रियांनी पुरूषांपुढे गौणत्व स्वीकारले असावे. असे असले तरी फक्त पाळण्याचीच नव्हे तर घरगुती राज्याची दोरी स्त्रीच्याच हाती आहे. स्त्रीला केवळ शिष्टाचारयुक्त वागण्यात मान दिल्याने स्त्रीला समानतेने वागवले असा त्याचा अर्थ होत नाही. स्त्रीच्या विवेचक बुद्धीत म्हणजेच विचारशक्तीत वाढ घडवून सामाजिक जडणघडणीत तिला क्रियाशील बनवायचे असेल तर तिला खरेखुरे स्वातंत्र्य द्यायला हवे असे आग्रहाचे प्रतिपादन वि.रा. शिंदे यांनी केले. इ.स. १९२० मध्ये मुंबई इलाख्यातील निवडणूक लढवितांना शिंदे यांनी आपला जाहीरनामा प्रसिद्ध केला. यात विद्याबळ, द्रव्यबळ व अधिकारबळ नसलेल्या व म्हणून मागास राहिलेल्या वर्गामध्ये त्यांनी स्त्रियांचा समावेश केला. स्त्रीवर्गाच्या हिताची कळकळ व स्त्रीवर्गाचे महत्त्व नमूद करतांना त्यांनी जाहीरनाम्यात म्हटले आहे, 'चालू राज्यक्रांतीत आमच्या देशातील स्त्रीवर्गाच्या हाती काहीच लागले नाही. आमचा पक्ष विद्वानांचा नाही, वक्त्यांचा नाही, ओरडणाऱ्यांचा नाही, म्हणून तो स्त्रीवर्गाला विसरणारा आहे असे थोडेच होणार आहे? स्त्री वर्ग म्हणजे तर आमचा पाळणा! त्याची हयगय करू तर पाळण्यातच आमचे थडगे डोलू लागेल हे आम्ही पूर्णपणे जाणून आहोत. सारांशाने इंग्रजी राजवटीमुळे झालेली आधुनिक जाणीव, शिक्षणाने व नव्या विचाराने जागृत झालेला आत्मसन्मान आणि वरील सर्व समाजसुधारकांच्या विचारकार्याच्या पाठबळाने स्त्रियांच्या व पुरुषांच्याही स्त्रीवादी लेखनाला चालना मिळाली. [[रमाबाई रानडे]], [[पार्वतीबाई]] आठवले, [[लक्ष्मीबाई टिळक]], [[संजीवनी मराठे]], [[शांता आपटे]], [[आनंदीबाई कर्वे]], [[लीला पटवर्धन]], अन्नपूर्णाबाई रानडे, [[इंदिरा भागवत]] आदी स्त्रियांनी प्रामुख्याने आत्मचरित्रेर, कथा व स्फुट लेखनांतून स्त्रियांचे भावविश्व उलगडले. स्त्रीवादी विचाराचे लेखन करण्यात सुधारक विचारवंत पुरूषांनी जे धाडस दाखवले ते धाडस दाखवणे साहित्यिक वर्तुळातल्या अन्य पुरुषांना मात्र अपवादानेच जमल्याचे आढळून येते. [[गो.ब. देवल]] (संगीत शारदा), [[प्र.के. अत्रे]] (घराबाहेर), [[कृ.प्र. खाडिलकर]] (मेनका) अशा काही नाटककारांनी स्त्रीवादी विचारांची नाट्यरचना केली. [[कृ.प्र. खाडिलकर]] यांच्या मेनका या नाटकात स्त्रीच्या मातृत्वाच्या हक्काचा प्रश्न चर्चिला गेला आहे. पण खाडिलकर हे स्त्रीच्या मातृत्वाच्या अधिकाराची मांडणी देशकार्याच्या पूर्तीच्या उद्दिष्टांशी जोडून करतात. पुरूष समाजसुधारक आणि पुरोगामी साहित्यिक यांचा स्त्रियांच्या प्रश्नावर लढा सुरू असतांनाच स्त्रियांनीही आपल्या प्रश्नांवर लेखन करण्यास सुरुवात केली. शिक्षणामुळे आलेले आत्मभान आणि याच काळात महात्मा गांधींनी स्वातंत्र्याच्या चळवळीत घेतलेला स्त्रियांचा सहभाग यातून स्त्री लेखिकांमध्येही आत्मविश्वास निर्माण झाला. स्त्रियांनी कथालेखनाच्या माध्यमातून आपल्या विविध अनुभवांना अभिव्यक्त केले. स्त्रियांनी आत्मचरित्र हा प्रकारही विपुल प्रमाणात हाताळला. स्त्रियांनी लिहिलेल्या आरंभीच्या आत्मचरित्रांमध्ये पारंपरिक स्वरूपाचेच विचार मांडलेले दिसून येतात. हौस म्हणून किंवा दुःख विसरण्याचा मार्ग म्हणून बहुतांशी उच्च मध्यम वर्गातील स्त्रियांनी ही आत्मचरित्रे लिहिली. [[ताराबाई शिंदे]] यांनी आपल्या स्त्रीपुरूषतुलना या पुस्तिकेत काळाच्या पुढचे व अतिशय परखड असे विचार व्यक्त केले. [[ताराबाई शिंदे]] यांनी स्त्रीचे विविध स्तरावर होणारे शोषण, पुरुषसंस्कृतीची वर्चस्व राखण्याची रानटी वृत्ती यावर त्यांनी आपल्या खास शैलीत प्रहार केले. 'नवरा कसाही दुर्गुणी असला तरी त्याला देवाप्रमाणे मानून कोण बरे वागेल?' असा सवाल [[ताराबाई शिंदे]] यांनी आपल्या लेखनातून केला आहे. इ.स. १९५० पर्यंतच्या मराठी वाङ्मयात स्त्रीवादी विचारांची पात्रे परखडपणे चित्रित करण्याचे धाडस [[विभावरी शिरूरकर]] यांनी सर्वप्रथम केले. [[विभावरी शिरूरकर]] यांचा 'कळ्यांचे निःश्वास॔ हा कथासंग्रह प्रकाशित झाल्यावर स्त्रियांच्या लेखनाला स्त्रीचे खरे सत्त्व सापडलेले आढळून येते. 'कळ्यांचे निःश्वास॔ कथासंग्रहातील तसेच 'हिंदोळ्यावर॔ या कादंबरीतील नायिका या व्यक्तिस्वातंत्र्याच्या प्रखर जाणिवांचा आविष्कार करतात. व्यक्तिस्वातंत्र्य आणि वास्तववाद अशा प्रेरणा जागृत होऊन विभावरीबाई स्त्रीविश्वाचे खरेखुरे दर्शन घडविण्याकडे वळल्या. जागतिक वाङ्मयाच्या प्रेरणेतून इ.स. १९६० नंतर मराठी वाङ्मयात उदयास आलेल्या स्त्रीवादी साहित्यप्रवाहाच्या प्रेरणांमध्ये विभावरींच्या लेखनाचा मोठा वाटा आहे. इ.स. १९६० नंतर जागतिक वाङ्मयात स्त्रीवादी साहित्यविचाराने जोर धरला. मराठीतही त्यामानाने बऱ्याच लवकर साधारणतः इ.स. १९७० च्या दशकात जागतिक स्त्रीवादी वाङ्मयविचाराने प्रेरित होऊन स्त्रीवादी लेखन होऊ लागले. भारतीय समाजसुधारक, इ.स. १९५० पर्यंतचे [[विभावरी शिरूरकर]], ताराबाई शिंदे आदींचे लेखन व विचारकार्य आधुनिक युगाचा मूळधर्म ठरलेला वास्तववाद, मार्क्सवादी विचारधारा, दलित साहित्याची चळवळ, साक्षरता मोहीम, स्त्रियांना तेहतीस टक्के आरक्षण अशा अनेक विचार व घटनाक्रमांच्या प्रेरणेने मराठी वाङ्मयात नवा स्त्रीवाद अवतरला.<ref name="marathimaitree.blogspot.com"/> ==१८८५ ते १९५० या काळातील स्त्रीवादी साहित्याच्या प्रेरणा== ताराबाई शिंदे १८८२ साली प्रसिद्ध झालेल्या ‘स्त्री-पुरुष तुलना‘ हा निबंध हे महाराष्ट्रातील पहिले स्त्रीवादी लेखन म्हणून गणले जाते. स्त्रीवादी साहित्य हे भारतात एकोणीसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात आधुनिक साहित्याच्या बरोबरीनेच उदयास आलेले आहे. या स्त्रीवादी लिखाणाच्या प्रेरणास्थानी मात्र जगातील स्त्रीवादी विचार होता असे म्हणता येत नाही. या काळात लोकहितवादी, न्या.रानडे, म. फुले, आदींनी केलेले स्त्रीवादी लिखाण हे भारतीय संस्कृतीतील अन्यायी पुरुषप्रधानतेच्या अनुषंगाने केलेले होते. सतीच्या चालीविरुद्ध आंदोलन करणारे [[राजा राममोहन रॉय]] हे पहिले कृतीशील स्त्रीवादी विचारवंत म्हणून पुढे आले. सती प्रथेबरोबरच स्त्रियांवर होणाऱ्या सर्वच प्रकारच्या अन्यायाविरुद्ध त्यांनी आंदोलन छेडले. मृत पतीच्या मालमत्तेत मुलांसोबत पत्‍नीलाही वाटा मिळाला पाहिजे असा विचार त्यांनी मांडला. त्यांनी विधवाविवाहाचा पुरस्कार केला. समाजातील स्त्रियांची गुलामी ही पुरूषांच्या अहंकारामुळे निर्माण झालेली असून जोपर्यंत त्या शिक्षण घेत नाहीत तोपर्यंत ही गुलामी नष्ट होणार नाही. असे विचार [[राजा राममोहन रॉय]] यांनी मांडले. पुढे [[ईश्वरचंद्र विद्यासागर]] ह्यांच्या प्रयत्‍नसंतून विधवा पुनर्विवाहाचा कायदा संमत झाला.<ref>{{स्रोत पुस्तक|title=स्त्री-परिषदांचा इतिहास (इ.स. १८५० ते २००० महाराष्ट्राच्या मर्यादेत)|last=कर्वे|first=स्वाती|publisher=अभिजित प्रकाशन|year=२०१५|isbn=ISBN 978-93-82261-25-4|location=महाराष्ट्र|pages=}}</ref> ==जागतिक पातळीवरील स्त्रीवादी साहित्यचळवळीतून मिळालेली प्रेरणा== १९६० नंतर मराठीत जे स्त्रीवादी लिखाण झाले त्याची प्रेरणा मात्र भारतीय संस्कृतीतील स्त्रीपक्षपाताची चिकित्सा व त्याचबरोबर जागतिक पातळीवरील स्त्रीवादी साहित्यचळवळीतून मिळालेली प्रेरणा दिसून येते. स्त्रीवादी लेखन जरी १९४० ते १९५० च्या दशकांदरम्यान होऊ लागले तरी स्त्रीवादाची तात्त्विक बैठक ही मात्र १९७० च्या दशकाच्या आसपास मराठी वाङ्मयात स्वीकारली जाऊ लागली. आज स्त्री गुलामगिरीच्या जोखडातून मुक्त झाली आहे.तरी पण तिला दुहेरी भूमिका पार पाडाव्या लागतात.नोकरी व घराची जबाबदारी तिलाच पार पाडावी लागते. स्त्रीवाद म्हणजे लिंगभेदाचा विचार न करता एक माणूस म्हणून स्त्रीचा विचार करणे होय. ढोबळ मानाने ही चळवळ पुरुष विरोधी वाटली तरी ती मुलतः समानतेच्या तत्त्वाचा पुरस्कार करते. == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:सामाजिक बदल]] [[वर्ग:स्त्रीवाद]] [[वर्ग:लाल दुवे असणारे लेख]] elqkxel0l95jrxzoy6xxwukwxgrd3e0 0 74335 2155349 1826400 2022-08-28T13:39:10Z 2402:8100:233C:3D37:0:1E:D588:1501 wikitext text/x-wiki {{गोव्यातील किल्ले}} {{कर्नाटकातील किल्ले}} {{महाराष्ट्रातील किल्ले}}रायगड,राजगड,तोरणा, प्रतापगड,शिवनेरी,लोहगड,सिंधुदुर्ग, विजयदुर्ग,पुरंदर,प‌न्हाळा, जंजिरा,सिंहगड,सुवर्णदुर्ग,बहादुरगड, भुलेश्वर,पर्वती, जेजुरी, जंजिरा, शनिवारवाडा,सज्जनगड,रत्नदुर्ग, दौलताबाद, नळदुर्ग,परांडा, साल्हेर, मुल्हेर, सालोटा {{राजस्थानातील किल्ले}}चितोर {{केरळ मधील किल्ले}} {{आंध्रप्रदेशातील किल्ले}} {{तमिळनाडूतील किल्ले}} gjkui7d9pl7c59jzx5jfpces1j0slqg 2155350 2155349 2022-08-28T13:46:11Z 2402:8100:233C:3D37:0:1E:D588:1501 wikitext text/x-wiki {{गोव्यातील किल्ले}} {{कर्नाटकातील किल्ले}} {{महाराष्ट्रातील किल्ले}}रायगड,राजगड,तोरणा, प्रतापगड,शिवनेरी,लोहगड,विसापूर,सिंधुदुर्ग, विजयदुर्ग,पुरंदर,प‌न्हाळा, जंजिरा,सिंहगड,सुवर्णदुर्ग,बहादुरगड, भुलेश्वर,पर्वती, जेजुरी, जंजिरा, शनिवारवाडा,सज्जनगड,रत्नदुर्ग, दौलताबाद, नळदुर्ग,परांडा, साल्हेर, मुल्हेर, सालोटा {{राजस्थानातील किल्ले}}चितोर {{केरळ मधील किल्ले}} {{आंध्रप्रदेशातील किल्ले}} {{तमिळनाडूतील किल्ले}} a088o2e0j6loqwg4rkee3o4bodjx3ou 0 76531 2155431 2042332 2022-08-29T05:19:46Z 117.229.143.18 /* कोकणातील भुतांचे प्रकार */ wikitext text/x-wiki [[चित्र:Hand drawn ghost.png|thumb|300px|भूत (एक कल्पनाचित्र)]] समजानुसार, भूत म्हणजे मृत व्यक्तीचा अतृप्त आत्मा. हा कोणतेही रूप धारण करू शकतो, मनोवेगाने हालचाल करू शकतो व अतृप्त इच्छा पूर्ण झाल्यावर मुक्ति पावतो, असा समज आहे. भूत झालेले काही अतृप्त आत्मे सज्जन असतात तर काही वाईट. बहुतेक भुतांना भांग, दारू, बाजरीची भाकरी, भात, नारळ, लसणाची चटणी, तेल, फुले, लाह्या वगैरे देऊन संतुष्ट ठेवता येते. स्त्री भुते वेतांचे फटके मारल्यावर लगेच वठणीवर येतात. स्त्री भुते प्रामुख्याने दागिन्याने मढलेल्या, फुलांनी नटलेल्या, फुले माळलेल्या, बाहेर बसलेल्या, तरुण माता आणि त्यांच्या मुलांना झपाटतात.{{संदर्भ हवा}} या भुतांच्या निवासाच्या जागा, या त्यांच्या जातींप्रमाणे तिकाटण्यावर (जिथे तीन रस्ते एकत्र येतात) आपापली स्मशाने, पडक्या विहिरी, पडके वाडे, पडकी घरे, जुने वृक्ष, देवराया, बुरूज, जंगले, पाणवठे, धरणाच्या भिंती, गावांच्या वेशी, वा नदीचे किंवा डोंगरवाटेचे घाट या आहेत. मुंजे, समंध हे प्रामुख्याने पिंपळ, वड, उंबर अशा झाडांवर वास करतात. अशी झाडे उपलब्ध नसतील तर गोड, सुगंध देणाऱ्या झाडांवर वास करतात असे समजले जाते.{{संदर्भ हवा}} भुतांना स्वच्छतेची भीती वाटते. त्यामुळे जिथे स्वच्छता असते तिथे साधारणपणे भुतांची भीती कमी असते.{{संदर्भ हवा}} ==कोकणातील भुतांचे प्रकार== * अवगत : विधवा स्त्रीचे भूत. हे आवळा किंवा नागचाफ्यावर वास करतात. * अलवंतीण : बाळंत होताना मृत्यू आल्यास स्त्रीचे ‘अलवंतीण' नावाचे भूत होते. * आसरा : हे स्त्रीचे भूत असते जे व्यक्तीला पाण्यात ओढून नेते व मारते. हे भूत तळे, विहिर इ. जलशयातील पाण्यात राहते. दरवर्षी आसराची फळे, फुले अर्पण करून पूजा केल्यास त्या शांत होतात व कोणाला त्रास देत नाहीत व कोणालाही पाण्यात बुडवून मारत नाहीत अशी लोकधारणा आहे. * कालकायक : कालकायकांची भुतं ही भैरवाच्या अंकित असल्याने, ती जास्त त्रास देत नाहीत. त्यांना तृप्त केल्यावर ती प्रसन्न होतात. त्यांची कृपा लाभलेला माणूस १२ वर्षे आनंदी व आरोग्यदायी जीवन जगतो. त्यानंतर त्याचा नाश होतो. * गानगूड : * गिऱ्हा : गिऱ्हा हे भूत कोकणाप्रमाणे घाटावरही नाव कमावून आहे. ते पाणवठ्यावर राहात असे आणि माणसाला पाण्यात ओढून नेऊन त्याची नाना प्रकारची चेष्टा करीत असे. ‘काय गिऱ्हा लागलाय मागे?’ हा वाक्प्रचार या गिऱ्हामुळेच रूढ झाला असावा. * खवीस : खवीस हे भूत दोन-तीन प्रकारचे आहे, तसेच ते ॲबिसियन लोकांचेपण असे. हबशी किंवा सिद्दी जे कोकणात स्थायिक झाले, त्यांची भुते पण चौदाव्या-पंधराव्या शतकापासून कोकणात दिसायला लागली. * चकवा : चकवा हा अनेक गावांच्या सीमांवर राहतो, आणि रात्रीच्या वेळी वाटसरूंना भटकवत ठेवतो. चकव्यालाच मनघाल्या म्हणतात. * चिंद : घाटावरचे हे भूत महिलेच्या पोटी जन्म घेऊन तिच्या वाट्याचे अन्न खाते, असे म्हणतात. * चैतन्य : स्त्रियांना कामुक करून भटकवत ठेवणारा भूत * जखीण : सवाष्ण स्त्री मेल्यावर भूत झालीच तर ‘जखीण’ होते. * झोटिंग : कोळ्यांच्या किंवा मुसलमानांच्या भुतांना झोटिंग म्हणतात. झोटिंग किंवा खवीस हे जर अहिंदू असतील तर त्यांची बाधा दूर करणे, हे हिंदू देवऋषांच्या अावाक्यात नसते, अशी धारणा आहे. * झोड : * तळखांब : अविवाहित शूद्र पुरुष मेल्यावर भूत झालाच तर त्या भुताला ‘तलखांब’ म्हणतात. * दाव : कुणब्याच्या भुताला ‘दाव’ म्हणतात. हे बहुधा एकाकी भटकते. * देवचार : लग्न झाल्यानंतर अल्पावधीत जो, तो ‘देवाचार’ होतो. देवाचार भूत गावकुसाबाहेर चारी दिशेला राहते. * पीस : * ब्रह्मग्रह : वेदविद्यासंपन्न, पण ज्ञानाचा गर्व असलेल्या ब्राह्मणाचा आत्मा जेव्हा भूत होतो, तेव्हा अशा भुताला ‘ब्रह्मग्रह’ म्हणतात. * ब्रह्मराक्षस : ब्रह्मराक्षस हे पिंपळावर राहणारे सर्व भुतांमधील शक्तिशाली भूत असते. याच्या कचाट्यात कुणी सापडला, तर तो सुटणे अशक्य असते. ब्राह्मणांचा द्वेष करणारे, त्यांच्या कर्तव्यास हीन लेखणार व त्यांची चेष्टा करणारे अतृप्त आत्मे ‘ब्रह्मसमंध’ या भूतयोनीत जातात. * मनघाल्या = चकवा * महापुरुष भूत : वेदपारंगत ब्राह्मणाच्या भुताला ‘महापुरुष भूत’ म्हणतात. * मुंजा : मुंज झाल्यानंतर सोडमुंज होण्याअगोदर एखादा मुलगा मरण पावल्यावर तो मुंज्या होतो. त्याचा आत्मा पिंपळावर किंवा विहिरीत वास करतो. उपनयन संस्कार त्रैवर्णिकात होत असल्याने ब्राह्मणांखेरीज क्षत्रिय आणि वैश्य या वर्णातही मुंजे असतात. * राणगा : विधुर माणसाचे भूत * लावसट : ‘अवगत’सारखेच विधवा स्त्रीचे भूत. हेही आवळा किंवा नागचाफ्यावर वास करते. * वाघोबा : * वीर श्रेणीतील भुते : ‘वीर’ श्रेणीतील भुते, ही अविवाहित क्षत्रियांची असत. कधी ती अ-मराठी किंवा परप्रांतीय क्षत्रियांचीही असत. * शाखिणी : अविवाहित स्त्रीचे भूत. * समंध : समंध ही दोन प्रकारची भुते असतात. पहिल्या प्रकारातील समंध हा संतती न झाल्यामुळे, आणि उत्तरक्रिया न केल्यामुळे होतो. त्याच्या नात्यातल्यांनीच त्याची इच्छा पूर्ण केल्यावर तो शांत होतो आणि आप्तांना मदतसुद्धा करतो. दुसऱ्या प्रकारातील समंध हा जिवंतपणी लोभी आणि इच्छापूर्ती न झालेला संन्यासी असतो. समंध झाल्यावर, तो पैसेवाल्यांना संपत्तीचा उपभोग घेऊ देत नाही. * सैतान : हा अतिशय वाईट प्रकार आहे. * हडळ : स्त्री बाळंत होऊन दहा दिवसांच्या आत मृत्यू आल्यास ती ‘हडळ’ बनते. हडळीलाच हेडळी, डाकीण, सटवी असेही म्हणत * हिरवा : (अपूर्ण) [[वर्ग:भुते]] [[वर्ग:पराश्रद्धा]] [[वर्ग:लोककथा]] ay9i3z9b251ek6n3vyl8j2zt4pii4vn 0 77140 2155464 2063822 2022-08-29T11:04:23Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki '''महाराणी येसूबाई साहेब''' या [[छत्रपती संभाजीराजे भोसले]] यांच्या पत्नी व मराठा साम्राज्याचे संस्थापक [[छत्रपती शिवाजी महाराज]] यांच्या सून होत्या. त्यांचे माहेर [[शृंगारपूर]] हे होते. त्यांचे माहेरचे आडनांव शिर्के होते. त्यांचे लग्नापूर्वीचे नाव राजाऊ होते. छत्रपती महाराणी येसूबाई या मराठा साम्राज्याचे पाचवे छत्रपती शाहू महाराजांच्या मातोश्री होत.तसेच त्याना शिवरायांनी स्वराज्याच्या कुलमुखत्यार पदाची शिक्के कट्यार प्रधान केले होते. त्या स्वराज्याच्या पहिल्या कुलमुखत्यार होत्या. छत्रपती शिवाजी महाराजांची ज्येष्ठ सून, संभाजी महाराजांची महाराणी आणि प्रजाजनांचे आदरस्थान, अशा महाराणी येसूबाईंच्या जीवनात जेवढी संकटे आली तेवढी राजघराण्यातील कोणत्याही स्त्रीवर आली नसावीत. एवढे सर्व राजवैभव असूनही आयुष्यात दुर्दैव त्यांच्या पाठीशी लागले आणि सुमारे तीस वर्षे मराठयांच्या या महाराणीला शत्रूच्या बंदिवासात जीवन कंठावे लागले. पण येसूबाईंनी ज्या धैर्याने आणि कणखर वृत्तीने त्या खडतर जीवनाला तोंड दिले, त्याला इतिहासात तोड नाही. भोसले घराण्यात सून शोभेल असेच त्या शेवटपर्यंत वागल्या. येसूबाईंची मान्यता मोठी होती या थोर स्त्रीबद्दल मराठमंडळात मोठा पूज्यभाव होता. इ.स.४ जुलै १७१९ला राजमाता येसूबाई मोगलांच्या कैदेतून दिल्लीहून दक्षिणेत परत आल्या. या घटनेला येत्या ४ जुलै २०२० रोजी ३०१ वर्षे पूर्ण झाली. मराठा साम्राज्य महाराणी, युवराज्ञी, श्री सखी राज्ञी एकोणतीस वर्षे ! एकोणतीस वर्षे ज्या माऊलीने स्वतःला मोगलांच्या कैदेत ठेवून शिवछत्रपतींचे स्वराज्य अबाधित ठेवले त्या युवराज्ञी येसूबाई बद्दल इतिहासाला अधिक माहिती नाही हे दुर्दैव म्हणावे लागेल. महाराणी येसूबाई माहिती इतिहासकारांना मिळाली नाही हे दुर्दैव आपले की इतिहासाचे? केवळ वीस वर्षांचा संसार….तोही छत्रपती संभाजी महारांजांसारख्या सिंहाच्या छाव्याबरोबर केलेला, पती जिवंत असतानासुद्धा या पतिव्रतेला काही दिवस विधवेचे सोंग आणावे लागले ! होय, आग्र्याहून सुटल्यावर शिवछत्रपतींनी छोट्या संभाजी राजांना दडवून ठेवून अफवा पसरवली की युवराजांचा काळ आला ! त्यामुळे संभाजीराजे सुखरूप स्वराज्यात येईपर्यंत त्यांना विधवा म्हणून जगावे लागले ! मनाची केवढी प्रगल्भता ! त्यानंतर कपटाने आणि फितुरांच्या मदतीने औरंगजेबाने पतीला पकडल्यानंतरही धीरोदात्तपणे परिस्थितीला सामोरे जाणारी, पतीला हाल हाल करून ठार मारल्यावरही स्वराज्याचा गाडा चालविण्यासाठी स्वतःचे आभाळा एवढे व्यक्तिगत दुःख बाजूला सारून शिवछत्रपतींनी उभारलेले स्वराज्य वाचवण्यासाठी स्वतःला आणि पोटच्या गोळ्याला शत्रूकडे तब्बल तीस वर्षे ओलीस ठेवून घेणारी ही हिमालयाइतकी उंच स्त्री पाहिली की राष्ट्रसेवा म्हणजे काय हे आपोआप लक्षात येते..🚩 महाराणी येसूबाई साहेब यांना मानाचा मुजरा ! !!हर हर महादेव !! ==चरित्रे== * जिद्दीने राज्य राखिले (संभाजीची पत्नी महाराणी येसूबाई हिच्या आयु़्ष्यावरील कादंबरी, लेखिका - [[नयनतारा देसाई]]) * महाराणी येसूबाई (डॉ. मीना मिराशी) ==चित्रपट== * महाराणी येसूबाई (१९५४). प्रमुख भूमिका : [[सुलोचना], [[रमेश देव]]; दिग्दर्शक : [[भालजी पेंढारकर]] {{DEFAULTSORT:भोसले, येसूबाई}} {{मराठा साम्राज्य}} [[वर्ग:भोसले घराणे]] tntu7ki1wdk8ipeejijb9gk39e8tmbu 0 80887 2155355 2154925 2022-08-28T14:22:37Z 49.32.144.14 wikitext text/x-wiki {{पान काढा|कारण=वगळलेला लेख}} 1yrouizah0pgnwuxxckhum78315acyv 0 84106 2155389 1808292 2022-08-28T18:20:23Z DesiBoy101 138385 इन्फोबॉक्स चित्र #WPWP wikitext text/x-wiki {{विस्तार}} {{माहितीचौकट संगीतकार | पार्श्वभूमी रंग = | नाव = राम कदम | चित्र =Ram Kadam (composer).jpg | चित्र रुंदी = | चित्र शीर्षक = | पूर्ण नाव = राम कदम | टोपणनाव =राम कदम | जन्मदिनांक = | जन्मस्थान = | मृत्युदिनांक = | मृत्युस्थान = | राष्ट्रीयत्व = {{ध्वजचिन्ह|भारत}} [[भारत|भारतीय]] | कार्यक्षेत्र = [[संगीत]] | संगीत प्रकार = चित्रपटसंगीत, स्वतंत्र रचना | प्रशिक्षण = | कार्यकाळ = | प्रसिद्ध रचना = | प्रसिद्ध नाटक = | प्रसिद्ध चित्रपट = | प्रसिद्ध अल्बम = | वाद्य = | आश्रयदाते = | प्रभाव = | प्रभावित = | पुरस्कार = | वडील नाव = | आई नाव = | पती नाव = | पत्नी नाव = | अपत्ये = | प्रसिद्ध नातेवाईक = | स्वाक्षरी चित्र = | संकेतस्थळ दुवा = | तळटिपा = }} '''राम कदम''' <!--([[जुलै २५]], [[इ.स. १९१९|१९१९]] − [[जुलै २९]], [[इ.स. २००२|२००२]])--> हे [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] संगीतकार होते. संगीतकार राम कदम यांचा जन्म ऑगस्ट १९१६ रोजी झाला. राम कदम हे मुळचे जिल्हा सांगली मधील मिरज गावाचे रहिवासी होते. == वैयक्तिक जीवन == राम कदम यांची चित्रपट कारकीर्द पुण्यामध्ये असलेल्या प्रभात फिल्म्समधील एक ऑफिस बॉय म्हणून झाली होती. राम कदम यांना दोन मुले आहेत. विजय कदम आणि उदय कदम. विजय कदम हेसुद्धा एक प्रसिद्ध संगीतकार आहेत. == कार्य == राम कदम एक लावण्या गाण्यासाठी नावाजलेले संगीतकार म्हणून प्रसिद्ध होते. तसेच त्यांनी चित्रपट माध्यमातूनही आपल्या संगीताचा ठसा उमठवला आहे. राम कदम यांनी १९४० ते १९९० या कालावधीत मराठी चित्रपटांमध्ये काम केले आहे. राम कदम यांनी जवळजवळ २०० चित्रपटांसाठी गाणी गायली आहेत, परंतु त्यांनी जास्तीत जास्त लावण्याच गायल्या आहेत. राम कदम यांनी १९७२ मध्ये पिंजरा चित्रपटांसाठी गायलेली लावणी खूप गाजली होती. या चित्रपटाचे दिग्दर्शक [[व्ही. शांताराम]] होते. == राम कदम यांनी गायलेली गाणी व चित्रपट : == पिंजरा : १९७२मध्ये,<br/> गड जेजुरी जेजुरी : १९८५मध्ये,<br/> दोन बायका फजिती ऐका :१९८२मध्ये,<br/> केला इशारा जाता जाता :१९६५मध्ये.<br/> कलावंतीण, बाई मी भोळी,<br/> बिजली १९८६, <br/> चंदनाची चोळी अंग अंग जाळी १९७५, <br/> कसं काय पाटील बरं हाय का?, <br/> अशीच एक रात्र होती १९७१, <br/> फरारी १९७६. या व यासारख्या अनेक चित्रपटांसाठी ते संगीत दिग्दर्शक होते. 'गड जेजुरी जेजुरी' या चित्रपटाचे त्यांनी स्वतः दिग्दर्शक होते. == मृत्यू == राम कदम १९ फेब्रुवारी १९९७ रोजी स्वर्गवासी झाले. == पुरस्कार == राम कदम यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ, [[शरद क्रीडा व सांस्कृतिक प्रतिष्ठान]] यांच्या वतीने [[राम कदम पुरस्कार]] दिला जातो. इ.स. २००९ मध्ये लावणी सम्राज्ञी [[सुलोचना चव्हाण]] यांना हा [[पुरस्कार]] दिला गेला. या आधी हा [[पुरस्कार]] ज्येष्ठ गीतकार [[जगदीश खेबुडकर]] यांना, प्रसिद्ध संगीतकार भास्कर चंदावरकर यांना आणि इनॉक डॅनियल यांना देण्यात आला आहे. ५१ हजार रुपये आणि स्मृतिचिन्ह असे [[पुरस्कार| पुरस्काराचे]] स्वरूप आहे. ;राम कदम कला गौरव [[पुरस्कार| पुरस्काराचे]] इ.स. २००६पासूनचे मानकरी : * २००६ - गीतकार [[जगदीश खेबुडकर]] * २००७ - संगीतकार भास्कर चंदावरकर * २००८ - संगीत संयोजक इनॉक डॅनियल्स * २००९ - गायिका सुलोचना कदम ([[सुलोचना चव्हाण]]) * २०१० - गायक [[चंद्रशेखर गाडगीळ]] * २०११ - संगीतकार [[अजय अतुल]] * २०१२ - गायिका [[उषा मंगेशकर]] * २०१३ - [[अशोक पत्की]] ==राम कदम यांच्यावरील पुस्तके== * बुगडी माझी सांडली गं : संगीतकार राम कदम : गाणी आठवणी (प्रा. नीला विजय कदम ) {{DEFAULTSORT:कदम,राम}} [[वर्ग:मराठी संगीतकार]] ==संदर्भ== [[http://www.hindustantimes.com/Golden-MLA-Wanjale-dies/Article1-708159.aspx]]{{मृत दुवा}} ==बाह्य दुवे== *https://www.manase.org/en/home_vs2009.php *http://www.hindustantimes.com/Golden-MLA-Wanjale-dies/Article1-708159.aspx {{मृत दुवा}} *http://news.rediff.com/report/2009/nov/09/four-mns-mla-suspended-for-assaulting-azmi.htm *http://www.hindustantimes.com/Azmi-attacked-over-Hindi-oath-four-MNS-members-suspended/H1-Article1-474547.aspx {{मृत दुवा}} * [http://www.aathavanitli-gani.com/Sangeetkar/Ram_Kadam 'आठवणीतली-गाणी.कॉम' या संकेतस्थळावर राम कदम यांनी संगीत दिलेली गाणी] jaigk3jpnlkpiji75eqca2irmn7szye 0 88061 2155448 2057527 2022-08-29T09:24:17Z Dr. Bakruddin puncherwala 147683 wikitext text/x-wiki [[चित्र:Republic_of_Balochistan.jpg|Map of Balochistan]] [[चित्र:Flag_of_Balochistan.png|Provincial Government flag]]{{हा लेख|बलुचिस्तान नावाचा भौगोलिक प्रदेश|बलुचिस्तान (निःसंदिग्धीकरण)}} '''बलुचिस्तान''' हा दक्षिण पश्चिम आशियातील डोंगराळ प्रदेश आहे. यात दक्षिण पूर्व [[इराण]], पश्चिम [[पाकिस्तान]] आणि दक्षिण पश्चिम अफगाणिस्तानचा समावेश होतो. या प्रदेशात बलुची नावाच्या जमाती राहतात. त्यांच्या भाषेला [[बलुची भाषा]] म्हणतात. हिंदुस्थानच्या फाळणीपूर्व बलुचिस्तानात मुळात सुमारे ५४ हजार हिंदू होते. त्यांची संख्या साडेतीन हजारावर आली. ही [[हिंगलजा देवी|हिंगलाज माता]], हिंगला किंवा हिंगुला देवी हे आजच्या बलुचिस्तानातले एक हिंदू देवस्थान आहे. आजही अनेक हिंदू यात्रेकरू विशेषतः मारवाडी आणि कच्छी पाकिस्तानच्या अनेक कटकटी सोसून या देवीच्या दर्शनाला जात असतात. बलुची मुसलमानही त्या देवीला भजतात. तिचा उल्लेख ते ‘बीबी नानी’ या नावाने करतात. कलात या शहरातही एक प्रख्यात असे कालीमातेचे स्थान आजही आहे. == इतिहास == जग जिंकण्याच्या ईर्ष्येने युरोपातल्या मॅसिडोनियाचा राजा अलेक्झांडर हा पूर्वेकडे निघाला. पॅलेस्टाईन, अनातोलिया, बॅबिलोनिया, असीरिया इत्यादी प्रदेश जिंकत तो प्रचंड अशा पर्शियन साम्राज्यावर धडकला. भीषण युद्ध झाले आणि पर्शियन सम्राट दुसरा दरायस याच्या सैन्याचा पूर्ण पराभव झाला.. विशाल पर्शियन साम्राज्य अलेक्झांडरच्या एकाच धडकेत कोसळले आणि गर्वाने, बलाने उन्मत्त झालेला अलेक्झांडर भारताच्या वेशीवर येऊन थडकला. इथे त्याची गाठ अनेक छोट्या छोट्या गणराज्यांशी पडली. एक नगर म्हणजे एक राज्य, इतकी छोटी असणारी ही गणराज्ये तलवारीला भलतीच तिखट होती. त्यांनी अलेक्झांडरला दमवले आणि रडवले. सिंधू नदीच्या काठावर राजा पुरू किंवा पोरसाची गाठ पडण्यापूर्वीच अलेक्झांडरचा अर्धा दम उखडला गेलेला होता. या अनेक गणराज्यांमध्ये एक किरात जमातीचे राज्य होते. म्हणजेच आधुनिक जगातले पाकिस्तानच्या बलुचिस्तान प्रांतातले कलात नावाचे एक शहर. ऋग्वेद काळातली [[भलान]] जमात आणि बौद्ध ग्रंथांमधला बलोक्ष यांचा देश म्हणजेच आजचा बलोक्षस्थान किंवा बलुचिस्तान. प्राचीन किरातांप्रमाणेच आधुनिक बलुची देखील उत्तम लढवय्ये आहेत. इंग्रजांनी भारतातल्या काही जमातींना ‘लढवय्या जाती-मार्शल रेसेस’ असं नाव दिले होते. अशा जातींमधून इंग्रजांच्या भारतीय सैन्यात म्हणजे रॉयल इंडियन आर्मीमध्ये नियमित सैन्यभरती केली जात असे. त्यामध्ये एक बलुच रेजिमेंट होती. इ.स. १०० ते ३०० पर्यंतच्या काळात या प्रदेशात परता राजांचे राज्य होते. आपल्याला त्यांची माहिती त्यांच्या काळातील नाण्यांवरून मिळते. ==बलुचिस्तानवरील पुस्तके== * संघर्ष बलुचिस्तानचा (अरविंद व्यं. गोखले) [[वर्ग:बलुचिस्तान| ]] [[वर्ग:विभक्त प्रदेश]] t0xcg9nl0ai3pjlergb5z85ussd82b7 0 89995 2155356 2064909 2022-08-28T14:25:49Z 2401:4900:1C2C:45F2:41E9:2AE7:BFA9:9F78 /* जीवनवर्धके */ wikitext text/x-wiki [[वराहमिहिर|वराहमिहिराच्या]] ‘[[बृहत्संहिता]]’ या बृहद्ग्रंथाचा वृक्षायुर्वेद हा ५५ वा अध्याय आहे. यात एकूण ३१ श्लोक आहेत. <br /> याचे लेखन [[वराहमिहिर]] यांनी [[उज्जैन]] येथे केले. ग्रंथाच्या या भागात पिके आणि त्याच्या लागवडीच्या सर्व अंगांचा विचार केला आहे. <br /> यात झाडांची वाढ, जमिनीची लागवडीचे दृष्टीने तयारी, बीजप्रक्रिया, रोपप्रक्रिया, झाडांसाठी जीवनसत्त्वे, झाडांवरील रोग, लागवडीचे तंत्र व सिंचन या गोष्टींचा विचार केला आहे. ==झाडांची वाढ == यासंबंधी माहिती देताना फांदी लावून येणारे [[वृक्ष]] असा उल्लेख आहे. त्यांना कांडरोप्य असे म्हटले आहे. यालाच आपण छाट कलमे म्हणतो. दुसऱ्या पद्धतीची माहिती वाचत असताना हे भेट कलमाचे वर्णन आहे. हे लक्षात येते. छाट कलमाच्या काडीस शेण लावून मग ती जमिनीत लावावी असेही सुचविले आहे. (श्लोक क्र. ४-५) ==जमिनीची तयारी== जमिनीतील बीज पेरून फुलल्यावर तिथेच मर्दन करावे. (कापून तिथेच टाकावे व तुडवावे) मऊ [[जमीन]] सर्व वृक्षांना हितकारक.<br /> बीजप्रक्रिया - अंकोल वृक्षाच्या (शास्त्रीय नाव अलँजियम सॅल्व्हिफोलियम) फलकल्काने (रसाने) शंभर वेळा सिंचित किंवा त्याच्या तेलाने किंवा भोकरीचा रस वा तेलाने शंभर वेळा सिक्त करून कोणतेही बी गारांचे [[पाणी]] मिसळलेल्या जमिनीत लावावे. त्याच क्षणी बीजास अंकुर येतात. [[कांचन]], [[आवळा]], [[धावडा]], [[अडुळसा]], [[धोत्रा]], [[तिवर]] यांची मुळे + [[वेत]] व [[रुई|रुइमंदार]] यांच्या पर्णयुक्त वल्ली (पानांसह काड्या) अशा एकूण आठ वस्तू दुधात घालून तापवाव्या. निवल्यावर त्यात [[कवठ|कवठाचे]] बी टाकून १०० टाळ्या वाजवाव्या व नंतर ते बी उन्हात वाळवावे. असे ३० दिवस करून नंतर संस्कारित खड्डय़ात लावावे.( श्लोक २४ ते २६) ===त्वरित फलन=== [[भोकर|भोकराचे]] बी कृत्रिम तुष (कोंडा, भूस) काढून [[अंकोल|अंकोलयुक्त]] पाण्याने भिजवून वाळवावे. असे ७ दिवस करून [[म्हैस|म्हशीच्या]] शेणात चोळावे व त्याच शेणात गारांचे पाणी दिलेल्या मातीत लावावे. एक दिवसात फळ येते. हातास तूप लावून कोणतेही बी दुधाने १० दिवस सिंचित करावे. नंतर गाईचे शेणात चोळावे. नंतर ते भांड्यात ठेवून त्याला [[डुक्कर|डुकराच्या]] व [[हरीण|हरणाच्या]] मांसाची धुरी द्यावी. नंतर मासा डुकराचे चरबीत घोळवून तिळाचे रोप कापून तयार केलेल्या (पहा श्लोक क्र. २ जमिनीची तयारी) जमिनीत लावून त्यावर [[दूध]]-[[पाणी]] शिंपडल्यास त्या बीजास त्वरित फुले येतात. ==रोपप्रक्रिया== [[तूप]], [[वाळा]], [[तीळ]], [[मध]], [[वावडिंग]], [[दूध]], [[गाय|गाईचे]] शेण यांचा मुळापासून फांद्यांपर्यंत लेप लावून तो वृक्ष अन्य देशी नेऊन लावला तरी जगतो. ==जीवनवर्धके== झाडांच्या इंद्रियांना कार्यप्रवण करून त्यांना फलदायी बनविणे हा या जीवनवर्धक मिश्रणांचा हेतू आहे. ही मिश्रणे पुढीलप्रमाणे - लेंडी चूर्ण २ आढक (२४ किलो ५७६ ग्रॅम) + [[तीळ]] चूर्ण १ आढक (१२ कि. २८८ ग्रॅ) + सातू चूर्ण १ प्रस्थ (७६८ ग्रॅ.) + पाणी १ द्रोण (४८१.१५२ लिटर्स) गोमांस (१ तोळा) हे मिश्रण ७ रात्री ठेवून केव्हाही फवारावे. सर्व काल फुले फळे येतील. [[तांदूळ|भात]], [[तीळ]], [[उडीद]], [[सातू]] यांचे चूर्ण+दुर्ग्रंधीयुक्त मांस + [[पाणी]] यांचे वृक्षावर सिंचन करून फवारावे. त्याला [[हळद|हळदीची]] धुरी द्यावी. यामुळे अतिकठीण अशी [[चिंच|चिंचही]] अंकुरित होते तर इतर झाडे होतीलच. ==रोग== ऊन, थंडी, वारा यांचा अतिरेक झाला म्हणजे रोग होतात असे यात मानले आहे. <br /> लक्षणे - पाने पांढरी पडतात, अंकुर वाढत नाहीत, फांद्या वाळतात. <br /> वृक्षरोग व्रण - व्रणांवर [[वावडिंग]], [[तूप]] व मातीचा चिखल यांचा लेप देऊन त्यावर दूध-पाणी शिंपडावे.<br /> वृक्ष लागवड - लागवडीसंबंधी विस्तृत विवेचन यात दिले आहे. दोन वृक्षांत अंतर कां ठेवावे, किती ठेवावे, लागवडीचा काल (यासंदर्भात [[ऋतू]], [[नक्षत्र|नक्षत्रे]] इत्यादीचा विचार केला आहे), खड्डा केवढा घ्यावा, त्यावर कोणती प्रक्रिया करून तो कसा भरावा या संबंधीचे विवेचनही यात केले आहे. एका ठिकाणचा वृक्ष काढून दुसऱ्या ठिकाणी लावायचा असल्यास काय काळजी घ्यावी याचाही तपशील दिला आहे. अंतर - २० हात उत्तम, १६ हात मध्यम, १२ हात कनिष्ठ. (१ हात =१.५ फू.)अंतर ठेवण्याची कारणे - लागवड जवळ झाल्यास फांद्या एकमेकास लागतात व मुळे एकमेकांत गुंततात व त्यामुळे फळे मिळत नाहीत. कवठाच्या झाडासाठी खड्डा भरणे : हातभर लांब व रुंद, २ हात खोल खड्डय़ात दूध-पाणी भरावे. तो कोरडा झाल्यावर भाजून काढावा. नंतर राखेत [[तूप]] व [[मध]] मिसळून त्याचा लेप द्यावा. नंतर [[उडीद]] व [[गहू|यव]] ([[जवस]]) यांचे चूर्ण मातीत मिसळावे (माप नाही) या मातीने खड्डा भरून नंतर मांस व [[मासे]] मिश्रित पाणी घालून माती ठोकून घ्यावी. नंतर संस्कारित कवठाचे बी (पहा बीजप्रक्रिया) ३:३ श्लोक २२-२३) चार बोटे खोल लावून त्यावर मांस व मासे मिश्रित पाणी घालावे. आश्चर्यकारक अंकुर येतील. लागवड काल - नक्षत्रे, [[उत्तरा]], [[रोहिणी]], [[मृग]], [[रेवती]], [[चित्रा]], [[अनुराधा]], [[मूळ]], [[विशाखा]], [[पुष्य]], [[श्रवण]], [[अश्विनी]], [[हस्त]] या नक्षत्रांत लागवड करावी. वर्षां काळात (श्रावण-भाद्रपद महिने) फांद्या फुटलेले वृक्ष लावावे. ==लागवड पद्धत == एका ठिकाणीचा वृक्ष दुसरीकडे लावणे असल्यास, त्याचे जे अंग ज्या दिशेस असेल तेच अंग त्याच दिशेस ठेवून तो लावावा. (उपटण्यापूर्वी चुन्याची खूण करावी.) ==सिंचन== झाडांना कोणत्या ऋतूत किती [[पाणी]] द्यावे याचा थोडक्यात तपशील दिला आहे. [[ग्रीष्म|ग्रीष्म ऋतू]]त - सकाळ-संध्याकाळ पाणी द्यावे. [[हेमंत|हेमंत ऋतूत]] व [[शिशिर|शिशिरात]] - दिवसाआड पाणी द्यावे, [[वर्षा|वर्षा ऋतू]]त - जमीन कोरडी पडल्यास द्यावे. ==बाह्य दुवे== ==अधिक माहिती== [[वर्ग:ज्योतिषशास्त्र]] [[वर्ग:हिंदू संस्कृती]] [[वर्ग:शेती]] [[वर्ग:कृषी संस्कृती]] ru1yjeudz9i8u09gnn97jw5s5ng11nh 0 90218 2155391 2100069 2022-08-28T18:46:04Z DesiBoy101 138385 इन्फोबॉक्स चित्र #WPWP wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट साहित्यिक | नाव = {{लेखनाव}} | चित्र =Roy Kinikar.jpg | चित्र_रुंदी = | चित्र_शीर्षक = | पूर्ण_नाव = रघुनाथ रामचंद्र किणीकर | टोपण_नाव = रॉय किणीकर | जन्म_दिनांक = [[इ.स. १९०७]] | जन्म_स्थान = | मृत्यू_दिनांक = [[५ सप्टेंबर]], [[इ.स. १९७८]] | मृत्यू_स्थान = | कार्यक्षेत्र = [[साहित्य]], पत्रकारिता, अभिनय | राष्ट्रीयत्व = | भाषा = [[मराठी भाषा|मराठी]] | कार्यकाळ = | साहित्य_प्रकार = कविता, नाटक, कथा, कादंबरी | विषय = | चळवळ = | प्रसिद्ध_साहित्यकृती = | प्रभाव = | प्रभावित = | पुरस्कार = | वडील_नाव = | आई_नाव = | पती_नाव = | पत्नी_नाव = | अपत्ये = | स्वाक्षरी_चित्र = | संकेतस्थळ_दुवा = | तळटिपा = }} '''रघुनाथ रामचंद्र किणीकर''' तथा '''रॉय किणीकर''' (इ.स. १९०७ - ५ सप्टेंबर, इ.स. १९७८) हे [[मराठी भाषा|मराठी भाषेतील]] कवी, नाटककार, पत्रकार होते. त्यांचे वडील वकील होते. रॉय किणीकरांनी आयुष्यातील बहुतांश काल [[कर्नाटक|कर्नाटकातील]] [[गुलबर्गा]] येथे घालवला. पुढचा काही काळ त्यांनी [[पुणे|पुण्यात]] आणि औरंगाबादेत व्यतीत केला. रॉय किणीकर हे [[औरंगाबाद]] येथून प्रकाशित होणाऱ्या दैनिक अजिंठाच्या रविवारच्या आवृत्तीचे संपादक होते. रविवार पुरवणीत ते काहीना काही ललित लेखन करीत असत. रॉय किणीकर यांनी काही नाटकांत भूमिका केल्या आहेत. [[औरंगाबाद]] येथील सरस्वती भुवन शाळेच्या मदतीसाठी झालेल्या [[आचार्य अत्रे]] यांच्या ’घराबाहेर’ नाटकात त्यांनी काम केले होते. त्यांनी [[औरंगाबाद]] नभोवाणीसाठी काही श्रुतिकाही लिहिल्या होत्या. त्यांच्या नाटकांचे रंगभूमीवर प्रयोग होत असत. रॉय किणीकरांच्या ’ये गं ये गं विठाबाई’ या नाटकाचे त्याकाळी १९ प्रयोग मुंबई मराठी ग्रंथ संग्रहालयाच्या नाट्य विभागाने केले होते. साहाय्यक नाट्यदिग्दर्शक म्हणून ते अभिनय, संवादफेक अशा गोष्टी सहजपणे समजावून सांगत. == प्रकाशित साहित्य == किणीकरांनी नाटक, एकांकिका, कथा, कादंबरी, अनुवाद, बालसाहित्य अशा साहित्याच्या बहुतेक प्रत्येक क्षेत्रात लिखाण केले असले तरी '''रात्र''' आणि प्रामुख्याने '''उत्तररात्र''' ह्या दोन कवितासंग्रहांच्या माध्यमातून रॉय किणीकर हे जाणकारांना जास्त परिचीत आहेत. रॉय किणीकर हे त्यांच्या शैलीबद्ध "[[रुबाई|रुबायांसाठी]]" ओळखले जात. {| class="wikitable sortable" |- ! width="30%"| नाव ! width="20%"| साहित्यप्रकार ! width="20%"| प्रकाशक / प्रकाशन ! width="10%"| प्रकाशन वर्ष (इ.स.) ! width="20%"| टिप्पणी |- | ॲंड नाउ मिगेल || सहलेखक Joseph Krumgold || || || |- | आंधळे रंग, पांगळ्या रेषा || कथासंग्रह || || || |- | इथे जगण्याची सक्ती आहे || अनुवादित || || || |- | उत्तररात्र || कवितासंग्रह || || || चार ओळींच्या रुबाईवजा रचनांचे पुस्तक |- | एकदाच अशी रात्र येते || अनुवादित नाटक|| || || |- | किती रंगला खेळ || नाटक || || || |- | कोनार्क || कादंबरी || || || |- | खजिन्याची विहीर || नाटक || || || |- | गांधी नावाचे महात्मा || चरित्र || || || |- | दर्यावर्दी कोलंबस || अनुवादित || || || |- | देव्हारा || एकांकिका || || || |- | फुलराणी || बालसाहित्य || || || |- | मंगळसूत्र || नाटक || || || |- | ये गं ये गं विठाबाई || नाटक || || || |- | रम्य ते बालपण || अनुवादित || || || |- | रात्र || कवितासंग्रह || || || |- | शिल्पायन || निबंधसंग्रह || मनोविकास प्रकाशन || इ.स. २०१३ || |- | साऊंड ट्रॅक || एकांकिका || || || |} ==रॉय किणीकर यांना मिळालेले पुरस्कार== * ’ये गं ये गं विठाबाई’ या नाटकाला महाराष्ट्र सरकारचे १९६३ सालचे लेखन पारितोषिक. ==रॉय किणीकर यांच्याविषयीची पुस्तके== * रॉय किणीकर माणूस आणि साहित्य (लेखक अनिल किणीकर) == बाह्य दुवे == * [http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/3109973.cms अवलियाचे अक्षर-स्मरण!] * [http://www.loksatta.in/index.php?option=com_content&view=article&id=6836:2009-09-09-16-49-02&catid=47:2009-07-15-04-02-02&Itemid=58 रॉय किणीकर : एक कम्युनिस्ट गुरुजी ]{{मृत दुवा}} * [http://www.loksatta.com/index.php?option=com_content&view=article&id=98453:2010-09-03-18-53-35&catid=44:2009-07-15-04-01-11&Itemid=212 ‘छंदिष्ट’ रॉय किणीकर ]{{मृत दुवा}} * [http://www.loksatta.com/lokrang-news/book-reivew-of-shilpayan-136607 जगण्याची तऱ्हा शिकवणारे लेखन] {{विस्तार}} {{DEFAULTSORT:किणीकर,रघुनाथ रामचंद्र}} [[वर्ग:इ.स. १९०८ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. १९७८ मधील मृत्यू]] [[वर्ग:मराठी कवी]] [[वर्ग:मराठी नाटककार]] [[वर्ग:मराठी पत्रकार]] [[वर्ग:मराठी लेखक]] 7ouddb3svpoysjmjnfuilz3k29p0jin 0 105036 2155469 2141036 2022-08-29T11:17:31Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{इतिहासलेखन}} {{गल्लत|संभाजी भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | पदवी = | चित्र =Sambhaji.jpg | चित्र_शीर्षक = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | राजध्वज_चित्र = | राजध्वज_चित्र_शीर्षक = | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = | राज्यव्याप्ती = | राजधानी = | पूर्ण_नाव = संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले | इतर_पदव्या = | जन्म_दिनांक = इ.स.१६२३ | जन्म_स्थान = | मृत्यू_दिनांक =इ.स.१६५५ | मृत्यू_स्थान =कनकगिरी | पूर्वाधिकारी = | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = | वडील = [[शहाजी भोसले]] | आई = [[जिजाबाई भोसले]] | धाकटे बंधु = [[शिवाजी भोसले]] | पत्नी = जयंती भोसले | संतती = उमाजी भोसले | राजवंश = भोसले | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = | राजचलन = | तळटिपा = |}} '''संभाजी शहाजी भोसले''' हे [[शहाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले पुत्र व [[छत्रपती शिवाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले बंधु होते. ==जन्म== 'संभाजी' यांचा जन्म इ.स.१६२३ साली झाला. जिजाऊने त्यांचे नाव जन्मानंतर सहा महिन्याने 'चुलत दीर संभाजीराजे' यांच्या नावावरून ठेवले होते. ==मृत्यू== विजापूरच्या आदिलशाही तर्फे कर्नाटकातील कनकगिरीच्या लढाईत अफजल खानाकडुन दगाफटक्याने इ.स. १६५५ साली ठार झाले. {{विस्तार}} [[वर्ग:भोसले घराणे]] [[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती]] [[वर्ग:मराठा साम्राज्य]] [[वर्ग:इ.स. १६२३ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. १६५५ मधील मृत्यू]] cnnp9kil0s53t1s5lhivh4hxs3jmbek 2155470 2155469 2022-08-29T11:18:49Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{इतिहासलेखन}} {{गल्लत|संभाजी भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | पदवी = | चित्र = | चित्र_शीर्षक = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | राजध्वज_चित्र = | राजध्वज_चित्र_शीर्षक = | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = | राज्यव्याप्ती = | राजधानी = | पूर्ण_नाव = संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले | इतर_पदव्या = | जन्म_दिनांक = इ.स.१६२३ | जन्म_स्थान = | मृत्यू_दिनांक =इ.स.१६५५ | मृत्यू_स्थान =कनकगिरी | पूर्वाधिकारी = | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = | वडील = [[शहाजी भोसले]] | आई = [[जिजाबाई भोसले]] | धाकटे बंधु = [[शिवाजी भोसले]] | पत्नी = जयंती भोसले | संतती = उमाजी भोसले | राजवंश = भोसले | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = | राजचलन = | तळटिपा = |}} '''संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले''' हे [[शहाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले पुत्र व [[छत्रपती शिवाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले बंधु होते. ==जन्म== 'संभाजी' यांचा जन्म इ.स.१६२३ साली झाला. जिजाऊने त्यांचे नाव जन्मानंतर सहा महिन्याने 'चुलत दीर संभाजीराजे' यांच्या नावावरून ठेवले होते. ==मृत्यू== विजापूरच्या आदिलशाही तर्फे कर्नाटकातील कनकगिरीच्या लढाईत अफजल खानाकडुन दगाफटक्याने इ.स. १६५५ साली ठार झाले. {{विस्तार}} [[वर्ग:भोसले घराणे]] [[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती]] [[वर्ग:मराठा साम्राज्य]] [[वर्ग:इ.स. १६२३ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. १६५५ मधील मृत्यू]] kgic8f1kl8lhk8acgl8uptq8vdhmqyh 2155471 2155470 2022-08-29T11:24:44Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{इतिहासलेखन}} {{गल्लत|संभाजी भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | पदवी = | चित्र = Sambhaji painting late 17th century.png | चित्र_शीर्षक = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | राजध्वज_चित्र = | राजध्वज_चित्र_शीर्षक = | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = | राज्यव्याप्ती = | राजधानी = | पूर्ण_नाव = संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले | इतर_पदव्या = | जन्म_दिनांक = इ.स.१६२३ | जन्म_स्थान = | मृत्यू_दिनांक =इ.स.१६५५ | मृत्यू_स्थान =कनकगिरी | पूर्वाधिकारी = | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = | वडील = [[शहाजी भोसले]] | आई = [[जिजाबाई भोसले]] | धाकटे बंधु = [[शिवाजी भोसले]] | पत्नी = जयंती भोसले | संतती = उमाजी भोसले | राजवंश = भोसले | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = | राजचलन = | तळटिपा = |}} '''संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले''' हे [[शहाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले पुत्र व [[छत्रपती शिवाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले बंधु होते. ==जन्म== 'संभाजी' यांचा जन्म इ.स.१६२३ साली झाला. जिजाऊने त्यांचे नाव जन्मानंतर सहा महिन्याने 'चुलत दीर संभाजीराजे' यांच्या नावावरून ठेवले होते. ==मृत्यू== विजापूरच्या आदिलशाही तर्फे कर्नाटकातील कनकगिरीच्या लढाईत अफजल खानाकडुन दगाफटक्याने इ.स. १६५५ साली ठार झाले. {{विस्तार}} [[वर्ग:भोसले घराणे]] [[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती]] [[वर्ग:मराठा साम्राज्य]] [[वर्ग:इ.स. १६२३ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. १६५५ मधील मृत्यू]] hftkmrvesgimtsywgw5vcz8lsaecbwq 2155472 2155471 2022-08-29T11:25:31Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{इतिहासलेखन}} {{गल्लत| छत्रपती संभाजी भोसले}} {{माहितीचौकट राज्याधिकारी | नाव = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | पदवी = | चित्र = Sambhaji painting late 17th century.png | चित्र_शीर्षक = संभाजीराजे भोसले (थोरले) | राजध्वज_चित्र = | राजध्वज_चित्र_शीर्षक = | राजचिन्ह_चित्र = | राजचिन्ह_चित्र_शीर्षक = | राज्य_काळ = | राज्यारोहण = | राज्याभिषेक = | राज्यव्याप्ती = | राजधानी = | पूर्ण_नाव = संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले | इतर_पदव्या = | जन्म_दिनांक = इ.स.१६२३ | जन्म_स्थान = | मृत्यू_दिनांक =इ.स.१६५५ | मृत्यू_स्थान =कनकगिरी | पूर्वाधिकारी = | राजपद_वारस = | राजपद_वारस_प्रकार = | उत्तराधिकारी = | वडील = [[शहाजी भोसले]] | आई = [[जिजाबाई भोसले]] | धाकटे बंधु = [[शिवाजी भोसले]] | पत्नी = जयंती भोसले | संतती = उमाजी भोसले | राजवंश = भोसले | राजगीत = | राजब्रीदवाक्य = | राजचलन = | तळटिपा = |}} '''संभाजीराजे शहाजीराजे भोसले''' हे [[शहाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले पुत्र व [[छत्रपती शिवाजीराजे भोसले]] यांचे थोरले बंधु होते. ==जन्म== 'संभाजी' यांचा जन्म इ.स.१६२३ साली झाला. जिजाऊने त्यांचे नाव जन्मानंतर सहा महिन्याने 'चुलत दीर संभाजीराजे' यांच्या नावावरून ठेवले होते. ==मृत्यू== विजापूरच्या आदिलशाही तर्फे कर्नाटकातील कनकगिरीच्या लढाईत अफजल खानाकडुन दगाफटक्याने इ.स. १६५५ साली ठार झाले. {{विस्तार}} [[वर्ग:भोसले घराणे]] [[वर्ग:ऐतिहासिक व्यक्ती]] [[वर्ग:मराठा साम्राज्य]] [[वर्ग:इ.स. १६२३ मधील जन्म]] [[वर्ग:इ.स. १६५५ मधील मृत्यू]] kip0k1lxjzugkw6swji6kpp7s15sref 0 134591 2155428 2121336 2022-08-29T05:02:28Z अमर राऊत 140696 नवीन भर घातली wikitext text/x-wiki '''भारताचे सर्वोच्च न्यायालय''' ([[इंग्रजी]]: ''The Supreme Court of India)'' ही भारताची सर्वोच्च न्यायिक संस्था आहे. [[भारतीय संविधान|भारतीय संविधानानुसार]] हे [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाचे]] सर्वोच्च न्यायालय आहे. तसेच हे सर्वात वरिष्ठ घटनात्मक न्यायालय असून याला [[न्यायिक पुनरावलोकन|न्यायिक पुनरावलोकनाचा]] अधिकार आहे. भारताचे मुख्य न्यायाधीश हे सर्वोच्च न्यायालयाचे प्रमुख आणि मुख्य न्यायाधीश आहेत. न्यायालयात जास्तीत जास्त ३४ न्यायाधीश असतात आणि त्यांना [[प्रारंभिक अधिकारक्षेत्र|प्रारंभिक]], [[अपीलीय अधिकारक्षेत्र|अपीलीय]] आणि [[सल्लागार अधिकार क्षेत्र|सल्लागार अधिकार क्षेत्राच्या]] स्वरूपात व्यापक अधिकार असतात.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20150429071718/http://data.worldjusticeproject.org/#|title=WJP Rule of Law Index™ 2014|date=2015-04-29|website=web.archive.org|access-date=2022-04-21}}</ref> [[चित्र:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय, मुख्य इमारत, [[नवी दिल्ली]]]] {| class="wikitable" ! colspan="2" |[[चित्र:Emblem of the Supreme Court of India.svg|भारताचे सर्वोच्च न्यायालयचे सुचकचिन्ह|मध्यवर्ती|विनाचौकट]] |- |स्थापना |२८ जानेवारी १९५० (१९३५ भारत सरकार कायद्याने स्थापित १ ऑक्टोबर १९३५ च्या संघीय न्यायालयाचे रूपांतर भारतीय सर्वाच्च न्यायालयात केल्या गेले.) |- |अधिकार क्षेत्र |[[भारत]] |- |स्थान |[[नवी दिल्ली]] |- |निर्देशांक |२८.६२२२३७°उ. ७७.२३९५८४°पू. |- |निर्वाचन पद्धति |कार्यपालक निर्वाचन (योग्यतेनुसार) |- |प्राधिकृत |भारतीय संविधान |- |निर्णयावर अपील |भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे क्षमा/दंड पूर्ण |- |न्यायाधीश कार्यकाल |६५ वर्ष आयु |- |पदसंख्या |नवीन बदल [[इ.स. २०१९|२०१९]] (३४) |- |जालस्थल |[http://supremecourtofindia.nic.in/ भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (इंग्रजी)] |- |भारताचे मुख्य न्यायाधीश |न्यायमूर्ती [[एन.व्ही. रमणा]] मुख्य न्यायाधीश म्हणून कार्यारंभ: २४ एप्रिल २०२१; निवृत्तीची तारीख: |} भारतातील सर्वोच्च घटनात्मक न्यायालय म्हणून, ते प्रामुख्याने विविध राज्यांतील [[भारतातील उच्च न्यायालये|उच्च न्यायालये]] आणि इतर न्यायालये तसेच न्यायाधीकरणांच्या निकालांविरुद्ध अपील करते. नागरिकांच्या [[मूलभूत हक्क|मूलभूत हक्कांचे]] रक्षण करणे आणि विविध सरकारी प्राधिकरणे तसेच केंद्र सरकार विरुद्ध राज्य सरकारे किंवा राज्य सरकार विरुद्ध देशातील अन्य राज्य सरकार यांच्यातील विवाद मिटवणे हे देखील त्याचे काम आहे. एक सल्लागार न्यायालय म्हणून ते भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे राज्यघटनेच्या अंतर्गत विशेषतः संदर्भित केलेल्या प्रकरणांची सुनावणी करते. [[चित्र:Stamp_of_India_-_1999_-_Colnect_161735_-_Supreme_Court_of_India_-_50th_Annivrsary.jpeg|इवलेसे|भारत सरकारचे १९९९ चे टपाल तिकीट. या वर्षी सर्वोच्च न्यायालयाला ५० वर्षे पूर्ण झाली होती.]] [[चित्र:Supreme_Court_of_India_01.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय]] सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा भारतातील सर्व न्यायालयांसाठी आणि केंद्र आणि राज्य सरकारांना बंधनकारक बनतो. घटनेच्या कलम १४२ नुसार, सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशांची अंमलबजावणी करणे हे [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या राष्ट्रपतींचे]] कर्तव्य आहे आणि न्यायाच्या हितासाठी आवश्यक वाटणारे कोणतेही आदेश पारित करण्याचे मूळ अधिकार न्यायालयाला दिलेले आहेत. २८ जानेवारी १९५० पासून आधीच्या प्रिव्ही कौन्सिलच्या न्यायिक समितीची जागा सर्वोच्च न्यायालय घेतली आहे. == सर्वोच्च न्यायालयाची रचना == [[चित्र:The_tableaux_of_Justice_Department_of_Ministry_of_Law_&_Justice_depicting_the_Highest_court_of_Justice_in_India_the_Supreme_Court_and_the_inside_view_of_the_court_with_the_case_proceedings.jpg|इवलेसे|प्रजासत्ताक दिनाच्या २००४ सालच्या परेडमध्ये फुल ड्रेस रिहर्सल दरम्यान राजपथावरून जात असताना, भारतातील सर्वोच्च न्यायालयाचे सर्वोच्च न्यायालय आणि खटल्याच्या कार्यवाहीसह न्यायालयाचे आतील दृश्य दर्शवणारी विधी व न्याय मंत्रालयाच्या न्याय विभागाची झलक, 23 जानेवारी 2004 (शुक्रवार), नवी दिल्ली]] घटनेच्या कलम 124 ते 147 दरम्यान सर्वोच्च न्यायालयाच्या रचना, कार्याविषयी तरतुदी केलेल्या आहेत. 124 व्या कलमानुसार सर्वोच्च न्यायालयात एक सरन्यायाधीश आणि 30 इतर न्यायाधीश सध्या आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशाची संख्या निश्चित करण्याचा अधिकार संसदेला आहे. पात्रता-सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीशपदी नियुक्तीसाठी पुढील पात्रता आवश्यक असते. * ती व्यक्ती भारतीय नागरिक असावी. * उच्च न्यायालयात पाच वर्षे न्यायाधीश पदाचा अनुभव असावा. * उच्च न्यायालयात कमीत कमी दहा वर्ष वकीलीचा अनुभव असावा. * राष्ट्रपतीच्या मते ती व्यक्ती सुप्रसिद्ध कायदेपंडित असावी. == सर्वोच्च न्यायालयाचे अधिकार क्षेत्र == भारतीय राज्यघटनेच्या भाग V च्या अध्याय IV नुसार भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना करण्यात आली. भारतीय राज्यघटनेचा चौथा अध्याय "केंद्रीय न्यायव्यवस्था" आहे. या प्रकरणांतर्गत, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाकडे सर्व अधिकार क्षेत्र निहित आहे. कलम १२४ नुसार, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना आणि स्थापना करण्यात आली होती. कलम 129 नुसार सर्वोच्च न्यायालय हे अभिलेख न्यायालय आहे. कलम १३१ नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे मूळ अधिकारक्षेत्र अधिकृत आहे. कलम 132, 133, 134 नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे अपीलीय अधिकार क्षेत्र अधिकृत आहे. कलम १३५ अन्वये फेडरल कोर्टाचा अधिकार सर्वोच्च न्यायालयाला देण्यात आला आहे. कलम १३६ सर्वोच्च न्यायालयात अपील करण्यासाठी विशेष रजेशी संबंधित आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या पुनरावलोकनाच्या अधिकाराचे स्पष्टीकरण कलम 137 मध्ये केले आहे. कलम 138 सर्वोच्च न्यायालयाच्या अधिकारक्षेत्राच्या विस्ताराशी संबंधित आहे. कलम 139 काही रिट जारी करण्याच्या अधिकाराच्या सर्वोच्च न्यायालयाला प्रदान करण्याशी संबंधित आहे. कलम १४० नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे सहायक अधिकार दिले आहेत. सुप्रीम कोर्टाला कायदा बनवण्याचे अधिकार घटनेच्या कलम 141 नुसार दिलेले आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा देशातील सर्व न्यायालयांवर बंधनकारक आहे. == कॉलेजियमचे सदस्य == [[चित्र:Justices_of_the_Supreme_Court_of_India_04.jpg|इवलेसे|सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश एका कार्यक्रमात]] सध्या कॉलेजियमचे पुढीलप्रमाणे सदस्य आहेत: # [[एन.व्ही. रमणा]] ([[भारताचे सरन्यायाधीश]]) # [[उदय उमेश ललित]] (न्यायाधीश) # [[अजय माणिकराव खानविलकर]] (न्यायाधीश) # [[धनंजय यशवंत चंद्रचूड]] (न्यायाधीश) # [[एल. नागेश्वर राव]] (न्यायाधीश) == नेमणूक== सर्वोच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांची नेमणूक करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना आहे. मात्र राष्ट्रपती सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीशाच्या अध्यक्षतेखाली नेमलेल्या चार न्यायाधीशांच्या समितीने शिफारस केलेल्या व्यक्तींची नियुक्ती करत असतो त्यास 'कॉलेजियम पद्धत' असे म्हणतात. == भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी == {{मुख्य लेख|भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी}} == संदर्भ == [[वर्ग:भारतीय न्यायव्यवस्था]] [[वर्ग:भारतीय न्यायालय]] [[वर्ग:सर्वोच्च न्यायालये]] [[वर्ग:भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] hk07pf4jvtwv6yi106ubhpdcsp2p670 2155438 2155428 2022-08-29T07:59:02Z Vaishali koli 147681 राष्ट्रपतींनी सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश उदय उमेश ललित यांची भारताचे मुख्य न्यायाधीश म्हणून नियुक्ती केली आहे. ही नियुक्ती 27 ऑगस्ट 2022 पासून लागू होईल." न्यायमूर्ती ललित यांचा कार्यकाळ तीन महिन्यांपेक्षा कमी असेल. 8 नोव्हेंबर रोजी ते वयाच्या 65 व्या वर्षी निवृत्त होणार आहेत. wikitext text/x-wiki '''भारताचे सर्वोच्च न्यायालय''' ([[इंग्रजी]]: ''The Supreme Court of India)'' ही भारताची सर्वोच्च न्यायिक संस्था आहे. [[भारतीय संविधान|भारतीय संविधानानुसार]] हे [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाचे]] सर्वोच्च न्यायालय आहे. तसेच हे सर्वात वरिष्ठ घटनात्मक न्यायालय असून याला [[न्यायिक पुनरावलोकन|न्यायिक पुनरावलोकनाचा]] अधिकार आहे. भारताचे मुख्य न्यायाधीश हे सर्वोच्च न्यायालयाचे प्रमुख आणि मुख्य न्यायाधीश आहेत. न्यायालयात जास्तीत जास्त ३४ न्यायाधीश असतात आणि त्यांना [[प्रारंभिक अधिकारक्षेत्र|प्रारंभिक]], [[अपीलीय अधिकारक्षेत्र|अपीलीय]] आणि [[सल्लागार अधिकार क्षेत्र|सल्लागार अधिकार क्षेत्राच्या]] स्वरूपात व्यापक अधिकार असतात.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20150429071718/http://data.worldjusticeproject.org/#|title=WJP Rule of Law Index™ 2014|date=2015-04-29|website=web.archive.org|access-date=2022-04-21}}</ref> [[चित्र:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय, मुख्य इमारत, [[नवी दिल्ली]]]] {| class="wikitable" ! colspan="2" |[[चित्र:Emblem of the Supreme Court of India.svg|भारताचे सर्वोच्च न्यायालयचे सुचकचिन्ह|मध्यवर्ती|विनाचौकट]] |- |स्थापना |२८ जानेवारी १९५० (१९३५ भारत सरकार कायद्याने स्थापित १ ऑक्टोबर १९३५ च्या संघीय न्यायालयाचे रूपांतर भारतीय सर्वाच्च न्यायालयात केल्या गेले.) |- |अधिकार क्षेत्र |[[भारत]] |- |स्थान |[[नवी दिल्ली]] |- |निर्देशांक |२८.६२२२३७°उ. ७७.२३९५८४°पू. |- |निर्वाचन पद्धति |कार्यपालक निर्वाचन (योग्यतेनुसार) |- |प्राधिकृत |भारतीय संविधान |- |निर्णयावर अपील |भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे क्षमा/दंड पूर्ण |- |न्यायाधीश कार्यकाल |६५ वर्ष आयु |- |पदसंख्या |नवीन बदल [[इ.स. २०१९|२०१९]] (३४) |- |जालस्थल |[http://supremecourtofindia.nic.in/ भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (इंग्रजी)] |- |भारताचे मुख्य न्यायाधीश |न्यायमूर्ती [[ उदय उमेश ललित ]] मुख्य न्यायाधीश म्हणून कार्यारंभ: 27 ऑगस्ट 2022 ; निवृत्तीची तारीख: 8 नोव्हेंबर 2022 |} भारतातील सर्वोच्च घटनात्मक न्यायालय म्हणून, ते प्रामुख्याने विविध राज्यांतील [[भारतातील उच्च न्यायालये|उच्च न्यायालये]] आणि इतर न्यायालये तसेच न्यायाधीकरणांच्या निकालांविरुद्ध अपील करते. नागरिकांच्या [[मूलभूत हक्क|मूलभूत हक्कांचे]] रक्षण करणे आणि विविध सरकारी प्राधिकरणे तसेच केंद्र सरकार विरुद्ध राज्य सरकारे किंवा राज्य सरकार विरुद्ध देशातील अन्य राज्य सरकार यांच्यातील विवाद मिटवणे हे देखील त्याचे काम आहे. एक सल्लागार न्यायालय म्हणून ते भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे राज्यघटनेच्या अंतर्गत विशेषतः संदर्भित केलेल्या प्रकरणांची सुनावणी करते. [[चित्र:Stamp_of_India_-_1999_-_Colnect_161735_-_Supreme_Court_of_India_-_50th_Annivrsary.jpeg|इवलेसे|भारत सरकारचे १९९९ चे टपाल तिकीट. या वर्षी सर्वोच्च न्यायालयाला ५० वर्षे पूर्ण झाली होती.]] [[चित्र:Supreme_Court_of_India_01.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय]] सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा भारतातील सर्व न्यायालयांसाठी आणि केंद्र आणि राज्य सरकारांना बंधनकारक बनतो. घटनेच्या कलम १४२ नुसार, सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशांची अंमलबजावणी करणे हे [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या राष्ट्रपतींचे]] कर्तव्य आहे आणि न्यायाच्या हितासाठी आवश्यक वाटणारे कोणतेही आदेश पारित करण्याचे मूळ अधिकार न्यायालयाला दिलेले आहेत. २८ जानेवारी १९५० पासून आधीच्या प्रिव्ही कौन्सिलच्या न्यायिक समितीची जागा सर्वोच्च न्यायालय घेतली आहे. == सर्वोच्च न्यायालयाची रचना == [[चित्र:The_tableaux_of_Justice_Department_of_Ministry_of_Law_&_Justice_depicting_the_Highest_court_of_Justice_in_India_the_Supreme_Court_and_the_inside_view_of_the_court_with_the_case_proceedings.jpg|इवलेसे|प्रजासत्ताक दिनाच्या २००४ सालच्या परेडमध्ये फुल ड्रेस रिहर्सल दरम्यान राजपथावरून जात असताना, भारतातील सर्वोच्च न्यायालयाचे सर्वोच्च न्यायालय आणि खटल्याच्या कार्यवाहीसह न्यायालयाचे आतील दृश्य दर्शवणारी विधी व न्याय मंत्रालयाच्या न्याय विभागाची झलक, 23 जानेवारी 2004 (शुक्रवार), नवी दिल्ली]] घटनेच्या कलम 124 ते 147 दरम्यान सर्वोच्च न्यायालयाच्या रचना, कार्याविषयी तरतुदी केलेल्या आहेत. 124 व्या कलमानुसार सर्वोच्च न्यायालयात एक सरन्यायाधीश आणि 30 इतर न्यायाधीश सध्या आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशाची संख्या निश्चित करण्याचा अधिकार संसदेला आहे. पात्रता-सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीशपदी नियुक्तीसाठी पुढील पात्रता आवश्यक असते. * ती व्यक्ती भारतीय नागरिक असावी. * उच्च न्यायालयात पाच वर्षे न्यायाधीश पदाचा अनुभव असावा. * उच्च न्यायालयात कमीत कमी दहा वर्ष वकीलीचा अनुभव असावा. * राष्ट्रपतीच्या मते ती व्यक्ती सुप्रसिद्ध कायदेपंडित असावी. == सर्वोच्च न्यायालयाचे अधिकार क्षेत्र == भारतीय राज्यघटनेच्या भाग V च्या अध्याय IV नुसार भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना करण्यात आली. भारतीय राज्यघटनेचा चौथा अध्याय "केंद्रीय न्यायव्यवस्था" आहे. या प्रकरणांतर्गत, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाकडे सर्व अधिकार क्षेत्र निहित आहे. कलम १२४ नुसार, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना आणि स्थापना करण्यात आली होती. कलम 129 नुसार सर्वोच्च न्यायालय हे अभिलेख न्यायालय आहे. कलम १३१ नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे मूळ अधिकारक्षेत्र अधिकृत आहे. कलम 132, 133, 134 नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे अपीलीय अधिकार क्षेत्र अधिकृत आहे. कलम १३५ अन्वये फेडरल कोर्टाचा अधिकार सर्वोच्च न्यायालयाला देण्यात आला आहे. कलम १३६ सर्वोच्च न्यायालयात अपील करण्यासाठी विशेष रजेशी संबंधित आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या पुनरावलोकनाच्या अधिकाराचे स्पष्टीकरण कलम 137 मध्ये केले आहे. कलम 138 सर्वोच्च न्यायालयाच्या अधिकारक्षेत्राच्या विस्ताराशी संबंधित आहे. कलम 139 काही रिट जारी करण्याच्या अधिकाराच्या सर्वोच्च न्यायालयाला प्रदान करण्याशी संबंधित आहे. कलम १४० नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे सहायक अधिकार दिले आहेत. सुप्रीम कोर्टाला कायदा बनवण्याचे अधिकार घटनेच्या कलम 141 नुसार दिलेले आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा देशातील सर्व न्यायालयांवर बंधनकारक आहे. == कॉलेजियमचे सदस्य == [[चित्र:Justices_of_the_Supreme_Court_of_India_04.jpg|इवलेसे|सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश एका कार्यक्रमात]] सध्या कॉलेजियमचे पुढीलप्रमाणे सदस्य आहेत: # [[एन.व्ही. रमणा]] ([[भारताचे सरन्यायाधीश]]) # [[उदय उमेश ललित]] (न्यायाधीश) # [[अजय माणिकराव खानविलकर]] (न्यायाधीश) # [[धनंजय यशवंत चंद्रचूड]] (न्यायाधीश) # [[एल. नागेश्वर राव]] (न्यायाधीश) == नेमणूक== सर्वोच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांची नेमणूक करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना आहे. मात्र राष्ट्रपती सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीशाच्या अध्यक्षतेखाली नेमलेल्या चार न्यायाधीशांच्या समितीने शिफारस केलेल्या व्यक्तींची नियुक्ती करत असतो त्यास 'कॉलेजियम पद्धत' असे म्हणतात. == भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी == {{मुख्य लेख|भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी}} == संदर्भ == [[वर्ग:भारतीय न्यायव्यवस्था]] [[वर्ग:भारतीय न्यायालय]] [[वर्ग:सर्वोच्च न्यायालये]] [[वर्ग:भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] c39xrafoci5dnl3vpaylpte16p4tvem 2155439 2155438 2022-08-29T08:03:52Z Vaishali koli 147681 wikitext text/x-wiki '''भारताचे सर्वोच्च न्यायालय''' ([[इंग्रजी]]: ''The Supreme Court of India)'' ही भारताची सर्वोच्च न्यायिक संस्था आहे. [[भारतीय संविधान|भारतीय संविधानानुसार]] हे [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाचे]] सर्वोच्च न्यायालय आहे. तसेच हे सर्वात वरिष्ठ घटनात्मक न्यायालय असून याला [[न्यायिक पुनरावलोकन|न्यायिक पुनरावलोकनाचा]] अधिकार आहे. भारताचे मुख्य न्यायाधीश हे सर्वोच्च न्यायालयाचे प्रमुख आणि मुख्य न्यायाधीश आहेत. न्यायालयात जास्तीत जास्त ३४ न्यायाधीश असतात आणि त्यांना [[प्रारंभिक अधिकारक्षेत्र|प्रारंभिक]], [[अपीलीय अधिकारक्षेत्र|अपीलीय]] आणि [[सल्लागार अधिकार क्षेत्र|सल्लागार अधिकार क्षेत्राच्या]] स्वरूपात व्यापक अधिकार असतात.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20150429071718/http://data.worldjusticeproject.org/#|title=WJP Rule of Law Index™ 2014|date=2015-04-29|website=web.archive.org|access-date=2022-04-21}}</ref> [[चित्र:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय, मुख्य इमारत, [[नवी दिल्ली]]]] {| class="wikitable" ! colspan="2" |[[चित्र:Emblem of the Supreme Court of India.svg|भारताचे सर्वोच्च न्यायालयचे सुचकचिन्ह|मध्यवर्ती|विनाचौकट]] |- |स्थापना |२८ जानेवारी १९५० (१९३५ भारत सरकार कायद्याने स्थापित १ ऑक्टोबर १९३५ च्या संघीय न्यायालयाचे रूपांतर भारतीय सर्वाच्च न्यायालयात केल्या गेले.) |- |अधिकार क्षेत्र |[[भारत]] |- |स्थान |[[नवी दिल्ली]] |- |निर्देशांक |२८.६२२२३७°उ. ७७.२३९५८४°पू. |- |निर्वाचन पद्धति |कार्यपालक निर्वाचन (योग्यतेनुसार) |- |प्राधिकृत |भारतीय संविधान |- |निर्णयावर अपील |भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे क्षमा/दंड पूर्ण |- |न्यायाधीश कार्यकाल |६५ वर्ष आयु |- |पदसंख्या |नवीन बदल [[इ.स. २०१९|२०१९]] (३४) |- |जालस्थल |[http://supremecourtofindia.nic.in/ भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (इंग्रजी)] |- |भारताचे मुख्य न्यायाधीश |न्यायमूर्ती [[ उदय उमेश ललित ]] मुख्य न्यायाधीश म्हणून कार्यारंभ: 27 ऑगस्ट 2022 ; निवृत्तीची तारीख: 8 नोव्हेंबर 2022 |} भारतातील सर्वोच्च घटनात्मक न्यायालय म्हणून, ते प्रामुख्याने विविध राज्यांतील [[भारतातील उच्च न्यायालये|उच्च न्यायालये]] आणि इतर न्यायालये तसेच न्यायाधीकरणांच्या निकालांविरुद्ध अपील करते. नागरिकांच्या [[मूलभूत हक्क|मूलभूत हक्कांचे]] रक्षण करणे आणि विविध सरकारी प्राधिकरणे तसेच केंद्र सरकार विरुद्ध राज्य सरकारे किंवा राज्य सरकार विरुद्ध देशातील अन्य राज्य सरकार यांच्यातील विवाद मिटवणे हे देखील त्याचे काम आहे. एक सल्लागार न्यायालय म्हणून ते भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे राज्यघटनेच्या अंतर्गत विशेषतः संदर्भित केलेल्या प्रकरणांची सुनावणी करते. [[चित्र:Stamp_of_India_-_1999_-_Colnect_161735_-_Supreme_Court_of_India_-_50th_Annivrsary.jpeg|इवलेसे|भारत सरकारचे १९९९ चे टपाल तिकीट. या वर्षी सर्वोच्च न्यायालयाला ५० वर्षे पूर्ण झाली होती.]] [[चित्र:Supreme_Court_of_India_01.jpg|इवलेसे|भारतीय सर्वोच्च न्यायालय]] सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा भारतातील सर्व न्यायालयांसाठी आणि केंद्र आणि राज्य सरकारांना बंधनकारक बनतो. घटनेच्या कलम १४२ नुसार, सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशांची अंमलबजावणी करणे हे [[भारताचे राष्ट्रपती|भारताच्या राष्ट्रपतींचे]] कर्तव्य आहे आणि न्यायाच्या हितासाठी आवश्यक वाटणारे कोणतेही आदेश पारित करण्याचे मूळ अधिकार न्यायालयाला दिलेले आहेत. २८ जानेवारी १९५० पासून आधीच्या प्रिव्ही कौन्सिलच्या न्यायिक समितीची जागा सर्वोच्च न्यायालय घेतली आहे. == सर्वोच्च न्यायालयाची रचना == [[चित्र:The_tableaux_of_Justice_Department_of_Ministry_of_Law_&_Justice_depicting_the_Highest_court_of_Justice_in_India_the_Supreme_Court_and_the_inside_view_of_the_court_with_the_case_proceedings.jpg|इवलेसे|प्रजासत्ताक दिनाच्या २००४ सालच्या परेडमध्ये फुल ड्रेस रिहर्सल दरम्यान राजपथावरून जात असताना, भारतातील सर्वोच्च न्यायालयाचे सर्वोच्च न्यायालय आणि खटल्याच्या कार्यवाहीसह न्यायालयाचे आतील दृश्य दर्शवणारी विधी व न्याय मंत्रालयाच्या न्याय विभागाची झलक, 23 जानेवारी 2004 (शुक्रवार), नवी दिल्ली]] घटनेच्या कलम 124 ते 147 दरम्यान सर्वोच्च न्यायालयाच्या रचना, कार्याविषयी तरतुदी केलेल्या आहेत. 124 व्या कलमानुसार सर्वोच्च न्यायालयात एक सरन्यायाधीश आणि 30 इतर न्यायाधीश सध्या आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशाची संख्या निश्चित करण्याचा अधिकार संसदेला आहे. पात्रता-सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीशपदी नियुक्तीसाठी पुढील पात्रता आवश्यक असते. * ती व्यक्ती भारतीय नागरिक असावी. * उच्च न्यायालयात पाच वर्षे न्यायाधीश पदाचा अनुभव असावा. * उच्च न्यायालयात कमीत कमी दहा वर्ष वकीलीचा अनुभव असावा. * राष्ट्रपतीच्या मते ती व्यक्ती सुप्रसिद्ध कायदेपंडित असावी. == सर्वोच्च न्यायालयाचे अधिकार क्षेत्र == भारतीय राज्यघटनेच्या भाग V च्या अध्याय IV नुसार भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना करण्यात आली. भारतीय राज्यघटनेचा चौथा अध्याय "केंद्रीय न्यायव्यवस्था" आहे. या प्रकरणांतर्गत, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाकडे सर्व अधिकार क्षेत्र निहित आहे. कलम १२४ नुसार, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना आणि स्थापना करण्यात आली होती. कलम 129 नुसार सर्वोच्च न्यायालय हे अभिलेख न्यायालय आहे. कलम १३१ नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे मूळ अधिकारक्षेत्र अधिकृत आहे. कलम 132, 133, 134 नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे अपीलीय अधिकार क्षेत्र अधिकृत आहे. कलम १३५ अन्वये फेडरल कोर्टाचा अधिकार सर्वोच्च न्यायालयाला देण्यात आला आहे. कलम १३६ सर्वोच्च न्यायालयात अपील करण्यासाठी विशेष रजेशी संबंधित आहे. सर्वोच्च न्यायालयाच्या पुनरावलोकनाच्या अधिकाराचे स्पष्टीकरण कलम 137 मध्ये केले आहे. कलम 138 सर्वोच्च न्यायालयाच्या अधिकारक्षेत्राच्या विस्ताराशी संबंधित आहे. कलम 139 काही रिट जारी करण्याच्या अधिकाराच्या सर्वोच्च न्यायालयाला प्रदान करण्याशी संबंधित आहे. कलम १४० नुसार सर्वोच्च न्यायालयाचे सहायक अधिकार दिले आहेत. सुप्रीम कोर्टाला कायदा बनवण्याचे अधिकार घटनेच्या कलम 141 नुसार दिलेले आहेत. सर्वोच्च न्यायालयाने घोषित केलेला कायदा देशातील सर्व न्यायालयांवर बंधनकारक आहे. == कॉलेजियमचे सदस्य == [[चित्र:Justices_of_the_Supreme_Court_of_India_04.jpg|इवलेसे|सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश एका कार्यक्रमात]] सध्या कॉलेजियमचे पुढीलप्रमाणे सदस्य आहेत: # [[एन.व्ही. रमणा]] ([[भारताचे सरन्यायाधीश]]) # [[उदय उमेश ललित]] (न्यायाधीश) # [[अजय माणिकराव खानविलकर]] (न्यायाधीश) # [[धनंजय यशवंत चंद्रचूड]] (न्यायाधीश) # [[एल. नागेश्वर राव]] (न्यायाधीश) == नेमणूक== सर्वोच्च न्यायालयातील न्यायाधीशांची नेमणूक करण्याचा अधिकार राष्ट्रपतींना आहे. मात्र राष्ट्रपती सर्वोच्च न्यायालयाचे सरन्यायाधीशाच्या अध्यक्षतेखाली नेमलेल्या चार न्यायाधीशांच्या समितीने शिफारस केलेल्या व्यक्तींची नियुक्ती करत असतो त्यास 'कॉलेजियम पद्धत' असे म्हणतात. == भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी == {{मुख्य लेख|भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी}} == संदर्भ == [[वर्ग:भारतीय न्यायव्यवस्था]] [[वर्ग:भारतीय न्यायालय]] [[वर्ग:सर्वोच्च न्यायालये]] [[वर्ग:भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]] <references />राष्ट्रपतींनी सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश उदय उमेश ललित यांची भारताचे मुख्य न्यायाधीश म्हणून नियुक्ती केली आहे. ही नियुक्ती 27 ऑगस्ट 2022 पासून लागू होईल.न्यायमूर्ती ललित यांचा कार्यकाळ तीन महिन्यांपेक्षा कमी असेल. 8 नोव्हेंबर रोजी ते वयाच्या 65 व्या वर्षी निवृत्त होणार आहेत.[https://www.newsjob.in/2022/08/49-cji-cji-nv.html read more] 4yaio1156snh6icxlef1ojdrfhjkpz3 0 139474 2155397 2134975 2022-08-29T02:44:05Z Katyare 1186 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pope | English name = पोप फ्रान्सिस | image = [[चित्र:Pope Francis South Korea 2014.png|200px]] | birth_name = होर्हे मारियो बेर्गोलियो | term_start = [[मार्च १३]] [[इ.स. २०१३|२०१३]] | term_end = | predecessor = [[पोप बेनेडिक्ट सोळावा|पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] | successor = सद्य | birth_date = {{Birth date and age|1936|12|17|df=y}} | birthplace = [[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना|अर्जेंटिना]] | dead = | death_date = | deathplace = | other = फ्रान्सिस }} [[File:Coat of arms of Franciscus.svg|thumb|]] '''पोप फ्रान्सिस''' ([[डिसेंबर १७]], [[इ.स. १९३६]]:[[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना]] - ) हे एकविसाव्या शतकातील [[पोप]] आहेत. ते २६६वे<ref>John A. Hardon's ''Modern Catholic Dictionary'' (1980) lists [[Pope John Paul II]] (1978–2005) as 264th pope, making Pope Benedict XVI the 265th and Francis the 266th</ref> पोप आहेत ते अमेरिका खंडातून निवड झालेले सर्वप्रथम आणि [[पोप ग्रेगरी तिसरा|पोप ग्रेगरी तिसऱ्यानंतर]] ([[इ.