ဝီကီပီးဒီးယား mywiki https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%97%E1%80%9F%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%85%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%BE%E1%80%AC MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter မီဒီယာ အထူး ဆွေးနွေးချက် အသုံးပြုသူ အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက် ဝီကီပီးဒီးယား ဝီကီပီးဒီးယား ဆွေးနွေးချက် ဖိုင် ဖိုင် ဆွေးနွေးချက် မီဒီယာဝီကီ မီဒီယာဝီကီ ဆွေးနွေးချက် တမ်းပလိတ် တမ်းပလိတ် ဆွေးနွေးချက် အကူအညီ အကူအညီ ဆွေးနွေးချက် ကဏ္ဍ ကဏ္ဍ ဆွေးနွေးချက် TimedText TimedText talk မော်ဂျူး မော်ဂျူး ဆွေးနွေးချက် ကိရိယာငယ် ကိရိယာငယ် ဆွေးနွေးချက် ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ် ကိရိယာငယ် အဓိပ္ပာယ် ဆွေးနွေးချက် 0 3242 752420 751626 2022-07-27T05:46:35Z InternetArchiveBot 61272 ရင်းမြစ် 1 ခုကို ကယ်ဆယ်ပြီး 0 ခုကို လင့်ခ်သေအဖြစ် စာတွဲပြီးပါပြီ) #IABot (v2.0.8.8 wikitext text/x-wiki {{Coord|13|N|122|E|type:country_region:PH|display=title}} {{Infobox country | နိုင်ငံအမည်အပြည့် = ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတနိုင်ငံ | common_name = ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ | အမည်_ရင်း = {{native name|fil|Republika ng Pilipinas}} | ပုံ_အလံ = Flag of the Philippines.svg | ပုံ_တံဆိပ် = Coat of Arms of the Philippines.svg | other_symbol = <div style="padding:0.3em;">[[File:Seal of the Philippines.svg|100px|Great Seal of the Philippines]]</div> | other_symbol_type = [[:en:Great Seal of the Philippines|Great Seal:]] | နိုင်ငံတော်ဆောင်ပုဒ် = <br/>"{{lang|fil|[[Maka-Diyos, Maka-tao, Makakalikasan at Makabansa]]}}"<ref name=ra8491>{{cite web|title=Republic Act No. 8491 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1998/02/12/republic-act-no-8491/ |publisher=Republic of the Philippines |access-date=March 8, 2014 }}</ref><br/>"For God, People, Nature and Country" | နိုင်ငံတော်သီချင်း = ''{{lang|fil|[[Lupang Hinirang]]}}''<br />({{Lang-my|"ရွေးချယ်ထားသောမြေ"}})<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[File:Lupang Hinirang instrumental.ogg]]}}</div> | ပုံ_နေရာ = {{Switcher|[[File:PHL orthographic.svg|frameless]]|ကမ္ဘာလုံးတွင် ပြန်ရန်|[[File:Location Philippines ASEAN.svg|upright=1.15|frameless]]|အာဆီယံတွင် ပြရန်|default=1}} | မြို့တော် =[[ မနီလာမြို့]] (''de jure'')<br />{{Coord|14|35|N|120|58|E|type:city}}<br />[[မက်ထရို မနီလာ]]{{efn|name=a|While Manila is designated as the nation's capital, the seat of government is the ''National Capital Region'', commonly known as "Metro Manila", of which the city of Manila is a part.<ref>{{cite web|title=Presidential Decree No. 940, s. 1976 |url=https://www.officialgazette.gov.ph/1976/05/29/presidential-decree-no-940-s-1976/ |publisher=Malacanang |access-date=April 4, 2015 |location=Manila}}</ref><ref>{{cite web |url=https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |title=Quezon City Local Government – Background |publisher=Quezon City Local Government |access-date=August 25, 2020 |archive-date=August 20, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200820074250/https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background |url-status=dead |accessdate=26 October 2021 |archivedate=20 August 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200820074250/https://quezoncity.gov.ph/index.php/about-the-city-government/background }}</ref> Many national government institutions aside from Malacañang Palace and some agencies/institutions are located elsewhere in the NCR.}} (''de facto'') | အကြီးဆုံးမြို့ = ကေဇွန်းစီးတီး ( ကွီဇုံ မြို့ပြ ) <br />{{coord|14|38|N|121|02|E|display=inline}} <!--Although Davao City has the largest land area, the article on largest city says we should refer to the most populous city, which, {{As of|2006|lc=y}}, is Quezon City. See the discussion page for more information. Changing this information without citation would be reverted.--> |official_languages = {{ublist | item_style = white-space:nowrap; | [[:en:Filipino language|ဖိလစ်ပိုင်]] | [[:en:Philippine English|အင်္ဂလိပ်]] }} |regional_languages = {{collapsible list | title = [[:en:Languages of the Philippines|၁၉ ခု]] | [[:en:Aklanon language|Aklanon]] | [[:en:Bikol languages|Bikol]] | [[:en:Cebuano language|Cebuano]] | [[:en:Chavacano|Chavacano]] | [[:en:Hiligaynon language|Hiligaynon]] | [[:en:Ibanag language|Ibanag]] | [[:en:Ilocano language|Ilocano]] | [[:en:Ivatan language|Ivatan]] | [[:en:Kapampangan language|Kapampangan]] | [[:en:Karay-a language|Karay-a]] | [[:en:Maguindanao language|Maguindanaon]] | [[:en:Maranao language|Maranao]] | [[:en:Pangasinan language|Pangasinan]] | [[:en:Sambal language|Sambal]] | [[:en:Surigaonon language|Surigaonon]] | [[:en:Tagalog language|Tagalog]] | [[:en:Tausug language|Tausug]] | [[:en:Waray language|Waray]] | [[:en:Yakan language|Yakan]]<ref name="7 mother languages" /> }} |languages_type = National sign language |languages = Filipino Sign Language |languages_sub =yes |languages2_type = Other recognized languages{{efn|name=b|As per the 1987 Constitution: "Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis."}} |languages2 = {{ublist | item_style = white-space:nowrap; | [[စပိန်ဘာသာစကား|စပိန်]] | [[အာရပ်ဘာသာစကား|အာရပ်]] <!--Do not remove Spanish and Arabic from the languages list as it is recognized as an optional language in the 1987 Constitution of the Philippines--> }} |languages2_sub =yes | ethnic_groups = {{unbulleted list | 33.7% [[:en:Visayans|ဗီဆာယန်း]] | 24.4% [[:en:Tagalog people|တာဂါလော့]] | 8.4% [[:en:Ilocano people|အီလိုကာနို]] | 6.8% [[:en:Bicolano people|ဘီကိုလာနို]] | 26.2% [[:en:Ethnic groups in the Philippines|အခြား]] }} | ethnic_groups_year = ၂၀၁၅ | religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |၈၈.၇% [[:en:Christianity in the Philippines|ခရစ်ယာန်ဘာသာ]] |—၇၉.၆% [[:en:Catholic Church in the Philippines|ရိုမန်ကက်သလစ်]] |—၉.၁% အခြား[[:en:List of Christian denominations|ခရစ်ယာန်]] |၆.၀% [[အစ္စလာမ်ဘာသာ]] |၅.၃% [[:en:Religion in Philippines|အခြား]] / [[:en:Irreligion in the Philippines|ဘာသာမဲ့]] }} | religion_year = ၂၀၁၅ | religion_ref = <ref name=PSA2019>[https://psa.gov.ph/content/philippines-figures-0 "2019 Philippines In Figures" (as of June 2019)], Philippine Statistics Authority.<!-- from the 2015 column of De4mographics table on page 23 --></ref> | demonym = [[:en:Filipinos|Filipino]]<br />(''masculine and neutral'')<br />Filipina<br />(''feminine'')<br /> [[Pinoy]]<br />(''colloquial masculine and neutral'')<br />Pinay<br />(''colloquial feminine'')<br /> Philippine<br />(''used for certain common nouns'') <!-- "Philippine" is a demonym as it is used to identify natives or residents of a certain or specific place that are derived from the place name Philippines, i.e. Philippine-American War -- refer to Oxford definition of demonym(s). --> | government_type = [[ပြည်ထောင်စုစနစ်|ပြည်ထောင်စု]] [[သမ္မတစနစ်|သမ္မတ]] [[သမ္မတနိုင်ငံ|ဖွဲ့စည်းပုံ သမ္မတနိုင်ငံ]] | leader_title1 = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]] | leader_name1 = [[ဘွန်ဘွန်မားကို့စ်]] | leader_title2 = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဒုတိယသမ္မတ|ဒုသမ္မတ]] | leader_name2 = [[ဆာရာ ဒူတာတေး]] | leader_title3 = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ|ဆီးနိတ်လွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ]] | leader_name3 = Tito Sotto | leader_title4 = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ|ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်ဥက္ကဋ္ဌ]] | leader_name4 = Lord Allan Velasco | leader_title5 = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ တရားသူကြီးချုပ်|တရားသူကြီးချုပ်]] | leader_name5 = Alexander Gesmundo | legislature = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်|ကွန်ဂရက်လွှတ်တော်]] | upper_house = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်|ဆီးနိတ်လွှတ်တော်]] | lower_house = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်|ကိုယ်စားလှယ်များလွှတ်တော်]] | sovereignty_type = [[:en:Sovereignty of the Philippines|လွတ်လပ်ရေးရရှိခြင်း]] | sovereignty_note = [[အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]မှ | established_event1 = [[:en:Philippine Declaration of Independence|စပိန်နိုင်ငံမှ လွတ်လပ်ရေးအား ကြေညာခဲ့]] | established_date1 = ၁၈၉၈ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၂ ရက် | established_event2 = [[:en:Treaty of Paris (1898)|စပိန်မှ အမေရိကန်သို့ ခွဲဝေပေးခဲ့ရခြင်း]] | established_date2 = ၁၈၉၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၀ ရက် | established_event3 = [[:en:Treaty of Manila (1946)|အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုထံမှ လွတ်လပ်ရေးရရှိခဲ့]] | established_date3 = ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက် | area_km2 = ၃၀၀,၀၀၀ | area_link = ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ပထဝီဝင် | area_label = စုစုပေါင်း | ဧရိယာအဆင့် = ၇၂ | area_sq_mi = {{convert|{{data Philippines|pst2|total area}}|km2|sqmi|0|disp=output number only}} <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | ဧရိယာရေရာခိုင်နှုန်း = ၀.၆၁<ref name="CIAfactbook">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/philippines/ |publisher=Central Intelligence Agency |title=East & Southeast Asia :: Philippines |website=The World Factbook |location=Washington, DC |date=October 28, 2009 |access-date=November 7, 2009 }}</ref>&nbsp;(inland waters) | area_label2 = [[ဧရိယာအလိုက် နိုင်ငံနှင့် နယ်မြေဒေသများ စာရင်း|စုစုပေါင်း ကုန်းမြေဧရိယာ]] | area_data2 = {{convert|298,170|km2|sqmi|abbr=on}} | population_estimate_year = | population_estimate = | population_census = {{increase}} ၁၀၉,၀၃၅,၃၄၃<ref name=pop2020>{{cite web|url= https://psa.gov.ph/content/2020-census-population-and-housing-2020-cph-population-counts-declared-official-president|title=2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President|publisher=Philippine Statistics Authority}}</ref> | population_census_year = ၂၀၂၀ | population_estimate_rank = ၁၂ | population_density_km2 = ၃၃၆ | population_density_sq_mi = {{Data/popdens|Philippines|comma|areaunit=sqmi}}<!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = ၄၇ | GDP_PPP = {{increase}} $၁ ထရီလီယံ<ref name="auto">{{cite news | url = https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=566,&s=NGDP_RPCH,NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 | title = World Economic Outlook database: April 2021 |newspaper = [[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့]] |date=April 2021 |access-date=April 6, 2021}}</ref> | GDP_PPP_year = ၂၀၂၁ | GDP_PPP_rank = ၂၉ | GDP_PPP_per_capita = {{increase}} $၉,၀၆၁<ref name="auto"/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ၁၁၅ | GDP_nominal = {{increase}} $၄၀၂.၆၃၈ ဘီလီယံ<ref name="auto"/> | GDP_nominal_year = ၂၀၂၁ | GDP_nominal_rank = ၃၂ | GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $၃,၆၄၆<ref name="auto"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ၁၁၈ | Gini = ၄၂.၃ <!--number only--> | Gini_year = ၂၀၁၈ | Gini_change = decrease <!--increase/decrease/steady--> | Gini_ref = <ref name="wb-gini">{{cite web |url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |title=Gini Index |publisher=[[ကမ္ဘာ့ဘဏ်]] |access-date=March 2, 2011}}</ref> | Gini_rank = ၄၄ | HDI = ၀.၇၁၈ <!--number only--> | HDI_year = ၂၀၁၉ <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase <!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020|publisher=[[ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးမှု အစီအစဉ်]]|date=December 15, 2020|access-date=December 15, 2020}}</ref> | HDI_rank = ၁၀၇ | ဗဟိုဘဏ် = | ငွေ = [[ဖိလစ်ပိုင် ပီဆို]] ([[:en:Philippine peso sign|₱]]) | currency_code = PHP | electricity = [[Mains electricity by country|220 V–60 Hz]] | time_zone = [[ဖိလစ်ပိုင် စံတော်ချိန်|PST]] | utc_offset = +08:00 | date_format = {{abbr|mm|month}}/{{abbr|dd|day}}/{{abbr|yyyy|year}} | drives_on = ညာ{{efn|name=c|Since March 10, 1945<ref>{{cite web|title=Executive Order No. 34, s. 1945|url=https://www.officialgazette.gov.ph/1945/03/10/executive-order-no-34-s-1945/|publisher=Malacanang |access-date=February 9, 2021 |location=Manila }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.brianlucas.ca/roadside/ |title=Which side of the road do they drive on? |author=Lucas, Brian |date=August 2005 |access-date=February 22, 2009 }}</ref>}} | calling_code = [[ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံရှိ တယ်လီဖုန်းနံပါတ်များ|+၆၃]] | cctld = [[.ph]] | အထိမ်းအမှတ်များ = }} '''ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ''' ({{IPAc-en|audio=En-us-Philippines.ogg|ˈ|f|ɪ|l|ə|p|iː|n|z}})၊ တရားဝင်အမည် '''ဖိလစ်ပိုင်သမ္မတနိုင်ငံ''' သည် [[အရှေ့တောင်အာရှ]]ရှိ ကျွန်းစုနိုင်ငံတစ်ခု ဖြစ်သည်။ [[ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ]]အနောက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး ကျွန်းပေါင်း ၇,၆၄၁ ခု ပါဝင်ကာ<ref>{{cite news|url=http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html|title=More islands, more fun in PH|publisher=''CNN Philippines''|date=February 20, 2016|accessdate=February 20, 2016|archivedate=7 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181007074415/http://cnnphilippines.com/videos/2016/02/20/More-islands-more-fun-in-PH.html}}</ref> မြောက်ဘက်မှ တောင်ဘက်သို့ လူဇွန်း၊ ဗီဆားယပ် နှင့် မင်းဒါးနောင်း ဟူ၍ အဓိက ပထဝီဒေသကြီး သုံးခု အဖြစ် ပိုင်းခြားထားသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ မြို့တော်မှာ မနီလာမြို့ ဖြစ်ပြီး လူဦးရေအများဆုံးမြို့မှာ ကွီဇွန်းစီးတီး ဖြစ်ကာ နှစ်မြို့စလုံးသည် မက်ထရိုမနီလာတွင် ပါဝင်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.mmda.gov.ph/|title=Metro Manila Official Website|website=Metro Manila Development Authority|accessdate=December 17, 2015}}</ref>အနောက်ဘက်တွင် [[တောင်တရုတ်ပင်လယ်]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်]]နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် ဆဲလဘီး ပင်လယ်တို့ဖြင့် ဝန်းရံလျက်ရှိပြီး မြောက်ဘက်တွင် [[ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံ]]၊ အနောက်ဘက်တွင် [[ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[ပလောင်းနိုင်ငံ]]၊ တောင်ဘက်တွင် [[မလေးရှားနိုင်ငံ]]၊ [[အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံ]]တို့ တည်ရှိသည်။ ပစိဖိတ် ချော်ရည်ပူရပ်ဝန်းပေါ်တွင် တည်ရှိခြင်း နှင့် အီကွေတာနှင့် နီးကပ်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ငလျင် နှင့် တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း စသော သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်များ မကြာခဏ ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိသကဲ့သို့ ပေါများလှသော သဘာဝ အရင်းအမြစ်များ နှင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အများပြားဆုံး ဇီဝမျိုးကွဲများ ရှိရာဒေသလည်း ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဧရိယာမှာ ၁၂၀,၀၀၀ စတုရန်းမိုင် (၃၀၀,၀၀၀ စတုရန်း ကီလိုမီတာ)<ref name="psa.gov.ph"/><ref name="worldbank.org"/> ရှိပြီး ဖိလစ်ပိုင် စာရင်းအင်း အာဏာပိုင်အဖွဲ့ နှင့် ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့၏ စာရင်းဇယားများအရ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ အနည်းဆုံး သန်း၁၀၀ မျှ ရှိသည်။<ref name="2015 census" />၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် အာရှတွင် အဋ္ဌမမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးတွင် လူဦးရေအများဆုံး အဆင့် ၁၂ ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ၁၀ သန်းခန့် သည် နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် နေထိုင်ကြသဖြင့် <ref name="CFO2013">{{cite web|url=http://www.cfo.gov.ph/images/stories/pdf/StockEstimate2013.pdf|title=Stock Estimate of Filipinos Overseas As of December 2013|publisher=Philippine Overseas Employment Administration|accessdate=September 19, 2015|archivedate=7 February 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170207092932/http://www.cfo.gov.ph/images/stories/pdf/StockEstimate2013.pdf}}</ref> ကမ္ဘာပေါ်တွင် နိုင်ငံပြင်ပ နေထိုင်သူ အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ကျွန်းများတလျှောက်တွင် လူမျိုးအစု အများအပြားနှင့် ယဉ်ကျေးမှု အများအပြားကို တွေ့နိုင်သည်။ သမိုင်းမတင်မီခေတ်က နီဂရီတိုများသည် ကျွန်းများတွင် အစောဆုံး နေထိုင်ခဲ့သူများ ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့နောက်တွင် အော်စထရိုနီးရှန်းလူမျိုးများ တစ်သုတ်ပြီး တစ်သုတ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ <ref name="Dyen1965">{{cite journal |last=Dyen|first=Isidore|authorlink=Isidore Dyen|title=A Lexicostatistical Classification of the Austronesian Languages|journal=Internationald Journal of American Linguistics, Memoir|year=1965|volume=19|pages=38–46}}</ref>မလေး၊ အိန္ဒိယ၊ အာရပ် နှင့် တရုတ် တိုင်းပြည်များနှင့် ကုန်ဖလှယ်မှုများ ရှိခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် အပြိုင်အဆိုင်ဖြစ်သော ပင်လယ်ဒေသ တိုင်းပြည်များကို ဒါတုများ၊ ရာဂျာများ၊ စူလတန်များ နှင့် လာကန်း များမှ တည်ထောင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၅၂၁ ခုနှစ်တွင် ပေါ်တူဂီ စူးစမ်းရှာဖွေသူ [[ဖာဒီနန် မဂျဲလန်]]မှ စပိန်သင်္ဘောများကို ဦးဆောင်၍ အရှေ့ဆာမားရှိ ဟိုမွန်ဟွန်ဒေသသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီးနောက် စပိန်တို့၏ ကိုလိုနီပြုမှု စတင်ခဲ့သည်။ ၁၅၄၃ ခုနှစ်တွင် စပိန် စူးစမ်း ရှာဖွေသူ ရိုင်လိုပက်ဇ် ဒီ ဗီလာလိုဘို မှ ကျွန်းစုများအား စပိန်ဘုရင် ဒုတိယမြောက်ဖိလစ်ကို ဂုဏ်ပြုသည့် အနေနှင့် လာ့ အစ်စလာ ဖီလီပီနာ ဟု အမည်ပေးခဲ့သည်။ ၁၅၆၅ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကိုစီးတီးမှ မစ်ဂူယယ် လိုပက်ဇ် ဒီ လယ်ဂပ်ဇီ ရောက်ရှိလာပြီးနောက် ကျွန်းစုများပေါ်တွင် ပထမဆုံး စပိန်တို့၏ အခြေချနေထိုင်မှုကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.cebucitytour.com/about-cebu/history/ |title= History of Cebu |publisher= Cebu City Tour |accessdate=February 22, 2013}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် စပိန်အင်ပိုင်ယာ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု အဖြစ် နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ကျော်မျှ တည်ရှိခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အဓိက ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာမှာ ကက်သလစ် ဘာသာ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် မနီလာမှာ ပစိဖိတ်ဖြတ်သန်း ကုန်သွယ်မှု အတွက် အနောက်ဘက် အချက်အချာ ဒေသ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အာရှအား မက္ကဆီကိုနိုင်ငံရှိ အာကာပူလ်ကိုမြို့ နှင့် မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သည့် ကမ္ဘာပတ် စပိန် ကုန်သွယ် သင်္ဘောများဖြင့် ဆက်သွယ်ပေးခဲ့သည်။<ref name=Kane>{{cite book|last = Kane|first = Herb Kawainui|authorlink = Herb Kawainui Kane|editor = Bob Dye|chapter = The Manila Galleons|title = Hawaiʻ Chronicles: Island History from the Pages of Honolulu Magazine|volume = I|publisher =University of Hawaii Press|year = 1996|location = Honolulu|pages = 25–32|isbn = 978-0-8248-1829-6}}</ref> ၁၉ ရာစုမှ ၂၀ ရာစုသို့ ပြောင်းလဲလာသော အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေး ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ထိုမှ တဆင့် ခေတ္တမျှသာ သက်တမ်းရှိသော ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို မွေးဖွားပေးခဲ့ကာ ထို့နောက်တွင် သွေးစွန်းသော ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။<ref name=Constantino1975 /> ထိုစစ်ပွဲကြောင့် အပါအဝင် နောက်ဆက်တွဲ ဖြစ်ပွားသော ကာလဝမ်းရောဂါကပ်ဘေးကြောင့် စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်သူ ထောင်ဂဏန်း နှင့် အရပ်သား သောင်းဂဏန်း သေဆုံးခဲ့ရသည်။<ref name=Gates /><ref name=reCasualties>{{citation |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1683&dat=20040208&id=gbIaAAAAIBAJ&sjid=GEUEAAAAIBAJ&pg=5222,6070988 |archive-url=https://archive.today/20121208131624/http://news.google.com/newspapers?nid=1683&dat=20040208&id=gbIaAAAAIBAJ&sjid=GEUEAAAAIBAJ&pg=5222,6070988 |dead-url=yes |archive-date=December 8, 2012 |author=Guillermo, Emil |title=A first taste of empire |journal=Milwaukee Journal Sentinel |date=February 8, 2004 |pages=03J}}</ref><ref>{{cite book|last1=Cliff|first1=Andrew|last2=Haggett|first2=Peter|last3=Smallman-Raynor|first3=Matthew|title=Deciphering Global Epidemics: Analytical Approaches to the Disease Records of World Cities, 1888–1912|url=https://books.google.com/books?id=nR4it-IuLpEC|year=1998|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-47266-1|page=[https://books.google.com/books?id=nR4it-IuLpEC&pg=PA21&dq=philippine 21]}}</ref><ref>{{cite book|last=Burdeos|first=Ray L.|title=Filipinos in the U.S. Navy & Coast Guard During the Vietnam War|url=https://books.google.com/books?id=tN__4jLTnd8C|year=2008|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4343-6141-7|page=[https://books.google.com/books?id=tN__4jLTnd8C&pg=PA14&dq=250,000+1,000,000 14]}}</ref> ဂျပန်တို့ ဝင်ရောက်သိမ်းယူသည့် အချိန်မှလွဲ၍ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးသည့် အချိန်အထိ ကျွန်းများ၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို ထိန်းချုပ်ထားခဲသည်။ ထို့နောက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်အား လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှ စ၍ တပေါင်းတစည်းတည်းဖြစ်သော အချုပ်အခြာအာဏာနိုင်ငံသည် ဆူညံပွက်လောရိုက်နေသော ဒီမိုကရေစီစနစ်၏ အတွေ့အကြုံကို မကြာခဏ တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ရပြီး အကြမ်းမဖက်သော တော်လှန်ရေးဖြင့် အာဏာရှင်စနစ်ကို တွန်းလှန်ခဲ့ခြင်းလည်း အပါအဝင် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url = http://www.stuartxchange.org/DayFour.html|title = The Original People Power Revolution|accessdate = February 28, 2008|publisher = Quartet| page= 77}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ကုလသမဂ္ဂ၊ [[ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့]]၊ အာဆီယံ၊ [[အေးပက်|အာရှ-ပစိဖိတ် စီးပွားရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့]] နှင့် အရှေ့အာရှ ထိပ်သီးနိုင်ငံများ အဖွဲ့တို့ကို စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့သောနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ထို့ပြင့် အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ်၏ ဌာနချုပ် တည်ရှိရာ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|title = Departments and Offices|url = http://www.adb.org/about/departments-offices#tabs-0-1|website = Asian Development Bank|publisher = Asian Development Bank|accessdate = November 26, 2015|last = admin}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်အား ထွန်းသစ်စ ဈေးကွက်နိုင်ငံ နှင့် စက်မှုပြောင်းလဲရေး နိုင်ငံအသစ် အဖြစ် မှတ်ယူကြပြီး <ref name=goldmann11>{{cite web|url=http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20'07-goldmansachs.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810095039/http://www.chicagobooth.edu/alumni/clubs/pakistan/docs/next11dream-march%20%2707-goldmansachs.pdf|title=The N-11: More Than an Acronym |publisher=[[The Goldman Sachs Group, Inc.]]|archivedate=August 10, 2011|date=March 28, 2007}}</ref> စိုက်ပျိုးရေးကို အခြေခံသော စီးပွားရေးမှ ဝန်ဆောင်မှုနှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုတို့သို့ ပိုမို အခြေခံသော စီးပွားရေး အဖြစ် ပြောင်းလဲလျက် ရှိသည်။ <ref name=CIAfactbookPhilEcon>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html#Econ CIA World Factbook, Philippines] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |date=July 19, 2015 }}, Retrieved May 15, 2009.</ref> အရှေတောင်အာရှတွင် အရှေ့တီမောနိုင်ငံ နှင့် အတူ ခရစ်ယာန်ဘာသာ အဓိက ကိုးကွယ်ရာ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ရှိသည်။ == အမည်ရင်းမြစ် == [[File:Philip II portrait by Titian.jpg|thumb|upright|left|စပိန် ဒုတိယမြောက် ဖိလစ် ဘုရင်]] ဖိလစ်ပိုင်ဟူသော အမည်သည် စပိန် ဒုတိယမြောက် ဖိလစ်ဘုရင်ကို ဂုဏ်ပြု၍ မှည့်ခေါ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ စပိန် စွန့်စားရှာဖွေသူ ရိုင်လိုပက်ဇ် ဒီ ဗီလာလိုဘို က ၎င်း၏ ၁၅၄၂ ခုနှစ် ရှာဖွေရေး ခရီးစဉ်အတွင်း လေးယတ် နှင့် ဆာမားကျွန်းများအား ထိုအချိန်က ဩစတြီးယားမင်းသား ဖြစ်နေသူ ဖိလစ်အား အစွဲပြု၍ ဖဲလီပီးနားဟု အမည်ပေးခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင် လာ့ အစ်စလာ့ ဖီလီပီနာ ဟူသော အမည်သည် ကျွန်းစုအတွင်းရှိ ကျွန်းများအားလုံးကို ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုသော အမည်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုအမည်အား ကျယ်ပြန့်စွာ မသုံးနှုန်းမီက အခြားအမည်များ ဖြစ်သော အစ်စလာ့ ဒယ် ပိုနီယန်တေး (အနောက်ဘက်မှ ကျွန်းများ) နှင့် မဂျဲလင်ပေးခဲ့သည့် အမည်ဖြစ်သော ဆန် လာဇာရို စသော အမည်များကို အသုံးပြု၍လည်း စပိန်တို့မှ ထိုကျွန်းများကို ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုခဲ့သည်။{{sfn|Scott|1994 |page=[https://books.google.com/books?id=15KZU-yMuisC&pg=PA6 6]}}<ref name="Spate">{{Cite book |url=http://epress.anu.edu.au/spanish_lake/mobile_devices/ |chapterurl=http://epress.anu.edu.au/spanish_lake/mobile_devices/ch04s05.html |title=The Spanish Lake – The Pacific since Magellan, Volume I |chapter=Chapter 4. Magellan's Successors: Loaysa to Urdaneta. Two failures: Grijalva and Villalobos |last=Spate |first=Oskar H.K. |publisher=Taylor & Francis |year=1979 |page=97 |isbn=978-0-7099-0049-8 |accessdate=January 7, 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916101633/http://epress.anu.edu.au/spanish_lake/mobile_devices/ |archive-date=September 16, 2008 |dead-url=yes }}</ref><ref name="Friis">{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=veuwAAAAIAAJ&cd=5&dq=islas+del+poniente+san+lazaro&q=islas+del+poniente#search_anchor |title=The Pacific Basin: A History of Its Geographical Exploration |editor-last=Friis |editor-first=Herman Ralph |publisher=American Geographical Society |year=1967 |page=369 }}</ref><ref name="Galang">{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=lt5uAAAAMAAJ&cd=2&dq=islas+del+poniente+san+lazaro&q=islas+del+poniente+#search_anchor |title=Encyclopedia of the Philippines, Volume 15 |editor-link=Zoilo Galang |editor-last=Galang |editor-first=Zoilo M. |publisher=E. Floro |edition=3rd|year=1957|page=46}}</ref><ref name="Cambridge1">{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=jtsMLNmMzbkC&printsec=frontcover#v=onepage&q |title=The Cambridge History of Southeast Asia – Volume One, Part Two – From c. 1500 to c. 1800 |last=Tarling |first=Nicholas |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |page=[https://books.google.com/books?id=jtsMLNmMzbkC&pg=PA12&dq=#v=onepage&q&f=false 12] |isbn=978-0-521-66370-0 }}</ref> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်အမည်သည် သမိုင်းတလျှောက်တွင် အကြိမ်ကြိမ် ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေး ကာလအတွင်းတွင် တော်လှန်ရေးအစိုးရဖြစ်သော မာလိုလော့စ် ကွန်ဂရက်မှ ရီပတ်ဘလစ်ကာ ဖိလစ်ပီနာ သို့ မဟုတ် ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံ ကို ထူထောင်ကြောင်း ကြေညာခဲ့ဖူးသည်။ စပိန်-အမေရိကန်စစ် (၁၈၉၈) မှ ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်စစ် (၁၈၉၉-၁၉၀၂) ကို ဖြတ်သန်း၍ ဓနသဟာယနိုင်ငံ ဖြစ်သည့်အချိန် (၁၉၃၅-၁၉၄၆) အထိပင် အမေရိကန် ကိုလိုနီ အာဏာပိုင်များက နိုင်ငံအား ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းများဟု ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုခဲ့ကြပြီး စပိန်အမည်မှ ဘာသာပြန်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref name="Constantino1975">{{cite book |last1=Constantino |first1=R |title=The Philippines: a Past Revisited |date=1975 |publisher=Tala Pub. Services |location=Quezon City }}</ref> ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးသည့် အချိန်တွင် နိုင်ငံ၏ တရားဝင်အမည်သည် ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ {{Clear}} == သမိုင်း == ===သမိုင်းမတင်မီခေတ်=== [[File:Tabon Cave 2014 04.JPG|thumb|တာဘွန်းဂူများသည် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ ရှေးအကျဆုံး လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများ (တာဘွန်းလူ)ကို တွေ့ရှိရာ နေရာတစ်ခု ဖြစ်သည်။]] ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ကာလင်ဂါပြည်နယ် ရိုင်ဇယ်တွင် တွေ့ရှိရသော ကျောက်ခေတ်ကိရိယာများ နှင့် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများကြောင့် ကျွန်းစုများတွင် နေထိုင်ခဲ့သော အစောဆုံး ဟိုမီနင်းလူသားများရှိကြောင်း သက်သေအထောက်အထားကို လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၇၀၉,၀၀၀ အထိ တွန်းပို့ပေးခဲ့သည်။ <ref>{{cite journal |title=Earliest known hominin activity in the Philippines by 709 thousand years ago |first1=T.|last1=Ingicco |first2=G.D.|last2=van den Bergh |first3=C.|last3=Jago-on |first4=J.-J.|last4=Bahain |first5=M.G.|last5=Chacón |first6=N.|last6=Amano |first7=H.|last7=Forestier |first8=C.|last8=King |first9=K.|last9=Manalo |first10=S.|last10=Nomade |first11=A.|last11=Pereira |first12=M.C.|last12=Reyes |first13=A.-M.|last13=Sémah |first14=Q.|last14=Shao |first15=P.|last15=Voinchet |first16=C.|last16=Falguères |first17=P.C.H.|last17=Albers |first18=M.|last18=Lising |first19=G.|last19=Lyras |first20=D.|last20=Yurnaldi |first21=P.|last21=Rochette |first22=A.|last22=Bautista |first23=J.|last23=de Vos |date=May 1, 2018 |journal=Nature |volume=557 |issue=7704 |pages=233–237 |doi=10.1038/s41586-018-0072-8 |pmid=29720661 |bibcode=2018Natur.557..233I}}</ref> သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုများတွင် ယနေ့အထိ တွေ့ရှိရသည့် လူတို့၏ ရုပ်ကြွင်းများကို ယူရေနီယမ် အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စိတ်အချရဆုံး စမ်းသပ်တွေ့ရှိထားသည်မှာ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၆၇,၀၀၀မှ ကာလျောင်းလူ၏ ခြေထောက်အရိုးများပင်ဖြစ်သည်။<ref>{{cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/philippines/7924538/Archaeologists-unearth-67000-year-old-human-bone-in-Philippines.html |title=Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines |date=August 4, 2010 |accessdate=August 4, 2010 |location=London |work=The Daily Telegraph |first=Barney |last=Henderson}}</ref> ယခင်က ထိုထက်စောစီးစွာ တွေ့ရှိရသည်မှာ ကာဘွန်အသုံးပြု တွက်ချက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စမ်းသပ်ထားသည့် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂၆,၅၀၀ မှ ပလာဝမ်ရှိ တာဘွန်းလူများ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=pd6AAAAAMAAJ&q=tabon+man |title=The Tabon Caves: Archaeological Explorations and Excavations on Palawan |author=Fox, Robert B. |year=1970 |page=44 |accessdate=December 16, 2009 |publisher=National Museum |asin=B001O7GGNI}}</ref>{{sfn|Scott|1984|p=15}} နီဂရီတိုများသည် ကျွန်းစုများတွင် အစောဆုံးနေထိုင်သော လူများဖြစ်သောလည်း ၎င်းတို့၏ ဖိလစ်ပိုင်တွင် ပထမဆုံး အခြေချနေထိုင်မှုကို စိတ်ချရသည့် နည်းလမ်းဖြင့် စမ်းသပ်ထားခြင်း မရှိပေ။{{sfn|Scott|1984|ps=, "Not one roof beam, not one grain of rice, not one pygmy Negrito bone has been recovered. Any theory which describes such details is therefore pure hypothesis and should be honestly presented as such."|p=138}} ရှေးခေတ် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ၏ ဇာစ်မြစ်နှင့် ပတ်သက်၍ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်နေသာ သီအိုရီအချို့ရှိသည်။ အက်ဖ် လန်ဒါ ဂျိုကာနို၏ သီအိုရီ အရ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့၏ ဘိုးဘေးများသည် ဒေသတွင်း၌ပင် ဆင့်ကဲပြောင်းလဲလာခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဝီလ်ဟမ် ဆိုလ်ဟိမ်း၏ ကျွန်းဇာစ်မြစ်သီအိုရီ အရ <ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=SiOgq0OPT_MC&pg=PA57&lpg= |title=Archaeology and Culture in Southeast Asia: Unraveling the Nusantao |last=Solheim |first=Wilhelm G. |last2=Bulbeck |first2=David |last3=Flavel |first3=Ambika |date=2006 |publisher=UP Press |isbn=978-971-542-508-7 |pages=57–139 |language=en}}</ref> ဘီစီ ၄၈,၀၀၀ မှ ၅,၀၀၀ ခုနှစ် အတွင်း ယခု ပင်လယ်ရေအောက်သို့ မြုပ်နေသာ ဆွန်ဒါလန်း ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းမှ တဆင့် ကျွန်းစုများသို့ လူများ တဖြည်းဖြည်း ရောက်ရှိလာခြင်း ဖြစ်ပြီး အများကြီး တစ်ပြိုင်နက်တည်း ပြောင်းရွှေ့လာခြင်းမဟုတ်ဟု ဆွေးနွေးထားသည်။ အော်စထရိုနီးရှန်း ချဲ့ထွင်မှု သီအိုရီ အရ ထိုင်ဝမ်မှ မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း လူမျိုးများသည် ဖိလစ်ပိုင်သို့ ဘီစီ ၄,၀၀၀ ခန့်တွင် ပြောင်းရွှေ့လာခဲ့ပြီး နဂိုမူလလူများနေရာတွင် ဝင်ရောက် အစားထိုး နေထိုင်ကြသည်ဟု ရှင်းပြထားသည်။<ref name=mijares2006>{{cite journal|last=Mijares|first=Armand Salvador B.|year=2006|url=http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/viewFile/10/9|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140707050814/http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/viewFile/10/9|archivedate=July 7, 2014|title=The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites|journal=Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association|issue=26|pages=72–78}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130823055847/http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/viewFile/10/9 |date=23 August 2013 }} {{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/viewFile/10/9 |accessdate=10 March 2019 |archivedate=23 August 2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130823055847/http://ejournal.anu.edu.au/index.php/bippa/article/viewFile/10/9 }}</ref> ရှေးဟောင်းသုတေသနနှင့် ဘာသာဗေဒဆိုင်ရာ သက်သေများအရ အများစု လက်ခံထားသည့် သီအိုရီမှ ထိုင်ဝမ်မှ ပြောင်းရွှေ့လာသည်ဆိုသော သီအိုရီဖြစ်ပြီး ထိုသီအိုရီအရ ယန်စီမြစ်ဝှမ်းရှိ လျံဇူးယဉ်ကျေးမှု အစရှိသော ယဉ်ကျေးမှုလောကများမှ ဆင်းသက်လာသော<ref>{{cite book|last1=Bellwood|first1=Peter|title=The Global Prehistory of Human Migration|date=2014|page=213}}</ref> ထိုင်ဝမ်မှ အော်စထရိုနီးရှန်းများသည် ဘီစီ ၄,၀၀၀ ခန့်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သို့ စတင်ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ပြီး အစောပိုင်းရောက်ရှိနေသူများနေရာတွင် အစားထိုး ဝင်ရောက်ခဲ့သည် ဟု ယူဆထားကြသည်။<ref name=mijares2006 /><ref name="solheim">{{cite book |url=http://web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/I-2_Solheim.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080803020434/http://web.kssp.upd.edu.ph/linguistics/plc2006/papers/FullPapers/I-2_Solheim.pdf |archivedate=August 3, 2008 |title=Origins of the Filipinos and Their Languages |last=Solheim |first=Wilhelm G., II. |date=January 2006 |accessdate=August 27, 2009}}</ref> ကျောက်ခေတ်သစ်ကာလအတွင်း ကျောက်စိမ်းယဉ်ကျေးမှု တည်ရှိခဲ့သည်ဟု ယူဆရပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဘီစီ ၂,၀၀၀ ခုနှစ်ခန့်က အထိ ရှေးကျသည့် ကျောက်စိမ်းဖြင့် အနုစိတ်ထွင်းထုထားသော လက်မှုပစ္စည်းများကို သောင်းဂဏန်းမျှ တွေ့ရှိရသည်။{{sfn|Scott|1984|p=17}}<ref>{{cite book|last1=Bellwood|first1=Peter|title=Pathos of Origin|date=2011|pages=31–41}}</ref> ကျောက်စိမ်းသည် အနီးအနားရှိ ထိုင်ဝမ်မှ ရောက်ရှိလာခြင်းဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြပြီး အရှေ့တောင်အာရှ၏ ကုန်းမကြီးနှင့် ကျွန်းများတွင်လည်း တွေ့ရှိရသည်။ ထိုလက်မှုပစ္စည်းများကြောင့် သမိုင်းမတင်မီခေတ်က အရှေ့တောင်အာရှ လူ့အဖွဲ့အစည်းများကြားတွင် အကွာအဝေး ရှည်လျားစွာ ဆက်သွယ်မှုရှိသည်ဆိုသော အချက်အတွက် သက်သေဖြစ်သည်။ <ref>{{cite book|last1=Hsiao-Chun|first1=Hung|title=Ancient jades map 3,000 years of prehistoric exchange in Southeast Asia|date=2007}}</ref> ဘီစီ ၁၀၀၀ ခုနှစ်သို့ ရောက်သော အခါတွင် ကျွန်းစုများတွင် နေထိုင်သူများသည် လူမှုအဖွဲ့အစည်း ၄ ခု အဖြစ် ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ၎င်းတို့မှာ မုဆိုး-ရှာဖွေစုဆောင်းသူ လူမျိုးစုများ၊ စစ်သူရဲလူမျိုးစုများ၊ တောင်ကုန်းနေ ဓနရှင်အုပ်စိုးသော လူမျိုးစုများ နှင့် ဆိပ်ကမ်းနေ လူမျိုးစုများတို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref>{{cite journal|author = Legarda, Benito, Jr. |journal = Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines |title = Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines |volume = 23 |year = 2001 |page = 40}}</ref> ===ကိုလိုနီ မတိုင်မီခေတ်=== [[File:Naturales 4.png|thumb|upright|left|ဘောက်ဆာကုတ်ဒက်စ် ဟု ခေါ်သော မှတ်တမ်းမှ ကာဒါတွမ် သို့မဟုတ် တူမော ဟုခေါ်သော သူကောင်းမျိုးကို ဖော်ပြထားသောပုံ]] ယခုအချိန်တွင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ သမိုင်းမတင်မီခေတ်နှင့် အစောပိုင်းသမိုင်းကို ခွဲခြားထားသော အပိုင်းအခြားမှာ အေဒီ ၉၀၀ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၁ ရက် ဖြစ်ပြီး ထိုနေ့မှာ လာဂူးနား ကြေးနီပြားပေါ်တွင် ရေးထိုးထားသော ဂရီဂိုးရီးယန်း ပြက္ခဒိန်နှင့် ညီမျှသော နေ့စွဲ ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ အစောဆုံး မပျက်မစီးကျန်ရစ်သော မှတ်တမ်းစာ လည်း ဖြစ်သည်။ <ref name=Postma1992>{{cite journal|url=http://www.philippinestudies.net/ojs/index.php/ps/article/download/1033/1018|title=The Laguna Copper-Plate Inscription: Text and Commentary|last=Postma|first=Antoon|journal=Philippine Studies|volume=40|issue=2|pages=182–203|date=1992}}</ref> ထိုနေ့မှာ မနုဿဗေဒပညာရှင်တို့မှ ဖိလစ်ပိုင်၏ တိုးတက်လာသော အချိန်အပိုင်းအခြားဟု သတ်မှတ်ထားသည် ၁ရာစု မှ ၁၄ ရာစု ၏ အလယ်ဖြစ်သည်။ တိုးတက်လာသော အချိန်အပိုင်းအခြားမှာ လူအဖွဲ့အစည်း နှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပုံစံများ အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း၊ လူမှုရေးဆိုင်ရာ အဆင့်အတန်းများ ကွဲပြား၍ အထူးပြုအလုပ်များ ပေါ်ပေါက်လာခြင်း နှင့် ဒေသတွင်းနှင့် နိုင်ငံတကာသို့ ကုန်သွယ်မှုများ ပြုလုပ်လာခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။ <ref name="Jocano2001">{{cite book | last = Jocano | first = F. Landa | title = Filipino Prehistory: Rediscovering Precolonial Heritage | publisher = Punlad Research House, Inc. | date = 2001 | location = Quezon City | pages = | volume = | edition = | url = | doi = | id = | isbn = 978-971-622-006-3 }}</ref> ၁၃၀၀ ခုနှစ်များသို့ ရောက်သောအခါတွင် ကမ်းရိုးတန်းရှိ ကျယ်ပြန့်သော မြို့ရွာဒေသများမှာ တိုးတက်နေသော ကုန်သွယ်ရေးဌာနများ ဖြစ်လာခဲ့ပြီး လူ့အဖွဲ့အစည်း အပြောင်းအလဲအတွက် ဗဟိုချက်မ ဖြစ်လာခဲ့ကာ ရှုပ်ထွေးသော ဘဝပုံစံများဆီသို့ လမ်းပြခေါ်ဆောင်သွားခဲ့သည်။ ထို သွင်ပြင်လက္ခဏာကို ဖိလစ်ပိုင် မနုဿဗေဒပညာရှင် အက်ဖ် လန်ဒါ ဂျိုကာနိုက ဖိလစ်ပိုင် အစောပိုင်းသမိုင်း၏ ဘာရန်ဂစ်အစိတ်အပိုင်းဟု အမည်ပေးခဲ့ပြီး ထိုအချိန်ကာလမှာ ၁၄ ရာစု အစမှ စပိန်ကိုလိုနီနယ်ချဲ့တို့ ရောက်ရှိလာပြီး ဖိလစ်ပိုင်၏ ကိုလိုနီခေတ်စသည့် အချိန် အထိပင် ဖြစ်သည်။<ref name="Jocano2001" /> အေဒီ ၁ ရာစုတွင် သံကို တွေ့ရှိခဲ့သည်မှ စ၍ ထင်ရှားသော လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေး အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး ထို့အတွက်ကြောင့် မြို့ရွာဒေသများ ကြီးမားကျယ်ပြန့်လာခဲ့ကာ အလွှာခွဲခြားခြင်းနှင့် အထူးပြုလုပ်ကိုင်ခြင်း စသော လူမှုဘဝ ပုံစံအသစ်များ ဖြစ်ထွန်းလာခဲ့သည်။<ref name="Jocano2001" /> ဤလူ့အဖွဲ့အစည်းများထဲမှ အချို့ အထူးသဖြင့် မြစ်ကြီးများ၏ မြစ်ဝ သို့မဟုတ် မြစ်ဝအနီးတွင်ရှိသော ကမ်းရိုးတန်းမြို့ရွာဒေသများ<ref name="Junker1999">{{cite book|last1=Junker|first1=L|title=Raiding, Trading, and Feasting the Political Economy of Philippine Chiefdoms|date=1999|publisher=University of Hawaiì Press|location=Honolulu}}</ref>မှာ နောက်ဆုံးတွင် အရှေ့တောင်အာရှ၏ အစောပိုင်း ကုန်သွယ်ရေး အင်အားကြီးနိုင်ငံများနှင့် သိသာသော ပမာဏတစ်ခုမျှ ကုန်သွယ်မှုပြုသည် အထိ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှု လွှမ်းမိုးသော မလေးရှားပြည် နှင့် ဂျားဗားပြည် တို့အပြင် တရုတ်ရှိ မင်းဆက်အမျိုးမျိုး<ref name="Junker1999">{{cite book|last1=Junker|first1=L|title=Raiding, Trading, and Feasting the Political Economy of Philippine Chiefdoms|date=1999|publisher=University of Hawaiì Press|location=Honolulu}}</ref> ထိုင်း,<ref name="Miksic2009">{{Cite book |title=Southeast Asian Ceramics: New Light on Old Pottery |last=Miksic |first=John N. |publisher=Editions Didier Millet |year=2009 |isbn=978-981-4260-13-8}}</ref> နှင့် နောက်ပိုင်းတွင် မွတ်စလင် စူလတန်နယ် ဘရူနိုင်း{{sfn|Scott |1994}}တို့ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင် ဗီယက်နမ် <ref name="Miksic2009" /> ဂျပန် <ref name="Sals2005">{{cite book | last = Sals | first = Florent Joseph | author-link = | title = The history of Agoo : 1578–2005 | publisher = Limbagan Printhouse | date = 2005 | location = La Union | pages = 80 | language = English}}</ref> နှင့် အခြားသော အော်စထရိုနီးရှန်း တိုင်းပြည်များ<ref name="autogenerated3">{{cite web|title=Timeline of history|url=http://valoable1.webs.com/timelineofhistory.htm|accessdate=October 9, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091123061819/http://valoable1.webs.com/timelineofhistory.htm|archivedate=November 23, 2009}}</ref> နှင့်လည်း ကုန်သွယ်မှုပြုခဲ့ကြသည်။ ရှေးဟောင်းသုတေသနဆိုင်ရာ တွေ့ရှိချက်များ အရ တရုတ်တို့နှင့် ကုန်သွယ်ခြင်းသည် တန်မင်းဆက် လက်ထက်တွင် စတင်ခဲ့ပြီး ဆောင်မင်းဆက် လက်ထက်တွင် ပိုမိုကျယ်ပြန့်လာခဲ့သည်။{{sfn|Scott |1994}} အေဒီ ၂ ရာစုသို့ ရောက်သော အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ အချို့သော (အကုန်မဟုတ်ပေ) လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် တရုတ်သို့ ကိုယ်စားလှယ်များ စေလွှတ်ပြီး တရုတ်တော်ဝင်နန်းတော်မှ သတ်မှတ်ထားသော အစွယ်အပွား စနစ်တွင် ပါဝင်ခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ {{sfn|Scott |1994}} ထိုသို့သော အစွယ်အပွားနိုင်ငံများသည် တရုတ်ဗဟိုပြု စနစ်ကို လက်ခံကြရပြီး ထိုစနစ်မှ တရုတ်နှင့် တော်ဝင်နန်းတော်တို့အား ကမ္ဘာ၏ ယဉ်ကျေးမှု ဗဟိုဌာန အဖြစ် ရှုမြင်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်၏ အစောပိုင်း လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် ထိုစနစ်ကို ကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် တရုတ်နှင့် ကုန်သွယ်ရန် လိုအပ်ချက်ကို ဖြည့်ဆည်းနိုင်ခဲ့သော်လည်း ထိုအခြေအနေသည် စစ်ရေး နိုင်ငံရေး အရ ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းဟု အဓိပ္ပာယ် အမှန်တကယ် မသက်ရောက်ခဲ့ပေ။ {{sfn|Scott |1994}}<ref name="Junker1999" /> [[File:Rice terraces.png|thumb|လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၂,၀၀၀ ကျော်ကပင် အီဖုဂေါင်း/အီဂိုရော့ လူမျိုးများသည် မတ်စောက်သော တောင်ကုန်းဒေသများတွင် လှေကားထစ် စိုက်ပျိုးရေး စနစ်ကို အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။]] အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ အင်ဒိုနီးရှား နှင့် မလေးရှားရှိ နိုင်ငံအဆင့် အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆက်ဆံရေးနှင့် ပတ်သက်၍မူ ဒဏ္ဍာရီများတွင် အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် သီရိဝိဇယ အင်ပိုင်ယာနှင့် ဆက်ဆံရေး ရှိကြောင်း ပြောလေ့ရှိသော်လည်း ထိုသို့ ဆက်ဆံရေး ရှိကြောင်းကို သက်သေပြနိုင်မည့် မည်သို့သော ရှေးဟောင်း သုတေသန အထောက်အထားကိုမှ မတွေ့ရှိခဲ့ရပေ။ <ref name="Jocano2001" />သို့သော်လည်း အခြားတစ်ဖက်တွင် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာ နှင့် ကုန်သွယ်မှု ပြုခဲ့ကောင်းကိုမူ လုံလောက်သော အထောက်အထား များ တွေ့ရှိရသည်။<ref name="JocanoJr2012">{{Cite book |title=A Question of Origins |last=Jocano |first=Felipe Jr. |date=August 7, 2012 |work=Arnis: Reflections on the History and Development of Filipino Martial Arts |publisher=Tuttle Publishing |isbn=978-1-4629-0742-7 |editor-last=Wiley |editor-first=Mark |language=en}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်၏ အစောပိုင်း လူ့အဖွဲ့အစည်းများအပေါ်တွင် အိန္ဒိယတို့၏ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု မည်မျှ အတိုင်းအတာ အထိ ရှိသည် နှင့် မည်သို့ ရှိသည် ဆိုသော အချက်မှာ အရှေ့တောင်အာရှ သမိုင်းပညာရှင်များကြားတွင် အငြင်းပွားစရာ အချို့ ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။ <ref name="Jocano2001" /><ref name="Osborne2004">{{cite book | last = Osborne | first = Milton | title = Southeast Asia: An Introductory History | publisher = Allen & Unwin | date = 2004 | location = Australia | pages = | volume = | edition = Ninth | url =https://archive.org/details/southeastasiaint0000osbo_v1c2| doi = | id = | isbn = 978-1-74114-448-2 }}</ref> သို့သော်လည်း လက်ရှိတွင် ပညာရှင် အများ သဘောတူညီမှု ရထားသည်မှာ ထိုစဉ်က အိန္ဒိယနှင့် ဖိလစ်ပိုင်ကြားတွင် တိုက်ရိုက် ကုန်သွယ်မှု အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည် သို့မဟုတ် လုံးဝ မရှိသလောက် ဖြစ်သည် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ <ref name="Jocano2001" /><ref name="Osborne2004" /> အိန္ဒိယ၏ ယဉ်ကျေးမှု လက္ခဏာများ ဖြစ်သော စကားလုံး အသုံးအနှုန်း များနှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကိုးကွယ်မှုများ<ref name="JocanoJr2012" />မှာ ၁၀ ရာစုမှ ၁၄ ရာစု အစောပိုင်းအတွင်း စိမ့်ဝင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဟိန္ဒူမာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာတို့ ကြားရှိ ဆက်ဆံရေးမှ တဆင့် ရောက်ရှိလာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ <ref name="Jocano2001" /> ထို့ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများသည် မဟာအိန္ဒိယ ယဉ်ကျေးမှုဇုံ၏ အပြင်ဘက် အစွန်းတွင် ရှိသော နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ရှိခဲ့သည်။ (အခြားသောနိုင်ငံများမှာ အာဖဂန်နစ္စတန် နှင့် တောင်ဗီယက်နမ်တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Osborne2004" /> ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းစုများ၏ အစောပိုင်းလူ့အဖွဲ့အစည်းများ၏ သွင်ပြင်လက္ခဏာမှာ ပုံမှန်အားဖြင့် အဆင့်အတန်း ၃ ခု ခွဲခြားထားသည်။ <ref name="Jocano2001" /><ref name="Junker1999" /> ကွဲပြားသော ယဉ်ကျေးမှုများတွင် ထိုအဆင့်အတန်း ၃ခုကို ကွဲပြားသော အသုံးအနှုန်းများဖြင့် ဖော်ပြလေ့ ရှိသော်လည်း မပြောင်းမလဲ ရှိသည်မှာ အထက်တန်းစာ သူကောင်းမျိုး အဆင့်၊ လွတ်လပ်သော လူ အဆင့် နှင့် အလီပင် သို့ မဟုတ် အိုရီပန်ဟု ခေါ်သော ကြွေးမြီရှိသူ မှီခိုအဆင့်တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Jocano2001" /><ref name="Junker1999" /> သူကောင်းမျိုး အဆင့်တွင် ပါဝင်သူများထဲတွင် နိုင်ငံအုပ်ချုပ်ရေး တာဝန်ကိုယူထားသော ဒါတု များ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့သည် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်သည့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အစုအဖွဲ့များ ဖြစ်သော ဘာရန်းဂေး သို့မဟုတ် ဒူလိုဟန်တို့အား ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုကြသည်။ ထိုဘာရန်ဂေးများ ပေါင်းစပ်ကြသည့် အခါတွင် ပိုမိုကြီးပြသော မြို့ရွာဒေသများကို တည်ထောင်ကြသည် သို့မဟုတ် ပထဝီ အနေအထားရ ပိုမို၍ လျော့ရဲသော မဟာမိတ် အဖွဲ့များ,<ref name="Junker1999" /> အဖြစ် နေထိုင်လေ့ ရှိကြလေသည်။<ref name="Junker1999" /> ထိုအစုအဖွဲ့များတွင် အသက်အကြီးဆုံး သို့မဟုတ် လူအလေးစား ခံရဆုံး သူအား ထိပ်ဆုံး ဒါတု အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုကြပြီး လာကန်၊ ဆူလတန်၊ ရာဂျာ သို့မဟုတ် ပိုမို၍ လုပ်သက်ရင့်သော ဒါတု ဟု အမျိုးမျိုး ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။{{sfn|Scott |1994}}<ref name="Jocano2001" /><ref name="Legarda, Benito, Jr. 2001 40">{{Cite journal|author = Legarda, Benito, Jr. |journal = Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines |title = Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines |volume = 23 |year = 2001 |page = 40 |ref = harv}}</ref> ====အစောပိုင်း သမိုင်းဝင် ကမ်းရိုးတန်း မြို့ပြနိုင်ငံများနှင့် အစိုးရများ==== [[File:Laguna Copperplate Inscription.gif|thumb|အေဒီ ၉၀၀ ခုနှစ်တွင် တွေ့ရသောလာဂူးနား ကြေးပြားစာသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် အစောဆုံးတွေ့ရသော သမိုင်းမှတ်တမ်းဖြစ်ပြီး လာဂူးနား၊ လမ်ဘန်းတွင် တွေ့ရှိခဲ့သည်။]] ထိုမြို့ပြနိုင်ငံနှင့် ပြည်ထောင်များ၏ အစောဆုံးသမိုင်းမှတ်တမ်းမှာ လာဂူးနား ကြေးပြားစာပေါ်တွင် တွေ့ရပြီး ထိုမှတ်တမ်းမှ တာဂါးလော့ နိုင်ငံဖြစ်သော တွန်ဒို (အေဒီ ၉၀၀ မတိုင်မီ မှ အေဒီ ၁၅၈၉) နှင့် တွန်ဒိုအနီးတဝိုက်တွင် တည်ရှိမည်ဟု ယူဆရသော အခြားဒေသ နှစ်ခု သုံးခု တို့ အပြင် မင်ဒါနောင်းရှိ ဒီဝါတာတောင် အနီးမှ ဒေသတစ်ခု နှင့် ဂျားဗားကျွန်းပေါ်မှ မီဒန်ဘုရားကျောင်း အစုအဝေးတို့ ကို သွယ်ဝိုက်ရည်ညွှန်းထားသည်။<ref name="Postma1992" /> ထိုနိုင်ငံများ၏ နိုင်ငံရေး ဆက်သွယ်မှု အတိအကျကို ကြေးပြားစာပေါ်တွင် ဖော်ပြထားသည်မှာ မရှင်းသော်လည်း ထိုကြေးပြားစာသည် ဒေသတွင်းနှင့် ဒေသပြင်ပ နိုင်ငံရေးဆက်သွယ်မှုများ အေဒီ ၉၀၀ မတိုင်မီကပင် ရှိခဲ့ကြောင်းကို ပုံမှန်အားဖြင့် လက်ခံထားသည့် သက်သေ အထောက်အထားပင် ဖြစ်သည်။<ref name="Postma1992" />{{sfn|Scott |1994}}<ref name="Junker1999" /> ၁၅၀၀ ခုနှစ်များတွင် အစောဆုံး ဥရောပသား လူမျိုးခွဲဗေဒပညာရှင်များ ရောက်ရှိလာသည့် အခါတွင် တွန်ဒိုအား "လာကန်း" ဟု ခေါ်သည့် အာဏာစက်ပြင်းသည့် ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးမှ အုပ်ချုပ်လျက် ရှိသည်။{{sfn|Scott|1994}}<ref name="Junker1999" /> ၎င်းသည် အဓိက ကုန်သွယ်ရေးဌာန တစ်ခု ဖြစ်လာပြီး တရုတ်ပြည် မင်မင်းဆက်နှင့် ကုန်သွယ်ရေးအား မနီလာ ရာဂျာပြည်နှင့် အတူ ကျွန်းစု တစ်ခုလုံးရှိ ကုန်ပစ္စည်းများအား {{sfn|Scott |1994}} လက်ဝါးကြီးအုပ် ချုပ်ကိုင်ထားခဲ့သည်။<ref name=Ring>{{cite book|url = https://books.google.com/?id=vWLRxJEU49EC&pg=PA565 |title = International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |author = Ring, Trudy |author2 = Robert M. Salkin |author3 = Sharon La Boda |last-author-amp = yes |publisher = Taylor & Francis |year = 1996 |pages = 565–569 |isbn = 978-1-884964-04-6 |accessdate = January 7, 2010}}</ref> ထိုကုန်သွယ်ရေးမှာ အလွန်အရေးပါသဖြင့် ယောင်ဂယ်လ်ဘုရင်သည် ကိုချာလောင်း အမည်ရှိသော တရုတ်ဘုရင်ခံအား ကုန်သွယ်ရေးများကို စောင့်ကြည့်နိုင်ရန် ခန့်အပ်ထားခဲ့သည်။<ref>{{cite book|author=Ho Khai Leong|title=Connecting and Distancing: Southeast Asia and China|url=https://books.google.com/books?id=EwnzBiM0LmAC&pg=PA33|year=2009|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|isbn=978-981-230-856-6|page=33}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=VbwogbQ3l8UC&pg=PT84&lpg=PT84&dq=Yung+lo+governor+luzon#v=onepage&q=Yung%20lo%20governor%20luzon&f=false|title=In Our Image|accessdate=August 24, 2015|isbn=978-0-307-77543-6|last1=Karnow|first1=Stanley|year=2010}}</ref> နောက်ထပ် ဖိလစ်ပိုင်အတွင်းရှိ ဒေသတစ်ခုအား သမိုင်းမှတ်တမ်းတွင် ရည်ညွှန်းထားခဲ့ခြင်းမှာ ဆောင်မင်းဆက်၏ တရားဝင် သမိုင်းစာအုပ် အတွဲ ၁၈၆ တွင် ဖြစ်ပြီး ၎င်းစာအုပ်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ တိုင်းပြည်ဟု ယူဆသော မာအီပြည်ဟု (အေဒီ ၉၇၁ မတိုင်မီ မှ ၁၃၃၉ အကျော်အထိ) ဖော်ပြထားခဲ့သည်။ ဆောင်မင်းဆက်မှ ကုန်သည်များသည် မာအီသို့ နှစ်စဉ် လာရောက်လေ့ ရှိကြပြီး ၎င်းတို့၏ မှတ်တမ်းများတွင် မာအီ၏ ပထဝီဝင်၊ ကုန်သွယ်သည့် ပစ္စည်းများနှင့် အုပ်စိုးသူ၏ ကုန်သွယ်ရေး အပြုအမူများကို ဖော်ပြထားခဲ့ကြသည်။<ref name="KansaiICIS">{{cite journal |last=Zhenping |first=Wang |title=Reading Song-Ming Records on the Pre-colonial History of the Philippines|journal=Journal of East Asian Cultural Interaction Studies| year=2008 |volume=1 |pages=249–260 |issn=1882-7756 |url=http://www.icis.kansai-u.ac.jp/data/journal01-v1/journal01-19-wang.pdf}}</ref> တရုတ်ကုန်သည်များမှ မာအီနိုင်ငံသားများသည် ရိုးသားပြီး ယုံကြည်ရသူများ ဖြစ်သည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားခဲ့သည်။{{sfn|Scott|1984|p=67}} သို့သော်လည်း ထိုမှတ်တမ်းများတွင် မာအီ၏ တည်နေရာကို ရှင်းလင်းစွာ မဖောပြထားသဖြင့် မာအီ၏ တည်နေရာမှာ အငြင်းပွားဖွယ် ဖြစ်နေပြီး အချို့သော ပညာရှင်များက လာဂွန်းနား ပြည်နယ် ဘေးမြို့ နေရာတွင် တည်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ကြပြီး<ref name="Go2005">{{cite journal | last = Go | first = Bon Juan | title = Ma'I in Chinese Records – Mindoro or Bai? An Examination of a Historical Puzzle | journal = Philippine Studies | volume = 53 | issue= 1 | pages = 119–138 | date = 2005 | url = http://www.philippinestudies.net/ojs/index.php/ps/article/download/216/223 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20131021221348/http://www.philippinestudies.net/ojs/index.php/ps/article/download/216/223| archivedate = October 21, 2013 | deadurl = no }}</ref> အခြားသူများက မင်ဒိုရိုကျွန်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။{{sfn|Scott|1984|p={{page needed|date=August 2018}}}} [[File:Butuan Ivory Seal.jpg|thumb|၁၉၇၀ ဘွမ်တမ်တွင် ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော ၁၀၀၂ ခုနှစ်မှ ဘွမ်တွမ် ဆင်စွယ်တံဆိပ်]] [[File:Joangan, or the Spanish-built Joanga.jpg|thumb|left| ၁၇ ရာစုတွင် ဖရန်စစ္စကို အစ်ဂနာရှိ အယ်လ်စီနာ ရေးသားသော ''Historia de las islas e indios de Bisayas'' (1668) မှ ဗီဆာရန်း အမည်ရှိသော ကာရာကောင်းခေါ် ဖော့တပ်စစ်လှေ ကို ပုံဖော်ရေးဆွဲထားပုံ<ref name="alcina">{{cite book|author=Francisco Ignacio Alcina|title =Historia de las islas e indios de Bisayas|year =1668|url =https://trove.nla.gov.au/work/21366897?selectedversion=NBD197673}}</ref>]] ဆောင်မင်းဆက်၏ တရားဝင် သမိုင်းမှ ထပ်မံရည်ညွှန်းသည်မှာ မင်ဒါနောင်း အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ ဘူတွမ် ရာဂျားနယ်မြေ ({{circa|before ၁၀၀၁–၁၇၅၆}}) ဖြစ်ပြီး ၎င်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများမှ တရုတ်အင်ပိုင်ယာသို့ ၁၀၀၁ ခုနှစ် မတ်လ ၁၇ ရက်တွင် ပထမဆုံး သံတမန်အဖွဲ့စေလွှတ်သော တိုင်းနိုင်ငံ အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ဘူတွမ်သည် ဆရီ ဘာတာ ရှားဂျာ ရာဂျာ ၏ လက်အောက်တွင် ထင်ရှားခဲ့ပြီး <ref name="autogenerated3" /> ထိုသူမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ အုပ်စိုးသူလူတန်းစားမှ ဟိန္ဒူနိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ထိုနိုင်ငံသည် နိုင်ငံတွင်း ရွှေပန်းတိမ် လုပ်ငန်းကြောင့် အင်အားကြီးလာခဲ့ပြီး ချမ်ပါး ယဉ်ကျေးမှုလောက နှင့် သံတမန် အပြိုင်အဆိုင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘူတွမ်သည် အလွန်ပင် ကြွယ်ဝချမ်းသာခဲ့ပြီး လတ်တလော ဘူတွမ်မှ တူးဖော် ရရှိခဲ့သော ရွှေ ပမာဏသည် ပိုမိုထင်ရှားသော သီရိဝိဇယ နိုင်ငံထက်ပင် ပို၍ များပြားသည်။<ref>{{cite web |url=https://asiasociety.org/new-york/exhibitions/philippine-gold-treasures-forgotten-kingdoms |title=The Kingdom of Butuan |website=Philippine Gold: Treasures of Lost Kingdoms |publisher=Asia Society New York |access-date=2019-03-08 |df=mdy-all}}</ref> သမိုင်းပညာရှင် အီဖရန် အီဆိုရယ်နာ၏ အယူအဆအရ ဗီဆာယန်း ဓားပြအဖွဲ့များသည် တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း ဆိပ်ကမ်းမြို့များကို အေဒီ ၁၁၇၄ မှ ၁၁၉၀ အတွင်း လုယက်ခဲ့ကြပြီး အခြား သမိုင်းပညာရှင်များကမူ ထိုဓားပြအဖွဲ့များသည် ဖော်မိုဆာ (ယနေ့ခေတ် ထိုင်ဝမ်) မှ ဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။<ref name=inquirer2013-06-13>[http://newsinfo.inquirer.net/421631/raiding-china.htm Jobers Bersales: ''Raiding China'' at Inquirer.net] Retrieved June 13, 2013</ref> ဗီဆာယန်း ဓားပြအဖွဲ့များတွင် ဒါပီတန် ကယ်ဒါတွမ်ပြည်မှ လူများ ပါဝင်ပြီး ၎င်းနိုင်ငံမှာ လေတီ မှ ဒါတု ဆူမန်ဂါ မှ ဘတ်ဘန်း ဟာမူဆာနွမ်း မင်းသမီးအား တရုတ်အင်ပိုင်ယာ အတွင်းသို့ ထိုးဖောက်တိုက်ခိုက်နိုင်သော ၎င်း၏ စစ်အင်အားကို ပြ၍ နှစ်သက်အောင် ပြုလုပ်ပြီးနောက် တည်ထောင်ထားသော တိုင်းနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ သူတို့သည် သူတို့၏ နယ်မြေအား ချမ်းသာကြွယ်ဝပြီး အင်အားကြီးသော ပင်လယ်ကမ်းစပ် နိုင်ငံတော် အဖြစ် ဖန်တီးခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းအား "ဗီဆာယား ၏ ဗင်းနစ်မြို့" ဟု ယူဆခဲ့ကြသည်။ <ref name="auto">[http://www.discoverbohol.com/Features/Dauis-History-Part-1.htm History of the Kingdom of Dapitan]. Retrieved February 3, 2017.</ref> ဒဏ္ဍာရီများ အရ မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် ကယ်ဒါတွမ်ပြည် ({{circa|၁၂၀၀–၁၅၆၉}}) အား သီရိဝိဇယနိုင်ငံ ပျက်သုဉ်းခဲ့သည့် ပြည်တွင်းစစ်ပွဲပြီးနောက်တွင် သီရိဝိဇယရှိ မလေးဒါတု များကို သစ္စာခံသူများက ကျူးကျော်သူ ခိုလာမင်းဆက် နှင့် ၎င်း၏ ရုပ်သေး ရာဂျာ မာကာတူနောင်း ကို ဆန့်ကျင်ပြီး ဗီဆာယားကျွန်းများတွင် လက်ကျန်နိုင်ငံကို ထူထောင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းအား တည်ထောင်ခဲ့သော ဒါတု ဖြစ်သူ ပူတီသည် ၎င်း၏ တိုင်းပြည်အသစ် နယ်နိမိတ်အား မူလရင်းနေ လူမျိုးစုဖြစ်သော အာတီတို့၏ လူစွမ်းကောင်း မာရီကူဒို ထံမှ ဝယ်ယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref name="G. Nye Steiger 1929, p. 121">G. Nye Steiger, H. Otley Beyer, Conrado Benitez, ''A History of the Orient'', Oxford: 1929, Ginn and Company, p. 121.</ref> မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် အား ပါနေးကျွန်းပေါ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ပါနေးကျွန်းဆိုသော အမည်မှာ ပျက်သုဉ်းသွားခဲ့သော ပန်နိုင်းနိုင်ငံ အား အစွဲပြုမှည့်ခေါ်ထားခြင်း ဖြစ်သလို ပန်နိုင်းနိုင်ငံမှ ဆင်းသက်လာသူတို့ နေထိုင်ရာ ဖြစ်သည်။ ပန်နိုင်းသည် [[ဆူမတြာကျွန်း]]ပေါ်တွင် တည်ရှိသော သီရိဝိဇယနိုင်ငံ၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ အလုပ်အရှုပ်ဆုံး ပင်လယ်ရေကြောင်းသွား လမ်းကြပ်ဖြစ်သည့်<ref>{{cite report |date= November 10, 2014 |url=http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/World_Oil_Transit_Chokepoints/wotc.pdf |section=Strait of Malacca |title=World Oil Transit Chokepoints |dead-url=yes |archive-url=https://web.archive.org/web/20141122053242/http://www.eia.gov/countries/analysisbriefs/World_Oil_Transit_Chokepoints/wotc.pdf |archive-date=2014-11-22 |publisher=U.S. Energy Information Administration}}</ref> [[မလက္ကာရေလက်ကြား]]အား အောင်မြင်စွာ ကာကွယ်နိုင်ခဲ့သော ဟိန္ဒူ-ဗုဒ္ဓဘာသာ တပ် နေထိုင်ရာ နေရာ ဖြစ်ပြီး <ref name="Wonderful">{{cite web|title=The Temples Of Bahal (Portibi): Traces of Vajranaya Buddhism in Sumatra |work=Wonderful Indonesia |url=http://indonesia.travel/en/destination/613/the-temples-of-bahal-portibi |accessdate=22 July 2015}}</ref> မလက္ကာရေလက်ကြားကို ကာကွယ်ရန်သည် ထိုအချိန်က သိသာသော စိန်ခေါ်မှု ဖြစ်ကာ ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လူဦးရေ အများဆုံး နိုင်ငံ သုံးခုဖြစ်သည့် တရုတ်၊ အိန္ဒိယ နှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့က ဝိုင်းရံထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ပန်နိုင်းလူမျိုးတို့သည် ထိုရေလက်ကြားအား ၇၂၇ နှစ်တိုင် အန္တရာယ် ရန်စွယ်အားလုံးမှ ကာကွယ်ခဲ့ကြသည်။ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်လာသူ ခိုလာ အင်ပိုင်ယာအား ပုန်ကန်ရာတွင် သစ္စာရှိ စစ်သူရဲများဖြစ်ကြသော မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် လူမျိုးတို့သည် အနောက်ဘက်မှ ရောက်ရှိလာသော ဟိန္ဒူနှင့် အစ္စလာမ် ကျူးကျော်သူများအား ၎င်းတို့ အခြေစိုက်ရာ ဗီဆားယားကျွန်းများမှ ဆန့်ကျင်မှု ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ <ref name="saleeby 152-153">{{cite book |url=https://archive.org/stream/historysulu00islagoog#page/n58/mode/2up |title=The History of Sulu|author=Najeeb Mitry Saleeby |year=1908 |series=Ethnological Survey for Philippine Islands |publisher=Bureau of Printing, Harvard University |pages=152–153|oclc=3550427|accessdate=20 June 2019|edition=Illustrated |via=Internet Archive}}</ref> စီဘူး ရာဂျာပြည် <ref>Zhang Xie. (1618) (in Chinese). ''Dong Xi Yang Kao'' [''A Study of the Eastern and Western Oceans''] ''[http://www.lib.kobe-u.ac.jp/directory/sumita/5A-161/volume05.html Volume 5]'' ({{zh|[http://www.lib.kobe-u.ac.jp/directory/sumita/5A-161/ 東西洋考]}}). {{ISBN|7-5325-1593-1}}. MID 00024687. Retrieved December 18, 2009.</ref>({{circa|၁၂၀၀–၁၅၆၅}}) မှာ ဗီဆာယားရှိ မတ်ဒ်ဂျာအက်စ်ပြည်၏ အိမ်နီးချင်း ဖြစ်ပြီး တမီးလ်သွေးပါဝင်သော ရာဂျာတစ်ဦး ဖြစ်သည့်အပြင် ချိုလာမင်းဆက် မျိုးနွယ်စုဝင် ဖြစ်သည့် ရာဂျာမူဒါ ဆရီ လူမေး မှ အုပ်ချုပ်သည်။ ဆရီလူမေးအား ချိုလာ မဟာရာဂျာမှ မတ်ဒ်ဂျာ-အက်စ် အား ကျူးကျော်ရန် စေလွှတ်လိုက်သော်လည်း ပုန်ကန်ခြားနားပြီး ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင် တမီးလ်-မလေး ရာဂျာပြည်ကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ မဟာရာဂျာမှ ဆင်းသက်လာသူဖြစ်သော်လည်း ၎င်းဘာသာ စီဘူး ရာဂျာပြည်ကို ထူထောင်သူအဖြစ် နှိမ့်ချစွာ နေထိုင်ပြီး သူကိုယ်တိုင် ဗီဆာယန်းများနှင့် ပေါင်းသင်းနေခဲ့သည်။ ထိုပြည်သည် ကျွန်းများအတွင်း ရေကြောင်းပို့ဆောင် ဆက်သွယ်ခြင်းဖြင့် ချမ်းသာကြွယ်ဝလာခဲ့သည်။<ref>[http://cebu-online.com/swum/html/exhibits.html Cebu, a Port City in Prehistoric and in Present Times]. Accessed September 5, 2008.</ref> ဘူတွမ် နှင့် စီဘူး ရာဂျာပြည် နှစ်ခုစလုံးသည် မဟာမိတ်ဖွဲ့ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့ နှစ်ပြည်စလုံးသည် အိန္ဒိယကုန်သည်များမှ ဘော်နီယိုကျွန်း တောင်ပိုင်းတွင် တည်ထောင်ထားသော<ref>[http://www.joshuaproject.net/peopctry.php?rop3=106159&rog3=ID The Tenggarong Kutai] in the Joshua Project</ref> ဟိန္ဒူပြည်ဖြစ်သည့်<ref name=Coedes>{{cite book|last= Coedès|first= George|authorlink= George Coedès|editor= Walter F. Vella|translator= Susan Brown Cowing |title= The Indianized States of Southeast Asia|year= 1968|publisher= University of Hawaii Press|isbn= 978-0-8248-0368-1}}</ref> ကူတိုင်းပြည်နှင့် ကုန်သွယ်ရေးလမ်းကြောင်းကို ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သည်။ ဂန္ထဝင်ကဗျာရှည်ကြီး တစ်ပုဒ်ဖြစ်သည့် နာဂရာခရက်တီဂါမာ ကဗျာ အရ ဂျာဗားတွင် အခြေစိုက်သော မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာသည် လူဇုန်ကျွန်းပေါ်ရှိ ဆလူဒေါင် (မနီလာ) နှင့် ဆူလူးကျွန်းစု ရှိ ဆိုလော့ (ဆူလူး) တို့အား ကိုလိုနီနယ် အဖြစ် သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း သူတို့သည် ဗီဆာယားကျွန်းများပေါ်တွင် အခြေတည်နိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိဘဲ သီရိဝိဇယမင်း သစ္စာခံများက အဆက်မပြတ် ပြောက်ကျားစစ်ပွဲများ ဖြင့် ၎င်းတို့အား တိုက်ခိုက်နေသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ နောက်ဆုံးတွင် မနီလာတိုက်ပွဲ (၁၃၆၅) အပြီးတွင် လူဇုန်ကျွန်းသည် လွတ်လပ်ရေး ပြန်လည် ရရှိခဲ့ပြီး ဆူလူးတို့မှလည်း လွတ်လပ်ရေး ပြန်လည်တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ကာ ကလဲ့စားချေသည့် အနေနှင့် မာဂျာပါဟစ်၏ ခရိုင်တစ်ခု ဖြစ်သော ပိုနီ (ဘရူနိုင်း) အား တိုက်ခိုက်ခဲ့ကာ မြို့တော်မှ တပ်များက ၎င်းတို့အား ပြန်လည်မောင်းထုတ်ခဲ့သည့် အချိန် အထိ ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite book |title=History for Brunei Darussalam: Sharing our Past |year=2009 |publisher=Curriculum Development Department, Ministry of Education |isbn=978-99917-2-372-3 |ref={{harvid|History for Brunei Darussalam|2009}}|p=44}}</ref> တွန်ဒိုမှ ပါဆစ်မြစ်၏ တစ်ဖက်ကမ်း လူဇုန်ကျွန်းပေါ်တွင် မနီလာရာဂျာပြည် (c.၁၂၅၈–၁၅၇၁) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ယခင်က ထိုဒေသရှိ မွတ်ဆလင်တို့ကို အုပ်စိုးခဲ့သော ဘရူနိုင်း ရာဂျာ အာမက် မှ မာဂျာပါဟစ် ရာဂျာ အဗီဂျီကာရ အား ရေကြောင်းတိုက်ပွဲတွင် အောင်နိုင်ခဲ့ပြီးနောက်တွင် ဖြစ်သည်။ အရှေ့တောင်အာရှတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာ ဆက်လက်ပျံ့နှံ့လာပြီး မွတ်စလင် ဖြစ်သွားသော ပြည်နယ်များမှ ခွဲထွက်ကာ လွတ်လပ်သော စူလတန်ပြည်များကို သီးခြားတည်ထောင်ကြသဖြင့် နောက်ဆုံးတွင် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာ ပျက်သုဉ်းခဲ့ရသည်။ နောက်ဆုံးတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ပြောင်းလဲရန် ရင်ဆိုင်နေရသော ဟိန္ဒူ မာဂျာပါဟစ် အကြွင်းအကျန်တို့သည် ဘာလီကျွန်း သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ကြသည်။{{sfn|Barski|p=46}} တရုတ်တို့သည် လူဇုန် ဟု အမည်ရသော ပြည်ကိုလည်း ၎င်းတို့မှတ်တမ်းတွင် ဖော်ပြခဲ့ကြသည်။ ၎င်းမှာ မနီလာကို ရည်ညွှန်းသည်ဟု ယူဆရပြီး ၁၅၂၀ ခုနှစ်များမှ ပေါ်တူဂီနှင့် စပိန်တို့၏ မှတ်တမ်းများတွင် လူဆွန် နှင့် မနီလာသည် တစ်ခုတည်း ဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြထားခဲ့ ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ {{sfn|Scott |1994}} သို့သော် အချို့သော သမိုင်းပညာရှင်များက ငြင်းချက်ထုတ်ကြသည်မှာ ထိုသူများ အားလုံးသည် မနီလာသို့ ရောက်ရှိခြင်း မရှိကြဘဲ လူဆွန် ဆိုသည်မှာ မနီလာပင်လယ်အော်ပေါ်ရှိ တာဂါးလော့ နှင့် ကာပမ်ပန်ဂမ်ပြည်များ အားလုံးကို အလွယ်တကူ ညွှန်းဆိုခြင်းသာ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ <ref name="Alfonso2016">{{cite book | title=The Nameless Hero: Revisiting the Sources on the First Filipino Leader to Die for Freedom | publisher=Holy Angel University Press | author=Alfonso, Ian Christopher B. | year=2016 | location=Angeles | isbn=978-971-0546-52-7}}</ref> မည်သို့ပင် ဖြစ်စေ ၁၅၀၀ ခုနှစ်များ အစောပိုင်း နှင့် ၁၅၆၀ ခုနှစ်များ အထိ ထို ပင်လယ် ခရီးသွားလူမျိုးများကို ပေါ်တူဂီတို့၏ မလက္ကာမြို့တွင် လူဆိုးရက်စ် ဟု ရည်ညွှန်းခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့သည် အရှေ့တောင်အာရှ တခွင်တွင် ပြည်ပ အသိုင်းအဝန်းများ တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့သည် တောင်ငူမင်းဆက်ခေတ် မြန်မာပြည်၊ မလက္ကာ စူလတန်ပြည် နှင့် အရှေ့တီမောတို့သို့ စွန့်စား ကုန်သွယ်ရန် သွားရောက်ပြီး စစ်ပွဲများတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြကာ <ref>Lucoes warriors aided the Burmese king in his invasion of Siam in 1547&nbsp;AD. At the same time, Lusung warriors fought alongside the Siamese king and faced the same elephant army of the Burmese king in the defence of the Siamese capital at Ayuthaya, p. 195.</ref>{{efn|1=The former sultan of Malacca decided to retake his city from the Portuguese with a fleet of ships from Lusung in 1525 AD.{{refn|1=Barros, Joao de, Decada terciera de Asia de Ioano de Barros dos feitos que os Portugueses fezarao no descubrimiento dos mares e terras de Oriente [1628], Lisbon, 1777, courtesy of Scott 1994 p.94}} }}<ref name="Pigafetta">{{Cite journal |last = Pigafetta |first = Antonio |author-link = Antonio Pigafetta |title = First voyage round the world |language = English |translator = J.A. Robertson |year = 1969 |place = Manila |publisher = Filipiniana Book Guild |orig-year = 1524}}</ref> ကုန်သည်များ နှင့် ကြေးစားစစ်သား များအဖြစ် ပါဝင်ခဲ့ကြခြင်း ဖြစ်သည်။<ref name="Pires">{{Cite book |last = Pires |first = Tomé |author-link = Tomé Pires |title = A suma oriental de Tomé Pires e o livro de Francisco Rodriguez: Leitura e notas de Armando Cortesão [1512–1515] |translator = Armando Cortesao |language = Portuguese |place = Cambridge |publisher = Hakluyt Society |year = 1944 }}</ref><ref name="Lach">{{cite book |last = Lach |first = Donald Frederick |title = Asia in the Making of Europe |year = 1994 |publisher = University of Chicago Press |location = Chicago |chapter = Chapter 8: The Philippine Islands |isbn = 978-0-226-46732-0}}</ref><ref name="Reid">{{cite book |last = Reid |first = Anthony |editor = Peter Bellwood |editor2 = James J. Fox |editor3 = Darrell Tryon |editor3-link = Darrell Tryon |title = The Austronesians: Historical and comparative perspectives |year = 1995 |publisher = Department of Anthropology, The Australian National University |location = Canberra |chapter = Continuity and Change in the Austronesian Transition to Islam and Christianity |chapterurl = http://epress.anu.edu.au/austronesians/austronesians/mobile_devices/ch16.html |access-date = 5 July 2019 |archive-date = 2 September 2007 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070902152346/http://epress.anu.edu.au/austronesians/austronesians/mobile_devices/ch16.html |url-status = dead }}</ref> ထင်ရှားသော လူဆိုးရက်စ် တစ်ဦးမှာ ပေါ်တူဂီ မလက်ကာပြည်ရှိ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင် သူဌေး နှင့် တီမန်ဂေါင်း (ဘုရင်ခံ နှင့် ဗိုလ်ချုပ်)<ref name="turnbull">{{cite book|last=Turnbull|first=C.M.|title=A History of Singapore: 1819–1975|year=1977|publisher=Oxford University Press|location=Kuala Lumpur|isbn=978-0-19-580354-9}}</ref> ဖြစ်သူ ရယ်ဂျီမို ဒီ ရာဂျာ ဖြစ်သည်။ သူသည် အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ၊ မလက်ကာ ရေလက်ကြား၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ်<ref>Antony, Robert J. Elusive Pirates, Pervasive Smugglers: Violence and Clandestine Trade in the Greater China Seas. Hong Kong: Hong Kong University Press, 2010. Print, 76.</ref> နှင့် အလယ်ခေတ် ဖိလစ်ပိုင် ပင်လယ်နိုင်ငံများ<ref>Junker, Laura L. Raiding, Trading, and Feasting: The Political Economy of Philippine Chiefdoms. Honolulu: University of Hawaiì Press, 1999.</ref><ref>Wilkinson, R J. An Abridged Malay-English Dictionary (romanised). London: Macmillan and Co, 1948. Print, 291.</ref> တို့အတွင်း ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး ပြုလုပ် ထိန်းချုပ်ထားသော အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ သင်္ဘောအစုအဝေး၏ အကြီးအကဲလည်း ဖြစ်သည်။ သမိုင်းပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်သူ ပေါလ် ကီကိုင်း မာနန်ဆာလာ၏ အဆိုအရ နာမည်ကြီး မင်မင်းဆက် ဗိုလ်ချုပ် ကျန်းဟီ သည် လူဇုန်အား တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး မနီလာအား ဖျက်စီးခဲ့သော်လည်း ဒေသတွင်း မဟာမိတ်တိုင်းပြည်များက ၎င်း၏ စစ်တပ်ကို ပြန်လည် တွန်းလှန်တိုက်ခိုက်ခဲ့သဖြင့် ၎င်း၏ အောင်မြင်မှုသည် ပန်ဂါဆီနန် အထိသာ ရှိနေခဲ့သည်။<ref>[http://sambali.blogspot.com/2005/11/glossary-lues.html Glossary: Luções By Paul Kekai Manansala in the "Quest of the Dragon and Bird Clan."]</ref> လူဇုန်မြောက်ပိုင်းတွင် ကာဘိုလိုအန် (ပန်ဂါဆီနန်) ({{circa|၁၄၀၆–၁၅၇၆}}) သည် ၁၄၀၆ မှ ၁၄၀၁၁ အတွင်း တရုတ်ပြည်သို့ လက်အောက်ခံ တိုင်းပြည်တစ်ခု အဖြစ် အထူးသံတမန်များ စေလွှတ်ခဲ့ပြီး<ref>{{cite web|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-21-1983/scott.pdf|title=Filipinos in China in 1500|last=Scott|first=William Henry|website=China Studies Program|page=8|publisher=De la Salle University|year=1989|access-date=April 17, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150724123829/http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-21-1983/scott.pdf|archive-date=July 24, 2015|dead-url=yes}}</ref> ဂျပန်နိုင်ငံနှင့်လည်း ကုန်သွယ်မှုများ ပြုခဲ့သည်။ <ref>{{cite book | last = Sals | first = Florent Joseph | author-link = | title = The history of Agoo : 1578–2005 | publisher = Limbagan Printhouse | date = 2005 | location = La Union | page = 80 | language = English}}</ref> မော်ရိုကို စူးစမ်းရှာဖွေသူ အီဘင် ဘာတူတာ၏ အဆိုအရ မွန်ဂိုအင်ပိုင်ယာ ဖွံ့ဖြိုးလာသည့် အချိန်တွင် ပန်ဂါဆီနန်သည် အလွန် အင်အားတောင့်တင်းသော်လည်း ပန်ဂါဆီနန်ရှိ ပြည်သူတို့သည် ထောင်လွှားခြင်း မရှိကြဟု ဆိုသည်။<ref>Ibn Battuta, ''The Travels of Ibn Baṭṭūṭa, A.D. 1325–1354'', vol. 4, trans. H. A. R. Gibb and C. F. Beckingham (London: Hakluyt Society, 1994), pp. 884–5.</ref> ပန်ဂါဆီနန် (ကာဘိုလိုအန်း) မှ စစ်သူရဲ မင်းသမီး အာဒူဂျာသည် နိုင်ငံ နှင့် မဟာမိတ်တို့ကို ခေါင်းဆောင်ပြီး မွန်ဂိုအင်ပိုင်ယာ တစ်ခုလုံး၏ ပြိုင်ဘက်တစ်ဦး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ကာဘိုလိုအန်း တို့သည် မင်မင်းဆက်၏ လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာသော အခါ မွန်ဂိုတို့ကို ဆန့်ကျင်သော မင်မင်းဆက်နှင့် တစ်သွေးတည်း တစ်သားတည်း ရှိကြောင်း ပြခဲ့သည်။{{sfn|Scott |1994 |p=187}} [[File:Kris and scabbard.jpg|thumb|upright|right|ခရစ် (သို့ ကာလစ်) ဟု ခေါ်သော ကိုလိုနီခေတ် မတိုင်မီ ဖိလစ်ပိုင် လူမျိုးတို့ အသုံးပြုခဲ့သော မြင့်မြတ်သော ဓား။ ထိုဓားအား ပုံမှန် လက်နက် အဖြစ် ကိုင်ဆောင်လေ့ ရှိကြသည်။<ref>{{cite book |last=Frey |first=Edward |title=The Kris: Mystic Weapon of the Malay World |year=1989 |publisher=Oxford University Press |location=Selangor Darul Ehsan |isbn=978-0-19-588906-2}}</ref>]] ၁၃၀၀ ခုနှစ်များတွင် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများသို့ အစ္စလာမ်ဘာသာ ရောက်ရှိလာပြီး နောက်ဆုံးတွင် ပျံ့နှံ့သွားခဲ့သည်။ ၁၃၈၀ တွင် ကာရင်မ် အူလ် မက်ကဒမ် နှင့် ဂျိုဟိုးတွင် မွေးဖွားသော အာရပ်ကုန်သည် ရှာရီဖူးလ်း ဟာရှမ် ဆိုင်ယတ်ဒ် အဘူ ဘာကာ တို့သည် မလက္ကာ မှ ဆူလူးကျွန်းသို့ ရောက်ရှိလာပြီး ဆူလူး ရာဂျာဖြစ်သူ ရာဂျာ ဘာဂွင်ဒါ အလီ အား အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းပြီး သူ၏ သမီးတော်ကို လက်ဆက်ကာ ဆူလူး စူလတန်ပြည်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ <ref>100 Events That Shaped The Philippines (Adarna Book Services Inc. 1999 Published by National Centennial Commission) Page 72 "The Founding of the Sulu Sultanate"</ref><ref>{{citation |author=Bascar, C.M. |url=http://www.royalsulu.com/history.html |title=Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom" |dead-url=yes |archive-url=https://web.archive.org/web/20081201232156/http://www.royalsulu.com/history.html |archive-date=December 1, 2008 |access-date=December 19, 2009 |via=[http://www.royalsulu.com/ The Royal Hashemite Sultanate of Sulu & Sabah Website]}}</ref> ၁၅ ရာစု အကုန်တွင် ဂျိုဟိုးမှ ရှရစ်ဖ် မိုဟာမက် ကာဘန်ဆူဝမ် သည် မင်ဒါနောင်းကျွန်းသို့ အစ္စလာမ်ဘာသာကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့ပြီး မာဂွင်ဒါနောင်း စူလတန်ပြည်ကို တည်ထောင်ခဲ့သည်။ စူလတန် ပုံစံ ရှိသော အုပ်ချုပ်ရေး သည် လာနောင်း အထိ ချဲ့ထွင်လာခဲ့သည်။ <ref>[http://www.mnlf.net/History/The%20Maguindanao%20Sultanate.htm "The Maguindanao Sultanate"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030126203422/http://www.mnlf.net/History/The%20Maguindanao%20Sultanate.htm |date=26 January 2003 }}, Moro National Liberation Front web site. "The Political and Religious History of the Bangsamoro People, condensed from the book ''Muslims in the Philippines'' by Dr. C.A. Majul." Retrieved January 9, 2008.</ref> [[File:Iranun lanong warship by Rafael Monleón (1890).jpg|thumb|left|၁၈၉၀ခုနှစ်တွင် ရာဖဲလ် မွန်လီယွန်မှ ၁၈ ရာစုနှောင်းပိုင်း အီရန်နန် လူမျိုးတို့၏ ပင်လယ်ဓားပြတိုက်ရာ နှင့် ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရာတွင် အသုံးပြုသော လာနောင်း စစ်သင်္ဘောများကို သရုပ်ဖော်ထားပုံ]] အစ္စလာမ်ဘာသာသည်သည် တောင်ဘက်တွင် မင်ဒါနောင်း အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး မြောက်ဘက်တွင် လူဇုန်အထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။<ref>Majul, Muslims, 81–83.</ref> ထိုသို့ အောင်မြင်ရခြင်း အကြောင်းမှာ ပိုနီဟု ယခင်က ခေါ်ဝေါ်သော ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်သည် မာဂျာပါဟစ် အင်ပိုင်ယာမှ ခွဲထွက်ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းကာ မက္ကာမှ အာရပ်စော်ဘွား တစ်ဦးဖြစ်သူ ရှာရစ်ဖ် အလီအား စူလတန် အဖြစ် လာရောက် အုပ်ချုပ်ရန် ဖိတ်ကြားခဲ့ပြီး ထိုစူလတန်မှ ဆင်းသက်သူ စူလတန် ဘိုလ်ကရား သည် ၎င်း အုပ်ချုပ်စဉ် ၁၄၈၅ မှ ၁၅၂၁ အတွင်း လူဇုန်ကျွန်းတွင် မနီလာအား အစ္စလာမ် ကိုလိုနီနယ်မြေ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သော ကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref>{{Cite encyclopedia|author=Sidhu, Jatswan S. |year=2009 |title=Bolkiah, Sultan (r. 1485–1524) |encyclopedia=Historical Dictionary of Brunei Darussalam |edition=second |location=Lanham, MD |publisher=Scarecrow Press |page=37 |isbn=978-0-8108-7078-9}}</ref> ထို့နောက်တွင် ရာဂျာ ဂန်ဘမ်အား တိုက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့ပြီးနောက် ပုန်ကန်ထကြွသော တွန်ဒိုတို့အား အောင်မြင်ခဲ့ပြီး မွတ်ဆလင် ရာဂျာ ဆာလာလီလာအား နန်းတင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် မွတ်ဆလင် ရာဂျာနိုင်ငံဖြစ်သော မေနီလာ အား ပြန်လည်တည်ထောင်ကာ ဘရူနိုင်း၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံအဖြစ် လူဇုံမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.history-centre.gov.bn/sultanbrunei.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170109041503/http://www.history-centre.gov.bn/sultanbrunei.htm|archivedate=January 9, 2017|title=Info Sejarah|publisher=The Government of Burnei Darussalam}}</ref><ref name=McAmis>{{harvnb|McAmis|2002|pp=18–24, 53–61}}</ref><ref name="end">{{cite book |last=Munoz |first=Paul Michel |title=Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula |publisher=Editions Didier Millet |year=2006 |location=Singapore|page=171 |isbn= 978-981-4155-67-0}}</ref><ref>U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. (June 2009). [https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2700.htm Background Note: Brunei]. Retrieved December 18, 2009.</ref>စူလတန် ဘိုလ်ကရားသည် အစ္စလာမ်ဘာသာသို့ အသစ်ကူးပြောင်းထားသော စူလူးကျွန်းမှ စူလူး စူလတန် အာမာ အူလ်-အွမ်ဘရာ၏ သမီးတော် လိုင်လာ မက်ကာနာအား လက်ဆက်ခဲ့ပြီး ဘရူနိုင်း၏ ဩဇာကို လူဇုံကျွန်းနှင့် စူလူးကျွန်းစုတို့အထိ ဖြန့်ကျက်ခဲ့သည်။<ref name="Sidhu">{{Cite encyclopedia|author=Sidhu, Jatswan S. |year=2009 |title=Bolkiah, Sultan (r. 1485–1524) |encyclopedia=Historical Dictionary of Brunei Darussalam |edition=second |location=Lanham, Maryland |publisher=Scarecrow Press |page=37 |isbn=978-0-8108-7078-9}}</ref> ဘရူနိုင်းသည် အလွန်ပင် အင်အားကြီးခဲ့ပြီး ၎င်းသည် ဘော်နီယို အိမ်နီးချင်းဖြစ်သော တောင်ဘက်ရှိ ကူတိုင်းကို အောင်မြင်ခဲ့သည်။ သို့သော် ကူတိုင်းမှာ ဟိန္ဒူနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင် ကျူးကျော်လာသော အစ္စလာမ် အင်အားကြီးနိုင်ငံများ ဖြစ်သည့် မာဂွင်ဒါနောင်းကဲ့သို့သော တိုင်းပြည်များနှင့် တွန်းလှန်တိုက်ခိုက်နေရသည့် ဘူတွမ် နှင့် စီဘူးတို့နှင့် နောက်ဆုံးအနေနှင့် မဟာမိတ်ပြုခဲ့ခြင်းဖြင့် အသက်ဆက်နိုင်ခဲ့သည်။ ဘရူနိုင်းသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ မြောက်ဘက် သုံးပုံတစ်ပုံနှင့် တောင်ပိုင်း သုံးပုံတစ်ပုံကို အောင်မြင်စွာ သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့သော်လည်း{{sfn|Saunders|2013|pp=60}}{{sfn|Herbert|Milner|1989|pp=99}}{{sfn|Lea|Milward|2001|pp=16}}{{sfn|Hicks|2007|pp=34}}{{sfn|Church|2012|pp=16}}{{sfn|Eur|2002|pp=203}}{{sfn|Abdul Majid|2007|pp=2}}{{sfn|Welman|2013|pp=8}} စူလတန် ဘိုလ်ကရားမှာ ၎င်းကိုယ်တိုင် မိခင်ဘက်မှ ဗီဆာယန်း သွေးတစ်ဝက်ပါသော်လည်း ဗီဆာယန်းကျွန်းများကို မအောင်မြင်နိုင်ခဲ့ပေ။ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဒဏ္ဍာရီများထဲတွင် ရုပ်ချောပြီး ယောက်ျားပီသကာ သန်မာသော ဂီတအားဖြင့် ဘုရားပေးသည့် ပါရမီရှိပြီး နတ်သားကဲ့သို့ အသံရှိသည့် အပြင် ကိုယ်ခံပညာတော်သဖြင့် ကျော်ကြားသော သီချင်းဆိုသည့် သင်္ဘောကပ္ပတိန် နာခိုဒါ ရာဂမ် ဆိုသူ ရှိပြီး ၎င်းမှာ စူလတန် ဘိုလ်ကရားနှင့် တွဲဖက်မြင်ကြသည်။ စူလတန် ဘိုလ်ကရားမှာ နာခိုဒါ ရာဂမ် ဖြစ်နိုင်သည့် အထောက်အထားများ ရှိပြီး ၎င်းမှာ ဗီဆာယန်းနှင့် ဖိလစ်ပိုင် သွေးတစ်ဝက်ပါသည့် အမျိုးမှ ဆင်းသက်လာသူဖြစ်ပြီး နောက်ပိုင်း စပိန်တို့၏ မှတ်တမ်းများအရ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ အထူးသဖြင့် ဗီဆာယန်းများသည် သီချင်းဆိုရာတွင် ဝါသနာကြီးကြပြီး အထူးသဖြင့် စစ်သူရဲလူတန်းစားများမှာ ၎င်းတို့၏ သီချင်းဆိုကောင်းမှုကြောင့် ကျော်ကြားသည်ဟု ဆိုသည်။<ref>Cf. William Henry Scott (1903). "Barangay: Sixteenth Century Philippine Culture and Society". (1 January 1994) pp. 109–110.</ref> ထို့နောက်တွင် မွတ်ဆလင်တို့သည် ဗီဆာယန်းတို့အား စစ်ပွဲများ ဆက်လက်တိုက်ခိုက်ကြပြီး ကျွန်အဖြစ် ဆက်လက်ဖမ်းဆီးခြင်းများ လုပ်ဆောင်ကြသည်။<ref name="macachor">{{cite journal |author=Celestino C. Macachor |year=2011 |title=Searching for Kali in the Indigenous Chronicles of Jovito Abellana |journal=Rapid Journal |volume=10 |issue=2 |url=http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120703210211/http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |archivedate=July 3, 2012 |df= }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120703210211/http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |date=3 July 2012 }} {{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=http://cebueskrima.s5.com/custom3.html |accessdate=13 July 2019 |archivedate=3 July 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120703210211/http://cebueskrima.s5.com/custom3.html }}</ref>မွတ်ဆလင်တို့၏ စစ်ပွဲများတွင် ပါဝင်သည့် ပါပူအာ-အင်ဒိုနီးရှား၏ အနီးတစ်ဝိုက်တွင် ဗဟိုချက်မအဖြစ် အခြေစိုက်သော မွတ်ဆလင် နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်၍ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင် ရောင်းဝယ်ရေးကို လက်ဝါးကြီးအုပ်ကာ အင်အားကြီးလာသော တာနိတ် စူလတန်ပြည်သည် အန်နီမစ်ဆင် ကိုးကွယ်သည့် မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း ဒါပီတန် ကယ်ဒါတွမ်ပြည်အား ဘိုဟိုးတွင် ဆက်လက်ဖျက်စီးခဲ့သည်။<ref name="auto"/> ထို့အတွက်ကြောင့် ဒါပီတန် ပြည်သူတို့ အနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ တိုင်းပြည်ကို မင်ဒါနောင်းမြောက်ပိုင်းတွင် ပြန်လည်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ၎င်းတို့ ထိုနေရာကို သိမ်းပိုက်လိုက်သည့် အတွက် ထိုနေရာတွင် နေထိုင်သူ လာနောင်း စူလတန်ပြည်မှ ပြည်သူများ ရွှေ့ပြောင်းခဲ့ရသည်။ ဟိန္ဒူရာဂျာပြည်များဖြစ်ကြသော ဘူတွမ် နှင့် စီဘူးတို့မှာလည်း မာဂွင်ဒါနောင်း စူလတန်ပြည်မှ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် သိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် စစ်ပြုခြင်းများကို ကြံ့ကြံ့ခံနေရပြီး <ref name="marivir">Marivir Montebon, Retracing Our Roots – A Journey into Cebu's Pre-Colonial Past, p.15</ref> ၎င်းတို့၏ တောင်ပိုင်းရှိ ဟိန္ဒူမဟာမိတ်ဖြစ်သော ကူတိုင်း ရာဂျာပြည်မှာလည်း ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်တွင် စိုးမိုးနိုင်ရေးအတွက် ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်နှင့် အပြင်းအထန် ရုန်းကန် တိုက်ခိုက်နေရသည်။ ထိုသို့ ဗီဆာယန်းများအား ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းများနှင့် အပြိုင်အဖြစ် စီဘူးရာဂျာ ဟူမာဘွမ် အား မက်ကန် မှ ဒါတု လာပူး-လာပူးမှ ပုန်ကန်ခြားနားခဲ့သည်။<ref>{{cite book|last=de Guzman|first=Maria O.|title=The Filipino Heroes|publisher=National Bookstore, Inc.|year=1967|pages=58|isbn=978-971-08-2987-3}}</ref> ထို့အပြင် တွန်ဒို နိုင်ငံ နှင့် ဘရူနိုင်း၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံဖြစ်သော မေနီလာ အစ္စလာမ်ရာဂျာပြည်တို့ကြားတွင် နယ်နိမိတ် အငြင်းပွားမှုများဖြင့် ကျွက်ကျွက်ဆူနေခဲ့ပြီး မေနီလာကို အုပ်ချုပ်သူ ရာဂျာ မာတန်ဒါမှ တွန်ဒိုအား တိုက်ခိုက်ရာတွင် ဘရူနိုင်းစူလတန်ပြည်ရှိ ၎င်းနှင့် အမျိုးတော်သူများမှ စစ်ကူတောင်းခဲ့သည်။<ref>{{Cite book|title=Relazione del primo viaggio intorno al mondo|last=Pigafetta|first=Antonio|year=1524|isbn=|location=|pages=}}</ref> ဒါတုများ၊ ရာဂျာများ၊ စူလတန်များနှင့် လာကန်းများအကြား အပြိုင်အဆိုင် ဖြစ်နေမှုကြောင့် စပိန်တို့အတွက် ကိုလိုနီပြုရန် လွယ်ကူခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ကျွန်းများသည် အမြဲတမ်း ဖြစ်နေတတ်သော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ<ref>{{cite news|last1=Locsin|first1=Joel|title=For improved response? PAGASA to adopt 'super typhoon' category in 2015|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/386166/weather/for-improved-response-pagasa-to-adopt-super-typhoon-category-in-2015|accessdate=November 2, 2014|publisher=GMA News Online|date=November 1, 2014}}</ref> နှင့် နိုင်ငံအချင်းချင်း ပဋိပက္ခများကြောင့် လူဦးရေ ကျဲပါးသည်။<ref>{{cite journal|url = http://www.gutenberg.org/files/38269/38269-h/38269-h.htm#pb139 |title = A History of the Philippines |last = Barrows |first = David |journal = Guttenburg Free Online E-books |year = 2014 |volume = 1 |page = 139 |quote = Fourth.—In considering this Spanish conquest, we must understand that the islands were far more sparsely inhabited than they are to-day. The Bisayan islands, the rich Camarines, the island of Luzon, had, in Legaspi's time, only a small fraction of their present great populations. This population was not only small, but it was also extremely disunited. Not only were the great tribes separated by the differences of language, but, as we have already seen, each tiny community was practically independent, and the power of a dato very limited. There were no great princes, with large forces of fighting retainers whom they could call to arms, such as the Portuguese had encountered among the Malays south in the Moluccas.}}</ref> ထို့အတွက်ကြောင့် လူနည်းသော နယ်မြေများကို အလွယ်တကူပင် အောင်မြင်နိုင်ပြီး ကျွန်းစုအတွင်း နိုင်ငံငယ်များကို စပိန်အင်ပိုင်ယာအတွင်းသို့ အလျင်အမြန် သွတ်သွင်းနိုင်ခဲ့ကာ စပိန်ယဉ်ကျေးမှု သွတ်သွင်းခဲ့ပြီး ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ ကူးပြောင်းစေနိုင်ခဲ့သည်။<ref name=Agoncillo>{{cite book|author=Agoncillo, Teodoro A.|title=History of the Filipino People|url=https://archive.org/details/historyoffilipin00teod|edition=8th|publisher=Garotech Publishing|year=1990|isbn=978-971-8711-06-4|page=[https://archive.org/details/historyoffilipin00teod/page/22 22]}}</ref> ===ကိုလိုနီခေတ်=== သတင်းစာဆရာ အလန်ရော်ဘယ်က " ကိုလိုနီစနစ်မှ ဖိလစ်ပိုင်ကို ဖန်တီးခဲ့ပြီး ၎င်း၏ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှုကို ပုံဖော်ပေးခဲ့သည့်အပြင် လူတို့၏ အတွေးအမြင်များကိုလည်း လွှမ်းမိုးခဲ့သည်။ စပိန်တို့လက်အောက် ၃၃၃ နှစ်နှင့် အမေရိကန်တို့လက်အောက် ဆယ်စုနှစ် ၅ ခုမှ နိုင်ငံကို ခိုင်မာစွာ ပုံသွင်းခဲ့သည်။" ဟူ၍ သူ၏ အယူအဆကို ပြောကြားခဲ့သည်။<ref name="D+C">{{cite news |title=No trust in institutions|url=https://www.dandc.eu/en/article/anti-democratic-legacy-spanish-and-us-colonialism-philippines|author=Alan C. Robles|work=D+C, development and cooperation |date=October 15, 2017 |accessdate=November 23, 2017}}</ref> မနုဿဗေဒပညာရှင် ပရော်စပယ်ရို ကိုဗာမှ သူ၏ လေ့လာတွေ့ရှိချက်ကို ဖော်ပြရာတွင် "ကျွန်ုပ်တို့၏ တွေးခေါ်မှု၊ ယဉ်ကျေးမှု နှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့ကိုယ်တိုင် အာရှသားများ ဖြစ်သော်လည်း အနောက်တိုင်းပုံစံ ဖြစ်လာခဲ့သည်" ဟု ဆိုသည်။<ref>quoted in {{cite book|last=Mendoza|first=Susanah Lily L.|title=Between the Homeland and the Diaspora: The Politics of Theorizing Filipino and Filipino American Identities : a Second Look at the Poststructuralism-indigenization Debates|url=https://books.google.com/books?id=cKlw1AlY9OYC|year=2002|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-93157-1|pages=[https://books.google.com.ph/books?id=cKlw1AlY9OYC&pg=PA50 50–51]}}</ref> ====စပိန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ==== ၁၅၂၁တွင် ပေါ်တူဂီ စွန့်စားရှာဖွေသူ [[မဂျဲလင်|ဖာဒီနန် မဂျဲလင်]] ၏ အဖွဲ့သည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး စပိန်အတွက် ကျွန်းများကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သော်လည်း မဂျဲလင်မှာ မက်တန်ကျွန်းတိုက်ပွဲတွင် သေဆုံးခဲ့သည်။ <ref name="etymology">{{cite book|author1=Zaide, Gregorio F. |author2=Sonia M. Zaide |lastauthoramp=yes |title=Philippine History and Government|url=https://archive.org/details/philippinehistor0000zaid |edition=6th|publisher=All-Nations Publishing Company |year=2004}}</ref> စပိန်စွန့်စားရှာဖွေသူ မစ်ဂူရယ် လိုပက်ဇ် ဒီ လီဂက်ဇ်ပီ သည် ၁၅၆၅ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကိုမှ ရောက်ရှိလာပြီး စီဘူးတွင် စပိန်တို့၏ ပထမဆုံးအခြေချနေထိုင်မှုကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ပနေးကျွန်းသို့ ပြောင်းရွှေ့အခြေချပြီး ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင် ဗီဆာယန်းများနှင့် မဟာမိတ်ပြုပြီးနောက် စပိန်စစ်သားများနှင့် လက်တင်-အမေရိက တပ်သားသစ်များသည် မက္ကဆီကိုတွင် မွေးဖွားသော စစ်သူရဲကောင်း ယွမ် ဒီ ဆယ်စီဒို <ref>{{cite book|author=Marciano R. De Borja|title=Basques in the Philippines|url=https://books.google.com/books?id=xXpiujH2uOwC|year=2005|publisher=University of Nevada Press|isbn=978-0-87417-590-5|page={{page needed|date=January 2019}}}}{{Dead link|date=August 2021 }}</ref>၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် မွတ်ဆလင်တို့၏ မနီလာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ယွမ် ဒီ ဆယ်စီဒိုသည် ဘရူနိုင်းတို့ သိမ်းပိုက်ထားသော တွန်ဒိုရှိ မင်းသမီး ကန်ဒါရာပါ အား ချစ်သော သူ၏ အချစ်ကြောင့် စစ်တပ်အား အားအင်တက်ကြွအောင် လှုံ့ဆော်ခဲ့သည်။ သူတို့တွင် ဝမ်းနည်းစရာကောင်းသော လျှို့ဝှက် အချစ်ဇာတ်လမ်း ရှိခဲ့သည်။ မင်းသမီး ကန်ဒါရာပါသည် မက္ကဆီကို သူရဲကောင်းသည် မာကာဘီဘီ ရာဂျာ၏ သမီးတော်အား လက်ထပ်သွားပြီဆိုသော မုသားစကားကို ကြားသော အခါတွင် အသည်းကွဲ၍ သေဆုံးသွားခဲ့ခြင်းဖြင့် သူမ၏ အချစ်စွမ်းအား ကြီးမားခြင်းကို ပြသခဲ့သည်။ <ref name="Ordoñez20120819">{{Cite news |url=http://lifestyle.inquirer.net/6t2474/love-and-power-among-the-conquistadors |title=Love and power among the 'conquistadors' |last=Ordoñez |first=Minyong |date=August 19, 2012 |work=Philippine Daily Inquirer |access-date=September 28, 2017 |language=en}}</ref> ထိုအချစ်ဇာတ်လမ်း ဖြစ်ပေါ်နေချိန်တွင် စပိန်-မက္ကဆီကို-ဖိလစ်ပိုင် မဟာမိတ်တပ်ပေါင်းစုများက အစ္စလာမ် လွှမ်းမိုးသော မနီလာကို ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခဲ့ကာ လွတ်လပ်ရေး ယူပေးခဲ့ပြီး တွန်ဒိုနှင့် ပေါင်းစပ်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် မဟာလီကက်စ်ပုန်ကန်ရန် ကြံစည်မှုကို နှိမ်နင်းခဲ့ပြီး စီစဉ်ခဲ့သူများကို ဂူအမ်ကျွန်းနှင့် ဂွါရယ်ရိုတို့သို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခဲ့သည်။<ref>{{Citation|url=http://geocities.com/sinupan/magatsalamat.htm |title=Magat Salamat |author=Tomas L. |accessdate=July 14, 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091027123420/http://geocities.com/sinupan/magatsalamat.htm |archivedate=October 27, 2009 |deadurl=unfit}}</ref>စပိန်တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ၎င်းတို့သည် မနီလာအား စပိန်အရှေ့အိန္ဒိယ၏ မြို့တော် အဖြစ် တည်ထောင်ခဲ့သည်။<ref>{{Cite journal|url = http://ejournals.ph/index.php?journal=malay&page=article&op=view&path%5B%5D=1006&path%5B%5D=1062 |title = Isang Maikling Kasaysayan ng Pandacan, Maynila 1589–1898 |author = Fernando A. Santiago Jr. |accessdate = July 18, 2008 |journal = Malay |volume = 19 |issue = [http://www.philjol.info/philjol/index.php/MALAY/article/view/80 2] |pages = 70–87 |year = 2006}}</ref> ယခင်က မနီလာအား အုပ်ချုပ်ခဲ့သော ဘရူနိုင်း မွတ်ဆလင် သူကောင်းမျိုးတို့အား အတင်းအကြပ် ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းသဖြင့် ၎င်းတို့က ကလဲ့စားချေသည့် အနေနှင့် ဂျပန်ရှိုးဂန်းများနှင့် ဘရူနိုင်း စူလတန်ပြည်တို့နှင့် ပူးပေါင်း၍ မနီလာကို ပြန်လည်ကျူးကျော်၍ အစ္စလာမ်ဘာသာကို ပြန်လည်တည်ထောင်ရန် ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။ မနီလာကို ပြန်သိမ်းရန်အတွက် ဘရူနိုင်းတွင် စစ်သင်္ဘောများကို တည်ဆောက်ရန် ကြိုးစားသော်လည်း မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ သို့သော်လည်း ယခင်က ဗုဒ္ဓဘာသာပြည်ဖြစ်ခဲ့ပြီး မွတ်ဆလင် ကိုလိုနီ အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ကာ ကိုယ်ပိုင် ကျောက်တုံးခံတပ်နှင့် အမြောက်များရှိသော အနီးအနားရှိ မင်ဒိုရိုမှာမူ ခရစ်ယာန်နှင့် မွတ်ဆလင် အင်အားကြီးတပ်တို့၏ ပြိုင်ဆိုင်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် စစ်တလင်းအဖြစ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့ရသည်။ ထိုဒေသတွင် မင်ဒါနောင်းမှ မိုးရို့စ်တို့မှ လတ်တလော ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲသွားသူများကို ကျွန်ပြုခြင်း နှင့် ၎င်းတို့အား အစ္စလာမ်သို့ ပြန်လည်ပြောင်းလဲစေခြင်းဖြင့် အစ္စလာမ်ပြည်ဖြစ်အောင် ပြန်လည် လုပ်ဆောင်ကြသော်လည်း မနီလာမှ ခရစ်ယာန်တို့က ဆက်တိုက်ဆိုသလို ဖျက်ဆီးမှုများ ပြုလုပ်ခြင်း နှင့် မွတ်ဆလင်တို့၏ ခံတပ်တည်ဆောက်မှုကို ဖျက်ဆီးခြင်း နှင့် ၎င်းတို့ တွေ့ကြုံရသော မွတ်ဆလင်များကို ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲစေခြင်းတို့ဖြင့် ဆန့်ကျင်ခဲ့ပြီး အခြေအနေကို ပိုမိုဆိုးရွား သွားစေခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် တစ်ချိန်က ချမ်းသာကြွယ်ဝပြီး လူဦးရေ ထူထပ်သော မင်ဒိုရိုရှိမြို့များကို ဖျက်စီးခဲ့ပြီး ထိုဒေသအား ဆင်းရဲမွဲတေသွားစေခဲ့ကာ စစ်မျက်နှာပြင်အဖြစ် ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/Vol12No.1,Apr1974.pdf|title=Culture Contact and Ethnogenesis in Mindoro up to the End of the Spanish Rule|last=Lopez|first=Violeta B.|date=April 1974|website=|publisher=Asian Studies, Volume XII, Number 1|access-date=3 February 2017}}</ref><ref>Majul, op. cit., p. 108.</ref> စပိန်တို့သည် တရုတ်ဓားပြဗိုလ် လီမာဟောင်း ကိုလည်း အနိုင်ရခဲ့သည်။.<ref>Kurlansky, Mark. (1999). ''The Basque History of the World''. New York: Walker & Company. p. 64. {{ISBN|0-8027-1349-1}}.</ref><ref name="JoaquinPhilBecoming">Joaquin, Nick. (1988). ''Culture and History: Occasional Notes on the Process of Philippine Becoming''. Manila: Solar Publishing.</ref> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအား အစ္စလာမ်အဖြစ် သွတ်သွင်းခြင်းမှ တန်ပြန်ရန်အတွက် စပိန်တို့သည် ဘရူနိုင်းကို ရည်ရွယ်သော<ref name="McAmis 2002 33">{{Harvnb|McAmis|2002|p=33}}</ref><ref>{{cite web|last1=de Sande|first1=Francisco|title=Letter from Francisco de Sande to Felipe II|url=http://www.filipiniana.net/publication/letter-from-francisco-de-sande-to-felipe-ii/12791881675822|website=Filipiniana.net|accessdate=January 15, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120730162315/http://www.filipiniana.net/publication/letter-from-francisco-de-sande-to-felipe-ii/12791881675822|archivedate=July 30, 2012}}</ref> ကက်စတီလန်စစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ တားနိတ်တို့မှ စပိန်တို့၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံများဖြစ်သော ဒါပီတန်ပြည် နှင့် ဘူတွမ်ပြည်တို့ကို ကျွန်ပြုရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းနှင့် ဓားပြတိုက်ခြင်းတို့အား တုံ့ပြန်သည့် အနေနှင့် တားနိတ် နှင့် တီဒိုး စူလတန်ပြည်တို့အား လည်း စစ်မက် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။<ref name="RICKLEFSp25">{{cite book|last =Ricklefs |first =M.C. |title =A History of Modern Indonesia Since c |edition =1300, 2nd |publisher =MacMillan |year =1993 |location =London |url = |doi = |isbn = 978-0-333-57689-2 |page =25}}</ref> ဘရူနိုင်းတိုင်းပြည်တွင် တရားဝင်အုပ်ချုပ်သူဖြစ်သော ပန်ဂီရန် ဆယ်ရီ လီလာ အား ၎င်း၏ ညီအစ်ကိုတော်စပ်သူ စူလတန် ဆိုင်ဖူး ရီဂျယ်မှာ မနာလိုသဖြင့် နေရာမှ ဖယ်ရှားခဲ့သဖြင့် ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ပန်ဂီရန် ဆယ်ရီလီလာမှ ၎င်းနန်းပြန်ရလျှင် စပိန်လက်အောက်ခံပြည်အဖြစ် နေမည်ဟု ကတိပြုခဲ့သဖြင့်လည်း ကက်စတီလန်စစ်ပွဲ သည် တရားဝင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref>{{harvnb|Melo Alip|1964|p=201,317}}</ref> စပိန်တို့သည် မြို့တော်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့ပြီး ပန်ဂီရမ် ဆယ်ရီ လီလာအား နန်းပြန်တင်ရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း ကံမကောင်း အကြောင်းမလှသဖြင့် ၎င်းမှာ အဆိပ်ခပ်ခံရသည်ဟု ယူဆရသော အကြောင်းဖြင့် ကွယ်လွန်ခဲ့ရသည်။ စပိန်တပ်များမှာလည်း ဝမ်းရောဂါ ရုတ်တရက်ဖြစ်ပွားသဖြင့် စွန့်ခွာခဲ့ရသည်။ သို့သော်လည်း ဘရူနိုင်းတော်ဝင် မင်းသမီးမှာ စပိန်တို့နှင့်လိုက်သွားခဲ့ပြီး တွန်ဒိုမှ ခရစ်ယာန် တာဂါးလော့ စစ်သူရဲ အာဂတ်စတင်း ဒီ လီဂတ်ဇပီ နှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ သူမသည် ကိုရမ်ကျမ်းမှ မွတ်ဆလင် မဟုတ်သော ယောက်ျားနှင့် လက်ထပ်သော မွတ်ဆလင်အမျိုးသမီးများအား ကျောက်တုံးဖြင့် ထုသတ်ရန် ဆိုသော အပြစ်ပေးခြင်းကို ရဲဝံ့စွာ ဆန့်ကျင်ပြခဲ့ပြီး<ref>Kecia Ali, Marriage and Slavery in Early Islam. Cambridge, MA: Harvard University Press</ref> သူတို့ လင်မယားသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် မိသားစုဘဝတစ်ခု တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် ဘရူနိုင်း-ဖိလစ်ပိုင် ဆက်ဆံရေး ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာရခြင်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် ဗိသုကာပညာရှင် လီဒရို ဗွီ လော့ဆင်မှ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး နန်းတော်စံအိမ်ဖြစ်လာမည့် အစ်စတန်းနား နူရူ အီမန် အား ဒီဇိုင်းထုတ်ရာတွင် အကူအညီ ပေးခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|title=Largest residential palace|url=http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-residential-palace|publisher=Guinness World Records|accessdate=30 May 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150530064553/http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-residential-palace|archivedate=30 May 2015}}</ref> ဘရူနိုင်းသည်လည်း ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်တွင်လည်း ရှိပြီး ၎င်းနေရာမှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယမြောက် ရှေးအကျဆုံး မိုးသစ်တောရှိရာ ဒေသဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ အဏ္ဏဝါ ဇီဝမျိုးကွဲပေါင်းစုံရှိရာ၏ ဗဟိုချက်ဖြစ်သော သန္တာတြိဂံဒေသ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းလည်း ဖြစ်သည်။<ref name=delineating1>Hoeksema BW. 2007.Delineation of the Indo-Malayan Centre of Maximum Marine Biodiversity: The Coral Triangle. In: W. Renema (ed.) Biogeography, Time and Place: Distributions, Barriers and Islands, pp 117–178. Springer, Dordrecht.</ref> စပိန်တို့သည် ၎င်းတို့၏ အရှေ့တောင်အာရှရှိ မွတ်ဆလင်များနှင့် စစ်ပွဲကို ရီကွန်ကွစ်စတာ <ref>Reviving the Reconquista in Southeast Asia: Moros and the Making of the Philippines, 1565–1662 By: Ethan P. Hawkley</ref> ဟု ခေါ်သည့် စပိန်တို့၏ အမိမြေကို အူမာယတ် ကယ်လီဖိတ်ရှိ မွတ်စလင်များမှ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းအား ပြန်လည် ရယူပြီး ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြန်လည်ပြောင်းလဲသည့် ရာစုနှစ် တစ်ခုကြာ တိုက်ပွဲ၏ အစိတ်အပိုင်း အဖြစ် မှတ်ယူကြသည်။ စပိန်တို့ ဖိလစ်ပိုင်သို့ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းသည်လည်း ကမ္ဘာ့ စပိန်-အစ္စလာမ် ပဋိပက္ခ၏ တစိတ်တဒေသဖြစ်ပြီး<ref>Charles A. Truxillo (2012), Jain Publishing Company, "Crusaders in the Far East: The Moro Wars in the Philippines in the Context of the Ibero-Islamic World War".</ref> ထိုပဋိပက္ခတွင် အနီးအနားရှိ အစောင့်အရှောက်ခံနယ်မြေဖြစ်သော အာချေးစူလတန်ပြည်အား ဗဟိုပြု၍ အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ ယခင် ခရစ်ယာန်မြေများအား လတ်တလော ကျူးကျော်သိမ်းပိုင်ထားသည့် အော်တမန် ကယ်လီဖိတ်အား တိုက်ခိုက်ခြင်းလည်း ပါဝင်သည်။ အာချေးသည် တောင်အာရှတွင် အစ္စလာမ်ဘာသာ ပျံ့နှံ့ရာတွင် သာသနာပြု ဗဟိုဌာနဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ်ဘာသာ ဝါးမျိုလာမှုတွင် ၎င်းတို့၏ ဘာသာကို ဆက်လက်စောင့်ထိန်းကြသော အန်နီမစ်များ၊ ဟိန္ဒူများနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာတိုင်းပြည်တို့ကြောင့် ကျယ်ပြန့်လာခဲ့သော ဒေသဖြစ်သည်။ ထိုတိုင်းပြည်များအား အသစ်ရောက်လာသော ခရစ်ယာန်တို့က မဟာမိတ်ဖွဲ့ရန် လိုလားကြသည်။<ref name = "herwig">{{cite book | last =Zahorka | first =Herwig | publisher= Cipta Loka Caraka | title = The Sunda Kingdoms of West Java, From Tarumanagara to Pakuan Pajajaran with Royal Center of Bogor, Over 1000 Years of Propsperity and Glory | year =2007| url =| accessdate = }}</ref> သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ရှိ မွတ်ဆလင် စူလတန်များကမူ တစ်မျိုးတွေးကြပြီး ၎င်းတို့အတွက်မူ အစ္စလာမ်ဘာသာအား ထိန်းသိမ်းခြင်း နှင့် ဖြန့်ကျက်ခြင်းသည် ခရစ်ယာန်ကျူးကျော်သူများအား ကာကွယ်ခြင်းသာ ဖြစ်သည်ဟု တွေးကြသည်။<ref>[https://kahimyang.com/kauswagan/articles/1226/the-stupidity-of-submitting-to-spanish-sovereignty-sultan-kudarat War Speech by Sultan Muhammad Kudarat: "You men of the Lake! Forgetting your ancient liberty, have submitted to the Castilians. Such submission is sheer stupidity. You cannot realise to what your surrender binds you. You are selling yourselves into slavery to toil for the benefit of these foreigners. Look at the regions that have already submitted to them. Note how abject is the misery to which their peoples are now reduced. Behold the condition of the Tagalogs and of the Visayans whose chief men are trampled upon by the meanest Castilian. If you are of no better spirit than these, then you must expect similar treatment. You, like them, will be obliged to row in the galleys. Just as they do, you will have to toil at the shipbuilding and labor without ceasing on other public works. You can see for yourselves that you will experience the harshest treatment while thus employed. Be men. Let me aid you to resist. All the strength of my Sultanate, I promise you, shall be used in your defence! What matters it if the Castilians at first are successful? That means only the loss of a year's harvest. Do you think that too dear a price to pay for liberty?"]</ref> နှစ်ဖက်စလုံးတွင် တစ်ဖက်နှင့် တစ်ဖက်တိုက်ခိုက်ခြင်းအတွက် ကောင်းမွန်မြင့်မြတ်သော အကြောင်းများ ရှိသည်ဟု ယူဆကြသည်။<ref>Steven Shirley, Guided By God: The Legacy of the Catholic Church in Philippine Politics (Singapore: Marshall Cavendish Academic, 2004).</ref> ခရစ်ယာန်ဘက်တွင် လူမျိုးများ အမျိုးစုံပါဝင်ပြီး မက်စတီဇိုလူမျိုးများ နှင့် မူလက်တိုလူမျိုးများ နှင့် ဒေသရင်း အမေရိကန်လူမျိုးများဖြစ်သော အက်ဇ်တက်၊ မာယာ နှင့် အင်ကာတို့ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့မှာ အမေရိကားတွင် စုဆောင်း၍ ပို့လွှတ်လိုက်ခြင်းဖြစ်ပြီး စပိန်အရာရှိများက ဦးဆောင်ကာ ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများနှင့် ပူးပေါင်း၍ အရှေ့တောင်အာရှတစ်ခွင်တွင် စစ်ပွဲများ ဆင်နွှဲခဲ့ကြသည်။ မွတ်ဆလင်ဘက်ခြမ်းတွင်လည်း လူမျိုးပေါင်းစုံ ရှိသည်သာဖြစ်သည်။ ဒေသခံ မလေး စစ်သူရဲများသာမက အော့တမန် တို့ကလည်း စစ်တပ်များကို အနီးအနားရှိ အာချေးသို့ စေလွှတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုစစ်တပ်များတွင် တူရကီ၊ အီဂျစ်၊ ဆွာဟီလီ၊ ဆိုမာလီ၊ ဆင်ဒီ၊ ဂူဂျာရတ်တီ နှင့် မလဘာ လူမျိုးတို့ ပါဝင်သည်။<ref>[https://books.google.com/books?id=jtsMLNmMzbkC&pg=PA39 ''The Cambridge History of Southeast Asia'' by Nicholas Tarling p.39]</ref> ထိုစစ်တပ်များသည် အနီးအနားရှိ ဘရူနိုင်းကဲ့သို့သော စူလတန်ပြည်များသို့လည်း ဖြန့်ကျက်သွားလာကြပြီး ဒေသခံ မူဂျာဟစ်ဒင်များကို ခေတ်ပေါ်အမြောက်များ မည်သို့မည်ပုံ ပြုလုပ်သည် အစရှိသော တိုက်ခိုက်နည်းနှင့် ဗျူဟာ အသစ်များကို သင်ကြားပေးခဲ့သည်။ အော့တမန်တို့၏ ထုတ်လုပ်ရေးနည်းလမ်းများနှင့် စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများမှာ အလွန်ခိုင်မာသည် အစရှိသည့် အော့တမန်တို့၏ မလေးစစ်တပ်အပေါ် လွှမ်းမိုးမှုကို မလေး စူလတန်ပြည်များနှင့် တိုက်ခိုက်သော ခရစ်ယာန်စစ်သားများမှ လေ့လာ တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။<ref>''[https://books.google.com/books?id=neUKEvaYPZYC Cambridge illustrated atlas, warfare: Renaissance to revolution, 1492–1792]'' by Jeremy Black p.[&pg=PA16 16]</ref><ref>''[https://www.earthobservatory.sg/resources/publications/mapping-acehnese-past MAPPING THE ACEHNESE PAST]'' Edited by R. MICHAEL FEENER, PATRICK DALY and ANTHONY REID (Page 65: CHAPTER IV, Ottoman-Aceh relations as documented in Turkish sources by İsmail Hakkı Göksoy)</ref> ထိုအချိန်တွင်ပင် ထိုင်ဝမ်ကျွန်းနှင့် မာလူကူးကျွန်းများတို့တွင် စပိန်တို့၏ ခံတပ်များကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း စပိန်စစ်သားများနှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ အသစ်ပြောင်းလဲထားသော တားနိတ်စူလတန်ပြည်၊ မိုလက်ကာ မှ ဒေသခံများသည် ၎င်းတို့ကို ပစ်ထားခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်သို့ ဆုတ်ခွာခဲ့ကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော တုန်နည်းပြည်ကို အုပ်စိုးသူ မင်မင်းဆက်၏ သစ္စာခံ ဂျပန်တွင် မွေးဖွားသော ကိုစင်ဂါမှ ကျူးကျော်ရန် ခြိမ်းခြောက်နေသဖြင့် ၎င်းတို့၏ တပ်များကို ပြန်လည်စုစည်းရန်အတွက် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite book |title=The Spanish experience in Taiwan, 1626–1642: the Baroque ending of a Renaissance endeavor |publisher=Hong Kong University Press |author=Borao, José Eugenio |year=2010 |page=199 |isbn=978-962-209-083-5 |jstor=j.ctt1xcrpk}}</ref> သို့သော်လည်း စီစဉ်ထားသည့် ကျူးကျော်မှုမှာ ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းသွားခဲ့သည်။ ထိုအချိန်အတွင်းတွင် အခြေချနေထိုင်သူများကို ပစိဖိတ်ကျွန်းများဖြစ်သော ပလောကျွန်းနှင့် မာရီယာနာကျွန်းတို့သို့ ပို့လွှတ်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://micsem.org/pubs/articles/religion/frames/cathmissionsfr.htm|title=Catholic Missions in the Carolines and Marshall Islands|accessdate=19 July 2019|archivedate=28 November 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171128085201/http://www.micsem.org/pubs/articles/religion/frames/cathmissionsfr.htm}}</ref> ရှာရီယာ ဥပဒေ အရ မွတ်ဆလင် မဟုတ်သောသူများကိုသာ ကျွန်အဖြစ် စေခိုင်းနိုင်သည့်အတွက် အရှေ့တောင်အာရှအား အစ္စလာမ် ဘာသာအဖြစ် ပြောင်းလဲသည့်အချိန်တွင် မွတ်ဆလင်မဟုတ်သော စပိန်ဖိလစ်ပိုင်တို့သည် အနောက်ဘက်ရှိ မွတ်ဆလင်တိုင်းပြည်များအတွက် ကျွန်လုပ်သားအဖြစ် တင်ပို့ရန်အတွက် အရင်းအမြစ်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ပုံမှန်အားဖြင့် ကျွန်လုပ်သားများသည် အရှေ့မှ အနောက်တိုင်းသို့ ပို့ဆောင်ခြင်း ခံရသည်။<ref>Junker, “Trade Competition,” 248–255, and Raiding, 339–343.</ref> မြေထဲပင်လယ်ဒေသတွင်လည်း စပိန်တို့သည် ပင်လယ်၏ ခရစ်ယာန်တို့ နေထိုင်သည့် အပိုင်းတွင် မွတ်ဆလင်တို့၏ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန် တိုက်ခိုက်ခြင်းအား ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနေရသည်။<ref>{{Cite book|title= Christian Slaves, Muslim Masters: White Slavery in the Mediterranean, the Barbary Coast and Italy, 1500-1800|url= https://archive.org/details/trent_0116405722392|last= Davis|first= Robert C.|publisher= Palgrave Macmillan|year= 2003|isbn= 978-0-333-71966-4|location= |pages= |quote= |via= }}</ref> ထို့အတွက်ကြောင့် တကမ္ဘာလုံးတွင် အစ္စလာမ်တို့၏ ကျွန်အဖြစ် ဖမ်းဆီးရန်တိုက်ခိုက်ခြင်း တိုးပွားလာသည်နှင့်အမျှ စပိန်တို့အနေနှင့် နေရာအနှံ့ပူးပေါင်းရင်ဆိုင် တွန်းလှန်နေရသည်။<ref name="McAmis 2002 33"/> သို့သော်လည်း တရုတ် သို့မဟုတ် ဂျပန်တို့နှင့် ကုန်သွယ်သည်လောက် အမြတ်မရသည့်အတွက် စပိန်တို့အနေနှင့် မနီလာ၊ မင်ဒိုရို၊ ပလာဝမ် နှင့် ဇမ်ဘူရန်းဂါး တို့မှ အပ မွတ်စလင်တို့၏ ဒေသကို ခရစ်ယာန်အဖြစ် ပြောင်းလဲရန် စိတ်ဝင်စားမှု နည်းပါးလာခဲ့သည်။<ref>AGI AF 18B Antonio de Morga 6 July 1596. These expeditions also aimed to gain control of the trade with China and within the archipelago (Wiliam Henry Scott, Cracks In the Parchment Curtain, Page 47, Year 1978.)</ref> [[File:Spanish Galleon.jpg|thumb|upright|မနီလာနှင့် အကာပူကိုကို ကုန်သွယ်ရာတွင် သုံးသည့် မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သော ကုန်သွယ်သင်္ဘောများ]] စပိန်တို့၏ အုပ်စိုးမှုကြောင့် ကျွန်းစုများအတွင်း အစိတ်စိတ် အမြွှာမြွှာဖြစ်နေသော နိုင်ငံများကို နိုင်ငံရေးအရ ညီညွတ်အောင် သိသာစွာ ပံ့ပိုးပေးနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၅၆၅ ခုမှ ၁၈၂၁ ခုနှစ်အထိ ဖိလစ်ပိုင်အား မက္ကဆီကိုတွင် အခြေစိုက်သော စပိန်ပြည်သစ်နယ်မြေ၏ အစိတ်အပိုင်း အဖြစ် အုပ်ချုပ်ခဲ့သော်လည်း မက္ကဆီကို လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲအပြီးတွင် မက်ဒရစ်မှ တိုက်ရိုက် အုပ်ချုပ် စီမံခန့်ခွဲခဲ့သည်။ ယနေ့ အထိ တည်ဆောက်ခဲ့သမျှထဲတွင် အကြီးဆုံး သစ်သားသင်္ဘောများဖြစ်ကြသော မနီလာ ဂယ်လီယွန်ဟု ခေါ်သော သင်္ဘောများကို ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ဘိုင်ကောလ်ဒေသ နှင့် ကာဗိုက်ဒေသတို့တွင် တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.themua.org/collections/files/original/34a74c76efdb951655b9bde1213812dc.pdf|title=Astilleros: the Spanish shipyards of Sorsogon|website=Mary Jane Louise A. Bolunia|publisher=Archaeology Division, National Museum of the Philippines|accessdate=October 26, 2015}}</ref> မနီလာ ဂယ်လီရွန်သင်္ဘောများသည် မနီလာ နှင့် မက္ကဆီကိုရှိ အကာပူကို တို့ကြား သွားလာရာတွင် များပြားလှစွာသော ရေတပ်သင်္ဘောများ အစောင့်အရှောက်ဖြင့် သွားလေ့ ရှိသည်။<ref>{{cite book |author=Williams, Glyn |year=1999 |title=The Prize of All the Oceans |publisher=Viking |location=New York |isbn=978-0-670-89197-9 |page=4}}</ref> ဂယ်လီလွန် သင်္ဘောများသည် ၁၆ ရာစုမှ ၁၉ ရာစုအတွင်း တစ်နှစ်လျှင် တစ်ကြိမ်သို့မဟုတ် နှစ်ကြိမ်မျှ ရွက်လွှင့်သွားလာလေ့ ရှိသည်။<ref>Schurz, William Lytle. The Manila Galleon, 1939. p. 193.</ref> မနီလာ ဂယ်လီယွန် သင်္ဘောများသည် ၎င်းတို့နှင့် အတူ လက်တင် အမေရိကမှ ဖိလစ်ပိုင်အတွက် ကုန်စည်များ<ref>1996. "Silk for Silver: Manila-Macao Trade in the 17th Century." ''Philippine Studies'' 44, 1:52–68.</ref> settlers<ref>"Forced Migration in the Spanish Pacific World" By Eva Maria Mehl, page 235.</ref> နှင့် စစ်လက်နက် ဖြည့်တင်းခြင်းများ သယ်ယူသွားလေ့ ရှိသည်။ <ref>[http://www.gutenberg.org/files/16086/16086-h/16086-h.htm Letter from Fajardo to Felipe III From Manila, August 15 1620.(From the Spanish Archives of the Indies)]("The infantry does not amount to two hundred men, in three companies. If these men were that number, and Spaniards, it would not be so bad; but, although I have not seen them, because they have not yet arrived here, I am told that they are, as at other times, for the most part boys, mestizos, and mulattoes, with some Indians (Native Americans). There is no little cause for regret in the great sums that reënforcements of such men waste for, and cost, your Majesty. I cannot see what betterment there will be until your Majesty shall provide it, since I do not think, that more can be done in Nueva Spaña, although the viceroy must be endeavoring to do so, as he is ordered.")</ref> မနီလာမှ အကာပူကို သို့ အပြန်တွင် အာရှမှ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရန် ကုန်စည်များ<ref>Fish, Shirley. The Manila-Acapulco Galleons: The Treasure Ships of the Pacific, with an Annotated List of the Transpacific Galleons 1565–1815. Central Milton Keynes, England: Authorhouse 2011.</ref> နှင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မည့်သူများကို <ref>{{cite book|last=Seijas|first=Tatiana|title=Asian Slaves in Colonial Mexico: From Chinos to Indians|url=https://books.google.com/books?id=d-DGAwAAQBAJ|year=2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-139-95285-9}}<br />{{cite web |url=https://15minutehistory.org/2016/01/13/episode-76-the-trans-pacific-slave-trade/ |title=Episode 76: The Trans-Pacific Slave Trade |last1=Rose |first1=Christopher |date=January 13, 2016 |website=15 Minute History |publisher=University of Texas at Austin |access-date=January 13, 2016 |accessdate=19 July 2019 |archivedate=19 July 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190719171701/https://15minutehistory.org/2016/01/13/episode-76-the-trans-pacific-slave-trade/ }}</ref> အမေရိကားတိုက်၏ အနောက်ပိုင်းဒေသများသို့ သယ်ဆောင်သွားကြသည်။<ref>{{cite web |url=http://personal.anderson.ucla.edu/eloisa.borah/chronology.pdf |title=Chronology of Filipinos in America Pre-1989 |author=Eloisa Gomez Borah |year=1997 |website=Anderson School of Management |publisher=University of California, Los Angeles |accessdate=February 25, 2012 |archivedate=8 February 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120208123432/http://personal.anderson.ucla.edu/eloisa.borah/chronology.pdf }}</ref> ကုန်သွယ်မှုမှတဆင့် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ နှင့် ပီရူးနိုင်ငံတို့မှ ပြောင်းများ၊ ခရမ်းချဉ်သီးများ၊ အာလူးများ၊ ငရုတ်ကောင်းမှုန့်များ၊ ချော့ကလက်များ နှင့် နာနတ်သီးများ အစရှိသည့် စားစရာများကို ဖိလစ်ပိုင်သို့ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် နီဂရိုးကျွန်းများကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး အုပ်ချုပ်ရန်အတွက် ပထမဆုံး ကမ္ဘာပတ် ရွက်လွှင့်ရာမှ ကျန်ရစ်သူ ဆီဘက်စတိန်း အယ်လ်ကာနို နှင့် ၎င်း၏ သင်္ဘောသားများ၊ သူတို့၏ မျိုးဆက်များကို အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းခဲ့သည်။ မြို့သစ်များကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့ပြီး<ref name="JoaquinPhilBecoming" /> ကက်သလစ် သာသနာပြုများမှ အနိမ့်ပိုင်းတွင် နေထိုင်သူများကို ခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ သွတ်သွင်းခဲ့သည်။ <ref>Russell, S.D. (1999) {{cite news |url = http://www.seasite.niu.edu/crossroads/russell/christianity.htm |title = Christianity in the Philippines |accessdate = April 2, 2013}}</ref> သူတို့သည် ဘာရော့ငလျင် ဗိသုကာ စတိုင်လ် တည်ဆောက်ထားသော စာသင်ကျောင်းများ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခု၊ ဆေးရုံများနှင့် ဘုရားရှိခိုးကျောင်းများကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့သည်။<ref>[http://www.aenet.org/manila-expo/page16.htm "The City of God: Churches, Convents and Monasteries"]. Discovering Philippines. Retrieved on July 6, 2011.</ref> သူတို့၏ မြို့ရွာများကို ကာကွယ်ရန်အတွက် စပိန်တို့သည် ပရယ်ဆီဒီယိုဟု ခေါ်သော စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ ခံတပ်များကို ကျွန်းစုများ အနှံ့ တည်ဆောက်၍ တပ်စွဲခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=http://filipinokastila.tripod.com/fort.html/|title=Fortress of Empire|author=Rene Javellana, S.J. |date=1997}}</ref> စပိန်တို့သည် ၁၈၆၃ ခုနှစ်တွင် အစိုးရကျောင်းများတွင် အခမဲ့ ပညာသင်ကြားခွင့် အမိန့်ထုတ်ခဲ့သည်။ <ref>{{harvnb|Dolan|1991}}, [http://countrystudies.us/philippines/53.htm Education].</ref> ကျွန်စနစ်ကိုလည်း ဖျက်သိမ်းခဲ့သည်။ ထိုပေါ်လစီများကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေမှာ အဆမတန် တိုးပွားလာခဲ့သည်။<ref name="Gonzalez93">{{cite web |url=http://www.populstat.info/Asia/philippc.htm |title=The Philippines: historical demographic data of the whole country |accessdate=July 19, 2003 |first=Jan |last=Lahmeyer |year=1996 |archivedate=3 March 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303214300/http://www.populstat.info/Asia/philippc.htm }}</ref><ref>{{cite web |url=http://1898.mforos.com/1026829/7262657-censos-de-cuba-puerto-rico-filipinas-y-espana-estudio-de-su-relacion/ |title=Censos de Cúba, Puerto Rico, Filipinas y España. Estudio de su relación |accessdate=December 12, 2010 |publisher=Voz de Galicia |year=1898 }}</ref> [[File:Landing Balanguingui.jpg|thumb|left|စပိန်ပန်းချီဆရာ အန်တိုနီယို ဘရူဂါဒါ ရေးဆွဲထားသော စပိန်တို့ စူလူးသို့ စူးစမ်းရှာဖွေ ရောက်ရှိခြင်း ပန်းချီကား]] စပိန်တို့ အုပ်ချုပ်နေစဉ် ကာလအတွင်း ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအတွင်းမှ ဒေသခံတို့၏ ပုန်ကန်မှုများစွာကို ရင်ဆိုင်နှိမ်နင်းခဲ့ရသည်။ ထို့အပြင် ပြင်ပရှိ တရုတ်နှင့် ဂျပန် ပင်လယ်ဓားပြများ၊ ဒတ်ချ်၊ အင်္ဂလိပ်၊ ပေါ်တူဂီ နှင့် အရှေ့တောင်အာရှမှ မွတ်ဆလင်တို့၏ စစ်ရေး အရ စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံကို ဂျပန်မှ အင်ဒိုနီးရှား အထိ လခြမ်းပုံစံ ဝိုင်းရံတိုက်ခိုက်သည်နှင့် ကြုံရသော်လည်း ထိုသို့ လာရောက်တိုက်ခိုက်သူများကို တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ စပိန်တို့ အုပ်ချုပ်စဉ်အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်ကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် အရင်းအနှီးကြီးမားစွာ ပေးဆပ်ခဲ့ရသည်။ ၁၇ ရာစုအတွင်း အနောက်ဘက်မှ ဒတ်ချ်တို့နှင့် ကာလ ကြာရှည်စွာ စစ်ဖြစ်ပွားခြင်း နှင့် အတူ တောင်ဘက်မှ မွတ်ဆလင်တို့နှင့် ကြိုကြားကြိုကြား ဆိုသကဲ့သို့ ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားခြင်း နှင့် မြောက်ဘက်မှ ဂျပန်-တရုတ်တို့၏ ဝိုကိုး ပင်လယ်ဓားပြများကို တိုက်ခိုက်နေရခြင်းတို့ကြောင့် ကိုလိုနီဘဏ္ဍာများမှာ ဒေဝါလီခံရလု နီးနီး ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ <ref>{{Harvnb|Dolan|1991}}, [http://countrystudies.us/philippines/4.htm The Early Spanish Period].</ref> ထို့အပြင် အမြဲလိုလို စစ်ဖြစ်နေရခြင်းကြောင့် မက္ကဆီကို နှင့်<ref>"In Governor Anda y Salazar’s opinion, an important part of the problem of vagrancy was the fact that Mexicans and Spanish disbanded after finishing their military or prison terms "all over the islands, even the most distant, looking for subsistence."" ~CSIC riel 208 leg.14</ref>ပီရူး မှ စေလွှတ်လိုက်ပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် အခြေစိုက်သော စပိန်စစ်သားများ အများအပြား တပ်ပြေးခြင်းနှင့် ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့ ရသည်။ <ref>Garcıa de los Arcos, "Grupos etnicos," ´ 65–66</ref><ref>CSIC ser. Consultas riel 301 leg.8 (1794)</ref> ထို့အတွက်ကြောင့် စစ်သားအဖြစ်နှင့် အသင့်လျှော်ဆုံးနှင့် အသန်မာဆုံး သူများသာ စစ်မှုထမ်းရန် ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ ထွက်ပြေးခြင်းမှာ ကျွန်းစုများ အနှံ့ စစ်ပွဲများ တိုက်ခိုက်ရန်နှင့် အခြားနေရာများတွင် ခံတပ်များနှင့် အများပြည်သူသုံး အခြေခံအဆောက်အအုံများ ဆောက်လုပ်ရန် စပိန်တို့မှ ငှားရမ်းထားသော ဒေသခံ ဖိလစ်ပိုင် စစ်သူရဲများနှင့် အလုပ်သမားများ ကြားတွင်လည်း ကြုံတွေ့ရသည်။ စစ်ပွဲများ ဆက်တိုက် တိုက်နေရခြင်း၊ လခမရခြင်း၊ နေရာပြောင်းနေရခြင်းနှင့် ငတ်မွတ်ခြင်း စသော အခြေအနေများကို ပြင်းထန်စွာ ရင်ဆိုင်နေရသဖြင့် လက်တင်အမေရိကမှ ပို့လွှတ်လိုက်သော စစ်သားများနှင့် ဒေသအတွင်း ရှာဖွေခန့်အပ်ထားသော စစ်သူရဲများနှင့် အလုပ်သမားများမှာ သေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ကစဉ့်ကလျား တပ်ပျက်၍ ဥပဒေမရှိသော ကျေးလက်ဒေသရှိ ပုန်ကန်သူ ဒေသခံများ အကြား ခြေသလုံးအိမ်တိုင် အဖြစ်နေထိုင်ကြခြင်း တို့ ဖြစ်ခဲ့ကြပြီး အိန္ဒိယမှ ကျွန်ပြုခံထားရသော ကျွန်များနှင့်<ref>The Diversity and Reach of the Manila Slave Market Page 36</ref> နီဂရီတို့ ခြေသလုံးအိမ်တိုင် လှည့်လည်သွားလာနေကြသူများမှာ ဗလက္ကာယပြုခြင်း သို့မဟုတ် ပြည်တန်ဆာလုပ်ငန်းမှ တဆင့် ,<ref>"The descendants of Mexican mestizos and native Filipinos were numerous but unaccounted for because they were mostly the result of informal liasons." ~Garcia de los Arcos, Forzados, 238</ref> သွေးနှောသွားကြပြီး မြို့များနှင့် မြို့ကြီးများတွင် စပိန်တို့ အပြင်းအထန် ကြိုးစားထိန်းသိမ်း ထားခဲ့ရသော လူမျိုးရေး ခွဲခြားမှုမှာ နောက်တစ်ဆင့် ထပ်မံ ဝေဝါးသွားခဲ့ရသည်။.<ref name="ReferenceC">Tomás de Comyn, general manager of the Compañia Real de Filipinas, in 1810 estimated that out of a total population of 2,515,406, "the European Spaniards, and Spanish creoles and mestizos do not exceed 4,000 persons of both sexes and all ages, and the distinct castes or modifications known in America under the name of mulatto, quarteroons, etc., although found in the Philippine Islands, are generally confounded in the three classes of pure Indians, Chinese mestizos and Chinese." In other words, the Mexicans who had arrived in the previous century had so intermingled with the local population that distinctions of origin had been forgotten by the 19th century. The Mexicans who came with Legázpi and aboard succeeding vessels had blended with the local residents so well that their country of origin had been erased from memory.</ref>ထိုအခြေအနေများကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်ကို အုပ်ချုပ်ရန် အခက်အခဲများ ပိုမို တိုးပွားလာခဲ့ရသည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာကို အပိုင်စားရသော တော်ဝင်မြို့စားမှ စပိန် ဒုတိယမြောက် ချားလ်ဘုရင်ထံ စာရေးပြီး ထိုကိုလိုနီကို စွန့်လွှတ်ရန် အကြံပေးခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်ကို အခြေစိုက်၍ အရှေ့ဖျားဒေသကို ခရစ်ယာန်အဖြစ်ပြောင်းလဲရန် ကြိုးစားမည်ဆိုသော ဘာသာရေး နှင့် သာသာနာပြုရေးဆိုင်ရာ ပုဂ္ဂိုလ်များက ထိုအကြံပေးချက်ကို အောင်မြင်စွာ ဆန့်ကျင်နိုင်ခဲ့သည်။<ref>Blair, E., Robertson, J., & Bourne, E. (1903). The Philippine islands, 1493–1803 : explorations by early navigators, descriptions of the islands and their peoples, their history and records of the Catholic missions, as related in contemporaneous books and manuscripts, showing the political, economic, commercial and religious conditions of those islands from their earliest relations with European nations to the beginning of the nineteenth century. Cleveland, Ohio.</ref>အကျိုးအမြတ်မရသော စစ်ကြောင့် ပျက်စီးနေသော ဖိလစ်ပိုင်ကိုလိုနီမှာ စပိန်ဘုရင်မှ ထောက်ပံ့ပြီး တစ်ခါတစ်ရံ နယူးစပိန် (မက္ကဆီကို) ဘုရင်ခံထံမှ ရရှိသော အခွန်အခများနှင့် အမြတ်အစွန်းများမှ ရရှိသော ထောက်ပံ့ငွေများကြောင့် ဆက်လက်ရှင်သန်ခဲ့ပြီး ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံ ပိုတိုဆီရှိ မီတား ခေါ် အဓ္ဓမ ခိုင်းစေမှု စနစ်ဖြင့် ရာပေါင်းထောင်ပေါင်းများစွာသော အင်ကာလူမျိုးတို့၏ အသက်များကို ရင်း၍ သတ္တုတွင်းများမှ စုဆောင်းတူးဖော် ရရှိခဲ့သော ငွေသားတန်ချိန် ၇၅ တန်ကို နှစ်စဉ် ပို့ပေးခဲ့သည်။<ref>{{cite book|last=Cole|first=Jeffrey A.|title=The Potosí mita, 1573–1700 : compulsory Indian labor in the Andes|year=1985|publisher=Stanford University Press|location=Stanford, Calif.|isbn=978-0804712569|pages=20}}</ref> သို့သော်လည်း ပြန်မရနိုင်သော လူ့အသက်များကို ရင်း၍ တူးဖော်ခဲ့ရပြီး အဖိုးတန် သတ္တုများ ဖြစ်သဖြင့် တူးဖော်ရရှိရန် အကန့်အသတ်ရှိသော ငွေသတ္တုများမှာ ကျွန်းစုနေရာ အနှံ့အပြားရှိ ခံတပ်များတွင် တပ်စွဲထားပြီး အစဉ်တစိုက် ကျူးကျော်မှုများကို ရင်ဆိုင်နေရသည့် ငတ်မွတ်နေသော သို့မဟုတ် သေလုမျောပါး ဖြစ်နေသော စပိန်၊ မက္ကဆီကို၊ ပီရူး နှင့် ဖိလစ်ပိုင် စစ်သားများထံသို့ အနည်းငယ်မျှသာ ရောက်ရှိပြီး မနီလာရှိ တရုတ်၊ အိန္ဒိယ၊ အာရပ်နှင့် မလေးကုန်သည်များမှ စပိန်လူမျိုးများအား ၎င်းတို့၏ အဖိုးတန်သတ္တုများကို ပိုးထည်များ၊ ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်များ၊ ပုလဲများ နှင့် အမွှေးနံ့သာများ အစရှိသည်တို့နှင့် လဲလှယ် ရောင်းချခြင်းဖြင့် ကုန်ဆုံး သွားခဲ့သည်။ ထိုကုန်ပစ္စည်းများမှာ စိုက်ပျိုးခြင်း၊ ထုတ်လုပ်ခြင်းဖြင့် ရရှိနိုင်သော်လည်း အမေရိကန်တို့၏ ငွေသတ္တုများမှာမူ တူးဖော်ရာတွင် အကန့်အသတ်ဖြင့်သာ ရနိုင်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာရှိ နှစ် ၂၀၀ သက်တမ်းရှိသော ခံတပ်များမှာ အစောပိုင်း စပိန်ကိုလိုနီနယ်ချဲ့များ တည်ဆောက်ခဲ့သည်အတိုင်းသာ ရှိနေပြီး များစွာ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှု မရှိခဲ့ပေ။<ref name=tracy1995p12p55>{{Harvnb|Tracy|1995|pp=12, 55}}</ref> ထို့အတွက်ကြောင့် မနီလာသို့ ဗြိတိသျှတို့ ခဏမျှ သိမ်းယူနိုင်ရန် အခြေအနေ ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် [[ခုနစ်နှစ်စစ်]] ၏ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် ၁၇၆၂ မှ ၁၇၆၄ အထိ မနီလာကို သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဗြိတိသျှတို့သည် ၎င်းတို့၏ အောင်မြင်မှုကို မနီလာ အပြင်ဘက်သို့ ဆက်လက်ချဲ့ထွင်နိုင်ခြင်း မရှိသဖြင့် စိတ်ပျက်လက်ပျက် ဖြစ်ခဲ့ရသည်။ ၁၇၆၃ ပါရီစာချုပ်အရ စပိန်တို့ ပြန်လည် အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ <ref name=Agoncillo /><ref name=Halili>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=gUt5v8ET4QYC&pg=PA119 |title=Philippine History |last=Halili |first=Maria Christine N. |publisher=Rex Bookstore |year=2004 |pages=119–120 |isbn=978-971-23-3934-9 }}</ref><ref name=DeBorja>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=xXpiujH2uOwC&pg=PA81 |title=Basques in the Philippines |last=de Borja |first=Marciano R. |publisher=University of Nevada Press |year=2005 |pages=81–83 |isbn=978-0-87417-590-5 }}</ref> စပိန်-မိုရို စစ်ပွဲမှာ နှစ်ရာပေါင်းများစွာ ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ ၁၉ ရာစု၏ နောက်ဆုံး တစ်စိတ်တွင် စပိန်တို့သည် မင်ဒါနောင်း၏ အစိတ်အပိုင်းများကို အောင်မြင်သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့ပြီး ဆူလူး စူလတန်ပြည်မှ မိုရို မွတ်စလင်တို့မှာ စပိန်တို့၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုခဲ့ရသည်။ [[File:Katipuneros.jpg|thumb|ကာတီပူနီရိုဟု သိကြသော ဖိလစ်ပိုင် တော်လှန်ရေးသမားများ၏ ဓာတ်ပုံ]] ၁၉ ရာစုတွင် ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဆိပ်ကမ်းများမှာ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေး အတွက် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ယခင်က အိုင်ဘေးရီးယန်းကျွန်းဆွယ်တွင် မွေးဖွားသော စပိန်များသာ ကြီးစိုးထားသည့် အစိုးရ ရာထူးများကို ချမ်းသာကြွယ်ဝလာကြသော ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားသော စပိန်လူမျိုးများ (ခရီရိုလော့စ်) <ref>{{cite journal |url=http://www.gutenberg.org/files/38269/38269-h/38269-h.htm#pb139 |title=A History of the Philippines |last=Barrows |first=David |year=2014 |volume=1 |page=179 |quote=Within the walls, there were some six hundred houses of a private nature, most of them built of stone and tile, and an equal number outside in the suburbs, or ''{{lang|es|arrabales}}'', all occupied by Spaniards (''{{lang|es|todos son vivienda y poblacion de los Españoles}}''). This gives some twelve hundred Spanish families or establishments, exclusive of the religious, who in Manila numbered at least one hundred and fifty, the garrison, at certain times, about four hundred trained Spanish soldiers who had seen service in Holland and the Low Countries, and the official classes.}}</ref> နှင့် ကပြားများ (မက်စတီဇော့စ်) တို့ အပြင် စပိန်အမေရိကန် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ လျှောက်ထားရယူနိုင်လာကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားသော မာဆယ်လို အက်ဇ်ကာရာဂါ ပါလ်မယ်ရိုသည် ကြယ်သုံးပွင့်အဆင့် ဗိုလ်ချုပ် ရာထူးဖြင့် တော်လှန်ရေးသမားများမှ ဖြုတ်ချခဲ့သော ဘော်ဘွန်း မင်းဆက်အား နန်းပြန်တင်ပေးနိုင်ခဲ့သဖြင့် သူရဲကောင်း တစ်ယောက် ဖြစ်လာခဲ့ပြီး စပိန်-ဖိလစ်ပိုင်တို့ အထွဋ်အထိပ်သို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်။ သူသည် နောက်ဆုံးတွင် စပိန်အင်ပိုင်ယာ၏ ဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်လာခဲ့ပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သူကောင်းမျိုးနွယ်ရာထူးများအတွင် အထူးဂုဏ်ရှိသည်ဟု သတ်မှတ်ခြင်းခံရသော<ref name="Manila, My Manila">{{cite book|author=Joaquin, Nick|title=Manila, My Manila|publisher=Vera-Reyes, Inc.|year=1990|isbn=|pages=|url=}}</ref> အော်ဒါအော့ဖ် ဂိုးလ်ဒင်းဖလိ ၏ အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် ချီးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ သို့သော်လည်း ကျွန်းများအတွင်း သူပုန်ထရန် နှင့် လွတ်လပ်ရေး အတွက် အကြံအစည်များ စတင်ပျံ့နှံ့လာခဲ့သည်။ လက်တင်အမေရိကသားများ <ref>"Officers in the army of the Philippines were almost totally composed of Americans," observed the Spanish historian José Montero y Vidal. "They received in great disgust the arrival of peninsular officers as reinforcements, partly because they supposed they would be shoved aside in the promotions and partly because of racial antagonisms."</ref> နှင့် ခရီရိုလော့စ်များမှာ စပိန်ဖိလစ်ပိုင် စစ်တပ်အတွင်း အရာရှိများ ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း လက်တင်အမေရိကန် လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲများကြောင့် သူတို့၏ သစ္စာရှိမှုကို သံသယဝင်လာခဲ့ပြီး သူတို့၏ နေရာတွင် စပိန်တွင် မွေးဖွားသော အရာရှိများဖြင့် အစားထိုး လာခဲ့သည်။ ထိုစပိန်ဖွား အရာရှိများမှာ သူတို့ တာဝန်ပေးအပ်ခြင်းခံရသည့် ပြည်သူများအပေါ်တွင် အာရုံ စူးစိုက်မှု နည်းပါးပြီး စပိန်သို့ မပြန်မီ ၎င်းတို့ဘာသာ ချမ်းသာကြွယ်ဝစေရန် အတွက်သာ ဆန္ဒရှိကြသည့် ဒေသခံများ၏ အကျိုးထက် စပိန်နိုင်ငံ၏ အကျိုးကိုသာ လိုလားသော ခေါင်းပုံဖြတ်သူများသာ အများစု ဖြစ်ကြသည်။ ခရီရိုလို နှင့် လာတီနိုတို့မှာ သူတို့၏ မြေကို ချစ်သောစိတ်နှင့် သူတို့၏ ပြည်သူများ ဒုက္ခရောက်နေသည်ကို မြင်ရခြင်းကြောင့် အုံကြွလာကြပြီး သူတို့၏ လူမျိုးကြောင့်နှင့် အမိမြေကို မမှိတ်မသုံ သစ္စာရှိမှုကြောင့်တို့သာ ခန့်အပ်ထားခြင်းခံထားရသော ခေါင်းပုံဖြတ်သူ ကျွန်းဆွယ်သားတို့အပေါ် အမုန်းမီးများ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားပြီး ပိုမိုချမ်းသာသော စပိန်တွင် အလွန်အောင်မြင်ကျော်ကြားမှု ရခဲ့သော်လည်း ဆင်းရဲသော ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင်သာ ပြန်လည် အမှုထမ်းခဲ့သော စစ်သား အန်ဒရေ နိုဗာလက် ၏ ပုန်ကန်ထကြွမှု ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၎င်းအား ဒေသခံ စစ်သားများက ထောက်ခံကြသလို ယခင်က ဖိလစ်ပိုင် စပိန်တပ်မတော်တွင် အမှုထမ်းခဲ့သော အရာရှိများဖြစ်ပြီး ယခုအခါ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံများဖြစ်သည့် မက္ကဆီကို၊ ကိုလံဘီယာ၊ ဗင်နီဇွဲလား၊ ပီရူး၊ ချီလီ၊ အာဂျင်တီးနား နှင့် ကော့စတာရီကာ နိုင်ငံတို့တွင် နေထိုင်ကြသောသူများကလည်း ထောက်ခံခဲ့သည်။<ref>Garcia de los Arcos has noted that the Regiment of the King, which had absorbed a large percentage of Mexican recruits and deportees between the 1770s and 1811, became the bastion of discontent supporting the Novales mutiny. ~Garcia de los Arcos, “Criollismo y conflictividad en Filipinas a principios del siglo XIX,” in El lejano Oriente espanol: Filipinas ( ˜ Siglo XIX). Actas, ed. Paulino Castaneda ˜ Delgado and Antonio Garcia-Abasolo Gonzalez (Seville: Catedra General Casta ´ nos, ˜ 1997), 586.</ref> ထိုပုန်ကန်မှုသည် ရက်စက်စွာ နှိမ်နင်းခံခဲ့ရသော်လည်း ၎င်းသည် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေး၏ အစဖြစ်သော ကာဗိုက်သူပုန်ထမှုအတွက် အကြို နိမိတ်ပြခဲ့သည်။ <ref name=Agoncillo /><ref name="Cavite Mutiny">Nuguid, Nati. (1972). [http://stuartxchange.com/CaviteMutiny.html "The Cavite Mutiny"]. in Mary R. Tagle. ''12 Events that Have Influenced Philippine History''. [Manila]: National Media Production Center. Retrieved December 20, 2009 from [http://stuartxchange.com/ StuartXchange Website].</ref><ref name="ReferenceB">[[Nick Joaquin|Joaquin, Nick]]. ''A Question of Heroes''.</ref><ref name=RichardsonBonifacio>{{cite web |url=http://kasaysayan-kkk.info/docs.ab.240497.jn.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115200707/http://kasaysayan-kkk.info/docs.ab.240497.jn.htm|archivedate=January 15, 2013|title=Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897 |website=Documents of the Katipunan |author=Richardson, Jim |date=January 2006 |accessdate=December 19, 2009}}</ref> [[File:Theodora alonzo quintos.jpg|thumb|209x209px|တီယိုဒိုရာ အလွန်ဆို ရီယာလွန်ဒါ]] အာဇာနည် ကက်သလစ်ရဟန်း ၃ ပါး ဖြစ်သော မာရီယာနို ဂိုမက်ဇ်၊ ယိုဆေး ဘားဂို့စ် နှင့် ဂျာဆင်တို ဇာမိုရာ (ဂွန်ဘာဇာ ဟု စုပေါင်း၍ သိကြသည်။) တို့အား ပုန်ကန်ရန်လှုံ့ဆော်မှုဖြင့် ကိုလိုနီ အာဏာပိုင်များက စွပ်စွဲ ကွပ်မျက်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၈၇၂ တွင် တော်လှန်ရေး စိတ်ဓာတ်များ နိုးကြားလာခဲ့ကြသည်။ <ref name="Cavite Mutiny" /><ref name="ReferenceB" /> ထို့အတွက်ကြောင့် စပိန်တွင် မာဆယ်လို အိတ်ချ် ဒယ် ပီလာ၊ ယိုဆေး ရိုင်ဇယ် နှင့် မာရီယာနိုပေါင့်စ် တို့ ဦးဆောင်လှုပ်ရှားသော ဝါဒဖြန့် လှုပ်ရှားမှု ဖြစ်ပေါ်ရန် တွန်းအားပေးခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ ဖြစ်ရန် လှုပ်ရှားခဲ့ကြသည်။ ရိုင်ဇယ်သည် အကြမ်းဖက် တော်လှန်ရေးကို ဆန့်ကျန်ပြီး ငြိမ်းချမ်းစွာ ပြောင်းလဲရေးအတွက် နှိုးဆော်ခဲ့သော်လည်း သူ့အား ၁၈၉၆ ဒီဇင်ဘာ ၃၀ တွင် ပုန်ကန်မှုဖြင့် ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။ သူသည် ကျူးဘားတော်လှန်ရေး အတွင်း စပိန်တို့ဘက်မှ ဆရာဝန် အဖြစ် ပါဝင်ကူညီပေးခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ စပိန်တို့သည် အကြမ်းဖက်တော်လှန်ရေးအား ဆန့်ကျင်သော သူရဲကောင်းအား သတ်ဖြတ်ပစ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် စိတ်အားထက်သန်သော သစ္စာခံများကို အစွန်းရောက်သူပုန်များ အဖြစ် ပြောင်းလဲပေးခဲ့သလိုပင် ဖြစ်သည်။<ref name="ReferenceA1">{{cite book |last=Ocampo |first=Ambeth |author-link=Ambeth Ocampo |title=Rizal Without the Overcoat |place=Pasig City |publisher=Anvil Publishing, Inc. |year=1999 |edition=Expanded |isbn=978-971-27-0920-3|title-link=Rizal Without the Overcoat }}</ref> ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးအတွက် အတိုက်အခံများနှင့် ကြုံရသဖြင့် စပိန်တို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေးကို လက်နက်ကိုင် တိုက်ယူရန် အတွက် အန်ဒရေ ဘိုနီဖာရှိုသည် ၁၈၉၂တွင် စစ်သွေးကြွ မြေအောက်အဖွဲ့ဖြစ်သော ကာတီပူနန်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ <ref name=RichardsonBonifacio /> ဘိုနီဖာရှိုနှင့် ကာတီပူနန်တို့သည် ၁၈၉၆တွင် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေးကို စတင်ခဲ့သည်။ ကာတီပူနန်၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သော ကာဗိုက်နယ်မှ မက်ဂ်ဒါလို အဖွဲ့သည် ဘိုနီဖာရှို၏ တော်လှန်ရေး ခေါင်းဆောင် ရာထူးနေရာကို စိန်ခေါ်ခဲ့ပြီး အယ်မလီယို အာဂွီနယ်လ်ဒိုက ထိုနေရာကို လွှဲပြောင်းရယူခဲ့သည်။ ၁၈၉၈ တွင် ကျူးဘား၌ စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားပြီးနောက် ဖိလစ်ပိုင်သို့ ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ အာဂွီနယ်လ်ဒိုသည်ကာဗိုက်နယ် ကာဝစ်မှ ၁၈၉၈ ဇွန်လ ၁၂ ရက်တွင် စပိန်တို့ထံမှ လွတ်လပ်ရေး ကြေညာခဲ့ပြီး ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို နောက်တစ်နှစ်တွင် ဘာရာဆိုအင် ဘုရားကျောင်း၌ တည်ထောင်ခဲ့သည်။<ref name=Agoncillo /> ====အမေရိကန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ==== [[File:Battle of Paceo.jpg|thumb|ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်စစ်ပွဲအတွင်း ပါစီယို တိုက်ပွဲကို ပုံဖော်ထားသော ပန်းချီကား]] စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန်တို့ အောင်မြင်ခဲ့သဖြင့် စပိန်တို့သည် ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းများကို ပျူရီတိုရီကို နှင့် ဂူအမ်ကျွန်းတို့နှင့် အတူ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ရသည်။<ref>{{Cite journal|last1=Halstead|first1=M|title=The Story of the Philippines|journal=Nature|volume=70|issue=1811|pages=248–249|date=1898|bibcode=1904Natur..70..248T|doi=10.1038/070248a0}}</ref>၁၈၉၈ ပါရီ စာချုပ်အရ စပိန်တိုအား အမေရိကန်ဒေါ်လာ သန်း ၂၀ ကို လျော်ကြေး အဖြစ် ပြန်လည်ပေးအပ်ခဲ့သည်။<ref>Price, Michael G. (2002). Foreword. In A.B. Feuer, [https://books.google.com/books?id=f-2Qef1JSjsC&printsec=frontcover ''America at War: the Philippines, 1898–1913''] (pp. xiii–xvi). Westport, Connecticut: Greenwood. {{ISBN|0-275-96821-9}}.</ref> အမေရိကန်တို့သည် ဖွဲ့စည်းတည်ထောင်ခါစ တိုင်းပြည်သစ် ဖြစ်သည့် ပထမ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော်ကို အသိအမှတ်မပြုကြောင်း ပိုမိုထင်ရှားလာသည့် အခါတွင် ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်စစ်ပွဲ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ခွဲထွက်သွားသော ကန်တိုနယ် နီဂရိုး သမ္မတနိုင်ငံမှ သမ္မတ အန်နီစီတို လက်ဆန်၏ ဖိတ်ကြားမှုကို ရရှိပြီးနောက် ဗိုလ်မှူးချုပ် ဂျိမ်း အက်ဖ် စမစ်သည် ဘာကိုလော့ သို့ ၁၈၉၉ ခုနှစ် မတ်လ ၄ ရက်တွင် စစ်ရေးဆိုင်ရာ အုပ်ချုပ်ရေးမှူး အဖြစ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။<ref>{{cite book |last=Linn |first=Brian McAllister |title=The Philippine War, 1899–1902 |url=https://books.google.com/books?id=PSJGPgAACAAJ |year=2000 |publisher=University Press of Kansas |isbn=978-0-7006-1225-3|pages=75–76}}</ref> စစ်ပွဲကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်ပြည်သူ ၂၀၀,၀၀၀ အနည်းဆုံး သေဆုံးခဲ့ရပြီး အများအားဖြင့် ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးခြင်းနှင့် ရောဂါဘယတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite book|last=Burdeos|first=Ray L.|title=Filipinos in the U.S. Navy & Coast Guard During the Vietnam War|url=https://books.google.com/books?id=tN__4jLTnd8C|year=2008|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4343-6141-7|ref=harv|page=14}}</ref> ပထမ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံတော် စစ်ရှုံးခဲ့ပြီးနောက် ကျွန်းစုများကို အမေရိကန် ကျွန်းစုအစိုးရမှ အုပ်ချုပ်ခဲ့သည်။ <ref name=Gates>{{cite book |author=Gates, John M. |chapterurl=http://www3.wooster.edu/history/jgates/book-ch3.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100805061319/http://www3.wooster.edu/history/jgates/book-ch3.html|archivedate=August 5, 2010|title=The U.S. Army and Irregular Warfare |chapter=The Pacification of the Philippines |date=November 2002 |accessdate=February 20, 2010}}</ref> အမေရိကန်တို့သည် အခြားသော ပုန်ကန်ထကြွသော ပြည်နယ်များကို ဆက်လက်နှိမ်နင်းခဲ့ပြီး အထူးသဖြင့် ဆုတ်ယုတ်လာသော ဆူလူးစူလတန်ပြည် အပါအဝင် ပုန်ကန်ထကြွသော တာဂါးလော့ သမ္မတနိုင်ငံနှင့် မင်ဒါနောင်းရှိ ဇမ်ဘိုယမ်ဂါ သမ္မတနိုင်ငံတို့ ဖြစ်သည်။ <ref name=Bates>{{cite web|url=http://www.philippineupdate.com/Bates.htm|title=The Bates Treaty|first=Madge|last=Kho|publisher=PhilippineUpdate.com|accessdate=December 2, 2007}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.zamboanga.com/history/republic_of_zamboanga.html |title=History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903) |date=July 18, 2009|publisher=Zamboanga.com|location=Zamboanga City, Philippines|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101201023553/http://zamboanga.com/history/republic_of_zamboanga.html |archivedate=December 1, 2010 |dead-url=no |accessdate=August 13, 2010}}</ref> ထိုအချိန်ကာလ အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်၏ ယဉ်ကျေးမှု ပြန်လည်ထွန်းကားလာခဲ့ပြီး ရုပ်ရှင်နယ်ပယ် နှင့် စာပေနယ်ပယ်တို့မှာ တိုးတက်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://boxofficemojo.com/intl/philippines/yearly/|title=2014 Philippines Yearly Box Office Results|website=boxofficemojo.com}}</ref><ref name="books.google.com">Armes, Roy. [https://books.google.com/books?id=qFDnqIwdr8EC&printsec=frontcover&dq=intitle:Third+intitle:World+intitle:film+intitle:making+intitle:and+intitle:the+intitle:west&hl=en&ei=tXsrTdbEB4H88AbOltD3AQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false "Third World Film Making and the West"], p.152. University of California Press, 1987. Retrieved on January 9, 2011.</ref><ref>[http://su.diva-portal.org/smash/get/diva2:200615/FULLTEXT01.pdf "The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speaks?"]. Stockholm University Publications. Retrieved on January 28, 2014.</ref> ဒန်နီယယ် ဘန်းဟန်မှ မနီလာအား ခေတ်သစ်မြို့တော် တစ်ခု အဖြစ်ပြောင်းလဲပေးမည့် ဗိသုကာ အစီအမံကို ရေးဆွဲခဲ့သည်။<ref>Moore, Charles (1921). [https://books.google.com/books?id=aR7iAAAAMAAJ&pg=PA162 "Daniel H. Burnham: Planner of Cities"]. Houghton Mifflin and Co., Boston and New York.</ref> ၁၉၃၅ တွင် ဖိလစ်ပိုင် အား ဓနသဟာယနိုင်ငံ အဆင့် သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး မန်နျူရယ်ကွီဇုန်မှာ သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ သူသည် အမျိုးသား ဘာသာစကားကို သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပြီး အမျိုးသမီးများ မဲပေးခွင့်နှင့် မြေယာပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးတို့ကို စတင်မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။<ref name="ReferenceA2">Molina, Antonio.'' The Philippines: Through the centuries''. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.</ref><ref name="Manapat, Carlos 2010">Manapat, Carlos, et al.'' Economics, Taxation, and Agrarian Reform''. Quezon City: C&E Pub., 2010.Print.</ref> ====ဂျပန် အုပ်စိုးစဉ် ကာလ==== [[File:Douglas MacArthur lands Leyte1.jpg|thumb|၁၉၄၄ အောက်တိုဘာ ၂၀ လေးတဲ တိုက်ပွဲအတွင်း ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဒေါက်ဂလပ် မက်အာသာ ကမ်းတက်လာစဉ်]] နောက်ဆယ်စုနှစ်အတွင်း ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ လွတ်လပ်ရေး အရယူမည့် အကြံမှာ ဂျပန်အင်ပိုင်ယာ၏ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ပျက်စီးခဲ့ရသည်။ ဂျပန်တို့က ယိုဆေး ပီ လော်ရယ် ဦးဆောင်သော ရုပ်သေးအစိုးရဖြင့် ဒုတိယ ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတနိုင်ငံအား ဂျပန်၏ လက်အောက်ခံနိုင်ငံ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲကာလအတွင်း ဂျပန်တို့မှ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများစွာ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ဘာတာအန်း သေမင်းတမန် ချီတက်ခြင်း နှင့် မနီလာစစ်ပွဲ အထွဋ်အထိပ် ရောက်ချိန်တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော မနီလာ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုတို့ကဲ့သို့သော စစ်ရာဇဝတ်မှုများကိုလည်း ကျူးလွန်ခဲ့သည်။ <ref>White, Matthew. [http://users.erols.com/mwhite28/battles.htm#Manila "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century"]. Retrieved August 1, 2007.</ref> ၁၉၄၄တွင် ကွီဇုန်သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ပြည်ပြေးအဖြစ် တိမ်းရှောင်ရင်း ကွယ်လွန်ခဲ့ပြီး ဆာဂျီယို အိုစမီနာက ၎င်း၏ နေရာအား ဆက်ခံခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် မဟာမိတ်တပ်များသည် ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုအတွင်း ကျွန်းတစ်ခုမှ တစ်ခုသို့ ကူးပြောင်းခြင်း နည်းဗျူဟာကို ကျင့်သုံးခဲ့ပြီး ဂျပန်နေမဝင် အင်ပါယာမှ အောင်နိုင်ထားခဲ့သော နယ်မြေများကို ပြန်လည် ရယူနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၂ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်းမှ ၁၉၄၄ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်း အထိ ဖိလစ်ပိုင် ပြောက်ကျားတော်လှန်မှု<ref name="McAAE">{{cite web |url=https://www.pbs.org/wgbh/amex/macarthur/sfeature/bataan_guerrilla.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170128153210/https://www.pbs.org/wgbh/amex/macarthur/sfeature/bataan_guerrilla.html|archivedate=January 28, 2017 |title=The Guerrilla War |website=[[American Experience]] |publisher=[[Public Broadcasting Service|PBS]] |accessdate=February 24, 2011}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.maranao.com/bangsamoro/0506-japan_invasion.htm |title=The Japanese Invasion |first=Salah |last=Jubair |publisher=Maranao.Com |accessdate=February 23, 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100727232925/http://www.maranao.com/bangsamoro/0506-japan_invasion.htm |archivedate=July 27, 2010 |df= }}</ref> များအား အမေရိကန် ရေတပ် ရေငုပ်သင်္ဘောများနှင့် လေထီးဖြင့် ချပေးခြင်းတို့က ပံ့ပိုးမှု ပေးပြီး အားပေးအားမြှောက်ပြုခဲ့သည်။ ပြောက်ကျားများ အနေနှင့် ဂျပန်စစ်တပ်အား ဖိအားပေးနိုင်ရန် ဖြစ်ပြီး ကျေးလက်ဒေသများ၊ တောအုပ်များနှင့် တောင်ကုန်းများကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ ပြောက်ကျားစစ်သည် အလွန်ထိရောက်သဖြင့် ဂျပန်အင်ပိုင်ယာ အနေနှင့် ပြည်နယ် ၄၈ ခု အနက် ၁၂ ခုကိုသာ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite book |first=Dominic J. |last=Caraccilo |title=Surviving Bataan And Beyond: Colonel Irvin Alexander's Odyssey As A Japanese Prisoner Of War |url= https://books.google.com/books?id=aWfqFW_OFmQC |year=2005 |publisher=Stackpole Books |isbn=978-0-8117-3248-2 |page= [https://books.google.com/books?id=aWfqFW_OFmQC&pg=PA287 287]}}</ref> အမေရိကန်တို့ အပေါ် သစ္စာခံထားသော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး အများစု အနေနှင့် ယုံကြည်ထားသည်မှာ ဂျပန်တို့လက်အောက်မှ လွတ်မြောက်လျှင် သူတို့အတွက် လွတ်လပ်ရေး ရမည် ဖြစ်ပြီး ယခင်ကတည်းက ကတိရရှိထားသည့်အတိုင်း လွတ်လပ်သောနိုင်ငံ ထူထောင်နိုင်မည်ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ မဟာမိတ်များက ဖိလစ်ပိုင်တို့အား ဂျပန်အင်ပိုင်ယာမှ လွတ်မြောက်အောင် တိုက်ခိုက်ရာတွင် သမိုင်းကြောင်းတလျှောက် စုစုပေါင်း နစ်မြုပ်မှု တန်ချိန် အများဆုံး စစ်ပွဲဖြစ်သော လေးတဲပင်လယ်ကွေ့ စစ်ပွဲ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ <ref name="Woodward1947">{{cite book |title=The Battle for Leyte Gulf |last=Woodward |first=C. Vann |year=1947 |publisher=Macmillan |location=New York |isbn= |pages= |url=}}</ref><ref>"Lieutenant Ramsey's War" by Edwin Price Ramsey and Stephen J. Rivele.Published by Knightsbride publishing Co, Los Angeles, California</ref> မဟာမိတ်တပ်တို့မှ ဂျပန်တို့အား ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် အောင်မြင်နိုင်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ခန့်မှန်းခြေ အားဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး တစ်သန်းကျော် သေဆုံးမည်ဟု ခန့်မှန်းခဲ့သည်။<ref name=Rottman>Rottman, Gordon L. (2002). [https://books.google.com/books?id=ChyilRml0hcC ''World War 2 Pacific Island Guide – A Geo-Military Study'']. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. [https://books.google.com/books?id=ChyilRml0hcC&pg=PA318&dq=#v=onepage&q&f=false 318]. {{ISBN|0-313-31395-4}}.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1E1-Cebu.html|title=Cebu|publisher=encyclopedia.com, citing The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition.|accessdate=July 4, 2010}}</ref><ref>{{cite book|last=Zaide|first=Sonia M.|title=The Philippines: A Unique Nation|publisher=All-Nations Publishing Co.|year=1994|isbn=978-971-642-071-5|page=354}}</ref> ===ကိုလိုနီ ခေတ်လွန် ကာလ=== [[File:Philippine Independence, July 4 1946.jpg|left|thumb|upright| ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်တို့လက်အောက်မှ ဖိလစ်ပိုင် လွတ်လပ်ရေး ကြေညာစဉ်]] ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၁ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် ကုလသမဂ္ဂ၏ စတင်တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်သည့်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/depts/dhl/unms/founders.shtml|title=Founding Member States|publisher=United Nations}}</ref> နောက်တစ်နှစ်ဖြစ်သော ၁၉၄၆ ဇူလိုင် ၄ ရက်တွင် သမ္မတ မန်နျူရယ် ရော့ဆက် လက်ထက်၌ မနီလာစာချုပ်ဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်သည် လွတ်လပ်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်တို့မှ တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=https://www.un.org/depts/dhl/unms/founders.shtml|title=Founding Member States|publisher=United Nations}}</ref> မကျေမနပ်သော ကွန်မြူနစ် အကြွင်းအကျန်များဖြစ်သည့် ဟူကဘာလာဟပ် <ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/?id=VdIFfPqP29IC&pg=PA118&lpg=PA118&dq=huk+rebellion#PPA119,M |title=No Other Way Out: States and Revolutionary Movements, 1945–1991 |last=Goodwin |first=Jeff |date=June 4, 2001 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-62948-5 |page=119 |language=en}}</ref> တို့သည် ကျေးလက်ဒေသများတွင် လှည့်လည် ကျက်စားနေကြသောလည်း သမ္မတ အယ်လ်ပီဒီယို ကွီရီနိုကို ဆက်ခံသူ ရာမွန် မက်ဆေးဆေးမှ နှိမ်နင်းခဲ့သည်။<ref name="Molina, Antonio 1961">Molina, Antonio. ''The Philippines: Through the Centuries''. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print.</ref><ref>Carlos P. Romulo and Marvin M. Gray, The Magsaysay Story (1956), is a full-length biography</ref>မာဆေးဆေးအား ဆက်ခံသူ ကားလို့စ် ပီ ဂါစီယာမှ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ပထမဦးစားပေး ပေါ်လစီကို အစပျိုးခဲ့ပြီး<ref>{{cite web |url=http://www.prescarlosgarcia.org/%20prescarlosgarcia.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426075252/http://www.prescarlosgarcia.org/%20prescarlosgarcia.org|archivedate=April 26, 2012|title=Our Vision and Mission|publisher=prescarlosgarcia.org}}</ref> ထိုပေါ်လစီအား ဒီယော့စ်ဒါဒို မာကာပါဂယ်မှ ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကာ လွတ်လပ်ရေးနေ့ ကျင်းပခြင်းအား ဇူလိုင် ၄ ရက်နေ့မှ အယ်မလီယို အာဂွီနာဒို ကြေညာသည့် နေ့ဖြစ်သော ဇူလိုင် ၁၂ ရက်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ကာ<ref name=bibingka-jun12>{{cite web|url=http://www.bibingka.com/phg/documents/jun12.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/19970713004232/http://www.bibingka.com/phg/documents/jun12.htm |dead-url=yes |archive-date=July 13, 1997 |title=Proclamation No. 28 Declaring June 12 as Philippine Independence Day |last=Macapagal |first=Diosdado |publisher=Philippine History Group of Los Angeles |accessdate=November 11, 2009 |df= }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.positivenewsmedia.net/am2/publish/Article_Features_22/President_Diosdado_Macapagal_set_RP_Independence_D_5939.shtml|title=President Diosdado Macapagal set RP Independence Day on June 12|author=Manuel S. Satorre Jr.|publisher=positivenewsmedia.net|accessdate=December 10, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20110724020320/http://www.positivenewsmedia.net/am2/publish/Article_Features_22/President_Diosdado_Macapagal_set_RP_Independence_D_5939.shtml|archive-date=July 24, 2011|dead-url=yes|df=mdy-all|archivedate=20 August 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180820074839/http://www.positivenewsmedia.net/am2/publish/Article_Features_22/President_Diosdado_Macapagal_set_RP_Independence_D_5939.shtml}}</ref> မြောက်ဘော်နီယို အရှေ့ပိုင်းအား ဖိလစ်ပိုင်၏ နယ်မြေအဖြစ် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|title=Developing Regional Minorities in Asia|url=http://www.sabrizain.org/malaya/library/connections.pdf|website=Sabri Zain|accessdate=January 15, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120415034823/http://www.sabrizain.org/malaya/library/connections.pdf |archivedate=April 15, 2012}}</ref><ref>{{cite book|last=Weatherbee|first=Donald E.|author2=Ralf Emmers |author3=Mari Pangestu |author4=Leonard C. Sebastian |title=International relations in Southeast Asia|publisher=Rowman & Littlefield|year=2005|pages=68–69|isbn=978-0-7425-2842-0|url=https://books.google.com/books?id=4wqEC4jHl9wC&pg=PA68}}</ref> ၁၉၆၅တွင် မာကာပါဂယ်သည် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ဖာဒီနန် မားကို့စ် အား ရှုံးနိမ့်ခဲ့သည်။ မားကို့စ်၏ သမ္မတ သက်တမ်း အစောပိုင်းတွင်ပင် သူသည် အခြေခံ အဆောက်အအုံ စီမံကိန်း အများအပြားကို စတင်ခဲ့သော်လည်း အကြီးအကျယ် ခြစားခြင်းနှင့် ပြည်သူ့ဘဏ္ဍာများကို ဒေါ်လာဘီလီယံနှင့် ချီ၍ အလွဲသုံးစားပြုခြင်း တို့အတွက် အစွပ်စွဲခံခဲ့ရသည်။ <ref>[https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-21022457 What happened to the Marcos fortune?]. BBC News. January 24, 2013.</ref> သူ၏ သမ္မတ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးခါနီး ၁၉၇၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၂၁ တွင် မားကို့စ်သည် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ကြေညာခဲ့သည်။<ref>{{cite book|last1=Agoncillo|first1=Teodoro|title=History and Culture, Language, and Literature : Selected Essays of Teodoro A. Agoncillo|date=2003|publisher=University of Santo Tomas Pub. House|location=España Manila}}</ref> သူ၏ ထိုအုပ်ချုပ်ရေး ကာလအတွင်း ဖိနှိပ်ခြင်း၊ ဆင်ဆာဖြတ်ခြင်း ၊ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခြင်းတို့နှင့် ပြည့်နှက်နေသော်လည်း အမေရိကန် တို့က ၎င်းတို့၏ ထောက်ပံ့မှုကို မယိမ်းမယိုင် ဆက်လက်ပေးအပ်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite book|title=To Islands Far Away: the Story of the Thomasites and Their Journey to the Philippines|date=2001|publisher=US Embassy|location=Manila}}</ref> ၁၉၈၃ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၁ ရက်တွင် မားကို့စ်၏ အဓိက ပြိုင်ဘက်နှင့် အတိုက်အခံ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သော ဘန်နစ်နို အာကွီနို ဂျူနီယာမှာ မနီလာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် လေယာဉ်ပြေးလမ်းပေါ်တွင် လုပ်ကြံခံခဲ့ရသည်။ မားကို့စ်သည် နောက်ဆုံးတွင် ၁၉၈၆ သမ္မတ ကြားဖြတ် ရွေးကောက်ပွဲကို ကြေညာခဲ့သည်။ <ref name=Chandler /> မားကို့စ်သည် အောင်နိုင်သူ အဖြစ် ကြေညာခဲ့သော်လည်း အများစုမှ ထိုရလဒ်သည် လိမ်လည်မှု ဖြစ်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ထို့နောက်တွင် ကာဒီနယ် ဂျိုင်းမီဆင်း မှ ပြည်သူတို့အား ပုန်ကန်ထကြွရန် လှုံ့ဆော်ခဲ့ပြီး <ref>[https://www.independent.co.uk/news/obituaries/cardinal-jaime-sin-294095.html Stowe, Judy. "Cardinal Jaime Sin: Archbishop of Manila who saw his duty as being 'to put Christ in politics'", (obit), ''The Independent'', June 22, 2005]</ref> တကမ္ဘာလုံးအား အံ့အားသင့်သွားစေသော ပြည်သူ့အာဏာတော်လှန်ရေး အား ဦးဆောင်ခဲ့သည်။<ref name="Gandhi">{{Citation |last=Kumar |first=Ravindra |publication-date=|title=Mahatma Gandhi at the Close of Twentieth Century|location= |publisher=Anmol Publications PVT. LTD. |isbn=978-81-261-1736-9 |page=168 |url=https://books.google.com/?id=lTNpstqGlAMC&pg=PA168&dq=EDSA+Revolution |accessdate= December 2, 2007 |year=2004}}</ref> မားကို့စ်နှင့် သူ၏ အပေါင်းအပါများသည် ဟာဝိုင်ယီ သို့ ထွက်ပြေးခဲ့ကြပြီး ဆန္ဒပြမှုများ၏ လက်နက်ကိုင်များအား စိတ်ဓာတ်ခွန်အားဖြစ်စေခဲ့သော အာကွီနို၏ ကျန်ရစ်သူဇနီး ကိုရာဇမ် အာကွီနို အား သမ္မတ အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုခဲ့သည်။ <ref name=Chandler>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=jzUz9lKn6PEC&pg=PA431|title=In Search of Southeast Asia: A Modern History|author1=Chandler, David P. |author2=David Joel Steinberg |lastauthoramp=yes |edition=Revised 2nd|publisher=University of Hawaii Press|year=1987|pages=431–442|isbn=978-0-8248-1110-5}}</ref> ===ယနေ့ခေတ် သမိုင်းကြောင်း=== [[File:Corazon Aquino inauguration.jpg|thumb|လုပ်ကြံခံရသော အတိုက်အခံခေါင်းဆောင် ဘန်နစ်နို အာကွီနို ဂျူနီယာ၏ ကျန်ရစ်သူ ဇနီး ကိုရာဇမ် အာကွီနိုမှ ၁၉၈၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၅ တွင် သမ္မတအဖြစ် ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုနေစဉ်]] ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံ ပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်လာပြီး ၁၉၈၆ တွင်စတင်သော အစိုးရ၏ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးများမှာ နိုင်ငံတော်၏ ကြွေးမြီများ၊ အစိုးရ၏ ခြစားမှုများ၊ အာဏာသိမ်းရန် ကြံစည်မှုများ၊ ကပ်ဆိုက်မှုများ နှင့် ဆက်လက်တိုက်ခိုက်နေသော ကွန်မြူနစ် သူပုန်များ <ref>{{cite news|url=http://www.philstar.com/headlines/2013/05/06/939112/govt-drafts-new-framework-guide-peace-talks-leftist-rebels|title=Gov't drafts new framework to guide peace talks with leftist rebels|newspaper=The Philippine Star|date=May 6, 2013|accessdate= September 20, 2014}}</ref> နှင့် မိုရိုခွဲထွက်ရေး သမားများနှင့် စစ်တပ်တို့၏ ပဋိပက္ခများကြောင့် <ref>{{cite news |url=http://globalnation.inquirer.net/news/breakingnews/view/20101002-295567/RP-terror-campaign-cost-lives-of-11-US-572-RP-soldiersmilitary |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150222074324/http://globalnation.inquirer.net/news/breakingnews/view/20101002-295567/RP-terror-campaign-cost-lives-of-11-US-572-RP-soldiersmilitary|archivedate=February 22, 2015 |title=RP terror campaign cost lives of 11 US, 572 RP soldiers—military |last=Alipala |first=Julie |date=October 2, 2010 |newspaper=Philippine Daily Inquirer |accessdate=May 1, 2012}}</ref> နှောင့်နှေးခဲ့ရသည်။ ကိုရာဇမ် အာကွီနို အုပ်ချုပ်နေစဉ်ကာလ အတွင်း အမေရိကန် စစ်အခြေစိုက်စခန်း ဆက်လက်ထားရှိရေး စာချုပ်ကို ငြင်းဆိုခဲ့သောကြောင့် အမေရိကန်တပ်များ ဖိလစ်ပိုင်မှ ရုပ်သိမ်းခဲ့ပြီး <ref>{{cite news|last=Shenon|first=Phillip|title=Philippine Senate votes to Reject U.S. Base Renewal|url=https://www.nytimes.com/1991/09/16/world/philippine-senate-votes-to-reject-us-base-renewal.html|accessdate=October 25, 2014|newspaper=The New York Times|date=September 16, 1991}}</ref><ref>{{cite news|last=De Santos|first=Jonathan|title=Philippine Senators remember day when they rejected US bases treaty|url=http://www.sunstar.com.ph/manila/local-news/2011/09/16/senators-remember-day-when-they-rejected-us-bases-treaty-179846|accessdate=October 25, 2014|newspaper=Sun Star Manila|date=September 16, 2011|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141106083655/http://www.sunstar.com.ph/manila/local-news/2011/09/16/senators-remember-day-when-they-rejected-us-bases-treaty-179846|archivedate=November 6, 2014}}</ref> ကလာ့ခ်လေတပ်အခြေစိုက် စခန်းကို ၁၉၉၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် လည်းကောင်း၊ ဆူဘစ်ပင်လယ်အော် အခြေစိုက်စခန်းကို ၁၉၉၂ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင်လည်းကောင်း အစိုးရသို့ တရားဝင် လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|last=Whaley|first=Floyd|title=Shadows of an Old Military Base|url=https://www.nytimes.com/2013/04/27/world/asia/27iht-subic27.html?pagewanted=all|accessdate=February 17, 2014|newspaper=The New York Times|date=April 26, 2013}}</ref><ref>{{cite news|last=Drogin|first=Bob|title=After 89 Years, U.S. Lowers Flag at Clark Air Base|url=http://articles.latimes.com/1991-11-27/news/mn-209_1_clark-air-base|accessdate=March 12, 2011|newspaper=Los Angeles Times|date=November 27, 1991}}</ref>အစိုးရအနေနှင့် ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဇွန်လ ပင်နာတူဘို မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှု အပါအဝင် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကိုလည်း ဆက်တိုက် ရင်ဆိုင် ဖြေရှင်းခဲ့ရသည်။ <ref name="Topo">[http://www.lib.utexas.edu/maps/ams/philippines/txu-oclc-6539351-nd51-1-450.jpg "Tarlac map"]. University of Texas in Austin Library. Retrieved on August 2, 2011.