स. ७३१]]-७३४) पोपपदी येणारा पहिले युरोपाबाहेरचे पुरुष आहेत. पोप फ्रान्सिस यांचे मूळ नाव ''होर्हे मारियो बेर्गोलियो''<ref>{{स्रोत संकेतस्थळ|दुवा=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/cardinali_biografie/cardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=कॉलेज ऑफ कार्डिनल्स बायोग्राफिकल नोट्स|प्रकाशक=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> होते. ==माफीनामा== २०२२ मध्ये पोप महाशयांनी कॅनडा या देशाला भेट दिली. त्यांनी स्थानिक लोकांची चर्च ने केलेल्या अत्याचारांबद्दल माफी मागितली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9011819/pope-francis-canada-leaves-rome/|title=Pope Francis arrives in Canada for trip focused on Indigenous reconciliation {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ===कारणे=== १८व्या शतकात कॅथलिक पाद्य्रांच्या डोक्यात कल्पना आली की, स्थानिक जमातींना कॅथलिक बनवून त्यांना त्यांची मूळ भाषा, चालीरिती, प्रथा-परंपरा, संस्कृती यांचा विसर पडला पाहिजे. अनेक ठिकाणी फक्त स्थानिक जमातीतल्या मुलामुलींसाठी निवासी शाळा उघडण्यात आल्या. सन १८८० पासून या उपक्रमाला सुरुवात झाली. या शाळांमध्ये स्थानिक जमातींची मुलं-मुली आई वडीलांपासून तोडली गेली. ही मुले जबरदस्तीने या ख्रिस्ती शाळांत भरती करण्यात आली. त्यांना त्यांच्या पद्धतीचे कपडे, वेशभूषा करण्यास मनाई होती. इतकंच काय, त्यांच्या भाषेत बोलण्यासही मनाई होती. अशी मनाई भारतातील ख्रिस्ती शाळांमध्ये आजही केलेली आढळून येते. निवासी शाळेतले गोरे पाद्री शिक्षक त्यांना गुलामाप्रमाणे स्वत:च्या खाजगी कामांसाठी राबवून घेत. निवासी शाळेत शिक्षकच लहान मुलांवर लैंगिक अत्याचार करत असत. [[कॅनडा]]तल्या स्थानिक मुलांपैकी असंख्य मुलं अशा विविध अत्याचारांना बळी पडत राहिली. जर ही लहान मुले मरण पवली तर त्यांना गुपचुप दफन केले जात असे. आई वदीलांना याची कल्पनाही दिली जात नसे.. सन १८८० ते सुमारे १९७४ पर्यंत हे अनाचार चालत राहिले. १९७४ साली एका रस्त्याचे काम चालू असतांना अनेक लहान मुलांचे बेनामी सांगाडे सापडले. त्यातून या प्रकरणाला हळूहळू वाचा फुटत गेली. १९९० पर्यंत अनेक शाळांच्या परिसरात अशा अज्ञात दफनभूमी सापडत गेल्या. १९९७ साली या निवासी शाळा बंद करण्यात आल्या.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9005914/papal-visit-no-comfort-some-residential-school-survivors/|title=‘It’s not for me’: Papal visit brings no comfort to some residential school survivors {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ==टिका== पोपनी डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश रद्द केलेला नाहे त्यामुळे ही वरवर असलेली मलमपट्टी आहे.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-62296834|title=Pope Francis: Pontiff says he is 'deeply sorry' to Canadian residential school survivors|date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> सोळाव्या शतकात पोप निकोलस पाच याने डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश काढला. यानुसार नवनवीन प्रदेश शोधा, जिंका आणि तिथल्या लोकांना ख्रिश्चन करून सोडा असा आदेश पोप ने अनुयायांना दिला आहे. हा आदेश अजूनही रद्द केला गेले नाही. हा आदेश रद्द केला जावा अशी मागणी यावेळी केली गेली आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.thestar.com/news/canada/2022/07/27/pope-francis-heading-to-quebec-and-next-leg-of-penitential-visit-to-canada.html|title=Pope Francis edged further in apology. Justin Trudeau reminded him of what’s missing|date=2022-07-27|website=thestar.com|language=en|access-date=2022-08-29}}</ref> {{विस्तार}} {{संदर्भनोंदी}} {{क्रम |यादी=[[पोप]] |पासून=[[मार्च १३]], [[इ.स. २०१३]] |पर्यंत=विद्यमान |मागील=[[पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] |पुढील=-- }} [[वर्ग:पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:आर्जेंटिनाचे पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:इ.स. १९३६ मधील जन्म]] [[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]] 7zs3gj43m8uzls75s5ypcezyhaq55j2 2155398 2155397 2022-08-29T02:44:46Z Katyare 1186 wikitext text/x-wiki {{Infobox Pope | English name = पोप फ्रान्सिस | image = [[चित्र:Pope Francis South Korea 2014.png|200px]] | birth_name = होर्हे मारियो बेर्गोलियो | term_start = [[मार्च १३]] [[इ.स. २०१३|२०१३]] | term_end = | predecessor = [[पोप बेनेडिक्ट सोळावा|पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] | successor = सद्य | birth_date = {{Birth date and age|1936|12|17|df=y}} | birthplace = [[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना|अर्जेंटिना]] | dead = | death_date = | deathplace = | other = फ्रान्सिस }} [[File:Coat of arms of Franciscus.svg|thumb|]] '''पोप फ्रान्सिस''' ([[डिसेंबर १७]], [[इ.स. १९३६]]:[[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना]] - ) हे एकविसाव्या शतकातील [[पोप]] आहेत. ते २६६वे<ref>John A. Hardon's ''Modern Catholic Dictionary'' (1980) lists [[Pope John Paul II]] (1978–2005) as 264th pope, making Pope Benedict XVI the 265th and Francis the 266th</ref> पोप आहेत ते अमेरिका खंडातून निवड झालेले सर्वप्रथम आणि [[पोप ग्रेगरी तिसरा|पोप ग्रेगरी तिसऱ्यानंतर]] ([[इ.स. ७३१]]-७३४) पोपपदी येणारा पहिले युरोपाबाहेरचे पुरुष आहेत. पोप फ्रान्सिस यांचे मूळ नाव ''होर्हे मारियो बेर्गोलियो''<ref>{{स्रोत संकेतस्थळ|दुवा=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/cardinali_biografie/cardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=कॉलेज ऑफ कार्डिनल्स बायोग्राफिकल नोट्स|प्रकाशक=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> होते. ==माफीनामा== २०२२ मध्ये पोप महाशयांनी कॅनडा या देशाला भेट दिली. त्यांनी स्थानिक लोकांची चर्च ने केलेल्या अत्याचारांबद्दल माफी मागितली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9011819/pope-francis-canada-leaves-rome/|title=Pope Francis arrives in Canada for trip focused on Indigenous reconciliation {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ===कारणे=== १८व्या शतकात कॅथलिक पाद्य्रांच्या डोक्यात कल्पना आली की, स्थानिक जमातींना कॅथलिक बनवून त्यांना त्यांची मूळ भाषा, चालीरिती, प्रथा-परंपरा, संस्कृती यांचा विसर पडला पाहिजे. अनेक ठिकाणी फक्त स्थानिक जमातीतल्या मुलामुलींसाठी निवासी शाळा उघडण्यात आल्या. सन १८८० पासून या उपक्रमाला सुरुवात झाली. या शाळांमध्ये स्थानिक जमातींची मुलं-मुली आई वडीलांपासून तोडली गेली. ही मुले जबरदस्तीने या ख्रिस्ती शाळांत भरती करण्यात आली. त्यांना त्यांच्या पद्धतीचे कपडे, वेशभूषा करण्यास मनाई होती. इतकंच काय, त्यांच्या भाषेत बोलण्यासही मनाई होती. अशी मनाई भारतातील ख्रिस्ती शाळांमध्ये आजही केलेली आढळून येते. निवासी शाळेतले गोरे पाद्री शिक्षक त्यांना गुलामाप्रमाणे स्वत:च्या खाजगी कामांसाठी राबवून घेत. निवासी शाळेत शिक्षकच लहान मुलांवर लैंगिक अत्याचार करत असत. [[कॅनडा]]तल्या स्थानिक मुलांपैकी असंख्य मुलं अशा विविध अत्याचारांना बळी पडत राहिली. जर ही लहान मुले मरण पवली तर त्यांना गुपचुप दफन केले जात असे. आई वदीलांना याची कल्पनाही दिली जात नसे.. सन १८८० ते सुमारे १९७४ पर्यंत हे अनाचार चालत राहिले. १९७४ साली एका रस्त्याचे काम चालू असतांना अनेक लहान मुलांचे बेनामी सांगाडे सापडले. त्यातून या प्रकरणाला हळूहळू वाचा फुटत गेली. १९९० पर्यंत अनेक शाळांच्या परिसरात अशा अज्ञात दफनभूमी सापडत गेल्या. १९९७ साली या निवासी शाळा बंद करण्यात आल्या.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9005914/papal-visit-no-comfort-some-residential-school-survivors/|title=‘It’s not for me’: Papal visit brings no comfort to some residential school survivors {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ==टिका== पोपनी डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश रद्द केलेला नाहे त्यामुळे ही वरवर असलेली मलमपट्टी आहे.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-62296834|title=Pope Francis: Pontiff says he is 'deeply sorry' to Canadian residential school survivors|date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> सोळाव्या शतकात पोप निकोलस पाच याने डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश काढला. यानुसार नवनवीन प्रदेश शोधा, जिंका आणि तिथल्या लोकांना ख्रिश्चन करून सोडा असा आदेश पोप ने अनुयायांना दिला आहे. हा आदेश अजूनही रद्द केला गेले नाही. हा आदेश रद्द केला जावा अशी मागणी यावेळी केली गेली आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.thestar.com/news/canada/2022/07/27/pope-francis-heading-to-quebec-and-next-leg-of-penitential-visit-to-canada.html|title=Pope Francis edged further in apology. Justin Trudeau reminded him of what’s missing|date=2022-07-27|website=thestar.com|language=en|access-date=2022-08-29}}</ref> {{संदर्भनोंदी}} {{क्रम |यादी=[[पोप]] |पासून=[[मार्च १३]], [[इ.स. २०१३]] |पर्यंत=विद्यमान |मागील=[[पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] |पुढील=-- }} {{विस्तार}} [[वर्ग:पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:आर्जेंटिनाचे पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:इ.स. १९३६ मधील जन्म]] [[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]] h7yifsbucejbwzjpun1ywaqpxjphrtm 2155444 2155398 2022-08-29T09:09:41Z KiranBOT II 140753 शुद्धलेखन — इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग|अधिक माहिती]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox Pope | English name = पोप फ्रान्सिस | image = [[चित्र:Pope Francis South Korea 2014.png|200px]] | birth_name = होर्हे मारियो बेर्गोलियो | term_start = [[मार्च १३]] [[इ.स. २०१३|२०१३]] | term_end = | predecessor = [[पोप बेनेडिक्ट सोळावा|पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] | successor = सद्य | birth_date = {{Birth date and age|1936|12|17|df=y}} | birthplace = [[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना|अर्जेंटिना]] | dead = | death_date = | deathplace = | other = फ्रान्सिस }} [[File:Coat of arms of Franciscus.svg|thumb|]] '''पोप फ्रान्सिस''' ([[डिसेंबर १७]], [[इ.स. १९३६]]:[[बुएनोस आइरेस]], [[आर्जेन्टिना]] - ) हे एकविसाव्या शतकातील [[पोप]] आहेत. ते २६६वे<ref>John A. Hardon's ''Modern Catholic Dictionary'' (1980) lists [[Pope John Paul II]] (1978–2005) as 264th pope, making Pope Benedict XVI the 265th and Francis the 266th</ref> पोप आहेत ते अमेरिका खंडातून निवड झालेले सर्वप्रथम आणि [[पोप ग्रेगरी तिसरा|पोप ग्रेगरी तिसऱ्यानंतर]] ([[इ.स. ७३१]]-७३४) पोपपदी येणारा पहिले युरोपाबाहेरचे पुरुष आहेत. पोप फ्रान्सिस यांचे मूळ नाव ''होर्हे मारियो बेर्गोलियो''<ref>{{स्रोत संकेतस्थळ|दुवा=http://www.vatican.va/news_services/press/documentazione/documents/cardinali_biografie/cardinali_bio_bergoglio_jm_en.html |title=कॉलेज ऑफ कार्डिनल्स बायोग्राफिकल नोट्स|प्रकाशक=Vatican.va |date= |accessdate=2013-03-14}}</ref> होते. ==माफीनामा== २०२२ मध्ये पोप महाशयांनी कॅनडा या देशाला भेट दिली. त्यांनी स्थानिक लोकांची चर्च ने केलेल्या अत्याचारांबद्दल माफी मागितली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9011819/pope-francis-canada-leaves-rome/|title=Pope Francis arrives in Canada for trip focused on Indigenous reconciliation {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ===कारणे=== १८व्या शतकात कॅथलिक पाद्य्रांच्या डोक्यात कल्पना आली की, स्थानिक जमातींना कॅथलिक बनवून त्यांना त्यांची मूळ भाषा, चालीरिती, प्रथा-परंपरा, संस्कृती यांचा विसर पडला पाहिजे. अनेक ठिकाणी फक्त स्थानिक जमातीतल्या मुलामुलींसाठी निवासी शाळा उघडण्यात आल्या. सन १८८० पासून या उपक्रमाला सुरुवात झाली. या शाळांमध्ये स्थानिक जमातींची मुलं-मुली आई वडीलांपासून तोडली गेली. ही मुले जबरदस्तीने या ख्रिस्ती शाळांत भरती करण्यात आली. त्यांना त्यांच्या पद्धतीचे कपडे, वेशभूषा करण्यास मनाई होती. इतकंच काय, त्यांच्या भाषेत बोलण्यासही मनाई होती. अशी मनाई भारतातील ख्रिस्ती शाळांमध्ये आजही केलेली आढळून येते. निवासी शाळेतले गोरे पाद्री शिक्षक त्यांना गुलामाप्रमाणे स्वतःच्या खाजगी कामांसाठी राबवून घेत. निवासी शाळेत शिक्षकच लहान मुलांवर लैंगिक अत्याचार करत असत. [[कॅनडा]]तल्या स्थानिक मुलांपैकी असंख्य मुलं अशा विविध अत्याचारांना बळी पडत राहिली. जर ही लहान मुले मरण पवली तर त्यांना गुपचुप दफन केले जात असे. आई वदीलांना याची कल्पनाही दिली जात नसे.. सन १८८० ते सुमारे १९७४ पर्यंत हे अनाचार चालत राहिले. १९७४ साली एका रस्त्याचे काम चालू असतांना अनेक लहान मुलांचे बेनामी सांगाडे सापडले. त्यातून या प्रकरणाला हळूहळू वाचा फुटत गेली. १९९० पर्यंत अनेक शाळांच्या परिसरात अशा अज्ञात दफनभूमी सापडत गेल्या. १९९७ साली या निवासी शाळा बंद करण्यात आल्या.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://globalnews.ca/news/9005914/papal-visit-no-comfort-some-residential-school-survivors/|title=‘It’s not for me’: Papal visit brings no comfort to some residential school survivors {{!}} Globalnews.ca|website=Global News|language=en-US|access-date=2022-08-29}}</ref> ==टिका== पोपनी डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश रद्द केलेला नाहे त्यामुळे ही वरवर असलेली मलमपट्टी आहे.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-62296834|title=Pope Francis: Pontiff says he is 'deeply sorry' to Canadian residential school survivors|date=2022-07-25|language=en-GB}}</ref> सोळाव्या शतकात पोप निकोलस पाच याने डॉक्ट्रीन ऑफ डिस्कव्हरी हा आदेश काढला. यानुसार नवनवीन प्रदेश शोधा, जिंका आणि तिथल्या लोकांना ख्रिश्चन करून सोडा असा आदेश पोप ने अनुयायांना दिला आहे. हा आदेश अजूनही रद्द केला गेले नाही. हा आदेश रद्द केला जावा अशी मागणी यावेळी केली गेली आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.thestar.com/news/canada/2022/07/27/pope-francis-heading-to-quebec-and-next-leg-of-penitential-visit-to-canada.html|title=Pope Francis edged further in apology. Justin Trudeau reminded him of what’s missing|date=2022-07-27|website=thestar.com|language=en|access-date=2022-08-29}}</ref> {{संदर्भनोंदी}} {{क्रम |यादी=[[पोप]] |पासून=[[मार्च १३]], [[इ.स. २०१३]] |पर्यंत=विद्यमान |मागील=[[पोप बेनेडिक्ट सोळावा]] |पुढील=-- }} {{विस्तार}} [[वर्ग:पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:आर्जेंटिनाचे पोप|फ्रान्सिस]] [[वर्ग:इ.स. १९३६ मधील जन्म]] [[वर्ग:पुरुष चरित्रलेख]] l2z3yydr0h30lxeffk8l2qxq8s4uskp 0 141335 2155382 1870627 2022-08-28T17:26:50Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 0 141355 2155383 1870629 2022-08-28T17:26:55Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 1 141356 2155386 1870626 2022-08-28T17:27:10Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 2xzgy8hbaa19sc1qro0n2qvk3ui0r6g 10 145423 2155436 2104044 2022-08-29T06:32:59Z 2409:4042:2C0E:6CF2:0:0:C60A:3B01 Iiuu wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcardu I| title = {{#ifeq:{{{child|}}}|yes |'''Philosophical i}}} }} | decat = yes <!-- remove from template:infobox tracking categories --> | titleclass = fn | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|चित्र={{{image_name|चित्राचे नाव{{{image}}}}}}|size={{{image_size|चित्रआकार}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|पर्यायी}}}}} | captionstyle = padding-top:0.45em;line-height:1.1em; | caption = {{{caption|मथळा}}} | label1 = पूर्ण नाव | data1 = | label2 = इतर नावे | class2 = उप-नाव | data2 = {{{other_names|}}} | label3 = जन्म | data3 = {{br separated entries|{{#if:{{{birth_name|}}}|<span>{{{birth_name|जन्मनाव}}}</span>}}|{{{birth_date|जन्मदिनांक}}}|{{{birth_place|जन्मस्थान}}}}} | label4 = मृत्यू | data4 = {{br separated entries|{{{death_date|मृत्यूची तारीख}}}|{{{death_place|मृत्यूचे ठिकाण}}}|{{{death_cause|मृत्यूचे कारण}}}}} | label5 = निवासस्थान | data5 = {{{residence|}}} | label6 = राष्ट्रीयत्व | data6 = {{{nationality|}}} | label7 = कालावधी | data7 = {{{era|}}} | label8 = क्षेत्र | data8 = {{{region|}}} | label9 = धर्म | data9 = {{{religion|}}} | label10 = [[List of schools of philosophy|शाखा]] | data10 = {{{school_tradition|}}} | label11 = मुख्य&nbsp;अभिरुची | data11 = {{{main_interests|}}} | label12 = पुस्तके | data12 = {{{books|}}} | label13 = Alma mater | data13 = {{{alma_mater|}}} | label14 = संस्था | data14 = {{{institutions|}}} | label15 = नोंदीजोग्या&nbsp;कल्पना | data15 = {{{notable_ideas|}}} | data16 = {{#if:{{{influences|}}} | {{Collapsible list | expand = {{{expand|}}} | title = प्रभाव | frame_style = border:none; padding:0; | list_style = text-align:center; | 1 = {{{influences}}} }} }} | data17 = {{#if:{{{influenced|}}} | {{Collapsible list | expand = {{{expand|}}} | title = कोणाचा प्रभाव | frame_style = border:none; padding:0; | list_style = text-align:center; | 1 = {{{influenced}}} }} }} | label18 = पुरस्कार | data18 = {{{awards|}}} | label19 = सही | data19 = {{#if:{{{signature|}}}|{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{signature|}}}|size={{{signature_size|सहीचा आकार}}}|sizedefault=128px|alt={{{signature alt|{{{signature_alt|पर्यायी सही}}}}}}}} }} | label20 = संकेतस्थळ | data20 = {{{website|}}} }}<includeonly>[[Category:Infobox philosopher maintenance]]</includeonly><noinclude>{{documentation}}<!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here. --></noinclude> qqymzu4vregpgj5iy378zz71d9tyksd 2155437 2155436 2022-08-29T06:47:45Z संतोष गोरे 135680 [[Special:Contributions/2409:4042:2C0E:6CF2:0:0:C60A:3B01|2409:4042:2C0E:6CF2:0:0:C60A:3B01]] ([[User talk:2409:4042:2C0E:6CF2:0:0:C60A:3B01|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:Khirid Harshad|Khirid Harshad]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले. wikitext text/x-wiki {{Infobox | bodyclass = vcard | child = {{{child|}}} | title = {{#ifeq:{{{child|}}}|yes |'''Philosophical career'''|{{{name|<includeonly>{{PAGENAME}}</includeonly>}}} }} | decat = yes <!-- remove from template:infobox tracking categories --> | titleclass = fn | image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|चित्र={{{image_name|चित्राचे नाव{{{image}}}}}}|size={{{image_size|चित्रआकार}}}|sizedefault=frameless|alt={{{alt|पर्यायी}}}}} | captionstyle = padding-top:0.45em;line-height:1.1em; | caption = {{{caption|मथळा}}} | label1 = पूर्ण नाव | data1 = | label2 = इतर नावे | class2 = उप-नाव | data2 = {{{other_names|}}} | label3 = जन्म | data3 = {{br separated entries|{{#if:{{{birth_name|}}}|<span>{{{birth_name|जन्मनाव}}}</span>}}|{{{birth_date|जन्मदिनांक}}}|{{{birth_place|जन्मस्थान}}}}} | label4 = मृत्यू | data4 = {{br separated entries|{{{death_date|मृत्यूची तारीख}}}|{{{death_place|मृत्यूचे ठिकाण}}}|{{{death_cause|मृत्यूचे कारण}}}}} | label5 = निवासस्थान | data5 = {{{residence|}}} | label6 = राष्ट्रीयत्व | data6 = {{{nationality|}}} | label7 = कालावधी | data7 = {{{era|}}} | label8 = क्षेत्र | data8 = {{{region|}}} | label9 = धर्म | data9 = {{{religion|}}} | label10 = [[List of schools of philosophy|शाखा]] | data10 = {{{school_tradition|}}} | label11 = मुख्य&nbsp;अभिरुची | data11 = {{{main_interests|}}} | label12 = पुस्तके | data12 = {{{books|}}} | label13 = Alma mater | data13 = {{{alma_mater|}}} | label14 = संस्था | data14 = {{{institutions|}}} | label15 = नोंदीजोग्या&nbsp;कल्पना | data15 = {{{notable_ideas|}}} | data16 = {{#if:{{{influences|}}} | {{Collapsible list | expand = {{{expand|}}} | title = प्रभाव | frame_style = border:none; padding:0; | list_style = text-align:center; | 1 = {{{influences}}} }} }} | data17 = {{#if:{{{influenced|}}} | {{Collapsible list | expand = {{{expand|}}} | title = कोणाचा प्रभाव | frame_style = border:none; padding:0; | list_style = text-align:center; | 1 = {{{influenced}}} }} }} | label18 = पुरस्कार | data18 = {{{awards|}}} | label19 = सही | data19 = {{#if:{{{signature|}}}|{{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{signature|}}}|size={{{signature_size|सहीचा आकार}}}|sizedefault=128px|alt={{{signature alt|{{{signature_alt|पर्यायी सही}}}}}}}} }} | label20 = संकेतस्थळ | data20 = {{{website|}}} }}<includeonly>[[Category:Infobox philosopher maintenance]]</includeonly><noinclude>{{documentation}}<!-- Add categories and interwikis to the /doc subpage, not here. --></noinclude> 7ngx77hhaf4a6jvm45mvkbpwhmuv733 0 153072 2155342 2155341 2022-08-28T12:09:12Z 49.32.128.225 wikitext text/x-wiki दूरचित्रवाणी हा आज प्रत्येकाच्या जगण्याचा अविभाज्य भाग आहे. जगातील अनेक भाषांमध्ये आज घडीला अनेक नानाविध प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत त्याचप्रमाणे आपल्या मराठी भाषेमध्ये सुद्धा आज अनेक प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत. परंतु मराठी भाषेमध्ये पहिल्यांदा दूरचित्रवाणी कधी सुरू झाली आणि मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची प्रगती कशी होत गेली याचा मागोवा या लेखामध्ये घेतला आहे. == इतिहास == भारतामध्ये इ.स. १९६५ पासून दूरचित्रवाणीच्या नियमित प्रसारणाची सुरुवात झाली. भारत सरकार अंगीकृत प्रसार भारती अर्थात दूरदर्शनच्या दिल्ली केंद्रातून हिंदी भाषेतील दूरचित्रवाणीची सुरुवात झाली. दूरदर्शनने मराठी भाषेतील कार्यक्रमाची प्रसारण सेवा ०२ ऑक्टोबर १९७२ अर्थात महात्मा गांधी जयंती पासून मुंबई दूरदर्शन केंद्राद्वारे सुरू केली. प्रथमत: दूरदर्शनच्या राष्ट्रीय वाहिनीवरून मराठी भाषेतील कार्यक्रमांचे केवळ २ तासांचे तेही कृष्ण-धवल प्रसारण होत असे. त्यानंतर टप्प्याटप्प्याने या प्रसारणाचा कालावधी वाढवून इ.स. १९९४ पर्यंत ६ तासांपर्यंत मराठी कार्यक्रमांचे प्रसारण केले जाई. ५ काड्यांच्या/१० काड्यांच्या अँटिनाद्वारे व महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यांमधील स्थित दूरदर्शनच्या लघु तसेच उच्चशक्ती उपकेंद्रांद्वारे हे प्रसारण होत असे. त्या ६ तासांच्या कालावधीमध्ये देखील बातम्या, नाट्य, संगीत, शेतीविषयक, सामाजिक, राजकीय, क्रीडा अशा विविध अंगी कार्यक्रमांद्वारे मनोरंजनातून प्रबोधन या दूरदर्शनच्या बोधवाक्याला जप्त दूरदर्शनने कार्यक्रमांची मेजवानी प्रेक्षकांना दिली होती. === वर्ष १९९४ === २४ तास प्रसारित होणारी पहिली मराठी वाहिनी दूरदर्शन मराठीची सुरुवात १५ ऑगस्ट १९९४ला झाली. ही पहिली मराठी उपग्रह वाहिनी होय. ही वाहिनी प्रथम डीडी-१० या नावाने लोकप्रिय होती, त्यानंतर या वाहिनीचे ०५ एप्रिल २०२०ला डीडी-१० चे [[दूरदर्शन सह्याद्री]] असे नामकरण करण्यात आले. दामिनी, घरकुल, हॅलो सह्याद्री, हॅलो इन्स्पेक्टर, गजरा, किलबिल, आमची माती आमची माणसं, तक धिना धिन यासारखे त्यावेळचे दूरदर्शनवरील कार्यक्रम जनमानसात लोकप्रिय होते. === वर्ष १९९९ === वर्ष १९९९ हे मराठी दूरचित्रवाणी प्रेक्षकांसाठी विशेष ठरले कारण १५ ऑगस्ट १९९९ अर्थात भारतीय स्वातंत्र्यदिनाच्या शुभमुहूर्तावर मुंबईस्थित [[झी नेटवर्क]] उद्योग समूहाने मराठी भाषेतील पहिली खाजगी उपग्रह वाहिनी [[अल्फा टीव्ही मराठी]] प्रेक्षकांच्या सेवेत रुजू केली. कालांतराने २७ मार्च २००५ रोजी नामकरण [[झी मराठी]] असे करण्यात आले. झी मराठीच्या रूपाने मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्रात एक नवी क्रांती झाली कारण, झी मराठी म्हणजे आजच्या विस्तृत मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची नांदीच. नानाविध दैनंदिन मालिका, चित्रपट, नृत्य, नाट्य, गायन, हास्य इ. विविधांगी कलाप्रकारांना चालना देण्याच्या उद्देशाने नानाविध प्रकारच्या स्पर्धा झी मराठीने सुरू केल्या. === वर्ष २००० === झी मराठी नंतर वर्ष २००० मध्ये आणखी एक मराठी मनोरंजन वाहिनी प्रेक्षकांच्या सेवेत दाखल झाली ती [[ई टीव्ही मराठी]]. हैद्राबाद येथील प्रसिद्ध उद्योगपती म्हणजेच रामोजीराव यांच्या ई टीव्ही नेटवर्कने ०९ जुलै २००० रोजी ई टीव्ही मराठीची स्थापना केली. या वाहिनीने देखील अल्पावधीतच प्रेक्षकांच्या मनात आपले स्थान निर्माण केले. कालांतराने २२ मार्च २०१५<ref>[https://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/regional/viacom18-extends-colors-franchise-in-regional-space-150304 Viacom18 rebrands ETV franchise to Colors]</ref> रोजी या वाहिनीचे [[कलर्स मराठी]] असे नामकरण करण्यात आले. या वाहिनीच्या [[चार दिवस सासूचे (मालिका)|चार दिवस सासूचे]], [[ह्या गोजिरवाण्या घरात]], [[बिग बॉस मराठी]], सूर नवा ध्यास नवा, कॉमेडी एक्सप्रेस, [[कोण होणार करोडपती]] अशा अनेक दर्जेदार कार्यक्रमांना प्रेक्षकांनी डोक्यावर घेतले. याच काळात इतर दोन मराठी दूरचित्रवाणी वाहिन्या तारा मराठी आणि प्रभात मराठी देखील सुरू झाल्या परंतु कालांतराने त्या बंद झाल्या. == वृत्त वाहिनी == एकेकाळी टीव्हीवरून मराठी भाषेत केवळ १ किंवा २ तास बातम्या दाखविल्या जायच्या, तेथे आता संपूर्ण २४ तास वृत्तप्रसारण करणाऱ्या वाहिन्या सुरू झाल्या आहेत. मराठी भाषेतील २४ तास बातम्या देणारी [[झी २४ तास]] ही पहिली मराठी वृत्तवाहिनी २००७ साली सुरू झाली. त्यानंतर जून २००७ मध्ये दुसरी वृत्तवाहिनी स्टार इंडियाने [[स्टार माझा]] ह्या नावाने सुरू केली आणि ०१ जून २०१२ नंतर या वाहिनीचे नाव [[एबीपी माझा]] असे बदलण्यात आले. न्यूज १८ आणि [[लोकमत]] या दोन कंपन्यांनी मिळून आयबीएन लोकमत ही वृत्तवाहिनी २००८ साली सुरू केली आणि नंतर या वाहिनीचे नाव [[न्यूज १८ लोकमत]] करण्यात आले. साम टीव्ही ही वाहिनी प्रसिद्ध मराठी वृत्तपत्र समूह [[सकाळ]]ने २००८ साली सुरू केली. यानंतर २००९ मध्ये एबीसीएल ग्रुपने टीव्ही ९ मराठी ही वाहिनी चालू केली. २०१३ मध्ये सहावी मराठी वृत्तवाहिनी [[जय महाराष्ट्र]] सुरू झाली. == वाहिन्यांची यादी == === मनोरंजन वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[सह्याद्री (वाहिनी)|सह्याद्री]] </TD> <TD> प्रसार भारती दूरदर्शन </TD> <TD> १९७२ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[झी मराठी]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> १९९९ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २००० <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[सोनी मराठी]] </TD> <TD> सोनी नेटवर्क </TD> <TD> २०१८ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[सन मराठी]] </TD> <TD> सन नेटवर्क </TD> <TD> २०२१ <TR> </TABLE> === वृत्त वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी २४ तास]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[एबीपी माझा]] </TD> <TD> एबीपी न्यूज नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[न्यूज१८ लोकमत]] </TD> <TD> न्यूज १८ नेटवर्क </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[टीव्ही९ मराठी]] </TD> <TD> एबीसीएल नेटवर्क </TD> <TD> २००९ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[जय महाराष्ट्र]] </TD> <TD> साहना मीडिया </TD> <TD> २०१३ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[साम टीव्ही]] </TD> <TD> साम नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०७ </TD> <TD> लोकशाही न्यूज </TD> <TD> स्वराज मराठी </TD> <TD> २०२० <TR> </TABLE> === चित्रपट वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> शेमारू मराठी बाणा </TD> <TD> शेमारू नेटवर्क </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०३ </TD> <TD> [[झी युवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी चित्रमंदिर]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२१ <TR> <TD> ०५ </TD> <TD> फक्त मराठी </TD> <TD> एंटर १० </TD> <TD> २०११ <TR> <TD> ०६ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> === संगीत वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> ९x झकास </TD> <TD> आयएनएक्स नेटवर्क </TD> <TD> २०११ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> संगीत मराठी </TD> <TD> त्रिवेणी मीडिया </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी वाजवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[मायबोली (वाहिनी)|मायबोली]] </TD> <TD> नेटवर्क </TD> <TD> २०१४ <TR> </TABLE> === एचडी वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] HD </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी मराठी]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> == वाहिन्यांची टीआरपी == {| class="wikitable sortable" ! आठवडा आणि वर्ष ! [[स्टार प्रवाह]] ! [[झी मराठी]] ! [[कलर्स मराठी]] |- | आठवडा ८, २०२१ | 1016 | 668 | 361 |- | आठवडा ९, २०२१ | 996 | 669 | 370 |- | आठवडा १०, २०२१ | 1073.51 | 681.7 | 350.47 |- | आठवडा ११, २०२१ | 1053.28 | 606.56 | 351.19 |- | आठवडा १२, २०२१ | 1082.2 | 657.9 | 369.9 |- | आठवडा १३, २०२१ | 1104.67 | 685.62 | 363.68 |- | आठवडा १४, २०२१ | 1317.92 (405) | 710.42 (218) | 380.33 (117) |- | आठवडा १५, २०२१ | 1215.16 | 620.16 | 350.08 |- | आठवडा १६, २०२१ | 872.38 | 606.78 | 244.7 |- | आठवडा १७, २०२१ | 905.88 | 561.35 | 266.98 |- | आठवडा १८, २०२१ | 1192.27 (366) | 601.67 (185) | 315.26 (97) |- | आठवडा १९, २०२१ | 1227.87 | 675.88 | 352.87 |- | आठवडा २०, २०२१ | 1012.39 | 621.55 | 323.56 |- | आठवडा २१, २०२१ | 1157.45 (355) | 706.53 (217) | 388.49 |- | आठवडा २२, २०२१ | 1180.5 | 711.16 | 370.32 |- | आठवडा २३, २०२१ | 1239.43 (380) | 648.76 (199) | 376.31 (116) |- | आठवडा २४, २०२१ | 1202.96 | 645.39 | 405.62 |- | आठवडा २५, २०२१ | 1179.75 | 650.95 | 391.14 |- | आठवडा २६, २०२१ | 1230.57 | 636.42 | 391.11 |- | आठवडा २७, २०२१ | 1308.31 | 638.55 | 402.57 |- | आठवडा २८, २०२१ | 1306.51 | 671.35 | 407.29 |- | आठवडा २९, २०२१ | 1350.29 | 615.5 | 426.66 |- | आठवडा ३०, २०२१ | 1439.23 (442) | 625.27 (192) | 447.99 (138) |- | आठवडा ३१, २०२१ | 1460.2 | 638.33 | 496.78 |- | आठवडा ३२, २०२१ | 1359.68 | 638.71 | 541.23 |- | आठवडा ३३, २०२१ | 1478.59 (454) | 656.17 | 572.48 |- | आठवडा ३४, २०२१ | 1365.04 (419) | 623.27 | 565.86 |- | आठवडा ३५, २०२१ | 1457.01 | 719.88 | 563.64 |- | आठवडा ३६, २०२१ | 1434.7 | 646.53 | 569.69 |- | आठवडा ३७, २०२१ | 1519.22 (466) | 658.66 (202) | 522.83 (160) |- | आठवडा ३८, २०२१ | 1507.05 | 673.96 | 587.73 |- | आठवडा ३९, २०२१ | 1419.85 | 671.6 | 562.29 |- | आठवडा ४०, २०२१ | 1263.24 | 626.12 | 528.18 |- | आठवडा ४१, २०२१ | 1347.61 | 646.98 | 562.99 |- | आठवडा ४२, २०२१ | 1402.23 | 709.72 | 611.56 |- | आठवडा ४३, २०२१ | 1349.95 | 659.17 | 567.4 |- | आठवडा ४४, २०२१ | 1354.91 | 737.81 | 485.84 |- | आठवडा ४५, २०२१ | 1475.55 (453) | 643.09 (197) | 514.55 (158) |- | आठवडा ४६, २०२१ | 1559.13 (479) | 638.5 (196) | 540.93 (166) |- | आठवडा ४७, २०२१ | 1528.44 (469) | 715.37 (220) | 576.38 (177) |- | आठवडा ४८, २०२१ | 1499.47 | 674.12 | 588.48 |- | आठवडा ४९, २०२१ | 1512.08 | 691.66 | 556.1 |- | आठवडा ५०, २०२१ | 1425.54 | 645.51 | 564.37 |- | आठवडा ५१, २०२१ | 1396.85 | 718.15 | 526.02 |- | आठवडा ५२, २०२१ | 1457.32 | 714.42 | 463.07 |- | आठवडा १, २०२२ | 1578.27 | 695.06 | 430.32 |- | आठवडा २, २०२२ | 1492.66 | 668.41 | 468.57 |- | आठवडा ३, २०२२ | 1474.24 | 636.87 | 484.15 |- | आठवडा ४, २०२२ | 1442.81 | 609.23 | 512.4 |- | आठवडा ५, २०२२ | 1372.02 | 742.99 | 471.2 |- | आठवडा ६, २०२२ | 1321.8 | 609.9 | 468.64 |- | आठवडा ७, २०२२ | 1326.7 | 609.41 | 423.05 |- | आठवडा ८, २०२२ | 1415.89 | 605.05 | 414.58 |- | आठवडा ९, २०२२ | 1451.78 | 596.76 | 392.41 |- | आठवडा १०, २०२२ | 1447.35 | 572.46 | 369.16 |- | आठवडा ११, २०२२ | 1434.9 | 562.99 | 384.35 |- | आठवडा १२, २०२२ | 1445.64 | 546.65 | 405.62 |- | आठवडा १३, २०२२ | 1396.25 | 550.42 | 430.03 |- | आठवडा १४, २०२२ | 1465.01 | 441.22 | 395.48 |- | आठवडा १५, २०२२ | 1319.68 | 472.63 | 379.31 |- | आठवडा १६, २०२२ | 1383.18 | 488.56 | 353.63 |- | आठवडा १७, २०२२ | 1377.46 | 470.05 | 323.03 |- | आठवडा १८, २०२२ | 1297.35 | 497.97 | 331.81 |- | आठवडा १९, २०२२ | 1307.16 | 511.6 | 341.48 |- | आठवडा २०, २०२२ | 1225.08 | 512.35 | 316.46 |- | आठवडा २१, २०२२ | 1340.39 | 538.85 | 346.47 |- | आठवडा २२, २०२२ | 1458.19 | 525.84 | 360.34 |- | आठवडा २३, २०२२ | 1358.65 | 568.35 | 385.02 |- | आठवडा २४, २०२२ | 1450.45 | 589.26 | 359.23 |- | आठवडा २५, २०२२ | 1362.04 | 493.6 | 369.7 |- | आठवडा २६, २०२२ | 1364.56 | 514.48 | 404.55 |- | आठवडा २७, २०२२ | 1422.18 | 479.13 | 405.32 |- | आठवडा २८, २०२२ | 1491.22 | 501.36 | 436.67 |- | आठवडा २९, २०२२ | 1462.34 | 527.46 | 439.2 |- | आठवडा ३०, २०२२ | 1396.1 | 539.29 | 409.45 |- | आठवडा ३१, २०२२ | 1470.58 | 496.1 | 431.04 |- | आठवडा ३२, २०२२ | 1482.76 | 460.1 | 439.29 |- | आठवडा ३३, २०२२ | 1547.59 | 467.49 | 460.03 |} == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:संदर्भांचे इंग्रजी-मराठी भाषांतर हवे]] [[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या|*]] a1kgj8itro4bihu0ry8wlhv3urxzt9h 2155343 2155342 2022-08-28T12:14:20Z Khirid Harshad 138639 दुरुस्ती wikitext text/x-wiki दूरचित्रवाणी हा आज प्रत्येकाच्या जगण्याचा अविभाज्य भाग आहे. जगातील अनेक भाषांमध्ये आज घडीला अनेक नानाविध प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत त्याचप्रमाणे आपल्या मराठी भाषेमध्ये सुद्धा आज अनेक प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत. परंतु मराठी भाषेमध्ये पहिल्यांदा दूरचित्रवाणी कधी सुरू झाली आणि मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची प्रगती कशी होत गेली याचा मागोवा या लेखामध्ये घेतला आहे. == इतिहास == भारतामध्ये इ.स. १९६५ पासून दूरचित्रवाणीच्या नियमित प्रसारणाची सुरुवात झाली. भारत सरकार अंगीकृत प्रसार भारती अर्थात दूरदर्शनच्या दिल्ली केंद्रातून हिंदी भाषेतील दूरचित्रवाणीची सुरुवात झाली. दूरदर्शनने मराठी भाषेतील कार्यक्रमाची प्रसारण सेवा २ ऑक्टोबर १९७२ अर्थात महात्मा गांधी जयंती पासून मुंबई दूरदर्शन केंद्राद्वारे सुरू केली. प्रथमतः दूरदर्शनच्या राष्ट्रीय वाहिनीवरून मराठी भाषेतील कार्यक्रमांचे केवळ २ तासांचे तेही कृष्ण-धवल प्रसारण होत असे. त्यानंतर टप्प्याटप्प्याने या प्रसारणाचा कालावधी वाढवून इ.स. १९९४ पर्यंत ६ तासांपर्यंत मराठी कार्यक्रमांचे प्रसारण केले जाई. ५ काड्यांच्या / १० काड्यांच्या अँटिनाद्वारे व महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यांमधील स्थित दूरदर्शनच्या लघु तसेच उच्चशक्ती उपकेंद्रांद्वारे हे प्रसारण होत असे. त्या ६ तासांच्या कालावधीमध्ये देखील बातम्या, नाट्य, संगीत, शेतीविषयक, सामाजिक, राजकीय, क्रीडा अशा विविध अंगी कार्यक्रमांद्वारे मनोरंजनातून प्रबोधन या दूरदर्शनच्या बोधवाक्याला जप्त दूरदर्शनने कार्यक्रमांची मेजवानी प्रेक्षकांना दिली होती. === वर्ष १९९४ === २४ तास प्रसारित होणारी पहिली मराठी वाहिनी दूरदर्शन मराठीची सुरुवात १५ ऑगस्ट १९९४ ला झाली. ही पहिली मराठी उपग्रह वाहिनी होय. ही वाहिनी प्रथम डीडी-१० या नावाने लोकप्रिय होती, त्यानंतर या वाहिनीचे ५ एप्रिल २०२० ला डीडी-१० चे [[दूरदर्शन सह्याद्री]] असे नामकरण करण्यात आले. दामिनी, घरकुल, हॅलो सह्याद्री, हॅलो इन्स्पेक्टर, गजरा, किलबिल, आमची माती आमची माणसं, तक धिना धिन यासारखे त्यावेळचे दूरदर्शनवरील कार्यक्रम जनमानसात लोकप्रिय होते. === वर्ष १९९९ === वर्ष १९९९ हे मराठी दूरचित्रवाणी प्रेक्षकांसाठी विशेष ठरले कारण १५ ऑगस्ट १९९९ अर्थात भारतीय स्वातंत्र्यदिनाच्या शुभमुहूर्तावर मुंबईस्थित [[झी नेटवर्क]] उद्योग समूहाने मराठी भाषेतील पहिली खाजगी उपग्रह वाहिनी [[अल्फा टीव्ही मराठी]] प्रेक्षकांच्या सेवेत रुजू केली. कालांतराने २७ मार्च २००५ रोजी नामकरण [[झी मराठी]] असे करण्यात आले. झी मराठीच्या रूपाने मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्रात एक नवी क्रांती झाली कारण, झी मराठी म्हणजे आजच्या विस्तृत मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची नांदीच. नानाविध दैनंदिन मालिका, चित्रपट, नृत्य, नाट्य, गायन, हास्य इ. विविधांगी कलाप्रकारांना चालना देण्याच्या उद्देशाने नानाविध प्रकारच्या स्पर्धा झी मराठीने सुरू केल्या. === वर्ष २००० === झी मराठी नंतर वर्ष २००० मध्ये आणखी एक मराठी मनोरंजन वाहिनी प्रेक्षकांच्या सेवेत दाखल झाली ती [[ई टीव्ही मराठी]]. हैद्राबाद येथील प्रसिद्ध उद्योगपती म्हणजेच रामोजीराव यांच्या ई टीव्ही नेटवर्कने ९ जुलै २००० रोजी ई टीव्ही मराठीची स्थापना केली. या वाहिनीने देखील अल्पावधीतच प्रेक्षकांच्या मनात आपले स्थान निर्माण केले. कालांतराने २२ मार्च २०१५<ref>[https://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/regional/viacom18-extends-colors-franchise-in-regional-space-150304 Viacom18 rebrands ETV franchise to Colors]</ref> रोजी या वाहिनीचे [[कलर्स मराठी]] असे नामकरण करण्यात आले. या वाहिनीच्या [[चार दिवस सासूचे (मालिका)|चार दिवस सासूचे]], [[ह्या गोजिरवाण्या घरात]], [[बिग बॉस मराठी]], सूर नवा ध्यास नवा, कॉमेडी एक्सप्रेस, [[कोण होणार करोडपती]] अशा अनेक दर्जेदार कार्यक्रमांना प्रेक्षकांनी डोक्यावर घेतले. याच काळात इतर दोन मराठी दूरचित्रवाणी वाहिन्या तारा मराठी आणि प्रभात मराठी देखील सुरू झाल्या परंतु कालांतराने त्या बंद झाल्या. == वृत्त वाहिनी == एकेकाळी टीव्हीवरून मराठी भाषेत केवळ १ किंवा २ तास बातम्या दाखविल्या जायच्या, तेथे आता संपूर्ण २४ तास वृत्तप्रसारण करणाऱ्या वाहिन्या सुरू झाल्या आहेत. मराठी भाषेतील २४ तास बातम्या देणारी [[झी २४ तास]] ही पहिली मराठी वृत्तवाहिनी २००७ साली सुरू झाली. त्यानंतर जून २००७ मध्ये दुसरी वृत्तवाहिनी स्टार इंडियाने [[स्टार माझा]] ह्या नावाने सुरू केली आणि १ जून २०१२ नंतर या वाहिनीचे नाव [[एबीपी माझा]] असे बदलण्यात आले. न्यूज १८ आणि [[लोकमत]] या दोन कंपन्यांनी मिळून आयबीएन लोकमत ही वृत्तवाहिनी २००८ साली सुरू केली आणि नंतर या वाहिनीचे नाव [[न्यूज१८ लोकमत]] करण्यात आले. साम टीव्ही ही वाहिनी प्रसिद्ध मराठी वृत्तपत्र समूह [[सकाळ]]ने २००८ साली सुरू केली. यानंतर २००९ मध्ये एबीसीएल ग्रुपने [[टीव्ही९ मराठी]] ही वाहिनी चालू केली. २०१३ मध्ये सहावी मराठी वृत्तवाहिनी [[जय महाराष्ट्र]] सुरू झाली. == वाहिन्यांची यादी == === मनोरंजन वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[सह्याद्री (वाहिनी)|सह्याद्री]] </TD> <TD> प्रसार भारती दूरदर्शन </TD> <TD> १९७२ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[झी मराठी]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> १९९९ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २००० <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[सोनी मराठी]] </TD> <TD> सोनी नेटवर्क </TD> <TD> २०१८ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[सन मराठी]] </TD> <TD> सन नेटवर्क </TD> <TD> २०२१ <TR> </TABLE> === वृत्त वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी २४ तास]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[एबीपी माझा]] </TD> <TD> एबीपी न्यूज नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[न्यूज१८ लोकमत]] </TD> <TD> न्यूज १८ नेटवर्क </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[टीव्ही९ मराठी]] </TD> <TD> एबीसीएल नेटवर्क </TD> <TD> २००९ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[जय महाराष्ट्र]] </TD> <TD> साहना मीडिया </TD> <TD> २०१३ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[साम टीव्ही]] </TD> <TD> साम नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०७ </TD> <TD> लोकशाही न्यूज </TD> <TD> स्वराज मराठी </TD> <TD> २०२० <TR> </TABLE> === चित्रपट वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> शेमारू मराठी बाणा </TD> <TD> शेमारू नेटवर्क </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०३ </TD> <TD> [[झी युवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी चित्रमंदिर]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२१ <TR> <TD> ०५ </TD> <TD> फक्त मराठी </TD> <TD> एंटर १० </TD> <TD> २०११ <TR> <TD> ०६ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> === संगीत वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> ९x झकास </TD> <TD> आयएनएक्स नेटवर्क </TD> <TD> २०११ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> संगीत मराठी </TD> <TD> त्रिवेणी मीडिया </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी वाजवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[मायबोली (वाहिनी)|मायबोली]] </TD> <TD> नेटवर्क </TD> <TD> २०१४ <TR> </TABLE> === एचडी वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] HD </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी मराठी]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> == वाहिन्यांची टीआरपी == {| class="wikitable sortable" ! आठवडा आणि वर्ष ! [[स्टार प्रवाह]] ! [[झी मराठी]] ! [[कलर्स मराठी]] |- | आठवडा ८, २०२१ | 1016 | 668 | 361 |- | आठवडा ९, २०२१ | 996 | 669 | 370 |- | आठवडा १०, २०२१ | 1073.51 | 681.7 | 350.47 |- | आठवडा ११, २०२१ | 1053.28 | 606.56 | 351.19 |- | आठवडा १२, २०२१ | 1082.2 | 657.9 | 369.9 |- | आठवडा १३, २०२१ | 1104.67 | 685.62 | 363.68 |- | आठवडा १४, २०२१ | 1317.92 (405) | 710.42 (218) | 380.33 (117) |- | आठवडा १५, २०२१ | 1215.16 | 620.16 | 350.08 |- | आठवडा १६, २०२१ | 872.38 | 606.78 | 244.7 |- | आठवडा १७, २०२१ | 905.88 | 561.35 | 266.98 |- | आठवडा १८, २०२१ | 1192.27 (366) | 601.67 (185) | 315.26 (97) |- | आठवडा १९, २०२१ | 1227.87 | 675.88 | 352.87 |- | आठवडा २०, २०२१ | 1012.39 | 621.55 | 323.56 |- | आठवडा २१, २०२१ | 1157.45 (355) | 706.53 (217) | 388.49 |- | आठवडा २२, २०२१ | 1180.5 | 711.16 | 370.32 |- | आठवडा २३, २०२१ | 1239.43 (380) | 648.76 (199) | 376.31 (116) |- | आठवडा २४, २०२१ | 1202.96 | 645.39 | 405.62 |- | आठवडा २५, २०२१ | 1179.75 | 650.95 | 391.14 |- | आठवडा २६, २०२१ | 1230.57 | 636.42 | 391.11 |- | आठवडा २७, २०२१ | 1308.31 | 638.55 | 402.57 |- | आठवडा २८, २०२१ | 1306.51 | 671.35 | 407.29 |- | आठवडा २९, २०२१ | 1350.29 | 615.5 | 426.66 |- | आठवडा ३०, २०२१ | 1439.23 (442) | 625.27 (192) | 447.99 (138) |- | आठवडा ३१, २०२१ | 1460.2 | 638.33 | 496.78 |- | आठवडा ३२, २०२१ | 1359.68 | 638.71 | 541.23 |- | आठवडा ३३, २०२१ | 1478.59 (454) | 656.17 | 572.48 |- | आठवडा ३४, २०२१ | 1365.04 (419) | 623.27 | 565.86 |- | आठवडा ३५, २०२१ | 1457.01 | 719.88 | 563.64 |- | आठवडा ३६, २०२१ | 1434.7 | 646.53 | 569.69 |- | आठवडा ३७, २०२१ | 1519.22 (466) | 658.66 (202) | 522.83 (160) |- | आठवडा ३८, २०२१ | 1507.05 | 673.96 | 587.73 |- | आठवडा ३९, २०२१ | 1419.85 | 671.6 | 562.29 |- | आठवडा ४०, २०२१ | 1263.24 | 626.12 | 528.18 |- | आठवडा ४१, २०२१ | 1347.61 | 646.98 | 562.99 |- | आठवडा ४२, २०२१ | 1402.23 | 709.72 | 611.56 |- | आठवडा ४३, २०२१ | 1349.95 | 659.17 | 567.4 |- | आठवडा ४४, २०२१ | 1354.91 | 737.81 | 485.84 |- | आठवडा ४५, २०२१ | 1475.55 (453) | 643.09 (197) | 514.55 (158) |- | आठवडा ४६, २०२१ | 1559.13 (479) | 638.5 (196) | 540.93 (166) |- | आठवडा ४७, २०२१ | 1528.44 (469) | 715.37 (220) | 576.38 (177) |- | आठवडा ४८, २०२१ | 1499.47 | 674.12 | 588.48 |- | आठवडा ४९, २०२१ | 1512.08 | 691.66 | 556.1 |- | आठवडा ५०, २०२१ | 1425.54 | 645.51 | 564.37 |- | आठवडा ५१, २०२१ | 1396.85 | 718.15 | 526.02 |- | आठवडा ५२, २०२१ | 1457.32 | 714.42 | 463.07 |- | आठवडा १, २०२२ | 1578.27 | 695.06 | 430.32 |- | आठवडा २, २०२२ | 1492.66 | 668.41 | 468.57 |- | आठवडा ३, २०२२ | 1474.24 | 636.87 | 484.15 |- | आठवडा ४, २०२२ | 1442.81 | 609.23 | 512.4 |- | आठवडा ५, २०२२ | 1372.02 | 742.99 | 471.2 |- | आठवडा ६, २०२२ | 1321.8 | 609.9 | 468.64 |- | आठवडा ७, २०२२ | 1326.7 | 609.41 | 423.05 |- | आठवडा ८, २०२२ | 1415.89 | 605.05 | 414.58 |- | आठवडा ९, २०२२ | 1451.78 | 596.76 | 392.41 |- | आठवडा १०, २०२२ | 1447.35 | 572.46 | 369.16 |- | आठवडा ११, २०२२ | 1434.9 | 562.99 | 384.35 |- | आठवडा १२, २०२२ | 1445.64 | 546.65 | 405.62 |- | आठवडा १३, २०२२ | 1396.25 | 550.42 | 430.03 |- | आठवडा १४, २०२२ | 1465.01 | 441.22 | 395.48 |- | आठवडा १५, २०२२ | 1319.68 | 472.63 | 379.31 |- | आठवडा १६, २०२२ | 1383.18 | 488.56 | 353.63 |- | आठवडा १७, २०२२ | 1377.46 | 470.05 | 323.03 |- | आठवडा १८, २०२२ | 1297.35 | 497.97 | 331.81 |- | आठवडा १९, २०२२ | 1307.16 | 511.6 | 341.48 |- | आठवडा २०, २०२२ | 1225.08 | 512.35 | 316.46 |- | आठवडा २१, २०२२ | 1340.39 | 538.85 | 346.47 |- | आठवडा २२, २०२२ | 1458.19 | 525.84 | 360.34 |- | आठवडा २३, २०२२ | 1358.65 | 568.35 | 385.02 |- | आठवडा २४, २०२२ | 1450.45 | 589.26 | 359.23 |- | आठवडा २५, २०२२ | 1362.04 | 493.6 | 369.7 |- | आठवडा २६, २०२२ | 1364.56 | 514.48 | 404.55 |- | आठवडा २७, २०२२ | 1422.18 | 479.13 | 405.32 |- | आठवडा २८, २०२२ | 1491.22 | 501.36 | 436.67 |- | आठवडा २९, २०२२ | 1462.34 | 527.46 | 439.2 |- | आठवडा ३०, २०२२ | 1396.1 | 539.29 | 409.45 |- | आठवडा ३१, २०२२ | 1470.58 | 496.1 | 431.04 |- | आठवडा ३२, २०२२ | 1482.76 | 460.1 | 439.29 |- | आठवडा ३३, २०२२ | 1547.59 | 467.49 | 460.03 |} == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:संदर्भांचे इंग्रजी-मराठी भाषांतर हवे]] [[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या|*]] 91lg2vzj0pnm59krjz3rgf4sen9ykgg 2155346 2155343 2022-08-28T12:18:54Z 49.32.128.225 /* वाहिन्यांची टीआरपी */ wikitext text/x-wiki दूरचित्रवाणी हा आज प्रत्येकाच्या जगण्याचा अविभाज्य भाग आहे. जगातील अनेक भाषांमध्ये आज घडीला अनेक नानाविध प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत त्याचप्रमाणे आपल्या मराठी भाषेमध्ये सुद्धा आज अनेक प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत. परंतु मराठी भाषेमध्ये पहिल्यांदा दूरचित्रवाणी कधी सुरू झाली आणि मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची प्रगती कशी होत गेली याचा मागोवा या लेखामध्ये घेतला आहे. == इतिहास == भारतामध्ये इ.स. १९६५ पासून दूरचित्रवाणीच्या नियमित प्रसारणाची सुरुवात झाली. भारत सरकार अंगीकृत प्रसार भारती अर्थात दूरदर्शनच्या दिल्ली केंद्रातून हिंदी भाषेतील दूरचित्रवाणीची सुरुवात झाली. दूरदर्शनने मराठी भाषेतील कार्यक्रमाची प्रसारण सेवा २ ऑक्टोबर १९७२ अर्थात महात्मा गांधी जयंती पासून मुंबई दूरदर्शन केंद्राद्वारे सुरू केली. प्रथमतः दूरदर्शनच्या राष्ट्रीय वाहिनीवरून मराठी भाषेतील कार्यक्रमांचे केवळ २ तासांचे तेही कृष्ण-धवल प्रसारण होत असे. त्यानंतर टप्प्याटप्प्याने या प्रसारणाचा कालावधी वाढवून इ.स. १९९४ पर्यंत ६ तासांपर्यंत मराठी कार्यक्रमांचे प्रसारण केले जाई. ५ काड्यांच्या / १० काड्यांच्या अँटिनाद्वारे व महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यांमधील स्थित दूरदर्शनच्या लघु तसेच उच्चशक्ती उपकेंद्रांद्वारे हे प्रसारण होत असे. त्या ६ तासांच्या कालावधीमध्ये देखील बातम्या, नाट्य, संगीत, शेतीविषयक, सामाजिक, राजकीय, क्रीडा अशा विविध अंगी कार्यक्रमांद्वारे मनोरंजनातून प्रबोधन या दूरदर्शनच्या बोधवाक्याला जप्त दूरदर्शनने कार्यक्रमांची मेजवानी प्रेक्षकांना दिली होती. === वर्ष १९९४ === २४ तास प्रसारित होणारी पहिली मराठी वाहिनी दूरदर्शन मराठीची सुरुवात १५ ऑगस्ट १९९४ ला झाली. ही पहिली मराठी उपग्रह वाहिनी होय. ही वाहिनी प्रथम डीडी-१० या नावाने लोकप्रिय होती, त्यानंतर या वाहिनीचे ५ एप्रिल २०२० ला डीडी-१० चे [[दूरदर्शन सह्याद्री]] असे नामकरण करण्यात आले. दामिनी, घरकुल, हॅलो सह्याद्री, हॅलो इन्स्पेक्टर, गजरा, किलबिल, आमची माती आमची माणसं, तक धिना धिन यासारखे त्यावेळचे दूरदर्शनवरील कार्यक्रम जनमानसात लोकप्रिय होते. === वर्ष १९९९ === वर्ष १९९९ हे मराठी दूरचित्रवाणी प्रेक्षकांसाठी विशेष ठरले कारण १५ ऑगस्ट १९९९ अर्थात भारतीय स्वातंत्र्यदिनाच्या शुभमुहूर्तावर मुंबईस्थित [[झी नेटवर्क]] उद्योग समूहाने मराठी भाषेतील पहिली खाजगी उपग्रह वाहिनी [[अल्फा टीव्ही मराठी]] प्रेक्षकांच्या सेवेत रुजू केली. कालांतराने २७ मार्च २००५ रोजी नामकरण [[झी मराठी]] असे करण्यात आले. झी मराठीच्या रूपाने मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्रात एक नवी क्रांती झाली कारण, झी मराठी म्हणजे आजच्या विस्तृत मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची नांदीच. नानाविध दैनंदिन मालिका, चित्रपट, नृत्य, नाट्य, गायन, हास्य इ. विविधांगी कलाप्रकारांना चालना देण्याच्या उद्देशाने नानाविध प्रकारच्या स्पर्धा झी मराठीने सुरू केल्या. === वर्ष २००० === झी मराठी नंतर वर्ष २००० मध्ये आणखी एक मराठी मनोरंजन वाहिनी प्रेक्षकांच्या सेवेत दाखल झाली ती [[ई टीव्ही मराठी]]. हैद्राबाद येथील प्रसिद्ध उद्योगपती म्हणजेच रामोजीराव यांच्या ई टीव्ही नेटवर्कने ९ जुलै २००० रोजी ई टीव्ही मराठीची स्थापना केली. या वाहिनीने देखील अल्पावधीतच प्रेक्षकांच्या मनात आपले स्थान निर्माण केले. कालांतराने २२ मार्च २०१५<ref>[https://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/regional/viacom18-extends-colors-franchise-in-regional-space-150304 Viacom18 rebrands ETV franchise to Colors]</ref> रोजी या वाहिनीचे [[कलर्स मराठी]] असे नामकरण करण्यात आले. या वाहिनीच्या [[चार दिवस सासूचे (मालिका)|चार दिवस सासूचे]], [[ह्या गोजिरवाण्या घरात]], [[बिग बॉस मराठी]], सूर नवा ध्यास नवा, कॉमेडी एक्सप्रेस, [[कोण होणार करोडपती]] अशा अनेक दर्जेदार कार्यक्रमांना प्रेक्षकांनी डोक्यावर घेतले. याच काळात इतर दोन मराठी दूरचित्रवाणी वाहिन्या तारा मराठी आणि प्रभात मराठी देखील सुरू झाल्या परंतु कालांतराने त्या बंद झाल्या. == वृत्त वाहिनी == एकेकाळी टीव्हीवरून मराठी भाषेत केवळ १ किंवा २ तास बातम्या दाखविल्या जायच्या, तेथे आता संपूर्ण २४ तास वृत्तप्रसारण करणाऱ्या वाहिन्या सुरू झाल्या आहेत. मराठी भाषेतील २४ तास बातम्या देणारी [[झी २४ तास]] ही पहिली मराठी वृत्तवाहिनी २००७ साली सुरू झाली. त्यानंतर जून २००७ मध्ये दुसरी वृत्तवाहिनी स्टार इंडियाने [[स्टार माझा]] ह्या नावाने सुरू केली आणि १ जून २०१२ नंतर या वाहिनीचे नाव [[एबीपी माझा]] असे बदलण्यात आले. न्यूज १८ आणि [[लोकमत]] या दोन कंपन्यांनी मिळून आयबीएन लोकमत ही वृत्तवाहिनी २००८ साली सुरू केली आणि नंतर या वाहिनीचे नाव [[न्यूज१८ लोकमत]] करण्यात आले. साम टीव्ही ही वाहिनी प्रसिद्ध मराठी वृत्तपत्र समूह [[सकाळ]]ने २००८ साली सुरू केली. यानंतर २००९ मध्ये एबीसीएल ग्रुपने [[टीव्ही९ मराठी]] ही वाहिनी चालू केली. २०१३ मध्ये सहावी मराठी वृत्तवाहिनी [[जय महाराष्ट्र]] सुरू झाली. == वाहिन्यांची यादी == === मनोरंजन वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[सह्याद्री (वाहिनी)|सह्याद्री]] </TD> <TD> प्रसार भारती दूरदर्शन </TD> <TD> १९७२ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[झी मराठी]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> १९९९ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २००० <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[सोनी मराठी]] </TD> <TD> सोनी नेटवर्क </TD> <TD> २०१८ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[सन मराठी]] </TD> <TD> सन नेटवर्क </TD> <TD> २०२१ <TR> </TABLE> === वृत्त वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी २४ तास]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[एबीपी माझा]] </TD> <TD> एबीपी न्यूज नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[न्यूज१८ लोकमत]] </TD> <TD> न्यूज १८ नेटवर्क </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[टीव्ही९ मराठी]] </TD> <TD> एबीसीएल नेटवर्क </TD> <TD> २००९ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[जय महाराष्ट्र]] </TD> <TD> साहना मीडिया </TD> <TD> २०१३ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[साम टीव्ही]] </TD> <TD> साम नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०७ </TD> <TD> लोकशाही न्यूज </TD> <TD> स्वराज मराठी </TD> <TD> २०२० <TR> </TABLE> === चित्रपट वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> शेमारू मराठी बाणा </TD> <TD> शेमारू नेटवर्क </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०३ </TD> <TD> [[झी युवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी चित्रमंदिर]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२१ <TR> <TD> ०५ </TD> <TD> फक्त मराठी </TD> <TD> एंटर १० </TD> <TD> २०११ <TR> <TD> ०६ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> === संगीत वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> ९x झकास </TD> <TD> आयएनएक्स नेटवर्क </TD> <TD> २०११ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> संगीत मराठी </TD> <TD> त्रिवेणी मीडिया </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी वाजवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[मायबोली (वाहिनी)|मायबोली]] </TD> <TD> नेटवर्क </TD> <TD> २०१४ <TR> </TABLE> === एचडी वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] HD </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी मराठी]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> == वाहिन्यांची टीआरपी == {| class="wikitable sortable" ! आठवडा आणि वर्ष ! [[स्टार प्रवाह]] ! [[झी मराठी]] ! [[कलर्स मराठी]] |- | आठवडा ८, २०२१ | 1016 | 668 | 361 |- | आठवडा ९, २०२१ | 996 | 669 | 370 |- | आठवडा १०, २०२१ | 1073.51 | 681.7 | 350.47 |- | आठवडा ११, २०२१ | 1053.28 | 606.56 | 351.19 |- | आठवडा १२, २०२१ | 1082.2 | 657.9 | 369.9 |- | आठवडा १३, २०२१ | 1104.67 | 685.62 | 363.68 |- | आठवडा १४, २०२१ | 1317.92 (405) | 710.42 (218) | 380.33 (117) |- | आठवडा १५, २०२१ | 1215.16 | 620.16 | 350.08 |- | आठवडा १६, २०२१ | <u>872.38</u> | 606.78 | <u>244.7</u> |- | आठवडा १७, २०२१ | 905.88 | 561.35 | 266.98 |- | आठवडा १८, २०२१ | 1192.27 (366) | 601.67 (185) | 315.26 (97) |- | आठवडा १९, २०२१ | 1227.87 | 675.88 | 352.87 |- | आठवडा २०, २०२१ | 1012.39 | 621.55 | 323.56 |- | आठवडा २१, २०२१ | 1157.45 (355) | 706.53 (217) | 388.49 |- | आठवडा २२, २०२१ | 1180.5 | 711.16 | 370.32 |- | आठवडा २३, २०२१ | 1239.43 (380) | 648.76 (199) | 376.31 (116) |- | आठवडा २४, २०२१ | 1202.96 | 645.39 | 405.62 |- | आठवडा २५, २०२१ | 1179.75 | 650.95 | 391.14 |- | आठवडा २६, २०२१ | 1230.57 | 636.42 | 391.11 |- | आठवडा २७, २०२१ | 1308.31 | 638.55 | 402.57 |- | आठवडा २८, २०२१ | 1306.51 | 671.35 | 407.29 |- | आठवडा २९, २०२१ | 1350.29 | 615.5 | 426.66 |- | आठवडा ३०, २०२१ | 1439.23 (442) | 625.27 (192) | 447.99 (138) |- | आठवडा ३१, २०२१ | 1460.2 | 638.33 | 496.78 |- | आठवडा ३२, २०२१ | 1359.68 | 638.71 | 541.23 |- | आठवडा ३३, २०२१ | 1478.59 (454) | 656.17 | 572.48 |- | आठवडा ३४, २०२१ | 1365.04 (419) | 623.27 | 565.86 |- | आठवडा ३५, २०२१ | 1457.01 | 719.88 | 563.64 |- | आठवडा ३६, २०२१ | 1434.7 | 646.53 | 569.69 |- | आठवडा ३७, २०२१ | 1519.22 (466) | 658.66 (202) | 522.83 (160) |- | आठवडा ३८, २०२१ | 1507.05 | 673.96 | 587.73 |- | आठवडा ३९, २०२१ | 1419.85 | 671.6 | 562.29 |- | आठवडा ४०, २०२१ | 1263.24 | 626.12 | 528.18 |- | आठवडा ४१, २०२१ | 1347.61 | 646.98 | 562.99 |- | आठवडा ४२, २०२१ | 1402.23 | 709.72 | '''611.56''' |- | आठवडा ४३, २०२१ | 1349.95 | 659.17 | 567.4 |- | आठवडा ४४, २०२१ | 1354.91 | 737.81 | 485.84 |- | आठवडा ४५, २०२१ | 1475.55 (453) | 643.09 (197) | 514.55 (158) |- | आठवडा ४६, २०२१ | 1559.13 (479) | 638.5 (196) | 540.93 (166) |- | आठवडा ४७, २०२१ | 1528.44 (469) | 715.37 (220) | 576.38 (177) |- | आठवडा ४८, २०२१ | 1499.47 | 674.12 | 588.48 |- | आठवडा ४९, २०२१ | 1512.08 | 691.66 | 556.1 |- | आठवडा ५०, २०२१ | 1425.54 | 645.51 | 564.37 |- | आठवडा ५१, २०२१ | 1396.85 | 718.15 | 526.02 |- | आठवडा ५२, २०२१ | 1457.32 | 714.42 | 463.07 |- | आठवडा १, २०२२ | '''1578.27''' | 695.06 | 430.32 |- | आठवडा २, २०२२ | 1492.66 | 668.41 | 468.57 |- | आठवडा ३, २०२२ | 1474.24 | 636.87 | 484.15 |- | आठवडा ४, २०२२ | 1442.81 | 609.23 | 512.4 |- | आठवडा ५, २०२२ | 1372.02 | '''742.99''' | 471.2 |- | आठवडा ६, २०२२ | 1321.8 | 609.9 | 468.64 |- | आठवडा ७, २०२२ | 1326.7 | 609.41 | 423.05 |- | आठवडा ८, २०२२ | 1415.89 | 605.05 | 414.58 |- | आठवडा ९, २०२२ | 1451.78 | 596.76 | 392.41 |- | आठवडा १०, २०२२ | 1447.35 | 572.46 | 369.16 |- | आठवडा ११, २०२२ | 1434.9 | 562.99 | 384.35 |- | आठवडा १२, २०२२ | 1445.64 | 546.65 | 405.62 |- | आठवडा १३, २०२२ | 1396.25 | 550.42 | 430.03 |- | आठवडा १४, २०२२ | 1465.01 | <u>441.22</u> | 395.48 |- | आठवडा १५, २०२२ | 1319.68 | 472.63 | 379.31 |- | आठवडा १६, २०२२ | 1383.18 | 488.56 | 353.63 |- | आठवडा १७, २०२२ | 1377.46 | 470.05 | 323.03 |- | आठवडा १८, २०२२ | 1297.35 | 497.97 | 331.81 |- | आठवडा १९, २०२२ | 1307.16 | 511.6 | 341.48 |- | आठवडा २०, २०२२ | 1225.08 | 512.35 | 316.46 |- | आठवडा २१, २०२२ | 1340.39 | 538.85 | 346.47 |- | आठवडा २२, २०२२ | 1458.19 | 525.84 | 360.34 |- | आठवडा २३, २०२२ | 1358.65 | 568.35 | 385.02 |- | आठवडा २४, २०२२ | 1450.45 | 589.26 | 359.23 |- | आठवडा २५, २०२२ | 1362.04 | 493.6 | 369.7 |- | आठवडा २६, २०२२ | 1364.56 | 514.48 | 404.55 |- | आठवडा २७, २०२२ | 1422.18 | 479.13 | 405.32 |- | आठवडा २८, २०२२ | 1491.22 | 501.36 | 436.67 |- | आठवडा २९, २०२२ | 1462.34 | 527.46 | 439.2 |- | आठवडा ३०, २०२२ | 1396.1 | 539.29 | 409.45 |- | आठवडा ३१, २०२२ | 1470.58 | 496.1 | 431.04 |- | आठवडा ३२, २०२२ | 1482.76 | 460.1 | 439.29 |- | आठवडा ३३, २०२२ | 1547.59 | 467.49 | 460.03 |} == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:संदर्भांचे इंग्रजी-मराठी भाषांतर हवे]] [[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या|*]] 24ch7j4lmn4ept7c6p09pmft4br9ejl 2155421 2155346 2022-08-29T04:22:02Z 43.242.226.14 /* वाहिन्यांची टीआरपी */ wikitext text/x-wiki दूरचित्रवाणी हा आज प्रत्येकाच्या जगण्याचा अविभाज्य भाग आहे. जगातील अनेक भाषांमध्ये आज घडीला अनेक नानाविध प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत त्याचप्रमाणे आपल्या मराठी भाषेमध्ये सुद्धा आज अनेक प्रकारच्या दूरचित्रवाणी वाहिन्या उपलब्ध आहेत. परंतु मराठी भाषेमध्ये पहिल्यांदा दूरचित्रवाणी कधी सुरू झाली आणि मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची प्रगती कशी होत गेली याचा मागोवा या लेखामध्ये घेतला आहे. == इतिहास == भारतामध्ये इ.स. १९६५ पासून दूरचित्रवाणीच्या नियमित प्रसारणाची सुरुवात झाली. भारत सरकार अंगीकृत प्रसार भारती अर्थात दूरदर्शनच्या दिल्ली केंद्रातून हिंदी भाषेतील दूरचित्रवाणीची सुरुवात झाली. दूरदर्शनने मराठी भाषेतील कार्यक्रमाची प्रसारण सेवा २ ऑक्टोबर १९७२ अर्थात महात्मा गांधी जयंती पासून मुंबई दूरदर्शन केंद्राद्वारे सुरू केली. प्रथमतः दूरदर्शनच्या राष्ट्रीय वाहिनीवरून मराठी भाषेतील कार्यक्रमांचे केवळ २ तासांचे तेही कृष्ण-धवल प्रसारण होत असे. त्यानंतर टप्प्याटप्प्याने या प्रसारणाचा कालावधी वाढवून इ.स. १९९४ पर्यंत ६ तासांपर्यंत मराठी कार्यक्रमांचे प्रसारण केले जाई. ५ काड्यांच्या / १० काड्यांच्या अँटिनाद्वारे व महाराष्ट्रातील विविध जिल्ह्यांमधील स्थित दूरदर्शनच्या लघु तसेच उच्चशक्ती उपकेंद्रांद्वारे हे प्रसारण होत असे. त्या ६ तासांच्या कालावधीमध्ये देखील बातम्या, नाट्य, संगीत, शेतीविषयक, सामाजिक, राजकीय, क्रीडा अशा विविध अंगी कार्यक्रमांद्वारे मनोरंजनातून प्रबोधन या दूरदर्शनच्या बोधवाक्याला जप्त दूरदर्शनने कार्यक्रमांची मेजवानी प्रेक्षकांना दिली होती. === वर्ष १९९४ === २४ तास प्रसारित होणारी पहिली मराठी वाहिनी दूरदर्शन मराठीची सुरुवात १५ ऑगस्ट १९९४ ला झाली. ही पहिली मराठी उपग्रह वाहिनी होय. ही वाहिनी प्रथम डीडी-१० या नावाने लोकप्रिय होती, त्यानंतर या वाहिनीचे ५ एप्रिल २०२० ला डीडी-१० चे [[दूरदर्शन सह्याद्री]] असे नामकरण करण्यात आले. दामिनी, घरकुल, हॅलो सह्याद्री, हॅलो इन्स्पेक्टर, गजरा, किलबिल, आमची माती आमची माणसं, तक धिना धिन यासारखे त्यावेळचे दूरदर्शनवरील कार्यक्रम जनमानसात लोकप्रिय होते. === वर्ष १९९९ === वर्ष १९९९ हे मराठी दूरचित्रवाणी प्रेक्षकांसाठी विशेष ठरले कारण १५ ऑगस्ट १९९९ अर्थात भारतीय स्वातंत्र्यदिनाच्या शुभमुहूर्तावर मुंबईस्थित [[झी नेटवर्क]] उद्योग समूहाने मराठी भाषेतील पहिली खाजगी उपग्रह वाहिनी [[अल्फा टीव्ही मराठी]] प्रेक्षकांच्या सेवेत रुजू केली. कालांतराने २७ मार्च २००५ रोजी नामकरण [[झी मराठी]] असे करण्यात आले. झी मराठीच्या रूपाने मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्रात एक नवी क्रांती झाली कारण, झी मराठी म्हणजे आजच्या विस्तृत मराठी दूरचित्रवाणी क्षेत्राची नांदीच. नानाविध दैनंदिन मालिका, चित्रपट, नृत्य, नाट्य, गायन, हास्य इ. विविधांगी कलाप्रकारांना चालना देण्याच्या उद्देशाने नानाविध प्रकारच्या स्पर्धा झी मराठीने सुरू केल्या. === वर्ष २००० === झी मराठी नंतर वर्ष २००० मध्ये आणखी एक मराठी मनोरंजन वाहिनी प्रेक्षकांच्या सेवेत दाखल झाली ती [[ई टीव्ही मराठी]]. हैद्राबाद येथील प्रसिद्ध उद्योगपती म्हणजेच रामोजीराव यांच्या ई टीव्ही नेटवर्कने ९ जुलै २००० रोजी ई टीव्ही मराठीची स्थापना केली. या वाहिनीने देखील अल्पावधीतच प्रेक्षकांच्या मनात आपले स्थान निर्माण केले. कालांतराने २२ मार्च २०१५<ref>[https://www.indiantelevision.com/television/tv-channels/regional/viacom18-extends-colors-franchise-in-regional-space-150304 Viacom18 rebrands ETV franchise to Colors]</ref> रोजी या वाहिनीचे [[कलर्स मराठी]] असे नामकरण करण्यात आले. या वाहिनीच्या [[चार दिवस सासूचे (मालिका)|चार दिवस सासूचे]], [[ह्या गोजिरवाण्या घरात]], [[बिग बॉस मराठी]], सूर नवा ध्यास नवा, कॉमेडी एक्सप्रेस, [[कोण होणार करोडपती]] अशा अनेक दर्जेदार कार्यक्रमांना प्रेक्षकांनी डोक्यावर घेतले. याच काळात इतर दोन मराठी दूरचित्रवाणी वाहिन्या तारा मराठी आणि प्रभात मराठी देखील सुरू झाल्या परंतु कालांतराने त्या बंद झाल्या. == वृत्त वाहिनी == एकेकाळी टीव्हीवरून मराठी भाषेत केवळ १ किंवा २ तास बातम्या दाखविल्या जायच्या, तेथे आता संपूर्ण २४ तास वृत्तप्रसारण करणाऱ्या वाहिन्या सुरू झाल्या आहेत. मराठी भाषेतील २४ तास बातम्या देणारी [[झी २४ तास]] ही पहिली मराठी वृत्तवाहिनी २००७ साली सुरू झाली. त्यानंतर जून २००७ मध्ये दुसरी वृत्तवाहिनी स्टार इंडियाने [[स्टार माझा]] ह्या नावाने सुरू केली आणि १ जून २०१२ नंतर या वाहिनीचे नाव [[एबीपी माझा]] असे बदलण्यात आले. न्यूज १८ आणि [[लोकमत]] या दोन कंपन्यांनी मिळून आयबीएन लोकमत ही वृत्तवाहिनी २००८ साली सुरू केली आणि नंतर या वाहिनीचे नाव [[न्यूज१८ लोकमत]] करण्यात आले. साम टीव्ही ही वाहिनी प्रसिद्ध मराठी वृत्तपत्र समूह [[सकाळ]]ने २००८ साली सुरू केली. यानंतर २००९ मध्ये एबीसीएल ग्रुपने [[टीव्ही९ मराठी]] ही वाहिनी चालू केली. २०१३ मध्ये सहावी मराठी वृत्तवाहिनी [[जय महाराष्ट्र]] सुरू झाली. == वाहिन्यांची यादी == === मनोरंजन वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[सह्याद्री (वाहिनी)|सह्याद्री]] </TD> <TD> प्रसार भारती दूरदर्शन </TD> <TD> १९७२ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[झी मराठी]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> १९९९ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २००० <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[सोनी मराठी]] </TD> <TD> सोनी नेटवर्क </TD> <TD> २०१८ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[सन मराठी]] </TD> <TD> सन नेटवर्क </TD> <TD> २०२१ <TR> </TABLE> === वृत्त वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी २४ तास]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[एबीपी माझा]] </TD> <TD> एबीपी न्यूज नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[न्यूज१८ लोकमत]] </TD> <TD> न्यूज १८ नेटवर्क </TD> <TD> २००८ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[टीव्ही९ मराठी]] </TD> <TD> एबीसीएल नेटवर्क </TD> <TD> २००९ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[जय महाराष्ट्र]] </TD> <TD> साहना मीडिया </TD> <TD> २०१३ <TR><TD> ०६ </TD> <TD> [[साम टीव्ही]] </TD> <TD> साम नेटवर्क </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०७ </TD> <TD> लोकशाही न्यूज </TD> <TD> स्वराज मराठी </TD> <TD> २०२० <TR> </TABLE> === चित्रपट वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २००७ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> शेमारू मराठी बाणा </TD> <TD> शेमारू नेटवर्क </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०३ </TD> <TD> [[झी युवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी चित्रमंदिर]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२१ <TR> <TD> ०५ </TD> <TD> फक्त मराठी </TD> <TD> एंटर १० </TD> <TD> २०११ <TR> <TD> ०६ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> === संगीत वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> ९x झकास </TD> <TD> आयएनएक्स नेटवर्क </TD> <TD> २०११ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> संगीत मराठी </TD> <TD> त्रिवेणी मीडिया </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी वाजवा]] </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०२० <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[मायबोली (वाहिनी)|मायबोली]] </TD> <TD> नेटवर्क </TD> <TD> २०१४ <TR> </TABLE> === एचडी वाहिन्या === <TABLE WIDTH="50%" COLOR="#RGBPFT" ALIGN="CENTER" CELLSPACING="45" CELLPADDING="10" BORDER="2" FONTSIZE ="25"> <TD> अ. क्र. </TD> <TD> वाहिनीचे नाव </TD> <TD> नेटवर्क नाव <TD> स्थापना वर्ष </TR> </TR> <TR><TD> ०१ </TD> <TD> [[स्टार प्रवाह]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०२ </TD> <TD> [[कलर्स मराठी]] HD </TD> <TD> व्हायाकॉम १८ </TD> <TD> २०१५ <TR> <TD> ०३ </TD> <TD> [[झी टॉकीज]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०४ </TD> <TD> [[झी मराठी]] HD </TD> <TD> [[झी नेटवर्क]] </TD> <TD> २०१६ <TR><TD> ०५ </TD> <TD> [[प्रवाह पिक्चर]] HD </TD> <TD> [[डिझ्नी स्टार]] </TD> <TD> २०२२ <TR> </TABLE> == वाहिन्यांची टीआरपी == {| class="wikitable sortable" ! आठवडा आणि वर्ष ! [[स्टार प्रवाह]] ! [[झी मराठी]] ! [[कलर्स मराठी]] |- | आठवडा ८, २०२१ | 1016 | 668 | 361 |- | आठवडा ९, २०२१ | 996 | 669 | 370 |- | आठवडा १०, २०२१ | 1073.51 | 681.7 | 350.47 |- | आठवडा ११, २०२१ | 1053.28 | 606.56 | 351.19 |- | आठवडा १२, २०२१ | 1082.2 | 657.9 | 369.9 |- | आठवडा १३, २०२१ | 1104.67 | 685.62 | 363.68 |- | आठवडा १४, २०२१ | 1317.92 (405) | 710.42 (218) | 380.33 (117) |- | आठवडा १५, २०२१ | 1215.16 | 620.16 | 350.08 |- | आठवडा १६, २०२१ | <u>872.38</u> | 606.78 | <u>244.7</u> |- | आठवडा १७, २०२१ | 905.88 | <u>561.35</u> | 266.98 |- | आठवडा १८, २०२१ | 1192.27 (366) | 601.67 (185) | 315.26 (97) |- | आठवडा १९, २०२१ | 1227.87 | 675.88 | 352.87 |- | आठवडा २०, २०२१ | 1012.39 | 621.55 | 323.56 |- | आठवडा २१, २०२१ | 1157.45 (355) | 706.53 (217) | 388.49 |- | आठवडा २२, २०२१ | 1180.5 | 711.16 | 370.32 |- | आठवडा २३, २०२१ | 1239.43 (380) | 648.76 (199) | 376.31 (116) |- | आठवडा २४, २०२१ | 1202.96 | 645.39 | 405.62 |- | आठवडा २५, २०२१ | 1179.75 | 650.95 | 391.14 |- | आठवडा २६, २०२१ | 1230.57 | 636.42 | 391.11 |- | आठवडा २७, २०२१ | 1308.31 | 638.55 | 402.57 |- | आठवडा २८, २०२१ | 1306.51 | 671.35 | 407.29 |- | आठवडा २९, २०२१ | 1350.29 | 615.5 | 426.66 |- | आठवडा ३०, २०२१ | 1439.23 (442) | 625.27 (192) | 447.99 (138) |- | आठवडा ३१, २०२१ | 1460.2 | 638.33 | 496.78 |- | आठवडा ३२, २०२१ | 1359.68 | 638.71 | 541.23 |- | आठवडा ३३, २०२१ | 1478.59 (454) | 656.17 | 572.48 |- | आठवडा ३४, २०२१ | 1365.04 (419) | 623.27 | 565.86 |- | आठवडा ३५, २०२१ | 1457.01 | 719.88 | 563.64 |- | आठवडा ३६, २०२१ | 1434.7 | 646.53 | 569.69 |- | आठवडा ३७, २०२१ | 1519.22 (466) | 658.66 (202) | 522.83 (160) |- | आठवडा ३८, २०२१ | 1507.05 | 673.96 | 587.73 |- | आठवडा ३९, २०२१ | 1419.85 | 671.6 | 562.29 |- | आठवडा ४०, २०२१ | 1263.24 | 626.12 | 528.18 |- | आठवडा ४१, २०२१ | 1347.61 | 646.98 | 562.99 |- | आठवडा ४२, २०२१ | 1402.23 | 709.72 | '''611.56''' |- | आठवडा ४३, २०२१ | 1349.95 | 659.17 | 567.4 |- | आठवडा ४४, २०२१ | 1354.91 | 737.81 | 485.84 |- | आठवडा ४५, २०२१ | 1475.55 (453) | 643.09 (197) | 514.55 (158) |- | आठवडा ४६, २०२१ | 1559.13 (479) | 638.5 (196) | 540.93 (166) |- | आठवडा ४७, २०२१ | 1528.44 (469) | 715.37 (220) | 576.38 (177) |- | आठवडा ४८, २०२१ | 1499.47 | 674.12 | 588.48 |- | आठवडा ४९, २०२१ | 1512.08 | 691.66 | 556.1 |- | आठवडा ५०, २०२१ | 1425.54 | 645.51 | 564.37 |- | आठवडा ५१, २०२१ | 1396.85 | 718.15 | 526.02 |- | आठवडा ५२, २०२१ | 1457.32 | 714.42 | 463.07 |- | आठवडा १, २०२२ | '''1578.27''' | 695.06 | 430.32 |- | आठवडा २, २०२२ | 1492.66 | 668.41 | 468.57 |- | आठवडा ३, २०२२ | 1474.24 | 636.87 | 484.15 |- | आठवडा ४, २०२२ | 1442.81 | 609.23 | 512.4 |- | आठवडा ५, २०२२ | 1372.02 | '''742.99''' | 471.2 |- | आठवडा ६, २०२२ | 1321.8 | 609.9 | 468.64 |- | आठवडा ७, २०२२ | 1326.7 | 609.41 | 423.05 |} {| class="wikitable sortable" ! आठवडा आणि वर्ष ! [[स्टार प्रवाह]] ! [[झी मराठी]] ! [[कलर्स मराठी]] |- | आठवडा ८, २०२२ | 1415.89 | '''605.05''' | 414.58 |- | आठवडा ९, २०२२ | 1451.78 | 596.76 | 392.41 |- | आठवडा १०, २०२२ | 1447.35 | 572.46 | 369.16 |- | आठवडा ११, २०२२ | 1434.9 | 562.99 | 384.35 |- | आठवडा १२, २०२२ | 1445.64 | 546.65 | 405.62 |- | आठवडा १३, २०२२ | 1396.25 | 550.42 | 430.03 |- | आठवडा १४, २०२२ | 1465.01 | <u>441.22</u> | 395.48 |- | आठवडा १५, २०२२ | 1319.68 | 472.63 | 379.31 |- | आठवडा १६, २०२२ | 1383.18 | 488.56 | 353.63 |- | आठवडा १७, २०२२ | 1377.46 | 470.05 | 323.03 |- | आठवडा १८, २०२२ | 1297.35 | 497.97 | 331.81 |- | आठवडा १९, २०२२ | 1307.16 | 511.6 | 341.48 |- | आठवडा २०, २०२२ | <u>1225.08</u> | 512.35 | <u>316.46</u> |- | आठवडा २१, २०२२ | 1340.39 | 538.85 | 346.47 |- | आठवडा २२, २०२२ | 1458.19 | 525.84 | 360.34 |- | आठवडा २३, २०२२ | 1358.65 | 568.35 | 385.02 |- | आठवडा २४, २०२२ | 1450.45 | 589.26 | 359.23 |- | आठवडा २५, २०२२ | 1362.04 | 493.6 | 369.7 |- | आठवडा २६, २०२२ | 1364.56 | 514.48 | 404.55 |- | आठवडा २७, २०२२ | 1422.18 | 479.13 | 405.32 |- | आठवडा २८, २०२२ | 1491.22 | 501.36 | 436.67 |- | आठवडा २९, २०२२ | 1462.34 | 527.46 | 439.2 |- | आठवडा ३०, २०२२ | 1396.1 | 539.29 | 409.45 |- | आठवडा ३१, २०२२ | 1470.58 | 496.1 | 431.04 |- | आठवडा ३२, २०२२ | 1482.76 | 460.1 | 439.29 |- | आठवडा ३३, २०२२ | '''1547.59''' | 467.49 | '''460.03''' |} == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:याद्या]] [[वर्ग:संदर्भांचे इंग्रजी-मराठी भाषांतर हवे]] [[वर्ग:मराठी दूरचित्रवाहिन्या|*]] ilm2p7qh2slxzdm98r1te69fbsosvqs 1 184007 2155412 1358629 2022-08-29T03:21:50Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[चर्चा:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] वरुन [[चर्चा:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{रिकामे पान}} jvciopc55qprx4fqk93u0jr6gr989gv 0 223540 2155345 2061432 2022-08-28T12:15:30Z Khirid Harshad 138639 wikitext text/x-wiki {{बदल}} {{विस्तार}} [[चित्र:Doordarshan Logo (1).png|अल्ट=दूरदर्शन|इवलेसे|दूरदर्शन]] [[चित्र:Star tv logo.png|अल्ट=दूरचित्रवाणी (स्टार)|इवलेसे|दूरचित्रवाणी]] भारत सरकारच्या नियंत्रणाखाली असलेली सरकारी दूरचित्रवाणी म्हणजे दूरदर्शन होय. या एकाच वाहिनीवरून सुरुवातीला सगळे कार्यक्रम प्रक्षेपित व्हायचे, त्यामुळे सर्व प्रकारच्या प्रेक्षकांना एकाच वेळी खुश ठेवणे शक्य होईना. प्रेक्षकांची ही गरज ओळखून क्रीडा, मनोरंजन, चित्रपट, बातम्या इत्यादी विषयांना वाहून घेतलेल्या विविध वाहिन्यांचा उदय झाला आणि खाजगी वाहिन्यांची निर्मिती झाली. या सर्वच वाहिन्यांना दूरचित्रवाणी म्हणतात. दूरदर्शनचे ब्रीदवाक्य सत्यम् शिवम् सुंदरम् असे आहे, तर प्रत्येक खाजगी दूरचित्रवाणी वाहिनीचे ब्रीदवाक्य वेगळे आहे. १९९१मध्ये स्टार टीव्ही भारतात दिसू लागला. १९९५मध्ये स्टार टीव्ही या कंपनीने स्टार प्लस, स्टार स्पोर्ट्‌स, चॅनेल व्ही, बीबीसी आणि चिनी प्रेक्षकांसाठी स्टार मेंडारीन या पाच वाहिन्या सुरू करून दूरचित्रवाहिनीला नवे वळण दिले.