</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=Hv9GAQAAIAAJ "Report of the Philippine Commission to the President, 1901 Vol. III"], p. 141. Government Printing Office, Washington, 1901.</ref> ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် သမ္မတစ်ဦးအား သက်တမ်းတစ်ခုသာ ဆောင်ရွက်ခွင့်အား စတင်ထည့်သွင်းလိုက်သဖြင့် အာကွီနိုသည် နောက်တစ်ကြိမ် ထပ်မံ အရွေးမခံတော့ပေ။ ၁၉၉၂ ခုနှစ် မေလတွင် ကျင်းပသော ဖိလစ်ပိုင် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရသော ဖီဒယ် ဘီ ရားမို့စ်မှ အာကွီနို အား ဆက်ခံခဲ့သည်။ ထိုကာလအတွင်း နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး စွမ်းဆောင်နိုင်မှုမှာ အသင့်အတင့်သာ ရှိပြီး ဂျီဒီပီတိုးတက်မှုနှုန်း ၃.၆%<ref name="theglobaleconomy.com">{{cite web|url=http://www.theglobaleconomy.com/Philippines/Economic_growth/|title=Philippines Economic growth – data, chart|website=TheGlobalEconomy.com}}</ref> မျှသာ ရှိသည်။<ref>{{cite book|last=Pempel|first=T.J.|title=The Politics of the Asian Economic Crisis|url=https://books.google.com/books?id=sTAuUXE_ANsC|year=1999|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0-8014-8634-0|page=163}}</ref> မိုရိုအမျိုးသား လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦးနှင့် ၁၉၉၆ တွင် <ref name="lastlaugh">{{cite news |first=Edward A.|last=Gargan|title= Last Laugh for the Philippines; Onetime Joke Economy Avoids Much of Asia's Turmoil |url=https://www.nytimes.com/1997/12/11/business/last-laugh-for-philippines-onetime-joke-economy-avoids-much-asia-s-turmoil.html |newspaper=The New York Times |date=December 11, 1997 |accessdate=January 25, 2008}}</ref> ငြိမ်းချမ်းရေး သဘောတူညီချက် ရရှိခဲ့ပြီး <ref name="lastlaugh">{{cite news |first=Edward A.|last=Gargan|title= Last Laugh for the Philippines; Onetime Joke Economy Avoids Much of Asia's Turmoil |url=https://www.nytimes.com/1997/12/11/business/last-laugh-for-philippines-onetime-joke-economy-avoids-much-asia-s-turmoil.html |newspaper=The New York Times |date=December 11, 1997 |accessdate=January 25, 2008}}</ref> နိုင်ငံရေးအရ တည်ငြိမ်မှုနှင့် စီးပွားရေး တိုးတက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်သော်လည်း ၁၉၉၇ အာရှ ငွေကြေးဂယက် စတင်ဖြစ်ပေါ်ခြင်းက ၎င်းတို့ကို လွှမ်းမိုး သွားခဲ့သည်။ <ref name=AFC-NA-13>{{cite web |title = Financial Crisis and Global Governance: A Network Analysis |url=http://documents.worldbank.org/curated/en/143071468174883223/pdf/577660NWP0Box353767B01PUBLIC10gcwp067web.pdf|last=Sheng |first=Andrew |date= July 2009|accessdate=June 11, 2012}}</ref><ref name=AFC-NA-14>{{cite web |title = Analyzing Systemic Risk with Financial Networks During a Financial Crash|website = fma.org|author1=Yenilmez, Taylan |author2=Saltoglu, Burak |lastauthoramp=yes |url=http://www.fma.org/JAF2011/Papers/bsty-2010.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140308105228/http://www.fma.org/JAF2011/Papers/bsty-2010.pdf |archivedate=March 8, 2014|dead-url = yes|accessdate=March 8, 2014}}</ref> ရားမို့စ်၏ သမ္မတသက်တမ်းအတွင်း သေဒဏ်ပေးမှုကို ပြန်လည်အသက်သွင်းခဲ့ပြီး ၁၉၉၃ ခုနှစ် အီလင်း ဆာမီယန်တာ နှင့် အလန်ဂိုမက်ဇ်တို့အား သတ်ဖြတ် မုဒိမ်းကျင့်မှု ဖြစ်ပွားအပြီးတွင် ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး သေဒဏ်ပေးခံရသောသူမှာ လီယို အက်ချီဂါရေးဖြစ်ပြီး သူ့အား ၁၉၉၉ တွင် သေဒဏ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite web |url=http://pcij.org/blog/2006/04/18/a-timeline-of-death-penalty-in-the-philippines |title=A timeline of death penalty in the Philippines |publisher=Philippine Center for Investigated Journalist |date=April 18, 2006 |accessdate=April 18, 2006 |archivedate=17 February 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180217004917/http://pcij.org/blog/2006/04/18/a-timeline-of-death-penalty-in-the-philippines }}</ref> [[File:Pinatubo91eruption plume.jpg|thumb|left|၁၉၉၁ ပင်နာတူဘို မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှုသည် ၂၁ ရာစု ကမ္ဘာတွင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှု ဖြစ်သည်။]] ရားမို့စ်အား ဆက်ခံသူမှာ ဂျိုးဆက် အက်စထရာဒါဖြစ်ပြီး ၁၉၉၈ ဇွန်လတွင် စတင် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ကာ ၁၉၉၇ ခုနှစ် အာရှ ငွေကြေးဂယက်အတွင်းတွင်ပင် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးကို -၀.၆% တိုးတက်မှုမှ ၃.၄% တိုးတက်မှု အထိ ပြန်လည်ဆွဲတင်နိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite journal|last1=Maniago|first1=E|title=Communication Variables Favoring Celebrity Candidates in Becoming Politicians: A Case Study of the 1998 and 2004 Elections in the Philippines|journal=Southeast Asian Studies|date=2007|volume=44|issue=4|pages=494–518|hdl=2433/53866}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bsp.gov.ph/publications/speeches.asp?id=195&yr=2000|title=The Philippines: Consolidating Economic Growth|publisher=Bangko Sentral ng Pilipinas|date=March 13, 2000|accessdate=September 20, 2014|archivedate=18 January 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150118082622/http://www.bsp.gov.ph/publications/speeches.asp?id=195&yr=2000}}</ref><ref>{{cite news|url=http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/letterstotheeditor/view/20081007-164968/Records-prove-Estradas-achievements|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150721191850/http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/letterstotheeditor/view/20081007-164968/Records-prove-Estradas-achievements|archivedate=July 21, 2015|title=Records prove Estrada's achievements |newspaper=Philippine Daily Inquirer|date=October 7, 2008|accessdate=October 25, 2014}}</ref>အစိုးရသည် မိုရိုအစ္စလာမ်လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦး အား ၂၀၀၀ ခုနှစ် မတ်လတွင် စစ်ကြေညာခဲ့ပြီး သူပုန်တို့၏ ဌာနချုပ် အပါအဝင် စခန်းများကို ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက် ချေမှုန်းခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://hdn.org.ph/speech-of-former-president-estrada-on-the-grp-moro-conflict/|title=Speech of Former President Estrada on the GRP-MORO Conflict|publisher=Philippine Human Development Network|date=September 18, 2008|accessdate=September 20, 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=http://english.peopledaily.com.cn/english/200007/10/eng20000710_45067.html|title=Philippine Military Takes Moro Headquarters|newspaper=People's Daily|date=July 10, 2000|accessdate=September 20, 2014}}</ref> အဘူဆာယက်ဖ် သူပုန်တို့နှင့် ပဋိပက္ခအတွင်းတွင်ပင်<ref name="GMA&others">{{cite news |title=2 US Navy men, 1 Marine killed in Sulu land mine blast |newspaper=GMA News |date=September 29, 2009 |url=http://www.gmanews.tv/story/173383/2-us-navy-men-1-marine-killed-in-sulu-land-mine-blast |accessdate=September 29, 2009 |quote=Two US Navy personnel and one Philippine Marine soldier were killed when a land mine exploded along a road in Indanan, Sulu Tuesday morning, an official said. The American fatalities were members of the US Navy construction brigade, Armed Forces of the Philippines (AFP) spokesman Lt. Col. Romeo Brawner Jr. told GMANews.TV in a telephone interview. He did not disclose the identities of all three casualties.|archiveurl= https://web.archive.org/web/20091002030114/http://www.gmanews.tv/story/173383/2-us-navy-men-1-marine-killed-in-sulu-land-mine-blast|archivedate= October 2, 2009 |deadurl= no}} and<br />{{cite news |title=Pentagon Says Troops Killed in Philippines Hit by Roadside Bomb |last=Pessin |first=Al |newspaper=Voice of America |date=September 29, 2009 |url=http://www.voanews.com/english/news/a-13-2009-09-29-voa12.html |accessdate=January 12, 2011}} and<br />{{cite news |title=Troops killed in Philippines blast |publisher=Al Jazeera |date=September 29, 2009 |url=http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/09/20099298614751808.html |accessdate=September 29, 2009|archiveurl= https://web.archive.org/web/20091003002858/http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/09/20099298614751808.html|archivedate= October 3, 2009 |deadurl= no}} and<br />{{cite news |title=2 US troops killed in Philippines blast |last=Gomez |first=Jim |publisher=CBS News|date=September 29, 2009 |url=http://www.cbsnews.com/stories/2009/09/29/world/main5348332.shtml |accessdate=January 12, 2011|archiveurl= https://web.archive.org/web/20110202201004/http://www.cbsnews.com/stories/2009/09/29/world/main5348332.shtml|archivedate= February 2, 2011 |deadurl= no}}</ref> လာဘ်စားသည်ဟု စွပ်စွဲခံရပြီး နှောင့်နှေးနေသော အစိုးရအား တရားစွဲဆိုမှု အတွင်းတွင်ပင် ၂၀၀၁ အီးအက်စ်ဒီအေ တော်လှန်ရေးဖြင့် ဂျိုးဆက် အက်စထရာဒါ၏ အစိုးရမှာ ဖြုတ်ချခံရပြီး ၎င်း၏ ဒု-သမ္မတဖြစ်သူ ဂလော်ရီယာ မာကာပါဂယ်-အာရိုယို မှ ၂၀၀၁ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီ ၂၀ ရက်တွင် ၎င်း၏ နေရာကို ဆက်ခံခဲ့သည်။ <ref>{{cite book|author=Dirk J. Barreveld|title=Philippine President Estada Impeached!: How the President of the World's 13th Most Populous Country Stumbles Over His Mistresses, a Chinese Conspiracy and the Garbage of His Capital|url=https://books.google.com/books?id=NfJ48GxXRokC|year=2001|publisher=iUniverse|isbn=978-0-595-18437-8|page=[https://books.google.com/books?id=NfJ48GxXRokC&pg=PA476 476]}}</ref> အာရိုယို၏ ၉နှစ်တာ အစိုးရ ကာလအတွင်း စီးပွားရေးသည် အလွန်တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ၄%မှ ၇% အထိရှိကာ ၂၀၀၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း ပျမ်းမျှအားဖြင့် ၅.၃၃% တိုးတက်ခဲ့ကာ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် မနီလာ အပေါ့စား မြို့ပတ်ရထား လိုင်း ၂ ကဲ့သို့သော စီးပွားရေး အဆောက်အအုံ ဆိုင်ရာ စီမံကိန်းများကို ပြီးစီးအောင် ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ကာ<ref>{{cite news |url=http://www.philstar.com/headlines/2013/07/19/987621/timeline-lrt-mrt-construction |title=Timeline: LRT, MRT construction |newspaper=The Philippine Star |date=July 19, 2013|accessdate=September 21, 2014}}</ref> မဟာ စီးပွားပျက်ကပ်ကြီးအား ရှောင်လွှဲနိုင်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GpL6jTy1U3AC|title=Diagnosing the Philippine Economy: Toward Inclusive Growth|author1=Dante B. Canlas |author2=Muhammad Ehsan Khan |author3=Juzhong Zhuang |publisher=Anthem Press|year=2011|page=107|isbn=978-0-85728-939-1}}</ref> အခြားအချိန်ကာလများနှင့် နှိုင်းယှဉ်မည်ဆိုပါက ဖိလစ်ပိုင်၏ စီးပွားရေးသည် ၁၉၆၅ မှ ၂၀၀၁ အတွင်း ၃.၆% နှင့် စင်ကာပူတွင် ဒီမိုကရေစီရရှိပြီးသော အချိန်ကာလကိုသာ ထည့်သွင်းရေတွက်မည် ဆိုပါက ၁၉၈၆ မှ ၂၀၀၁ အတွင်း ၃.၅% မျှ တိုးတက်ခဲ့သည်။ သူမ၏ အရှေ့မှ တာဝန်ထမ်းဆောင်များနှင့် နှစ်စဉ်တိုးတက်မှုနှုန်းကို နှိုင်းယှဉ်မည် ဆိုပါက (မားကို့စ်အစိုးရ မှ အက်စထရာဒါ အစိုးရအထိ) ၁.၇% မှ ၁.၈၇% အထိ တိုးတက်ခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်များမှ စ၍ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ဆယ်စုနှစ် ၅ စုစာမျှ နောက်ကျကျန်နေသော ဖိလစ်ပိုင်၏ ရွှံ့နွံထဲမှ စီးပွားရေးသည် ရုတ်တရက် တိုးတက်လာခြင်းကြောင့် သူမ၏ အစိုးရ ပြီး နောက်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းတွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် အာရှ၏ လူမမာနိုင်ငံ အဖြစ်မှ ကျားပေါက်တစ်ကောင်အဖြစ် ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။<ref name="theglobaleconomy.com"/> သို့သော်လည်း ထိုအောင်မြင်မှုများမှ ခြစားမှုများနှင့် ၂၀၀၄ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲခိုးခြင်း နှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဟဲလိုဂါစီအရှုပ်တော်ပုံ ကဲ့သို့သော အရှုပ်တော်ပုံများနှင့် အတူ ရှိနေခဲ့သည်။ <ref name="ANC">{{cite web|url=http://www.pacificnewscenter.com/index.php?option=com_content&view=article&id=4500:anc&catid=66:philippines&Itemid=18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090302161753/http://www.pacificnewscenter.com/index.php?option=com_content&view=article&id=4500%3Aanc&catid=66%3Aphilippines&Itemid=18 |dead-url=yes |archive-date=March 2, 2009 |title=Bolante Faces Off with Senators Over Fertilizer Fund Scam |website=ANC |date=November 13, 2008 |accessdate=December 4, 2008 |df= }}</ref><ref name="davis">[http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/GI07Ae02.html "Arroyo claims hollow victory"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190105010942/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/GI07Ae02.html |date=5 January 2019 }} by Leslie Davis, Asia Times Online, September 27, 2005.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.abs-cbnnews.com/nation/08/04/10/corruption-was-glorias-biggest-mistake-survey |title=Corruption was Gloria's biggest mistake: survey |last1=Dizon |first1=David |publisher=ABS-CBN News and Current Affairs |accessdate=April 15, 2012}}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2011/nov/18/philippines-asia-pacific |title=Philippines charges Gloria Arroyo with corruption |last1=Press |first1=Associated |date=November 18, 2011 |website=The Guardian |accessdate=April 15, 2012 |quote=Former president is formally accused of electoral fraud after government rushed to court as she tried to leave country}}</ref> ၂၀၀၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၂၃ ရက်တွင် သတင်းစာဆရာများနှင့် သာမန်ပြည်သူ ၃၄ ယောက်တို့မှာ မာဂွင်ဒါနောင်းတွင် အစုလိုက် အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်။ <ref>{{cite news|url=http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/nation/view/20101123-304817/Philippines-mourns-massacre-victims|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150627122428/http://newsinfo.inquirer.net/breakingnews/nation/view/20101123-304817/Philippines-mourns-massacre-victims|archivedate=June 27, 2015|title=Philippines mourns massacre victims |last=Jimenez-Gutierrez|first=Jason|date=November 23, 2010|newspaper=Philippine Daily Inquirer|accessdate=November 23, 2010}}</ref><ref name=maptimeline>{{cite news|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/177821/news/specialreports/the-ampatuan-massacre-a-map-and-timeline|title=The Ampatuan Massacre: a map and timeline|last=Perez|first=Analyn|work=GMA News|publisher=GMANews.TV|date=November 25, 2009}}</ref> ဘန်နစ်နို အာကွီနို ၃ သည် ၂၀၁၀ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ၁၅ ယောက်မြောက် သမ္မတ အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ သူ့အနေနှင့် ပထမဆုံး ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းရသည့် အကြီးဆုံး ပြဿနာမှာ မနီလာဓားစာခံအမှု ဖြစ်ပြီး ထိုအမှုကြောင့် မနီလာနှင့် ဟောင်ကောင်ကြား ဆက်ဆံရေးတွင် ကြီးမားသော အဖုအထစ် ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ဘန်ဆာမိုရို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ကို ပြဋ္ဌာန်းရန် ပထမအဆင့် အနေနှင့် ၂၀၁၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၅ တွင် ဘန်ဆာမိုရို အခြေခံမူ သဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။<ref>{{cite web |url=http://www.gov.ph/2012/10/15/speech-of-president-aquino-during-the-signing-of-the-gph-milf-framework-agreement-october-15-2012/%20 |title=Speech of President Benigno Aquino III during the signing of the Framework Agreement on the Bangsamoro, October 15, 2012 |work=Official Gazette |accessdate=March 3, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131228173309/http://www.gov.ph/2012/10/15/speech-of-president-aquino-during-the-signing-of-the-gph-milf-framework-agreement-october-15-2012/ |archivedate=December 28, 2013 |df= }}</ref>သို့သော်လည်း မာဂွင်ဒါနောင်းရှိ မာမာဆာပါနိုတွင် ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားရာ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတော် ရဲတပ်ဖွဲ့၏ အထူးစစ်ဆင်ရေးအဖွဲ့မှ ၄၄ ဦး သေဆုံးခဲ့သဖြင့် ဘန်ဆာမိုရို ပဏာမ ဥပဒေကို တရားဝင် ပြဋ္ဌာန်းရန် ကြိုးစားမှုမှာ တစ်ဝက်တစ်ပျက်တွင် ရပ်တန့်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.abs-cbnnews.com/nation/01/25/15/govt-milf-report-casualties-rare-clash |title=At least 30 elite cops killed in clash with MILF |publisher=ABS-CBN News |accessdate=January 25, 2015}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.interaksyon.com/article/103759/pnp-saf-casualties-in-encounter-now-50---armm-police-chief|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150207064237/http://www.interaksyon.com/article/103759/pnp-saf-casualties-in-encounter-now-50---armm-police-chief|archivedate=February 7, 2015 |title=PNP-SAF casualties in encounter now 50 – ARMM police chief |publisher=Interaksyon |date=January 26, 2015 |accessdate=January 26, 2015 |author=Arcon, Dennis}}</ref> ဆာဘားကျွန်း နှင့် တောင်တရုတ်ပင်လယ်တို့တွင် ဖိလစ်ပိုင်တို့ ပိုင်နက်အငြင်းပွားမှုတို့မှာလည်း အရှိန်အဟုန်မြင့်လာခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1529 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150627074930/http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1529|archivedate=June 27, 2015|title=The Republic of the Philippines v. The People's Republic of China |publisher=Pca-cpa.org |accessdate=October 24, 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/305570/news/nation/itlos-completes-five-man-tribunal-that-will-hear-phl-case-vs-china |title=ITLOS completes five-man tribunal that will hear PHL case vs. China |first=Michaela |last=Del Cappar |website=GMA News One|date=April 25, 2013 |accessdate=October 24, 2013}}</ref><ref name="SultanObjective">{{cite news |last=Frialde |first=Mike |url=http://www.philstar.com/headlines/2013/02/23/912045/sultanate-sulu-wants-sabah-returned-phl |title=Sultanate of Sulu wants Sabah returned to Phl |date=February 23, 2013 |work=The Philippine Star |accessdate=February 24, 2013}}</ref> ၂၀၁၃ ခုနှစ် မေလ ၁၅ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်သည် ကေ-၁၂ ပရိုဂရမ်ဟု လူသိများကြသော ၂၀၁၃ ခုနှစ် မွမ်းမံထားသည့် အခြေခံပညာရေး ဥပဒေ ကို စတင် အကောင်အထည် ဖော်ခဲ့သည်။ ထိုစနစ်အရ ဖိလစ်ပိုင်၏ ၁၀နှစ်တာ ပညာသင်ကြားသော အခြေခံပညာ မူလတန်း နှင့် အထက်တန်း စနစ်တွင် ၂ နှစ် ထပ်မံပေါင်းထည့်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|url=http://www.rappler.com/nation/29249-aquino-signs-k-12-bill-into-law|title=Aquino signs K–12 bill into law|work=Rappler|date=May 15, 2013|accessdate=September 20, 2014}}</ref> ထို့နောက်တွင် ၂၀၁၃ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၈ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ ယိုလန်ဒါ တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း (ဟိုင်ယန်တိုင်ဖွန်း မုန်တိုင်း) ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်ခဲ့ပြီး ဗီဆာယားဒေသတွင် အကြီးအကျယ် ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုများ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ <ref>{{cite report|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-25051606|title=Typhoon Haiyan death toll rises over 5,000|publisher=''BBC''|date=November 22, 2013|accessdate=November 22, 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-24891456|title=Tacloban: City at the centre of the storm|date=November 12, 2013|accessdate=September 20, 2014|newspaper=BBC}}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၈ ရက်တွင် အမေရိကန် သမ္မတ [[ဘားရက် အိုဘာမား]] ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသို့ အလည်အပတ် လာရောက်ပြီးနောက် မွမ်းမံထားသော ကာကွယ်ရေးဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး သဘောတူညီချက် ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သဖြင့် အမေရိကန် စစ်တပ်များ နိုင်ငံအတွင်း ပြန်လည် အခြေစိုက်နိုင်ရန် အတွက် လမ်းဖွင့်ပေးခဲ့သည်။ <ref>{{cite news |url=http://www.rappler.com/nation/54387-malacanang-obama-philippines-visit |title=Obama to stay overnight in PH |work=Rappler |date=April 1, 2014 |accessdate=April 1, 2014 |archivedate=8 June 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200608180900/https://www.rappler.com/nation/54387-malacanang-obama-philippines-visit }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.abs-cbnnews.com/nation/04/27/14/us-ph-reach-new-defense-deal |title=US, PH reach new defense deal |publisher=ABS-CBN News |date=April 27, 2014 |accessdate=April 27, 2014}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.abs-cbnnews.com/nation/04/28/14/philippines-us-sign-defence-pact-0 |title=Philippines, US sign defense pact |publisher=ABS-CBN News |website=Agence France-Presse'' |date=April 28, 2014 |accessdate=April 29, 2014}}</ref><ref>{{cite news|last1=Postrado|first1=Leonard|title=EDCA prevails|url=http://www.mb.com.ph/edca-prevails/|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305211340/http://www.mb.com.ph/edca-prevails/|dead-url=yes|archive-date=March 5, 2016|accessdate=January 14, 2016|work=Manila Bulletin|date=January 13, 2016|archivedate=5 March 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305211340/http://www.mb.com.ph/edca-prevails/}}</ref> [[File:Rodrigo Duterte oath taking 6.30.16.jpg|thumb|left|ရော်ဒရစ်ဂို ဒူတာတေး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ၁၆ ယောက်မြောက် သမ္မတအဖြစ် ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုနေစဉ်]] ယခင်က ဒါဗောင်းမြို့တော်၏ မြို့တော်ဝန်ဖြစ်သော ရော်ဒရစ်ဂို ဒူတာတေးသည် ပီဒီပီ-လာဘန်း ပါတီမှ တဆင့် ၂၀၁၆ ခုနှစ် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး မင်ဒါနောင်းဒေသမှ ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင်၏ သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ <ref name="2016 election">{{cite news|url=http://news.abs-cbn.com/halalan2016/nation/05/27/16/duterte-robredo-win-2016-polls/|title=Duterte, Robredo win 2016 polls|date=May 27, 2016|work=ABS-CBN|accessdate=May 27, 2016}}</ref> ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇူလိုင် ၁၂ ရက်တွင် အမြဲတမ်းအငြင်းပွားမှုဖြေရှင်းရေးဆိုင်ရာ ခုံရုံးမှ တောင်တရုတ်ပင်လယ်တွင် တရုတ်နှင့် အငြင်းပွားမှု ဖြစ်ပွားသော နယ်မြေအငြင်းပွားမှုတွင် ဖိလစ်ပိုင်အား အသာစီးပေး၍ ဆုံးဖြတ်ချက်ချ ခဲ့သည်။ <ref name="2016 election">{{cite news|url=http://news.abs-cbn.com/halalan2016/nation/05/27/16/duterte-robredo-win-2016-polls/|title=Duterte, Robredo win 2016 polls|date=May 27, 2016|work=ABS-CBN|accessdate=May 27, 2016}}</ref> သမ္မတ အဖြစ် အရွေးချယ် ခံရပြီးနောက်တွင် ဒူတာတေးသည် မဲဆွယ်စဉ်က ပေးခဲ့သည့် ကတိအတိုင်း ၆ လအတွင်း ရာဇဝတ်မှုများ ပပျောက်စေရန် မူးယစ်ဆေးဝါး တိုက်ဖျက်ရေး ကန်ပိန်းကို အရှိန်အဟုန်မြှင့် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/video/2016/06/30/duterte-sworn-in-as-philippines-presiden?videoId=369120035 |title=Duterte sworn in as Philippines president |work=Reuters |date=June 30, 2016 |accessdate=August 24, 2016}}</ref> ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလအထိ ဖိလစ်ပိုင် မူးယစ်ဆေးတိုက်ဖျက်မှုတွင် လူသေဆုံးမှုမှာ ၅,၁၇၆ ဦး အထိ ရှိခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|title=Between Duterte and a death squad, a Philippine mayor fights drug-war violence |url=https://www.reuters.com/article/us-philippines-drugs-mayor-idUSKBN16N33I |work=Reuters|date=March 16, 2017}}</ref><ref name=CayetanoWarOnDrugsUPR>{{cite web|url=http://news.abs-cbn.com/news/05/05/17/cayetano-ph-war-on-drugs-exaggerated-by-fake-news|title=Cayetano: PH war on drugs exaggerated by fake news|publisher=ABS-CBN |date=May 5, 2017 |accessdate=May 22, 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=https://news.abs-cbn.com/news/02/28/19/5000-killed-and-170000-arrested-in-war-on-drugs-police|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190329213700/https://news.abs-cbn.com/news/02/28/19/5000-killed-and-170000-arrested-in-war-on-drugs-police|archivedate=2019-03-29|title=5,000 killed and 170,000 arrested in war on drugs: police {{!}} ABS-CBN News|date=2019-03-29|access-date=2019-04-16}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.manilatimes.net/death-toll-in-duterte-drug-war-up-to-5176-real-numbers-ph/518667/|title=Death toll in Duterte drug war up to 5,176 – Real Numbers PH|date=2019-02-28|website=The Manila Times Online|language=en|access-date=2019-04-16}}</ref> ဒူတာတေးသည် ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် "တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! " ဟု အမည်ပေးထားသော အစီအစဉ်ကို စတင်ခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်ကို အခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် ပတ်သက်သော ရွှေရောင်နှစ်သစ်များဆီသို့ လမ်းပြခေါ်ဆောင်သွားရန် ရည်ရွယ်ပြီး ၎င်းမှတဆင့် အလုပ်အကိုင် နှင့် စီးပွားရေး အခွင့်အလမ်းများ ပိုမို ဖန်တီးပေးပြီး ထိုမှတဖန် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ပြီး ဆင်းရဲမွဲတေမှု လျှော့ချရေးကို အရှိန်အဟုန်မြင့် ဆောင်ရွက်နိုင်မည် ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.dof.gov.ph/index.php/infra-spending-to-sustain-high-growth-generate-economic-multipliers/ |title=Infra spending to sustain high growth, generate economic multipliers |publisher=Department of Finance |date=August 28, 2017 |accessdate=December 27, 2017}}</ref>ထိုအစီအစဉ်ကို ဆက်လက်ဆောင်ရွက်နိုင်ရန် ဆောက်လုပ်ရေးကဏ္ဍတွင် အလုပ်သမားပေါင်း ၂ သန်းမျှ ပိုမို လိုအပ်မည် ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite news |url=http://bworldonline.com/construction-worker-shortage-2-5m-dti/ |title=Construction worker shortage 'about 2.5M' – DTI |newspaper=BusinessWorld Online |author=Mogato, Anna Gabriela A. |date=October 26, 2017 |accessdate=December 27, 2017 |archivedate=4 August 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190804173421/http://www.bworldonline.com/construction-worker-shortage-2-5m-dti/ }}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.manilatimes.net/2m-workers-needed-build-build-build/364913/ |title=2M more workers needed for 'Build Build Build' |newspaper=The Manila Times |author=Gonzales, Anna Leah E. |date=August 28, 2017 |accessdate=December 27, 2017}}</ref> တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! တည်ဆောက်စို့ ! အစီအစဉ်တွင် စီမံကိန်း ၇၅ ခု ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် လေကြောင်းပို့ဆောင်ရေးဆိုင်ရာ စီမံကိန်း ၆ ခု၊ ရထားပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်း ၁၂ ခု၊ ရေကြောင်းပို့ဆောင်ရေး စီမံကိန်း ၄ ခုတို့ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင် ရေကြီးမှု ထိန်းသိမ်းနိုင်မည့် အဓိက စီမံကိန်းကြီး ၄ ခု၊ ရေပေးဝေရေးနှင့် ဆည်မြောင်းဆိုင်ရာ စီမံကိန်း ၁၁ ခု၊ ဓာတ်အားပေးရေး စီမံကိန်း ၄ခုနှင့် အခြားသော အများပြည်သူဆိုင်ရာ အခြေခံအဆောက်အအုံ စီမံကိန်း ၃ခုတို့ ပါဝင်သည်။ <ref>{{cite news|url=https://www.rappler.com/business/191841-infrastructure-spending-2018-subway-dbm |title=Metro Manila Subway leads expected infra buildup in 2018 |work=Rappler |author=Schnabel, Chris |date=December 20, 2017 |accessdate=December 26, 2017}}</ref> နိုင်ငံအနေနှင့် ၂၀၂၂ ခုနှစ်အထိအများပြည်သူတို့၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုနှင့် အခြေခံအဆောက်အအုံတို့တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၆၀ ဘီလီယံ မှ ၂၂၀ ဘီလီယံ အထိ သုံးစွဲရန် ရည်ရွယ်ထားသည်။<ref>{{cite web|url=https://www.adb.org/news/features/making-build-build-build-work-philippines |title=Making "Build, Build, Build" Work in the Philippines |publisher=Asian Development Bank |date=October 30, 2017 |accessdate=December 26, 2017}}</ref> ၂၀၁၇ တွင် ဒူတာတေးသည် အရည်အသွေးမြင့် အဆင့်မြင့်ပညာရေးကို လူတိုင်းသင်ကြားနိုင်မည့် ဥပဒေ ကို လက်မှတ်ရေးထိုးပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး ထိုဥပဒေမှ ဖိလစ်ပိုင်ကျောင်းသားတို့အတွက် အများပြည်သူဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်နှင့် ကောလိပ်တို့တွင် ကျောင်းလခနှင့် အခြားလခများကို ကင်းလွတ်ခွင့် ပေးခဲ့သည့်အပြင် ပုဂ္ဂလိက အဆင့်မြင့်ပညာကျောင်းများတွင် ပညာသင်ကြားနေသော ကျောင်းသားများအတွက် ထောက်ပံ့ပေးမှုများလည်း ပါဝင်သည်။ သူသည် ဥပဒေ အသစ် အခု ၂၀ ကို လက်မှတ်ရေးထိုး ပြဋ္ဌာန်းခဲ့ပြီး ၎င်းတို့တွင် လူတိုင်းအတွက် ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု ဥပဒေ၊ လူတို့နေထိုင်မှုနှင့် မြို့ပြဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုင်ရာ ဌာနကို တည်ထောင်ခြင်း၊ နိုင်ငံတော်ဆိုင်ရာ ကင်ဆာ ထိန်းချုပ်မှု အစီအစဉ်ကို တည်ထောင်ခြင်း နှင့် လက်ကိုင်ဖုန်းသုံးစွဲသူများအတွက် ၎င်းတို့၏ နံပါတ်ကို တသက်လုံး သုံးစွဲနိုင်ရန် ခွင့်ပြုခြင်း တို့ ပါဝင်သည်။ <ref>{{cite news|url=https://news.mb.com.ph/2019/02/19/we-can-keep-our-mobile-numbers-for-life-duterte-signs-19-other-laws/ |title=We can keep our mobile numbers for life; Duterte signs 19 other laws |newspaper=Manila Bulletin |first=Genalyn |last=Kabiling |date=February 19, 2019 |accessdate=February 20, 2019}}</ref> == နိုင်ငံရေး== ဖိလစ်ပိုင်သည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ဒီမိုကရေစီ အစိုးရ အုပ်ချုပ်ကာ သမ္မတစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်။ <ref name="US State Department">{{cite web|url=https://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_999.html#country |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120103095151/http://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_999.html |archivedate=January 3, 2012 |title=Country description |accessdate=January 24, 2012 |date=January 2012 |website=US State Department Website |publisher=US State Department Website |quote=The Philippines is an emerging economy with a democratic system of government. |deadurl=yes |df= }}</ref> နိုင်ငံတော် အစိုးရမှ များစွာ လွတ်လပ်မှုရှိသော မင်ဒါနောင်းရှိ ဘန်ဆာမိုရို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသမှ လွဲ၍ တစ်နိုင်ငံလုံးကို တစ်ပေါင်းတစ်စည်းတည်း ဖြစ်သောနိုင်ငံ အဖြစ် အုပ်ချုပ်သည်။ သမ္မတ ရားမို့စ် လက်ထက်မှစ၍ နိုင်ငံအား ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ၊ လွှတ်တော်တရပ်တည်း ရှိသော သို့မဟုတ် ပါလီမန်အစိုးရ အုပ်ချုပ်ရေး အဖြစ် ပြောင်းလဲရန် ကြိုးစားခဲ့မှုများ ရှိသည်။ <ref>{{cite journal|url=http://www.inwent.org/ez/articles/077943/index.en.shtml|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202113453/http://www.inwent.org/ez/articles/077943/index.en.shtml|archivedate=December 2, 2008|title=Civil service reform: Whose service?|author=Robles, Alan C.|journal=D+C|date=July–August 2008|volume=49|pages=285–289|accessdate=November 30, 2008}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081202113453/http://www.inwent.org/ez/articles/077943/index.en.shtml |date=2 December 2008 }} {{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=http://www.inwent.org/ez/articles/077943/index.en.shtml |accessdate=4 August 2019 |archivedate=2 December 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081202113453/http://www.inwent.org/ez/articles/077943/index.en.shtml }}</ref><ref>{{cite news|author=Bigornia, Amante |title= The 'consultations' on Charter change|url=https://news.google.com/newspapers?id=no8VAAAAIBAJ&sjid=bQsEAAAAIBAJ&pg=4208,1807319&dq= |newspaper=The Manila Standard|date=September 17, 1997|accessdate=December 13, 2009}}</ref> [[File:Bongbong Marcos at his inauguration with Sara Duterte.jpg|thumb|သမ္မတ [[ဘွန်ဘွန်မားကို့စ်|ဂျူနီယာမားကို့စ်]]နှင့် ဒုတိယသမ္မတ [[ဆာရာ ဒူတာတေး]] တို့အား သမ္မတ၏ ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲ၌ တွေ့ရစဉ်]] သမ္မတသည် နိုင်ငံတော်၏ ခေါင်းဆောင် အဖြစ်နှင့် အစိုးရ၏ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် နှစ်ခုစလုံး တစ်ပြိုင်နက်တည်း ဆောင်ရွက်သည့် အပြင် စစ်တပ်၏ စစ်သေနာပတိချုပ်လည်း ဖြစ်သည်။ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲအများဆုံးသူအား သမ္မတအဖြစ် ၆ နှစ်သက်တမ်း ရွေးချယ်ပြီး သမ္မတ သက်တမ်း ကာလအတွင်း သမ္မတမှ အစိုးရ အဖွဲ့ကို ခန့်အပ်ဖွဲ့စည်းကာ အုပ်ချုပ်သည်။ <ref name="About" /> ဥပဒေပြု လွှတ်တော်နှစ်ရပ်ရှိသော ကွန်ဂရက်တွင် ဆီးနိတ်လွှတ်တော်မှာ အထက်လွှတ်တော် အဖြစ် ဆောင်ရွက်ပြီး လွှတ်တော်အမှတ်များကို ၆ နှစ်သက်တမ်း ဖြင့် ရွေးချယ် တင်မြှောက်သည်။ ကိုယ်စားပြုလွှတ်တော်မှာ အောက်လွှတ်တော် အဖြစ် ဆောင်ရွက်ပြီး အမတ်များကို ၃ နှစ်သက်တမ်းဖြင့် ရွှေးချယ်တင်မြှောက်ကြသည်။ <ref name="About" /> ဆီးနိတ်လွှတ်တော် အမတ်များကို ကန့်သတ်ချက်မရှိ ရွေးချယ်ကြသော်လည်း ကိုယ်စားပြုအမှတ်များကို ဥပဒေပြု ဒေသအလိုက် ကဏ္ဍအလိုက် ကိုယ်စားပြုသူများကို ရွေးချယ်ကြသည်။ တရားစီရင်ရေး အာဏာသည် တရားလွှတ်တော်ချုပ်တွင် ရှိပြီး တရားသူကြီးချုပ်မှာ အကြီးအကဲဖြစ်ကာ လက်ထောက် တရားသူကြီးများ ၁၄ ဦး ရှိသည်။ ၎င်းတို့ အားလုံးအား တရားစီရင်ရေးနှင့် ဘားကောင်စီမှ ရွေးချယ်ပေးပြီး သမ္မတမှ အတည်ပြု ခန့်အပ်သည်။ <ref name="About" /> === နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေး=== [[File:Donald Trump and Rodrigo Duterte in Manila (6).jpg|thumb|၂၀၁၇ ခုနှစ် ပါဆေးတွင် ပြုလုပ်သော နှစ်နိုင်ငံဆိုင်ရာ အစည်းအဝေးတွင် သမ္မတ ရော်ဒရစ်ဂို ဒူတာတေး နှင့် အမေရိကန် သမ္မတ [[ဒေါ်နယ်လ် ထရန့်]] တို့ ဆွေးနွေးနေကြစဉ်။]] [[File:CALABARZONjf0200 20.JPG|thumb|ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ ပါဆေးရှိ နိုင်ငံခြားရေးဌာန ၏ ပင်မရုံး]] ဖိလစ်ပိုင်၏ နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေးမှာ အခြားနိုင်ငံများနှင့် ကုန်သွယ်မှု အပြင် နိုင်ငံပြင်ပတွင် နေထိုင်သော ဖိလစ်ပိုင် လူမျိုး ၁၀သန်းတို့၏ ကောင်းမွန်စွာ နေထိုင်နိုင်ရေး တို့အပေါ်တွင် အခြေခံသည်။ <ref name="PhilState">{{cite web |url=https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2794.htm |publisher=U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs|title=Background Note: Philippines|date=October 2009|accessdate=December 18, 2009}}</ref> ကုလသမဂ္ဂကို တည်ထောင်ရာတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး တက်ကြွလှုပ်ရှားသော အဖွဲ့ဝင် အဖြစ် ရှိနေသော ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် လုံခြုံရေးကောင်စီ အဖွဲ့ဝင်အဖြစ် အကြိမ်ကြိမ် ရွေးချယ်ခံခဲ့ရသည်။ ကာလို့စ် ပီ ရိုမြူလိုသည် ယခင်က ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေ ညီလာခံ၏ ဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် လူ့အခွင့်အရေးကောင်စီတွင် တက်ကြွသော အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ အဖြစ် ပါဝင်နေပြီး ငြိမ်းချမ်းရေး ထိန်းသိမ်းရေး မစ်ရှင်များတွင်လည်း ပါဝင်ခဲ့ကာ အထူးသဖြင့် အရှေ့တီမော တွင်ဖြစ်သည်။<ref>Permanent Mission of the Republic of the Philippines to the United Nations. [c. 2008]. [http://www.un.int/philippines/about/ About Us]. Retrieved August 13, 2010.</ref><ref>Permanent Mission of the Republic of the Philippines to the United Nations. [c. 2008]. [https://web.archive.org/web/20080123105426/http://www.un.int/philippines/security_council/ The Philippines and the UN Security Council]. Retrieved January 12, 2008. (archived from [https://web.archive.org/web/20141212074015/http://www.un.int/philippines/security_council/ the original] on January 23, 2008)</ref><ref name="UN_SRES12721999">United Nations Security Council. (October 25, 1999). [http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=S/RES/1272%20(1999)&Lang=E&Area=UNDOC ''Resolution 1272''] ['''S-RES-1272(1999)''']. Retrieved March 21, 2010.</ref> ကုလသမဂ္ဂ၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်သာ မက ဖိလစ်ပိုင်သည် အရှေ့တောင်အာရှ ဒေသအတွင်းရှိ နိုင်ငံများကြား စီးပွားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှု တိုးတက်စေရန်နှင့် ဆက်ဆံရေး ပိုမိုခိုင်မာစေရန် ရှေးရှု ဖွဲ့စည်းထားသော [[အာဆီယံ]] အဖွဲ့၏ စတင်တည်ထောင်သူနိုင်ငံနှင့် တက်ကြွလှုပ်ရှားသော အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ <ref>[[s:Bangkok Declaration|Bangkok Declaration]]. (August 8, 1967). Retrieved December 20, 2009 from Wikisource.</ref> အာဆီယံ ထိပ်သီးအစည်းအဝေးပွဲများကို အကြိမ်ကြိမ် လက်ခံကျင်းပခဲ့ပြီး အဖွဲ့၏ ပေါ်လစီနှင့် ဦးတည်ရာတို့အတွက် အမြဲတမ်း တက်ကြွစွာ ပါဝင်ဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည်။ <ref name=summit>{{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20071217132852/http://www.summit99.ops.gov.ph/asean_structure.htm |date=December 17, 2007 |title="ASEAN Primer" }}. (1999). ''3{{Smallsup|rd}} ASEAN Informal Summit''. Archived from [http://www.summit99.ops.gov.ph/asean_structure.htm the original] on December 17, 2007. Retrieved December 13, 2009.</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ဆက်ဆံရေးကို အလွန်ဦးစားပေး အလေးထားပြီး တရုတ်နိုင်ငံနှင့် သိသာသော ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite news |title=Senior Chinese legislator visits Philippines to boost ties |publisher=Xinhua {{!}} English.news.cn |url=http://www.xinhuanet.com/english/2018-09/11/c_137460450.htm |work=www.xinhuanet.com |accessdate=5 August 2019 |archivedate=14 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210614120802/http://www.xinhuanet.com/english/2018-09/11/c_137460450.htm }}</ref><ref>{{cite news |title=Warship incident shows Sino-Philippine relations have come a long way: China Daily |url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/warship-incident-shows-sino-philippine-relations-have-come-a-long-way-china-daily |work=The Straits Times |date=September 5, 2018 |language=en}}</ref><ref>{{cite news|title=China, ASEAN agree on framework for South China Sea code of conduct|url=https://www.reuters.com/article/us-southchinasea-china-philippines-idUSKCN18E1FS|work=Reuters|date=2017}}</ref><ref>{{cite news|title=China, Philippines confirm twice-yearly bilateral consultation mechanism on South China Sea |publisher= Xinhua {{!}} English.news.cn|url=http://news.xinhuanet.com/english/2017-05/19/c_136299206.htm|work=news.xinhuanet.com}}</ref><ref>{{cite news|title=Progress made on draft of South China Sea code of conduct|url=http://www.philstar.com/headlines/2017/05/19/1701550/progress-made-draft-south-china-sea-code-conduct|work=philstar.com}}</ref><ref>{{cite news|title=Subscribe {{!}} theaustralian|url=http://www.theaustralian.com.au/news/world/xi-duterte-vow-closer-philippineschina-relations-faster-spending/news-story/a1c32f162010e5b2f8bed5acc85fbde2|work=www.theaustralian.com.au}}</ref> အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအား [[စစ်အေးတိုက်ပွဲ]] ကာလအတွင်းနှင့် အကြမ်းဖက်သမားတို့အား တိုက်ခိုက်သော စစ်ပွဲ ကာလအတွင်း ထောက်ခံခဲ့ပြီး တရုတ်နှင့်ရုရှားကို ပစားပေးသဖြင့် အမေရိကန်နှင့် ဆက်ဆံရေး မယုတ်လျော့မီ ကာလအထိ နေတိုးမဟုတ်သော အဓိက မဟာမိတ်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite news |title=Philippine President Duterte announces separation from U.S. |url=https://www.usatoday.com/story/news/world/2016/10/20/official-philippines-and-china-resume-south-china-sea-talks/92450824/ |work=USA TODAY |language=en}}</ref> ထို့ပြင် ဆူဘစ်ပင်လယ်အော် နှင့် ကလာ့ခ် တို့ရှိ အမေရိကန် စစ်တပ် အခြေစိုက်စခန်းများနှင့် ပတ်သက်၍လည်းကောင်း နှင့် လက်ရှိ အမေရိကန်တပ်များ အလည်လာရောက်ခြင်း သဘောတူညီချက်နှင့် ပတ်သက်၍လည်းကောင်း အငြင်းပွားမှုများ မကြာခဏ ပေါ်ပေါက်လာလေ့ ရှိသည်။ <ref name="PhilState" /> နိုင်ငံ၏ တရားဝင် ဖွံဖြိုးတိုးတက်ရေး အထောက်အပံ့များအတွက် အကြီးမားဆုံး အလှူရှင်ဖြစ်သော ဂျပန်နိုင်ငံသည်<ref>{{cite web|url = http://www.mofa.go.jp/policy/oda/data/pdfs/philippines.pdf <!--http://www.mofa.go.jp/POLICY/oda/data/01ap_ea02.html-->|title = Japan's ODA Data by Country – Philippines|author = Ministry of Foreign Affairs of Japan|date = c. 2009|accessdate = June 2, 2010|archivedate = 5 February 2011|archiveurl = https://web.archive.org/web/20110205012151/http://www.mofa.go.jp/policy/oda/data/pdfs/philippines.pdf}}</ref> မိတ်ဆွေနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ ဇိမ်မယ်များ၏ ဒုက္ခရောက်ခဲ့မှုများနှင့် ပတ်သက်၍ တင်းမာမှုများ ရှိသေးသော်လည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့် ပတ်သက်သော အမှတ်ရစရာများမှဖြစ်သည့် မုန်းတီးမှု အများစုမှာ ယုတ်လျော့လာခဲ့ပြီ ဖြစ်သည်။ <ref name=neighbors>Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/93.htm "Relations with Asian Neighbors"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved January 5, 2010 from [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref> အခြားသောနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ ယေဘုယျအားဖြင့် အပေါင်းလက္ခဏာဆန်သည်။ အနောက် နှင့် ဥရောပနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ အတူတကွ ယုံကြည်ထားကြသော ဒီမိုကရေစီတန်ဖိုးများကြောင့် လွယ်ကူချောမွေ့ပြီး ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ စီးပွားရေးနှင့် ပတ်သက်၍ တူညီသော စိုးရိမ်ပူပန်မှုများ ရှိကြသဖြင့် လွယ်ကူသည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ ဆက်စပ်မှုနှင့် တူညီသော ယဉ်ကျေးမှုများသည် စပိန်နှင့် ဆက်ဆံရေးတွင် တံတားတစ်စင်းပမာ ဖြစ်စေသည်။ <ref>{{cite news |url=http://globalnation.inquirer.net/111122/ph-spain-bilateral-relations-in-a-nutshell-2 |title=PH-Spain bilateral relations in a nutshell |newspaper=Philippine Daily Inquirer |last=Santos |first=Matikas |date=September 15, 2014 |accessdate=September 23, 2014}}</ref><ref name="poea">{{cite web |url=http://www.poea.gov.ph/stats/Stock%20Estmate%202009.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20110626192943/http://www.poea.gov.ph/stats/Stock%20Estmate%202009.pdf |dead-url=yes |archive-date=June 26, 2011 |title=Stock Estimate of Overseas Filipinos As of December 2009 |publisher=Philippine Overseas Employment Administration |accessdate=May 28, 2011 |df= |archivedate=1 May 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150501083845/http://www.poea.gov.ph/stats/Stock%20Estmate%202009.pdf }}</ref><ref>{{cite web |url=http://news.abs-cbn.com/pinoy-migration/07/02/09/filipino-among-elite-force-securing-spains-royal-couple |title=Filipino Among Royal Guards of King of Spain |publisher=ABS CBN News |accessdate=July 2, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110808083455/http://www.abs-cbnnews.com/pinoy-migration/07/02/09/filipino-among-elite-force-securing-spains-royal-couple|archivedate=August 8, 2011}}</ref> အိမ်အကူများအား နှိပ်စက်ခြင်း နှင့် နိုင်ငံရပ်ခြားနေ ဖိလစ်ပိုင် အလုပ်သမားတို့အပေါ် သက်ရောက်သော စစ်ပွဲများ အစရှိသော ပြဿနာများ ရှိသော်လည်း <ref>{{cite news|url=http://qa.filipinoexpats.com/node/940|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090107061353/http://qa.filipinoexpats.com/node/940|archivedate=January 7, 2009|title=OFW rights violation worsens under the Arroyo administration |last=Leonard|first=John|date=July 3, 2008|publisher=Filipino OFWs Qatar|accessdate=January 25, 2009}}</ref><ref name="bulatlat">{{cite news|url=http://bulatlat.com/main/2008/10/25/middle-east-is-%E2%80%98most-distressing-ofw-destination%E2%80%99-migrant-group/|title=Middle East is 'Most Distressing OFW Destination' – Migrant Group|last=Olea|first=Ronalyn|date=October 25, 2008|publisher=Bulatlat News|accessdate=January 25, 2009}}</ref> အရှေ့အလယ်ပိုင်း နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေးမှာ ကောင်းမွန်ပြီး ထိုဒေသတွင် နေထိုင်သော ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံခြား အလုပ်သမား ၂ သန်းကျော်ကို ဆက်လက် အလုပ်ပေးထားခြင်း မှတဆင့် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ <ref name="BM">{{cite news|url=http://businessmirror.com.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=5017:saudi-arabia-will-still-need-rp-medical-professionals-&catid=33:economy&Itemid=60|title=Saudi Arabia will still need RP medical professionals |last=Torres|first=Estrella|date=January 22, 2009|publisher=Business Mirror|accessdate=January 24, 2009}}</ref> တစ်ချိန်က ကဲ့သို့ ကွန်မြူနစ်ဝါဒသည် ခြိမ်းခြောက်မှု တစ်ခု မဟုတ်တော့သဖြင့် ၁၉၅၀ ခုနှစ်များမှ တင်းမာခဲ့သော ဖိလစ်ပိုင် နှင့် တရုတ်တို့၏ ဆက်ဆံရေးမှာ အလွန် တိုးတက်လာခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ထိုင်ဝမ်နှင့် ပတ်သက်သော ပြဿနာများ၊ စပရက်ထလီ ကျွန်းများနှင့် ပတ်သက်သော ပြဿနာများ၊ တရုတ်တို့၏ ဩဇာလွှမ်းမိုးမှု ချဲ့ထွင်ရန် ကြိုးစားလာခြင်းနှင့် ပတ်သက်သော စိုးရိမ်မှုများကြောင့် သတိထားဆက်ဆံမှု အတိုင်းအတာ တစ်ခု အထိ ရှိနေသေးသည်။ <ref name=neighbors /> လက်ရှိ နိုင်ငံခြားရေး ပေါ်လစီမှာ အရှေ့တောင်အာရှနိုင်ငံများနှင့် အာရှ-ပစိဖိတ် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် စီးပွားရေး ဆက်ဆံရေးကို အဓိက ထားသည်။ <ref name="PhilState" /> ဖိလစ်ပိုင်သည် အရှေ့အာရှ ထိပ်သီး အဖွဲ့၊ အာရှ-ပစိဖိတ် စီးပွားရေး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့၊ လက်တင်ယူနီယံ၊ ၂၄နိုင်ငံအဖွဲ့ နှင့် ဘက်မလိုက်လှုပ်ရှားမှုတို့တွင် တက်ကြွလှုပ်ရှားသော အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ <ref name="PhilState" />အစ္စလာမ်ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေး အဖွဲ့တွင် လေ့လာသူအဆင့် ရရှိရန် ကြိုးပမ်းခြင်းဖြင့် အစ္စလာမ်နိုင်ငံများနှင့် ဆက်ဆံရေး တိုးမြှင့်ရန်လည်း ကြိုးစားလျက် ရှိသည်။ <ref>[http://www.gmanews.tv/story/162925/DFA-Technicalities-blocking-RP-bid-for-OIC-observer-status "DFA: 'Technicalities' blocking RP bid for OIC observer status"]. (May 26, 2009). ''GMA News''. Retrieved July 10, 2009.</ref><ref>{{Cite news|url=http://globalnation.inquirer.net/news/news/view/20090526-207265/RP-nears-observer-status-in-OIC----DFA|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150404022243/http://globalnation.inquirer.net/news/news/view/20090526-207265/RP-nears-observer-status-in-OIC----DFA|archivedate=April 4, 2015|title=RP nears observer status in OIC – DFA|author=Balana, Cynthia|newspaper=[[The Philippine Daily Inquirer]]|date=May 26, 2009|accessdate=July 10, 2009}}</ref> ===စစ်ရေး=== {{multiple image|perrow = 2|total_width=320 | image1 =NAVSOG at the SEACAT 2018 Exercise 004.jpg | image2 =BRP Jose Rizal (FF-150).jpg | image3 =PAF FA-50 011.jpg | image4 =Soltam M-71 Howitzer - Oblique View @ 2018 Kalayaan Parade.jpg | footer = ထိပ်ဆုံးမှစ၍ လက်ယာရစ်။ ဖိလစ်ပိုင် အထူးတပ်ဖွဲ့ဝင်များ ကျည်ဆန်အစစ်များဖြင့် လေ့ကျင့်နေစဉ်၊ ဖိလစ်ပိုင် ရေတပ်၏ ယိုဆေးရိုင်ဇယ် အဆင့် ဖရိုင်းဂိတ်သင်္ဘော။ , ဖိလစ်ပိုင် ကြည်းတပ်၏ ဆိုလ်တမ် အမ်-၇၁ တင့်ကား နှင့် ဖိလစ်ပိုင် လေတပ်၏ [[KAI T-50 Golden Eagle|FA-50PH]] }} ဖိလစ်ပိုင် စစ်တပ်သည် နိုင်ငံတော်၏ လုံခြုံရေး အတွက် တာဝန်ရှိသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်ပြီး ဖိလစ်ပိုင် လေတပ်၊ ဖိလစ်ပိုင်ကြည်းတပ် နှင့် ဖိလစ်ပိုင် ရေတပ် ( ဖိလစ်ပိုင် မရိန်းတပ် အပါအဝင်) ဟူ၍ တပ် ၃ ခု ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.army.mil.ph/About_the_army/army/history/Ranks_and_Insignias.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120701065232/http://www.army.mil.ph/About_the_army/army/history/Ranks_and_Insignias.html|archivedate=July 1, 2012|title=Shoulder Ranks (Officers)|publisher=The Philippine Army|accessdate=September 23, 2014}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/philippines/rank.htm |title=Philippine Military Rank Insignia |publisher=Globalsecurity.org |accessdate=September 23, 2014}}</ref><ref name="afporg">{{cite web |url=http://www.afp.mil.ph/org3.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080419074817/http://www.afp.mil.ph/org3.html |archivedate=April 19, 2008 |title=AFP Organization |accessdate=February 3, 2008 }}</ref>ဖိလစ်ပိုင် စစ်တပ်သည် အတင်းအကြပ် မဟုတ်ဘဲ စိတ်ဝင်စားသူသာ ပါဝင် တာဝန်ထမ်းဆောင်သည့် တပ်ဖွဲ့ဖြစ်သည်။<ref name=1987constitution>{{cite web|url=http://1987-philippine-constitution.blogspot.com/|title=The Philippine Constitution}}</ref> ပြည်သူတို့၏ လုံခြုံရေးအတွက် ပြည်ထဲရေးနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ ဌာန လက်အောက်မှ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတော် ရဲတပ်ဖွဲ့မှ တာဝန်ယူ ဆောင်ရွက်သည်။<ref>[http://www.lawphil.net/statutes/repacts/ra1990/ra_6975_1990.html "Department of the Interior and Local Government Act of 1990"]. Lawphil.net. Retrieved January 30, 2014.</ref><ref name="RA6975">{{cite web|title=Republic Act No. 6975|url=http://www.lawphil.net/statutes/repacts/ra1990/ra_6975_1990.html|website=The LAWPHiL Project|accessdate=December 31, 2012}}</ref> ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသဖြစ်သော မွတ်ဆလင်တို့၏ မင်ဒါနောင်းတွင် အကြီးဆုံးသော ခွဲထွက်ရေးအဖွဲ့ဖြစ်သည့် မိုရိုအမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦးသည် ယခုအခါ အစိုးရနှင့် နိုင်ငံရေးအရ ဆက်သွယ်ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ အခြား ပိုမို၍ စစ်သွေးကြွသော အဖွဲ့အစည်းများဖြစ်သည့် မိုရိုအစ္စလာမ်လွတ်မြောက်ရေး တပ်ဦး၊ ကွန်မြူနစ် ပြည်သူ့တပ်တော်သစ် နှင့် အဘူဆေယပ်ဖ်တို့သည် ယခင်က နိုင်ငံခြားသားများကို ပြန်ပေးဆွဲ၍ ငွေကြေးတောင်းခံမှုများ ပြုလုပ်ကြပြီး အထူးသဖြင့် မင်ဒါနောင်း၏ တောင်ဘက်ပိုင်း ကျွန်းများတွင် ဖြစ်သည်။ {{refn|Hayden Cooper, 2012, Australian Broadcasting Corporation, [http://www.abc.net.au/7.30/content/2012/s3402880.htm Government urged to help kidnapped Australian], Retrieved September 3, 2014, "...Warren Richard Rodwell from Australia being held captive by this group since December 5, 2011...please do whatever to raise the 2 million US dollars they are asking for my release ..."<ref>{{cite news|url=http://www.abc.net.au/7.30/content/2012/s3402880.htm|title=Government urged to help kidnapped Australian|date= January 5, 2012|newspaper=[[Australian Broadcasting Corporation]]}}</ref>}}<ref>Florante S. Solmerin, December 7, 2013, Manila Standard, [http://manilastandardtoday.com/2013/12/07/abu-sayyaf-keeping-17-foreigners-hostage/ Abu Sayyaf keeping 17 foreigners hostage] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141006085118/http://manilastandardtoday.com/2013/12/07/abu-sayyaf-keeping-17-foreigners-hostage/ |date=October 6, 2014 }}, Retrieved September 3, 2014, "...17 foreigners, mostly birdwatchers, were being held hostage by the Abu Sayyaf Group..."</ref><ref>Roel Pareño, The Philippine Star, March 24, 2013, [http://www.philstar.com/headlines/2013/03/24/923345/sayyaf-releases-aussie-hostage Sayyaf releases Aussie hostage], Retrieved September 3, 2014, "...Australian Warren Rodwell emerged early yesterday withered after being held for 15 months by Abu Sayyaf bandits in southern Mindanao..."</ref><ref>Sun Star, April 25, 2014, [https://archive.today/20140903121828/http://www.sunstar.com.ph/breaking-news/2014/04/25/abducted-tourist-hotel-staff-now-sulu-339790 Abducted tourist, hotel staff now in Sulu], Retrieved September 3, 2014, "...Abu Sayyaf bandits have brought a Chinese tourist and a Filipino hotel receptionist to their jungle stronghold in southern Philippines after kidnapping the women from a dive resort in eastern Malaysia ..."</ref> ဖိလစ်ပိုင် အစိုးရ၏ လုံခြုံရေး ဆောင်ရွက်မှု အောင်မြင်သောကြောင့် ၎င်းတို့၏ နေရာ လျော့ပါးသွားခဲ့သည်။ <ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/1695576.stm "Guide to the Philippines conflict"]. (August 10, 2007). ''BBC News''. Retrieved December 16, 2009.</ref><ref>World Bank. Conflict Prevention & Reconstruction Unit. (February 2005). ''[http://siteresources.worldbank.org/INTCPR/214578-1111996036679/20482477/WP24_Web.pdf The Mindanao Conflict in the Philippines: Roots, Costs, and Potential Peace Dividend]'' by Salvatore Schiavo-Campo and Mary Judd. Washington, DC: World Bank. (Social Development Paper No. 24). Retrieved December 16, 2009.</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် စစ်အသုံးစရိတ်အတွက် ဂျီဒီပီ၏ ၁.၁ ရာခိုင်နှုန်းသာ အသုံးပြုသဖြင့် ဒေသတွင်း ပျမ်းမျှ သုံးစွဲမှုအောက် လျော့နည်းသည်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် မလေးရှားနှင့် ထိုင်းနိုင်ငံတို့မှ ၁.၅% ၊ တရုတ်မှ ၂.၁%၊ ဗီယက်နမ်မှ ၂.၂% နှင့် တောင်ကိုရီးယားမှ ၂.၆% အသီးသီး သုံးစွဲကြသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.sipri.org/research/armaments/milex/milex_database|title=SIPRI Military Expenditure Database|accessdate=March 27, 2016|publisher=Stockholm International Peace Research Institute 2016, Signalistgatan 9, SE-16972 Solna, Sweden}}</ref><ref>{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/MS.MIL.XPND.GD.ZS|title=Military expenditure (% of GDP)|accessdate=March 27, 2016|publisher=The World Bank}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မှစ၍ အမေရိကန်၏ နေတိုးမဟုတ်သော အဓိက မဟာမိတ်ဖြစ်ပြီး ၁၉၅၁ ခုနှစ်တွင် နှစ်နိုင်ငံကြား အပြန်အလှန် ကာကွယ်ရေး သဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ကာလအတွင်း အမေရိကန်၏ ပေါ်လစီများကို ထောက်ခံခဲ့ပြီး [[ကိုရီးယားစစ်ပွဲ]]နှင့် [[ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲ]]တို့တွင်လည်း ပါဝင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်မှ တရုတ် နှင့် ရုရှားတို့နှင့် စစ်ရေးပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု ပိုမိုများပြားလာခဲ့ပြီး ထိုနိုင်ငံနှစ်ခုအား ပိုမိုအလေးပေးသဖြင့် အမေရိကန်နှင့် ဆက်ဆံရေး ယိုယွင်းလာခဲ့ပြီး အမေရိကန်နှင့် စစ်ရေးအရ ပူးပေါင်းခြင်းကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ကာ အမေရိကန် ဦးဆောင်သော မည်သည့် စစ်ပွဲတွင်မျှ ပါဝင်မည် မဟုတ်တော့သည်မှာ ပို၍ သေချာလာခဲ့သည်။ <ref>{{cite news |title=PH defends purchase of arms from China, Russia |publisher= The Manila Times Online |url=https://www.manilatimes.net/ph-defends-purchase-arms-china-russia/365306/ |work=www.manilatimes.net}}</ref><ref>{{cite news |title=Philippines free to enter into arms purchase with Russia, Roque says {{!}} Philstar.com |url=https://www.philstar.com/headlines/2018/07/19/1834974/philippines-free-enter-arms-purchase-russia-roque-says |work=philstar.com}}</ref><ref>{{cite news |last1=Gita |first1=Ruth Abbey |title=Duterte eyeing to buy helicopters from China, Russia |url=https://www.sunstar.com.ph/article/418753/ |work=Sunstar |date=February 13, 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=Duterte says Philippines no longer to participate in any U.S.-led wars |publisher=Xinhua {{!}} English.news.cn |url=http://www.xinhuanet.com/english/2018-03/22/c_137056998.htm |work=www.xinhuanet.com |accessdate=5 August 2019 |archivedate=6 August 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200806043602/http://www.xinhuanet.com/english/2018-03/22/c_137056998.htm }}</ref> == ပြည်နယ်များ == ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအား လူဇွန်း၊ ဗီဆာယားနှင့် မင်ဒါနောင်း ဟူသော ကျွန်းအုပ်စု ၃ ခုဖြင့် ခွဲခြားထားသည်။ ၎င်းတို့ကို ထပ်မံ၍ ဒေသ ၁၇ ခု၊ ခရိုင် ၈၁ခု၊ မြို့တော် ၁၄၅ခု၊ စည်ပင်သာယာနယ်နိမိတ် ၁,၄၈၉ ခု၊ ဘာရန်ဂေး ခေါ် ကျေးရွာသို့ ရပ်ကွက် ၄၂,၀၃၆ ခု ထပ်မံပိုင်းခြားထားသည်။ <ref>{{cite web |url=http://nap.psa.gov.ph/activestats/psgc/SUMWEBPROV-SEPT2016-CODED-HUC-FINAL.pdf |title=Provincial Summary: Number of Provinces, Cities, Municipalities and Barangays, by Region as of September 30, 2016 |publisher=Philippine Statistics Authority |access-date=January 5, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170110151057/http://nap.psa.gov.ph/activestats/psgc/SUMWEBPROV-SEPT2016-CODED-HUC-FINAL.pdf |archive-date=January 10, 2017 |dead-url=yes |accessdate=5 August 2019 |archivedate=10 January 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170110151057/http://nap.psa.gov.ph/activestats/psgc/SUMWEBPROV-SEPT2016-CODED-HUC-FINAL.pdf }}</ref> ထို့အပြင် သမ္မတနိုင်ငံတော် ဥပဒေ အမှတ် ၅၄၄၆ ၏ ပုဒ်မ ၂မှ ထပ်မံ ပြဋ္ဌာန်းထားသည်မှာ ဖိလစ်ပိုင် ကျွန်းစုများ၏ ပတ်လည်ရှိ နယ်နိမိတ်ပင်လယ် သတ်မှတ်ချက်မှာ ဘော်နီယိုကျွန်းပေါ်ရှိ ဆာဘား အရှေ့ပိုင်းကို ပိုင်ဆိုင်ကြောင်း တောင်းဆိုရာတွင် သက်ရောက်မှု မရှိ ဟူ၍ ဖြစ်သည်။ <ref name=baselines>{{cite web |author=Ronald Echalas Diaz |url=http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno5446.html |title=Republic Act No. 5446 – An Act to Amend Section One of Republic Act Numbered Thirty Hundred and Forty-Six, Entitled "An Act to Define the Baselines of the Territorial Sea of the Philippines". Republic of the Philippines|publisher=Chan Robles Virtual Law Library |date=September 18, 1968 |accessdate=May 4, 2013}}</ref><ref>{{cite journal |last=Mohamad|first=Kadir|year=2009|title=Malaysia's territorial disputes – two cases at the ICJ : Batu Puteh, Middle Rocks and South Ledge (Malaysia/Singapore), Ligitan and Sipadan [and the Sabah claim] (Malaysia/Indonesia/Philippines)|url=http://www.idfr.gov.my/images/stories/publication/2009/inside_pbp.pdf|publisher=Institute of Diplomacy and Foreign Relations (IDFR) Ministry of Foreign Affairs, Malaysia|quote=Map of British North Borneo, highlighting in yellow color the area covered by the Philippine claim, presented to the Court by the Philippines during the Oral Hearings at the ICJ on 25 June 2001|page=46|accessdate=May 16, 2014}}</ref> [[File:Labelled map of the Philippines - Provinces and Regions.png|center|825px]] ===အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာ ဒေသများ=== ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် ''ဒေသ'' ဆိုသည်မှာ အုပ်ချုပ်ရေးဒေသကို ရည်ညွန်းခြင်းဖြစ်ပြီး နိုင်ငံအတွင်း ခရိုင်များကို စုစည်း၍ အုပ်ချုပ်ရေးအတွက် လွယ်ကူစေရန် ပေါင်းစပ်ထားခြင်းမှာ အဓိက ရည်ရွယ်ချက် ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်အား ဒေသ ၁၇ ခု ( အုပ်ချုပ်ရေး ဒေသ ၁၆ ခု၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ ၁ခု) ပိုင်းခြားထားသည်။ အစိုးရ ရုံးအများစုမှာ ခရိုင်တစ်ခုချင်း အလိုက်မရှိဘဲ ဒေသအလိုက် တည်ရှိပြီး များသောအားဖြင့် (အားလုံးမဟုတ်) ဒေသဗဟိုအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသော မြို့တော်တွင် တည်ရှိသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေအများဆုံး ဒေသမှာ ကာလာဘာဇွန်ဒေသ ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတော်မြို့တော်ဒေသ သည် လူဦးရေ အထူထပ်ဆုံး ဒေသဖြစ်သည်။ {| class="wikitable" style="text-align:right;" |+ ဖိလစ်ပိုင်၏ လူဦးရေအများဆုံး ဒေသ ၁၀ ခု <small>(၂၀၁၅)</small><ref name="PSA-2015-Highlights">{{cite web|title=2015 Population Counts Summary|url=http://psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/hsd/pressrelease/2015%20population%20counts%20Summary_0.xlsx|website=Philippine Statistics Authority|accessdate=June 10, 2017|date=May 19, 2016}}</ref> |- ! scope="col" | အဆင့် ! scope="col" | သတ်မှတ်ချက် ! scope="col" | အမည် ! scope="col" | ဧရိယာ ! scope="col" | လူဦးရေ (၂၀၁၅) ! scope="col" | လူဦးရေ % ! scope="col" | လူဦးရေ သိပ်သည်းမှု |- | style="text-align:center;" | ၁ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၄ | style="text-align:left;" | ကာလာဘာဇွန် | {{convert|၁၆,၈၇၃.၃၁|km2|abbr=on}} | {{number and percent|14,414,774|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|14,414,774/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၂ | style="text-align:left;" | NCR | style="text-align:left;" | အမျိုးသားမြို့တော်ဒေသ | {{convert|619.57|km2|abbr=on}} | {{number and percent|12,877,253|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|12,877,253/613.94|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၃ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၃ | style="text-align:left;" | လူဇွန်းအလယ်ပိုင်း | {{convert|22,014.63|km2|abbr=on}} | {{number and percent|11,218,177|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|11,218,177/22,014.63|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၄ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၇ | style="text-align:left;" | ဗီဆာယား အလယ်ပိုင်း | {{convert|10,102.16|km2|abbr=on}} | {{number and percent|6,041,903|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|6,041,903/10,102.16|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၅ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၅ | style="text-align:left;" | ဘိုင်ကော ဒေသ | {{convert|18,155.82|km2|abbr=on}} | {{number and percent|5,796,989|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|5,796,989/18,155.82|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၆ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၁ | style="text-align:left;" | အီလိုကော့စ် ဒေသ | {{convert|16,873.31|km2|abbr=on}} | {{number and percent|5,026,128|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|5,026,128/16,873.31|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၇ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၁၁ | style="text-align:left;" | ဒါဗောင်းဒေသ | {{convert|20,357.42|km2|abbr=on}} | {{number and percent|4,893,318|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|4,893,318/20,357.42|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၈ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၁၀ | style="text-align:left;" | မင်ဒါနောင်းမြောက်ပိုင်း | {{convert|20,496.02|km2|abbr=on}} | {{number and percent|4,689,302|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|4,689,302/20,496.02|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၉ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၁၂ | style="text-align:left;" | SOCCSKSARGEN | {{convert|22,513.30|km2|abbr=on}} | {{number and percent|4,545,276|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|4,545,276/22,513.30|2}}|PD/km2|abbr=on}} |- | style="text-align:center;" | ၁၀ | style="text-align:left;" | ဒေသ ၆ | style="text-align:left;" | ဗီဆာယား အနောက်ပိုင်း | {{convert|12,828.97|km2|abbr=on}} | {{number and percent|4,477,247|100,981,437|2|disp=table|pad=yes}} | {{convert|{{sigfig|4,477,247/12,828.97|2}}|PD/km2|abbr=on}} |} == ပထဝီဝင်== [[File:Relief Map Of The Philippines.png|thumb|left|upright|ဖိလစ်ပိုင်၏ မြေမျက်နှာသွင်ပြင်ပြပုံ]] ဖိလစ်ပိုင်သည် ကျွန်းပေါင်း ၇,၆၄၁ ကျွန်းပါဝင်သော ကျွန်းစုနိုင်ငံ တစ်ခုဖြစ်ပြီး <ref>{{cite news |last1=Mayuga|first1=Jonathan |title=Namria 'discovers' 400 previously 'unknown' PHL islands using IfSAR |url=http://www.businessmirror.com.ph/namria-discovers-400-previously-unknown-phl-islands-using-ifsar/|accessdate=February 12, 2016 |publisher=BusinessMirror |date=February 10, 2016}}</ref> ကုန်းတွင်းပိုင်း ရေထုအပါအဝင် စုစုပေါင်း ကုန်းမြေဧရိယာမှာ {{convert|၃၀၀,၀၀၀|km2|sqmi|sp=us|0}} ရှိသည်။<ref name="psa.gov.ph"/><ref name="worldbank.org"/>{{convert|၃၆၂၈၉|km|mi|sp=us}} မျှရှည်လျားသော ကမ်းရိုးတန်းရှိသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပဉ္စမမြောက် ကမ်းရိုးတန်း အရှည်ဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ <ref name=About /><!--says the coastline is 17,500 km--><ref name="CIAfields"><!--says the coastline is 36,289&nbsp;km and that only Canada, Russia, Indonesia, and Greenland have longer coastlines-->Central Intelligence Agency. (2009). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html "Field Listing : Coastline"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716042040/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2060.html |date=16 July 2017 }}. Washington, DC.</ref> နိုင်ငံ၏ အထူး စီးပွားရေးဇုန်မှာ {{convert|၂၂၆၃၈၁၆|km²|sqmi|abbr=on}} မျှ ကျယ်ဝန်းသည်။<ref>[http://www.seaaroundus.org/eez/summaryInfo.aspx?eez=608# Exclusive Economic Zones] – Sea Around Us Project – Fisheries, Ecosystems & Biodiversity – Data and Visualization.</ref> အရှေ့လောင်ဂျီကျု ၁၁၆° ၄၀' မှ ၁၂၆° ၃၄' အတွင်း၊ မြောက်လတ္တီကျု ၄° ၄၀ မှ ၂၁° ၁၀ အတွင်း တည်ရှိပြီး အရှေ့ဘက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်၊ အနောက်ဘက်တွင် တောင်တရုတ်ပင်လယ်<ref>[https://web.archive.org/web/20130213111846/http://focustaiwan.tw/ShowNews/WebNews_Detail.aspx?ID=201302090013&Type=aIPL "U.S. report details rich resources in South China Sea."] (archived from [http://focustaiwan.tw/ShowNews/WebNews_Detail.aspx?Type=aIPL&ID=201302090013 the original] on 2013-02-133)</ref> တောင်ဘက်တွင် ဆယ်လယ်ဘက်စ်ပင်လယ် <ref>C.Michael Hogan. 2011. [http://www.eoearth.org/article/Celebes_Sea?topic=49523 "Celebes Sea"]. ''Encyclopedia of Earth''. Eds. P. Saundry & C.J. Cleveland. National Council for Science and the Environment. Washington, DC</ref> တို့နှင့် ထိစပ်နေသည်။ ဘော်နီယိုကျွန်းသည် <ref>{{cite web|url=https://www.pbs.org/edens/borneo/awesome.html|title=An Awesome Island|website=Borneo: Island in the Clouds|publisher=PBS|accessdate=November 11, 2012}}</ref> အနောက်တောင်ဘက် ကီလိုမီတာ ရာဂဏန်းမျှတွင် တည်ရှိပြီး ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံမှာ မြောက်ဘက်တည့်တည့်တွင် တည်ရှိသည်။ တောင်ဘက်နှင့် အနောက်တောင်ဘက်တွင် မာလူကူးကျွန်းများနှင့် ဆူလာဝေစီကျွန်းများ ရှိကြပြီး [[ပလောင်းနိုင်ငံ]]မှာ ကျွန်းများ၏ အရှေ့ဘက်တွင် တည်ရှိသည်။<ref name="About">{{cite web|date=March 9, 2009 |url=http://www.gov.ph/aboutphil/general.asp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090309081519/http://www.gov.ph/aboutphil/general.asp |archivedate=March 9, 2009 |title=General Information |accessdate=September 21, 2014 }}. (older version – as it existed in 2009 – during the presidency of [[Gloria Macapagal Arroyo]]), ''[http://www.gov.ph/ The Official Government Portal of the Republic of the Philippines] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930195314/http://www.gov.ph/ |date=September 30, 2007 }}''.</ref> တောင်ထူထပ်သော ကျွန်းများမှာ အပူပိုင်းမိုးသစ်တောများဖြင့် ဖုံးလွှမ်းနေပြီး နဂိုမူလက မီးတောင်များ ဖြစ်ကြသည်။ အမြင့်ဆုံးတောင်မှာ အာပိုတောင် ဖြစ်ပြီး အမြင့်အားဖြင့် ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် အထက် {{convert|2954|m|ft|sp=us}} မျှ ရှိကာ မင်ဒါနောင်းရှိ ကျွန်းပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.peaklist.org/WWlists/ultras/philippines.html|title=Philippines Mountain Ultra-Prominence|publisher=peaklist.org|accessdate=June 19, 2009}}</ref><ref>(2011-04-06). [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html "The World Factbook – Philippines"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |date=July 19, 2015 }}. Central Intelligence Agency. Retrieved on March 14, 2011.</ref> ဖိလစ်ပိုင်ချောက် အတွင်းရှိ ဂါလာသီယာ ချောက်နက်မှာ နိုင်ငံ၏ အနက်ရှိုင်းဆုံး အပိုင်းဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက် အနက်ရှိုင်းဆုံးနေရာဖြစ်သည်။ ထိုချောက်မှာ ဖိလစ်ပိုင်ပင်လယ်အတွင်း တည်ရှိသည်။ <ref>{{cite book |url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/31710 |title=The Galathea Deep Sea Expedition, 1950–1952, described by members of the expedition |last=Bruun |first=Anton Frederick |publisher=Macmillan, New York |year=1956}}</ref> အရှည်လျားဆုံးမြစ်မှာ လူဇွန်းမြောက်ပိုင်းရှိ ကာဂါယန်မြစ် ဖြစ်သည်။<ref name="eearth">{{cite web|url=http://www.eoearth.org/article/Water_profile_of_Philippines#River_Basins_and_Water_Resources|title=Water profile of Philippines|last=Kundel|first=Jim|date=June 7, 2007|publisher=Encyclopedia of Earth|accessdate=September 30, 2008}}</ref>ကမ်းပေါ်တွင် မနီလာမြို့တော်တည်ရှိသော မနီလာပင်လယ်အော်သည် လာဂူးနားဒီဘေး ခေါ် ဖိလစ်ပိုင်၏ အကြီးဆုံးရေကန်နှင့် ပါဆစ်မြစ်မှ တဆင့် ဆက်စပ်နေသည်။ ဆူဘစ်ပင်လယ်အော်၊ ဒါဗောင်းပင်လယ်ကွေ့ နှင့် မိုရိုပင်လယ်ကွေ့တို့မှာလည်း အရေးပါသော ပင်လယ်အော်များ ဖြစ်သည်။ ဆာမားကျွန်းနှင့် လေတီကျွန်းတို့အား ဆန်ဂျွာနီကိုရေလက်ကြားမှ ပိုင်းခြားထားသော်လည်း ဆန်ဂျွာနီကို တံတားဖြင့် ဆက်သွယ်ထားသည်။<ref>Republic of the Philippines. Department of Tourism. [c. 2008]. {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20120427094345/http://www.travelmart.net/philippines/leyte-hotels-resorts.html |date=April 27, 2012 |title=Leyte is Famous for... }} (archived from [http://www.travelmart.net/philippines/leyte-hotels-resorts.html the original] on April 27, 2012). Retrieved March 21, 2010 from www.travelmart.net.</ref> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ပစိဖိတ်မီးကွင်း၏ အနောက်ဘက် အဝန်းအဝိုင်းပေါ်တွင် တည်ရှိသဖြင့် ငလျင်နှင့် မီးတောင် လှုပ်ရှားမှုများ မကြာခဏ ကြုံတွေ့ရသည်။ အရှေ့ဘက် ဖိလစ်ပိုင် ပင်လယ်အတွင်းရှိ ဘန်ဟမ်ရေအောက်ကုန်းမြင့်သည် ပင်လယ်အောက် တက်တိုးနစ်ကျောက်လွှာများ တစ်ခုအောက်တစ်ခု ထိုးဝင်လေ့ ရှိသည့် နေရာဖြစ်သည်။ <ref name="CLCS submissions">{{cite web |url=https://www.un.org/Depts/los/clcs_new/commission_submissions.htm |title=Submissions, through the Secretary-General of the United Nations, to the Commission on the Limits of the Continental Shelf, pursuant to article 76, paragraph 8, of the United Nations Convention on the Law of the Sea of 10 December 1982 |publisher=United Nations Commission on the Limits of the Continental Shelf |date=May 28, 2009 |accessdate=May 29, 2009}}</ref> နေ့စဉ် ငလျပ်လှုပ်မှု ၂၀ ခန့် ဖြစ်ပွားသော်လည်း အများစုမှာ ခံစားသိရှိနိုင်လောက်အောင် မပြင်းထန်ပေ။ နောက်ဆုံး ငလျင်အကြီးအကျယ် လှုပ်ခတ်မှုမှာ ၁၉၉၀ ခုနှစ် လူဇွန်း ငလျင်ဖြစ်သည်။<ref>La Putt, Juny P. [c. 2003]. [http://www.cityofpines.com/baguioquake/quake.html ''The 1990 Baguio City Earthquake''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150212175238/http://www.cityofpines.com/baguioquake/quake.html |date=12 February 2015 }}. Retrieved December 20, 2009 from [http://www.cityofpines.com/ The City of Baguio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170918084421/http://www.cityofpines.com/baguioquake/quake.html |date=18 September 2017 }} Website.</ref> [[File:Mt.Mayon tam3rd.jpg|right|thumb|မာယွန်သည် ဖိလစ်ပိုင်၏ အလှုပ်ရှားဆုံး မီးတောင်ဖြစ်သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်တွင် မီးတောင်ရှင် အများအပြားရှိပြီး မာယွန်မီးတောင်၊ ပင်နာတူဘိုတောင်၊ တာအားမီးတောင်တို့ ပါဝင်သည်။ ၁၉၉၁ ခုနှစ် ဇွန်လ ပင်နာတူဘို မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှုမှာ ၂၀ ရာစု၏ ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး ကုန်းမြေပေါ်မှ မီးတောင် ပေါက်ကွဲမှု ဖြစ်သည်။ <ref name = Pinatubo1991>{{cite web|author = Newhall, Chris |author2 = James W. Hendley II |author3 = Peter H. Stauffer |last-author-amp = yes |title = The Cataclysmic 1991 Eruption of Mount Pinatubo, Philippines (U.S. Geological Survey Fact Sheet 113-97) |url = http://pubs.usgs.gov/fs/1997/fs113-97/ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130825233934/http://pubs.usgs.gov/fs/1997/fs113-97/ |archivedate = August 25, 2013 |publisher = U.S. Department of the Interior. U.S. Geological Survey |date = February 28, 2005 |accessdate = April 9, 2007}}</ref> ထူးခြားသော ပထဝီဆိုင်ရာ ဝိသေသအားလုံးမှာ ကြမ်းတမ်းပြီး ပျက်စီးရာပျက်စီးကြောင်းများသာ ဖြစ်ကြသည် မဟုတ်ပါ။ ငြိမ်းချမ်းသော ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ အနှောင့်အယှက်တစ်ခုမှာ ပြူရီတို ပရင်စီယာ မြေအောက်မြစ်ဖြစ်ကာ ထိန်းသိမ်းထားသော ဇီဝမျိုးကွဲများ ရှင်သန်ပေါက်ဖွားရာနေရာဖြစ်ပြီး တောင်ကုန်းမှပင်လယ် ဂေဟစနစ် အပြည့်အဝရှိ၍ အာရှ၏ အရေးအကြီးဆုံး သစ်တောတစ်ခုလည်း ဖြစ်ပေသည်။ <ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/652 |title=Puerto-Princesa Subterranean River National Park |publisher=UNESCO World Heritage Centre|accessdate=May 4, 2013}}</ref> ကျွန်းများတွင် သဘာဝအားဖြင့် မီးတောင်လှုပ်ရှားမှုများ ရှိသဖြင့် သတ္တုများ ပေါကြွယ်ဝသည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် တောင်အာဖရိကပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက် အများဆုံး ရွှေထွက်ရှိရာ နေရာဖြစ်ပြီး သမ္မာကျမ်းစာထဲတွင် ဖော်ပြထားသော အိုဖီယာဒေသဟုပင် ခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိကြကာ<ref name=CGTF>{{cite book|url=http://bdh-rd.bne.es/viewer.vm?id=0000175741&page=921|last=Compañía General de Tabacos de Filipinas|title=Colección general de documentos relativos a las Islas Filipinas existentes en el Archivo de Indias de Sevilla|volume=Tomo III—Documento 98, 1520–1528|pages=112–138}}</ref> ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကြေးနီအများဆုံး ထွက်ရှိရာ နေရာလည်း ဖြစ်သည်။ <ref name="NYTimesMiners">{{cite news|author = Greenlees, Donald |title = Miners shun mineral wealth of the Philippines |url = https://www.nytimes.com/2008/05/14/business/worldbusiness/14iht-mine.1.12876764.html |newspaper =The New York Times|date = May 14, 2008 |accessdate = December 11, 2009}}</ref>တောင်အမေရိကတွင် မူလ ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သော ပလာဒီယမ် သတ္တုများမှာလည်း ဖိလစ်ပိုင်တွင် ကမ္ဘာ့အများဆုံး အနေနှင့် ရှိသည်။ <ref>NASA, together with USGS, (United States Geological Survey), released a 3-year study report detailing the 8,450 square kilometer palladium deposits lying below the seas of Visayan, Sibuyan, and Tablas Strait. Source: https://breakingphnews.blogspot.com/2016/05/biggest-palladium-deposits-found-in.html</ref>ရွန်ဘလွန်ကျွန်းတွင်လည်း ကမ္ဘာပေါ်တွင် အရည်အသွေးအကောင်းဆုံး၊ မျိုးကွဲအများဆုံး၊ အမာကျောဆုံးသော စကျင်ကျောက်များရှိပြီး အနည်းဆုံး ၇ ရောင်အထိ ရရှိနိုင်ကာ ၎င်းတို့မှာ အညို၊မီးခိုး၊ သံချေး၊အဖြူ၊အစိမ်း၊ အနက်နှင့် လိမ္မော်ရောင်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref>Marvelous Marble by Manila Standard http://www.manilastandard.net/news/-provinces/138248/marvelous-marble.