१९९२मध्ये झी टीव्ही ही पहिली भारतीय खाजगी वाहिनी सुरू झाली. त्यापाठोपाठ सोनी, एम टीव्ही (म्यूझिक टीव्ही), चित्रपट वाहिन्या, वृत्त वाहिन्या,क्रीडा वाहिन्या आणि इतर म्हणजे निसर्ग, आरोग्य, धार्मिक इत्यादी वाहिन्या सुरू झाल्या. आज वाहिन्यांची संख्या इतकी वाढली आहे की त्या लक्षात ठेवणे कठीण झाले आहे. bbiavhydg97hmvrk9u26w33b6ig2trr 0 229322 2155384 1870628 2022-08-28T17:27:00Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 0 231903 2155454 2050698 2022-08-29T09:59:34Z 2409:4042:802:DCC9:0:0:9B4:D8B1 /* सदस्य */ wikitext text/x-wiki [[File:Ghadar Flag.png|thumb|गदर पार्टीचा झेंडा]]'''गदर पार्टी'''(स्थापना २५ जुन १९१३) भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी ही एक क्रांतिकारी संस्था होती, [[अमेरिका]] आणि [[कॅनडा]] मध्ये जे [[भारतीय]] रहिवासी राहत होते, त्यांनी मिळून ही क्रांतिकारी संस्था स्थापन केली होती. ज्यामध्ये [[हिंदू]], [[शीख]] आणि [[मुस्लिम]] नेते होते. पक्षाचे मुख्य कार्यालय [[सॅन फ्रान्सिस्को]](अमेरिका) येथे होते. त्या संघटने मध्ये पुढील सदस्य होते, [[परमानंद भाई]], [[सोहनसिंह भक्ना]], [[हर दयाल]], [[मोहम्मद इक्बाल शेदाई]], [[करतार सिंग साराभा]], [[अब्दुल हाफिज मोहम्मद बरकातुल्ला]], [[सुलेमान चौधरी]], [[आमिर चौधरी]], [[रासबिहारी बोस]] आणि [[गुलाब कौर]] यांचा समावेश होता.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://bharatdiscovery.org/india/%E0%A4%97%E0%A4%BC%E0%A4%A6%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%80|title=ग़दर पार्टी - भारतकोश, ज्ञान का हिंदी महासागर|website=bharatdiscovery.org|भाषा=hi|ॲक्सेसदिनांक=2018-08-17}}</ref>[[File:Ghadar di gunj.jpg|thumb|गदर पार्टी]] ==अर्थ== गदर म्हणजे बंड होय ज्याचा मुख्य उद्देश भारत मध्ये क्रांती आणणे हा होता. ज्यासाठी इंग्रजांना हद्दपार करून भारत मुक्त करणे. सॅन फ्रान्सिस्कोमध्ये गदर पार्टीचे मुख्यालय स्थापन करण्यात आले. ज्याचे प्रमुख कार्य म्हणजे तरुण भारतीयांमध्ये देशभक्तीची भावना पसरवणे आणि त्यांना बंड करण्यास प्रवृत्त करणे हा हेतु होता.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.gktoday.in/gk/foundation-of-ghadar-party-1913/|title=Foundation of Ghadar Party 1913 - General Knowledge Today|website=www.gktoday.in|भाषा=en-US|ॲक्सेसदिनांक=2018-08-17}}</ref> ==स्थापना== गदर पार्टीची स्थापना २५ जुन १९१३ रोजी अमेरिकेतील सॅन फ्रान्सिस्कोच्या अस्टोरिया या शहरामध्ये झाली. गदर पार्टीचे अध्यक्ष सोहनसिंह भकना हे होते, तर केसर सिंह थथगढ - उपाध्यक्ष, लाला हरदयाल - महामंत्री, लाला ठाकुर दास धुरी - संयुक्त सचिव आणि पंडित काशी राम मदरोली - कोशाध्यक्ष होते. लाला हरदाळ हे त्याचे सरचिटणीस होते. 'गदर' या पत्राच्या आधारे पक्षाचे नाव 'गदर पार्टी' असे ठेवण्यात आले होते. 'गदर' या पत्राने भारतावर ब्रिटीशांच्या होणाऱ्या जुलुमांवर जगाचे लक्ष वेधून घेतले. ह्या संघटनेच्या शाखा [[कॅनडा]], [[चीन]], [[जपान]] इत्यादी मध्ये उघडण्यात आल्या. डिसेंबर १९१३ कॅलिफोर्नियातील सॅक्रामॅटो येथे गदर पार्टीची पहिली सभा झाली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.factsninfo.com/2013/08/gadar-party-facts-history-information.html|title=Gadar Party : facts, history, information|website=www.factsninfo.com|भाषा=en-US|ॲक्सेसदिनांक=2018-08-17}}</ref> ==हेतु== गदर पार्टीचा उद्देश भारत मध्ये क्रांती आणणे हा होता. ज्यासाठी इंग्रजांना हद्दपार करून भारत मुक्त करणे. ज्याचे प्रमुख कार्य म्हणजे तरुण भारतीयांमध्ये देशभक्तीची भावना पसरवणे आणि त्यांना बंड करण्यास प्रवृत्त करणे हा हेतु होता.<ref>{{स्रोत बातमी|url=http://www.vedicpress.com/%E0%A5%9A%E0%A4%A6%E0%A4%B0-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%80/|title=ग़दर पार्टी की स्थापना कैसे हुई और इसके क्या उद्देश्य थे ? - Vedic Press|date=2018-01-30|work=Vedic Press|access-date=2018-08-17|language=en-US}}</ref> ==गदर साप्ताहिक पत्र== १ नोव्हेंबर १९१३ पासून या संस्थेने 'गदर' या साप्ताहिक पत्राचे प्रकाशन सुरू केले. हे पत्र सॅन फ्रान्सिस्कोच्या हिमालयन या आश्रमातून प्रकाशित करण्यात आले. ते प्रथम उर्दू या भाषेमध्ये प्रकाशित झाले, नंतर ते इतर भाषांमध्ये प्रकाशित करण्यात आले. . "[[युगांतचार आश्रम]]" हे गदर पार्टीचे मुख्यालय होते.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.sansarlochan.in/gadar-party-1913-hindi/|title=गदर पार्टी के बारे में जानें - Gadar Party 1913 in Hindi - Sansar Lochan|date=2018-07-23|work=Sansar Lochan|access-date=2018-08-17|language=en-GB}}</ref> ==सदस्य== *सोहनसिंग भक्ना *करार सिंह सराभा *पांडुरंग सदाशिव खानखोजे *गडा सिंग *बाबा उज्जरसिंह *तेजा सिंग सुक्रिक्ट *ग्रीन शेर ओएसमन *हरनाम सिंग टुंडालाट *बाबा वसाकांचा दिडेहर *हरनाम सिंग कैरो सहरा *लाला हर दयाल *बाबा भगवान सिंग दुसनं *मौलवी बरकततुल्ला *तारकनाथ दास *बाबा दुल्ला सिंग जलालवाला *हरनाम सिंग ब्लॅक सांगियान *बाबा गुरमुख सिंग लाथॉन *सोहन लाल पाठक *भगतसिंग बिलगा *बाबा ठकार सिंह *हरनाम सिंग सैनी *विष्णू गणेश पिंगळे *भाऊ रणधीर सिंग *बाबा हजारा सिंग *हरीकशन तळवड *बाबा चौधरीदान लिलाव *बाबा ज्वाला सिंग *मा उधमसिंह कासळ *बाबा लाल सिंग साहिबण *जमालसिंग ढाका *मुंशा सिंह नाखूष *करीम बख्ष ==संदर्भ आणि नोंदी== [[वर्ग:भारतीय स्वातंत्र्यलढा]] pdq3p6azf5zqdx044v6ojieqn5wjuui 0 237258 2155371 2089784 2022-08-28T17:17:05Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[ललिता ताम्हणे]] वरुन [[ललिता ताम्हाणे]] ला हलविला wikitext text/x-wiki '''ललिता ताम्हणे''' या एक मराठी लेखिका आहेत. चित्रपटसृष्टीतील स्त्री कलावंत हे त्यांच्या पुस्तकाचे विषय आहेत.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|title=ज्येष्ठ सिने पत्रकार ललिता ताम्हणे यांचे निधन|दुवा=https://www.loksatta.com/thane-news/veteran-cine-journalist-lalita-tamhane-passes-away-zws-70-2175025/|संकेतस्थळ=Loksatta|अॅक्सेसदिनांक=11 ऑगस्ट 2021|भाषा=mr-IN|दिनांक=31 मे 2020}}</ref><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|title=ज्येष्ठ सिनेपत्रकार ललिता ताम्हणे कालवश|दुवा=https://maharashtratimes.com/maharashtra/mumbai-news/senior-film-journalist-lalita-tamhane-no-more/articleshow/76110521.cms|संकेतस्थळ=Maharashtra Times|अॅक्सेसदिनांक=11 ऑगस्ट 2021|भाषा=mr}}</ref> == ललिता ताम्हणे यांनी लिहिलेली पुस्तके == * उजळल्या दाही दिशा (कादंबरी) * चंदेरी - सोनेरी (चित्रपटविषयक), भाग १, २. * झाले मोकळे आभाळ (कादंबरी, बहुधा अनुवादित) * 'तें'ची प्रिया (व्यक्तिचित्रण) * नूतन असेन मी.. नसेन मी (व्यक्तिचित्रण) * फर्स्ट पर्सन (अनुवादित, मूळ लेखिका - प्रिया तेंडुलकर) * मूर्तिमंत अस्मिता मुंबई ते शिकागो व्हाया दिल्ली (व्यक्तिचित्रण) * स्मिता, स्मितं आणि मी (व्यक्तिचित्रण) == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:मराठी लेखिका]] [[वर्ग:स्त्री चरित्रलेख]] 5sls49zzxjfq2dwm3e3tq2cxk4mam4g 0 252522 2155357 2154730 2022-08-28T14:37:13Z 117.215.108.60 /* कादंबरी [ संदर्भ हवा ] */ wikitext text/x-wiki [[चित्र:प्रा_दि_वि_जोशीं.jpg|इवलेसे]] प्राचार्य '''दिनकर विष्णू जोशी''' उर्फ '''दि.वि. जोशी''' (२६ ऑगस्ट १९२६ - २० डिसेंबर २००५) हे [[विदर्भ|विदर्भातील]] एक मराठी साहित्यिक व चित्रकार होते.{{संदर्भ}} बालकथासंग्रह, बालनाटके, ललितबंध, कादंबऱ्या, रूपककथा संग्रह, लघुकथा संग्रह, नाटके, एकांकिका, लेखसंग्रह, हास्यकथा अशी एकूण सुमारे शंभरहून अधिक पुस्तके त्यांनी लिहिली आहेत.{{संदर्भ}} दि.वि. जोशी यांनी व्यंगचित्रांद्वारे अनेक मासिकांमधून समाजात घडलेल्या घटनांना व्यंगचित्रांच्या माध्यमातून समाजदर्शन घडवले.त्यांनी जे जे स्कुल ऑफ आर्टस् चा पदवीपर्यंत चा अभ्यासक्रम पूर्ण केला परंतु वडिलांची प्रकृती अत्यवस्थ झाल्याने परीक्षा देता आली नाही. पुढे वडिलांच्या पश्चात घरची जबादारी पेलत मराठी साहित्यात एम ए करून प्राध्यापक व पुढे प्राचार्य पद सांभाळले. [[पुणे|पुण्यात]] त्यांव्या चित्रांचे प्रदर्शन झाले.{{संदर्भ}} सन १९४७ ते १९६० या कालावधीत उद्यम, किर्लोस्कर, मनोहर, वसंत, हंस या मासिकांतून प्रसिद्ध झालेल्या चित्रांना प्रथम-द्वितीय-तृतीय क्रमांक मिळाले. कमीतकमी वेळात दि.वि. जोशी यांनी काढलेले व्यंगचित्र मार्मिक भाष्य करून जाई.{{संदर्भ}} === पुस्तके === === कादंबरी {{संदर्भ}} === * जागवेला * सरघा * जन्मव्रती * येरझार * पालखी * स्वप्नयात्रा * डोंगरकूस https://www.bookganga.com/Preview/BookPreview.aspx?BookId=4708678135413554352&PreviewType=books === बालकादंबरी {{संदर्भ}} === * स्वप्नगंधा * उनाड राजा * बुमचिकि * राक्षस परी आणि पियूची गोष्ट * राजकुमार चकोर आणि राक्षस * सोन्याची मांजर (पारितोषिक प्राप्त) * चिपकचंडी (बालसाहित्य) * दिपकळ्या (बालसाहित्य ) === नाटके {{संदर्भ}} === * कळीचा नारद * रंगला डाव आता * प्रपंच करावा नेटका * हसली माझी व्यथा * चंद्रमे जे अलांछन * स्वप्नांना पंख नसतात * अतिथी * एक मिनीट फक्त * चोरीचा मामला (विनोदी नाटक) * नशीबवान * नामानिराळा * तेथे पाहिजे जातीचे * पुनःप्रत्यय * रस्ते * ही गोष्टच वेगळी === एकांकिका {{संदर्भ}} === * पैशाला पाय फुटतात * प्रपंच करावा नेटका * ताकापुरते रामायण * व्हायचं तेच झालं * भिंतीला कान असतात * सारी सोंगे येतात * घोडं पेंड खाते * कथा एका मुलाची * राखावी बहुतांची अंतरे * स्वप्न एका सामान्याचे ( याचे उर्दूत भाषांतर झाले आहे.) * एक होता आदम * हेचि दान देगा * वशिल्याचे तट्टू * बराय मंडळी * जुलमाचा रामराम * आत्याबाईंना मिशा आल्या * एकाच माळेचे मणी * नकटीचे लग्न ( दूरदर्शनवर १४-१०-१९९१ रोजी प्रसारित) * अखेर माणूसच मेला (जातिभेद निर्मूलन : ज्येष्ठ नागरिकांसाठी प्रयोगक्षम एकांकिका) * दि. वि. जोशी यांच्या प्रयोगक्षम पाच एकांकिका (जेव्हा सरहद्द लढतो, हॅम्लेट वेडा नाही, हा खेळ मांडियेला, प्रतिशोध, वेंधळा) * रहस्यमय चकवा (दि.वि. जोशी नाट्यसंच) * चक्रव्यूह (प्रयोगक्षम एकांकिका) * घर सापडलंय (प्रयोगक्षम एकांकिका) * असंही घडू शकतं (प्रयोगक्षम एकांकिका) * आमचं काय चुकलं (ज्येष्ठ नागरिकांसाठी प्रयोगक्षम एकांकिका) * द. ह. शतवादी (विनोदी एकांकिका) * तिसरा अंक (प्रयोगक्षम एकांकिका) * परिवर्तन (प्रयोगक्षम एकांकिका) * पाण्यावेगळी (प्रयोगक्षम एकांकिका) * माळवतीच्या सावल्या (प्रयोगक्षम एकांकिका) * स्वप्नांना पंख नसतात (एकांकिका) * सांजपक्षी (प्रयोगक्षम एकांकिका) * सेन्ससचा माणूस (प्रयोगक्षम एकांकिका) * वरदान यौवनाचे (प्रयोगक्षम एकांकिका) * मला शिकायचं आहे (प्रयोगक्षम एकांकिका === कथासंग्रह {{संदर्भ}} === * काटशह (रहस्यमय नभोनाटय) * चंद्रमे जे अलांछन (कथासंग्रह) * डांगरवाडी (कथासंग्रह) * ऋचा (रूपक कथा) * डोंगरकूस (कादंबरी) * रहस्यमय आखरी डाव (गूढकथा संग्रह) * रहस्यमय गफलत (गूढकथा संग्रह) * व्यंगचित्रे : हास्य फवारे (व्यंगचित्रांचा संग्रह) * श्रेष्ठ भारतीय बालकथा - तमिळ === कथा व कविता === प्रा. दि. वि. जोशी यांच्या १०० च्या वर कथा, २५ च्या वर लघुकथा, ५० च्या वर कविता, ४० च्या वर ललित बंध नियतकालिकांमधून प्रसिद्ध झाले आहेत.{{संदर्भ}} === इतर मानसन्मान === * who's who साहित्य कला अकादमी (१९६२){{संदर्भ}} * विदर्भ साहित्यसंघ जिल्हास्तर साहित्यसंमेलनाचे अध्यक्ष (१९६२){{संदर्भ}} * महाराष्ट्र राज्य साहित्य परीक्षण मंडळ कादंबरी नेमणूक (१९९७){{संदर्भ}} * यांच्या साहित्यावर एम फील व पी एच डी चे प्रबंध सादर.{{संदर्भ}} * कै. दारव्हेकर वेळी नभोनाट्य समीक्षक (नागपूर){{संदर्भ}} * जळगाव नभोवाणी लोकसंगीत परीक्षक.{{संदर्भ}} == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} {{DEFAULTSORT:जोशी, दि.वि.}} [[वर्ग:मराठी लेखक]] tvh5p7emh8w6px1nwr65amfyti4zetl 2155358 2155357 2022-08-28T14:57:08Z 117.215.108.60 /* नाटके [ संदर्भ हवा ] */ wikitext text/x-wiki [[चित्र:प्रा_दि_वि_जोशीं.jpg|इवलेसे]] प्राचार्य '''दिनकर विष्णू जोशी''' उर्फ '''दि.वि. जोशी''' (२६ ऑगस्ट १९२६ - २० डिसेंबर २००५) हे [[विदर्भ|विदर्भातील]] एक मराठी साहित्यिक व चित्रकार होते.{{संदर्भ}} बालकथासंग्रह, बालनाटके, ललितबंध, कादंबऱ्या, रूपककथा संग्रह, लघुकथा संग्रह, नाटके, एकांकिका, लेखसंग्रह, हास्यकथा अशी एकूण सुमारे शंभरहून अधिक पुस्तके त्यांनी लिहिली आहेत.{{संदर्भ}} दि.वि. जोशी यांनी व्यंगचित्रांद्वारे अनेक मासिकांमधून समाजात घडलेल्या घटनांना व्यंगचित्रांच्या माध्यमातून समाजदर्शन घडवले.त्यांनी जे जे स्कुल ऑफ आर्टस् चा पदवीपर्यंत चा अभ्यासक्रम पूर्ण केला परंतु वडिलांची प्रकृती अत्यवस्थ झाल्याने परीक्षा देता आली नाही. पुढे वडिलांच्या पश्चात घरची जबादारी पेलत मराठी साहित्यात एम ए करून प्राध्यापक व पुढे प्राचार्य पद सांभाळले. [[पुणे|पुण्यात]] त्यांव्या चित्रांचे प्रदर्शन झाले.{{संदर्भ}} सन १९४७ ते १९६० या कालावधीत उद्यम, किर्लोस्कर, मनोहर, वसंत, हंस या मासिकांतून प्रसिद्ध झालेल्या चित्रांना प्रथम-द्वितीय-तृतीय क्रमांक मिळाले. कमीतकमी वेळात दि.वि. जोशी यांनी काढलेले व्यंगचित्र मार्मिक भाष्य करून जाई.{{संदर्भ}} === पुस्तके === === कादंबरी {{संदर्भ}} === * जागवेला * सरघा * जन्मव्रती * येरझार * पालखी * स्वप्नयात्रा * डोंगरकूस https://www.bookganga.com/Preview/BookPreview.aspx?BookId=4708678135413554352&PreviewType=books === बालकादंबरी {{संदर्भ}} === * स्वप्नगंधा * उनाड राजा * बुमचिकि * राक्षस परी आणि पियूची गोष्ट * राजकुमार चकोर आणि राक्षस * सोन्याची मांजर (पारितोषिक प्राप्त) * चिपकचंडी (बालसाहित्य) * दिपकळ्या (बालसाहित्य ) === नाटके {{संदर्भ}} === * कळीचा नारद * रंगला डाव आता * प्रपंच करावा नेटका * हसली माझी व्यथा * चंद्रमे जे अलांछन * स्वप्नांना पंख नसतात * अतिथी https://www.bookganga.com/eBooks/Books/details/5188506722606990018?BookName=Atithi * एक मिनीट फक्त * चोरीचा मामला (विनोदी नाटक) * नशीबवान * नामानिराळा * तेथे पाहिजे जातीचे * पुनःप्रत्यय * रस्ते * ही गोष्टच वेगळी === एकांकिका {{संदर्भ}} === * पैशाला पाय फुटतात * प्रपंच करावा नेटका * ताकापुरते रामायण * व्हायचं तेच झालं * भिंतीला कान असतात * सारी सोंगे येतात * घोडं पेंड खाते * कथा एका मुलाची * राखावी बहुतांची अंतरे * स्वप्न एका सामान्याचे ( याचे उर्दूत भाषांतर झाले आहे.) * एक होता आदम * हेचि दान देगा * वशिल्याचे तट्टू * बराय मंडळी * जुलमाचा रामराम * आत्याबाईंना मिशा आल्या * एकाच माळेचे मणी * नकटीचे लग्न ( दूरदर्शनवर १४-१०-१९९१ रोजी प्रसारित) * अखेर माणूसच मेला (जातिभेद निर्मूलन : ज्येष्ठ नागरिकांसाठी प्रयोगक्षम एकांकिका) * दि. वि. जोशी यांच्या प्रयोगक्षम पाच एकांकिका (जेव्हा सरहद्द लढतो, हॅम्लेट वेडा नाही, हा खेळ मांडियेला, प्रतिशोध, वेंधळा) * रहस्यमय चकवा (दि.वि. जोशी नाट्यसंच) * चक्रव्यूह (प्रयोगक्षम एकांकिका) * घर सापडलंय (प्रयोगक्षम एकांकिका) * असंही घडू शकतं (प्रयोगक्षम एकांकिका) * आमचं काय चुकलं (ज्येष्ठ नागरिकांसाठी प्रयोगक्षम एकांकिका) * द. ह. शतवादी (विनोदी एकांकिका) * तिसरा अंक (प्रयोगक्षम एकांकिका) * परिवर्तन (प्रयोगक्षम एकांकिका) * पाण्यावेगळी (प्रयोगक्षम एकांकिका) * माळवतीच्या सावल्या (प्रयोगक्षम एकांकिका) * स्वप्नांना पंख नसतात (एकांकिका) * सांजपक्षी (प्रयोगक्षम एकांकिका) * सेन्ससचा माणूस (प्रयोगक्षम एकांकिका) * वरदान यौवनाचे (प्रयोगक्षम एकांकिका) * मला शिकायचं आहे (प्रयोगक्षम एकांकिका === कथासंग्रह {{संदर्भ}} === * काटशह (रहस्यमय नभोनाटय) * चंद्रमे जे अलांछन (कथासंग्रह) * डांगरवाडी (कथासंग्रह) * ऋचा (रूपक कथा) * डोंगरकूस (कादंबरी) * रहस्यमय आखरी डाव (गूढकथा संग्रह) * रहस्यमय गफलत (गूढकथा संग्रह) * व्यंगचित्रे : हास्य फवारे (व्यंगचित्रांचा संग्रह) * श्रेष्ठ भारतीय बालकथा - तमिळ === कथा व कविता === प्रा. दि. वि. जोशी यांच्या १०० च्या वर कथा, २५ च्या वर लघुकथा, ५० च्या वर कविता, ४० च्या वर ललित बंध नियतकालिकांमधून प्रसिद्ध झाले आहेत.{{संदर्भ}} === इतर मानसन्मान === * who's who साहित्य कला अकादमी (१९६२){{संदर्भ}} * विदर्भ साहित्यसंघ जिल्हास्तर साहित्यसंमेलनाचे अध्यक्ष (१९६२){{संदर्भ}} * महाराष्ट्र राज्य साहित्य परीक्षण मंडळ कादंबरी नेमणूक (१९९७){{संदर्भ}} * यांच्या साहित्यावर एम फील व पी एच डी चे प्रबंध सादर.{{संदर्भ}} * कै. दारव्हेकर वेळी नभोनाट्य समीक्षक (नागपूर){{संदर्भ}} * जळगाव नभोवाणी लोकसंगीत परीक्षक.{{संदर्भ}} == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} {{DEFAULTSORT:जोशी, दि.वि.}} [[वर्ग:मराठी लेखक]] 0hosfm9aky4ssbhcxouu0qzuenhfnon 0 254487 2155424 2112199 2022-08-29T04:57:54Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[कला,विज्ञान आणि वाणिज्य शाखेचे विनायक गणेश वझे महाविद्यालय]] वरुन [[व्ही.जी. वझे महाविद्यालय]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट शाळा|latin_name=<!-- Latin name of the school, if any -->|staff=<!-- Number of staff -->|other=<!-- Other grade enrollment -->|enrollment=<!-- alternate name to use for students, use either -->|closed=<!-- date the school closed -->|colours=<!-- Official school colours (all spellings are accepted) -->|colors=<!-- Official school colours (all spellings are accepted) -->|nickname=<!-- The school's nickname -->|sports=<!-- Main sport(s) at the school -->|mascot=<!-- school mascot -->|athletics=<!-- What type of athletics are held at the school -->|endowment=<!-- School endowment -->|budget=<!-- School budget -->|faculty=<!-- Number of faculty of the school -->|director=<!-- Director of the school -->|logo=कला,विज्ञान आणि वाणिज्य शाखेचे विनायक गणेश वझे महाविद्यालय(केळकर महाविद्यालय)|rector=<!-- Rector of the school -->|principal=डॉ.बी.बी.शर्मा|chairperson=<!-- Chairperson of the school -->|head=<!-- The name of the current school head. -->|head_label=< !-- How the head of the school is referred to. -->|president=<!-- President of the school -->|superintendent=<!-- Superintendent of the school -->|affiliation=|province=<!-- Province in which the school is found. -->|caption=|image_size=|image=|footnotes=<!-- any footnotes -->}}{{माहितीचौकट शाळा|नाव=कला,विज्ञान आणि वाणिज्य विनायक गणेश वझे महाविद्यालय|प्रचलित नाव=केळकर कॉलेज|प्रकार=खाजगी|स्थापना=१९८४|संकेतस्थळ=vazecollege.net|शहर=मुलुंड(पूर्व)|राज्य=महाराष्ट्र|देश=भारत}} '''कला,विज्ञान आणि वाणिज्य शाखेचे विनायक गणेश वझे महाविद्यालय''' [[मुलुंड]] पूर्व,[[मुंबई]] येथे स्थित आहे.केळकर संस्थेच्या विश्वस्त संस्थापकांच्या स्मरणार्थ १९८४ साली विनायक गणेश वझे स्थापना करण्यात आली. =='''इतिहास'''== भाऊसाहेब केळकर हे सुगंधी द्रव्ये निर्माण करणारे उद्योगपती होते.ते शैक्षणिक संस्थांना देणग्या देऊन आणि वंचित विद्यार्थ्यांना अनुदान देऊन शिक्षणास चालना देत होते. १९७९ साली महाविद्यालय स्थापन करण्यासाठी [[मुलुंड]] येथे केळकर शिक्षण संस्थेची स्थापना केली. केळकर-वझे कुटूंबातर्फे केळकर महाविद्यालयाची सुरुवात झाली होती.[[मुंबई विद्यापीठ|मुंबई विद्यापीठाशी]] महाविद्यालय लवकरच संलग्न झाले आणि लगेचच मुंबई महाविद्यापीठाशी महाविद्यालय कायमस्वरुपी संलग्न झाले =='''स्थान'''== [[मुंबई|मुंबईच्या]] ईशान्य [[मुंबई उपनगर जिल्हा|उपनगरीय]] भागात,[[मुलुंड]] पूर्व येथील मिठानगर याभागात हे महाविद्यालय स्थित आहे. =='''संलग्नता आणि प्रमाणन'''== १९९० पासून महाविद्यालय हे मुंबई विद्यापीठाशी कायमस्वरुपी संलग्न आहे.नंतर यू.जी.सी. अर्थात विद्यापीठ अनुदान आयोगाने(युनिव्हर्सिटी ग्रांट्स कमिशन) महाविद्यालयास मान्यता दिली.प्रथमतः केळकर महाविद्यालय महाराष्ट्रातील कला,विज्ञान आणि वाणिज्य संस्थाशी संलग्न होते,नंतर विद्यापीठ अनुदान आयोगाने(यू.जी.सी.) सुरू केलेल्या NAAC म्हणजे राष्ट्रीय मूल्यांकन आणि प्रमाणन परिषदेद्वारे महाविद्यालयाचे मूल्यमापन केले गेले.१९९८ मध्ये महाविद्यालयाने पंचतारांकित दर्जा प्राप्त केला.२००५ आणि २०१२मध्ये तिसऱ्यांदा करण्यात आलेल्या पुनर्मूल्यांकनात NAACद्वारे "'''अ "''' दर्जा (A) प्राप्त झाला. =='''अभ्यासक्रम'''== दुहेरी पदवी कार्यक्रमांतर्गत महाविद्यालयात विविध व्यावसायिक अभ्यासक्रम,पदव्युत्तर शिक्षण कार्यक्रम आणि सुधारित प्रमाणपत्र कार्यक्रम उपलब्ध आहेत. * PhD([[विद्यावाचस्पती]]) : [[अर्थशास्त्र]], [[प्राणिशास्त्र|प्राणीशास्त्र]], [[रसायनशास्त्र]], [[वनस्पतीशास्त्र]], जीवन विज्ञान(Life Sciences). * पदव्युत्तर शिक्षण कार्यक्रम: संशोधनाद्वारे [[प्राणिशास्त्र|प्राणीशास्त्र]], [[वनस्पतीशास्त्र]] आणि [[रसायनशास्त्र|रसायनशास्त्रात]] पदव्युत्तर शिक्षण. * लेखी परीक्षेद्वारे [[प्राणिशास्त्र|प्राणीशास्त्र]], [[रसायनशास्त्र]], [[माहिती तंत्रज्ञान]](MSc IT), जैवतंत्रज्ञान(MSc Biotech) * पदविका शिक्षण: [[वाणिज्य]], [[कला]] आणि [[विज्ञान]]. सर्व १२२ विषयांच्या संयोजनात उपलब्ध. * स्वयं अर्थपुरवठा सहयोग कार्यक्रम: सुगंधी द्रव्ये व [[सौंदर्य प्रसाधने|सौंदर्य प्रसाधन]] [[व्यवस्थापन|व्यवस्थापना]]<nowiki/>त पदव्युत्तर पदविका प्रमाणपत्र कार्यक्रम(Post graduate diploma in perfumery and cosmetic management) =='''विद्यार्थी परिषद'''== [[महाराष्ट्र]] विद्यापीठ कायदा, १९९४ च्या कलम ४०(२) (ब) नुसार, महाविद्यालयातील विद्यार्थी, विविध वर्ग आणि नियमांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी महाविद्यालयाने २२नामांकन केलेल्या विद्यार्थ्याची परिषद स्थापन करते. == '''महोत्सव''' == महाविद्यालयातर्फे दरवर्षी "डायमेन्शनस्" हा महोत्सव साजरा करण्यात येतो.साधारणतः डिसेंबर किंवा जानेवारी महिन्यात हा महोत्सव आयोजित करण्यात येतो. दरवर्षी एक विशिष्ट थीम (विषय) ठरवून त्यावर आधारित <br />अनेक सादरीकरणं असतात. {| class="wikitable" |+ !वर्ष !विषय(थीम) |- |२०१३ |बॅक टू इनोसन्स्(Back to Innocence) |- |२०१४ |टुअर डी वर्ल्ड(Tour De World) |- |२०१५ |द एज ऑफ् सुपरहिरोज् (Tour De World) |- |२०१६ |द थेटर ऑफ् ड्रीम्स (The Theater of Dreams) |- |२०१७ |कॉस्मिक उडाण (Cosmic Udaan) |- |२०१८ |लुमोस (Lumos) |- |२०१९ |पॅलेस ऑफ लॉस्ट थींग्ज (Palace Of Lost Things) |} तसेच महाविद्यालयात "ध्रुवा" हा [[संस्‍कृत भाषा|संस्कृत]] महोत्सव साजरा केला जातो. या महोत्सवात अनेक शाळा व महाविद्यालयातून विद्यार्थी कार्यक्रमातील स्पर्धांमध्ये सहभागी होतात. ह्या महोत्सवाची सुद्धा एक थीम असते. == '''प्रसिद्ध माजी विद्यार्थी''' == *[[अजिंक्य रहाणे]] , भारतीय क्रिकेटपटू *[[युक्ता मूखी|युक्ता मुखी]], १९९९ची [[विश्वसुंदरी]](Miss World 1999) *[[तेजश्री प्रधान]], मराठी अभिनेत्री *[[मयुरी वाघ]], मराठी अभिनेत्री *[[पूर्वा गोखले,]] मराठी अभिनेत्री *[[प्राजक्ता कोळी]], प्रसिद्ध युट्यूबर व ब्लॉगर *[[रुचा हसबनीस]], हिंदी मालिकांतील अभिनेत्री *[[मानसी साळवी| मानसी साळवी,]] हिंदी मालिकांतील अभिनेत्री == '''हे सुद्धा पहा''' == * [[मुंबई विद्यापीठ]] * * * <br /> [[वर्ग:मुंबईमधील शैक्षणिक संस्था]] cbd6zzd10w8jasc4kvgrjgfaqojcsw0 0 257583 2155463 2112415 2022-08-29T11:01:38Z 103.104.93.44 wikitext text/x-wiki {{बदल}} शस्त्र आणि शास्त्र या विषयावर अभ्यास करताना विशेष अभ्यासत असलेला विषय म्हणजे मराठा धोप म्हणजेच मराठा तलवार मुळ शब्द तरवार शिवाजी महाराज हा विषय म्हणजे एक विद्यापीठ आहे त्यातील एक पान म्हणजे मराठ्यांची शस्त्र यात प्रामुख्याने मराठ्यांच्या तलवारींचा उल्लेख येतो. तलवारी बाबत तरवार हा शुद्ध शब्द आहे.तर तलवारी ह्या इस्लामिक,फ़िरंगी व मराठे या वेगवेगळ्या विभागाप्रमाणे वेगवेगळ्या आढळतात, त्याच प्रमाणे पुराणातील तलवारी वेगळ्या दिसतात काळानुसार या शस्त्रात बदल होत गेले सैन्याकडे असलेल्या तरवारी व सेनापती राजे यांच्या तलवारी वेगळ्या असत तलवारीचे पान असे ही म्हणतात तसे पान म्हणजे पाते तलवारींची किंमत ही पात्यावरून ठरत असे भारतीय बनावटीचे पोलाद व फिरंगी म्हणजेच परदेशी पाते यात खुप बदल होता फिरंगी पोलाद हे कठीण लवचीक व वजनाला हलके छत्रपती शिवरायांच्या तीन तलवारी प्रचलित आहेत त्यातील एक तुळजा तलवार जी शहाजी राजे यांनी १६६२ साली शिवाजी महाराजांना दिली होती ती कर्नाटक वरून आणल्यामुळे तिला कर्नाटकी धोप म्हणतात दुसरी भवानी_तरवार : भवानी तलवार - शिवछत्रपतींनी वापरलेल्या अनेक तलवारींपैकी ही एक तलवार आहे “परमानंद नेवासकर कृत शिवभारत मध्ये "मी तुझ्या तलवारीमध्ये आशीर्वाद बनून राहीन." अश्या अर्थाचा श्लोक होता, त्याचे नंतर भवानी आईने तलवार दिली असे रुपांतर झाले.भवानी तलवारीचा उगम - इ.स.१५१० साली अल्फोन्सो आल्बुकर्क याने गोवा जिंकला .त्याचा सेनापती डियागो फर्नांडीस याने लगेचच सावंतवाडी वर हल्ला केला,पण हल्ला सपशेल फसला आणि पोर्तुगिजांचा दारूण पराभव खेमसावंत राजेभोसल्यांनी केला.त्यावेळी ही पोर्तुगीजांची तलवार मिळाली छत्रपतींना ही तलवार १६५९ साली भेट म्हणून देण्यात आली या तलवारीचे निरीक्षण केले असता cavlery sword म्हणजेच घोडदळात वापरण्यात येणारी तलवार ह्या तलवारीला पाहताच महाराजांची दूरदृष्टी व तल्लख बुद्धीमत्तेला चालना मिळाली अशी तलवार जर आपल्या सैन्य दलाकडे असेल तर आपले लोक गनिमांवर जरब बसवतील याच कारणे हा भवानी मातेचा आशिर्वाद म्हणून ही तलवार त्या काळी महाराजांनी मुल्य देऊन घेतली. तर ही भवानी तलवार रायगड पडला तेव्हा झुल्फिकार खानच्या हातात पडली असावी.त्याचवेळी छत्रपती शाहू महाराज(प्रथम),येसूबाई महाराणीसाहेब व इतर लोक कैद झाले.औरंगजेबाने येसूबाई आणि शाहू महाराजांची विशेष बडदास्त ठेवली येसूबाई यांना स्वतःचा शिक्का व चरितार्थासाठी काही वतने दिली,तसेच शाहूंना "सरकार राजा शाहू " अशी पदवी दिली. नंतरच्या काळात शाहू महाराज मोठे झाल्यावर औरंगजेबाने त्यांचे धर्मांतर करण्याचे ठरविले परंतु शाहू आणि येसूबाई राणी साहेबांनी त्यास विरोध दर्शविला त्यामुळे औरंगजेबाने तो विचार सोडून दिला आणि शाहूंचे लग्न बहादुरशहाच्या मुलीशी लावले त्या लग्नप्रसंगी औरंगजेबाने भवानी तलवार, अफझलखानाची तलवार आणि काही रत्ने शाहूंना भेट दिली.नंतर हीच तलवार शाहू महाराजांबरोबर साताऱ्यात आली,तीच तलवार सातारा छत्रपती उदयनराजे भोसले यांच्या जलमंदिर महालामध्ये आहे.त्यावर "सरकार राजा शाहू" असे कोरले आहे. या भवानी तलवारीला प्रभाव महाराजांवर येवढा पडला की वजनाने हलक्या, वेगवान, लांब व सरळ अशा भवानी तलवारीने प्रभावित होऊन छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आपल्या सैनिकांना त्याच प्रकारच्या तलवारी उपलब्ध करून सक्षम करण्याचा निर्णय घेतला. म्हणून त्यांनी आंतरराष्ट्रीय निविदा काढली कारण त्या काळात युरोपियन राष्ट्रांमध्ये अशा चांगल्या प्रतीच्या तलवारी तयार होत होत्या. ब्रिटीश, डच, पोर्तुगीज, फ्रेंच आणि इतर युरोपियन शक्तींना अश्या तलवारी विक्रीस उपलब्ध करून देण्यास सांगण्यात आले. एक महान लढवय्या राजा म्हणून छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या महानतेबद्दल बहुतेक प्रत्येक युरोपीय सामर्थ्याने परिचित होते. पण छत्रपती शिवाजी महाराजांमुळे त्यांची महत्त्वाकांक्षा धोक्यात येईल असे त्यांच्या लक्षात आल्यामुळे त्यांनी आदेश स्वीकारण्यास नकार दिला. परंतु फ्रान्स आणि पोर्तुगाल यांच्या मध्ये एक युरोपियन राष्ट्र होते जे आर्थिकदृष्ट्या फारसे मजबूत नव्हते त्यांनी ह्या तलवारी पुरवण्यास मान्य केले. हे लहान राष्ट्र म्हणजे स्पेन होय. स्पेनच्या प्रमुखांनी ती आज्ञा मान्य केली आणि हजारो युरोपियन तलवारीचे पाते भारतासाठी रवाना होऊ लागले. महाराजांना प्रभावित होऊन तसेच बळकट युरोपीय सामर्थ्याच्या पुढे स्पेन सारख्या लहान देशावर विश्वास ठेवून हे मोठे काम दिले हे बघून स्पेनच्या प्रमुखांनी शिवाजी महाराजांना एक तेजस्वी, मढवलेली अप्रतिम तलवार भेट दिली. या तलवारीच्या पात्यावर I H S म्हणजेच imperial heritage of spen ( स्पेनचा शाहीवारसा) असे कोरले आहे हीच ती जगदंबा तलवार होती. या बाबत संदर्भ: तलवारी संबंधीची करवीर संस्थानातील नोंद - पंतप्रधान कदम सरकार करवीर, शस्त्रागार तर्फे रावबहादूर दादासो सुर्वे नोंदणी जीनस - जगदंबा तलवार जिनसाचे नाव | डाग आकार सहित | तपशील दास्तान | चालूकडे तलवार सडक | १९७-११ | १९७-११ | हल्ली नाही जगदंबा मेणावर तपशील - नाकीत्यास हिरे ६,माणके ४४ ,पाचा १० एकूण पराज हिरे १३,पाचा १८ , माणके ४६७ मिळून सबंध तलवार. हीच तलवार सध्या लंडन मध्ये आहे असा दाव केला जातोय या तलवारीचे वर्णन लंडन मधील Royal Collection Trust ने इसवी सन १८७६ साली तयार केलेल्या कॅटलाॅग मध्ये ही तलवार एकधारी असुन तीची लांबी ३९ इंच येवढी आहे असे केले आहे . तलवारींची पाती ही बाहेरून येत असली तरी मुठी या स्वराज्यातच मुल्हेर गडावर होत असे त्यामुळे या मुठींना मुल्हेर असे नाव पडले . या संबंध तलवारीला धोप किंवा फिरंग म्हणतात या तलवारी आपल्याला सर्व साधारण सरदार व मावळ्यांकडे आढळत नाहीत तर महाराजांच्या खास मर्जीतीलच सरदारांकडे या तलवारी व पोशाख स्वतः महाराज बहाल करीत इतर मराठा सैन्याकडे वक्र मराठा तलवार असे व मुठीवर परज म्हणजेच लढाईत कैंची झाल्या नंतर बोटे कापली जावू नये म्हणून safety Handel असलेली तलवार वापरात होती अस्सल धोप ही पराक्रमी सरदारांकडेच पाहीली जाते अशा धोप तलवारी शौर्य व वारसा याचे प्रतीक आहे यांची हूबेहूब प्रतिकृती बाजारात उपलब्ध आहे परंतु शेवटी जुनं तेच सोनं छत्रपती शिवराय असे शक्ती दाता..। <br /> h4ebjgbv9za9sb87p0yrt7a8fnj6ja7 3 262034 2155363 2150295 2022-08-28T16:33:02Z आतिश सुरेश सोसे 127045 /* आतिश सुरेश सोसे */ नवीन विभाग wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=आतिश सुरेश सोसे}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २१:४४, २६ ऑगस्ट २०२० (IST) == आतिश सुरेश सोसे == व्यक्तिविशेष.... *कल्पकतेचे शिखर : आतिश सुरेश सोसे* २२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *लेखन- *प्रा.मनिषा कदम,* *मुंबई* कल्पक आणि सृजनशील कवी, गुणवंत लेखक, अभ्यासू संपादक तसेच अतिशय संवेदनशील माणूस म्हणून सुपरिचित असलेले एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व; आणि मराठी साहित्यातील प्रख्यात साहित्यिक म्हणजेच आतिश सुरेश सोसे. त्यांचा जन्म बुलढाणा जिल्ह्यातील टाकरखेड येथे २६ ऑक्टोबर १९ ८० रोजी झाला. मध्यमवर्गीय, शिक्षकी पेशा अखंड सांभाळणारे त्यांचे वडील म्हणजे सुरेशराव सोसे. संस्काराने परिपूर्ण अशी त्यांची आई म्हणजे शोभाताई सोसे. त्यांचे आई-वडील म्हणजे अत्यंत सुशिक्षित व सुसंस्कृत दांपत्य. या परीपूर्तेच्या कुटुंब वात्सल्य लाभलेल्या सहवासात त्यांचे बालपण गेले. त्यांनी आपले शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण अकोला आणि पुणे येथे पूर्ण केले. त्यांनी मराठी साहित्यात बी. ए.ची पदवी संपादन केली. त्यानंतर बी. कॉम., पत्रकारितेत बी. जे. आणि प्रिंट मिडिया, इतिहास आणि मराठी विषयाअंतर्गत बी.एड. आणि एम.ए. पूर्ण केले आहे. तसेच एम.एड. शिक्षणशास्त्र ही पदव्युत्तर पदवीही संपादन केली. अशा अनेक वैविध्यपूर्ण पदवी व पदव्युत्तर शिक्षण घेऊन त्यांनी आपल्या शैक्षणिक कारकिर्दीला आकार दिला. आतिश यांनी संगणक शास्त्रातील एम्. एस्.सी. आय. टी., फोटोशॉप, डिटिपी, सी.पी.सी.टी., सी. लिब. इत्यादी प्रमाणपत्र परिक्षाही यशस्वीपणे पूर्ण केल्या आहेत. तल्लख बुद्धिमत्ता आणि समृध्द प्रतिभा लाभलेल्या आतिश सोसे यांनी लहानपणी वयाच्या तेराव्या वर्षापासूनच साहित्य लेखनाला सुरूवात केली. आई-वडील आणि बहिणींनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळेच त्यांचे लेखन अधिकाधिक समृध्द होत गेले असं ते अभिमानाने सांगतात. यावेळी प्रथम त्यांनी कविता लेखनाला सुरूवात केली. मुलांच्या भावविश्वाची आणि कल्पनाविश्वाची जाणीव त्यांना असल्याने बालकुमारांचे ते आवडते कवी, लेखक ठरले. त्यांची कविता म्हणजे सहज, सोप्या, तालासुरात आणि ठेक्यात गवसणारी सुबोध अशी शब्दकळा आहे. त्यांच्या मते कवितेमध्ये सहज आलेला नाद, अनुप्रास आणि ठेका हा फार महत्त्वाचा आहे. इयत्ता आठवीत असताना दैनिक ‘नवयुगवाणी’ या वृत्तपत्राचे संपादक, मालक विजयभाऊ राठोड यांनी त्यांना ‘बालवाणी’ या आठवड्याच्या पुरवणीचे संपादन करण्याची सर्वप्रथम संधी दिली. त्यानंतर दैनिक ‘विश्वशिवशक्ती’ , दैनिक ‘लोकमत’ या वृत्तपत्रांमधून पुरवणी संपादनाची जबाबदारी पार पाडत दैनिक ‘अकोला दर्शन’ या दैनिक वृत्तपत्रामध्ये अकोला, वाशीम, बुलढाणा या तीन जिल्हयाच्या आवृत्तीचे 'सहसंपादक' म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले आहे. यासोबतच ते बी.ए.भाग -१ मध्ये शिकत असताना ओरिसा राज्यामधून भारतातील साठ प्रादेशिक भाषेत आणि बोलीभाषेत प्रकाशित होणाऱ्या ‘प्रिय ताई’ या बाल त्रैमासिकाचे सहसंपादक म्हणूनही अनेक वर्षे काम पाहिले. त्यानंतर मुंबई येथून प्रकाशित होणाऱ्या ‘राजमंच’ या पाक्षिकाचे ‘कार्यकारी संपादक’ म्हणून काम पाहत असताना अनेकांना लिहिण्याची प्रेरणा देऊन त्यांना व्यासपीठ उपलब्ध करून देणारे ते सर्वांचे मूर्तिमंत प्रेरणास्त्रोतच ठरले.. याशिवाय ‘केसर’ पुणे आणि ‘सतेज’ अकोला यासह अनेक नियतकालिकांचे अभ्यासपूर्ण संपादनही त्यांनी केले आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिका आदरणीय डॉ. विजया वाड यांनी त्यांच्यातील अभ्यासू संपादकाची वृत्ती टिपून महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, वाई आणि मुंबई येथे अभ्यागत संपादक, संपादकीय सहाय्यक आणि सहसंपादक अशा पदांसाठी त्यांची नियुक्ती केली. वाड बाई आणि त्यांचा स्नेहबंध अतिशय जिव्हाळ्याचा असल्याने ते त्यांना कायम ‘आईसाहेब’ म्हणूनच संबोधतात. याच आईसाहेबांनी दिलेल्या संधीचे सोने करीत त्यांनी ‘महाराष्ट्र कन्या चरित्रकोश’ सहित खंड१७ ते खंड २० मधील नोंदी लेखन, मुद्रित शोधन, संपादित नोंदी करीत, मंडळाचा परिचय नव्याने लिहून देत भरीव असे कार्य केले आहे. त्यासाठी त्यांनी ब्रिटानिका, कोलियर सह अनेक एनसाइक्लोपीडियासह इंग्रजी ग्रंथाचे वाचन आणि अभ्यास केला आहे. या कार्यकाळात त्यांना अनेक मातब्बर आणि दिग्गज व्यक्तींचा जवळून सहवास लाभला. तसेच या भरीव कार्यातूनच त्यांना संदर्भ ग्रंथ कसे वाचावे? संदर्भ कसा शोधावा? हे नव्याने कळले असे ते आदराने , अभिमानाने सांगतात.तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी ज्या वाड्यात राहायचे,त्या वाड्यात बराच काळ राहता आले,हे क्षण भाग्यवत आहेत,असेही ते नेहमी म्हणतात. याच दरम्यान त्यांनी गोवा येथील ‘विश्वचरित्र कोश’ या खंडांकरिताही अनेक नोंदींचे लेखन केले आहे. त्यांचे लिखाण सातत्याने विविध नियतकालिकांमधून प्रसिध्द झाले आहे. मला आठवतं महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, मुंबई येथे माझी जून २००८ मध्ये अभ्यागत संपादक म्हणून निवड झाली होती. तिथेच मी आतिश सरांना भेटले. मी त्यांना भेटताच त्यांनी हसतमुखाने माझे स्वागत केले. सरांकडे कन्याकोशाची पूर्णत: जबाबदारी होती. जुजबी प्रश्नोत्तरे विचारून मला त्यांनी तेथील कामाचे स्वरूप समजावून सांगितले. त्यांनी माझ्या मानसिक मनाचा अभ्यास करून ‘शारीरिक उंचीपेक्षा कार्याच्या उंचीने आपण सर्वत्र परिचित असणे’ हे महत्त्वाचे आहे, असे सांगून माझे मनोबल वाढविले. तेव्हा मला जाणवले जणू काही आपण एका गुरुजनांकडून शिकवण घेत आहोत. नकळत त्यांच्या विषयी मनोमनी आदर दुणावला. नित्य आलेल्या प्रत्येक नोंदीचे प्रथम प्राथमिक वाचन करणे, त्याची शब्दसंख्या पाहणे, प्राथमिक नोंद वाचनातून आलेले अभिप्राय नोंदीच्या शेवटी लिहून ठेवणे आणि मुख्य म्हणजे आलेली नोंद विश्व कोशाच्या पद्धतीनुसार तयार करणे इत्यादी आमच्या कामाचे स्वरूप होते. मी हे सर्व काम कमी अवधित शिकले. माझा कामाचा ओघ आणि कामाची तळमळ यांचा संगम घडून आल्याने सरांना माझ्याबद्दल दृढ विश्वास निर्माण झाला. त्यांनी माझ्या कामाची गती वाढवली. काम आवडल्यास ते लागलीच शाबासकीची थाप देत; परंतु कामात चुका झाल्या तर ‘परत परत तेच नव्याने शिका मग चूक लक्षात येईल’ असे ते सांगून चोख काम मिळेपर्यंत कुठेही स्वत:च्या मनाचा तोल जाऊ न देता शांतपणे समोरच्याला समजावून सांगत. ही त्यांची शिक्षण देण्याची अनोखी पद्धत मला खूपच आवडली. कामादरम्यानचा सर्व वृत्त्तांत ते वाड बाईंना वेळोवेळी कळवत असत. आम्ही चौघे जण कन्याकोशावर काम पहात होतो. चौघांची एकजूट होती. कामात सर्व जण पारंगत होतो. आमच्यातील हेच खेळीमेळीचे वातावरण पाहून बाई नेहमीच खुष व्हायच्या. प्रत्येक व्यक्तीला सरांनी वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या दिल्या होत्या. परंतु नेहमी ४ वाजता सर्वांनी कामाचा तपशील सादर करण्याची सरांची पद्धती होती. त्यामुळे प्रत्येकाला सर्वच कामाची माहिती व्हायची. या कामाच्या पारदर्शक पद्धतीमुळे बाई सरांचे नेहमीच कौतुक करायच्या. त्यावेळी सर बाईना लागलीच सांगायचे ही सर्व यांची मेहनत आहे. कौतुकाची थाप ते कधीही एकट्याच्या पाठीवर घेत नसतं. यातून सहकार्य आणि सर्वांना समभाव देणे या त्यांच्या गुणांची नव्याने ओळख झाली होती. इंद्रधनुष्य जसं सात रंगांनी परिपूर्ण असते तसेच सरांच्या कामाच्या पद्धतीमध्ये सप्तशैली दिसून आली. मौखिक संवादापासून ते भावनिक सुप्त संवादाची शैली आम्हा सर्वांमध्ये सरांमुळे निर्माण झाली. त्यांची प्रत्येक आठवण म्हणजे आम्हांला पुढील आयुष्याच्या प्रवासासाठी एक शिदोरी ठरली. एवढ्या कमी वयात सरांचा सर्वच विषयांचा सखोल अभ्यास, चौफेर वाचन व प्रचंड ज्ञान पाहून त्यांची ‘सहसंपादक’ पदी सन्मान झाल्याचे पदोपदी जाणवले. जीवनातील सखोल अनुभव, कल्पनाशक्तीची झेप, अभ्यासू वृत्ती, सहजता आणि उस्फूर्तता या त्यांच्या लेखनाच्या ठळक वैशिष्ट्यांची जपणूक करत त्यांनी अकोला येथे १३ सप्टेंबर १९९५ रोजी ‘शुभम साहित्य मंडळाची’ स्थापना केली. त्यांच्यातील कुशल कार्यकर्ता या गुणाची ओळख देत गेल्या तीन दशकांपासून ते ‘शुभम’ चळवळीच्या माध्यमातून राज्यभर साहित्य संमेलने भरवून नव्या-जुन्या साहित्यिकांसह विविध क्षेत्रातील मंडळींना एकत्रित आणून नवा विचार पोहचविण्याचे काम करीत आहेत. पुढे या मंडळाचा विस्तार करून ‘शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य मंडळ’ असे नामकरण करून या मंडळाच्या वतीने अकोला, पनवेल, धुळे इत्यादी शहरांसह नऊ राज्यस्तरीय साहित्य संमेलनांचे यशस्वी आयोजन केले.दरवर्षी शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य संमेलनांचे आयोजन केले जात असून या संमेलनांमध्ये दरवर्षी अकोला येथील प्रा.दीपाली आतिश सोसे यांनी स्थापन केलेल्या व दीपाली मॅडमच सर्वेसर्वा असलेल्या‘आनंदी गुरुकुल अॅक्टिंग अॅकॅडमी’ आणि ‘विद्यार्थी सर्वांगीण विकास केंद्र’,अकोला यांच्या वतीने सर्वच वाड्.मय प्रकारातील ग्रंथांमधून निवडक पाच ग्रंथांना ‘राज्यस्तरीय आनंदी साहित्य पुरस्कार’ आणि विविध क्षेत्रात अतुलनीय कार्य करणाऱ्या महनीय व्यक्तीना ‘एस.एस.सोसे जीवनगौरव पुरस्कार’ देऊन सन्मानित केले जाते. हे सर्व उपक्रम नि:शुल्क आयोजित केले जातात, हे विशेष महत्त्वाचे आहे असे ते आवर्जून सांगतात. या वर्षापासून त्यांचा "आनंदी जागतिक कला महोत्सव"दरवर्षी एका देशात आयोजित करण्याचा मनोदय व्यक्त केला असून त्या दिशेने त्यांनी नियोजन व बांधणीही सुरु केली आहे. शुभम चळवळीचे ते संस्थापक-अध्यक्ष असून ‘शिवम बहुउद्देशीय संस्थेचेही ते अध्यक्ष आहेत. या संस्थेच्या वतीने संतश्रेष्ठ गजानन माऊलींच्या नावाने ‘एस.जी.एम.प्रि.स्कूल’ या नावाने ग्रामीण भागात कानशिवणी या गावी त्यांचे जिवलग मित्र प्रा. संदीप फासे यांच्या संस्थापकीय पुढाकाराने इंग्रजी माध्यमाची शाळा तीन वर्षांपासून यशस्वीपणे चालविली जात आहे. घरातील शिक्षणाचे बाळकडू जपत परिसरातील ‘तळमळीचे शिक्षक’ म्हणून उपाधी मिळवून त्यांनी अनेक शाळांमध्ये अध्यापनही केले असून सध्याही ते एका खाजगी शाळेत ‘शिक्षक’ म्हणून कार्यरत आहेत. याशिवाय ते नवी दिल्ली येथील नॅशनल बुक ट्रस्ट ऑफ इंडिया - पुस्तक क्लब, पुणे येथील महाराष्ट्र साहित्य परिषद, मुंबई येथील बालरंजन संस्था तसेच अखिल भारतीय मराठी चित्रपट महामंडळ अशा विविध नावाजलेल्या आणि प्रतिष्ठित संस्थांचे आजीव सभासद आणि सभासद आहेत. त्यांच्यातील उत्तम निवेदक आणि वक्ता या सुप्त गुणांमुळेच मुंबई, पुणे शहरातील मोठमोठ्या कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन करीत महाराष्ट्रभर अनेक कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन, अनेक मैफिलींचे सुमधूर निवेदन करून त्यांनी रसिकांना ज्ञान आणि मनोरंजनाची मेजवानीच दिली. आकाशवाणी केंद्र, अकोला येथेही त्यांनी ‘युवावाणी’ या कार्यक्रमाचे अनेक वर्षे ‘निवेदक’ म्हणून काम पाहिले आहे. यासठी त्यांनी नवी दिल्ली येथील प्रसार भारतीचे तसेच एफटीआईआई चे प्रमाणपत्रही प्राप्त केले आहे. अनेक ध्वनिमुद्रिका आणि चित्रफितींमध्येही ही त्यांनी निवेदन केले आहे. याशिवाय फोटोग्राफी,शुटिंग हेही त्यांचे आवडते छंद आहेत. आजवर तब्बल बहात्तरहून अधिक प्रकाशित कथा, कविता, कादंबरी,चरित्रे, बालवाड्.मय अशा विविध प्रकारातील ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्यांची ही सर्व ग्रंथसंपदा अकोला, नागपूर, यवतमाळ, नाशिक, जळगाव, सोलापूर तसेच पुणे, औरंगाबाद, मुंबई आणि ओरिसा येथील प्रतिष्ठित प्रकाशन संस्थांनी प्रकाशित केली आहेत. त्यातील अनेक ग्रंथांनी नऊ-दहा आवृत्यांच्या प्रकाशनापर्यंत झेप घेतली आहे. त्यांचे अनेक ग्रंथ आतापर्यंत शासनाच्या मुंबई येथील ‘ग्रंथनिवड समिती’ द्वारे महाराष्ट्रातील ग्रंथालयांसाठीच्या यादीसाठी निवडले गेले आहेत. अॅमेझॉन, बुकगंगा यांसारख्या प्रतिष्ठित ऑनलाईन कंपनीद्वारेही त्यांचे ग्रंथ उपलब्ध आहेत. ‘उमलत्या कळ्या’, ‘तू’, ‘फुलांचा सडा’, ‘गोष्टीरूप शिवाजी’, ‘युगपुरुष’, ‘संत तुकाराम’, ‘संत ज्ञानेश्वर’, ‘संत एकनाथ’, ‘संत नामदेव’, ‘संत गाडगेबाबा’, ‘संत मुक्ताई’, ‘डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर’, ‘हिंदुहृदयसम्राट सावरकर’, ‘स्वामी विवेकानंद’, ‘क्रांतीच्या गर्भातून’, ‘वृक्षमैत्री’, ‘सारं काही प्रेमासाठी’, ‘भेट’, ‘मला भावलेल्या कविता’, ‘विज्ञानाचे शिल्पकार’, ‘महात्मा बसवेश्वर’, ‘समर्थ रामदास स्वामी’, ‘इतिहासातील शूर सेनानी’, ‘धीरूभाई अंबानी’ यांसह एकूण बाहात्तर ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्या ग्रंथांना मराठी साहित्यातील अग्रगण्य व्यक्ती म्हणजे साधना वृत्तपत्राचे संपादक यदुनाथ थत्ते, प्रख्यात कादंबरीकार शिवाजी सावंत, महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिक मा. डॉ. विजया वाड , प्रख्यात ज्येष्ठ कवी मंगेश पाडगावकर, अभिनेत्री आणि साहित्यिक डॉ. निशिगंधा वाड यांच्यासह अनेक मान्यवरांचे अभिप्राय लाभले आहेत. त्यांच्या ‘मी आणि माझ्या प्रेमकविता’, ‘भेट’ यासह अनेक ध्वनिमुद्रिका व चित्रफिती प्रकाशित आहेत. त्यांनी अनेक ग्रंथांना प्रस्तावना व अभिप्रायही लिहिलेले आहेत. अशा गणमान्य लेखकाने कोणताही बडेजाव न करता साधेपणाने भारताच्या तत्कालीन राष्ट्रपती महामहिम प्रतिभाताई पाटील यांच्यावर ‘महाराष्ट्र कन्या राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील’ हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ लिहून बालसाहित्यामध्ये मोलाची भर घातली. हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ फक्त मराठी भाषेत प्रकाशित न राहता भारतातील तब्बल तेवीस प्रमुख आणि बोली भाषांमध्ये अनुवादित झाला आहे. यासाठी अनेक मान्यवरांनी अनुवादकाची जबाबदारी लीलया पार पाडलेली दिसून येते. या जीवनचरित्रपर ग्रंथाच्या अनुवादकांचे ते ऋणनिर्देशन करण्यास कायम तत्पर असतात. आपल्या इतकाच या सर्व साहित्यिकांचा या ग्रंथासाठी मोलाचा वाटा आहे आणि हे साहित्यिक माझ्यासोबत नसते तर एवढे अद्वितीय कार्य घडले नसते हे ते आवर्जून सांगतात. म्हणूनच संधी मिळताच ते त्यांच्या तपशीलासह जसे की, संस्कृत अनुवाद प्रसिध्द चित्रपट अभिनेत्री समिरा गुजर, इंग्रजी अनुवाद हेमांगी कडू, हिंदी अनुवाद श्रुती गुप्ता, गुजराथी अनुवाद प्रा. रुचि दिक्षित, मालवणी अनुवाद सूर्यकांत राऊळ, अहिराणी अनुवाद डॉ. रमेश सूर्यवंशी, झाडीबोली अनुवाद डॉ.हरिश्चंद्र बोरकर, सांताली अनुवाद विश्वनाथ तुडू, भोजपुरी अनुवाद डॉ. ज्ञानप्रकाश आर्य, उर्दू अनुवाद ओझर अहमद, वऱ्हाडी अनुवाद राहूल भगत, हलबी अनुवाद दीपक माहितकर, कोंकणी अनुवाद सौ. दीपिका अरोंदेकर, कन्नड अनुवाद शोभा देवाडिगा, मारवाडी अनुवाद माया धुप्पड, भिल्लोरी अनुवाद डॉ. पुष्पा गावीत, लेवा गणबोली अनुवाद सुरेश यशवंत, कैकाडी अनुवाद चंद्रकला गायकवाड, तडवी अनुवाद अजीज तडवी, बंजारा अनुवाद विष्णू राठोड, तमीळ अनुवाद व्ही. चित्रा, पारधी अनुवाद प्रा. पी. बी. सोनवाणे, मावची अनुवाद डॉ. माहेश्वरी गावीत या प्रसिध्द अभ्यासक, अनुवादकांचे आभार व्यक्त करतात. जणू काही सोनेरी क्षण टिपण्याची त्यांची ही अनोखी अदाच ! या ग्रंथाचे नाट्यरुपांतर संजीवनी मुळे यांनी केले असून या ग्रंथाची सीडी प्रसिध्द संगीतकार माधुरी नाईक यांनी केली आहे. या सी.डी.चे अभिवाचन प्रसिध्द असून याचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेत्री समिरा गुजर यांनी आणि रंगमंचीय कार्यक्रमाचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेते अंशुमन विचारे यांनी केले आहे. या ग्रंथाबाबत आणखी एक सन्मानाची बाब म्हणजे या ग्रंथाचे रसग्रहण अंध विद्यार्थी व गुणवंतांना करता यावे म्हणून पुणे विद्यापीठाच्या अॅडव्हान्स टेक्नॉलॉजी ब्लाइंड स्टुडंट लर्निंग सेंटर, प्रा. धनंजय भोळे यांच्या वतीने ऑडिओ सीडीची निर्मिती करण्यात आली आहे. एखाद्या ग्रंथावर एवढे प्रयोग ही खूप मोठी उपलब्धी आहे. त्यांच्या काही कविता व ग्रंथ अनुवादित झाले आहेत. त्यांचे आजवर ७२ ग्रंथ प्रकाशित असून २५ ग्रंथांच्या द्वितीय, १५ ग्रंथांच्या तृतीय तर काही ग्रंथांची ९-१० व्या आवृत्तीच्या दिशेने वाटचाल सुरु आहे. त्यांच्या अनेक ग्रंथांचे प्रकाशन ज्येष्ठ अभिनेत्री सुलोचना दीदी, अभिनेत्री रीमा लागू, अभिनेते मोहन जोशी, अभिनेते दीपक देऊळकर, ज्येष्ठ अभिनेते डॉ. श्रीराम लागू, माजी मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख, ज्येष्ठ साहित्यिक विठ्ठल वाघ, प्रख्यात कवी फ. मु. शिंदे, संपादक संजय आवटे यांच्यासह अनेक मान्यवरांच्या हस्ते झाले आहे. त्यांचा जनसंपर्क खूप दांडगा असून या जनमाणसातील अभ्यासपूर्ण निरीक्षणाच्या बळावर आजवर अनेक मान्यवरांच्या त्यांनी गाठीभेटी घेतल्या आहेत. महामहिम राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील, भारताचे तत्कालीन कृषिमंत्री शरदचंद्रजी पवार, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे अध्यक्ष राजसाहेब ठाकरे, माजी राज्यपाल डॉ. डी.वाय.पाटील, अभिनेते महेश मांजरेकर, शेगाव संस्थांचे अध्यक्ष शिवशंकरदादा पाटील, ज्येष्ठ समाजसेवक आण्णाजी हजारे, ज्येष्ठ समाजसेवक डॉ. प्रकाशजी आणि त्यांची पत्नी डॉ. मंदाकिनी आमटे, ज्येष्ठ समाजसेविका सिंधुताई सपकाळ, डॉ. रवींद्रजी कोल्हे यांच्यासह शेकडो मान्यवरांनी त्यांच्या लेखन व कार्याची प्रत्यक्ष भेटीनंतर कौतुक केले आहे. उत्कृष्ट मुलाखतकार म्हणूनही त्यांचे नाव आदराने घेतले जाते. आजवर त्यांनी चित्रपट सृष्टीतील अभिनेत्री सुलोचनादीदी, सीमा देव, आशा काळे, स्मिता तळवलकर, अलका कुबल, वर्षा उसगावकर, रेखा कामत, क्रांति रेडकर, अभिनेते प्रशांत दामले, साहित्य क्षेत्रातील ज्येष्ठ लेखक मारुती चित्तमपल्ली, संगीत क्षेत्रातील प्रख्यात गायिका साधना सरगम, पद्मजा फेणाणी, उत्तरा केळकर, वैशाली सामंत, आरती अंकलीकर-टिकेकर यांच्यासह विविध क्षेत्रातील मान्यवरांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. आजवर त्यांच्या अनेक मुलाखती व कार्यक्रम मुंबई दूरदर्शन : सह्याद्री वाहिनी, ई-टीव्ही. मराठी, अल्फा मराठी, मी मराठी, साम मराठी या वाहिन्यांवर तसेच विविध आकाशवाणी केंद्रांवरून त्यांचे कार्यक्रम प्रसारित झाले आहेत. त्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या लेखक शिबिरात चंद्रपूर येथील सोमनाथ येथे सहभाग घेतला होता. मुंबईद्वारा साहित्य प्रसार केंद्र प्रकाशित त्यांच्या ‘आई’ या कविता संग्रहाचा मान्यवरांसोबत समावेश आहे. त्यांच्या ‘द प्रेसिडेंट’ या अनुवादित ग्रंथाची ‘लव्हिंग सिस्टर’ या ओरिसा राज्यातील राष्ट्रीय स्तरावरील मासिकाकडून क्रमश: प्रकाशनार्थ निवड झाली. पुणे येथील ‘बाबांच्या कविता’ या वडिलांवरील मराठीतील पहिल्या कविता संग्रहाचे संपादन स्वत: आतिश आणि सुनिल चव्हाण यांनी केले आहे. या संपादित कवितासंग्रहाला दैनिक नवाकाळ, मुंबई वृत्तपत्राने अग्रलेख लिहून या ग्रंथाचा सन्मान केला आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी पाठ्यपुस्तक निर्मिती, बालभारती यांच्या ‘किशोर’ मासिकाच्या मुखापृष्ठावरही कविता प्रकाशित होण्याचा बहुमानही त्याना कार्यकारी संपादिका ज्ञानदा नाईक यांच्याकडून लाभला आहे. ‘आपलं सचित्र बालमित्र’ या शैक्षणिक ग्रंथात मलपृष्ठावर इंग्रजी अनुवादासह ‘गुरुजी’ ही मराठी कविता प्रकाशित होण्याचा सन्मानही त्यांनी मिळवला आहे. आजवर आतिश यांना अनेक मानाचे पुरस्कार लाभले आहेत. सोलापूर येथील बालकवी पुरस्कार, नागपूर येथील पद्मगंधा आणि समाजचेतना पुरस्कार, अकोला येथील शब्दवलय पुरस्कार, सांगली येथील अ.भा.बालकुमार साहित्य संमेलन पुरस्कार, हिंगोली येथील अंकुर शोधपत्रकारिता पुरस्कार, पुणे येथील मातृमंदिर विश्वस्त संस्था पुरस्कार आणि नवी दिल्ली येथील राष्ट्रीय मानवता गौरव पुरस्कार तसेच पुणे येथील ग. दि. मा. पुरस्कार, ओरिसा येथील बाबाजी संग्रहालय पुरस्कार, नाशिक येथील वाड्.मयसेवा पुरस्कार तसेच नवी दिल्ली येथील झेडआयआय टिचर एनोव्हेशनल अवॉर्ड इत्यादी अनेक पुरस्काराने त्यांचा सन्मान करण्यात आला आहे. सुप्रसिध्द लेखिका आणि सोज्वळ कार्यकर्तृत्वाच्या दिपाली सोसे या त्यांच्या सुविद्य व उच्चविभूषित पत्नी आहेत. आणि या हरहुन्नरी दांपत्याचे दोन चक्षू म्हणजे चिमुकली, गोंडस मुले चिरंजीव स्वराज आणि अद्विक . अशा नेत्रदीपक आणि जाज्वल यशाने संपन्न आतिश यांनी लेखन व कार्य क्षेत्रात आपली धुरा अढळ पद लाभलेल्या ध्रुवाप्रमाणे परिपूर्ण करून ठेवली आहे. त्यांच्या कार्यकर्तृत्वाला मनाचा मुजरा... २२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *प्रा.मनीषा कदम* ग्रंथपाल,सिध्दिविनायक ग्रंथालय,मुंबई. gegevzrtasitavv1u7w250v8istep21 2155365 2155363 2022-08-28T16:38:10Z आतिश सुरेश सोसे 127045 /* आतिश सुरेश सोसे */ नवीन विभाग wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=आतिश सुरेश सोसे}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २१:४४, २६ ऑगस्ट २०२० (IST) == आतिश सुरेश सोसे == व्यक्तिविशेष.... *कल्पकतेचे शिखर : आतिश सुरेश सोसे* २२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *लेखन- *प्रा.मनिषा कदम,* *मुंबई* कल्पक आणि सृजनशील कवी, गुणवंत लेखक, अभ्यासू संपादक तसेच अतिशय संवेदनशील माणूस म्हणून सुपरिचित असलेले एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व; आणि मराठी साहित्यातील प्रख्यात साहित्यिक म्हणजेच आतिश सुरेश सोसे. त्यांचा जन्म बुलढाणा जिल्ह्यातील टाकरखेड येथे २६ ऑक्टोबर १९ ८० रोजी झाला. मध्यमवर्गीय, शिक्षकी पेशा अखंड सांभाळणारे त्यांचे वडील म्हणजे सुरेशराव सोसे. संस्काराने परिपूर्ण अशी त्यांची आई म्हणजे शोभाताई सोसे. त्यांचे आई-वडील म्हणजे अत्यंत सुशिक्षित व सुसंस्कृत दांपत्य. या परीपूर्तेच्या कुटुंब वात्सल्य लाभलेल्या सहवासात त्यांचे बालपण गेले. त्यांनी आपले शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण अकोला आणि पुणे येथे पूर्ण केले. त्यांनी मराठी साहित्यात बी. ए.ची पदवी संपादन केली. त्यानंतर बी. कॉम., पत्रकारितेत बी. जे. आणि प्रिंट मिडिया, इतिहास आणि मराठी विषयाअंतर्गत बी.एड. आणि एम.ए. पूर्ण केले आहे. तसेच एम.एड. शिक्षणशास्त्र ही पदव्युत्तर पदवीही संपादन केली. अशा अनेक वैविध्यपूर्ण पदवी व पदव्युत्तर शिक्षण घेऊन त्यांनी आपल्या शैक्षणिक कारकिर्दीला आकार दिला. आतिश यांनी संगणक शास्त्रातील एम्. एस्.सी. आय. टी., फोटोशॉप, डिटिपी, सी.पी.सी.टी., सी. लिब. इत्यादी प्रमाणपत्र परिक्षाही यशस्वीपणे पूर्ण केल्या आहेत. तल्लख बुद्धिमत्ता आणि समृध्द प्रतिभा लाभलेल्या आतिश सोसे यांनी लहानपणी वयाच्या तेराव्या वर्षापासूनच साहित्य लेखनाला सुरूवात केली. आई-वडील आणि बहिणींनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळेच त्यांचे लेखन अधिकाधिक समृध्द होत गेले असं ते अभिमानाने सांगतात. यावेळी प्रथम त्यांनी कविता लेखनाला सुरूवात केली. मुलांच्या भावविश्वाची आणि कल्पनाविश्वाची जाणीव त्यांना असल्याने बालकुमारांचे ते आवडते कवी, लेखक ठरले. त्यांची कविता म्हणजे सहज, सोप्या, तालासुरात आणि ठेक्यात गवसणारी सुबोध अशी शब्दकळा आहे. त्यांच्या मते कवितेमध्ये सहज आलेला नाद, अनुप्रास आणि ठेका हा फार महत्त्वाचा आहे. इयत्ता आठवीत असताना दैनिक ‘नवयुगवाणी’ या वृत्तपत्राचे संपादक, मालक विजयभाऊ राठोड यांनी त्यांना ‘बालवाणी’ या आठवड्याच्या पुरवणीचे संपादन करण्याची सर्वप्रथम संधी दिली. त्यानंतर दैनिक ‘विश्वशिवशक्ती’ , दैनिक ‘लोकमत’ या वृत्तपत्रांमधून पुरवणी संपादनाची जबाबदारी पार पाडत दैनिक ‘अकोला दर्शन’ या दैनिक वृत्तपत्रामध्ये अकोला, वाशीम, बुलढाणा या तीन जिल्हयाच्या आवृत्तीचे 'सहसंपादक' म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले आहे. यासोबतच ते बी.ए.भाग -१ मध्ये शिकत असताना ओरिसा राज्यामधून भारतातील साठ प्रादेशिक भाषेत आणि बोलीभाषेत प्रकाशित होणाऱ्या ‘प्रिय ताई’ या बाल त्रैमासिकाचे सहसंपादक म्हणूनही अनेक वर्षे काम पाहिले. त्यानंतर मुंबई येथून प्रकाशित होणाऱ्या ‘राजमंच’ या पाक्षिकाचे ‘कार्यकारी संपादक’ म्हणून काम पाहत असताना अनेकांना लिहिण्याची प्रेरणा देऊन त्यांना व्यासपीठ उपलब्ध करून देणारे ते सर्वांचे मूर्तिमंत प्रेरणास्त्रोतच ठरले.. याशिवाय ‘केसर’ पुणे आणि ‘सतेज’ अकोला यासह अनेक नियतकालिकांचे अभ्यासपूर्ण संपादनही त्यांनी केले आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिका आदरणीय डॉ. विजया वाड यांनी त्यांच्यातील अभ्यासू संपादकाची वृत्ती टिपून महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, वाई आणि मुंबई येथे अभ्यागत संपादक, संपादकीय सहाय्यक आणि सहसंपादक अशा पदांसाठी त्यांची नियुक्ती केली. वाड बाई आणि त्यांचा स्नेहबंध अतिशय जिव्हाळ्याचा असल्याने ते त्यांना कायम ‘आईसाहेब’ म्हणूनच संबोधतात. याच आईसाहेबांनी दिलेल्या संधीचे सोने करीत त्यांनी ‘महाराष्ट्र कन्या चरित्रकोश’ सहित खंड१७ ते खंड २० मधील नोंदी लेखन, मुद्रित शोधन, संपादित नोंदी करीत, मंडळाचा परिचय नव्याने लिहून देत भरीव असे कार्य केले आहे. त्यासाठी त्यांनी ब्रिटानिका, कोलियर सह अनेक एनसाइक्लोपीडियासह इंग्रजी ग्रंथाचे वाचन आणि अभ्यास केला आहे. या कार्यकाळात त्यांना अनेक मातब्बर आणि दिग्गज व्यक्तींचा जवळून सहवास लाभला. तसेच या भरीव कार्यातूनच त्यांना संदर्भ ग्रंथ कसे वाचावे? संदर्भ कसा शोधावा? हे नव्याने कळले असे ते आदराने , अभिमानाने सांगतात.तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी ज्या वाड्यात राहायचे,त्या वाड्यात बराच काळ राहता आले,हे क्षण भाग्यवत आहेत,असेही ते नेहमी म्हणतात. याच दरम्यान त्यांनी गोवा येथील ‘विश्वचरित्र कोश’ या खंडांकरिताही अनेक नोंदींचे लेखन केले आहे. त्यांचे लिखाण सातत्याने विविध नियतकालिकांमधून प्रसिध्द झाले आहे. मला आठवतं महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, मुंबई येथे माझी जून २००८ मध्ये अभ्यागत संपादक म्हणून निवड झाली होती. तिथेच मी आतिश सरांना भेटले. मी त्यांना भेटताच त्यांनी हसतमुखाने माझे स्वागत केले. सरांकडे कन्याकोशाची पूर्णत: जबाबदारी होती. जुजबी प्रश्नोत्तरे विचारून मला त्यांनी तेथील कामाचे स्वरूप समजावून सांगितले. त्यांनी माझ्या मानसिक मनाचा अभ्यास करून ‘शारीरिक उंचीपेक्षा कार्याच्या उंचीने आपण सर्वत्र परिचित असणे’ हे महत्त्वाचे आहे, असे सांगून माझे मनोबल वाढविले. तेव्हा मला जाणवले जणू काही आपण एका गुरुजनांकडून शिकवण घेत आहोत. नकळत त्यांच्या विषयी मनोमनी आदर दुणावला. नित्य आलेल्या प्रत्येक नोंदीचे प्रथम प्राथमिक वाचन करणे, त्याची शब्दसंख्या पाहणे, प्राथमिक नोंद वाचनातून आलेले अभिप्राय नोंदीच्या शेवटी लिहून ठेवणे आणि मुख्य म्हणजे आलेली नोंद विश्व कोशाच्या पद्धतीनुसार तयार करणे इत्यादी आमच्या कामाचे स्वरूप होते. मी हे सर्व काम कमी अवधित शिकले. माझा कामाचा ओघ आणि कामाची तळमळ यांचा संगम घडून आल्याने सरांना माझ्याबद्दल दृढ विश्वास निर्माण झाला. त्यांनी माझ्या कामाची गती वाढवली. काम आवडल्यास ते लागलीच शाबासकीची थाप देत; परंतु कामात चुका झाल्या तर ‘परत परत तेच नव्याने शिका मग चूक लक्षात येईल’ असे ते सांगून चोख काम मिळेपर्यंत कुठेही स्वत:च्या मनाचा तोल जाऊ न देता शांतपणे समोरच्याला समजावून सांगत. ही त्यांची शिक्षण देण्याची अनोखी पद्धत मला खूपच आवडली. कामादरम्यानचा सर्व वृत्त्तांत ते वाड बाईंना वेळोवेळी कळवत असत. आम्ही चौघे जण कन्याकोशावर काम पहात होतो. चौघांची एकजूट होती. कामात सर्व जण पारंगत होतो. आमच्यातील हेच खेळीमेळीचे वातावरण पाहून बाई नेहमीच खुष व्हायच्या. प्रत्येक व्यक्तीला सरांनी वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या दिल्या होत्या. परंतु नेहमी ४ वाजता सर्वांनी कामाचा तपशील सादर करण्याची सरांची पद्धती होती. त्यामुळे प्रत्येकाला सर्वच कामाची माहिती व्हायची. या कामाच्या पारदर्शक पद्धतीमुळे बाई सरांचे नेहमीच कौतुक करायच्या. त्यावेळी सर बाईना लागलीच सांगायचे ही सर्व यांची मेहनत आहे. कौतुकाची थाप ते कधीही एकट्याच्या पाठीवर घेत नसतं. यातून सहकार्य आणि सर्वांना समभाव देणे या त्यांच्या गुणांची नव्याने ओळख झाली होती. इंद्रधनुष्य जसं सात रंगांनी परिपूर्ण असते तसेच सरांच्या कामाच्या पद्धतीमध्ये सप्तशैली दिसून आली. मौखिक संवादापासून ते भावनिक सुप्त संवादाची शैली आम्हा सर्वांमध्ये सरांमुळे निर्माण झाली. त्यांची प्रत्येक आठवण म्हणजे आम्हांला पुढील आयुष्याच्या प्रवासासाठी एक शिदोरी ठरली. एवढ्या कमी वयात सरांचा सर्वच विषयांचा सखोल अभ्यास, चौफेर वाचन व प्रचंड ज्ञान पाहून त्यांची ‘सहसंपादक’ पदी सन्मान झाल्याचे पदोपदी जाणवले. जीवनातील सखोल अनुभव, कल्पनाशक्तीची झेप, अभ्यासू वृत्ती, सहजता आणि उस्फूर्तता या त्यांच्या लेखनाच्या ठळक वैशिष्ट्यांची जपणूक करत त्यांनी अकोला येथे १३ सप्टेंबर १९९५ रोजी ‘शुभम साहित्य मंडळाची’ स्थापना केली. त्यांच्यातील कुशल कार्यकर्ता या गुणाची ओळख देत गेल्या तीन दशकांपासून ते ‘शुभम’ चळवळीच्या माध्यमातून राज्यभर साहित्य संमेलने भरवून नव्या-जुन्या साहित्यिकांसह विविध क्षेत्रातील मंडळींना एकत्रित आणून नवा विचार पोहचविण्याचे काम करीत आहेत. पुढे या मंडळाचा विस्तार करून ‘शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य मंडळ’ असे नामकरण करून या मंडळाच्या वतीने अकोला, पनवेल, धुळे इत्यादी शहरांसह नऊ राज्यस्तरीय साहित्य संमेलनांचे यशस्वी आयोजन केले.दरवर्षी शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य संमेलनांचे आयोजन केले जात असून या संमेलनांमध्ये दरवर्षी अकोला येथील प्रा.दीपाली आतिश सोसे यांनी स्थापन केलेल्या व दीपाली मॅडमच सर्वेसर्वा असलेल्या‘आनंदी गुरुकुल अॅक्टिंग अॅकॅडमी’ आणि ‘विद्यार्थी सर्वांगीण विकास केंद्र’,अकोला यांच्या वतीने सर्वच वाड्.मय प्रकारातील ग्रंथांमधून निवडक पाच ग्रंथांना ‘राज्यस्तरीय आनंदी साहित्य पुरस्कार’ आणि विविध क्षेत्रात अतुलनीय कार्य करणाऱ्या महनीय व्यक्तीना ‘एस.एस.सोसे जीवनगौरव पुरस्कार’ देऊन सन्मानित केले जाते. हे सर्व उपक्रम नि:शुल्क आयोजित केले जातात, हे विशेष महत्त्वाचे आहे असे ते आवर्जून सांगतात. या वर्षापासून त्यांचा "आनंदी जागतिक कला महोत्सव"दरवर्षी एका देशात आयोजित करण्याचा मनोदय व्यक्त केला असून त्या दिशेने त्यांनी नियोजन व बांधणीही सुरु केली आहे. शुभम चळवळीचे ते संस्थापक-अध्यक्ष असून ‘शिवम बहुउद्देशीय संस्थेचेही ते अध्यक्ष आहेत. या संस्थेच्या वतीने संतश्रेष्ठ गजानन माऊलींच्या नावाने ‘एस.जी.एम.प्रि.स्कूल’ या नावाने ग्रामीण भागात कानशिवणी या गावी त्यांचे जिवलग मित्र प्रा. संदीप फासे यांच्या संस्थापकीय पुढाकाराने इंग्रजी माध्यमाची शाळा तीन वर्षांपासून यशस्वीपणे चालविली जात आहे. घरातील शिक्षणाचे बाळकडू जपत परिसरातील ‘तळमळीचे शिक्षक’ म्हणून उपाधी मिळवून त्यांनी अनेक शाळांमध्ये अध्यापनही केले असून सध्याही ते एका खाजगी शाळेत ‘शिक्षक’ म्हणून कार्यरत आहेत. याशिवाय ते नवी दिल्ली येथील नॅशनल बुक ट्रस्ट ऑफ इंडिया - पुस्तक क्लब, पुणे येथील महाराष्ट्र साहित्य परिषद, मुंबई येथील बालरंजन संस्था तसेच अखिल भारतीय मराठी चित्रपट महामंडळ अशा विविध नावाजलेल्या आणि प्रतिष्ठित संस्थांचे आजीव सभासद आणि सभासद आहेत. त्यांच्यातील उत्तम निवेदक आणि वक्ता या सुप्त गुणांमुळेच मुंबई, पुणे शहरातील मोठमोठ्या कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन करीत महाराष्ट्रभर अनेक कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन, अनेक मैफिलींचे सुमधूर निवेदन करून त्यांनी रसिकांना ज्ञान आणि मनोरंजनाची मेजवानीच दिली. आकाशवाणी केंद्र, अकोला येथेही त्यांनी ‘युवावाणी’ या कार्यक्रमाचे अनेक वर्षे ‘निवेदक’ म्हणून काम पाहिले आहे. यासठी त्यांनी नवी दिल्ली येथील प्रसार भारतीचे तसेच एफटीआईआई चे प्रमाणपत्रही प्राप्त केले आहे. अनेक ध्वनिमुद्रिका आणि चित्रफितींमध्येही ही त्यांनी निवेदन केले आहे. याशिवाय फोटोग्राफी,शुटिंग हेही त्यांचे आवडते छंद आहेत. आजवर तब्बल बहात्तरहून अधिक प्रकाशित कथा, कविता, कादंबरी,चरित्रे, बालवाड्.मय अशा विविध प्रकारातील ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्यांची ही सर्व ग्रंथसंपदा अकोला, नागपूर, यवतमाळ, नाशिक, जळगाव, सोलापूर तसेच पुणे, औरंगाबाद, मुंबई आणि ओरिसा येथील प्रतिष्ठित प्रकाशन संस्थांनी प्रकाशित केली आहेत. त्यातील अनेक ग्रंथांनी नऊ-दहा आवृत्यांच्या प्रकाशनापर्यंत झेप घेतली आहे. त्यांचे अनेक ग्रंथ आतापर्यंत शासनाच्या मुंबई येथील ‘ग्रंथनिवड समिती’ द्वारे महाराष्ट्रातील ग्रंथालयांसाठीच्या यादीसाठी निवडले गेले आहेत. अॅमेझॉन, बुकगंगा यांसारख्या प्रतिष्ठित ऑनलाईन कंपनीद्वारेही त्यांचे ग्रंथ उपलब्ध आहेत. ‘उमलत्या कळ्या’, ‘तू’, ‘फुलांचा सडा’, ‘गोष्टीरूप शिवाजी’, ‘युगपुरुष’, ‘संत तुकाराम’, ‘संत ज्ञानेश्वर’, ‘संत एकनाथ’, ‘संत नामदेव’, ‘संत गाडगेबाबा’, ‘संत मुक्ताई’, ‘डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर’, ‘हिंदुहृदयसम्राट सावरकर’, ‘स्वामी विवेकानंद’, ‘क्रांतीच्या गर्भातून’, ‘वृक्षमैत्री’, ‘सारं काही प्रेमासाठी’, ‘भेट’, ‘मला भावलेल्या कविता’, ‘विज्ञानाचे शिल्पकार’, ‘महात्मा बसवेश्वर’, ‘समर्थ रामदास स्वामी’, ‘इतिहासातील शूर सेनानी’, ‘धीरूभाई अंबानी’ यांसह एकूण बाहात्तर ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्या ग्रंथांना मराठी साहित्यातील अग्रगण्य व्यक्ती म्हणजे साधना वृत्तपत्राचे संपादक यदुनाथ थत्ते, प्रख्यात कादंबरीकार शिवाजी सावंत, महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिक मा. डॉ. विजया वाड , प्रख्यात ज्येष्ठ कवी मंगेश पाडगावकर, अभिनेत्री आणि साहित्यिक डॉ. निशिगंधा वाड यांच्यासह अनेक मान्यवरांचे अभिप्राय लाभले आहेत. त्यांच्या ‘मी आणि माझ्या प्रेमकविता’, ‘भेट’ यासह अनेक ध्वनिमुद्रिका व चित्रफिती प्रकाशित आहेत. त्यांनी अनेक ग्रंथांना प्रस्तावना व अभिप्रायही लिहिलेले आहेत. अशा गणमान्य लेखकाने कोणताही बडेजाव न करता साधेपणाने भारताच्या तत्कालीन राष्ट्रपती महामहिम प्रतिभाताई पाटील यांच्यावर ‘महाराष्ट्र कन्या राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील’ हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ लिहून बालसाहित्यामध्ये मोलाची भर घातली. हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ फक्त मराठी भाषेत प्रकाशित न राहता भारतातील तब्बल तेवीस प्रमुख आणि बोली भाषांमध्ये अनुवादित झाला आहे. यासाठी अनेक मान्यवरांनी अनुवादकाची जबाबदारी लीलया पार पाडलेली दिसून येते. या जीवनचरित्रपर ग्रंथाच्या अनुवादकांचे ते ऋणनिर्देशन करण्यास कायम तत्पर असतात. आपल्या इतकाच या सर्व साहित्यिकांचा या ग्रंथासाठी मोलाचा वाटा आहे आणि हे साहित्यिक माझ्यासोबत नसते तर एवढे अद्वितीय कार्य घडले नसते हे ते आवर्जून सांगतात. म्हणूनच संधी मिळताच ते त्यांच्या तपशीलासह जसे की, संस्कृत अनुवाद प्रसिध्द चित्रपट अभिनेत्री समिरा गुजर, इंग्रजी अनुवाद हेमांगी कडू, हिंदी अनुवाद श्रुती गुप्ता, गुजराथी अनुवाद प्रा. रुचि दिक्षित, मालवणी अनुवाद सूर्यकांत राऊळ, अहिराणी अनुवाद डॉ. रमेश सूर्यवंशी, झाडीबोली अनुवाद डॉ.हरिश्चंद्र बोरकर, सांताली अनुवाद विश्वनाथ तुडू, भोजपुरी अनुवाद डॉ. ज्ञानप्रकाश आर्य, उर्दू अनुवाद ओझर अहमद, वऱ्हाडी अनुवाद राहूल भगत, हलबी अनुवाद दीपक माहितकर, कोंकणी अनुवाद सौ. दीपिका अरोंदेकर, कन्नड अनुवाद शोभा देवाडिगा, मारवाडी अनुवाद माया धुप्पड, भिल्लोरी अनुवाद डॉ. पुष्पा गावीत, लेवा गणबोली अनुवाद सुरेश यशवंत, कैकाडी अनुवाद चंद्रकला गायकवाड, तडवी अनुवाद अजीज तडवी, बंजारा अनुवाद विष्णू राठोड, तमीळ अनुवाद व्ही. चित्रा, पारधी अनुवाद प्रा. पी. बी. सोनवाणे, मावची अनुवाद डॉ. माहेश्वरी गावीत या प्रसिध्द अभ्यासक, अनुवादकांचे आभार व्यक्त करतात. जणू काही सोनेरी क्षण टिपण्याची त्यांची ही अनोखी अदाच ! या ग्रंथाचे नाट्यरुपांतर संजीवनी मुळे यांनी केले असून या ग्रंथाची सीडी प्रसिध्द संगीतकार माधुरी नाईक यांनी केली आहे. या सी.