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190518233451/http://www.manilastandard.net/news/-provinces/138248/marvelous-marble.html |date=18 May 2019 }}</ref> နီကယ်၊ ခရိုမိုက်နှင့် သွပ်များလည်း အများအပြားရှိသည်။ သို့သော်လည်း စီမံခန့်ခွဲမှု ညံ့ဖျင်းခြင်း၊ လူဦးရေ သိပ်သည်းခြင်း၊ ရှေရင်းစွဲနေ လူ့အဖွဲ့အစည်းတို့အား ခေါင်းပုံဖြတ် အမြတ်ထုတ်ခြင်းမှ ကာကွယ်လိုခြင်းနှင့် အလွန်ပြင်းထန်သော သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အသိစိတ်ဓာတ်တို့ကြောင့် ထိုသတ္တုအရင်းအမြစ် အများစုမှာ မထုတ်ယူဖြစ်ပဲ ရှိနေသည်။ <ref name="NYTimesMiners" /> ဖိလစ်ပိုင်သည် ထိုသို့ အဖိုးတန်သော သတ္တုများနှင့် တွင်းထွက်ပစ္စည်းများ အများအပြားရှိခြင်းကြောင့် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေး အင်အားကြီးနိုင်ငံ ဖြစ်လာနိုင်သော်လည်း နိုင်ငံအနေနှင့် ထိုသတ္တုများကို တူးဖော်ရန် ငြင်းဆိုသဖြင့် အလွန်အမင်းဆင်းရဲမွဲတေမှု နှင့် ဒုက္ခရောက်မှုများနှင့် ကြုံတွေ့နေရသည်။ <ref>{{cite web|url=https://news.mongabay.com/2017/06/the-philippines-a-nation-rich-in-precious-metals-encounters-powerful-opposition-to-mining/|title=The Philippines, a nation rich in precious metals, encounters powerful opposition to mining|publisher=Mongabay|author=Keith Schneider |accessdate=April 25, 2019}}</ref>ထို့အပြင် ထိုအဖိုးတန်သတ္တုများ၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးအနေဖြင့် မြေသားဆိုင်ရာ မတည်ငြိမ်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ပြီး မကြာခဏ မီးတောင်ပေါက်ကွဲခြင်း၊ ငလျင်လှုပ်ခြင်းနှင့် မြေပြိုကျခြင်းများ ကြောင့် ဘေးဒုက္ခရောက်ရသည်။ <ref>{{cite web|url=https://www.gfdrr.org/en/philippines|title=Global Facility for Disaster Reduction and Recovery}}</ref>ဘူမိအပူစွမ်းအင်မှာလည်း မီးတောင်လှုပ်ရှားမှုများကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာပြီး ဖိလစ်ပိုင်အနေနှင့် ထိုစွမ်းအင်ကိုမူ ပိုမို၍ ထိန်းချုပ် အသုံးချနိုင်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး ဘူမိအပူစွမ်းအင် ထုတ်လုပ်သူဖြစ်ကာ နိုင်ငံလျှပ်စစ်ဓာတ်အား လိုအပ်ချက်၏ ၁၈% အား ဘူမိအပူစွမ်းအင်ဖြင့် ထုတ်လုပ်သည်။ <ref>{{Cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/06/29/business/worldbusiness/29iht-energy.1.14068397.html |author=Davies, Ed |author2=Karen Lema |last-author-amp=yes |title=Pricey oil makes geothermal projects more attractive for Indonesia and the Philippines |newspaper=The New York Times|date = June 29, 2008 |accessdate=December 18, 2009}}</ref> ===ဇီဝမျိုးကွဲများ=== [[File:Tarsius syrichta.jpg|thumb|အသေးဆုံး ပရိုင်းမိတ်ထဲတွင် တစ်မျိုးအပါအဝင်ဖြစ်သော ဖိလစ်ပိုင် တာဆီယာ]] ဖိလစ်ပိုင်၏ မိုးသစ်တောများနှင့် ရှည်လျားသော ကမ်းရိုးတန်းများသည် အမျိုးမျိုး အစားစားသော ငှက်များ၊ အပင်များ၊ သတ္တဝါများ နှင့် ပင်လယ်သတ္တဝါများတို့ အတွက် နေထိုင်ကျက်စားစရာ နေရာဖြစ်စေသည်။ <ref name="etravel">[http://www.etravelpilipinas.com/about_philippines/philippine_natural_resources.htm "Natural Resources and Environment in the Philippines"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090122193623/http://etravelpilipinas.com/about_philippines/philippine_natural_resources.htm |date=22 January 2009 }}. (n.d.). ''eTravel Pilipinas''. Retrieved January 22, 2009.</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဇီဝမျိုးကွဲအားဖြင့် အဆမတန်များပြားသော နိုင်ငံ ၁၀ ခုတွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ <ref name=Chanco>{{cite news|url=http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20010711225954/http://gbgm-umc.org/asia-pacific/philippines/ecophil.html|archivedate=July 11, 2001 |author=Chanco, Boo |title=The Philippines Environment: A Warning |newspaper=The Philippine Star |date=December 7, 1998}} Retrieved February 15, 2010 from gbgm-umc.org.</ref><ref name="AUSGOP">{{Cite book |url=http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070514125559/http://www.environment.gov.au/soe/2001/publications/theme-reports/biodiversity/biodiversity01-3.html |archivedate=May 14, 2007|title=Biodiversity Theme Report: The Meaning, Significance and Implications of Biodiversity (continued)|author = Williams, Jann|author2 = Cassia Read|author3 = Tony Norton|author4 = Steve Dovers|author5 = Mark Burgman|author6 = Wendy Proctor|author7 = Heather Anderson|last-author-amp = yes|publisher=CSIRO on behalf of the Australian Government Department of the Environment and Heritage|year=2001|isbn=978-0-643-06749-3|accessdate=November 6, 2009}}</ref><ref name="Carpenter">{{cite journal|author1=Carpenter, Kent E. |author2=Victor G. Springer |lastauthoramp=yes |title=The center of the center of marine shore fish biodiversity: the Philippine Islands |journal=Environmental Biology of Fishes|date=April 2005|volume=74|issue=2|pages=467–480|doi=10.1007/s10641-004-3154-4}}</ref> ၁,၁၀၀ ခန့်မျှသော ကုန်းနေ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါမျိုးစိတ်များကို ဖိလစ်ပိုင်တွင် တွေ့ရပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် အခြားမည်သည့်နေရာတွင်မျှ မရှိသော နို့တိုက်သတ္တဝါမျိုးစိတ် ၁၀၀ နှင့် ငှက်မျိုးစိတ် ၁၇၀ တို့လည်း ပါဝင်သည်။<ref name="lonelyplanet">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=aaUR07G0yAcC|title=Philippines|author1=Rowthorn, Chris |author2=Greg Bloom |lastauthoramp=yes |edition=9th|publisher=Lonely Planet|year=2006|page=[https://books.google.com/books?id=aaUR07G0yAcC&pg=PA52 52]|isbn=978-1-74104-289-4}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အသစ်ရှာဖွေတွေ့ရှိမှု အများဆုံး နိုင်ငံများတွင် ပါဝင်ပြီး လွန်ခဲ့သော ဆယ်နှစ်အတွင်းက နို့တိုက်သတ္တဝါမျိုးစိတ်သစ် ၁၆ ခုကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်၏ ဒေသရင်း မျိုးစိတ်မှာ များပြားလာပြီး ပိုမို၍ များပြားလာနိုင်သည့် အခြေအနေရှိသည်။<ref>{{cite web|url=http://www.eoearth.org/article/Biological_diversity_in_the_Philippines |title=Biological diversity in the Philippines |publisher=Eoearth.org |accessdate=May 4, 2013}}</ref> ဒေသရင်း နို့တိုက်သတ္တဝါများတွင် အာရှအုန်းစီဗက်ကြောင်၊ ဒူဂေါင်းရေသတ္တဝါ၊ မိုးတိမ်ကြွက် နှင့် ဘိုဟောဒေသနှင့် ဆက်စပ်နေသော ဖိလစ်ပိုင်တာဆီယာ တို့ ပါဝင်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် အမဲလိုက်နို့တိုက်သတ္တဝါ အကောင်ကြီးများ မရှိသော်လည်း အလွန်ကြီးသော တွားသွားသတ္တဝါများ ဖြစ်ကြသည့် စပါးကြီးမြွေများ၊ မြွေဟောက်များ နှင့် အလွန်ကြီးသော ရေငန်မိကျောင်းများ ရှိသည်။ ဖမ်းဆီးထားသော မိကျောင်းများတွင် အကြီးဆုံးအကောင်မှာ ဒေသခံတို့မှ လိုလောင်း ဟု သိကြပြီး တောင်ဘက်ပိုင်းကျွန်းဖြစ်သော မင်ဒါနောင်းတွင် ဖမ်းဆီးရမိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web |title="Lolong" holds world record as largest croc in the world |url=http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480:lolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22:news&Itemid=131 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120126140938/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480%3Alolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22%3Anews&Itemid=131 |dead-url=yes |archive-date=January 26, 2012 |website=Protected Areas and Wildlife Bureau |accessdate=June 23, 2012 |date=November 17, 2011 |df= |archivedate=26 January 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120126140938/http://www.pawb.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&id=480%3Alolong-holds-world-record-as-largest-croc-in-the-world&catid=22%3Anews&Itemid=131 }}</ref><ref>{{cite web|last=Britton|first=Adam|title=Accurate length measurement for Lolong|url=http://crocodilian.blogspot.com.au/2011/11/accurate-length-measurement-for-lolong.html |website=Croc Blog|accessdate=June 23, 2012|date=November 12, 2011}}</ref> နိုင်ငံတော်ငှက်အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသော ဖိလစ်ပိုင်လင်းယုန်မှာ လင်းယုန်များထဲတွင် အရှည်လျားဆုံး ခန္ဓာကိုယ်ရှိပြီး ယေဘုယျအားဖြင့် တိုင်းတာမည်ဆိုပါက ၈၆စင်တီမီတာမှ ၁၀၂ စင်တီမီတာအထိ (၂.၈၂ပေမှ ၃,၃၅ ပေ အထိ) ရှည်လျားပြီး ၄.၇ ကီလိုဂရမ် မှ ၈.၀ ကီလိုဂရမ် (၁၀.၄ပေါင် မှ ၁၇.၆ပေါင်) အထိ လေးသည်။ <ref name=RaptorsWorld>{{cite book|year=2001|title=Raptors of the World| publisher= Christopher Helm |location=London|pages=717–19|isbn=978-0-7136-8026-3|author1=Ferguson-Lees, J. |author2=Christie, D. }}</ref><ref>{{IUCN2006|assessor=BirdLife International.|year=2004|id=144490|title=Pithecophaga jefferyi|downloaded=January 7, 2009}}</ref>ဖိလစ်ပိုင် လင်းယုန်သည် အက်ဆီပီထရီဒေး မိသားစုဝင်ဖြစ်ပြီး လူဇွန်း၊ဆာမား၊ လေတီ နှင့် မင်ဒါနောင်းရှိ မိုးသစ်တောများ၏ ဒေသရင်း သတ္တဝါဖြစ်သည်။ [[File:Rafflesia (R. speciosa) in Miagao.jpg|thumb|left|ရပ်ဖဲလ်ရှား စပီဆီအိုဆာ သည် ပနေးကျွန်း၏ ဒေသရင်း တိရစ္ဆာန်ဖြစ်သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်၏ ပင်လယ်ရေပိုင်နက်မှာ {{convert|2200000|km2|sp=us|0}} အထိ ကျယ်ဝန်းသဖြင့် သီးသန့်ဖြစ်ပြီး များစွာကွဲပြားသော အဏ္ဏဝါသတ္တဝါများ ရှိသည့်အပြင် အခြားနိုင်ငံများနှင့် ဝေမျှပိုင်ဆိုင်သော သန္တာတြိဂံ ဒေသ၏ အဓိကအပိုင်းလည်း ဖြစ်သည်။ <ref name=baselines /> သန္တာကျွန်းနှင့် ပင်လယ်ငါးမျိုးစိတ် စုစုပေါင်းမှာ ၅၀၀ နှင့် ၂,၄၀၀ အသီးသီးဖြစ်မည်ဟု ခန့်မှန်းထားသည်။ <ref name="etravel" /><ref name="lonelyplanet" /> မှတ်တမ်းသစ်များ နှင့် <ref>{{cite journal |url= https://www.researchgate.net/publication/236001316|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131016063342/https://www.researchgate.net/publication/236001316_First_Record_of_the_dottyback_Manonichthys_alleni_(Teleostei_Perciformes_Pseudochromidae)_from_the_Philippines?ev=prf_pub|archivedate=October 16, 2013 |author1=Bos, A.R. |author2=Smits, H.M. |lastauthoramp=yes |title= First Record of the dottyback Manonichthys alleni (Teleostei: Perciformes: Pseudochromidae) from the Philippines |journal= Marine Biodiversity Records |year=2013 |volume=6 |issue=e61 |pages= |doi=10.1017/s1755267213000365}}</ref><ref>{{cite journal |url=https://www.researchgate.net/publication/237335102 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140919140031/http://www.researchgate.net/publication/237335102_Seven_new_records_of_fishes_%28Teleostei_Perciformes%29_from_coral_reefs_and_pelagic_habitats_in_Southern_Mindanao_the_Philippines?ev=prf_pub|archivedate=September 19, 2014 |author1=Bos, Arthur R. |author2=Gumanao, Girley S. |lastauthoramp=yes |title= Seven new records of fishes (Teleostei: Perciformes) from coral reefs and pelagic habitats in Southern Mindanao, the Philippines|journal= Marine Biodiversity Records |year=2013 |volume=6 |issue=e95 |pages=1–6 |doi=10.1017/s1755267213000614}}</ref> မျိုးစိတ်သစ်ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုတို့က <ref>{{cite journal |author=Bos, A.R.|author2=Gumanao, G.S. |author3=Salac, F.N. |year=2008 |title=A newly discovered predator of the crown-of-thorns starfish |journal=Coral Reefs |volume=27 |issue= 3|page=581 |doi= 10.1007/s00338-008-0364-9 |url=https://www.researchgate.net/publication/225650880|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703190342/http://www.researchgate.net/publication/225650880_A_newly_discovered_predator_of_the_crown-of-thorns_starfish |archivedate=July 3, 2015|bibcode=2008CorRe..27..581B}}</ref><ref>{{cite journal |author=Ocaña |author2=J.C. den Hartog |author3=A. Brito |author4=A.R. Bos |year=2010 |title=On Pseudocorynactis species and another related genus from the Indo-Pacific (Anthozoa: Corallimorphidae) |journal=Revista de la Academia Canaria de Ciencias |volume=XXI |issue=3–4 |pages=9–34 |url=https://www.researchgate.net/publication/230851883 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140919140037/http://www.researchgate.net/publication/230851883_On_Pseudocorynactis_species_and_another_related_genus_from_the_Indo-Pacific_%28Anthozoa_Corallimorphidae%29?ev=prf_pub|archivedate=September 19, 2014}}</ref><ref>{{cite journal |author=Bos, A.R. |year=2014 |title=Upeneus nigromarginatus, a new species of goatfish (Perciformes: Mullidae) from the Philippines |journal=Raffles Bulletin of Zoology |volume=62 |issue= |pages=745–753 |url=https://www.researchgate.net/publication/266563180|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150703125644/http://www.researchgate.net/publication/266563180_Upeneus_nigromarginatus_a_new_species_of_goatfish_%28Perciformes_Mullidae%29_from_the_Philippines|archivedate=July 3, 2015}}</ref> ထိုနံပါတ်များကို ဆက်လက် ပေါင်းထည့်နေပြီး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအတွင်း အဏ္ဏဝါအရင်းအမြစ်များ၏ သီးသန့်ဖြစ်မှုကို မီးမောင်းထိုးပြနေသကဲ့သို့ ရှိသည်။ ဆူလူးပင်လယ်ရှိ တူဘာတာဟာ သန္တာကျောက်တန်းအား ယူနက်စကိုမှ ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာ အဖြစ် ကြေညာခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်ရေပိုင်နက်အတွင်း ပုလဲ၊ ဂဏန်းနှင့် ရေမှော်မွေးမြူခြင်းများကိုလည်း ဆက်လက်ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ <ref name="etravel" /><ref name="resources">[http://www.philippine-history.org/about-philippines.htm "About the Philippines"] (October 17, 2009). Retrieved December 20, 2009 from the Philippine History Website.</ref> ရှားပါးသော ကမာမျိုးစိတ်တစ်ခုဖြစ်သည့် ပင့်တာဒါ မက်ဆီမာသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ ဒေသရင်းနေ သတ္တဝါဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ ပုလဲမှာ ရွှေရောင်ရှိသဖြင့် သီးသန့် ဖြစ်နေသည်။ <ref name="gem">{{cite web |url=http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/culture-profile/phil-fast-facts/culture-profile-pearl.php |title=Philippine Fast Facts, National Gem: Philippine Pearl |accessdate=2013-02-20 |website= |publisher=National Commission for Culture and the Arts |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100820011316/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/culture-profile/phil-fast-facts/culture-profile-pearl.php |archivedate=2010-08-20 |df= }}</ref>ပင့်တာဒါ မက်ဆီမာမှထွက်သော ရွှေရောင်ပုလဲကို နိုင်ငံတော်ကျောက်မျက်ရတနာအဖြစ် မှတ်ယူကြသည်။ <ref>{{cite web | last = Pangilinan, Jr. | first = Leon | title = In Focus: 9 Facts You May Not Know About Philippine National Symbols | url = http://ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/in-focus/9-facts-you-may-not-know-about-philippine-national-symbols/ | date = 3 October 2014 | accessdate = 8 January 2019 | publisher = National Commission for Culture and the Arts | archivedate = 26 November 2016 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20161126154959/http://ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/in-focus/9-facts-you-may-not-know-about-philippine-national-symbols/ }}</ref> နိုင်ငံအတွင်း အပင်မျိုးစိတ်ပေါင်း ၁၃,၅၀၀ ခန့် ရှိပြီး ၃,၂၀၀ ခန့်မှာ ကျွန်းများတွင်သာ သီးသန့်ရှိသော အပင်များ ဖြစ်သည်။ <ref name="lonelyplanet" /> ဖိလစ်ပိုင်၏ မိုးသစ်တောများတွင် ဒေသရင်းပင် မြောက်များစွာရှိပြီး အလွန်ရှားပါးသော သစ်ခွ နှင့် ရပ်ဖဲရှားပင်များ ပါဝင်သည်။ <ref name="biodiverse">{{cite web|url=http://fpe.ph/biodiversity.html/view/hub-of-life-species-diversity-in-the-philippines|title=Hub of Life: Species Diversity in the Philippines|publisher=Foundation for the Philippine Environment|date=February 18, 2014|accessdate=September 21, 2014|archivedate=16 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150916011731/http://fpe.ph/biodiversity.html/view/hub-of-life-species-diversity-in-the-philippines}}</ref><ref>Taguinod, Fioro. (November 20, 2008). [http://www.gmanews.tv/story/134682/Rare-flower-species-found-only-in-northern-Philippines "Rare flower species found only in northern Philippines"]. ''GMA News''. Retrieved December 14, 2009.</ref> တရားမဝင် သစ်ခုတ်မှုကြောင့် သစ်တောပြုန်းတီးခြင်းသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဆိုးရွားသည့် ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ သစ်တောများမှာ ၁၉၀၀ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင် ကုန်းမြေ ဧရိယာ၏ ၇၀ % မျှ ဖုံးလွှမ်းထားရာမှ ၁၉၉၉ တွင် ၁၈.၃% သာ ကျန်ရှိတော့သည်။ <ref>Peralta, Eleno O. (2005). "[http://www.fao.org/docrep/008/af349e/af349e0n.htm#bm23 21. Forests for poverty alleviation: the response of academic institutions in the Philippines]". In Sim, Appanah, and Hooda (Eds.). ''Proceedings of the workshop on forests for poverty reduction: changing role for research, development and training institutions'' (RAP Publication). Food and Agriculture Organization (FAO). Retrieved December 20, 2009.</ref> မျိုးစိတ်အများစုမှာ မျိုးသုဉ်းရန် စိုးရိမ်ရသော အခြေအနေရှိပြီး သိပ္ပံပညာရှင်များက ဖိလစ်ပိုင်ပါဝင်သော အရှေ့တောင်အာရှသည် ၂၁ ရာစုအကုန်တွင် အလွန်ဆိုးရွားသော ၂၀% မျှရှိသည့် မျိုးသုဉ်းနှုန်းနှင့် ရင်ဆိုင်ရမည်ဟု ဆိုကြသည်။ <ref>Kirby, Alex. (July 23, 2003). [http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3090071.stm "SE Asia faces 'catastrophic' extinction rate"]. ''BBC News''. Retrieved December 20, 2009.</ref>အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေး အဖွဲ့မှ "ဖိလစ်ပိုင်သည် တကမ္ဘာလုံးနှင့် ဆိုင်သော ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရေးတွင် ထိပ်တန်းဦးစားပေးစာရင်းတွင် ပါဝင်သည့် မျိုးကွဲများအလွန်းအမင်းများပြားသော စိုးရိမ်ရသော နိုင်ငံအနည်းငယ်ထဲမှ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ " ဟု ဆိုသည်။<ref name="biodiverse" /> ===ရာသီဥတု=== [[File:Haiyan Nov 7 2013 1345Z.png|thumb|upright|ဒေသတွင်း စူပါတိုင်ဖွန်း ယိုလန်ဒါဟု သိကြသော တိုင်ဖွန်း ဟိုင်ယန်မှာ ဖိလစ်ပိုင်ကို ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်ခဲ့သော တိုင်ဖွန်းများတွင် အပြင်းထန်ဆုံး တစ်ခုဖြစ်သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်တွင် အပူပိုင်းပင်လယ်သမုဒ္ဒရာ ရာသီဥတုရှိပြီး ပုံမှန်အားဖြင့် ပူနွေးပြီး စိုစွန်သည်။ တက်ဂ်-အင်းနစ် သို့ တက်ဂ်-အာရော ဟု ခေါ်သော ပူပြင်းပြီး ခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုမှ မတ်လမှ မေလ အထိ ဖြစ်ပြီး၊ တက်ဂ်-အူလန် ဟုခေါ်သော မိုးရာသီမျာ ဇွန်လမှ နိုဝင်ဘာလ အထိဖြစ်ကာ၊ တက်ဂ်-လာမစ်ဟု ခေါ်သော အေးမြခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုမှာ ဒီဇင်ဘာလမှ ဖေဖော်ဝါရီလ အထိဖြစ်သည်။ အနောက်တောင်မုတ်သုံလေ (မေလ မှအောက်တိုဘာလ အထိ) အား ဟာဘာဂတ်ဟု ခေါ်ပြီး အရှေ့မြောက်အရပ်မှ ခြောက်သွေ့သောလေများ (နိုဝင်ဘာလမှ ဧပြီလအထိ) အား အမီဟန် ဟု ခေါ်သည်။<ref name=climate /> အပူချိန်မျာ ပုံမှန်အားဖြင့် {{convert|21|C|F}} မှ {{convert|32|C|F}} အထိ ရှိသော်လည်း ရာသီဥတုအပေါ်မူတည်၍ ပိုမိုအေးမြခြင်း သို့မဟုတ် ပိုမိုပူပြင်းခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်။ အအေးဆုံးလမှာ ဇန်နဝါရီလ ဖြစ်ပြီး အပူပြင်းဆုံးလမှာ မေလ ဖြစ်သည်။ <ref name="About" /><ref>Lonely Planet. (n.d.). [http://www.lonelyplanet.com/philippines/weather Philippines: When to go & weather]. Retrieved January 23, 2009.</ref> နှစ်စဉ်ပျမ်းမျှအပူချိန်မှာ {{convert|26.6|C|F}} ခန့် ဖြစ်သည်။ <ref name=climate>{{cite web|author = Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration |url = http://kidlat.pagasa.dost.gov.ph/cab/cab.htm |archiveurl = https://web.archive.org/web/20100531021557/http://kidlat.pagasa.dost.gov.ph/cab/cab.htm |archivedate = May 31, 2010 |title = Climate of the Philippines |date = n.d. |accessdate = April 24, 2010}}</ref> အပူချိန်အား ကြည့်မည်ဆိုပါက လတ္တီကျုနှင့် လောင်ဂျီကျုမှာ ထင်ရှားသိသာသော ကွဲပြားမှုကို မဖြစ်ပေါ်စေပေ။ နိုင်ငံ၏ အစွန်ဆုံးပိုင်း အရှေ့အနောက်တောင်မြောက်တွင် ဖြစ်စေကာမူ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် နှင့် ညီမျှသော အမြင့်၏ အပူချိန်မှာ အတူတူပင် ရှိတတ်သည်။ အမြင့်ပေမှာ အပူချိန်ခြားနားမှုအပေါ်တွင် ပို၍ သက်ရောက်မှု ရှိသည်။ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက် အမြင့်ပေ{{convert|1500|m|sp=us}} ရှိသော ဘာဂွီယို ဒေသ၏ ပျမ်းမျှ နှစ်စဉ်အပူချိန်မှာ {{convert|18.3|C|F}} ဖြစ်ပြီး ပူပြင်းသော နွေရာသီအတွက် လူကြိုက်များ အပန်းဖြေရာနေရာ တစ်ခု ဖြစ်သည်။<ref name=climate /> တိုင်ဖွန်းခါးပတ်လမ်းကြောင်းပေါ်တွင် တည်ရှိသဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံရှိ ကျွန်းအများစုသည် နှစ်စဉ် မိုးအများအပြား ရွာသွန်းခြင်းနှင့် မိုးကြိုးမုန်တိုင်းတိုက်ခတ်ခြင်းတို့ကို ဇူလိုင်လမှ အောက်တိုဘာလ အထိ ကြုံတွေ့ရလေ့ ရှိပြီး <ref name=cp>Library of Congress – Federal Research Division. (March 2006). [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Philippines.pdf ''Country Profile: Philippines'']. Retrieved December 17, 2009.</ref> ဖိလစ်ပိုင် ဒေသအတွင်း နှစ်စဉ် တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း ၁၉ ခုခန့် ပုံမှန် ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိပြီး ၈ ခု သို့မဟုတ် ၉ ခုမှာ ကုန်းတွင်းပိုင်းသို့ ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်လေ့ ရှိသည်။ <ref>{{Cite book|url = http://www.unu.edu/unupress/unupbooks/80346e/80346E00.htm |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110719181709/http://archive.unu.edu/unupress/unupbooks/80346e/80346E00.htm |archivedate = July 19, 2011 |title = Economics of the Philippine Milkfish Resource System |chapter-url = https://web.archive.org/web/*/http://www.unu.edu/unupress/unupbooks/80346e/80346E06.htmhtm |chapter = III. The transformation sub-system: cultivation to market size in fishponds |author1 = Chong, Kee-Chai |author2 = Ian R. Smith |author3 = Maura S. Lizarondo |last-author-amp = yes |publisher = The United Nations University |year = 1982 |isbn = 978-92-808-0346-4 |accessdate = May 14, 2009}}</ref><ref name=PagasaWMO>{{cite journal|url = http://www.typhooncommittee.org/41st/docs/TC2_MemberReport2008_PHILIPPINES1.pdf |author = Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (PAGASA)|title = Member Report to the ESCAP/WMO Typhoon Committee, 41st Session |date = January 2009}}</ref><ref name=digitaltyphoon>[http://agora.ex.nii.ac.jp/digital-typhoon/reference/monthly/ ''Monthly Typhoon Tracking Charts'']. (2010). Retrieved April 24, 2010 from the National Institute of Informatics, Kitamoto Laboratory, Digital Typhoon Website.</ref>နှစ်စဉ်မိုးရေချိန်မှာ အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တောင်ကုန်းထူထပ်သော ဒေသများတွင် {{convert|5000|mm|sp=us}} အထိ ရှိတတ်ပြီး ချောင်ကျသော ချိုင့်ဝှမ်းဒေသ အချို့တွင်မူ {{convert|1000|mm|sp=us}} အောက်သာ ရှိသည်။ <ref name=cp /> မိုးရေချိန်အများဆုံး ဖြစ်ပေါ်စေသော အပူပိုင်းဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းမှာ ၁၉၁၁ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် တိုက်ခတ်ခဲ့ပြီး ထိုဆိုင်ကလုန်းကြောင့် ၂၄ နာရီအတွင်း ဘာဂွီယိုဒေသတွင် မိုးရေချိန် {{convert|1168|mm|sp=us}} အထိ ရွာကျခဲ့သည်။ <ref name="bag" /> ဖိလစ်ပိုင် ဒေသအခေါ်အဝေါ်အားဖြင့် အပူပိုင်း ဆိုင်ကလုန်း မုန်တိုးအား ဘက်ဂ်ယို ဟု ခေါ်သည်။ <ref name="bag">Glossary of Meteorology. [https://web.archive.org/web/20140830090533/https://www.bloomberg.com/news/2014-08-28/philippine-second-quarter-gdp-growth-quickens-beating-estimates.html Baguio.] (archived from [http://amsglossary.allenpress.com/glossary/browse?s=b&p=4 the original] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110806033738/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/browse?s=b&p=4 |date=August 6, 2011 }} on August 30, 2014).</ref> သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်များကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်တွင် လူသေဆုံးမှု အများအပြား ရှိတတ်သည်။ သို့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် အစိုးရမှ ကပ်ဘေးဒုက္ခများ နှင့် ပတ်သက်သော စိုးရိမ်ဖွယ်ရာများကို ဆန်းသစ်သော ဥပဒေများ ပြဋ္ဌာန်း၍ လျှော့ချရန်နှင့် စီမံခန့်ခွဲရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ <ref>{{cite news |title=Changing attitude|url=https://www.dandc.eu/en/article/philippines-paradigm-shift-regard-disaster-preparedness|last=Robles|first=Raissa|work=D+C, development and cooperation |date=June 19, 2018 |accessdate=August 13, 2018}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာ့ရာသီဥတု အပြောင်းအလဲနှင့် ပတ်သက်၍ အလွန်အမင်း ထိခိုက်နိုင်သော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ရာသီဥတု အပြောင်းအလဲနှင့် ပတ်သက်၍ အထိရှလွယ်ဆုံး နိုင်ငံ ၁၀ ခုတွင် အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ <ref>Overland, Indra et al. (2017) ''[https://www.researchgate.net/publication/320622312 Impact of Climate Change on ASEAN International Affairs: Risk and Opportunity Multiplier]'', Norwegian Institute of International Affairs (NUPI) and Myanmar Institute of International and Strategic Studies (MISIS).</ref> == စီးပွားရေး == [[File:Philippines Export Treemap.png|thumb|upright=1.25|alt=Philippine Export Treemap in 2012.|ဖိလစ်ပိုင်၏ ပို့ကုန်များကို အချိုးကျ ပြထားသောပုံ]] ဖိလစ်ပိုင်၏ စီးပွားရေးမှာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၃၄ခုမြောက် အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်ကုန် (nominal) မှာ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၇၁.၈ ဘီလီယံ ခန့် မျှ ရှိသည်။ <ref name=imf03 /> အဓိက ပို့ကုန်များမှာ ဆီမီးကွန်ဒတ်တာများ နှင့် အီလက်ထရွန်းနစ် ပစ္စည်းများ၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးဆိုင်ရာ စက်ယန္တရားများ၊ အဝတ်အထည်များ၊ ကြေးနီထုတ်ကုန်များ၊ ရေနံထုတ်ကုန်များ၊ အုန်းဆီ နှင့် သစ်သီးများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name=CIAfactbook /> အဓိက ကုန်သွယ်ဖက်နိုင်ငံများမှာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဂျပန်၊ တရုတ်၊ စင်ကာပူ၊ တောင်ကိုရီးယား၊ နယ်သာလန်၊ ဟောင်ကောင်၊ ဂျာမနီ၊ ထိုင်ဝမ် နှင့် ထိုင်းနိုင်ငံ တို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=CIAfactbook /> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် သုံးစွဲသော ငွေကြေးမှာ ဖိလစ်ပိုင် ပီဆို (₱ or PHP) ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|title=Compare currencies in South East Asia|url=http://aroundtheworldinaday.com/philippines_thailand_comparison/thailand_currency_philippines_currency/|website=aroundtheworldinaday.com|accessdate=July 15, 2014|archivedate=19 July 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140719162751/http://aroundtheworldinaday.com/philippines_thailand_comparison/thailand_currency_philippines_currency/}}</ref> [[File:0123jfCalipahan Sicsican Rice Fields San Pascual Talavera Ecijafvf 04.JPG|thumb|ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ စပါးစိုက်ပျိုးနေစဉ်။ ၂၀၁၄ ခုနှစ်၌ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး လုပ်ငန်းမှ ဖိလစ်ပိုင် အလုပ်သမား၏ ၃၀% ကို အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်း ဖန်တီးပေးထားသည်။။<ref>{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/SL.AGR.EMPL.ZS|title=Employment in agriculture (% of total employment)|accessdate=March 3, 2015}}</ref>]] စက်မှုနိုင်ငံအဖြစ် အသစ်ပြောင်းလဲလာသော နိုင်ငံဖြစ်သဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးမှာ တစ်ချိန်က စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးအပေါ်တွင် အခြေခံသောလုပ်ငန်းမှ ဝန်ဆောင်မှုနှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း အပေါ်တွင် အခြေခံသော လုပ်ငန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲလာခဲ့သည်။ နိုင်ငံ၏ အလုပ်သမားဦးရေ စုစုပေါင်း ၄၀.၈၁၄ သန်းမှ <ref name=CIAfactbook />စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး ကဏ္ဍတွင် အလုပ်သမား စုစုပေါင်း၏ ၃၀% ကို အလုပ်အကိုင် အခွင့်အလမ်း ဖန်တီးပေးထားပြီး ဂျီဒီပီ၏ ၁၄% မျှ ရှိသည်။ စက်မှုကဏ္ဍမှ အလုပ်သမား စုစုပေါင်း ၏ ၁၄% ကို အလုပ်ပေးထားပြီး ဂျီဒီပီ၏ ၃၀% ရှိသည်။ ထို့အတူ ဝန်ဆောင်မှုကဏ္ဍတွင် လုပ်ကိုင်နေသော အလုပ်သမား အင်အားစု ၄၇% မှ ဂျီဒီပီ၏ ၅၆% အား ထောက်ပံ့ပေးထားသည်။ <ref name="nscb2009">{{cite web|url=http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp|publisher=Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board|title=Third Quarter 2009 Gross National Product and Gross Domestic Product by Industrial Origin|accessdate=December 11, 2009|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629150040/http://www.nscb.gov.ph/sna/2009/3rdQ2009/2009gnpi3.asp|archivedate=June 29, 2011}}</ref><ref name="quickstat">{{cite web|url=https://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120711125757/http://www.census.gov.ph/data/quickstat/qs0909tb.pdf|archivedate=July 11, 2012|author=Philippine Statistics Authority|title=Quickstat|date=October 2009|accessdate=December 11, 2009}}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၁၄ စာရင်းအရ အလုပ်လက်မဲ့ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ၆.၀% မျှ ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.marketwatch.com/story/philippines-jobless-rate-eases-to-6-in-october-2014-12-10|title=Philippines jobless rate eases to 6% in October|publisher=MarketWatch|date=December 10, 2014|accessdate=December 14, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rttnews.com/2428724/philippine-unemployment-rate-falls-in-october.aspx|title=Philippine Unemployment Rate Falls In October|publisher=RTTNews|date=December 10, 2014|accessdate=December 14, 2014}}</ref> သို့သော်လည်း အခြေခံစားသောက်ကုန်များအတွက် ကုန်ကျစရိတ်နည်းပါးသဖြင့် ၂၀၁၄ နိုဝင်ဘာတွင် ငွေကြေးဖောင်းပွမှုနှုန်းမှာ ၃.၇% သာ ရှိသည်။ <ref>{{cite web|last=Magtulis |first=Prinz P. |url=https://www.bloomberg.com/news/2014-08-28/philippine-second-quarter-gdp-growth-quickens-beating-estimates.html |title=Philippine GDP Growth Beats Estimate in Boost to Aquino Goal |publisher=Bloomberg News |date=August 28, 2014 |accessdate=September 21, 2014}}</ref>၂၀၁၃ အောက်တိုဘာတွင် နိုင်ငံတကာ အရန်ငွေကြေး စုစုပေါင်းမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၈၃.၂၀၁ ဘီလီယံ ရှိသည်။ <ref>Denis Somoso. (September 30, 2013). [http://ph.austronesia.net/?q=Philippine-Gross-International-reserves-GIR-totaled-83.201-Billion-US-Dollars-at-end-of-August-2013 "$83.201 Billion – Philippines GIR now Rank 26th World's highest International Reserves"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131013031726/http://ph.austronesia.net/?q=Philippine-Gross-International-reserves-GIR-totaled-83.201-Billion-US-Dollars-at-end-of-August-2013 |date=October 13, 2013 }}. ''Philippines, ASIA and the Global Economy Site''. Retrieved September 30, 2013.</ref> ချေးငွေ နှင့် ဂျီဒီပီကြား အချိုးမှာ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ၇၈% အထိ စံချိန်တင် ရှိခဲ့ရာမှ<ref>{{cite news|last=Mendoza|first=Ronald U.|url=http://www.rappler.com/thought-leaders/7559-debt-free|title=Debt free?|work=Rappler|date=June 25, 2012|accessdate=December 14, 2014}}</ref> ၂၀၁၄ မတ်လတွင် ၃၈.၁% အထိ ကျဆင်းလာခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|url=http://www.rappler.com/business/economy-watch/69949-debt-govt-ratio|title=Debt-to-gov't ratio hits 38.1% in end-March|work=Rappler|date=September 23, 2014|accessdate=December 14, 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Dela Peña|first=Zinnia B.|url=http://www.philstar.com/business/2014/09/24/1372404/debt-gdp-ratio-continues-improve|title=Debt-to-GDP ratio continues to improve|newspaper=The Philippine Star|date=September 24, 2014|accessdate=December 14, 2014}}</ref>ဖိလစ်ပိုင်သည် ထုတ်ကုန်ထက် သွင်းကုန် ပိုများသော်လည်း <ref name="quickstat" /> နိုင်ငံတကာသို့ ကြွေးမြီပြန်ချပေးသော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/152897/from-butt-of-jokes-in-1986-philippines-has-risen-to-creditor-nation-says-ex-finance-chief#ixzz2szxJl2Et |title=From butt of jokes in 1986, Philippines has risen to creditor nation, says ex-finance chief |publisher=Newsinfo.inquirer.net |date=February 28, 2012 |accessdate=March 3, 2014}}</ref> ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ပြီးစ အချိန်က ဖိလစ်ပိုင်သည် အရှေ့အာရှတွင် ဂျပန်ပြီးလျှင် ဒုတိယမြောက် အချမ်းသာဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ခဲ့သည်။ <ref name="PhilState" /><ref>[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=E1_RRPJDJ The Filipina sisterhood]. (December 20, 2001). ''The Economist''. Retrieved November 9, 2009.</ref><ref name=ure>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=rujyOiFMl0MC&printsec=frontcover|author=Ure, John|title=Telecommunications Development in Asia|publisher=Hong Kong University Press|year=2008|pages=301–302|isbn=978-962-209-903-6}}</ref> ၁၉၆၀ ခုနှစ်များတွင် စီးပွားရေး စွမ်းဆောင်မှုကို အခြားသူများမှ ကျော်တက်သွားခဲ့သည်။ အာဏာရှင် သမ္မတ ဖာဒီနန် မားကို့စ် ၏ လက်အောက်တွင် စီးပွားရေးမှာ ရပ်တန့်နေခဲ့ပြီး အစိုးရ၏ စီးပွားရေးကို တလွဲစီမံခန့်ခွဲမှုများနှင့် နိုင်ငံရေး မတည်ငြိမ်မှုများကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref name="PhilState" /><ref name=ure /> နိုင်ငံအနေနှင့် စီးပွားရေး တိုးတက်မှု နှေးကွေးခဲ့ပြီး စီးပွားရေးကျဆင်းသည့် အချိန်များ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ခုနှစ်များတွင်မှ စီးပွားရေး တံခါးဖွင့်မှု အစီအစဉ်များကြောင့် စီးပွားရေး ပြန်လည် နာလန်ထူလာနိုင်ခဲ့သည်။<ref name="PhilState" /><ref name=ure /> ၁၉၉၇ ခုနှစ် အာရှငွေကြေး အကြပ်အတည်းသည် စီးပွားရေးကို များစွာထိခိုက်ခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်ပီဆိုငွေကြေး တန်ဖိုးကျဆင်းမှုကို အချိန်ကြာမြင့်စွာ ကြုံတွေ့ခဲ့ရပြီး စတော့မားကက်အတွင်း တန်ဖိုးကျဆင်းမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ထိုရိုက်ခတ်မှုမှာ အစပိုင်းတွင် အခြားသော အာရှအိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများလောက် မပြင်းထန်ခဲ့ပေ။ အကြောင်းမှာ အစိုးရ၏ ငွေကြေးပေါ်လစီများနှင့် ပတ်သက်၍ ချုပ်ထိန်းလွန်းမှုကြောင့် ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတကာငွေကြေးအဖွဲ့၏ ဆယ်စုနှစ်များစွာ စောင့်ကြည့်မှုနှင့် ငွေကြေးပေါ်လစီကို စီမခံခန့်ခွဲခဲ့မှုများကြောင့် ဖြစ်ပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများမှာ စီးပွားရေး လျင်မြန်စွာ တိုးတက်ရန် ငွေကြေးအများအပြား သုံးစွဲကြသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref name="lastlaugh" /> ထိုအချိန်မှစ၍ တိုးတက်မှု များစွာ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ စီးပွားရေးမှာ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ဂျီဒီပီတိုးတက်မှု ၆.၄% ရှိပြီး ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ၇.၁ % ရှိကာ ဆယ်စုနှစ် ၃ခုအတွင်း အလျှင်အမြန်ဆုံးနှုန်းဖြင့် တိုးတက်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ <ref name=IMF2012>{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=36&pr.y=14&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=566&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Philippines|publisher=International Monetary Fund|accessdate=April 20, 2012}}</ref><ref name=fastestGDP>Felix, Rocel. (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20150222050937/http://business.inquirer.net/money/breakingnews/view/20080125-114787/2007-GDP-seen-growing-at-fastest-rate-in-30-years 2007 GDP seen growing at fastest rate in 30 years]. ''The Philippine Daily Inquirer''. Retrieved May 29, 2010. (archived from [https://web.archive.org/web/20080127233313/http://business.inquirer.net/money/breakingnews/view/20080125-114787/2007-GDP-seen-growing-at-fastest-rate-in-30-years the original] on February 22, 2015)</ref>နှစ်စဉ်ပျမ်းမျှ လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီတိုးတက်မှုနှုန်းမှာ ၁၉၆၆ မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အထိ ၁.၄၅% မျှသာရှိပြီး အရှေ့အာရှနှင့် ပစိဖိတ်ဒေသ တစ်ခုလုံး ၏ ပျမ်းမျှနှုန်း ၅.၉၆% နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အလွန်နည်းပါးသည်။ လူဦးရေ၏ ၄၅% ၏ နေ့စဉ်ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂ ဒေါ်လာ အောက်တွင်သာ ရှိသည်။ <ref name="UN">{{Cite book|publisher=United Nations Development Programme|title=Table G: Human development and index trends, Table I: Human and income poverty|year=2009|isbn=978-0-230-23904-3}}</ref><ref name=Reddel>Reddel, Paul (May 27, 2009). [https://web.archive.org/web/20121114025256/http://www.ppiaf.org/feature-story/infrastructure-and-ppps-philippines ''Infrastructure & Public-Private Partnerships in East Asia and the Philippines''] [PowerPoint slides]. Presentation in Manila to the American Foreign Chambers of Commerce of the Philippines. Retrieved February 13, 2010 from the Public-Private Infrastructure Advisory Facility (PPIAF) Website.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=37&pr.y=3&sy=2005&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=subject&ds=.&br=1&c=566%2C536%2C578%2C548&s=NGDPD%2CNGDPDPC&grp=0&a= |title=Report for Selected Countries and Subjects |publisher=Imf.org |date=September 14, 2006 |accessdate=October 23, 2011}}</ref> စီးပွားရေးသည် နိုင်ငံခြားတွင်နေထိုင်သော ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသားများ ပြန်လည်ပေးပို့သော ငွေကြေးများအပေါ်တွင် များစွာ မှီခိုနေပြီး နိုင်ငံခြားဝင်ငွေရလမ်းအတွင် နိုင်ငံခြား တိုက်ရိုက်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကို ပင် ကျော်လွန်သည်။ နိုင်ငံခြားမှ ငွေလွှဲမှုမှာ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံဂျီဒီပီ၏ ၁၀.၄% မျှ ရှိခဲ့သဖြင့် အများဆုံးဖြစ်ပြီး ၂၀၁၂ နှင့် ၂၀၁၄ ခုနှစ်တို့တွင် ၈.၆% ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် နိုင်ငံခြားငွေကြေး ငွေလွှဲပို့မှု၏ တန်ဖိုးစုစုပေါင်းမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၈ ဘီလီယံမျှ ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.dawn.com/news/1176411|title=Pakistan's remittances|last=Sherani |first=Sakib |website=dawn.com |accessdate=December 17, 2015}}</ref><ref>{{cite news|url=http://business.inquirer.net/160057/ofw-remittances-to-increase-by-8-5-in-2014-standard-chartered|title=OFW remittances to increase by 8.5% in 2014—Standard Chartered |newspaper=Philippine Daily Inquirer|date=January 13, 2014|accessdate=September 21, 2014}}</ref> ဒေသတွင်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုမှာ မညီမျှပဲ အစိုးရအနေနှင့် နိုင်ငံ၏ အခြားဒေသများတွင် စီးပွားရေးတိုးတက်မှုကို ဖြန့်ဝေပေးနိုင်ရန် မြှင့်တင်မှု ခြေလှမ်းများ လှမ်းခဲ့သော်လည်း လူဇွန်းဒေသ အထူးသဖြင့် မက်ထရိုမနီလာသည် စီးပွားရေးတိုးတက်မှု အများဆုံးရှိပြီး ထို့အတွက်ကြောင့် အခြားဒေသများတွင် စီးပွားရေးတိုးတက်နိုင်မှု နည်းပါးသွားခဲ့သည်။ <ref name="econ-manila">{{cite news|url=http://www.rappler.com/thought-leaders/30229-the-state-of-philippine-economic-competitiveness-2013|title=Why PH improves in competitiveness ranking|work=Rappler|date=Aug 22, 2013|accessdate=September 21, 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=http://cebudailynews.inquirer.net/22630/poverty-and-regional-development-imbalance|title=Poverty and regional development imbalance|newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]]|date=March 5, 2014|accessdate=September 21, 2014}}</ref> အဟန့်အတားများရှိသော်လည်း ဝန်ဆောင်မှုလုပ်ငန်းများဖြစ်သော ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်း တဆင့်ယူလုပ်ကိုင်ခြင်း တို့မှာ နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး တိုးတက်မှုအတွက် အကောင်းဆုံး ကဏ္ဍများ ဖြစ်သည်ဟု တွေ့ရှိခဲ့ကြသည်။<ref name="quickstat" /><ref name="atimesbpo">{{cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE10Ae02.html|author=Llorito, David|title=Help wanted for Philippines outsourcing|publisher=Asia Times|date=May 10, 2006|accessdate=December 11, 2009|archivedate=12 December 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091212150632/http://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/HE10Ae02.html}}</ref> ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းမှာ အခြား အနီးအနားနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အောင်မြင်မှုမရပဲ ကျွန်းစုများ၏ တစ်စစီဖြစ်နေသာ ပထဝီအနေအထားအတွင်း ခရီးသွားလာရန် ခက်ခဲသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးလုပ်ငန်း တဆင့်ယူလုပ်ကိုင်ခြင်း လုပ်ငန်း (ဘီပီအို) တွင် ကဏ္ဍခွဲ ၈ ခုရှိပြီး အသိဉာဏ်ပညာဆိုင်ရာ လုပ်ငန်း တဆင့်ယူလုပ်ကိုင်ခြင်း နှင့် ရုံးအနောက်ပိုင်း လုပ်ငန်းများ၊ အန်နီမေးရှင်း၊ ကောလ်စင်တာ လုပ်ငန်း၊ ဆော့ဖ်ဝဲလ်ရေးသားခြင်း လုပ်ငန်း၊ ဂိမ်းရေးသားခြင်းလုပ်ငန်း၊ အင်ဂျင်နီယာဆိုင်ရာ ဒီဇိုင်းလုပ်ငန်း နှင့် ဆေးပေးဆေးကုခြင်း လုပ်ငန်းတို့ ဖြစ်သည်။ အိုင်တီနှင့် ဆိုင်သော ဘီပီအိုမှာ နိုင်ငံ၏ ဖွံဖြိုးမှုနှင့် တိုးတက်မှုအတွက် အဓိကနေရာမှာ ပါဝင်နေသည်။ <ref>{{Cite book|title = IT-BPO INDUSTRY PROFILE, PROSPECTS, CHALLENGES AND ISSUES FOR GROWTH AND EMPLOYMENT|last = Tullao|year = 2012|isbn = |location = |pages = }}</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဓိက ဘီပီအို ဝန်ဆောင်မှုဌာန ဖြစ်လာခဲ့ပြီး အိန္ဒိယ၏ နေရာကို ဖုံးလွှမ်းသွားခဲ့သည်။ ဂိုးလ်မင်းဆက်ရှ် မှ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအား နောင်လာမည့် ၁၁ နိုင်ငံ စာရင်းတွင် ထည့်သွင်းထားခဲ့သော်လည်း <ref>{{cite web|url=http://www.goldmansachs.com/our-thinking/archive/archive-pdfs/brics-book/brics-chap-13.pdf|title=Beyond the Brics: A Look at the 'Next 11' |date=April 2007 |accessdate=September 21, 2014}}</ref><ref>{{cite web |last=Armstrong |first=Aristidi |url=http://economicstudents.com/2013/04/move-over-brics-the-next-eleven-has-emerged/ |title=Move over BRICS, the "Next Eleven" has emerged |publisher=Economics Student Society of Australia |date=April 21, 2013 |accessdate=September 21, 2014 |archivedate=22 May 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160522155127/http://economicstudents.com/2013/04/move-over-brics-the-next-eleven-has-emerged }}</ref> တရုတ်နှင့် အိန္ဒိယတို့မှာ အဓိက စီးပွားပြိုင်ဖက်များ အဖြစ် ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ <ref>Olchondra, Riza T. (October 2, 2006). [https://web.archive.org/web/20070212043928/http://business.inquirer.net/money/topstories/view_article.php?article_id=24405 As India gets too costly, BPOs turn to Philippines]. ''The Philippine Daily Inquirer''. Retrieved December 16, 2009. (archived from [https://web.archive.org/web/20070212043928/http://business.inquirer.net/money/topstories/view_article.php?article_id=24405 the original] on February 12, 2007)</ref>ဂိုးလ်မင်းဆက်ရှ် မှ ၂၀၅၀ တွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ၂၀ ခုမြောက် အကြီးဆုံးသော စီးပွားရေး ဖြစ်လာမည်ဟု ခန့်မှန်းထားခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.businessinsider.com/goldmans-world-gdp-projection-for-2050-2012-11|title=Goldman: Here's What Global GDP Will Look Like In 2050 |website=[[Business Insider]] |date=November 19, 2012 |accessdate=September 21, 2014}}</ref> ဟောင်ကောင်ရှန်ဟိုင်းဘဏ်ကော်ပိုရေးရှင်းမှလည်း ဖိလစ်ပိုင်အား ၂၀၅၀ တွင် ကမ္ဘာ့ ၁၆ ခုမြောက်အကြီးဆုံး၊ အာရှတွင် ၅ ခုမြောက်အကြီးဆုံးနှင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် အကြီးဆုံး ဖြစ်လာမည်ဟု ခန့်မှန်းထားသည်။ <ref>{{cite web|last=Platt|first=Eric|url=http://www.businessinsider.com/these-economies-will-dominate-the-world-in-2050-2012-1?op=1 |title=These Economies Will Dominate The World In 2050 |website=[[Business Insider]] |date=January 13, 2012 |accessdate=September 21, 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Fajardo |first=Fernando |url=http://newsinfo.inquirer.net/153661/the-philippines-in-2050 |title=The Philippines in 2050 |newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]] |date=February 29, 2012 |accessdate=September 21, 2014}}</ref><ref>Kevin Voigt (January 12, 2012). [https://web.archive.org/web/20120208143300/http://business.blogs.cnn.com/2012/01/12/worlds-top-economies-in-2050-will-be World's top economies in 2050 will be... ''CNN''.] (archived from [https://web.archive.org/web/20120115031430/http://business.blogs.cnn.com/2012/01/12/worlds-top-economies-in-2050-will-be the original] on August 14, 2012)</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် ကမ္ဘာ့ဘဏ်၊ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့၊ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေးအဖွဲ့၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ မန်ဒါလူယောင်တွင် ဌာနချုပ်တည်ရှိသော အာရှဖွံ့ဖြိုးရေးဘဏ်၊ ကိုလံဘိုအစီအစဉ်၊ ဂျီ-၇၇၊ ဂျီ-၂၄ နှင့် အခြားအဖွဲ့အစည်းများတွင် အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ အဖြစ်ပါဝင်သည်။ <ref name=CIAfactbook /> ===သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး=== [[File:SCTEX from Clark Interchange - panoramio.jpg|thumb|left|တားလက်-ပန်ဂါဆီနန်-လာ ပြည်ထောင်စု အဝေးပြေးလမ်းမကြီး]] ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနှင့် ဆိုင်သော အခြေခံအဆောက်အအုံ ပိုင်းမှာ ဖွံ့ဖြိုးမှု နောက်ကျသည်။ ထိုသို့ဖြစ်ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းများထဲတွင် တောင်ထူထပ်သော မြေမျက်နှာပြင် ရှိခြင်း၊ ကျွန်းများ၏ ပြန့်ကျဲနေသော ပထဝီအနေအထား ရှိခြင်း တို့အပြင် အစိုးရ အစဉ်အဆက်တို့၏ အခြေခံအဆောက်အအုံပေါ်တွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု နည်းပါးခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံ ဂျီဒီပီ၏ ၃% မျှသာ အခြေခံအဆောက်အအုံ တည်ဆောက်ရေးအတွက် သုံးစွဲခဲ့ပြီး အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် ယှဉ်ပါက များစွာနည်းပါးသည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.investphilippines.info/arangkada/wp-content/uploads/2011/06/08.-Part-3-Seven-Big-Winner-Sectors-Reforming-the-Infrastructure-Policy-Environment2.pdf |title=Arangkada Philippines 2010: A Business Perspective – Infrastructure |accessdate=September 21, 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Larano |first=Cris |url=https://blogs.wsj.com/economics/2014/06/03/philippines-bets-on-better-infrastructure/ |title=Philippines Bets on Better Infrastructure |newspaper=The Wall Street Journal |date=June 3, 2014 |accessdate=September 21, 2014}}</ref>ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတွင် လမ်းအရှည် စုစုပေါင်း {{convert|216,387|km|mi|sp=us}} ရှိပြီး {{convert|61,093|km|mi|sp=us}} သာလျှင် လမ်းခင်းထားသည်။ <ref name=WBtransport>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The CIA World Factbook – Philippines |accessdate=September 20, 2017 |archivedate=11 January 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100111070218/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html }}</ref> အဓိကမြို့တော်များနှင့် မြို့များတွင် ဘတ်စ်ကားများ၊ ဂျစ်ပနေးများ၊ တက္ကစီများနှင့် စက်တပ်ထားသော သုံးဘီးဆိုင်ကယ်များ ရှိသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် မှတ်ပုံတင်ထားသော ယာဉ်စီးရေ ၅.၅၃ သန်းမျှ ရှိပြီး မှတ်ပုံတင်ခြင်းမှာ နှစ်စဉ် ၄.၅၅% မျှ ပျမ်းမျှ တိုးတက်လာသည်။<ref>Republic of the Philippines. Land Transportation Office. [https://web.archive.org/web/20081011115519/http://www.lto.gov.ph/Stats2007/no_of_mv_registered_byMVType_2.htm Number of Motor Vehicles Registered]. (January 29, 2008). Retrieved January 22, 2009.</ref> ဖိလစ်ပိုင် အရပ်ဖက် လေကြောင်း အာဏာပိုင်အဖွဲ့ မှ လေဆိပ်များကို စီမံခန့်ခွဲပြီး လုံခြုံသော လေကြောင်းခရီးသွားနိုင်ရန် အတွက် ပေါ်လစီများကို အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |title=Republic Act No, 9447 |accessdate=September 21, 2014 |publisher=Civil Aviation Authority of the Philippines|deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140716143711/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/214-repiblic-act-9497 |archivedate=July 16, 2014 }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes |title=Manual of Standards for Aerodromes |accessdate=September 21, 2014 |publisher=Civil Aviation Authority of the Philippines|deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140809172842/http://caap.gov.ph/index.php/downloads/finish/4-regulations-policies/235-manual-of-standards-for-aerodromes |archivedate=August 9, 2014 }}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် အများပြည်သူဆိုင်ရာ လေဆိပ် ၈၅ ခု ရှိသည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |archive-url=https://web.archive.org/web/20131222030945/http://www.caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory |dead-url=yes |archive-date=December 22, 2013 |title=Airport Directory |publisher=Civil Aviation Authority of the Philippines |date=July 2014 |accessdate=August 23, 2014 |df= |archivedate=2 July 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140702220413/http://caap.gov.ph/index.php/contact-us/directory/finish/22-contact/163-caap-airport-directory }}</ref> ဂရိတ်တား မနီလာ ဒေသအတွက် [[နနွိုင်း အာကွီနို အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်]] နှင့် ကလာ့ခ် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်တို့မှ ဝင်ရောက်သွားလာနိုင်စေရန် ဆောင်ရွက်ပေးသည်။ အာရှ၏ ရှေးအကျဆုံး စီးပွားဖြစ် လေကြောင်းလိုင်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး ယခုတိုင် နဂိုရ်မူလအမည်ဖြင့် ပြေးဆွဲနေသော ဖိလစ်ပိုင်လေကြောင်းလိုင်း နှင့် ဦးဆောင်ဦးရွက် ဈေးနှုန်းသင့် လေကြောင်းလိုင်းဖြစ်သော စီဘူး ပစိဖိတ် တို့မှာ ပြည်တွင်းနှင့် ပြည်ပနေရာများသို့ အဓိက ပို့ဆောင်ပေးနေသော အဓိက လေကြောင်းလိုင်းနှစ်ခု ဖြစ်သည်။ <ref name=PAL>{{cite web|url=http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303185823/http://www.philippineairlines.com/about_pal/about_pal.jsp |archivedate=March 3, 2016 |title=About PAL |publisher=Philippineairlines.com |accessdate=May 4, 2013}}</ref><ref name=HAviation>State of Hawaii. Department of Transportation. Airports Division. [c. 2005]. "[https://web.archive.org/web/20110517040251/http://hawaii.gov/hawaiiaviation/hawaii-commercial-aviation/philippine-air-lines/ Philippine Air Lines]". ''Hawaii Aviation''. Retrieved January 9, 2010.</ref><ref name=OxfordBG>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=eY-Oq1IGzdMC&pg=PT98|title=The Report: Philippines 2009|publisher=Oxford Business Group|year=2009|page=97|isbn=978-1-902339-12-2}}</ref> အမြန်လမ်းနှင့် ဟိုင်းဝေးလမ်းမများမှာ အများအားဖြင့် လူဇွန်းကျွန်းပေါ်တွင်သာ တည်ရှိပြီး လူဇွန်း၊ ဆာမား၊ လေတီနှင့် မင်ဒါနောင်းတို့အား ဆက်သွယ်ပေးထားသော ပန်-ဖိလစ်ပိုင် ဟိုင်းဝေး၊<ref>{{cite web|url=http://www.photius.com/countries/philippines/geography/philippines_geography_transportation.html|title=Philippines Transportation |accessdate=August 23, 2014}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf|title=Linking the Philippine Islands, Through the highway of the Sea|page=51|accessdate=August 23, 2014}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140922231146/http://asiafoundation.org/resources/pdfs/RoRobookcomplete.pdf |date=22 September 2014 }}</ref> မြောက်လူဇွန်း အမြန်လမ်း၊ တောင်လူဇွန်းအမြန်လမ်း နှင့် ဆူဘစ်-ကလာ့ခ်-တားလက် အမြန်လမ်း တို့ပါဝင်သည်။<ref>[http://www.mntc.com/nlex/ The North Luzon Expressway Project] (NLEX) is for the rehabilitation, expansion, operation and maintenance of the existing {{convert|83.7|km|0|abbr=on}} NLEX that connects Metro Manila to the northern provinces of Bulacan and Pampanga.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.trb.gov.ph/index.php/toll-road-projects/south-luzon-expressway|title=South Luzon Expressway (SLEX)|author=Super User|website=Toll Regulatory Board|accessdate=December 17, 2015}}</ref><ref>[http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 Arroyo order: Open SCTEx, interchanges on time – INQUIRER.net, Philippine News for Filipinos] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20080222100621/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/regions/view_article.php?article_id=101211 |date=February 22, 2008 }}</ref>စီဘူးရှိ စီဘူး-ကော်ဒိုဗာ ဆက်သွယ်သော အမြန်လမ်းသည် လူဇွန်း၏ ပြင်ပရှိ ပထမဆုံးသော အမြန်လမ်းဖြစ်ပြီး ၂၀၂၁ တွင် ပြီးစီးမည် ဖြစ်သည်။ <ref name="dw">{{cite web|url=http://www.dw.dk/cebucordova-link/|title=Cebu-Cordova Link|publisher=Dissing+Weitling Architecture|accessdate=11 March 2017|archivedate=21 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170421224051/http://www.dw.dk/cebucordova-link}}</ref> [[File:MRT-2 Train Santolan 1.jpg|thumb|left|ဆန်တိုလန် ဘူတာရုံတွင် တွေ့ရသော မနီလာ အပေါ့စားရထားစနစ် လိုင်းအမှတ် ၂ မှ ရထားတစ်စင်း]] ရထားပို့ဆောင်ရေးသည် မက်ထရိုမနီလာ၊ လာဂူးနားခရိုင် နှင့် ဘိုင်ကောဒေသ အချို့အပိုင်းတို့တွင်သာ ခရီးသည်များကို ပို့ဆောင်ပေးရာတွင် အသုံးပြုသည်။ ရထားဖြင့် ကုန်စည်ပို့ဆောင်မှု မရှိပေ။ ၂၀၁၉ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံအတွင်း ရထားလမ်းမှာ ၇၉ ကီလိုမီတာမျှသာ ရှိပြီး ၂၄၄ ကီလိုမီတာအထိ တိုးချဲ့ရန် စီစဉ်ထားသည်။ <ref>{{cite news |url=https://www.bworldonline.com/jica-still-has-900b-yen-to-fund-rail-expansion-in-philippines/ |title=JICA still has 900B yen to fund rail expansion in Philippines |author=Galang, Vincent Mariel P. |newspaper=BusinessWorld |date=June 20, 2019 |access-date=June 21, 2019 }}</ref><ref>{{cite news |url=https://business.inquirer.net/272961/japan-commits-1-3-trillion-yen-to-help-build-railways-in-ph |title=Japan commits 1.3 trillion yen to help build railways in PH |author=De Vera, Ben O. |newspaper=Philippine Daily Inquirer |date=June 21, 2019 |access-date=June 21, 2019 }}</ref> မက်ထရို မနီလာတွင် အမြန်မြို့ပတ်ရထားလမ်း လိုင်း၁၊ လိုင်း၂ နှင့် လိုင်း၃ ဟူသော လိုင်း ၃ လိုင်း ရှိသည်။<ref name="yellow">{{cite web|title=The Line 1 System – The Green Line|url=http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|website=Light Rail Transit Authority|accessdate=January 15, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714152448/http://www.lrta.gov.ph/line_1_system.php|archivedate=July 14, 2014}}</ref><ref name=provision>United Nations Centre for Human Settlements. (1993). [https://books.google.com/books?id=lkH5Twa-OakC&printsec=frontcover ''Provision of Travelway Space for Urban Public Transport in Developing Countries'']. UN–HABITAT. pp. 15, 26–70, 160–179. {{ISBN|92-1-131220-5}}.</ref><ref name="times">{{cite web|title=About Us; Line 3 Stations|url=http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|website=Metro Rail Transit|accessdate=January 15, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130122003116/http://dotcmrt3.gov.ph/about.php?route=7|archivedate=January 22, 2013}}</ref> ပီအင်န်အာ တောင်ပိုင်း ခရီးသည်လိုင်းမှာ ခရီးသည်များအား မက်ထရိုမနီလာမှ လာဂူးနား ခရိုင်သို့ သယ်ယူပို့ဆောင်ပေးသည်။ လက်ရှိဆောက်လုပ်နေဆဲ ရထားလမ်းများမှာ ၄ ကီလိုမီတာ ရှည်လျားသော လိုင်း၂ အရှေ့ဘက်တိုးချဲ့ စီမံကိန်း (၂၀၂၀)၊ ၂၂ ကီလိုမီတာ ရှည်လျားသော လိုင်း ၇ (၂၀၂၀)၊ ၂၅ ကီလိုမီတာ ရှည်လျားသော လိုင်း ၉ (၂၀၂၅) နှင့် ၁၀၉ ကီလိုမီတာ ရှည်လျားသော တောင်-မြောက် ခရီးသည်တင် ရထားလမ်း ဖြစ်ပြီး တောင်မြောက်ရထားလမ်းမှာ အပိုင်း အချို့ပိုင်းခြားထားပြီး ၂၀၂၂ ခုနှစ်တွင် တစိတ်တပိုင်း ပြေးဆွဲမှု စတင်မည် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.pna.gov.ph/articles/1059627|title=PH, JICA sign loan deal for metro-grade train system|last=Share|last2=Twitter|website=www.pna.gov.ph|language=en|access-date=2019-02-08}}</ref> အခြား ရထားလမ်း အမြောက်အမြားကိုလည်း ဖောက်လုပ်ရန် စီစဉ်နေသည်။ ယခင်က လူဇွန်း၏ အဓိက အစိတ်အပိုင်းများတွင် ရထားဖြင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး ရှိခဲ့ပြီး စီဘူးကျွန်း နှင့် နီဂရိုးကျွန်းများတွင်လည်း ရထား ပို့ဆောင်ရေး ဝန်ဆောင်မှု ရှိခဲ့သည်။ ရထားများကို စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးအတွက်လည်း အသုံးပြုကြပြီး အထူးသဖြင့် ဆေးရွက်ကြီးနှင့် သကြားထုတ်လုပ်ရေးများတွင် ဖြစ်သည်။ အချို့သော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး စနစ်များကို ဖော်ဆောင်လျက် ရှိပြီး သိပ္ပံနှင့်နည်းပညာဌာန နှင့် ဖိလစ်ပိုင် တက္ကသိုလ်တို့ ပူးပေါင်း၍ အလိုအလျောက် သွားလာသော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး စနစ်အတွက် အကြို ဖြစ်နိုင်ခြေလေ့လာမှုများ ဆောင်ရွက်လျက် ရှိသည်။ <ref>{{cite web |last=Valmero |first=Anna |title=DoST to develop electric-powered monorail for mass transport |url=http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722190340/http://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html |dead-url=yes |archive-date=July 22, 2011 |accessdate=September 23, 2014 |df= |archivedate=24 September 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924053740/https://ph.news.yahoo.com/dost-develop-electric-powered-monorail-mass-transport-100013094.html }}</ref><ref>{{cite web|title=UPD monorail project begins |url=http://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |website=July 27, 2011 |author=Regidor, Anna Kristine |publisher=University of the Philippines Diliman |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924045106/https://www.upd.edu.ph/~updinfo/jul11/articles/upd_monorail_projects.html |archivedate=September 24, 2014 |df= }}</ref><ref>{{cite news|title=Bigger Automated Guideway Train ready for testing|url=http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|archive-url=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/|dead-url=yes|archive-date=September 24, 2014|date=February 27, 2014|author=Usman, Edd K.|newspaper=Manila Bulletin|accessdate=September 23, 2014|archivedate=24 September 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924041039/http://www.mb.com.ph/bigger-automated-guideway-train-ready-for-testing/}}</ref> [[File:Balatik, a paraw from the Tao Expedition, Philippines.jpg|thumb|ပြန်လည်တည်ဆောက်ထားသော ဗီဆာယန်းလူမျိုးတို့၏ ပါရော ဟု ခေါ်သော ဘန်ကာရွက်လှေတစ်မျိုး]] ကျွန်းစုများဖြစ်သဖြင့် ကျွန်းအချင်းချင်းသွားလာရန်အတွက် ရေယာဉ်များကို အသုံးပြုရန် လိုအပ်လေ့ ရှိသည်။<ref>[http://business.inquirer.net/203660/ph-firm-takes-on-challenge-to-improve-sea-travel PH firm takes on challenge to improve sea travel.] Published by Philippine Daily Inquirer (Written By: Ira P. Pedrasa)</ref> အစဉ်အလာအားဖြင့် ထိုသို့သွားလာရန် အငယ်စားမှ အလတ်စားအထိ ရှိသော ဘေးတစ်ဖက်တစ်ချက်တွင် ဖောင်ဖွဲ့တပ်ဆင်ထားသည့် ထရီမာရန်းခေါ် လှေသင်္ဘောများကို သုံးကြပြီး သစ်လုံးထွင်လှေမှ သစ်တုံးဖြင့် တည်ဆောက်ထားသော လှေ အထိ အမျိုးမျိုးရှိကြသည်။ အမျိုးမျိုး အစားစား ရှိသော်လည်း ၎င်းတို့အားလုံးကို ခြုံငုံ၍ ဘန်ကာ ဟု ခေါ်ကြသည်။ ဘန်ကာ များကို နဂိုရ်မူလက ရွက်တပ်၍ မောင်းနှင်ကြသည်။ ၁၉၇၀ ခုနှစ်များမှ စ၍ ရွက်များကို မော်တာတပ် အင်ဂျင်များဖြင့် အစားထိုး အသုံးပြုလာကြသည်။ ထိုသို့ စက်တပ်ထားသော ဘန်ကာများကို ဖိလစ်ပိုင် အင်္ဂလိပ်စကားဖြင့် ပမ့်ဘုတ် ဟု ခေါ်ကြသည်။ အခြားသော ရိုးရာ ဖိလစ်ပိုင် လှေသင်္ဘော အမျိုးအစားများမှာ ပျောက်ကွယ်သွားကြခြင်း သို့မဟုတ် ပျောက်ကွယ်ရန် စိုးရိမ်ရခြင်း ဖြစ်နေကြပြီး တစ်ချိန်က အလွန်ပေါများခဲ့သော ကာစကို တုံကင်းများနှင့် ဂွီလာလို ခေါ် ကုန်တင်သင်္ဘောများ ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ဘန်ကာများမှာ ဖိလစ်ပိုင်တွင် နေရာတကာ တွေ့ရသော ရေယာဉ်များဖြစ်ပြီး ယနေ့ထက်တိုင် တွေ့နေရဆဲဖြစ်ကာ ၎င်းတို့၏ တည်ငြိမ်မှု၊ အရှိန်နှင့် အလွန်တိမ်သော သန္တာကျောက်တန်းများတွင်ပင် သွားလာနိုင်မှုတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web |title=Building a Native Sailboat |url=https://www.taophilippines.com/building-a-native-sailboat/ |website=Tao Philippines |accessdate=19 June 2019 |archivedate=19 June 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190619185554/https://www.taophilippines.com/building-a-native-sailboat/ }}</ref><ref name="Funtecha">{{cite journal |last1=Funtecha |first1=Henry F. |title=The history and culture of boats and boat-building in the Western Visayas |journal=Philippine Quarterly of Culture and Society |date=2000 |volume=28 |issue=2 |pages=111–132 |jstor=29792457 }}</ref><ref name="Isorena">{{cite journal |last1=Isorena |first1=Efren B. |title=The Early Evolution of Boats in Austronesia: Profound Implication on Philippines Prehistory |journal=Malay |date=2013 |volume=25 |issue=2 |pages=36–53 |url=https://www.academia.edu/21363324}}</ref><ref name="aguilar">{{cite book|first1=Glenn D.|last1=Aguilar|editor1-first=Geronimo|editor1-last=Silvestre|editor2-first=Stuart J.|editor2-last=Green|editor3-first=Alan T.|editor3-last=White|editor4-first=Nygiel|editor4-last=Armada|editor5-first=Cesar|editor5-last=Luna|editor6-first=Annabelle|editor6-last=Cruz-Trinidad|editor7-first=Marciano F., III|editor7-last=Carreon |title =In Turbulent Seas: The Status of Philippine Marine Fisheries|chapter =Philippine Fishing Boats|publisher =Department of Agriculture-Bureau of Fisheries and Aquatic Resources, Republic of the Philippines|series =|year =2004|pages=118–121|isbn =9719275340|chapter-url =https://www.researchgate.net/publication/291075189}}</ref><ref>{{cite book |last1=Roxas-Lim |first1=Aurora |title=Tradiitonal Boatbuilding and Philippine Maritime Culture |publisher=Intangible Cultural Heritage in the Asia-Pacific Region, United Nations Organization |url=http://www.ichcap.org/eng/ek/sub3/pdf_file/domain5/091_Traditional_Boatbuilding_and_Philippine_Maritime_Culture.pdf |access-date=6 August 2019 |archive-date=12 December 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191212173603/http://www.ichcap.org/eng/ek/sub3/pdf_file/domain5/091_Traditional_Boatbuilding_and_Philippine_Maritime_Culture.pdf |url-status=dead }}</ref> အလုပ်အများဆုံးသော ပင်လယ်ဆိပ်ကမ်းမြို့များမှာ မနီလာ၊ ဘာတန်ဂက်စ်၊ ဆူဘစ်၊ စီဘူး၊ အီလိုအီလို၊ ဒါဗောင်း၊ ကာဂါယန် ဒီ အိုရို နှင့် ဇမ်ဘိုရမ်ဂါ တို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name="transpo">[http://www.asianinfo.org/asianinfo/philippines/pro-transportation.htm The Philippine Transportation System]. (August 30, 2008). ''Asian Info''. Retrieved January 22, 2009.</ref>2GO Travel နှင့် ဆူလ်ပီစီယိုလိုင်းတို့မှ မနီလာအား အခြားသော မြို့တော်များနှင့် မြို့များသို့ ခရီးသည်တင်ရေယာဉ်များဖြင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ပေးလျက် ရှိသည်။ {{convert|919|km|mi|adj=on|sp=us}} မျှရှည်လျားသော စထရောင်း ရီပတ်ဘလစ် နော့တီကယ်ဟိုင်းဝေး ခေါ် ဟိုင်းဝေးလမ်းများနှင့် လွန်းပျံယာဉ်များ ဆက်စပ်ထားပြီး မြို့ကြီး ၁၇ မြို့ကို ဆက်သွယ်ပေးထားသော ဆက်စပ်ဟိုင်းဝေးလမ်းမကို ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ <ref>[http://www.macapagal.com/gma/initiatives/roro.php Strong Republic Nautical Highway]. (n.d.). Official Website of President Gloria Macapagal Arroyo. Retrieved January 22, 2009.</ref> ပါဆစ်မြစ် လွန်းပျံ ဝန်ဆောင်မှုမှ မက်ထရိုမနီလာရှိ အဓိက မြစ်ကြီးများတွင် ခရီးသည်တင် ဝန်ဆောင်မှု ပေးလျက် ရှိပြီး ပါဆစ်မြစ်နှင့် မာရီကီနာမြစ်တို့တွင် ဖြစ်ကာ မနီလာ၊ မာကာတီ၊ မန်ဒါလူယောင်း၊ ပါဆစ် နှင့် မာရီကီနာတို့တွင် သင်္ဘောဆိပ်များ ရှိသည်။ <ref>[http://www.gmanetwork.com/news/story/30644/pinoyabroad/gov-t-revives-pasig-river-ferry-service Gov't revives Pasig River ferry service]. (February 14, 2007). ''GMA News''. Retrieved December 18, 2009.</ref><ref>{{cite web|url=http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|title=MMDA to reopen Pasig River ferry system on April 28; offers free ride|publisher=Philippine Information Agency|date=April 25, 2014|accessdate=October 3, 2014|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006072725/http://news.pia.gov.ph/index.php?article=241398338587|archivedate=October 6, 2014}}</ref> ===သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာ=== [[File:Rice in the Lab.jpg|thumb|upright|alt=အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စပါးသုတေသန အင်စတီကျု (IRRI) မှ သုတေသနပညာရှင်တစ်ဦး စပါး၏ ဒီအင်န်အေအား ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်အောက်တွင် လေ့လာနေစဉ်။|အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စပါးသုတေသန အင်စတီကျု (IRRI) မှ သုတေသနပညာရှင်တစ်ဦး စပါး၏ ဒီအင်န်အေအား ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်အောက်တွင် လေ့လာနေစဉ်။]] ဖိလစ်ပိုင်သည် သိပ္ပံနှင့်နည်းပညာကဏ္ဍတွင် တိုးတက်ရန်အတွက် အားထုတ်မှုများ ပြုလုပ်လျက် ရှိသည်။ သိပ္ပံနှင့်နည်းပညာဌာနသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံအတွင်း သိပ္ပံနှင့်နည်းပညာဆိုင်ရာ စီမံကိန်းများ ပြုလုပ်ရာတွင် ပေါင်းစည်းဆက်စပ်ပေးခြင်းအတွက် တာဝန်ရှိသော အုပ်ချုပ်ရေး အေဂျင်စီတစ်ခု ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|title=About DOST; The DOST in Brief|url=http://www.dost.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&catid=58%3Aabout-dost&id=1124&Itemid=82|website=Department of Science and Technology|accessdate=January 15, 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130522101423/http://www.dost.gov.ph/index.php?option=com_content&view=article&catid=58%3Aabout-dost&id=1124&Itemid=82|archivedate=May 22, 2013}}</ref> နိုင်ငံအတွင်း အမျိုးမျိုးသော သိပ္ပံပညာရပ်ကဏ္ဍတို့တွက် ပါဝင်ပံ့ပိုးပေးသော လူတစ်ဦးချင်းစီအတွက် ဖိလစ်ပိုင် နိုင်ငံတော်သိပ္ပံပညာရှင်ဆု ကို ရွေးချယ်ပေးအပ်လေ့ ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်ရှိ ထင်ရှားသော သိပ္ပံပညာရှင်များတွင် မာရီယာ အိုရိုဆာ အစရှိသော အစားအသောက်ဆိုင်ရာ နည်းပညာရှင်များ ပါဝင်ပြီး သူမမှာ သူမ ဖော်မြူလာထုတ်ထားသည့် အစားအသောက်ကုန်များ ဖြစ်သည့် ကလာမန်စီ နစ်ပ်၊ ဆွိုင်ယာလက် နှင့် ငှက်ပျောသီးခရမ်းချဉ်သီးဆော့စ် တို့အတွက် ကျော်ကြားသည်။ <ref>{{cite news|last=Roces|first=Alejandro R.|title=Maria Ylagan Orosa|url=http://www.philstar.com/opinion/30265/maria-ylagan-orosa|newspaper=[[The Philippine Star]]|date=November 29, 2007|accessdate=October 5, 2014}}</ref> ရာမွန်ဘာဘရာသည် အပင်စိုက်ပညာရှင်ဖြစ်ပြီး သူမှာ သရက်ပင်တွင် ပန်းများ ပိုမိုပွင့်နိုင်ရန် ပြုလုပ်သော နည်းလမ်းအတွက် ထင်ရှားသည်။<ref>{{cite news|url=http://www.rappler.com/science-nature/environment/65970-ramon-barba-national-scientist-profile|title=Dr Ramon Barba: Science 'against all odds'|last=Sabater|first=Madel|date=August 12, 2014|work=Rappler|accessdate=October 5, 2014}}</ref> ကမ္ဘာ့ ဉာဏပစ္စည်းမူပိုင်ခွင့်အဖွဲ့မှ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသား တီထွင်သူတို့အား အနည်းဆုံး ဆု ၅၁ ခု ချီးမြှင့်ပေးခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် တီထွင်သူ မက်ဒါလီနာ ဗီလာရက်ဇ်သည် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးဆိုင်ရာ တီထွင်မှု တစ်ခုဖြစ်သော လိပ်စွမ်းအားသုံး လက်တွန်းဝင်ရိုးစက်ဖြင့် ၁၉၈၆ခုနှစ် ကမ္ဘာ့ဉာဏပစ္စည်း မူပိုင်ခွင့် အဖွဲ့၏ တစ်နှစ်လုံးအတွက် အကောင်းဆုံး တီထွင်သူ ဆုကို ရခဲ့ပြီး ထိုကိရိယာကို ဖိလစ်ပိုင်၊ အရှေ့တောင်အာရှ နှင့် အာဖရိကတို့တွင် ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုကြသည်။ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.co.uk/books?id=ofmtHlayFXEC&pg=PA38#v=onepage&q&f=false|title=Inventions & Innovations: A Glimpse of the Filipino Legacy|last=Malang|first=Virgilio L.|date=1999|publisher=Goodwill Trading Co., Inc.|isbn=978-971-8822-01-2|location=|pages=38–39|language=en}}</ref> ဆေးပညာကဏ္ဍတွင်လည်း ထင်ရှားသူများမှာ ကလေးဆေးပညာနှင့် ပတ်သက်၍ လမ်းဖောက်သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး ဆေးပညာလောကတွင် ဆယ်စုနှစ် ၈ ခုစာ ဆေးကုသခဲ့သည့် ကလေးဆရာဝန် ဖီ ဒဲလ် မွန်ဒို မှာ ထင်ရှားသည်။<ref>{{cite web|last=Engel|first=KeriLynn|title=Fe del Mundo, first female student at Harvard Medical School|url=http://www.amazingwomeninhistory.com/fe-del-mundo-first-female-student-at-harvard-medical-school/|publisher=Amazing Wome History|accessdate=October 5, 2014}}</ref> ထို့ပြင် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ အဏုမြူသုံး ဆေးပညာကဏ္ဍတွင် ပါဝင်ပံ့ပိုးမှုများ ပေးခဲ့ပြီး ဖိလစ်ပိုင်ရှိ နျူးကလီးယား ဆေးပညာ၏ ဖခင် ဟု အမည်ပေးထားကြသည့် ပေါ်လို ကမ်ပို့စ် တို့မှာ ထင်ရှားသည်။<ref name="mb">{{cite news|last = Sabater|first = Madel R.|title =National Scientist Dr. Paulo Campos passes away at 85 |newspaper = [[Manila Bulletin]]|date =June 5, 2007|url =http://www.mb.com.ph/issues/2007/06/05/MAIN2007060595261.html|accessdate = December 29, 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070914101126/http://www.mb.com.ph/issues/2007/06/05/MAIN2007060595261.html |archivedate = September 14, 2007}}</ref> သုတေသနအဖွဲ့အစည်းများတွင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ စပါးသုတေသန အင်စတီကျု ကဲ့သို့သော အဖွဲ့အစည်းများရှိပြီး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လွတ်လပ်သော သုတေသနနှင့် လေ့ကျင့်သင်ကြားရေး အဖွဲ့အစည်းဖြစ်ကာ ၁၉၆၀တွင် တည်ထောင်ခဲ့၍ ဌာနချုပ်မှာ လာဂူးနားရှိ လော့စ်ဘာနော့စ်တွင် တည်ရှိသည်။ <ref>{{cite news |title = IRRI website: About IRRI |url = http://irri.org/about-us/our-organization}}</ref><ref name="IRRImap">{{cite news |title = International Rice Research Institute on Google maps |url = https://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF8&hl=en&msa=0&msid=216500419896071727279.00047e4961aea61049e8c&ll=13.410994,82.792969&spn=74.853042,112.675781&source=embed}}</ref> ထိုအဖွဲ့အစည်းမှာ စပါးအမျိုးအစားသစ်များ ထုတ်လုပ်ရေးနှင့် နိုင်ငံအတွင်းရှိ လယ်သမားများ၏ ဘဝကို တိုးတက်စေရန် စပါးစိုက်ပျိုးမှု စီမံခန့်ခွဲခြင်းနည်းလမ်းများကို သုတေသနပြုလျက် ရှိသည်။ <ref>{{cite news|title=An adventure in applied science: A history of the International Rice Research Institute|url=https://books.google.com/books?id=3d-6iv9xQT0C&pg=PR13&lpg=PR13&dq=rockefeller+ford+irri+1960&source=bl&ots=JBOEJEE_A2&sig=ifmdZbpjtxKHm0GvdEIqWPjvBZY&hl=en&sa=X&ei=N8s8T87bAuuNiAeNju3nBA&redir_esc=y#v=onepage&q=rockefeller%20ford%20irri%201960&f=false|accessdate=October 5, 2014}}</ref> ===ဆက်သွယ်ရေး=== ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် ၎င်းတို့၏ ပထမဆုံး ဂြိုဟ်တုကို ၁၉၉၆တွင် ဝယ်ယူခဲ့သည်။ <ref>{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1370&dat=19960725&id=9mUVAAAAIBAJ&sjid=0goEAAAAIBAJ&pg=6158,3894648|title=Mabuhay acquires Indon satellite;sets new orbit|date=July 25, 1996|work=Manila Standard|accessdate=October 5, 2014}}</ref>၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင်၏ ပထမဆုံး အငယ်စား ဂြိုဟ်တုဖြစ်သည့် ဒီဝါတာ-၁ အား အမေရိကန်တို့၏ ဆိုက်ဂနပ် အာကာသယာဉ်ပေါ်တွင် တည်၍ လွှတ်တင်ခဲ့သည်။ <ref name="Diwata-1">{{cite web|url=http://www.philstar.com/headlines/2016/03/24/1566175/us-aircraft-philippiness-first-microsatellite-launched-space|title=US aircraft with Philippines's first microsatellite launched into space|last1=Ronda|first1=Rainier|date=March 24, 2016|publisher=Philstar|accessdate=March 24, 2016}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်တွင် အလွန်ခေတ်မီသော ဆယ်လူလာဖုန်း ဈေးကွက်ရှိပြီး အသုံးပြုသူ အလွန်များပြားသည်။ စာဖြင့်မက်ဆေ့ပေးပို့ ဆက်သွယ်ခြင်းမှာ လူကြိုက်များသော ဆက်သွယ်ရေး ပုံစံတစ်ခု ဖြစ်ပြီး ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် တစ်နိုင်ငံလုံး၌ တစ်နေ့လျှင် ပျမ်းမျှ မက်ဆေ့ ၁ ဘီလီယံကျော် ပို့လွှတ်ဆက်သွယ်ခဲ့ကြသည်။ မိုဘိုင်းဖုန်း အသုံးပြုသူ ၅ သန်းကျော်မှာ ၎င်းတို့၏ ဖုန်းများကို ပိုက်ဆံအိတ်ယောင် အဖြစ်သုံးစွဲကြပြီး ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများတွင် ဆယ်လူလာကွန်ယက်ပေါ်၌ ငွေကြေးအပေးအယူပြုလုပ်ရာ၌ ခေါင်းဆောင်အဖြစ် တည်ရှိသည်။<ref name="pldt" /><ref>Francisco, Rosemarie. (March 4, 2008). [https://web.archive.org/web/20080308115828/http://technology.inquirer.net/infotech/infotech/view/20080304-122775/Filipinos-sent-1-billion-text-messages-daily-in-2007 Filipinos sent 1 billion text messages daily in 2007]. ''[[The Philippine Daily Inquirer]]''. Reuters. Retrieved December 18, 2009.</ref><ref name="txt">Teves, Oliver. (October 29, 2007). [https://www.usatoday.com/tech/wireless/phones/2007-09-29-philippines-cell-phones_N.htm Cell phones double as electronic wallets in Philippines]. ''USA Today''. Associated Press. Retrieved December 11, 2009.</ref> PLDT ဟု သိကြသော ဖိလစ်ပိုင် ခရီးဝေး တယ်လီဖုန်းကုမ္ပဏီသည် တယ်လီဖုန်းဆက်သွယ်ရေး ဝန်ဆောင်မှုတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက်အဖြစ် ရှိသည်။ ထို့ပြင် နိုင်ငံအတွင်း အကြီးဆုံး ကုမ္ပဏီတစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ <ref name="pldt">[https://www.forbes.com/lists/2008/37/biz_asiafab08_PLDT-Philippine-Long-Distance-Telephone_YIW4.html "Asia's Fab 50 Companies: PLDT-Philippine Long Distance Telephone"]. ''Forbes''. September 3, 2008. Retrieved 2009-13-14.</ref><ref>[https://www.forbes.com/lists/2008/18/biz_2000global08_The-Global-2000_Counrty_10.html Special Report: The Global 2000]. (April 2, 2008). ''Forbes''. p.10. Retrieved December 14, 2009.