डी.चे अभिवाचन प्रसिध्द असून याचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेत्री समिरा गुजर यांनी आणि रंगमंचीय कार्यक्रमाचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेते अंशुमन विचारे यांनी केले आहे. या ग्रंथाबाबत आणखी एक सन्मानाची बाब म्हणजे या ग्रंथाचे रसग्रहण अंध विद्यार्थी व गुणवंतांना करता यावे म्हणून पुणे विद्यापीठाच्या अॅडव्हान्स टेक्नॉलॉजी ब्लाइंड स्टुडंट लर्निंग सेंटर, प्रा. धनंजय भोळे यांच्या वतीने ऑडिओ सीडीची निर्मिती करण्यात आली आहे. एखाद्या ग्रंथावर एवढे प्रयोग ही खूप मोठी उपलब्धी आहे. त्यांच्या काही कविता व ग्रंथ अनुवादित झाले आहेत. त्यांचे आजवर ७२ ग्रंथ प्रकाशित असून २५ ग्रंथांच्या द्वितीय, १५ ग्रंथांच्या तृतीय तर काही ग्रंथांची ९-१० व्या आवृत्तीच्या दिशेने वाटचाल सुरु आहे. त्यांच्या अनेक ग्रंथांचे प्रकाशन ज्येष्ठ अभिनेत्री सुलोचना दीदी, अभिनेत्री रीमा लागू, अभिनेते मोहन जोशी, अभिनेते दीपक देऊळकर, ज्येष्ठ अभिनेते डॉ. श्रीराम लागू, माजी मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख, ज्येष्ठ साहित्यिक विठ्ठल वाघ, प्रख्यात कवी फ. मु. शिंदे, संपादक संजय आवटे यांच्यासह अनेक मान्यवरांच्या हस्ते झाले आहे. त्यांचा जनसंपर्क खूप दांडगा असून या जनमाणसातील अभ्यासपूर्ण निरीक्षणाच्या बळावर आजवर अनेक मान्यवरांच्या त्यांनी गाठीभेटी घेतल्या आहेत. महामहिम राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील, भारताचे तत्कालीन कृषिमंत्री शरदचंद्रजी पवार, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे अध्यक्ष राजसाहेब ठाकरे, माजी राज्यपाल डॉ. डी.वाय.पाटील, अभिनेते महेश मांजरेकर, शेगाव संस्थांचे अध्यक्ष शिवशंकरदादा पाटील, ज्येष्ठ समाजसेवक आण्णाजी हजारे, ज्येष्ठ समाजसेवक डॉ. प्रकाशजी आणि त्यांची पत्नी डॉ. मंदाकिनी आमटे, ज्येष्ठ समाजसेविका सिंधुताई सपकाळ, डॉ. रवींद्रजी कोल्हे यांच्यासह शेकडो मान्यवरांनी त्यांच्या लेखन व कार्याची प्रत्यक्ष भेटीनंतर कौतुक केले आहे. उत्कृष्ट मुलाखतकार म्हणूनही त्यांचे नाव आदराने घेतले जाते. आजवर त्यांनी चित्रपट सृष्टीतील अभिनेत्री सुलोचनादीदी, सीमा देव, आशा काळे, स्मिता तळवलकर, अलका कुबल, वर्षा उसगावकर, रेखा कामत, क्रांति रेडकर, अभिनेते प्रशांत दामले, साहित्य क्षेत्रातील ज्येष्ठ लेखक मारुती चित्तमपल्ली, संगीत क्षेत्रातील प्रख्यात गायिका साधना सरगम, पद्मजा फेणाणी, उत्तरा केळकर, वैशाली सामंत, आरती अंकलीकर-टिकेकर यांच्यासह विविध क्षेत्रातील मान्यवरांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. आजवर त्यांच्या अनेक मुलाखती व कार्यक्रम मुंबई दूरदर्शन : सह्याद्री वाहिनी, ई-टीव्ही. मराठी, अल्फा मराठी, मी मराठी, साम मराठी या वाहिन्यांवर तसेच विविध आकाशवाणी केंद्रांवरून त्यांचे कार्यक्रम प्रसारित झाले आहेत. त्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या लेखक शिबिरात चंद्रपूर येथील सोमनाथ येथे सहभाग घेतला होता. मुंबईद्वारा साहित्य प्रसार केंद्र प्रकाशित त्यांच्या ‘आई’ या कविता संग्रहाचा मान्यवरांसोबत समावेश आहे. त्यांच्या ‘द प्रेसिडेंट’ या अनुवादित ग्रंथाची ‘लव्हिंग सिस्टर’ या ओरिसा राज्यातील राष्ट्रीय स्तरावरील मासिकाकडून क्रमश: प्रकाशनार्थ निवड झाली. पुणे येथील ‘बाबांच्या कविता’ या वडिलांवरील मराठीतील पहिल्या कविता संग्रहाचे संपादन स्वत: आतिश आणि सुनिल चव्हाण यांनी केले आहे. या संपादित कवितासंग्रहाला दैनिक नवाकाळ, मुंबई वृत्तपत्राने अग्रलेख लिहून या ग्रंथाचा सन्मान केला आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी पाठ्यपुस्तक निर्मिती, बालभारती यांच्या ‘किशोर’ मासिकाच्या मुखापृष्ठावरही कविता प्रकाशित होण्याचा बहुमानही त्याना कार्यकारी संपादिका ज्ञानदा नाईक यांच्याकडून लाभला आहे. ‘आपलं सचित्र बालमित्र’ या शैक्षणिक ग्रंथात मलपृष्ठावर इंग्रजी अनुवादासह ‘गुरुजी’ ही मराठी कविता प्रकाशित होण्याचा सन्मानही त्यांनी मिळवला आहे. आजवर आतिश यांना अनेक मानाचे पुरस्कार लाभले आहेत. सोलापूर येथील बालकवी पुरस्कार, नागपूर येथील पद्मगंधा आणि समाजचेतना पुरस्कार, अकोला येथील शब्दवलय पुरस्कार, सांगली येथील अ.भा.बालकुमार साहित्य संमेलन पुरस्कार, हिंगोली येथील अंकुर शोधपत्रकारिता पुरस्कार, पुणे येथील मातृमंदिर विश्वस्त संस्था पुरस्कार आणि नवी दिल्ली येथील राष्ट्रीय मानवता गौरव पुरस्कार तसेच पुणे येथील ग. दि. मा. पुरस्कार, ओरिसा येथील बाबाजी संग्रहालय पुरस्कार, नाशिक येथील वाड्.मयसेवा पुरस्कार तसेच नवी दिल्ली येथील झेडआयआय टिचर एनोव्हेशनल अवॉर्ड इत्यादी अनेक पुरस्काराने त्यांचा सन्मान करण्यात आला आहे. सुप्रसिध्द लेखिका आणि सोज्वळ कार्यकर्तृत्वाच्या दिपाली सोसे या त्यांच्या सुविद्य व उच्चविभूषित पत्नी आहेत. आणि या हरहुन्नरी दांपत्याचे दोन चक्षू म्हणजे चिमुकली, गोंडस मुले चिरंजीव स्वराज आणि अद्विक . अशा नेत्रदीपक आणि जाज्वल यशाने संपन्न आतिश यांनी लेखन व कार्य क्षेत्रात आपली धुरा अढळ पद लाभलेल्या ध्रुवाप्रमाणे परिपूर्ण करून ठेवली आहे. त्यांच्या कार्यकर्तृत्वाला मनाचा मुजरा... २२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०३, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *प्रा.मनीषा कदम* ग्रंथपाल,सिध्दिविनायक ग्रंथालय,मुंबई. == आतिश सुरेश सोसे == व्यक्तिविशेष.... *कल्पकतेचे शिखर : आतिश सुरेश सोसे* २२:०८, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०८, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *लेखन- *प्रा.मनिषा कदम,* *मुंबई* कल्पक आणि सृजनशील कवी, गुणवंत लेखक, अभ्यासू संपादक तसेच अतिशय संवेदनशील माणूस म्हणून सुपरिचित असलेले एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व; आणि मराठी साहित्यातील प्रख्यात साहित्यिक म्हणजेच आतिश सुरेश सोसे. त्यांचा जन्म बुलढाणा जिल्ह्यातील टाकरखेड येथे २६ ऑक्टोबर १९ ८० रोजी झाला. मध्यमवर्गीय, शिक्षकी पेशा अखंड सांभाळणारे त्यांचे वडील म्हणजे सुरेशराव सोसे. संस्काराने परिपूर्ण अशी त्यांची आई म्हणजे शोभाताई सोसे. त्यांचे आई-वडील म्हणजे अत्यंत सुशिक्षित व सुसंस्कृत दांपत्य. या परीपूर्तेच्या कुटुंब वात्सल्य लाभलेल्या सहवासात त्यांचे बालपण गेले. त्यांनी आपले शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण अकोला आणि पुणे येथे पूर्ण केले. त्यांनी मराठी साहित्यात बी. ए.ची पदवी संपादन केली. त्यानंतर बी. कॉम., पत्रकारितेत बी. जे. आणि प्रिंट मिडिया, इतिहास आणि मराठी विषयाअंतर्गत बी.एड. आणि एम.ए. पूर्ण केले आहे. तसेच एम.एड. शिक्षणशास्त्र ही पदव्युत्तर पदवीही संपादन केली. अशा अनेक वैविध्यपूर्ण पदवी व पदव्युत्तर शिक्षण घेऊन त्यांनी आपल्या शैक्षणिक कारकिर्दीला आकार दिला. आतिश यांनी संगणक शास्त्रातील एम्. एस्.सी. आय. टी., फोटोशॉप, डिटिपी, सी.पी.सी.टी., सी. लिब. इत्यादी प्रमाणपत्र परिक्षाही यशस्वीपणे पूर्ण केल्या आहेत. तल्लख बुद्धिमत्ता आणि समृध्द प्रतिभा लाभलेल्या आतिश सोसे यांनी लहानपणी वयाच्या तेराव्या वर्षापासूनच साहित्य लेखनाला सुरूवात केली. आई-वडील आणि बहिणींनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळेच त्यांचे लेखन अधिकाधिक समृध्द होत गेले असं ते अभिमानाने सांगतात. यावेळी प्रथम त्यांनी कविता लेखनाला सुरूवात केली. मुलांच्या भावविश्वाची आणि कल्पनाविश्वाची जाणीव त्यांना असल्याने बालकुमारांचे ते आवडते कवी, लेखक ठरले. त्यांची कविता म्हणजे सहज, सोप्या, तालासुरात आणि ठेक्यात गवसणारी सुबोध अशी शब्दकळा आहे. त्यांच्या मते कवितेमध्ये सहज आलेला नाद, अनुप्रास आणि ठेका हा फार महत्त्वाचा आहे. इयत्ता आठवीत असताना दैनिक ‘नवयुगवाणी’ या वृत्तपत्राचे संपादक, मालक विजयभाऊ राठोड यांनी त्यांना ‘बालवाणी’ या आठवड्याच्या पुरवणीचे संपादन करण्याची सर्वप्रथम संधी दिली. त्यानंतर दैनिक ‘विश्वशिवशक्ती’ , दैनिक ‘लोकमत’ या वृत्तपत्रांमधून पुरवणी संपादनाची जबाबदारी पार पाडत दैनिक ‘अकोला दर्शन’ या दैनिक वृत्तपत्रामध्ये अकोला, वाशीम, बुलढाणा या तीन जिल्हयाच्या आवृत्तीचे 'सहसंपादक' म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले आहे. यासोबतच ते बी.ए.भाग -१ मध्ये शिकत असताना ओरिसा राज्यामधून भारतातील साठ प्रादेशिक भाषेत आणि बोलीभाषेत प्रकाशित होणाऱ्या ‘प्रिय ताई’ या बाल त्रैमासिकाचे सहसंपादक म्हणूनही अनेक वर्षे काम पाहिले. त्यानंतर मुंबई येथून प्रकाशित होणाऱ्या ‘राजमंच’ या पाक्षिकाचे ‘कार्यकारी संपादक’ म्हणून काम पाहत असताना अनेकांना लिहिण्याची प्रेरणा देऊन त्यांना व्यासपीठ उपलब्ध करून देणारे ते सर्वांचे मूर्तिमंत प्रेरणास्त्रोतच ठरले.. याशिवाय ‘केसर’ पुणे आणि ‘सतेज’ अकोला यासह अनेक नियतकालिकांचे अभ्यासपूर्ण संपादनही त्यांनी केले आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिका आदरणीय डॉ. विजया वाड यांनी त्यांच्यातील अभ्यासू संपादकाची वृत्ती टिपून महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, वाई आणि मुंबई येथे अभ्यागत संपादक, संपादकीय सहाय्यक आणि सहसंपादक अशा पदांसाठी त्यांची नियुक्ती केली. वाड बाई आणि त्यांचा स्नेहबंध अतिशय जिव्हाळ्याचा असल्याने ते त्यांना कायम ‘आईसाहेब’ म्हणूनच संबोधतात. याच आईसाहेबांनी दिलेल्या संधीचे सोने करीत त्यांनी ‘महाराष्ट्र कन्या चरित्रकोश’ सहित खंड१७ ते खंड २० मधील नोंदी लेखन, मुद्रित शोधन, संपादित नोंदी करीत, मंडळाचा परिचय नव्याने लिहून देत भरीव असे कार्य केले आहे. त्यासाठी त्यांनी ब्रिटानिका, कोलियर सह अनेक एनसाइक्लोपीडियासह इंग्रजी ग्रंथाचे वाचन आणि अभ्यास केला आहे. या कार्यकाळात त्यांना अनेक मातब्बर आणि दिग्गज व्यक्तींचा जवळून सहवास लाभला. तसेच या भरीव कार्यातूनच त्यांना संदर्भ ग्रंथ कसे वाचावे? संदर्भ कसा शोधावा? हे नव्याने कळले असे ते आदराने , अभिमानाने सांगतात.तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी ज्या वाड्यात राहायचे,त्या वाड्यात बराच काळ राहता आले,हे क्षण भाग्यवत आहेत,असेही ते नेहमी म्हणतात. याच दरम्यान त्यांनी गोवा येथील ‘विश्वचरित्र कोश’ या खंडांकरिताही अनेक नोंदींचे लेखन केले आहे. त्यांचे लिखाण सातत्याने विविध नियतकालिकांमधून प्रसिध्द झाले आहे. मला आठवतं महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, मुंबई येथे माझी जून २००८ मध्ये अभ्यागत संपादक म्हणून निवड झाली होती. तिथेच मी आतिश सरांना भेटले. मी त्यांना भेटताच त्यांनी हसतमुखाने माझे स्वागत केले. सरांकडे कन्याकोशाची पूर्णत: जबाबदारी होती. जुजबी प्रश्नोत्तरे विचारून मला त्यांनी तेथील कामाचे स्वरूप समजावून सांगितले. त्यांनी माझ्या मानसिक मनाचा अभ्यास करून ‘शारीरिक उंचीपेक्षा कार्याच्या उंचीने आपण सर्वत्र परिचित असणे’ हे महत्त्वाचे आहे, असे सांगून माझे मनोबल वाढविले. तेव्हा मला जाणवले जणू काही आपण एका गुरुजनांकडून शिकवण घेत आहोत. नकळत त्यांच्या विषयी मनोमनी आदर दुणावला. नित्य आलेल्या प्रत्येक नोंदीचे प्रथम प्राथमिक वाचन करणे, त्याची शब्दसंख्या पाहणे, प्राथमिक नोंद वाचनातून आलेले अभिप्राय नोंदीच्या शेवटी लिहून ठेवणे आणि मुख्य म्हणजे आलेली नोंद विश्व कोशाच्या पद्धतीनुसार तयार करणे इत्यादी आमच्या कामाचे स्वरूप होते. मी हे सर्व काम कमी अवधित शिकले. माझा कामाचा ओघ आणि कामाची तळमळ यांचा संगम घडून आल्याने सरांना माझ्याबद्दल दृढ विश्वास निर्माण झाला. त्यांनी माझ्या कामाची गती वाढवली. काम आवडल्यास ते लागलीच शाबासकीची थाप देत; परंतु कामात चुका झाल्या तर ‘परत परत तेच नव्याने शिका मग चूक लक्षात येईल’ असे ते सांगून चोख काम मिळेपर्यंत कुठेही स्वत:च्या मनाचा तोल जाऊ न देता शांतपणे समोरच्याला समजावून सांगत. ही त्यांची शिक्षण देण्याची अनोखी पद्धत मला खूपच आवडली. कामादरम्यानचा सर्व वृत्त्तांत ते वाड बाईंना वेळोवेळी कळवत असत. आम्ही चौघे जण कन्याकोशावर काम पहात होतो. चौघांची एकजूट होती. कामात सर्व जण पारंगत होतो. आमच्यातील हेच खेळीमेळीचे वातावरण पाहून बाई नेहमीच खुष व्हायच्या. प्रत्येक व्यक्तीला सरांनी वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या दिल्या होत्या. परंतु नेहमी ४ वाजता सर्वांनी कामाचा तपशील सादर करण्याची सरांची पद्धती होती. त्यामुळे प्रत्येकाला सर्वच कामाची माहिती व्हायची. या कामाच्या पारदर्शक पद्धतीमुळे बाई सरांचे नेहमीच कौतुक करायच्या. त्यावेळी सर बाईना लागलीच सांगायचे ही सर्व यांची मेहनत आहे. कौतुकाची थाप ते कधीही एकट्याच्या पाठीवर घेत नसतं. यातून सहकार्य आणि सर्वांना समभाव देणे या त्यांच्या गुणांची नव्याने ओळख झाली होती. इंद्रधनुष्य जसं सात रंगांनी परिपूर्ण असते तसेच सरांच्या कामाच्या पद्धतीमध्ये सप्तशैली दिसून आली. मौखिक संवादापासून ते भावनिक सुप्त संवादाची शैली आम्हा सर्वांमध्ये सरांमुळे निर्माण झाली. त्यांची प्रत्येक आठवण म्हणजे आम्हांला पुढील आयुष्याच्या प्रवासासाठी एक शिदोरी ठरली. एवढ्या कमी वयात सरांचा सर्वच विषयांचा सखोल अभ्यास, चौफेर वाचन व प्रचंड ज्ञान पाहून त्यांची ‘सहसंपादक’ पदी सन्मान झाल्याचे पदोपदी जाणवले. जीवनातील सखोल अनुभव, कल्पनाशक्तीची झेप, अभ्यासू वृत्ती, सहजता आणि उस्फूर्तता या त्यांच्या लेखनाच्या ठळक वैशिष्ट्यांची जपणूक करत त्यांनी अकोला येथे १३ सप्टेंबर १९९५ रोजी ‘शुभम साहित्य मंडळाची’ स्थापना केली. त्यांच्यातील कुशल कार्यकर्ता या गुणाची ओळख देत गेल्या तीन दशकांपासून ते ‘शुभम’ चळवळीच्या माध्यमातून राज्यभर साहित्य संमेलने भरवून नव्या-जुन्या साहित्यिकांसह विविध क्षेत्रातील मंडळींना एकत्रित आणून नवा विचार पोहचविण्याचे काम करीत आहेत. पुढे या मंडळाचा विस्तार करून ‘शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य मंडळ’ असे नामकरण करून या मंडळाच्या वतीने अकोला, पनवेल, धुळे इत्यादी शहरांसह नऊ राज्यस्तरीय साहित्य संमेलनांचे यशस्वी आयोजन केले.दरवर्षी शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य संमेलनांचे आयोजन केले जात असून या संमेलनांमध्ये दरवर्षी अकोला येथील प्रा.दीपाली आतिश सोसे यांनी स्थापन केलेल्या व दीपाली मॅडमच सर्वेसर्वा असलेल्या‘आनंदी गुरुकुल अॅक्टिंग अॅकॅडमी’ आणि ‘विद्यार्थी सर्वांगीण विकास केंद्र’,अकोला यांच्या वतीने सर्वच वाड्.मय प्रकारातील ग्रंथांमधून निवडक पाच ग्रंथांना ‘राज्यस्तरीय आनंदी साहित्य पुरस्कार’ आणि विविध क्षेत्रात अतुलनीय कार्य करणाऱ्या महनीय व्यक्तीना ‘एस.एस.सोसे जीवनगौरव पुरस्कार’ देऊन सन्मानित केले जाते. हे सर्व उपक्रम नि:शुल्क आयोजित केले जातात, हे विशेष महत्त्वाचे आहे असे ते आवर्जून सांगतात. या वर्षापासून त्यांचा "आनंदी जागतिक कला महोत्सव"दरवर्षी एका देशात आयोजित करण्याचा मनोदय व्यक्त केला असून त्या दिशेने त्यांनी नियोजन व बांधणीही सुरु केली आहे. शुभम चळवळीचे ते संस्थापक-अध्यक्ष असून ‘शिवम बहुउद्देशीय संस्थेचेही ते अध्यक्ष आहेत. या संस्थेच्या वतीने संतश्रेष्ठ गजानन माऊलींच्या नावाने ‘एस.जी.एम.प्रि.स्कूल’ या नावाने ग्रामीण भागात कानशिवणी या गावी त्यांचे जिवलग मित्र प्रा. संदीप फासे यांच्या संस्थापकीय पुढाकाराने इंग्रजी माध्यमाची शाळा तीन वर्षांपासून यशस्वीपणे चालविली जात आहे. घरातील शिक्षणाचे बाळकडू जपत परिसरातील ‘तळमळीचे शिक्षक’ म्हणून उपाधी मिळवून त्यांनी अनेक शाळांमध्ये अध्यापनही केले असून सध्याही ते एका खाजगी शाळेत ‘शिक्षक’ म्हणून कार्यरत आहेत. याशिवाय ते नवी दिल्ली येथील नॅशनल बुक ट्रस्ट ऑफ इंडिया - पुस्तक क्लब, पुणे येथील महाराष्ट्र साहित्य परिषद, मुंबई येथील बालरंजन संस्था तसेच अखिल भारतीय मराठी चित्रपट महामंडळ अशा विविध नावाजलेल्या आणि प्रतिष्ठित संस्थांचे आजीव सभासद आणि सभासद आहेत. त्यांच्यातील उत्तम निवेदक आणि वक्ता या सुप्त गुणांमुळेच मुंबई, पुणे शहरातील मोठमोठ्या कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन करीत महाराष्ट्रभर अनेक कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन, अनेक मैफिलींचे सुमधूर निवेदन करून त्यांनी रसिकांना ज्ञान आणि मनोरंजनाची मेजवानीच दिली. आकाशवाणी केंद्र, अकोला येथेही त्यांनी ‘युवावाणी’ या कार्यक्रमाचे अनेक वर्षे ‘निवेदक’ म्हणून काम पाहिले आहे. यासठी त्यांनी नवी दिल्ली येथील प्रसार भारतीचे तसेच एफटीआईआई चे प्रमाणपत्रही प्राप्त केले आहे. अनेक ध्वनिमुद्रिका आणि चित्रफितींमध्येही ही त्यांनी निवेदन केले आहे. याशिवाय फोटोग्राफी,शुटिंग हेही त्यांचे आवडते छंद आहेत. आजवर तब्बल बहात्तरहून अधिक प्रकाशित कथा, कविता, कादंबरी,चरित्रे, बालवाड्.मय अशा विविध प्रकारातील ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्यांची ही सर्व ग्रंथसंपदा अकोला, नागपूर, यवतमाळ, नाशिक, जळगाव, सोलापूर तसेच पुणे, औरंगाबाद, मुंबई आणि ओरिसा येथील प्रतिष्ठित प्रकाशन संस्थांनी प्रकाशित केली आहेत. त्यातील अनेक ग्रंथांनी नऊ-दहा आवृत्यांच्या प्रकाशनापर्यंत झेप घेतली आहे. त्यांचे अनेक ग्रंथ आतापर्यंत शासनाच्या मुंबई येथील ‘ग्रंथनिवड समिती’ द्वारे महाराष्ट्रातील ग्रंथालयांसाठीच्या यादीसाठी निवडले गेले आहेत. अॅमेझॉन, बुकगंगा यांसारख्या प्रतिष्ठित ऑनलाईन कंपनीद्वारेही त्यांचे ग्रंथ उपलब्ध आहेत. ‘उमलत्या कळ्या’, ‘तू’, ‘फुलांचा सडा’, ‘गोष्टीरूप शिवाजी’, ‘युगपुरुष’, ‘संत तुकाराम’, ‘संत ज्ञानेश्वर’, ‘संत एकनाथ’, ‘संत नामदेव’, ‘संत गाडगेबाबा’, ‘संत मुक्ताई’, ‘डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर’, ‘हिंदुहृदयसम्राट सावरकर’, ‘स्वामी विवेकानंद’, ‘क्रांतीच्या गर्भातून’, ‘वृक्षमैत्री’, ‘सारं काही प्रेमासाठी’, ‘भेट’, ‘मला भावलेल्या कविता’, ‘विज्ञानाचे शिल्पकार’, ‘महात्मा बसवेश्वर’, ‘समर्थ रामदास स्वामी’, ‘इतिहासातील शूर सेनानी’, ‘धीरूभाई अंबानी’ यांसह एकूण बाहात्तर ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्या ग्रंथांना मराठी साहित्यातील अग्रगण्य व्यक्ती म्हणजे साधना वृत्तपत्राचे संपादक यदुनाथ थत्ते, प्रख्यात कादंबरीकार शिवाजी सावंत, महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिक मा. डॉ. विजया वाड , प्रख्यात ज्येष्ठ कवी मंगेश पाडगावकर, अभिनेत्री आणि साहित्यिक डॉ. निशिगंधा वाड यांच्यासह अनेक मान्यवरांचे अभिप्राय लाभले आहेत. त्यांच्या ‘मी आणि माझ्या प्रेमकविता’, ‘भेट’ यासह अनेक ध्वनिमुद्रिका व चित्रफिती प्रकाशित आहेत. त्यांनी अनेक ग्रंथांना प्रस्तावना व अभिप्रायही लिहिलेले आहेत. अशा गणमान्य लेखकाने कोणताही बडेजाव न करता साधेपणाने भारताच्या तत्कालीन राष्ट्रपती महामहिम प्रतिभाताई पाटील यांच्यावर ‘महाराष्ट्र कन्या राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील’ हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ लिहून बालसाहित्यामध्ये मोलाची भर घातली. हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ फक्त मराठी भाषेत प्रकाशित न राहता भारतातील तब्बल तेवीस प्रमुख आणि बोली भाषांमध्ये अनुवादित झाला आहे. यासाठी अनेक मान्यवरांनी अनुवादकाची जबाबदारी लीलया पार पाडलेली दिसून येते. या जीवनचरित्रपर ग्रंथाच्या अनुवादकांचे ते ऋणनिर्देशन करण्यास कायम तत्पर असतात. आपल्या इतकाच या सर्व साहित्यिकांचा या ग्रंथासाठी मोलाचा वाटा आहे आणि हे साहित्यिक माझ्यासोबत नसते तर एवढे अद्वितीय कार्य घडले नसते हे ते आवर्जून सांगतात. म्हणूनच संधी मिळताच ते त्यांच्या तपशीलासह जसे की, संस्कृत अनुवाद प्रसिध्द चित्रपट अभिनेत्री समिरा गुजर, इंग्रजी अनुवाद हेमांगी कडू, हिंदी अनुवाद श्रुती गुप्ता, गुजराथी अनुवाद प्रा. रुचि दिक्षित, मालवणी अनुवाद सूर्यकांत राऊळ, अहिराणी अनुवाद डॉ. रमेश सूर्यवंशी, झाडीबोली अनुवाद डॉ.हरिश्चंद्र बोरकर, सांताली अनुवाद विश्वनाथ तुडू, भोजपुरी अनुवाद डॉ. ज्ञानप्रकाश आर्य, उर्दू अनुवाद ओझर अहमद, वऱ्हाडी अनुवाद राहूल भगत, हलबी अनुवाद दीपक माहितकर, कोंकणी अनुवाद सौ. दीपिका अरोंदेकर, कन्नड अनुवाद शोभा देवाडिगा, मारवाडी अनुवाद माया धुप्पड, भिल्लोरी अनुवाद डॉ. पुष्पा गावीत, लेवा गणबोली अनुवाद सुरेश यशवंत, कैकाडी अनुवाद चंद्रकला गायकवाड, तडवी अनुवाद अजीज तडवी, बंजारा अनुवाद विष्णू राठोड, तमीळ अनुवाद व्ही. चित्रा, पारधी अनुवाद प्रा. पी. बी. सोनवाणे, मावची अनुवाद डॉ. माहेश्वरी गावीत या प्रसिध्द अभ्यासक, अनुवादकांचे आभार व्यक्त करतात. जणू काही सोनेरी क्षण टिपण्याची त्यांची ही अनोखी अदाच ! या ग्रंथाचे नाट्यरुपांतर संजीवनी मुळे यांनी केले असून या ग्रंथाची सीडी प्रसिध्द संगीतकार माधुरी नाईक यांनी केली आहे. या सी.डी.चे अभिवाचन प्रसिध्द असून याचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेत्री समिरा गुजर यांनी आणि रंगमंचीय कार्यक्रमाचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेते अंशुमन विचारे यांनी केले आहे. या ग्रंथाबाबत आणखी एक सन्मानाची बाब म्हणजे या ग्रंथाचे रसग्रहण अंध विद्यार्थी व गुणवंतांना करता यावे म्हणून पुणे विद्यापीठाच्या अॅडव्हान्स टेक्नॉलॉजी ब्लाइंड स्टुडंट लर्निंग सेंटर, प्रा. धनंजय भोळे यांच्या वतीने ऑडिओ सीडीची निर्मिती करण्यात आली आहे. एखाद्या ग्रंथावर एवढे प्रयोग ही खूप मोठी उपलब्धी आहे. त्यांच्या काही कविता व ग्रंथ अनुवादित झाले आहेत. त्यांचे आजवर ७२ ग्रंथ प्रकाशित असून २५ ग्रंथांच्या द्वितीय, १५ ग्रंथांच्या तृतीय तर काही ग्रंथांची ९-१० व्या आवृत्तीच्या दिशेने वाटचाल सुरु आहे. त्यांच्या अनेक ग्रंथांचे प्रकाशन ज्येष्ठ अभिनेत्री सुलोचना दीदी, अभिनेत्री रीमा लागू, अभिनेते मोहन जोशी, अभिनेते दीपक देऊळकर, ज्येष्ठ अभिनेते डॉ. श्रीराम लागू, माजी मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख, ज्येष्ठ साहित्यिक विठ्ठल वाघ, प्रख्यात कवी फ. मु. शिंदे, संपादक संजय आवटे यांच्यासह अनेक मान्यवरांच्या हस्ते झाले आहे. त्यांचा जनसंपर्क खूप दांडगा असून या जनमाणसातील अभ्यासपूर्ण निरीक्षणाच्या बळावर आजवर अनेक मान्यवरांच्या त्यांनी गाठीभेटी घेतल्या आहेत. महामहिम राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील, भारताचे तत्कालीन कृषिमंत्री शरदचंद्रजी पवार, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे अध्यक्ष राजसाहेब ठाकरे, माजी राज्यपाल डॉ. डी.वाय.पाटील, अभिनेते महेश मांजरेकर, शेगाव संस्थांचे अध्यक्ष शिवशंकरदादा पाटील, ज्येष्ठ समाजसेवक आण्णाजी हजारे, ज्येष्ठ समाजसेवक डॉ. प्रकाशजी आणि त्यांची पत्नी डॉ. मंदाकिनी आमटे, ज्येष्ठ समाजसेविका सिंधुताई सपकाळ, डॉ. रवींद्रजी कोल्हे यांच्यासह शेकडो मान्यवरांनी त्यांच्या लेखन व कार्याची प्रत्यक्ष भेटीनंतर कौतुक केले आहे. उत्कृष्ट मुलाखतकार म्हणूनही त्यांचे नाव आदराने घेतले जाते. आजवर त्यांनी चित्रपट सृष्टीतील अभिनेत्री सुलोचनादीदी, सीमा देव, आशा काळे, स्मिता तळवलकर, अलका कुबल, वर्षा उसगावकर, रेखा कामत, क्रांति रेडकर, अभिनेते प्रशांत दामले, साहित्य क्षेत्रातील ज्येष्ठ लेखक मारुती चित्तमपल्ली, संगीत क्षेत्रातील प्रख्यात गायिका साधना सरगम, पद्मजा फेणाणी, उत्तरा केळकर, वैशाली सामंत, आरती अंकलीकर-टिकेकर यांच्यासह विविध क्षेत्रातील मान्यवरांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. आजवर त्यांच्या अनेक मुलाखती व कार्यक्रम मुंबई दूरदर्शन : सह्याद्री वाहिनी, ई-टीव्ही. मराठी, अल्फा मराठी, मी मराठी, साम मराठी या वाहिन्यांवर तसेच विविध आकाशवाणी केंद्रांवरून त्यांचे कार्यक्रम प्रसारित झाले आहेत. त्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या लेखक शिबिरात चंद्रपूर येथील सोमनाथ येथे सहभाग घेतला होता. मुंबईद्वारा साहित्य प्रसार केंद्र प्रकाशित त्यांच्या ‘आई’ या कविता संग्रहाचा मान्यवरांसोबत समावेश आहे. त्यांच्या ‘द प्रेसिडेंट’ या अनुवादित ग्रंथाची ‘लव्हिंग सिस्टर’ या ओरिसा राज्यातील राष्ट्रीय स्तरावरील मासिकाकडून क्रमश: प्रकाशनार्थ निवड झाली. पुणे येथील ‘बाबांच्या कविता’ या वडिलांवरील मराठीतील पहिल्या कविता संग्रहाचे संपादन स्वत: आतिश आणि सुनिल चव्हाण यांनी केले आहे. या संपादित कवितासंग्रहाला दैनिक नवाकाळ, मुंबई वृत्तपत्राने अग्रलेख लिहून या ग्रंथाचा सन्मान केला आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी पाठ्यपुस्तक निर्मिती, बालभारती यांच्या ‘किशोर’ मासिकाच्या मुखापृष्ठावरही कविता प्रकाशित होण्याचा बहुमानही त्याना कार्यकारी संपादिका ज्ञानदा नाईक यांच्याकडून लाभला आहे. ‘आपलं सचित्र बालमित्र’ या शैक्षणिक ग्रंथात मलपृष्ठावर इंग्रजी अनुवादासह ‘गुरुजी’ ही मराठी कविता प्रकाशित होण्याचा सन्मानही त्यांनी मिळवला आहे. आजवर आतिश यांना अनेक मानाचे पुरस्कार लाभले आहेत. सोलापूर येथील बालकवी पुरस्कार, नागपूर येथील पद्मगंधा आणि समाजचेतना पुरस्कार, अकोला येथील शब्दवलय पुरस्कार, सांगली येथील अ.भा.बालकुमार साहित्य संमेलन पुरस्कार, हिंगोली येथील अंकुर शोधपत्रकारिता पुरस्कार, पुणे येथील मातृमंदिर विश्वस्त संस्था पुरस्कार आणि नवी दिल्ली येथील राष्ट्रीय मानवता गौरव पुरस्कार तसेच पुणे येथील ग. दि. मा. पुरस्कार, ओरिसा येथील बाबाजी संग्रहालय पुरस्कार, नाशिक येथील वाड्.मयसेवा पुरस्कार तसेच नवी दिल्ली येथील झेडआयआय टिचर एनोव्हेशनल अवॉर्ड इत्यादी अनेक पुरस्काराने त्यांचा सन्मान करण्यात आला आहे. सुप्रसिध्द लेखिका आणि सोज्वळ कार्यकर्तृत्वाच्या दिपाली सोसे या त्यांच्या सुविद्य व उच्चविभूषित पत्नी आहेत. आणि या हरहुन्नरी दांपत्याचे दोन चक्षू म्हणजे चिमुकली, गोंडस मुले चिरंजीव स्वराज आणि अद्विक . अशा नेत्रदीपक आणि जाज्वल यशाने संपन्न आतिश यांनी लेखन व कार्य क्षेत्रात आपली धुरा अढळ पद लाभलेल्या ध्रुवाप्रमाणे परिपूर्ण करून ठेवली आहे. त्यांच्या कार्यकर्तृत्वाला मनाचा मुजरा... २२:०८, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०८, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *प्रा.मनीषा कदम* ग्रंथपाल,सिध्दिविनायक ग्रंथालय,मुंबई. b4e5q68uf9bh0z6n25hfs2uok72scai 2155367 2155365 2022-08-28T16:41:21Z Khirid Harshad 138639 [[Special:Contributions/आतिश सुरेश सोसे|आतिश सुरेश सोसे]] ([[User talk:आतिश सुरेश सोसे|चर्चा]]) यांनी केलेले बदल [[User:43.242.226.27|43.242.226.27]] यांच्या आवृत्तीकडे पूर्वपदास नेले. wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=आतिश सुरेश सोसे}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) २१:४४, २६ ऑगस्ट २०२० (IST) m60cioakyx1r2w05yohaabenyo4ki7m 0 272878 2155373 2044802 2022-08-28T17:21:05Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[विकीपीडिया बोधचिह्न]] वरुन [[विकिपीडिया बोधचिन्ह]] ला हलविला wikitext text/x-wiki [[File:Wikipedia-logo-v2.svg|thumb|बोधचिहन]] विकिपीडियाचे बोधचिह्न ही विकीपिडिया व्यासपीठाची जागतिक ओळख आहे. पृथ्वीच्या गोलाच्या संकल्पनेवर आधारित आहे.जिगसाॅ पझल या खेळामधे असलेले तुकडे जोडण्यासारखी संकल्पना या चिह्नात आहे.बोधचिह्नात वरच्या बाजूला ही तुकड्यांची जोडणी अपूर्ण दाखविली आहे.विकिपीडिया असा इंग्रजी कॅपिटल अक्षरात लिहिलेला शब्द या पृथ्वीच्या गोलाच्या खाली नोदविलेला आहे.त्याखाली फ्री एनसायक्लोपिडिया म्हणजे मुक्त ज्ञानकोश असेही नोंदविलेले आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://web.archive.org/web/20100630234543/http://www.linuxlibertine.org:80/index.php?id=1&L=1|title=Startpage - Libertine Open Fonts Projekt|date=2010-06-30|website=web.archive.org|access-date=2021-01-09}}</ref> ==स्वरूप== या बोधचिह्नावर असलेल्या पझलच्या प्रत्येक तुकड्यावर एकेक अक्षर नोंदवलेले आहे.विकिपीडियाचे बहुभाषिकत्व याद्वारे प्रातिनिधिकरूपात दाखविलेले आहे. अर्मेनिअन⟨Վ⟩ v, कंबोडिअन⟨វិ⟩, बंगाली⟨উ⟩  जाॅर्जिअन ⟨ვ⟩  मध्यभागी डावीकडे ग्रीक  ⟨Ω⟩ चायनीज ⟨維⟩ ,कन्नड ⟨ವಿ⟩  तिबेटिअन⟨ཝི⟩ अशी भाषिक चिह्ने असून मध्यभागी उजवीकडे लॅटिन Latin ⟨W⟩ तसेच वरच्या बाजूला जपानी⟨ウィ⟩  सिरिलिक ⟨И⟩ हिब्रू ⟨ו⟩  तमिळ ⟨வி⟩ अशी भाषिक चिह्ने आहेत.सर्वात उजवीकडे इथियोपिक⟨ው⟩, अरेबिक ⟨و⟩ कोरिअन⟨위⟩ आणि थाई Thai ⟨วิ⟩  अशी चिह्ने आहेत.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://foundation.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_official_marks/About_the_official_Marks|title=Wikimedia official marks/About the official Marks - Wikimedia Foundation Governance Wiki|website=foundation.wikimedia.org|language=en|access-date=2021-01-09}}</ref> वरच्या बाजूचा अपूर्ण तुकडा प्रकल्पाचे अपुरे राहिलेले काम दाखविणारा आहे.अद्याप जागतिक बोलीभाषांपैकी काही भाषांचे विकिपीडिया तयार होणे हे काम अपेक्षित आहे.त्याचे हे निदर्शक आहे. ==प्रक्रिया== [[File:New Wikimedia Foundation Office 12.jpg|thumb|विकिमीडिया फाउंडेशन कार्यालयातील चिहन]] या बोधचिह्नाचे प्राथमिक स्वरूप पाॅल स्टॅन्सिफर यांनी २००३ साली बोधचिह्न स्पर्धेसाठीतयार केले होते.त्यावेळी ते १७ वर्षाचे होते.डेव्हिड फ्रेंडलँड यांनी या बोधचिह्नात काही सुधारणा केल्या आहेत.याप्रक्रियेत काही भाषिक त्रुटीही लक्षात आल्या.देवनागरी आणि जपानी भाषेतील लेखनाच्या या चुका होत्या. २००९ साली विकिमीडिया फाउंडेशनने काही धोरणे निर्धारित करून काही त्रुटी सुधारल्या. या चिहणाची परिमाणे सदोष होती त्यामध्ये सुधारणा करण्यात आल्या आणि काही विखुरलेल्या अक्षरांवर काम करण्यात आले. या चिन्हाचे संगणकीय त्रिमितीय प्रतिकृती तयार करण्यात आली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://diff.wikimedia.org/2010/05/13/wikipedia-in-3d/|title=Wikipedia in 3D|last=Walsh|first=Jay|date=2010-05-13|website=Diff|language=en-US|access-date=2021-01-09}}</ref>अशाप्रकारचा अर्धाकृती आकार विकिमीडिया कार्यालयात लावण्यात आलेला आहे. २०१० साली अक्षराची खूण असलेलया विकिपीडिया या शब्दाची सुधारणाही करण्यात आली. उभ्या आडव्या रेषांमध्ये जोडल्या गेलेल्या वी आणि डब्ल्यू या अक्षराच्या स्थानात आवश्यक सुधारणा करण्यात आल्या. ==विकिबाॅल== [[File:Wikimania2007 wikiball 127.jpg|thumb|विकिबाॅल]] २००७ साली एक सुधारित त्रिमितीय चिह्न [[तैवान]] येथील तैवानी विकिमीडियाने तयार केले.यात शिल्लक असलेल्या जागेत काही अक्षरांच्या जोडीने विकीपिडियाच्या बंधुप्रकल्पाची माहिती थोडक्यात नोंदविण्यात आली.मानवी खेळाच्या आकाराचा हा [[चेंडू]] तयार करून तो प्रदर्शनीय वस्तू म्हणून ठेवला गेला.यातूनच पुढे त्रिमिती स्वरूपाचा चेंडू तयार करण्याला चालना मिळाली. ==अंकित मुद्रा== आधीची मुद्रा ही युरोपीय समुदायाचे बोधचिहन म्हणून विकिमीडिया फाउंडेशन ने निर्धारित केले होते. २० जानेवारी २००९ रोजी त्याची अधिकृत नोंदणी करण्यात आली.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://trademarks.ipo.gov.uk/ipo-tmcase?legacySearch=False|title=Search for a trade mark - Intellectual Property Office|website=trademarks.ipo.gov.uk|language=en|access-date=2021-01-09}}</ref> == संदर्भ == [[वर्ग:विकिपीडिया]] 92thnjeiofxbk0kkkj969qjglzydn5j 0 274768 2155385 1870582 2022-08-28T17:27:05Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 1 274769 2155387 1870584 2022-08-28T17:27:15Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 2xzgy8hbaa19sc1qro0n2qvk3ui0r6g 0 283659 2155344 2152013 2022-08-28T12:14:31Z 2405:204:911B:FFBD:0:0:2063:58A4 आशय जोडला wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आसोळा''' | आकाशदेखावा = | आकाशदेखावा_शीर्षक = | शोधक_स्थान= right | अक्षांश = | रेखांश = | उंची = | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_शहर= जिंतूर | जिल्हा = [[परभणी जिल्हा]] |अधिकृत_भाषा=मराठी | नेता_पद =[[सरपंच]] | नेता_नाव = |लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष = २०११ | लोकसंख्या_एकूण = | लोकसंख्या_घनता = |लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = | क्षेत्रफळ_एकूण = |पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = | पिन कोड = | आरटीओ_कोड = एमएच/ |संकेतस्थळ= |कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]] |कोरे_उत्तर_१ = | तळटिपा =}} '''आसोळा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[परभणी जिल्हा|परभणी जिल्ह्यातील]] [[जिंतूर|जिंतूर तालुक्यातील]] एक गाव आहे. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे.येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १४ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.जून ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान ३० अंश सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ५६० मिमी असते.मार्च ते मे हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ४० अंश सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २४ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==जवळपासची गावे== पूर्वेस सावंगी(भा), उत्तरेस उमरद,सायखेडा,बेलखेडा, पश्चिमेस धमढम,वझर(बु) दक्षिणेस कवडा,कोरवडी ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate [[वर्ग:जिंतूर तालुक्यातील गावे]] [[वर्ग:परभणी जिल्ह्यातील गावे]] nxrcn42z8gabljc3e14v016p9tz998r 2155354 2155344 2022-08-28T14:19:26Z संतोष गोरे 135680 wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट भारतीय न्यायक्षेत्र |प्रकार=गाव |इतर_नाव= | स्थानिक_नाव ='''आसोळा''' | आकाशदेखावा = | आकाशदेखावा_शीर्षक = | शोधक_स्थान= right | अक्षांश = | रेखांश = | उंची = | राज्य_नाव = महाराष्ट्र |जवळचे_शहर= जिंतूर | जिल्हा = [[परभणी जिल्हा]] |अधिकृत_भाषा=मराठी | नेता_पद =[[सरपंच]] | नेता_नाव = |लोकसंख्या_एकूण_संदर्भ=|लोकसंख्या_क्रमांक=| लोकसंख्या_वर्ष = २०११ | लोकसंख्या_एकूण = | लोकसंख्या_घनता = |लिंग_गुणोत्तर=|लोकसंख्या_मेट्रो=|लोकसंख्या_शहरी=| क्षेत्रफळ_आकारमान = | क्षेत्रफळ_एकूण = |पिन_कोड=| एसटीडी_कोड = | पिन कोड = | आरटीओ_कोड = एमएच/ |संकेतस्थळ= |कोरे_शीर्षक_१ =[[बोलीभाषा]] |कोरे_उत्तर_१ = | तळटिपा =}} '''आसोळा''' हे [[भारत|भारताच्या]] [[महाराष्ट्र राज्य |महाराष्ट्र राज्यातील]] [[परभणी जिल्हा|परभणी जिल्ह्यातील]] [[जिंतूर|जिंतूर तालुक्यातील]] एक गाव आहे. ==भौगोलिक स्थान== ==हवामान== येथील हवामान उष्ण व कोरडे आहे.येथे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी हा हिवाळा हंगाम असतो. हिवाळ्यात दिवसा तापमान २९ सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान १४ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते.जून ते ऑक्टोबर हा पावसाळा हंगाम असतो. पावसाळ्यात दिवसा तापमान ३० अंश सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २२ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. पावसाळ्यात मध्यम प्रमाणात पाऊस पडतो. वार्षिक पर्जन्यमान ५६० मिमी असते.मार्च ते मे हा उन्हाळा मोसम असतो. उन्हाळ्यात दिवसा तापमान ४० अंश सेल्सियस पर्यंत वाढते आणि रात्री तापमान २४ अंश सेल्सियस पर्यंत खाली जाते. ==लोकजीवन== ==प्रेक्षणीय स्थळे== ==नागरी सुविधा== ==जवळपासची गावे== पूर्वेस सावंगी(भा), उत्तरेस उमरद, सायखेडा, बेलखेडा, पश्चिमेस धमढम, वझर(बु) दक्षिणेस कवडा, कोरवडी ==संदर्भ== #https://villageinfo.in/ #https://www.census2011.co.in/ #http://tourism.gov.in/ #https://www.incredibleindia.org/ #https://www.india.gov.in/topics/travel-tourism #https://www.mapsofindia.com/ #https://www.weather.gov/dvn/climategraphics?n=climategraphics #https://www.weather-atlas.com/en/india-climate [[वर्ग:जिंतूर तालुक्यातील गावे]] [[वर्ग:परभणी जिल्ह्यातील गावे]] l0xf9t1j3v4br1djwu4ddzgdxtogach 0 291701 2155379 1958894 2022-08-28T17:24:04Z Xqbot 6858 Bot: Fixing double redirect to [[विकिपीडिया बोधचिन्ह]] wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया बोधचिन्ह]] ghupx9q1z91s14r22hniq9unq5inc3o 3 299540 2155422 2154881 2022-08-29T04:49:25Z Shantanuo 16 wikitext text/x-wiki {{जुन्या चर्चा चौकट|search=yes| <center>[[सदस्य चर्चा:KiranBOT II/typos/Archive 1|१]]</center>}} ==झिरो विड्थ नॉन जॉईनर 200c काढून टाकावा== स्तोत्रम्‌ - या शब्दात झिरो विड्थ नॉन जॉईनर \u200c अगदी शेवटी "म" चा पाय मोडण्यासाठी वापरला आहे. तो बरोबर आहे. रिझॉर्ट्\u200cस - या शब्दात तो "स" च्या आधी येतो, तो चुकीचा आहे. कारण झिरो विड्थ नॉन जॉईनर न वापरता देखील तो शब्द तसाच दिसेलः रिझॉर्ट्स म्हणजेच झिरो विड्थ नॉन जॉईनर नंतर स्पेस, एंटर मार्क किंवा दंड चिन्ह । आले तर ठीक, नाही तर झिरो विड्थ जॉईनरचा उपयोग नाही तो काढून टाकावा. मला वाटते त्यासाठी रेग्युलर एक्स्प्रेशन वापरावे लागेल. टंकभेद की लेखनभेद [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:४१, ९ फेब्रुवारी २०२२ (IST) ==कॉंग्रेस शब्दाची फोड== काँग्रेस > कॉंग्रेस ( क + ा + ँ > क + ॉ + ं ) कॉम्रेड या शब्दातील 'कॉ' तर लॉजिक शब्दातील 'लॉ' ही दोन-दोन बाईटची (ल + ॉ / क + ॉ) अक्षरे आहेत. ती तीन बाईटमध्ये (क + ा + ऍ) अशी लिहू नयेत. वर दिलेल्या 'कॉंग्रेस' या शब्दामध्ये दोन्ही बाजूंना तीन बाईट आहेत. सर्व टंकात पहिला शब्द अगदी बरोबर दिसतो. तर काही टंकात दुसरा शब्द नीट दिसत नाही. पण तसे असले तरी देखील दुसरा पर्यायच बरोबर ठरवावा कारण तसे पाहिले तर 'कॉ' वर अनुस्वार म्हणजेच 'कॉं' असा क्रम बरोबर आहे. शब्द नीट वाचता येणे हा एकच निकष ठेवला तर मात्र पहिला शब्द बरोबर आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:२१, २० फेब्रुवारी २०२२ (IST) ==Corrections as per Rule 8.1== उपान्त्यी दीर्घ ई किंवा ऊ असलेल्या मराठी शब्दांचा उपान्त्य ई-कार किंवा ऊ-कार उभयवचनी सामान्यरूपांच्या वेळी ऱ्हस्व लिहावा. [[शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम_८.१|शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम_८.१]] पोलीसा > पोलिसा "पोलिस " > "पोलीस " (note the space at the end of the word) More info: http://shabdasampada.blogspot.com/2022/03/blog-post.html [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:४९, २० मार्च २०२२ (IST) :{{ping|Shantanuo}} मला नुकताच ह्यासारखा एक अनुभव केनिया → केन्या बदल करतांना आला ([[special:diff/2048160]]). तिथे "हर्केनिया" चे "हर्केन्या" असा बदल झाला. लक्ष देऊन बघितल्यास असे दिसते कि (तांत्रिक दृष्ट्या, व्याकरणाप्रमाणे नाही) "हर्केनिया" हा "ह+र + ्+केनिया " असा लिहिल्या जातो. त्याचप्रमाणे "पोलिसा" हा शब्द "पोलिस+अ" असा लिहिला जातो. मराठी मध्ये regular expressions कसे वापरावे किंवा ते खरंच काम करतील किंवा नाही, याची मला खात्री नाही. भरपूर ठिकाणी आपण " केनिया "→ " केन्या " असे रूपांतर करू शकतो. (space at the both end). ह्याव्यतिरिक्त दुसरा काही उपाय अजून तरी सुचत नाहीये. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १८:१०, २१ मार्च २०२२ (IST) :: आपण " केनिया "→ " केन्या " असे रूपांतर करू शकतो. (space at the both end). तसे केले तर केनियाची सामान्यरूपे तशीच राहतील. म्हणजे “भारताने केनियाला हरविले” हे वाक्य "भारताने केन्याला हरविले” असे होणार नाही. पण "भारताविरुद्ध केनिया विजयी” हे वाक्य "भारताविरुद्ध केन्या विजयी” असे बदलले जाईल. असे केले की काही ठिकाणी "केनिया” तर काही ठिकाणी "केन्या” दिसेल - त्याने गोंधळात अधिक वाढ होईल व ते प्रमाण लेखनाच्या दृष्टीने देखील चुकीचे ठरेल. करायचे तर '''सर्व ठिकाणी''' केनियाचे केन्या करा नाहीतर ते तसेच ठेवा. केनिया बदलताना हर्केनिया चे हर्केन्या झाले ही अपवादात्मक चूक होती. त्यासाठी हवे तर "हर्केन्या - हर्केनिया" अशी एक रिव्हर्स एंट्री टाका. अशी दोन-चार पानेच आहेत. या व्यतिरिक्त इतर काही अपवादात्मक शब्द वापरलेले गेलेले नाहीत. त्यामुळे पोलीसा > पोलिसा हा बदल देखील निश्चिंतपणे करू शकता. [[https://shantanuo.livejournal.com/103367.html या पानावर]] दिलेल्या लिनक्स कमांडने आपण ही खात्री करून घेऊ शकता. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:२०, २२ मार्च २०२२ (IST) :::{{ping|Shantanuo}} मी हर्केनिया लेखावर {{tl|nobots}} साचा टाकला, व लेखाला माझ्या watchlist मध्ये टाकले. हा मला सगळ्यात साधा पर्याय वाटला. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ००:३४, २५ मार्च २०२२ (IST) :::: केनिया या शब्दाच्या आधी स्पेस टाकली तर याची गरजच नाही. कारण हर्केनिया हा शब्द केनिया या शब्दाशी न जुळल्यामुळे तो बदललाच जाणार नाही. “\ केनिया” > “\ केन्या” असा बदल करण्यासाठी बहुतेक स्पेस एस्केप \ करावी लागेल. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५६, २७ मार्च २०२२ (IST) : पोलीसा → पोलिसा ही नोंद झालेली दिसत आहे पण त्याच्याबरोबरच _पोलिस_ > _पोलीस_ अशीही नोंद पाहिजे. म्हणजे नुसता पोलीस शब्द दीर्घ पण त्याची सर्व सामान्यरूपे मात्र ऱ्हस्व होतात. असे आणखी काही शब्द कोशात आहेत ते शोधून जसे मिळतील तसे येथे http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages देत आहे. हे शब्द विकीवर वापरले गेले आहेत की नाही मला माहीत नाही तरी देखील देऊन ठेवत आहे कारण त्यावर कधीतरी एक लेख लिहीता येईल! [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:४२, ३ एप्रिल २०२२ (IST) :: नजरचुकीमुळे राहून गेलं. एक-दोन दिवसात टाकतो. लेख असो किंवा नसो, भविष्यासाठी सर्व दुरुस्त्या आधीच टाकून ठेवलेल्या बऱ्या. :-D —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १०:१२, ४ एप्रिल २०२२ (IST) या नियमानुसार "खूनाचा" हा शब्द खुनाचा असा पाहिजे तर "गरीबांना" हा शब्द गरिबांना असा पाहिजे. त्यासाठी खूना खुना गरीबा गरिबा अशा दोन नोंदी कराव्या लागतील. यात गंमत अशी आहे की मूळ शब्द दीर्घच पाहिजे म्हणून _खुन_ _खून_ _गरीब_ _गरीब_ अशाही दोन नोंदी लागतील. या नियमात बसणारे आणखी बरेच शब्द आहेत जे वर दिलेल्या पानावर उपलब्ध आहेत. प्रश्न असा आहे इतकी मोठी यादी बॉटला झेपणार आहे का? काही अनपेक्षित चुका झाल्यास त्या कशा सुधारणार? [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १८:४१, ४ एप्रिल २०२२ (IST) ::चुकांबद्दल बोलायचे झाले तर, मी काही दिवसांपूर्वीच [[विकिपीडिया:धूळपाटी/KiranBOT II]] हे पान तयार केले. आपण तिथे काहीपण प्रयोग करू शकतो. खात्री झाल्यावरच लेख नामविश्वात संपादने सुरु करता येतील. तुमच्या यादीत सध्या ३५८ entries आहेत, तर आपल्या source code मध्ये जवळपास १६४ आहेत. मला वाटते एकच मोठी file/यादी करण्यापेक्षा वेगळ्या-वेगळ्या files करणे सोयीस्कर जाईल. पण दुसऱ्या (defualt व्यतिरिक्त) file ला कॉल कसा करावा हे मला माहित नाही, ते मी लवकरच बघतो. मी लवकरच तुम्हाला ह्याच पानावर bot ची तांत्रिक माहिती देईल (आज रात्री किंवा उद्या). जर वेगळ्या files शक्य नसतील तर त्याच एका file मधे वेग-वेगळे sections करावे लागतील. वर _गरीब_ च्या दोन्ही entries सारख्याच झाल्यात. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १९:००, ५ एप्रिल २०२२ (IST) "नोएल टाटा" या लेखात ४ एप्रिल रोजी '''कारकिर्दीची''' हा शब्द बदलून '''कारकीर्दीची''' असा केला आहे. माझ्यामते हे चूक असून खालील बदल करावेत. _कारकिर्द_ > _कारकीर्द_ कारकीर्दी > कारकिर्दी संदर्भः विकिपीडिया:चावडी/इतर_चर्चा/जुनी_चर्चा_७#सांगकाम्याने_केलेले_बदल [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:१४, ६ एप्रिल २०२२ (IST) ==टिपा की टीपा?== क्रिकेटवरील लेखांच्या सोर्स कोडमध्ये टीपा व टिपा असे दोन शब्द वापरलेले दिसत आहेत. उदा. भारतीय_क्रिकेट_संघाचा_ऑस्ट्रेलिया_दौरा,_२०२०-२१ या लेखात... टिपा = सामन्याला प्रथम-श्रेणी दर्जा देण्यात आला. टीपा = [[२०२०-२२ आयसीसी क्रिकेट विश्वचषक सुपर लीग|विश्वचषक सुपर लीग गुण]] : ऑस्ट्रेलिया‌ - १०, भारत- ० अर्थात हे शब्द सोर्स कोडमध्ये असल्यामुळे वाचकांना काहीच फरक पडत नाही. पण या दोनपैकी एक शब्द नक्की केल्यास स्क्रीप्ट वगैरे लिहिणाऱ्यांना ते सोयीचे होईल असे मला वाटते. व्याकरणाप्रमाणे पहिला टिपा बरोबर आहे. येथे ते टीप या शब्दाचे बहुवचन असेल असे गृहीत धरले आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:०६, ५ एप्रिल २०२२ (IST) == Corrections as per Rule 5.1 == मराठीतील तत्सम इ-कारान्त आणि उ-कारान्त शब्द दीर्घान्त लिहावेत. इतर शब्दांच्या अंती येणारा इकार व उकार दीर्घ लिहावा. [[शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम५.१|शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम५.१]] व्यक्तिनामे, ग्रंथनामे, शीर्षके व सुटे ऱ्हस्वान्त तत्सम शब्द मराठीत दीर्घान्त लिहावेत. [[शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम_५.३|शुद्धलेखनाचे_नियम#नियम५.३]] खाली दिलेल्या रेग्युलर एक्स्प्रेशनमध्ये थोडी जरी गफलत झाली तरी विकीचे भरून न येणारे नुकसान होईल हे लक्षात घ्या. ि(\ |\n|\?|\!|\-|\[|\]|\(|\)|\/|$) > ी ु(\ |\n|\?|\!|\-|\[|\]|\(|\)|\/|$) > ू '''Even a minor change in the regex mentioned above may ruin wiki.''' You have been warned. :: आणि, नि (rule 5.4), प्रति, तथापि (rule 5.2) हे शब्द नियमाप्रमाणे ऱ्हस्वच आहेत. ते बॉटद्वारे दीर्घ करता येणार नाहीत. हि हा शब्द आपण रूल १७ प्रमाणे दीर्घ केलाच आहे. तसेच बहुतांश संस्कृत शब्द ऱ्हस्वान्त असतात उदा. कटपयादि, नेति, नास्ति तर बहुतांश इंग्रजी शब्द देखील ऱ्हस्वान्त लिहिले जातात. वास्तविक मराठीच्या नियमाप्रमाणे ते दीर्घान्त लिहिणे आवश्यक आहे पण हा नियम लोकांच्या गळी उतरवणे अशक्य आहे. त्यामुळे दि, व्हि, बि, लि, हे व इतर ऱ्हस्व शब्द मान्य करण्यावाचून गत्यंतर नाही. तात्पर्य - रेग्युलर एक्स्प्रेशन वापरून ऱ्हस्वान्त शब्द दीर्घान्त करणे शक्य नाही. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:१०, १८ एप्रिल २०२२ (IST) ==(प्रस्तावित) नियम १९== विभक्ती प्रत्यय शब्दाच्या सामान्यरूपाला जोडून लिहावे. (हिंदीसारखे) वेगवेगळे लिहू नये. उदा. "मारुती चा" असे न लिहिता "मारुतीचा" असे अखंड लिहावे. असा काही नियम अस्तित्वात नाही. पण हल्ली मोठ्या प्रमाणावर असे लेखन दिसत असल्यामुळे खाली दिलेले बदल करावेत. #"_च_" > "च_" #"_ला_" > "ला_" #"_चा_" > "चा_" #"_ची_" > "ची_" #"_चे_" > "चे_" #"_च्या_" > "च्या_" #"_स_" > "स_" #"_त_" > "त_" #"_हून_" > "हून_" #"_ना_" > "ना_" #"_नो_" > "नो_" ह्याचा अर्थ असा की "चा" हा शब्द सुटा / एकटा आढळला तर त्याच्या आधीची स्पेस काढून आधीच्या शब्दाशी जोडून घ्यावा. "ही", "ने" आणि "शी" हे प्रत्यय सुटे शब्द म्हणूनही वापरले जातात त्यामुळे वरील यादीत घेतलेले नाहीत. "ही" हा शब्द तर बऱ्याचदा येतो. पण "ने" (नेणे चे आज्ञार्थी रूप) आणि "शी" (मराठी हगी या अर्थाने आणि इंग्रजी she मराठीत लिहिताना) फार कमी वेळा वापरले गेले आहेत, तेव्हा ते शब्द देखील घ्यावेत असे मला वाटते. "_ने_" > "ने_" "_शी_" > "शी_" "बाळ" सारख्या क्वचित दोन-चार पानांवर अनपेक्षित बदल झाले तर त्याचा बाऊ न करता ती पाने सुधारून घ्यावीत. इतर शेकडो पाने बॉटद्वारे बदलली जाणार आहेत हा लाभ मोठा आहे. आणखी एक नोंद "_नी_" > "नी_" अशी करता आली असती. पण नियम ५.४ मध्ये देखील तो शब्द असून तिथे आपण तो ऱ्हस्व करणार आहोत ('_नी_' > '_नि_'). "मुलां नी खेळा" या वाक्यात शब्द जोडून "मुलांनी" असा झाला पहिजे तर "मुले नी मुली" यात तो ऱ्हस्व झाला पाहिजे "मुले नि मुली" असा. माझ्यामते ५.४ मधील नियमानुसार न चालता ह्या नियमानुसार हा शब्द चालवावा. कारण विकीवर [ [ मधु लिमये| मधु लिमयें] ] नी आवाज उठविला अशा संदर्भात "नी" वापरलेला दिसतो. सर्वांना हा युक्तिवाद मान्य असेल तर खालील नोंद ठेवावी. नाहीतर दोन्हीकडील नोंदी काढून टाकाव्या. "_नी_" > "नी_" [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १२:४७, १० एप्रिल २०२२ (IST) :{{ping|Shantanuo}} "मुले नि मुली" अशा ठिकाणी वेलांटी दीर्घ सुद्धा होईल, आणि "मुलेनी" असं रूपांतर होईल. bot ची संपादने डिफॉल्ट "अलीकडचे बदल" मध्ये दिसत नाहीत. आणि तसेही मराठी विकिपीडिया वर खऱ्या अर्थाने सक्रिय असणारे संपादक खूप कमी आहेत. जर एखादी चूक आपल्या नजरेतून राहून गेली, तर महिनो न महिने ती तशीच राहण्याची दाट शक्यता आहे. पण मी पूर्वी म्हटल्याप्रमाणे स्क्रिप्ट मध्ये नवीन शब्द टाकला नाही तर ५ ते १० बदल मुश्किलीने होतात. जर आपण एकच जास्त खात्री नसणारा शब्द टाकला, तर edits खूप कमी होतील, व आपल्याला प्रत्येक एडिट वैयक्तिकरित्या पडताळून बघता येतील. दोन्हीकडील दोन्ही म्हणजे कुठल्या? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:१२, १३ एप्रिल २०२२ (IST) ::: "मुले नि मुली" चे "मुलेनी मुली” असे रुपांतर कसे होईल ते मला समजले नाही. आपण धूळपाटीवर हे करून दाखवू शकता का? बॉटचे बदल तपासण्यासाठी देखील मॅनपॉवर नाही अशी स्थिती असेल तर लेख प्रत्यक्ष एडिट करून शुद्धलेखन तपासण्याएवढी मॅनपॉवर मराठी विकीवर येण्यास किती काळ लागेल? बॉटने प्रमाणलेखन सुधारणे हा एकच मार्ग मला सध्यातरी दिसत आहे. इतर सदस्यांनी काहीच प्रतिक्रिया व्यक्त केली नाही तर त्यांचा पाठिंबा आहे असे गृहीत धरता येते. wikipedia हा work in progress प्रोजेक्ट असून १००% परफेक्शनचा आग्रह न धरणे हा त्याचा पाया आहे! ::: माझ्यामते रेग्युलर एक्स्प्रेशनवाले एक/दोन अक्षरी लहान नवीन शब्द (म्हणजे स्पेस _ असलेले) सध्या घेऊ नयेत. कारण त्यात जोखीम जास्त असते. (त्यात ह्या विभागातील शब्द देखील येतात. ते तात्पुरते स्थगित ठेवावे), पण इतर मोठे शब्द जसे शारिरीक > शारीरिक किंवा नागरीक > नागरिक अवश्य बदलावेत कारण त्यात अनपेक्षित चुका होण्याचे प्रमाण नगण्य असते. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:१९, १४ एप्रिल २०२२ (IST) :::: "तुझं नि माझं" हे शब्द "तुझंनी माझं" असे बदलले गेले आहेत. ते सुधारावेत. "तुझंनी" > "तुझं नि" ही नोंद स्क्रिप्टमध्ये करावी. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:५४, २० मे २०२२ (IST) ==इंग्रजी कोलनचा मराठी कोलन== बेसिक्स, भाग २ (स्टार ट्रेकःव्हॉयेजर मालिका) या लेखातील इंग्रजी कोलन बदलून देवनागरी विसर्ग झाला. मी दिलेल्या यादीत ट्रेक: असा काही शब्द नाही, पण कः असा शब्द आहे. तो "क" शब्दाच्या सुरुवातीला असला तरच हा बदल अपेक्षित आहे. म्हणून रेग्युलर एक्स्प्रेशन वापरावे ... #^क: → कः #^नि: → निः #^य: → यः #^हु: → हुः जर regex चालत नसेल तर पुढील शब्दाचे पहिले अक्षर वापरावे. #क:प > कःप #नि:प > निःप #नि:क्ष > निःक्ष #नि:श > निःश #नि:श्व > निःश्व #नि:स > निःस #य:क > यःक #सद्य:स्थिती > सद्यःस्थिती ही माझ्याकडून घडलेली अनपेक्षित चूक असून मी नक्कीच अधिक काळजी घेईन. :( [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:४३, ११ एप्रिल २०२२ (IST) :अशी चूक होण्याची शंका मला आधीच आली होती, पण शक्यता खूप कमी वाटली होती. तशा शक्यता बऱ्याच आहेत. उदा: "हायड्रोक्लोरिक ऍसिडचे उपयोग पुढील प्रमाणे:" "आहेत:" "होते:" "उदा:"{{pb}}मी सध्यापुरता colon section डिसेबल केलाय. सर्व शक्यता/possibilities चे regex तयार केल्यानंतर पुन्हा सुरु करता येईल. पण कधी कधी वाटते कि कोलन विसर्गामध्ये बदलण्याची मोठी आवश्यकता नाहीये. म्हणजे, ती उकार किंवा वेलांटीसारखी द्रुश्य चूक नाहीये. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २१:०४, ११ एप्रिल २०२२ (IST) तुम्ही दिलेल्या उदाहरणांपैकी कोणताच कोलन विसर्गात बदलला जाणार नाही. कारण "णे:", "ते:", "दा:" असे शब्द आपल्या स्क्रिप्टमध्ये कुठे आहेत? "त:" ने शेवट होणारे बरेच शब्द असले तरी त्यातला कोणताच शब्द "आहेत:" बरोबर न जुळल्यामुळे तो देखील बदलला जाणार नाही. हवे तर तुम्ही ते शब्द धूळपाटीवर ठेवून पाहू शकता. आपण सर्व कोलन विसर्गात बदललेले नाहीत. गुगलमध्ये शोधताना विसर्गासहित "दुःशासन site:mr.wikipedia.org" असा शोध घेतला तर अगदी योग्य पाने दिसतील, पण कोलनवाल्या "दु:शासन site:mr.wikipedia.org" शोधात "शासन" शब्दाशी संबंधित पाने देखील दिसतील. विकीवरील लिखाण ओपन सोर्स लायसन्सखाली उपलब्ध असल्यामुळे ते विविध प्रकारे वापरले जाते. युनिकोडचे (आणि शुद्धलेखनाचे) सर्व नियम पाळले गेले तर त्याची विश्वासार्हता वाढेल. म्हणून हे महत्त्वाचे आहे. जुन्या चुका सुधारताना नव्या चुका होऊ नयेत ही अपेक्षा बरोबर आहे. पण बॉटने झालेल्या चुका शोधणे आणि सुधारणे शक्य आणि सोपे असते कारण त्यात एक पॅटर्न असतो. "मन: → मनः" ही नोंद करताना मला मनःकामना, मनःचक्षू, मनःपूत, मनःपूर्वक, मनःशक्ती, मनःशांती, मनःसंतोष, मनःस्थिती, मनःस्फूर्ती असे शब्द अपेक्षित होते. कॅमेरामनः ही शक्यता आता दिसल्यावर लक्षात आली ! मन शब्दाच्या आधी स्पेस दिली असती तर ही नोंद अशी दिसली असती. "_मन:" > "_मनः" आता मन शब्दाने सुरू होणारे शब्दच फक्त बदलले जातील. पण "य: → यः" यात स्पेस वापरता येणार नाही कारण मग सद्य:स्थिती हा शब्द बदलला जाणार नाही. यःकश्चित हा शब्द यःकश्‍चित असाही लिहिला जातो. म्हणून या बाबतीत खाली दिलेल्या दोन नोंदी वापरता येतील. य:क > यःक य:स > यःस विसर्गाचा पूर्ण सेक्शन सुधारून खाली देत आहे. स्पेससाठी _ वापरला आहे तर काही ठिकाणी विसर्गानंतर एक अक्षर वाढविले आहे. # विशेषत: → विशेषतः # अक्षरश: → अक्षरशः # "_अंत:" → "_अंतः" # "_अध:" → "_अधः" # इत:पर → इतःपर # इतस्तत: → इतस्ततः # पूर्णत: → पूर्णतः # "_उ:" → "_उः" # "_उं:" → "_उंः" # "_उच्चै:" → "_उच्चैः" # उभयत: → उभयतः # "_उष:" → "_उषः" # "_क:प" → "_कःप" # "_चतु:" → "_चतुः" # "_छंद:" → "_छंदः" # "_छि:_" → "_छिः_" # "_छु:_" → "_छुः_" # "_तप:" → "_तपः" # "_तेज:" → "_तेजः" # "_थु:_" → "_थुः_" # दु:ख → दुःख # दु:श → दुःश # दु:स → दुःस # "_नि:" → "_निः" # परिणामत: → परिणामतः # "_पुन:" → "_पुनः" # पुर:स → पुरःस # "_प्रात:" → "_प्रातः" # "_बहि:" → "_बहिः" # बहुश: → बहुशः # "_मन:" → "_मनः" # य:क → यःक # य:स → यःस # यश: → यशः # "_रज:" → "_रजः" # "_वक्ष:स" → "_वक्षःस" # वस्तुत: → वस्तुतः # व्यक्तिश: → व्यक्तिशः # शब्दश: → शब्दशः # संपूर्णत: → संपूर्णतः # "_सद्य:क" → "_सद्यःक" # "_सद्य:स" → "_सद्यःस" # "_स्वत:" → "_स्वतः" # स्वभावत: → स्वभावतः # "_हु:_" → "_हुः_" # अंतिमत: → अंतिमतः # अंशत: → अंशतः [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:३०, १२ एप्रिल २०२२ (IST) :{{ping|Shantanuo}} माझ्याकडून तो गैरसमज झाला, हे मला काल रात्री लक्षात आले होते, मी आत्ता ते म्हणणार होतो, पण वर तुम्हीच ते बोलून दाखवले. झालेल्या गोंदळाबद्दल व गैरसोयीबद्दल क्षमस्व. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २१:२०, १२ एप्रिल २०२२ (IST) बॉटकडून होणाऱ्या चुकांत एक विशिष्ट पॅटर्न असतो व तो शोधणे सहज शक्य असते. उदाहरणार्थ, कॅमेरामनः या शब्दात झालेला चुकीचा बदल लक्षात आल्यावर मी grep "मन:" backup.txt अशी कमांड देऊन इतर शब्द (जर्मन/ रोमन) शोधले. तसेच कः या शब्दातील नको असलेले बदल पुढे देत आहे. # जर्मनः > जर्मन: # रोमनः > रोमन: # ट्रेकः > ट्रेक: # प्रशिक्षकः > प्रशिक्षक: # लेखकः > लेखक: # प्रकाशकः > प्रकाशक: # व्यवस्थापकः > व्यवस्थापक: # नाणेफेकः > नाणेफेक: # संपादकः > संपादक: # दिनांकः > दिनांक: # आयोजकः > आयोजक: # दिग्दर्शकः > दिग्दर्शक: # स्थानकः > स्थानक: # क्रमांकः > क्रमांक: एक नवीन सेक्शन "corrections” नावाचा तयार करून त्यात हे शब्द ठेवावेत. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:४४, १५ एप्रिल २०२२ (IST) :: क, मन याचबरोबर य या अक्षरानंतर कोलन आलेले बरेच शब्द आहेत. उदा. सदस्य: :: बॉटद्वारे झालेले बदल पुन्हा पूर्वपदावर आणण्यासाठी खाली दिलेल्या फक्त दोन नोंदी "corrections" विभागात ठेवाव्यात. :: # कः > क: :: # यः > य: :: त्याव्यतिरिक्त मन शब्दाच्या खालील दोन नोंदी घ्याव्या लागतील कारण त्यातही पाच - दहा पाने आहेत. :: # जर्मनः > जर्मन: :: # रोमनः > रोमन: :: ह्या चार सुधारणा सोडल्या तर बाकी सर्व बदल बरोबर आहेत याची मी बॅकअपमधून खात्री करून घेतली आहे. अर्थात हे काम मला या आधी देखील करता आले असते. पण अशा विविध शक्यतांची पुरेशी कल्पना नव्हती आणि (अति) आत्मविश्वास ही दोन कारणे या चुकीमागे आहेत. 'य' वरून यःकश्चित आणि 'क' वरून कःपदार्थ हे दोनच विसर्गवाले शब्द कोशात मिळाले. विकीवर हे दोन शब्द दोन-तीन वेळाच वापरले गेले आहेत. त्यामुळे या दोन नोंदींची मुळात गरज नव्हती असे आता वाटते. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:५७, १६ एप्रिल २०२२ (IST) वर दिलेली विसर्गाची सुधारित यादी वापरात आहे की जुनी यादीच अजून चालू आहे? खाली दिलेले शब्द देखील घ्यावेत असे मला वाटते. #अंतत: > अंततः #जन्मत: > जन्मतः #तत्त्वत: > तत्त्वतः #निसर्गत: > निसर्गतः #प्रथमत: > प्रथमतः #प्रात: > प्रातः #बाह्यत: > बाह्यतः #मुख्यत: > मुख्यतः #मूलत: > मूलतः #मूळत: > मूळतः #विशेषत: > विशेषतः #संभाव्यत: > संभाव्यतः #सर्वसाधारणत: > सर्वसाधारणतः #साधारणत: > साधारणतः #सामान्यत: > सामान्यतः अंततः, बाह्यतः यासारखे शब्द फार क्वचित वापरले गेले आहेत. हे मला माहीत आहे आणि तरी देखील या यादीत ते शब्द ठेवले आहेत कारण पुढे भविष्यात ते शब्द येऊ शकतात, त्यावेळी हाच अभ्यास परत करायला नको! [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:१७, १६ मे २०२२ (IST) 'मुलतः' आणि 'व्यक्तीशः' या दोन शब्दात सुधारणा करता येतील तर एक शब्द 'क्रमशः' टाकावा लागेल. #क्रमश: > क्रमशः #मुलत: > मूलतः #मुलतः > मूलतः #व्यक्तीश: > व्यक्तिशः #व्यक्तीशः > व्यक्तिशः मला जसजसे शब्द मिळत आहेत तसे मी लिहून ठेवत आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:२८, १६ मे २०२२ (IST) खाली दिलेल्या शब्दांमध्ये विसर्ग नव्हे तर इंग्रजी कोलन दिला गेला पाहिजे. #आहेः > आहे: #आहेतः > आहेत: #लेखनावः > लेखनाव: #सामनाः > सामना: #तमिळः > तमिळ: #शकतातः > शकतात: #खालीलप्रमाणेः > खालीलप्रमाणे: दोन्ही शब्द सारखे दिसत असले तरी ते वेगळे आहेत. कः > क: असा बदल केला नसेल तर तो देखील करता येईल. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:५८, १६ मे २०२२ (IST) ::विसर्गाचा section बऱ्याच दिवसांपूर्वी disable केला होता, तो अजूनही disabledच आहे. अजून एक म्हणजे, काही लेखांमध्ये "विकिपीडिया:अबक" असा मजकूर होता. एका लेखामध्ये मला redlink सापडली होती, कोलन टाकला असता लिंक दुरुस्त झाली. तुमच्या मताशी मी सहमत आहे. आत्ता चुका कमी असतील, किंवा नसतीलही तरी माझ्या मते आपण पूर्ण संभाव्य चुका स्क्रिप्ट मध्ये टाकून ठेवायला पाहिजे. असंही bot दररोज ज्या ५ ते १० चुका दुरुस्त करतो त्या चुका प्रत्येक दिवशी नव्यानेच झाल्येल्या असतात. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २३:२६, १६ मे २०२२ (IST) == तत्त्व आणि नेतृत्व == तत्त्व आणि महत्त्व अशा शब्दात दोन 'त' आहेत. पण नेतृत्व आणि हिंदुत्व अशा शब्दात एकच 'त' आहे. खाली दिलेले चुकीचे शब्द वारंवार वापरले जातात. ते बॉटनेच बदलावे लागतील. # तत्व > तत्त्व # तात्विक > तात्त्विक # सत्व > सत्त्व # सात्विक > सात्त्विक # महत्व > महत्त्व # व्यक्तिमत्व > व्यक्तिमत्त्व # अस्तित्त्व > अस्तित्व # नेतृत्त्व > नेतृत्व # सदस्यत्त्व > सदस्यत्व # हिंदुत्त्व > हिंदुत्व # प्रभुत्त्व > प्रभुत्व # प्रभूत्व > प्रभुत्व # मुख्यत्त्व > मुख्यत्व सत्व शब्द बदलून सत्त्व असा झाला की खाली दिलेले दोन शब्द पुन्हा बदलून पूर्वपदावर आणावे लागतील. कारण बुद्ध धर्माशी संबंधित लेखात ते तसेच लिहावे लागतील. बोधिसत्त्व > बोधिसत्व बोधीसत्व > बोधिसत्व [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:१७, ११ एप्रिल २०२२ (IST) : _सत्व_ > _सत्त्व_ ही नोंद असेल तर बोधिसत्व बदलणे टळेल. आपण असंही सात्विक > सात्त्विक घेतच आहोत. सत्व ला space न देण्याचं काही इतर कारण आहे का? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:१९, १३ एप्रिल २०२२ (IST) :: हो आहे. त्यामुळे जीवनसत्त्व, सत्त्वशील, सत्त्वपरीक्षा असे शब्द देखील मॅच होतील. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:४४, १४ एप्रिल २०२२ (IST) :::added —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १५:४०, १९ एप्रिल २०२२ (IST) == पररूप संधी - इक प्रत्यय == नगर + इक = नागर + इक = नागरिक पहिल्या तत्सम शब्दाच्या पहिल्या अक्षराची वृद्धी होते आणि दुसऱ्या (पर) शब्दाचा स्वर येतो. wrong > correct # अंतरीक > आंतरिक # अत्याधीक > अत्याधिक # अधिकाधीक > अधिकाधिक # अधीक > अधिक # अध्यात्मीक > आध्यात्मिक # अनामीक > अनामिक # अनुनासीक > अनुनासिक # अनौपचारीक > अनौपचारिक # अलंकारीक > अलंकारिक # आण्वीक > आण्विक # आंतरीक > आंतरिक # आधुनीक > आधुनिक # आध्यात्मीक > आध्यात्मिक # आयुर्वेदीक > आयुर्वेदिक # आर्थीक > आर्थिक # इस्लामीक > इस्लामिक # ऐच्छीक > ऐच्छिक # ऐतिहासीक > ऐतिहासिक # ऐतीहासीक > ऐतिहासिक # ऐहीक > ऐहिक # औद्योगीक > औद्योगिक # औपचारीक > औपचारिक # औष्णीक > औष्णिक # कायीक > कायिक # काल्पनीक > काल्पनिक # कौटुंबीक > कौटुंबिक # चमत्कारीक > चमत्कारिक # जागतीक > जागतिक # जैवीक > जैविक # तात्कालीक > तात्कालिक # तांत्रीक > तांत्रिक # तात्वीक > तात्त्विक # तार्कीक > तार्किक # तौलनीक > तौलनिक # दैवीक > दैविक # दैहीक > दैहिक # धार्मीक > धार्मिक # नागरीक > नागरिक # नावीक > नाविक # नैतीक > नैतिक #: नैतीक > नैतिक # नैसर्गीक > नैसर्गिक # न्यायीक > न्यायिक # परीवारीक > पारिवारिक # पारंपरीक > पारंपरिक # पारंपारीक > पारंपारिक # पारितोषीक > पारितोषिक # पारिवारीक > पारिवारिक # पैराणीक > पौराणिक # पौराणीक > पौराणिक # पौष्टीक > पौष्टिक # प्रमाणीक > प्रामाणिक # प्राकृतीक > प्राकृतिक # प्रांतीक > प्रांतिक # प्राथमीक > प्राथमिक # प्रादेशीक > प्रादेशिक # प्रामाणीक > प्रामाणिक # प्रायोगीक > प्रायोगिक # प्रारंभीक > प्रारंभिक # प्रासंगीक > प्रासंगिक # बौद्धीक > बौद्धिक # भावनीक > भावनिक # भावीक > भाविक # भाषीक > भाषिक # भौगोलीक > भौगोलिक # भौमितीक > भौमितिक # माध्यमीक > माध्यमिक # मानसीक > मानसिक # मार्मीक > मार्मिक # मासीक > मासिक # मौखीक > मौखिक # यांत्रीक > यांत्रिक # यौगीक > यौगिक # रसायनीक > रासायनिक # राजसीक > राजसिक # लिपीक > लिपिक # लैंगीक > लैंगिक # लौकीक > लौकिक # वयैक्तीक > वैयक्तिक # वय्यक्तीक > वैयक्तिक # वार्षीक > वार्षिक # वास्तवीक > वास्तविक # वैकल्पीक > वैकल्पिक # वैचारीक > वैचारिक # वैज्ञानीक > वैज्ञानिक # वैदीक > वैदिक # वैधानीक > वैधानिक # वैमानीक > वैमानिक # वैयक्तीक > वैयक्तिक # वैवाहीक > वैवाहिक # वैश्वीक > वैश्विक # व्याकरणीक > व्याकरणिक # व्यावसायीक > व्यावसायिक # व्यावहारीक > व्यावहारिक # शाब्दीक > शाब्दिक # शारिरीक > शारीरिक # शारीरीक > शारीरिक # शैक्षणीक > शैक्षणिक # शैक्षीणीक > शैक्षणिक # संगीतीक > सांगीतिक # सपत्नीक > सपत्निक # समूदायीक > सामुदायिक # सयुक्तीक > सयुक्तिक # संयुक्तीक > संयुक्तिक # सयूक्तीक > सयुक्तिक # सर्वाधीक > सर्वाधिक # संविधानीक > सांविधानिक # संसारीक > सांसारिक # संस्कृतीक > सांस्कृतिक # संस्थानीक > संस्थानिक # सांकेतीक > सांकेतिक # सांख्यीक > सांख्यिक # सांगितीक > सांगीतिक # सांगीतीक > सांगीतिक # सात्वीक > सात्विक # साप्ताहीक > साप्ताहिक # सामाजीक > सामाजिक # सामायीक > सामायिक # सामुदायीक > सामुदायिक # सामुहीक > सामूहिक # सामूहीक > सामूहिक # सार्वजनीक > सार्वजनिक # सार्वत्रीक > सार्वत्रिक # सांसारीक > सांसारिक # सांस्कृतीक > सांस्कृतिक # साहित्यीक > साहित्यिक # सिद्धांतीक > सैद्धांतिक # स्थानीक > स्थानिक # स्थायीक > स्थायिक # स्फटीक > स्फटिक # स्वभावीक > स्वाभाविक # स्वाभावीक > स्वाभाविक # स्वस्तीक > स्वस्तिक # हार्दीक > हार्दिक [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:३२, १३ एप्रिल २०२२ (IST) :एकदाच भरपूर edits होऊ नयेत म्हणून मी ४० शब्द add केले. मला वर "नैतीक > नैतिक" अशा सारख्या दोन entries दिसत आहेत. त्यामध्ये काही फरक आहे का? माझ्या browser वर दोन्ही सारख्याच दिसत आहेत. मी सध्यापुरती फक्त पहिली entry घेतली. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ००:३०, २१ एप्रिल २०२२ (IST) :: तो शब्द नजरचुकीने दोन वेळा टाईप झाला. सुधारून घेतल्याबद्दल धन्यवाद. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:४३, २१ एप्रिल २०२२ (IST) ::: मला वाटते "corrections" विभागात खालील तीन नोंदी घ्याव्या लागतील. ::: # प्रामाणिकरण > प्रमाणीकरण ::: # प्रमाणिकरण > प्रमाणीकरण ::: # प्रामाणिकिकरण > प्रामाणिकीकरण ::: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:१५, ३० एप्रिल २०२२ (IST) == corrections as per Rule 8.9 == शक्यतो सर्व शब्दांच्या आधी आणि नंतर स्पेस द्यावी. खाली दिलेल्या दोन शब्दात ती आवश्यक आहे. _गावून_ → _गाऊन_ _जावून_ → _जाऊन_ रागावून, समजावून, बजावून हे तीन शब्द अनुक्रमे रागाऊन, समजाऊन आणि बजाऊन असे चुकीचे बदलले जातील. उदाहरणार्थ १७ एप्रीलचा हा फरक पहा. सुबोध_जावडेकर&diff=prev&oldid=2091524 अशी पाने दोन-चारच असली तरी व्याकरणाचे नियम पाळायला हवे. 8.9 सेक्शनमध्ये किंवा "corrections" विभागात हे तीन शब्द घ्यावेत. # रागाऊन > रागावून # समजाऊन > समजावून # बजाऊन > बजावून [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:१०, १७ एप्रिल २०२२ (IST) : सध्या हे तीन शब्द चुका दुरुस्ती section मध्ये आहेत. मी उद्या ते ८.९ मध्ये हलवतो. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १६:११, १९ एप्रिल २०२२ (IST) : विषयाला सोडून एक मुद्दा: जर कोणाला चुकीचं संपादन/चूक लक्षात नाही आली तर ते तसंच राहून जाण्याची शक्यता आहे. दुसरा मुद्दा असा कि जर कोणाला लक्षात आली आणि आपल्याला न कळवता त्यांनी चूक दुरुस्त केली तर bot नंतरच्या run मध्ये तीच चूक पुन्हा करेल. त्यामुळे आपल्याकडून झालेल्या चुका/अनपेक्षित बदल आपल्याला लक्षात येणे, व इतर संपादकांनीही आपल्याला आपल्या व इतर चुका लक्षात आणून देणे, ह्या दोन्ही गोष्टी खूप महत्वाच्या आहेत. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १६:११, १९ एप्रिल २०२२ (IST) == corrections as per दोन शब्दांमधील जागा == जास्तीची स्पेस काढून टाकल्यानंतर काही वर्ग विस्कळित झाले आहेत. उदाहरण म्हणून हे पान पहा. इ.स._१७११&diff=prev&oldid=2079984 यातील एक वर्ग "वर्ग:इ.स.च्या १७१० च्या दशकातील वर्षे" बदलून "वर्ग:इ.स.च्या १७१०च्या दशकातील वर्षे" असा झाला. आणि हा नवीन वर्ग अस्तित्त्वात नाही. म्हणून खालील नोंदी "corrections" विभागात टाकाव्यात. # ०चे > ० चे # १चे > १ चे # २चे > २ चे # ३चे > ३ चे # ४चे > ४ चे # ५चे > ५ चे # ६चे > ६ चे # ७चे > ७ चे # ८चे > ८ चे # ९चे > ९ चे # ०च्या > ० च्या # १च्या > १ च्या # २च्या > २ च्या # ३च्या > ३ च्या # ४च्या > ४ च्या # ५च्या > ५ च्या # ६च्या > ६ च्या # ७च्या > ७ च्या # ८च्या > ८ च्या # ९च्या > ९ च्या [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १५:२९, १७ एप्रिल २०२२ (IST) :त्यासोबतच "[[कल हो ना हो]]" ह्यासारखे बरेच शब्द बदलल्या गेले आहेत (कल होना हो). मला वाटते हि दुरुस्ती तात्पुरती थांबवावी, व त्यातील मोजक्या शब्दांची १०० एडिट्सची लिमिट लावून दुरुस्ती करावी. त्यामुळे कुठे काय चुकत आहे ते कळेल. पण बदल झालेले शब्द शोधणे/दुरुस्त करणे थोडे अवघड वाटत आहे. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १८:३४, १७ एप्रिल २०२२ (IST) ::वरील सर्व, व Rule 8.9 मधील ५ entries टाकल्या. एकाच वेळेस अनेक विभागांत व अनेक नियमांबद्दल चर्चा करण्यापेक्षा, मला वाटते आपण एका वेळेस एकच नियम एकाच चर्चा विभागात tackle करावा. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:३४, १७ एप्रिल २०२२ (IST) ::: "ही दुरुस्ती तात्पुरती थांबवावी, व त्यातील मोजक्या शब्दांची १०० एडिट्सची लिमिट लावून दुरुस्ती करावी." या सूचनेशी पूर्ण सहमत आहे. "पण बदल झालेले शब्द शोधणे/दुरुस्त करणे थोडे अवघड वाटत आहे" ही अडचण खरी आहे. पुढचा बॅकअप येईपर्यंत म्हणजे पुढच्या महिन्यापर्यंत यात काहीही करता येणार नाही. "एकाच वेळेस अनेक विभागांत व अनेक नियमांबद्दल चर्चा करण्यापेक्षा, मला वाटते आपण एका वेळेस एकच नियम एकाच चर्चा विभागात tackle करावा.” ही अपेक्षा नीट कळली नाही. मला जसजसे इश्युज् मिळाले तसतसे लिहीत गेलो. वेगळी पद्धत फॉलो करावी असे वाटत असेल तर इ-मेल करून नीट समजावून द्यावे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:३५, १८ एप्रिल २०२२ (IST) "कल होना हो" सारखे आणखी काही हिंदी शब्द खाली देत आहे. ते "corrections" या विभागात ठेवावे. बहुतेक हिंदी चित्रपटांची नावे यात दिसत आहेत. #होना > हो ना #कहोना > कहो ना #अलविदाना > अलविदा ना #जानेना > जाने ना #तुमना > तुम ना #जिंदगीना > जिंदगी ना #कभीना > कभी ना #कुछना > कुछ ना काही मराठी शब्द देखील पूर्वपदावर आणावे लागतील. #आहेना > आहे ना #नाहीना > नाही ना #काहीना > काही ना #कोणत्याना > कोणत्या ना #नफाना > नफा ना #कधीना > कधी ना #एकना > एक ना ही वाटते तेवढी गंभीर चूक नसावी. बॉटची आणखी एखादी चूक दाखविलीत तर मी त्या पॅटर्नचे इतर शब्द देऊ शकेन. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:५७, १९ एप्रिल २०२२ (IST) :चूक तेवढी गंभीर नाहीये, पण काही दुवे तुटल्या गेले आहेत. ([[कल हो ना हो]] - [[कल होना हो]]). [[−१ (संख्या)]] या लेखावरील bot ची दोन संपादने. पहिल्या संपादनात आपण सगळ्या जागा काढल्या, तर दुसऱ्या दुसऱ्या संपादनामध्ये "√−१ला" ह्यामधील जागा निघाली नाही. आपल्याला १ चे, २००० च्या, १ ला, व तत्सम pattern/variation चा विचार करावा लागेल. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १६:०७, १९ एप्रिल २०२२ (IST) वर दिलेल्या शब्दांमध्ये स्पेस टाकावी. उदा... # _होना_ > _हो_ना_ # _कहोना_ > _कहो_ना_ ला हा प्रत्यय आधीच्या शब्दाला जोडून घेताना काही चुका झाल्या आहेत. उदाहणार्थ फ्रान्सचे_प्रदेश या लेखात "पेई दा ला लोआर" हे बदलून "पेई दाला लोआर" असे झाले आहे. यासाठी... # _दाला_ > _दा_ला_ # _देला_ > _दे_ला_ # _डीला_ > _डी_ला_ # _डेला_ > _डे_ला_ # _झोजीला_ > _झोजी_ला_ # _आंदोराला_ > _आंदोरा_ला_ प्रत्येक शब्दाची पाच-दहा पाने तरी चुकीने बदलली गेली असावीत असा माझा अंदाज आहे. पण या सुधारणा लगेच करू नयेत. ह्या खरोखर बॉटच्या चुका आहेत याची मी पुढच्या बॅकअपमधून खात्री करून घेईन. पुढच्या महिन्यात या विषयावर माझा काहीच प्रतिसाद आला नाही तरी या सुधारणा अवश्य कराव्यात. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १५:३७, २० एप्रिल २०२२ (IST) "दोन शब्दांमधील जागा" या विभागात दोन नोंदी वाढवाव्यात असे मला वाटते. # _. > . # _, > , पूर्णविराम, किंवा स्वल्पविराम देण्यापूर्वी स्पेस देण्याची गरज नाही . असा पूर्णविराम किंवा , असा स्वल्पविराम दिला जात नाही तर तो आधीच्या शब्दाला जोडून, असा लिहिला जातो. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०१, २८ एप्रिल २०२२ (IST) == Corrections as per Rule योग्य रकार == बऱ्याचदा हा शब्द बर्याचदा तर तऱ्हेने हा शब्द तर्हेने असा लिहिला जातो. याचे कारण ऱ्य आणि ऱ्ह काढणे खरोखरच फार कठीण आहे. असे शब्द बदलण्यासाठी "योग्य रकार” या विभागात खालील शब्द जमा करा. तुम्ही तिथे किनार्याची → किनाऱ्याची अशी नोंद केलीच आहे. पण खालील यादीत तीच नोंद मी किनार्य >किनाऱ्य अशी केली त्यामुळे किनार्याचे → किनाऱ्याचे, किनार्याला → किनाऱ्याला अशा वेगवेगळ्या नोंदी करायची गरज नाही. अनपेक्षित शब्द मॅच होण्याचा आत्तापर्यंतच्या भीतिदायक अनुभवामुळे आपण एका वेळेला केवळ पाच-दहा शब्दच स्क्रीप्टमध्ये टाकू आणि शिवाय १०० ची लिमिट ठेवू. # कुर्ह > कुऱ्ह # गार्ह > गाऱ्ह # गिर्ह > गिऱ्ह # गुर्ह > गुऱ्ह # गेर्ह > गेऱ्ह # गोर्ह > गोऱ्ह # चर्ह > चऱ्ह # तर्ह > तऱ्ह # नर्हे > नऱ्हे # नोर्डर्ह > नोर्डऱ्ह # बर्ह > बऱ्ह # बिर्ह > बिऱ्ह # बुर्ह > बुऱ्ह # र्हस्व > ऱ्हस्व # र्हाइन > ऱ्हाइन # र्हाईन > ऱ्हाईन # र्हास > ऱ्हास # र्हाड > ऱ्होड # र्होन > ऱ्होन # वर्ह > वऱ्ह # कादंबर्य > कादंबऱ्य # किनार्य > किनाऱ्य # कोपर्या > कोपऱ्या # खर्या > खऱ्या # खोर्य > खोऱ्य # झर्य > झऱ्य # दौर्य > दौऱ्य # धिकार्य > धिकाऱ्य # नवर्य > नवऱ्य # पांढर्या > पांढऱ्या # पायर्या > पायऱ्या # फेर्या > फेऱ्या # बर्या > बऱ्या # वार्य > वाऱ्य # शेतकर्य > शेतकऱ्य # सार्य > साऱ्य # अपुर्य > अपुऱ्य # इशार्य > इशाऱ्य # उतार्य > उताऱ्य # कचर्य > कचऱ्य # कर्मचार्य > कर्मचाऱ्य # कष्टकर्य > कष्टकऱ्य # कॅमेर्य > कॅमेऱ्य # गाभार्य > गाभाऱ्य # गावकर्य > गावकऱ्य # गोर्य > गोऱ्य # चेहर्य > चेहऱ्य # जबाबदार्य > जबाबदाऱ्य # तार्य > ताऱ्य # नोकर्य > नोकऱ्य # पिंजर्य > पिंजऱ्य # व्यापार्य > व्यापाऱ्य # सातार्य > साताऱ्य # सर्य > सऱ्य बरेच शब्द मॅच होण्याची शक्यता असल्याने वेगळी नोंद. # णार्य > णाऱ्य [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १८:५६, १८ एप्रिल २०२२ (IST) वरील यादी न वापरता खाली दिलेली यादी वापरावी. # तर्ह > तऱ्ह # बर्हाणपूर > बऱ्हाणपूर # बुर्हाणपूर > बुऱ्हाणपूर # कर्हाड > कऱ्हाड # कुर्हाड > कुऱ्हाड # र्हास > ऱ्हास # वर्हाड > वऱ्हाड # कादंबर्या > कादंबऱ्या # किनार्या > किनाऱ्या # कोपर्या > कोपऱ्या # खर्या > खऱ्या # खोर्या > खोऱ्या # दौर्या > दौऱ्या # धिकार्या > धिकाऱ्या # नवर्या > नवऱ्या # पांढर्या > पांढऱ्या # पायर्या > पायऱ्या # फेर्या > फेऱ्या # बर्या > बऱ्या # वार्या > वाऱ्या # शेतकर्या > शेतकऱ्या # सार्या > साऱ्या # अपुर्या > अपुऱ्या # उतार्या > उताऱ्या # कचर्या > कचऱ्या # कर्मचार्या > कर्मचाऱ्या # कॅमेर्या > कॅमेऱ्या # गाभार्या > गाभाऱ्या # गावकर्या > गावकऱ्या # गोर्या > गोऱ्या # चेहर्या > चेहऱ्या # जबाबदार्या > जबाबदाऱ्या # तार्या > ताऱ्या # नोकर्या > नोकऱ्या # पिंजर्या > पिंजऱ्या # व्यापार्या > व्यापाऱ्या # सर्या > सऱ्या बरेच शब्द मॅच होण्याची शक्यता असल्याने वेगळी नोंद. णार्य > णाऱ्य [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:००, १७ मे २०२२ (IST) ==बॉटचा शब्दक्रम== बॉट एकामागून एक अशा प्रकारे शब्द बदलत जातो का? तसे असेल तर सत्व या शब्दाच्या नंतर जर बोधिसत्त्व हा शब्द घेतला तर त्या एका शब्दासाठी वेगळा वर्ग ठेवावा लागणार नाही. प्रथम बोधिसत्व हा शब्द बोधिसत्त्व असा होईल आणि लगेच पुन्हा बोधिसत्व असा बदलला जाईल. #सत्व → सत्त्व #बोधिसत्त्व → बोधिसत्व मी स्वतः कधी बॉट चालवून पाहिलेला नाही. त्यामुळे ही कल्पना व्यवहार्य आहे का ते माहीत नाही. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:२८, २५ एप्रिल २०२२ (IST) :{{ping|Shantanuo}} थोडक्यात सांगायचे तर bot "read - find - replace - save - next page" ह्या क्रमात काम करतो. त्यामुळे तुम्ही सुचवल्याप्रमाणे बदल होणार नाहीत. याचे उदाहरण खालील "प्रमाणीकरण" विभागात योगायोगाने आलेच आहे. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १७:२१, ३० एप्रिल २०२२ (IST) ==प्रमाणीकरण== नमस्कार. सध्या स्क्रिप्ट मध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी पुढील तीन entries आहेत: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण # प्रमाणीक → प्रामाणिक # प्रामाणीक → प्रामाणिक नुसते शब्द बघितले, तर ते योग्य आहेत. पण त्यामुळे बरेच अनैच्छिक/अवांछित बदल झालेत. त्यापैकी काही [https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A5%87%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%80&action=history बदल इथे] बघता येतील (२८, २९, व ३० तारखेची एकूण ४ संपादने). केवळ शब्दाच्या शेवटी स्पेस टाकून दुरुस्ती होणार नाही, कारण "प्रामाणिकता", "प्रामाणिकपणे", अशे काही शब्द असतीलच. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १७:२१, ३० एप्रिल २०२२ (IST) :: स्क्रिप्टमध्ये प्रमाणीक → प्रामाणिक अशी नोंद आहे त्यामुळे प्रमाणीकरण हा शब्द (चुकीने) प्रामाणिकरण असा बदलला गेला. त्यासाठी आता दोन मार्ग आहेत. एकतर प्रमाणीक → प्रामाणिक ही नोंद स्क्रिप्टमधून काढून टाका. किंवा / आणि प्रामाणिकरण > प्रमाणीकरण अशी एकच नोंद घेऊन स्क्रिप्ट पुन्हा चालवा. असा प्रकार आपण बोधिसत्व शब्दाच्या वेळी केला होता. सत्व शब्द सगळीकडे सत्त्व असा बदलून घेतला त्यानंतर बोधिसत्त्व सुधारून परत बोधिसत्व केला. अशा अपवादात्मक सुधारणा कराव्या लागतील. त्याला इलाज नाही. विकीवरील शुद्धलेखन हा खूप जुना आणि आनुवंशिक म्हणता येईल असा आजार आहे. त्यावरील उपचार दीर्घकाळ चालणारे आहेत. पेशंटची कंडिशन पाहून औषधात बदल होऊ शकतील. वैद्य चुकाही करू शकेल. आपण आत्तापर्यंत जे सहकार्य केलेत ते पुढेही कराल असा विश्वास वाटतो. पण मला माझ्या मूळ प्रश्नाचे समाधानकारक उत्तर मिळालेले नाही. जर मी स्क्रिप्टमध्ये खाली दिलेल्या दोनच नोंदी त्याच क्रमाने घेतल्या. :: # प्रमाणीक → प्रामाणिक :: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण :: आणि माझ्या लेखात जर फक्त एकच शब्द ठेवला "प्रमाणीकरण" तर तो तसाच राहील का? याचे होय किंवा नाही असे एका शब्दात उत्तर द्यावे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:४०, २ मे २०२२ (IST) :::{{ping|Shantanuo}} धन्यवाद, मी जोपर्यंत सक्रिय आहे, तोपर्यंत माझी वागणूक अशीच राहील :-) मी वरच्या "बॉटचा शब्दक्रम" मध्ये तुम्हाला उत्तर दिले होते, पण बहुधा त्याकडे तुमचे लक्ष गेले नसेल. तुमच्या प्रश्नाचे अगदी थोडक्यात उत्तर:<br />"प्रमाणीक → प्रामाणिक" मुळे प्रामाणिकरण असा बदल होईल. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १०:४८, ३ मे २०२२ (IST) :::: पण त्यानंतर असणार्‍या "प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण" या नोंदीमुळे तो परत मूळपदावर म्हणजे प्रमाणीकरण असा होणार नाही का? धूळपाटीवर खात्री करून घ्या असे सुचविणे म्हणजे लहान तोंडी मोठा घास घेतल्यासारखे होईल. तुमचा बॉटचा अनुभव खूप मोठा आहे हे मला माहीत आहे पण या बाबतीत मला तुमचे म्हणणे चुकीचे वाटत आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १२:०२, ३ मे २०२२ (IST) :::: तुम्ही म्हणता आहात ते बहुतेक बरोबर असावे. कारण एकदा का शब्द मॅच झाला की तो प्रोग्राम लूपमधून बाहेर पडल्यामुळे पुढचा शब्द जुळण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही. चूक दुरूस्तीचे बोधिसत्त्व → बोधिसत्व आणि प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण हे शब्द स्वतंत्रपणे चालवावे लागतील. त्याच बरोबर सत्व > सत्त्व तसेच प्रमाणीक → प्रामाणिक ही नोंद रोज चालवण्याच्या स्क्रिप्टमधून काढून टाकावी लागेल. म्हणजे आपल्याला एकूण तीन स्क्रिप्ट्स ठेवाव्या लागतील. एक रोज चालविण्याची यादी, दुसरी कधीतरी म्हणजे २ – ३ महिन्यातून एकदा चालविण्याची यादी आणि या यादीमुळे झालेले अवांछित बदल दुरुस्त करणारी तिसरी यादी. :) [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०६, ५ मे २०२२ (IST) :::::दोघांच्या खात्रीसाठी आपण एकदा प्रयोग करून बघू. computers म्हणूनच नाही, सगळ्याच बाबतीत शंकेचं सुरक्षितपणे निरसन होत असेल तर ते करणं कधीही चांगलच. मी काही दिवस गावाला जातोय. परत आलो कि प्रयोग करून बघतो. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:३३, ५ मे २०२२ (IST) *{{ping|Shantanuo}} नमस्कार. तुमची शंका अगदी बरोबर होती. पानावर फक्त "प्रमाणीकरण" शब्द, आणि तुम्ही सांगितल्याप्रमाणे दोन entries ठेवल्या असता काहीच changes झाले नाहीत. पण "प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण" हि एन्ट्री काढली असता "प्रमाणीकरण" → "प्रामाणिकरण" असा बदल झाला. जवळपास ४ वर्षांपूर्वी अगदी ह्याच विषयावर इंग्रजी विकिपीडियावर चर्चा झाली होती, तेव्हा AWB (bot व non-bot AWB), आणि python bot ह्या दोघांचा "read - find - replace - save - exit/next page" असा क्रम होता. त्यानंतर कधीतरी बदल झाला असावा. तेव्हा bot आधी पूर्ण पान read करायचा. read process पूर्ण झाल्यावर जेवढ्या strings match झाल्या त्या बदलल्या जायच्या, एकदा read - replace झाल्यानंतर page save व्हायचे. माझ्यामुळे झालेल्या तसदीबद्दल क्षमस्व. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २३:११, ११ मे २०२२ (IST) ::: तसे असेल तर फारच उत्तम. खाली दिलेले शब्द त्याच क्रमाने स्क्रिप्टमध्ये टाकायला हरकत नाही. ::: # प्रमाणीक → प्रामाणिक ::: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण ::: # सत्व → सत्त्व ::: # बोधिसत्त्व → बोधिसत्व ::: अवांछित शब्द बदलण्यासाठी वेगळी स्क्रिप्ट नको. आणखी एक प्रयोग करून पहायचा असेल तर त्या दोन नोंदी उलट क्रमाने स्क्रिप्टमध्ये ठेवून जर ती स्क्रिप्ट रोज चालवली तर शब्द बदलून प्रामाणिकरण असा चुकीचा शब्द मिळेल. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:०३, १२ मे २०२२ (IST) :::: {{ping|Shantanuo}} नमस्कार. मी वरील चार entries "experiement" section मध्ये टाकल्या आहेत. experiment section फक्त [[विकिपीडिया:धूळपाटी/KiranBOT II]] वर दुपारी २:३५ वाजता रन होतो. तुम्हाला जितक्या entries/शब्दांसोबत प्रयोग करायचे आहेत, ते कळवा, व मी त्या entries experiments section टाकतो. मी धुळपाटीवर दुसरे महायुद्ध, क्रिकेट, आणि महाराष्ट्राची अर्थव्यवस्था असे तीन लेख टाकले आहेत, त्यांमध्ये वेग-वेगळ्या प्रकारचे भरपूर शब्द आहेत. जर तुम्हाला काही टाकायचे असतील तर "blank section" नावाच्या section मध्ये टाकू शकता. पान खूप मोठे झाले आहे, त्यामुळे एक section edit करायला सोपे जाईल. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:४६, १५ मे २०२२ (IST) ::::: मला फक्त एकच प्रयोग करून हवा आहे. मी जर खाली दिलेल्या दोन नोंदी स्क्रिप्टमध्ये त्याच क्रमाने टाकल्या आणि लेखात फक्त एकच शब्द "प्रमाणीकरण" ठेवला तर तो शब्द तसाच राहील का? याचे "हो" किंवा "नाही" असे एका शब्दात उत्तर हवे आहे. ही स्क्रिप्ट चार-पाच दिवस रोज चालवून शब्दात काही बदल होत आहे का ते पहायचे आहे. तुमचे काम थोडे वाढवत आहे. पण तुम्हीच म्हटल्याप्रमाणे "सगळ्याच बाबतीत शंकेचं सुरक्षितपणे निरसन होत असेल तर ते करणं कधीही चांगलच." ::::: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण ::::: # प्रमाणीक → प्रामाणिक ::::: माझ्यामते याचे उत्तर "नाही" असे येईल. पहिल्याच दिवशी "प्रमाणीकरण" चे "प्रामाणिकरण" होईल आणि नंतर दुसर्‍या/ तिसर्‍या दिवशी काही बदल न होता तो तसाच "प्रामाणिकरण" असा राहील. मग हे निश्चित होईल की स्क्रिप्टमध्ये नोंदी करताना त्यांचा क्रम निर्णायक ठरतो. नोंदीचा क्रम बदलला की त्यांचा परिणाम बदलू शकतो. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५७, १६ मे २०२२ (IST) :::::: {{ping|Shantanuo}} काम/प्रयोग कितीही वाढले तरी माझी काहीच हरकत नाही :-) experiment स्क्रिप्ट धुळपाटीवर रोज दुपारी २:३५ वाजता run होते. १६ तारखेला काही बदल झाले नाही. experiment स्क्रिप्ट मध्ये काही entries टाकायच्या किंवा बदलायच्या असतील तर मला कळवा. किंवा experiment स्क्रिप्ट ची संपादनाची वेळ वाढवायची असेल तर तेही जमते. स्क्रिप्ट सध्या cron मधून run/initiate होते. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:०७, १६ मे २०२२ (IST) ::::::: १६ तारखेला काही बदल झाले नाही असे आपण लिहिले आहे. पण तेव्हा शब्दांचा क्रम काय होता? पर्याय १ की पर्याय २? ::::::: पर्याय १ः ::::::: # प्रमाणीक → प्रामाणिक ::::::: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण ::::::: पर्याय २ः ::::::: # प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण ::::::: # प्रमाणीक → प्रामाणिक ::::::: कोणताही पर्याय वापरला तरी शब्द बदलत नाही असे आपल्याला म्हणायचे आहे का? [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:०७, १७ मे २०२२ (IST) :::::::: hypothesis: पर्याय १ वापरला तर एकाच दिवसात तर पर्याय २ वापरला तर दोन दिवसात योग्य शब्द बौद्धिक मिळेल. :::::::: पर्याय १ः :::::::: ध्द > द्ध :::::::: बौद्धीक > बौद्धिक :::::::: पर्याय २ः :::::::: बौद्धीक > बौद्धिक :::::::: ध्द > द्ध :::::::: लेखातील शब्दः बौध्दीक :::::::: माझा अंदाज बरोबर आहे का ते पाहून प्रतिसाद द्यावा. कोणत्या शब्दांमुळे गोंधळ होऊ शकतो ते या पायथॉन स्क्रिप्टमध्ये दिसू शकेल. https://github.com/shantanuo/spell_check/blob/master/substring_match_final.ipynb [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:५०, १८ मे २०२२ (IST) ::::::::: experiment/धूळपाटी स्क्रिप्ट मध्ये सध्या पुढील क्रम आहे: ::::::::# प्रमाणीक → प्रामाणिक ::::::::# प्रामाणिकरण → प्रमाणीकरण ::::::::# सत्व → सत्त्व ::::::::# बोधिसत्त्व → बोधिसत्व :::::::::—usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १२:३३, १८ मे २०२२ (IST) :::::::::: प्रमाण या मूळ शब्दाला इक प्रत्यय लागून "प्रामाणिक" तर त्याशिवाय "प्रमाणीकरण" असाही शब्द बनतो. त्यासारखे इतर काही शब्द शोधले. उदा. मूळ शब्द "उद्योग" असा असला तर त्यापासून "उद्योगीकरण", "औद्योगिक" (पररूप संधी-इक) आणि "औद्यौगिकीकरण" असे तीन नवे शब्द बनतील. त्या नियमात बसणारे हे आणखी काही शब्द घ्यावेत. http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages_4 [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १२:१३, २७ मे २०२२ (IST) * मी योग्य रकारातील पहिल्या पाच entries स्क्रिप्ट मध्ये टाकल्या (गेर्ह > गेऱ्ह पर्यंत). —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:५३, १५ मे २०२२ (IST) :: कृपया त्या पाच एंट्री काढून टाकाव्यात. मी नवीन लिस्ट दिली आहे ती वापरावी. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:२१, १८ मे २०२२ (IST) :::{{re|Shantanuo}} vij naslyamule saddhya computer band aahe. 2:30 purvi light parat yetach mi navin list script madhe takto, light nahi aali tar ratri takto. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १४:२६, १८ मे २०२२ (IST) == corrections as per गट १, गट २, वेलांटी and उकार == नेहमी चुकणारे शब्द मी येथे लिहून ठेवले आहेत... http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages_2 त्यातील योग्य वाटतील ते शब्द गट १ आणि गट २ साठी निवडून घ्यावेत. यातील काही शब्द विकीवर फार कमी वेळा वापरलेले गेले आहेत. तरीदेखील मी या यादीत ते शब्द ठेवत आहे कारण त्या निमित्ताने शुद्धलेखनाचे डॉक्युमेंटेशन होईल. :) [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:१८, ५ मे २०२२ (IST) बॉटने "वरुन" हा शब्द "वरून" असा दीर्घ केला आहे. माझ्या मते "रुन " > "रून " (note the space) अशी नोंद स्क्रिप्टमध्ये करावी. म्हणजे इतर शब्द जसे धरुन, भरुन हे देखील सुधारले जातील. आणि मग "करुन" आणि "वापरुन" या दोन शब्दांसाठी वेगळी नोंद करण्याची आवश्यकता राहणार नाही. यातून अनपेक्षित बदल होणार नाहीत याची मी बॅकअपमधून खात्री करून घेतली आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:३९, ३ जून २०२२ (IST) : "रुन " > "रून " केले. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ०१:१२, ५ जून २०२२ (IST) ==नेमकी स्क्रिप्ट== आपण जी स्क्रिप्ट वापरत आहात ती नेमकी येथे आहे तीच आहे का त्यात काही बदल झाले आहेत? सदस्य:KiranBOT_II/typos उदाहरणार्थ "णार्य → णाऱ्य" ही नोंद "गट २" या विभागात दिसत आहे. पण ती वास्तविक "योग्य रकार" या विभागात हवी. तसेच "योग्य रकार" या यादीतील काही नोंदी चुकलेल्या आहेत. उदा. गार्ह → गाऱ्ह अशी नोंद मी सुचविली पण त्यामुळे काही अनपेक्षित बदल झाले (उदा. उपयोगार्ह). त्यानंतर ती यादी मी सुधारून दिली, पण ती नवीन यादी वापरलेली दिसत नाही. तुम्ही वापरत असलेल्या पायथॉन स्क्रिप्टमध्ये थोडादेखील बदल केल्यास ती स्क्रिप्ट (कोणत्याही कमेंटशिवाय) "जशी च्या तशी" कुठेतरी प्रसिद्ध करणे आवश्यक आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०२, २० मे २०२२ (IST) :{{ping|Shantanuo}} मी थोड्याच वेळात [[user:KiranBOT II/script]] इथे स्क्रिप्ट प्रकाशित करतो. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ०९:४९, २० मे २०२२ (IST) :वरील पानावर जी स्क्रिप्ट ती जशास तशी server आहे. आणि "list of fixes" नावानी जी यादी आहे, त्याप्रमाणे edits होतात. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ११:२८, २० मे २०२२ (IST) :: इतकं सिस्टिमॅटिक काम मराठी विकीवर मी कधीच पाहिलेलं नाही. चार सूचना आहेत त्यांचा विचार व्हावा. :: १) तुमच्या स्क्रिप्टमध्ये खालील नोंदी आहेत त्या काढून टाका किंवा कमेंट करा. :: #(' नि ', 'नी '), :: #('क:', 'कः'), :: #('य:', 'यः'), :: २) "इंग्रजी कोलनचा मराठी कोलन" ह्या चर्चेत काही सूचना केलेल्या आहेत त्यांचा समावेश व्हावा. :: ३) कोणताही सेक्शन डिसेबल ठेवण्यात काही अर्थ नाही. कारण तो एकदा तरी विकीवर रन झाला आहे. सर्व सेक्शन एनेबल करा. :: ४) योग्य रकार fix14 यात आता फक्त ४० नोंदी आहेत. # 57 entries नव्हे. तसेच खालील चार आकडे सुधारून घ्यावेत. :: #fix9 20 (not 16) :: #fix14 40 (not 3) :: #fix18 84 (not 41) :: #fix19 21 (not 24) :: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:४०, २० मे २०२२ (IST) :: ५) मूळ लेखातील [[सदस्य:KiranBOT_II/typos#जोडाक्षरे_-_स्वर|जोडाक्षरे - स्वर]] हा विभाग स्क्रिप्टमध्ये कुठे आहे? तो वगळण्याचे कारण काय असावे? मला त्यात आणखी एक नोंद हवी आहे. :: ाॅ > ॉ :: "समाजशास्त्र" या लेखात "हॅरी जाॅन्सन यांनी सांगितलेले स्वरूप पुढीलप्रमाणे " यातील जॉ हे अक्षर काही ब्राउझरमधून तुटल्यासारखे दिसते. डॉक्टर याचे लघुरुप डॉ. हे खूप ठिकाणी डाॅ. असे तुटक दिसते. तुम्हाला जर दोन्ही अक्षरे सारखीच दिसत असतील तर हाच मजकूर नोटपॅडमध्ये कॉपी-पेस्ट करून पाहू शकता. हा मुद्दा विशेष महत्त्वाचा नाही असे जर तुमचे मत असेल तर या विनंतीकडे लक्ष देऊ नये. :: तसेच खालील नोंददेखील हवी आहे. :: अा > आ :: आे > ओ :: आै > औ :: आॅ > ऑ :: ाे > ो :: ाी > ी :: चावडीवरील "जुनी_चर्चा_७#लेखाचे_शीर्षक_बदलण्याबाबत" या चर्चेत या बदलाचे महत्त्व सांगितले गेले आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:५१, २२ मे २०२२ (IST) :::{{ping|Shantanuo}} नमस्कार. तुम्ही सुचवल्याप्रमाणे मी चुका सुधरवल्या आहेत. तसेच "णार्य → णाऱ्य" हि entry "योग्य रकार" मध्ये हलवली. काही अनपेक्षित बदल घडल्यास तपासायला सोपे जावे, या हिशोबाने मी ती एन्ट्री वेगळी ठेवली होती (section २० मध्ये). तसेच मी विसर्ग/कोलन संदर्भात मूळ लेखामध्ये (/typos) दोन नवीन विभाग तयार केलेत. स्क्रिप्ट मध्ये केलेले [https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF:KiranBOT_II/script&diff=prev&oldid=2113530 बदल इथे बघता येतील,] त्यामधील केवळ edit summary मी नंतर update केली.<p>जोडाक्षरे/स्वर सोबत मी एडिट्स जतन न करता काही प्रयोग करून बघिलते होते, मला भरपूर अनपेक्षित बदल घडण्याची शंका आली होती. "काही दिवसांनंतर पुन्हा प्रयत्न करून बघू" असा विचार केला, नंतर कधी त्यासाठी वेळ भेटला नाही. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २३:१३, २२ मे २०२२ (IST) :::: अनपेक्षित बदलांची नुसती शंका जरी आली तरी त्या नोंदी स्क्रिप्टमध्ये न घेण्याचा आपला निर्णय योग्य होता. कारण नंतर बदल शोधणे आणि परत फिरवणे कठीण होऊन बसते. पण त्याचबरोबर अशी शंका येण्यासारखे शब्द इथे कळवणे किंवा ब्लॉगवर वगैरे लिहून ठेवणे आवश्यक आहे. त्यामुळे इतरांचा वेळ वाचेल. बऱ्याच लोकांच्या मते हे बदल नाही केले तरी चालण्यासारखे आहे. कारण त्यामुळे वाचकांना काहीच फरक पडत नाही. पण युनिकोडच्या मानकांचे पालन करणे (सहज शक्य असल्यामुळे) लाँग टर्मसाठी उपयुक्त आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०८, २३ मे २०२२ (IST) *{{ping|Shantanuo}} "इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग", व "मराठी विसर्गाचा इंग्रजी colon" हे सेक्शन मी नजर ठेवण्यासाठी वेग-वेगळ्या टास्क मध्ये टाकले होते. "मन: → मनः" ह्या एन्ट्रीमुळे "जर्मनः" ला विसर्ग व कोलन लागण्याचा लूप सुरु झाला होता. त्यामुळे मी सध्यापुरतं "मन: → मनः" (कोलन तो विसर्ग) हि एन्ट्री comment out केली आहे. तसेच, वरील संभाषणानुसार प्रमाणिक/प्रामाणिक वाल्या तीन एंट्रीएस comment out केल्या, व "पररूप संधी - इक प्रत्यय" मध्ये नवीन एंट्रीएस टाकून तो section सुरु केला. त्यानुसार मी [[सदस्य:KiranBOT II/typos/script]] update केली (पान स्थानांतरित केले) . —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १३:३३, २६ मे २०२२ (IST) :: ठीक आहे. "मन: → मनः" (कोलन तो विसर्ग) ही एन्ट्री comment out करायला सांगायचे मी विसरलो. माझी चूक सुधरवून घेतल्याबद्दल धन्यवाद. पण जर्मनः → जर्मन: म्हणजे (विसर्ग तो कोलन) ही नोंद कमेंट करण्याचे कारण कळले नाही. जर्मन शब्दाला संस्कृतसारखा विसर्ग लागत नाही. आणि मन चा कोलन तो विसर्ग बदल झाल्यानंतर जर जर्मन आणि रोमन या दोन नोंदी असतील तर चिंता करण्याचे कारण नाही कारण ती नोंद परत जर्मन: (कोलन) अशी झाली असती. हवे तर धूळपाटीवर खात्री करून घेऊ शकता. जर माझी समजण्यात काही गडबड होत असेल तरी प्रतिसाद देण्याची गरज नाही. पुढच्या महिन्याचा बॅक-अप आला की माझा मी समजावून घेईन. ती पद्धत मला जास्त सोयीची वाटते. :: दुसरी गोष्ट म्हणजे आपण आपल्या सदस्य पानावर "काही वैयक्तिक कारणांमुळे, मी ऑफलाईन आहे. मला खात्री नाही की मी परत कधी येईन." असा संदेश का लावला आहे? काही महाभाग कुंभकर्णासारखे दीर्घ काळानंतर जागे होऊन विकीवर येतात, त्यांचेही स्वागतच होते. कोणी कारण विचारत नाही. तुम्ही तुमच्या सोयीनुसार जितके योगदान देऊ शकाल ते मौल्यवान आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:४४, २६ मे २०२२ (IST) ::: "जर्मनः → जर्मन:" entry पुन्हा सुरु केली, गडबडीत comment out झाली होती. तुम्ही "व्यावसायिकरण > व्यावसायीकरण" असा बदल केल्याचे लक्षात आले. "व्यावसायीक > व्यावसायिक" entry मध्ये space टाकायची का? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १६:४४, २७ मे २०२२ (IST) :::: वास्तविक "व्यावसायिकरण" आणि "व्यावसायीकरण" हे दोन्ही शब्द चुकीचे असून खरा शब्द "व्यवसायीकरण" असा आहे. "व्यवसाय" शब्दापासून पररूप संधीचा इक प्रत्यय लागून "व्यावसायिक" असा शब्द बनेल तर त्यापुढे "व्यावसायिकीकरण" असाही शब्द बनविता येईल. बॉटला भारी पडणार नसेल तर ही आणखी एक अशा शब्दांची यादी. http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages_4 [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५६, २८ मे २०२२ (IST) ==नवीन यादी== {{ping|Shantanuo}} http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages_4 हि यादी कोणत्या नियमात/section मध्ये बसेल? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ०१:२०, ५ जून २०२२ (IST) :: “करण” नावाचा स्वतंत्र विभाग बनवून एकदा रन होऊ द्या. मग डेली क्रॉन साठी "पररूप संधी इक प्रत्यय" या विभागात जमा करून घ्यावा कारण हे शब्द कोणी रोज वापरत नाही. दुसरी गोष्ट म्हणजे हे शब्द कुणाला तरी दाखवून घ्या. माझ्याकडे मराठी भाषेची कसलीही डिग्री नाही! मी मला जमेल तितका अभ्यास करून शब्द सुचवीत आहे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:२३, ५ जून २०२२ (IST) :::{{ping|Shantanuo}} मी "एअरलाइन्स → एरलाइन्स" अशी एन्ट्री टाकली. आधीच्या एन्ट्रीमुळे बरेच लाल दुवे तयार झाले होते. व वरील यादी "योग्य दीर्घ वेलांटी" ह्या वेगळ्या विभागात टाकली. मी सर्व विभाग/fixes एकाच run मध्ये टाकलेत. जेव्हा कधी आपण नवीन शब्दांची यादी वाढवूत तेव्हा ती दुसऱ्या run मध्ये टाकता येतील, व २-३ दिवसानंतर नवीन यादी पहिल्या run मध्ये हलवता येईल. जेव्हा RAM किंवा दुसरी एखादी अडचण आली, तेव्हा अडचणीनुसार उपाय शोधता येईल. अजून एखादी नवीन यादी आहे का? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:२०, १० जून २०२२ (IST) :::: खाली दिलेल्या दोन याद्या सुधारून झाल्या का? :::: Corrections as per Rule 8.1 :::: http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages :::: corrections as per गट १, गट २, वेलांटी and उकार :::: http://mr.shoutwiki.com/wiki/Non_dict_pages_2 :::: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:४९, ११ जून २०२२ (IST) ::: रुन_ > रून_ हि एन्ट्री सुद्धा comment out केली. "कॅथरुन" व इतर काही शब्द अनपेक्षितपणे बदलल्या गेलीत. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:३०, १० जून २०२२ (IST) :::: रुन_ > रून_ हि एन्ट्री सुद्धा comment out केली. "कॅथरुन" व इतर काही शब्द अनपेक्षितपणे बदलल्या गेलीत. ते माझ्यादेखील लक्षात आले होते. त्यासाठीच मी नियमाखाली त्याचे अपवाद सुधारण्याची सूचना केली होती. उदाहरणार्थः :::: रुन_ > रून_ :::: कॅथरून > कॅथरुन :::: ही सूचना तुम्ही स्वीकारली की नाही याची कल्पना नाही. कदाचित पुरेशा प्रमाणात चाचण्या झाल्या नसतील. माझ्यामते एखाद-दुसऱ्या इंग्रजी शब्दासाठी एक चांगला रूल काढून टाकणे योग्य नाही. पण तुमचा निर्णय अंतिम राहील. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०३, ११ जून २०२२ (IST) ::::: माझं मत अंतिम निर्णय ठरवणे (कधीच) योग्य राहणार नाही. तुम्ही केलेले बदल मला दिसले होते, bot नी ते दुसऱ्या दिवशी उलटवले असते. त्यामुळे ती स्ट्रिंग मी तात्पुरती डिसेबल केली, ती पुन्हा सुरु करता येईलच. दुसरी अडचण अशी आहे कि आपण जरी योग्य शब्द टाकत असलो, तरी बरेच लेखं हे चुकीच्या शीर्षकाखाली तयार झाले होते/आहेत. त्यामुळे लाल दुवे तयार होण्याची शक्यता आहे. हे मी ह्यापूर्वी बरेचदा पाहिले होते, व काही दिवसांपूर्वी पुन्हा "एरलाईन्स" सोबत झाले होते. काही दिवसानंतर मी meta व इंग्रजी विकिपीडियावर चौकशी करतो कि लाल दुवे कसे शोधावेत. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १७:२७, ११ जून २०२२ (IST) ::::: Non dict pages 2 कोणत्या नियमात/विभागात टाकावी? तसेच मला "करूया", "खात्री", "निव्वळ", "संयुक्तिक", व "सर्दी" ह्या शब्दांबद्दल खात्री नाही. तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे आपण यादी तयार करू, तुमच्या अनुभवावर मला विश्वास आहे. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १७:३३, ११ जून २०२२ (IST) :::::: हे सर्व शब्द मी अरुण फडके यांच्या "शुद्धलेखन ठेवा खिशात" या मोबाईल ॲप मधून घेतले आहेत. करूया > करू या / खात्री > खातरी / निव्वळ > निवळ / संयुक्तिक > सयुक्तिक / सर्दी > सरदी प्रत्येक शब्दापुढे त्यांनी स्पष्टीकरण देखील दिले आहे म्हणजे ही काही "प्रिंटींग मिस्टेक" नव्हे किंवा "सॉफ्टवेअर बग" देखील नाही. आपण जन्मभर जे शब्द वापरले ते चुकीचे होते हे समजल्यावर मला धक्काच बसला होता. तुम्हाला जर खात्री / खातरी असे दोन्ही शब्द ठेवायचे असतील तर तसेही करता येईल. कारण हे शब्द आता रूढ झाले आहेत. :::::: प्रथम हे सर्व शब्द एकदम रन करून घ्या. म्हणजे अनपेक्षित बदल झाले तर सुधारता येतील. त्यानंतर हे शब्द वेलांटी, उकार, रकार, गट १ असे विभागून टाकावे. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:३०, १२ जून २०२२ (IST) :::::: rule 8.1 मधील पहिल्या ४३ एंट्रीस second run मध्ये घेतल्या. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १८:५४, ११ जून २०२२ (IST) :::::::{{ping|Shantanuo}} नमस्कार. ८.१ मध्ये मी अजून ४१ एंट्रीएस वाढवल्यात. रोज ४२ एंट्रीएस वाढवत जातो. अजून एक म्हणजे, bot चे दोन्ही run आता धूळपाटीवरसुद्धा काम करतील. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ००:१७, १३ जून २०२२ (IST) ::::::::: ह्या वेळी बरेच शब्द चुकलेले आहेत. बॉटचे काम काही काळापुरते थांबवा. खाली दिलेल्या शब्दात मी "कि" अशी पहिली काढायला सांगितलेली मला आठवत नाही. हे बदल नक्की कोणत्या रूलनुसार झाले ते सांगू शकाल का? ::::::::: वाहतुकीसाठी वाहतुकिसाठी (नोएडा 2122556) ::::::::: वाहतूकीसाठी वाहतूकिसाठी (एर अरेबिया 2122242) ::::::::: निवडणुकीसाठी निवडणुकिसाठी (एकनाथ शिंदे 2122235) ::::::::: फसवणुकीसाठी फसवणुकिसाठी (एलिझाबेथ होम्स 2122245) ::::::::: कारागीरांनी कारागिरांनी (टिपूचा वाघ 2122446) ::::::::: अमीराती अमिराती (एन्जी किवान 2122241) ::::::::: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:१९, १३ जून २०२२ (IST) ::::::::::: खाली दिलेले रूल स्क्रिप्टमधून काढून टाका. "कीसा > किसा" या रूलमुळे वरील गोंधळ झाला. ::::::::::: कीटा किटा ::::::::::: कीसा किसा ::::::::::: कूटा कुटा ::::::::::: कूडा कुडा ::::::::::: कूला कुला ::::::::::: कूळा कुळा ::::::::::: कूशा कुशा ::::::::::: correction ची शब्दयादी लवकरच तयार करून देतो. तोवर स्क्रिप्ट थांबविण्याची गरज नाही. फक्त २ अक्षरी (लहान) शब्द घेऊ नका. त्यामुळे अनपेक्षित शब्द मॅच होतात. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:३२, १३ जून २०२२ (IST) ::::::::::::: प्रत्येक शब्दाच्या सुरुवातीला स्पेस दिली तर अनपेक्षित शब्द बदलण्याचे प्रमाण शून्यावर येईल. उदा. "_कीसा > _किसा" [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ११:४१, १३ जून २०२२ (IST) ::::::::::::: १) खाली दिलेले दोन बदल केले की आजच्या बहुतेक सर्व चुका दुरुस्त होतील. ::::::::::::: लागवडि > लागवडी ::::::::::::: किसाठी > कीसाठी ::::::::::::: २) स्क्रिप्टमध्ये स्पेस देताना १/२ चुका झाल्या आहेत. उदा. किटा, कुटा या शब्दांच्या आधी स्पेस दिली गेल्यामुळे दत्तात्रेय या लेखातील "चित्रकूटाजवळील" शब्द बदलून "चित्र कुटाजवळील" असा झाला आहे. असे आणखी काही शब्द... ::::::::::::: दिनकर नीलकंठ देशपांडे (2122505) "कंदीला आला" > "कंदिलाआला" ::::::::::::: "जिंजरब्रेड (नाताळ)" (2122422) बिस्कीटांसाठी बिस् किटांसाठी ::::::::::::: गुर्जर-प्रतिहार (2122371) राष्ट्रकूटाच्या राष्ट्र कुटाच्या ::::::::::::: क्रिकेट विश्वचषक, २००३ त्रिकूटापुढे त्रि कुटापुढे ::::::::::::: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:०६, १३ जून २०२२ (IST) ::::::::::::::: वर दिलेल्या दोन सुधारणा झालेल्या दिसत नाहीत. या चुकांना आपण दोघेच जबाबदार आहोत तेव्हा त्या सुधारायची जबाबदारी आपल्या दोघांवरच आहे. आपण हा भाग विसरून गेलो तर त्या चुका तशाच राहतील. निदान क्रमांक १ मध्ये दिलेले दोन बदल तर सहज शक्य आहेत असे मला वाटते. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५१, १७ जून २०२२ (IST) :::::::::::::::: {{ping|Shantanuo}} पुढील entries टाकू का? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १४:५५, १७ जून २०२२ (IST) :::::::::::::::: _लागवडि > _लागवडी :::::::::::::::: किसाठी > कीसाठी :::::::::::::::: _राष्ट्र कुट > _राष्ट्रकूट :::::::::::::::: _त्रि कुट > _त्रिकूट :::::::::::::::::: माझ्यामते हे शब्द असे पाहिजेत. तुम्हाला पटले नाही तर बदल करण्याआधी तपासून / विचारून पहा. आणि एक-एक बदल करा म्हणजे नवीन काही समस्या येणार नाही. ::::::::::::::::::लागवडि > लागवडी ::::::::::::::::::किसाठी > कीसाठी ::::::::::::::::::राष्ट्र कुटा > राष्ट्रकूटा ::::::::::::::::::त्रि कुटा > त्रिकूटा ::::::::::::::::::चित्र कुटा > चित्रकूटा ::::::::::::::::::ति किटा > तिकीटा :::::::::::::::::: अरुण फडके यांच्या मोबाईल ॲपप्रमाणे "त्रिकूटाचे" हा शब्द बरोबर आहे. तर त्यांच्याच "मराठी लेखन कोश" या पुस्तकाप्रमाणे "त्रिकुटाचे" हा शब्द बरोबर आहे. सध्या मोबाईल ॲपनुसार "त्रिकूटाचे" असा शब्द होईल असे पहा. कोणी जर त्रिकुटाचे शब्द बरोबर आहे असे सिद्ध केले तर पुन्हा क्रॉन लिहून बदल करता येतील. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:४९, १८ जून २०२२ (IST) ::::::::::::::::::: {{ping|Shantanuo}} हो. सध्या एका वेळेस दोन शब्द घेऊ. आत्ता "लागवडि > लागवडी" व "किसाठी > कीसाठी" हे दोन घेतले आहेत. "trikut" लिहिले असता गूगल ट्रान्सलेट आधी "त्रिकुट" व नंतर "त्रिकूट" दाखवते. "त्रिकूटा" असा बदल होईल अशी entry टाकतो. अजून एक म्हणजे, "मिरवणुकिसाठी" बरोबर कि "मिरवणुकीसाठी"? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २३:३६, १८ जून २०२२ (IST) ::::::::::::::::::::: "मिरवणुकीसाठी" बरोबर. मूळ शब्द "मिरवणूक" त्याचे सामान्यरूप "मिरवणुकी". यात णु पहिला झाला. मग त्याला प्रत्यय वगैरे जोडून "मिरवणुकीचा / मिरवणुकीसाठी" असे शब्द बनले. सामान्यरूप बनविताना शेवटच्या अक्षराला पहिला इ किंवा पहिला उ लावता येत नाही. या नियमाला एकाक्षरी शब्दांचा अपवाद, जी, ती, ही, तू. यावरून जिला, तिला, हिला, तुला असे शब्द बनतात. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:२०, १९ जून २०२२ (IST) ::::::::::::::::::::: दोन्ही शब्दांच्या आजच्या करेक्शन्स अगदी योग्य प्रकारे झाल्या आहेत. धन्यवाद. चूक मान्य करणे, कारण शोधणे आणि दुरुस्त करणे हे विकीवरच नव्हे तर इतरत्रही दुर्मीळ झालेले गूण तुमच्यात दिसत आहेत. काही ठिकाणी "मिरवणूकीसाठी" असे चुकीचे लिहिले गेले आहे. ते "मिरवणुकीसाठी" असे पाहिजे. त्यासाठी 'ूकीसाठी' > 'ुकीसाठी' असा रूल स्क्रिप्टमध्ये टाकता येईल. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५४, २० जून २०२२ (IST) ::::::::::::::::::::::{{ping|Shantanuo}} एक घोळ झाला. मी "शुद्धलेखनाचा नियम ८.१" section डिसेबल केला होता, पण सर्वर वर फाईल अपडेट करायचं राहून गेलं. त्यामुळे अडीच वाजता चुकीचे बदल पुन्हा झाले, तर ४:३० वाजता ते पुन्हा दुरुस्त झाले. नवीन चुका काही झाल्या नाही, पण निरर्थक बदल परत-परत झाले. :::::::::::::::::::::: अजून एक, "त्रिकुट" योग्य कि "त्रिकूट"? तुम्ही वर वेग-वेगळ्या कंमेंट्स मध्ये दोन्ही बरोबर म्हटले त्यामुळे मी थोडा गोंधळलो. :::::::::::::::::::::: सध्या "वाहतुकिसाठी > वाहतुकीसाठी" असा बदल होतोय. ते बरोबर आहे का? माझ्या मते बरोबर आहे, पण मला खातरी नाही. जर बरोबर असेल तर दुरुस्तीच्या पुढील दोन एंट्रीस वाढवता येतील. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २०:२०, २० जून २०२२ (IST) :::::::::::::::::::::: बिना अक्षराचा उकार घेणे थोडेसे धोकादायक वाटते. त्यासोबत आधी धुळपाटीवर प्रयोग करून घेतलेले बरे राहील. :::::::::::::::::::::::: "त्रिकूट" तसेच "त्रिकूटाचे" योग्य. "वाहतुकिसाठी > वाहतुकीसाठी" बरोबर. बिना अक्षराचा स्वर घेणे थोडेसे धोकादायक आहे हे बरोबर पण आपण फक्त स्वर घेणार नसून त्यासोबत व्यंजन देखील घेत आहोत. त्यामुळे त्यात काही धोका नाही. पण आपल्या दोघांनाही थोड्या विश्रांतीची गरज आहे असे मला वाटते. आपण काही दिवस नवीन काम न वाढवता झालेल्या कामावर लक्ष ठेवू. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०८:५२, २१ जून २०२२ (IST) {{od|27}} चालते. तोपर्यंत मी व्याकरण संदर्भातील लेखांवर काम करतो. दोन-तीन दिवसांपूर्वीच मी [[:वर्ग:मराठी व्याकरण]] व त्यातील काही पोटवर्गातील जवळपास १२० लेखांवर {{tl|nobots}} साचा लावला (हे आपण आधीच करायला पाहिजे होतं). काही दिवस मी ह्या लेखांवर काम करतो, bot नी जर तिथे काही अनपेक्षित बदल केले असतील तर ते उलटवतो, तसेच या कारणानी माझा व्याकरणाचा अभ्यास सुद्धा होईल. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:३४, २१ जून २०२२ (IST) === नवीन यादी भाग २ === : bot inactive केला. झालेल्या चुका एक-दोन तासात बघून सांगतो. माझ्याकडून सुद्धा script मध्ये काही चुका झाल्या होत्या. त्यामुळेच हे झाले असावे. जिथे space नको होती अशा काही शब्दांमध्ये space आली होती. काल रात्री मी स्क्रिप्टमधील त्या चुका सुधरवल्या होत्या (पण bot रन झाल्यानंतर). —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १५:१२, १३ जून २०२२ (IST) :: "भारतीय स्वातंत्र्य कार्यकर्त्यांची यादी" लेखामध्ये "त्रिकूटाचे" > "त्रि कुटाचे" असा बदल झाला होता. हा सगळा गोंधळ काही ठिकाणी माझ्यामुळे राहिलेल्या space मुळे झालाय. notepad मध्ये मराठी टाईप केले असता फॉन्ट बारीक होतो, त्यामुळे मला space लक्षात नाही आली. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १९:४७, १३ जून २०२२ (IST) ::: {{ping|Shantanuo}} सध्या स्क्रिप्ट मध्ये पुढील (दुरुस्त केल्यानंतरच्या) एन्ट्रीज आहेत. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २०:०५, १३ जून २०२२ (IST) <syntaxhighlight lang="python"> ('अंथरूणा', 'अंथरुणा'), (' अंथरुण ', ' अंथरूण '), ('अपशकूना', 'अपशकुना'), (' अपशकुन ', ' अपशकून '), ('अपीला', 'अपिला'), (' अपिल ', ' अपील '), ('अमीरा', 'अमिरा'), (' अमिर ', ' अमीर '), ('अशीला', 'अशिला'), (' अशिल ', ' अशील '), ('असूडा', 'असुडा'), (' असुड ', ' असूड '), ('वडीला', 'वडिला'), (' वडिल ', ' वडील '), ('कंजूसा ', 'कंजुसा'), (' कंजुस ', ' कंजूस '), ('कंदीला ', 'कंदिला'), (' कंदिल ', ' कंदील '), ('काँक्रीटा', 'काँक्रिटा'), (' काँक्रिट ', ' काँक्रीट '), ('कारकूना', 'कारकुना'), (' कारकुन ', ' कारकून '), ('कारखानीसा', 'कारखानिसा'), (' कारखानिस ', ' कारखानीस '), ('कारागीरा', 'कारागिरा'), (' कारागिर ', ' कारागीर '), (' वीटा', ' विटा'), (' वीटे', ' विटे'), (' विट ', ' वीट '), ('कीटा', 'किटा'), (' किट ', ' कीट '), ('कीसा', 'किसा'), (' किस ', ' कीस '), ('कूटा', 'कुटा'), (' कुट ', ' कूट '), ('कूडा', 'कुडा'), (' कुड ', ' कूड '), ('कूला', 'कुला'), (' कुल ', ' कूल '), ('कुलूपा ', 'कुलुपा'), (' कुलुप ', ' कुलूप '), ('कूळा', 'कुळा'), (' कुळ ', ' कूळ '), </syntaxhighlight> :: ही यादी ५० टक्केच बरोबर आहे. म्हणजे (' किस ', ' कीस '), ही नोंद बरोबर आहे. पण ('कीसा', 'किसा'), ही नोंद चुकीची आहे. त्यात शब्दाच्या सुरुवातीला स्पेस पाहिजे. ('_कीसा', '_किसा'), नाहीतर "वाहतुकीसाठी” असे शब्द मॅच होतील. सगळ्यात सुरक्षित मार्ग म्हणजे दोन अक्षरी शब्द घेऊच नका. म्हणजे कीस, वीट असे शब्द स्क्रिप्टमध्ये नसले तरी चालतील. मी स्पेल चेकर बनविण्याच्या दृष्टीने ही एक परिपूर्ण यादी बनविली आहे. :: दुसरी गोष्ट म्हणजे तुम्ही github.com ही साईट वापरता का? git हे स्क्रिप्टच्या विविध आवृत्त्या साठवून ठेवण्यासाठी जगभर वापरले जाणारे टूल आहे. तुम्ही तिकडे एक रिपोझिटरी तयार करून त्यात तुमची स्क्रिप्ट सेव्ह करत गेलात तर स्क्रिप्टमध्ये कधी काय बदल झाले याचा मागोवा घेणे सोपे जाईल. तुमची स्क्रिप्ट (जुनी आणि नवी) जिटहबवर उपलब्ध असती तर कोणती स्पेस चुकली आहे ते मी लगेच सांगू शकलो असतो. नवीन बदल काय झाले आहेत ते त्यात फार छान रितीने समजते. विकीवरील "विविध आवृत्यांमधील फरक” सारखीच ती सुविधा आहे. तुमची स्क्रिप्ट रन करण्यापूर्वी विकीवर किंवा जिटहबवर टाकून मला (किंवा इतर कोणालाही) दाखवून घ्यावी म्हणजे अशा चुका टाळता येतील. कदाचित संजय गोरे हे सदस्य आपल्याला मदत करायला तयार होतील. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:३४, १४ जून २०२२ (IST) {{od}}{{ping|Shantanuo}} नमस्कार. मी स्क्रिप्टमध्ये काही ठोस बदल केले आहेत, ते तुम्ही github वर [https://github.com/usernamekiran/mediawiki-bots/commit/5cfca3fbaccd8c3ec1af37d77263ae61b15a2aba येथे,] आणि [[सदस्य:KiranBOT II/typos]] च्या संपादन इतिहासात बघू शकता. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] ०३:२१, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST) ==नियम ८.१ चर्चा== {{ping|Shantanuo}} नमस्कार. कसे आहात?<br />१०-१० entries करत "नियम ८.१" मधील चुका दुरुस्त करणे सुरु करायचं का? —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] १२:३१, २५ जुलै २०२२ (IST) :: वानिवडे या लेखातील "सुखावून" हा शब्द "सुखाऊन" असा बदलला आहे. हा बदल चुकीचा आहे. त्यासाठी स्क्रिप्टमध्ये ('खावून', 'खाऊन'), या नोंदीत स्पेस द्यावी लागेल. अशी... (' खावून ', ' खाऊन '), अशा चुकांचे प्रमाण अगदी नगण्य आहे आणि अशा चुका क्षम्य आहेत हे मला माहीत असले तरी अशा चुका पाहिल्या की माझा आत्मविश्वास कमी होतो. त्यासाठी आणखी एखादा स्वयंसेवक बॉटचे बदल तपासण्यासाठी पुढे येतो का त्याची वाट पाहूया. तो मिळाला की पुढे जाता येईल असे मला वाटते. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १४:४७, २५ जुलै २०२२ (IST) ::: आपण ह्या शब्दांचा गट पूर्वी run केला होता. त्यामुळे आपण रोज ५ ते १० शब्द वाढवत गेलो तर बदल खूप कमी होतील. bot चे प्रत्येक संपादन मी रोज पडताळून बघू शकतो. जेव्हा कधी एखादा अनपेक्षित बदल दिसला तेव्हा आपण तो दुरुस्त करू शकतो. उदाहरणार्थ "सुखाऊन". 'खावून' मध्ये space व"सुखाऊन" > "सुखावून" अशी नवीन entry टाकली असता पुर्विच्यासुद्धा चुका दुरुस्त होतील. एकाच झटक्यात १००% accuracy येणे जवळपास अशक्य आहे. पण दुरुस्त करता येतानासुद्धा होणाऱ्या चुकणाची भीती बाळगून आपण काम थांबवणे बरोबर नाही. आपण प्रयत्न करत राहिलो तर चुका होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही, पण झालेल्या चुका दुरुस्त केल्या तर आपला end result १००% चुकहीन होईल. <p>तसेच आपण सर्व संपादकांना विनंती करू शकतो कि ते ज्या लेखावर काम करतात, त्यातील चुका (मग त्या bot च्या असो किंवा नसो) आपल्याला कळवाव्या. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २०:२२, २६ जुलै २०२२ (IST) :::: तुमचा मुद्दा बरोबर आहे. दहा दहा एंट्रीज टाकू शकता. फक्त रोज नवीन नोंदी न करता दोन-चार दिवसांनी नोंदी वाढवा, म्हणजे मला देखील वेळ होईल तसे चुका शोधायला बरे पडेल! :) [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:०२, २७ जुलै २०२२ (IST) ::::: हो. वेळ मिळाला तसं काम करत राहू, म्हणजे २-३ दिवसांत एक update होत राहील. मध्यंतरी मी शुद्धलेखनासाठी काही संदर्भ सापडतो का ते बघतो. मला व्याकरणासंदर्भात एक (MPSC साठीचे) पुस्तक भेटले आहे, पण मला त्याच्या योग्यतेबद्दल शंका आहे. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २२:५०, २७ जुलै २०२२ (IST) :::::: नवीन शब्द टाकले का स्क्रिप्टमध्ये? किरण बॉटच्या लॉगमध्ये जुन्याच चुका दुरुस्त होताना दिसत आहेत. [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १३:४५, ३ ऑगस्ट २०२२ (IST) ::::::: सध्यापुरते फक्त "सुखाऊन → सुखावून" व "_खावून_ → _खाऊन_" हे दोन शब्द टाकले होते. नवीन शब्द टाकल्यावर मी ते "typos" पानावर, आणि github वर update करतोय. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २१:२५, ३ ऑगस्ट २०२२ (IST) :::::::: [[#नवीन यादी भाग २]] मध्ये मी चुकीची स्क्रिप्ट टाकली होती. ती तुम्ही दुरुस्त करून देऊ शकता का? आपण विश्रांतीसाठी थांबलो होतो त्याच्या आधीसुद्धा माझ्या बाजूने बरेच खंड पडले होते, तेव्हापासूनच माझी लिंक तुटली होती. जर पुन्हा एकदा सुरुवात झाली तर परत काम करणे सोपे जाईल. —usernamekiran [[User talk:Usernamekiran|(talk)]] २१:३१, ३ ऑगस्ट २०२२ (IST) ::::::::: ती यादी बरोबर आहे. फक्त दोन अक्षरी शब्दांच्या आधी स्पेस पाहिजे. ही अशी... ::::::::: (' कीटा', ' किटा'), ::::::::: (' कीसा', ' किसा'), ::::::::: (' कूटा', ' कुटा'), ::::::::: (' कूडा', ' कुडा'), ::::::::: (' कूला', ' कुला'), ::::::::: (' कूळा', ' कुळा'), ::::::::: [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) ०९:०८, ४ ऑगस्ट २०२२ (IST) ==उकार विभागासाठी ५ शब्द== खाली दिलेले ५ शब्द "उकार" या विभागात टाकावेत. रुप_ > रूप_ corrections: ग्रूप > ग्रुप रुपा > रूपा corrections: रूपाली > रुपाली रूपारेल > रुपारेल पहिला रुप शब्द रूप असा दुसरा केला की ग्रुप शब्द ग्रूप असा दीर्घ होईल तो सुधारण्यासाठी corrections विभागात तो शब्द ठेवावा लागेल. तीन शब्द करेक्शन विभागात जातील पण इतर बरेच शब्द सुधारून मिळतील. उदा... स्वरूप कुरूप प्रारूप अनुरूप द्रवरूप सुखरूप [[सदस्य:Shantanuo|Shantanuo]] ([[सदस्य चर्चा:Shantanuo|चर्चा]]) १०:१९, २९ ऑगस्ट २०२२ (IST) 5nc58yo7suww5b2xg937ok3yjdvfit8 0 303910 2155432 2155006 2022-08-29T05:20:53Z Shantanuo 16 corrected spelling wikitext text/x-wiki '''अभियांत्रिकी, खरेदी आणि बांधकाम''' ( '''ईपीसी''' ) करार ( टर्नकी कराराचा एक प्रकार) हा कराराचा एक प्रकार आहे ज्याचा वापर खाजगी क्षेत्राद्वारे मोठ्या प्रमाणात आणि जटिल पायाभूत सुविधा प्रकल्पांवर करण्यासाठी केला जातो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.designingbuildings.co.uk/wiki/Engineering_procurement_and_construction_contract|title=Engineering procurement and construction contract|date=4 September 2018|website=Designing Buildings Wiki|access-date=10 July 2021}}</ref> ईपीसी करारांतर्गत, एखाद्या विकासकाला संपूर्ण सुविधा देण्यास कंत्राटदार बांधील असतो ज्याला सुविधा सुरू करण्यासाठी फक्त "किल्ली फिरवावी लागते"; म्हणून ईपीसी करारांना कधीकधी टर्नकी बांधकाम करार म्हणतात.  संपूर्ण सुविधा वितरीत करण्याव्यतिरिक्त, कंत्राटदाराने ती सुविधा एका निश्चित तारखेपर्यंत हमी किंमतीसाठी वितरीत केली पाहिजे आणि ती निर्दिष्ट स्तरावर कार्यप्रदर्शन करणे आवश्यक आहे. कोणत्याही आवश्यकतेचे पालन करण्यात अयशस्वी झाल्यास सामान्यत: कंत्राटदाराला आर्थिक दायित्वे द्यावी लागतील. ईपीसी कॉन्ट्रॅक्टर सर्व डिझाइन, खरेदी आणि बांधकाम कामाचे समन्वय साधतो आणि संपूर्ण प्रकल्प आवश्यकतेनुसार आणि वेळेत पूर्ण होईल याची खात्री करतो. ते प्रत्यक्ष साइटचे काम करू शकतात किंवा करू शकत नाहीत.  या प्रकारच्या करारासाठी वापरलेली विविध संक्षेप म्हणजे ''LSTK'' ''एकरकमी टर्न की'' साठी , ''अभियांत्रिकी, खरेदी, स्थापना आणि कमिशनिंगसाठी'' ''EPIC'' आणि ''अभियांत्रिकी, खरेदी, बांधकाम आणि कमिशनिंगसाठी'' ''EPCC'' .  EPIC चा वापर सामान्य आहे, उदा., FIDIC आणि बहुतेक पर्शियन गल्फ देशांद्वारे . [[सौदी अरेबिया|सौदी अरेबियामध्ये]] LSTK चा वापर सामान्य आहे. [[कतार]] आणि इतर काही देशांमध्ये EPCC चा वापर सामान्य आहे.  EPC, LSTK किंवा EPCC हे सर्व समान प्रकारचे करार आहेत. कराराचा हा प्रकार FIDIC ( इंटरनॅशनल फेडरेशन ऑफ कन्सल्टिंग इंजिनीअर्स ) सिल्व्हर बुक <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://fidic.org/sites/default/files/hosie06.pdf|title=FIDIC Silver Book}}</ref> द्वारे कव्हर केला जातो ज्यामध्ये शीर्षक शब्द ''EPC/टर्नकी'' असतात. आद्याक्षरे EPCM देखील आंतरराष्ट्रीय प्रकल्पांवर वारंवार आढळतात, परंतु हे EPC पेक्षा खूप वेगळे आहे. EPCM हा केवळ सेवा-करार आहे, ज्या अंतर्गत कंत्राटदार अभियांत्रिकी, खरेदी आणि बांधकाम व्यवस्थापन सेवा करतो. EPCM व्यवस्थेमध्ये, क्लायंट एक कंत्राटदार निवडतो जो क्लायंटच्या वतीने संपूर्ण प्रकल्पासाठी व्यवस्थापन सेवा प्रदान करतो. == हे देखील पहा == * EPCI * बांधकाम व्यवस्थापन {{संदर्भयादी}} == संदर्भग्रंथ == * {{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=rAvrNRDxSL0C&pg=PA69|title=The Ten Commandments of Better Contracting: A Practical Guide to Adding Value to an Enterprise Through More Effective Smart Contracting|last=Hartman|first=Francis T.|publisher=ASCE Publications|year=2003|isbn=978-0784470985|pages=69–71}} == बाह्य दुवे == * [https://web.archive.org/web/20200203093907/http://kluwerconstructionblog.com/2010/12/09/demystifying-epcm-contracts-whats-in-an-m/ डीमिस्टिफायिंग ईपीसीएम कॉन्ट्रॅक्ट्स - 'एम' मध्ये काय आहे] [[वर्ग:कायदा]] 4nu0ev94fpntmqbcv16ybvnb8xu37br 0 306343 2155430 2155010 2022-08-29T05:18:34Z Shantanuo 16 corrected spelling wikitext text/x-wiki {{गल्लत|रोहित रॉय}} {{माहितीचौकट अभिनेता | पार्श्वभूमी_रंग = | नाव = रोनित रॉय | चित्र = Ronit Roy on the sets of Loveyatri in 2018.jpg | चित्र_रुंदी = 220px | चित्र_शीर्षक = रोनित रॉय लव्हयात्री च्या सेट वर | पूर्ण_नाव = रोनित बोस रॉय<ref>{{cite web|url=https://www.instagram.com/ronitboseroy|title=Ronit Bose Roy – Official Instagram Handle|access-date=16 August 2020|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923042142/https://www.instagram.com/ronitboseroy/|url-status=live}}{{primary source inline|date=March 2022}}</ref> | जन्म_दिनांक = {{Birth date and age|df=y|1965|10|11}}<ref name="birthday" /> | जन्म_स्थान = [[नागपूर]], महाराष्ट्र | मृत्यू_दिनांक = | मृत्यू_स्थान = | इतर_नावे = | कार्यक्षेत्र = अभिनेता | राष्ट्रीयत्व = भारतीय | भाषा = बंगाली | कारकीर्द_काळ = | प्रमुख_नाटके = | प्रमुख_चित्रपट = जान तेरे नाम | प्रमुख_दूरचित्रवाणी_कार्यक्रम = कसौटी जिंदगी की | पुरस्कार = | वडील_नाव = ब्रोटिन बोस रॉय | आई_नाव = डॉली रॉय | पती_नाव = | पत्नी_नाव = जोआना<br> {{लग्न|नीलम सिंग|2003}} | अपत्ये = ३ | ट्विटर= | संकेतस्थळ = | धर्म = हिंदू | तळटिपा = }} '''रोनित बोस रॉय''' (जन्म:[[११ ऑक्टोबर]], [[इ.स. १९६५|१९६५]], [[नागपूर]]) हे एक भारतीय अभिनेता आहेत, ज्यांनी प्रामुख्याने [[हिंदी भाषा|हिंदी]] दूरचित्रवाहिनी मालिका आणि चित्रपटांत मोठ्या प्रमाणावर काम केले. रॉय यांनी त्यांच्या कारकिर्दीत एक [[फिल्मफेअर पुरस्कार]], <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.filmfare.com/awards/filmfare-awards/winners|title=Filmfare winners of the year 2011|publisher=[[Filmfare Awards]]|access-date=27 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20180204095338/https://www.filmfare.com/awards/filmfare-awards/winners|archive-date=4 February 2018|url-status=dead}}</ref> दोन [[स्क्रीन पुरस्कार]], पाच आयटीए पुरस्कार आणि सहा भारतीय टेली पुरस्कारांसह अनेक पुरस्कार मिळवले आहेत. == वैयक्तिक आयुष्य == रॉय यांचा जन्म ११ ऑक्टोबर १०६५ रोजी [[नागपूर|नागपुरात]] बंगाली कुटुंबात झाला. <ref name="birthday">{{स्रोत बातमी|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/ronit-roy-birthday-a-look-back-at-his-journey-see-photos-4884649/|title=Birthday Special: A look back at Ronit Roy's journey, that's worth penning down in golden words|date=11 October 2017|work=The Indian Express|access-date=12 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20190724213123/https://indianexpress.com/article/entertainment/television/ronit-roy-birthday-a-look-back-at-his-journey-see-photos-4884649/|archive-date=24 July 2019|url-status=live}}</ref> ते उद्योगपती ब्रोटिन बोस रॉय आणि डॉली रॉय यांचा मोठा मुलगा आहे. <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/rohit-roy-remembers-his-late-father-elder-brother-ronit-says-you-have-me/articleshow/60291428.cms|title=Rohit Roy remembers his late father; elder brother Ronit says 'you have me'|work=The Times of India|access-date=20 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171008234229/https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/rohit-roy-remembers-his-late-father-elder-brother-ronit-says-you-have-me/articleshow/60291428.cms|archive-date=8 October 2017|url-status=live}}</ref> त्यांचा धाकटा भाऊ [[रोहित रॉय]] देखील एक टीव्ही अभिनेता आहे. रोनित रॉय यांचे बालपण [[अहमदाबाद]], गुजरातमध्ये गेले. <ref name="birthplace">{{स्रोत बातमी|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news-interviews/I-dont-want-to-be-back-stabbed-anymore-Ronit-Roy/articleshow/33861157.cms|title=I don't want to be back-stabbed anymore: Ronit Roy|date=18 April 2014|work=The Times of India|access-date=19 April 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140419063843/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news-interviews/I-dont-want-to-be-back-stabbed-anymore-Ronit-Roy/articleshow/33861157.cms|archive-date=19 April 2014|url-status=live}}</ref> बाल अभिनेता आयुष सरकारच्या वडिलांसोबत त्यांनी शालेय शिक्षण येथेच केले. त्यांनी अहमदाबादच्या अंकुर शाळेतून प्राथमिक शिक्षण घेतले. शालेय शिक्षणानंतर रॉय यांनी हॉटेल व्यवस्थापनाचा अभ्यासक्रम पूर्ण केला. शिक्षण पूर्ण झाल्यावर ते मुंबईत आले आणि चित्रपट निर्माते [[सुभाष घई]] यांच्या घरी राहिले. <ref name="Ronit Roy (official fan page)">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|title=Ronit Roy Biography|publisher=Ronit Roy (official fan page)|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120914083931/http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|archive-date=14 September 2012|access-date=8 February 2013}}</ref> रॉय चित्रपटसृष्टीत काम करण्यास उत्सुक असताना, सुभाष घई यांनी त्यांना चित्रपट सृष्टीतील येणाऱ्या अडचणींमुळे काम न करण्याचा सल्ला दिला. रोनित मुंबईच्या सी रॉक हॉटेलमध्ये मॅनेजमेंट ट्रेनी म्हणून काम करत होते. वेगवेगळ्या स्तरांवरील अनुभव घेण्यासाठी, त्यांनी डिश-वॉशिंग आणि क्लिनिंगपासून टेबल सर्व्हिंग आणि बार-टेंडिंगपर्यंत सर्व प्रकारची कामे केली होती. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiaforums.com/person/ronit-roy_663/biography|title=Ronit Roy About|website=India Forums|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20201011194916/https://www.indiaforums.com/person/ronit-roy_663/biography|archive-date=11 October 2020|access-date=2 June 2020}}</ref> == करिअर == === टीव्ही करिअर === रॉय यांना बालाजी टेलिफिल्म्सकडून ''कम्माल'' या दूरचित्रवाणी मालिकेत भाग घेण्यासाठी फोन आला. <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.hindustantimes.com/tv/i-don-t-want-to-insult-tv-industry-it-s-like-my-mother-ronit-roy/story-uBUdhBWOK8kLw1GDVOejIO.html|title=I don't want to insult TV industry. It's like my mother: Ronit Roy|date=4 June 2016|work=Hindustan Times|language=en|access-date=4 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200604195303/https://www.hindustantimes.com/tv/i-don-t-want-to-insult-tv-industry-it-s-like-my-mother-ronit-roy/story-uBUdhBWOK8kLw1GDVOejIO.html|archive-date=4 June 2020|url-status=live}}</ref> कोणत्याही चांगल्या मोठ्या चित्रपटाच्या ऑफर नसल्यामुळे त्यांनी ही ऑफर स्वीकारली. कमल सुरू होण्यापूर्वी, बालाजी टेलिफिल्म्सने ''रोनितला'' ''कसौटी जिंदगी की'' साठी ऋषभ बजाज, एक मध्यमवयीन बिझनेस टायकून ची भूमिका देऊ केली. या भूमिकेमुळे त्यांना बालाजी टेलिफिल्म्सच्या ''क्यूंकी सास भी कभी बहू थीमध्ये'' [[अमर उपाध्याय]] आणि इंदर कुमारच्या जागी मिहिर विराणीची भूमिका मिळाली. <ref>{{स्रोत बातमी|last=Rao|first=Soumya|url=https://scroll.in/reel/924572/a-show-where-nothing-is-what-it-seems-to-be-ronit-roy-and-tisca-chopra-on-web-series-hostages|title=A show where 'nothing is what it seems to be': Ronit Roy and Tisca Chopra on web series 'Hostages'|date=27 May 2019|work=Scroll.in|language=en-US|access-date=4 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20190821000109/https://scroll.in/reel/924572/a-show-where-nothing-is-what-it-seems-to-be-ronit-roy-and-tisca-chopra-on-web-series-hostages|archive-date=21 August 2019|url-status=live}}</ref> इस २००९ - २०११ पर्यंत, त्यांनी NDTV इमॅजिनच्या ''बंदिनीमध्ये'' धर्मराजची भूमिका साकारली, कधीही पराभूत न होणाऱ्या क्रूर आणि निर्दयी हिरे व्यापाऱ्याच्या या भूमिकेसाठी त्यांना प्रशंसा मिळवून दिली. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://m.timesofindia.com/topic/Ronit-Roy|title=Ronit Roy|last=<!--Not stated-->|date=8 July 2021|website=timesofindia.com|publisher=Times of India|access-date=5 August 2021}}</ref> इस २००७ मध्ये रॉय यांनी ''झलक दिखला जा'' हा डान्स वास्तव प्रदर्शनी मालिका आणि २००८ मध्ये ''ये है जलवा या'' दुसऱ्या शोमध्ये स्पर्धक म्हणून भाग घेतला आहे. त्यांनी २०१० मध्ये ''किचन चॅम्पियन्स'' मालिकेचे आयोजन केले होते जे कलर्स टीव्हीवर होते. [[चित्र:Ronit_Roy_at_Sony_TV_serial_Adaalat’s_400_episodes_celebration.jpg|इवलेसे| अदालतच्या 400 भागांच्या सोहळ्यात रोनित रॉय.]] इस २०१० मध्ये, रॉय यांनी [[सोनी वाहिनी|सोनी टीव्हीच्या]] लोकप्रिय कोर्टरूम ड्रामा शो ''अदालतमध्ये'' केडी पाठक; सत्यासाठी लढा देणारा एक धारदार अनोखा वकील म्हणून काम केले. इस २०१४ मध्ये त्यांनी परत बालाजी टेलिफिल्म्सच्या ' ''इतना करो ना मुझे प्यार'' ' मध्ये डॉ. नचिकेत खन्ना, उर्फ नील के सोबत पल्लवी कुलकर्णीच्या भूमिकेतून परत छोट्या पडद्यावर काम केले. इस २०१६ मध्ये, त्यांनी अदालत (सीझन 2) मध्ये काम केले जिथे त्यांनी आपल्या मागील सीझनमधील पात्राची भूमिका पुन्हा निभावली. === चित्रपट कारकीर्द === रॉयने हिंदी चित्रपटसृष्टीत पदार्पण ''जान तेरे नाम'' (१९९२) या चित्रपटाद्वारे केले. हा चित्रपट व्यावसायिक दृष्ट्या यशस्वी ठरला. त्यांनी ''बॉम्ब ब्लास्ट'' (१९९३) मध्ये आदित्य पांचोली आणि [[किशोरी शहाणे]] यांच्यासोबत काम केले. <ref name="Ronit Roy (official fan page)2">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|title=Ronit Roy Biography|publisher=Ronit Roy (official fan page)|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120914083931/http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|archive-date=14 September 2012|access-date=8 February 2013}}</ref> हा चित्रपट देखील व्यावसायिक यश देऊन गेला. टीव्हीवरील यशानंतर, रॉयने विविध हिंदी चित्रपटांमध्ये सहायक भूमिकांमध्ये काम केले. २०१० मध्ये, त्याने समीक्षकांनी प्रशंसित चित्रपट ''उडान'' मध्ये भूमिका केली; त्याच्या कामाची खूप प्रशंसा झाली आणि त्याला अनेक पुरस्कार मिळाले. फिल्म कम्पॅनियनने ''दशकातील १०० सर्वोत्कृष्ट कामगिरीमध्ये'' रॉयच्या कामगिरीला स्थान दिले. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.filmcompanion.in/best-of-the-decade/100-best-performances-indian-cinema.html|title=100 Greatest Performances of the Decade|website=100 Greatest Performances of the Decade|language=en|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20191219043509/https://www.filmcompanion.in/best-of-the-decade/100-best-performances-indian-cinema.html|archive-date=19 December 2019|access-date=26 November 2019}}</ref> ''उडान'' चित्रपटाद्वारे रॉयने पुन्हा बॉलीवूड मध्ये प्रवेश केला. त्यानंतर त्यांनी [[अनुराग कश्यप|अनुराग कश्यपच्या]] ''दॅट गर्ल इन यलो बूट्स'', [[करण जोहर|करण जोहरचा]] ''[[स्टुडन्ट ऑफ द इयर|स्टुडंट ऑफ द इयर]]'', दीपा मेहताचा ''मिडनाइट्स चिल्ड्रन'', संजय गुप्ताचा ''शूटआउट अॅट वडाळा'' ( [[एकता कपूर]] निर्मित), आणि अनुराग कश्यपच्या अगली चित्रपटांमध्ये काम केले . इस २०१३ मध्ये, रॉय यांनी [[अक्षय कुमार]] स्टारर ''BOSS'' मध्ये मुख्य विरोधी भूमिका केली होती. तसेच २०१४ मध्ये त्यांनी ''[[टू स्टेट्स (चित्रपट)|2 स्टेट्समध्ये]]'' केलेल्या भूमिकेची खूप प्रशंसा झाली होती. <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/movie-reviews/boss/movie-review/24255364.cms|title=Boss Movie Review {3/5}: Critic Review of Boss by Times of India|work=The Times of India|access-date=11 May 2020}}</ref> २०१७ मध्ये, रॉय यांनी [[हृतिक रोशन|हृतिक]] ''रोशन सोबत काबिल'' या थ्रिलर चित्रपटात विरोधी भूमिका निभावली होती . <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/movie-reviews/kaabil/movie-review/56749675.cms|title=Kaabil Review {4/5}: Hrithik has what it takes to be Kaabil|work=The Times of India|access-date=11 May 2020}}</ref> त्याच वर्षी त्यांनी [[ज्युनिअर एनटीआर|एनटीआर जूनियर]] सोबत ''जय लावा कुसा'' या चित्रपटातून काम करत [[तेलुगू सिनेमा|तेलुगु]] चित्रपट सृष्टीत पदार्पण केले''.'' <ref name=":0">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.ndtv.com/india-news/ronit-roy-to-play-antagonist-opposite-junior-ntr-in-jai-lava-kusa-1715683|title=Ronit Roy to play antagonist in ''Jai Lava Kusa''|publisher=[[NDTV]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170622140635/http://www.ndtv.com/india-news/ronit-roy-to-play-antagonist-opposite-junior-ntr-in-jai-lava-kusa-1715683|archive-date=22 June 2017|access-date=22 June 2017}}</ref> याशिवाय त्यांनी ''मशीन'' (२०१७), ''लखनऊ सेंट्रल'' (२०१७) आणि ''लवयात्री'' (२०१८) यांसारख्या चित्रपटांमध्ये देखील काम केले. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.ndtv.com/entertainment/lucknow-central-movie-review-farhan-akhtar-cant-rock-on-behind-bars-1750668|title=Lucknow Central Movie Review: Farhan Akhtar Can't Rock On Behind Bars|website=NDTV.com|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190811211614/https://www.ndtv.com/entertainment/lucknow-central-movie-review-farhan-akhtar-cant-rock-on-behind-bars-1750668|archive-date=11 August 2019|access-date=11 May 2020}}</ref> त्यानंतर रॉय यांनी [[पुरी जगन्नाद|पुरी जगन्नाध]] दिग्दर्शित रोमँटिक स्पोर्ट्स चित्रपट ''लिगरमध्ये काम केले''. यात [[विजय देवरकोंडा|विजय देवराकोंडा]], [[अनन्या पांडे]], [[रम्या कृष्णन]] आणि [[मकरंद देशपांडे]] यांच्या देखील भूमिका आहेत . <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.bollywoodhungama.com/news/bollywood/vijay-deverakonda-and-ananya-panday-starrer-liger-to-release-on-september-9-2021/|title=Vijay Deverakonda and Ananya Panday starrer Liger to release on September 9, 2021|date=11 February 2021|work=Bollywood Hungama|language=en|access-date=23 February 2021}}</ref> === वेब सिरीज === इस २०१८ मध्ये, रॉय, मोना सिंग आणि गुरदीप कोहली यांच्यासह ALTBalaji च्या 'कहने ''को हमसफर हैं'' ' या वेब सीरिजमधून डिजिटल क्षेत्रात पदार्पण केले. इस २०१९ मध्ये, रॉय ने एका भारतीय क्राइम थ्रिलर वेब सिरीज ''होस्टेजमध्ये'' काम केले. == व्यवसाय उपक्रम == रॉय यांच्याकडे '''एस सुरक्षा आणि संरक्षण''' एजन्सी (AceSquad Security Services LLP) आहे. ही एजन्सी सध्या [[सलमान खान]], [[अमिताभ बच्चन]], [[मिथुन चक्रवर्ती]], [[शाहरुख खान]] आणि [[आमिर खान]] यांसारख्या [[बॉलीवूड]] कलाकारांना संरक्षण पुरवते ; [[इंडियन प्रीमियर लीग|इंडियन प्रीमियर लीगचे]] माजी अध्यक्ष आणि माजी आयुक्त ललित मोदी आणि त्यांचा मुलगा रुचिर मोदी यांना देखील सुरक्षा पुरवली होती. एस सिक्युरिटी आणि प्रोटेक्शनने काही चित्रपट प्रकल्पांना देखील त्यांची सेवा दिली आहे ज्यात ''लगान'', ''दिल चाहता है'', ''यादें'', ''ना तुम जानो ना हम'', ''साथिया'', आणि ''अरमान'' या चित्रपटांचा समावेश होतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://acesecurityandprotection.com/|title=Ace Security and Protection|publisher=Ace Security and Protection|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120831084324/http://acesecurityandprotection.com/|archive-date=31 August 2012|access-date=8 February 2013}}</ref> == वैयक्तिक जीवन == [[File:Ronit Roy with his wife Neelam Roy, at Super Bock launch (24).jpg|thumbnail|रोनित रॉय आणि नीलम सिंग-रॉय (२०१२)]] रॉयचे पहिले लग्न जोआना नावाच्या एका महिलेशी झाले होते आणि त्यांना ओना नावाची मुलगी झाली. <ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.indiatoday.in/television/top-stories/story/ronit-roy-opens-up-about-his-strained-relationship-with-eldest-daughter-1460056-2019-02-19|title=Ronit Roy opens up about his strained relationship with eldest daughter|work=India Today|language=en|access-date=30 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190930213136/https://www.indiatoday.in/television/top-stories/story/ronit-roy-opens-up-about-his-strained-relationship-with-eldest-daughter-1460056-2019-02-19|archive-date=30 September 2019|url-status=live|agency=Ist}}</ref> <ref>{{स्रोत बातमी|last=Pal|first=Divya|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/ive-missed-20-years-of-my-daughters-life/articleshow/8317951.cms|title='I've missed 20 years of my daughter's life'|date=May 15, 2011|work=The Times of India|language=en|access-date=3 April 2022}}</ref> २५ डिसेंबर २००३ रोजी, त्यांनी अभिनेत्री आणि मॉडेल नीलम सिंग यांच्याशी लग्न केले. या जोडप्याला त्यांना एक मुलगी आडोर (जन्म मे २००५) आणि मुलगा अगस्त्य (जन्म ऑक्टोबर २००७) आहे. <ref name="Ronit Roy (official fan page)">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|title=Ronit Roy Biography|publisher=Ronit Roy (official fan page)|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120914083931/http://ronitroyrules.com/ronit_bose_roy/web/documents/biography.html|archive-date=14 September 2012|access-date=8 February 2013}}</ref> [[वर्ग:हयात व्यक्ती]] [[वर्ग:इ.स. १९६५ मधील जन्म]] [[वर्ग:हिंदी चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:बंगाली चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:तेलुगू चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:तमिळ चित्रपट अभिनेते]] [[वर्ग:हिंदी दूरचित्रवाहिनी अभिनेते]] == अभिनय सूची == === चित्रपट === {| class="wikitable" |+ | style="background:#FFFFCC;" |{{dagger|alt=Films that have not yet been released}} |अद्याप प्रदर्शित न झालेले चित्रपट |} {| class="wikitable sortable" !वर्ष !चित्रपट !भूमिका !भाषा !नोंद |- |१९८९ |''[[Ram Lakhan|राम लखन]]'' |{{mdash}} | rowspan="7" |हिंदी |सहाय्यक दिग्दर्शक |- |१९९२ |''[[Jaan Tere Naam|जान तेरे नाम]]'' |सुनील |पदार्पण चित्रपट |- | rowspan="5" |१९९३ |''[[15th August (1993 film)|१५थ ऑगस्ट (१९९३ चित्रपट)]]'' |विक्रम चौधरी, | |- |''गाता रहे मेरा दिल '' |दिलीप एस. नाईक |जानेवारी २०२१ मध्ये प्रदर्शित झाला |- |''[[Sainik|सैनिक]]'' |विजय घई | |- |''[[Tahqiqaat|तहकीकत]]'' |रमेश | |- | | | |- | rowspan="4" | |''बनसोधर'' | |बंगाली | |- |''जय माँ वैष्णव देवी'' | | rowspan="8" |हिंदी | |- |''[[Hulchul (1995 film)|''हलचल'']]'' |करण | |- |''[[Rock Dancer|रॉक डान्सर]]'' |राकेश | |- | rowspan="4" |१९९६ |''[[Jurmana (1996 film)|जुर्माना]]'' |संजय सक्सेना | |- |''[[Megha (1996 film)|मेघा]]'' |प्रकाश | |- |''[[Army (1996 film)|आर्मी]]'' |गॅविन | |- |''दानवीर'' |विशाल श्रीवास्तव | |- | rowspan="2" |१९९९ |''जालसाज'' |राकेश | |- |''[[Agni Shikha|अग्निशिखा]]'' |प्रदिप्ता रॉय |बंगाली | |- |२००० |''ग्लॅमर गर्ल'' |सुनील वर्मा | rowspan="3" |हिंदी | |- | rowspan="2" |२००१ |''हम दिवाने प्यार के'' |विजय चॅटर्जी | |- |''[[Khatron Ke Khiladi (2001 film)|खतरों के खिलाडी]]'' |बांबस | |- |२००३ |''शेष बोंगसोदर (शेवटचे वंशज)'' |बोंगसोदर | rowspan="2" |बंगाली | |- |२००३ |रोक्तोबोंध |आनंद | |- | rowspan="2" |२००५ |''निशाण - द टार्गेट'' | | rowspan="17" |हिंदी | |- |''[[Kisna: The Warrior Poet|किसना: द वॉरिअर पोएट]]'' |जिमी |पाहुणे कलाकार |- |२००९ |''[[Luck by Chance|लक बाय चान्स]]'' |स्वतः |पाहुणे कलाकार |- | rowspan="2" |२०१० |''[[Pankh (film)|पंख]]'' |पीटर डी'कुन्हा |पाहुणे कलाकार |- |''[[Udaan (2010 film)|उडान]]'' |भैरव सिंग |[[Filmfare Award for Best Supporting Actor|सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्याचा फिल्मफेअर पुरस्कार]] |- |२०११ |''[[That Girl in Yellow Boots|दॅट गर्ल इन यलो बुट]]'' | |पाहुणे कलाकार |- | rowspan="2" |२०१२ |''[[Midnight's Children (film)|मिडनाईट चिल्डरेन]]'' |अहमद सिनाई | |- |''[[Student of the Year|स्टुडंट ऑफ द इयर]]'' |प्रशिक्षक करण शहा | |- | rowspan="2" |२०१३ |''[[Shootout at Wadala|शूट आउट ऍट वडाळा]]'' |इन्स्पेक्टर राजा आंबट | |- |''[[Boss (2013 Hindi film)|बॉस]]'' |आयुष्मान ठाकूर | |- | rowspan="2" |२०१४ |''[[2 States (2014 film)|२ स्टेट]]'' |विक्रम मल्होत्रा |नामांकन, सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्यासाठी फिल्मफेअर पुरस्कार |- |''[[Ugly (film)|अगली]]'' |शौमिक बोस | |- |२०१५ |''[[Guddu Rangeela|गुड्डू रंगीला]]'' |बिल्लू पहेलवान |नकारात्मक भूमिकेतील सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्यासाठी स्टार स्क्रीन अवॉर्ड |- |२०१६ |''[[Dongari Ka Raja|डोंगरी का राजा]]'' |मन्सूर अली | |- | rowspan="6" |२०१७ |''[[Kaabil|काबिल]]'' |माधवराव शेलार | |- |''[[Sarkar 3|सरकार ३]]'' |गोकुळ साटम | |- |''[[Machine (2017 film)|मशीन]]'' |बलराज थापर | |- |''[[Jai Lava Kusa|जय लवा कुसा]]'' |सरकार |तेलुगू |[[तेलुगू सिनेमा|तेलुगू]] पदार्पण |- |''[[Munna Michael|मुन्ना मायकल]]'' |मायकल | rowspan="7" |हिंदी | |- |''[[Lucknow Central|लखनौ सेंट्रल]]'' |राजा श्रीवास्तव | |- | rowspan="2" |२०१८ |''[[Loveyatri|लवयात्री]]'' |सॅम पटेल "समीर" | |- |''[[Thugs of Hindostan|ठग्स ऑफ हिंदोस्तान]]'' |मिर्झा सिकंदर बेग | |- | rowspan="3" |२०१९ |''[[Line of Descent|लाईन ऑफ डिसेंट]]'' |पृथ्वी सिन्हा |OTT प्लॅटफॉर्म [[झी फाईव्ह|ZEE5]] वर रिलीज |- |[[Dumbo (2019 film)|''डंबो'']] |होल्ट फॅरियर (आवाज) |डब केलेली आवृत्ती; कॉलिन फॅरेल साठी |- |''[[Arjun Patiala|अर्जुन पटियाला]]'' |आयपीएस अमरजीत सिंग गिल | | |- | rowspan="5" |२०२१ |''[[Bhoomi (2021 film)|भूमी]]'' |रिचर्ड चाइल्ड |तमिळ |[[तमिळ सिनेमा|तमिळ]] पदार्पण; Disney+ Hotstar वर रिलीज |- | style="background:#ffc;" |''[[Shamshera]]'' {{dagger}} | |हिंदी |चित्रीकरण |- | style="background:#ffc;" |''[[Liger (film)|Liger]]'' {{dagger}} | |तेलुगु<br /><br /><br /><br /> हिंदी |द्विभाषिक चित्रपट |- |} === दूरचित्रवाहिनी === ==== फिक्शन शो ==== {| class="wikitable plainrowheaders sortable" style="margin-right: 0;" ! scope="col" |वर्ष ! scope="col" |मालिका ! scope="col" |भूमिका ! class="unsortable" scope="col" |नोट्स ! class="unsortable" scope="col" |संदर्भ |- |१९९७ | scope="row" |''बॉम्बे ब्लू'' |दिलीप भट्ट |कॅमिओ | style="text-align:center;" | |- |१९९९ | scope="row" |''बात बन जाए'' | |1 भाग | style="text-align:center;" | |- |१९९९ | scope="row" |''नागीन'' |रोनित | | style="text-align:center;" | |- |२००० | scope="row" |''सुराग'' | |1 भाग | style="text-align:center;" | |- |२००२-२००३ | scope="row" |''कमल'' |स्वयम | | style="text-align:center;" | |- |२००२-२००८ | scope="row" |''कसौटी जिंदगी की'' |श्री. ऋषभ बजाज | | style="text-align:center;" | |- |२००३-२००८ | scope="row" |''क्यूंकी सास भी कभी बहू थी'' |मिहीर विराणी | | style="text-align:center;" | |- |२००३ | scope="row" |''शश्श्श्...कोई है'' | | | style="text-align:center;" | |- |२००४ | scope="row" |''कहना है कुछ मुझे'' |इशान मसंद | | |- |२००४ | scope="row" |''विक्राल आणि गब्राल'' | |एपिसोडिक भूमिका | style="text-align:center;" | |- |२००४ | scope="row" |''कृष्ण अर्जुन'' |अण्णा/विजय |एपिसोडिक भूमिका | style="text-align:center;" | |- |२००५ | scope="row" |''काव्यांजली'' |मयंक नंदा |कॅमिओ | style="text-align:center;" | |- |२००५ | scope="row" |''सरकर - रिश्तों की अनकही कहानी'' |कुणाल वीर प्रताप सिंग | | style="text-align:center;" | |- |२००६-२००९ | scope="row" |''कसम से'' |अपराजित देब | | style="text-align:center;" | |- |२००७ | scope="row" |''कयामत'' |इंदर शाह | | style="text-align:center;" | |- |२००८ | scope="row" |''कहानी हमारे महाभारत की'' |भीष्म | | style="text-align:center;" | |- |२००९-२०११ | scope="row" |''बंदिनी'' |धर्मराज मह्यवंशी | | style="text-align:center;" | |- |२०१०-२०१५ | scope="row" |''अदालत'' |अधिवक्ता के.डी.पाठक | | style="text-align:center;" | |- |२०१४-२०१५ | scope="row" |''इतना करो ना मुझे प्यार'' |डॉ. नील के/ नचिकेत खन्ना | | style="text-align:center;" | |- |२०१६ |अदालत (सीझन 2) |अधिवक्ता के.डी.पाठक | | |- |२०१६ | scope="row" |''24 (सीझन 2)'' |रॉय |पाहुणे कलाकार | style="text-align:center;" | |- |२०१९ | scope="row" |''नागीन ३'' |रोहित मेहरा |पाहुणे (कहने को हमसफर हैं 2 च्या प्रमोशनसाठी) | |- |२०१९ | scope="row" |''शक्ती - अस्तित्व के एहसास की'' |अधिवक्ता रजत सिंग | | |- |२०१९ |''ये रिश्ते हैं प्यार के'' |एसपी पृथ्वी सिंग |पाहुणे कलाकार | |- |२०२२ |''स्वरण घर'' |कंवलजीत बेदी | | |- |} ==== नॉन-फिक्शन शो ==== {| class="wikitable sortable" !वर्ष !मालिका !भूमिका !नोट्स |- |२००७ |''[[Koffee with Karan#Season Two|कॉफी विथ करण <small>(सीझन 2)</small>]]'' | |अतिथी भूमिका |- |२००७ |''[[Jhalak Dikhhla Jaa|झलक दिखला जा]]'' |स्पर्धक | |- |२००८ |''[[List of programs broadcast by 9X|ये है जलवा]]'' |स्पर्धक | |- |२००८ |''[[List of programs broadcast by STAR One|तिकीट टू बॉलिवूड]]'' | |नृत्य |- |२००८ |''[[Aajaa Mahi Vay|आजा माही वे]]'' |न्यायाधीश | |- |२००९ |''[[List of programs broadcast by 9X|बेगम्स ड्रॉईंग रूम]]'' | |अतिथी भुमिका |- |२०१० |''[[List of programs broadcast by Colors|किचन चॅम्पियन]]'' |यजमान |नामांकित- सर्वोत्कृष्ट अँकरसाठी इंडियन टेली अवॉर्ड <small>(2010)</small> |- |२०१३ |''[[Comedy Nights with Kapil|कॉमेडी नाइट्स विथ कपिल]]'' | |अतिथी कलाकार |- |२०१५ |''[[Deal Ya No Deal|डील या नो डील]]'' |यजमान | |- |२०१७ |''[[The Kapil Sharma Show|कपिल शर्मा शो]]'' | |अतिथी भूमिका |- |२०२१ |''[[Jurm Aur Jazbaat|जुर्म और जज्बात]]'' |यजमान | |} ==== वेब सिरीज ==== {| class="wikitable sortable" !वर्ष !मालिका !भूमिका !प्लॅटफॉर्म !नोट्स |- |२०१८-२०२० |''[[Kehne Ko Humsafar Hain|कहने को हमसफर हैं]]'' |रोहित मेहरा |ALTBalaji, [[झी फाईव्ह|ZEE5]] | |- |२०१९-२०२० |[[Hostages (web series)|''हॉस्टेज'']] |पृथ्वी सिंग |[[Disney+ Hotstar|डिस्ने + हॉटस्टार]] | |- |२०२१ |''७ कदम'' |अरबिंदो |[[Eros Now|इरॉस नाऊ]] | |- |२०२१ |कँडी |जयंत पारेख |[[Voot|वूट]] | |} == वादविवाद == २७ ऑक्टोबर २०११ रोजी, रोनित रॉयला मुंबईच्या आंबोली उपनगरात रस्त्यावरील अपघातात मुंबई पोलिसांनी धोकादायक आणि निष्काळजीपणाने गाडी चालवल्याबद्दल अटक केली होती. रॉय एका दिवाळीच्या पार्टीवरून परतत असताना त्यांच्या मर्सिडीज कारने वॅगन-आरला धडक दिली होती, ज्यात एक व्यक्ती गंभीर जखमी झाला होता. परंतु, काही तासांतच त्यांना जामीन मिळाला आणि सुटका झाली होती. प्राथमिक वैद्यकीय अहवालात रोनित रॉयच्या पोटात कोणत्याही मादक पदार्थाचे सेवन केल्याचे आढळले नाही. == संदर्भ == {{संदर्भयादी}} == बाह्य दुवे == {{कॉमन्स वर्ग|Ronit Roy|रोनित रॉय}} * {{IMDb name}} * फोर्ब्सवर [http://www.forbesindia.com/profile/ronit-roy/1395/190 रोनित रॉय] nfnx8eqmcrcw4ruxvxn4jeeyif37az3 0 311085 2155399 2154189 2022-08-29T02:47:50Z अमर राऊत 140696 दुवे जोडले wikitext text/x-wiki '''स्मिता पाटील हिच्या चित्रपटांंची यादी''' खाली दिली आहे. [[स्मिता पाटील]] (१७ ऑक्टोबर १९५५ - १३ डिसेंबर १९८६) <ref name="Kapoor2002">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=O3Lt1sOKGxwC&pg=PA6699|title=The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Indo-Pak War-Kamla Karri|last=Subodh Kapoor|date=1 July 2002|publisher=Cosmo Publication|isbn=978-81-7755-257-7|pages=6699–|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="Kuhn1990">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=pjqOM04aGJ8C&pg=PA310|title=The Women's Companion to International Film|last=Annette Kuhn|publisher=University of California Press|year=1990|isbn=978-0-520-08879-5|pages=310–|author-link=Annette Kuhn|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="Robinson1989">{{स्रोत पुस्तक|url=https://archive.org/details/satyajitrayinner00robi_0|title=Satyajit Ray: The Inner Eye|last=Andrew Robinson|publisher=University of California Press|year=1989|isbn=978-0-520-06946-6|pages=[https://archive.org/details/satyajitrayinner00robi_0/page/258 258]–|access-date=29 December 2012|url-access=registration}}</ref> ही चित्रपट, दूरचित्रवाणी आणि नाट्यक्षेत्रातील एक भारतीय अभिनेत्री होती. तिच्या काळातील सर्वोत्कृष्ट रंगमंचावरील आणि चित्रपटांमधील अभिनेत्रींपैकी एक म्हणून ओळखल्या जाणारी आणि आतापर्यंतच्या सर्वोत्कृष्ट चित्रपट अभिनेत्रींपैकी एक असलेल्या <ref name="hindu">{{स्रोत बातमी|last=Lahiri, Monojit|url=http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|title=A blazing talent remembered|date=20 December 2002|work=[[The Hindu]]|access-date=1 February 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20031003193833/http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|archive-date=3 October 2003|url-status=dead}}</ref> स्मिताने तिच्या जेमतेम एक दशकभराच्या कारकिर्दीत ८० हून अधिक <ref name="Sharma2004">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=5ePXdIGYe6oC&pg=PA298|title=Mass Communication : Theory & Practice In The 21St Century|last=D. Sharma|date=1 January 2004|publisher=Deep & Deep Publications|isbn=978-81-7629-507-9|page=298|access-date=29 December 2012}}</ref> [[हिंदी]], [[बंगाली भाषा|बंगाली]], [[मराठी भाषा|मराठी]], [[गुजराती भाषा|गुजराती]], [[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] आणि [[कन्नड भाषा|कन्नड]] चित्रपटांमध्ये काम केले होते. <ref name="Britannica">{{स्रोत पुस्तक|title=Encyclopaedia of Hindi Cinema|last=Gulzar|last2=Nihalani, Govind|last3=Chatterji, Saibal|publisher=Popular Prakashan|year=2003|isbn=81-7991-066-0|page=601}}</ref> तिच्या कारकिर्दीत तिला दोन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]] आणि एक [[फिल्मफेअर पुरस्कार]] मिळाला. १९८५ मध्ये ती [[पद्मश्री पुरस्कार|पद्मश्री]] या भारताच्या चौथ्या सर्वोच्च नागरी सन्मानाची प्राप्तकर्ती होती. तिने श्याम बेनेगल यांच्या <ref name="Subbārāvu2007">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=tGgm0z6vthYC&pg=PA82|title=Hyderabad: the social context of industrialisation, 1875–1948|last=Si. Vi Subbārāvu|publisher=Orient Blackswan|year=2007|isbn=978-81-250-1608-3|pages=82–|access-date=29 December 2012}}</ref> ''चरणदास चोर'' (१९७५) चित्रपटातून पदार्पण केले होते. <ref name="Heide2006">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=_3fi_o1JzY4C&pg=PA208|title=Bollywood Babylon: Interviews with Shyam Benegal|last=William van der Heide|date=12 June 2006|publisher=Berg|isbn=978-1-84520-405-1|pages=208–|access-date=29 December 2012}}</ref> स्मिता ही त्यावेळीस्मिता ही त्यावेळी भारतीय सिनेमातील नवीन प्रवाहाची चळवळ असलेल्या समांतर सिनेमाची एक आघाडीची अभिनेत्री बनली. तरीही तिच्या संपूर्ण कारकिर्दीत अनेक मुख्य प्रवाहातील चित्रपटांमध्ये देखील दिसली. <ref name="hindu2">{{स्रोत बातमी|last=Lahiri, Monojit|url=http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|title=A blazing talent remembered|date=20 December 2002|work=[[The Hindu]]|access-date=1 February 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20031003193833/http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|archive-date=3 October 2003|url-status=dead}}</ref> तिच्या अभिनयाची बऱ्याच वेळा प्रशंसा झाली आणि तिच्या सर्वात उल्लेखनीय भूमिकांमध्ये ''[[मंथन]]'' (1977), <ref name="Kapoor20022">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=O3Lt1sOKGxwC&pg=PA6699|title=The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Indo-Pak War-Kamla Karri|last=Subodh Kapoor|date=1 July 2002|publisher=Cosmo Publication|isbn=978-81-7755-257-7|pages=6699–|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="Heide20062">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=_3fi_o1JzY4C&pg=PA208|title=Bollywood Babylon: Interviews with Shyam Benegal|last=William van der Heide|date=12 June 2006|publisher=Berg|isbn=978-1-84520-405-1|pages=208–|access-date=29 December 2012}}</ref> ''[[भूमिका (चित्रपट)|भूमिका]]'' (1977), <ref name="Kapoor20022">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=O3Lt1sOKGxwC&pg=PA6699|title=The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Indo-Pak War-Kamla Karri|last=Subodh Kapoor|date=1 July 2002|publisher=Cosmo Publication|isbn=978-81-7755-257-7|pages=6699–|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="Heide20062">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=_3fi_o1JzY4C&pg=PA208|title=Bollywood Babylon: Interviews with Shyam Benegal|last=William van der Heide|date=12 June 2006|publisher=Berg|isbn=978-1-84520-405-1|pages=208–|access-date=29 December 2012}}</ref> ''[[जैत रे जैत]]'' (1978), ''[[गमन]]'' (1978), ''[[आक्रोश (१९८० हिंदी चित्रपट)|आक्रोश]]'' (1980) ''[[चक्र (चित्रपट)|चक्र]]'' (1981), ''[[नमक हलाल (हिंदी चित्रपट)|नमक हलाल]]'' (1982), ''[[बाजार (चित्रपट)|बाजार]]'' (1982), ''[[उंबरठा (चित्रपट)|उंबरठा]]'' (1982), ''[[शक्ती (१९८२ चित्रपट)|शक्ती]]'' (1982), ''[[अर्थ (चित्रपट)|अर्थ]]'' (1982), ''[[अर्ध सत्य (चित्रपट)|अर्ध सत्य]]'' (1983), ''[[मंडी (चित्रपट)|मंडी]]'' (1983), ''[[आज की आवाज]]'' (1984), ''[[चिदंबरम (चित्रपट)|चिदंबरम]]'' (1985), ''[[मिर्च मसाला (चित्रपट)|मिर्च मसाला]]'' (1985), ''[[अमृत (चित्रपट)|अमृत]]'' (1986) आणि ''[[वारिस (चित्रपट)|वारिस]]'' (1988) <ref name="Naqvi2007">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=0aFH2KFhFOkC&pg=PA202|title=Journalism And Mass Communication|last=Hena Naqvi|date=1 January 2007|publisher=Upkar Prakashan|isbn=978-81-7482-108-9|pages=202–|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="Kapoor20022">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=O3Lt1sOKGxwC&pg=PA6699|title=The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Indo-Pak War-Kamla Karri|last=Subodh Kapoor|date=1 July 2002|publisher=Cosmo Publication|isbn=978-81-7755-257-7|pages=6699–|access-date=29 December 2012}}</ref> <ref name="hindu2">{{स्रोत बातमी|last=Lahiri, Monojit|url=http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|title=A blazing talent remembered|date=20 December 2002|work=[[The Hindu]]|access-date=1 February 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20031003193833/http://www.hindu.com/thehindu/fr/2002/12/20/stories/2002122001290500.htm|archive-date=3 October 2003|url-status=dead}}</ref> या चित्रपटांचा समावेश होतो. अभिनयाव्यतिरिक्त स्मिता ही सक्रिय स्त्रीवादी आणि मुंबईतील महिला केंद्राची सदस्या होती. महिलांच्या समस्यांच्या प्रगतीसाठी ती मनापासून वचनबद्ध होती आणि पारंपारिक भारतीय समाजातील महिलांची भूमिका, त्यांची लैंगिकता आणि शहरी वातावरणात मध्यमवर्गीय महिलांना तोंड देत असलेल्या बदलांचा शोध घेणाऱ्या चित्रपटांमधून तिने काम केले. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.indiainfo.com/tales/smitapatil.html|title=Reminiscing Smita Patil|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070814112650/http://movies.indiainfo.com/tales/smitapatil.html|archive-date=14 August 2007|access-date=14 August 2007}} "Reminiscing About Smita Patil"</ref> स्मिता पाटीलचा विवाह अभिनेता राज बब्बरशी झाला होता. १३ डिसेंबर १९८६ रोजी वयाच्या ३१ व्या वर्षी बाळंतपणाच्या गुंतागुंतीमुळे तिचा मृत्यू झाला. तिच्या मृत्यूनंतर तिचे दहाहून अधिक चित्रपट प्रदर्शित झाले. तिचा मुलगा प्रतीक बब्बर हा चित्रपट अभिनेता आहे ज्याने २००८ मध्ये पदार्पण केले. स्मिता पाटील हिने अभिनय केलेल्या चित्रपटांच्या यादी खाली दिली आहे. == चित्रपटांंची यादी == {| class="wikitable sortable" !वर्ष !शीर्षक !भूमिका !नोंंदी |- |1974 |''राजा शिवछत्रपती'' |सईबाई |हिंदी/मराठी |- | rowspan="3" |1975 |''सामना'' <ref name="Kuhn1990">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=pjqOM04aGJ8C&pg=PA310|title=The Women's Companion to International Film|last=Annette Kuhn|publisher=University of California Press|year=1990|isbn=978-0-520-08879-5|pages=310–|author-link=Annette Kuhn|access-date=29 December 2012}}</ref> |कमली |[[मराठी भाषा|मराठी]] चित्रपट |- |''निशांत (रात्रीचा शेवट)'' |रुक्मिणी <ref name="Heide2006">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=_3fi_o1JzY4C&pg=PA208|title=Bollywood Babylon: Interviews with Shyam Benegal|last=William van der Heide|date=12 June 2006|publisher=Berg|isbn=978-1-84520-405-1|pages=208–|access-date=29 December 2012}}</ref> | |- |''चरणदास चोर'' |राजकुमारी | |- |1976 |''मंथन'' <ref name="Kuhn1990" /> |बिंदू | |- | rowspan="3" |1977 |''[[भूमिका (चित्रपट)|भूमिका]]'' <ref name="Kuhn1990" /> <ref name="Huda2004" /> |उषा/उर्वशी दळवी |[[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री|सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीसाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]]<br /><br /><br /><br /> नामांकित- [[फिल्मफेअर सर्वोत्तम अभिनेत्री पुरस्कार|फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार]] |- |''साळ सोळवण चडया'' |पिंकी |[[पंजाबी भाषा|पंजाबी]] चित्रपट |- |''जैत रे जैत'' |चिंधी |मराठी चित्रपट |- | rowspan="3" |1978 |''कोंडुरा'' / ''अनुग्रहम'' |पार्वती |[[हिंदी भाषा|हिंदी]] / [[तेलुगू भाषा|तेलुगु]] चित्रपट |- |''गमन'' |खैरून हुसेन | |- |''अनुग्रह'' | | |- | rowspan="6" |1980 |''सर्वसाक्षी'' |सुजाता |मराठी चित्रपट |- |''नक्षलवादी'' |अजिता | |- |''सपने आपले'' | | |- |''अल्बर्ट पिंटो को गुस्सा क्यों आता है'' |जोन | |- |''आक्रोश'' |नागी लहान्या | |- |''अन्वेषाने'' |रेवती |[[कन्नड भाषा|कन्नड]] चित्रपट |- | rowspan="5" |1981 |''भवानी भवाई'' <ref name="Kapoor2002">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=O3Lt1sOKGxwC&pg=PA6699|title=The Indian Encyclopaedia: Biographical, Historical, Religious, Administrative, Ethnological, Commercial and Scientific. Indo-Pak War-Kamla Karri|last=Subodh Kapoor|date=1 July 2002|publisher=Cosmo Publication|isbn=978-81-7755-257-7|pages=6699–|access-date=29 December 2012}}</ref> |उजान |गुजराती चित्रपट |- |''चक्र'' |अम्मा |सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीसाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार<br /><br /><br /><br /> फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा पुरस्कार |- |''तजुरबा'' |पिंकी | |- |''सद्गती'' |झुरिया |टीव्ही चित्रपट |- |''अकलेर संधाने'' |स्वतः |बंगाली चित्रपट |- | rowspan="11" |1982 |''नमक हलाल'' |पूनम |हिंदी |- |''बाजार'' |नजमा |नामांकित- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार |- |''बदले की आग'' |बिजली | |- |''दिल-ए-नादान'' |शीला | |- |''शक्ती'' |रोमा देवी | |- |''अर्थ'' |कविता सन्याल |नामांकित- [[फिल्मफेअर सर्वोत्तम सहाय्यक अभिनेत्री पुरस्कार|फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्री पुरस्कार]] |- |''[[उंबरठा (चित्रपट)|उंबरठा]]'' <ref name="Kapoor2002" /> <ref name="Kuhn1990" /> |सुलभा महाजन |मराठी चित्रपट, हिंदीत ''सुभा'' म्हणून डब केलेला<br /><br /><br /><br /> सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीसाठी मराठी राज्य चित्रपत पुरस्कार |- |''सितम'' |मीनाक्षी | |- |''दर्द का रिश्ता'' |अनुराधा डॉ | |- |''भीगी पालकीं'' |शांती | |- |''नसीब नी बलिहारी'' | |गुजराती चित्रपट |- | rowspan="7" |1983 |''चाटपाटी'' |चटपटे | |- |''घुंगरू'' |केसरबाई | |- |''कयामत'' |शशी | |- |''[[अर्ध सत्य (चित्रपट)|अर्ध सत्य]]'' <ref name="Kuhn1990" /> <ref name="Huda2004">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=HiA3X6RLLnYC&pg=PA52|title=Art And Science Of Cinema|last=Anwar Huda|date=1 January 2004|publisher=Atlantic Publishers & Dist|isbn=978-81-269-0348-1|pages=52–|access-date=29 December 2012}}</ref> |ज्योत्स्ना गोखले | |- |''मंडी'' |झीनत <ref name="Heide2006" /> |नामांकित- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्री पुरस्कार |- |''हादसा'' |आशा | |- |''अन्वेषाने'' |रेवती | |- | rowspan="13" |1984 |''फरिश्ता'' |काशीबाई | |- |''शराबी'' | |"जहाँ चार यार मिल जाए" या गाण्यात पाहुण्यांची भूमिका |- |''हम दो हमारे दो'' | | |- |''आज की आवाज'' |रजनी देशमुख |नामांकित- फिल्मफेअर सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार |- |''रावण'' |गंगा | |- |''पेट प्यार और पाप'' | | |- |''कसम पेडा करना वाले की'' |आरती | |- |''तरंग'' <ref name="Kuhn1990" /> |जानकी | |- |''शपथ'' |शांती | |- |''मेरा दोस्त मेरा दुष्मन'' |लाली | |- |''कानून मेरी मुठ्ठी में'' | | |- |''गिद्ध'' |हनुमी | |- |''आनंद और आनंद'' |किरण | |- | rowspan="5" |1985 |''जवाब'' |रजनी / राधा गुप्ता / फ्रेडी मार्टिस / सलमा हुसेन | |- |''गुलामी'' |सुमित्रा सुलतान सिंग | |- |''मेरा घर माझे बच्चे'' |गीता भार्गव | |- |''आखीर क्यों?'' |निशा | |- |''चिदंबरम'' <ref name="Kuhn1990" /> |शिवगामी |[[मल्याळम भाषा|मल्याळम]] चित्रपट |- | rowspan="11" |1986 |''सूत्रधार'' |प्रेरणा | |- |''कांच की दीवार'' |निशा | |- |''दिलवाला'' |सुमित्रा देवी | |- |''आप के साथ'' |गंगा | |- |''मिर्च मसाला'' |सोनबाई | |- |''अमृत'' |कमला श्रीवास्तव | |- |''तीसरा किनारा'' | | |- |''अनोखा रिश्ता'' |मिस पद्मा कपूर | |- |''दहलीज'' |सुखबीर कौर | |- |''मेरे साथ चल'' |गीता | |- |''अंगारे'' |आरती वर्मा | |} == <span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.A6.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AD"></span><span class="mw-headline" id="संदर्भ">संदर्भ</span> == [[वर्ग:भारतीय चित्रपट]] n29ced5iiet55v84mmzebh2f5imd3qi 0 311496 2155441 2155223 2022-08-29T09:04:46Z KiranBOT II 140753 शुद्धलेखन — इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#इंग्रजी colon चा मराठी विसर्ग|अधिक माहिती]]) wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जयदेव<br />,शहरार, मखदुम मोहिद्दीन (गीते) |देश=[[भारत]]|भाषा=[[हिंदी भाषा|हिंदी]]<br/>[[उर्दू]]}} '''गमन''' (अर्थ: स्थलांतर) हा १९७८ मध्ये प्रदर्शित झालेला एक [[बॉलीवूड|हिंदी चित्रपट]] आहे, ज्यात [[फारूख शेख|फारुख शेख]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत तसेच [[नाना पाटेकर]] सहाय्यक भूमिकेत आहेत. ''[[उमराव जान]]'' (१९८१) बनवणाऱ्या मुझफ्फर अलीचे हे दिग्दर्शकीय पदार्पण होते. हा चित्रपट शहरी स्थलांतराच्या निरर्थकतेच्या समस्येशी संबंधित आहे. यामध्ये उत्तर प्रदेशातून मुंबईत आलेल्या एका स्थलांतरिताची कथा आहे, जो टॅक्सी ड्रायव्हर म्हणून आपल्या नवीन जीवन सुरू करण्याचा प्रयत्न करतो. <ref name="Madangarli">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=Dtec0Ykfo1sC&pg=PA1973|title=Mother Maiden Mistress|last=Bhawana Sommya / Jigna Kothari / Supriya Madangarli|date=17 April 2012|publisher=HarperCollins Publishers|isbn=978-93-5029-485-7|page=1973}}</ref> <ref name="Prakash2010">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=OlN6y5-ZLJMC&pg=PA332|title=Mumbai Fables|last=Gyan Prakash|publisher=Princeton University Press|year=2010|isbn=978-0-691-14284-5|page=332}}</ref> <ref name="mint">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.livemint.com/Leisure/NhmgNVJ8qGK6HUBiRfp7fI/Movies--Meet-the-frownies.html|title=Meet the frownies|date=28 September 2013|publisher=Livemint|access-date=5 October 2013}}</ref> चित्रपटाचे संगीत जयदेव यांचे होते, ज्यांना त्यांच्या कामासाठी १९७९ मध्ये सर्वोत्कृष्ट संगीत दिग्दर्शनाचा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळाला होता<ref>[https://www.imdb.com/title/tt0150683/awards Awards] IMDb.</ref> आणि "आप की याद आती रही" या गाण्यासाठी छाया गांगुली यांना सर्वोत्कृष्ट महिला पार्श्वगायिकेचा राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळाला होता. <ref name="26thawardPDF">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://dff.nic.in/2011/26th_NFA.pdf|title=26th National Film Awards|publisher=[[Directorate of Film Festivals]]}}</ref> [[अखलाक मुहम्मद खान|शहरयारने]] चित्रपटासाठी गाणी लिहिली, विशेषतः "सीने में जलन, आँखों में तूफान", [[सुरेश वाडकर]] यांनी गायले, ज्याने स्थलांतरित समाजाच्या परकेपणा आणि तुटलेल्या स्वप्नांवर प्रकाश टाकला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindustantimes.com/Brunch/Brunch-Stories/A-song-for-every-mood/Article1-1118827.aspx|title=A song for every mood|date=7 September 2013|website=Hindustan Times|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131010225743/http://www.hindustantimes.com/Brunch/Brunch-Stories/A-song-for-every-mood/Article1-1118827.aspx|archive-date=10 October 2013|access-date=5 October 2013}}</ref> <ref name="GokulsingDissanayake2013">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=djUFmlFbzFkC&pg=PA254|title=Routledge Handbook of Indian Cinemas|last=K. Moti Gokulsing|last2=Wimal Dissanayake|date=17 April 2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-77284-9|page=254}}</ref> गझल गायक [[हरिहरन]] यांनी या चित्रपटाद्वारे पार्श्वगायनात पदार्पण केले. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.hindu.com/mp/2005/02/05/stories/2005020502590100.htm|title=I love to sing|date=5 February 2005|website=[[The Hindu]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110414223550/http://www.hindu.com/mp/2005/02/05/stories/2005020502590100.htm|archive-date=14 April 2011|access-date=5 October 2013}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} ey1ldvrq0srcdd1slljcgx1nxug6mk3 0 311498 2155400 2155250 2022-08-29T02:48:39Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[बाजार (हिंदी चित्रपट)]] वरुन [[बाजार (चित्रपट)]] ला हलविला wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=खय्याम|देश=[[भारत]]|भाषा=[[हिंदी]]<br>[[उर्दू]]}} '''''बाजार''''' ( {{Lang-en|Market}} ) हा १९८२ चा सागर सरहदी दिग्दर्शित भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|नाटक चित्रपट]] असून त्यात [[नसीरुद्दीन शाह]], [[फारूख शेख|फारुख शेख]], [[स्मिता पाटील]] आणि [[सुप्रिया पाठक]] यांनी भूमिका केल्या आहेत. [[हैदराबाद]] येथील कथानकावर आधारित हा चित्रपट, भारतातील वधू खरेदीच्या समस्येवर प्रकाश टाकतो. चित्रपटात एका तरुण मुलीला तिच्या गरजू पालकांनी आखाती देशांतील श्रीमंत परदेशी भारतीयांना विकल्याची शोकांतिका आहे. <ref>[https://books.google.com/books?ei=ykFjU_WlH5aIuATlkIL4Cw&id=HsRbAAAAMAAJ&dq=bride+buying++Bazaar+1982&focus=searchwithinvolume&q=+Bazaar Bazaar]. p. 25.</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} pprm75akfwo7vot47q8ypbmln8g77p6 0 311499 2155347 2155338 2022-08-28T12:25:33Z Ganesh591 62733 wikitext text/x-wiki {{Infobox sports competition event |event = पुरुष क्रिकेट |games = २०१९ पॅसिफिक गेम्स |image = |caption = |venue = [[तुनाईमातो क्रिकेट ओव्हल ग्राउंड]] |date = {{Start date|2019|7|8|df=y}} – {{End date|2019|7|13|df=y}} |competitors = |nations = 4 |gold = {{cr|PNG}} (७ वे शीर्षक) |silver = {{cr|VAN}} |bronze = {{cr|SAM}} |prev = [[२०१५ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट – पुरुषांची स्पर्धा|२०१५]] |next = }} {{main|२०१९ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट}} अपिया, सामोआ येथे २०१९ पॅसिफिक गेम्समध्ये पुरुषांची ट्वेंटी२० क्रिकेट स्पर्धा ८ ते १३ जुलै २०१९ दरम्यान फालेटा ओव्हल मैदानावर आयोजित करण्यात आली होती.<ref name="technicalmanual">{{cite web|url=https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|title=Cricket – Sports technical manual Version 2.0|work=Government of Samoa|accessdate=3 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703193233/https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|archive-date=3 July 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="event">{{cite web|url=https://czarsportzauto.com/vanuatu-samoa-look-to-defend-their-titles-in-2019-pacific-games-t20i/|title=Vanuatu and Samoa look to defend their titles in 2019 Pacific Games T20I|work=CzarSports|accessdate=17 June 2019}}</ref> १ जानेवारी २०१९ नंतर असोसिएट सदस्यांदरम्यान खेळल्या गेलेल्या सर्व सामन्यांना टी२०आ दर्जा देण्याच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेच्या निर्णयानंतर, दोन्ही संघ आयसीसी चे सदस्य असल्‍यावर आणि पात्रता निकष उत्तीर्ण करणारे खेळाडू हे सामने ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) दर्जासाठी पात्र होते.<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/media-releases/672322|title=All T20 matches between ICC members to get international status|work=[[आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद]]|date=26 April 2018|accessdate=20 March 2019}}</ref> पुरुषांच्या स्पर्धेत यजमान सामोआ, पापुआ न्यू गिनी, वानुआतु आणि न्यू कॅलेडोनिया हे संघ सामील होते. टोंगा आणि कुक बेटांचा मूळतः समावेश करण्यात आला होता, परंतु माघार घेतली आणि त्यांची जागा न्यू कॅलेडोनियाने घेतली.<ref>{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/index.php/articles/1081758/samoa-2019-day-one-round-up |title=Women's rugby league debuts at Pacific Games as football and cricket see huge wins |work=Inside the Games |accessdate=8 July 2019}}</ref> न्यू कॅलेडोनियाचा समावेश असलेल्या सामन्यांना टी२०आ दर्जा नव्हता कारण ते आयसीसी चे सहयोगी सदस्य नव्हते.<ref>{{cite web|url=https://emergingcricket.com/news/pacific-games-begins-in-samoa/|title=Pacific Games preview|work=Emerging Cricket|date=6 July 2019|accessdate=6 July 2019}}</ref> स्पर्धेच्या सुरुवातीच्या सामन्यात, ४९ वर्षीय ओफिसा टोनू समोआकडून पापुआ न्यू गिनीविरुद्ध खेळला.<ref>{{cite web |url=https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |title=Ex-All Black makes Samoan cricket debut at Pacific Games |work=Samoa 2019 |accessdate=10 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190710103348/https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |archive-date=10 July 2019 |url-status=dead }}</ref> टोनू याआधी १९९० च्या दशकात न्यूझीलंडकडून रग्बी युनियन खेळला होता.<ref>{{cite web|url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/114125302/exall-black-ofisa-tonuu-makes-cricket-debut-for-samoa-at-pacific-games |title=Ex-All Black Ofisa Tonu'u makes cricket debut for Samoa at Pacific Games |work=Stuff |accessdate=10 July 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rugbypass.com/news/former-all-black-makes-international-cricket-debut-aged-49/ |title=Former All Black makes international cricket debut aged 49 |work=Rugby Pass |accessdate=10 July 2019}}</ref> पापुआ न्यू गिनीने त्यांचे सर्व सहा सामने जिंकून ग्रुप स्टेजमध्ये अव्वल स्थान पटकावले आणि नेट रन रेटवर सामोआच्या पुढे राहिलेल्या वानुआतुने सुवर्णपदकाच्या सामन्यात सामील केले. पापुआ न्यू गिनीने अंतिम फेरीत वानुआटूचा ३२ धावांनी पराभव करून सुवर्णपदक जिंकले.<ref name="medals1">{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1082006/updates/54146|title=Samoa chase down Papua New Guinea target to win women's cricket gold|work=Inside the Games|accessdate=14 July 2019}}</ref> ==राउंड-रॉबिन स्टेज== ===गुण सारणी=== {{2019 Pacific Games Men's Cricket}} ===सामने=== {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८३/५ (१५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर २५ (२२) | wickets1 = चाड सोपर २/१५ (४ षटके) | score2 = २९/१ (३.१ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] १४ (१२) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/० (१ षटक) | result = पापुआ न्यू गिनी ९ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस-स्टर्न पद्धत|डलस पद्धत]]) | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192811.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = पावसामुळे पापुआ न्यू गिनीला ५ षटकांत २४ धावांचे सुधारित लक्ष्य ठेवण्यात आले होते. | notes = जेम्स बेकर, डॅनियल बर्गेस, शॉन कॉटर, लेस्टर एव्हिल, बेंजामिन मैलाटा, अँड्र्यू मायकेल, डॉम मायकेल, फासाओ मुलिवाई, सॅमसन सोला, सौमनी तियाई, ओफिसा टोनुउ (सामोआ) आणि सायमन अताई (पीएनजी) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = २३ (१० षटके) | runs1 = | wickets1 = [[सिम्पसन ओबेद]] ५/१० | score2 = २५/० (३.५ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतू १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = [[सिम्पसन ओबेद]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{anchor|3rd match}} {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ७७ (१७.५ षटके) | runs1 = [[जेलनी चिलिया]] २३ (२६) | wickets1 = डॅमियन रवू ५/१५ (४ षटके) | score2 = ७८/७ (१२.४ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५१[[नाबाद|*]] (३७) | wickets2 = [[नलिन निपिको]] ५/१९ (३.४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ३ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192812.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = उनासे आलोनिउ (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = पॅट्रिक माटौतावा (व्हानुआतू) यांनी त्याचे टी२०आ पदार्पण केले. *डॅमियन रवू पापुआ न्यू गिनीसाठी टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा पहिला गोलंदाज ठरला. *टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा नलिन निपिको वनुआतुचा पहिला गोलंदाज ठरला. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ६३ (१७.२ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ६७/० (६.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ६८ (१८.४ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ७३/४ (७.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी ६ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १४७/७ (२० षटके) | runs1 = [[क्लेमेंट टॉमी]] ४७ (३९) | wickets1 = सौमनी ताई २/१६ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (१९.२ षटके) | runs2 = फासाओ मुळीवई ४८ (२०) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे २/२४ (२ षटके) | result = सामोआ २ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192813.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मर्विन मॅकगून (फिजी) आणि ब्रि ओलेवाले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = ४४ (१२.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = [[जेलनी चिलिया]] ६/५ (३.३ षटके) | score2 = ४६/२ (४.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतूने ८ गडी राखून विजय मिळवला | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = [[जेलनी चिलिया]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८१ (१७.५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर १९ (१९) | wickets1 = नॉर्मन वानुआ ४/२१ (४ षटके) | score2 = ८३/३ (९.३ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५८[[नाबाद|*]] (२६) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/१९ (३ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ७ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192814.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ११ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ४४/८ (९ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ४५/२ (५.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ ८ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 12 जुलै 2019 | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १८०/५ (२० षटके) | runs1 = जोशुआ रसू ४९ (२९) | wickets1 = डॅनियल बर्गेस ३/४७ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (२० षटके) | runs2 = डोम मायकेल ५५[[नाबाद|*]] (४१) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे ३/१३ (४ षटके) | result = वानुआतुने ३२ धावांनी विजय मिळवला | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192816.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = टॅटू कैजला (सामोआ) आणि ब्र ओलवले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ५६ (१७.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ५९/० (३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल ४, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{anchor|12th match}} {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|PNG}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = १८१ (१९.५ षटके) | runs1 = [[चार्ल्स अमिनी]] ५१ (३७) | wickets1 = जोशुआ रसू ५/३६ (२.५ षटके) | score2 = १२२/९ (२० षटके) | runs2 = जोशुआ रसू ४० (३९) | wickets2 = असद वाला ३/२७ (४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ५९ धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192815.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = टायटो कैसाला (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = जोशुआ रासू (वानुआतु) ने टी२०आ मध्ये पहिले पाच बळी घेतले. }} ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] iuwbccion042th259mfdrc42tn5koxu 2155348 2155347 2022-08-28T12:45:20Z Ganesh591 62733 /* राउंड-रॉबिन स्टेज */ wikitext text/x-wiki {{Infobox sports competition event |event = पुरुष क्रिकेट |games = २०१९ पॅसिफिक गेम्स |image = |caption = |venue = [[तुनाईमातो क्रिकेट ओव्हल ग्राउंड]] |date = {{Start date|2019|7|8|df=y}} – {{End date|2019|7|13|df=y}} |competitors = |nations = 4 |gold = {{cr|PNG}} (७ वे शीर्षक) |silver = {{cr|VAN}} |bronze = {{cr|SAM}} |prev = [[२०१५ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट – पुरुषांची स्पर्धा|२०१५]] |next = }} {{main|२०१९ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट}} अपिया, सामोआ येथे २०१९ पॅसिफिक गेम्समध्ये पुरुषांची ट्वेंटी२० क्रिकेट स्पर्धा ८ ते १३ जुलै २०१९ दरम्यान फालेटा ओव्हल मैदानावर आयोजित करण्यात आली होती.<ref name="technicalmanual">{{cite web|url=https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|title=Cricket – Sports technical manual Version 2.0|work=Government of Samoa|accessdate=3 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703193233/https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|archive-date=3 July 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="event">{{cite web|url=https://czarsportzauto.com/vanuatu-samoa-look-to-defend-their-titles-in-2019-pacific-games-t20i/|title=Vanuatu and Samoa look to defend their titles in 2019 Pacific Games T20I|work=CzarSports|accessdate=17 June 2019}}</ref> १ जानेवारी २०१९ नंतर असोसिएट सदस्यांदरम्यान खेळल्या गेलेल्या सर्व सामन्यांना टी२०आ दर्जा देण्याच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेच्या निर्णयानंतर, दोन्ही संघ आयसीसी चे सदस्य असल्‍यावर आणि पात्रता निकष उत्तीर्ण करणारे खेळाडू हे सामने ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) दर्जासाठी पात्र होते.<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/media-releases/672322|title=All T20 matches between ICC members to get international status|work=[[आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद]]|date=26 April 2018|accessdate=20 March 2019}}</ref> पुरुषांच्या स्पर्धेत यजमान सामोआ, पापुआ न्यू गिनी, वानुआतु आणि न्यू कॅलेडोनिया हे संघ सामील होते. टोंगा आणि कुक बेटांचा मूळतः समावेश करण्यात आला होता, परंतु माघार घेतली आणि त्यांची जागा न्यू कॅलेडोनियाने घेतली.<ref>{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/index.php/articles/1081758/samoa-2019-day-one-round-up |title=Women's rugby league debuts at Pacific Games as football and cricket see huge wins |work=Inside the Games |accessdate=8 July 2019}}</ref> न्यू कॅलेडोनियाचा समावेश असलेल्या सामन्यांना टी२०आ दर्जा नव्हता कारण ते आयसीसी चे सहयोगी सदस्य नव्हते.<ref>{{cite web|url=https://emergingcricket.com/news/pacific-games-begins-in-samoa/|title=Pacific Games preview|work=Emerging Cricket|date=6 July 2019|accessdate=6 July 2019}}</ref> स्पर्धेच्या सुरुवातीच्या सामन्यात, ४९ वर्षीय ओफिसा टोनू समोआकडून पापुआ न्यू गिनीविरुद्ध खेळला.<ref>{{cite web |url=https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |title=Ex-All Black makes Samoan cricket debut at Pacific Games |work=Samoa 2019 |accessdate=10 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190710103348/https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |archive-date=10 July 2019 |url-status=dead }}</ref> टोनू याआधी १९९० च्या दशकात न्यूझीलंडकडून रग्बी युनियन खेळला होता.<ref>{{cite web|url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/114125302/exall-black-ofisa-tonuu-makes-cricket-debut-for-samoa-at-pacific-games |title=Ex-All Black Ofisa Tonu'u makes cricket debut for Samoa at Pacific Games |work=Stuff |accessdate=10 July 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rugbypass.com/news/former-all-black-makes-international-cricket-debut-aged-49/ |title=Former All Black makes international cricket debut aged 49 |work=Rugby Pass |accessdate=10 July 2019}}</ref> पापुआ न्यू गिनीने त्यांचे सर्व सहा सामने जिंकून ग्रुप स्टेजमध्ये अव्वल स्थान पटकावले आणि नेट रन रेटवर सामोआच्या पुढे राहिलेल्या वानुआतुने सुवर्णपदकाच्या सामन्यात सामील केले. पापुआ न्यू गिनीने अंतिम फेरीत वानुआटूचा ३२ धावांनी पराभव करून सुवर्णपदक जिंकले.<ref name="medals1">{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1082006/updates/54146|title=Samoa chase down Papua New Guinea target to win women's cricket gold|work=Inside the Games|accessdate=14 July 2019}}</ref> ==राउंड-रॉबिन स्टेज== ===गुण सारणी=== {{2019 Pacific Games Men's Cricket}} ===सामने=== {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८३/५ (१५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर २५ (२२) | wickets1 = चाड सोपर २/१५ (४ षटके) | score2 = २९/१ (३.१ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] १४ (१२) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/० (१ षटक) | result = पापुआ न्यू गिनी ९ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस-स्टर्न पद्धत|डलस पद्धत]]) | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192811.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = पावसामुळे पापुआ न्यू गिनीला ५ षटकांत २४ धावांचे सुधारित लक्ष्य ठेवण्यात आले होते. | notes = जेम्स बेकर, डॅनियल बर्गेस, शॉन कॉटर, लेस्टर एव्हिल, बेंजामिन मैलाटा, अँड्र्यू मायकेल, डॉम मायकेल, फासाओ मुलिवाई, सॅमसन सोला, सौमनी तियाई, ओफिसा टोनुउ (सामोआ) आणि सायमन अताई (पीएनजी) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = २३ (१० षटके) | runs1 = | wickets1 = [[सिम्पसन ओबेद]] ५/१० | score2 = २५/० (३.५ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतू १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = [[सिम्पसन ओबेद]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{anchor|3rd match}} {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ७७ (१७.५ षटके) | runs1 = [[जेलनी चिलिया]] २३ (२६) | wickets1 = डॅमियन रवू ५/१५ (४ षटके) | score2 = ७८/७ (१२.४ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५१[[नाबाद|*]] (३७) | wickets2 = [[नलिन निपिको]] ५/१९ (३.४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ३ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192812.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = उनासे आलोनिउ (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = पॅट्रिक माटौतावा (व्हानुआतू) यांनी त्याचे टी२०आ पदार्पण केले. *डॅमियन रवू पापुआ न्यू गिनीसाठी टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा पहिला गोलंदाज ठरला. *टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा नलिन निपिको वनुआतुचा पहिला गोलंदाज ठरला. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ६३ (१७.२ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ६७/० (६.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ६८ (१८.४ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ७३/४ (७.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी ६ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १४७/७ (२० षटके) | runs1 = [[क्लेमेंट टॉमी]] ४७ (३९) | wickets1 = सौमनी ताई २/१६ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (१९.२ षटके) | runs2 = फासाओ मुळीवई ४८ (२०) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे २/२४ (२ षटके) | result = सामोआ २ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192813.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मर्विन मॅकगून (फिजी) आणि ब्रि ओलेवाले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = ४४ (१२.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = [[जेलनी चिलिया]] ६/५ (३.३ षटके) | score2 = ४६/२ (४.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतूने ८ गडी राखून विजय मिळवला | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = [[जेलनी चिलिया]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८१ (१७.५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर १९ (१९) | wickets1 = नॉर्मन वानुआ ४/२१ (४ षटके) | score2 = ८३/३ (९.३ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५८[[नाबाद|*]] (२६) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/१९ (३ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ७ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192814.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ११ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ४४/८ (९ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ४५/२ (५.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ ८ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 12 जुलै 2019 | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १८०/५ (२० षटके) | runs1 = जोशुआ रसू ४९ (२९) | wickets1 = डॅनियल बर्गेस ३/४७ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (२० षटके) | runs2 = डोम मायकेल ५५[[नाबाद|*]] (४१) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे ३/१३ (४ षटके) | result = वानुआतुने ३२ धावांनी विजय मिळवला | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192816.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = टॅटू कैजला (सामोआ) आणि ब्र ओलवले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ५६ (१७.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ५९/० (३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल ४, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{anchor|12th match}} {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|PNG}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = १८१ (१९.५ षटके) | runs1 = [[चार्ल्स अमिनी]] ५१ (३७) | wickets1 = जोशुआ रसू ५/३६ (२.५ षटके) | score2 = १२२/९ (२० षटके) | runs2 = जोशुआ रसू ४० (३९) | wickets2 = असद वाला ३/२७ (४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ५९ धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192815.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = टायटो कैसाला (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = जोशुआ रासू (वानुआतु) ने टी२०आ मध्ये पहिले पाच बळी घेतले. }} ==फायनल== ===कांस्यपदकाचा सामना=== {{Single-innings cricket match | date = १३ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|NCL}} | score1 = २४१/५ (२० षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ८४/९ (२० षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ १५७ धावांनी विजयी | report = [https://www.espncricinfo.com/series/1192790/game/1192817 धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ===सुवर्णपदक सामना=== {{Single-innings cricket match | date = १३ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|PNG}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = १३७ (१८.४ षटके) | runs1 = [[चार्ल्स अमिनी]] ४७ (३४) | wickets1 = [[नलिन निपिको]] ४/२९ (३.४ षटके) | score2 = १०५ (१९.१ षटके) | runs2 = [[नलिन निपिको]] ३३ (३६) | wickets2 = नॉर्मन वानुआ ५/१७ (४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ३२ धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192818.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = मर्विन मॅकगून (फिजी) आणि ब्रि ओलेवाले (पीएनजी) | motm = [[नलिन निपिको]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = नॉर्मन वानुआ (पीएनजी) ने टी२०आ मध्ये पहिले पाच बळी घेतले. }} ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] ksppc0ammjpn66szsavttx92p9suaqr 2155447 2155348 2022-08-29T09:18:03Z KiranBOT II 140753 शुद्धलेखन — शहराचे अचूक नाव ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#शहराचे अचूक नाव|अधिक माहिती]]) wikitext text/x-wiki {{Infobox sports competition event |event = पुरुष क्रिकेट |games = २०१९ पॅसिफिक गेम्स |image = |caption = |venue = [[तुनाईमातो क्रिकेट ओव्हल ग्राउंड]] |date = {{Start date|2019|7|8|df=y}} – {{End date|2019|7|13|df=y}} |competitors = |nations = 4 |gold = {{cr|PNG}} (७ वे शीर्षक) |silver = {{cr|VAN}} |bronze = {{cr|SAM}} |prev = [[२०१५ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट – पुरुषांची स्पर्धा|२०१५]] |next = }} {{main|२०१९ पॅसिफिक गेम्समधील क्रिकेट}} अपिया, सामोआ येथे २०१९ पॅसिफिक गेम्समध्ये पुरुषांची ट्वेंटी२० क्रिकेट स्पर्धा ८ ते १३ जुलै २०१९ दरम्यान फालेटा ओव्हल मैदानावर आयोजित करण्यात आली होती.<ref name="technicalmanual">{{cite web|url=https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|title=Cricket – Sports technical manual Version 2.0|work=Government of Samoa|accessdate=3 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190703193233/https://www.samoa2019.ws/assets/ff1583dcfd/CRICKET.pdf|archive-date=3 July 2019|url-status=dead}}</ref><ref name="event">{{cite web|url=https://czarsportzauto.com/vanuatu-samoa-look-to-defend-their-titles-in-2019-pacific-games-t20i/|title=Vanuatu and Samoa look to defend their titles in 2019 Pacific Games T20I|work=CzarSports|accessdate=17 June 2019}}</ref> १ जानेवारी २०१९ नंतर असोसिएट सदस्यांदरम्यान खेळल्या गेलेल्या सर्व सामन्यांना टी२०आ दर्जा देण्याच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेच्या निर्णयानंतर, दोन्ही संघ आयसीसी चे सदस्य असल्‍यावर आणि पात्रता निकष उत्तीर्ण करणारे खेळाडू हे सामने ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) दर्जासाठी पात्र होते.<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/media-releases/672322|title=All T20 matches between ICC members to get international status|work=[[आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषद]]|date=26 April 2018|accessdate=20 March 2019}}</ref> पुरुषांच्या स्पर्धेत यजमान सामोआ, पापुआ न्यू गिनी, वानुआतु आणि न्यू कॅलेडोनिया हे संघ सामील होते. टोंगा आणि कुक बेटांचा मूळतः समावेश करण्यात आला होता, परंतु माघार घेतली आणि त्यांची जागा न्यू कॅलेडोनियाने घेतली.<ref>{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/index.php/articles/1081758/samoa-2019-day-one-round-up |title=Women's rugby league debuts at Pacific Games as football and cricket see huge wins |work=Inside the Games |accessdate=8 July 2019}}</ref> न्यू कॅलेडोनियाचा समावेश असलेल्या सामन्यांना टी२०आ दर्जा नव्हता कारण ते आयसीसी चे सहयोगी सदस्य नव्हते.<ref>{{cite web|url=https://emergingcricket.com/news/pacific-games-begins-in-samoa/|title=Pacific Games preview|work=Emerging Cricket|date=6 July 2019|accessdate=6 July 2019}}</ref> स्पर्धेच्या सुरुवातीच्या सामन्यात, ४९ वर्षीय ओफिसा टोनू समोआकडून पापुआ न्यू गिनीविरुद्ध खेळला.<ref>{{cite web |url=https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |title=Ex-All Black makes Samoan cricket debut at Pacific Games |work=Samoa 2019 |accessdate=10 July 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190710103348/https://www.samoa2019.ws/news/samoan-sporting-legend-lives-his-dream/ |archive-date=10 July 2019 |url-status=dead }}</ref> टोनू याआधी १९९० च्या दशकात न्यू झीलंडकडून रग्बी युनियन खेळला होता.<ref>{{cite web|url=https://www.stuff.co.nz/sport/rugby/all-blacks/114125302/exall-black-ofisa-tonuu-makes-cricket-debut-for-samoa-at-pacific-games |title=Ex-All Black Ofisa Tonu'u makes cricket debut for Samoa at Pacific Games |work=Stuff |accessdate=10 July 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rugbypass.com/news/former-all-black-makes-international-cricket-debut-aged-49/ |title=Former All Black makes international cricket debut aged 49 |work=Rugby Pass |accessdate=10 July 2019}}</ref> पापुआ न्यू गिनीने त्यांचे सर्व सहा सामने जिंकून ग्रुप स्टेजमध्ये अव्वल स्थान पटकावले आणि नेट रन रेटवर सामोआच्या पुढे राहिलेल्या वानुआतुने सुवर्णपदकाच्या सामन्यात सामील केले. पापुआ न्यू गिनीने अंतिम फेरीत वानुआटूचा ३२ धावांनी पराभव करून सुवर्णपदक जिंकले.<ref name="medals1">{{cite web|url=https://www.insidethegames.biz/articles/1082006/updates/54146|title=Samoa chase down Papua New Guinea target to win women's cricket gold|work=Inside the Games|accessdate=14 July 2019}}</ref> ==राउंड-रॉबिन स्टेज== ===गुण सारणी=== {{2019 Pacific Games Men's Cricket}} ===सामने=== {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८३/५ (१५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर २५ (२२) | wickets1 = चाड सोपर २/१५ (४ षटके) | score2 = २९/१ (३.१ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] १४ (१२) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/० (१ षटक) | result = पापुआ न्यू गिनी ९ गडी राखून विजयी ([[डकवर्थ-लुईस-स्टर्न पद्धत|डलस पद्धत]]) | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192811.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = पावसामुळे पापुआ न्यू गिनीला ५ षटकांत २४ धावांचे सुधारित लक्ष्य ठेवण्यात आले होते. | notes = जेम्स बेकर, डॅनियल बर्गेस, शॉन कॉटर, लेस्टर एव्हिल, बेंजामिन मैलाटा, अँड्र्यू मायकेल, डॉम मायकेल, फासाओ मुलिवाई, सॅमसन सोला, सौमनी तियाई, ओफिसा टोनुउ (सामोआ) आणि सायमन अताई (पीएनजी) या सर्वांनी त्यांचे टी२०आ पदार्पण केले. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ८ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = २३ (१० षटके) | runs1 = | wickets1 = [[सिम्पसन ओबेद]] ५/१० | score2 = २५/० (३.५ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतू १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = [[सिम्पसन ओबेद]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{anchor|3rd match}} {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ७७ (१७.५ षटके) | runs1 = [[जेलनी चिलिया]] २३ (२६) | wickets1 = डॅमियन रवू ५/१५ (४ षटके) | score2 = ७८/७ (१२.४ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५१[[नाबाद|*]] (३७) | wickets2 = [[नलिन निपिको]] ५/१९ (३.४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ३ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192812.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = उनासे आलोनिउ (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = पॅट्रिक माटौतावा (व्हानुआतू) यांनी त्याचे टी२०आ पदार्पण केले. *डॅमियन रवू पापुआ न्यू गिनीसाठी टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा पहिला गोलंदाज ठरला. *टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा नलिन निपिको वनुआतुचा पहिला गोलंदाज ठरला. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ६३ (१७.२ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ६७/० (६.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ६८ (१८.४ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ७३/४ (७.३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी ६ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ९ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १४७/७ (२० षटके) | runs1 = [[क्लेमेंट टॉमी]] ४७ (३९) | wickets1 = सौमनी ताई २/१६ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (१९.२ षटके) | runs2 = फासाओ मुळीवई ४८ (२०) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे २/२४ (२ षटके) | result = सामोआ २ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192813.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = मर्विन मॅकगून (फिजी) आणि ब्रि ओलेवाले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = ४४ (१२.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = [[जेलनी चिलिया]] ६/५ (३.३ षटके) | score2 = ४६/२ (४.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = वानुआतूने ८ गडी राखून विजय मिळवला | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = [[जेलनी चिलिया]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १० जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ८१ (१७.५ षटके) | runs1 = शॉन कॉटर १९ (१९) | wickets1 = नॉर्मन वानुआ ४/२१ (४ षटके) | score2 = ८३/३ (९.३ षटके) | runs2 = [[टोनी उरा]] ५८[[नाबाद|*]] (२६) | wickets2 = लेस्टर एव्हिल १/१९ (३ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ७ गडी राखून विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192814.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = मॅक मार्किया (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = पापुआ न्यू गिनीने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = ११ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = ४४/८ (९ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ४५/२ (५.२ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ ८ गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 12 जुलै 2019 | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|VAN}} | team2 = {{cr|SAM}} | score1 = १८०/५ (२० षटके) | runs1 = जोशुआ रसू ४९ (२९) | wickets1 = डॅनियल बर्गेस ३/४७ (४ षटके) | score2 = १४८/८ (२० षटके) | runs2 = डोम मायकेल ५५[[नाबाद|*]] (४१) | wickets2 = अँड्र्यू मानसाळे ३/१३ (४ षटके) | result = वानुआतुने ३२ धावांनी विजय मिळवला | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192816.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल ३, अपिया | umpires = टॅटू कैजला (सामोआ) आणि ब्र ओलवले (पीएनजी) | motm = | toss = समोआने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NCL}} | team2 = {{cr|PNG}} | score1 = ५६ (१७.३ षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ५९/० (३ षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = पापुआ न्यू गिनी १० गडी राखून विजयी | report = | venue = फालेटा ओव्हल ४, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ---- {{anchor|12th match}} {{Single-innings cricket match | date = १२ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|PNG}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = १८१ (१९.५ षटके) | runs1 = [[चार्ल्स अमिनी]] ५१ (३७) | wickets1 = जोशुआ रसू ५/३६ (२.५ षटके) | score2 = १२२/९ (२० षटके) | runs2 = जोशुआ रसू ४० (३९) | wickets2 = असद वाला ३/२७ (४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ५९ धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192815.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = टायटो कैसाला (सामोआ) आणि मर्विन मॅकगून (फिजी) | motm = | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = जोशुआ रासू (वानुआतु) ने टी२०आ मध्ये पहिले पाच बळी घेतले. }} ==फायनल== ===कांस्यपदकाचा सामना=== {{Single-innings cricket match | date = १३ जुलै २०१९ | time = ०९:३० | daynight = | team1 = {{cr-rt|SAM}} | team2 = {{cr|NCL}} | score1 = २४१/५ (२० षटके) | runs1 = | wickets1 = | score2 = ८४/९ (२० षटके) | runs2 = | wickets2 = | result = सामोआ १५७ धावांनी विजयी | report = [https://www.espncricinfo.com/series/1192790/game/1192817 धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल १, अपिया | umpires = | motm = | toss = | rain = | notes = }} ===सुवर्णपदक सामना=== {{Single-innings cricket match | date = १३ जुलै २०१९ | time = १३:४५ | daynight = | team1 = {{cr-rt|PNG}} | team2 = {{cr|VAN}} | score1 = १३७ (१८.४ षटके) | runs1 = [[चार्ल्स अमिनी]] ४७ (३४) | wickets1 = [[नलिन निपिको]] ४/२९ (३.४ षटके) | score2 = १०५ (१९.१ षटके) | runs2 = [[नलिन निपिको]] ३३ (३६) | wickets2 = नॉर्मन वानुआ ५/१७ (४ षटके) | result = पापुआ न्यू गिनी ३२ धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1192818.html धावफलक] | venue = फालेटा ओव्हल २, अपिया | umpires = मर्विन मॅकगून (फिजी) आणि ब्रि ओलेवाले (पीएनजी) | motm = [[नलिन निपिको]] (वानुआतु) | toss = वानुआतुने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = नॉर्मन वानुआ (पीएनजी) ने टी२०आ मध्ये पहिले पाच बळी घेतले. }} ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] q4xsy4zxmeyspxvpdeub6z5coage8dp 3 311509 2155352 2022-08-28T14:11:02Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=संकेत आटकळे}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १९:४१, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST) g6t1fj05ppx2dqemnevfd8o43uvr7vl 3 311510 2155353 2022-08-28T14:16:00Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Ravindra.nagare}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १९:४६, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST) hhqvnuxzywvfjlq3nskc03ijhm467lf 0 311511 2155360 2022-08-28T15:34:17Z Ganesh591 62733 नवीन पान: 2019-20 ओमान पेंटांग्युलर मालिका ही एक ट्वेंटी20 आंतरराष्ट्रीय (T20I) क्रिकेट स्पर्धा होती, जी ऑक्टोबर 2019 मध्ये ओमानमध्ये आयोजित करण्यात आली होती. ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} वर्ग:इ.स. २०१९ मधी... wikitext text/x-wiki 2019-20 ओमान पेंटांग्युलर मालिका ही एक ट्वेंटी20 आंतरराष्ट्रीय (T20I) क्रिकेट स्पर्धा होती, जी ऑक्टोबर 2019 मध्ये ओमानमध्ये आयोजित करण्यात आली होती. ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] ghy7fkn3tyus8xt0072x4urfx0gj9p7 2155361 2155360 2022-08-28T15:46:35Z Ganesh591 62733 wikitext text/x-wiki {{Infobox cricket tournament | name = २०१९–२० ओमान पेंटाँग्युलर मालिका | fromdate = ५ | todate = १० ऑक्टोबर २०१९ | administrator = [[ओमान क्रिकेट]] | cricket format = [[ट्वेन्टी-२० आंतरराष्ट्रीय]] | host = {{flag|ओमान}} | champions = {{cr|OMA}} | runner up = {{cr|IRE}} | participants = ५ | matches = १० | player of the series = | most runs = {{cricon|IRE}} [[केविन ओ'ब्रायन]] (१९१) | most wickets = {{cricon|NEP}} [[करण केसी]] (११) | previous_year = | previous_tournament = | next_year = | next_tournament = }} '''२०१९-२० ओमान पेंटांग्युलर मालिका''' ही ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) क्रिकेट स्पर्धा होती, जी ऑक्टोबर २०१९ मध्ये ओमानमध्ये आयोजित करण्यात आली होती.<ref>{{cite web |url=https://cricketingnepal.com/articles/474126/nepal-lineup-four-big-twenty20-international-matches-in-oman |title=Nepal line-up four big Twenty20 International matches in Oman |work=Cricketing Nepal |accessdate=11 August 2019 |archive-date=11 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190811002203/https://cricketingnepal.com/articles/474126/nepal-lineup-four-big-twenty20-international-matches-in-oman |url-status=dead }}</ref> मुळात चार संघांमध्‍ये खेळण्‍याचे नियोजित होते, ते पाच करण्‍यात आले.<ref>{{cite web|url=https://www.cricketeurope.com/DATABASE/ARTICLES2019/articles/000007/000751.shtml |title=Ackermann boost for Netherlands |work=Cricket Europe |accessdate=4 June 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.kncb.nl/en/news/experienced-colin-ackermann-added-to-dutch-mens-squad/ |title=Experienced Colin Ackermann added to Dutch Men's Squad |work=Royal Dutch Cricket Association (KNCB) |accessdate=4 June 2019}}</ref> हाँगकाँग, आयर्लंड, नेपाळ, नेदरलँड्स आणि यजमान ओमान यांच्यात २०१९ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक पात्रता स्पर्धेपूर्वी संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये मालिका खेळली गेली.<ref>{{cite web|url=https://english.khabarhub.com/2019/09/37124/ |title=Nepal to play T20 international series in Oman |work=Khabarhub |accessdate=11 August 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cricketeurope.com/DATABASE/ARTICLES2019/articles/000012/001244.shtml |title=Ireland to play five-team tournament in Oman |work=Cricket Europe |accessdate=12 August 2019}}</ref> सर्व सामने मस्कतमधील अल अमेरत क्रिकेट स्टेडियमवर खेळले गेले.<ref>{{cite web|url=https://www.cricketireland.ie/news/article/five-nation-t20-series |title=Five nation T20 series announced in lead up to World Cup Qualifier |work=Cricket Ireland |accessdate=12 August 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1310377 |title=Five-nation pre-T20 World Cup Qualifier warm-up tournament announced |work=International Cricket Council |accessdate=12 August 2019}}</ref> सप्टेंबर २०१९ मध्ये, जेव्हा क्रिकेट हाँगकाँगने त्यांच्या संघाची घोषणा केली तेव्हा, अंशुमन रथने भारतात करिअर करण्यासाठी राष्ट्रीय संघ सोडल्यानंतर त्याचा संघात समावेश करण्यात आला नाही.<ref>{{Cite web|url=https://www.emergingcricket.com/news/anshuman-rath-quits-hong-kong-to-pursue-indian-cricket-dream-will-enter-ipl-draft-as-a-local/ |title=Exclusive: Anshuman Rath quits Hong Kong to pursue Indian dream – will enter IPL draft as a local |accessdate=12 September 2019 |work=Emerging Cricket}}</ref> रथने हाँगकाँग संघाकडून खेळणे सोडण्याच्या घोषणेनंतर, बाबर हयातने घोषित केले की तो आता हाँगकाँगसाठी खेळण्यासाठी उपलब्ध नाही.<ref name="Babar">{{cite web|url=https://www.emergingcricket.com/news/babar-hayat-withdraws-from-t20-world-cup-qualifiers/ |title=Babar Hayat withdraws from T20 World Cup Qualifiers, three more HK players have contracts torn up after Tanwir Afzal leads revolt over his non-selection |work=Emerging Cricket |accessdate=16 September 2019}}</ref> तनवीर अहमद आणि एहसान नवाज या बंधूंनीही निवडीसाठी माघार घेतली.<ref name="Babar"/> यजमान ओमानने त्यांचे चारही सामने जिंकल्यानंतर ही स्पर्धा जिंकली आणि आयर्लंड उपविजेता ठरला.