</ref> နိုင်ငံတော် အဝေးဆက်သွယ်ရေး ကော်မရှင်သည် နိုင်ငံတဝှမ်းလုံးရှိ တယ်လီဖုန်းဆက်သွယ်ရေး ဝန်ဆောင်မှုများ အတွက် ကြီးကြပ်ရေး၊ ကြားဝင်ဖြေရှင်းပေးရေး နှင့် ထိန်းချုပ်ရေးတို့အတွက် တာဝန်ရှိသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.ntc.gov.ph/info_lawsrulesregulations_ntcmanuals.php|title=Laws, Rules & Regulations|publisher=National Telecommunications Commission|accessdate=October 5, 2014|archivedate=25 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150425114723/http://www.ntc.gov.ph/info_lawsrulesregulations_ntcmanuals.php}}</ref>အကြမ်းမျဉ်းအားဖြင့် လှိုင်းတို ရေဒီယို စတေရှင် ၃၈၃ ခု၊ အက်ဖ်အမ် ရေဒီယိုစတေရှင် ၆၅၉၊ ရုပ်မြင်သံကြား ဌာန ၂၉၇ ခုနှင့် ကေဘယ်လ်ရုပ်မြင်သံကြားဌာန ၈၇၃ ခုတို့ ရှိကြသည်။ <ref name="ntc">{{cite web|url=http://portal.ntc.gov.ph/wps/portal/!ut/p/.cmd/cs/.ce/7_0_A/.s/7_0_C7R/_s.7_0_A/7_0_C7R |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100628041306/http://portal.ntc.gov.ph/wps/portal/%21ut/p/.cmd/cs/.ce/7_0_A/.s/7_0_C7R/_s.7_0_A/7_0_C7R |archivedate=June 28, 2010 |publisher=Republic of the Philippines. National Telecommunications Commission. |date=c. 2010 |title=Broadcast (AM, FM, TV, CATV) – Number of Broadcast and CATV Stations by Region |accessdate=January 16, 2010 |deadurl=yes |df= }}</ref>၁၉၉၄ ခု မတ်လ ၂၉ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင် ခရီးဝေး တယ်လီဖုန်းကုမ္ပဏီ၏ ရောက်တာ ဝန်ဆောင်မှုသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်ရှိ စပရင့် ရောက်တာနှင့် ချိတ်ဆက်၍ တစက္ကန့်လျှင် ၆၄ ကီလိုဘစ် အမြန်နှုန်းဖြင့် အင်တာနက်သို့ ပထမဆုံး ဆက်သွယ်ရရှိခဲ့သည်။ <ref>{{cite web|last=Guerrero|first=Alora Uy|url =https://ph.news.yahoo.com/timeline-philippine-internet-20th-anniversary-225454753.html|title=#20PHnet: A timeline of Philippine Internet|publisher=Yahoo|date=March 20, 2014|accessdate=October 5, 2014}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်တွင် အင်တာနက်ထိုးဖောက်ဝင်ရောက်မှုနှင့် ပတ်သက်၍ ခန့်မှန်းချက်မှာ အလွန်အမင်း ကွာဟပြီး အနိမ်ဆုံး သုံးစွဲသူ ၂.၅ သန်းမှ အများဆုံး သုံးစွဲသူ ၂၄ သန်း အထိ ခန့်မှန်းကြသည်။ <ref name="ntc2">{{cite web|url=http://portal.ntc.gov.ph/wps/portal/!ut/p/.cmd/cs/.ce/7_0_A/.s/7_0_EBH/_s.7_0_A/7_0_EBH |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090125092934/http://portal.ntc.gov.ph/wps/portal/%21ut/p/.cmd/cs/.ce/7_0_A/.s/7_0_EBH/_s.7_0_A/7_0_EBH |archivedate=January 25, 2009 |publisher=Republic of the Philippines. National Telecommunications Commission. |date=c. 2010 |title=Internet Service Providers – Internet Service |accessdate=January 16, 2010 |deadurl=yes |df= }}</ref><ref>Internet World Stats. (2009). [http://www.internetworldstats.com/asia/ph.htm Philippines: Internet Usage Stats and Marketing Report] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727141229/http://www.internetworldstats.com/asia/ph.htm |date=July 27, 2011 }}. Miniwatts Marketing Group. Retrieved January 22, 2009.</ref>လူမှုကွန်ယက် အသုံးပြုခြင်းနှင့် ဗွီဒီယိုကြည့်ခြင်းတို့မှာ အသုံးအများဆုံး အင်တာနက်သုံးစွဲမှု ပုံစံများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name=Capital>{{cite web|author=Liao, Jerry|title=The Philippines – Social Networking Capital of the World|url=http://asia.cnet.com/blogs/infochat/post.htm?id=63003580|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080516034328/http://asia.cnet.com/blogs/infochat/post.htm?id=63003580|archivedate=May 16, 2008|publisher=Cnet Asia|date=May 9, 2008|accessdate=November 8, 2009}}</ref>ဖိလစ်ပိုင်၏ လူဦးရေသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထိပ်ဆုံး အင်တာနက် အသုံးပြုသူများ ဖြစ်သည်။<ref>Kate Lamb,[https://www.theguardian.com/technology/2019/feb/01/world-internet-usage-index-philippines-10-hours-a-day "Philippines tops world internet usage index with an average 10 hours a day"],"The Guardian",1 February 2019</ref> ===ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်း=== [[File:Big lagoon entrance, Miniloc island - panoramio.jpg|thumb|ပလာဝယ် အယ်လ်နီဒိုရှိ ထုံးကျောက် တောင်စွန်းများ]] ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းသည် ဖိလစ်ပိုင်စီးပွားရေး အတွက် အဓိက ပံ့ပိုးပေးသော ကဏ္ဍဖြစ်ပြီး ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင် ဂျီဒီပီ၏ ၇.၁% အား ထောက်ပံ့ပေးကာ<ref>{{cite web |url=http://knoema.com/atlas/Philippines/topics/Tourism/Travel-and-Tourism-Total-Contribution-to-GDP/Total-Contribution-to-GDP-percent-share|title=Philippines – Travel & Tourism Total Contribution to GDP – Travel & Tourism Total Contribution to GDP – % share|accessdate=September 19, 2014}}</ref> စုစုပေါင်း အလုပ်အကိုင် ၁,၂၂၆,၅၀၀ ခု ဖန်တီးပေးပြီး စုစုပေါင်း အလုပ်အကိုင်၏ ၃.၂ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web |url=http://www.gmanetwork.com/news/story/353267/economy/business/travel-and-tourism-to-contribute-p490b-or-3-8-to-2014-phl-output-says-council|title=Travel and tourism to contribute P490B or 3.8% to 2014 PHL output, says council|publisher=GMA News and Current Affairs|date=March 19, 2014|accessdate=September 19, 2014}}</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလမှ ဇွန်လအထိ နိုင်ငံတကာ ဧည့်သည် ၂,၄၃၃,၄၂၈ ဦး ရောက်ရှိခဲ့ပြီး ယခင် ၂၀၁၃ ခုနှစ်နှင့် ယှဉ်ပါက ၂.၂၂% ပိုမိုများပြားလာခဲ့သည်။ တောင်ကိုရီးယား၊ တရုတ် နှင့် ဂျပန်တို့မျ လာရောက်သူ ၅၈.၇၈% ရှိပြီး အမေရိကန် များမှာ ၁၉.၂၈% ရှိကာ ဥရောပမှလာရောက်သူမှာ ၁၀.၆၄% ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.tourism.gov.ph/Pages/IndustryPerformance.aspx|title=International Tourist Arrivals and Receipts for January to June 2014|accessdate=September 19, 2014|archivedate=7 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141007152054/http://www.tourism.gov.ph/Pages/IndustryPerformance.aspx}}</ref> ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်းဌာနသည် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားလုပ်ငန်း စီမံခန့်ခွဲရေး နှင့် မြှင့်တင်ရေး အတွက် တာဝန်ရှိသည်။ နိုင်ငံ၏ ကြွယ်ဝသော ဇီဝမျိုးကွဲများသည် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားများကို ဆွဲဆောင်ရာ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ ကမ်းခြေများ၊ တောင်ကုန်းများ၊ မိုးသစ်တောများ၊ ကျွန်းများ နှင့် ရေငုပ်ရာနေရာများမှာ လူကြိုက်များ ရေပန်းအစားဆုံး ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသွားများ လာရောက်ရာ နေရာများ ဖြစ်သည်။ ကျွန်းစုများအတွင်း ကျွန်းပေါင်း ၇,၅၀၀ မျှ ရှိပြီး ဖိလစ်ပိုင်တွင် ကမ်းခြေများ၊ လှိုဏ်ဂူများ နှင့် အခြား ကျောက်ပုံသဏ္ဍန်များ အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ ဘိုရာကေးတွင် မျက်စိကျိန်းလောက်အောင် ဖြူဖွေးသော သဲသောင်ကမ်းခြေများ ရှိပြီး ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် Travel + Leisure မှ ကမ္ဘာ့အကောင်းဆုံးကျွန်းအဖြစ် သတ်မှတ်ဖော်ပြခဲ့သည်။ <ref name="mb.com.ph">{{cite news|url=http://www.mb.com.ph/articles/365540/boracay-2012-world-s-best-island||archiveurl=https://web.archive.org/web/20120715024241/http://www.mb.com.ph/articles/365540/boracay-2012-world-s-best-island|archivedate=July 15, 2012|title=Boracay 2012 World's Best Island|date=July 11, 2012}}</ref> အခြားထင်ရှားသော နေရာများမှာ အီဖူဂေါင်းရှိ ဘာနာဝီ ဆန်စပါးခင်းများ၊ အီလိုကော့စ် ဆာ ရှိ ဗီဂန်သမိုင်းဝင်မြို့၊ ဘိုဟိုးရှိ ချော့ကလက်တောင်ကုန်းများ၊ စီဘူးရှိ မဂျဲလင် ဖြတ်သန်းရာနေရာ နှင့် ဗီဆာယားရှိ တူဘာတာဟား သန္တာကျောက်တန်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် နိုင်ငံခြားသားများအတွက် အငြိမ်းစားယူရာတွင် နေထိုင်ရန် အတွက် ကြိုက်နှစ်သက်ကြသော နေရာတစ်ခု ဖြစ်ပြီး တစ်နှစ်လုံး ပူနွေးသော ရာသီဥတုရှိခြင်း၊ ကမ်းခြေများနှင့် လူနေမှုစရိတ် ဈေးပေါခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်သည်။ <ref>[https://www.wsj.com/articles/best-places-to-retire-abroad-the-philippines-1432827258 Best Place to Retire], Wall Street Journal</ref> ===ရေပေးဝေရေး နှင့် စည်ပင်သာယာရေး=== [[File:Ambuklao Dam captured by Mitchell Yumul.jpeg|thumb|ဘန်းဂွက်၊ ဘိုကော့တွင် ရှိသော အမ်ဘူကလောင်းဆည်]] ဖိလစ်ပိုင်အစိုးရ၏ အောင်မြင်မှုများထဲတွင် လူအများ ပိုမိုကောင်းမွန်သည့် ရေအရင်းအမြစ်ကို ရရှိလာနိုင်ခြင်းပါဝင်ပြီး ၂၀၁၀တွင် ၉၂% အထိ ရရှိခဲ့သည်။ မြို့ငယ်များနှင့် အလတ်စားမြို့များတွင် ဘဏ္ဍာရေးအခြေအနေအားဖြင့် ရေရှည်တည်တံ့နိုင်သော ရေပေးရေး ဝန်ဆောင်မှု အဖွဲ့များကို တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ပြီး နိုင်ငံတော် အေဂျင်စီ (ဒေသဆိုင်ရာ ရေသုံးစွဲရေး စီမံခန့်ခွဲမှုအဖွဲ့) မှ ရေရှည်အနေနှင့် ဆက်တိုက် ပံ့ပိုးပေးခဲ့သည်။ မနီလာတွင် ရရှိနိုင်မှု တိုးတက်ခြင်း၊ ဝန်ဆောင်မှု အရည်အသွေး နှင့် လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်းတို့ကြောင့် ၁၉၉၇ တွင် ဂုဏ်ရည်မြင့်မားသော ရေနှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဆုနှစ်ခု ရရှိခဲ့သည်။<ref name="Asian Development Bank 2007">{{cite journal|author = Asian Development Bank|author2 = Asia-Pacific Water Forum|title = Country Paper Philippines. Asian Water Development Outlook 2007|journal = |volume = |issue = |pages = |year = 2007|url = http://www.adb.org/publications/asian-water-development-outlook-2007|doi = |issn = |isbn = |id = }}, p. 12</ref> စိန်ခေါ်မှုများထဲတွင် ရေနှင့် မိလ္လာစနစ်အား ရရှိရန် ခက်ခဲခြင်း၊ ရေအရင်းအမြစ်များတွင် ညစ်ညမ်းမှု အလွန်များပြားခြင်း၊ သောက်ရေ၏ အရည်အသွေးမှာ ညံ့ဖျင်းခြင်း နှင့် ဝန်ဆောင်မှု အရည်အသွေး ညံ့ဖျင်းခြင်း၊ နိုင်ငံတော်အဆင့်တွင် အေဂျင်စီအများအပြားကြား အုပ်ချုပ်ရေး အစိတ်အပိုင်းများ အစိတ်စိတ် အမြွှာမြွှာကွဲပြားနေခြင်း၊ ဒေသဆိုင်ရာအဆင့်တွင် ဝန်ဆောင်မှုပေးသူ အသေးစားလေးများ အများအပြားကြားတွင် ဝန်ဆောင်မှုများ အစိတ်စိတ်အမြွှာမြွှာကွဲပြားနေခြင်း တို့ဖြစ်သည်။<ref name="Asian Development Bank 2007" /> ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ နှင့် ယူနီဆက်ဖ် တို့၏ ရေပေးဝေရေးနှင့် မိလ္လာအတွက် ပူးပေါင်း စောင့်ကြည့်ရေး အစီအစဉ်မှ အစီရင်ခံသည်မှာ ၇၄% သော လူဦးရေတွင် ရေနှင့် မိလ္လာစနစ်အတွက် ရရှိနိုင်မှု တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ကောင်းမွန်သော တိုးတက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ .<ref name=":0">Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP) (2015). [https://web.archive.org/web/20140418142528/http://www.wssinfo.org/documents/ 25 years Progress on Sanitation and Drinking Water – 2015 Update and MDG Assessment]. UNICEF and World Health Organization Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (JMP), New York, Geneva, p. 68 ({{ISBN|978-92-4-150914-5}})</ref> ရေနှင့်မိလ္လာစနစ်အတွက် ရရှိသုံးစွဲနိုင်မှု တိုးတက်ခြင်းမှာ မြို့ပြနှင့် ကျေးလက်လူဦးရေ အတွက် အတူတူ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။<ref name=":0" /> == လူဦးရေပျံ့နှံ့ နေထိုင်မှု == [[File:Philippines Population Density Map.svg|thumb|၂၀၀၉ ခုနှစ် ခရိုင်တစ်ခုချင်းစီတွင် စတုရန်းကီလိုမီတာအလိုက် လူဦးရေ သိပ်သည်းမှု]] {|class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px" ! colspan="4" style="text-align:center; background:#cfb;"|လူဦးရေ{{UN_Population|ref}} |- ! style="background:#cfb;"|ခုနှစ် ! style="background:#cfb;"|သန်းပေါင်း |- |style="text-align:left;"|၁၉၅၀||style="text-align:right;"|၁၈.၆ |- |style="text-align:left;"|၂၀၀၀||style="text-align:right;"|၇၈.၀ |- |style="text-align:left;"|{{UN_Population|Year}} ||style="text-align:right;"|{{#expr:{{formatnum:{{UN_Population|Philippines}}|R}}/1e6 round 1}} |} ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေမှာ ၁၉၉၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၈ ခုနှစ်အတွင်းတွင် အကြမ်းမျဉ်းအားဖြင့် ၂၈ သန်း တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ထိုအချိန်အတွင်း ၄၅% တိုးတက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref name=IEApop2011>[https://web.archive.org/web/20091012151137/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS CO2 Emissions from Fuel Combustion] Population 1971–2008 ([http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106205757/http://iea.org/co2highlights/co2highlights.pdf |date=January 6, 2012 }} page 86); page 86 of the pdf, IEA (OECD/ World Bank) (original population ref OECD/ World Bank e.g. in IEA Key World Energy Statistics 2010 page 57) (archived from [http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS the original] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111021013446/http://www.iea.org/co2highlights/co2Highlights.XLS |date=21 October 2011 }} on October 12, 2009)</ref> ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေစာရင်း ကောက်ယူမှုကို ၁၈၇၇ တွင် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး စာရင်းရရှိထားသော လူဦးရေမှာ ၅,၅၆၇,၆၈၅ ဦး ဖြစ်သည်။<ref>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. [http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp Population of the Philippines Census Years 1799 to 2007] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704171010/http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_popn.asp |date=July 4, 2012 }}. Retrieved December 11, 2009.</ref> လူဦးရေ၏ တစ်ဝက်ခန့်သည် လူဇွန်းကျွန်းပေါ်တွင် နေထိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ၁၉၉၅ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၀ ခုနှစ်အတွင်း လူဦးရေတိုးနှုန်းသည် ၃.၂၁% မျှ ရှိခဲ့ပြီး ၂၀၀၅-၂၀၁၀ ကာလ အတွင်းတွင် ၁.၉၅% သို့ ကျဆင်းသွားခဲ့ပြီး အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ခု အဖြစ် ဆက်လက်ရှိနေသည်။ <ref name=Officialpop>{{cite web|url = https://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120910051344/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2008/pr0830tx.html |archivedate = September 10, 2012 |title = Official population count reveals |author = Philippine Statistics Authority |year = 2008 |accessdate = April 17, 2008}}</ref><ref name=gma>{{cite web|url = http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |date = September 29, 2010 |title = Bishops threaten civil disobedience over RH bill |publisher = GMA News |accessdate = October 16, 2010 |deadurl = yes |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110221140718/http://www.gmanews.tv/100days/story/202186/bishops-threaten-civil-disobedience-over-rh-bill |archivedate = February 21, 2011}}</ref> လူဦးရေ၏ မီဒီယံ အသက်အပိုင်းအခြားမှာ ၂၂.၇ နှစ်ဖြစ်ပြီး ၆၀.၉% သော လူဦးရေမှာ ၁၅ နှစ်မှ ၆၄ နှစ်အတွင်းတွင် ရှိသည်။ <ref name=CIAfactbook /> နေထိုင်မှုသက်တမ်းမှာ ၆၉.၄ နှစ် ဖြစ်ပြီး အမျိုးသမီးမှာ ၇၃.၁နှစ် ဖြစ်ကာ အမျိုးသားမှာ ၆၅.၉ နှစ် ဖြစ်သည်။<ref name="worldfactbook1">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html |title=Field Listing :: Life expectancy at birth |publisher=Central Intelligence Agency |location=Washington, DC |accessdate=April 19, 2018 |archivedate=28 May 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140528191952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2102.html }}</ref> ဆင်းရဲမွဲတေမှုမှာ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် ၂၅.၂% မှ ၂၀၁၅ တွင် ၂၁.၆% သို့ ကျဆင်းသွားခဲ့သည်။ <ref name= phpovertyincidence>Republic of the Philippines. National Statistics Office. [http://psa.gov.ph/poverty-press-releases ''Poverty Incidence'']</ref> အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဥပဒေများ ဖြေလျှော့ချပြီးနောက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးမှ မွေးဖွားသော နေထိုင်သူများမှာ သိသာစွာ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ခန့်မှန်းထားသည်မှာ <ref>Asis, Maruja M.B. (January 2006). "[http://www.migrationinformation.org/Profiles/display.cfm?ID=364 The Philippines' Culture of Migration]". ''Migration Information Source''. Migration Policy Institute. Retrieved December 14, 2009.</ref><ref name="Census2007 offilipinos">{{cite web |url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201PR:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201T:038;ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR:038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107055111/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-context=ip&-reg=ACS_2007_1YR_G00_S0201%3A038%3BACS_2007_1YR_G00_S0201PR%3A038%3BACS_2007_1YR_G00_S0201T%3A038%3BACS_2007_1YR_G00_S0201TPR%3A038&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2007_1YR_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-tree_id=306&-redoLog=false&-geo_id=01000US&-geo_id=NBSP&-search_results=16000US3651000&-format=&-_lang=en |archivedate=January 7, 2012 |publisher=United States Census Bureau |title=Selected Population Profile in the United States: Filipino alone or in any combination |accessdate=February 1, 2009 |deadurl=yes |df= }} The U.S. Census Bureau 2007 American Community Survey counted 3,053,179 Filipinos; 2,445,126 native and naturalized citizens, 608,053 of whom were not U.S. citizens.</ref>နိုင်ငံရပ်ခြားတွင် နေထိုင်သော ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ၁၂ သန်းမျှ ရှိသည်။<ref>[http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=801091&publicationSubCategoryId=63 Global Pinoys to rally at Chinese consulates – The Philippine Star » News » Headlines] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160603143604/http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=801091&publicationSubCategoryId=63 |date=June 3, 2016 }}. The Philippine Star (April 27, 2012). Retrieved on July 4, 2012.</ref> တရားဝင်လူဦးရေ ရေတွက်မှုအရ ဖိလစ်ပိုင်၏ လူဦးရေသည် ၂၀၁၄ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင် ၂၇ ရက် ညသန်းခေါင်တွင် သန်း ၁၀၀ ပြည့်ခဲ့ပြီး လူဦးရေ သန်း ၁၀၀ ပြည့်သော ၁၂ နိုင်ငံမြောက် နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=https://www.rappler.com/nation/64465-100-millionth-filipino-born|title=Philippine population officially hits 100 million|accessdate=7 August 2019|archivedate=7 August 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190807061007/https://www.rappler.com/nation/64465-100-millionth-filipino-born}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်၏ လူဦးရေသည် ၂၀၁၈ ခုနှစ် တလျှောက်လုံးတွင် တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၃၁ ရက်တွင် ၁၀၇,၁၉၀,၀၈၁ ဦးသို့ ရောက်ရှိလာနိုင်ပြီး လူဦးရေ ကော်မရှင်မှ ၂၀၁၅ ခုနှစ် နောက်ဆုံး လူဦးရေစာရင်း ပေါ်တွင် အခြေခံပြီး ခန့်မှန်းထားခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref name="Philippines Estimated 2018 Population">{{cite news|last1=N/A|first1=N/A|title=107 MILLION FILIPINOS BY END-2018|url=http://www.popcom.gov.ph/10-press-releases/578-107-million-filipinos-by-end-2018|accessdate=January 4, 2018|agency=107 MILLION FILIPINOS BY END-2018|publisher=POPCOM|ref=http://www.popcom.gov.ph/10-press-releases/578-107-million-filipinos-by-end-2018|archivedate=9 August 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180809001754/http://www.popcom.gov.ph/10-press-releases/578-107-million-filipinos-by-end-2018}}</ref> ===မြို့ကြီးများ=== မက်ထရို မနီလာ သည် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ မက်ထရိုပိုလစ်တန်ဒေသ အဖြစ်သတ်မှတ်ထားသော နေရာ ၃ခုတွင် လူဦးရေ အများဆုံး ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၈ ခုနှစ်၌ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အဋ္ဌမမြောက် လူဦးရေအများဆုံး မက်ထရိုပိုလစ်တန်ဒေသ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ လူဦးရေ ၁၂,၈၇၇,၂၅၃ ဦး ရှိပြီး တစ်နိုင်ငံလုံး လူဦးရေ၏ ၁၃% မျှ ရှိသည်။ <ref name="phcensus">{{cite web |url=https://psa.gov.ph/content/urban-population-philippines-results-2015-census-population|title=Urban Population in the Philippines (Results of the 2015 Census of Population)|publisher=Philippine Statistics Authority |date=March 21, 2019|accessdate=March 31, 2019}}</ref> ဘူလာကန်း၊ကာဗိုက်၊ လာဂူးနား နှင့် ရိုင်ဇယ် အစရှိသော အနီးအနားခရိုင်များရှိ ဆင်ခြေဖုံးများကိုပါ ထည့်တွက်မည်ဆိုပါက ဂရိတ်တား မနီလာဒေသ၏ လူဦးရေမှာ ၂၄,၆၅၀,၀၀၀ ဦးမျှ ရှိသည်။ <ref name="phcensus" /><ref name="demographia">Demographia. (July 2010). [http://www.demographia.com/db-worldua.pdf ''Demographia World Urban Areas (World Agglomerations) Population & Projections''] (Edition 6.1). Retrieved March 29, 2011.</ref><ref name="demog14th">Urban agglomeration only: {{cite web|title=Demographia World Urban Areas, 14th Annual Edition|url=http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180503021711/http://www.demographia.com/db-worldua.pdf|archivedate=3 May 2018|date=April 2018}}</ref> နိုင်ငံတဝှမ်းလုံးတွင် မြို့ပြလူနေထိုင်မှုနှုန်းမှာ ၅၁.၂% ရှိသည်။<ref name="phcensus" /> မက်ထရိုမနီလာ၏ စုစုပေါင်းဒေသထုတ်ကုန်မှာ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်းအရ ဖိလစ်ပိုင်ပီဆို ၄၆၈,၄ ဘီလီယံ (၁၉၈၅ ခုနှစ် ဈေးနှုန်းဖြင့်) ရှိပြီး တစ်နိုင်ငံလုံး ဂျီဒီပီ၏ ၃၃% မျှ ရှိသည်။ <ref name=NSCB>Republic of the Philippines. National Statistical Coordination Board. (July 2009). [http://www.nscb.gov.ph/grdp/2008/2008conlev.asp ''2008 Gross Regional Domestic Product – Levels of GRDP''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111114091753/http://www.nscb.gov.ph/grdp/2008/2008conlev.asp |date=November 14, 2011 }}. Retrieved April 4, 2010.</ref> ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် မနီလာသည် တကမ္ဘာလုံး၌ အချမ်းသာဆုံး မြို့ပြစုစည်းမှု အဆင့် ၂၈ ရှိပြီး အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဒုတိယ ဖြစ်သည်။ <ref name="pwc">{{cite web|url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562|author=Hawksworth, John|author2=Thomas Hoehn|author3=Anmol Tiwari|last-author-amp=yes |title=Global City GDP Rankings 2008–2025 |website=UK Economic Outlook November 2009 |page=20 |publisher=PricewaterhouseCoopers |accessdate=November 20, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531000745/http://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562|archivedate=May 31, 2013}}</ref> {{ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံရှိ အကြီးဆုံး မြို့ကြီးများ}} ===လူမျိုးများ=== [[File:Peoples of the Philippines en.svg|thumb|ခရိုင်အလိုက် များပြားသော လူမျိုးများ]] ၂၀၀၀ ခုနှစ် လူဦးရေစာရင်းအရ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများ၏ ၂၈.၁% မှာ တာဂါးလော့၊ ၁၃.၁% မှာ စီဘွာနို၊ ၉% မှာ အီလိုကာနို၊ ၇.၆ % မှာ ဗီဆာယန်း {{small|(စီဘွာနို၊ ဟီလီဂိုင်နွန် နှင့် ဝါရေးတို့မပါ)}} ၊ ၇.၅% မှာ ဟီလီဂိုင်နွန်၊ ၆% မှာ ဘိုင်ကော၊ ၃.၄% မှာ ဝါရေး နှင့် ၂၅.၃% မှာ အခြားလူမျိုးများ ဖြစ်ကြပြီး<ref name=CIAfactbook /><ref name=PIF2009>{{Cite book|url = https://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120711135118/http://www.census.gov.ph/data/publications/pif_2009.pdf |archivedate = July 11, 2012 |title = The Philippines in Figures 2009 |author = Philippine Statistics Authority |year = 2009 |issn = 1655-2539 |accessdate = December 23, 2009}}</ref> ၎င်းတို့ကို ထပ်မံ၍ ပိုမိုကွဲပြားသော လူမျိုးမဟုတ်သည့် အစုများ အနေနှင့် မိုရို၊ ကာပမ်ပါဂန်၊ ပန်ဂါးဆီနန်း၊ အီဗာနက် နှင့် အိုင်ဗာတန် ဟူ၍ ခွဲခြားနိုင်သည်။<ref>"[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/456399/Philippines Philippines]". (2009). In ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved December 18, 2009 from Encyclopædia Britannica Online.</ref> ထို့ပြင် ရှေးရိုးနေ လူမျိုးစုများဖြစ်သည့် အီဂိုရော့၊ လူမက်၊ မိန်းဂျန်း၊ ဘာဂျောင်း နှင့် ပလာဝမ်တို့လည်း ရှိသည်။<ref name="Ethnol" /> ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် ဘာသာဗေဒဖြင့် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပါက အော်စထရိုနီးရှန်း နှင့် မလာယိုပိုလီနီးရှန်း စကားပြောသော အာရှလူမျိုးအချို့တွင် ပါဝင်သည်။ <ref name="Ethnol" /> ယုံကြည်ထားကြသည်မှာ လွန်ခဲ့သောနှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာက အော်စထရိုနီးရှန်း စကားပြောသော ထိုင်ဝမ်ရှေးဦးနေလူမျိုးများသည် ဖိလစ်ပိုင်သို့ ထိုင်ဝမ်မှ ပြောင်းရွှေ့လာပြီး ၎င်းတို့နှင့်အတူ စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး နှင့် ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာ ရွက်လွှင့်ခြင်းနှင့် ဆက်စပ်သော ဗဟုသုတများ ပါလာခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင် ဖိလစ်ပိုင်ကျွန်းများ၌ ရှေးဦးနေထိုင်သော နယ်ဂရီတိုလူမျိုးများနေရာတွင် အစားထိုး ဝင်ရောက်လာကြသည်။<ref name=AJHG>{{cite journal |url=http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2001_v68_p432.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110511201051/http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2001_v68_p432.pdf |archivedate=May 11, 2011 |author=Capelli |title=A Predominantly Indigenous Paternal Heritage for the Austronesian-Speaking Peoples of Insular South Asia and Oceania |journal=American Journal of Human Genetics |volume=68 |issue=2 |pages=432–443 |year=2001 |accessdate=December 18, 2009 |doi=10.1086/318205 |pmid=11170891 |pmc=1235276 |author2=Christian |author3=James F. Wilson |author4=Martin Richards |author5=Michael P.H. Stumpf |author6=Fiona Gratrix |author7=Stephen Oppenheimer |author8=Peter Underhill |last9=Ko |first9=Tsang-Ming }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080219001029/http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2001_v68_p432.pdf |date=19 February 2008 }} {{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2001_v68_p432.pdf |accessdate=7 August 2019 |archivedate=19 February 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080219001029/http://hpgl.stanford.edu/publications/AJHG_2001_v68_p432.pdf }}</ref> နယ်ဂရီတိုလူမျိုးများ ဖြစ်ကြသော အီတာ နှင့် အာတီတို့သည် ကျွန်းများတွင် အစောဆုံးနေထိုင်သူများ ဖြစ်မည်ဟု ယူဆကြသည်။ <ref name=Negritos>Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). [http://countrystudies.us/philippines/35.htm "Ethnicity, Regionalism, and Language"]. [http://countrystudies.us/philippines/ ''Philippines: A Country Study'']. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved April 8, 2010 from [http://countrystudies.us/ Country Studies US Website].</ref>ထိုလူနည်းစု ရှေးဦးနေထိုင်သူ နယ်ဂရီတိုများမှာ အော်စထရာလွိုက် အနွယ်ဝင်များဖြစ်ကြပြီး ပထမဆုံး လူတို့ အာဖရိကမှ ဩစတြေးလျသို့ ပြောင်းရွှေ့ရာတွင် ကျန်နေရစ်ခဲ့သူများ ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်ရှေးဦးနေ လူမျိုးများသည် ပါပူအာလူမျိုးများ၊ မီလာနီးရှန်းလူမျိုးများ နှင့် ဩစတြေးလျ ရှေးဦးနေ လူမျိုးများနှင့် အတူ ၎င်းတို့၏ မျိုးရိုးဗီဇထဲတွင် ဒယ်နီဆိုဗန်ခေါ် ရှေးဦးလူတို့၏ ဗီဇများ သိသိသာသာ ပါဝင်နေကြသည်။<ref>https://www.gmanetwork.com/news/scitech/science/272046/extinct-humanoid-species-may-have-lived-in-phl/story/ Extinct humanoid species may have lived in PHL, Published August 31, 2012 3:48pm</ref> အနောက်နှင့် အရှေ့တို့ လမ်းဖြတ်ရာတွင် ရှိသောကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်သည် တရုတ်၊စပိန်၊ မက္ကဆီကို၊ ပီရူး၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ အိန္ဒိယ၊ တောင်ကိုရီးယားနှင့် ဂျပန်အစရှိသည့် အမျိုးမျိုးကွဲပြားသော နိုင်ငံများမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများ၏ အခြေချရာလည်း ဖြစ်သည်။ တရုတ်များမှာ အများအားဖြင့် တရုတ်ပြည် [[ဖူကျန့်ပြည်နယ်]] မှ ၁၈၉၈ နောက်ပိုင်း ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူများ ဖြစ်ကြပြီး ၂ သန်းခန့်ရှိကာ ၂၇% မျှသော ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့တွင် တစိတ်တပိုင်း တရုတ်သွေးပါမည်ဟု ယူဆရပြီး<ref>{{cite web|url=http://library.wur.nl/WebQuery/clc/587677 |title=Sangley, Intsik und Sino : die chinesische Haendlerminoritaet in den Philippine}}</ref><ref>{{cite web|url=http://summit.sfu.ca/system/files/iritems1/6689/b1744892x.pdf |title=The ethnic Chinese variable in domestic and foreign policies in Malaysia and Indonesia |accessdate=April 23, 2012}}</ref><ref>{{cite journal| pmc=4757630 | pmid=26781090 | doi=10.1007/s00439-015-1620-z | volume=135 | issue=3 | title=Resolving the ancestry of Austronesian-speaking populations | year=2016 | journal=Hum Genet | pages=309–26 | last1 = Soares | first1 = PA | last2 = Trejaut | first2 = JA | last3 = Rito | first3 = T | last4 = Cavadas | first4 = B | last5 = Hill | first5 = C | last6 = Eng | first6 = KK | last7 = Mormina | first7 = M | last8 = Brandão | first8 = A | last9 = Fraser | first9 = RM | last10 = Wang | first10 = TY | last11 = Loo | first11 = JH | last12 = Snell | first12 = C | last13 = Ko | first13 = TM | last14 = Amorim | first14 = A | last15 = Pala | first15 = M | last16 = Macaulay | first16 = V | last17 = Bulbeck | first17 = D | last18 = Wilson | first18 = JF | last19 = Gusmão | first19 = L | last20 = Pereira | first20 = L | last21 = Oppenheimer | first21 = S | last22 = Lin | first22 = M | last23 = Richards | first23 = MB}} The final component (dark blue in Fig. 3b) has a high frequency in South China (Fig. 2b) and is also seen in Taiwan at ~25–30 %, '''in the Philippines at ~20–30 %''' (except in one location which is almost zero) and across Indonesia/Malaysia at 1–10 %, declining overall from Taiwan within Austronesian-speaking populations.</ref> ကိုလိုနီခေတ် မတိုင်မီနှင့် ကိုလိုနီခေတ် တရုတ်များထံမှ သွေးနှောခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref>"[https://web.archive.org/web/20090826194926/http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/23/content_11930729.htm Chinese lunar new year might become national holiday in Philippines too]". ''Xinhua News'' (August 23, 2009). (archived from [http://news.xinhuanet.com/english/2009-08/23/content_11930729.htm the original] on August 26, 2009)</ref> အဓိကမြို့များနှင့် မြို့ပြဒေသများတွင် လူမျိုးစုမတူသော လူ အချင်းချင်း လက်ထပ်ကြသည်မှာ ထင်ရှားစွာ ရှိသည်။<ref>[http://www.food-links.com/countries/philippines/philippines.php Filipino Food and Culture] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141231180144/http://www.food-links.com/countries/philippines/philippines.php |date=31 December 2014 }}. Food-links.com. Retrieved on July 4, 2012. * [http://www.futurescopes.com/indian-dating/2084/indian-dating-and-matchmaking-philippines-indian-matrimonials Indian Dating and Matchmaking in Philippines – Indian Matrimonials] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121017150050/http://futurescopes.com/indian-dating/2084/indian-dating-and-matchmaking-philippines-indian-matrimonials |date=October 17, 2012 }}. Futurescopes.com (January 3, 2011). Retrieved on July 4, 2012. * [http://www.philippinecountry.com/filipino_foods.html Filipino Foods]. Philippinecountry.com. Retrieved on July 4, 2012. * [http://newsinfo.inquirer.net/10434/ancient-japanese-pottery-in-boljoon-town Ancient Japanese pottery in Boljoon town |Inquirer News]. Newsinfo.inquirer.net (May 30, 2011). Retrieved on July 4, 2012. * [http://asiapacificuniverse.com/pkm/tech.htm Philippines History, Culture, Civilization and Technology, Filipino]. Asiapacificuniverse.com. Retrieved on July 4, 2012.</ref> ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင်၌ မက္ကဆီကန် လူမျိုးများမှ ဆင်းသက်သူ ၁.၇သန်း ရှိသည်။ <ref>[http://forum.mexique-fr.com/index.php Forum du Mexique.]</ref> ထို့ပြင် စပိန်တို့ ဒေသခံတို့နှင့် ရောနှောခဲ့သည် လူဇွန်းရှိ လူဦးရေ၏ သုံးပုံတစ်ပုံ အပြင် ဗီဆာယားရှိ ရှေးခေတ်ဒေသများ (မက္ကဆီကန်လူမျိုးတို့ တည်ထောင်ခဲ့သည်။) <ref>{{cite web | url = http://www.philippine-history.org/spanish-expeditions.htm | title = Spanish Expeditions to the Philippines | publisher = PHILIPPINE-HISTORY.ORG | date = 2005 }}</ref> နှင့် ဇမ်ဘိုရမ်းဂါးစီးတီး (ပီရူးတို့ ကိုလိုနီပြုခဲ့သည်။) <ref>[http://www.zamboanga.com/html/history_1634_moro_attacks.htm "Second Book of the Second Part of the Conquests of the Filipinas Islands, and Chronicle of the Religious of Our Father, St. Augustine"] (Zamboanga City History) "He (Governor Don Sebastían Hurtado de Corcuera) brought a great reënforcements of soldiers, many of them from [[Peru]], as he made his voyage to [[Acapulco]] from that kingdom."</ref> သို့မဟုတ် ဖိလစ်ပိုင် လူဦးရေ၏ ၁၃.၃၃ % သည် စပိန်သွေး ပါကြပြီး အမေရိကတိုက် စပိန်တို့ထံမှ ဖြစ်သလို <ref>"In 1637 the military force maintained in the islands consisted of one thousand seven hundred and two Spaniards and one hundred and forty Indians." ~''Memorial de D. Juan Grau y Monfalcon, Procurador General de las Islas Filipinas, Docs. Inéditos del Archivo de Indias, vi, p. 425.'' "In 1787 ''the garrison at Manila consisted of one regiment of Mexicans comprising one thousand three hundred men, two artillery companies of eighty men each, three cavalry companies of fifty men each.''" ''La Pérouse, ii, p. 368.''</ref> စပိန်နိုင်ငံမှလည်း ပါဝင်သည်။<ref>Jagor, Fëdor, et al. (1870). [http://www.authorama.com/former-philippines-b-8.html ''The Former Philippines thru Foreign Eyes'']</ref>လတ်တလော မျိုးရိုးဗီဇ လေ့လာမှုများက ထိုသို့ ဥရောပသွေးပါခြင်း <ref>{{cite journal |url=http://www.genetics.org/content/early/2015/06/18/genetics.115.178616.full.pdf+html |publisher= Institute for Human Genetics, University of California San Francisco |title= Self-identified East Asian nationalities correlated with genetic clustering, consistent with extensive endogamy. Individuals of mixed East Asian-European genetic ancestry were easily identified; we also observed a modest amount of European genetic ancestry in individuals self-identified as Filipinos|journal= Genetics Online|year=2015|volume= |page=1}}</ref><ref>[http://www6.appliedbiosystems.com/yfilerdatabase/ With a sample population of 105 Filipinos, the company of ''Applied Biosystems'', analysed the Y-DNA of average Filipinos and it is discovered that about 13.33% of the samples have the Y-DNA Haplotype "R1b", which is most common in Western Europe and had spread to the Philippines via Spanish colonists.]</ref> နှင့် အမေရိကရှိ စပိန်တို့ သွေးပါခြင်း <ref>{{cite web|url=https://genographic.nationalgeographic.com/reference-populations-next-gen/|title=Reference Populations |publisher=Geno 2.0 Next Generation}}</ref> ကို ခိုင်မာကြောင်း ထောက်ခံထားသည်။ ပီရူးနှင့် မက္ကဆီကိုမှ ပြောင်းရွှေ့လာသူတို့ကိုယ်တိုင် လူမျိုးတစ်မျိုးတည်း သွေးစစ်စစ် မဟုတ်ဘဲ သူတို့ကိုယ်တိုင် မက်စတီဇိုများ နှင့် မူလတ်တိုများ နှင့် သွေးနှောပြီး ဖြစ်နေသည်။ <ref name="ReferenceC"/> ထို့ပြင် အမေရိက ရှေးဦးနေ လူမျိုးအချို့လည်း ပါဝင်သည်။ <ref>[https://www.researchgate.net/publication/316871600_Connecting_the_Indies_the_hispano-asian_Pacific_world_in_early_Modern_Global_History "The diversity here is immense such that I could go on forever trying to differentiate lands and peoples. There are Castilians from all provinces. There are Portuguese and Italians; Dutch, Greeks and Canary Islanders, and Mexican Indians. There are slaves from Africa brought by the Spaniards [Through America], and others brought by the Portuguese [Through India]. There is an African Moor with his turban here. There are Javanese from Java, Japanese and Bengalese from Bengal. Among all these people are the Chinese whose numbers here are untold and who outnumber everyone else. From China there are peoples so different from each other, and from provinces as distant, as Italy is from Spain. Finally, of the ''mestizos'', the mixed-race people here, I cannot even write because in Manila there is no limit to combinations of peoples with peoples. This is in the city where all the buzz is." (Remesal, 1629: 680–1) -Connecting the Indies, the Hispano-Asian Pacific World in early Modern Global History-]</ref> ''အသုံးချဇီဝစနစ်'' (Applied Biosystems) ဟု အမည်ရသော ဒီအင်န်အေ ကုမ္ပဏီမှ ဝိုင်-ဒီအင်န်အေများကို ပေါင်းစပ်တွက်ချက်ထားမှုအရ ဖိလစ်ပိုင်တွင် တောင်အာရှသားတို့၏ ဝိုင်ဒီအင်န်အေ ဖြစ်သော အိတ်ချ်ဝမ်းအေ (H1A) ပါဝင်မှုနှုန်းမှာ ၁% ဖြစ်သည်။ <ref name=appliedbiosystems /> ထို့အတွက်ကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုး ၁% တွင် ထင်ရှားသော မိဘဘိုးဘွားမှ ပါဝင်သော အိန္ဒိယသွေးပါဝင်သည် ဟု ဆိုလိုခြင်း ဖြစ်သည်။ ထို အိန္ဒိယ-ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးများမှာ ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်မီက အနီးအနားတွင် ဟိန္ဒူတိုင်းပြည်များ ဖြစ်ကြသော စီဘူး နှင့် ဘွမ်တမ် ရာဂျာပြည် နှင့် ဘော်နီယိုရှိ ကူတိုင်းပြည်တို့ကို တည်ထောင်ခဲ့ကြသော စွန့်စားသွားလာသူများ ၊<ref>{{cite web | title = The Period of Hindu Kingdoms | publisher = Embassy of Republic of Indonesia at Bangkok, Thailand | year = 2006 | url = http://www.kbri-bangkok.com/about_indonesia/history_02.html | accessdate = October 17, 2006 | deadurl = yes | archiveurl = https://web.archive.org/web/20061107080534/http://www.kbri-bangkok.com/about_indonesia/history_02.html | archivedate = November 7, 2006 | df = dmy-all }}</ref> ကိုလိုနီခေတ် စီပွိုင်းကုန်သည်များ သို့မဟုတ် ခေတ်သစ်ကုန်သည်များ မှဆင်းသက်သူများ ဖြစ်ကြသည်။<ref name=appliedbiosystems>[http://www6.appliedbiosystems.com/yfilerdatabase/ With a sample population of 105 Filipinos, the company of ''Applied Biosystems'', analysed the Y-DNA of average Filipinos and it is discovered that about 0.95% of the samples have the Y-DNA Haplotype "H1a", which is most common in South Asia and had spread to the Philippines via precolonial Indian missionaries who spread Hinduism and established Indic Rajahnates like Cebu and Butuan.]</ref><!-- The source is hard to interpret due to complicated programming. However there's a visual representation of the data used as a source in Wikipedia, at this page: https://en.m.wikipedia.org/wiki/Filipinos#/media/File%3A105_Filipino_Y-DNA.jpg--> ဖိလစ်ပိုင်သည် ယခင်က အမေရိကန် ကိုလိုနီဖြစ်ခဲ့ပြီး အမေရိကန် ကိုလိုနီခေတ်ကာလ အတွင်းတွင် ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွေးဖွားသော အမေရိကန်လူမျိုး ၈၀၀,၀၀၀ ဦး ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.thebagelboyclub.com/?page_id=37|publisher=The Bagelboy Club of the Philippines|title=History of the Bagelboy Club|website=www.thebagelboyclub.com|accessdate=8 August 2019|archivedate=25 August 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180825002506/http://www.thebagelboyclub.com/?page_id=37}}</ref> ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင်တွင် နေထိုင်သော အမေရိကန်နိုင်ငံသား ၂၂၀,၀၀၀ မှ ၆၀၀,၀၀၀ ဦး အထိ ရှိသည်။ <ref>{{cite news |last=Cooper |first=Matthew |date=November 15, 2013 |title=Why the Philippines Is America's Forgotten Colony |url=http://www.nationaljournal.com/magazine/why-the-philippines-is-america-s-forgotten-colony-20131115 |newspaper=National Journal |access-date=January 28, 2015 |quote=c. At the same time, person-to-person contacts are widespread: Some 600,000 Americans live in the Philippines and there are 3 million Filipino-Americans, many of whom are devoting themselves to typhoon relief.}}</ref> ထို့ပြင် အန်ဂျလိစ်မြို့၊ မနီလာမြို့၊ ကလာ့ခ်မြို့ နှင့် အိုလွန်ဂါပိုမြို့တို့တွင် ပြန့်ကျဲနေထိုင်ကြသော အေမာအာရှ လူမျိုး ၂၅၀,၀၀၀ ခန့် ရှိသည်။ <ref>{{cite press release|url=http://amerasianresearch.org/releases/amerasianresearch-2012-09.pdf|title=200,000–250,000 or More Military Filipino Amerasians Alive Today in Republic of the Philippines according to USA-RP Joint Research Paper Finding|work=Amerasian Research Network, Ltd.|date=November 5, 2012|accessdate=July 11, 2016}}<br />{{cite web|last1=Kutschera|first1=P.C.|last2=Caputi|first2=Marie A.|url=http://amerasianresearch.org/pdf/ICOPHIL-9FINALFilipinoDiaspora-Kutschera-Caputi.pdf|title=The Case for Categorization of Military Filipino Amerasians as Diaspora|publisher=9th International Conference On the Philippines, Michigan State University, E. Lansing, MI|date=October 2012|accessdate=July 11, 2016}}</ref> အခြားအရေးပါသော ဒေသရင်းနေမဟုတ်သော လူနည်းစုလူမျိုးများတွင် အာရပ်တို့လည်း ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့သည် ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်မီက မွတ်ဆလင် စူလတန်ပြည်များ ဖြစ်ကြသော လာနောင်း၊ မာဂွင်ဒါနောင်း၊ ဆူလူး နှင့် ဘရူနိုင်း ပြည် တို့ကို ထူထောင်ခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ဂျပန်လူမျိုးများလည်း ရှိပြီး ၎င်းတို့မှာ ရှိုးဂန်း တိုကုဂါဝါ အီအဲယာဆု၏ ဖိနှိပ်မှုမှာ ထွက်ပြေးလွတ်မြောက်လာကြသော ခရစ်ယာန် (ကိရိရှိတန်) များ ဖြစ်ကြပြီး သူတို့အား ဖိလစ်ပိုင်ရှိ စပိန်အင်ပိုင်ယာမှ နိုင်ငံရေး ခိုလှုံခွင့် ပေးခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ လူမျိုးမတူသော မိဘမှ ပေါက်ဖွားလာသူများကို တီဆွိုင်းဟု ခေါ်ကြသည်။ <ref>"[https://web.archive.org/web/20071001215334/http://www.seasite.niu.edu/tagalog/Tagalog_Homepage99/impacts_of_spanish_rule_in_the_p.htm The Impact of Spanish Rule in the Philippines]". (2009). ''Tagalog at NIU''. Retrieved December 19, 2009 from the Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies, SEAsite Project. (archived from [http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Tagalog_Homepage99/impacts_of_spanish_rule_in_the_p.htm the original] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071001215334/http://www.seasite.niu.edu/tagalog/Tagalog_Homepage99/impacts_of_spanish_rule_in_the_p.htm |date=October 1, 2007 }} on October 1, 2007)</ref><ref>Nicholas Trajano Molnar (2017), University of Missouri Press, "American Mestizos, The Philippines, and the Malleability of Race: 1898–1961"</ref> ===ဘာသာစကား=== {| class="wikitable sortable floatright" style="text-align:right; font-size:90%; background:white;" |+ style="font-size:100%;" |မိခင်ဘာသာစကား အလိုက်လူဦးရေ (၂၀၁၀) |- ! scope="col" style="text-align:left;" |ဘာသာစကား ! scope="col" style="text-align:center;" colspan="3" |ပြောဆိုသူ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|တာဂါးလော့ |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:22,512,089|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#404070}} |၂၂,၅၁၂,၀၈၉ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|စီဘွာနို |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:19,665,453|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#707094}} |၁၉,၆၆၅,၄၅၃ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|အီလိုကာနို |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:8,074,536|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#AFAFC3}} |၈,၀၇၄,၃၅၆ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|ဟီလာဂေညွန် |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:7,773,655|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#C3C3D2}} |၇,၇၇၃,၆၅၅ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|ဝါရေး |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:3,660,645|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#D2D2DE}} |၃,၆၆၀,၆၄၅ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''အခြား ဒေသခံစကားများ/ဒေသသုံး''}} |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:24,027,005|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#000040}} |၂၄,၀၂၇,၀၀၅ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''အခြားနိုင်ငံခြားဘာသာစကားများ/ဒေသသုံး''}} |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:78,862|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#DEDEE6}} |၇၈,၈၆၂ |- ! scope="row" style="text-align:left; background:initial;"|{{nowrap|''အစီရင်ခံမထားသော ဘာသာစကား''}} |style="font-weight:bold;" |{{bartable|{{rnd|{{#expr:100 * {{formatnum:6,450|R}} / {{formatnum:92,097,978|R}}}}|2}}|{{thinsp}}%|||background-color:#E6E6EC}} |၆,၄၅၀ |- class="sortbottom" style="border-top:double gray;" ! scope="col" style="text-align:left;letter-spacing:0.02em;" colspan="3" |စုစုပေါင်း ! scope="col" style="text-align:right;" |၉၂,၀၉၇,၉၇၈ |- class="sortbottom" |style="font-style:italic;" colspan="4" |ရင်းမြစ်: ဖိလစ်ပိုင် စာရင်းအင်း အာဏာပိုင်အဖွဲ့ ၊{{Sfn|Philippine Statistics Authority|2014|pp=29–34}} |} ''အက်သနိုလော့'' စာအုပ်အရ ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဘာသာစကားပေါင်း ၁၈၆ ခုရှိပြီး ၁၈၂ ခုမှာ ယနေ့တိုင် သုံးစွဲနေဆဲ ဖြစ်ကာ ၄ ခုတွင် ပြောဆိုသူ မရှိတော့ပေ။ ဒေသခံ ဘာသာစကား အများစုမှာ အော်စထရိုနီးရှန်း ဘာသာစကား မိသားစုမှ မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း ဘာသာစကား၏ ဖိလစ်ပိုင် ဘာသာခွဲမှ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်သည်။<ref name="Ethnol">Lewis, M. Paul, Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). (2015). There ''[http://www.ethnologue.com/country/PH Ethnologue: Languages of the World]'' (18th ed.). Dallas, Tex.: SIL International. Retrieved April 13, 2015.</ref>စပိန်စကားပေါ်တွင် အခြေခံသော ခရီရိုးခေါ် ဒေသတွင်း ပေါ်ပေါက်လာသော ဘာသာစကားအမျိုးမျိုးကို ကာဗာကာနိုး ဟု ခေါ်သည်။ <ref>Spanish creole: {{Citation |first = Antonio |last = Quilis |title = La lengua española en Filipinas |year = 1996 |page = 54 and 55 |url = http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/01350553135573500088680/209438_0013.pdf |publisher = Cervantes virtual }}</ref> ထို့ပြင် အော်စရိုနီးရှန်း ဘာသာစကား၏ လွှမ်းမိုးမှုတွင် ပါမသွားသော ဖိလစ်ပိုင် နီဂရီတို ဘာသာစကားများလည်း ရှိပြီး ၎င်းတို့တွင် သီးသန့်ဝေါဟာရများ ရှိသည်။<ref>Reid, Lawrence A. 1994. "Possible Non-Austronesian Lexical Elements in Philippine Negrito Languages." In Oceanic Linguistics, Vol. 33, No. 1 (Jun. 1994), pp. 37–72.</ref> ဖိလစ်ပီနို ဘာသာစကားနှင့် အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကားတို့သည် နိုင်ငံ၏ ရုံးသုံးဘာသာစကားများ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=OfficialLang /> ဖိလစ်ပီနိုသည် တာဂါးလော့ ဘာသာစကားအား စံနှုန်းပြုထားခြင်းဖြစ်ပြီး မက်ထရို မနီလာ နှင့် အခြားမြို့ပြဒေသများတွင် ပြောဆိုလေ့ ရှိကြသည်။ ဖိလစ်ပီနို နှင့် အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကား နှစ်ခုစလုံးကို အစိုးရ၊ ပညာရေး၊ ပုံနှိပ်ရေး၊ ရုပ်သံလွှင့် မီဒီယာ နှင့် စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများတွင် အသုံးပြုကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်၏ သမိုင်းကြောင်းတွင် တကမ္ဘာလုံးရှိ အစိတ်အပိုင်း အသီးသီးမှ ယဉ်ကျေးမှု အမျိုးမျိုးနှင့် ရှုပ်ထွေးစွာ ကူးလူးဆက်ဆံမှုများ ပြုခဲ့သည့် အပြင် ဒေသတွင်း လွှမ်းမိုးမှုများကြောင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အမျိုးမျိုးသော ဒေသသုံးဘာသာစကားများထဲ၌ ဖိလစ်ပီနို ဘာသာစကားတွင် နေ့စဉ်သုံးစကားများတွင် အသုံးပြုသော နိုင်ငံရပ်ခြား ဝေါဟာရ အမြောက်အမြားပါဝင်နေကြသည်။ အကြောင်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် ဘာသာစကားတွင် အင်္ဂလိပ်၊ လက်တင်၊ ဂရိ၊ စပိန် <ref>{{cite journal |last1=Lopez |first1=Cecilio |title=The Spanish overlay in Tagalog |journal=Lingua |date=January 1, 1965 |volume=14 |page=477 |doi=10.1016/0024-3841(65)90058-6 |language=en |issn=0024-3841}}</ref> Hebrew, Arabic, Persian, Sanskrit,<ref>{{cite book |last=Haspelmath |first=Martin |title=Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook |url= |publisher=De Gruyter Mouton |page=724 |isbn=978-3-11-021843-5 |author-link= |year=2009 }}</ref> တမီးလ်၊ မလေး <ref>{{cite news|last=Rainier Alain|first=Ronda|title=Bahasa in schools? DepEd eyes 2nd foreign language|url=http://www.philstar.com/headlines/2013/03/22/922576/bahasa-schools-deped-eyes-2nd-foreign-language|accessdate=June 11, 2013|newspaper=The Philippine Star|date=March 22, 2013}}</ref> တရုတ်၊ <ref>{{cite book |last1=Chan-Yap |first1=Gloria |title=Hokkien Chinese borrowings in Tagalog |date=1980 |publisher=Dept. of Linguistics, School of Pacific Studies, Australian National University |isbn=978-0-85883-225-1 |page=5 |url=https://books.google.com/?id=lU4HAQAAIAAJ |language=en |quote=The number of loanwords in the domain of cookery is rather large, and they are, by far, the most homogeneous of the loanwords.}}</ref><ref>{{cite book |last1=Joaquin |first1=Nick |title=Culture and history |date=2004 |publisher=Pasig City |isbn=978-971-27-1426-9 |page=42 |language=English}}</ref>ဂျပန်<ref>{{cite book |last=Potet |first=Jean-Paul G. |date=2016 |title=Tagalog Borrowings and Cognates |url=https://books.google.com/?id=jvOjDAAAQBAJ |location=Raleigh, NC |publisher=Lulu Press, Inc. |page=343 |isbn=978-1-326-61579-6 }}</ref>နှင့် နာဟွာတယ် <ref>{{Cite news|url=https://news.mb.com.ph/2017/06/28/mexico-our-older-sister/|title=Mexico, our older sister|work=Manila Bulletin News|access-date=April 13, 2018|language=en-US}}</ref> အစရှိသော ဘာသာစကားမျိုးစုံတို့ မှ စကားလုံးများ ကြွယ်ဝစွာ ပေါင်းစပ်ပါဝင်နေကြသည်။ ထို့ပြင် မြို့အများစု၌ ဒေသခံ မူလ ဘာသာစကားများကိုလည်း ပြောလေ့ ရှိကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေမှ စပိန်ဘာသာစကား နှင့် အာရပ်ဘာသာစကားတို့ကို ဝေါဟာရတွင် တိုးမြှင့်သုံးစွဲရန် ဖော်ပြထားပြီး အသုံးပြုရန်မှာ ရွေးချယ်မှုတွင်သာ အခြေခံသည်။<ref name=OfficialLang>{{cite web |author1=Joselito Guianan Chan |author2=Managing Partner |url=http://www.chanrobles.com/article14language.htm |title=1987 Constitution of the Republic of the Philippines, Article XIV, Section 7 |publisher=Chan Robles & Associates Law Firm |accessdate=May 4, 2013 |archivedate=10 November 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071110234327/http://www.chanrobles.com/article14language.htm }}</ref> သို့သော်လည်း ယခင်က ထိုဘာသာစကား နှစ်ခုစလုံးကို ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုခဲ့ခြင်း မရှိပေ။ ၁၉ ရာစု နှောင်းပိုင်း အထိ နိုင်ငံခြား ဘာသာစကားအဖြစ် နေ့စဉ် သုံးစွဲနေကြသော်လည်း သုံးစွဲမှုမှာ သိသိသာသာ လျော့ကျလာခဲ့သော်လည်း စပိန်စကားမှ ငှားရမ်းသုံးစွဲထားသော စကားလုံး အများစုကိုမူ ဖိလစ်ပိုင် ဒေသခံ ဘာသာစကားများတွင် ထည့်သွင်း သုံးစွဲနေကြဆဲ ဖြစ်ကာ <ref>{{cite web |title=Spanish language in Philippines |url=http://www.spanish-in-the-world.net/Spanish/philippines.php |archive-url=https://web.archive.org/web/20080128195005/http://www.spanish-in-the-world.net/Spanish/philippines.php |dead-url=yes |archive-date=January 28, 2008 |accessdate=March 1, 2015 |df= |archivedate=18 March 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150318055051/http://www.spanish-in-the-world.net/Spanish/philippines.php }}</ref> အာရပ်ဘာသာစကားမှာမူ မင်ဒါနောင်းရှိ အစ္စလာမ်ကျောင်းများတွင် သုံးစွဲနေကြသည်။ <ref>{{cite web|last1=Rodríguez-Ponga|first1=Rafael|title=New Prospects for the Spanish Language in the Philippines|url=http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/web/rielcano_en/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/elcano_in/zonas_in/spanish+language+culture/ari27-2009#.VPUs_lPF9l8|accessdate=March 1, 2015|archivedate=2 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402171759/http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/web/rielcano_en/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=%2Felcano%2Felcano_in%2Fzonas_in%2Fspanish+language+culture%2Fari27-2009#.VPUs_lPF9l8}}</ref> ဆူမတြာ၊ ဆူလာဝေစီ နှင့် ဖိလစ်ပိုင်တို့တွင် ဒေသခံ ဘာသာစကားများ၏ စာအရေးအသားများသည် အစောပိုင်း ဂူဂျာရာတီ စာအရေးအသားများမှ ဆင်းသက်လာသည် ဆိုသော သီအိုရီတစ်ခုကို ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဘာကလေ ဘာသာဗေဒ အဖွဲ့အစည်း၏ အစည်းအဝေးတွင် တင်ပြသွားခဲ့သည်။<ref name="Miller2010">{{cite journal|last1=Miller|first1=Christopher|title=A Gujarati Origin for Scripts of Sumatra, Sulawesi and the Philippines|journal=Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society|volume=36|issue=1|year=2010|page=276|issn=2377-1666|doi=10.3765/bls.v36i1.3917}}</ref> ဒေသခံ ဘာသာစကား ၁၉မျိုးကို အရန်ရုံးသုံးဘာသာစကားဖြင့် ညွှန်ကြားရေး သင်ကြားရေးတို့တွင် အသုံးပြုကြသည်။ ၎င်းတို့မှာ အက်ကလန်နွန်၊ ဘိုင်ကော၊ စီဘွာနို၊ ကာဗာကာနိုး၊ ဟီလဂိုင်နွန်၊ အီဘာနာ့ခ်၊ အီလိုကာနို၊ အီဗာတန်၊ ကာပန်ပန်ဂန်၊ ကင်းနရေး-အေ၊ မာဂွင်ဒါနောင်း၊ မာရာနောင်း၊ ပန်ဂါစီနန်၊ ဆမ်ဘယ်၊ ဆူရီဂေါင်နွန်၊ တာဂါးလော့၊ တောဆပ်ဂ်၊ ဝါရေး နှင့် ယာကန် တို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name="7 mother languages">[http://www.gmanetwork.com/news/story/317280/news/nation/deped-adds-7-languages-to-mother-tongue-based-education-for-kinder-to-grade-3 DepEd adds 7 languages to mother tongue-based education for Kinder to Grade 3]. GMA News. July 13, 2013.</ref> အခြားသော ဒေသခံ ဘာသာစကားများ ဖြစ်သော ကျူရိုနွန်၊ အီဖူဂေါင်း၊ အစ်ဘာယတ်၊ ကာလင်ဂါ၊ ကမာယို၊ ကန်းကနေ၊ မတ်စဘတ်တန်းညို၊ ရွမ်ဘလွန်မနွန်၊ မလေး နှင့် အချို့သော ဗီဆာယန်း ဘာသာစကားများမှာ သက်ဆိုင်ရာ ခရိုင်များတွင် အသုံးများကြသည်။<ref name="ethn">{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/country/PH|title=Philippines|publisher=Ethnologue.com |accessdate=May 4, 2013}}</ref> ကျွန်းများအတွင်း ဒေသခံမဟုတ်သော ဘာသာစကားများကိုလည်း အချို့ကျောင်းများတွင် သင်ကြားကြသည်။ မန်ဒရင်တရုတ်စကားကို ဖိလစ်ပိုင်တရုတ် အသိုင်းအဝိုင်းအတွက် ဖွင့်လှစ်သော တရုတ်ကျောင်းများတွင် အသုံးပြုကြသည်။ မင်ဒါနောင်းရှိ အစ္စလာမ်ကျောင်းများတွင် ယနေ့ခေတ် အာရပ် စံ ဘာသာစကားကို သင်ရိုးအတွင်း ထည့်သွင်း သင်ကြားသည်။ <ref>[http://business.inquirer.net/6899/muslim-education-program-gets-p252-m-funding Muslim education program gets P252-M funding]. ''Philippine Daily Inquirer''. July 13, 2011.</ref>ပြင်သစ်၊ ဂျာမန်၊ ဂျပန်၊ ဟင်ဒီ၊ ကိုရီးယား နှင့် စပိန်ဘာသာစကားတို့ကိုလည်း နိုင်ငံရပ်ခြား ဘာသာစကားကျောင်းများ၏ အကူအညီဖြင့် သင်ကြားကြသည်။<ref>[http://globalnation.inquirer.net/58931/deped-to-continue-teaching-french-in-select-public-schools-in-2013 DepEd to continue teaching French in select public schools in 2013]. ''Philippine Daily Inquirer''. December 6, 2012.</ref> ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ပညာရေး ဌာနမှ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံနှင့် မလေးရှားနိုင်ငံသုံး မလေးဘာသာစကားကို စတင်သင်ကြားခဲ့သည်။ <ref>[http://gulfnews.com/news/world/philippines/philippines-students-to-take-foreign-language-1.1161513 Philippines: Students to take foreign language]. ''Gulf News''. March 22, 2013.</ref> ===ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု=== [[File:St. Agustine Paoay Church 02.jpg|thumb|အီလိုကော့စ် နော်တယ်ရှိ သမိုင်းဝင် ပါဝေးဘုရားကျောင်း။ ၁၉၇၃ ခုနှစ်တွင် ဖိလစ်ပိုင် အစိုးရမှ နိုင်ငံတော် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အမွေအနှစ် အဖြစ် ကြေညာခဲ့ပြီး ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ယူနက်စကိုမှ ဘာရော့ဘုရားကျောင်းများ အစုအဝေးအနေနှင့် ၁၉၉၃ တွင် ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်စာရင်းတွင် ထည့်သွင်းခဲ့သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်သည် တရားဝင်အားဖြင့် ဘာသာတရားတစ်ခုကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် ပြဋ္ဌာန်းထားသော နိုင်ငံမဟုတ်သော်လည်း ခရစ်ယာန်ဘာသာသည် အဓိက ကိုးကွယ်သည့် ဘာသာဖြစ်သည်။ <ref>{{Cite journal|last = Kalaw |first = Maximo M. |url = http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/text-idx?c=philamer;idno=AFJ2233.0001.001 |title = The development of Philippine politics |publisher = Oriental commercial |year = 1927 |page = [http://quod.lib.umich.edu/cgi/t/text/pageviewer-idx?c=philamer;cc=philamer;idno=afj2233.0001.001;view=image;seq=451;size=100;page=root 431]}}</ref> အခွင့်အရေး ဥပဒေ၏ ပုဒ်မ ၅ (ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ အခန်း ၃ တွင် "''ဘာသာတရားတစ်ခုကို ကို ကိုးကွယ်ရန် သို့မဟုတ် လွတ်လပ်စွာကျင့်သုံးခြင်းကို တားမြစ်ရန် အတွက် ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းမှု မပြုရ။ ဘာသာတရားဆိုင်ရာ ပြမူခြင်းနှင့် ရှိခိုးခြင်းကို မိမိပျော်မွေ့သလို လွတ်လပ်စွာ လုပ်ပိုင်ခွင့် ရှိပြီး ခွဲခြားဆက်ဆံမှု အရေးပေးမှု မပြုရမည့်အပြင် ထာဝရ ခွင့်ပြုရမည်။ နိုင်ငံသားဆိုင်ရာနှင့် နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးအတွက် ပြုမူရန် မည်သည့်ဘာသာရေး စမ်းစစ်မှုမှ မပြုလုပ်ရ။''" ဟု ဖော်ပြထားသည်။<ref name=1987constitution /> ၂၀၁၀ခုနှစ် လူဦးရေစာရင်း အရ ၈၀.၅၈% သော လူဦးရေသည် ကက်သလစ်ဘာသာကို ကိုးကွယ်ကြသည်။ <ref name="PSA-2015PSY">{{cite journal|title=Table 1.10; Household Population by Religious Affiliation and by Sex; 2010|journal=2015 Philippine Statistical Yearbook|date=October 2015|pages=1–30|url=https://psa.gov.ph/sites/default/files/2015%20PSY%20PDF.pdf|accessdate=August 15, 2016|issn=0118-1564}}</ref> ၃၇% သော သူတို့သည် လူစုလူဝေးဝတ်ပြုပွဲသို့ ပုံမှန်တက်ရောက်လေ့ ရှိကြပြီး ၂၉% မှာ အလွန်ဘာသာရေး ကိုင်းရှိုင်းသည်ဟု သိရှိရသည်။<ref name="newsinfo.inquirer.net">{{cite web|url=http://newsinfo.inquirer.net/463377/filipino-catholic-population-expanding-say-church-officials|title=Filipino Catholic population expanding, say Church officials|website=inquirer.net}}</ref><ref>[http://www.pewforum.org/2012/07/19/asian-americans-a-mosaic-of-faiths-overview/ Asian Americans: A Mosaic of Faiths], Pew Research. July 19, 2012.</ref> ဖိလစ်ပိုင် အင်ဒီပန်းဒန့် ဘုရားကျောင်းသည် လူသိများသော လွတ်လပ်သော ကက်သလစ် ဂိုဏ်းခွဲ တစ်ခု ဖြစ်သည်။<ref name=2006census>{{cite web|url=https://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120610051606/http://www.census.gov.ph/data/pressrelease/2003/pr0323tx.html|archivedate=June 10, 2012|title=2000 Census: Additional Three Persons Per Minute|publisher=Philippine Statistics Authority|date=February 18, 2003|accessdate=January 9, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.seasite.niu.edu/crossroads/russell/christianity.htm|title=Christianity in the Philippines|website=niu.edu}}</ref><ref>[http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-in-numbers-by-country/ Table: Christian Population in Numbers by Country], Pew Research. December 19, 2011.</ref> ပရိုတက်စတင့်မှာ လူဦးရေ၏ ၁၀.၈% ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-as-percentages-of-total-population-by-country/|title=Table: Christian Population as Percentages of Total Population by Country|date=December 19, 2011|publisher=Pew Research}}</ref>အများစုမှာ ဧဝံဂေလိ ပရိုတက်စတင့် ဂိုဏ်းခွဲကို ကိုးကွယ်ကြပြီး ၁၉ ရာစုနှင့် ၂၀ရာစုတို့တွင် အမေရိကန် သာသနာပြုများမှ မိတ်ဆက်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ကာ ၎င်းတို့သည် မြောက်လူဇွန်းနှင့် မင်ဒါနောင်းတောင်ပိုင်း တို့တွင် အများအပြား စုဝေးနေကြသည်။ <ref>{{Cite news|url=http://www.geocurrents.info/cultural-geography/religion/intriguing-patterns-in-scolbert08s-map-of-religion-in-insular-southeast-asia|title=Intriguing Patterns in Scolbert 08's Map of Religion in Insular Southeast Asia|work=GeoCurrents|access-date=October 10, 2017|language=en-US}}</ref><ref>{{cite web|url=http://philchal.org/dawn/nationalsum.asp|title=Philippine Church National Summary|website=philchal.org|accessdate=8 August 2019|archivedate=10 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010144551/http://philchal.org/dawn/nationalsum.asp}}</ref> အစ်ဂလဲရှား နီ ခရစ်စတိုသည် ဖိလစ်ပိုင်ရှိ တစ်ဆူတည်းသောဘုရားဝါဒနှင့် ပြန်လည်ထားသိုရေးဝါဒ ဆိုင်ရာ ထင်ရှားသော ဂိုဏ်းခွဲတစ်ခု ဖြစ်ပြီး လူဇွန်းအလယ်ပိုင်းတွင် ကိုးကွယ်သူများ စုစည်းနေကြသည်။ <ref name='census'>{{Cite book |chapter-url = https://www.census.gov.ph/sites/default/files/2014%20PIF.pdf |archive-url = https://web.archive.org/web/20140728203542/http://www.census.gov.ph/sites/default/files/2014%20PIF.pdf |dead-url = yes |archive-date = July 28, 2014 |page = 27 |publisher = Philippine Statistics Authority |issn = 1655-2539 |title = Philippines in Figures |year = 2014 |accessdate = August 11, 2014 |chapter = Demography |location = Manila}}</ref><ref name=cia-rp>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |title=The World Factbook |website=cia.gov |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150719222229/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/rp.html |archivedate=July 19, 2015 |df= }}</ref> အစ္စလာမ်ဘာသာသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဒုတိယ အများဆုံး ကိုးကွယ်သော ဘာသာဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် မွတ်စလင်လူဦးရေသည် စုစုပေါင်း လူဦးရေ၏ ၅.၅၇% ရှိသည်ဟု ၂၀၁၀ ခုနှစ် လူဦးရေစာရင်းတွင် ဖော်ပြထားသည်။ <ref name="PSA-2015PSY" /> ထိုဖော်ပြချက်နှင့် ဆန့်ကျင်လျှင် ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် မွတ်ဆလင် ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ နိုင်ငံတော် ကော်မရှင်မှ ဖိလစ်ပိုင် လူဦးရေမှ ၁၀,၇၀၀,၀၀၀ ဦး သို့မဟုတ် ၁၁% မှာ မွတ်ဆလင် ဖြစ်သည် ဟု ဖော်ပြထားသည်။<ref name = 2013ReportonInternationalReligiousFreedom >{{cite web | url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2013/eap/222161.htm |title=2013 International Religious Freedom Report |publisher=United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor}}</ref> အချို့သော မွတ်ဆလင် ပညာရှင်များက ငြင်းချက်ထုတ်သည်မှာ ၂၀၀၀ ခုနှစ် လူဦးရေစာရင်းတွင် မွတ်ဆလင်ဦးရေသည် သိသာစွာ လျော့နည်းနေပြီး အကြောင်းမှာ မွတ်ဆလင်အများစု ရှိသော ဒေသတွင် နေထိုင်သူတို့မှာ လုံခြုံရေးအရ စိုးရိမ်ရမှုနှင့် အစိုးရ ဝန်ထမ်းများပေါ်တွင် မကြည်လင်မှု တို့ကြောင့် နိုင်ငံအတွင်း မွတ်ဆလင်လူဦးရေနှင့် ပတ်သက်၍ တိကျသော အချက်အလက်ကို ရရှိရန် ခက်ခဲသည် ဟု ဆိုသည်။<ref name=ReligiousFreedomon2004>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2014&dlid=238326|title=International Religious Freedom Report for 2014|publisher=United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor}}</ref><ref name="HOWMANYMUSLIMSHASTHEPHILIPPINES">{{Cite journal|jstor=42632278|title=How Many Muslims Has the Philippines?|journal=Philippine Studies|volume=23|issue=3|pages=375–382|last1=O'Shaughnessy|first1=Thomas J|year=1975}}</ref> မွတ်ဆလင် အများစုသည် မင်ဒါနောင်းနှင့် အနီးအနားရှိ ကျွန်းများတွင် နေထိုင်ကြသည်။ <ref name=ReligiousFreedom2014>{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2014&dlid=238326|title=International Religious Freedom Report for 2014|publisher=United States Department of State, Bureau of Democracy, Human Rights and Labor|quote=Most Muslims are members of various ethnic minority groups. The majority of Muslims reside in Mindanao in the South and nearby islands.}}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/documents/organization/208472.pdf|publisher=US Department of State Bureau of Democracy, Human Rights and Labor|title=Philippines 2012 International Religious Freedom Report}}</ref><ref name="state.gov">{{cite web|url=https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm#wrapper|title=International Religious Freedom Report for 2013|website=state.gov}}</ref><ref>[http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=472375&publicationSubCategoryId=205 RP closer to becoming observer-state in Organization of Islamic Conference] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160603143753/http://www.philstar.com/Article.aspx?articleId=472375&publicationSubCategoryId=205 |date=June 3, 2016 }}. (May 29, 2009).''The Philippine Star''. Retrieved 2009-07-10, "Eight million Muslim Filipinos, representing 10 percent of the total Philippine population, ...".</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ncmf.gov.ph|title=National Commission on Muslim Filipinos|accessdate=25 December 2021|archivedate=19 November 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161119145842/http://www.ncmf.gov.ph/}}</ref>အများစုမှာ ရှဖီးကျောင်းတော်၏ အောက်မှ ဆွန်နီအစ္စလာမ်ဝါဒကို ကျင့်သုံးကြသည်။ <ref name="irf2010">U.S. Department of State. (2010). ''[https://web.archive.org/web/20101123103513/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2010/148891.htm Philippines: International Religious Freedom Report 2010]''. Retrieved 2011-05-20, "Islam is the largest minority religion, and Muslims constitute between 5 and 9 percent of the total population."</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/?id=2MyHnPaox9MC&pg=PA144&dq#v=onepage&q&f=false |title=Islamic Connections: Muslim Societies in South and Southeast Asia |author1=R Michael Feener |author2=Terenjit Sevea |page=144 |isbn=978-981-230-923-5 |year=2009 }}</ref> တရားဝင် စာရင်းဇယား မရှိသဖြင့် ဘာသာမဲ့ ရာခိုင်နှုန်းကို မသိရပေ။ သို့သော်လည်း လူဦးရေ၏ ၂၁% အထိ ရှိနိုင်သည်။ <ref>{{cite web|title=End of Year Survey 2014: Regional & Country Results : Philippines|url=http://www.wingia.com/web/files/richeditor/filemanager/Philippines_Tables_V3_a.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20170309123814/http://www.wingia.com/web/files/richeditor/filemanager/Philippines_Tables_V3_a.pdf|archivedate=9 March 2017|dead-url=yes|at=Table 10|access-date=February 1, 2019|df=mdy-all|accessdate=8 August 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170309123814/http://www.wingia.com/web/files/richeditor/filemanager/Philippines_Tables_V3_a.pdf}}</ref><ref>Dentsu Communication Institute [http://www2.ttcn.ne.jp/~honkawa/9460.html 電通総研・日本リサーチセンター編「世界60カ国価値観データブック] {{ja icon}}</ref> ဖိလစ်ပိုင် ဘုရားမဲ့ဝါဒီများနှင့် ဘုရားမယုံဝါဒီများ အဖွဲ့ (PATAS) သည် အကျိုးအမြတ်မထားသော အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ဖြစ်ပြီး အများပြည်သူတို့အား ဘုရားမဲ့ဝါဒနှင့် ဘုရားမယုံဝါဒတို့နှင့် ပတ်သတ်၍ သိရှိနိုင်ရန် ရည်ရွယ်ကာ လူ့အဖွဲ့အစည်းအား အသိပညာပေးပြီး ဘုရားမဲ့ဝါဒနှင့် ဘုရားမယုံဝါဒတို့နှင့် ပတ်သက်သော ဒဏ္ဍာရီများ နှင့် နားလည်မှုအလွဲများကို ဖယ်ရှားပေးသည်။<ref name="PATAS">{{cite web|url=http://freethinker.co.uk/2011/04/28/the-pope%E2%80%99s-gonna-have-a-cow-catholic-philippines-gains-its-first-atheist-society|title=Agnosticism and Atheism in the Philippines|publisher=The Free Thinker|accessdate=April 28, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110501002039/http://freethinker.co.uk/2011/04/28/the-pope%E2%80%99s-gonna-have-a-cow-catholic-philippines-gains-its-first-atheist-society/|archive-date=May 1, 2011|dead-url=yes|archivedate=1 May 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110501002039/http://freethinker.co.uk/2011/04/28/the-pope%E2%80%99s-gonna-have-a-cow-catholic-philippines-gains-its-first-atheist-society/}}</ref> ဗုဒ္ဓဘာသာကို လက်ခံကျင့်သုံးနေသော လူဦးရေမှာ ၂% ခန့်မျှ ရှိပြီး တရုတ်လူမျိုးမှ ဆင်းလက်လာသော ဖိလစ်ပိုင်များတွင် စုစည်းနေသည်။ <ref name=cia-rp /><ref name="irf2010" /><ref name=pew /> စုစုပေါင်း လူဦးရေ၏ ခန့်မှန်းခြေ ၂% ခန့်မှာ ဖိလစ်ပိုင် ရိုးရာဘာသာတရားများကို ကိုးကွယ်နေကြပြီး ၎င်းတို့သည် ရိုးရာယုံကြည်မှုများကို ကိုးကွယ်နေကြကာ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာနှင့် အစ္စလာမ်ဘာသာတို့နှင့် ရောနှောနေသည်။ <ref name="cia-rp" /><ref name=pew>[http://www.globalreligiousfutures.org/countries/philippines/religious_demography Pew Research Center's Religion & Public Life Project: Philippines]. Pew Research Center. 2010.</ref> ==ကျန်းမာရေး== ဖိလစ်ပိုင်တွင် ပုဂ္ဂလိက ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုဆိုင်ရာ ဝန်ဆောင်မှုများ များပြားလာခဲ့သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ၆၇.၁% သော ကျန်းမာရေး အသုံးစရိတ်သည် ပုဂ္ဂလိက အသုံးစရိတ်မှ ရရှိပြီး ၃၂.၉% မှာ အစိုးရထံမှ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၃ တွင် ကျန်းမာရေး ကဏ္ဍတွင် စုစုပေါင်း အသုံးစရိတ်မှာ ဂျီဒီပီ၏ ၃.၈% မျှ ဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး အဖွဲ့၏ ရည်မှန်းချက်ဖြစ်သော ၅% အောက်တွင် ရှိသည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.gmanetwork.com/news/story/325012/economy/business/phl-spends-less-on-health-care-amid-economic-boom-pids|title=PHL spends less on health care amid economic boom – PIDS|publisher=GMA News and Public Affairs|date=September 4, 2013|accessdate=September 21, 2014}}</ref> ကျန်းမာရေးနှင့် ပတ်သက်သော အသုံးစရိတ်မှာ အစိုးရ အသုံးစရိတ်၏ ၆.၁% ရှိသည်။ လူတစ်ဦးချင်းစီအလိုက် စုစုပေါင်း အသုံးစရိတ်မှာ ပျမ်းမျှငွေလဲနှုန်း ဖြင့် တွက်ချက်မည် ဆိုပါက အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၅၂ ဒေါ်လာမျှ ဖြစ်သည်။ <ref name=WHOStats2009>{{Cite book|url=http://www.who.int/entity/whosis/whostat/EN_WHS09_Full.pdf |publisher=World Health Organization |year=2009 |title=World Health Statistics 2009 |location=Geneva |isbn=978-92-4-156381-9 |accessdate=December 23, 2009}}</ref> ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကျန်းမာရေးအတွက် ဘတ်ဂျက်မှာ ပီဆို ၂၈ ဘီလီယံ (အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၅၉၇ မီလီယံဒေါ်လာ) သို့မဟုတ် လူတစ်ဦးလျှင် ၃၁၀ ပီဆို (၇ဒေါ်လာ) မျှ ဖြစ်သည်။ <ref>Philippine News Agency. (December 14, 2009). [https://web.archive.org/web/20100206190029/http://www.gov.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=2002495&Itemid=2 "Senate approves proposed 2010 national budget"]. (archived from [http://www.gov.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=2002495&Itemid=2 the original] on February 6, 2010).</ref>သို့သော်လည်း ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ဘတ်ဂျက်တိုးမြင့်လာခဲ့ပြီး ဒုစရိုက်အခွန်ဥပဒေ ဟု အများသိကြသော လွှတ်တော် ဥပဒေ ၅၇၂၇ ကြောင့် အခွန်ကောက်ခံမှု တိုးမြှင့်လာသောကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://aer.ph/doh-budget-increase-for-2014-biggest-ever-due-to-sin-tax-law/|title=DOH budget increase for 2014 'biggest ever' due to sin tax law|publisher=Action for Economic Reforms|date=January 15, 2014|accessdate=September 21, 2014}}</ref> ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ဆရာဝန်ပေါင်း ၉၀,၃၇၀ ဦး သို့မဟုတ် လူ ၈၃၃ ဦးလျှင် ဆရာဝန် တစ်ဦးမျှ ရှိပြီး၊ သူနာပြု ၄၈၀,၉၁၀ ဦး၊ သွားဆရာဝန် ၄၃,၂၂၀ ဦး နှင့် လူ ၇၆၉ဦး အတွက် ဆေးရုံ ခုတင် တစ်ခု ရှိသည်။ <ref name=WHOStats2009 /> ကျွမ်းကျင်သော ဆေးကုသသူများကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန် ပြဿနာ ရှိသည်။ သူနာပြု ဘွဲ့ရတို့၏ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ နိုင်ငံခြားသို့ သွား၍ အလုပ်လုပ်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် သူနာပြုများ နိုင်ငံခြားသို့ တင်ပို့ရန် အကြီးဆုံး ဆပ်ပလိုင်ယာ ဖြစ်သည်။ <ref>World Health Organization. (April 2006). [http://www.who.int/countryfocus/cooperation_strategy/ccsbrief_phl_en.pdf Philippines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161016053543/http://www.who.int/countryfocus/cooperation_strategy/ccsbrief_phl_en.pdf |date=16 October 2016 }}. ''Country Cooperation Strategy at a Glance''. Retrieved December 23, 2009.</ref> ၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် ဆေးရုံပေါင်း ၁,၇၀၀ ရှိပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် ၄၀% မှာ အစိုးရက အုပ်ချုပ်လည်ပတ်သော ဆေးရုံများဖြစ်ကာ ၆၀% မှာ ပုဂ္ဂလိက ဆေးရုံများ ဖြစ်သည်။ လူသေဆုံးမှုအတွက် ၂၅% မှာ နှလုံးနှင့်ဆိုင်သော ရောဂါများ ကြောင့်ဖြစ်သည်။ တရားဝင် ခန့်မှန်းချက်အရ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် [[အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ ရောဂါပိုး]]ရှိသည်ဟု တင်ပြသူမှာ ၁,၉၆၅ ဦးရှိပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် ၆၃၆ ဦးမှာ [[အေအိုင်ဒီအက်စ်]] ရောဂါ ဖြစ်ပွားကြသည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ် အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ/အေအိုင်ဒီအက်စ် ရောဂါဖြစ်ပွားသူ ၁၂,၀၀၀ မှ<ref name=usaidhealth>United States Agency for International Development. (May 2008). [http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNADM408.pdf ''USAID Country Health Statistical Report – Philippines''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010144551/http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNADM408.pdf |date=10 October 2017 }}. Retrieved April 8, 2010.</ref> ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ၁၇,၄၅၀ဦးသို့ တိုးတက် များပြားလာပြီး ၅,၉၆၅ ဦးမှာ အန်တီရီထရိုဗိုင်ယယ် ကုသမှု ခံယူနေသော်လည်း<ref>{{cite web|last=Santos|first=Tina G.|url=http://newsinfo.inquirer.net/590915/hiv-cases-rose-43-to-486-in-february-16-aids-deaths-reported-doh|title=HIV cases rose 43% to 486 in February; 16 AIDS deaths reported – DOH|publisher=Philippines Daily Inquirer|date=April 1, 2013|accessdate=September 21, 2014}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံသည် အိတ်ချ်အိုင်ဗွီရောဂါ ဖြစ်ပွားမှုနှုန်း နည်းပြီး လူကြီး လူဦးရေ၏ ၀.၁% အောက်သာလျှင် အိတ်ချ်အိုင်ဗွီ ပေါ့ဇတစ် ဖြစ်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။ <ref>{{cite news|last=Mydans|first=Seth|url=https://www.nytimes.com/2003/04/20/world/low-rate-of-aids-virus-in-philippines-is-a-puzzle.html|title=Low Rate Of AIDS Virus In Philippines Is a Puzzle|newspaper=The New York Times|date=April 20, 2003|accessdate=September 21, 2014}}</ref> ==ပညာရေး== [[File:University of Santo Tomas Main Building - España Boulevard side.jpg|thumb|ဆန်တို တောမတ် တက္ကသိုလ်အား ၁၆၁၁ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့ပြီးအာရှတွင် ရှေးအကျဆုံး တက္ကသိုလ်တစ်ခု ဖြစ်သည်။]] [[File:UP Diliman Quezon Hall.jpg|right|thumb|ဖိလစ်ပိုင် တက္ကသိုလ်စနစ်၏ အောက်မှာ ဖိလစ်ပိုင်တက္ကသိုလ် ဒီလီမန်။ ဖိလစ်ပိုင်၏ ယနေ့ခေတ် နာမည်ကြီးများ ပညာသင်ကြားခဲ့ရာ တက္ကသိုလ်ဖြစ်သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်တွင် သာမန် စာတတ်မြောက်မှုနှုန်း ၉၅.၆% မျှ ရှိပြီး အမျိုးသား ၉၅.၁% နှင့် အမျိုးသမီး ၉၆.၁% တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၀၈တွင် ဖိလစ်ပိုင်၌ အလုပ်လုပ်နိုင်လောက်သော စာတတ်မြောက်မှုနှုန်း ၈၆.၄၅% ရှိပြီး ၈၄.၂% မှာ အမျိုးသားဖြစ်ပြီး ၈၈.၇% မှာ အမျိုးသမီး ဖြစ်သည်။<ref name="NSO Literacy">{{cite web|url=http://web0.psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/aodao/article/Gender%20Factsheet%20-%20Literacy%20of%20Men%20and%20Women%20in%20the%20Philippines%20-%20March%202011%20No.11-01.pdf|title=Literacy of Men and Women in the Philippines|publisher=Philippine Statistics Authority|accessdate=September 19, 2014|archivedate=24 September 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140924041802/http://web0.psa.gov.ph/sites/default/files/attachments/aodao/article/Gender%20Factsheet%20-%20Literacy%20of%20Men%20and%20Women%20in%20the%20Philippines%20-%20March%202011%20No.11-01.pdf}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tesda.gov.ph/uploads/File/LMIR2011/ST-PO%2006-03-2011%20%20(FLEMMS).pdf|title=Highlights of the 2008 Functional Literacy, Education and Mass Media Survey (FLEMMS)|publisher=Technical Education and Skills Development Authority|accessdate=September 19, 2014}}</ref> ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတော်ဘတ်ဂျက်၏ လျာထားချက်မှ ၁၆.၁၁% ကို ပညာရေးအတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်။<ref>{{cite news|url=http://www.rappler.com/move-ph/issues/budget-watch/68721-recto-government-education-spending-2015|title='Last leg' before K to 12: DepEd gets highest budget|work=Rappler|date=September 19, 2014|accessdate=September 19, 2014}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.mb.com.ph/deped-gets-largest-share-of-proposed-2015-budget/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20140823115539/http://www.mb.com.ph/deped-gets-largest-share-of-proposed-2015-budget/ |dead-url=yes |archive-date=August 23, 2014 |title=DepEd gets largest share of proposed 2015 budget |newspaper=[[Manila Bulletin]] |date=July 31, 2014 |accessdate=September 19, 2014 |archivedate=23 August 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140823115539/http://www.mb.com.ph/deped-gets-largest-share-of-proposed-2015-budget/ }}</ref> ဖိလစ်ပိုင် အဆင့်မြင့် ပညာရေး ကော်မရှင်မှ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်ပေါင်း ၂,၁၈၀ ရှိသည်ဟု စာရင်းပြုစုထားပြီး ၎င်းတို့ထဲတွင် ၆၀၇ ခုမှာ အများပြည်သူဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်များ ဖြစ်ကြပြီး ၁,၅၇၃ ခုနှစ်မှာ ပုဂ္ဂလိက ကျောင်းများ ဖြစ်သည်။ <ref name=CHED>Republic of the Philippines. Commission on Higher Education. (August 2010). {{cite web|url=http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information |title=Information on Higher Education System |accessdate=October 3, 2011 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110704102629/http://202.57.63.198/chedwww/index.php/eng/Information |archivedate=July 4, 2011 |df= }}. ''Official Website of the Commission on Higher Education''. Retrieved April 17, 2011.