<ref>{{cite web|url=https://www.emergingcricket.com/events/oman-pentagonal-t20s-events/live-stream-squads-table-oman-t20s-2019/ |title=Oman Pentangular T20 Series – Final Table |work=Emerging Cricket |accessdate=10 October 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1428809 |title=Oman hammer Nepal to seal T20I series |work=International Cricket Council |accessdate=10 October 2019}}</ref> ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] 16izxz2yen5ubzuoamsdcupv4veyf32 2155362 2155361 2022-08-28T16:09:56Z Ganesh591 62733 wikitext text/x-wiki {{Infobox cricket tournament | name = २०१९–२० ओमान पेंटाँग्युलर मालिका | fromdate = ५ | todate = १० ऑक्टोबर २०१९ | administrator = [[ओमान क्रिकेट]] | cricket format = [[ट्वेन्टी-२० आंतरराष्ट्रीय]] | host = {{flag|ओमान}} | champions = {{cr|OMA}} | runner up = {{cr|IRE}} | participants = ५ | matches = १० | player of the series = | most runs = {{cricon|IRE}} [[केविन ओ'ब्रायन]] (१९१) | most wickets = {{cricon|NEP}} [[करण केसी]] (११) | previous_year = | previous_tournament = | next_year = | next_tournament = }} '''२०१९-२० ओमान पेंटांग्युलर मालिका''' ही ट्वेंटी२० आंतरराष्ट्रीय (टी२०आ) क्रिकेट स्पर्धा होती, जी ऑक्टोबर २०१९ मध्ये ओमानमध्ये आयोजित करण्यात आली होती.<ref>{{cite web |url=https://cricketingnepal.com/articles/474126/nepal-lineup-four-big-twenty20-international-matches-in-oman |title=Nepal line-up four big Twenty20 International matches in Oman |work=Cricketing Nepal |accessdate=11 August 2019 |archive-date=11 August 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190811002203/https://cricketingnepal.com/articles/474126/nepal-lineup-four-big-twenty20-international-matches-in-oman |url-status=dead }}</ref> मुळात चार संघांमध्‍ये खेळण्‍याचे नियोजित होते, ते पाच करण्‍यात आले.<ref>{{cite web|url=https://www.cricketeurope.com/DATABASE/ARTICLES2019/articles/000007/000751.shtml |title=Ackermann boost for Netherlands |work=Cricket Europe |accessdate=4 June 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.kncb.nl/en/news/experienced-colin-ackermann-added-to-dutch-mens-squad/ |title=Experienced Colin Ackermann added to Dutch Men's Squad |work=Royal Dutch Cricket Association (KNCB) |accessdate=4 June 2019}}</ref> हाँगकाँग, आयर्लंड, नेपाळ, नेदरलँड्स आणि यजमान ओमान यांच्यात २०१९ आयसीसी पुरुष टी२० विश्वचषक पात्रता स्पर्धेपूर्वी संयुक्त अरब अमिरातीमध्ये मालिका खेळली गेली.<ref>{{cite web|url=https://english.khabarhub.com/2019/09/37124/ |title=Nepal to play T20 international series in Oman |work=Khabarhub |accessdate=11 August 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.cricketeurope.com/DATABASE/ARTICLES2019/articles/000012/001244.shtml |title=Ireland to play five-team tournament in Oman |work=Cricket Europe |accessdate=12 August 2019}}</ref> सर्व सामने मस्कतमधील अल अमेरत क्रिकेट स्टेडियमवर खेळले गेले.<ref>{{cite web|url=https://www.cricketireland.ie/news/article/five-nation-t20-series |title=Five nation T20 series announced in lead up to World Cup Qualifier |work=Cricket Ireland |accessdate=12 August 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1310377 |title=Five-nation pre-T20 World Cup Qualifier warm-up tournament announced |work=International Cricket Council |accessdate=12 August 2019}}</ref> सप्टेंबर २०१९ मध्ये, जेव्हा क्रिकेट हाँगकाँगने त्यांच्या संघाची घोषणा केली तेव्हा, अंशुमन रथने भारतात करिअर करण्यासाठी राष्ट्रीय संघ सोडल्यानंतर त्याचा संघात समावेश करण्यात आला नाही.<ref>{{Cite web|url=https://www.emergingcricket.com/news/anshuman-rath-quits-hong-kong-to-pursue-indian-cricket-dream-will-enter-ipl-draft-as-a-local/ |title=Exclusive: Anshuman Rath quits Hong Kong to pursue Indian dream – will enter IPL draft as a local |accessdate=12 September 2019 |work=Emerging Cricket}}</ref> रथने हाँगकाँग संघाकडून खेळणे सोडण्याच्या घोषणेनंतर, बाबर हयातने घोषित केले की तो आता हाँगकाँगसाठी खेळण्यासाठी उपलब्ध नाही.<ref name="Babar">{{cite web|url=https://www.emergingcricket.com/news/babar-hayat-withdraws-from-t20-world-cup-qualifiers/ |title=Babar Hayat withdraws from T20 World Cup Qualifiers, three more HK players have contracts torn up after Tanwir Afzal leads revolt over his non-selection |work=Emerging Cricket |accessdate=16 September 2019}}</ref> तनवीर अहमद आणि एहसान नवाज या बंधूंनीही निवडीसाठी माघार घेतली.<ref name="Babar"/> यजमान ओमानने त्यांचे चारही सामने जिंकल्यानंतर ही स्पर्धा जिंकली आणि आयर्लंड उपविजेता ठरला.<ref>{{cite web|url=https://www.emergingcricket.com/events/oman-pentagonal-t20s-events/live-stream-squads-table-oman-t20s-2019/ |title=Oman Pentangular T20 Series – Final Table |work=Emerging Cricket |accessdate=10 October 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1428809 |title=Oman hammer Nepal to seal T20I series |work=International Cricket Council |accessdate=10 October 2019}}</ref> ==Fixtures== {{Single-innings cricket match | date = 5 October 2019 | time = 09:30 | daynight = | team1 = {{cr-rt|HK}} | team2 = {{cr|OMA}} | score1 = 96/9 (20 overs) | runs1 = [[Haroon Arshad]] 19[[not out|*]] (23) | wickets1 = [[Mohammad Nadeem (Omani cricketer)|Mohammad Nadeem]] 2/22 (4 overs) | score2 = 97/3 (13.5 overs) | runs2 = [[Zeeshan Maqsood]] 39[[not out|*]] (34) | wickets2 = [[Kyle Christie]] 1/20 (3 overs) | result = Oman won by 7 wickets | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197520.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Rahul Asher]] (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Hong Kong won the toss and elected to bat. | rain = | notes = [[Suraj Kumar]] (Oma), [[Ahsan Abbasi]], [[Haroon Arshad]], [[Aarush Bhagwat]], [[Kyle Christie]], [[Scott McKechnie]] and [[Nasrulla Rana]] (HK) all made their T20I debuts. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 5 October 2019 | time = 14:00 | daynight = | team1 = {{cr-rt|NED}} | team2 = {{cr|IRE}} | score1 = 167/7 (20 overs) | runs1 = [[Ben Cooper (cricketer)|Ben Cooper]] 65 (45) | wickets1 = [[Mark Adair]] 2/30 (4 overs) | score2 = 169/4 (18.2 overs) | runs2 = [[Harry Tector]] 47[[not out|*]] (26) | wickets2 = [[Shane Snater]] 2/21 (3 overs) | result = Ireland won by 6 wickets | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197521.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Vinod Babu]] (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Ireland won the toss and elected to field. | rain = | notes = [[Colin Ackermann]] (Ned) made his T20I debut. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 6 October 2019 | time = 09:30 | daynight = | team1 = {{cr-rt|OMA}} | team2 = {{cr|IRE}} | score1 = 173/9 (20 overs) | runs1 = [[Aamir Kaleem]] 46 (27) | wickets1 = [[Stuart Thompson]] 2/21 (4 overs) | score2 = 130 (16.2 overs) | runs2 = [[Kevin O'Brien (cricketer)|Kevin O'Brien]] 39 (16) | wickets2 = [[Mohammad Nadeem (Omani cricketer)|Mohammad Nadeem]] 3/14 (4 overs) | result = Oman won by 43 runs | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197522.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = Harikrishna Pillai (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Ireland won the toss and elected to field. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 6 October 2019 | time = 14:00 | daynight = | team1 = {{cr-rt|HKG}} | team2 = {{cr|NEP}} | score1 = 125/6 (20 overs) | runs1 = [[Waqas Barkat]] 37 (47) | wickets1 = [[Karan KC]] 4/36 (4 overs) | score2 = 126/6 (19 overs) | runs2 = [[Binod Bhandari]] 58[[not out|*]] (48) | wickets2 = [[Nasrulla Rana]] 2/14 (4 overs) | result = Nepal won by 4 wickets | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197523.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Rahul Asher]] (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Nepal won the toss and elected to field. | rain = | notes = [[Mohammad Ghazanfar]] and [[Raag Kapur]] (HK) both made their T20I debuts. }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 7 October 2019 | time = 09:30 | daynight = | team1 = {{cr-rt|NED}} | team2 = {{cr|NEP}} | score1 = 133 (19.3 overs) | runs1 = [[Max O'Dowd]] 43 (44) | wickets1 = [[Karan KC]] 4/17 (3.3 overs) | score2 = 134/6 (19.5 overs) | runs2 = [[Paras Khadka]] 33 (41) | wickets2 = [[Roelof van der Merwe]] 2/14 (4 overs) | result = Nepal won by 4 wickets | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197524.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Vinod Babu]] (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Nepal won the toss and elected to field. | rain = | notes = }} ---- {{anchor|Ireland vs Hong Kong}} {{Single-innings cricket match | date = 7 October 2019 | time = 14:00 | daynight = | team1 = {{cr-rt|IRE}} | team2 = {{cr|HKG}} | score1 = 208/5 (20 overs) | runs1 = [[Kevin O'Brien (cricketer)|Kevin O'Brien]] 124 (62) | wickets1 = [[Ehsan Khan (cricketer)|Ehsan Khan]] 3/32 (4 overs) | score2 = 142/9 (20 overs) | runs2 = [[Haroon Arshad]] 45 (27) | wickets2 = [[Boyd Rankin]] 2/21 (4 overs) | result = Ireland won by 66 runs | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197525.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = Harikrishna Pillai (Oma) and [[Rashid Riaz]] (Pak) | motm = | toss = Ireland won the toss and elected to bat. | rain = | notes = [[Kevin O'Brien (cricketer)|Kevin O'Brien]] became the first batsman for Ireland to score a [[List of centuries in Twenty20 International cricket|century in T20Is]].<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1373466 |title=All-round Karan KC stars in Nepal's thrilling win |work=International Cricket Council |accessdate=7 October 2019}}</ref> }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 9 October 2019 | time = 09:30 | daynight = | team1 = {{cr-rt|IRE}} | team2 = {{cr|NEP}} | score1 = 145/8 (20 overs) | runs1 = [[Paul Stirling]] 59 (47) | wickets1 = [[Sandeep Lamichhane]] 2/21 (4 overs) | score2 = 132 (19.5 overs) | runs2 = [[Aarif Sheikh]] 26 (26) | wickets2 = [[Mark Adair]] 3/22 (3.5 overs) | result = Ireland won by 13 runs | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197526.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Rahul Asher]] (Oma) and [[Vinod Babu]] (Oma) | motm = | toss = Ireland won the toss and elected to bat. | rain = | notes = }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 9 October 2019 | time = 14:00 | daynight = | team1 = {{cr-rt|NED}} | team2 = {{cr|OMA}} | score1 = 94 (15.3 overs) | runs1 = [[Max O'Dowd]] 24 (18) | wickets1 = [[Zeeshan Maqsood]] 4/7 (3 overs) | score2 = 95/3 (15.1 overs) | runs2 = [[Aqib Ilyas]] 44 (41) | wickets2 = [[Pieter Seelaar]] 2/20 (4 overs) | result = Oman won by 7 wickets | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197527.html Scorecard] | venue = [[Al Amerat Cricket Stadium]], [[Muscat]] | umpires = [[Rahul Asher]] (Oma) and Harikrishna Pillai (Oma) | motm = | toss = Netherlands won the toss and elected to bat. | rain = | notes = [[Khawar Ali]] (Oma) took a [[List of Twenty20 International cricket hat-tricks|hat-trick]].<ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/1413046 |title=Oman consolidate lead at the top of the table |work=International Cricket Council |accessdate=9 October 2019}}</ref> }} ---- {{Single-innings cricket match | date = 10 October 2019 | time = 09:30 | daynight = | team1 = {{cr-rt|NED}} | team2 = {{cr|HK}} | score1 = 185/4 (20 overs) | runs1 = [[Tobias Visee]] 68 (43) | wickets1 = [[Kinchit Shah]] 1/25 (4 overs) | score2 = 148/7 (20 षटके) | runs2 = [[Haroon Arshad]] 68 (40) | wickets2 = [[Brandon Glover]] 4/26 (3 षटके) | result = नेदरलँड 37 धावांनी विजयी | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197528.html धावफलक] | venue = अल अमेरत क्रिकेट स्टेडियम, [[मस्कत]] | umpires = विनोद बाबू (ओमान) आणि हरिकृष्ण पिल्लई (ओमान) | motm = | toss = हाँगकाँगने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = }} ---- {{anchor|Nepal vs Oman}} {{Single-innings cricket match | date = १० ऑक्टोबर २०१९ | time = १४:०० | daynight = | team1 = {{cr-rt|NEP}} | team2 = {{cr|OMA}} | score1 = ६४ (११ षटके) | runs1 = [[आरिफ शेख]] २० (१३) | wickets1 = [[आमिर कलीम]] ५/१५ (४ षटके) | score2 = ६५/४ (११.५ षटके) | runs2 = सूरज कुमार ४२[[नाबाद|*]] (३०) | wickets2 = [[करण केसी]] २/२७ (३.५ षटके) | result = ओमानने ६ गडी राखून विजय मिळवला | report = [http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1197529.html धावफलक] | venue = अल अमेरत क्रिकेट स्टेडियम, [[मस्कत]] | umpires = राहुल आशेर (ओमान) आणि विनोद बाबू (ओमान) | motm = | toss = ओमानने नाणेफेक जिंकून क्षेत्ररक्षणाचा निर्णय घेतला. | rain = | notes = आमिर कलीम हा ओमानचा टी२०आ मध्ये पाच बळी घेणारा पहिला गोलंदाज ठरला.<ref>{{cite web|url=https://www.cricketworld.com/aamir-kaleems-5-er-against-nepal-helps-unbeaten-oman-pocket-pentangular-series/59255.htm |title=Aamir Kaleem's 5-er Against Nepal Helps Unbeaten Oman Pocket Pentangular Series |work=Cricket World |accessdate=10 October 2019}}</ref> }} ==संदर्भ== {{संदर्भयादी}} [[वर्ग:इ.स. २०१९ मधील क्रिकेट]] 1cybibbl65ol5j9rz2svxm5ah9c02g6 2 311512 2155364 2022-08-28T16:36:10Z आतिश सुरेश सोसे 127045 नवीन पान: व्यक्तिविशेष.... *कल्पकतेचे शिखर : आतिश सुरेश सोसे* ~~~~~~~~~~~~ *लेखन- *प्रा.मनिषा कदम,* *मुंबई* कल्पक आणि सृजनशील कवी, गुणवंत लेखक, अभ्यासू संपादक तसेच अतिशय संवेदनशील माणूस म्हणून... wikitext text/x-wiki व्यक्तिविशेष.... *कल्पकतेचे शिखर : आतिश सुरेश सोसे* २२:०६, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०६, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *लेखन- *प्रा.मनिषा कदम,* *मुंबई* कल्पक आणि सृजनशील कवी, गुणवंत लेखक, अभ्यासू संपादक तसेच अतिशय संवेदनशील माणूस म्हणून सुपरिचित असलेले एक प्रभावी व्यक्तिमत्त्व; आणि मराठी साहित्यातील प्रख्यात साहित्यिक म्हणजेच आतिश सुरेश सोसे. त्यांचा जन्म बुलढाणा जिल्ह्यातील टाकरखेड येथे २६ ऑक्टोबर १९ ८० रोजी झाला. मध्यमवर्गीय, शिक्षकी पेशा अखंड सांभाळणारे त्यांचे वडील म्हणजे सुरेशराव सोसे. संस्काराने परिपूर्ण अशी त्यांची आई म्हणजे शोभाताई सोसे. त्यांचे आई-वडील म्हणजे अत्यंत सुशिक्षित व सुसंस्कृत दांपत्य. या परीपूर्तेच्या कुटुंब वात्सल्य लाभलेल्या सहवासात त्यांचे बालपण गेले. त्यांनी आपले शालेय व महाविद्यालयीन शिक्षण अकोला आणि पुणे येथे पूर्ण केले. त्यांनी मराठी साहित्यात बी. ए.ची पदवी संपादन केली. त्यानंतर बी. कॉम., पत्रकारितेत बी. जे. आणि प्रिंट मिडिया, इतिहास आणि मराठी विषयाअंतर्गत बी.एड. आणि एम.ए. पूर्ण केले आहे. तसेच एम.एड. शिक्षणशास्त्र ही पदव्युत्तर पदवीही संपादन केली. अशा अनेक वैविध्यपूर्ण पदवी व पदव्युत्तर शिक्षण घेऊन त्यांनी आपल्या शैक्षणिक कारकिर्दीला आकार दिला. आतिश यांनी संगणक शास्त्रातील एम्. एस्.सी. आय. टी., फोटोशॉप, डिटिपी, सी.पी.सी.टी., सी. लिब. इत्यादी प्रमाणपत्र परिक्षाही यशस्वीपणे पूर्ण केल्या आहेत. तल्लख बुद्धिमत्ता आणि समृध्द प्रतिभा लाभलेल्या आतिश सोसे यांनी लहानपणी वयाच्या तेराव्या वर्षापासूनच साहित्य लेखनाला सुरूवात केली. आई-वडील आणि बहिणींनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळेच त्यांचे लेखन अधिकाधिक समृध्द होत गेले असं ते अभिमानाने सांगतात. यावेळी प्रथम त्यांनी कविता लेखनाला सुरूवात केली. मुलांच्या भावविश्वाची आणि कल्पनाविश्वाची जाणीव त्यांना असल्याने बालकुमारांचे ते आवडते कवी, लेखक ठरले. त्यांची कविता म्हणजे सहज, सोप्या, तालासुरात आणि ठेक्यात गवसणारी सुबोध अशी शब्दकळा आहे. त्यांच्या मते कवितेमध्ये सहज आलेला नाद, अनुप्रास आणि ठेका हा फार महत्त्वाचा आहे. इयत्ता आठवीत असताना दैनिक ‘नवयुगवाणी’ या वृत्तपत्राचे संपादक, मालक विजयभाऊ राठोड यांनी त्यांना ‘बालवाणी’ या आठवड्याच्या पुरवणीचे संपादन करण्याची सर्वप्रथम संधी दिली. त्यानंतर दैनिक ‘विश्वशिवशक्ती’ , दैनिक ‘लोकमत’ या वृत्तपत्रांमधून पुरवणी संपादनाची जबाबदारी पार पाडत दैनिक ‘अकोला दर्शन’ या दैनिक वृत्तपत्रामध्ये अकोला, वाशीम, बुलढाणा या तीन जिल्हयाच्या आवृत्तीचे 'सहसंपादक' म्हणूनही त्यांनी काम पाहिले आहे. यासोबतच ते बी.ए.भाग -१ मध्ये शिकत असताना ओरिसा राज्यामधून भारतातील साठ प्रादेशिक भाषेत आणि बोलीभाषेत प्रकाशित होणाऱ्या ‘प्रिय ताई’ या बाल त्रैमासिकाचे सहसंपादक म्हणूनही अनेक वर्षे काम पाहिले. त्यानंतर मुंबई येथून प्रकाशित होणाऱ्या ‘राजमंच’ या पाक्षिकाचे ‘कार्यकारी संपादक’ म्हणून काम पाहत असताना अनेकांना लिहिण्याची प्रेरणा देऊन त्यांना व्यासपीठ उपलब्ध करून देणारे ते सर्वांचे मूर्तिमंत प्रेरणास्त्रोतच ठरले.. याशिवाय ‘केसर’ पुणे आणि ‘सतेज’ अकोला यासह अनेक नियतकालिकांचे अभ्यासपूर्ण संपादनही त्यांनी केले आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिका आदरणीय डॉ. विजया वाड यांनी त्यांच्यातील अभ्यासू संपादकाची वृत्ती टिपून महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, वाई आणि मुंबई येथे अभ्यागत संपादक, संपादकीय सहाय्यक आणि सहसंपादक अशा पदांसाठी त्यांची नियुक्ती केली. वाड बाई आणि त्यांचा स्नेहबंध अतिशय जिव्हाळ्याचा असल्याने ते त्यांना कायम ‘आईसाहेब’ म्हणूनच संबोधतात. याच आईसाहेबांनी दिलेल्या संधीचे सोने करीत त्यांनी ‘महाराष्ट्र कन्या चरित्रकोश’ सहित खंड१७ ते खंड २० मधील नोंदी लेखन, मुद्रित शोधन, संपादित नोंदी करीत, मंडळाचा परिचय नव्याने लिहून देत भरीव असे कार्य केले आहे. त्यासाठी त्यांनी ब्रिटानिका, कोलियर सह अनेक एनसाइक्लोपीडियासह इंग्रजी ग्रंथाचे वाचन आणि अभ्यास केला आहे. या कार्यकाळात त्यांना अनेक मातब्बर आणि दिग्गज व्यक्तींचा जवळून सहवास लाभला. तसेच या भरीव कार्यातूनच त्यांना संदर्भ ग्रंथ कसे वाचावे? संदर्भ कसा शोधावा? हे नव्याने कळले असे ते आदराने , अभिमानाने सांगतात.तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी ज्या वाड्यात राहायचे,त्या वाड्यात बराच काळ राहता आले,हे क्षण भाग्यवत आहेत,असेही ते नेहमी म्हणतात. याच दरम्यान त्यांनी गोवा येथील ‘विश्वचरित्र कोश’ या खंडांकरिताही अनेक नोंदींचे लेखन केले आहे. त्यांचे लिखाण सातत्याने विविध नियतकालिकांमधून प्रसिध्द झाले आहे. मला आठवतं महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळ, मुंबई येथे माझी जून २००८ मध्ये अभ्यागत संपादक म्हणून निवड झाली होती. तिथेच मी आतिश सरांना भेटले. मी त्यांना भेटताच त्यांनी हसतमुखाने माझे स्वागत केले. सरांकडे कन्याकोशाची पूर्णत: जबाबदारी होती. जुजबी प्रश्नोत्तरे विचारून मला त्यांनी तेथील कामाचे स्वरूप समजावून सांगितले. त्यांनी माझ्या मानसिक मनाचा अभ्यास करून ‘शारीरिक उंचीपेक्षा कार्याच्या उंचीने आपण सर्वत्र परिचित असणे’ हे महत्त्वाचे आहे, असे सांगून माझे मनोबल वाढविले. तेव्हा मला जाणवले जणू काही आपण एका गुरुजनांकडून शिकवण घेत आहोत. नकळत त्यांच्या विषयी मनोमनी आदर दुणावला. नित्य आलेल्या प्रत्येक नोंदीचे प्रथम प्राथमिक वाचन करणे, त्याची शब्दसंख्या पाहणे, प्राथमिक नोंद वाचनातून आलेले अभिप्राय नोंदीच्या शेवटी लिहून ठेवणे आणि मुख्य म्हणजे आलेली नोंद विश्व कोशाच्या पद्धतीनुसार तयार करणे इत्यादी आमच्या कामाचे स्वरूप होते. मी हे सर्व काम कमी अवधित शिकले. माझा कामाचा ओघ आणि कामाची तळमळ यांचा संगम घडून आल्याने सरांना माझ्याबद्दल दृढ विश्वास निर्माण झाला. त्यांनी माझ्या कामाची गती वाढवली. काम आवडल्यास ते लागलीच शाबासकीची थाप देत; परंतु कामात चुका झाल्या तर ‘परत परत तेच नव्याने शिका मग चूक लक्षात येईल’ असे ते सांगून चोख काम मिळेपर्यंत कुठेही स्वत:च्या मनाचा तोल जाऊ न देता शांतपणे समोरच्याला समजावून सांगत. ही त्यांची शिक्षण देण्याची अनोखी पद्धत मला खूपच आवडली. कामादरम्यानचा सर्व वृत्त्तांत ते वाड बाईंना वेळोवेळी कळवत असत. आम्ही चौघे जण कन्याकोशावर काम पहात होतो. चौघांची एकजूट होती. कामात सर्व जण पारंगत होतो. आमच्यातील हेच खेळीमेळीचे वातावरण पाहून बाई नेहमीच खुष व्हायच्या. प्रत्येक व्यक्तीला सरांनी वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या दिल्या होत्या. परंतु नेहमी ४ वाजता सर्वांनी कामाचा तपशील सादर करण्याची सरांची पद्धती होती. त्यामुळे प्रत्येकाला सर्वच कामाची माहिती व्हायची. या कामाच्या पारदर्शक पद्धतीमुळे बाई सरांचे नेहमीच कौतुक करायच्या. त्यावेळी सर बाईना लागलीच सांगायचे ही सर्व यांची मेहनत आहे. कौतुकाची थाप ते कधीही एकट्याच्या पाठीवर घेत नसतं. यातून सहकार्य आणि सर्वांना समभाव देणे या त्यांच्या गुणांची नव्याने ओळख झाली होती. इंद्रधनुष्य जसं सात रंगांनी परिपूर्ण असते तसेच सरांच्या कामाच्या पद्धतीमध्ये सप्तशैली दिसून आली. मौखिक संवादापासून ते भावनिक सुप्त संवादाची शैली आम्हा सर्वांमध्ये सरांमुळे निर्माण झाली. त्यांची प्रत्येक आठवण म्हणजे आम्हांला पुढील आयुष्याच्या प्रवासासाठी एक शिदोरी ठरली. एवढ्या कमी वयात सरांचा सर्वच विषयांचा सखोल अभ्यास, चौफेर वाचन व प्रचंड ज्ञान पाहून त्यांची ‘सहसंपादक’ पदी सन्मान झाल्याचे पदोपदी जाणवले. जीवनातील सखोल अनुभव, कल्पनाशक्तीची झेप, अभ्यासू वृत्ती, सहजता आणि उस्फूर्तता या त्यांच्या लेखनाच्या ठळक वैशिष्ट्यांची जपणूक करत त्यांनी अकोला येथे १३ सप्टेंबर १९९५ रोजी ‘शुभम साहित्य मंडळाची’ स्थापना केली. त्यांच्यातील कुशल कार्यकर्ता या गुणाची ओळख देत गेल्या तीन दशकांपासून ते ‘शुभम’ चळवळीच्या माध्यमातून राज्यभर साहित्य संमेलने भरवून नव्या-जुन्या साहित्यिकांसह विविध क्षेत्रातील मंडळींना एकत्रित आणून नवा विचार पोहचविण्याचे काम करीत आहेत. पुढे या मंडळाचा विस्तार करून ‘शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य मंडळ’ असे नामकरण करून या मंडळाच्या वतीने अकोला, पनवेल, धुळे इत्यादी शहरांसह नऊ राज्यस्तरीय साहित्य संमेलनांचे यशस्वी आयोजन केले.दरवर्षी शुभम मराठी, बालकुमार युवा व नवोदित साहित्य संमेलनांचे आयोजन केले जात असून या संमेलनांमध्ये दरवर्षी अकोला येथील प्रा.दीपाली आतिश सोसे यांनी स्थापन केलेल्या व दीपाली मॅडमच सर्वेसर्वा असलेल्या‘आनंदी गुरुकुल अॅक्टिंग अॅकॅडमी’ आणि ‘विद्यार्थी सर्वांगीण विकास केंद्र’,अकोला यांच्या वतीने सर्वच वाड्.मय प्रकारातील ग्रंथांमधून निवडक पाच ग्रंथांना ‘राज्यस्तरीय आनंदी साहित्य पुरस्कार’ आणि विविध क्षेत्रात अतुलनीय कार्य करणाऱ्या महनीय व्यक्तीना ‘एस.एस.सोसे जीवनगौरव पुरस्कार’ देऊन सन्मानित केले जाते. हे सर्व उपक्रम नि:शुल्क आयोजित केले जातात, हे विशेष महत्त्वाचे आहे असे ते आवर्जून सांगतात. या वर्षापासून त्यांचा "आनंदी जागतिक कला महोत्सव"दरवर्षी एका देशात आयोजित करण्याचा मनोदय व्यक्त केला असून त्या दिशेने त्यांनी नियोजन व बांधणीही सुरु केली आहे. शुभम चळवळीचे ते संस्थापक-अध्यक्ष असून ‘शिवम बहुउद्देशीय संस्थेचेही ते अध्यक्ष आहेत. या संस्थेच्या वतीने संतश्रेष्ठ गजानन माऊलींच्या नावाने ‘एस.जी.एम.प्रि.स्कूल’ या नावाने ग्रामीण भागात कानशिवणी या गावी त्यांचे जिवलग मित्र प्रा. संदीप फासे यांच्या संस्थापकीय पुढाकाराने इंग्रजी माध्यमाची शाळा तीन वर्षांपासून यशस्वीपणे चालविली जात आहे. घरातील शिक्षणाचे बाळकडू जपत परिसरातील ‘तळमळीचे शिक्षक’ म्हणून उपाधी मिळवून त्यांनी अनेक शाळांमध्ये अध्यापनही केले असून सध्याही ते एका खाजगी शाळेत ‘शिक्षक’ म्हणून कार्यरत आहेत. याशिवाय ते नवी दिल्ली येथील नॅशनल बुक ट्रस्ट ऑफ इंडिया - पुस्तक क्लब, पुणे येथील महाराष्ट्र साहित्य परिषद, मुंबई येथील बालरंजन संस्था तसेच अखिल भारतीय मराठी चित्रपट महामंडळ अशा विविध नावाजलेल्या आणि प्रतिष्ठित संस्थांचे आजीव सभासद आणि सभासद आहेत. त्यांच्यातील उत्तम निवेदक आणि वक्ता या सुप्त गुणांमुळेच मुंबई, पुणे शहरातील मोठमोठ्या कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन करीत महाराष्ट्रभर अनेक कार्यक्रमांचे सूत्रसंचालन, अनेक मैफिलींचे सुमधूर निवेदन करून त्यांनी रसिकांना ज्ञान आणि मनोरंजनाची मेजवानीच दिली. आकाशवाणी केंद्र, अकोला येथेही त्यांनी ‘युवावाणी’ या कार्यक्रमाचे अनेक वर्षे ‘निवेदक’ म्हणून काम पाहिले आहे. यासठी त्यांनी नवी दिल्ली येथील प्रसार भारतीचे तसेच एफटीआईआई चे प्रमाणपत्रही प्राप्त केले आहे. अनेक ध्वनिमुद्रिका आणि चित्रफितींमध्येही ही त्यांनी निवेदन केले आहे. याशिवाय फोटोग्राफी,शुटिंग हेही त्यांचे आवडते छंद आहेत. आजवर तब्बल बहात्तरहून अधिक प्रकाशित कथा, कविता, कादंबरी,चरित्रे, बालवाड्.मय अशा विविध प्रकारातील ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्यांची ही सर्व ग्रंथसंपदा अकोला, नागपूर, यवतमाळ, नाशिक, जळगाव, सोलापूर तसेच पुणे, औरंगाबाद, मुंबई आणि ओरिसा येथील प्रतिष्ठित प्रकाशन संस्थांनी प्रकाशित केली आहेत. त्यातील अनेक ग्रंथांनी नऊ-दहा आवृत्यांच्या प्रकाशनापर्यंत झेप घेतली आहे. त्यांचे अनेक ग्रंथ आतापर्यंत शासनाच्या मुंबई येथील ‘ग्रंथनिवड समिती’ द्वारे महाराष्ट्रातील ग्रंथालयांसाठीच्या यादीसाठी निवडले गेले आहेत. अॅमेझॉन, बुकगंगा यांसारख्या प्रतिष्ठित ऑनलाईन कंपनीद्वारेही त्यांचे ग्रंथ उपलब्ध आहेत. ‘उमलत्या कळ्या’, ‘तू’, ‘फुलांचा सडा’, ‘गोष्टीरूप शिवाजी’, ‘युगपुरुष’, ‘संत तुकाराम’, ‘संत ज्ञानेश्वर’, ‘संत एकनाथ’, ‘संत नामदेव’, ‘संत गाडगेबाबा’, ‘संत मुक्ताई’, ‘डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर’, ‘हिंदुहृदयसम्राट सावरकर’, ‘स्वामी विवेकानंद’, ‘क्रांतीच्या गर्भातून’, ‘वृक्षमैत्री’, ‘सारं काही प्रेमासाठी’, ‘भेट’, ‘मला भावलेल्या कविता’, ‘विज्ञानाचे शिल्पकार’, ‘महात्मा बसवेश्वर’, ‘समर्थ रामदास स्वामी’, ‘इतिहासातील शूर सेनानी’, ‘धीरूभाई अंबानी’ यांसह एकूण बाहात्तर ग्रंथ त्यांनी लिहिले आहेत. त्या ग्रंथांना मराठी साहित्यातील अग्रगण्य व्यक्ती म्हणजे साधना वृत्तपत्राचे संपादक यदुनाथ थत्ते, प्रख्यात कादंबरीकार शिवाजी सावंत, महाराष्ट्र राज्य मराठी विश्वकोश निर्मिती मंडळाच्या माजी अध्यक्षा आणि प्रसिध्द बालसाहित्यिक मा. डॉ. विजया वाड , प्रख्यात ज्येष्ठ कवी मंगेश पाडगावकर, अभिनेत्री आणि साहित्यिक डॉ. निशिगंधा वाड यांच्यासह अनेक मान्यवरांचे अभिप्राय लाभले आहेत. त्यांच्या ‘मी आणि माझ्या प्रेमकविता’, ‘भेट’ यासह अनेक ध्वनिमुद्रिका व चित्रफिती प्रकाशित आहेत. त्यांनी अनेक ग्रंथांना प्रस्तावना व अभिप्रायही लिहिलेले आहेत. अशा गणमान्य लेखकाने कोणताही बडेजाव न करता साधेपणाने भारताच्या तत्कालीन राष्ट्रपती महामहिम प्रतिभाताई पाटील यांच्यावर ‘महाराष्ट्र कन्या राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील’ हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ लिहून बालसाहित्यामध्ये मोलाची भर घातली. हा जीवनचरित्रपर ग्रंथ फक्त मराठी भाषेत प्रकाशित न राहता भारतातील तब्बल तेवीस प्रमुख आणि बोली भाषांमध्ये अनुवादित झाला आहे. यासाठी अनेक मान्यवरांनी अनुवादकाची जबाबदारी लीलया पार पाडलेली दिसून येते. या जीवनचरित्रपर ग्रंथाच्या अनुवादकांचे ते ऋणनिर्देशन करण्यास कायम तत्पर असतात. आपल्या इतकाच या सर्व साहित्यिकांचा या ग्रंथासाठी मोलाचा वाटा आहे आणि हे साहित्यिक माझ्यासोबत नसते तर एवढे अद्वितीय कार्य घडले नसते हे ते आवर्जून सांगतात. म्हणूनच संधी मिळताच ते त्यांच्या तपशीलासह जसे की, संस्कृत अनुवाद प्रसिध्द चित्रपट अभिनेत्री समिरा गुजर, इंग्रजी अनुवाद हेमांगी कडू, हिंदी अनुवाद श्रुती गुप्ता, गुजराथी अनुवाद प्रा. रुचि दिक्षित, मालवणी अनुवाद सूर्यकांत राऊळ, अहिराणी अनुवाद डॉ. रमेश सूर्यवंशी, झाडीबोली अनुवाद डॉ.हरिश्चंद्र बोरकर, सांताली अनुवाद विश्वनाथ तुडू, भोजपुरी अनुवाद डॉ. ज्ञानप्रकाश आर्य, उर्दू अनुवाद ओझर अहमद, वऱ्हाडी अनुवाद राहूल भगत, हलबी अनुवाद दीपक माहितकर, कोंकणी अनुवाद सौ. दीपिका अरोंदेकर, कन्नड अनुवाद शोभा देवाडिगा, मारवाडी अनुवाद माया धुप्पड, भिल्लोरी अनुवाद डॉ. पुष्पा गावीत, लेवा गणबोली अनुवाद सुरेश यशवंत, कैकाडी अनुवाद चंद्रकला गायकवाड, तडवी अनुवाद अजीज तडवी, बंजारा अनुवाद विष्णू राठोड, तमीळ अनुवाद व्ही. चित्रा, पारधी अनुवाद प्रा. पी. बी. सोनवाणे, मावची अनुवाद डॉ. माहेश्वरी गावीत या प्रसिध्द अभ्यासक, अनुवादकांचे आभार व्यक्त करतात. जणू काही सोनेरी क्षण टिपण्याची त्यांची ही अनोखी अदाच ! या ग्रंथाचे नाट्यरुपांतर संजीवनी मुळे यांनी केले असून या ग्रंथाची सीडी प्रसिध्द संगीतकार माधुरी नाईक यांनी केली आहे. या सी.डी.चे अभिवाचन प्रसिध्द असून याचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेत्री समिरा गुजर यांनी आणि रंगमंचीय कार्यक्रमाचे निवेदन प्रसिध्द अभिनेते अंशुमन विचारे यांनी केले आहे. या ग्रंथाबाबत आणखी एक सन्मानाची बाब म्हणजे या ग्रंथाचे रसग्रहण अंध विद्यार्थी व गुणवंतांना करता यावे म्हणून पुणे विद्यापीठाच्या अॅडव्हान्स टेक्नॉलॉजी ब्लाइंड स्टुडंट लर्निंग सेंटर, प्रा. धनंजय भोळे यांच्या वतीने ऑडिओ सीडीची निर्मिती करण्यात आली आहे. एखाद्या ग्रंथावर एवढे प्रयोग ही खूप मोठी उपलब्धी आहे. त्यांच्या काही कविता व ग्रंथ अनुवादित झाले आहेत. त्यांचे आजवर ७२ ग्रंथ प्रकाशित असून २५ ग्रंथांच्या द्वितीय, १५ ग्रंथांच्या तृतीय तर काही ग्रंथांची ९-१० व्या आवृत्तीच्या दिशेने वाटचाल सुरु आहे. त्यांच्या अनेक ग्रंथांचे प्रकाशन ज्येष्ठ अभिनेत्री सुलोचना दीदी, अभिनेत्री रीमा लागू, अभिनेते मोहन जोशी, अभिनेते दीपक देऊळकर, ज्येष्ठ अभिनेते डॉ. श्रीराम लागू, माजी मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख, ज्येष्ठ साहित्यिक विठ्ठल वाघ, प्रख्यात कवी फ. मु. शिंदे, संपादक संजय आवटे यांच्यासह अनेक मान्यवरांच्या हस्ते झाले आहे. त्यांचा जनसंपर्क खूप दांडगा असून या जनमाणसातील अभ्यासपूर्ण निरीक्षणाच्या बळावर आजवर अनेक मान्यवरांच्या त्यांनी गाठीभेटी घेतल्या आहेत. महामहिम राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील, भारताचे तत्कालीन कृषिमंत्री शरदचंद्रजी पवार, महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे अध्यक्ष राजसाहेब ठाकरे, माजी राज्यपाल डॉ. डी.वाय.पाटील, अभिनेते महेश मांजरेकर, शेगाव संस्थांचे अध्यक्ष शिवशंकरदादा पाटील, ज्येष्ठ समाजसेवक आण्णाजी हजारे, ज्येष्ठ समाजसेवक डॉ. प्रकाशजी आणि त्यांची पत्नी डॉ. मंदाकिनी आमटे, ज्येष्ठ समाजसेविका सिंधुताई सपकाळ, डॉ. रवींद्रजी कोल्हे यांच्यासह शेकडो मान्यवरांनी त्यांच्या लेखन व कार्याची प्रत्यक्ष भेटीनंतर कौतुक केले आहे. उत्कृष्ट मुलाखतकार म्हणूनही त्यांचे नाव आदराने घेतले जाते. आजवर त्यांनी चित्रपट सृष्टीतील अभिनेत्री सुलोचनादीदी, सीमा देव, आशा काळे, स्मिता तळवलकर, अलका कुबल, वर्षा उसगावकर, रेखा कामत, क्रांति रेडकर, अभिनेते प्रशांत दामले, साहित्य क्षेत्रातील ज्येष्ठ लेखक मारुती चित्तमपल्ली, संगीत क्षेत्रातील प्रख्यात गायिका साधना सरगम, पद्मजा फेणाणी, उत्तरा केळकर, वैशाली सामंत, आरती अंकलीकर-टिकेकर यांच्यासह विविध क्षेत्रातील मान्यवरांच्या मुलाखती घेतल्या आहेत. आजवर त्यांच्या अनेक मुलाखती व कार्यक्रम मुंबई दूरदर्शन : सह्याद्री वाहिनी, ई-टीव्ही. मराठी, अल्फा मराठी, मी मराठी, साम मराठी या वाहिन्यांवर तसेच विविध आकाशवाणी केंद्रांवरून त्यांचे कार्यक्रम प्रसारित झाले आहेत. त्यांनी महाराष्ट्र शासनाच्या लेखक शिबिरात चंद्रपूर येथील सोमनाथ येथे सहभाग घेतला होता. मुंबईद्वारा साहित्य प्रसार केंद्र प्रकाशित त्यांच्या ‘आई’ या कविता संग्रहाचा मान्यवरांसोबत समावेश आहे. त्यांच्या ‘द प्रेसिडेंट’ या अनुवादित ग्रंथाची ‘लव्हिंग सिस्टर’ या ओरिसा राज्यातील राष्ट्रीय स्तरावरील मासिकाकडून क्रमश: प्रकाशनार्थ निवड झाली. पुणे येथील ‘बाबांच्या कविता’ या वडिलांवरील मराठीतील पहिल्या कविता संग्रहाचे संपादन स्वत: आतिश आणि सुनिल चव्हाण यांनी केले आहे. या संपादित कवितासंग्रहाला दैनिक नवाकाळ, मुंबई वृत्तपत्राने अग्रलेख लिहून या ग्रंथाचा सन्मान केला आहे. महाराष्ट्र राज्य मराठी पाठ्यपुस्तक निर्मिती, बालभारती यांच्या ‘किशोर’ मासिकाच्या मुखापृष्ठावरही कविता प्रकाशित होण्याचा बहुमानही त्याना कार्यकारी संपादिका ज्ञानदा नाईक यांच्याकडून लाभला आहे. ‘आपलं सचित्र बालमित्र’ या शैक्षणिक ग्रंथात मलपृष्ठावर इंग्रजी अनुवादासह ‘गुरुजी’ ही मराठी कविता प्रकाशित होण्याचा सन्मानही त्यांनी मिळवला आहे. आजवर आतिश यांना अनेक मानाचे पुरस्कार लाभले आहेत. सोलापूर येथील बालकवी पुरस्कार, नागपूर येथील पद्मगंधा आणि समाजचेतना पुरस्कार, अकोला येथील शब्दवलय पुरस्कार, सांगली येथील अ.भा.बालकुमार साहित्य संमेलन पुरस्कार, हिंगोली येथील अंकुर शोधपत्रकारिता पुरस्कार, पुणे येथील मातृमंदिर विश्वस्त संस्था पुरस्कार आणि नवी दिल्ली येथील राष्ट्रीय मानवता गौरव पुरस्कार तसेच पुणे येथील ग. दि. मा. पुरस्कार, ओरिसा येथील बाबाजी संग्रहालय पुरस्कार, नाशिक येथील वाड्.मयसेवा पुरस्कार तसेच नवी दिल्ली येथील झेडआयआय टिचर एनोव्हेशनल अवॉर्ड इत्यादी अनेक पुरस्काराने त्यांचा सन्मान करण्यात आला आहे. सुप्रसिध्द लेखिका आणि सोज्वळ कार्यकर्तृत्वाच्या दिपाली सोसे या त्यांच्या सुविद्य व उच्चविभूषित पत्नी आहेत. आणि या हरहुन्नरी दांपत्याचे दोन चक्षू म्हणजे चिमुकली, गोंडस मुले चिरंजीव स्वराज आणि अद्विक . अशा नेत्रदीपक आणि जाज्वल यशाने संपन्न आतिश यांनी लेखन व कार्य क्षेत्रात आपली धुरा अढळ पद लाभलेल्या ध्रुवाप्रमाणे परिपूर्ण करून ठेवली आहे. त्यांच्या कार्यकर्तृत्वाला मनाचा मुजरा... २२:०६, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)२२:०६, २८ ऑगस्ट २०२२ (IST)~~ *प्रा.मनीषा कदम* ग्रंथपाल,सिध्दिविनायक ग्रंथालय,मुंबई. 3b7lfpzhotvly2mxnli2ds17swo25rk 2155366 2155364 2022-08-28T16:41:01Z Khirid Harshad 138639 या पानावरील सगळा मजकूर काढला wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 311513 2155372 2022-08-28T17:17:05Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[ललिता ताम्हणे]] वरुन [[ललिता ताम्हाणे]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[ललिता ताम्हाणे]] okomv990piwm10fufjrkyvdmkna9oia 0 311514 2155374 2022-08-28T17:21:05Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[विकीपीडिया बोधचिह्न]] वरुन [[विकिपीडिया बोधचिन्ह]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[विकिपीडिया बोधचिन्ह]] ghupx9q1z91s14r22hniq9unq5inc3o 0 311515 2155376 2022-08-28T17:23:58Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला]] वरुन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 0f51lppufb99mzd9gtwlosp4spxd03b 1 311516 2155378 2022-08-28T17:23:59Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय स्वनीय वर्णचिह्नमाला]] वरुन [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[चर्चा:आंतरराष्ट्रीय ध्वन्यात्मक वर्णमाला]] 2xzgy8hbaa19sc1qro0n2qvk3ui0r6g 3 311517 2155390 2022-08-28T18:37:48Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Veffdant}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ००:०७, २९ ऑगस्ट २०२२ (IST) 860eeerowa302wg713n5722f0t94738 0 311518 2155401 2022-08-29T02:48:39Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[बाजार (हिंदी चित्रपट)]] वरुन [[बाजार (चित्रपट)]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[बाजार (चित्रपट)]] elfxvpjxqgdxun3l27svezxp7l1ucsb 0 311519 2155402 2022-08-29T02:53:13Z अमर राऊत 140696 [[चक्र (१९८१ चित्रपट)]] कडे पुनर्निर्देशित wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[चक्र (१९८१ चित्रपट)]] __अनुक्रमणिकाहवीच__ my32h1qgscj3jnay2a9xyis8914hriz 0 311520 2155403 2022-08-29T03:04:55Z अमर राऊत 140696 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1095957172|Arth (1982 film)]]" wikitext text/x-wiki == अर्थ (चित्रपट) == {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जगजित सिंह <br> चित्रा सिंह<br>कैफी आदमी (गीते)|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} '''''अर्थ''''' हा [[महेश भट्ट]] दिग्दर्शित १९८२ चा भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|नाटक चित्रपट]] आहे, ज्यात [[शबाना आझमी]] आणि [[कुलभूषण खरबंदा]] मुख्य भूमिकेत आहेत तसेच [[स्मिता पाटील]], राज किरण आणि [[रोहिणी हट्टंगडी]] सहाय्यक भूमिकेत आहेत. या चित्रपटात [[गझल]] जोडी, [[जगजीतसिंह|जगजीत सिंग]] आणि [[चित्रा सिंग]] यांच्या काही अविस्मरणीय साउंडट्रॅक आहेत. परवीन बाबीसोबतच्या विवाहबाह्य संबंधांवर [[महेश भट्ट]] यांनी अर्ध-आत्मचरित्रात्मक चित्रपट लिहिला होता. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|title=A tribute to Parveen Babi|date=4 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111004213334/http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|archive-date=4 October 2011}}</ref> इंडियाटाइम्स मूव्हीजने संकलित केलेल्या २५ बॉलीवूड चित्रपटांपैकी हा एक आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|title=25 Must See Bollywood Movies|date=15 October 2007|website=Indiatimes Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071015033906/http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|archive-date=15 October 2007}}</ref> [[बालु महेंद्र|बालू महेंद्र]] यांनी या चित्रपटाचा तमिळमध्ये ''मारुपादियुम'' (1993) म्हणून पुनर्निर्मित केला. 2017 मध्ये पाकिस्तानी अभिनेता आणि दिग्दर्शक शान शाहिदने ''अर्थ 2'' चित्रपट प्रदर्शित केला; या चित्रपटाच्या निर्मिती दरम्यान भट्ट यांनी "मार्गदर्शक" म्हणून काम केले होते. == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} 35mqyl50h9wq3pzo7kg6t3oisnk4d9d 2155404 2155403 2022-08-29T03:05:57Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जगजित सिंह <br> चित्रा सिंह<br>कैफी आदमी (गीते)|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} '''''अर्थ''''' हा [[महेश भट्ट]] दिग्दर्शित १९८२ चा भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|नाटक चित्रपट]] आहे, ज्यात [[शबाना आझमी]] आणि [[कुलभूषण खरबंदा]] मुख्य भूमिकेत आहेत तसेच [[स्मिता पाटील]], राज किरण आणि [[रोहिणी हट्टंगडी]] सहाय्यक भूमिकेत आहेत. या चित्रपटात [[गझल]] जोडी, [[जगजीतसिंह|जगजीत सिंग]] आणि [[चित्रा सिंग]] यांच्या काही अविस्मरणीय साउंडट्रॅक आहेत. परवीन बाबीसोबतच्या विवाहबाह्य संबंधांवर [[महेश भट्ट]] यांनी अर्ध-आत्मचरित्रात्मक चित्रपट लिहिला होता. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|title=A tribute to Parveen Babi|date=4 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111004213334/http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|archive-date=4 October 2011}}</ref> इंडियाटाइम्स मूव्हीजने संकलित केलेल्या २५ बॉलीवूड चित्रपटांपैकी हा एक आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|title=25 Must See Bollywood Movies|date=15 October 2007|website=Indiatimes Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071015033906/http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|archive-date=15 October 2007}}</ref> [[बालु महेंद्र|बालू महेंद्र]] यांनी या चित्रपटाचा तमिळमध्ये ''मारुपादियुम'' (1993) म्हणून पुनर्निर्मित केला. 2017 मध्ये पाकिस्तानी अभिनेता आणि दिग्दर्शक शान शाहिदने ''अर्थ 2'' चित्रपट प्रदर्शित केला; या चित्रपटाच्या निर्मिती दरम्यान भट्ट यांनी "मार्गदर्शक" म्हणून काम केले होते. == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} s4x0pfb9th26fr79kfpwk5pxs91eoxn 2155405 2155404 2022-08-29T03:06:32Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki '''''अर्थ''''' हा [[महेश भट्ट]] दिग्दर्शित १९८२ चा भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|नाटक चित्रपट]] आहे, ज्यात [[शबाना आझमी]] आणि [[कुलभूषण खरबंदा]] मुख्य भूमिकेत आहेत तसेच [[स्मिता पाटील]], राज किरण आणि [[रोहिणी हट्टंगडी]] सहाय्यक भूमिकेत आहेत. या चित्रपटात [[गझल]] जोडी, [[जगजीतसिंह|जगजीत सिंग]] आणि [[चित्रा सिंग]] यांच्या काही अविस्मरणीय साउंडट्रॅक आहेत.{{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जगजित सिंह <br> चित्रा सिंह<br>कैफी आदमी (गीते)|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} परवीन बाबीसोबतच्या विवाहबाह्य संबंधांवर [[महेश भट्ट]] यांनी अर्ध-आत्मचरित्रात्मक चित्रपट लिहिला होता. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|title=A tribute to Parveen Babi|date=4 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111004213334/http://movies.ndtv.com/gallerydetails.aspx?id=3767&category=Movies&picno=4&section=Bollywood&ShowID=0#BD|archive-date=4 October 2011}}</ref> इंडियाटाइम्स मूव्हीजने संकलित केलेल्या २५ बॉलीवूड चित्रपटांपैकी हा एक आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|title=25 Must See Bollywood Movies|date=15 October 2007|website=Indiatimes Movies|archive-url=https://web.archive.org/web/20071015033906/http://movies.indiatimes.com/Special_Features/25_Must_See_Bollywood_Movies/articleshow/msid-1250837,curpg-8.cms|archive-date=15 October 2007}}</ref> [[बालु महेंद्र|बालू महेंद्र]] यांनी या चित्रपटाचा तमिळमध्ये ''मारुपादियुम'' (1993) म्हणून पुनर्निर्मित केला. 2017 मध्ये पाकिस्तानी अभिनेता आणि दिग्दर्शक शान शाहिदने ''अर्थ 2'' चित्रपट प्रदर्शित केला; या चित्रपटाच्या निर्मिती दरम्यान भट्ट यांनी "मार्गदर्शक" म्हणून काम केले होते. == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} 4cucyrs4cr935ay1ndip3geutro6k46 0 311521 2155406 2022-08-29T03:10:54Z अमर राऊत 140696 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1097836662|Aaj Ki Awaaz]]" wikitext text/x-wiki == आज की आवाज == '''''आज की आवाज''''' हा १९८४ चा भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|अॅक्शन ड्रामा]] चित्रपट आहे जो [[बलदेव राज चोप्रा|बीआर चोप्रा]] निर्मित आणि रवी चोप्रा दिग्दर्शित आहे. <ref name="LtdGulzar2003">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8y8vN9A14nkC&pg=PT565|title=Encyclopaedia of Hindi cinema|last=Saibal Chatterjee|last2=Gulzar|last3=Govind Nihalani|publisher=Popular Prakashan, Encyclopædia Britannica (India) Pvt. Ltd|year=2003|isbn=978-81-7991-066-5|page=541}}</ref> या चित्रपटात [[राज बब्बर]], [[स्मिता पाटील]], [[नाना पाटेकर]], [[विजय अरोरा|विजय अरोरा यांच्या]] मुख्य भूमिका आहेत. तसेच चित्रपटाचे संगीत [[रविशंकर शर्मा|रवी]] यांचे आहे. {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=रवी|देश=[[भारत]]|भाषा=हिंदी}} हा चित्रपट 1982 चा हॉलिवूड चित्रपट ''डेथ विश II'' वर आधारित आहे. यात एका प्रोफेसरची कहाणी आहे जो आपल्या बहिणीवर बलात्कार झाल्यानंतर आणि आईची हत्या झाल्यानंतर जागरुक बनतो. हा चित्रपट 1985 मध्ये तेलुगुमध्ये ''न्यायम मीरे चेपली'', 1985 मध्ये तामिळमध्ये ''नान सिगप्पू मनिथन'' आणि कन्नडमध्ये ''महात्मा'' म्हणून पुनर्निर्मित करण्यात आला होता. चित्रपटाचे सेन्सॉर बोर्ड प्रमाणपत्र 'पुन्हा सुधारित' दर्शविते, याचा अर्थ असा आहे की सेन्सॉर बोर्डाने चित्रपटाच्या काही दृश्यांवर आक्षेप घेतला आणि तो पुन्हा संपादित केल्यावर चित्रपट मंजूर केला. अनेकांनी लैंगिक अत्याचाराची दृश्ये विनाकारण चित्रित केल्याबद्दल चित्रपटाच्या निर्मात्यांवर नंतर टीका केली. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiatoday.in/magazine/society-the-arts/films/story/19801130-insaaf-ka-tarazu-b.r.-chopra-uses-all-the-stale-bombay-filmi-cliches-and-symbolisms-821642-2014-01-02|title=Insaaf Ka Tarazu: B.R. Chopra uses all the stale Bombay filmi cliches and symbolisms|last=Trehan|first=Madhu|date=December 17, 1980|website=India Today|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200213183346/https://www.indiatoday.in/magazine/society-the-arts/films/story/19801130-insaaf-ka-tarazu-b.r.-chopra-uses-all-the-stale-bombay-filmi-cliches-and-symbolisms-821642-2014-01-02|archive-date=13 February 2020|access-date=2021-02-10}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.dnaindia.com/bollywood/report-evolution-of-the-rape-scene-2520956|title=Evolution of the rape scene|last=Singh|first=Deepali|date=2017-08-05|website=DNA India|language=en|access-date=2021-02-10}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} caalq1x63yszq1vmukajcijpubbl7vb 2155407 2155406 2022-08-29T03:11:20Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki '''''आज की आवाज''''' हा १९८४ चा भारतीय [[नाटक (चित्रपट आणि दूरदर्शन)|अॅक्शन ड्रामा]] चित्रपट आहे जो [[बलदेव राज चोप्रा|बीआर चोप्रा]] निर्मित आणि रवी चोप्रा दिग्दर्शित आहे. <ref name="LtdGulzar2003">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=8y8vN9A14nkC&pg=PT565|title=Encyclopaedia of Hindi cinema|last=Saibal Chatterjee|last2=Gulzar|last3=Govind Nihalani|publisher=Popular Prakashan, Encyclopædia Britannica (India) Pvt. Ltd|year=2003|isbn=978-81-7991-066-5|page=541}}</ref> या चित्रपटात [[राज बब्बर]], [[स्मिता पाटील]], [[नाना पाटेकर]], [[विजय अरोरा|विजय अरोरा यांच्या]] मुख्य भूमिका आहेत. तसेच चित्रपटाचे संगीत [[रविशंकर शर्मा|रवी]] यांचे आहे. {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=रवी|देश=[[भारत]]|भाषा=हिंदी}} हा चित्रपट 1982 चा हॉलिवूड चित्रपट ''डेथ विश II'' वर आधारित आहे. यात एका प्रोफेसरची कहाणी आहे जो आपल्या बहिणीवर बलात्कार झाल्यानंतर आणि आईची हत्या झाल्यानंतर जागरुक बनतो. हा चित्रपट 1985 मध्ये तेलुगुमध्ये ''न्यायम मीरे चेपली'', 1985 मध्ये तामिळमध्ये ''नान सिगप्पू मनिथन'' आणि कन्नडमध्ये ''महात्मा'' म्हणून पुनर्निर्मित करण्यात आला होता. चित्रपटाचे सेन्सॉर बोर्ड प्रमाणपत्र 'पुन्हा सुधारित' दर्शविते, याचा अर्थ असा आहे की सेन्सॉर बोर्डाने चित्रपटाच्या काही दृश्यांवर आक्षेप घेतला आणि तो पुन्हा संपादित केल्यावर चित्रपट मंजूर केला. अनेकांनी लैंगिक अत्याचाराची दृश्ये विनाकारण चित्रित केल्याबद्दल चित्रपटाच्या निर्मात्यांवर नंतर टीका केली. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.indiatoday.in/magazine/society-the-arts/films/story/19801130-insaaf-ka-tarazu-b.r.-chopra-uses-all-the-stale-bombay-filmi-cliches-and-symbolisms-821642-2014-01-02|title=Insaaf Ka Tarazu: B.R. Chopra uses all the stale Bombay filmi cliches and symbolisms|last=Trehan|first=Madhu|date=December 17, 1980|website=India Today|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200213183346/https://www.indiatoday.in/magazine/society-the-arts/films/story/19801130-insaaf-ka-tarazu-b.r.-chopra-uses-all-the-stale-bombay-filmi-cliches-and-symbolisms-821642-2014-01-02|archive-date=13 February 2020|access-date=2021-02-10}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.dnaindia.com/bollywood/report-evolution-of-the-rape-scene-2520956|title=Evolution of the rape scene|last=Singh|first=Deepali|date=2017-08-05|website=DNA India|language=en|access-date=2021-02-10}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} 8gdej5br7eblk6txh9laphojbfzsm0d 0 311522 2155408 2022-08-29T03:14:52Z अमर राऊत 140696 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1098835472|Chidambaram (film)]]" wikitext text/x-wiki == चिदंबरम (चित्रपट) == {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जी. देवराजन|देश=भारत|भाषा=मल्याळम}} '''''चिदंबरम.''''' ( {{Lang-ml|ചിദംബരം}} ) हा १९८५ चा जी. अरविंदन यांनी लिखित, दिग्दर्शित आणि निर्मित केलेला मल्याळम चित्रपट आहे. सीव्ही श्रीरामन यांच्या एका लघुकथेचे हे चित्रपट रूपांतर आहे. <ref name="G.Aravindan: Chidambaram">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.cinemaofmalayalam.net/chidambaram.html|title=G.Aravindan: Chidambaram|publisher=Cinemaofmalayalam.net|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20101211102423/http://www.cinemaofmalayalam.net/chidambaram.html|archive-date=11 December 2010|access-date=2010-09-21}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.malayalachalachithram.com/movie.php?i=1892|title=Chidambaram|publisher=www.malayalachalachithram.com|access-date=2014-10-22}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://malayalasangeetham.info/m.php?2651|title=Chidambaram|publisher=malayalasangeetham.info|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022211840/http://malayalasangeetham.info/m.php?2651|archive-date=22 October 2014|access-date=2014-10-22}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://spicyonion.com/title/chidambaram-malayalam-movie/|title=Chidambaram|publisher=spicyonion.com|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022221036/http://spicyonion.com/title/chidambaram-malayalam-movie/|archive-date=22 October 2014|access-date=2014-10-22}}</ref> हा चित्रपट एका गोठ्यात राहणाऱ्या तीन लोकांच्या जीवनातून स्त्री-पुरुष संबंधांच्या विविध पैलूंचा शोध घेतो. अपराधीपणा आणि मुक्ती या थीम देखील हाताळल्या जातात. भरत गोपी, [[स्मिता पाटील]], श्रीनिवासन आणि मोहन दास यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. या चित्रपटाने [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट चित्रपट|सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]] आणि सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शनासह पाच [[केरळ राज्य चित्रपट पुरस्कार]] जिंकले. bzj1z4bn6rj8hcr1y13lrfbv0hiflfg 2155409 2155408 2022-08-29T03:15:49Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki == चिदंबरम (चित्रपट) == '''''चिदंबरम''''' ({{Lang-ml|ചിദംബരം}} ) हा १९८५ चा जी. अरविंदन यांनी लिखित, दिग्दर्शित आणि निर्मित केलेला मल्याळम चित्रपट आहे. सीव्ही श्रीरामन यांच्या एका लघुकथेचे हे रूपांतर आहे. <ref name="G.Aravindan: Chidambaram">{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.cinemaofmalayalam.net/chidambaram.html|title=G.Aravindan: Chidambaram|publisher=Cinemaofmalayalam.net|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20101211102423/http://www.cinemaofmalayalam.net/chidambaram.html|archive-date=11 December 2010|access-date=2010-09-21}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.malayalachalachithram.com/movie.php?i=1892|title=Chidambaram|publisher=www.malayalachalachithram.com|access-date=2014-10-22}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://malayalasangeetham.info/m.php?2651|title=Chidambaram|publisher=malayalasangeetham.info|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022211840/http://malayalasangeetham.info/m.php?2651|archive-date=22 October 2014|access-date=2014-10-22}}</ref> <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://spicyonion.com/title/chidambaram-malayalam-movie/|title=Chidambaram|publisher=spicyonion.com|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20141022221036/http://spicyonion.com/title/chidambaram-malayalam-movie/|archive-date=22 October 2014|access-date=2014-10-22}}</ref> {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=जी. देवराजन|देश=भारत|भाषा=मल्याळम}} हा चित्रपट एका गोठ्यात राहणाऱ्या तीन लोकांच्या जीवनातून स्त्री-पुरुष संबंधांच्या विविध पैलूंचा शोध घेतो. अपराधीपणा आणि मुक्ती या थीम देखील हाताळल्या जातात. भरत गोपी, [[स्मिता पाटील]], श्रीनिवासन आणि मोहन दास यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. या चित्रपटाने [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट चित्रपट|सर्वोत्कृष्ट चित्रपटासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार]] आणि सर्वोत्कृष्ट चित्रपट आणि सर्वोत्कृष्ट दिग्दर्शनासह पाच [[केरळ राज्य चित्रपट पुरस्कार]] जिंकले. ctf0fykclau6jqlixmtqs22bau0shnp 0 311523 2155411 2022-08-29T03:21:50Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] वरुन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] 28hw9i61etcb70bi1nvu5wd25mh05f5 1 311524 2155413 2022-08-29T03:21:50Z अमर राऊत 140696 अमर राऊत ने लेख [[चर्चा:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार, सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] वरुन [[चर्चा:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[चर्चा:राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता]] m55wd2jkbhzm8qpmkn9xm327dzdue9s 0 311525 2155416 2022-08-29T03:30:40Z अमर राऊत 140696 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1094597040|Mirch Masala]]" wikitext text/x-wiki == मिर्च मसाला (चित्रपट) == {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=रजत ढोलकीया|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} '''''मिर्च मसाला''''' हा केतन मेहता दिग्दर्शित १९८७ चा हिंदी सायकॉलॉजिकल थ्रिलर चित्रपट आहे. यात [[नसीरुद्दीन शाह]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. एप्रिल २०१३ मध्ये, [[भारतीय चलचित्रपट|भारतीय चित्रपटाच्या]] शताब्दीनिमित्त, ''फोर्ब्सने'' स्मिता पाटील यांच्या चित्रपटातील अभिनयाचा समावेश "भारतीय चित्रपटातील २५ महान अभिनय" या यादीत केला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://forbesindia.com/article/100-years-of-indian-cinema/25-greatest-acting-performances-of-indian-cinema/35125/0|title=25 Greatest Acting Performances of Indian Cinema|last=Prasad|first=Shishir|last2=Ramnath|first2=N. S.|date=27 April 2013|access-date=27 January 2015|last3=Mitter|first3=Sohini}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} o7rd8ezke7suz3jz9lroqkv8l7evgc4 2155417 2155416 2022-08-29T03:31:07Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=रजत ढोलकीया|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} '''''मिर्च मसाला''''' हा केतन मेहता दिग्दर्शित १९८७ चा हिंदी सायकॉलॉजिकल थ्रिलर चित्रपट आहे. यात [[नसीरुद्दीन शाह]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. एप्रिल २०१३ मध्ये, [[भारतीय चलचित्रपट|भारतीय चित्रपटाच्या]] शताब्दीनिमित्त, ''फोर्ब्सने'' स्मिता पाटील यांच्या चित्रपटातील अभिनयाचा समावेश "भारतीय चित्रपटातील २५ महान अभिनय" या यादीत केला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://forbesindia.com/article/100-years-of-indian-cinema/25-greatest-acting-performances-of-indian-cinema/35125/0|title=25 Greatest Acting Performances of Indian Cinema|last=Prasad|first=Shishir|last2=Ramnath|first2=N. S.|date=27 April 2013|access-date=27 January 2015|last3=Mitter|first3=Sohini}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} oiipq354sb66oi5cewcwpqo2l8gcsqk 2155418 2155417 2022-08-29T03:31:37Z अमर राऊत 140696 माहितीचौकट जोडली wikitext text/x-wiki {{माहितीचौकट चित्रपट|संगीत=रजत ढोलकीया|देश=भारत|भाषा=हिंदी}} {{विकिडेटा माहितीचौकट}} '''''मिर्च मसाला''''' हा केतन मेहता दिग्दर्शित १९८७ चा हिंदी सायकॉलॉजिकल थ्रिलर चित्रपट आहे. यात [[नसीरुद्दीन शाह]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. एप्रिल २०१३ मध्ये, [[भारतीय चलचित्रपट|भारतीय चित्रपटाच्या]] शताब्दीनिमित्त, ''फोर्ब्सने'' स्मिता पाटील यांच्या चित्रपटातील अभिनयाचा समावेश "भारतीय चित्रपटातील २५ महान अभिनय" या यादीत केला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://forbesindia.com/article/100-years-of-indian-cinema/25-greatest-acting-performances-of-indian-cinema/35125/0|title=25 Greatest Acting Performances of Indian Cinema|last=Prasad|first=Shishir|last2=Ramnath|first2=N. S.|date=27 April 2013|access-date=27 January 2015|last3=Mitter|first3=Sohini}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} 7joi7khzjiew3kpx4j251z465ezmalh 2155419 2155418 2022-08-29T03:32:11Z अमर राऊत 140696 दुरुस्ती wikitext text/x-wiki {{विकिडेटा माहितीचौकट}}'''''मिर्च मसाला''''' हा केतन मेहता दिग्दर्शित १९८७ चा हिंदी सायकॉलॉजिकल थ्रिलर चित्रपट आहे. यात [[नसीरुद्दीन शाह]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. एप्रिल २०१३ मध्ये, [[भारतीय चलचित्रपट|भारतीय चित्रपटाच्या]] शताब्दीनिमित्त, ''फोर्ब्सने'' स्मिता पाटील यांच्या चित्रपटातील अभिनयाचा समावेश "भारतीय चित्रपटातील २५ महान अभिनय" या यादीत केला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://forbesindia.com/article/100-years-of-indian-cinema/25-greatest-acting-performances-of-indian-cinema/35125/0|title=25 Greatest Acting Performances of Indian Cinema|last=Prasad|first=Shishir|last2=Ramnath|first2=N. S.|date=27 April 2013|access-date=27 January 2015|last3=Mitter|first3=Sohini}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} mgz1sbs47pf55rwbmh6qo2e73n8muuq 2155420 2155419 2022-08-29T03:32:57Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki '''''मिर्च मसाला''''' हा केतन मेहता दिग्दर्शित १९८७ चा हिंदी सायकॉलॉजिकल थ्रिलर चित्रपट आहे. यात [[नसीरुद्दीन शाह]] आणि [[स्मिता पाटील]] यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. एप्रिल २०१३ मध्ये, [[भारतीय चलचित्रपट|भारतीय चित्रपटाच्या]] शताब्दीनिमित्त, ''फोर्ब्सने'' स्मिता पाटील यांच्या चित्रपटातील अभिनयाचा समावेश "भारतीय चित्रपटातील २५ महान अभिनय" या यादीत केला. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://forbesindia.com/article/100-years-of-indian-cinema/25-greatest-acting-performances-of-indian-cinema/35125/0|title=25 Greatest Acting Performances of Indian Cinema|last=Prasad|first=Shishir|last2=Ramnath|first2=N. S.|date=27 April 2013|access-date=27 January 2015|last3=Mitter|first3=Sohini}}</ref> {{विकिडेटा माहितीचौकट}} == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} qgygz98wyyn7na0sdw1z7c2z6wh8rnz 3 311526 2155423 2022-08-29T04:55:21Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=A.Aslam Mallick}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १०:२५, २९ ऑगस्ट २०२२ (IST) i17uslmhnqcvf3l8gn354rpuu6yaivi 0 311527 2155425 2022-08-29T04:57:54Z Khirid Harshad 138639 Khirid Harshad ने लेख [[कला,विज्ञान आणि वाणिज्य शाखेचे विनायक गणेश वझे महाविद्यालय]] वरुन [[व्ही.जी. वझे महाविद्यालय]] ला हलविला wikitext text/x-wiki #पुनर्निर्देशन [[व्ही.जी. वझे महाविद्यालय]] rpjk8j8nel4sk0za62dfg8h9uwxhury 0 311528 2155426 2022-08-29T05:00:20Z अमर राऊत 140696 Created by translating the opening section from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1107190061|List of chief justices of India]]" wikitext text/x-wiki == भारताच्या सरन्यायाधीशांची यादी == [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} sdqitxx71txzvntzf645mnh5v2dij8k 2155427 2155426 2022-08-29T05:00:48Z अमर राऊत 140696 wikitext text/x-wiki [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} n6ygfpev3ip8up9ab85omxzchkawhbd 2155429 2155427 2022-08-29T05:06:41Z अमर राऊत 140696 Created by translating the section "पूर्वगामी" from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1107190061|List of chief justices of India]]" wikitext text/x-wiki [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == पूर्वगामी == === फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया (१९३७ - ५०) === १ ऑक्टोबर १९३७ रोजी फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया अस्तित्वात आले. दिल्लीतील संसद भवनातील चेंबर ऑफ प्रिन्सेस हे न्यायालयाचे आसन होते. त्याची सुरुवात एक सरन्यायाधीश आणि दोन प्युझन न्यायाधीशांपासून झाली. पहिले सरन्यायाधीश सर मॉरिस ग्वायर होते आणि इतर दोन न्यायाधीश सर शाह मुहम्मद सुलेमान आणि [[मुकुंद रामराव जयकर|एमआर जयकर]] होते. २८ जानेवारी १९५० रोजी [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपर्यंत ते कार्यरत होते.{{Legend|wheat|[[Acting (law)|Acting Chief Justice]]|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="sortable wikitable " !{{abbr|No.|Number}} !प्रतिमा ! class="unsortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="unsortable" |कार्यालयाचा कालावधी !मुदतीची लांबी !बार !यांनी नियुक्ती केली ( भारताचे गव्हर्नर जनरल ) |- align="center" !१ |[[File:Sir_Maurice_Gwyer_1940_(cropped).jpg|99x99अंश]] |'''सर मॉरिस लिनफोर्ड ग्वायर'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८७८-१९५२)</small> |{{Dts|format=dmy|1937|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}}^‡ |{{ayd|1937|10|1|1943|4|25}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] | rowspan="3" align="center" |[[Victor Hope, 2nd Marquess of Linlithgow|लिनलिथगोचा मार्क्वेस]] |- ! align="center" style="background-color:Wheat" |चालू | align="center" style="background-color:Wheat" | | align="center" style="background-color:Wheat" |'''सर श्रीनिवास वरदचारीर''' | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{ayd|1943|4|25|1943|6|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !2 | |'''सर विल्यम पॅट्रिक स्पेन्स'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८५-१९७३)</small> |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{ayd|1943|6|7|1947|8|14}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केनिया|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{ayd|1947|8|14|1950|1|26}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="align=center" |[[Louis Mountbatten, 1st Earl Mountbatten of Burma|बर्माचा व्हिस्काउंट माउंटबॅटन]] |- |} == <span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.A6.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AD"></span><span class="mw-headline" id="संदर्भ">संदर्भ</span> == <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1954978">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"></div> maz2dpaa25qw9u8zeeuueanm57th0gc 2155433 2155429 2022-08-29T05:27:12Z अमर राऊत 140696 Created by translating the section "भारताच्या मुख्य न्यायाधीशांची यादी" from the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1107190061|List of chief justices of India]]" wikitext text/x-wiki [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == पूर्वगामी == === फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया (१९३७ - ५०) === १ ऑक्टोबर १९३७ रोजी फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया अस्तित्वात आले. दिल्लीतील संसद भवनातील चेंबर ऑफ प्रिन्सेस हे न्यायालयाचे आसन होते. त्याची सुरुवात एक सरन्यायाधीश आणि दोन प्युझन न्यायाधीशांपासून झाली. पहिले सरन्यायाधीश सर मॉरिस ग्वायर होते आणि इतर दोन न्यायाधीश सर शाह मुहम्मद सुलेमान आणि [[मुकुंद रामराव जयकर|एमआर जयकर]] होते. २८ जानेवारी १९५० रोजी [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपर्यंत ते कार्यरत होते.{{Legend|wheat|[[Acting (law)|Acting Chief Justice]]|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="sortable wikitable " !{{abbr|No.|Number}} !प्रतिमा ! class="unsortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="unsortable" |कार्यालयाचा कालावधी !मुदतीची लांबी !बार !यांनी नियुक्ती केली ( भारताचे गव्हर्नर जनरल ) |- align="center" !१ |[[File:Sir_Maurice_Gwyer_1940_(cropped).jpg|99x99अंश]] |'''सर मॉरिस लिनफोर्ड ग्वायर'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८७८-१९५२)</small> |{{Dts|format=dmy|1937|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}}^‡ |{{ayd|1937|10|1|1943|4|25}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] | rowspan="3" align="center" |[[Victor Hope, 2nd Marquess of Linlithgow|लिनलिथगोचा मार्क्वेस]] |- ! align="center" style="background-color:Wheat" |चालू | align="center" style="background-color:Wheat" | | align="center" style="background-color:Wheat" |'''सर श्रीनिवास वरदचारीर''' | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{ayd|1943|4|25|1943|6|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !2 | |'''सर विल्यम पॅट्रिक स्पेन्स'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८५-१९७३)</small> |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{ayd|1943|6|7|1947|8|14}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केनिया|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{ayd|1947|8|14|1950|1|26}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="align=center" |[[Louis Mountbatten, 1st Earl Mountbatten of Burma|बर्माचा व्हिस्काउंट माउंटबॅटन]] |- |} == <span id=".E0.A4.B8.E0.A4.82.E0.A4.A6.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.AD"></span><span class="mw-headline" id="संदर्भ">संदर्भ</span> == <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1954978">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"></div> == भारताच्या मुख्य न्यायाधीशांची यादी == == भारताच्या मुख्य न्यायाधीशांची यादी == === भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (१९५० पासून) === खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये २६ जानेवारी १९५० रोजी [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाच्या]] जन्मापासून, ४९ न्यायाधीशांनी [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|भारताचे सरन्यायाधीश]] म्हणून काम केले आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|title=List of Retired Hon'ble Chief Justices|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161219163136/http://www.supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|archive-date=2016-12-19|access-date=6 Jan 2012}}</ref> एच.जे. [[हरिलाल केनिया|कानिया]] हे भारताचे पहिले [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|सरन्यायाधीश]] होते. सध्याचे पदाधिकारी [[उदय उमेश ललित]] आहेत, ज्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. त्यांचा कार्यकाल ७४ दिवसांचा असेल.<ref>https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/</ref> {| class="sortable wikitable " !अनुक्रमांक !प्रतिमा ! class="sortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="sortable" |कार्यालयाचा कालावधी !कालावधी !पालक उच्च न्यायालय !यांनी नियुक्ती केली ( [[भारताचे राष्ट्रपती]] ) |- align="center" !१ |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केनिया|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{Dts|format=dmy|1951|November|6}}^† |{{ayd|1950|1|26|1951|11|6}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="6" align="center" |[[Rajendra Prasad|राजेंद्र प्रसाद]] |- align="center" !2 |[[File:Justice_M._Patanjali_Sastri.jpg|102x102अंश]] |'''[[एम. पतंजली शास्त्री|मंडकोलाथुर पतंजली शास्त्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६३)</small> |{{Dts|format=dmy|1951|November|7}} |{{Dts|format=dmy|1954|January|3}} |{{ayd|1951|11|07|1954|1|3}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_Mehr_Chand_Mahajan.jpg|100x100अंश]] |'''[[मेहर चंद महाजन|मेहरचंद महाजन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६७)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|January|4}} |{{Dts|format=dmy|1954|December|22}} |{{ayd|1954|1|04|1954|12|22}} |[[Lahore High Court|लाहोर]] |- align="center" !4 |[[File:Justice_Bijan_Kumar_Mukherjea.jpg|100x100अंश]] |'''[[बी.