</ref> အတန်းများမှာ ဇွန်လတွင် စ၍ မတ်လတွင် ပြီးဆုံးသည်။ ကောလိပ်နှင့် တက္ကသိုလ်အများစုမှာ ဆမ်မက်စတာပြက္ခဒိန် အတိုင်း သွားကြပြီး ပထမ ဆမ်မက်စတာမှာ ဇွန်လမှ အောက်တိုဘာလ အထိ ဖြစ်ကာ ဒုတိယ ဆမ်မက်စတာမှ နိုဝင်ဘာလ မှ မတ်လ အထိ ဖြစ်သည်။ ပညာသင်ကြားနိုင်သော နိုင်ငံခြား ကျောင်းများလည်း ရှိသည်။ <ref name="About" /> ၂၀၁၃ ခုနှစ် ကေ-၁၂ ပညာရေး အစီအစဉ်အရ<ref>{{cite web|url=http://www.interaksyon.com/article/61826/aquino-signs-k-12-enhanced-basic-education-law|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130614003442/http://www.interaksyon.com/article/61826/aquino-signs-k-12-enhanced-basic-education-law|archivedate=June 14, 2013 |title=Aquino signs K–12 enhanced basic education law|publisher=InterAksyon.com|author=Dexter San Pedro|date=May 15, 2013|accessdate=September 23, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20FAQs%20as%20of%20December%202011.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120611201934/http://www.deped.gov.ph/cpanel/uploads/issuanceImg/Kto12%20FAQs%20as%20of%20December%202011.pdf |archivedate=June 11, 2012 |title=K to 12 Basic Education Program Frequently Asked Questions |date=November 25, 2011 |publisher=Department of Education |accessdate=April 28, 2012}}</ref> မူလတန်း ၆ နှစ်၊ ဂျူနီယာ အထက်တန်း ၄ နှစ်နှင့် စီနီယာ အထက်တန်း ၂ နှစ်မှာ မသင်မနေရ ဖြစ်သည်။ <ref>Republic of the Philippines. (Approved: August 11, 2001). [http://www.chanrobles.com/republicactno9155.html ''Republic Act No. 9155 – Governance of Basic Education Act of 2001'']. Retrieved December 11, 2009 from the [http://www.chanrobles.com/ Chan Robles Virtual Law Library].</ref> ပညာရေးတွင် အစိုးရ၏ အေဂျင်စီအချို့ ပါဝင်ဆောင်ရွက်နေကြသည်။ ပညာရေးဌာနသည် မူလတန်း၊ အထက်တန်း နှင့် သင်ရိုးပြင်ပ ပညာရေးတို့တွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်သည်။ နည်းပညာဆိုင်ရာ ပညာရေးနှင့် ကျွမ်းကျင်မှု မြှင့်တင်ရေး အာဏာပိုင် အဖွဲ့ (TESDA) အထက်တန်းနောက်ပိုင်း အလယ်အလတ်အဆင့် ပညာရေးဆိုင်ရာ လေ့ကျင်သင်ကြားမှုများနှင့် မြှင့်တင်မှုများတွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်သည်။ အဆင့်မြင်ပညာရေး ကော်မရှင် (CHED) က ကောလိပ်များနှင့် ဘွဲ့လွန် ပညာရေး အစီအစဉ်များ နှင့် ဘွဲ့များ ကို ကြီးကြပ်ပြီး အဆင့်မြင်ပညာရေးအတွက် စံနှုန်းကို ကြီးကြပ်ထိန်းချုပ်သည်။ <ref>[http://www.preventionweb.net/organizations/13426 Commission on Higher Education] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190808134111/https://www.preventionweb.net/organizations/13426 |date=8 August 2019 }} The Commission on Higher Education is the governing body covering both public and private higher education institutions as well as degree-granting programs in all tertiary educational institutions in the Philippines. The CHED was established on May 18, 1994 through Republic Act 7722 or the Higher Education Act.</ref> ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတဝှမ်းလုံးရှိ ဒေသ ၁၆ ခု အထူးသဖြင့် မင်ဒါနောင်းရှိ မွတ်ဆလင် ဒေသများတွင် ပညာရေးဌာန၏ အစီအစဉ်အောက်၌ မာဒရစ်ခေါ် မွတ်ဆလင်ကျောင်းများကို ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။<ref name="madrasa">{{cite news|url=http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/learning/view/20090720-216304/Mainstreaming-Madrasa |title=Mainstreaming Madrasa |newspaper=The Philippine Daily Inquirer |author=Jerry E. Esplanada |date=July 20, 2009 |accessdate=September 23, 2014 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140724102132/http://newsinfo.inquirer.net/inquirerheadlines/learning/view/20090720-216304/Mainstreaming-Madrasa |archivedate=July 24, 2014}}</ref>အများပြည်သူဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်များမှာ ဂိုဏ်းဂဏကင်းစင်သော အဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်ပြီး ထပ်မံ၍ နိုင်ငံတော်ဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်များ နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်များဟူ၍ ခွဲခြားထားသည်။ <ref name=CHED /> ဖိလစ်ပိုင် တက္ကသိုလ် ဆိုသည်မှာ လက်အောက်ခံ တက္ကသိုလ် ၈ ခု ပါဝင်သော နိုင်ငံတော် ဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်စနစ် တစ်ခု ဖြစ်သည်။<ref name="Charter">Republic of the Philippines. (Approved: April 29, 2008). [http://www.chanrobles.com/republicacts/republicactno9500.html ''Republic Act 9500 – An Act to Strengthen the University of the Philippines as the National University'']. Chan Robles Law Library.</ref> {{clear}} == ယဉ်ကျေးမှု == [[File:Ati-Atihan Festival Participant.jpg|thumb|အာတီ-အာတီဟန်ပွဲတော်တွင် ပါဝင်နေသူတစ်ဦး]] ဖိလစ်ပိုင်ယဉ်ကျေးမှုသည် အရှေ့တိုင်းယဉ်ကျေးမှုနှင့် အနောက်တိုင်း ယဉ်ကျေးမှုတို့ ပေါင်းစပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် အခြားအာရှနိုင်ငံများတွင် တွေ့ရသော အစိတ်အပိုင်းများကို မလေးတို့ ထံမှ ဆက်ခံသော အမွေဖြင့် ဖော်ပြလေ့ ရှိသလို<ref>Baringer, Sally E. [c. 2006]. [http://www.everyculture.com/No-Sa/The-Philippines.html "The Philippines"]. In ''Countries and Their Cultures''. Advameg Inc. Retrieved December 20, 2009 from www.everyculture.com.</ref> ယဉ်ကျေးမှဒအတွင်းတွင် စပိန်နှင့် အမေရိကန်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုများကိုလည်း သိသာစွာ ဖော်ပြနေသည်။ ''ဘာရီယို ဖီစတာ'' (ဒိစတြိတ်ပွဲတော်) ဟု ခေါ်သော သူတော်စင်တို့၏ ကောက်သစ်စားပွဲတော်ကို ကျင်းပခြင်းမှာ နေရာအနှံ့တွေ့ရသည်။ ထိုသို့ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းအတွင်း ပွဲတော်ကျင်းပေနေသည့်အချိန်မှာ ကောက်သစ်စားခြင်း၊ ဂီတ နှင့် အကတို့ပြုလုပ်ရန် အချိန်ဖြစ်သည်။ အာတီ-အာတီဟန်ပွဲတော်၊ မိုရီယွန်းပွဲတော် နှင့် စီနူလော့ပွဲတော်တို့မှာ လူသိများသော ပွဲတော်များ ဖြစ်သည်။ အချို့သော ရိုးရာများမှာ ပြောင်းလဲလာခြင်းနှင့် ခေတ်ပြောင်းခြင်းကြောင့် တဖြည်းဖြည်း မေ့ပျောက်လာကြခြင်းများ ဖြစ်လေ့ရှိသည်။ ဘာယာနီဟန် ဖိလစ်ပိုင် အမျိုးသား ရိုးရာ အက ကုမ္ပဏီသည် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတစ်ဝှမ်းလုံးတွင် တွေ့ရသော ရိုးရာ အကအမျိုးမျိုးကို ထိန်းသိမ်းခြင်းကြောင့် ချီးကျူးကြသည်။ သူတို့သည် သူတို့၏ အထူး ဖျော်ဖြေမှုများဖြစ်သော ဖိလစ်ပိုင် အကများဖြစ်သည့် တီနီကလင်း နှင့် ဆင်ကေးလ် အစရှိသော ဝါးညှပ်အကများကြောင့် နာမည်ကြီးသည်။<ref name="lonelyplanet44">{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=aaUR07G0yAcC&pg=PA44 |title = Philippines |author1 = Rowthorn, Chris |author2 = Greg Bloom |lastauthoramp = yes |edition = 9th |publisher =Lonely Planet|year = 2006 |page = 44 |isbn = 978-1-74104-289-4}}</ref> စပိန်တို့၏ အမွေအနှစ်အကြွင်းအကျန် အဖြစ် အမြင်နိုင်ဆုံးမှာ ဖိလစ်ပိုင်တို့ကြားတွင် စပိန်အမည် နှင့် မျိုးရိုးအမည်များ ထည့်သွင်း မှည့်ခေါ်ကြခြင်း ဖြစ်ပြီး သို့သော်လည်း စပိန်အမည်နှင့် မျိုးရိုးအမည်ကို မှည့်ခေါ်သူတိုင်း စပိန်သွေးပါရှိကြသည် မဟုတ်ပေ။ ထိုထူးဆန်းသော အရာမှာ အာရှသားတို့ကြားတွင် တမူထူးခြားနေပြီး စပိန်ဘုရင်ခံချုပ် နာစီဆို ကလာဗယ်ရီရာ ဝိုင် ဇယ်လ်ဒွါ၏ ကိုလိုနီခေတ် အမိန့်ကြောင့် ဖြစ်ပြီး ထိုအမိန့်အရ မျိုးရိုးအမည်များကို စနစ်တကျသုံးစွဲရန်နှင့် စပိန်အမည်များကို အသုံးပြုရန် ပြည်သူများကို ညွှန်ကြားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref name=Dumont>{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=zMFKs8--FDMC&pg=PA160 |title = Visayan Vignettes: Ethnographic Traces of a Philippine Island |author = Dumont, Jean-Paul |publisher = University of Chicago Press |location = Chicago |year = 1992 |pages = 160–162 |isbn = 978-0-226-16954-5}}</ref> လမ်းများ၊ မြို့များ နှင့် ခရိုင်များ၏ အမည် အများအပြား မှာလည်း စပိန်အမည်များ ဖြစ်ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားကို နေရာတကာ သုံးစွဲကြခြင်းမှာ ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းပေါ်တွင် အမေရိကန်တို့၏ ရိုက်ခတ်မှု ဖြစ်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အမေရိကန် ပေါ့ပ်ယဉ်ကျေးမှု ရေစီး၏ လွှမ်းမိုးမှုကို လက်ခံရန်အတွက် အသင့်ဖြစ်နေခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အမြန်ချက် အစားအသောက်များနှင့် အမေရိကန်ရုပ်ရှင်နှင့် ဂီတတို့အား သွေးသားထဲမှ နှစ်သက်ခြင်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ အမြန်ချက် စားသောက်ဆိုင်များကို လမ်းအများအပြားပေါ်တွင် တွေ့ရသည်။ အမေရိကန်တို့၏ တကမ္ဘာလုံးတွင် ရှိနေသော အမြန်ချက် စားသောက်ဆိုင်များမှာ ဈေးကွက်အတွင်း ဝင်ရောက်လာကြသော်လည်း ပြည်တွင်း အမြန်ချက်စားသောက်ဆိုင်များ ဖြစ်ကြသော ဂိုးလ်ဒီလော့ခ် နှင့် အထူးသဖြင့် နိုင်ငံအတွင်း ဦးဆောင်နေသော အမြန်စားသောက်ဆိုင် ဂျော်လီဘီး တို့ ထွက်ပေါ်လာပြီး နိုင်ငံခြားပြိုင်ဘက်များကို အောင်မြင်စွာ ယှဉ်ပြိုင်နိုင်ခဲ့ကြသည်။<ref name=Jollibee>{{cite web|url = http://www.jollibee.com.ph/corporate/phenomenon.htm |archivedate = June 23, 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20070623034806/http://www.jollibee.com.ph/corporate/phenomenon.htm |title = The Jollibee Phenomenon |publisher = Jollibee Inc. |accessdate = January 9, 2008}}</ref><ref name=Jollibee2>{{Cite news|url = https://www.nytimes.com/2005/05/30/business/worldbusiness/30iht-burger.html?pagewanted=all |title = Jollibee stings McDonald's in Philippines |author = Conde, Carlos H. |newspaper =The New York Times|date = May 31, 2005 |accessdate = January 5, 2010}}</ref> ===ဗိသုကာပညာ=== [[File:Calle Crisologo, Vigan Ilocos Sur.JPG|thumb|ဗီဂန်ရှိ ကိုလိုနီခေတ်အိမ်များ]] စပိန်တို့၏ ဗိသုကာပညာသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် စွဲထင်ကျန်ရစ်ခဲ့ပြီး မြို့များစွာမှာ မြို့လယ် ရင်ပြင် တစ်ခု သို့မဟုတ် "ပလာဇာ မေယာ" ကို ဝိုင်းရံ၍ တည်ဆောက်ကြသည်။ သို့သော်လည်း စပိန်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုခံရသော အဆောက်အဦးပေါင်းများစွာမှာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အတွင်းက ဖြိုဖျက်ခံခဲ့ရသည်။ <ref name=Ring /> အချို့သော ဥပမာများမှာ ယနေ့တိုင် ကျန်ရစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ ဘုရားကျောင်းများ၊ အစိုးရ အဆောက်အဦးများနှင့် တက္ကသိုလ်များတွင် ဖြစ်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်၏ ဘာရော့ခ် ဘုရားကျောင်း ၄ ခုမှာ ယူနက်စကို၏ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာ စာရင်းတွင် ပါဝင်ခဲ့ပြီး မနီလာရှိ ဆန် အဂတ်စတင်း ဘုရားကျောင်း၊ အီလိုကော့စ် နော်တဲ ရှိ ပဝေးဘုရားကျောင်း ၊ အီလိုကော့စ်ဆား ရှိ ဆန်တာမာရီယာ ဘုရားကျောင်း၊ အီလိုအီလိုရှိ ဆန်တို တောမတ်စ် ဒီ ဗေလာနျူဗာ ဘုရားကျောင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=Unesco>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/677/multiple=1&unique_number=801|title=Baroque Churches of the Philippines|website=UNESCO World Heritage Centre|author1=United Nations Educational |author2=Scientific and Cultural Organization |year=2010|accessdate=January 12, 2010}}</ref>အီလိုကော့စ် ဆား ရှိ ဗီဂန်မြို့မှာ ထိန်းသိမ်းထားသော စပိန်စတိုင်လ် အိမ်များ နှင့် အဆောက်အဦးများကြောင့် ထင်ရှားသည်။<ref name="lonelyplanet145">{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=aaUR07G0yAcC&pg=PA145 |title = Philippines |author1 = Rowthorn, Chris |author2 = Greg Bloom |lastauthoramp = yes |edition = 9th |publisher =Lonely Planet|year = 2006 |page = 145 |isbn = 978-1-74104-289-4}}</ref> ၁၈၉၈ အမေရိကန်တို့ သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ဗိသုကာ ပုံစံအသစ် မွေးဖွားလာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အစိုးရ အဆောက်အဦးများနှင့် အာ့တ်ဒီကို စတိုင်လ် ပြဇာတ်ရုံများကို တည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်။ အမေရိကန်တို့ ရှိနေစဉ်အချိန်တွင် မနီလာမြို့၏ အစိတ်အပိုင်း အချို့အား ဒန်နီယယ် ဘာဟမ်၏ ဗိသုကာ ဒီဇိုင်းနှင့် မာစတာပလန်များကို အသုံးပြု၍ မြို့ပြ အစီအစဉ် ရေးဆွဲခြင်းကို ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ ဘာဟမ်၏ အစီအစဉ်များထဲတွင် အစိုးရ အဆောက်အဦးများကို ဂရိ နှင့် နီယိုကလပ်စစ်ကယ် ပုံစံ ဗိသုကာပုံစံများဖြင့် တည်ဆောက်ခြင်းလည်း ပါဝင်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://ncca.gov.ph/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/architecture-and-allied-arts-2/history-of-philippine-architecture/|title=History of Philippine Architecture|publisher=National Commission for Culture and the Arts|access-date=September 8, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20170421020700/http://ncca.gov.ph/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/architecture-and-allied-arts-2/history-of-philippine-architecture/|archive-date=April 21, 2017|dead-url=yes|accessdate=9 August 2019|archivedate=21 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170421020700/http://ncca.gov.ph/subcommissions/subcommission-on-the-arts-sca/architecture-and-allied-arts-2/history-of-philippine-architecture/}}</ref> အီလိုအီလိုမြို့တွင် အမေရိကန်တို့ သိမ်းပိုက်ထားစဉ်အချိန်က တည်ဆောက်ခဲ့သော ကိုလိုနီခေတ် အဆောက်အအုံများကို ယနေ့တိုင် တွေ့မြင်နိုင်သေးသည်။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ အဆောက်အဦးများ၊ အိမ်များ နှင့် ဘုရားရှိခိုးကျောင်းများလည်း အများအပြား ရှိပြီး အထူးသဖြင့် အီလိုအီလိုရှိ ကယ်လီရီးယဲလ် အရပ်တွင် တွေ့မြင်နိုင်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.oocities.org/dost6/iloilo/touristattraction.html|title=The Official Iloilo Province Webpage|website=oocities.org}}</ref> သို့သော်လည်း နိုင်ငံ၏ အချို့ဒေသများဖြစ်သော ဘာတားနစ် ကဲ့သို့သော ဒေသများတွင် အနည်းငယ်ကွဲပြားပြီး စပိန်ပုံစံ ဗိသုကာ ပညာနှင့် ဖိလစ်ပိုင်ပုံစံ ဗိသုကာများမှာ ကွဲပြားသောနည်းဖြင့် ရောနှောပေါင်းစပ်ကြပြီး ရာသီဥတုကြောင့် ဖြစ်သည်။ ထုံးကျောက်များနှင့် သန္တာကျောက်များကို အဆောက်အအုံသုံး ပစ္စည်းများ အဖြစ် အသုံးပြုကြသည်။ <ref name=nccabatanes>{{cite web|url=http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=4&i=226|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150419094805/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=4&i=226|archivedate=April 19, 2015|date=April 19, 2015|title=The Batanes Islands|publisher=National Commission for Culture and the Arts|last=Datar|first=Francisco A.}}</ref> အစ်ဒ်ဂျန်း နှင့် အိုင်ဗာတန် ရဲတိုက်များမှာ ဖိလစ်ပိုင်တစ်နိုင်ငံလုံးကို စပိန်တို့ မသိမ်းပိုက်မီ အချိန်က လူတို့၏ အဓိက ခိုလှုံရာ နေရာများ ဖြစ်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite web| url=http://www.filipiknow.net/archaeological-discoveries-in-the-philippines/#more-4493|title=15 Most Intense Archaeological Discoveries in Philippine History|website=FilipiKnow}}</ref> ===ဂီတ=== [[File:Philippine culture harana 0.jpg|alt=|left|thumb|ဟာရာနာ လူပျိုလှည့်ရိုးရာ၊ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ သိင်္ဂါရရသမြောက်သော ရိုးရာဂီတကို ပေါင်းစပ်ခြင်း]] ဖိလစ်ပိုင်ဂီတသည် အခြားနိုင်ငံများ၏ ကိုလိုနီပြုမှုအောက်တွင် ကွဲပြားသော လွှမ်းမိုးမှုများကြောင့် လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲတိုးတက်လာခဲ့သည်။ စပိန်တို့ ကျွန်းများကို မအောင်နိုင်မီ အချိန်က ဂီတအများစုမှာ သဘာဝမှ အမှတ်ရစရာများ သို့မဟုတ် အလွန်အမင်း လွှမ်းမိုးမှုများ ရှိသည်။ လူမျိုးစုဂီတ၏ ဥပမာ အချို့မှာ အီဖူဂေါင်းရှိ တီဘိုလီလူမျိုး နှင့် အမ်ဘိုဟာတိုလူမျိုးတို့၏ ''ကိုယု နို တီဘူလာ'' ဖြစ်သည်။ ထိုအမျိုးအစားသည် မောင်းတီးသော ဂီတနှင့် တွဲဖက်လေ့ ရှိပြီး ထင်ရှားသော တူရိယာတစ်ခုမှာ ကူလင်တန်း ခေါ် ကြေးနောင်ပတ္တလားဖြစ်သည်။ စပိန်ခေတ်အတွင်းတွင် ရွန်ဒဲလျာဂီတ ဟု ခေါ်သော မယ်ဒလင်ကဲ့သို့သော တူရိယာများသုံးသည့် ရိုးရာကြိုးတပ်တူရိယာဝိုင်းမှာ နေရာအနှံ့ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် ရွန်ဒဲလျာ ဆိုသည်မှာ မည်သည့် ကြိုးတပ်တူရိယာကို မဆို ပလက်ထရွမ် သို့မဟုတ် လက်ခတ်ဖြင့် တီးခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ ဖိလစ်ပိုင် တူရိယာများမှာ ဒေသတွင်းရှိသော ဖိလစ်ပိုင်သစ်များကို သုံး၍ ပြုလုပ်ကြပြီး ပလက်ထရွမ် သို့မဟုတ် လက်ခတ်မှာ လိပ်ခွံကို သုံး၍ ပြုလုပ်ကြသည်။ အခြား ရွန်ဒဲလျာတွင် သုံးသော ကြိုးတပ်တူရိယာများမှာ ဖိလစ်ပိုင်တွင်သာ တွေ့ရသော ၁၄ ကြိုးတပ် ဘန်ဒါရီယာခေါ် ကိရိယာ၊ လောက်ဒ်၊ အော်တေဗီနာ၊ ဆယ်နှစ်ကြိုးတပ် ဂစ်တာ၊ အူကူလီလီ၊ ဘာဂျို ဒီ အူးနပ်စ် သို့မဟုတ် ဒယ်ဘယ်ဘေ့စ်၊ ဂစ်တာရွန် မက္ကဆီကာနို နှင့် အခြား ဂစ်တာပေါ်တွင် အခြေခံ၍ ပုံစံထုတ် ပြုလုပ်ထားသော ဖိလစ်ပိုင်ထုတ် တူရိယာများ ဖြစ်သည်။ ဟာရာန လူပျိုလှည့် ဂီတ နှင့် ကွန်ဒီမန် ဂီတတို့မှာ လူပျိုလှည့်ရိုးရာများတွင် သီချင်းဆို တီးမှုတ်ရာ၌ အများအားဖြင့် တီးမှုတ်သီဆိုလေ့ ရှိကြသည်။<ref name=aboutpmusic>{{cite web|url=http://aboutphilippines.ph/filer/toledo-cebu/PHILIPPINE%20MUSIC.pdf|date=June 20, 2015 |title=PHILIPPINE MUSIC|publisher=Balikbayan family-union – AboutPhilippines|author1=Anupol|author2=Cayabyab|author3=Chua|author4=Luarca|author5=Shimamoto|author6=Torio|author7=Yumol}}{{dead link|date=February 2018|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> မာဆယ်လို အာဒိုနေ (အော်ဂင်သမား)၊ ဆင်ပလစ်စီယို ဆိုလစ် (အော်ဂင်သမား) ၊ ဒီယဲဂို စီ ပီရက်ဇ် (စန္ဒယားဆရာ)၊ ယိုဆေး ကွန်ဆဲကို (စန္ဒရားဆရာ) နှင့် ဒွန်နာ ဒိုလိုရက်စ် ပါတာနို (တေးရေးဆရာ) တို့မှာ ယနေ့ခေတ်တွင် နာမည်ကျော်သော ဂီတပညာရှင်များ ဖြစ်သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် အမေရိကန်တို့၏ ပေါ့ပ်ယဉ်ကျေးမှုမှာ ဖိလစ်ပိုင်တွင် အလွန်အမင်း နေရာယူထားပြီး စပိန်ခေတ်မှ အမေရိကန်တို့ သိမ်းပိုက်ရာတွင် ပေါ်ပေါက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ကိုရီးယား ပေါ့ပ်ဂီတနှင့် အတူ ထို ဂီတနှစ်ခုတို့မှာ လတ်တလော မီဒီယာရှိ ဂီတဇာတ်ခုံကို လွှမ်းမိုး နေရာယူထားကြသည်။ <ref>{{cite web|url=https://www.academia.edu/8989687|title=Reason Behind the Rising Popularity of K-Pop in the Philippines|author=Alyssa Kristin Cruz|website=academia.edu}}</ref><ref name=nccamusic>{{cite web|url=http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=1&i=157|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140724223121/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=1&i=157 |archivedate=July 24, 2014|date=July 25, 2014 |title=Popular Music in the Philippines|last=Baes|first=Jonas|publisher=National Commission for Culture and the Arts}}</ref> သို့သော်လည်း စပိန်လွှမ်းမိုးသော ရိုးရာဂီတမှာ ပြန်လည်ရှင်သန်လာနိုင်ပြီး ဖိလစ်ပိုင် မာဒရစ်ဂယ် ဆင်းဂါး ကဲ့သို့သော သံပြိုင်ဂီတအဖွဲ့များ နိုင်ငံအတွင်း အဝင်အထွက် ပြုနေမှု၏ ကျေးဇူးကြောင့် ဖြစ်သည်။<ref>{{cite web|url=http://www.rappler.com/move-ph/balikbayan/39564-choirs-filipino-classics|title=Choirs around the world take on Filipino classics|website=Rappler|accessdate=9 August 2019|archivedate=9 August 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190809134546/https://www.rappler.com/move-ph/balikbayan/39564-choirs-filipino-classics}}</ref> ===အက=== [[File:Zamboanga_Restaurant_(10_of_16).jpg|thumb|ဆင်ကေး ခေါ် စပိန်ခေတ်မတိုင်မီက မာရာနောင်း သူကောင်းမျိုးတို့ကို ဖော်ပြနေသော အက]] [[File:Folklore of the popular heritage of the State of the Philippines 05.jpg|thumb|ကာရီညိုဆာ ခေါ်သော စပိန်ခေတ်က ဖိလစ်ပိုင် ရိုးရာ လူပျိုလှည့်အက]] ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဂီတ ပြောင်းလဲလာသကဲ့သို့ပင် အကသည်လည်း အစဉ်တစိုက် ပြောင်းလဲနေသည်။ ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်မီက ဖိလစ်ပိုင်တွင် အမျိုးမျိုး ကွဲပြားသော လူမျိုးစုတို့မှာ များပြားလှစွာသော လူမျိုးစု အကများ ရှိခဲ့သည်။ ထိုသို့ ဖြစ်ရခြင်းမှာ ဖိလစ်ပိုင်သည် ကျွန်းစုနိုင်ငံဖြစ်သောကြောင့် အမျိုးမျိုးကွဲပြားသော အကများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ လူဇွန်းနှင့် ဗီဆာယားတို့တွင် စပိန်တို့ ရောက်မလာမီ အချိန်အထိ လူမျိုးစုအကများကို ပိုမိုရင်းနှီးကြသည်။ မင်ဒါနောင်းတွင်မူ မွတ်ဆလင်တို့ အတုကို ယူထားသော အကများ ပိုမိုများပြားပြီး စပိန်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုမှာ ဇမ်ဘိုရန်းဂါးတွင် အနည်းငယ်မျှသာ သက်ရောက်မှု ရှိသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တွင် နေရာတကာတွေ့ရသော အကများကို လူမှုရေးအခမ်းအနားများဖြစ်ကြသော ရိုးရာပွဲများ၊ ဟာသပွဲများ၊ နေ့စဉ်ဘဝများ နှင့် ပါတီများတွင် တွေ့ရသည်။ စပိန်ခေတ်တွင် အကအများစုမှာ ရွန်ဒဲလျားဂီတဖြင့် တွဲဖက်လေ့ရှိပြီး အများအားဖြင့် ယဉ်ကျေးမှုအတွင်း တဖြည်းဖြည်း ပေါင်းစပ်လာသော ၁၄ကြိုးတပ် ဘန်ဒါရီယားခေါ် ဖိလစ်ပိုင်တို့ တီထွင်ထားသော တူရိယာ သို့မဟုတ် အခြားဒေသတွင်း တီထွင်ထားသော ကြိုးတပ်တူရိယာများကို အသုံးပြုလေ့ ရှိကြသည်။ ထင်ရှားသော အကတစ်ခုမှာ တီနီကလင်း ဟု ခေါ်ပြီး ရွန်ဒဲလျား ဂီတသမားအဖွဲ့မှာ ဝါးလုံးနှစ်ချောင်း၏ ရိုက်ခတ်သံနှင့်အတူ တီးခေတ်ကြသည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် ထိုအက အစတွင် အမျိုးသားများနှင့် အမျိုးသမီးများ "ကျေးလက်နှင့် မြို့ပြသားတို့ ရောစပ်ခြင်း" ဇာတ်ကွက်ကို သရုပ်ဆောင်ကြသည်။ အကသမားများသည် တစ်ဖက်တစ်ချက်မှ ကိုင်ထားပြီး ရိုက်ခတ်နေသော ဝါးလုံးများကြားမှ လှုပ်ရှားကြသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဝါးလုံတစ်စုံ အချင်းချင်း ကန့်လန့်ဖြတ်ခြင်းကို ပြသသည်။ ထိုသို့ ဝါးလုံး အသုံးပြုသော မွတ်ဆလင် ပုံစံအကကို စင်ကေး ဟု ခေါ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.stringsofunity.com/rondalla-history.html|title=Strings of Unity|last=Felix|first=Marcus|website=stringsofunity.com|accessdate=December 17, 2015|archivedate=10 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171010145309/http://stringsofunity.com/rondalla-history.html}}</ref> ကာရီညိုဆာခေါ် စပိန်ဖိလစ်ပိုင် အကမှာ "ဖိလစ်ပိုင်၏ အမျိုးသား အက" ဟု တရားဝင် မဟုတ်သော်လည်း သတ်မှတ်ကြသည်။ ၎င်းမှာ နှစ်ပါးသွားအကဖြစ်ပြီး အမျိုးသမီးမှာ ယပ်တောင် သို့မဟုတ် လက်ကိုင်ပုဝါကို ကိုင်ထားပြီး ၎င်းမှာ စုံတွဲအနေနှင့် သိင်္ဂါရရသမြောက်သော ဇာတ်ကွက်ကို ကပြရာ၌ အဓိက အခန်းကဏ္ဍမှာ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ် မော်ဒန် နှင့် ပို့စ်မော်ဒန် ကာလတွင် ရှိသော အကများမှာ နူးညံ့သော ဘဲလေး အကမှ လမ်းပေါ်မှ အကစတိုင်လ် ဘရိတ်ဒန့်စ် အထိ အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ <ref name=nccadance>{{cite web|url=http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=1&i=117|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140724234241/http://www.ncca.gov.ph/about-culture-and-arts/articles-on-c-n-a/article.php?igm=1&i=117 |archivedate=July 24, 2014|date=July 24, 2014 |title=Philippine Dance in the American Period|publisher=National Commission for Culture and the Arts|first=Basilio Esteban S.|last=Villacruz}}</ref> ===မျက်မြင်အနုပညာ=== [[File:The Bulol.jpg|thumb|left|ဘာနာဝေး အီဖူဂေါင်း စပါးနတ်ကို သစ်သားဖြင့် ထွင်းထုထားပုံ]] [[File:Spolarium.jpg|thumb|left| ဂျွမ်လူနာ၏ ''စပိုလီရာရီယမ်'' (၁၈၈၄)]] အိုးလုပ်ငန်းနှင့် ယက်ကန်းလုပ်ငန်းတို့သည် ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ အနုပညာဆိုင်ရာ ဒီဇိုင်းကို ပထမဆုံး ဖော်ပြသော အနုပညာပုံစံများဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတဝှမ်းရှိ ကျောက်ဂူနေထိုင်မှုများမှ သက်သေအဖြစ် ကျန်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ထဲတွင် အများစုမှာ လူပုံစံ လုပ်ထားသော မြေထည်ခရားများဖြစ်ပြီး ဘီစီ ၅ ခုနှစ်မှ အေဒီ ၂၂၅ ခုနှစ်အတွင်းဟု ခန့်မှန်းရသည်။ ယက္ကန်းလုပ်ငန်းကို အမျိုးသမီးများက အများစု ပြုလုပ်ကြပြီး အဘာကာ၊ နာနတ်သီး၊ ဝါ နှင့် သစ်ခေါက်တို့မှ ရသော အမျှင်များကို သုံး၍ အဝတ်အထည်များ၊ ကော်ဇောများနှင့် ဦးထုပ်များ ပြုလုပ်ကြသည်။ ဆန်ပြောင်းစသော အစေ့များ နှင့် အခြားအစားအသောက်များကို သယ်ယူရန် ခြင်းတောင်းများကို သုံးကြသည်။ <ref name="slideshare1">{{cite web|last=Sotto |first=Trish |url=http://www.slideshare.net/TrishSotto/fa-28-weaving-history |title=Fa 28 weaving history |publisher=Slideshare.net |date= |accessdate=August 1, 2013}}</ref><ref name="nationalmuseum1">{{cite web |url=http://www.nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Pots.html |title=Anthropomorphic Pots : Metal Age : Ayub Cave, Saranggani Province |publisher=National Museum of the Philippines |accessdate=February 22, 2015 |archivedate=18 October 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181018050322/http://www.nationalmuseum.gov.ph/nationalmuseumbeta/Collections/Archaeo/Pots.html }}</ref> အစောပိုင်း ဖိလစ်ပိုင် ပန်းပုရုပ်များတွင် ရှေ့ပိုင်း ဝစ်လစ်စလစ်ပုံ ရှိကြသည်။ အစောဆုံး ပုံစံများထဲမှ တစ်ခုမှာ ''ဘူလိုး'' ဟု ခေါ်ပြီး အီဖူဂေါင်းလူမျိုးတို့မှ လယ်ယာမြေသာယာဝပြောမှု အတွက် သေချာစေရန် သုံးကြခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုပန်းပုရုပ်များ၏ နဂိုမူလ အလုပ်မှာ ၎င်းတို့ကို ဖန်တီးသော လူမျိုးစုများ၏ ပွဲတော်များနှင့် ယုံကြည်မှုများနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ အာရပ်နှင့် ရုရှား သာသနာပြုများမှလည်း ဖန်သားဖြင့် ပြုလုပ်ထားသော အရုပ်များဖြစ်သော အိုကေး ပုံစံ အရုပ်များကို ယူဆောင်လာကြသည်။ ထိုသို့သော ပန်းပုရုပ်များမှာ ဆူလူးအား အစ္စလာမ်ဘာသာ အဖြစ် ပြောင်းလဲရာမှ စတင်ခဲ့သည်။ စပိန်တို့၏ ကိုလိုနီပြုခြင်းသည်လည်း ဖိလစ်ပိုင်တို့ အနေနှင့် ချစ်မြတ်နိုးသော အရာများကို ပန်းပုရုပ် ထုလုပ်ခြင်းအား မတားဆီးခဲ့ပေ။ ထိုအချိန်တွင် နတ်များနှင့် သူတော်စင်များ၏ ပန်းပုရုပ်များကို သုံး၍ ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့အား ခရစ်ယာန် တရားစာများကို သင်ကြားပေးခဲ့ကြသည်။ အမေရိကန် ကိုလိုနီကာလ အတွင်းတွင်လည်း ကိုးကွယ်သူများအနေနှင့် ၎င်းတို့ ယုံကြည်မှုကို ပန်းပုထု၍ ဘုရားကျောင်းများကို အလှဆင်ရန် အတွက် တားဆီးခဲ့ခြင်း မရှိပေ။ သို့သော်လည်း ပညာရေး တိုးတက်လာပြီး လူတို့ ချမ်းသာကြွယ်ဝလာကြပြီးနောက် အနုပညာရှင် အများစုသည် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အရုပ်များ ထုလုပ်ရာမှ ဘာသာရေးနှင့်မဆိုင်သော ပုံများဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာခဲ့ကြသည်။ <ref name="wiziq1">{{cite web|url=http://www.wiziq.com/tutorial/159187-HISTORY-OF-PHILIPPINE-PAINTING |title=History Of Philippine Painting |publisher=Wiziq.com |date= |accessdate=August 1, 2013}}</ref> ဒါမီယန် ဒိုမင်ဂိုတို့ကဲ့သို့ အစောပိုင်း ခေတ်သစ်ပန်းချီဆရာတို့၏ ပန်းချီကားများတွင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှုများ အများအားဖြင့် ရှိနေသေးသော်လည်း ဂျွမ်လူနာနှင့် ဖဲလစ် ဟီဒယ်လ်ဂိုတို့၏ ပန်းချီကာများသည် နိုင်ငံရေးဘက်သို့ ပြသနေကြသည်။ ပထမဆုံး ဖိလစ်ပိုင် အမျိုးသား ပန်းချီဆရာ ဖာနန်ဒို အေမောဆိုလိုသည် ပို့စ်မော်ဒန် အနုပညာကို အသုံးပြု၍ ပန်းချီကားများကို ဖန်တီးခဲ့ပြီး ၎င်းတို့မှ ဖိလစ်ပိုင်၏ ယဉ်ကျေးမှုများကို ပြသနေကြကာ အခြားသော ပန်းချီဆရာများဖြစ်သော ဖာနန်ဒို ဇိုဘယ် အစရှိသူတို့သည် သရုပ်မှန်ဝါဒ နှင့် အက်စထရပ် နည်းစနစ်များကို သုံးခဲ့ကြသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် အာ့တ်ဒီကော် စတိုင်လ်တွင် ပန်းပုထုခြင်းအား ဗိသုကာ ပညာနှင့်ပေါင်းစပ်၍ ဖန်တီးကြသည်။ ထိုဥပမာများကို နိုင်ငံတဝှမ်းရှိ ပန်းပုရုပ်များတွင် တွေ့မြင်နိုင်ပြီး အထူးသဖြင့် အများပြည်သူဆိုင်ရာ ပန်းခြံများနှင့် ဟင်းလင်းပြင်များတွင် ဖြစ်သည်။ <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=3_ocHJ0_t44C|title=Humanities and the Digital Art|edition=2006|isbn=978-971-23-4628-6|year=2006|pages=[https://books.google.com/?id=3_ocHJ0_t44C&pg=PA31&lpg=PA31&dq=history+philippine+sculptures#v=onepage&q=history%20philippine%20sculptures&f=false 31-32]}}</ref> ===စံနှုန်းတန်ဖိုးများ=== ယေဘုယျအားဖြင့် ဖော်ပြရမည်ဆိုပါက ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့၏ ထင်ရှားသော စံနှုန်းတန်ဖိုးများမှာ လူအချင်းချင်း မှီခိုဆက်နွယ်နေခြင်းစနစ်ဖြစ်ပြီး အထူးသဖြင့် အမျိုးတော်စပ်မှုများ၊ လုပ်ဆောင်ပေးရန်ရှိမှုများ၊ သူငယ်ချင်းဖြစ်မှုများ၊ ဘာသာရေး (အထူးသဖြင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာ) နှင့် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ ဆက်နွယ်မှုတို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=CAPH>[http://countrystudies.us/philippines/41.htm ''Social Values and Organization''], Philippines, Country Studies US. Online version of print book Ronald E. Dolan, ed. ''Philippines: A Country Study''. Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.</ref> ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ တန်ဖိုးများမှာ အများစုသော အပိုင်းများတွင် လူမှုရေးဆိုင်ရာ သင့်မြတ်မှုများကို ထိန်းသိမ်းခြင်း၌ ဗဟိုပြုလျက် ရှိပြီး အဖွဲ့အစည်းအတွင်း အများကလက်ခံရန် ဆန္ဒက တွန်းအားပေးမှု အဖြစ်ရှိနေသည်။<ref name="Phil" /> ထိုတန်ဖိုးများမှ သွေဖည်မသွားစေရန် အဓိက အတားအဆီးမှာ "''ဟီရာ''" ဆိုသော အတားအဆီးဖြစ်ပြီး အကြမ်းအားဖြင့် ဘာသာပြန်မည် ဆိုပါက "ရှက်တတ်မှု" နှင့် "''အာမို ပရိုပီရို ''" ခေါ် "ဂုဏ်သိက္ခာ" တို့ ဖြစ်ကြသည်။<ref name="Phil">{{cite book|author1=Chris Rowthorn|author2=Greg Bloom|title=Philippines|url=https://books.google.com/books?id=aaUR07G0yAcC|year=2006|publisher=Lonely Planet|isbn=978-1-74104-289-4}}</ref> လူမှုရေးဆိုင်ရာ လက်ခံနိုင်မှု၊ အစုအဖွဲ့မှ လက်ခံမှု နှင့် အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ပါဝင်နိုင်မှုတို့သည် အဓိက ဂရုစိုက်ကြသော အချက်များ ဖြစ်သည်။ အခြားသူများက မည်သို့မည်ပုံ ထင်မြင်ယူရမည်၊ ပြောဆိုမည်၊ ပြုလုပ်မည် စသည်တို့ကို ဂရုစိုက်ခြင်းသည် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့ကြား လူမှုရေးဆိုင်ရာ အပြုအမူများကို အပြင်းအထန် လွှမ်းမိုးမှုရှိသည်။<ref name=Didache>Hallig, Jason V. [http://didache.nts.edu/index.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=277&Itemid ''Communicating Holiness to the Filipinos: Challenges and Needs''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110720015814/http://didache.nts.edu/index.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=277&Itemid |date=July 20, 2011 }}, The Path to a Filipino Theology of Holiness, pp. 2, 10.</ref> ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့၏ တန်ဖိုးများ၏ အခြားအစိတ်အပိုင်း တစ်ခုမှာ အနာဂတ်အတွက် အကောင်းမြင်မှု၊ လက်ရှိအခြေအနေ နှင့် အဖြစ်အပျက်များပေါ်တွင် အဆိုးမြင်မှု၊ အခြားသူများအပေါ်တွင် စိုးရိမ်ပူပန်မှု နှင့် ဂရုစိုက်မှု၊ သူငယ်ချင်းအပေါင်းအသင်းရှိမှုနှင့် ဖော်ရွေမှု၊ ဧည့်ဝတ်ပြူငှာသော အမူအကျင့်ရှိမှု၊ ဘာသာရေး ကိုင်းရှိုင်းမှု၊ မိမိဘာသာနှင့် အခြားသူများအပေါ် လေးစားမှု၊ အမျိုးသမီးများအား လေးစားမှု၊ ဘုရားသခင်အား ကြောက်ရွံ့မှု၊ လိမ်လည်မှုနှင့် ခိုးယူမှုတို့အား ရွံမုန်းခြင်း တို့ ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=CRVP2>{{cite web |last=Talisayon |first=Serafin |url=http://www.crvp.org/book/Series03/III-7/chapter_xiii.htm|title=Filipino Values, Chapter XIII, Teaching Values in the Natural and Physical Sciences in the Philippines |website=crvp.org |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160417164213/http://www.crvp.org/book/Series03/III-7/chapter_xiii.htm|archivedate=April 17, 2016|publisher=The Council for Research in Values and Philosophy (RVP), The Catholic University of America|date=1994}} File dated April 8, 2000. In {{cite book|isbn=978-1-56518-040-6|title=Values in Philippine Culture and Education (Philippine Philosophical Studies, Series III, Volume 7)|editor=Manuel B. Dy Jr. |series=Cultural heritage and contemporary change|date=March 10, 1994|publisher=Council for Research in Values and Philosophy}}</ref> ===ဟင်းလျာများ=== {{multiple image|perrow = 2|total_width=320 | image1 = Lumpia from Lumpia Shack in New York, NY.jpg | image2 = Chicken adobo.jpg | image3 = Mushroom sisig.jpg | image4 = Halo halo1.jpg | footer = ထိပ်ဆုံးဘယ်ဘက်မှစ၍ လက်ယာရစ် လွန်ပီယာ၊ အာဒိုဘို၊ ဟလိုဟလို၊ စိစစ် }} ဖိလစ်ပိုင် ဟင်းလျာများသည် မလာယို-ပိုလီနီးရှန်း မူလအစမှ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ အတွင်း တဖြည်းဖြည်း ပြောင်းလဲလာခဲ့ကာ စပိန်၊ တရုတ်၊ အမေရိကန် နှင့် အခြား အာရှ အစားအသောက်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုများဖြင့် ဒေသတွင်း ရနိုင်သော ဟင်းချက်စရာများ နှင့် ဖိလစ်ပိုင် ဟင်းလျာများဖြင့် ပေါင်းစပ်၍ သီးသန့်ထင်ရှားသော ဖိလစ်ပိုင် ဟင်းလျာများ ဖြစ်အောင် ဖန်တီးလာနိုင်ခဲ့သည်။ ဟင်းလျာများတွင် အလွန်ရိုးရှင်းသော ငါးခြောက်ကြော် နှင့် ထမင်းမှစ၍ စားပွဲများအတွက် ချက်ပြုတ်ကြသော ပါအဲလာ နှင့် ကိုစီဒိုတို့ အထိ ကြီးကျယ်သော ဟင်းလျာများ အမျိုးမျိုး ပါဝင်ကြသည်။ <ref name=Jollibee2 /><ref name=Zialcita /> ထင်ရှားသော ဟင်းလျာများမှာ လေချွန်း၊ အာဒိုဘို၊ ဆီးနီးဂန်း၊ ကာရီ-ကာရဲ၊ တာပါ၊ ပါတာအကြွပ်၊ ပန်ဆစ်၊ လွန်ပီယာ နှင့် ဟလိုဟလို တို့ဖြစ်ကြသည်။ ချက်ပြုတ်ရာတွင် သုံးကြသော ဒေသတွင်း ဟင်းချက်စရာများမှာ ကလာမန်စီ၊ အုန်းသီး၊ ဆာဘား ငှက်ပျောပု၊ သရက်သီး၊ အူဘေး၊ နို့ငါး နှင့် ငံပြာရည်တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ရသာခံမှုမှ အရသာအပြည့်အဝရှိသော အစာများကို နှစ်သက်ကြသော်လည်း ဟင်းလျာများမှာ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများကဲ့သို့ မစပ်ကြပေ။ <ref name=Jollibee2 /><ref name=Zialcita>{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=PEy9G-HLokwC&pg=PA281 |title = Authentic Though not Exotic: Essays on Filipino Identity |author = Zialcita, Fernando Nakpil |publisher = Ateneo de Manila University Press |location = Quezon City |year = 2005 |page = 281 |isbn = 978-971-550-479-9}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်တို့သည် အခြားသော အာရှသားများကဲ့သို့ တူကိုသုံး၍ စားသောက်လေ့ မရှိကြပဲ အနောက်တိုင်း စားသောက်ကိရိယာ တို့ကို အသုံးပြုကြသည်။ ဖြစ်နိုင်ခြေ ရှိသည့် အကြောင်းမှာ ထမင်းသည် အဓိက စားသောက်သည့် အစားအစာဖြစ်ပြီး ဖိလစ်ပိုင်ဟင်းလျာများတွင် လူကြိုက်များကြသည်မှာ စတူး နှင့် အရည်ပါသော ပင်မဟင်းလျာများဖြစ်ကြသောကြောင့် ဖြစ်နိုင်သည်။ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ထမင်းစား စားပွဲတွင် တွေ့ရသော စားသောက်ကိရိယာမှာ ဇွန်းနှင့် ခက်ရင်းဖြစ်ပြီး ခက်ရင်းနှင့် ဓား မဟုတ်ပေ။<ref name="lonelyplanet48">{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=aaUR07G0yAcC&pg=PA48&dq=filipino+cuisine&q=filipino%20cuisine |title = Philippines |author1 = Rowthorn, Chris |author2 = Greg Bloom |lastauthoramp = yes |edition = 9th |publisher =Lonely Planet|year = 2006 |page = 48 |isbn = 978-1-74104-289-4}}</ref> ရိုးရာအရ လက်ဖြင့်စားသော နည်းကို ကမာရန်း ဟုခေါ်ပြီး ညာဘက်လက်ကိုဆေး၍ လက်ဖြင့်စားခြင်း ဖြစ်ကာ <ref>{{cite web|url=http://traveldeepandwide.com/filipino-kamayan-style-the-proper-way-to-eat-with-your-hand/|title=Filipino Eating Etiquette, Kamayan Style: the proper way to eat with your hands|publisher=traveldeepandwide.com}}</ref> ယခင်က မြို့ပြမဖြစ်သေးသောနေရာများအတွင် အမြဲတစေ တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ <ref name="Zibart">{{Cite book|url = https://books.google.com/?id=y6vTun3i4NQC&pg=PA266 |title = The Ethnic Food Lover's Companion: Understanding the Cuisines of the World |author = Zibart, Eve |publisher = Menasha Ridge Press |year = 2001 |page = 277 |isbn = 978-0-89732-372-7}}</ref> သို့သော်လည်း ဖိလစ်ပိုင်အစားအစာများကို အခြားလူမျိုးများသို့ မိတ်ဆက်ပေးကြသော ဖိလစ်ပိုင်စားသောက်ဆိုင်များကြောင့်လည်းကောင်း မြို့ပြသား ဖိလစ်ပိုင်များကြောင့် လည်းကောင်း ကမာရန်း စာသောက်ခြင်းမှာ ရေပန်းစားသည်။ လတ်တလော ဖြစ်နေသော ပုံစံတွင် "ဘူဒယ်ဖိုက်" (ဖိလစ်ပိုင် စစ်တပ်မှ စ၍ နာမည်ပေးပြီး ရေပန်းစားလာခဲ့သည်။) ဟု ခေါ်ပြီး ငှက်ပျောရွက်များကို ခင်း၍ ပန်းကန်ကြီးကဲ့သို့ ခင်းကျင်းပြီး ထိုအပေါ်တွင် ထမင်းနှင့် ဖိလစ်ပိုင်ဟင်းလျာများကို အတူတူခင်းကျင်း၍ ဆွေမျိုးများကြား၊ သူငယ်ချင်းများကြား နှင့် ရပ်ဆွေရပ်မျိုးများကြား ကမာရန်း အစားအသောက်အဖြစ် အတူစားကြခြင်း ဖြစ်သည်။<ref>[https://web.archive.org/web/20141019154051/http://captain-as.com/what-is-boodle-fight/ Captain A's Seafood Grill] In Philippine usage, the boodle fight is a military academy terminology for "eating combat" or "attack the food."</ref> ===စာပေ=== [[File:Jose Rizal full.jpg|thumb|upright|[[ဟိုဇေး ရီဇား]] သည် စာပေလှုပ်ရှားမှုဖြင့် ဖိလစ်ပိုင်တော်လှန်ရေးကို အစပျိုးခဲ့သူ ဖြစ်သည်။]] ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဒဏ္ဍာရီများသည် ဖိလစ်ပိုင်လူမျိုးတို့၏ ရိုးရာ ပါးစပ်ပြောများမှ တဆင့် အဆင့်ဆက် လက်ဆင့်ကမ်းလာခဲ့ကြသည်။ တိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စု တစ်ခုချင်းစီတို့၌ သီးသန့်ဖြစ်သော ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင် ပုံပြင်များနှင့် ဒဏ္ဍာရီများ ရှိကြသော်လည်း ဟိန္ဒူနှင့် စပိန်တို့၏ လွှမ်းမိုးမှုများကို အများအပြား တွေ့ရသည်။ ဖိလစ်ပိုင်တို့၏ ဒဏ္ဍာရီ များတွင် သဘာဝလွန် အကောင်ကြီးများအကြောင်း သို့မဟုတ် ၎င်းတို့ပါဝင်သော အကြောင်းများဖြစ်ပြီး အက်ဆဝမ် ခေါ် ဖိလစ်ပိုင်စုန်း၊ မနာနန်ဂယ်ခေါ် လူသားစား သွေးသောက်စုန်း၊ ဒီဝါတာ/အန်ကန်တို့ ခေါ်နတ်များ နှင့် သဘာဝ အကြောင်းတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဖိလစ်ပိုင် ဒဏ္ဍာရီများတွင် ထင်ရှားသော သူများမှာ မာရီယာ မာကီလင်းနတ်သမီး၊ လမ်အမ်းဇာတ်လမ်း၊ ဆရီမာနွတ်ငှက် တို့ဖြစ်ကြသည်။ <ref name=Lopez>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=jGssp-oJrT8C&printsec=frontcover |title=A Handbook of Philippine Folklore |author=Lopez, Mellie Leandicho |publisher=University of the Philippines Press |year=2006 |isbn=978-971-542-514-8}}</ref> ဖိလစ်ပိုင်စာပေများသည် ဖိလစ်ပိုင်ဘာသာ၊ စပိန်ဘာသာနှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာတို့ဖြင့် ရှိကြသည်။ အထင်ရှားဆုံး စာပေများကို ၁၇ ရာစုနှင့် ၁၉ ရာစုအတွင်း ဖန်တီးခဲ့ကြသည်။ အဒါနာ သည် ဥပမာ တစ်ခု ဖြစ်ပြီး ၎င်းမှာ ကျော်ကြားသော ဇာတ်လမ်းရှည်ကြီးတစ်ခု ဖြစ်၍ ဟိုဆေး ဒီလာ ခရပ်ဇ် သို့ ဟူဆန် ဆီဆူးမှာ သူနှင့် နာမည်တူ ပဉ္စလက်ငှက် တစ်ကောင် အကြောင်းရေးဖွဲ့ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ <ref>{{cite web|url=http://www.philstar.com/entertainment/2014/06/16/1335290/ibong-adarna-year-2014|title=Ibong Adarna in the year 2014|website=philstar.com}}</ref>''ဖလော်ရန်တေး အက် လောရာ'' ကို ရေးဖွဲ့သော ဖရန်စစ်စကို ဘာလာတပ်စ် အမည်ရသည့် ကဗျာဆရာနှင့် ပြဇာတ်ရေးဆရာမှာ ဖိလစ်ပိုင်စာပေတွင် အများထက် သာလွန်ထူးကဲစွာ ကျော်ကြားသူ တစ်ဦး ဖြစ်သည်။ [[ဟိုဇေး ရီဇား]] မှ ''နိုလီမီ တန်ဂျီရီ'' (''ငါ့ကိုထိမှာလား'') နှင့် ''အယ်လ် ဖလစ်ဘတ်စတာရစ်စမို'' (''လွှတ်တော်တွင် ဥပဒေကိုပိတ်ဆို့ခြင်း'' သို့မဟုတ် ''လောဘရပ်ဝန်း'') ဆိုသော ဝတ္ထုနှစ်ပုဒ်ကို ရေးခဲ့သည်။ သူ့အား နိုင်ငံတော် သူရဲကောင်းဟု သတ်မှတ်ကြသည်။ <ref>{{cite book|last=Zaide|first=Gregorio and Sonia|title=Jose Rizal: Life, Works, and Writings of a Genius, Writer, Scientist and National Hero|year=1999|publisher=All Nations publishing Co. Inc.|location=Quezon City|isbn=978-971-642-070-8|url=http://www.allnationspublishing.com/articles/6/1/Jose-Rizal-Life-Works-and-Writings-of-a-Genius-Writer-Scientist-and-National-Hero/Page1.html|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130923080018/http://www.allnationspublishing.com/articles/6/1/Jose-Rizal-Life-Works-and-Writings-of-a-Genius-Writer-Scientist-and-National-Hero/Page1.html|archivedate=September 23, 2013}}</ref> စပိန်တို့ အုပ်စိုးမှု၏ မတရားမှုများကို သူ၏ ဖော်ပြချက်နှင့် သေနတ်ဖြင့် ဝိုင်းပစ်သတ် ကွပ်မျက်ခံရခြင်းကြောင့် သေဆုံးရခြင်းတို့သည် အခြား ဖိလစ်ပိုင် တော်လှန်ရေး သမားတို့အား လွတ်လပ်ရေး ရယူရန် အားဖြစ်စေခဲ့သည်။<ref name=Artists>Republic of the Philippines. National Commission for Culture and the Arts. [https://web.archive.org/web/20080605085638/http://www.ncca.gov.ph/about-ncca/org-awards/org-awards-national-artist-list.php The National Artists of the Philippines]. Retrieved December 26, 2009 from the National Commission for Culture and the Arts Website.</ref>အချို့သော ဖိလစ်ပိုင် စာရေးဆရာများ ဖြစ်သည့် အန်န် ဗွီ အမ် ဂွမ်ဇာလတ်၊ အမာဒို ဗွီ ဟာနန်ဒက်ဇ်၊ ဖရန်စစ်စကို အာဆဲလာနာ၊ နစ် ဂျိုရာကွင် ၊ အက်ဖ် ဆီအိုနေးလ် ဟိုဆေး နှင့် အခြားသူ အမြောက်အမြား တို့မှာ ဖိလစ်ပိုင် နိုင်ငံတော် အနုပညာရှင် ဆု ချီးမြှင့်ခြင်း ခံခဲ့ရသည်။ ===မီဒီယာ=== ဖိလစ်ပိုင်တို့သည် မီဒီယာများတွင် ဖိလစ်ပိုင်ဘာသာနှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာတို့ကို အသုံးပြုကြသည်။ အခြားသော ဖိလစ်ပိုင် ဘာသာစကားများဖြစ်ကြသော ဗီဆာယန်း ဘာသာစကားများကိုလည်း အသုံးပြုကြပြီး အထူးသဖြင့် ရေဒီယိုများတွင် ဖြစ်ကာ ၎င်းတို့အနေနှင့် အလွန်ဝေးလံခေါင်းပါးသော ကျေးလက်များအထိ ရောက်ရှိနိုင်ပြီး ထိုနေရာများသို့ အခြား မီဒီယာများ မရောက်ရှိနိုင်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ထင်ရှားသော ရုပ်မြင်သံကြား ကွန်ယက်များဖြစ်သည့် အေဘီစီ-စီဘီအင်န်၊ ဂျီအမ်အေ နှင့် ကွန်ယက် ၅ တို့တွင်လည်း ကျယ်ပြန့်သော ရေဒီယို ကွန်ယက် ရှိကြသည်။ <ref name="BBC Pilipinas">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/1262783.stm Country profile: The Philippines]. (December 8, 2009). ''BBC News''. Retrieved December 20, 2009.</ref> ဖျော်ဖြေရေးလုပ်ငန်းမှာ အမြဲတစေလှုပ်ရှားနေပြီး ဖိလစ်ပိုင် စာနယ်ဇင်းများအတွက် နာမည်ကြီးအနုပညာရှင်များနှင့် စိတ်လှုပ်ရှားစရာ နေ့စဉ်အညှီအဟောက်များ မပြီးနိုင် မစီးနိုင် အသေးစိတ် ပံ့ပိုးပေးလျက် ရှိသည်။ ဒရာမာ ဇာတ်လမ်း များနှင့် ဖန်တက်စီ ရှိုးများ ရှိသလို တယ်လီနိုဗယ်လာခေါ် အနောက်တိုင်း ရုပ်သံစီးရီးများ၊ ကိုရီးယားဇာတ်လမ်းတွဲများနှင့် အန်နီးမဲခေါ် ရုပ်ပြကာတွန်းများကိုလည်း နှစ်သက်ကြသည်။ နေ့ခင်းဘက် ရုပ်မြင်သံကြား အစီအစဉ်များတွင် ဂိမ်းရှိုးများ၊ အမျိုးမျိုးသော ရှိုးများ နှင့် တော့ခ်ရှိုးများ ရှိသည်။ <ref name=Ratings>Santiago, Erwin (April 12, 2010). {{cite web|url=http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29%3A-Agua-Bendita-pulls-away |title=AGB Mega Manila TV Ratings (April 7–11): ''Agua Bendita'' pulls away |accessdate=June 12, 2017 |deadurl=bot: unknown |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110623102641/http://www.pep.ph/news/25288/AGB-Mega-Manila-TV-Ratings-%28April-7-11%29%3A-Agua-Bendita-pulls-away |archivedate=June 23, 2011 |df= }}. Retrieved May 23, 2010 from the Philippine Entertainment Portal Website.</ref> ဖိလစ်ပိုင် ရုပ်ရှင်မှာ သက်တမ်းရှည်ကြာပြီး နိုင်ငံတွင်း ရေပန်းစားသော်လည်း အမေရိကန်၊ အာရှ နှင့် ဥရောပ ရုပ်ရှင်များ၏ ယှဉ်ပြိုင်မှုများ ပို၍ များပြားလာသည်။ နာမည်ကျော် ဒါရိုက်တာနှင့် မင်းသားများတွင် လီနိုဘရော့ကာ နှင့် နိုရာ အော်နာ ကဲ့သို့သော သူများမှာ ''Maynila: Sa mga Kuko ng Liwanag'' (မနီလာ။ အလင်းတန်းရဲ့ လက်သည်းကြားမှာ) နှင့် ''Himala'' (အံဩဘနန်း) အစရှိသော ရုပ်ရှင်များကြောင့် ထင်ရှားသည်။<ref>{{cite news|url=http://entertainment.inquirer.net/52959/restoring-himala|title=Restoring Himala|date=August 5, 2012|newspaper=[[Philippine Daily Inquirer]]|accessdate=October 29, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ph.omg.yahoo.com/blogs/omgphnewsblog/may-himala-restored-film-proves-real-global-classic-013358351.html |title=May Himala! Restored film proves real global classic |date=August 16, 2012 |publisher=[[Yahoo!]] |accessdate=October 29, 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120820024727/http://ph.omg.yahoo.com/blogs/omgphnewsblog/may-himala-restored-film-proves-real-global-classic-013358351.html |archivedate=August 20, 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.pep.ph/guide/indie/10686/restored-version-of-himala-will-premiere-at-the-69th-venice-film-festival|title=Restored version of Himala will premiere at the 69th Venice Film Festival|date=August 13, 2012|publisher=pep.ph|accessdate=September 21, 2014|archivedate=5 December 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141205214346/http://www.pep.ph/guide/indie/10686/restored-version-of-himala-will-premiere-at-the-69th-venice-film-festival}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.screendaily.com/news/cannes-classics-2013-line-up/5054402.article?blocktitle=Latest-News&contentID=1846|title=Cannes Classics 2013 line-up unveiled |website=Screen Daily|accessdate=April 30, 2013}}</ref> လတ်တလောနှစ်များတွင် နာမည်ကျော်များမှာ ရုပ်မြင်သံကြားနှင့် ရုပ်ရှင် သို့ လူးလာခေါက်ပြန် ကူးပြောင်းနေကြပြီး ထို့နောက် နိုင်ငံရေးအတွင်း ဝင်ရောက်ကြခြင်းကြောင့် စိုးရိမ်စရာ ဖြစ်လာသည်။<ref name=Celebrity>[http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=9084791 "The Philippines' celebrity-obsessed elections"]. (April 26, 2007). ''[[The Economist]]''. Retrieved January 15, 2010.</ref> ===ရုပ်ရှင်=== [[File:Brillante Mendoza at the 69th Venice International Film Festival, September 2012.jpg|thumb|upright|ဘရေလန်တီ မန်ဒိုဇာမှာ ကျော်ကြားထင်ရှားသော ဖိလစ်ပိုင် ရုပ်ရှင်ဒါရိုက်တာ တစ်ဦး ဖြစ်သည်။]] ''Salón de Pertierra'' သည် ၁၈၉၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်တွင် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ပထမဆုံး စတင်မိတ်ဆက်ခဲ့သော ရုပ်ရှင်ဇာတ်ကားဖြစ်သည်။ ထိုစဉ်က ရုပ်ရှင်များ အားလုံးမှာ စပိန်ဘာသာစကားဖြင့် ဖြစ်ပြီး ရုပ်ရှင်များ စတင်မိတ်ဆက်စဉ် အချိန်က နိုင်ငံအတွင်း စပိန်ခေတ်၏ နောက်ဆုံးနှစ်များ ဖြစ်သည်။ ပထမဆုံး ရုပ်ရှင် ထုတ်လုပ်သူမှာ အန်တိုနီယို ရားမို့စ် ဖြစ်သည်။ သူသည် ''Panorama de Manila'' (မနီလာမြင်ကွင်းကျယ်) ၊ ''Fiesta de Quiapo'' (ကွီရာပို စားပွဲတော်) ၊ ''Puente de España'' (စပိန်တံတား) ၊ ''Escenas Callejeras'' (လမ်းမြင်ကွင်းများ) စသော ရုပ်ရှင်များကို ရိုက်ကူးစဉ်က လက်လှည့်ကင်မရာကို သုံး၍ ရိုက်ကူးခဲ့သည်။ ဟိုဆေး နီပိုမူဆီနို ကိုမူ ဖိလစ်ပိုင် ရုပ်ရှင်၏ ဖခင် အဖြစ် တင်စားခေါ်ဝေါ်လေ့ ရှိကြသည်။<ref>[http://su.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:200615 "The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speaks?"]. Stockholm University Publications. Retrieved on January 6, 2011.</ref> ထိုသို့ ခေါ်ဝေါ်ခြင်း ခံရသည်မှာ သူ၏ ရုပ်ရှင်များသည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ပထမဆုံး အနုပညာပုံစံဖြင့် ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်သော ရုပ်ရှင်များ ဖြစ်သောကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်။<ref name="books.google.com"/> သူ၏ ပထမဆုံး ဇာတ်ကားဖြစ်သော ''Dalagang Bukid'' (ကျေးလက်အပျိုမ) အမည်ရသော ဇာတ်ကားအား ၁၉၁၉တွင် ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်ခေတ်တွင် ရုပ်ရှင်ပြသခြင်း ဆက်လက်ရှိနေခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှ စွန့်ဦးတီထွင် လုပ်ငန်းရှင် ဝေါဂရားမှ ဝေါဂရားရုပ်ရှင်ရုံကို မနီလာရှိ အင်ထရာမူရို့စ်တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ရုပ်ရှင်ဈေးကွက်ကို အမှန်အကန် စတင်ဖန်တီးနေသော အချိန်ဖြစ်ပြီး အသံတိတ်ရုပ်ရှင်များ စတင်ပေါ်ပေါက်လာချိန် ဖြစ်သည်။ ထိုအသံတိတ် ရုပ်ရှင်များကို ဓာတ်စက်၊ စန္ဒယား၊ ကွားတက်ခေါ် အဆိုတော် ၄ ယောက်တွဲ ဝိုင်း နှင့် လူ ၂၀၀ သံပြိုင်ဆိုအဖွဲ့တို့ဖြင့် တွဲဖက်ပြသကြသည်။ ဂျပန်တို့ သိမ်းပိုက်စဉ် အချိန်က ရုပ်ရှင်ရိုက်ကူးခြင်းကို ရပ်တန့်ထားခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ၁၉၃၀ ခုနှစ်များမှ ၁၉၄၅ အထိ ဟောလိဝုဒ်ဈေးကွက်အား ဂျပန်ရုပ်ရှင်များဖြင့် အစားထိုးခဲ့သော်လည်း အောင်မြင်မှု နည်းပါးခဲ့သည်။ စစ်ပြီးခေတ် ၁၉၄၀ ခုနှစ်များနှင့် ၁၉၅၀ ခုနှစ်များမှာ ဖိလစ်ပိုင်ရုပ်ရှင်၏ ပထမဆုံး ရွှေရောင်နေ့များဟု ဆိုနိုင်ပြီး လာပူး-လာပူး ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်ရးမှ ဗီဆာယန်းရုပ်ရှင်များ ပြန်လည် ခေတ်စားလာခဲ့သည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ်များတွင် ဂျိမ်းစ်ဘွန်း ဇာတ်ကားများ နှင့်အတူ ဆမ်ပါဂွီတာ ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်ရေးမှ အများအားဖြင့် ထုတ်လုပ်သော ဘုမ်ဘာ ခေါ် အပြာကားအနုစား များနှင့် တေးဂီတရုပ်ရှင်များ၏ ခေတ်ဖြစ်သည်။ ဒုတိယ ရုပ်ရှင်ရွှေခေတ်မှာ ၁၉၇၀ ခုနှစ်များမှ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များ အစောပိုင်း အထိဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်တွင် ရုပ်ရှင်ထုတ်လုပ်သူတို့ အဖြူအမည်းရုပ်ရှင်များ ထုတ်လုပ်ခြင်းကို ရပ်တန့်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များမှ ၂၀၀၀ ခုနှစ်များ အထိ ဟောလိဝုဒ်ရုပ်ရှင်များက ရုပ်ရှင်ရုံများကို လွှမ်းမိုးထားခဲ့ကြသည်။ <ref name="bleak">[https://web.archive.org/web/20070401080345/http://www.iht.com/articles/2007/02/11/yourmoney/movies12.php A bleak storyline for the Filipino film industry]. Conde, Carlos H. ''International Herald Tribune''. February 11, 2007. (archived from [http://www.iht.com/articles/2007/02/11/yourmoney/movies12.php the original] on April 1, 2007)</ref> ထိုခေတ်၏ အာရုဏ်ဦးအစတွင် ပုံမှန် ဖိလစ်ပိုင်ရုပ်ရှင်လောက၏ သိသာစွာ ကျဆင်းလာခြင်းကို မြင်လာရသည်။<ref name="dying">[http://www.newsflash.org/2004/02/hl/hl103539.htm RP Movie Industry Dying] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090214000957/http://www.newsflash.org/2004/02/hl/hl103539.htm |date=February 14, 2009 }}. Vanzi, Sol Jose. ''Newsflash''. January 15, 2006.</ref> ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင်မူ ဖိလစ်ပိုင် ရုပ်ရှင်ရုံများ၌ ဖိလစ်ပိုင်ရုပ်ရှင်များ ကြည့်ရှုသူများပြားလာခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်များ အလယ်ပိုင်းတွင် သီးသန့်ရုပ်ရှင် စတူဒီယိုများမှ ရိုက်ကူးထုတ်လုပ်သော ရုပ်ရှင်များ၏ ကျယ်ပြန့်သော အောင်မြင်မှုများကို တွေ့ရသည်။<ref name="TadhanaABSCBN20150303">{{cite web|url=http://www.abs-cbnnews.com/entertainment/03/15/15/tadhana-top-grossing-local-indie-film-all-time|title='Tadhana' is top grossing local indie film of all time|first=ABS-CBN|last=News}}</ref><ref name="TadhanaABSCBN20150220">{{cite web|url=http://www.abs-cbnnews.com/entertainment/02/20/15/angelica-calls-out-fans-tadhana-piracy|title=Angelica calls out fans on 'Tadhana' piracy|first=ABS-CBN|last=News}}</ref> === အားကစား === [[File:Smart Araneta Coliseum Basketball setup.jpg|thumb|စမတ်အာရာနီတာ ကိုလီဆီယမ် တွင် ကျင်းပသော ဖိလစ်ပိုင်ဘတ်စကက်ဘောအသင်း (PBA) ၏ ကစားပွဲတစ်ခု]] ဘက်စကက်ဘော၊ လက်ဝှေ့၊ ဘော်လီဘော၊ ဘောလုံး၊ အမေရိကန် ဘောလုံး၊ ရပ်ဘီဘောလုံးကစားနည်း နှစ်မျိုးစလုံး၊ ကြက်တောင်၊ ကရာတေး၊ တိုက်ကွမ်ဒို၊ ဘိလိယက်၊ တန်းပင် ဘိုးလင်း၊ စစ်တုရင် နှင့် စီပါ အစရှိသော အမျိုးမျိုးသော အားကစားတို့သည် ဖိလစ်ပိုင်တွင် ရေပန်းစားသည်။ လမ်းကြမ်းဆိုင်ကယ်စီးခြင်း၊ စက်ဘီးစီးခြင်း နှင့် တောင်တက်ခြင်းတို့မှာလည်း ရေပန်းစားလာနေပြီ ဖြစ်သည်။ ဘက်စကက်ဘောအား အပျော်တမ်းနှင့် ကြေးစား အဆင့် နှစ်ခုစလုံးတွင် ကစားကြပြီး ဖိလစ်ပိုင်၏ ရေပန်းအစားဆုံး ကစားနည်းဟုပင် ဆိုနိုင်သည်။<ref>[http://home.bca-pool.com/displaycommon.cfm?an=1&subarticlenbr=30 "Billiard Congress of America: Hall of Fame Inductees"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140312180648/http://home.bca-pool.com/displaycommon.cfm?an=1&subarticlenbr=30 |date=12 March 2014 }}. (2009). Retrieved December 20, 2009 from the Billiard Congress of America Website.</ref><ref name=kilala>[http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/modules_in_Tagalog/mga_kilalang_pilipino.htm Mga Kilalang Pilipino] [Known Filipinos]. (n.d.) (in Filipino). ''Tagalog at NIU''. Retrieved April 25, 2010 from the Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies, SEAsite Project.</ref> ၂၀၁၀ တွင် မန်နီ ပက်ကီယို အား ၂၀၀၀ ခုနှစ်များအတွက် "ဆယ်စုနှစ်အတွင်း အကောင်းဆုံး သတ်ပုတ်သူအဖြစ်" အမေရိကန်လက်ဝှေ့စာရေးဆရာများအသင်း၊ ကမ္ဘာ့လက်ဝှေ့ကောင်စီ နှင့် ကမ္ဘာ့လက်ဝှေ့အသင်းတို့မှ အမည်ပေး သတ်မှတ်ခဲ့သည်။<ref name="Pacquiao named Fighter of the Decade">{{cite news |title = Pacquiao named fighter of the decade |agency = [[Reuters]] |date = June 5, 2010 |url = https://www.reuters.com/article/idUSTRE6541BX20100605 |first=Alastair |last=Himmer}}</ref> အမျိုးသား ကိုယ်ခံပညာနှင့် အားကစားနည်းများမှာ အားနစ် ဖြစ်ပြီး အချို့ဒေသများတွင် အက်စခရီးမား နှင့် ကာလီ ဟု ခေါ်သည်။<ref>Republic of the Philippines. (Approved: December 11, 2009). [http://www.senate.gov.ph/republic_acts/ra%209850.pdf An Act Declaring Arnis as the National Martial Art and Sport of the Philippines]. Retrieved February 18, 2010 from the Senate of the Philippines Website.</ref> ဖိလစ်ပိုင်သည် နွေရာသီအိုလံပစ် အားကစားပွဲတွင် ၁၉၂၄ ခုနှစ်မှ စတင်ပါဝင်ခဲ့ပြီး အရှေ့တောင်အာရှတွင် ပထမဆုံး ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင် ဆုတံဆိပ်ရရှိသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ <ref>Republic of the Philippines. (Approved: December 11, 2009). [http://www.senate.gov.ph/republic_acts/ra%209850.pdf An Act Declaring Arnis as the National Martial Art and Sport of the Philippines]. Retrieved February 18, 2010 from the Senate of the Philippines Website.</ref>ထိုအချိန်မှစ၍ နွေရာသီ အိုလံပစ်အားကစားပွဲတိုင်းတွင် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး ၁၉၈၀ အမေရိကန် ဦးဆောင်၍ နွေရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲကို သပိတ်မှောက်သော အကြိမ် မှလွဲ၍ ဖြစ်သည်။ <ref>Republic of the Philippines. (Approved: December 11, 2009). [http://www.senate.gov.ph/republic_acts/ra%209850.pdf An Act Declaring Arnis as the National Martial Art and Sport of the Philippines]. Retrieved February 18, 2010 from the Senate of the Philippines Website.</ref>ဖိလစ်ပိုင်သည် အပူပိုင်းနိုင်ငံများထဲမှ ပထမဆုံး ဆောင်းရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲကို ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်သော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပထမဆုံးအဖြစ် ၁၉၇၂ ခုနှစ် အားကစားပွဲတွင် ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite book |title=The Official Report of XIth Winter Olympic Games, Sapporo 1972 |publisher=The Organizing Committee for the Sapporo Olympic Winter Games |year=1973 |pages=32, 145, 447 |url=http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1972/orw1972.pdf |accessdate=January 31, 2008 |archive-date=26 February 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080226202605/http://www.la84foundation.org/6oic/OfficialReports/1972/orw1972.pdf |url-status=dead }}</ref> ===ကစားခြင်း=== [[File:COLLECTIE TROPENMUSEUM Speelbord voor mancala spel TMnr 45-318.jpg|thumb|left|ဆွန်ကာသည် ဖိလစ်ပိုင်ရိုးရာ ကစားနည်း ဖြစ်သည်။]] ''လွတ်ဆန် ဘာကာ''၊ ''ပါတင်တယ်ရို''၊ ''ပီကို'' နှင့် ''တွမ်ဘမ် ပရက်ဆို'' အစရှိသော ကလေးကစားနည်းများဖြစ်သည့် ဖိလစ်ပိုင်ရိုးရာ ကစားခြင်းများ ကို ဖိလစ်ပိုင် လူငယ်များအကြား ကစားနေကြဆဲပင် ဖြစ်သည်။ <ref name=Hagonoy>{{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20071106053308/http://www.hagonoy.com/lbcorpus/halbc010.html |date=November 6, 2007 |title=Mga Larong Kinagisnan }} [Games One Grows Up With]. Hagonoy.com. (archived from [http://www.hagonoy.com/lbcorpus/halbc010.html the original] on November 6, 2007)</ref><ref name=Seasite>[https://web.archive.org/web/20140628125706/http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Filipino_Games/mga_larong_pilipino.htm Mga Larong Pilipino] [Philippine Games]. (2009). ''Tagalog at NIU''. Retrieved December 19, 2009 from the Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies, SEAsite Project. (archived from [http://www.seasite.niu.edu./Tagalog/Filipino_Games/mga_larong_pilipino.htm the original] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070827113637/https://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Filipino_Games/mga_larong_pilipino.htm |date=August 27, 2007 }} on June 28, 2014)</ref> ''ဆွန်ကာ'' သည် ဖိလစ်ပိုင်ရိုးရာ ကစားခုံဖြင့် ကစားနည်း ဖြစ်သည်။ ဖဲကစားနည်းများမှာ ပွဲတော်များအတွင်း ရေပန်းစားပြီး ''ပူဆွိုင်'' နှင့် ''တောင်အစ်'' စသည်တို့ကို တရားမဝင် လောင်းကစားခြင်း အနေနှင့် ကစားလေ့ရှိသည်။ မာဂျောင်းကို အချို့သော ဖိလစ်ပိုင် လူ့အဖွဲ့အစည်းများအတွင်း ကစားကြသည်။ ဆာဘောင်း သို့မဟုတ် ကြက်တိုက်ခြင်းသည် အထူးသဖြင့် ဖိလစ်ပိုင် အမျိုးသားများကြားတွင် ရေပန်းစားသော အပန်းဖြေနည်းဖြစ်ပြီး စပိန်တို့ ရောက်မလာမီကပင် ရှိခဲ့သည်။ မဂျဲလင်၏ မှတ်တမ်းရေးသူဖြစ်သော အန်တိုနီယို ပီဂါဖက်တာက တေးတေးတိုင်းပြည်တွင် ထိုသို့ အပျော်အပါး အနေနှင့် ကစားကြခြင်းကို ပထမဆုံး မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ <ref>{{cite book|last=Dundes|first=Alan|title=The Cockfight: A Casebook|url=https://books.google.com/books?id=Wy5VqKSYt8IC|year=1994|publisher=Univ of Wisconsin Press|isbn=978-0-299-14054-0|pages=[https://books.google.com/books?id=Wy5VqKSYt8IC&pg=PA136 136–137]}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.top-destination-choice-the-philippines.com/sabong.html|title=Sabong: An Enduring Hallmark of Philippines History|website=Top Destination Choice The Philippines.com}}</ref> ယိုယို ကစားစရာမှာ ဖိလစ်ပိုင်တွင် လူကြိုက်များသော ကစားစရာဖြစ်ပြီး ယနေ့ခေတ်ပုံစံအား ပီဒယို ဖလော်ရက်စ် ကုမ္ပဏီမှ စတင် မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး ထိုအမည်မှာ ဖိလစ်ပိုင်ရှိ အီလိုကာနိုဘာသာစကားမှ ပေါ်ပေါက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။<ref name=mw>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/yo-yo Yo-yo]. (2010). In Merriam-Webster Online Dictionary. Retrieved January 10, 2010.</ref> {{clear}} == ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန် == == ရည်ညွှန်းချက်များ == {{reflist}} == မှတ်စု == {{Notelist}} {{ASEAN}} {{အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ}} [[Category:ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ]] [[Category:အာဆီယံအသင်းဝင်နိုင်ငံများ]] [[Category:အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]] [[Category:ကျွန်းနိုင်ငံများ]] [[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]] [[Category:အရှေ့တောင်အာရှရှိ နိုင်ငံများ]] b42u46ec2ojw882g5d123fo19xlr2tf 0 3545 752414 682076 2022-07-27T00:36:56Z 2400:AC40:A7F:A279:C6F7:4016:5397:6964 wikitext text/x-wiki Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။စာသားအကွက်ထဲတွင် ကူးထည့်ရန်အတွက် ဗီဒီယိုအပိုင်းကို တို့ပါ။ဗီဒီယိုအပိုင်းများကို ပင်ထိုးရန်၊ ထည့်ရန် သို့မဟုတ် ဖျက်ရန် တည်းဖြတ်ရန်ခလုတ်ကို သုံးပါ။ဗီဒီယိုအပိုင်းကို ပင်ထိုးရန် ဖိထားပါ။ ပင်ထိုးမထားသည့် ဗီဒီယိုပိုင်းများကို ၁ နာရီကြာလျှင် ဖျက်လိုက်ပါမည်။😛😛😛😝😝😝 49ihiyjkeheaatubb815vs27ttrtl0n 0 3612 752381 752220 2022-07-26T12:56:40Z 103.89.179.187 /* ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာအခြင်းအရာ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox body of water | name = Inle Lake | image = Inle Lake (Myanmar).jpg | caption = | image_bathymetry = | caption_bathymetry = | location = [[ရှမ်းပြည်နယ်]] | coords = {{coord|20|33|N|96|55|E|region:MM_type:waterbody|display=inline}} | type = Polymictic lake | inflow = | outflow = [[ဘီလူးချောင်း]] | catchment = | basin_countries = မြန်မာနိုင်ငံ | length = | width = | area = {{convert|44.9|sqmi|abbr=on}} | depth = {{convert|5|ft|abbr=on}} (ခြောက်သွေ့ရာသီ) | max-depth = {{convert|12|ft|abbr=on}} (ခြောက်သွေ့ရာသီ; မုတ်သုန်ရာသီတွင် +၅ ပေ) | volume = | residence_time = | shore = | elevation = {{convert|2900|ft|abbr=on}} | islands = | cities = }} [[File:InleRowing.jpg|thumb|လှေကို ခြေထောက်ဖြင့် လှော်နေသော အင်းသားတစ်ဦး]] [[File:INN Thar.jpg|thumb|အင်းသားတို့၏ ငါးဖမ်းနေပုံ]] '''အင်းလေးကန်'''သည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]] [[ရှမ်းပြည်နယ်]]တောင်ပိုင်း၊ တောင်ကြီးမြို့နယ်၊ [[ညောင်ရွှေမြို့]]အနီးတွင် တည်ရှိသည်။ [[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]ရှိ [[အင်းတော်ကြီး]]မှလွဲလျှင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး[[ကန်]]ဖြစ်သည်။ တောင်နှင့်မြောက်တန်းလျက်ရှိသော တောင်တန်းကြီး(၂)ခုကြားတွင် ခွက်ဝင်နေသော ညောင်ရွှေချိုင့်ဝှမ်းကြီး၏ အလယ် အနက်ရှိုင်းဆုံးအပိုင်း၌ တည်ရှိသည်။ လောပိတတွင် ရှိသော (တစ်ချိန်က အရှေ့တောင်အာရှတွင် အကြီးဆုံးဖြစ်ခဲ့ဖူးသည့်) ရေအားလျှပ်စစ်ဓာတ် ထုတ်လုပ်ရေးစက်ရုံ အတွက် အဓိကကျသော ရေအရင်းအမြစ် သဘာဝလှောင်ကန်လည်းဖြစ်သည်။ အင်းလေးရေပြင်ပေါ်တွင် ရွာကြီး၊ ရွာငယ်များ တည်ဆောက်ထားသည်။ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ လှေများ၊ စက်လှေများဖြင့် သွားလာကြသည်။ လှေကို ခြေဖြင့်လှော်ခတ်သည်။ အင်းလေးဒေသ နန်ဟူးရွာရှိ [[ဖောင်တော်ဦးဘုရား (အင်းလေး)|ဖောင်တော်ဦးဘုရား]]သည် တန်ခိုးကြီးဘုရားအဖြစ် ထင်ရှားကျော်ကြားသည်။ == ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာအခြင်းအရာ == အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် ခန့်မှန်းခြေ ၄၄.၉ စတုရန်းမိုင် (၁၁၆ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ခန့်ရှိပြီး ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် ၂၉၀၀ ပေ (၈၈၀မီတာ) တွင်တည်ရှိသည်။ ခြောက်သွေ့သော နွေရာသီတွင် အနက် ၇ ပေ (၂.၁မီတာ) ခန့်ရှိပြီး ရေနက်သောနေရာတွင် ၁၂ ပေ (၃.၇မီတာ) ခန့်ရှိသည်။　မိုးရာသီတွင် ၅ ပေ (၁.၅) မီတာ ရေမျက်နှာ မြင့်တက်သည်။ အင်းလေးကန်သည် တောင်ပေါ်ရေ်ရေင်ကြီး တစ်ခုဖြစ်ပြီး တောင်နှင့်မြောက် အလျား ကိုးမိုင်ခန့်ရှည်သည်။ အကျယ်ဆုံးနေရာ၌ အရှေ့နှင့်အနောက် သုံးမိုင်ခွဲခန့် ရှိသည်။ ကန်သည် နမ်ပီလူးခေါ် [[ဘီလူးချောင်း]]တွင်းမှဖြတ်၍ တောင်ဘက်စွန်မှ စီးထွက်သွားသည်။ == သမိုင်းကြောင်း == အေဒီ ၁၀၄၄ က [[ပုဂံ]]တွင် မြန်မာ့နန်းရိုးစခဲ့သော ပထမမြို့တည်နန်းတည်ဘုရင် [[အနော်ရထာ]]၏ မြစ်တော်ကြီး ဘုရင်[[အလောင်းစည်သူ]]သည် တိုင်းပြည်တနံတလျား ခရီးသွားခဲ့သည်တွင် ထားဝယ် သားတို့လည်း နောက်တော်ပါးကပါကြဆို၏။ ထားဝယ်ဆိုသည်က အောက်မြန်မာနိုင်ငံကမ်းရိုးတန်းဒေသသား တိုင်းရင်းသားတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ အင်းလေးကန်အရောက် ထားဝယ်သားတို့အား ထိုအရပ်၌ အခြေချနေထိုင်ကြဖို့ အရပ်တစ်ခု သတ်မှတ်ပြုပေးတော်မူခဲ့သည်။ အနေအထားက ထားဝယ်သားတို့ ယခင်သူတို့နေထိုင်ကြီးပြင်းခဲ့ရာ (တနင်္သာရီ) ကမ်းရိုးတန်းအရပ်နှင့် ရေမြေအနေအထားများစွာတူသည်ဟု ထင်ဖွယ်ရာရှိသည်။ ဘုရင်အလောင်းစည်သူ ဖောင်တော်ကျောက်ချရာ အင်းလေးကန်မဟာတွင် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွား ၅ ဆူနှင့် ဖောင်တော်ဦးစေတီတည်တော်မူခဲ့သည်။ ယင်းဆင်းထုတော်တို့မှာ မာလာယုကျွန်းစွယ်သို့ ဘုရင်မင်းမြတ် ဖောင်စင်္ကြာအရောက်တွင် ရရှိယူဆောင်ခဲ့ရာမှ ယင်းနယ်သစ်ဖွင့်ထားဝယ်သားတို့ ကိုးကွယ်ဖို့ပေးသနားခဲ့သည်ဆို၏။ ယနေ့ယခုတိုင်အောင်ပင် အင်းရေပြင်မြေပြင်အနက်၌ ကျွန်းတုံးကျွန်းသားအထပ်ထပ် မြင်နိုင်သေးသောနေရာကား ဘုရင်မင်းမြတ်၏ နန်းတော်စိုက်ရာ ဖြစ်ပုံရသည်ဟု ယနေ့ယခုတိုင် နေထိုင်လျက် ရှိနေကြသည့် ထားဝယ်သား သို့မဟုတ် အင်းသားတို့က ယုံကြည်ကြသည်။ နန်းပန်မြို့မှ တစ်မိုင်ခန့်အဝေး၌လည်း ခွဲခြမ်း မွေတော် သည်တော်နှင့် မွေတော်တဆူ အခြားအခြေစိုက်နေထိုင်ကြသူများ ကိုးကွယ်ကြဖို့ စိုက်ထူ လှူတော်မူခဲ့သေးသည်။ အင်းသားတို့ကိုယ်၌က သူတို့အချင်းချင်း ဘုံပြောပုံဆိုပုံအသံအမူမှအစ တူကြ၍ အင်းသားတို့က သူတို့မှာ ထားဝယ်သားတို့၏ ဘိုးဘွားဘီဘင်ဟု ဆိုချင်ကြသည်။ နောက်ထပ် အငြင်းပွားသည့် ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုက အင်းသားတို့ကိုယ်၌ ယုံကြည်ကြသည်မှာ ရှေးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ ပုဂံအစမှ သူတို့ဘိုးဘွားဘီဘင်အစဉ်လိုက် အင်းလေးဖက်သို့ ဆင်းသက်နေထိုင်ခဲ့ကြသည်မှာ ဘုရင်အလောင်းစည်သူ မရောက်မှီကတည်းကဖြစ်သည်ဟု ဆို၏။ ဘုရင်ရောက်အလာ အင်းသားတို့ကိုယ်၌က ဖောင်စင်္ကြာအတွက် ရေတပ်မတော်သားအဖြစ် အမှုထမ်းလိုပါကြောင်း ဆန္ဒအလျောက်တင်လျှောက်ရာမှ သူတို့ကိုမြန်မာတံခွန် တောင်စွန်ရောက်အောင် လိုက်ပါလာပြီး ဘုရင်ကသနား၍ အခြေကျနေကြဖို့ ဒေသတစ်ရပ် ဖွင့်ခဲ့ရာ၊ ထိုမှနောင် ယခုတိုင်အောင် ထားဝယ်အမည်နှင့် တည်စဲရှိ၏။ ယနေ့တိုင်အောင် ဖော်ပြပါအသိရခက်သည့် ဒဏ္ဍာရီ ၂ ပုဒ်ကြောင့် ထားဝယ်နှင့် အင်းသားမည်သည်ကစကြောင်း မည်သူမှ ဆင်ခြေပေး မှတ်ချက်ပြု စောဒနာခြင်း မပြုကြတော့ချေ။ == လူမျိုး == အင်းလေးကန်ကိုခြံ၍ တည်သည့်နယ်ချင်းစပ် ၄ မြို့နယ် ကန်ရေပြင်အပါအဝင် ကျေးရွာတို့၌နေကြသူပေါင်းမှာ ၇ သောင်းဟု ခန့်မှန်းသည်။ [[အင်းသားလူမျိုး]]၊ ရှမ်း၊ ပအိုဝ်(တောင်သူ)၊ ဓနု စသည့် လူမျိုးများ နေထိုင်ကြသည်။ မြေပြင်စိုက်ပျိုးအလှစိုက်ခင်းနှင့် အပင်အလှဆင်ခြင်း အင်းလေးရေပြင်အထက် ကျွန်းမျောပြု၍ ဥယျာဉ်ဈေးကွက် ထူထောင်ခြင်းနှင့် မျိုးရိုးစဉ်လာ တံငါ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း လုပ်ခြင်းဖြင့် အသက်မွေးကြသည်။ ==ထင်ရှားသော ဘုရားပွဲများ== ဖောင်တော်ဦးစံကျောင်းတော်၌ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁)ရက်၊ နံနက် (၀၄:၀၀) နာရီခန့်တွင် ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားပြုလုပ်ပြီး နံနက် (၀၇:၀၀) နာရီ မှာစတင်က စံကျောင်းတော်ရှိ ဘုရားငါးဆူအနက် လေးဆူအား ဟင်္သာဖောင်ဖြင့် [[ကျေးပေါခုံရွာ]]သို့ ရာပေါင်းများစွာသော လှေလှော်သမားများက ခြေထောက်တစ်ဖက်တည်းဖြစ် လှော်ခတ်ကာ ([[အင်းသားလူမျိုး]] ရိုးရာလှေလှော်ခတ်နည်း) ချိတ်ယူပင့်ဆောင်လာခဲ့သည်။ [[အင်းတိန်ရွာ]]တွင် သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၂)ရက် မှ (၃)ရက် နေ့အထိ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများ ကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၄)ရက်တွင် [[ရွာမရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၅)ရက်တွင် [[ငါးဖယ်ချောင်းရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၆)ရက် တွင် [[ကြေးစားကုန်းရွာ]] နှင့် [[ပွဲစားကုန်းရွာ]] စသဖြင့် အင်းလေးကန်အနီးရှိရွာအသီးသီးတွင် ဗုဒ္ဓပူဇနိယကျင်းပကြသည်။ ညောင်ရွှေမြို့သို့ကြွချီလာပြီးနောက် သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၇)ရက်မှ (၉)ရက်​နေ့အထိ စံကျောင်းတော်တွင် ကိန်းဝပ်က ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲကျင်းပကြသည်။ ထိုနောက် ညောင်ရွှေမြို့စံကျောင်းတော်မှ နံနက်(၀၇:၀၀)နာရီခန့်တွင် [[နန်းသဲရွာ]]သို့ဆက်လက်ကြွချီကာ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၁)ရက်တွင် [[သလဲဦးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၂)ရက်တွင် [[ဓကလာရွာ]] နှင့် [[ဇရပ်ကြီးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၃)ရက်တွင် အလိုတော်ပေါက်နှင့် [[နန်းပန်ရွာ]]၊ ထိုနောက် [[မကျီးဆိပ်ရွာ]]သို့လည်းကောင်း [[ကျိင်းခမ်းရွာ]]သို့လည်းကောင်း သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၄)ရက်နေ့တွင် ကြွချီကာ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လပြည်နေ့ ရောက်သော်အခါ [[မိုင်းပျိုးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၁)ရက်နေ့တွင် [[နောင်တောရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၂)ရက်နေ့တွင် [[အင်းပေါခုံရွာ]] နှင့် [[ရေးသာရွာ]]သို့ ကြွချီကာဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများ ကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၃)ရက်၊ နံနက်(၈)နာရီတွင် ဖောင်တော်ဦး စံကျောင်းတော်ကြီးသို့ရောက်ရှိလာသည် နှင့်အတူ ကျောင်းတော်ဝင်ပွဲအား စည်ကားသိုက်မြိုက်စွာကျင်းပလေ့ရှိသည်။ ကျေးပေါခုန်ကျေးရွာအုပ်စု သမိုင်းဝင် အင်းတိန်ဘုရား ပွဲတော်သည် အစည်ကားဆုံးသော ပွဲတော်တစ်ခုဖြစ်သည်။ == စီးပွားရေး == [[File:InleEelTrap1.jpg|thumb|200px|အင်းလေးကန်ရှိ [[ငါးရှဉ့်]]ဖမ်းလုပ်ငန်း]] အင်းလေးနယ်တဝိုက် ကုန်သွယ်ထိုက်သည့်အရာတို့က လက်လုပ်ကုန်စည်အဖြစ်များ၍ လက်နက်တန်ဆာ၊ ကိရိယာပစ္စည်း ထွင်းထုထားသည့် အလှဆင်ဝတ္တုအဝတ်အထည်နှင့် ဖက်လိပ်ခေါ် ဆေးလိပ်တို့မှာ ဒေသသုံးသက်သက်လည်းရှိ ဒေသအပနှင့်လည်း ကူးလူးဖို့ပါရှိသည်။ ယင်းတို့အနက် အတော်များများ အလားတူတို့ကို မြန်မာပြည်အရပ်ရပ်၌လည်း ဝယ်၍ရနိုင်သည်။ နေ့စဉ် အရောင်းအဝယ်မှာ ဒေသဈေးတွင် တွင်ကျယ်စွာလုပ်နိုင်၏။ သို့သော် ပျံကျဈေးဖြစ်၍ ဈေးနေရာပြောင်းသည်ကို အစဉ်အလာသမားတို့အတွက် အခက်အခဲရှိသိကြပါ၏။ ထို့ကြောင့် ပဉ္စမဈေးနေ့တိုင်း နောက်တဈေး မည်သည့်နေရာမှာဆိုသည်ကို လှည့်လည်စဉ်ထားကာ ရေးဆွဲလိုက်နာကြပါ၏။ ဈေးနေ့ကျလျှင်ဖြင့် လှေငယ်ကိုယ်စီဖြင့် ရေပေါ်ဈေးအဖြစ် ကျန် ၄ ရက်ထက်ပိုမိုများပြားသည့် ပမာဏကို ခရီးသွားဧည့်သည်တို့အတွက် ရောင်းကြဝယ်ကြသည်။ အင်းလေးကန်သည် ရှေးရိုးစဉ်လာယက္ကန်းလုပ်ငန်းအတွက်လည်း ကျော်ကြားပါသည်။ ရှမ်းလွယ်အိတ်ခေါ် ပခုံးလွယ်အိတ်မှာ မြန်မာအများနေ့စဉ်သုံး၍ ဤဒေသတွင်အထွက်များပါသည်။ ပိုးထည်ယက်ခြင်းကလည်း အများကြိုက် အရေးပါလက်မှုစက်မှုပညာလုပ်ငန်းတစ်ခုဖြစ်၍ အင်းလေးနယ်အတွင်းသာမက နိုင်ငံတနံတလျား လူသိများကြသည်။ ယင်းအရပ်ကုန်ထွက်တို့က လက်ရာကသန့် အဆင့်ကမြင့် လက်နှင့်ယက်လျှင်ပိုလှသည့်အဆင်၊ အင်းလေးဆင်ဟုလည်း ခေါ်ကြ။ ကျားမ မဟူသူသူငါငါတိုင်း ရင်တန်ဆာအဖြစ် ဆင်မြန်းကြသည်။ ယခုဆိုလျှင် ပြည်တွင်းဧည့်သည်နှင့် နိုင်ငံခြားဧည့်သည်တို့က အလှပစ္စည်း ပဏ္ဏာပစ္စည်းလို အသီးသီးဝယ်သွားလေ့ရှိကြသည်။ == ထင်ရှားသောနေရာများ == * [[ဖောင်တော်ဦးဘုရား (အင်းလေး)|ဖောင်တော်ဦးဘုရား]] * [[အင်းလေးရွာမ|ရွာမ ရေပေါ်ဈေး]] * [[ငါးဖယ်ချောင်ကျောင်းတိုက်]] (ကြောင်ခုန်ကျောင်း ဟုလူသိများသည်။) * [[ရွှေအင်းတိန် ဘုရား]] == ဓာတ်ပုံများ == <gallery> File:Palafito Lago Inle Birmania.JPG File:Inle Lake,Floating Garden.JPG File:Blethrow Inle3.JPG File:Hpaung Daw U Pagoda.jpg|ဖောင်တော်ဦးဘုရား File:Hpaung Daw U Pagoda Buddhas.jpg|ဖောင်တော်ဦးဘုရား File:Inlay Lake, Myanmar.jpg File:Blethrow Inle2.JPG File:Blethrow Inle1.JPG File:Inlay Festival Standing Rowing.jpg File:Phaung Daw Oo Pagoda.jpg File:Alotawpauk Pagoda Inlay.jpg|အလိုတော်ပေါက်ဘုရား File:Inlay Boat Station.jpg|အင်းလေး လှေဆိပ် </gallery> == ကိုးကား == {{reflist}} == ပြင်ပလင့်ခ်များ == {{commonscat|Inle Lake}} * Interesting Photos [http://www.terragalleria.com/theravada/myanmar/inle/inle.html] * [http://www.myanmar-info.de/inle-see/ images from Inle Lake] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929114801/http://www.myanmar-info.de/inle-see/ |date=29 September 2007 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=Xr_xXDovx-U Trip to Burma] YouTube * [http://www.youtube.com/watch?v=oAPVSpHwiEc&mode=related&search= Inle Lake] YouTube * [http://www.mrtv3.net.mm/pages/cotinlay.html The Cotton Weaving Industry of Inle inc. video] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071006184747/http://www.mrtv3.net.mm/pages/cotinlay.html |date=6 October 2007 }} * [http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8465 Where Even Dead Flowers are Doomed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080319040455/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8465 |date=19 March 2008 }} Kyi Wai, ''The Irrawaddy'', September 1, 2007 * [http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8466 Poisoned Waters] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080309030433/http://irrawaddy.org/article.php?art_id=8466 |date=9 March 2008 }} Kyi Wai, "The Irrawaddy", September 1, 2007 {{ရှမ်းပြည်နယ်}} [[Category:ရှမ်းပြည်နယ်]] [[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရေကန်များ]] [[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ လည်ပတ်စရာနေရာများ]] e7l7txs9isgph7xq1a4y6epi3luldvi 752382 752381 2022-07-26T12:59:05Z 103.89.179.187 /* ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာအခြင်းအရာ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox body of water | name = Inle Lake | image = Inle Lake (Myanmar).jpg | caption = | image_bathymetry = | caption_bathymetry = | location = [[ရှမ်းပြည်နယ်]] | coords = {{coord|20|33|N|96|55|E|region:MM_type:waterbody|display=inline}} | type = Polymictic lake | inflow = | outflow = [[ဘီလူးချောင်း]] | catchment = | basin_countries = မြန်မာနိုင်ငံ | length = | width = | area = {{convert|44.9|sqmi|abbr=on}} | depth = {{convert|5|ft|abbr=on}} (ခြောက်သွေ့ရာသီ) | max-depth = {{convert|12|ft|abbr=on}} (ခြောက်သွေ့ရာသီ; မုတ်သုန်ရာသီတွင် +၅ ပေ) | volume = | residence_time = | shore = | elevation = {{convert|2900|ft|abbr=on}} | islands = | cities = }} [[File:InleRowing.jpg|thumb|လှေကို ခြေထောက်ဖြင့် လှော်နေသော အင်းသားတစ်ဦး]] [[File:INN Thar.jpg|thumb|အင်းသားတို့၏ ငါးဖမ်းနေပုံ]] '''အင်းလေးကန်'''သည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]] [[ရှမ်းပြည်နယ်]]တောင်ပိုင်း၊ တောင်ကြီးမြို့နယ်၊ [[ညောင်ရွှေမြို့]]အနီးတွင် တည်ရှိသည်။ [[မြစ်ကြီးနားခရိုင်]]ရှိ [[အင်းတော်ကြီး]]မှလွဲလျှင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံး[[ကန်]]ဖြစ်သည်။ တောင်နှင့်မြောက်တန်းလျက်ရှိသော တောင်တန်းကြီး(၂)ခုကြားတွင် ခွက်ဝင်နေသော ညောင်ရွှေချိုင့်ဝှမ်းကြီး၏ အလယ် အနက်ရှိုင်းဆုံးအပိုင်း၌ တည်ရှိသည်။ လောပိတတွင် ရှိသော (တစ်ချိန်က အရှေ့တောင်အာရှတွင် အကြီးဆုံးဖြစ်ခဲ့ဖူးသည့်) ရေအားလျှပ်စစ်ဓာတ် ထုတ်လုပ်ရေးစက်ရုံ အတွက် အဓိကကျသော ရေအရင်းအမြစ် သဘာဝလှောင်ကန်လည်းဖြစ်သည်။ အင်းလေးရေပြင်ပေါ်တွင် ရွာကြီး၊ ရွာငယ်များ တည်ဆောက်ထားသည်။ တစ်နေရာမှ တစ်နေရာသို့ လှေများ၊ စက်လှေများဖြင့် သွားလာကြသည်။ လှေကို ခြေဖြင့်လှော်ခတ်သည်။ အင်းလေးဒေသ နန်ဟူးရွာရှိ [[ဖောင်တော်ဦးဘုရား (အင်းလေး)|ဖောင်တော်ဦးဘုရား]]သည် တန်ခိုးကြီးဘုရားအဖြစ် ထင်ရှားကျော်ကြားသည်။ == ပထဝီဝင်ဆိုင်ရာအခြင်းအရာ == အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် ခန့်မှန်းခြေ ၄၄.၉ စတုရန်းမိုင် (၁၁၆ စတုရန်း ကီလိုမီတာ) ခန့်ရှိပြီး ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင် ၂၉၀၀ ပေ (၈၈၀မီတာ) တွင်တည်ရှိသည်။ ခြောက်သွေ့သော နွေရာသီတွင် အနက် ၇ ပေ (၂.၁မီတာ) ခန့်ရှိပြီး ရေနက်သောနေရာတွင် ၁၂ ပေ (၃.၇မီတာ) ခန့်ရှိသည်။　မိုးရာသီတွင် ၅ ပေ (၁.