के. मुखर्जी|बिजनकुमार मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९१-१९५६)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|December|23}} |{{Dts|format=dmy|1956|January|31}}^‡ |{{ayd|1954|12|23|1956|1|31}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !५ |[[File:Justice_Sudhi_Ranjan_Das.jpg|100x100अंश]] |'''[[सुधी रंजन दास]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९४-१९७७)</small> |{{Dts|format=dmy|1956|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1959|September|30}} |{{ayd|1956|2|1|1959|9|30}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !6 |[[File:Justice_Bhuvneshwar_Prasad_Sinha.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुवनेश्वर प्रसाद सिंह|भुवनेश्वर प्रसाद सिन्हा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९९-१९८६)</small> |{{Dts|format=dmy|1959|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1964|January|31}} |{{ayd|1959|10|1|1964|1|31}} |[[Patna High Court|पाटणा]] |- align="center" !७ |[[File:Justice_P.B._Gajendragadkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[प्रल्हाद बालाचार्य गजेंद्रगडकर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-१९८१)</small> |{{Dts|format=dmy|1964|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1966|March|15}} |{{ayd|1964|2|1|1966|3|15}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="4" align="center" |[[Sarvepalli Radhakrishnan|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] |- align="center" !8 |[[File:Justice_A.K._Sarkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[अमल कुमार सरकार]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-२००१)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|March|16}} |{{Dts|format=dmy|1966|June|29}} |{{ayd|1966|3|16|1966|6|29}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !९ |[[File:Justice_K._Subba_Rao.jpg|100x100अंश]] |'''[[कोका सुब्बा राव]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०२-१९७६)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|June|30}} |{{Dts|format=dmy|1967|April|11}}^‡ |{{ayd|1966|6|30|1967|4|11}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !10 |[[File:Justice_K.N._Wanchoo.jpg|101x101अंश]] |'''[[कैलास नाथ वांचू|कैलासनाथ वांचू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1903-1988)</small> |{{Dts|format=dmy|1967|April|12}} |{{Dts|format=dmy|1968|February|24}} |{{ayd|1967|4|12|1968|2|24}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !11 |[[File:Justice_M._Hidayatullah.jpg|101x101अंश]] |'''[[मोहम्मद हिदायत उल्लाह|मोहम्मद हिदायतुल्ला]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०५-१९९२)</small> <ref>Also served as [[Acting President of India]] and [[Vice President of India]].</ref> |{{Dts|format=dmy|1968|February|25}} |{{Dts|format=dmy|1970|December|16}} |{{ayd|1968|2|25|1970|12|16}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | colspan="1" align="center" |[[Zakir Husain (politician)|झाकीर हुसेन]] |- align="center" !12 |[[File:Justice_J.C._Shah.jpg|101x101अंश]] |'''[[जयंतीलाल छोटालाल शाह|जयंतीलाल छोटेलाल शहा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०६-१९९१)</small> |{{Dts|format=dmy|1970|December|17}} |{{Dts|format=dmy|1971|January|21}} |{{ayd|1970|12|17|1971|1|21}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="3" align="center" |[[V. V. Giri|व्ही.व्ही.गिरी]] |- align="center" !13 |[[File:Justice_S.M._Sikri.jpg|100x100अंश]] |'''[[सर्वमित्र सिकरी|सर्व मित्र सिक्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०८-१९९२)</small> |{{Dts|format=dmy|1971|January|22}} |{{Dts|format=dmy|1973|April|25}} |{{ayd|1971|1|22|1973|4|25}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |- align="center" !14 |[[File:Justice_A.N._Ray.jpg|101x101अंश]] |'''[[अजित नाथ राय|अजितनाथ रे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१२-२००९)</small> |{{Dts|format=dmy|1973|April|26}} |{{Dts|format=dmy|1977|January|28}} |{{ayd|1973|4|26|1977|1|27}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !१५ |[[File:Justice_M._Hameedullah_Beg.jpg|101x101अंश]] |'''[[मिर्झा हमीदुल्ला बेग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१३-१९८८)</small> |{{Dts|format=dmy|1977|January|29}} |{{Dts|format=dmy|1978|February|21}} |{{ayd|1977|1|28|1978|2|21}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] | rowspan="1" align="center" |[[Fakhruddin Ali Ahmed|फखरुद्दीन अली अहमद]] |- align="center" !16 |[[File:Justice_Y.V._Chandrachud.jpg|100x100अंश]] |'''[[यशवंत विष्णू चंद्रचूड]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1920-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1978|February|22}} |{{Dts|format=dmy|1985|July|11}} |{{ayd|1978|2|22|1985|7|11}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Neelam Sanjiva Reddy|नीलम संजीव रेड्डी]] |- align="center" !१७ |[[File:Justice_P.N._Bhagwati.jpg|101x101अंश]] |'''[[पी.एन. भगवती|प्रफुल्लचंद्र नटवरलाल भगवती]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२१-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1985|July|12}} |{{Dts|format=dmy|1986|December|20}} |{{ayd|1985|7|12|1986|12|20}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] | rowspan="2" align="center" |[[Zail Singh|झैल सिंग]] |- align="center" !१८ |[[File:Justice_R.S._Pathak.jpg|101x101अंश]] |'''[[रघुनंदन स्वरुप पाठक|रघुनंदन स्वरूप पाठक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-२००७)</small> |{{Dts|format=dmy|1986|December|21}} |{{Dts|format=dmy|1989|June|18}}^‡ |{{ayd|1986|12|21|1989|7|18}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !१९ |[[File:Justice_E.S._Venkataramiah.jpg|100x100अंश]] |'''[[एंगलगुप्पे सीतारामैया वेंकटरामैया|इंगलगुप्पे सीतारामय्या वेंकटरामय्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-१९९७)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|June|19}} |{{Dts|format=dmy|1989|December|17}} |{{ayd|1989|6|19|1989|12|17}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] | rowspan="5" align="center" |[[Ramaswamy Venkataraman|रामास्वामी व्यंकटरमण]] |- align="center" !20 |[[File:Justice_Sabyasachi_Mukherjee.jpg|100x100अंश]] |'''[[सब्यसाची मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-१९९०)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|December|18}} |{{Dts|format=dmy|1990|September|25}}^† |{{ayd|1989|12|18|1990|9|25}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !२१ |[[File:Justice_Ranganath_Misra.jpg|101x101अंश]] |'''[[रंगनाथ मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६-२०१२)</small> |{{Dts|format=dmy|1990|September|26}} |{{Dts|format=dmy|1991|November|24}} |{{ayd|1990|9|26|1991|11|24}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] |- align="center" !22 |[[File:Justice_K.N._Singh.jpg|100x100अंश]] |'''[[कमल नारायण सिंग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६–)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|November|25}} |{{Dts|format=dmy|1991|December|12}} |{{ayd|1991|11|25|1991|12|12}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !23 |[[File:Justice_M.H._Kania.jpg|101x101अंश]] |'''[[मधुकर हिरालाल केणिया|मधुकर हिरालाल कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-२०१६)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|December|13}} |{{Dts|format=dmy|1992|November|17}} |{{ayd|1991|12|13|1992|11|17}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !२४ |[[File:Justice_L.M._Sharma.jpg|100x100अंश]] |'''[[ललित मोहन शर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1928-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1992|November|18}} |{{Dts|format=dmy|1993|February|11}} |{{ayd|1992|11|18|1993|2|11}} |[[Patna High Court|पाटणा]] | rowspan="4" align="center" |[[Shankar Dayal Sharma|शंकरदयाल शर्मा]] |- align="center" !२५ |[[File:Justice_M.N._Venkatachaliah.jpg|100x100अंश]] |'''[[मनेपल्ली नारायणराव वेंकटचलैया|मानेपल्ली नारायणराव व्यंकटचल्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२९–)</small> |{{Dts|format=dmy|1993|February|12}} |{{Dts|format=dmy|1994|October|24}} |{{ayd|1993|2|12|1994|10|24}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !26 |[[File:Justice_A.M._Ahmadi.jpg|101x101अंश]] |'''[[अझीझ मुशब्बर अहमदी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३२-)</small> |{{Dts|format=dmy|1994|October|25}} |{{Dts|format=dmy|1997|March|24}} |{{ayd|1994|10|25|1997|3|24}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] |- align="center" !२७ |[[File:Justice_J.S._Verma.jpg|101x101अंश]] |'''[[जगदीश वर्मा|जगदीश शरण वर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१३)</small> |{{Dts|format=dmy|1997|March|25}} |{{Dts|format=dmy|1998|January|17}} |{{ayd|1997|3|25|1998|1|17}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !२८ |[[File:Justice_M.M._Punchhi.jpg|100x100अंश]] |'''[[मदन मोहन पूंछी|मदन मोहन पुच्छी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|January|18}} |{{Dts|format=dmy|1998|October|9}} |{{ayd|1998|1|18|1998|10|9}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] | rowspan="4" align="center" |[[K. R. Narayanan|के आर नारायणन]] |- align="center" !29 |[[File:Justice_A.S._Anand.jpg|101x101अंश]] |'''[[आदर्श सेन आनंद|आदर्श सीन आनंद]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३६-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|October|10}} |{{Dts|format=dmy|2001|October|31}} |{{ayd|1998|10|10|2001|10|31}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !३० |[[File:Justice_S.P._Bharucha.jpg|100x100अंश]] |'''[[सॅम पिरोज भरुचा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2001|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2002|May|5}} |{{ayd|2001|11|1|2002|5|5}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !३१ |[[File:Justice_B.N._Kirpal.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुपिंदर नाथ किरपाल|भूपिंदरनाथ किरपाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|May|6}} |{{Dts|format=dmy|2002|November|7}} |{{ayd|2002|5|6|2002|11|7}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !32 |[[File:Justice_G.B._Pattanaik.jpg|100x100अंश]] |'''[[गोपाल बल्लव पटनाईक|गोपाल बल्लव पट्टनाईक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|November|8}} |{{Dts|format=dmy|2002|December|18}} |{{ayd|2002|11|08|2002|12|18}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="6" align="center" |[[A. P. J. Abdul Kalam|एपीजे अब्दुल कलाम]] |- align="center" !33 |[[File:Justice_V.N._Khare.jpg|100x100अंश]] |'''[[विश्वेश्वरनाथ खरे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|December|19}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|1}} |{{ayd|2002|12|19|2004|5|1}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !३४ |[[File:Justice_S._Rajendra_Babu,_Judge_of_the_Supreme_Court_of_India_who_will_take_over_as_Chief_Justice_of_India_on_May_2,_2004_as_the_Chief_Justice_of_India.jpg|97x97अंश]] |'''[[एस. राजेन्द्र बाबू|एस. राजेंद्र बाबू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|May|2}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|31}} |{{ayd|2004|5|2|2004|5|31}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !३५ |[[File:Chief_Justice_of_India_Justice_Ramesh_Chandra_Lahoti_at_his_swearing-in_ceremony_(cropped).jpg|102x102अंश]] |'''[[रमेश चंद्र लाहोटी|रमेशचंद्र लाहोटी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४०-२०२२)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|June|1}} |{{Dts|format=dmy|2005|October|31}} |{{ayd|2004|6|1|2005|10|31}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !३६ |[[File:Justice_Y.K._Sabharwal.jpg|100x100अंश]] |'''[[योगेशकुमार सभरवाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४२-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|2005|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2007|January|13}} |{{ayd|2005|11|01|2007|1|13}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !३७ |[[File:K._G._Balakrishnan.jpg|79x79अंश]] |'''[[के.जी. बालकृष्णन|कोनकुप्पकटील गोपीनाथन बालकृष्णन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४५–)</small> |{{Dts|format=dmy|2007|January|14}} |{{Dts|format=dmy|2010|May|11}} |{{ayd|2007|1|14|2010|5|11}} |[[Kerala High Court|केरळा]] |- align="center" !३८ |[[File:Justice_S.H._Kapadia.jpg|95x95अंश]] |'''[[सरोश होमी कापडिया|सरोश होमी कपाडिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1947-2016)</small> |{{Dts|format=dmy|2010|May|12}} |{{Dts|format=dmy|2012|September|28}} |{{ayd|2010|5|12|2012|9|28}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Pratibha Patil|प्रतिभा पाटील]] |- align="center" !३९ |[[File:Justice_Altamas_Kabir.jpg|100x100अंश]] |'''[[अल्तमस कबीर|अल्तमास कबीर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४८-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|2012|September|29}} |{{Dts|format=dmy|2013|July|18}} |{{ayd|2012|9|29|2013|7|18}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] | rowspan="6" align="center" |[[Pranab Mukherjee|प्रणव मुखर्जी]] |- align="center" !४० |[[File:Justice_P._Sathasivam.jpg|112x112अंश]] |'''[[पी. सदाशिवम|पलानीसामी सथाशिवम]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2013|July|19}} |{{Dts|format=dmy|2014|April|26}} |{{ayd|2013|7|19|2014|4|26}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !४१ |[[File:Justice_R._M._Lodha.jpg|92x92अंश]] |'''[[राजेंद्र मल लोढा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|April|27}} |{{Dts|format=dmy|2014|September|27}} |{{ayd|2014|4|27|2014|9|27}} |[[Rajasthan High Court|राजस्थान]] |- align="center" !४२ |[[File:Justice_H._L._Dattu_BNC.jpg|111x111अंश]] |'''[[एच.एल. दत्तू|हंडयाला लक्ष्मीनारायणस्वामी दत्तू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५०–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|September|28}} |{{Dts|format=dmy|2015|December|2}} |{{ayd|2014|9|28|2015|12|2}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !४३ |[[File:Justice_T._S._Thakur.jpg|112x112अंश]] |'''[[टी.एस. ठाकूर|तीरथसिंग ठाकूर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2015|December|3}} |{{Dts|format=dmy|2017|January|3}} |{{ayd|2015|12|3|2017|1|3}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !४४ |[[File:Justice_Jagdish_Singh_Khehar_(cropped).jpg|76x76अंश]] |'''[[जगदीश सिंग खेहर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|January|4}} |{{Dts|format=dmy|2017|August|27}} |{{ayd|2017|1|4|2017|8|27}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] |- align="center" !४५ |[[File:The_Chief_Justice_of_India,_Justice_Shri_Dipak_Misra_during_the_24th_Foundation_Day_Function_of_the_National_Human_Rights_Commission_(NHRC),_in_New_Delhi_on_October_12,_2017_(cropped).jpg|85x85अंश]] |'''[[दीपक मिश्रा|दिपक मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५३-)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|August|28}} |{{Dts|format=dmy|2018|October|2}} |{{ayd|2017|8|28|2018|10|2}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="4" align="center" |[[Ram Nath Kovind|रामनाथ कोविंद]] |- align="center" !४६ |[[File:Hon'ble_Justice_Ranjan_Gogoi.jpg|94x94अंश]] |'''[[रंजन गोगोई]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५४–)</small> |{{Dts|format=dmy|2018|October|3}} |{{Dts|format=dmy|2019|November|17}} |{{ayd|2018|10|3|2019|11|17}} |[[Gauhati High Court|गुवाहाटी]] |- align="center" !४७ |[[File:Hon'ble_Justice_Sharad_Arvind_Bobde.jpg|79x79अंश]] |'''[[शरद बोबडे|शरद अरविंद बोबडे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५६–)</small> |{{Dts|format=dmy|2019|11|18}}<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/justice-bobde-takes-oath-as-next-cji/articleshow/72103117.cms|title=Justice Sharad Arvind Bobde takes oath as 47th CJI|date=18 November 2019|work=Times of India}}</ref> |{{dts|format=dmy|2021|4|23}} |{{ayd|2019|11|18|2021|04|23}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !४८ |[[File:Justice_N.V._Ramana.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[एन.व्ही. रमणा|नुथलपती व्यंकट रमणा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2021|4|24}} |{{dts|format=dmy|2022|8|26}} |{{ayd|2021|4|24|2022|8|26}} |[[Andhra Pradesh High Court|आंध्र प्रदेश]] |- align="center" !४९ |[[File:Justice_Uday_Umesh_Lalit.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[उदय उमेश ललित]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2022|8|27}} |पदाधिकारी |{{age in years and days|2022|08|27}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |[[Droupadi Murmu|द्रौपदी मुर्मू]] |} ==== नोट्स ==== * ^† - मृत्यूची तारीख * ^‡ – राजीनाम्याची तारीख १९५० मध्ये भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ मुख्य न्यायाधीशांनी काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. ttr5yscae4kqd926st9cu9s59uzz3aj 2155434 2155433 2022-08-29T05:38:31Z अमर राऊत 140696 दुरुस्ती wikitext text/x-wiki [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == पूर्वगामी == === फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया (१९३७ - ५०) === १ ऑक्टोबर १९३७ रोजी फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया अस्तित्वात आले. दिल्लीतील संसद भवनातील चेंबर ऑफ प्रिन्सेस हे न्यायालयाचे आसन होते. त्याची सुरुवात एक सरन्यायाधीश आणि दोन प्युझन न्यायाधीशांपासून झाली. पहिले सरन्यायाधीश सर मॉरिस ग्वायर होते आणि इतर दोन न्यायाधीश सर शाह मुहम्मद सुलेमान आणि [[मुकुंद रामराव जयकर|एमआर जयकर]] होते. २८ जानेवारी १९५० रोजी [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपर्यंत ते कार्यरत होते.{{Legend|wheat|[[Acting (law)|Acting Chief Justice]]|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="sortable wikitable " !{{abbr|No.|Number}} !प्रतिमा ! class="unsortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="unsortable" |कार्यालयाचा कालावधी !मुदतीची लांबी !बार !यांनी नियुक्ती केली ( भारताचे गव्हर्नर जनरल ) |- align="center" !१ |[[File:Sir_Maurice_Gwyer_1940_(cropped).jpg|99x99अंश]] |'''सर मॉरिस लिनफोर्ड ग्वायर'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८७८-१९५२)</small> |{{Dts|format=dmy|1937|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}}^‡ |{{ayd|1937|10|1|1943|4|25}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] | rowspan="3" align="center" |[[Victor Hope, 2nd Marquess of Linlithgow|लिनलिथगोचा मार्क्वेस]] |- ! align="center" style="background-color:Wheat" |चालू | align="center" style="background-color:Wheat" | | align="center" style="background-color:Wheat" |'''सर श्रीनिवास वरदचारीर''' | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{ayd|1943|4|25|1943|6|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !2 | |'''सर विल्यम पॅट्रिक स्पेन्स'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८५-१९७३)</small> |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{ayd|1943|6|7|1947|8|14}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केनिया|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{ayd|1947|8|14|1950|1|26}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="align=center" |[[Louis Mountbatten, 1st Earl Mountbatten of Burma|बर्माचा व्हिस्काउंट माउंटबॅटन]] |- |} == भारताच्या मुख्य न्यायाधीशांची यादी == === भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (१९५० पासून) === खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये २६ जानेवारी १९५० रोजी [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाच्या]] जन्मापासून, ४९ न्यायाधीशांनी [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|भारताचे सरन्यायाधीश]] म्हणून काम केले आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|title=List of Retired Hon'ble Chief Justices|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161219163136/http://www.supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|archive-date=2016-12-19|access-date=6 Jan 2012}}</ref> एच.जे. [[हरिलाल केनिया|कानिया]] हे भारताचे पहिले [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|सरन्यायाधीश]] होते. सध्याचे पदाधिकारी [[उदय उमेश ललित]] आहेत, ज्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. त्यांचा कार्यकाल ७४ दिवसांचा असेल.<ref>https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/</ref> {| class="sortable wikitable " !अनुक्रमांक !प्रतिमा ! class="sortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="sortable" |कार्यालयाचा कालावधी !कालावधी !पालक उच्च न्यायालय !यांनी नियुक्ती केली ( [[भारताचे राष्ट्रपती]] ) |- align="center" !१ |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केनिया|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{Dts|format=dmy|1951|November|6}}^† |{{ayd|1950|1|26|1951|11|6}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="6" align="center" |[[Rajendra Prasad|राजेंद्र प्रसाद]] |- align="center" !2 |[[File:Justice_M._Patanjali_Sastri.jpg|102x102अंश]] |'''[[एम. पतंजली शास्त्री|मंडकोलाथुर पतंजली शास्त्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६३)</small> |{{Dts|format=dmy|1951|November|7}} |{{Dts|format=dmy|1954|January|3}} |{{ayd|1951|11|07|1954|1|3}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_Mehr_Chand_Mahajan.jpg|100x100अंश]] |'''[[मेहर चंद महाजन|मेहरचंद महाजन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६७)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|January|4}} |{{Dts|format=dmy|1954|December|22}} |{{ayd|1954|1|04|1954|12|22}} |[[Lahore High Court|लाहोर]] |- align="center" !4 |[[File:Justice_Bijan_Kumar_Mukherjea.jpg|100x100अंश]] |'''[[बी.के. मुखर्जी|बिजनकुमार मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९१-१९५६)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|December|23}} |{{Dts|format=dmy|1956|January|31}}^‡ |{{ayd|1954|12|23|1956|1|31}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !५ |[[File:Justice_Sudhi_Ranjan_Das.jpg|100x100अंश]] |'''[[सुधी रंजन दास]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९४-१९७७)</small> |{{Dts|format=dmy|1956|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1959|September|30}} |{{ayd|1956|2|1|1959|9|30}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !6 |[[File:Justice_Bhuvneshwar_Prasad_Sinha.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुवनेश्वर प्रसाद सिंह|भुवनेश्वर प्रसाद सिन्हा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९९-१९८६)</small> |{{Dts|format=dmy|1959|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1964|January|31}} |{{ayd|1959|10|1|1964|1|31}} |[[Patna High Court|पाटणा]] |- align="center" !७ |[[File:Justice_P.B._Gajendragadkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[प्रल्हाद बालाचार्य गजेंद्रगडकर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-१९८१)</small> |{{Dts|format=dmy|1964|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1966|March|15}} |{{ayd|1964|2|1|1966|3|15}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="4" align="center" |[[Sarvepalli Radhakrishnan|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] |- align="center" !8 |[[File:Justice_A.K._Sarkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[अमल कुमार सरकार]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-२००१)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|March|16}} |{{Dts|format=dmy|1966|June|29}} |{{ayd|1966|3|16|1966|6|29}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !९ |[[File:Justice_K._Subba_Rao.jpg|100x100अंश]] |'''[[कोका सुब्बा राव]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०२-१९७६)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|June|30}} |{{Dts|format=dmy|1967|April|11}}^‡ |{{ayd|1966|6|30|1967|4|11}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !10 |[[File:Justice_K.N._Wanchoo.jpg|101x101अंश]] |'''[[कैलास नाथ वांचू|कैलासनाथ वांचू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1903-1988)</small> |{{Dts|format=dmy|1967|April|12}} |{{Dts|format=dmy|1968|February|24}} |{{ayd|1967|4|12|1968|2|24}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !11 |[[File:Justice_M._Hidayatullah.jpg|101x101अंश]] |'''[[मोहम्मद हिदायत उल्लाह|मोहम्मद हिदायतुल्ला]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०५-१९९२)</small> <ref>Also served as [[Acting President of India]] and [[Vice President of India]].</ref> |{{Dts|format=dmy|1968|February|25}} |{{Dts|format=dmy|1970|December|16}} |{{ayd|1968|2|25|1970|12|16}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | colspan="1" align="center" |[[Zakir Husain (politician)|झाकीर हुसेन]] |- align="center" !12 |[[File:Justice_J.C._Shah.jpg|101x101अंश]] |'''[[जयंतीलाल छोटालाल शाह|जयंतीलाल छोटेलाल शहा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०६-१९९१)</small> |{{Dts|format=dmy|1970|December|17}} |{{Dts|format=dmy|1971|January|21}} |{{ayd|1970|12|17|1971|1|21}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="3" align="center" |[[V. V. Giri|व्ही.व्ही.गिरी]] |- align="center" !13 |[[File:Justice_S.M._Sikri.jpg|100x100अंश]] |'''[[सर्वमित्र सिकरी|सर्व मित्र सिक्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०८-१९९२)</small> |{{Dts|format=dmy|1971|January|22}} |{{Dts|format=dmy|1973|April|25}} |{{ayd|1971|1|22|1973|4|25}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |- align="center" !14 |[[File:Justice_A.N._Ray.jpg|101x101अंश]] |'''[[अजित नाथ राय|अजितनाथ रे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१२-२००९)</small> |{{Dts|format=dmy|1973|April|26}} |{{Dts|format=dmy|1977|January|28}} |{{ayd|1973|4|26|1977|1|27}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !१५ |[[File:Justice_M._Hameedullah_Beg.jpg|101x101अंश]] |'''[[मिर्झा हमीदुल्ला बेग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१३-१९८८)</small> |{{Dts|format=dmy|1977|January|29}} |{{Dts|format=dmy|1978|February|21}} |{{ayd|1977|1|28|1978|2|21}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] | rowspan="1" align="center" |[[Fakhruddin Ali Ahmed|फखरुद्दीन अली अहमद]] |- align="center" !16 |[[File:Justice_Y.V._Chandrachud.jpg|100x100अंश]] |'''[[यशवंत विष्णू चंद्रचूड]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1920-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1978|February|22}} |{{Dts|format=dmy|1985|July|11}} |{{ayd|1978|2|22|1985|7|11}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Neelam Sanjiva Reddy|नीलम संजीव रेड्डी]] |- align="center" !१७ |[[File:Justice_P.N._Bhagwati.jpg|101x101अंश]] |'''[[पी.एन. भगवती|प्रफुल्लचंद्र नटवरलाल भगवती]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२१-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1985|July|12}} |{{Dts|format=dmy|1986|December|20}} |{{ayd|1985|7|12|1986|12|20}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] | rowspan="2" align="center" |[[Zail Singh|झैल सिंग]] |- align="center" !१८ |[[File:Justice_R.S._Pathak.jpg|101x101अंश]] |'''[[रघुनंदन स्वरुप पाठक|रघुनंदन स्वरूप पाठक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-२००७)</small> |{{Dts|format=dmy|1986|December|21}} |{{Dts|format=dmy|1989|June|18}}^‡ |{{ayd|1986|12|21|1989|7|18}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !१९ |[[File:Justice_E.S._Venkataramiah.jpg|100x100अंश]] |'''[[एंगलगुप्पे सीतारामैया वेंकटरामैया|इंगलगुप्पे सीतारामय्या वेंकटरामय्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-१९९७)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|June|19}} |{{Dts|format=dmy|1989|December|17}} |{{ayd|1989|6|19|1989|12|17}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] | rowspan="5" align="center" |[[Ramaswamy Venkataraman|रामास्वामी व्यंकटरमण]] |- align="center" !20 |[[File:Justice_Sabyasachi_Mukherjee.jpg|100x100अंश]] |'''[[सब्यसाची मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-१९९०)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|December|18}} |{{Dts|format=dmy|1990|September|25}}^† |{{ayd|1989|12|18|1990|9|25}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !२१ |[[File:Justice_Ranganath_Misra.jpg|101x101अंश]] |'''[[रंगनाथ मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६-२०१२)</small> |{{Dts|format=dmy|1990|September|26}} |{{Dts|format=dmy|1991|November|24}} |{{ayd|1990|9|26|1991|11|24}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] |- align="center" !22 |[[File:Justice_K.N._Singh.jpg|100x100अंश]] |'''[[कमल नारायण सिंग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६–)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|November|25}} |{{Dts|format=dmy|1991|December|12}} |{{ayd|1991|11|25|1991|12|12}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !23 |[[File:Justice_M.H._Kania.jpg|101x101अंश]] |'''[[मधुकर हिरालाल केणिया|मधुकर हिरालाल कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-२०१६)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|December|13}} |{{Dts|format=dmy|1992|November|17}} |{{ayd|1991|12|13|1992|11|17}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !२४ |[[File:Justice_L.M._Sharma.jpg|100x100अंश]] |'''[[ललित मोहन शर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1928-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1992|November|18}} |{{Dts|format=dmy|1993|February|11}} |{{ayd|1992|11|18|1993|2|11}} |[[Patna High Court|पाटणा]] | rowspan="4" align="center" |[[Shankar Dayal Sharma|शंकरदयाल शर्मा]] |- align="center" !२५ |[[File:Justice_M.N._Venkatachaliah.jpg|100x100अंश]] |'''[[मनेपल्ली नारायणराव वेंकटचलैया|मानेपल्ली नारायणराव व्यंकटचल्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२९–)</small> |{{Dts|format=dmy|1993|February|12}} |{{Dts|format=dmy|1994|October|24}} |{{ayd|1993|2|12|1994|10|24}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !26 |[[File:Justice_A.M._Ahmadi.jpg|101x101अंश]] |'''[[अझीझ मुशब्बर अहमदी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३२-)</small> |{{Dts|format=dmy|1994|October|25}} |{{Dts|format=dmy|1997|March|24}} |{{ayd|1994|10|25|1997|3|24}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] |- align="center" !२७ |[[File:Justice_J.S._Verma.jpg|101x101अंश]] |'''[[जगदीश वर्मा|जगदीश शरण वर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१३)</small> |{{Dts|format=dmy|1997|March|25}} |{{Dts|format=dmy|1998|January|17}} |{{ayd|1997|3|25|1998|1|17}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !२८ |[[File:Justice_M.M._Punchhi.jpg|100x100अंश]] |'''[[मदन मोहन पूंछी|मदन मोहन पुच्छी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|January|18}} |{{Dts|format=dmy|1998|October|9}} |{{ayd|1998|1|18|1998|10|9}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] | rowspan="4" align="center" |[[K. R. Narayanan|के आर नारायणन]] |- align="center" !29 |[[File:Justice_A.S._Anand.jpg|101x101अंश]] |'''[[आदर्श सेन आनंद|आदर्श सीन आनंद]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३६-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|October|10}} |{{Dts|format=dmy|2001|October|31}} |{{ayd|1998|10|10|2001|10|31}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !३० |[[File:Justice_S.P._Bharucha.jpg|100x100अंश]] |'''[[सॅम पिरोज भरुचा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2001|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2002|May|5}} |{{ayd|2001|11|1|2002|5|5}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !३१ |[[File:Justice_B.N._Kirpal.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुपिंदर नाथ किरपाल|भूपिंदरनाथ किरपाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|May|6}} |{{Dts|format=dmy|2002|November|7}} |{{ayd|2002|5|6|2002|11|7}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !32 |[[File:Justice_G.B._Pattanaik.jpg|100x100अंश]] |'''[[गोपाल बल्लव पटनाईक|गोपाल बल्लव पट्टनाईक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|November|8}} |{{Dts|format=dmy|2002|December|18}} |{{ayd|2002|11|08|2002|12|18}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="6" align="center" |[[A. P. J. Abdul Kalam|एपीजे अब्दुल कलाम]] |- align="center" !33 |[[File:Justice_V.N._Khare.jpg|100x100अंश]] |'''[[विश्वेश्वरनाथ खरे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|December|19}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|1}} |{{ayd|2002|12|19|2004|5|1}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !३४ |[[File:Justice_S._Rajendra_Babu,_Judge_of_the_Supreme_Court_of_India_who_will_take_over_as_Chief_Justice_of_India_on_May_2,_2004_as_the_Chief_Justice_of_India.jpg|97x97अंश]] |'''[[एस. राजेन्द्र बाबू|एस. राजेंद्र बाबू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|May|2}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|31}} |{{ayd|2004|5|2|2004|5|31}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !३५ |[[File:Chief_Justice_of_India_Justice_Ramesh_Chandra_Lahoti_at_his_swearing-in_ceremony_(cropped).jpg|102x102अंश]] |'''[[रमेश चंद्र लाहोटी|रमेशचंद्र लाहोटी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४०-२०२२)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|June|1}} |{{Dts|format=dmy|2005|October|31}} |{{ayd|2004|6|1|2005|10|31}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !३६ |[[File:Justice_Y.K._Sabharwal.jpg|100x100अंश]] |'''[[योगेशकुमार सभरवाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४२-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|2005|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2007|January|13}} |{{ayd|2005|11|01|2007|1|13}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !३७ |[[File:K._G._Balakrishnan.jpg|79x79अंश]] |'''[[के.जी. बालकृष्णन|कोनकुप्पकटील गोपीनाथन बालकृष्णन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४५–)</small> |{{Dts|format=dmy|2007|January|14}} |{{Dts|format=dmy|2010|May|11}} |{{ayd|2007|1|14|2010|5|11}} |[[Kerala High Court|केरळा]] |- align="center" !३८ |[[File:Justice_S.H._Kapadia.jpg|95x95अंश]] |'''[[सरोश होमी कापडिया|सरोश होमी कपाडिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1947-2016)</small> |{{Dts|format=dmy|2010|May|12}} |{{Dts|format=dmy|2012|September|28}} |{{ayd|2010|5|12|2012|9|28}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Pratibha Patil|प्रतिभा पाटील]] |- align="center" !३९ |[[File:Justice_Altamas_Kabir.jpg|100x100अंश]] |'''[[अल्तमस कबीर|अल्तमास कबीर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४८-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|2012|September|29}} |{{Dts|format=dmy|2013|July|18}} |{{ayd|2012|9|29|2013|7|18}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] | rowspan="6" align="center" |[[Pranab Mukherjee|प्रणव मुखर्जी]] |- align="center" !४० |[[File:Justice_P._Sathasivam.jpg|112x112अंश]] |'''[[पी. सदाशिवम|पलानीसामी सथाशिवम]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2013|July|19}} |{{Dts|format=dmy|2014|April|26}} |{{ayd|2013|7|19|2014|4|26}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !४१ |[[File:Justice_R._M._Lodha.jpg|92x92अंश]] |'''[[राजेंद्र मल लोढा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|April|27}} |{{Dts|format=dmy|2014|September|27}} |{{ayd|2014|4|27|2014|9|27}} |[[Rajasthan High Court|राजस्थान]] |- align="center" !४२ |[[File:Justice_H._L._Dattu_BNC.jpg|111x111अंश]] |'''[[एच.एल. दत्तू|हंडयाला लक्ष्मीनारायणस्वामी दत्तू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५०–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|September|28}} |{{Dts|format=dmy|2015|December|2}} |{{ayd|2014|9|28|2015|12|2}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !४३ |[[File:Justice_T._S._Thakur.jpg|112x112अंश]] |'''[[टी.एस. ठाकूर|तीरथसिंग ठाकूर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2015|December|3}} |{{Dts|format=dmy|2017|January|3}} |{{ayd|2015|12|3|2017|1|3}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !४४ |[[File:Justice_Jagdish_Singh_Khehar_(cropped).jpg|76x76अंश]] |'''[[जगदीश सिंग खेहर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|January|4}} |{{Dts|format=dmy|2017|August|27}} |{{ayd|2017|1|4|2017|8|27}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] |- align="center" !४५ |[[File:The_Chief_Justice_of_India,_Justice_Shri_Dipak_Misra_during_the_24th_Foundation_Day_Function_of_the_National_Human_Rights_Commission_(NHRC),_in_New_Delhi_on_October_12,_2017_(cropped).jpg|85x85अंश]] |'''[[दीपक मिश्रा|दिपक मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५३-)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|August|28}} |{{Dts|format=dmy|2018|October|2}} |{{ayd|2017|8|28|2018|10|2}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="4" align="center" |[[Ram Nath Kovind|रामनाथ कोविंद]] |- align="center" !४६ |[[File:Hon'ble_Justice_Ranjan_Gogoi.jpg|94x94अंश]] |'''[[रंजन गोगोई]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५४–)</small> |{{Dts|format=dmy|2018|October|3}} |{{Dts|format=dmy|2019|November|17}} |{{ayd|2018|10|3|2019|11|17}} |[[Gauhati High Court|गुवाहाटी]] |- align="center" !४७ |[[File:Hon'ble_Justice_Sharad_Arvind_Bobde.jpg|79x79अंश]] |'''[[शरद बोबडे|शरद अरविंद बोबडे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५६–)</small> |{{Dts|format=dmy|2019|11|18}}<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/justice-bobde-takes-oath-as-next-cji/articleshow/72103117.cms|title=Justice Sharad Arvind Bobde takes oath as 47th CJI|date=18 November 2019|work=Times of India}}</ref> |{{dts|format=dmy|2021|4|23}} |{{ayd|2019|11|18|2021|04|23}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !४८ |[[File:Justice_N.V._Ramana.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[एन.व्ही. रमणा|नुथलपती व्यंकट रमणा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2021|4|24}} |{{dts|format=dmy|2022|8|26}} |{{ayd|2021|4|24|2022|8|26}} |[[Andhra Pradesh High Court|आंध्र प्रदेश]] |- align="center" !४९ |[[File:Justice_Uday_Umesh_Lalit.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[उदय उमेश ललित]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2022|8|27}} |पदाधिकारी |{{age in years and days|2022|08|27}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |[[Droupadi Murmu|द्रौपदी मुर्मू]] |} ==== नोट्स ==== * ^† - मृत्यूची तारीख * ^‡ – राजीनाम्याची तारीख १९५० मध्ये भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ मुख्य न्यायाधीशांनी काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} jwv629ti4jjwf21w05cg0utlm0n5408 2155445 2155434 2022-08-29T09:11:09Z KiranBOT II 140753 शुद्धलेखन — शहराचे अचूक नाव ([[सदस्य:KiranBOT II/typos#शहराचे अचूक नाव|अधिक माहिती]]) wikitext text/x-wiki [[File:Supreme_Court_of_India_-_Retouched.jpg|इवलेसे|[[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय]]]] खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|मुख्य न्यायाधीशांनी]] काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. विद्यमान आणि ४९ वे मुख्य न्यायाधीश हे न्यायमूर्ती [[उदय उमेश ललित]] आहेत; <ref>{{Citation|title=Uday Umesh Lalit|accessdate=2022-08-27}}</ref>त्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. सेवाज्येष्ठतेच्या आधारे पुढील सात सरन्यायाधीशांचा अंदाज बांधता येतो. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/|title=7 Next CJIs|date=23 November 2021|publisher=Supreme Court Observer|language=en|access-date=24 November 2021}}</ref> == पूर्वगामी == === फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया (१९३७ - ५०) === १ ऑक्टोबर १९३७ रोजी फेडरल कोर्ट ऑफ इंडिया अस्तित्वात आले. दिल्लीतील संसद भवनातील चेंबर ऑफ प्रिन्सेस हे न्यायालयाचे आसन होते. त्याची सुरुवात एक सरन्यायाधीश आणि दोन प्युझन न्यायाधीशांपासून झाली. पहिले सरन्यायाधीश सर मॉरिस ग्वायर होते आणि इतर दोन न्यायाधीश सर शाह मुहम्मद सुलेमान आणि [[मुकुंद रामराव जयकर|एमआर जयकर]] होते. २८ जानेवारी १९५० रोजी [[भारताचे सर्वोच्च न्यायालय|भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या]] स्थापनेपर्यंत ते कार्यरत होते.{{Legend|wheat|[[Acting (law)|Acting Chief Justice]]|border=1px solid #AAAAAA}} {| class="sortable wikitable " !{{abbr|No.|Number}} !प्रतिमा ! class="unsortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="unsortable" |कार्यालयाचा कालावधी !मुदतीची लांबी !बार !यांनी नियुक्ती केली ( भारताचे गव्हर्नर जनरल ) |- align="center" !१ |[[File:Sir_Maurice_Gwyer_1940_(cropped).jpg|99x99अंश]] |'''सर मॉरिस लिनफोर्ड ग्वायर'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८७८-१९५२)</small> |{{Dts|format=dmy|1937|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}}^‡ |{{ayd|1937|10|1|1943|4|25}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] | rowspan="3" align="center" |[[Victor Hope, 2nd Marquess of Linlithgow|लिनलिथगोचा मार्क्वेस]] |- ! align="center" style="background-color:Wheat" |चालू | align="center" style="background-color:Wheat" | | align="center" style="background-color:Wheat" |'''सर श्रीनिवास वरदचारीर''' | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|April|25}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |{{ayd|1943|4|25|1943|6|7}} | align="center" style="background-color:Wheat" |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !2 | |'''सर विल्यम पॅट्रिक स्पेन्स'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८५-१९७३)</small> |{{Dts|format=dmy|1943|June|7}} |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{ayd|1943|6|7|1947|8|14}} |[[Inner Temple|इन्नर टेंपल]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केन्या|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1947|August|14}} |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{ayd|1947|8|14|1950|1|26}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="align=center" |[[Louis Mountbatten, 1st Earl Mountbatten of Burma|बर्माचा व्हिस्काउंट माउंटबॅटन]] |- |} == भारताच्या मुख्य न्यायाधीशांची यादी == === भारताचे सर्वोच्च न्यायालय (१९५० पासून) === खाली आजपर्यंतच्या भारतातील सरन्यायाधीशांची यादी दिली आहे. १९५० मध्ये २६ जानेवारी १९५० रोजी [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाच्या]] जन्मापासून, ४९ न्यायाधीशांनी [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|भारताचे सरन्यायाधीश]] म्हणून काम केले आहे. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|title=List of Retired Hon'ble Chief Justices|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20161219163136/http://www.supremecourtofindia.nic.in/judges/list_retired_chief_justices.htm|archive-date=2016-12-19|access-date=6 Jan 2012}}</ref> एच.जे. [[हरिलाल केन्या|कानिया]] हे भारताचे पहिले [[भारताचे मुख्य न्यायमूर्ती|सरन्यायाधीश]] होते. सध्याचे पदाधिकारी [[उदय उमेश ललित]] आहेत, ज्यांनी २७ ऑगस्ट २०२२ रोजी पदभार स्वीकारला. त्यांचा कार्यकाल ७४ दिवसांचा असेल.<ref>https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/</ref> {| class="sortable wikitable " !अनुक्रमांक !प्रतिमा ! class="sortable" |नाव<br /><br /><br /><br /> <small>(जन्म-मृत्यू)</small> ! colspan="2" class="sortable" |कार्यालयाचा कालावधी !कालावधी !पालक उच्च न्यायालय !यांनी नियुक्ती केली ( [[भारताचे राष्ट्रपती]] ) |- align="center" !१ |[[File:Justice_H._J._Kania.jpg|100x100अंश]] |'''[[हरिलाल केन्या|हिरालाल जेकीसुंदस कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९०-१९५१)</small> |{{Dts|format=dmy|1950|January|26}} |{{Dts|format=dmy|1951|November|6}}^† |{{ayd|1950|1|26|1951|11|6}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="6" align="center" |[[Rajendra Prasad|राजेंद्र प्रसाद]] |- align="center" !2 |[[File:Justice_M._Patanjali_Sastri.jpg|102x102अंश]] |'''[[एम. पतंजली शास्त्री|मंडकोलाथुर पतंजली शास्त्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६३)</small> |{{Dts|format=dmy|1951|November|7}} |{{Dts|format=dmy|1954|January|3}} |{{ayd|1951|11|07|1954|1|3}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !3 |[[File:Justice_Mehr_Chand_Mahajan.jpg|100x100अंश]] |'''[[मेहर चंद महाजन|मेहरचंद महाजन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८८९-१९६७)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|January|4}} |{{Dts|format=dmy|1954|December|22}} |{{ayd|1954|1|04|1954|12|22}} |[[Lahore High Court|लाहोर]] |- align="center" !4 |[[File:Justice_Bijan_Kumar_Mukherjea.jpg|100x100अंश]] |'''[[बी.के. मुखर्जी|बिजनकुमार मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९१-१९५६)</small> |{{Dts|format=dmy|1954|December|23}} |{{Dts|format=dmy|1956|January|31}}^‡ |{{ayd|1954|12|23|1956|1|31}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !५ |[[File:Justice_Sudhi_Ranjan_Das.jpg|100x100अंश]] |'''[[सुधी रंजन दास]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९४-१९७७)</small> |{{Dts|format=dmy|1956|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1959|September|30}} |{{ayd|1956|2|1|1959|9|30}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !6 |[[File:Justice_Bhuvneshwar_Prasad_Sinha.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुवनेश्वर प्रसाद सिंह|भुवनेश्वर प्रसाद सिन्हा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१८९९-१९८६)</small> |{{Dts|format=dmy|1959|October|1}} |{{Dts|format=dmy|1964|January|31}} |{{ayd|1959|10|1|1964|1|31}} |[[Patna High Court|पाटणा]] |- align="center" !७ |[[File:Justice_P.B._Gajendragadkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[प्रल्हाद बालाचार्य गजेंद्रगडकर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-१९८१)</small> |{{Dts|format=dmy|1964|February|1}} |{{Dts|format=dmy|1966|March|15}} |{{ayd|1964|2|1|1966|3|15}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="4" align="center" |[[Sarvepalli Radhakrishnan|सर्वपल्ली राधाकृष्णन]] |- align="center" !8 |[[File:Justice_A.K._Sarkar.jpg|100x100अंश]] |'''[[अमल कुमार सरकार]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०१-२००१)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|March|16}} |{{Dts|format=dmy|1966|June|29}} |{{ayd|1966|3|16|1966|6|29}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !९ |[[File:Justice_K._Subba_Rao.jpg|100x100अंश]] |'''[[कोका सुब्बा राव]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०२-१९७६)</small> |{{Dts|format=dmy|1966|June|30}} |{{Dts|format=dmy|1967|April|11}}^‡ |{{ayd|1966|6|30|1967|4|11}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !10 |[[File:Justice_K.N._Wanchoo.jpg|101x101अंश]] |'''[[कैलास नाथ वांचू|कैलासनाथ वांचू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1903-1988)</small> |{{Dts|format=dmy|1967|April|12}} |{{Dts|format=dmy|1968|February|24}} |{{ayd|1967|4|12|1968|2|24}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !11 |[[File:Justice_M._Hidayatullah.jpg|101x101अंश]] |'''[[मोहम्मद हिदायत उल्लाह|मोहम्मद हिदायतुल्ला]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०५-१९९२)</small> <ref>Also served as [[Acting President of India]] and [[Vice President of India]].</ref> |{{Dts|format=dmy|1968|February|25}} |{{Dts|format=dmy|1970|December|16}} |{{ayd|1968|2|25|1970|12|16}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | colspan="1" align="center" |[[Zakir Husain (politician)|झाकीर हुसेन]] |- align="center" !12 |[[File:Justice_J.C._Shah.jpg|101x101अंश]] |'''[[जयंतीलाल छोटालाल शाह|जयंतीलाल छोटेलाल शहा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०६-१९९१)</small> |{{Dts|format=dmy|1970|December|17}} |{{Dts|format=dmy|1971|January|21}} |{{ayd|1970|12|17|1971|1|21}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="3" align="center" |[[V. V. Giri|व्ही.व्ही.गिरी]] |- align="center" !13 |[[File:Justice_S.M._Sikri.jpg|100x100अंश]] |'''[[सर्वमित्र सिकरी|सर्व मित्र सिक्री]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९०८-१९९२)</small> |{{Dts|format=dmy|1971|January|22}} |{{Dts|format=dmy|1973|April|25}} |{{ayd|1971|1|22|1973|4|25}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |- align="center" !14 |[[File:Justice_A.N._Ray.jpg|101x101अंश]] |'''[[अजित नाथ राय|अजितनाथ रे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१२-२००९)</small> |{{Dts|format=dmy|1973|April|26}} |{{Dts|format=dmy|1977|January|28}} |{{ayd|1973|4|26|1977|1|27}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !१५ |[[File:Justice_M._Hameedullah_Beg.jpg|101x101अंश]] |'''[[मिर्झा हमीदुल्ला बेग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९१३-१९८८)</small> |{{Dts|format=dmy|1977|January|29}} |{{Dts|format=dmy|1978|February|21}} |{{ayd|1977|1|28|1978|2|21}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] | rowspan="1" align="center" |[[Fakhruddin Ali Ahmed|फखरुद्दीन अली अहमद]] |- align="center" !16 |[[File:Justice_Y.V._Chandrachud.jpg|100x100अंश]] |'''[[यशवंत विष्णू चंद्रचूड]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1920-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1978|February|22}} |{{Dts|format=dmy|1985|July|11}} |{{ayd|1978|2|22|1985|7|11}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Neelam Sanjiva Reddy|नीलम संजीव रेड्डी]] |- align="center" !१७ |[[File:Justice_P.N._Bhagwati.jpg|101x101अंश]] |'''[[पी.एन. भगवती|प्रफुल्लचंद्र नटवरलाल भगवती]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२१-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1985|July|12}} |{{Dts|format=dmy|1986|December|20}} |{{ayd|1985|7|12|1986|12|20}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] | rowspan="2" align="center" |[[Zail Singh|झैल सिंग]] |- align="center" !१८ |[[File:Justice_R.S._Pathak.jpg|101x101अंश]] |'''[[रघुनंदन स्वरुप पाठक|रघुनंदन स्वरूप पाठक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-२००७)</small> |{{Dts|format=dmy|1986|December|21}} |{{Dts|format=dmy|1989|June|18}}^‡ |{{ayd|1986|12|21|1989|7|18}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !१९ |[[File:Justice_E.S._Venkataramiah.jpg|100x100अंश]] |'''[[एंगलगुप्पे सीतारामैया वेंकटरामैया|इंगलगुप्पे सीतारामय्या वेंकटरामय्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२४-१९९७)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|June|19}} |{{Dts|format=dmy|1989|December|17}} |{{ayd|1989|6|19|1989|12|17}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] | rowspan="5" align="center" |[[Ramaswamy Venkataraman|रामास्वामी व्यंकटरमण]] |- align="center" !20 |[[File:Justice_Sabyasachi_Mukherjee.jpg|100x100अंश]] |'''[[सब्यसाची मुखर्जी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-१९९०)</small> |{{Dts|format=dmy|1989|December|18}} |{{Dts|format=dmy|1990|September|25}}^† |{{ayd|1989|12|18|1990|9|25}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] |- align="center" !२१ |[[File:Justice_Ranganath_Misra.jpg|101x101अंश]] |'''[[रंगनाथ मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६-२०१२)</small> |{{Dts|format=dmy|1990|September|26}} |{{Dts|format=dmy|1991|November|24}} |{{ayd|1990|9|26|1991|11|24}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] |- align="center" !22 |[[File:Justice_K.N._Singh.jpg|100x100अंश]] |'''[[कमल नारायण सिंग]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२६–)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|November|25}} |{{Dts|format=dmy|1991|December|12}} |{{ayd|1991|11|25|1991|12|12}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !23 |[[File:Justice_M.H._Kania.jpg|101x101अंश]] |'''[[मधुकर हिरालाल केणिया|मधुकर हिरालाल कानिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२७-२०१६)</small> |{{Dts|format=dmy|1991|December|13}} |{{Dts|format=dmy|1992|November|17}} |{{ayd|1991|12|13|1992|11|17}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !२४ |[[File:Justice_L.M._Sharma.jpg|100x100अंश]] |'''[[ललित मोहन शर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1928-2008)</small> |{{Dts|format=dmy|1992|November|18}} |{{Dts|format=dmy|1993|February|11}} |{{ayd|1992|11|18|1993|2|11}} |[[Patna High Court|पाटणा]] | rowspan="4" align="center" |[[Shankar Dayal Sharma|शंकरदयाल शर्मा]] |- align="center" !२५ |[[File:Justice_M.N._Venkatachaliah.jpg|100x100अंश]] |'''[[मनेपल्ली नारायणराव वेंकटचलैया|मानेपल्ली नारायणराव व्यंकटचल्या]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९२९–)</small> |{{Dts|format=dmy|1993|February|12}} |{{Dts|format=dmy|1994|October|24}} |{{ayd|1993|2|12|1994|10|24}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !26 |[[File:Justice_A.M._Ahmadi.jpg|101x101अंश]] |'''[[अझीझ मुशब्बर अहमदी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३२-)</small> |{{Dts|format=dmy|1994|October|25}} |{{Dts|format=dmy|1997|March|24}} |{{ayd|1994|10|25|1997|3|24}} |[[Gujarat High Court|गुजरात]] |- align="center" !२७ |[[File:Justice_J.S._Verma.jpg|101x101अंश]] |'''[[जगदीश वर्मा|जगदीश शरण वर्मा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१३)</small> |{{Dts|format=dmy|1997|March|25}} |{{Dts|format=dmy|1998|January|17}} |{{ayd|1997|3|25|1998|1|17}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !२८ |[[File:Justice_M.M._Punchhi.jpg|100x100अंश]] |'''[[मदन मोहन पूंछी|मदन मोहन पुच्छी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३३-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|January|18}} |{{Dts|format=dmy|1998|October|9}} |{{ayd|1998|1|18|1998|10|9}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] | rowspan="4" align="center" |[[K. R. Narayanan|के आर नारायणन]] |- align="center" !29 |[[File:Justice_A.S._Anand.jpg|101x101अंश]] |'''[[आदर्श सेन आनंद|आदर्श सीन आनंद]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३६-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|1998|October|10}} |{{Dts|format=dmy|2001|October|31}} |{{ayd|1998|10|10|2001|10|31}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !३० |[[File:Justice_S.P._Bharucha.jpg|100x100अंश]] |'''[[सॅम पिरोज भरुचा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2001|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2002|May|5}} |{{ayd|2001|11|1|2002|5|5}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !३१ |[[File:Justice_B.N._Kirpal.jpg|100x100अंश]] |'''[[भुपिंदर नाथ किरपाल|भूपिंदरनाथ किरपाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|May|6}} |{{Dts|format=dmy|2002|November|7}} |{{ayd|2002|5|6|2002|11|7}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !32 |[[File:Justice_G.B._Pattanaik.jpg|100x100अंश]] |'''[[गोपाल बल्लव पटनाईक|गोपाल बल्लव पट्टनाईक]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३७-)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|November|8}} |{{Dts|format=dmy|2002|December|18}} |{{ayd|2002|11|08|2002|12|18}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="6" align="center" |[[A. P. J. Abdul Kalam|एपीजे अब्दुल कलाम]] |- align="center" !33 |[[File:Justice_V.N._Khare.jpg|100x100अंश]] |'''[[विश्वेश्वरनाथ खरे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2002|December|19}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|1}} |{{ayd|2002|12|19|2004|5|1}} |[[Allahabad High Court|अलाहाबाद]] |- align="center" !३४ |[[File:Justice_S._Rajendra_Babu,_Judge_of_the_Supreme_Court_of_India_who_will_take_over_as_Chief_Justice_of_India_on_May_2,_2004_as_the_Chief_Justice_of_India.jpg|97x97अंश]] |'''[[एस. राजेन्द्र बाबू|एस. राजेंद्र बाबू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९३९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|May|2}} |{{Dts|format=dmy|2004|May|31}} |{{ayd|2004|5|2|2004|5|31}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !३५ |[[File:Chief_Justice_of_India_Justice_Ramesh_Chandra_Lahoti_at_his_swearing-in_ceremony_(cropped).jpg|102x102अंश]] |'''[[रमेश चंद्र लाहोटी|रमेशचंद्र लाहोटी]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४०-२०२२)</small> |{{Dts|format=dmy|2004|June|1}} |{{Dts|format=dmy|2005|October|31}} |{{ayd|2004|6|1|2005|10|31}} |[[Madhya Pradesh High Court|मध्य प्रदेश]] |- align="center" !३६ |[[File:Justice_Y.K._Sabharwal.jpg|100x100अंश]] |'''[[योगेशकुमार सभरवाल]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४२-२०१५)</small> |{{Dts|format=dmy|2005|November|1}} |{{Dts|format=dmy|2007|January|13}} |{{ayd|2005|11|01|2007|1|13}} |[[Delhi High Court|दिल्ली]] |- align="center" !३७ |[[File:K._G._Balakrishnan.jpg|79x79अंश]] |'''[[के.जी. बालकृष्णन|कोनकुप्पकटील गोपीनाथन बालकृष्णन]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४५–)</small> |{{Dts|format=dmy|2007|January|14}} |{{Dts|format=dmy|2010|May|11}} |{{ayd|2007|1|14|2010|5|11}} |[[Kerala High Court|केरळा]] |- align="center" !३८ |[[File:Justice_S.H._Kapadia.jpg|95x95अंश]] |'''[[सरोश होमी कापडिया|सरोश होमी कपाडिया]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(1947-2016)</small> |{{Dts|format=dmy|2010|May|12}} |{{Dts|format=dmy|2012|September|28}} |{{ayd|2010|5|12|2012|9|28}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] | rowspan="1" align="center" |[[Pratibha Patil|प्रतिभा पाटील]] |- align="center" !३९ |[[File:Justice_Altamas_Kabir.jpg|100x100अंश]] |'''[[अल्तमस कबीर|अल्तमास कबीर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४८-२०१७)</small> |{{Dts|format=dmy|2012|September|29}} |{{Dts|format=dmy|2013|July|18}} |{{ayd|2012|9|29|2013|7|18}} |[[Calcutta High Court|कलकत्ता]] | rowspan="6" align="center" |[[Pranab Mukherjee|प्रणव मुखर्जी]] |- align="center" !४० |[[File:Justice_P._Sathasivam.jpg|112x112अंश]] |'''[[पी. सदाशिवम|पलानीसामी सथाशिवम]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2013|July|19}} |{{Dts|format=dmy|2014|April|26}} |{{ayd|2013|7|19|2014|4|26}} |[[Madras High Court|मद्रास]] |- align="center" !४१ |[[File:Justice_R._M._Lodha.jpg|92x92अंश]] |'''[[राजेंद्र मल लोढा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९४९–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|April|27}} |{{Dts|format=dmy|2014|September|27}} |{{ayd|2014|4|27|2014|9|27}} |[[Rajasthan High Court|राजस्थान]] |- align="center" !४२ |[[File:Justice_H._L._Dattu_BNC.jpg|111x111अंश]] |'''[[एच.एल. दत्तू|हंडयाला लक्ष्मीनारायणस्वामी दत्तू]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५०–)</small> |{{Dts|format=dmy|2014|September|28}} |{{Dts|format=dmy|2015|December|2}} |{{ayd|2014|9|28|2015|12|2}} |[[Karnataka High Court|कर्नाटक]] |- align="center" !४३ |[[File:Justice_T._S._Thakur.jpg|112x112अंश]] |'''[[टी.एस. ठाकूर|तीरथसिंग ठाकूर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2015|December|3}} |{{Dts|format=dmy|2017|January|3}} |{{ayd|2015|12|3|2017|1|3}} |[[Jammu and Kashmir High Court|जम्मू आणि काश्मीर]] |- align="center" !४४ |[[File:Justice_Jagdish_Singh_Khehar_(cropped).jpg|76x76अंश]] |'''[[जगदीश सिंग खेहर]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५२–)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|January|4}} |{{Dts|format=dmy|2017|August|27}} |{{ayd|2017|1|4|2017|8|27}} |[[Punjab and Haryana High Court|पंजाब आणि हरियाणा]] |- align="center" !४५ |[[File:The_Chief_Justice_of_India,_Justice_Shri_Dipak_Misra_during_the_24th_Foundation_Day_Function_of_the_National_Human_Rights_Commission_(NHRC),_in_New_Delhi_on_October_12,_2017_(cropped).jpg|85x85अंश]] |'''[[दीपक मिश्रा|दिपक मिश्रा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५३-)</small> |{{Dts|format=dmy|2017|August|28}} |{{Dts|format=dmy|2018|October|2}} |{{ayd|2017|8|28|2018|10|2}} |[[Orissa High Court|ओरिसा]] | rowspan="4" align="center" |[[Ram Nath Kovind|रामनाथ कोविंद]] |- align="center" !४६ |[[File:Hon'ble_Justice_Ranjan_Gogoi.jpg|94x94अंश]] |'''[[रंजन गोगोई]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५४–)</small> |{{Dts|format=dmy|2018|October|3}} |{{Dts|format=dmy|2019|November|17}} |{{ayd|2018|10|3|2019|11|17}} |[[Gauhati High Court|गुवाहाटी]] |- align="center" !४७ |[[File:Hon'ble_Justice_Sharad_Arvind_Bobde.jpg|79x79अंश]] |'''[[शरद बोबडे|शरद अरविंद बोबडे]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५६–)</small> |{{Dts|format=dmy|2019|11|18}}<ref>{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/india/justice-bobde-takes-oath-as-next-cji/articleshow/72103117.cms|title=Justice Sharad Arvind Bobde takes oath as 47th CJI|date=18 November 2019|work=Times of India}}</ref> |{{dts|format=dmy|2021|4|23}} |{{ayd|2019|11|18|2021|04|23}} |[[Bombay High Court|बॉम्बे]] |- align="center" !४८ |[[File:Justice_N.V._Ramana.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[एन.व्ही. रमणा|नुथलपती व्यंकट रमणा]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2021|4|24}} |{{dts|format=dmy|2022|8|26}} |{{ayd|2021|4|24|2022|8|26}} |[[Andhra Pradesh High Court|आंध्र प्रदेश]] |- align="center" !४९ |[[File:Justice_Uday_Umesh_Lalit.jpg|विनाचौकट|103x103अंश]] |'''[[उदय उमेश ललित]]'''<br /><br /><br /><br /> <small>(१९५७–)</small> |{{dts|format=dmy|2022|8|27}} |पदाधिकारी |{{age in years and days|2022|08|27}} |[[Bar Council of India|बार कौन्सिल]] |[[Droupadi Murmu|द्रौपदी मुर्मू]] |} ==== नोट्स ==== * ^† - मृत्यूची तारीख * ^‡ – राजीनाम्याची तारीख १९५० मध्ये भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या स्थापनेपासून भारतातील एकूण ४९ मुख्य न्यायाधीशांनी काम केले आहे. या न्यायालयाने पूर्वीच्या फेडरल कोर्टाची जागा घेतली आहे. == संदर्भ == {{संदर्भ यादी}} 8ddu1j7f9bc0d358kkz5itw5ortq9gc 3 311529 2155435 2022-08-29T05:39:38Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=NaiKapil}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) ११:०९, २९ ऑगस्ट २०२२ (IST) iqkk2ahweo6cbqg3nps2ku8xu6gr0va 3 311530 2155440 2022-08-29T08:40:51Z साहाय्य चमू 25365 नविन सदस्याच्या चर्चापानावर [[Template:Welcome|स्वागत संदेश]] टाकला wikitext text/x-wiki {{Template:Welcome|realName=|name=Surendra Rajaram Shinde}} -- [[सदस्य:साहाय्य चमू|साहाय्य चमू]] ([[सदस्य चर्चा:साहाय्य चमू|चर्चा]]) १४:१०, २९ ऑगस्ट २०२२ (IST) sbdcaexj08um9mwyjl2o6wzo971py68