၅) မီတာ ရေမျက်နှာ မြင့်တက်သည်။ အင်းလေးကန်သည် တောင်ပေါ််ရေအိုင် တစ်ခုဖြစ်ပြီး တောင်နှင့်မြောက် အလျား ကိုးမိုင်ခန့်ရှည်သည်။ အကျယ်ဆုံးနေရာ၌ အရှေ့နှင့်အနောက် သုံးမိုင်ခွဲခန့် ရှိသည်။ ကန်သည် နမ်ပီလူးခေါ် [[ဘီလူးချောင်း]]တွင်းမှဖြတ်၍ တောင်ဘက်စွန်မှ စီးထွက်သွားသည်။ == သမိုင်းကြောင်း == အေဒီ ၁၀၄၄ က [[ပုဂံ]]တွင် မြန်မာ့နန်းရိုးစခဲ့သော ပထမမြို့တည်နန်းတည်ဘုရင် [[အနော်ရထာ]]၏ မြစ်တော်ကြီး ဘုရင်[[အလောင်းစည်သူ]]သည် တိုင်းပြည်တနံတလျား ခရီးသွားခဲ့သည်တွင် ထားဝယ် သားတို့လည်း နောက်တော်ပါးကပါကြဆို၏။ ထားဝယ်ဆိုသည်က အောက်မြန်မာနိုင်ငံကမ်းရိုးတန်းဒေသသား တိုင်းရင်းသားတစ်မျိုးဖြစ်သည်။ အင်းလေးကန်အရောက် ထားဝယ်သားတို့အား ထိုအရပ်၌ အခြေချနေထိုင်ကြဖို့ အရပ်တစ်ခု သတ်မှတ်ပြုပေးတော်မူခဲ့သည်။ အနေအထားက ထားဝယ်သားတို့ ယခင်သူတို့နေထိုင်ကြီးပြင်းခဲ့ရာ (တနင်္သာရီ) ကမ်းရိုးတန်းအရပ်နှင့် ရေမြေအနေအထားများစွာတူသည်ဟု ထင်ဖွယ်ရာရှိသည်။ ဘုရင်အလောင်းစည်သူ ဖောင်တော်ကျောက်ချရာ အင်းလေးကန်မဟာတွင် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွား ၅ ဆူနှင့် ဖောင်တော်ဦးစေတီတည်တော်မူခဲ့သည်။ ယင်းဆင်းထုတော်တို့မှာ မာလာယုကျွန်းစွယ်သို့ ဘုရင်မင်းမြတ် ဖောင်စင်္ကြာအရောက်တွင် ရရှိယူဆောင်ခဲ့ရာမှ ယင်းနယ်သစ်ဖွင့်ထားဝယ်သားတို့ ကိုးကွယ်ဖို့ပေးသနားခဲ့သည်ဆို၏။ ယနေ့ယခုတိုင်အောင်ပင် အင်းရေပြင်မြေပြင်အနက်၌ ကျွန်းတုံးကျွန်းသားအထပ်ထပ် မြင်နိုင်သေးသောနေရာကား ဘုရင်မင်းမြတ်၏ နန်းတော်စိုက်ရာ ဖြစ်ပုံရသည်ဟု ယနေ့ယခုတိုင် နေထိုင်လျက် ရှိနေကြသည့် ထားဝယ်သား သို့မဟုတ် အင်းသားတို့က ယုံကြည်ကြသည်။ နန်းပန်မြို့မှ တစ်မိုင်ခန့်အဝေး၌လည်း ခွဲခြမ်း မွေတော် သည်တော်နှင့် မွေတော်တဆူ အခြားအခြေစိုက်နေထိုင်ကြသူများ ကိုးကွယ်ကြဖို့ စိုက်ထူ လှူတော်မူခဲ့သေးသည်။ အင်းသားတို့ကိုယ်၌က သူတို့အချင်းချင်း ဘုံပြောပုံဆိုပုံအသံအမူမှအစ တူကြ၍ အင်းသားတို့က သူတို့မှာ ထားဝယ်သားတို့၏ ဘိုးဘွားဘီဘင်ဟု ဆိုချင်ကြသည်။ နောက်ထပ် အငြင်းပွားသည့် ဒဏ္ဍာရီတစ်ခုက အင်းသားတို့ကိုယ်၌ ယုံကြည်ကြသည်မှာ ရှေးခေတ်မြန်မာနိုင်ငံ ပုဂံအစမှ သူတို့ဘိုးဘွားဘီဘင်အစဉ်လိုက် အင်းလေးဖက်သို့ ဆင်းသက်နေထိုင်ခဲ့ကြသည်မှာ ဘုရင်အလောင်းစည်သူ မရောက်မှီကတည်းကဖြစ်သည်ဟု ဆို၏။ ဘုရင်ရောက်အလာ အင်းသားတို့ကိုယ်၌က ဖောင်စင်္ကြာအတွက် ရေတပ်မတော်သားအဖြစ် အမှုထမ်းလိုပါကြောင်း ဆန္ဒအလျောက်တင်လျှောက်ရာမှ သူတို့ကိုမြန်မာတံခွန် တောင်စွန်ရောက်အောင် လိုက်ပါလာပြီး ဘုရင်ကသနား၍ အခြေကျနေကြဖို့ ဒေသတစ်ရပ် ဖွင့်ခဲ့ရာ၊ ထိုမှနောင် ယခုတိုင်အောင် ထားဝယ်အမည်နှင့် တည်စဲရှိ၏။ ယနေ့တိုင်အောင် ဖော်ပြပါအသိရခက်သည့် ဒဏ္ဍာရီ ၂ ပုဒ်ကြောင့် ထားဝယ်နှင့် အင်းသားမည်သည်ကစကြောင်း မည်သူမှ ဆင်ခြေပေး မှတ်ချက်ပြု စောဒနာခြင်း မပြုကြတော့ချေ။ == လူမျိုး == အင်းလေးကန်ကိုခြံ၍ တည်သည့်နယ်ချင်းစပ် ၄ မြို့နယ် ကန်ရေပြင်အပါအဝင် ကျေးရွာတို့၌နေကြသူပေါင်းမှာ ၇ သောင်းဟု ခန့်မှန်းသည်။ [[အင်းသားလူမျိုး]]၊ ရှမ်း၊ ပအိုဝ်(တောင်သူ)၊ ဓနု စသည့် လူမျိုးများ နေထိုင်ကြသည်။ မြေပြင်စိုက်ပျိုးအလှစိုက်ခင်းနှင့် အပင်အလှဆင်ခြင်း အင်းလေးရေပြင်အထက် ကျွန်းမျောပြု၍ ဥယျာဉ်ဈေးကွက် ထူထောင်ခြင်းနှင့် မျိုးရိုးစဉ်လာ တံငါ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း လုပ်ခြင်းဖြင့် အသက်မွေးကြသည်။ ==ထင်ရှားသော ဘုရားပွဲများ== ဖောင်တော်ဦးစံကျောင်းတော်၌ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁)ရက်၊ နံနက် (၀၄:၀၀) နာရီခန့်တွင် ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားပြုလုပ်ပြီး နံနက် (၀၇:၀၀) နာရီ မှာစတင်က စံကျောင်းတော်ရှိ ဘုရားငါးဆူအနက် လေးဆူအား ဟင်္သာဖောင်ဖြင့် [[ကျေးပေါခုံရွာ]]သို့ ရာပေါင်းများစွာသော လှေလှော်သမားများက ခြေထောက်တစ်ဖက်တည်းဖြစ် လှော်ခတ်ကာ ([[အင်းသားလူမျိုး]] ရိုးရာလှေလှော်ခတ်နည်း) ချိတ်ယူပင့်ဆောင်လာခဲ့သည်။ [[အင်းတိန်ရွာ]]တွင် သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၂)ရက် မှ (၃)ရက် နေ့အထိ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများ ကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၄)ရက်တွင် [[ရွာမရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၅)ရက်တွင် [[ငါးဖယ်ချောင်းရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၆)ရက် တွင် [[ကြေးစားကုန်းရွာ]] နှင့် [[ပွဲစားကုန်းရွာ]] စသဖြင့် အင်းလေးကန်အနီးရှိရွာအသီးသီးတွင် ဗုဒ္ဓပူဇနိယကျင်းပကြသည်။ ညောင်ရွှေမြို့သို့ကြွချီလာပြီးနောက် သီတင်းကျွတ်လဆန်း (၇)ရက်မှ (၉)ရက်​နေ့အထိ စံကျောင်းတော်တွင် ကိန်းဝပ်က ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲကျင်းပကြသည်။ ထိုနောက် ညောင်ရွှေမြို့စံကျောင်းတော်မှ နံနက်(၀၇:၀၀)နာရီခန့်တွင် [[နန်းသဲရွာ]]သို့ဆက်လက်ကြွချီကာ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၁)ရက်တွင် [[သလဲဦးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၂)ရက်တွင် [[ဓကလာရွာ]] နှင့် [[ဇရပ်ကြီးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၃)ရက်တွင် အလိုတော်ပေါက်နှင့် [[နန်းပန်ရွာ]]၊ ထိုနောက် [[မကျီးဆိပ်ရွာ]]သို့လည်းကောင်း [[ကျိင်းခမ်းရွာ]]သို့လည်းကောင်း သီတင်းကျွတ်လဆန်း(၁၄)ရက်နေ့တွင် ကြွချီကာ ဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လပြည်နေ့ ရောက်သော်အခါ [[မိုင်းပျိုးရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၁)ရက်နေ့တွင် [[နောင်တောရွာ]]၊ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၂)ရက်နေ့တွင် [[အင်းပေါခုံရွာ]] နှင့် [[ရေးသာရွာ]]သို့ ကြွချီကာဗုဒ္ဓပူဇနိယပွဲများ ကျင်းပကြသည်။ သီတင်းကျွတ်လဆုတ်(၃)ရက်၊ နံနက်(၈)နာရီတွင် ဖောင်တော်ဦး စံကျောင်းတော်ကြီးသို့ရောက်ရှိလာသည် နှင့်အတူ ကျောင်းတော်ဝင်ပွဲအား စည်ကားသိုက်မြိုက်စွာကျင်းပလေ့ရှိသည်။ ကျေးပေါခုန်ကျေးရွာအုပ်စု သမိုင်းဝင် အင်းတိန်ဘုရား ပွဲတော်သည် အစည်ကားဆုံးသော ပွဲတော်တစ်ခုဖြစ်သည်။ == စီးပွားရေး == [[File:InleEelTrap1.jpg|thumb|200px|အင်းလေးကန်ရှိ [[ငါးရှဉ့်]]ဖမ်းလုပ်ငန်း]] အင်းလေးနယ်တဝိုက် ကုန်သွယ်ထိုက်သည့်အရာတို့က လက်လုပ်ကုန်စည်အဖြစ်များ၍ လက်နက်တန်ဆာ၊ ကိရိယာပစ္စည်း ထွင်းထုထားသည့် အလှဆင်ဝတ္တုအဝတ်အထည်နှင့် ဖက်လိပ်ခေါ် ဆေးလိပ်တို့မှာ ဒေသသုံးသက်သက်လည်းရှိ ဒေသအပနှင့်လည်း ကူးလူးဖို့ပါရှိသည်။ ယင်းတို့အနက် အတော်များများ အလားတူတို့ကို မြန်မာပြည်အရပ်ရပ်၌လည်း ဝယ်၍ရနိုင်သည်။ နေ့စဉ် အရောင်းအဝယ်မှာ ဒေသဈေးတွင် တွင်ကျယ်စွာလုပ်နိုင်၏။ သို့သော် ပျံကျဈေးဖြစ်၍ ဈေးနေရာပြောင်းသည်ကို အစဉ်အလာသမားတို့အတွက် အခက်အခဲရှိသိကြပါ၏။ ထို့ကြောင့် ပဉ္စမဈေးနေ့တိုင်း နောက်တဈေး မည်သည့်နေရာမှာဆိုသည်ကို လှည့်လည်စဉ်ထားကာ ရေးဆွဲလိုက်နာကြပါ၏။ ဈေးနေ့ကျလျှင်ဖြင့် လှေငယ်ကိုယ်စီဖြင့် ရေပေါ်ဈေးအဖြစ် ကျန် ၄ ရက်ထက်ပိုမိုများပြားသည့် ပမာဏကို ခရီးသွားဧည့်သည်တို့အတွက် ရောင်းကြဝယ်ကြသည်။ အင်းလေးကန်သည် ရှေးရိုးစဉ်လာယက္ကန်းလုပ်ငန်းအတွက်လည်း ကျော်ကြားပါသည်။ ရှမ်းလွယ်အိတ်ခေါ် ပခုံးလွယ်အိတ်မှာ မြန်မာအများနေ့စဉ်သုံး၍ ဤဒေသတွင်အထွက်များပါသည်။ ပိုးထည်ယက်ခြင်းကလည်း အများကြိုက် အရေးပါလက်မှုစက်မှုပညာလုပ်ငန်းတစ်ခုဖြစ်၍ အင်းလေးနယ်အတွင်းသာမက နိုင်ငံတနံတလျား လူသိများကြသည်။ ယင်းအရပ်ကုန်ထွက်တို့က လက်ရာကသန့် အဆင့်ကမြင့် လက်နှင့်ယက်လျှင်ပိုလှသည့်အဆင်၊ အင်းလေးဆင်ဟုလည်း ခေါ်ကြ။ ကျားမ မဟူသူသူငါငါတိုင်း ရင်တန်ဆာအဖြစ် ဆင်မြန်းကြသည်။ ယခုဆိုလျှင် ပြည်တွင်းဧည့်သည်နှင့် နိုင်ငံခြားဧည့်သည်တို့က အလှပစ္စည်း ပဏ္ဏာပစ္စည်းလို အသီးသီးဝယ်သွားလေ့ရှိကြသည်။ == ထင်ရှားသောနေရာများ == * [[ဖောင်တော်ဦးဘုရား (အင်းလေး)|ဖောင်တော်ဦးဘုရား]] * [[အင်းလေးရွာမ|ရွာမ ရေပေါ်ဈေး]] * [[ငါးဖယ်ချောင်ကျောင်းတိုက်]] (ကြောင်ခုန်ကျောင်း ဟုလူသိများသည်။) * [[ရွှေအင်းတိန် ဘုရား]] == ဓာတ်ပုံများ == <gallery> File:Palafito Lago Inle Birmania.JPG File:Inle Lake,Floating Garden.JPG File:Blethrow Inle3.JPG File:Hpaung Daw U Pagoda.jpg|ဖောင်တော်ဦးဘုရား File:Hpaung Daw U Pagoda Buddhas.jpg|ဖောင်တော်ဦးဘုရား File:Inlay Lake, Myanmar.jpg File:Blethrow Inle2.JPG File:Blethrow Inle1.JPG File:Inlay Festival Standing Rowing.jpg File:Phaung Daw Oo Pagoda.jpg File:Alotawpauk Pagoda Inlay.jpg|အလိုတော်ပေါက်ဘုရား File:Inlay Boat Station.jpg|အင်းလေး လှေဆိပ် </gallery> == ကိုးကား == {{reflist}} == ပြင်ပလင့်ခ်များ == {{commonscat|Inle Lake}} * Interesting Photos [http://www.terragalleria.com/theravada/myanmar/inle/inle.html] * [http://www.myanmar-info.de/inle-see/ images from Inle Lake] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929114801/http://www.myanmar-info.de/inle-see/ |date=29 September 2007 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=Xr_xXDovx-U Trip to Burma] YouTube * [http://www.youtube.com/watch?v=oAPVSpHwiEc&mode=related&search= Inle Lake] YouTube * [http://www.mrtv3.net.mm/pages/cotinlay.html The Cotton Weaving Industry of Inle inc. video] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071006184747/http://www.mrtv3.net.mm/pages/cotinlay.html |date=6 October 2007 }} * [http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8465 Where Even Dead Flowers are Doomed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080319040455/http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8465 |date=19 March 2008 }} Kyi Wai, ''The Irrawaddy'', September 1, 2007 * [http://www.irrawaddy.org/article.php?art_id=8466 Poisoned Waters] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080309030433/http://irrawaddy.org/article.php?art_id=8466 |date=9 March 2008 }} Kyi Wai, "The Irrawaddy", September 1, 2007 {{ရှမ်းပြည်နယ်}} [[Category:ရှမ်းပြည်နယ်]] [[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ ရေကန်များ]] [[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ လည်ပတ်စရာနေရာများ]] 3d2ki2bmdraviwunb3tc05mwhc4cb4d 0 4812 752418 723229 2022-07-27T04:08:50Z Khun Rak Phuu 104273 /* ခန္ဓသုတ် (ပါဠိ) */ wikitext text/x-wiki {{Cleanup}} == မာတိကာ == * ၁ခန္ဓသုတ် (ပါဠိ) * ၂မြန်မာပြန်ရှင်းလင်းချက် * ၃ရွတ်ဖတ်ရခြင်းအကျိုး == ခန္ဓသုတ် (ပါဠိ) == <poem> ၁။ သဗ္ဗာသီဝိသဇာတီနံ၊ ဒိဗ္ဗမန္တာဂဒံ ဝိယ။ ယံ နာသေတိ ဝိသံ ဃောရံ သေသဉ္စာပိ ပရိဿယံ။ ၂။ အာဏာခေတ္တမှိ သဗ္ဗတ္ထ၊ သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗပါဏိနံ။ သဗ္ဗသောပိ နိဝါရေတိ၊ ပရိတ္တံ တံ ဘဏာမ ဟေ။ ၃။ ဝိရူပက္ခေဟိ မေ မေတ္တံ မေတ္တံ ဧရာပထေဟိ မေ။ ဆဗျာပုတ္တေဟိ မေ မေတ္တံ မေတ္တံ ကဏှာဂေါတမကေဟိ စ။ ၄။ အပါဒကေဟိ မေ မေတ္တံ မေတ္တံ ဒွိပါဒကေဟိ မေ။ စတုပ္ပဒေဟိ မေ မေတ္တံ မေတ္တံ ၊ ဗဟုပ္ပဒေဟိ မေ။ ၅။ မာမံ အပါဒကော ဟိံသိ၊ မာမံ ဟိံသိ ဒွိပါဒကော။ မာမံ စတုပ္ပဒေါ ဟိံသိ၊ မာမံ ဟိံသိ ဗဟုပ္ပဒေါ။ ၆။ သဗ္ဗေ သတ္တာ သဗ္ဗေ ပါဏာ၊ သဗ္ဗေ ဘူတာ စ ကေဝလာ။ သဗ္ဗေ ဘဒြာနိ ပဿန္တု၊ မာ ကိဉ္စိ ပါပ မာဂမာ။ ၇။ အပ္ပမာဏော ဗုဒ္ဓေါ၊ အပ္ပမာဏော ဓမ္မော။ အပ္ပမာဏော သံဃော ပမာဏဝန္တာနိ သရီသပါနိ။ အဟိ ဝိစ္ဆိကာ သတပဒီ၊ ဥဏ္ဏနာဘီ သရဗူ မူသိကာ။ ၈။ ကတာ မေ ရက္ခာ ကတံ မေ ပရိတ္တံ ပဋိက္ကမန္တု ဘူတာနိ။ သောဟံ နမော ဘဂဝတော။ နမော သတ္တန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ။ ခန္ဓသုတ္တံ နိဋ္ဌိတံ။ </poem> == မြန်မာပြန်ရှင်းလင်းချက် == # ဤခန္ဓသုတ် ပရိတ်တော်သည် နတ်ဆေး နတ်မန္တရားနှင့် တူ၏။ မြွေလေးမျိုးတို့၏ ပြင်းထန်သော အဆိပ်ကို ပျောက်ကင်းစေ၏။ # အာဏာခေတ်ဟုခေါ်သော စကြဝဠာ ကုဋေတသိန်း အတွင်း၌ သတ္တဝါအများရှိကြ၏။ မြွေမှတပါး ကျန်သော သတ္တဝါတို့၏ ဘေးရန်ကိုလည်း တားမြစ်နိုင်စွမ်းပေ၏။ ထိုပရိတ်တော်ကို ယခုအခါ ကျွန်ုပ်တို့ စုပေါင်း ရွတ်ဆိုကြပါကုန်စို့။ # ဝိရူပက္ခ နဂါးမင်းတို့နှင့် အတူတကွ ကျွန်ုပ်၏ ချစ်ခြင်းမေတ္တာသည် ဖြစ်ပါစေ။ ဧရာပထ နဂါးမင်းတို့နှင့် အတူတကွ ကျွန်ုပ်၏ ချစ်ခြင်းမေတ္တာသည် ဖြစ်ပါစေ။ ဆဗျာပုတ္တ နဂါးမင်းတို့နှင့် အတူတကွ ကျွန်ုပ်၏ ချစ်ခြင်းမေတ္တာသည် ဖြစ်ပါစေ။ ကဏှာဂေါတမ နဂါးမင်းတို့နှင့် အတူတကွ ကျွန်ုပ်၏ ချစ်ခြင်းမေတ္တာသည် ဖြစ်ပါစေ။ # အခြေမဲ့သော သတ္တဝါ၊ အခြေနှစ်ချောင်းရှိသော သတ္တဝါ၊ အခြေလေးချောင်းရှိသော သတ္တဝါ၊ ခြေထောက်များစွာရှိသော သတ္တဝါ၊ ဤသတ္တဝါအားလုံးနှင့် ကျွန်ုပ်၏ ချစ်ခြင်းမေတ္တာသည် အတူတကွ ဖြစ်ပါစေသတည်း။ # အခြေမဲ့သော သတ္တဝါဟူသမျှသည် ကျွန်ုပ်ကို မညှင်းဆဲစေသတည်း။ အခြေနှစ်ချောင်းရှိသော သတ္တဝါဟူသမျှသည် ကျွန်ုပ်ကို မညှင်းဆဲစေသတည်း။ ခြေလေးချောင်းရှိသော သတ္တဝါဟူသမျှသည် ကျွန်ုပ်ကို မညှင်းဆဲစေသတည်း။ ခြေထောက်များစွာရှိသော သတ္တဝါဟူသမျှသည် ကျွန်ုပ်ကို မညှင်းဆဲစေသတည်း။ # အာရုံငါးပါးကို ခုံမင်တတ်သော သတ္တဝါအားလုံးတို့သည်၎င်း၊ အသက်ရှူရှိုက်တတ်သော သတ္တဝါ အားလုံးတို့သည်၎င်း၊ ကိုယ်ကာယ အထင်အရှားဖြစ်သော သတ္တဝါအားလုံးတို့သည်၎င်း၊ သတ္တဝါတိုင်း သတ္တဝါတိုင်းသည် အကောင်း အမြတ်တို့ကိုသာ မြင်ကြပါစေ။ အနည်းငယ်မျှပင် မကောင်းမှုသို့ မရောက်ကြပါစေနှင့်။ # (ကိလေသာသည် နှိုင်းယှဉ်စရာ အကြောင်းပမာဏဖြစ်၏။) မြတ်စွာဘုရားသည် ပမာဏပြုစရာ ကိလေသာမရှိ။ တရားတော်သည်လည်း ပမာဏပြုစရာ ကိလေသာမရှိ။ သံဃာတော်သည်လည်း ပမာဏပြုစရာ ကိလေသာမရှိ။ ကင်း၊ သန်း၊ မြွေ၊ ကင်းပုစွန်၊ ကင်းခြေများ၊ ပင့်ကူ (ပင့်ကူနက်)၊ တက်တူ (အိမ်မြှောင်)၊ ကြွက်စသော သတ္တဝါတို့သည် ပမာဏပြုစရာ ကိလေသာ ရှိကြကုန်၏။ # ကျွန်ုပ်သည် အစောင့်အရှောက်ကို ပြုအပ်ပြီ။ အရံအတားကို ပြုအပ်ပြီ။ သတ္တဝါတို့သည် ဖဲရှောင်ကြကုန်လော့၊ ကျွနု်ပ်သည် ဘုန်းတော်ကြီးသော မြတ်စွာဘုရားအား ရှိခိုးပါ၏။ ဝိပဿီ စသော ဘုရားခုနှစ်ဆူတို့အားလည်း ဦးညွှတ်ရှိခိုးပါ၏။ == ရွတ်ဖတ်ရခြင်းအကျိုး == မြွေဘေးကင်းနိုင်သည်။ အခြားအဆိပ်ရှိသော သတ္တဝါတို့ ဘေးမှလည်း လွတ်နိုင်သည်။ မြွေကိုက် ကင်းကိုက် ခံရသော အခါမျိုး၌လည်း အကြိမ်ကြိမ် ရွတ်နိုင်သည်။ ဘေးရန်ကို ကျော်လွန်နိုင်ပေသည်။ [[Category:ပရိတ်ကြီး]] ewp5s6uaby5ni72ffor1e9uqthe19m2 0 12287 752386 737947 2022-07-26T13:53:36Z InternetArchiveBot 61272 ရင်းမြစ် 2 ခုကို ကယ်ဆယ်ပြီး 0 ခုကို လင့်ခ်သေအဖြစ် စာတွဲပြီးပါပြီ) #IABot (v2.0.8.8 wikitext text/x-wiki {{Coord|40|N|127|E|display=title}} {{Infobox country | နိုင်ငံအမည်အပြည့် = ကိုရီးယားဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ | native_name = 조선민주주의인민공화국<br />朝鮮民主主義人民共和國<br /><small>''Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk''</small><ref>{{cite web |title = Administrative Population and Divisions Figures (#26) |work = DPRK: The Land of the Morning Calm |publisher = Permanent Committee on Geographical Names for British Official Use |date = 2003-04 |url = http://www.pcgn.org.uk/North%20Korea-%20Land%20of%20the%20Morning%20Calm-%202003.pdf |format = PDF |accessdate = 2006-10-10 |archivedate = 25 September 2006 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060925042059/http://www.pcgn.org.uk/North%20Korea-%20Land%20of%20the%20Morning%20Calm-%202003.pdf }}</ref> | common_name = မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ | ပုံ_အလံ = Flag of North Korea.svg | ပုံ_တံဆိပ် = Emblem of North Korea.svg | national_anthem = <br />애국가<br />"[[Aegukka]]"<br />{{small|("The Patriotic Song")}}<div style="display:inline-block; margin-top:0.4em;">{{center|[[File:Anthem of DPRK - KCTV (Audio).ogg]]}}</div> | နိုင်ငံတော်ဆောင်ပုဒ် = br />강성대국 {{small|(''[[de facto]]'')}}<br />"[[Strong and Prosperous Nation|Kangsŏngdaeguk]]"<br />{{small|("Strong and Prosperous Nation")}} | ပုံ_နေရာ = Democratic People's Republic of Korea (orthographic projection).svg | map_caption = မြောက်ကိုရီးယားမှ ထိန်းချုပ်ထားနိုင်သော မြေအား အစိမ်းရင့်ရောင်ဖြင့် ဖော်ပြထားပြီး ပိုင်ဆိုင်သည်ဟု ဆိုသော်လည်း ထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းမရှိသော မြေအား အစိမ်းဖျော့ဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။ | မြို့တော် = [[ပြုံယမ်းမြို့]] | အကြီးဆုံးမြို့ = မြို့တော် | coordinates = {{Coord|39|2|N|125|45|E|type:city}} | official_languages = [[ကိုရီးယားဘာသာစကား|ကိုရီးယား]] ([[:en:North Korean standard language|Munhwaŏ]])<ref name="Minahan2014">{{cite book|last=Minahan|first=James B.|title=Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=oZAAQBAJ&pg=PA147|year=2014|publisher=ABC-CLIO|location=Santa Barbara|isbn=978-1-61069-018-8|page=147}}{{Dead link|date=September 2021 }}</ref> | languages_type = တရားဝင်အက္ခရာ | languages = [[ဟန်းဂု|Chosŏn'gŭl]]<ref name="AltonChidley2013">{{cite book|last1=Alton|first1=David|last2=Chidley|first2=Rob|title=Building Bridges: Is There Hope for North Korea?|url=https://books.google.com/books?id=eTWqpOOXI_QC&pg=PA89|year=2013|publisher=Lion Books|location=Oxford|isbn=978-0-7459-5598-8|page=89}}</ref> | demonym = {{hlist |[[:en:Demographics of North Korea|မြောက်ကိုရီးယား]] |[[:en:Koreans|ကိုရီးယား]]}} | religion = ဘာသာတရား ကိုးကွယ်မှုမရှိသော နိုင်ငံ | government_type = [[:en:Family dictatorship|မျိုးရိုးလိုက်ဆက်ခံသော အာဏာရှင်]] [[:en:Totalitarianism|အကြွင်းမဲ့အာဏာရှင်ဝါဒ]]အောက်ရှိ [[ပြည်ထောင်စုစနစ်|ပြည်ထောင်စု]] ''[[:en:Juche|ဂျူချဲ]]'' [[:en:One-party state|တပါတီစနစ်]]ကျင့်သုံးသော [[သမ္မတနိုင်ငံ]]<ref name=":9">{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-15256929|title=North Korea country profile|date=9 April 2018|work=BBC News}}</ref><ref name=":10">{{cite web|url=https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/world/north-korea-defectors/|title=Kim Jong Un's North Korea: Life inside the totalitarian state|website=Washington Post}}</ref><ref name="britannica">{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/totalitarianism|title=Totalitarianism|publisher=Encyclopædia Britannica|date=2018}}</ref><!--Do not change without consensus. See Talk page and its archives.--><ref>{{cite book|title=Britannica Book of the Year 2014|chapter-url=https://books.google.com/books?id=LccRAwAAQBAJ&pg=PA642|year=2014|publisher=Encyclopedia Britannica, Inc.|location=London|isbn=978-1-62513-171-3|page=642|chapter=Korea, North}}</ref> <!-- The title of "Supreme Leader" has not been written into the state constitution or the party rules as a separate office. --> | leader_title1 = [[ကိုရီးယားအလုပ်သမားပါတီ အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ်|အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ်]]နှင့် [[နိုင်ငံတော်ရေးရာကော်မရှင် ဥက္ကဋ္ဌ]] | leader_name1 = [[ကင်ဂျုံအွန်]]{{Efn|Kim Jong-un holds four concurrent positions: [[:en:General Secretary of the Workers' Party of Korea|General Secretary of the Workers' Party]], [[:en:Central Military Commission of the Workers' Party of Korea|Chairman of the Central Military Commission]], [[:en:President of the State Affairs Commission]] and [[:en:Supreme Commander of the Armed Forces of North Korea|Supreme Commander of the Armed Forces]].}} | leader_title2 = [[:en:Chairman of the Standing Committee of the Supreme People's Assembly|Chairman of the SPA Standing Committee]] နှင့် [[:en:State Affairs Commission of North Korea|First Vice President of the SAC]] | leader_name2 = {{nowrap|ချိုယောင်ဟေး {{Efn|Choe Ryong-hae represents North Korea internationally. The Presidency was written out of the constitution in 1998. [[ကင်အီဆွန်း]], who died in 1994, was declared "[[:en:Eternal leaders of North Korea|eternal President]]" in its preamble.}}}} | leader_title3 = [[:en:State Affairs Commission of North Korea|Vice President of the SAC]] | leader_name3 = ပက်ပုံဂျူး | leader_title4 = [[:en:Premier of North Korea|Premier of Cabinet]] | leader_name4 = ကင်တော့ဟွန်း | leader_title5 = [[:en:Chairman of the Supreme People's Assembly|Chairman of the SPA]] | leader_name5 = ပက်ထဲဆောင်း | ethnic_groups = | ethnic_groups_year = | legislature = [[:en:Supreme People's Assembly|ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] | sovereignty_type = တည်ထောင်ခြင်း | established_event1 = [[:en:Soviet Civil Administration|ဆိုဗီယက် အုပ်ချုပ်မှု]] | established_date1 = ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၃ ရက် | established_event2 = [[:en:Provisional People's Committee of North Korea|ပထမ ယာယီအစိုးရ.]] | established_date2 = ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၈ ရက် | established_event3 = [[:en:People's Committee of North Korea|ဒုတိယ ယာယီအစိုးရ]] | established_date3 = ၁၉၄၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီ ၂၂ ရက် | established_event4 = [[ကိုရီးယား ဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ|DPRK]]အား တည်ထောင်ခဲ့ | established_date4 = ၁၉၄၈ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၉ ရက် | established_event5 = [[မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ|လက်ရှိဖွဲ့စည်းပုံ]] | established_date5 = ၁၉၇၂ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၂၇ ရက် | established_event6 = [[ကုလသမဂ္ဂ|UN]]သို့ [[:en:United Nations Security Council Resolution 702|ဝင်ရောက်ခဲ့]] | established_date6 = {{nowrap|၁၉၉၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၇ ရက်}} | established_event7 = {{nowrap|ပန်မွန်ဂျုံ ကြေညာချက်}} | established_date7 = ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဧပြီလ ၂၇ ရက် | area_km2 = ၁၂၀,၅၄၀ | area_sq_mi = ၄၆,၅၄၀ | area_rank = ၉၇<!--Demographic Yearbook--><!-- Area rank should match List of countries and dependencies by area --> | area_footnote = <ref name="unstats08">{{Cite book|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2012/Table03.pdf#page=5|title=Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density|publisher=United Nations Statistics Division|year=2012|access-date=29 November 2014|page=5}}</ref> | percent_water = ၀.၁၁ | အမြင့်ဆုံးနေရာ = | population_estimate_year = {{UN_Population|Year}} | population_estimate = {{UN_Population|Dem. People's Republic of Korea}}{{UN_Population|ref}} | population_estimate_rank = ၅၅ | population_census_year = ၂၀၀၈ | population_census = ၂၄,၀၅၂,၂၃၁<ref>{{cite web |url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/North_Korea/Final%20national%20census%20report.pdf#20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100331091148/http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/North_Korea/Final%20national%20census%20report.pdf |archive-date=31 March 2010 |page=14 |title=DPR Korea 2008 Population Census National Report |year=2009 |publisher=DPRK Central Bureau of Statistics |access-date=19 February 2011 |location=Pyongyang |url-status=dead |accessdate=22 September 2021 |archivedate=31 March 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100331091148/http://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/2010_PHC/North_Korea/Final%20national%20census%20report.pdf#20 }}</ref> | population_density_km2 = ၂၁၁ | population_density_rank = ၄၅ | GDP_PPP = $၄၀ ဘီလီယံ<ref name="CIAGDP(PPP)">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2001.html#kn |title=GDP (PPP) Field listing |publisher=CIA World Factbook |access-date=31 May 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140625150555/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2001.html |archive-date=25 June 2014 |accessdate=22 September 2021 |archivedate=25 June 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140625150555/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2001.html#kn }}</ref> | GDP_PPP_year = ၂၀၁၄ | GDP_PPP_rank = | GDP_PPP_per_capita = $၁,၈၀၀<ref name="CIAGDP(PPP)Capita">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2004.html#kn |title=GDP (PPP) per capita Field listing |publisher=CIA World Factbook |access-date=31 May 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140625151025/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2004.html |archive-date=25 June 2014 |accessdate=22 September 2021 |archivedate=25 June 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140625151025/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2004.html#kn }}</ref> | GDP_PPP_per_capita_rank = | GDP_nominal = $၃၀ ဘီလီယံ<ref name="unsd">{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |title=National Accounts Main Aggregate Database |publisher=United Nations Statistics Division|date=December 2012 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160205025204/http://unstats.un.org/unsd/snaama/selbasicFast.asp |archive-date=5 February 2016 }}</ref><ref name="nkeconwatch.com">{{cite web|url=http://www.nkeconwatch.com/category/statistics/gdp-statistics/ |title=North Korean Economy Watch » GDP statistics |access-date=9 February 2017 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170108045819/http://www.nkeconwatch.com/category/statistics/gdp-statistics/ |archive-date=8 January 2017 }} Hyundai Research Institute (South Korea)</ref> | GDP_nominal_year = ၂၀၁၇ | GDP_nominal_rank = | GDP_nominal_per_capita = $၁,၃၀၀<ref name="nkeconwatch.com"/> | GDP_nominal_per_capita_rank = | HDI = | HDI_year = | currency = [[မြောက်ကိုရီးယား ဝမ်]] (₩) | currency_code = KPW | စံတော်ချိန်ဇုန် = ပြုံယမ်း စံတော်ချိန်<ref>{{cite web|title=Decree on Redesignating Pyongyang Time|url=http://www.naenara.com.kp/en/news/?19+8938|website=Naenara|access-date=4 May 2018|date=30 April 2018|accessdate=5 May 2018|archivedate=5 May 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180505065624/http://www.naenara.com.kp/en/news/?19+8938}}</ref> | utc_offset = +9 | DST_note = | time_zone_DST = | antipodes = | date_format = {{unbulleted list |yy, {{lang|ko|yyyy년 mm월 dd일}} |yy, yyyy/mm/dd {{resize|75%|([[:en:Juche calendar|အေဒီ–၁၉၁၁]]{{\}}[[အေဒီ]])}}}} | drives_on = ညာ | calling_code = [[မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံရှိ တယ်လီဖုန်းနံပါတ်များ|+၈၅၀]]<ref name="CIATelephone">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2124.html#kn |title=Telephone System Field Listing |publisher=CIA The World Factbook |access-date=17 June 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20140625143457/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2124.html |archive-date=25 June 2014 |accessdate=22 September 2021 |archivedate=25 June 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140625143457/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2124.html#kn }}</ref> | iso3166code = | cctld = [[.kp]]<ref name="Hersher2016">{{cite news|last1=Hersher |first1=Rebecca |title=North Korea Accidentally Reveals It Only Has 28 Websites |url=https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/09/21/494902997/north-korea-accidentally-reveals-it-only-has-28-websites |access-date=22 September 2016 |agency=NPR |date=21 September 2016 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160922004655/http://www.npr.org/sections/thetwo-way/2016/09/21/494902997/north-korea-accidentally-reveals-it-only-has-28-websites |archive-date=22 September 2016 }}</ref> | today = }} မြောက်ကိုရီးယားဟုခေါ်သော '''ကိုရီးယား ဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ'''တွင် ၁၉၇၆ခုနှစ် ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ကြီး၏ ခန့်မှန်းချက်အရ လူဦးရေမှာ ၃၄,၆၈ဝ,၆၄၄ ခန့်ဖြစ်သည်။ မြို့တော်မှာ [[ပြုံယမ်းမြို့]] ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအကြီးအကဲမှာ ခေါင်းဆောင်ကြီး [[ကင်ဂျုံအွန်]] ဖြစ်သည်။ ၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်သင်္ဘော ပွေဗလိုသည် ကိုရီးယား ရေပိုင်နက်အတွင်း ဝင်ရောက်လာသည်ကို သိရှိသဖြင့် ကိုရီးယား တပ်မတော်က ပစ်ခတ် ဖမ်းဆီးခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်း၍ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနှင့် မြောက်ကိုရီးယား နိုင်ငံတို့ စစ်ဖြစ်မည့်အခြေ ဆိုက်ရောက်ခဲ့ရာက တစ်ကမ္ဘာလုံး တုန်လှုပ် ချောက်ချားခဲ့ရသည်။ ၁၉၆၉ ခုနှစ်ကလည်း အမေရိကန် ထောက်လှမ်းရေး လေယာဉ်သည် မြောက်ကိုရီးယား လေပိုင်နက်ထဲသို့ ကျူးကျော် ဝင်ရောက်သဖြင့် ပစ်ခတ်ရာမှ တစ်ကမ္ဘာလုံး တုန်လှုပ် ချောက်ချားစေသည့် အရေးအခင်း ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၇၁ ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် ကိုရီးယား ဒီမိုကရက်တစ် သမ္မတနိုင်ငံ အစိုးရက ကိုရီးယား နှစ်နိုင်ငံရှိ နိုင်ငံရေး ပါတီများနှင့် လူထုအဖွဲ့အစည်းများမှ ကိုယ်စားလှယ်များ သို့မဟုတ် ကြားနေနိုင်ငံတစ်ခုခုမှ ကိုယ်စားလှယ်များသည် စစ်မဲ့ဒေသဖြစ်သော ပန်မန်ဂျုံဒေသ၌ ကိုရီးယား နှစ်နိုင်ငံ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေး စေ့စပ် ဆွေးနွေးရန် လွှတ်တော်သို့ အကြံပေး တင်ပြသည်။ ၁၉၇၁ ခု စက်တင်ဘာလ ၂ဝ ရက်နေ့မှစ၍ နှစ်နိုင်ငံ ကြက်ခြေနီ အဖွဲ့များက ဦးဆောင်၍ နှစ်နိုင်ငံ ပြန်လည် ပေါင်းစည်းရေးအတွက် စေ့စပ်ဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း ၁၉ ကြိမ် တိုင်သည်အထိ မပြေလည်ခဲ့ချေ။ ၁၉၇၂ ခုနှစ် မေလမှ ဇူလိုင်လအတွင်း နှစ်နိုင်ငံ ထိပ်တန်းခေါင်းဆောင်များ တွေ့ဆုံ၍ အပြန်အလှန် ဆွေးနွေး၍ နှစ်ဖက်စလုံးမှ လိုက်လျောမှုများ ပြုခဲ့ကြရာ သဘောတူညီချက် ခုနစ်ချက်ကို နှစ်နိုင်ငံ မြို့တော်များ၌ ထုတ်ပြန်သည်။ ယင်းခုနှစ်ချက်မှာ # ပြည်ပ စွက်ဖက်မှုကင်းရှင်းစွာ နှစ်နိုင်ငံ ချင်းသာငြိမ်းချမ်းသောနည်းဖြင့် ဖြေရှင်းရန် # နှစ်ဖက် လက်နက်အား အသုံးပြုခြင်း ရပ်စဲရန် # နှစ်နိုင်ငံ နားလည်မှုဖြင့် အဆက်အသွယ်များ ပြုလုပ်နိုင်ရေး ညှိနှိုင်းရန် # နှစ်နိုင်ငံ ကြက်ခြေနီများ ပူးပေါင်းဆွေးနွေးပွဲ အောင်မြင်အောင် ကူညီရန် # စစ်ရေး စစ်ရာများ မမျှော်လင့်ဘဲ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကို တားနိုင်ရန် နှစ်နိုင်ငံ မြို့တော်အကြား အရေးပေါ် စကားပြောကြေးနန်း ဆက်သွယ်ရန် # ကိုရီးယား သမ္မတနိုင်ငံမှ မစ္စတာလီဟူရက်နှင့် ကိုရီးယား ဒီမိုကရက်တစ် ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံမှ အစိုးရအဖွဲ့ လမ်းညွှန်ဌာန ညွှန်ကြားရေးမှူး မစ္စတာ ကင်ယန်ဂျိုးတို့ ပူးတွဲ သဘာပတိအဖြစ် ဆောင်ရွက်သော ကော်မတီတစ်ရပ်ဖွဲ့ ဆောင်ရွက်ရန် # ပြည်သူအပေါင်းရှေ့၌ ကတိသစ္စာပြု၍ သစ္စာရှိ ဆောင်ရွက်ရန်တို့ ဖြစ်သည်။ ယင်းသဘောတူညီချက်အရ အကြိမ်ကြိမ် ဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း နှစ်နိုင်ငံပေါင်းစည်းရေးသည် ယနေ့တိုင် အောင်မြင်မှု မရသေးချေ။<ref>စွယ်စုံကျမ်းနှစ်ချုပ် (၁၉၇၈)</ref> == မှတ်စုများ == {{Notelist}} == ကိုးကား == {{Reflist}} {{အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ}} [[Category:မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ]] [[Category:ကိုရီးယား]] [[Category:ကွန်မြူနစ် နိုင်ငံများ]] [[Category:အာရှတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]] [[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]] 3y9fcbin4tpix7alf0rbcpw1xmxwcoo 0 12413 752429 726134 2022-07-27T09:16:34Z 15.235.166.160 wikitext text/x-wiki {{Coord|47|20|N|13|20|E|type:country_region:AT|display=title}} {{Infobox country | နိုင်ငံအမည်အပြည့် =ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံ | အမည်_ရင်း = | native_name = {{native name|de|Republik Österreich}} | ပုံ_အလံ =Flag of Austria.svg | ပုံ_တံဆိပ် =Austria Bundesadler.svg | နိုင်ငံတော်ဆောင်ပုဒ် =Land of Mountains, Land by the River | နိုင်ငံတော်သီချင်း ={{unbulleted list | {{native name|de|[[:en:National anthem of Austria|Bundeshymne der Republik Österreich]]}} | ({{Lang-en|"National Anthem of the Republic of Austria"}}) | [[File:Land der Berge Land am Strome instrumental.ogg|center]] }} | ပုံ_နေရာ =EU-Austria.svg | map_caption = {{map caption |location_color=အစိမ်းရင့် |region=ဥ‌ရောပတိုက် |region_color=မီးခိုးရင့် |subregion=[[ဥရောပသမဂ္ဂ]] |subregion_color=green |legend=EU-Austria.svg}} | မြို့တော် = [[ဗီယင်နာမြို့]] | coordinates = {{Coord|48|12|N|16|21|E|type:city_region:AT}} | အကြီးဆုံးမြို့ = မြို့တော် | အကြီးဆုံးပြည်နယ် = | အမြင့်ဆုံးနေရာ = | အရှေဆုံးမြစ် = | အကြီးဆုံးအင်း = | ကမ်ရိုးတန်း = | languages = [[ဂျာမန်ဘာသာစကား|ဂျာမန်]]{{ref label|aaa|a}}{{ref label|bbb|b}} | languages_type = [[ရုံးသုံးဘာသာစကား]]<br /> {{nobold|and [[အမျိုးသားဘာသာစကား]]}} | languages2 = {{plainlist| * [[ဟန်ဂေရီ ဘာသာစကား|ဟန်ဂေရီ]] * Slovene language * Burgenland Croatian<ref>{{cite web|url=https://www.demokratiewebstatt.at/thema/sprachen/amtssprachen-in-oesterreich/die-verschiedenen-amtssprachen-in-oesterreich/|title=Die verschiedenen Amtssprachen in Österreich|website=DemokratieWEBstatt.at|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁|archive-url=https://web.archive.org/web/20180524084441/https://www.demokratiewebstatt.at/thema/sprachen/amtssprachen-in-oesterreich/die-verschiedenen-amtssprachen-in-oesterreich/|archive-date=24 May 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723 |publisher=Rechtsinformationssystem des Bundes |title=Regional Languages of Austria |year=2013 |access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131018115726/http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723 |archive-date=18 October 2013 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> }} | languages2_type = အသိအမှတ်ပြုသော ဘာသာစကားများ | ethnic_groups = {{unbulleted list | ၈၁.၁% ဩစတြီးယားလူမျိုး<ref>{{cite web |url=http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |publisher=Statistik Austria |title=Kommission für Migrations und Integrationsforschung der Österreichischen Akademie der Wissenschaften |year=2012 |page=23 |trans-title=Commission for Migration and Integration Research of the Austrian Academy of Sciences |access-date=17 July 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014093350/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archive-date=14 October 2017 |url-status=live |df=dmy-all |accessdate=6 July 2021 |archivedate=14 January 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170114032851/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf }}</ref> | ၆.၃% ယူဂိုဆလားဘီးယားလူမျိုး | ၂.၇% ဂျာမန် | ၂.၂% တာ့ခ်လူမျိုး | ၈.၇% အခြား }} | ethnic_groups_year = ၂၀၁၂ | religion_year = ၂၀၁၈<ref>{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/austria/ |title=Central Intelligence Agency|author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date= 7 February 2020|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁}}</ref> | religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |၆၉.၀% [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]] |—၅၇.၀% [[Catholic Church in Austria|ကက်သလစ်]] |—၈.၇% [[Eastern Orthodoxy in Austria|အော်သိုဒေါ့]] |—၃.၃% အခြား [[List of Christian denominations|ခရစ်ယာန်]] |၂၂.၀% [[ဘာသာမဲ့]] |၇.၉% [[Islam in Austria|အစ္စလာမ်]] |၁.၁% [[Religion in Austria|အခြား]]}} | demonym = [[:en:Austrians|Austrian]] | government_type = ဖက်ဒရယ် ပါလီမန် သမ္မတနိုင်ငံ | leader_title1 = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]] | leader_name1 = အလက်ဇန်းဒါး ဗန် ဒါ ဘယ်လန် | leader_title2 = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ အဓိပတိ|အဓိပတိ]] | leader_name2 = စီဘက်စတီးယန်း ကုဇ် | leader_title3 = [[ဩစတီးယားနိုင်ငံ၏ ဒုတိယအဓိပတိ|ဒုတိယအဓိပတိ]] | leader_name3 = ဝါနာ ကိုဂ်လာ | legislature = [[ဩစတီးယန်းပါလီမန်|ပါလီမန်]] | upper_house = [[ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ (ဩစတြီးယား)|ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ]] | lower_house = [[အမျိုးသားကောင်စီ (ဩစတြီးယား)|အမျိုးသားကောင်စီ]] | sovereignty_type = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ သမိုင်း|တည်ထောင်ခြင်းသမိုင်း]] | established_event1 = [[Margraviate of Austria]] | established_date1 = ၉၇၆ | established_event2 = [[Duchy of Austria]] | established_date2 = ၁၁၅၆ | established_event3 = [[Archduchy of Austria]] | established_date3 = ၁၄၅၃ | established_event4 = [[ဩစတီးယား အင်ပါယာ]] | established_date4 = ၁၈၀၄ | established_event5 = [[Austria-Hungary|ဩစတီးယား-ဟန်ဂေရီ အင်ပါယာ]] | established_date5 = ၁၈၆၇ | established_event6 = [[First Republic of Austria|ပထမသမ္မတနိုင်ငံ]] | established_date6 = ၁၉၁၈ | established_event7 = [[Federal State of Austria|ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု]] | established_date7 = ၁၉၃၄ | established_event8 = [[Anschluss]] | established_date8 = ၁၉၃၈ | established_event9 = [[Second Austrian Republic|ဒုတိယသမ္မတနိုင်ငံ]] | established_date9 = ၁၉၄၅ ခုနှစ်မှစ၍ | established_event10 = [[Austrian State Treaty|State Treaty]] in effect | established_date10 = ၁၉၅၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက် | established_event11 = [[ကုလသမဂ္ဂ]][[United Nations Security Council Resolution 109|သို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ရခြင်း]] | established_date11 = ၁၉၅၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၄ ရက် | established_event12 = [[ဥရောပသမဂ္ဂ]][[1995 enlargement of the European Union|သို့ပူးပေါင်းခြင်း]] | established_date12 = ၁၉၉၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက် | area_km2 = ၈၃,၈၇၉ | area_rank = ၁၁၃ <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = ၃၂,၃၈၅.၈၆ <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = ၀.၈၄ (၂၀၁၅ ခုနှစ်အရ)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=2020-10-11|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ၈,၉၃၅,၁၁၂<ref name="statistik-population">{{cite web|title=Population by Year-/Quarter-beginning|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|date=7 November 2018|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁|archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|archive-date=12 June 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> | population_estimate_year = အောက်တိုဘာ ၂၀၂၀ | population_estimate_rank = ၉၇ | population_density_km2 = ၁၀၆ | population_density_sq_mi = ၂၆၂.၆ <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = ၁၀၆ | GDP_PPP = $461.432 billion<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=9&c=122&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Austria |publisher=[[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့]]|date=1 April 2018|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁}}</ref> | GDP_PPP_year = ၂၀၁၈ | GDP_PPP_rank = | GDP_PPP_per_capita = $၅၁,၉၃၆<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ၁၇ | GDP_nominal = $၄၄၆,၃၁၅ ဘီလီယံ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ၂၀၁၉ | GDP_nominal_rank = ၂၇ | GDP_nominal_per_capita = $၅၀,၂၇၇<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ၁၅ | Gini = 27.5 <!-- number only --> | Gini_year = ၂၀၁၉ | Gini_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> | Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁ |archive-url=https://web.archive.org/web/20190320064533/https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |archive-date=20 March 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> | Gini_rank = ၁၄ | HDI = ၀.၉၂၂ <!-- number only --> | HDI_year = ၂၀၁၉<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=}}</ref> | HDI_rank = ၁၈ | currency = [[ယူရို]] ([[ယူရိုသင်္ကေတ|€]]){{ref label|ccc|c}} | currency_code = EUR | စံတော်ချိန်ဇုန် = [[ဗဟိုဥရောပ စံတော်ချိန်|CET]] | utc_offset = +1 | utc_offset_DST = +2 | time_zone_DST = [[ဗဟိုဥရောပ နွေရာသီစံတော်ချိန်|CEST]] | drives_on = ညာ | calling_code = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံရှိ တယ်လီဖုန်းနံပါတ်များ|+၄၃]] | cctld = [[.at]]{{ref label|ddd|d}} | ဗဟိုဘဏ် = | အထိမ်းအမှတ်များ = | ISO 3166-1 = | footnote_a = {{note|aaa}} There is an official dictionary, the ''[[Österreichisches Wörterbuch]]'', published on commission by the [[Austrian Ministry of Education]]. | footnote_b = {{note|bbb}} [[Burgenland Croatian|Croatian]], [[Czech language|Czech]], [[Hungarian language|Hungarian]], [[Romani language|Romani]], [[Slovak language|Slovak]], and [[Slovene language|Slovene]] are officially recognised by the [[European Charter for Regional or Minority Languages|European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML)]]. | footnote_c = {{note|ccc}} [[Austrian schilling]] before 1999; Virtual Euro since 1 January 1999; Euro since 1 January 2002. | footnote_d = {{note|ddd}} အခြားသော [[ဥရောပသမဂ္ဂ]]အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများနှင့် မျှဝေသုံးစွဲလျှင် [[.eu]] ဒိုမိန်းအား အသုံးပြုသည်။ }} '''ဩစတြီးယားနိုင်ငံ'''သည် ဥရောပအလယ်ပိုင်းမှ လူဦးရေ ၈.၃သန်းခန့်ရှိသော [[ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံ]]တစ်ခုဖြစ်သည်။ တရားဝင်အမည်မှာ ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံ (Republic of Austria) ဖြစ်သည်။ မြောက်ဘက်တွင် [[ဂျာမနီ]] နှင့် [[ချက်သမ္မတနိုင်ငံ]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[ဆလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံ]]နှင့် [[ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ]]၊ တောင်ဘက်တွင် [[ဆလိုဗေးနီးယားနိုင်ငံ]]နှင့် [[အီတလီနိုင်ငံ]]၊ အနောက်ဘက်တွင် [[ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ]]နှင့် [[လက်ချင်စတိန်းနိုင်ငံ]]တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်နေသည်။ ဧရိယာစတုရန်းကီလိုမီတာပေါင်း ၈၃၈၇၂ ရှိပြီး သမမျှတသောအပူချိန် နှင့် အယ်လ်ပိုင်းရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ [[အယ်လ်ပ် တောင်တန်း]] ကြောင့် တောတောင်ထူထပ်သည်။ တိုင်းပြည်အကျယ်အဝန်း၏ ၃၂%မျှသာ မီတာ ၅၀၀ အောက်အနိမ့်ပိုင်းတွင် ရှိပြီး အမြင့်ဆုံးတောင်ထွတ်မှာ အမြင့် (၃၇၉၇)မီတာ ရှိသည်။ <ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World Factbook — Austria|date=2009-05-14|work=Central Intelligence Agency|accessdate=2009-05-31|archivedate=24 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224190643/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html}}</ref> လူဦးရေအများစုက ဂျာမန်ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြသည်။ <ref name="Language">{{cite web |url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf |title=Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkei und Geburtsland |publisher=Statistik Austria |language=German |accessdate=2010-11-17 }}</ref> ဂျာမန်ဘာသာစကားသည် ဩစတြီးယား၏ တရားဝင် ရုံးသုံးဘာသာစကားလည်း ဖြစ်သည်။ <ref name="Britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria|title=Austria|date=2009-05-31|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=2009-05-31}}</ref> အခြား ရုံးသုံးဘာသာစကားများမှာ ခရိုအေးရှန်း၊ ဟန်ဂေရီ နှင့် ဆလိုဗင်း တို့ဖြစ်သည်။ <ref name="CIA"/> == သမိုင်းကြောင်း == ဩစတြီးယား၏ သမိုင်းအစမှာ [[ရောမအင်ပါယာ]] ၏ နော်ရီကန်ဒေသ ဆဲလ်တစ်ဘုရင့်နိုင်ငံ (Celtic Kingdom) မှ အစပြုသည်။ ဘီစီ ၁၅ ခုနှစ်တွင် ရောမအင်ပါယာနှင့် ငြိမ်းချမ်းစွာပေါင်းစည်းခဲ့သည်။ ခရစ်နှစ် (၁) ရာစုတွင် အနောက်ပိုင်းဒေသက ရေးရှားပရိုင်မာ (Raetia Prima) ဒေသအဖြစ်လည်းကောင်း၊ အရှေ့ပိုင်းဒေသက ပန်နိုနီးယားပရိုင်မာ (Pannonia Prima) ဒေသအဖြစ်လည်းကောင်း ရောမအင်ပါယာ၏ လက်အောက်ခံပြည်နယ်များဖြစ်ခဲ့သည်။ <ref name="Noricum">{{cite web|url=http://www.aeiou.at/aeiou.encyclop.n/n840136.htm;internal&action=_setlanguage.action?LANGUAGE=en|title=Noricum, römische Provinz|work=AEIOU|accessdate=2009-05-20}}</ref> အေဒီ (၇၈၈) တွင် ဖရန့်ဘုရင် (Frankish king)[[ရှာလမိန်း]] (Charlemagne) က ယင်းဒေသကို အောင်နိုင်ခဲ့ပြီး [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]]ကို သွတ်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၄ ရာစုမှ ၁၈ ရာစုနှစ်များအတွင်း ဟပ်စ်ဘာ့မင်းဆက် (Habsburg dynasty) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဩစတြီးယားသည် ဥရောပတွင် အင်အားကြီးနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၈၆၇ တွင် [[ဩစတြီးယားအင်ပါယာ]] (Austrian Empire) ကို ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီ (Austria-Hungary) အင်ပါယာအဖြစ် အသွင်ပြောင်းခဲ့သည်။ ၁၉၁၈-၁၉၁၉ [[ပထမကမ္ဘာစစ်]] ကြီးပြီးဆုံးသောအခါ [[ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီအင်ပါယာ]] ပြိုကွဲပြီး သီးခြားနိုင်ငံများဖြစ်လာကြသည်။ ၁၉၃၈ မှ [[ဒုတိယကမ္ဘာစစ်]] ကြီး ပြီးသည့်အထိ နာဇီ ဂျာမနီ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။ <ref name="Britannica Anschluss">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/26730/ |title=Anschluss|date=2009-09-24|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=2009-05-31}}</ref> ၁၉၄၅ တွင် မဟာမိတ်တပ်များ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းခံခဲ့ရပြန်သည်။ ၁၉၅၅ တွင် လုံးဝအချုပ်အခြာအာဏာကို ပြန်ရခဲ့သည်။ ထိုနှစ်မှာပင် ပါလီမန်မှ လုံးဝကြားနေရေးနိုင်ငံအဖြစ်ကြေညာခဲ့သည်။ ၁၉၅၅ တွင် [[ကုလသမဂ္ဂ]] အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ <ref>Jelavich 267</ref><ref name="CIA" /> Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) ၏ တည်ထောင်သူနိုင်ငံတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ <ref name="OECD">{{cite web|url=http://www.oecd.org/about/0,3347,en_33873108_33873245_1_1_1_1_1,00.html|title=Austria About|work=OECD|accessdate=2009-05-20}}</ref> ၁၉၉၅ တွင် [[ရှင်ဂန် စာချုပ်]] ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး ၁၉၉၉ တွင် ယူရိုငွေကြေးကို စတင်သုံးစွဲခဲ့သည်။ <ref name="Schengen">{{cite web|url=http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0|title=Austria Joins Schengen|date=May 1995|work=Migration News|accessdate=2009-05-30}}</ref> ယနေ့အချိန်တွင် ဩစတြီးယားသည် ဖက်ဒရယ်ပြည်နယ် (၉)ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်သည်။ <ref name="CIA" /><ref name="johnson 17">Lonnie Johnson 17</ref> မြို့တော်မှာ [[ဗီယင်နာ]] ဖြစ်ပြီး လူဦးရေ ၁.၆ သန်းကျော်ရှိကာ အကြီးဆုံးမြို့လည်းဖြစ်သည်။ <ref name="CIA" /><ref name="Vienna pop">{{cite web|url=http://www.statistik.at/blickgem/pz1/g90001.pdf|title=Probezählung 2006 – Bevölkerungszahl 31.10.2006|date=2006-10-31|work=Statistik Austria|format=PDF|language=German|accessdate=2009-05-27}}</ref> ==ဩစတြီးယားနိုင်ငံ== ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ဥရောပတိုက် အလယ်ပိုင်းတွင်တည်ရှိသော သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ပထမကမ္ဘာစစ် (၁၉၁၄-၁၈) ခုနှစ်မတိုင်မီက ဩစတြီးယား နိုင်ငံနှင့် ဟန်ဂေရီနိုင်ငံတို့ သည် နှစ်ပြည့်တစ်ပြည်ပူးပေါင်း၍ ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံအဖြစ် ထင်ရှားခဲ့လေသည်။ ( ဩစတြီးယားဟန်ဂေရီနိုင်ငံ။) ၁၉၁၉ ခုနှစ်တွင် ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံနှင့် မဟာမိတ်နိုင်ငံတို့ ချုပ်ဆိုသော ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ်အရ ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို သီးခြားနိုင်ငံအဖြစ် ခွဲထုတ်သတ်မှတ်ခဲ့ကြလေသည်။ မြောက်ဘက်တွင် ဂျာမနီနိုင်ငံ နှင့် ချက်ကိုစလိုဗားကီးယားနိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် အီတလီနိုင်ငံနှင့် ယူဂိုစလားဗီးယား နိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံတို့ အသီးသီး တည်ရှိကြသည်။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် ဩစတြီးယား နိုင်ငံသည် လေးဘက်လေးတန်တွင် အခြားသောနိုင်ငံများ ဝိုင်းရံလျက်ရှိ၏။ နိုင်ငံအကျယ်အဝန်းမှာ ၃၂၃၉၃ စတုရန်းမိုင်ဖြစ်သည်။ အဲ့လပတောင်တန်းများသည် နိုင်ငံအလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းကိုဖြတ်သန်းလျက်ရှိ၍ အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ဒန်းညုမြစ်ဝှမ်းနှင့် ဗီယင်းနားလွင်ပြင်တို့ တည်ရှိလေသည်။ ဩစတြီးယား ပြည်နယ်များအနက် ဗိုရားလဗတ်ပြည်နယ်၊ တိုင်ရို ပြည်နယ်၊ ကေရင်းသီးယားပြည်နယ်၊ စတိုင်းရီးယားပြည်နယ်တို့သည် တောင်ထူထပ်သော ပြည်နယ်များဖြစ်ကြသည်။ တိုင်ရို ပြည်နယ်ရှိ နာမည်ကျော် ဗရင်းနားတောင်ကြားလမ်းသည် အီတလီနိုင်ငံသို့ သွားရောက်နိုင်သော လမ်းပေါက်ဖြစ်၍ အခြား ထင်ရှားသောတောင်ကြားလမ်းများမှာ အားလဗတ်တောင်ကြားလမ်း၊ ဆမ္မာရင်းတောင်ကြားလမ်းနှင့် ရှိုးဗားတောင်ကြားလမ်း တို့ဖြစ်သည်။ ပေ ၁၂၄၇ဝ မြင့်သော ဂရော့ဂလော့ကနားတောင်ထိပ်သည် အမြင့်ဆုံးတောင်ထိပ်ဖြစ်သည်။ တောင်တန်းတို့သည် သစ်တောများ၊ မြက်ခင်းစားကျက်များဖြင့် ဖုံးအုပ်လျက်ရှိကြသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် တောင်ထိပ်၌ နှင်း အမြဲဖုံးလျက်ရှိသော အဲ့လပတောင်များ၊ အိုင်များ၊ စိမ်းလန်း စိုပြည်သော ချိုင့်ဝှမ်းများ ရှိခြင်းကြောင့် ရှုခင်းအလွန်သာယာပေသည်။ ဒန်းညုမြစ်တစ်လျှောက်နှင့် အဲ့လပတောင်ခြေရှိ ဒေသတို့တွင် ပျမ်းမျှအပူရှိန် ဖာရင်ဟိုက် ၄၇ ဒီဂရီရှိသည်။ အချို့ အရပ်များတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန် လက်မ ဂဝ အထိ ရရှိကြသည်။ ပေ ၉ဝဝဝ အထက် မြင့်သော တောင်များသည် နှင်းအမြဲ ဖုံးအုပ်လျက်ရှိလေသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် သံနှင့်ရေနံစိမ်း အမြောက် အမြားထွက်သည်။ ဆား၊ ခဲ၊ ကန့်ကူဆံ၊ ဂရပ်ဖိုက်၊ ဂျစ်ပဆမ် တို့ကိုလည်း တူးဖော်ရရှိသည်။ ကျောက်မီးသွေးကို တူးဖော် ရရှိသော်လည်း ကျောက်မီးသွေးနုဖြစ်၍ အမျိုးအစားညံ့သည်။ နိုင်ငံငါးပုံနှစ်ပုံခန့်သည် သစ်တောများဖြစ်ရာ သစ်နှင့် သစ်ပျော့ဖတ်တို့မှာ ထင်ရှားသောထွက်ကုန်များဖြစ်သည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် ရေအားသုံးလျှပ်စစ်ဓာတ်ကို မြောက်မြားစွာထုတ်ယူရရှိသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံသားတို့သည် ဂျာမန်အနွယ်ဝင်လူမျိုးများဖြစ်၍ ဂျာမန်ဘာသာစကားကို ပြောဆိုသုံးစွဲကြသည်။ လူဦးရေ သုံးပုံတစ်ပုံခန့်သည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးသူများဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အသီးအနှံစိုက်ပျိုးနိုင်သော မြေယာသည် နိုင်ငံလေးပုံသုံးပုံနီးပါးမျှသာရှိသောကြောင့် ရိက္ခာဖူလုံမှုအတွက် နိုင်ငံခြားမှ အစားအစာ ဝယ်ယူတင်သွင်းကြရသည်။ နွားမွေးမြူခြင်းနှင့် နွားနို့ထွက်ပစ္စည်းလုပ်ငန်းတို့ကို လည်းလုပ်ကိုင်ကြသည်။ နိုင်ငံစီးပွားရေးသည် စက်မှုလုပ်ငန်းပေါ်တွင် တည်လျက်ရှိသည်။ သတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ စက်ကိရိယာထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ရက်ထည်လုပ်ခြင်းတို့သည် ထင်ရှားသော စက်မှုလုပ်ငန်းများ ဖြစ်သည်။ ဗီယင်းနားမြို့တော်သည် ရက်ထည်လုပ်ငန်း၊ ဖန်ချက်လုပ်ငန်း၊ သားရေပစ္စည်းလုပ်ငန်း စသည့်စက်မှုလုပ်ငန်း တို့အတွက် အချက်အချာဌာနဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် စက်မှုလုပ်ငန်းအတွက် လိုအပ်သောကုန်ကြမ်းပစ္စည်းနှင့် ကျောက်မီးသွေးကိုနိုင်ငံခြားမှ တင်သွင်းရသည်။ ထုတ်ကုန်များမှာ သစ်၊ စက္ကူ၊ စက်ကရိယာနှင့် လျှပ်စစ်ပစ္စည်း၊ သံစိမ်းနှင့် သံမဏိ၊ ရက်ထည်၊ ပရိဘောဂတို့ဖြစ်သည်။ ဩစတီးယားနိုင်ငံတွင် ဆောင်းရာသီဆိုင်ရာ ကစားပွဲများနှင့် နွေရာသီဆိုင်ရာ ဂီတပွဲများကျင်းပမြဲဖြစ်သောကြောင့် နှစ်စဉ်နိုင်ငံခြားမှ ဧည့်သည်ပေါင်း မြောက်မြားစွာ လာရောက်လည်ပတ်လေ့ရှိကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ ဧည့်ကြိုဧည့်ခံလုပ်ငန်းသည် နိုင်ငံအတွက် အရေးပါ အရာရောက်သော လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုဖြစ်ပေသည်။ ဒန်းညုမြစ်သည် ဩစတီးယားနိုင်ငံမှ တစ်ခုတည်းသော ရေကြောင်းထွက်ပေါက်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတွင်းရှိ မီးရထားလမ်းများသည် ဥရောပတိုက်အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံတို့မှ မီးရထားလမ်းများနှင့် ဆက်သွယ်လျက်ရှိပြီးလျှင် ဗီယင်းနားမြို့သည်လည်း လေကြောင်းခရီးလမ်းဆုံမြို့ဖြစ်သည်။ ဩစတီးယားနိုင်ငံသည် ရှေးအခါမှစ၍ အနုပညာနှင့် စာပေထွန်းကားရာ ဒေသအဖြစ်ထင်ရှားခဲ့ပေသည်။ ကမ္ဘာကျော် ဂီတပညာရှင်များဖြစ်ကြသော [[ဘီသိုဗင်]](Beethoven)၊ [[မိုးဇက်၊ ဝူဖ်ဂန် အမာဒျု |မိုဇတ်]]၊ [[ရှူးမန်း၊ ရောဗတ်|ရောဗတ်ရှူးမန်း]]၊ ယိုဟန်းစထရောက်၊ [[ဟိုင်းဒင့်၊ အက်(ဖ)ဂျေ|ဟိုင်းဒင်]]၊ ဗရပ်ကနာ၊ [[ဗရမ်း၊ ယိုဟန်းနက်|ဗရမ်း]]၊ မာလာ၊ ခရိုက်စလာ၊ ဟျူးဂိုးဝုတို့သည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံမှ ပေါ်ထွက် လာသူများဖြစ်ကြသည်။ ဩစတြီးယားတေးသံစုံဇာတ်နှင့် ဂီတ ပွဲတော်များသည်လည်း ထင်ရှားသည်။ အထူးသဖြင့် ဆောလဇဗတ်မြို့ ဂီတပွဲတော်သို့ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှဧည့်သည်များ နှစ်စဉ် လာရောက်လေ့ရှိကြသည်။ ဗီယန်းနားမြို့တော်၌ ကျင်းပသော ဂီတပွဲတော်သည်လည်း ထင်ရှားသည်။ စာပေအရာ၌လည်း ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် နာမည်ကျော် ပြဇာတ်ရေးဆရာ၊ ကဗျာဆရာ၊ ဝတ္ထုရေးဆရာများ ပေါ် ထွက်ရာနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အာသာရှနစ်ဇလာ၊ ဂျေးကော့ဝါဇာမန်း၊ ဟားမန်းဗား၊ ဟျူးဂိုး ဖွန်ဟော့ဖမန်းစသော၊ အားနက်လိုလာ၊ ဖရန့်ဝါဖယ်နှင့် ကားရှိုအင်ဟားတို့သည် ထင်ရှားသော စာဆို အချို့ဖြစ်ကြသည်။ ဩစတြီးယားနိုင်ငံတွင် အသက်အရွယ် ခြောက်နှစ်မှ ၁၅ နှစ်အတွင်းရှိ ကလေးသူငယ်များအတွက် မူလတန်းပညာကို အခမဲ့ မသင်မနေရ ပြဋ္ဌာန်းထားလေသည်။ ဂရပ်ဇမြို့၊ အင်းစဗရွတ်မြို့၊ ဗီယင်းနားမြို့တို့တွင်ရှိသော တက္ကသိုလ်ကျောင်းများသည် အထက်တန်းပညာ ဆည်းပူးရန်အတွက် ထင်ရှားသောတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖြစ်သည်။ ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ဆေးသိပ္ပံဘက်၌ အထူးကျော် ကြားပေသည်။ ဗီယင်းနားမြို့သားများဖြစ်ကြသော [[ဇိဂမွန့် ဖရွိုက်]] နှင့် [[ဂျိုးဇက် ဗရွိုင်ယာ]] တို့သည်ကား စိတ်သရုပ်ခွဲပညာ([[Psychoanalysis]])ကို စတင်ဖော်ထုတ်ခဲ့သူများဖြစ်သည်။ ( ဖရွိုက်၊ ဇိဂမွန့်-။) ၁၉၁၈ ခုနှစ်တွင် [[ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ]] ပြိုပျက်ပြီးနောက် ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ နိုင်ငံသီးခြား တည်ထောင်ခဲ့ကြလေသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် နိုင်ငံဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံ ဥပဒေကိုရေးဆွဲအတည်ပြုခဲ့ကြသည်။ ထိုအခြေခံဥပဒေအရ အရွယ်ရောက်သူတိုင်း မဲဆန္ဒပေးခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာကိုးကွယ်ခွင့် အစရှိသောအခွင့်အရေးများ ရရှိကြသော်လည်း နိုင်ငံစီးပွားရေး မဖွံ့ဖြိုးသဖြင့် အစိုးရသည် ပြည်တွင်းဆူပူမှုများနှင့် ကြုံတွေ့ရလေသည်။ ထိုကဲ့သို့နိုင်ငံရေး အခြေအနေ မငြိမ်မသက်ရှိသည့်အတွင်း ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို ဂျာမနီနှင့်ပူးပေါင်းလိုသော ဩစတြီးယန်း နာဇီအဖွဲ့ဟူ၍ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ အီတလီနိုင်ငံအာဏာရှင် မူဆိုလီနီကလည်း ထိုနိုင်ငံနှစ်ခု ပေါင်းစည်းမိမည်ကို စိုးရိမ်လျက်ရှိရာ၊ ပြည်တွင်းရေးမှာ ပို၍ရှုပ်ထွေးလာလေသည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် အင်ဂယ်ဗတ် ဒေါလဖတ်ဆိုသူသည် ခရစ်ယာန် ဆိုရှယ်လစ်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့နှင့် ဖက်ဆစ်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့တို့၏ ထောက်ခံမှုဖြင့် အဓိပတိရာထူးကို ရရှိလေသည်။ ၁၉၃၄ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် အဓိပတိဒေါလဖတ်သည် မိမိနှင့် ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်သော ဆိုရှယ်ဒီမိုကရက် အဖွဲ့ဝင်များကို လေးရက်တိုင်တိုင် တိုက်ခိုက်နှိမ်နင်းပြီးနောက် ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေသစ်ကို ကြေညာ၍ ပါလီမန်လွှတ်တော်ကိုလည်း ဖျက်သိမ်းခဲ့လေသည်။ ထို့နောက် နိုင်ငံကို အာဏာရှင်ဆန်ဆန် အုပ်ချုပ်လေသည်။ သို့ရာတွင် ဇူလိုင်လအတွင်း နာဇီတို့က ဒေါလဖတ်ကို လုပ်ကြံသတ်ပစ်ခဲ့ကြရာ၊ ဒေါက်တာ ကက်ဖွန်ရှူးစနစ်က အဓိပတိရာထူးကို ဆက်ခံရရှိလေသည်။ ဂျာမန်အစိုးရက ဩစတြီးယားနိုင်ငံတွင်းသို့ ဝင်ရောက်၍ ဂျာမန်ပိုင်နယ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ် တပ်များသည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို ဂျာမန်တို့လက်မှပြန်လည် သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။ စစ်ကြီးပြီးဆုံးသောအခါ ဗြိတိသျှ၊ အမေ ရိကန်၊ ပြင်သစ်နှင့် ရုရှတို့သည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို လေးပိုင်းပိုင်း၍ ခွဲဝေသိမ်းထားကြသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် အမျိုးသားလွှတ်တော်ကို ဖွဲ့စည်းပြီးလျှင် ဒေါက်တာ ကားလားရင်နာကို သမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၅ ခုနှစ် မတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် မဟာမိတ်တို့ နှင့် စာချုပ်တစ်ရပ် ချုပ်ဆိုခဲ့ပြီးနောက် ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ၁၉၃၈ ခုနှစ်ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့က ရှိရင်းစွဲ နယ်မြေအနေ အထားကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ ထိုစာချုပ်အရ ဂျာမနီနိုင်ငံနှင့် စီးပွားရေးအရဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံရေးအရဖြစ်စေ ပူးပေါင်းမှုကို ပိတ် ပင်ထား၍ ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့အစည်းများကို ထောက်ခံအားပေးရန် လိုအပ်လေသည်။ ထိုစာချုပ်ကို ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက်နေ့တွင် တရားဝင်အတည်ပြုပြီးနောက်၌ ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် အချုပ် အခြာအာဏာ ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ ထာဝရကြားနေနိုင်ငံအဖြစ်လည်း ကြေညာခဲ့လေသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်သမ္မတကို လျှို့ဝှက်မဲဖြင့် ခြောက်နှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်သည်။ သမ္မတက ဝန်ကြီးချုပ်ကိုခန့်ထား၍ ဝန်ကြီးများခန့်ထားခြင်းကို အတည်ပြုပေးရသည်။ ဥပဒေပြုအဖွဲ့အစည်းဖြစ်သော အမျိုးသား လွှတ်တော်တွင် အဖွဲ့ဝင် ၁၆၅ ဦး ပါဝင်လေသည်။ ထို ၁၉၅၅ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်လေးနိုင်ငံမှ စစ်တပ်များကို ဩစတီးယားနိုင်ငံမှ ရုပ်သိမ်းခဲ့ကြသည်။ ဩစတီးယားသမ္မတနိုင်ငံ တွင် ပြည်နယ်ကိုးနယ် ပါဝင်၍ လူဦးရေမှာ ၂၀၁၁ ခုနှစ်၊ ဧပြီလ သန်းခေါင်စာရင်းအရ ၈,၄၈၄,၆၃၈ ယောက် ဖြစ်သည်။ လူဦးရေ ၈၉ ရာခိုင်နှုန်းသည် ဘရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။ [[ဗီယင်းနားမြို့]]သည် ဩစတီးယားသမ္မတနိုင်ငံ၏ မြို့တော်ဖြစ်သည်။ ဒန်းညုမြစ်ကမ်းပေါ်တွင်တည်ရှိ၍ ကုန်သွယ် ရေးနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းအတွက် အချက်အချာမြို့ ဖြစ်သည်။ ဗီယင်းနား တက္ကသိုလ်ကျောင်းသည် ထင်ရှား၏။ လူဦးရေ ၁.၇သန်း(ဆင်ခြေဖုံးဒေသပါ ၂.၂သန်း)ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံလူဦးရေ၏ လေးပုံတစ်ပုံ နေထိုင်သည်။ အခြားထင်ရှားသောမြို့ကြီးများမှာ ဂရပ်ဇမြို့၊ လင့်ဇမြို့၊ အင်းစဗရွတ်မြို့နှင့် ဆောလဇဗတ်မြို့များ ဖြစ်လေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၅)</ref> == ဝေါဟာရရင်းမြစ် == ဩစတြီးယား ([[Austria]])ကို ဂျာမန်ဘာသာဖြင့် Österreichဟုခေါ်သည်။ အဓိပ္ပာယ်မှာ အရှေ့ပိုင်း ဘုရင့်နိုင်ငံ (သို့မဟုတ်) အင်ပါယာ (Eastern Kingdom or Eastern Empire) ဖြစ်သည်။ သက္ကရာဇ် ၉၉၆ခုနှစ် ဩစတာရစ်ခီ ကြေညာစာတမ်း (Ostarrîchi document)ပါ Ostarrîchiဟူသော စကားလုံးမှ ဆင်းသက်လာသည်။ ဂျာမန်အမည်ကို လက်တင်ဖြင့် ရေးသောအခါ ၁၂ရာစုမှစ၍ Austria ဖြစ်လာသည်။ ==ပထဝီဝင်အနေအထား== == ရာသီဥတု == == ပြည်နယ်များ == == အစိုးရအဖွဲ့ == == နိုင်ငံရေး == == နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေး == == စစ်တပ် == == စီးပွားရေး ==မသိဘူးလို့ == ကျန်းမာရေး == == ပညာရေး == == လူဦးရေနှင့်လူမျိုးများ == လူဦးရေ ၂၀၁၅ ခန့်မှန်း၈၆၆၂၅၈၈ သိပ်သည်းဆ ၁၀၁.၄ /စတုရန်းကီလိုမီတာ ၂၆၂.၆ / စတုရန်း မိုင် တိုင်းရင်းသား အုပ်စုများ (၂၀၁၂) ၈၁.၁ % ဩစတြီးယာ၊ ၂.၇ % ဂျာမန်၊ ၂.၂ % ဆာ့၊ ၂.၂ % တူရကီ၊ ၁၁.၅ % အခြားသူများ၊ == ယဉ်ကျေးမှု == == ကိုးကား == {{reflist|2}} [[Category:ဩစတြီးယားနိုင်ငံ]] [[Category:ဥရောပတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]] [[Category:ဥရောပ သမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံများ]] [[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]] [[Category:ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံများ]] 5nlpbpov9yb9vgdeehwr8klsd47aobx 752430 752429 2022-07-27T09:17:29Z 15.235.166.160 wikitext text/x-wiki {{Coord|47|20|N|13|20|E|type:country_region:AT|display=title}} {{Infobox country | နိုင်ငံအမည်အပြည့် =ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံ | အမည်_ရင်း = | native_name = {{native name|de|Republik Österreich}} | ပုံ_အလံ =Flag of Austria.svg | ပုံ_တံဆိပ် =Austria Bundesadler.svg | နိုင်ငံတော်ဆောင်ပုဒ် =Land of Mountains, Land by the River | နိုင်ငံတော်သီချင်း ={{unbulleted list | {{native name|de|[[:en:National anthem of Austria|Bundeshymne der Republik Österreich]]}} | ({{Lang-en|"National Anthem of the Republic of Austria"}}) | [[File:Land der Berge Land am Strome instrumental.ogg|center]] }} | ပုံ_နေရာ =EU-Austria.svg | map_caption = {{map caption |location_color=အစိမ်းရင့် |region=ဥ‌ရောပတိုက် |region_color=မီးခိုးရင့် |subregion=[[ဥရောပသမဂ္ဂ]] |subregion_color=green |legend=EU-Austria.svg}} | မြို့တော် = [[ဗီယင်နာမြို့]] | coordinates = {{Coord|48|12|N|16|21|E|type:city_region:AT}} | အကြီးဆုံးမြို့ = မြို့တော် | အကြီးဆုံးပြည်နယ် = | အမြင့်ဆုံးနေရာ = | အရှေဆုံးမြစ် = | အကြီးဆုံးအင်း = | ကမ်ရိုးတန်း = | languages = [[ဂျာမန်ဘာသာစကား|ဂျာမန်]]{{ref label|aaa|a}}{{ref label|bbb|b}} | languages_type = [[ရုံးသုံးဘာသာစကား]]<br /> {{nobold|and [[အမျိုးသားဘာသာစကား]]}} | languages2 = {{plainlist| * [[ဟန်ဂေရီ ဘာသာစကား|ဟန်ဂေရီ]] * Slovene language * Burgenland Croatian<ref>{{cite web|url=https://www.demokratiewebstatt.at/thema/sprachen/amtssprachen-in-oesterreich/die-verschiedenen-amtssprachen-in-oesterreich/|title=Die verschiedenen Amtssprachen in Österreich|website=DemokratieWEBstatt.at|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁|archive-url=https://web.archive.org/web/20180524084441/https://www.demokratiewebstatt.at/thema/sprachen/amtssprachen-in-oesterreich/die-verschiedenen-amtssprachen-in-oesterreich/|archive-date=24 May 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723 |publisher=Rechtsinformationssystem des Bundes |title=Regional Languages of Austria |year=2013 |access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131018115726/http://www.ris.bka.gv.at/Dokument.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Dokumentnummer=NOR40066723 |archive-date=18 October 2013 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> }} | languages2_type = အသိအမှတ်ပြုသော ဘာသာစကားများ | ethnic_groups = {{unbulleted list | ၈၁.၁% ဩစတြီးယားလူမျိုး<ref>{{cite web |url=http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |publisher=Statistik Austria |title=Kommission für Migrations und Integrationsforschung der Österreichischen Akademie der Wissenschaften |year=2012 |page=23 |trans-title=Commission for Migration and Integration Research of the Austrian Academy of Sciences |access-date=17 July 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171014093350/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf |archive-date=14 October 2017 |url-status=live |df=dmy-all |accessdate=6 July 2021 |archivedate=14 January 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170114032851/http://medienservicestelle.at/migration_bewegt/wp-content/uploads/2012/07/IBIB_2012_Integrationsbericht.pdf }}</ref> | ၆.၃% ယူဂိုဆလားဘီးယားလူမျိုး | ၂.၇% ဂျာမန် | ၂.၂% တာ့ခ်လူမျိုး | ၈.၇% အခြား }} | ethnic_groups_year = ၂၀၁၂ | religion_year = ၂၀၁၈<ref>{{cite web |url= https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/austria/ |title=Central Intelligence Agency|author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date= 7 February 2020|work=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁}}</ref> | religion = {{ublist |item_style=white-space:nowrap; |၆၉.၀% [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]] |—၅၇.၀% [[Catholic Church in Austria|ကက်သလစ်]] |—၈.၇% [[Eastern Orthodoxy in Austria|အော်သိုဒေါ့]] |—၃.၃% အခြား [[List of Christian denominations|ခရစ်ယာန်]] |၂၂.၀% [[ဘာသာမဲ့]] |၇.၉% [[Islam in Austria|အစ္စလာမ်]] |၁.၁% [[Religion in Austria|အခြား]]}} | demonym = [[:en:Austrians|Austrian]] | government_type = ဖက်ဒရယ် ပါလီမန် သမ္မတနိုင်ငံ | leader_title1 = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ သမ္မတ|သမ္မတ]] | leader_name1 = အလက်ဇန်းဒါး ဗန် ဒါ ဘယ်လန် | leader_title2 = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ အဓိပတိ|အဓိပတိ]] | leader_name2 = စီဘက်စတီးယန်း ကုဇ် | leader_title3 = [[ဩစတီးယားနိုင်ငံ၏ ဒုတိယအဓိပတိ|ဒုတိယအဓိပတိ]] | leader_name3 = ဝါနာ ကိုဂ်လာ | legislature = [[ဩစတီးယန်းပါလီမန်|ပါလီမန်]] | upper_house = [[ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ (ဩစတြီးယား)|ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ]] | lower_house = [[အမျိုးသားကောင်စီ (ဩစတြီးယား)|အမျိုးသားကောင်စီ]] | sovereignty_type = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံ၏ သမိုင်း|တည်ထောင်ခြင်းသမိုင်း]] | established_event1 = [[Margraviate of Austria]] | established_date1 = ၉၇၆ | established_event2 = [[Duchy of Austria]] | established_date2 = ၁၁၅၆ | established_event3 = [[Archduchy of Austria]] | established_date3 = ၁၄၅၃ | established_event4 = [[ဩစတီးယား အင်ပါယာ]] | established_date4 = ၁၈၀၄ | established_event5 = [[Austria-Hungary|ဩစတီးယား-ဟန်ဂေရီ အင်ပါယာ]] | established_date5 = ၁၈၆၇ | established_event6 = [[First Republic of Austria|ပထမသမ္မတနိုင်ငံ]] | established_date6 = ၁၉၁၈ | established_event7 = [[Federal State of Austria|ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု]] | established_date7 = ၁၉၃၄ | established_event8 = [[Anschluss]] | established_date8 = ၁၉၃၈ | established_event9 = [[Second Austrian Republic|ဒုတိယသမ္မတနိုင်ငံ]] | established_date9 = ၁၉၄၅ ခုနှစ်မှစ၍ | established_event10 = [[Austrian State Treaty|State Treaty]] in effect | established_date10 = ၁၉၅၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက် | established_event11 = [[ကုလသမဂ္ဂ]][[United Nations Security Council Resolution 109|သို့ ဝင်ရောက်ခွင့်ရခြင်း]] | established_date11 = ၁၉၅၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁၄ ရက် | established_event12 = [[ဥရောပသမဂ္ဂ]][[1995 enlargement of the European Union|သို့ပူးပေါင်းခြင်း]] | established_date12 = ၁၉၉၅ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက် | area_km2 = ၈၃,၈၇၉ | area_rank = ၁၁၃ <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] --> | area_sq_mi = ၃၂,၃၈၅.၈၆ <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | percent_water = ၀.၈၄ (၂၀၁၅ ခုနှစ်အရ)<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=2020-10-11|publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#}}</ref> | population_estimate = {{IncreaseNeutral}} ၈,၉၃၅,၁၁၂<ref name="statistik-population">{{cite web|title=Population by Year-/Quarter-beginning|url=http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|date=7 November 2018|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁|archive-url=https://web.archive.org/web/20150612161754/http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/bevoelkerungsstand_und_veraenderung/bevoelkerung_zu_jahres-_quartalsanfang/023582.html|archive-date=12 June 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> | population_estimate_year = အောက်တိုဘာ ၂၀၂၀ | population_estimate_rank = ၉၇ | population_density_km2 = ၁၀၆ | population_density_sq_mi = ၂၆၂.၆ <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--> | population_density_rank = ၁၀၆ | GDP_PPP = $461.432 billion<ref name="imf2">{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=70&pr1.y=9&c=122&s=NGDP_RPCH%2CNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=Austria |publisher=[[အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့]]|date=1 April 2018|access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁}}</ref> | GDP_PPP_year = ၂၀၁၈ | GDP_PPP_rank = | GDP_PPP_per_capita = $၅၁,၉၃၆<ref name=imf2/> | GDP_PPP_per_capita_rank = ၁၇ | GDP_nominal = $၄၄၆,၃၁၅ ဘီလီယံ<ref name=imf2/> | GDP_nominal_year = ၂၀၁၉ | GDP_nominal_rank = ၂၇ | GDP_nominal_per_capita = $၅၀,၂၇၇<ref name=imf2/> | GDP_nominal_per_capita_rank = ၁၅ | Gini = 27.5 <!-- number only --> | Gini_year = ၂၀၁၉ | Gini_change = increase <!-- increase/decrease/steady --> | Gini_ref = <ref name=eurogini>{{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |title=Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |website=ec.europa.eu |access-date=ဇူလိုင် ၆၊ ၂၀၂၁ |archive-url=https://web.archive.org/web/20190320064533/https://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&init=1&language=en&pcode=tessi190&plugin=1 |archive-date=20 March 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> | Gini_rank = ၁၄ | HDI = ၀.၉၂၂ <!-- number only --> | HDI_year = ၂၀၁၉<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--> | HDI_change = increase<!--increase/decrease/steady--> | HDI_ref = <ref name="UNHDR">{{cite book|title=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|date=15 December 2020|publisher=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|pages=343–346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=}}</ref> | HDI_rank = ၁၈ | currency = [[ယူရို]] ([[ယူရိုသင်္ကေတ|€]]){{ref label|ccc|c}} | currency_code = EUR | စံတော်ချိန်ဇုန် = [[ဗဟိုဥရောပ စံတော်ချိန်|CET]] | utc_offset = +1 | utc_offset_DST = +2 | time_zone_DST = [[ဗဟိုဥရောပ နွေရာသီစံတော်ချိန်|CEST]] | drives_on = ညာ | calling_code = [[ဩစတြီးယားနိုင်ငံရှိ တယ်လီဖုန်းနံပါတ်များ|+၄၃]] | cctld = [[.at]]{{ref label|ddd|d}} | ဗဟိုဘဏ် = | အထိမ်းအမှတ်များ = | ISO 3166-1 = | footnote_a = {{note|aaa}} There is an official dictionary, the ''[[Österreichisches Wörterbuch]]'', published on commission by the [[Austrian Ministry of Education]]. | footnote_b = {{note|bbb}} [[Burgenland Croatian|Croatian]], [[Czech language|Czech]], [[Hungarian language|Hungarian]], [[Romani language|Romani]], [[Slovak language|Slovak]], and [[Slovene language|Slovene]] are officially recognised by the [[European Charter for Regional or Minority Languages|European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML)]]. | footnote_c = {{note|ccc}} [[Austrian schilling]] before 1999; Virtual Euro since 1 January 1999; Euro since 1 January 2002. | footnote_d = {{note|ddd}} အခြားသော [[ဥရောပသမဂ္ဂ]]အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများနှင့် မျှဝေသုံးစွဲလျှင် [[.eu]] ဒိုမိန်းအား အသုံးပြုသည်။ }} '''ဩစတြီးယားနိုင်ငံ'''သည် ဥရောပအလယ်ပိုင်းမှ လူဦးရေ ၈.၃သန်းခန့်ရှိသော [[ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံ]]တစ်ခုဖြစ်သည်။ တရားဝင်အမည်မှာ ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံ (Republic of Austria) ဖြစ်သည်။ မြောက်ဘက်တွင် [[ဂျာမနီ]] နှင့် [[ချက်သမ္မတနိုင်ငံ]]၊ အရှေ့ဘက်တွင် [[ဆလိုဗက်ကီးယားနိုင်ငံ]]နှင့် [[ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ]]၊ တောင်ဘက်တွင် [[ဆလိုဗေးနီးယားနိုင်ငံ]]နှင့် [[အီတလီနိုင်ငံ]]၊ အနောက်ဘက်တွင် [[ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံ]]နှင့် [[လက်ချင်စတိန်းနိုင်ငံ]]တို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်နေသည်။ ဧရိယာစတုရန်းကီလိုမီတာပေါင်း ၈၃၈၇၂ ရှိပြီး သမမျှတသောအပူချိန် နှင့် အယ်လ်ပိုင်းရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ [[အယ်လ်ပ် တောင်တန်း]] ကြောင့် တောတောင်ထူထပ်သည်။ တိုင်းပြည်အကျယ်အဝန်း၏ ၃၂%မျှသာ မီတာ ၅၀၀ အောက်အနိမ့်ပိုင်းတွင် ရှိပြီး အမြင့်ဆုံးတောင်ထွတ်မှာ အမြင့် (၃၇၉၇)မီတာ ရှိသည်။ <ref name="CIA">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html|title=The World Factbook — Austria|date=2009-05-14|work=Central Intelligence Agency|accessdate=2009-05-31|archivedate=24 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181224190643/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html}}</ref> လူဦးရေအများစုက ဂျာမန်ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြသည်။ <ref name="Language">{{cite web |url=http://www.statistik.at/web_de/static/bevoelkerung_2001_nach_umgangssprache_staatsangehoerigkeit_und_geburtsland_022896.pdf |title=Die Bevölkerung nach Umgangssprache, Staatsangehörigkei und Geburtsland |publisher=Statistik Austria |language=German |accessdate=2010-11-17 }}</ref> ဂျာမန်ဘာသာစကားသည် ဩစတြီးယား၏ တရားဝင် ရုံးသုံးဘာသာစကားလည်း ဖြစ်သည်။ <ref name="Britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44183/Austria|title=Austria|date=2009-05-31|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=2009-05-31}}</ref> အခြား ရုံးသုံးဘာသာစကားများမှာ ခရိုအေးရှန်း၊ ဟန်ဂေရီ နှင့် ဆလိုဗင်း တို့ဖြစ်သည်။ <ref name="CIA"/> == သမိုင်းကြောင်း == ဩစတြီးယား၏ သမိုင်းအစမှာ [[ရောမအင်ပါယာ]] ၏ နော်ရီကန်ဒေသ ဆဲလ်တစ်ဘုရင့်နိုင်ငံ (Celtic Kingdom) မှ အစပြုသည်။ ဘီစီ ၁၅ ခုနှစ်တွင် ရောမအင်ပါယာနှင့် ငြိမ်းချမ်းစွာပေါင်းစည်းခဲ့သည်။ ခရစ်နှစ် (၁) ရာစုတွင် အနောက်ပိုင်းဒေသက ရေးရှားပရိုင်မာ (Raetia Prima) ဒေသအဖြစ်လည်းကောင်း၊ အရှေ့ပိုင်းဒေသက ပန်နိုနီးယားပရိုင်မာ (Pannonia Prima) ဒေသအဖြစ်လည်းကောင်း ရောမအင်ပါယာ၏ လက်အောက်ခံပြည်နယ်များဖြစ်ခဲ့သည်။ <ref name="Noricum">{{cite web|url=http://www.aeiou.at/aeiou.encyclop.n/n840136.htm;internal&action=_setlanguage.action?LANGUAGE=en|title=Noricum, römische Provinz|work=AEIOU|accessdate=2009-05-20}}</ref> အေဒီ (၇၈၈) တွင် ဖရန့်ဘုရင် (Frankish king)[[ရှာလမိန်း]] (Charlemagne) က ယင်းဒေသကို အောင်နိုင်ခဲ့ပြီး [[ခရစ်ယာန်ဘာသာ]]ကို သွတ်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၄ ရာစုမှ ၁၈ ရာစုနှစ်များအတွင်း ဟပ်စ်ဘာ့မင်းဆက် (Habsburg dynasty) ကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ဩစတြီးယားသည် ဥရောပတွင် အင်အားကြီးနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၈၆၇ တွင် [[ဩစတြီးယားအင်ပါယာ]] (Austrian Empire) ကို ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီ (Austria-Hungary) အင်ပါယာအဖြစ် အသွင်ပြောင်းခဲ့သည်။ ၁၉၁၈-၁၉၁၉ [[ပထမကမ္ဘာစစ်]] ကြီးပြီးဆုံးသောအခါ [[ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီအင်ပါယာ]] ပြိုကွဲပြီး သီးခြားနိုင်ငံများဖြစ်လာကြသည်။ ၁၉၃၈ မှ [[ဒုတိယကမ္ဘာစစ်]] ကြီး ပြီးသည့်အထိ နာဇီ ဂျာမနီ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။ <ref name="Britannica Anschluss">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/26730/ |title=Anschluss|date=2009-09-24|work=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica Online|accessdate=2009-05-31}}</ref> ၁၉၄၅ တွင် မဟာမိတ်တပ်များ၏ သိမ်းပိုက်ခြင်းခံခဲ့ရပြန်သည်။ ၁၉၅၅ တွင် လုံးဝအချုပ်အခြာအာဏာကို ပြန်ရခဲ့သည်။ ထိုနှစ်မှာပင် ပါလီမန်မှ လုံးဝကြားနေရေးနိုင်ငံအဖြစ်ကြေညာခဲ့သည်။ ၁၉၅၅ တွင် [[ကုလသမဂ္ဂ]] အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ <ref>Jelavich 267</ref><ref name="CIA" /> Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) ၏ တည်ထောင်သူနိုင်ငံတစ်ခုလည်းဖြစ်သည်။ <ref name="OECD">{{cite web|url=http://www.oecd.org/about/0,3347,en_33873108_33873245_1_1_1_1_1,00.html|title=Austria About|work=OECD|accessdate=2009-05-20}}</ref> ၁၉၉၅ တွင် [[ရှင်ဂန် စာချုပ်]] ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး ၁၉၉၉ တွင် ယူရိုငွေကြေးကို စတင်သုံးစွဲခဲ့သည်။ <ref name="Schengen">{{cite web|url=http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=643_0_4_0|title=Austria Joins Schengen|date=May 1995|work=Migration News|accessdate=2009-05-30}}</ref> ယနေ့အချိန်တွင် ဩစတြီးယားသည် ဖက်ဒရယ်ပြည်နယ် (၉)ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်သည်။ <ref name="CIA" /><ref name="johnson 17">Lonnie Johnson 17</ref> မြို့တော်မှာ [[ဗီယင်နာ]] ဖြစ်ပြီး လူဦးရေ ၁.၆ သန်းကျော်ရှိကာ အကြီးဆုံးမြို့လည်းဖြစ်သည်။ <ref name="CIA" /><ref name="Vienna pop">{{cite web|url=http://www.statistik.at/blickgem/pz1/g90001.pdf|title=Probezählung 2006 – Bevölkerungszahl 31.10.2006|date=2006-10-31|work=Statistik Austria|format=PDF|language=German|accessdate=2009-05-27}}</ref> ==ဩစတြီးယားနိုင်ငံ== ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ဥရောပတိုက် အလယ်ပိုင်းတွင်တည်ရှိသော သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်သည်။ ပထမကမ္ဘာစစ် (၁၉၁၄-၁၈) ခုနှစ်မတိုင်မီက ဩစတြီးယား နိုင်ငံနှင့် ဟန်ဂေရီနိုင်ငံတို့ သည် နှစ်ပြည့်တစ်ပြည်ပူးပေါင်း၍ ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံအဖြစ် ထင်ရှားခဲ့လေသည်။ ( ဩစတြီးယားဟန်ဂေရီနိုင်ငံ။) ၁၉၁၉ ခုနှစ်တွင် ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံနှင့် မဟာမိတ်နိုင်ငံတို့ ချုပ်ဆိုသော ငြိမ်းချမ်းရေးစာချုပ်အရ ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို သီးခြားနိုင်ငံအဖြစ် ခွဲထုတ်သတ်မှတ်ခဲ့ကြလေသည်။ မြောက်ဘက်တွင် ဂျာမနီနိုင်ငံ နှင့် ချက်ကိုစလိုဗားကီးယားနိုင်ငံ၊ အရှေ့ဘက်တွင် ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ၊ တောင်ဘက်တွင် အီတလီနိုင်ငံနှင့် ယူဂိုစလားဗီးယား နိုင်ငံ၊ အနောက်ဘက်တွင် ဆွစ်ဇာလန်နိုင်ငံတို့ အသီးသီး တည်ရှိကြသည်။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် ဩစတြီးယား နိုင်ငံသည် လေးဘက်လေးတန်တွင် အခြားသောနိုင်ငံများ ဝိုင်းရံလျက်ရှိ၏။ နိုင်ငံအကျယ်အဝန်းမှာ ၃၂၃၉၃ စတုရန်းမိုင်ဖြစ်သည်။ အဲ့လပတောင်တန်းများသည် နိုင်ငံအလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်ပိုင်းကိုဖြတ်သန်းလျက်ရှိ၍ အရှေ့မြောက်ပိုင်းတွင် ဒန်းညုမြစ်ဝှမ်းနှင့် ဗီယင်းနားလွင်ပြင်တို့ တည်ရှိလေသည်။ ဩစတြီးယား ပြည်နယ်များအနက် ဗိုရားလဗတ်ပြည်နယ်၊ တိုင်ရို ပြည်နယ်၊ ကေရင်းသီးယားပြည်နယ်၊ စတိုင်းရီးယားပြည်နယ်တို့သည် တောင်ထူထပ်သော ပြည်နယ်များဖြစ်ကြသည်။ တိုင်ရို ပြည်နယ်ရှိ နာမည်ကျော် ဗရင်းနားတောင်ကြားလမ်းသည် အီတလီနိုင်ငံသို့ သွားရောက်နိုင်သော လမ်းပေါက်ဖြစ်၍ အခြား ထင်ရှားသောတောင်ကြားလမ်းများမှာ အားလဗတ်တောင်ကြားလမ်း၊ ဆမ္မာရင်းတောင်ကြားလမ်းနှင့် ရှိုးဗားတောင်ကြားလမ်း တို့ဖြစ်သည်။ ပေ ၁၂၄၇ဝ မြင့်သော ဂရော့ဂလော့ကနားတောင်ထိပ်သည် အမြင့်ဆုံးတောင်ထိပ်ဖြစ်သည်။ တောင်တန်းတို့သည် သစ်တောများ၊ မြက်ခင်းစားကျက်များဖြင့် ဖုံးအုပ်လျက်ရှိကြသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် တောင်ထိပ်၌ နှင်း အမြဲဖုံးလျက်ရှိသော အဲ့လပတောင်များ၊ အိုင်များ၊ စိမ်းလန်း စိုပြည်သော ချိုင့်ဝှမ်းများ ရှိခြင်းကြောင့် ရှုခင်းအလွန်သာယာပေသည်။ ဒန်းညုမြစ်တစ်လျှောက်နှင့် အဲ့လပတောင်ခြေရှိ ဒေသတို့တွင် ပျမ်းမျှအပူရှိန် ဖာရင်ဟိုက် ၄၇ ဒီဂရီရှိသည်။ အချို့ အရပ်များတွင် နှစ်စဉ်မိုးရေချိန် လက်မ ဂဝ အထိ ရရှိကြသည်။ ပေ ၉ဝဝဝ အထက် မြင့်သော တောင်များသည် နှင်းအမြဲ ဖုံးအုပ်လျက်ရှိလေသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် သံနှင့်ရေနံစိမ်း အမြောက် အမြားထွက်သည်။ ဆား၊ ခဲ၊ ကန့်ကူဆံ၊ ဂရပ်ဖိုက်၊ ဂျစ်ပဆမ် တို့ကိုလည်း တူးဖော်ရရှိသည်။ ကျောက်မီးသွေးကို တူးဖော် ရရှိသော်လည်း ကျောက်မီးသွေးနုဖြစ်၍ အမျိုးအစားညံ့သည်။ နိုင်ငံငါးပုံနှစ်ပုံခန့်သည် သစ်တောများဖြစ်ရာ သစ်နှင့် သစ်ပျော့ဖတ်တို့မှာ ထင်ရှားသောထွက်ကုန်များဖြစ်သည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံတွင် ရေအားသုံးလျှပ်စစ်ဓာတ်ကို မြောက်မြားစွာထုတ်ယူရရှိသည်။ ဩစတြီးယား နိုင်ငံသားတို့သည် ဂျာမန်အနွယ်ဝင်လူမျိုးများဖြစ်၍ ဂျာမန်ဘာသာစကားကို ပြောဆိုသုံးစွဲကြသည်။ လူဦးရေ သုံးပုံတစ်ပုံခန့်သည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးသူများဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် အသီးအနှံစိုက်ပျိုးနိုင်သော မြေယာသည် နိုင်ငံလေးပုံသုံးပုံနီးပါးမျှသာရှိသောကြောင့် ရိက္ခာဖူလုံမှုအတွက် နိုင်ငံခြားမှ အစားအစာ ဝယ်ယူတင်သွင်းကြရသည်။ နွားမွေးမြူခြင်းနှင့် နွားနို့ထွက်ပစ္စည်းလုပ်ငန်းတို့ကို လည်းလုပ်ကိုင်ကြသည်။ နိုင်ငံစီးပွားရေးသည် စက်မှုလုပ်ငန်းပေါ်တွင် တည်လျက်ရှိသည်။ သတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ စက်ကိရိယာထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ရက်ထည်လုပ်ခြင်းတို့သည် ထင်ရှားသော စက်မှုလုပ်ငန်းများ ဖြစ်သည်။ ဗီယင်းနားမြို့တော်သည် ရက်ထည်လုပ်ငန်း၊ ဖန်ချက်လုပ်ငန်း၊ သားရေပစ္စည်းလုပ်ငန်း စသည့်စက်မှုလုပ်ငန်း တို့အတွက် အချက်အချာဌာနဖြစ်သည်။ သို့ရာတွင် စက်မှုလုပ်ငန်းအတွက် လိုအပ်သောကုန်ကြမ်းပစ္စည်းနှင့် ကျောက်မီးသွေးကိုနိုင်ငံခြားမှ တင်သွင်းရသည်။ ထုတ်ကုန်များမှာ သစ်၊ စက္ကူ၊ စက်ကရိယာနှင့် လျှပ်စစ်ပစ္စည်း၊ သံစိမ်းနှင့် သံမဏိ၊ ရက်ထည်၊ ပရိဘောဂတို့ဖြစ်သည်။ ဩစတီးယားနိုင်ငံတွင် ဆောင်းရာသီဆိုင်ရာ ကစားပွဲများနှင့် နွေရာသီဆိုင်ရာ ဂီတပွဲများကျင်းပမြဲဖြစ်သောကြောင့် နှစ်စဉ်နိုင်ငံခြားမှ ဧည့်သည်ပေါင်း မြောက်မြားစွာ လာရောက်လည်ပတ်လေ့ရှိကြသည်။ သို့ဖြစ်၍ ဧည့်ကြိုဧည့်ခံလုပ်ငန်းသည် နိုင်ငံအတွက် အရေးပါ အရာရောက်သော လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုဖြစ်ပေသည်။ ဒန်းညုမြစ်သည် ဩစတီးယားနိုင်ငံမှ တစ်ခုတည်းသော ရေကြောင်းထွက်ပေါက်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတွင်းရှိ မီးရထားလမ်းများသည် ဥရောပတိုက်အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံတို့မှ မီးရထားလမ်းများနှင့် ဆက်သွယ်လျက်ရှိပြီးလျှင် ဗီယင်းနားမြို့သည်လည်း လေကြောင်းခရီးလမ်းဆုံမြို့ဖြစ်သည်။ ဩစတီးယားနိုင်ငံသည် ရှေးအခါမှစ၍ အနုပညာနှင့် စာပေထွန်းကားရာ ဒေသအဖြစ်ထင်ရှားခဲ့ပေသည်။ ကမ္ဘာကျော် ဂီတပညာရှင်များဖြစ်ကြသော [[ဘီသိုဗင်]](Beethoven)၊ [[မိုးဇက်၊ ဝူဖ်ဂန် အမာဒျု |မိုဇတ်]]၊ [[ရှူးမန်း၊ ရောဗတ်|ရောဗတ်ရှူးမန်း]]၊ ယိုဟန်းစထရောက်၊ [[ဟိုင်းဒင့်၊ အက်(ဖ)ဂျေ|ဟိုင်းဒင်]]၊ ဗရပ်ကနာ၊ [[ဗရမ်း၊ ယိုဟန်းနက်|ဗရမ်း]]၊ မာလာ၊ ခရိုက်စလာ၊ ဟျူးဂိုးဝုတို့သည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံမှ ပေါ်ထွက် လာသူများဖြစ်ကြသည်။ ဩစတြီးယားတေးသံစုံဇာတ်နှင့် ဂီတ ပွဲတော်များသည်လည်း ထင်ရှားသည်။ အထူးသဖြင့် ဆောလဇဗတ်မြို့ ဂီတပွဲတော်သို့ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှဧည့်သည်များ နှစ်စဉ် လာရောက်လေ့ရှိကြသည်။ ဗီယန်းနားမြို့တော်၌ ကျင်းပသော ဂီတပွဲတော်သည်လည်း ထင်ရှားသည်။ စာပေအရာ၌လည်း ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် နာမည်ကျော် ပြဇာတ်ရေးဆရာ၊ ကဗျာဆရာ၊ ဝတ္ထုရေးဆရာများ ပေါ် ထွက်ရာနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အာသာရှနစ်ဇလာ၊ ဂျေးကော့ဝါဇာမန်း၊ ဟားမန်းဗား၊ ဟျူးဂိုး ဖွန်ဟော့ဖမန်းစသော၊ အားနက်လိုလာ၊ ဖရန့်ဝါဖယ်နှင့် ကားရှိုအင်ဟားတို့သည် ထင်ရှားသော စာဆို အချို့ဖြစ်ကြသည်။ ဩစတြီးယားနိုင်ငံတွင် အသက်အရွယ် ခြောက်နှစ်မှ ၁၅ နှစ်အတွင်းရှိ ကလေးသူငယ်များအတွက် မူလတန်းပညာကို အခမဲ့ မသင်မနေရ ပြဋ္ဌာန်းထားလေသည်။ ဂရပ်ဇမြို့၊ အင်းစဗရွတ်မြို့၊ ဗီယင်းနားမြို့တို့တွင်ရှိသော တက္ကသိုလ်ကျောင်းများသည် အထက်တန်းပညာ ဆည်းပူးရန်အတွက် ထင်ရှားသောတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖြစ်သည်။ ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ဆေးသိပ္ပံဘက်၌ အထူးကျော် ကြားပေသည်။ ဗီယင်းနားမြို့သားများဖြစ်ကြသော [[ဇိဂမွန့် ဖရွိုက်]] နှင့် [[ဂျိုးဇက် ဗရွိုင်ယာ]] တို့သည်ကား စိတ်သရုပ်ခွဲပညာ([[Psychoanalysis]])ကို စတင်ဖော်ထုတ်ခဲ့သူများဖြစ်သည်။ ( ဖရွိုက်၊ ဇိဂမွန့်-။) ၁၉၁၈ ခုနှစ်တွင် [[ဩစတြီးယား-ဟန်ဂေရီနိုင်ငံ]] ပြိုပျက်ပြီးနောက် ဩစတြီးယားသမ္မတနိုင်ငံဟူ၍ နိုင်ငံသီးခြား တည်ထောင်ခဲ့ကြလေသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် နိုင်ငံဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံ ဥပဒေကိုရေးဆွဲအတည်ပြုခဲ့ကြသည်။ ထိုအခြေခံဥပဒေအရ အရွယ်ရောက်သူတိုင်း မဲဆန္ဒပေးခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာကိုးကွယ်ခွင့် အစရှိသောအခွင့်အရေးများ ရရှိကြသော်လည်း နိုင်ငံစီးပွားရေး မဖွံ့ဖြိုးသဖြင့် အစိုးရသည် ပြည်တွင်းဆူပူမှုများနှင့် ကြုံတွေ့ရလေသည်။ ထိုကဲ့သို့နိုင်ငံရေး အခြေအနေ မငြိမ်မသက်ရှိသည့်အတွင်း ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို ဂျာမနီနှင့်ပူးပေါင်းလိုသော ဩစတြီးယန်း နာဇီအဖွဲ့ဟူ၍ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ အီတလီနိုင်ငံအာဏာရှင် မူဆိုလီနီကလည်း ထိုနိုင်ငံနှစ်ခု ပေါင်းစည်းမိမည်ကို စိုးရိမ်လျက်ရှိရာ၊ ပြည်တွင်းရေးမှာ ပို၍ရှုပ်ထွေးလာလေသည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် အင်ဂယ်ဗတ် ဒေါလဖတ်ဆိုသူသည် ခရစ်ယာန် ဆိုရှယ်လစ်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့နှင့် ဖက်ဆစ်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့တို့၏ ထောက်ခံမှုဖြင့် အဓိပတိရာထူးကို ရရှိလေသည်။ ၁၉၃၄ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် အဓိပတိဒေါလဖတ်သည် မိမိနှင့် ဆန့်ကျင်ဖက်ဖြစ်သော ဆိုရှယ်ဒီမိုကရက် အဖွဲ့ဝင်များကို လေးရက်တိုင်တိုင် တိုက်ခိုက်နှိမ်နင်းပြီးနောက် ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေသစ်ကို ကြေညာ၍ ပါလီမန်လွှတ်တော်ကိုလည်း ဖျက်သိမ်းခဲ့လေသည်။ ထို့နောက် နိုင်ငံကို အာဏာရှင်ဆန်ဆန် အုပ်ချုပ်လေသည်။ သို့ရာတွင် ဇူလိုင်လအတွင်း နာဇီတို့က ဒေါလဖတ်ကို လုပ်ကြံသတ်ပစ်ခဲ့ကြရာ၊ ဒေါက်တာ ကက်ဖွန်ရှူးစနစ်က အဓိပတိရာထူးကို ဆက်ခံရရှိလေသည်။ ဂျာမန်အစိုးရက ဩစတြီးယားနိုင်ငံတွင်းသို့ ဝင်ရောက်၍ ဂျာမန်ပိုင်နယ်အဖြစ် ကြေညာခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ် တပ်များသည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို ဂျာမန်တို့လက်မှပြန်လည် သိမ်းပိုက်ခဲ့ကြသည်။ စစ်ကြီးပြီးဆုံးသောအခါ ဗြိတိသျှ၊ အမေ ရိကန်၊ ပြင်သစ်နှင့် ရုရှတို့သည် ဩစတြီးယားနိုင်ငံကို လေးပိုင်းပိုင်း၍ ခွဲဝေသိမ်းထားကြသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် အမျိုးသားလွှတ်တော်ကို ဖွဲ့စည်းပြီးလျှင် ဒေါက်တာ ကားလားရင်နာကို သမ္မတအဖြစ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၅၅ ခုနှစ် မတ်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင် မဟာမိတ်တို့ နှင့် စာချုပ်တစ်ရပ် ချုပ်ဆိုခဲ့ပြီးနောက် ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် ၁၉၃၈ ခုနှစ်ဇန်နဝါရီလ ၁ ရက်နေ့က ရှိရင်းစွဲ နယ်မြေအနေ အထားကို ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ ထိုစာချုပ်အရ ဂျာမနီနိုင်ငံနှင့် စီးပွားရေးအရဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံရေးအရဖြစ်စေ ပူးပေါင်းမှုကို ပိတ် ပင်ထား၍ ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့အစည်းများကို ထောက်ခံအားပေးရန် လိုအပ်လေသည်။ ထိုစာချုပ်ကို ဇူလိုင်လ ၂၇ ရက်နေ့တွင် တရားဝင်အတည်ပြုပြီးနောက်၌ ဩစတြီးယားနိုင်ငံသည် အချုပ် အခြာအာဏာ ပြန်လည်ရရှိခဲ့သည်။ ထာဝရကြားနေနိုင်ငံအဖြစ်လည်း ကြေညာခဲ့လေသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ နိုင်ငံတော်သမ္မတကို လျှို့ဝှက်မဲဖြင့် ခြောက်နှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်သည်။ သမ္မတက ဝန်ကြီးချုပ်ကိုခန့်ထား၍ ဝန်ကြီးများခန့်ထားခြင်းကို အတည်ပြုပေးရသည်။ ဥပဒေပြုအဖွဲ့အစည်းဖြစ်သော အမျိုးသား လွှတ်တော်တွင် အဖွဲ့ဝင် ၁၆၅ ဦး ပါဝင်လေသည်။ ထို ၁၉၅၅ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်လေးနိုင်ငံမှ စစ်တပ်များကို ဩစတီးယားနိုင်ငံမှ ရုပ်သိမ်းခဲ့ကြသည်။ ဩစတီးယားသမ္မတနိုင်ငံ တွင် ပြည်နယ်ကိုးနယ် ပါဝင်၍ လူဦးရေမှာ ၂၀၁၁ ခုနှစ်၊ ဧပြီလ သန်းခေါင်စာရင်းအရ ၈,၄၈၄,၆၃၈ ယောက် ဖြစ်သည်။ လူဦးရေ ၈၉ ရာခိုင်နှုန်းသည် ဘရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ ဖြစ်ကြသည်။ [[ဗီယင်းနားမြို့]]သည် ဩစတီးယားသမ္မတနိုင်ငံ၏ မြို့တော်ဖြစ်သည်။ ဒန်းညုမြစ်ကမ်းပေါ်တွင်တည်ရှိ၍ ကုန်သွယ် ရေးနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းအတွက် အချက်အချာမြို့ ဖြစ်သည်။ ဗီယင်းနား တက္ကသိုလ်ကျောင်းသည် ထင်ရှား၏။ လူဦးရေ ၁.၇သန်း(ဆင်ခြေဖုံးဒေသပါ ၂.၂သန်း)ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံလူဦးရေ၏ လေးပုံတစ်ပုံ နေထိုင်သည်။ အခြားထင်ရှားသောမြို့ကြီးများမှာ ဂရပ်ဇမြို့၊ လင့်ဇမြို့၊ အင်းစဗရွတ်မြို့နှင့် ဆောလဇဗတ်မြို့များ ဖြစ်လေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၅)</ref> == ဝေါဟာရရင်းမြစ် == ဩစတြီးယား ([[Austria]])ကို ဂျာမန်ဘာသာဖြင့် Österreichဟုခေါ်သည်။ အဓိပ္ပာယ်မှာ အရှေ့ပိုင်း ဘုရင့်နိုင်ငံ (သို့မဟုတ်) အင်ပါယာ (Eastern Kingdom or Eastern Empire) ဖြစ်သည်။ သက္ကရာဇ် ၉၉၆ခုနှစ် ဩစတာရစ်ခီ ကြေညာစာတမ်း (Ostarrîchi document)ပါ Ostarrîchiဟူသော စကားလုံးမှ ဆင်းသက်လာသည်။ ဂျာမန်အမည်ကို လက်တင်ဖြင့် ရေးသောအခါ ၁၂ရာစုမှစ၍ Austria ဖြစ်လာသည်။ ==ပထဝီဝင်အနေအထား== == ရာသီဥတု == == ပြည်နယ်များ == == အစိုးရအဖွဲ့ == == နိုင်ငံရေး == == နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေး == == ကျန်းမာရေး == == ပညာရေး == == လူဦးရေနှင့်လူမျိုးများ == လူဦးရေ ၂၀၁၅ ခန့်မှန်း၈၆၆၂၅၈၈ သိပ်သည်းဆ ၁၀၁.၄ /စတုရန်းကီလိုမီတာ ၂၆၂.၆ / စတုရန်း မိုင် တိုင်းရင်းသား အုပ်စုများ (၂၀၁၂) ၈၁.၁ % ဩစတြီးယာ၊ ၂.၇ % ဂျာမန်၊ ၂.၂ % ဆာ့၊ ၂.၂ % တူရကီ၊ ၁၁.၅ % အခြားသူများ၊ == ယဉ်ကျေးမှု == == ကိုးကား == {{reflist|2}} [[Category:ဩစတြီးယားနိုင်ငံ]] [[Category:ဥရောပတိုက်ရှိ နိုင်ငံများ]] [[Category:ဥရောပ သမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံများ]] [[Category:ကုလသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများ]] [[Category:ကုန်းတွင်းပိတ်နိုင်ငံများ]] 6ieey5za82z558e5e4nt46hu3v7fw48 0 13269 752432 460925 2022-07-27T10:52:01Z Gerd Eichmann 44259 gallery extended wikitext text/x-wiki {{Infobox religious building |name = ဗူးဘုရား |image = Bupaya-Bagan-Myanmar-04-gje.jpg |image_size = 250px |caption = |location = [[ပုဂံ]]၊ [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]] |coordinates = {{coord|21|10|35|N|94|51|29|E|}} |roof = |antenna_spire = |completion_date = ၂ ရာစု သို့ ၁၁ ရာစု |founded_by = [[ပျူစောထီး]] | religious_affiliation = [[ဗုဒ္ဓဘာသာ]] }} '''ဗူးဘုရား'''သည် [[မြန်မာနိုင်ငံ]]၊ [[မန္တလေးတိုင်းဒေသကြီး]]၊ [[ပုဂံမြို့]]အနီး [[ဧရာဝတီမြစ်]] ကမ်းနဖူး၌ တည်ရှိပြီး မြစ်ကမ်းစပ်တွင် ခရုပတ်သဖွယ် စိန်တန်းနှစ်သွယ်နှင့် တည်ဆောက်ထားသည်။ စေတီပုထိုးအမှတ်မှာ ၁၆၅၇/၉၆၁ ဖြစ်သည်။ ဗူးဘုရားကို ပုဂံနန်းစံ တတိယမြောက်ဘုရင် [[ပျူစောထီး]] တည်ခဲ့သည်။ ဘုရင်ပျူစောထီးသည် ပြည်သူများကို ဒုက္ခပေးနေသော ရှူးပျံ၊ ဝက်၊ ဗူး၊ ကျားနှင့် ငှက်တို့ကို နှိမ်နင်းခဲ့ရသည်။ ဗူးပင် ဗူးနွယ် ဗူးချုံများကို ရှင်းလင်းသုတ်သင် အောင်မြင်သော နေရာတွင် တည်ထားကိုးကွယ်ထားခြင်းကြောင့် ဗူးဘုရားဟု ခေါ်တွင်နေခြင်း ဖြစ်သည်ဟု အစဉ်အလာအားဖြင့် ယုံကြည်လျက်ရှိကြသည်။ အခြားရန်သူများကို နှိမ်နင်းရာဌာနများ၌လည်း အထိမ်းအမှတ်အဖြစ် ကျားသတ်ဘုရား၊ ရှူးပျံဘုရား၊ ဝက်သတ်ဘုရား၊ [[ငှက်ပစ်တောင်ဘုရား]]၊ လေးနှင်ဘုရား၊ မြားဘုရား၊ သမီးဝှက်ဘုရားများလည်း တည်ထားခဲ့သည်။ စေတီတော်ကိန်းဝတ်ရာ ကျောက်စိုင်မှာ ဗူးသီးပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည်ဟု မှတ်ယူကြသည်။ ယခုအချိန်၌ ပျူစောထီးလက်ထက်က တည်ထားသော စေတီတော်အဖြစ်မတွေ့ရတော့ဘဲ ခေတ်အဆက်ဆက်နှောင်းလူတို့ ပြုပြင်မွမ်းမံထားသည့် မှန်စီရွှေချများဖြင့် တန်ဆာဆင်ထားသော စေတီအဖြစ်တည်ရှိနေသည်။ ==ရုပ်ပုံများ== <gallery> File:Pumpkin Pagoda -Bupaya Pagoda-, Pagan, Upper Burma.jpg|ဗူးဘုရား (၁၈၆၈ ခုနှစ်) File:Buefaya and beach.jpg|ဗူးဘုရားကို ဧရာဝတီမြစ်မှ ဖူးမြင်ရပုံ File:Bue Pagoda at Bagan.jpg|ဗူးဘုရား Bupaya-Bagan-Myanmar-06-gje.jpg Bupaya-Bagan-Myanmar-11-gje.jpg </gallery> == ကိုးကား == {{reflist| <ref>မြတ်မင်းလှိုင်၏ မြန်မာပြည်ရှိ ရှေးဟောင်းဘုရား စေတီပုထိုးများ (ပ-တွဲ) ၂၀၀၃-ခု၊ ဇန်နဝါရီလထုတ်</ref> }} {{ပုဂံ}} [[Category:ပုဂံရှိ စေတီပုထိုးများ]] 4bkfpm3lloj3mk1qkvv5qr1x8w21ygh 0 17193 752435 738770 2022-07-27T11:27:47Z 2400:AC40:70B:5CCC:E59B:2BD8:9D17:9A2F wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement |name = ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့ |native_name = |other_name = |pushpin_label_position = bottom |pushpin_map = မြန်မာနိုင်ငံ |pushpin_map_caption = မြို့တည်နေရာပြ မြန်မာနိုင်ငံမြေပုံ |settlement_type = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ|မြို့]] |image_skyline = |image_map = |map_caption = ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့တည်နေရာပြမြေပုံ |subdivision_type = [[အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် နိုင်ငံများစာရင်း|နိုင်ငံ]] |subdivision_name ={{flag|မြန်မာနိုင်ငံ}} |subdivision_type1 =[[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ|တိုင်းဒေသကြီး]] |subdivision_name1 = [[မကွေးတိုင်းဒေသကြီး]] |subdivision_type2 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ ခရိုင်များ|ခရိုင်]] |subdivision_name2 = [[မင်းဘူးခရိုင်]] |subdivision_type3 = [[မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့နယ်များ|မြို့နယ်]] |subdivision_name3 = [[ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့နယ်]] |area_total_km2 = |population = |population_as_of = |population_density_km2 = auto |coordinates = {{Coord|20.6641996868|94.6929049089|region:MM|format=dms|display=inline,title}} |timezone = [[မြန်မာစံတော်ချိန်]] |utc_offset = + ၆ နာရီ ၃၀ မိနစ် |website = }} '''ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့'''သည် မကွေးတိုင်းဒေသကြီး မင်းဘူးခရိုမြောက်ပိုင်း ရှိ မြို့တစ်မြို့ဖြစ်သည်။ မင်းဘူးမြို့ မြောက်ဘက် ၄၅ မိုင်ခန့်အကွာ [[ဧရာဝတီမြစ်]]နှင့် စလင်းချောင်း(ဆင်ဖြူကျွန်းချောင်း)တို့ တွေ့ဆုံရာတွင် တည်ရှိသ​ည့် ဆိပ်ကမ်းမြို့ဖြစ်သည်။ အလောင်းစည်သူမင်းလက်ထက် ရခိုင်ပြည်သို့စစ်ချီရာခရီးလမ်းကြောင်းတွင် ရတနာဆင်ဖြူဝပ်သဖြင့် ဘုရားတည်၍ ဆင်ဖြူဝပ်သော ကျွန်းမြေမဟာဖြစ်သောကြောင့် ဆင်ဖြူကျွန်းဟုတွင်သည်။ ရှေးမြန်မာဘုရင်များလက်ထက်နှင့် အထူးသဖြင့် ဘကြီးတော်(မြန်မာ ၁၁၈၁-၁၁၉၉) လက်ထက် တို့တွင် [[ဆင်ဖြူတော်|ဆင်ဖြူ]]များရရှိရာဒေသဖြစ်၍၊ ဆင်ဖြူကျွန်းဟု ပိုမို ကျော်ကြားခဲ့သည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၄)</ref> ဆင်ဖြူကျွန်း ၏ အရှေ့ဘက်၌ ဧရာဝတီမြစ်၊ အနောက်ဘက်၌ ချောင်း တည်ရှိသည်။ ဆင်ဖြူကျွန်း တောင်ဘက် မြန်မာဘုရင်များလက်ထက် သမိုင်းဝင်အရပ်တစ်ခု ဖြစ်သည့် ယမ်းဖိုကုန်းတည်ရှိခဲ့ပေသည်။ ၎င်းဒေသမှတစ်ဆင့် အမ်းတောင်ကြားလမ်းသို့ကျော်ဖြတ်ကာ ရခိုင်ပြည်နယ်သို့ သွားနိုင်သည်။ ဆ​င်ဖြူကျွန်းမြို့သည် ရှေးဘုရင်လက်ထက်က ရေတပ်သစ်တပ်တည်ရှိရာ ကင်းမြို့ဖြစ်ပြီး စစ်ရေးအရအရေးပါရာဒေသ ဖြစ်ခဲ့သည်။ စစ်ကြီးမဟာဗန္ဓုလစစ်စခန်းချခဲရာဒေသဖြစ်ပြီး ရခိုင်ဒေသကိုထိန်းချုပ်သည့် စစ်စခန်းမြို့ဖြစ်သည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့ရှိ ကျည်တော်စု၊ကြည်စု၊ တပ်ပြင်၊ မြင်ခေါင်း၊ ယမ်းဖိုကုန်း၊ ဒိုင်းဒေါင်းကုန်းစသည်တို့သည် မဟာဗန္ဓုလစစ်သူကြီး ဆင်ဖြူကျွန်း တွင်စစ်စခန်းချရင်း အမည်တွင်ခဲ့သည့် ရပ်ကွက်ရွာများဖြစ်သည်။ ==မြို့ဖွဲ့စည်းပုံ== ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့ ကို ရှေးယခင် က ခြောက်သွေးခြောက်ရပ်ကွက်ဖြင်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ သုံးပင်တောင်ရပ်၊ သုံးပင်မြောက်ရပ်၊ ပျံ့လွင့်ရပ်၊ ပရိက္ခရာရပ်၊ ပိုးအရှေ့ရပ်၊ ပိုးအနောက်ရပ် တို့ဖြင့်ဖွဲစည်းထားသည်။ သိုသော်ယခုအခါ ဆင်ဖြူကျွန်း မြို့ကို မြို့ပေါ်ရပ်ကွက်၉ခု သူကြီးပိုင်နယ်၅၂ရွာ ကျေးရွာပေါင်း၁၁၆ရွာဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ ယခုအခါတိုးချဲ့ရပ်ကွက်များအဖြစ် အမှတ်(၁)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင် သုံးပင်တောင်(ပိုးသည် ပြည်စိုး သပြေ)၊ သုံးပင်မြောက်၊ အမှတ်(၂)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင် ပျံ့လွင့်၊ ပရိက္ခရာ၊ အမှတ်(၃)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင် ပိုးအရှေ့၊ ပိုးအနောက်၊ အမှတ်(၄)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင် သစ္စာမြိုင်၊ သရက်တော၊ ရွာသစ်၊ ပရပိုက်တန်း၊ ယမ်းဖိုကုန်း၊ သရက်ချဉ်၊ သီးကုန်း၊ ဇောင်ချမ်းကုန်း၊ အမှတ်(၅)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင် မ/ရှားတော၊ အုတ်ဖို၊ မင်းကုန်း၊ သာယာကုန်း၊ စိတ္တူ၊ ပြည်တော်သာရပ်၊ အမှတ်(၆)ရပ်ကွက်နယ်မြေတွင်၊ နွယ်တမယ်ရပ်၊ ဆုတ်လေဦး​ချောင်း​ဖြူ​ ရပ်၊ အမှတ်(၇)ရပ်ကွက်တွင် ဆုံကုန်း ရေနံစု ကျက်ဟင်းခါးကျွန်း အမှတ်(၈)ရပ်ကွက်တွင်စွန်းကျွန်းညို အမှတ်(၉)ရပ်ကွက်တွင် မိုးဝန်း ဒိုင်ဂေါင်းကုန်း စသည်ဖြင့် ရပ်ကွက်ကြီး (၉) ရပ်ကွက်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ စွန်းကျွန်းညို​ရပ်ကွက်သည်ဆင်ဖြူကျွန်မြို့အတွက်ရေးပါသောဧရာဝတီမြစ်ဆိပ်ကမ်းဖြစ်သည်။ ဆုံကုန်းရပ်ကွက်သည်လဲယွန်းထည်၊ဖန်စီရွှေချခြင်း၊ပန်းပုကနုတ်စသည့်အတက်ပညာရှင်များရှိရမြို့၏အားထားရာရပ်ကွက်တစ်ဖြစ်သည်။ ===အစိုးရရုံးများဌာနများ=== *မြို့အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာန၊ *ရပ်ကွက်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးရုံး၉ခု၊ *ကျေးရွာအုပ်ချုပ်ရေးမှူးရုံး၅၂ခု *သစ်တောရုံး၊ *ဆက်သွယ်ရေးရုံး၊ *မြို့စည်ပင်သာယာရေးရုံး *စာတိုက်ရုံး၊ *မြို့ နယ်မြေရဲစခန်း၊ *မြို့ နယ်မြေမီးသတ်ဌာန၊ *မြို့နယ်အလုပ်သမားကုန်တင်ကုန်ချရုံး၊ *မြို့နယ်လျှပ်စစ်အင်ဂျင်နီယာရုံး၊ *မြို့နယ်စက်မှုလယ်ယာဦးစီးဌာန *စ်ိုက်ပျိုးရေးရုံး၊ *ပြည်သူ့ဆေးရုံ၊ *မိခင်နှင့်ကလေးကျန်းမာရေးဌာန၊ *အောက်စီဂျင်ထုတ်လုပ်ရေးစက်ရုံ *ဝါကြိတ်စက် *ကြက်ခြေနီအသင်း စသည်တို့တည်ရှိသည်။ ==ပညာ​ရေး== ===အထက်တန်း=== အထက(၁)ဆင်ဖြူကျွန်း(အမျိုးသားကျောင်း) အထက(၂)ဆင်ဖြူကျွန်း(ပြည်စိုးကုန်းကျောင်း) အထက်တန်းကျောင်း၅ ကျောင်း အထက်တန်းကျောင်းခွဲ ၇ ကျောင်း မူလတန်းကျောင်းပေါင်း ၆၂ ကျောင်း == ထင်ရှားသော နေရာဒေသများ == ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့၌ သမိုင်းဝင် မဟာစေတီလှဘုရား၊ ရှင်ပင်မြကျောက်ဆည်ဘုရား၊အလောင်းစည်သူမင်းတည် ဆုတောင်းပြည့်ဘုရားနှင့်ဘုရင့်နှောင်မင်းတရားတည် ရှင်ပင်မုနိမဟာရံသီဘုရားခေါ်ဘုရားကြီးကုန်း၊ ရှင်ပင်ဘုန်းမြင့်၊ ရှင်ပင်ဘုန်းပွင့်၊ဗဒုံမင်းတည် ရှင်ပင်ချမ်းသာကြီးဘုရား၊အလောင်းစည်သူမင်းတည် ရှင်ပင်ဖောင်တော်ဦး၊ ရှင်ပင်ငါးမျက်နှာစေတီနှင့်ကန်တော်၊ ပဉ္စလောဟာပြ​ည်တော်ပြန်ဘုရားကြီး တို့ကို ဖူးမြော်ကြည်ညိုနိုင်သည်။ ထင်ရှားသော စာသင်တိုက်များအဖြစ် မဟာဝိသုတာ ရာမစာသင်တိုက်နှင့် မဟာဝိဇယာရာမပါဠိတက္ကသိုလ်စာသင်တိုက်တို့ကို တွေ့နိုင်သည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းသည် ရှေးကပင် အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် အမျိုးသားကျောင်း ရှိခဲ့ပေသည်။ စာသင်ကျောင်းများ၊ ပြည်သူ့ဆေးရုံ၊ စာတိုက်၊ ရဲစခန်း မြို့နယ်အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေးဦးစီးဌာနရုံး၊မြို့မီးသတ်စခန်း ဆန်စက်၊ ဝါကြိတ်စက် စိုက်ပျိုးရေးရုံး သစ်တောရုံး ဆီစက်နှင့် သစ်စက် မြို့မဈေးလည်း ရှိနေခဲ့သည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့၌ ၁၉၅၂ ခုနှစ်က စိုက်ထူခဲ့သော ဗိုလ်ချုပ်ကျောက်တိုင်မှာ ကြာပွင့်အခံပြုလုပ်၍ စိုက်ထားခြင်းကြောင့် အမြင်ထူးခြားလှပေသည်။ လွတ်လပ်ရေးမော်ကွန်းကျောက်တိုင်နှင့် ဗိုလ်ချုပ်ကျောက်တိုင်နှစ်ခုလုံးရှိရာမြို့ဖြစ်သည်။ စာပေပညာရှင်၊ ဇာတ်သဘင်ပညာရှင်များနှင့် ဆိုင်းပညာရှင် စသော အနုပညာရှင်များလည်း ထင်ရှားစွာ ရှိခဲ့သည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့ရှိ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ ကျော်ပြီဖြစ်သော မြေရှည်အုတ်ကျောင်းတိုက်မှာ လေ့လာသင့်သည့်ကျောင်းတစ်ကျောင်းဖြစ်ပြီး ရှင်ပင်ဘုန်းမြင့်ဘုရားရှိ ပိဋကတ်ကျောက်စာတိုက်မှာလည်း လေ့လာဖွယ်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် ရွှေကျောင်း၊​ ရှေးဟောင်းရာကျော်ကျောင်းတော်နှင့်နှီးဘုရား၊ရှင်ပင်ပုပ္ပါရုံဘုရား နှင့် တောင်ပိုးတန်းပိုးသည်ရပ် ရှင်ပင်လေးမျက်နှာဘုရားရှိနံရံဆေးရေးပန်းချီများ သည် လေ့လာသင့်သောရှေးဟောင်းယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်များဖြစ်သည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့ ချောင်းထဲ မဟာပါဒဂ်စက်တော်ရာဘုရားသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ဒုတိယရွှေစက်တော်အဖြစ်ထင်ရှားကျော်ကြားသည်။ ထို့ပြင် ဆင်ဖြူကျွန်မြို့အနောက်မြောက်ဘက်မိုင် ၂၀ ခန့်အကွာ ကိုးရေယဉ်နတ်နန်း သည် သာယာသောတောတောင်ရူ့ခင်းများနှင့်သာယာလှပပြီးရှင်အရဟံကုန်းနှင့်ကျောက်သေတ္တာကြီးစသည့် ဂမ္ဘီရဆန်ဆန်စိတ်ဝင်စားစရာဘများနှင့်ပြည့်နှက်နေသည်။ ===ပန်းခြံ=== *အာဇာနည်ပန်းခြံ *လွတ်လပ်ရေးမော်ကွန်း ==ထင်ပေါ်ကျော်ကြားသူများ== *ဆင်ဖြူကျွန်းဆရာတော်ဦးဓမ္မသာရ (မိုးကုတ်ဝိပဿနာ နာယကချုပ်ဆရာတော်) *ဆရာတော်ဘဒ္ဒန္တဉာဏိန္ဒ(အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ အဘိဓဇမဟာရဋ္ဌဂုရု နိုင်ငံတော်သံဃ မဟာနာယက ဒုဥက္ကဋ္ဌ) *ဆရာတော်ဘဒ္ဒန္တပညာဇောတ(အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ နိုင်ငံတော်ဗဟိုဝန်ဆောင်နိုင်ငံတော်ဩဝါဒစရိယဆရာတော်) *ဒေါက်တာဘဒ္ဒန္တနောဓိဉာဏ(အဂ္ဂမဟာဂဏဝါစကပဏ္ဍိတ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာထေရဝါဒဗုဒ္ဓသာသနာပြုတက္ကသိုလ် ပါမောက္ခ မဟာဌာနမှူး) *ဓမ္မဝီရဒေါက်တာတေဇနိယ(အရဟံဖောင်ဒေးရှင်းဗဟို) * ဆင်ဖြူကျွန်း ဗိုလ်ဥတ္တမ (နယ်ချဲ့တော်လှန်ရေးခေါင်းဆောင်) *[[အောင်ဗလ|ယောက်ျားမင်းသမီးမယ် အောင်ဗလ]] *[[ကျပင်း ဆရာဖီး]] *[[သင်၊ ဆရာ ဆင်ဖြူကျွန်း​|ဆင်ဖြူကျွန်း ဆရာသင်]] *[[ဆင်ဖြူကျွန်း အောင်သိန်း]](စာပေဆုများရှင် တသက်တာစာပေဆုရှင်) *[[နန္ဒစိုး]](ဆင်ဖြူကျွန်း/စာပေဆုများရှင်) *[[တင်ဝင်း၊ မ (ဒေါက်တာ)|ဒေါက်တာမတင်ဝင်း(ပညာရေးတက္ကသိုလ်)]] *ပန်တျာအေးလွင်(စာရေးဆရာ) *ဦးပုလဲစိန်(ဇာက်မင်းသားအသံပညာရှင်) *နိုင်လင်း(အသံဇာက်လမ်းဇာက်ညွှန်းတေးသံရှင်) *[[သျှင်မ]](ဝတ္ထုစာရေးဆရာမ) *[[ခင်မြဇင်]](အမျိုးသားစာပေဆုရှင်) *[[ဆင်ဖြူကျွန်း သန်းထွန်း]](အမျိုးသားစာပေဆုရှင်) *မင်းတခေတ်(လူငယ်စာရေးဆရာဒါရိုက်တာ) *ဆင်မ(ဟာသသရုပ်ဆောင်) *ဆိုင်းဆရာ ဦးတင်မောင် *စိန်ဗိုလ်ညွှန့်(ဆိုင်းဆရာ) *ပန်းချီလှဘုန်းအောင် *ဇော်ဇော်ဝေ(ဆင်ဖြူကျွန်း)(ဓာတ်ပုံဆုများရှင်) *[[မြေဇာ (ကာတွန်း)|ကာတွန်းမြေဇာ]] *[[ကာတွန်းရွှေမင်းသား]] မင်းကြီးဗိုလ်ဥတ္တမ၊ ဗိုလ်ဗျိုင်းကြီး၊ ဗိုလ်ဗျိုင်းလေး၊ မြတောင်ဗိုလ်၊ ဗိုလ်ဆေးနီ၊ ဗိုလ်ကြာလန်းစသည့် နယ်ချဲ့တော်လှန်ရေးခေါင်းဆောင်များ၏နယ်ချဲ့တော်လှန်ရေးသမိုင်း(ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့သိမ်းတိုက်ပွဲ) မှာ စာတင်သင့်သည် ရှေးခေတ်ဘုရင်များလက်ထက်တွင် ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့သည် စစ်ရေးအရအရေးပါသော​ရေတပ် သစ်တပ်ရှိရာမြို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ == စီးပွားရေး == အဓိက စီးပွားရေးမှာ စိုက်ပျိုးရေး ဖြစ်သည်။ ဆည်ရေသောက်လယ်မြေများ ဖြစ်ခြင်းကြောင့် စပါးနှင့် ပဲမျိုးစုံ စိုက်ကြသည်။ ကိုင်းကျွန်းတို့တွင် မြေပဲ၊ ငရုတ်၊ ပဲမျိုးစုံ စိုက်ကြသည်။ ဆင်ဖြူကျွန်းမှ အာလူး၊ငရုတ်၊ ကြက်သွန်နှင့် ရှားစေးတို့မှာ နာမည်ကြီးသည်။ အာလူးသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင်ရှမ်းဒေသနှင့်ဆင်ဖြူကျွန်းဒေသတွင်သာစိုက်ပျိုကြသည်။ ===စားသောက်ဖွယ်ရာများ=== ဆင်ဖြူကျွန်းဝက်အူတောင့်၊ဆ​င်ဖြူကျွန်းမုန့်ဩဇာ ဆင်ဖြူကျွန်း ပဲချောင်း အာလူးကျော် အုန်းကရေကရာတို့သည်နာမည်ကျော်ဒေသထွက်စားစရာများဖြစ်သည်။ == လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး == ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့သို့ ဧရာဝတီမြစ်နှင့် စလင်း‌ချောင်းတို့မှ လှေ၊ သင်္ဘောတို့ဖြင့် ရေလမ်းအားဖြင့်လည်းကောင်း၊ မင်းဘူး-ဆင်ဖြူကျွန်း-ဆိပ်​ဖြူလမ်း ဆင်ဖြူကျွန်း-ငဖဲလမ်း ဆ​င်ဖြူကျွန်း-စေတုတ္တရာလမ်းစသည့်ကုန်းလမ်းအားဖြင့် သွားလာနိုင်သော မြို့တစ်ခု ဖြစ်သည်။ စာတိုက်၊အစိုးရဆက်သွယ်ရေး ရုံး ပုဂ္ဂလိကဆက်သွယ်ရေးရုံး ဘဏ်များ ရှိ၍လည်းဆက်သွယ်ရေးကောင်းသောမြို့လည်းဖြစ်သည်။ ===တံတားများ=== #နွယ်တမယ်တံတား(ဆင်ဖြူကျွန်မြို့) #ဆင်ဖြူကျွန်မြောက်ဘက်ခြမ်းကိုယ်ထူကိုယ်ထတံတား(နတ်စင် မြောက်ရှားတော) #ဖောင်တော်ဦးတံတား(ဖောင်တော်ဦးတောင်ကျချောင်း) #မီးရထားတံတား လူမှု့ကူညီရေးအသင်းအဖွဲ့များ *မြို့ကြက်ခြေနီအသင်း *ဆင်ဖြူကျွန်းလူငယ်ပရဟိတအဖွဲ့ * သွေးမေတ္တာပရဟိတအသင်း *စေတနာအခမဲဆေးခန်း အသင်း *မေတ္တရက္ခိတဗြမာစိုရ်နာရေးကူညီမှုအသင်း *ဆင်ဖြူရှင်အရံမီးသတ်တပ်ဖွဲ့ * ရွှေရောင်အနာဂတ်လူမှုကူညီရေးအသင်း * ရွှေကျွန်းဆည်ဆာဘိုးဘွားရိပ်သာ *အမေတုတ်ကျန်းမာရေးဖောင်ဒေးရှင်း *မေတ္တာရိပ်ကုသိုလ်ဖြစ်ဆေးခန်း *DamaSchoolအသင်းများ *သာသနာ့ရက္ခိတနေစဉ်အာရုံဆွမ်းလောင်းအသင်း ==ကိုးကား== <references/> ဆင်ဖြူကျွန်းသမိုင်း IZU {{မကွေးတိုင်း}} [[Category:မြန်မာနိုင်ငံရှိ မြို့များ]] [[Category:မကွေးတိုင်းဒေသကြီးရှိ မြို့များ]] {{Magway-geo-stub}} cjr9b83cffmcg3tz1446h5ge2hcqn63 0 18152 752388 720336 2022-07-26T13:57:10Z 2400:AC40:B4B:C0D3:10F8:1E9A:4998:DF3F wikitext text/x-wiki {{Infobox Education | country name= [[မြန်မာနိုင်ငံ]] | agency= [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] | leader titles= ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး | leader names= ဒေါက်တာ မျိုးသိန်း | budget= ~US$၁၁၅၂ မီလီယံ<ref name=seameo>{{cite web |title= Military spending still dwarfs education and health | url=http://www.mmtimes.com/index.php/national-news/10000-military-spending-still-dwarfs-education-and-health.html | access-date=18 November 2014}}</ref> | budget year= ၂၀၁၄–၁၅ | primary languages=[[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာ]]၊ [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာကား|အင်္ဂလိပ်]] | system type= အမျိုးသားပညာရေး | established events= တည်ထောင် | established dates= ၁၉၁၀ | literacy year= ၂၉၁၄ | literacy total= ၈၉.၅%<ref name="mip">{{cite book|title=The Union Report: Census Report Volume 2|publisher=Ministry of Immigration and Population|location=Nay Pyi Taw|date=2015|series=The 2014 Myanmar Population and Housing Census|pages=12}}</ref> | literacy men= ၉၂.၆%<ref name="mip"/> | literacy women= ၈၆.၉%<ref name="mip"/> | enroll total= ၁၇,၆၀၆,၂၂၃<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll Pre-primary= ၁,၈၁၂,၉၄၂ <ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll primary= ၄,၇၆၆,၈၀၆<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll secondary= ၆,၁၉၄,၈၅၁<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll post-secondary= ၄,၈၃၁,၆၂၄<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | attain secondary= | attain post-secondary= | footnotes= }} မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေးစနစ်သည် မြန်မာရိုးရာပညာရေးစနစ်မှသည် [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်]] ပညာရေးစနစ်အထိ အပြောင်းအလဲအမျိုးမျိုးဖြင့် ပြုပြင် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ==မြန်မာရိုးရာပညာရေး== မြန်မာမင်းများ လက်ထက်တော်က မြန်မာ့ ပညာရေးသည် ထိုခေတ် မြန်မာ့လူနေမှုစနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ပညာရေးပင် ဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်တွင် ကျေးရွာသည် မြန်မာ့ လူနေမှုစနစ်၏ အခြေခံအုပ်စုဖြစ်၍ ဘုန်းကြီးကျောင်းသည် ရပ်ရေးရွာရေးကိစ္စ အဝဝအတွက် စုဝေးရာ ဗဟိုဌာနဖြစ်လေသည်။ ရွာတိုင်းတွင်ပင် ကလေးများသည် ရွာကျောင်း၌ အခြေခံပညာကို သင်ကြားကြသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅၆၉ ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်လာခဲ့သော ရပ်ဖစ်ချသည် ကလေးများအား ရွာကျောင်းသို့ ပို့သော ဓလေ့ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၃ ခုနှစ်မှ ၁၈ဝ၆ ခုနှစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သွားသော ဗရင်ဂျီခင်ကြီးဆင်ဂါမနောကလည်း အမြို့မြို့အရွာရွာတွင် ဘုန်းကြီးကျောင်းများရှိခြင်းနှင့် ထိုကျောင်းများတွင် မြို့ရွာရှိ ကလေးများ စာသင်ကြခြင်းကို ရေးသားထားခဲ့သည်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းများတွင် သင်ကြားပုံကား ရှေးခေတ်နှင့် ယခုခေတ် မကွာခြားလှချေ။ သင်ပုန်းကြီး၊ မင်္ဂလသုပ်၊ အပြင်အောင်ခြင်း၊ အတွင်းအောင်ခြင်း၊ ရတနာရွှေချိုင့်၊ သဒ္ဒါ၊ သဂြုဟ် စသည်တို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ နေ့စဉ် ဘုရား ရှိခိုး သီလခံယူခြင်း၊ ပရိတ်ကြီး ရွတ်ဖတ်ကာ တရားဒေသနာ နာကြားခြင်းဖြင့် ရတနာသုံးပါး အကြောင်းမှတ်သားစေသည်။ ထို့ပြင် စာပေပို့ချသော ဘုန်းတော်ကြီး၏ ဝသီတော်အလျောက် လောကနီတိ၊ပုတ္တောဝါဒစသော ဆုံးမစာ လင်္ကာများကိုလည်း သင်ကြားရသည်။ အချို့ကျောင်းများ၌ ဂဏန်းပညာ၊ နက္ခတ်ပညာ၊ ဗေဒင်ပညာ၊ ရာဇဝင်ပုံပြင်ပညာ၊ ရာဇသတ် ဓမ္မသတ်ပညာ၊ ဆေးအတတ်ပညာ စသည်တို့ကိုလည်း သင်ကြားပေးလေသည်။ ==အနောက်တိုင်းပညာရေးအစ== အနောက်တိုင်းပညာရေးသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၆ ရာစုနှစ်ခန့်က စတင်ခဲ့သော်လည်း စနစ်တကျရှိသည်ဟု မဆိုသာချေ။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ခရစ်ယန်သာသနာပြု လုပ်ငန်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ရှေးအကျဆုံး ရည်ညွှန်းချက်မှာ ၁၅၄၈ ခုနှစ်တွင် စိန်ဖရန်စစ် ဇေးဗီးယားက ရာမညတိုင်းသို့ သာသနာပြုအဖွဲ့ စေလွှန်ရန် ဖားသားရောဒရစ်အား ပန်ကြားခြင်းပေတည်း။ ၁၆ ရာစုနှင့် ၁ရ ရာစုနှစ်များတွင် သာသနာပြု လုပ်ငန်းများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တိုင်းရင်းသားများထက် ပေါ်တူဂီလူမျိုးနှင့် ဗရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ အတွက်သာ ဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ၁၇၂၁ ခုနှစ်တွင် ဗာနဗိုက်ဂိုဏ်းဝင် ဘုန်းကြီး ဖားသားဆစ်ဂဆစ်စမန် ကာလချီတို့ ရောက်လာသည်မှစ၍ မြန်မာ နိုင်ငံ၌ အနောက်တိုင်း ပညာသင်ကြားရေးစနစ် အခန်းသစ်ဖွင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ယင်းတို့နောက် သာသနာဖြန့်အဖွဲ့ ဘုန်းကြီးများ (၁၈၂၉-၁၈၄ဝ)၊ တျူရင်မြို့၊ အိုဗလိတ်များ (၁၈၄ဝ-၁၈၅၅) နှင့် ပါရစ်မြို့၊ အာဂန္တုမစ်ရှင် (၁၈၅၅ ခုနှစ်မှ နောက်ပိုင်း)စသော ဂိုဏ်းအဖွဲ့အစည်းများ ရောက်ရှိလာကာ အနောက်တိုင်း ပညာရေးစနစ်ကို ပျိုးထောင် ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၁၈၂၄ ခုနှစ်လောက်အထိ ယင်းသာသနာပြု အဖွဲ့ဝင်များသည် ခုနစ်ဦးထက်မပိုဘဲ အင်းဝ၊ ရန်ကုန်၊ စစ်ကိုင်းနှင့် ရွှေဘိုဒေသရှိ ဗရင်ဂျီကျေးရွာများတွင် စခန်းချလေ့ရှိ၏။ ယင်းတို့ သင်ပေးသော ပညာမှာ အရေး၊ အဖတ်၊ အတွက်နှင့် ခရစ်ယန်ဘုရားရှိခိုးတို့သာ ဖြစ်သည်။ ၁၈၁၃ ခုနှစ်တွင် ဆရာ[[ယုဒသန်]]ဟု ထင်ရှားသော ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်ဇနီးမောင်နှံတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာပြုအဖွဲ့၏ လုပ်ငန်းကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ပထမစစ်ပွဲအပြီးတွင်မှ စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ မစ္စစ်ဂျပ်ဆင်သည် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင်မှ ကျိုက္ခမီမြို့၌ သာသနာပြုကျောင်းကို တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်သည်။ ချပ်ချ အော့ အင်္ဂလန်(အင်္ဂလီကန်) ဂိုဏ်း၏ သာသနာပြုကျောင်း လုပ်ငန်းများသည် ၁၈၅၅ ခုနှစ်တွင်မှ စတင်ခဲ့ပြီးလျှင်၊ ကျန်ခရစ်ယန် သာသနာပြုဂိုဏ်းများကမူ ၂ဝ ရာစုနှစ် အတွင်း၌သာ လုပ်ငန်း စနိုင်ခဲ့သည်။ ==ပထမဆုံးဖွင့်သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်း== မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပထမဆုံး ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်းမှာ ဘကြီးတော်မင်း လက်ထက် အင်းဝမြို့တော်ရှိ ဒေါက်တာပရိုက်၏ ကျောင်းပင်ဖြစ်သည်။ အစ ပထမတွင် ကျောင်းသားလေးဦးသာရှိ၍ နောင်တွင် ခုနစ်ဦးအထိ တိုင်းလာပြီးလျှင် နေ့စဉ် နံနက် ကိုးနာရီမှ ညနေ သုံးနာရီအထိ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၊ ပထဝီဝင်၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ခရီးသွားလာမှု ပညာနှင့် သိပ္ပံပညာတို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်းများကိုမှု အောက်မြန်မာပြည်တွင် ပထမ ဖွင့်ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာပြည်ကို ခေတ်နောက်ကျမှုမှ လွတ်မြေက်စေရန် ခေတ်မီပညာရေးကို ပေးရမည်ဟူသော အယူအဆမျိုးကို အင်္ဂလိပ်တို့သည် အောက်မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပြီးစတွင် ပြောဆိုကြကြောင်း မှတ်တမ်းများတွင် တွေ့ရှိရ၏။ သို့သော် အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရန် အင်္ဂလိပ်စာတတ် အမှုထမ်းများလည်း လိုအပ်လေရာ တချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ် သဘောဖြင့် အင်္ဂလိပ် -မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင်ကျောင်းများကို မော်လမြိုင် (၁၈၃၅ခုနှစ်)၊ ကျောက်ဖြူ (၁၈၃ရခုနှစ်)နှင့် စစ်တွေ (၁၈၄၄ခုနှစ်) မြိုတို့တွင် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ==မကောလေး မှတ်တမ်းနှင့် ဝု စာချွန်တော်== ထိုအချိန်လောက်တွင် အိန္ဒိယပြည်၌ ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ တိုင်းရင်းဘာသာ ရိုးရာလေ့လာမှုကို အားပေးရန်နှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ထိထိရောက်ရောက် သင်ကြား၍ တိုင်းရင်းသားထဲမှ အင်္ဂလိပ်စာတတ် လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ရန် ဟူသော အယူအဆနှစ်မျိုး ထွန်းကားနေ၏။ ၁၈၃၅ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရဥပဒေတာဝန်ခံ လော့မကောလေးသည် ပညာရေးမှတ်တမ်းတစ်စောင် ထုတ်ပြန်လိုက်ရာ၊ ဒုတိယ အယူအဆမှာ အထက်စီး ရသွားတော့သည်။ မကောလေး၏ မှတ်တမ်းသည် အိန္ဒိယပြည်အတွက် ရည်စူးခြင်း မှန်သော်လည်း မြန်မာပြည်သည် ထိုစဉ်က အိန္ဒိယပြည်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ဖြစ်နေပေရာ မြန်မာပြည်နှင့်လည်း အလိုအလျောက် သက်ဆိုင်နေလေသည်။ မကောလေး၏ အယူအဆမှာ ယေဘုယျအားဖြင့်(၁)အရှေ့တိုင်းပညာ လေ့လာမှုအစား အင်္ဂလိပ်ဘာသာစာပေကိုသာ လေ့လာဖို့အားပေးရန်၊ (၂) အင်္ဂလိပ် ဘာသာကိုသာ သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုရန်နှင့် (၃) အသားအရောင်အားဖြင့် ညိုသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာ တတ်ကျွမ်း၍ အင်္ဂလိပ်လို တွေးခေါ်ကာ အင်္ဂလိပ်စိတ် ပေါက်နေသော လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ပြီးနောက် ယင်းတို့ကိုတိုင်းရင်း လူမျိုးများနှင့် အုပ်ချုပ်သူအကြားတွင် ပေါင်းကူးတံတားသဖွယ် ဆောင်ရွက် စေရန်တို့ ဖြစ်၏။ ဤသို့ အယူအဆရှိနေချိန်တွင် ၁၈၅၄ ခုနှစ်၌ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သင်ကြားရေးကို အဓိက အားပေးရန် ချားစဝု စာချွန်တော်ကို အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ထပ်မံ ကြေညာလိုက်ပြန်ရာ အင်္ဂလိပ်ပညာ သင်ကြားရေးသည် ပို၍ အခြေမြဲသွားတော့သည်။ ၁၈၆၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် မြန်မာပြည်၌ ပညာရေးဌာန ဖွင့်လှစ်၍ ပထမဆုံး ပညာမင်းကြီး အဖြစ်နှစ်ခြင်း ခရစ်ယန်ဂိုဏ်း သာသနာပြုတစ်ဦး ဖြစ်သူ ဆရာဟောက်အား ခန့်ထားလိုက်၏။ ၁၈၆၅ ခုနှစ်တွင် ဝန်ရှင်တော် မင်းကြီး ဆာအာသာဖယ်ယာက ဗုဒ္ဓဝါဒီ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများကို အာခြေပြုကာ မြန်မာဘာသာ ပညာရေးကို တည်ဆောက်သွားရန် စဉ်းစား ခဲ့သော်လည်း၊ ခန့်အပ်စ ပညာမင်းကြီး၏ စိတ်ပါ ဝင်စားခြင်း မရှိမှုနှင့် မကောလေးမှတ်တမ်း နှင့် ချားစဝု စာချွန်တော်တို့မှ ပြန့်ပွားလာသော အယူအဆတို့ကြောင့် ဖယ်ယာစီမံကိန်းသည် လုံးဝ မစမ်းသပ်လိုက်ခဲ့ဘဲ အဖျားရှူးသွားလေသည်။ ==ပညာရေး လမ်းသုံးသွယ်== ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ဆူးအက်တူးမြောင်း တူးဖော်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ရာ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးလာမှုကြောင့် အင်္ဂလိပ် ပညာတတ် စာရေးစာချီ အမြောက်အမြား လိုအပ်လာသော အစိုးရအက်ဥပဒေများနှင့် အရပ်ရပ် စာမေးပွဲများ အောင်မြင်ရေး အတွက် အင်္ဂလိပ်ဘာသာသည် ပို၍လိုအပ်လာသည်နှင့်အမျှ တစ်နေ့တစ်ခြား ကြီးပွား တိုးတက်လာပြီးလျှင်၊ မြန်မာဘာသာ အနှိမ်ခံဘာသာအဖြစ် မှေးမှိန်လာခဲ့လေတော့သည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင်မူ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ပညာရေးသည် ပိုမို အခြေမြဲသွားပြီးလျှင် အဓိကအားဖြင့် အစိုးရကျောင်းများနှင့် အစိုးရအထောက်အပံ့ခံ ခရစ်ယန်သာသနာပြု ကျောင်းများက သင်ကြား ပေးလေသည်။ သို့ဖြင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းများမှ စခဲ့သော မြန်မာ့ ရိုးရာပညာရေးနှင့် ခရစ်ယန် သာသနာပြု ကျောင်းများမှ စခဲ့သော အနောက်တိုင်း ပညာရေးသည် ၂ဝ ရာစုနှစ် အဝင်၌မှု မြန်မာပြည်တွင် လမ်းသုံးသွယ်ဖြစ်နေသည်။ ယင်းတို့ကား - (၁) တိုင်းရင်းဘာသာသင်ကျောင်းများ (၂) အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်များနှင့် (၃) အင်္ဂလိပ် ဘာသာသင်ကျောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အများစု သင်ကြားကြသော တိုင်းရင်းဘာသာ သင်ကျောင်းများကား အနာဂတ် အလားအလာ ကင်းမဲ့သော ကျောင်းများသာ ဖြစ်၏။ ယင်းကျောင်းထွက်များသည် မြန်မာဆရာဖြစ်၊ မြေတိုင်းစာရေးနှင့် ကျောက်ထိုးဆရာ အလုပ်တို့သာ လုပ်နိုင်ကြလေသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြိုခေတ် ပညာရေးကို ပညာရေးအစီရင်ခံစာတစောင်က မြေ|ာ်မှန်းချက်ကင်းမဲခြင်း၊ အဆက်အသွယ် မရှိသော စင်ပြိုင်ကျောင်းများ တည်ထောင်ခြင်း၊ တလမ်းသွား ပညာရေးဖြစ်ခြင်း၊ စာမေးပွဲနှင့် စာအုပ် လေ့လာမှုကိုသာ အဓိကထားသော ပညာရေးဖြစ်နေခြင်း၊ နိုင်ငံခြား ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခြင်း၊ မှတ်စုကိုသာ အဓိက ထားစေခြင်း၊ လက်တွေ့စိုက်ပျိုးရေးကို ဂရုမမူခဲ့သောကြောင့် လူငယ်များ ကျေးလက်ကိုစွန့်၍ မြို့ခိုစေခြင်း၊ ပညာရေး အဟောသိကံဖြစ်ခြင်း၊ ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့များ တစ်နေ့တစ်ခြား ပေါများလာခြင်း၊ ဆရာလစာ နည်းပါးခြင်း၊ အလုပ်၏ သိက္ခာကို တန်ဖိုးမထားစေခြင်းနှင့် စက်မှု လက်မှုပညာရေး လိုအပ်ခြင်းစသော အင်္ဂါရပ်များ ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့၏။ ==ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မတီများ== မြန်မာပြည် ပညာရေးသည် သခင်ပညာကို မပေး၊ ကျွန်ပညာကိုသာ ပေးသည်ဟု ယူဆကာ မကျေနပ်မှုများ စစ်ကြို ခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရှိခဲ့လေသည်။ ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မီတီများလည်း အမြောက်အမြား ဖွဲ့ခဲ့ရာ အရေး ကြီးသော ကော်မတီများမှာ တိုင်းရင်းဘာသာပညာရေး ကော်မတီ (၁၉၂၄)၊ စက်မှုလက်မှုပညာနှင့် သက်မွေးဝမ်းကျောင်း ပညာရေး ကော်မီတီ(၁၉၂၇)နှင့် တိုင်းရင်းဘာသာပညာနှင့် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာရေး ပြုပြင်စီမံမှု ကော်မီတီ(၁၉၃၅)တို့ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၃၅ ခုနှစ် ကော်မီတီ၏ အစီရင်ခံစာကို ယင်း၏ ဥက္ကဋ္ဌအား အစွဲပြု၍ ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာဟု ခေါ်တွင်၏။ ထိုအစီရင်ခံစာတွင် တက္ကသိုလ်မတိုင်မီ ပညာရေးလုပ်ငန်း အရပ်ရပ်၊ ကဏ္ဍအသီးသီးကို အသေးစိတ် လေ့လာထားလေသည်။ သို့သော် ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာပါ ထောက်ခံချက်များကိုမှု အကြောင်း အမျိုးမျိုးကြောင့် တိုင်းပြည်က အပြည့်အဝ လက်မခံ နိုင်ခဲ့ချေ။ တိုင်းပြည်က လက်ခံသော အချက် အလက် အချို့ကိုလည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီးကြောင့် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ခြင်း== မြန်မာမင်းများလက်ထက်တွင် ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း များသည် မြန်မာ့ တက္ကသိုလ်များပင် ဖြစ်ကြသည်။ အနောက်တိုင်း အယူအဆအတိုင်း သင်ကြားပို့ချအပ်သော တက္ကသိုလ်ပညာရေးသည်ကား ၁၈၇၈ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရပေမည်။ ထိုနှစ်တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ အစိုးရ အထက်တန်းကျောင်း၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ်၏ ဥပစာတန်းစာမေးပွဲ အတွက် ပထမဆုံး စတင်သင်ကြား ခဲ့လေသည်။ ၁၈၈၄-၈၅ ခုနှစ် ရောက်သောအခါတွင်မူ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်း(ယခု [[အ.ထ.က(၁)လသာ|အ.ထ.က ၁ လသာ]])၌ ရန်ကုန်ကောလိပ်ဟူ၍ ဌာနသီးသန့် ဖွင့်လှစ်ကာ ယင်းကို မြန်မာပြည် ပညာရေးဆင်ဒီကိတ်အဖွဲ့က ကွပ်ကဲ အုပ်ချုပ်လေသည်။ ၁၉ဝ၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်ကောလိပ်ကို အစိုးရကတာဝန်ယူလိုက်ကာ ထိုနှစ်မှစ၍ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရကောလိပ်ဟု ခေါ်တွင်၏။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် တွင်မူ တက္ကသိုလ်ကောလိပ် (ယူနီဗာစီတီကောလိပ်) ဟူ၍ ဖြစ်လာလေသည်။ ရန်ကုန်ကောလိပ်နှင့် ခေတ်ပြိုင် ပေါ်ပေါက်လာသော ကောလိပ်ကား ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု နောင်တွင် အမည်တွင် လာသော ဗက်ပတစ်ကောလိပ်ဖြစ်၏။ အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာအဖွဲ့သည် ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် ကူရှင် ကျောင်းကို တည်ထောင်ကြကာ၊ ထိုကျောင်းတွင် ၁၈၉၄ ခုနှစ်၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် ဥပမာစာတန်း စာမေးပွဲအတွက် စတင် သင်ကြား ပေးခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ သင်ကြားပေးမှုမှ အမေရိကန် ဗက်ပတစ်ကောလိပ် ပေါက်ဖွားလာကာ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် သာသနာပြုဆရာကြီး ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်အား ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု အမည် ပြောင်းလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၂၁ ပြည့်နှစ်တွင် ထိုကောလိပ် နှစ်ခုကို စုစည်းကာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့လေသည်။ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေကြမ်းကို ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလတွင် မြန်မာပြည် ဥပဒေပြုကောင်စီက အတည်ပြုလိုက်၍ ထိုနှစ် အောက်တိုဘာလ၂၄ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်၏ အတည်ပြုချက်ကို ရရှိခဲ့၏။ အဆိုပါ အတည်ပြုချက်များအရ [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]]သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် ပေါက်ဖွားလာသည်။ ==တည်ထောင်စ တက္ကသိုလ်== အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ်၏ အကြီးအကဲသည် တက္ကသိုလ် အဓိပတိဖြစ်၍၊ မြန်မာပြည် ဒုတိယဘုရင်ခံသည် ရာထူးအရ တက္ကသိုလ်အဓိပတိဖြစ်သည်။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးကိုမူ ဒုတိယအဓိပတိက ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲ၏။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ တက္ကသိုလ်ကောင်စီဖြစ်ကာ၊ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင်အာဏာကို ကောင်စီ အမှုဆောင် ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ ပညာရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ ပါမောက္ခအဖွဲ့ဖြစ်၍ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင် အာဏာကို ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်း ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်ကို ယင်းကောလိပ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်ပြီးလျှင် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ကိုမူ အမေရိကန် သာသနာပြုအဖွဲ့က ခန့်အပ်သော ဂေါပကအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်၏။ ကောလိပ်နှစ်ခုစလုံးတွင် အကြီးအကဲမှာ ကျောင်းအုပ်ကြီးများ ဖြစ်ကြလေသည်။ နောင်တွင် အက်ဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက်များအရ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြောင်းလဲမှုများရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် မတိုင်မီ ခေတ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာ၊ သချသ္မာ၊ ပါဠိ၊ ဓာတုဗေဒ၊ ရူပဗေဒ၊ တက္ကဗေဒ (ယုတ္တိဗေဒ)နှင့် သဘာဝတ္ထဗေဒ (ဒဿနိကဗေဒ) ဘာသာရပ်တို့ကိုသာ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် စာမေးပွဲအတွက် ကောလိပ်နှစ်ခုတွင် သင်ကြားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်းပြီး၍ များမကြာမီပင် အဆိုပါ ဘာသာရပ်များ အပြင် မြန်မာ ဘာသာနှင့် စာပေ၊ ရာဇဝင်သမိုင်း၊ ဇီဝဗေဒ၊ ဘောဂဗေဒ၊ ပထဝီဝင်၊ ဘူမိဗေဒ၊ သစ်တောသိပ္ပံ၊ ပညာရေး၊ ဆေးပညာနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သိပ္ပံပညာများကိုပါ သင်ကြားလာနိုင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ဖွင့်စတွင် တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၌ ကျောင်းသား ၆၉၂ ယောက်၊ ဂျပ်ဆင် ကောလိပ်တွင် ၁၃ရ ယောက် ရှိရာ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခုလုံးတွင် ကျောင်းသား စုစုပေါင်း ၈၂၉ ယေက် ရှိခဲ့လေသည်။ ==ကျောင်းသားသပိတ်နှင့် အမျိုးသားပညာရေး== မြန်မာလူထုသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ သီးခြားတက္ကသိုလ်တစ်ရပ်ကို လိုလားတောင့်တ တောင်းဆိုခဲ့ ကြသော်လည်း တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကြမ်း ပေါ်ထွက်လာသော အခါတွင်မူ ပြဋ္ဌာန်းချက် အချို့ကို မကျေနပ်ကြချေ။ အထူးသဖြင့် တက္ကသိုလ် ပညာရေးကို ပြန့်ပွားအောင် ပြုလုပ်ရမည့်အစား ပိုမိုပါးရှားအောင် အဟန့်အတားများပင် ပြုလုပ်ထားသည်ဟု ယူဆကြ၍ တက္ကသိုလ် ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ပေးရန် အနှံ့အပြား တောင်ဆို ကြလေသည်။ ထိုတောင်းဆိုမှုများကို အစိုးရက မလိုက်လျောသောကြောင့် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၅ ရက်နေ့ (၁၂၈၂ ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့)တွင် မြန်မာပြည်၏ ပထမဆုံး တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ထိုသို့ ကျောင်းသားသပိတ် မှောက်စဉ်အတွင်း ပညာသင်မပျက်စေခြင်းငှာ ရန်ကုန်မြို့ဗဟန်းရပ်ကွက်တွင် အမျိုးသား ကောလိပ်တစ်ကျောင်းကို ပညာရေးစိတ်ထက်သန်သူများနှင့် သပိတ်မှောက် ကျောင်းသားများက ဦးစီးတည်ထောင်ကြ၏။ နောင်တွင် သပိတ်လှန်သော်လည်း သပိတ်မှောက်ကျောင်းသားများပင် ကျွန်ပညာကို ဆက်လက် မသင်လိုတော့ပြီဟု ဆုံးဖြတ်ကာ တိုင်းပြည်အနှံ့ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] အစရှိသော အမျိုးသားကျောင်း ၉၃ကျောင်း တည်ထောင်ခဲ့၏။ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၇ ရက် ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်း မြို့နယ်တွင် စတင် တည်ထောင်သော မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသော အမျိုးသားကျောင်း ဖြစ်သည်။ အမျိုးသား ကောလိပ်သည် သက်ဆိုး မရှည်ရှာသော်လည်း အမျိုးသားကျောင်းများကား မျိုးချစ်စိတ် သွင်းပေးရာ၊ ဌာန ကြီးများ ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ ယင်း အမျိုးသားကျောင်းများကို အမျိုးသား ပညာရေးကောင်စီက အုပ်ချုပ်လေသည်။ ပထမ ကျောင်းသားသပိတ်သည် ပညာရေးကိစ္စကြောင့် စတင်မှောက်ခဲ့ရသော ကျောင်းသားသပိတ် ဖြစ်သော်လည်း၊ ပညာရေးထက် နိုင်ငံရေး အနှစ်သာရ ပို၍ရှိ၏။ ခေတ်ပညာတတ်များက မိမိတို့အတွက် လက်တစ်လှမ်းတွင် သာရှိသော ရာထူးရာခံများကို မမက်မော၊ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကို လုံးဝစွန့်လွှတ်ကာ သပိတ်မှောက်လိုက်ခြင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်သူ ဗြိတိသျှ အစိုးရအား တော်လှန်ခြင်းဖြစ်ရာ တိုင်းပြည်အား နိုင်ငံရေးမျက်စိ ဖွင့်ပေးလိုက်သကဲ့သို့ ရှိလေသည်။ ထိုကြောင့်ပင် [[ဂျီ-စီ-ဘီ-အေ]] ခေါ် မြန်မာအသင်းချုပ်၏ နဝမကွန်ဖရင့်တွင် တန်တောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့ကို [[အမျိုးသားနေ့]]အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်လေသည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားများ သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုနုနှင့် သမဂ္ဂ၏အာဘော် အိုးဝေမဂ္ဂဇင်း အယ်ဒီတာ ကိုအောင်ဆန်းတို့ကို ကျောင်းမှ ထုတ်လိုက် သောကြောင့် ဒုတိယ ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပြန်လေသည်။ တတိယ ကျောင်းသား သပိတ်ကား ၁၉၃၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ရေနံမြေသပိတ်ကို ထောက်ခံရန် သွားသော တက္ကသိုလ် သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုဗဟိန်းနှင့် အတွင်းရေးမှူး ကိုဗဆွေတို့ကို မကွေးမြို့တွင် ဖမ်းဆီးရာမှ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။ ==စစ်ကြိုခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများ== စစ်ကြိုခေတ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများအနက် မှတ်တမ်းတင်ဖွယ် တရပ်ကား တက္ကသိုလ် မတည် ရန်ပုံငွေတစ်ရပ် စုဆောင်းပျိုးထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်၏။ ၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ်အဓိပတိ ဆာဟားကုတ်ဗတ္တလာ ကြီးမှူး၍ ကောက်ခံခဲ့ရာ ငွေ ၄၈ သိန်းနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သတ္တုတွင်းတူး ပညာသင် အဆောက်အအုံတစ်ခု ရရှိလိုက်၏။ တက္ကသိုလ်သည် တစ်စတစ်စနှင့် ပညာရပ်များ တိုးချဲ့ သင်ကြားလာသည်နှင့်အမျှ ဌာနများလည်း တိုးပွားလာ၏။ ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ်ကောင်စီသည် စတက်တျု ဥပဒေအရ ဆရာဖြစ်သင်ကောလိပ်နှင့် ဆေးအတတ်သင် ကောလိပ်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ ဥပစာကောလိပ်ကျောင်း တစ်ကျောင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့ကာ၊ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ပင် ဒီဂရီအဆင့် သင်ကြားသော စိုက်ပျိုးရေး ကောလိပ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် မြန်မာပြည်သို့ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး ကူးစက်လာချိန်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၌ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၊ ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်၊ ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်၊ ဆေးအတတ်သင်ကောလိပ်၊ စိုက်ပျိုးရေးကောလိပ်နှင့်မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ဟူ၍ ကောလိပ်ခြောက်ခုရှိလေသည်။ မန္တလေးဥပစာကောလိပ်သည် တက္ကသိုလ်ကစီမံကွပ်ကဲသော ကောလိပ်ဖြစ်၍ ကျန်ကောလိပ်များကား တက္ကသိုလ်၏ အပေါင်းပါကောလိပ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ပြီးခဲ့ချိန်မှစ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် နှစ်ကြိမ် ပေါင်းသုံးကြိမ် စစ်ကြိုခေတ်တွင် ပြင်ဆင်ခဲ့၏။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်ပထမ ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ် အဓိပတိ၊ ဒုတိယအဓိပတိ ရာထူးများသည် ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ရသော ရာထူးများ ဖြစ်လာကာ၊ ဘဏ္ဍာရေးနှင့် အခွန်တော်ဌာန အတွင်းဝန် ဦးတင်ထွဋ်နှင့် ရန်ကုန် မျူနီစီပယ်မင်းကြီး ဦးဆက်တို့သည် အဓိပတိနှင့် ဒုတိယ အဓိပတိအဖြစ် အသီးသီး ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။ ==ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း အခြေအနေ== ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်မီး မြန်မာပြည်သို့ ကူးစက်ရောက်ရှိလာသောအခါတွင်မူ ပညာရေး လုပ်ငန်းများ အားလုံးပင် ရပ်ဆိုင်းသွားကြသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့မှစ၍ ရပ်စဲလိုက်ကာ အခြားကျောင်းများ ကိုလည်း ပိတ်လိုက်ရ၏။ ဗြိတိသျှ အစိုးရသည်လည်း အိန္ဒိယပြည်သို့ ဆုတ်ခွာသွားလေသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ မြန်မာပြည်မှ ဆုတ်ခွာခြင်းမှာ ၁၉၄၂ ခုနှစ် မေလ လောက်တွင် ပြီးဆုံး၍၊ အောက်တိုဘာလတွင် ဂျပန် စစ်အစိုးရ၏ သဘောတူညီချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံတော် အစိုးရက မူလတန်းကျောင်း ၁ဝဝဝ၊ အလယ်တန်းကျောင်း ၃ဝဝနှင့် အထက်တန်းကျောင်း ၁ဝဝ ဖြင့် ရှေးဦးစွာ စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုမခွဲ တော့ဘဲ၊ သင်ရိုးတစ်မျိုးတည်းကိုသာ သင်ကြားသော ကျောင်းတမျိုးတည်းသာ ရှိ၍၊ သင်ရိုးမဏ္ဍိုင်အဖြစ်လည်း မြန်မာဘာသာ ကိုသာ အသုံးပြုလေသည်။ ဦးစွာ၌ အင်္ဂလိပ် ဘာသာကို နိုင်ငံခြား ဘာသာအဖြစ် ကျောင်းများတွင် သင်ကြားသော်လည်း၊ ဂျပန်အစိုးရ၏ ကန့်ကွက်မှုကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများ၌ ဂျပန်ဘာသာကိုလည်းကောင်း၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို လည်းကောင်း မသင်ကြားရန် ဆုံးဖြတ် ကြလေသည်။ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်ကိုလည်း ရေးဆွဲကြကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ် သစ်များကို ပညာရေးဌာနခွဲ၏ စာပေနှင့် စာကြည့်တိုက် ဌာနစိတ်က ထုတ်လုပ်လေသည်။ စစ်အတွင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အခြားကျောင်းများကား နိုင်ငံတော် ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်း၊ နိုင်ငံတော် ဂီတပညာသင် ကျောင်းနှင့် နိုင်ငံတော် ပန်ချီးပညာသင်ကျောင်းတို့ ဖြစ်ကြ သည်။ နိုင်ငံတော် တက္ကသိုလ်ကိုလည်း တက္ကသိုလ်ကောလိပ် ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်အား ကျောင်းအုပ်ကြီးအဖြစ် ခန့်ထားကာ ရန်ကုန်မြို့တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ စစ်အတွင်း နောက်ပိုင်း ကာလတွင်ကား မဟာမိတ် ဗုံးဒဏ်များ ပြင်းထန်လာပြီးလျှင်၊ စစ်တလင်း ဖြစ်လာပြန် သည်နှင့်အမျှ ကျောင်းများ ပျက်စီးရပြန်လေသည်။ ဆက်လက် ဖွင့်လှစ်နိုင်သေးသော ကျောင်းများတွင်လည်း ကျောင်းဆရာ များသည် ကျပ်တည်းလာသော စီးပွားရေးအခြေအနေကြောင့် အလုပ်မှ နုတ်ထွက်သူ ပိုမိုများပြားလာသည်။ ပညာရေးကား မတည်ငြိမ်၊ ဖရိုဖရဲ ဖြစ်ရပြန်လေသည်။ သို့သော် စစ်အတွင်း ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် မြန်မာပညာရေးသည် အရှုံးချည်း မဟုတ်ဘဲ အမြတ် ရတန်သရွေ့ ရလိုက်ခဲ့သေး၏။ ယင်းတို့ကား အတန်းအစား ခွဲခြားမှုပပျောက်ကာ ကျောင်းတမျိုးတစားတည်း တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာဘာသာကို အမျိုးသာဘာာ အဖြစ် ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် အောင် ကြိုးပမ်းနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဘဝနှင့် ပိုမိုနီးစပ်သော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို စတင်ကြံဆ တီထွင်နိုင်ခဲ့ခြင်းနှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ကောင်းများ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ==ဆင်းမလားစီမံကိန်း== စစ်ကာလအတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလာမြို့၌ အခြေစိုက်သော မြန်မာပြည်ဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ်ဒေါ်မန်စမစ် ဦးဆောင်သည့် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ၁၉၄၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးကို စတင်စဉ်းစားလာသည်ကို တွေ့ရှိ၈သည်။ ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု အရာရှိအဖြစ် တာဝန် ပေးခြင်းခံရသူ စစ်ကြိုခေတ် ပညာ မင်းကြီး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အယ်လက်ဇန္ဒာကင်းဗဲသည် သူကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌ ပြုလုပ်ခဲ့သော ကော်မတီ၏ ၁၉၃၆ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာကို မှီငြမ်းပြုကာ ''မြန်မာပြည် ပညာရေးစနစ် ပြန်လည် တည်ဆောက်ရေး စာတမ်း'' ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် တင်သွင်းလေသည်။ ထိုစာတမ်းတွင် စာပိုဒ်ပေါင်း ၆၉ ပိုဒ်ပါရှိသည့် အနက် တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်ဆိုင်သော စာပိုဒ် ၁၂ ပိုဒ် ပါရှိလေသည်။ ကင်းဗဲ၏ စာတမ်းနှင့် ယင်းစာတမ်းအပေါ် ရေးသားထားသော ပုဂ္ဂိုလ် အသီးအသီး၏ မှတ်ချက်များကို စိစစ်ရန် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ဆာ ထွန်းအောင်ကျော် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု ကော်မီတီ တစ်ရပ် ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကင်းဗဲစာတမ်းပါ ထောက်ခံချက်များကို လက်ခံခဲ့၍၊ နောင်တွင် ဆင်းမလား ပညာရေး စီမံကိန်းဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသော စစ်ပြေးအစိုးရ၏ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရာတွင် ထိုစာတမ်းသည် အခြေခံ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ထိုစီမံကိန်း၏ အဓိက အရေးကြီးသော အချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ၁။ အစိုးရက ဦးဆောင်သော အခမဲ့ မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးစနစ် တည်ထောင်ရန်။ ၂။ စစ်ကြိုခေတ် ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုကို တစ်မျိုးတည်းအဖြစ် ပေါင်းပစ်ရန်။ ၃။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများစနစ် ပယ်ဖျက်ရန်။ ၄။ ကျောင်းများကို အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားရန်။ (က) အသက်ခြောက်နှစ်မှ ၁၁ နှစ်အရွယ် ကလေးများ (ပထမတန်းမှ ပဉ္စမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းကျောင်း။ (ခ) အသက် ၁၁ နှစ်မှ ၁၅ နှစ်ရွယ်ကလေးများ (ဆဋ္ဌမတန်းမှ နဝမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းလွန်ကျောင်း။ (ဂ) အသက် ၁၅ နှစ်မှ ၁၈ နှစ်ရွယ် ကလေးများ (ဒသမနှင့် ဧကဒသမတန်း)အတွက် အကြို တက္ကသိုလ် ကျောင်းများဖြစ်၏။ ၅။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် ကျောင်းလခ လွတ်ငြိမ်းခွင့် ပြုရန်။ ၆။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာနှင့် မြန်မာဘာသာကို တန်းတူတန်ဖိုးထားကာ နှစ်ဘာသာစလုံးကိုပင် ပထမတန်းမှ စ၍ သင်ကြားရန်။ ၇။ စာမေးပွဲကို အအောင် အရှုံးစနစ်ဖြင့် မဟုတ်ဘဲ မှတ်တမ်းစနစ် တီထွင် အစားထိုးရန်။ ဂ။ ပညာရေးကို ဗဟိုအားဏာပိုင်အဖွဲ့က ကြီးကြပ်ရန်။ ထိုစီမံကိန်းအရ တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ကောလိပ်ကျောင်းများကို ပယ်ဖျက်ပြီးလျှင် မဟာဌာနများဖွဲ့ကာ ယင်းတို့ကို မဟာဌာနမှူးများက အုပ်ချုပ်သော ယူနစ်ထရီစနစ်ဖြင့် တက္ကသိုလ်ကို ပြန်လည်တည်ထောင်ဆောက်ရန်၊ ဥပစာတန်းကို ပယ်ဖျက်ပြီးသော် ပထမနှစ်ကို ကျောင်းနှင့်တွဲ၍ ဒုတိယနှစ်ကို ဒီဂရီသင်တန်းနှင့် တွဲထားရန်၊ တက္ကသိုလ်က မိမိကိုယ်ပိုင် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲကျင်းပရန်၊ အဖွဲ့ဝင် ဦးရေမများလှသော တက္ကသိုလ်ကောင်စီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့တို့က အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ပညာရေးကို အသီးအသီးကွပ်ကဲရန်၊ အချိန်ပြည့် ဒုတိယ အဓိပတိ ခန့်ရန် စသည်ဖြင့် ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ကျောင်းပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ နောက်ထပ်ကော်မီတီဖွဲ့စည်းမှု မရှိသော်လည်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ထပ်မံအသေးစိတ် စဉ်းစားရန် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်ကော်မတီနှင့် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ် ယာယီကော်မတီဟူ၍ ထပ်မံဖွဲ့စည်းခဲ့သေးသည်။ ==ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ခေတ်ပညာရေး အခြေအနေ== ဗြိတိသျှစစ်တပ်များ မြန်မာပြည်ကို ပြန်လည် သိမ်းပိုက်ပြီးသည့်နောက် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ထူထောင်ခဲ့ရာ၊ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့၏ ပညာရေးဌာနကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့မှ ဆင်းမလား စီမံကိန်းတိုင်း မူလတန်းလွန်ကျောင်း ၄၂ ကျောင်းနှင့် မူလတန်းကျောင်း ၂ဝ၆ဝ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ရုပ်သိမ်းသောအခါ၌ စစ်ပြေးဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ် ဒေါ်မန်စမစ်၏ အစိုးရအဖွဲ့ကဆက်ခံကာ ကျောင်းသစ်အနည်းငယ် ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ဗြိတိသျှ စစ်အစိုးရသည် ကြားဖြတ်တက္ကိသိုလ် မတည်ထောင် နိုင်သေးမီ အတွင်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာ ဆည်းပူးနိုင်ရန် မဂိုလမ်း (ယခု ရွှေဘုံသာလမ်း)တွင် အရေးပေါ် တက္ကသိုလ်သင်တန်းတစ်ရပ်ကို ယခင်စစ်ကြိုခေတ် ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဦးဘအား အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ခန့်ကာဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ သို့သော် ကျောင်း အဆောက်အအုံနှင့် ဆရာများ လုံလောက်အောင် မပေးနိုင်မှုကြောင့် ဆင်းမလားပညာရေး စီမံကိန်းကို ပြည်သူတို့က မကျေနပ်ကြချေ။ ကျောင်းများကို တစ်မျိုးတစ်စားတည်း ပူးပေါင်းလိုက်နိုင်သော်လည်း ကျောင်းဆရာ အနေဖြင့်မူ စစ်ကြိုခေတ်အတိုင်း အမျိုးမျိုး ကွဲပြားခြားနားကာ လစာမမျှမတ ဖြစ်နေသေးခြင်းကိုလည်း မကျေနပ်ကြချေ။ တက္ကသိုလ် ပညာရေးတွင်လည်း ဆင်းမလား စီမံကိန်းကို အမျိုးမျိုး ဝေဖန်လျက်ရှိကြပေရာ၊ အစိုးရသည် ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှု ကော်မတီကိုလည်းကောင်း၊၁၉၄၆ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် တက္ကသိုလ်ဖွဲ့စည်းပုံ ကော်မတီကိုလည်းကောင်း ခန့်အပ်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှုကော်မတီသည် ထိုနှစ် ဩဂုတ်လတွင်လည်းကောင်း၊ တက္ကသိုလ် ဖွဲ့စည်းပုံကော်မီတီသည် ၁၉၄၇ ခုနှစ် နှစ်ဦးတွင်လည်းကောင်း အသီးအသီး အစီရခင်ခံစာ တင်သွင်းခဲ့ကြ၏။ သို့သော် ထိုအချိန်သည် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲ၏ ဒီရေ အမြင့်ဆုံးကာလ ဖြစ်ပေရာ၊ ပညာရေး အစီရင်ခံစာများ၊ ထောက်ခံချက်များကို အလေးပေး စဉ်းစားနေချိန်မဟုတ်တော့ချေ။ ==ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒ== မြန်မာနိုင်ငံကို လွတ်လပ်သော အချုပ်အချာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံအဖြစ် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ကြေညာခဲ့၏။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အရပ်ရပ် ပညာရေးအစီရခံစာများကို လေ့လာပြီးနောက် အစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒကို ကြေညာခဲ့ လေသည်။ သို့သော် ပြည်တွင်း ဆူပူသောင်းကျန်းမှု သည်လည်း လွတ်လပ်ရေးနှင့် အတူ ထပ်ချပ်မကွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ရာ ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဇွန်လ ၁ ရက်နေ့ကျမှသာ လွတ်လပ်သော ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ပညာရေး ဝါဒကို စတင်အကောင်အထည် ဖောနိုင်ခဲ့လေသည်။ ထိုပညာရေး ဝါဒ၏ အဓိက အချက်များမှာ - (၁) ကြားဖြတ်သဘော စမ်းသပ်သည့်အနေဖြင့် ပညာရေးကို ဗဟိုမှ ကွပ်ကဲအုပ်ချုပ်ရေး။ (၂) အထောက်အပံ့စနစ် ပယ်ဖျက်ကာ၊ ယင်းအစားနိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများသာ ရှိသော စနစ် တည်ထောင်ရေး။ (၃) မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးကို စမ်းသပ် တီထွင်ရေး။ (၄) ကျောင်းအဆင့်ခွဲရေးကို ပြန်ပြင်ဆင်ရေး။ (၅) အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကြားနိုင်ခွင့် တိုးမြှင့်ရေး။ (၆) မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ရေးတို့ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုဝါဒအရ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ရန်ကုန်မြို့တော် မျူနီစီပယ်အဖွဲ့က ဖွင့်လှစ်ထားသော မူလတန်းကျောင်းများမှ အပ ကျန် ကျောင်းများကို ဗဟိုပညာရေးဌာနက ချုပ်ကိုင်စေခဲ့သည်။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများ မရှိတော့သောကြောင့် ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ ဆင်ခြေဖုံးတစ်ဝိုက်တွင် မသင်မနေရ ပညာရေးစနစ်ကို စမ်းသပ်တီထွင်ခဲ့သည်။ ကျောင်းများကိုလည်း သူငယ်တန်းမှ စတုတ္ထတန်းအထိ မူလတန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ သတ္တမတန်းအထိ အလယ် တန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ နဝမတန်းအထိ အထက်တန်းကျောင်းဟူ၍ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်လိုက်၏။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ပဉ္စမတန်းမှစ၍ မသင်မနေရ နိုင်ငံခြားဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ဘာသာပြန်ဆို ထုတ်လုပ်နိုင်ရေး အတွက်လည်း စီစဉ်ခဲ့လေသည်။ ==ပညာရေးမစ်ရှင်နှင့် ကော်မတီများ== ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးသည် ပိုမိုအသက်ဝင်လာလေသည်။ ယူနက်စကို အဖွဲ့ကလည်း ပညာရေး ပါရဂူသုံးဦး ပါဝင်သော အဖွဲ့တစ်ရပ်ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေခံနှင့် သက်ကြီးပညာရေး၊ မသင်မနေရ ပညာရေး၊ မူလတန်းလွန်ကျောင်း ပညာရေး၊ ကျောင်းဆရာများ ထုတ်လုပ်ရေး၊ အထက်ပါကိစ္စလေးရပ်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး ပြဿနာများကို လေ့လာရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ ယူနက်စကို မစ်ရှင်အဖွဲ့သည် ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ဆိုက်ရောက်လာကာ အဖွဲ့အစီရင်ခံစာကို ၁၉၅၁ ခုနှစ် မေလတွင် တင်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ပြည်ထောင်စု အစိုးရသည် ပညာမင်းကြီး ဦးကောင်း ခေါင်းဆောင်လျက် ပုဂ္ဂိုလ် ခြောက်ဦးပါဝင်သည့် ပညာရေးလေ့လာမှုအဖွဲ့ကို ခြောက်လ ကြာမျှ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ မက္ကဆီကို၊ ကနေဒါနှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့ကို စေလွှတ်ခဲ့၏။ ထိုအဖွဲ့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ၁၉၅၂ ခုနှစ် မေလတွင် ပြန်လည် ဆိုက်ရောက်လာလေသည်။ လေ့လာမှုအဖွဲ့ ပြန်လည်ဆိုက်ရောက်လာသေအခါ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ယင်းအဖွဲ့ဝင် ပုဂ္ဂိုလ်ခြောက်ဦး အပါအဝင် ပုဂ္ဂိုလ် ၂၁ ဦးပါသော ပညာရေး ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှု ကော်မတီကို ပြည်တော်သာ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရန် တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့လေသည်။ ဤသို့ရေးဆွဲရာ၌ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အချာအာဏာနှင့် ကိုက်ညီ၍၊ မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို ထပ်ဟပ်ကာ၊ ပြည်ပနိုင်ငံများ၏ ခေတ်သစ်ပညာရေး တိုးတက်မှုများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အပြင်၊နိုင်ငံ၏လိုအင်ကိုလည်း ဖြည့်စွမ်းနိုင်သည့် ပညာရေး စီမံကိန်း ဖြစ်စေရန် ညွှန်ကြားခဲ့၏။ ==ပြည်တော်သာ ဘဝသစ် ဖန်တီးမှု ပညာရေးစီမံကိန်း== အထက်ပါ ညွှန်ကြားချက်များအရ ရေးဆွဲအပ်သော ပြည်တော်သာ ဘဝသစ်ဖန်တီးမှု ပညာရေး စီမံကိန်းကို ၁၉၅၂ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် [[ပြည်တောသာ ညီလာခံ]]၌ အတည်ပြုခဲ့လေသည်။ [[ပြည်တော်သာ စီမံကိန်း]] ဤစီမံကိန်း၏ အခြေခံမူများကား အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ (၁) ပြည်ထောင်စုသား မှန်သမျှ အနည်းဆုံး အရေး၊ အဖတ် နားလည်းသူများ ဖြစ်လာစေရန်။ (၂) ဘဝသစ်ဖန်တီးရေးအတွက် လိုနေသော စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်မည့်တိုင်းရင်းသားများ လုံလုံလောက်လောက် ပေါ်ပေါက်လာစေရန်။ (၃) ပြည်ထောင်စု တာဝန် အသီးအသီးကို ကျွမ်းကျင်စွာ ထမ်းဆောင်နိုင်မည့် အရည်အချင်း ပြည့်ဝသူများ လုံလောက်စွာ ပေါ်လာစေရန်။ (၄) ပြည်ထောင်စုထဲတွင် ဖိုးသုညများ နည်းပါး သွားပြီးလျှင်၊ ဗလငါးတန်နှင့် ပြည့်သော ပြည်ထောင်စုသားများ တိုးတက် ပေါများလာစေရန်။ (၅) ပြည်ထောင်စု အတွင်း၌ ဒီမိုရေစီ ဝါဒကြီး တည်တံ့ ခိုင်မြဲစေရန်။ ဤအခြေခံမူများအရ ရေးဆွဲအပ်သော စီမံကိန်းကို ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အောက်ပါ လုပ်ငန်းများဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့လေသည်။ ယင်းတို့မှာ ပညာရေး အယူအဆသစ်နှင့် လျော်ညီသော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းများ ပြုပြင် ရေးဆွဲခြင်း၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ပြုစုထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မူလတန်း၊ အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ အရေးပေါ်ကာလတို ဆရာဖြစ် သင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ သင်ရိုးတွင် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာများ ထည့်သွင်းလာခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ လုပ်ငန်းများ ပိုမိုအောင်မြင်စေရန်လည်း ပညာမင်းကြီး ဌနာအပြင်၊ ဆရာအတတ်သင်ညွှန် ကြားရေးဝန်နှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ပြုစုထုတ်လုပ်ရေး ညွှန်ကြားရေးဝန်ဟူ၍ ဌာနသစ် နှစ်ဌာနကိုလည်း ၁၉၅၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှစ၍ တီထွင်ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ စက်မှုပညာ အတတ်သင် ညွှန်ကြား ရေးဝန်ဌာနကိုလည်း ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်သို့ လွှဲပြောင်းခဲ့လေသည်။ ကျောင်းသုံး စာအုပ် ငှားရမ်းရေး အစီအစဉ်ကိုလည်း တီထွင်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇွန်လမှစ၍ တိုင်းအလိုက် ခန့်အပ်ထားသော ပညာဝန်များအား ကြီးကြပ်ရေး၊ ကျောင်းစစ်ဆေးရေး လုပ်ငန်းများ လုပ်နိုင်စေခြင်းငှာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး တာဝန်များကို အသစ်တီထွင် ခန့်အပ်သော ခရိုင်ပညာဝန် ၃၄ ဦးအား ခွဲဝေပေးစေခဲ့လေသည်။ ==ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်း== ပြည်တော်သာ စီမံကိန်းသည် ရှစ်နှစ် စီမံကိန်း ဖြစ်သော်လည်း ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲလာသော စီးပွားရေး အခြေအနေကြောင့် ပြန်လည်စိစစ်ခဲ့ရလေသည်။ ထိုကြောင့် ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၅၆ ခုနှစ်အထိ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော ပြည်တော်သာ ပညာရေး လုပ်ငန်းများကို ပထမ ပညာရေးလေးနှစ်စီမံကိန်း လုပ်ငန်းများဟူ၍ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ကုန်လွန်ခဲ့သော လေးနှစ်တာ လုပ်ငန်းမျာကို စိစစ်ပြီးနောက် ၁၉၅၆-၆ဝအတွက် ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲခဲ့လေသည်။ ဒုတိယလေးနှစ် စီမံကိန်း၏ အဓိကအချက်များကား အောက်ပါတို့ပင်ဖြစ်သည်။ (၁) ပညာရေး စနစ်တရပ် ထိရောက် အောင်မြင်ရေးသည် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် ရရှိရေးပေါ်တွင် မူတည်သည်ကို သိနားလည်သောကြောင့် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် မွေးထုတ်ရေးကို ဦးတည် ကြိုးစား ရန်။ (၂) သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို နိုင်ငံတော်ဝါဒနှင့် ပြောင်းလဲနေသော နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး အခြေအနေများနှင့် လျော်ညီအောင် ပြုပြင်ရန်။ (၃) ကျောင်းသား သူငယ်၏ အသက်အရွယ်၊ အရည်အသွေး၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းတို့နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံး စာအုပ်များ ထုတ်လုပ်ရန်။ (၄) ကျောင်းစည်းကမ်း ပိုမို ကောင်းမွန်လာရန်နှင့် ဆရာများ၏ ဂုဏ်ကျက်သရေ ပိုမိုမြင့်မား လာစေရန်နည်းလမ်း များ ရှာဖွေရန်။ (၅) ဘဏ္ဍာရေး ခွင့်ပြုသလောက် ကျောင်းသစ်များ ဆောက်လုပ်၍ ကျောင်းသုံး ပစ္စည်းများ ထောက်ပံ့ရန်။ (၆) ပညာသင်ကြားမှု အခွင့် အရေးများကို ပိုမိုပျံ့နှံ့စွာ ခံစားနိုင်စေရန် မူချမှတ်ရန်။ (ရ) နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး အဆောက်အအုံနှင့် ပိုမို ကိုက်ညီလာစေရန် အတွက် ရှိရင်းစွဲ တက္ကသိုလ် တလမ်းသွား စနစ်မှ စက်မှုလက်မှု၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် သက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပညာရေးများ ပိုမို ထိရောက်စွာဖြာထွက်နိုင်မည့် နည်းလမ်းများကို ဆောင်ရွက်ရန်။ ==စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများ== စစ်ပြီးသောအခါ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်ကို ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်အဖြစ် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် တည်ထောင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အုပ်ချုပ်ရေး အနေဖြင့်ကား ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်သည် ယခင်စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရသော သီးခြားအဖွဲ့အစည်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန လက်အောက် တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော တက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ သို့သော် သီးခြားလွတ်လပ်ပိုင်ခွင့် ရနိုင်သရွှေ့ ရစေရန် တက္ကသိုလ် ဂေါပကအဖွဲ့ဟူ၍ အစိုးရက ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီးခြားဖွဲ့ပေးခဲ့၏။ ထိုဂေါပကအဖွဲ့ကို ၁၉၄၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် တက္ကသိုလ် ကောင်စီဟူ၍ ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းလိုက်သည်။ တစ်ချိန်တည်း၌ပင် ပညာရေးကို ကွပ်ကဲရန် ပါမောက္ခအဖွဲ့ တစ်ရပ်လည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ တက္ကသိုလ်၏ ကြားဖြတ်ကာလကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်သည် စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကောလိပ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ဖယ်ဒရယ်စနစ် မဟုတ် တော့ဘဲ၊ မဟာဌာနများ ခွဲထားသော ယူနစ်ထရီစနစ် ဖြစ်လေသည်။ ထိုစနစ်အရ တာဝန်ခံအုပ်ချုပ်သူမှာ တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေး အရာရှိဖြစ်ပြီးလျှင် ထိုရာထူးကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်မှ စ၍ ပါမောက္ခချုပ်ဟု ပြောင်းလဲ ခေါ်တွင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ကောင်စီ၌လည်း စစ်မဖြစ်မိကထက် အဖွဲ့ဝင်ဦးရေ လျော့နည်းကာ ယင်းသည်သာလျှင် အဓိက အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ဖြစ်လာ၏။ စစ်ကြိုခေတ် ကောင်စီ အမှုဆောင်ကော်မတီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်းကော်မတီလည်း မရှိတော့ချေ။ စစ်ပြီးခေတ် ပထမ နှစ်တွင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မဟာဌာနများကား ဆေးပညာ မဟာဌာန၊ အင်ဂျင်နီယာမဟာဌာန၊ ပညာရေး မဟာဌာန၊ ဝိဇ္ဇာ မဟာဌာန၊ သိပ္ပံမဟာဌာနနှင့် ဥပဒေ မဟာဌာနတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ် တက္ကသိုလ် ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေဟောင်းကို ပြင်ဆင်မှုများဖြင့် ပြန်လည်အသက်သွင်းပေးခဲ့ရာ၊ ထိုနှစ်မှ စ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် သီးခြား ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးရသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်လာပြန်လေသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ်နှင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တို့တွင် ထပ်မံ ပြင်ဆင်ခဲ့သေးသည်။ ပြောင်းလဲလာသော အခြေအနေများကြောင့် စစ်ပြီးခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် အထူးပင် တိုးတက်ကြီးထွားလာခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၆-၄၇ ခုနှစ်တွင် ကျောင်းသားဦးရေ ၂…ဝဝ၃ ယောက်သာ ရှိခဲ့သော်လည်း ၁၉၆၁-၆၂ ခုနှစ်တွင် ၁၄…၇၉၉ ယောက် အထိတိုးတက်လာခဲ့၏။ ရန်ကုန်မြို့တွင်သာမကဘဲ ၁၉၅၃ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ကျောက်ဖြူမြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကင်းမြို့သစ်နှင့် ကြည့်မြင်တိုင် ထီးတန်းရပ်ကွက်တို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် မကွေးမြို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅ဝ ခုနှစ်တွင် ပုသိမ်မြို့၌ လည်းကောင်း ဥပစာကောလိပ်များ အသစ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်က စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ကို ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် သီးခြားတက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ မကွေး ဥပစာကောလိပ်သည် မန္တလေး သီးခြားတက္ကသိုလ် လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာပြီးလျှင်၊ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် [[မန္တလေးတက္ကသိုလ်]] လက်အောက်တွင် တောင်ကြီး ဥပစာကောလိပ်ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် နိုင်ငံရေးမျက်စိ ပွင့်လာမှုကြောင့်သာမက လွတ်လပ်ရေးကြောင့် အခွင့်အလမ်းများ တိုးပွားလာရာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်၌လည်း ယခင်က ဌာနခွဲများ၊ ဘာသာစိတ်များသည် ယခုအခါ သီးခြားဌာနများ၊ သီးခြား ဘာသာရပ်များ ဖြစ်လာလေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပထမဆုံး ခွဲခြားလိုက်သော ဌာနမှာ ပထဝီဝင်နှင့် ဘူမိဗေဒဌာနဖြစ်၏။ ထိုနောက် ဇီဝဗေဒဌာနမှ ရုက္ခဗေဒနှင့် ပါဏဗေဒဌာနများ၊ ရာဇဝင်ဌာနမှ အနောက်တိုင်း ရာဇဝင်နှင့် မြန်မာရာဇဝင် ဌာနများ၏ သဘာဝတ္ထ ဗေဒဌာနမှ စိတ္တဗေဒဌာနသစ်၊ ဘောဂဗေဒ ဌာနမှ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒနှင့် စာရင်းအင်းစုပညာ ဌာနသစ်များ ပေါ်ပေါက် လာလေသည်။ ဌာနသီးသန့်မရှိသော်လည်း ဂျာမန် ဘာသာနှင့် ပြင်သစ်ဘာသာကို ခေတ်သစ် ဥရောပဘာသာ စာပေဌာနက လည်ကောင်း၊ ဗုဒ္ဓကျမ်းစာနှင့် အဘိဓမ္မာကို ပါဠိဘာသာ ဌာနကလည်းကောင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး ဘာသာကို ရုက္ခဗေဒဌာနက လည်းကောင်း၊ လူမှုရေးရာပညာကို မနုဿဗေဒဌာနက လည်းကောင်း အသီးအသီး သင်ကြားကြ၏။ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒ ဌာန အနေဖြင့်မူ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒကို အထွေထွေဘွဲ့၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘွဲ့၊ စာရင်းကိုင်ဘွဲ့များဟူ၍ သုံးမျိုးခွဲခြားသင်ကြားသည့် အပြင် ဘွဲ့လွန်သင်တန်း အဖြစ်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးဒီပလိုမာ သင်တန်းကို သီးခြား ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အင်ဂျင်နီယာ မဟာဌနာတွင်လည်း မြို့ပြ အင်ဂျင်နီယာအပြင် စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ၊ လျှပ်စစ်အင်ဂျီနီယာ၊ ဓာတု အင်ဂျီနီယာ၊ သတ္တုတွင်း အင်ဂျင်နီယာ၊ သတ္တုကျို အင်ဂျင်နီယာ၊ ရက်ကန်း အင်ဂျင်နီယာ၊ ဗိသုကာ ပညာစသည်ဖြင့် သင်တန်းသစ်များ တိုးတက်လာ၏။ ပညာရေးမဟာဌာနတွင်လည်း ဝိဇ္ဇ(ပညာရေး) ဒီဂရီ (ဘီအေ အီးဒီ) သင်တန်းများ အသစ်တီထွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ မန္တလေး တက္ကသိုလ်တွင်မူ ဝိဇ္ဇာ၊ သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာနှင့် စိုက်ပျိုးရေး မဟာဌာနများသာ ရှိကာ အင်ဂျင်နီယာ၊ ပညာရေးနှင့် ဥပဒေပညာ သင်တန်းများ မရှိချေ။ သင်တန်းများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဒီဂရီလေးနှစ်သင်တန်းကို သုံးနှစ်သင်တန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲကာ၊ ဥပစာတန်း ပထမနှစ် သင်တန်းကို တန်းမြင့်ကျောင်းများနှင့် ပူးတွဲထားရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်လိုက်သောကြောင့် ဤဆုံးဖြတ်ချက် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်တော့ချေ။ စစ်အတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ရေးဆွဲခဲ့သော ကင်းဗဲ ပညာရေးစီမံကိန်းတွင် ဤယူဆချက်ကို ပြန်လည် လက်ခံထား၍ ၁ဝ တန်းနှင့် ၁၁ တန်းပါသော အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖွင့်လှစ်ရန်နှင့် တက္ကသိုလ်တွင် ဒီဂရီ သုံးနှစ်သင်တန်းသာ ထားရှိရန် လျာထားခဲ့ကြသေးသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး တည်ထောင်သောအခါ ဤစီမံကိန်းအတိုင်း အကြို တက္ကသိုလ်ကျောင်း များကိုဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ သို့သော် အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများကို တိုင်းပြည်က လက်မခံသည့် အပြင် တက္ကသိုလ်ကလည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းသာ ဆက်လက်ထားလိုသောကြောင့် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အကြိုတက္ကသိုလ် ကျောင်းများကို ဖျက်သိမ်းလိုက်၏။ တက္ကသိုလ် ဒီဂရီသင်တန်းများသည်လည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းများ ပြန်ဖြစ်သွားလေသည်။ ==ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မီတီ== စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပညာရေးသည် စစ်ကြိုခေတ်ထက် အဆပေါင်းများစွာ တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း ပညာရေးမကျေ နပ်မှုများသည် သေးသိမ်သွားသည်ဟု မရှိခဲ့ချေ။ ပညာရေး လောကသည်လည်း တည်ငြိမ်မှုမရှိခဲ့ချေ။ အကြောင်းကြောင်း ကြောင့် တိုးတက်များပြားလာသော ကျောင်းသားဦးရေအတွက် ကျောင်းများ အလုံအလောက် ဖွင့်မပေးနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဖွင့်ပြီးကျောင်းများ အတွက်လည်း ဘဏ္ဍာရေးအခက်အခဲကြောင့် ကျောင်း အဆောက်အအုံများ အတွက် ဆရာအများအပြား လိုလေရာ အရည် အချင်း မပြည့်သော ဆရာများ အများအပြား ခန့်ခဲ့ရခြင်း၊ အရည်အချင်း မပြည့်ဝသော ဆရာမျာနှင့် ကျောင်းသား ဆရာအချိုး မမျှတမှုကြောင့် ပညာရေးအဆင့် အတန်းများ နိမ့်ကျလာခြင်း၊ ပညာရေးလောကတွင်းသို့ နိုင်ငံရေး ဝင်ရောက်မှုနှင့် ဆရာများ၏ ဦးဆောင်မှု လျော့လာသည်နှင့်အမျှ ကျောင်းသား စည်းကမ်း သေဝပ်မှု သိမ်ဖျင်းလာခြင်း၊ လွတ်လပ်ရေးခေတ်ဦးပိုင်းတွင် လုပ်ငန်းခွင်တာ များပြေားသောကြောင့် ပြဿနာမပေါ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့ပြဿနာ ကြီးထွားလာခြင်း စသည်ဖြင့် ပညာရေး ပြဿနာများသည် တစ်မျိုးပြီး တစ်မျိုးသာ ပေါ်ပေါက်နေခဲ့လေသည်။ ထိုကြောင့် နိုင်ငံတော် ဝန်ကြီးချုပ် ဦးနုသည် ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် ရှိရင်းစွဲ လေးနှစ်စီမံကိန်း ပညာရေးကော်မီတီကို တိုးချဲ့ကာ အဖွဲ့ဝင် ၂၃ ဦးပါဝင်၍ မိမိကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကိုးနိုင်ငံမှ ပညာရေးပါရဂူ ၁၃ ဦးကို ဖိတ်ခေါ်၍ အကြံပေးစေခဲ့ကာ၊ နိုင်ငံတွင်းသို့လည်း အဖွဲ့သုံးဖွဲ့ခွဲ၍ ဆန္ဒယူစေခဲ့၏။ စုံစမ်းမှု ကော်မတီမှ တင်သွင်းခဲ့သော ကြားဖြတ် အစီရင်ခံစာများအရ မြန်မာဘာသာကို တက္ကသိုလ်အတွက် သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း၊ တန်းမြင့်ကျောင်းထွက်နှင့် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲများကို ခွဲခြား စစ်ဆေးခြင်း၊ တက္ကသိုလ် နောက်ဆက်တွဲ စာမေးပွဲများ ပယ်ဖျက်ခြင်း၊ ကျောင်းလခ ကောက်ခံရေး၊ ဆရာများအား အရည်အချင်း ထောက်ပံ့ကြေး ပေးရေးစသော အချက်များကို ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲများကြောင့် အပြီးသတ်အစီရင်ခံစာကိုကား မတင်သွင်းဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ် ပညာရေးဝါဒ== နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ အမျိုးမျိုး ဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဦးနုခေါင်းဆောင်သော ပြည်ထောင်စုပါတီ အစိုးရ တက်လာသောအခါ လုပ်ငန်းစဉ် ၁၂ မျိုးပါသော ၁၉၆၁-၆၅ ခုနှစ်အတွက် တတိယ ပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲပြန်လေသည်။ သို့သော် ထိုစီမံကိန်း စတင်အကောင်အထည် ဖော်စတွင်ပင် အစိုးရ အပြောင်းအလဲဖြစ်ခဲ့ပြန်သည်။ ၁၉၆၂ခုနှစ် မတ်လ၂ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး နေဝင်းဦးစီးသော ဗမာ့တပ်မတော်က တိုင်းပြည် အုပ်ချုပ်မှုအာဏာကို သိမ်းယူကာ တိုင်းပြည်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီနှင့် တော်လှန်ရေး အစိုးရအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီသည် မိမိ၏ဝါဒသဘောထားကို ''မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်''ဟူ၍ ၁၉၆၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့ရာ၊ ပညာရေးစနစ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဖော်ပြထားချက်မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်၏။ ==''အပိုဒ် ၁၇ (က)''။ ပညာရေး== အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုတွင် အထောက်အကူ မဖြစ်သော လက်ရှိပညာရေး စနစ်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲသွားရမည်ဟု နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီက ယုံကြည်သည်။ သို့ဖြစ်၍ အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်းမှုကို အထောက်အကူပြု၍ စာရိတ္တမြင့်မားမှုကို အခြေခံသော ပညာရေးစနစ်သစ်ကို တည်ထောင်သွားမည်။ အထူးသဖြင့် သိပ္ပံပညာကို ဦးစားပေးမည်။ ကျွန်ုပ်တို့၏ ပညာရေး ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်မှာ အခြေခံပညာကို လူတိုင်း သင်ယူနိ်ုင်ခွင့် ရရှိစေရန်ပင် ဖြစ်သည်။ အထက်တန်း ပညာကိုလည်း ဉာဏ်ပညာ ထက်မြက်ခြင်းရှိ၍ အထက်တန်းကို မှီအောင်လိုက်နိုင်မည့် ကြိုးစားမှုရှိသူများကိုသာ အထူးအားပေး၍ သင်ကြားခွင့် ပြုစေမည်။''ဒေါက်တာ ဦးညီညီ အမှောင်ခွင်း၍ အလင်းဆောင်အံ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းသည် တိုင်းရင်းသား လူတန်းစား အသီအသီးတို့အား အသိပညာအလင်းကို ပေးရန် ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်သော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည်။ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းဟု ဆိုသော်လည်း ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းသည် အသင်း၏လုပ်ငန်း အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်သည်။ အခြားလုပ်ငန်းများမှာ မြန်မာယဉ်ကျေးမှု အရပ်ရပ်တို့ကို အားပေးခြီးမြေ|ာက်ခြင်း၊ စာအုပ်စာတမ်းများ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခြင်း၊ စာရေးကိရိယာနှင့် စာအုပ်များ ရောင်းချခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ၁၄ တွဲရှိ သရုပ်ပြ မြန်မာစွယ်စုံကျမ်းကို ပြုစုဝေခြင်းအားဖြင့် အာရှအရှေ့ပိုင်းတွင် မြန်မာနိ်ုင်ငံသည် တိုင်းရင်းဘာသာဖြင့် စွယ်စုံကျမ်း ထုတ်ဝေရေး၌ ရှေ့ပြေးလျက်ရှိပေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၀)</ref> ==အခြားဖတ်ရှုရန်== * [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] == ကိုးကား == <references/> [[Category:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေး]] 8sbncisycav2joxcu5nb53ut8i1s2rx 752389 752388 2022-07-26T13:58:19Z 2400:AC40:B4B:C0D3:10F8:1E9A:4998:DF3F wikitext text/x-wiki {{Infobox Education | country name= [[မြန်မာနိုင်ငံ]] | agency= [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] | leader titles= ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး | leader names= ဒေါက်တာ မျိုးသိန်ကြီး | budget= ~US$၁၁၅၂ မီလီယံ<ref name=seameo>{{cite web |title= Military spending still dwarfs education and health | url=http://www.mmtimes.com/index.php/national-news/10000-military-spending-still-dwarfs-education-and-health.html | access-date=18 November 2014}}</ref> | budget year= ၂၀၁၄–၁၅ | primary languages=[[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာ]]၊ [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]] | system type= အမျိုးသားပညာရေး | established events= တည်ထောင် | established dates= ၁၉၁၀ | literacy year= ၂၉၁၄ | literacy total= ၈၉.၅%<ref name="mip">{{cite book|title=The Union Report: Census Report Volume 2|publisher=Ministry of Immigration and Population|location=Nay Pyi Taw|date=2015|series=The 2014 Myanmar Population and Housing Census|pages=12}}</ref> | literacy men= ၉၂.၆%<ref name="mip"/> | literacy women= ၈၆.၉%<ref name="mip"/> | enroll total= ၁၇,၆၀၆,၂၂၃<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll Pre-primary= ၁,၈၁၂,၉၄၂ <ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll primary= ၄,၇၆၆,၈၀၆<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll secondary= ၆,၁၉၄,၈၅၁<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll post-secondary= ၄,၈၃၁,၆၂၄<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | attain secondary= | attain post-secondary= | footnotes= }} မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေးစနစ်သည် မြန်မာရိုးရာပညာရေးစနစ်မှသည် [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်]] ပညာရေးစနစ်အထိ အပြောင်းအလဲအမျိုးမျိုးဖြင့် ပြုပြင် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ==မြန်မာရိုးရာပညာရေး== မြန်မာမင်းများ လက်ထက်တော်က မြန်မာ့ ပညာရေးသည် ထိုခေတ် မြန်မာ့လူနေမှုစနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ပညာရေးပင် ဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်တွင် ကျေးရွာသည် မြန်မာ့ လူနေမှုစနစ်၏ အခြေခံအုပ်စုဖြစ်၍ ဘုန်းကြီးကျောင်းသည် ရပ်ရေးရွာရေးကိစ္စ အဝဝအတွက် စုဝေးရာ ဗဟိုဌာနဖြစ်လေသည်။ ရွာတိုင်းတွင်ပင် ကလေးများသည် ရွာကျောင်း၌ အခြေခံပညာကို သင်ကြားကြသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅၆၉ ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်လာခဲ့သော ရပ်ဖစ်ချသည် ကလေးများအား ရွာကျောင်းသို့ ပို့သော ဓလေ့ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၃ ခုနှစ်မှ ၁၈ဝ၆ ခုနှစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သွားသော ဗရင်ဂျီခင်ကြီးဆင်ဂါမနောကလည်း အမြို့မြို့အရွာရွာတွင် ဘုန်းကြီးကျောင်းများရှိခြင်းနှင့် ထိုကျောင်းများတွင် မြို့ရွာရှိ ကလေးများ စာသင်ကြခြင်းကို ရေးသားထားခဲ့သည်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းများတွင် သင်ကြားပုံကား ရှေးခေတ်နှင့် ယခုခေတ် မကွာခြားလှချေ။ သင်ပုန်းကြီး၊ မင်္ဂလသုပ်၊ အပြင်အောင်ခြင်း၊ အတွင်းအောင်ခြင်း၊ ရတနာရွှေချိုင့်၊ သဒ္ဒါ၊ သဂြုဟ် စသည်တို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ နေ့စဉ် ဘုရား ရှိခိုး သီလခံယူခြင်း၊ ပရိတ်ကြီး ရွတ်ဖတ်ကာ တရားဒေသနာ နာကြားခြင်းဖြင့် ရတနာသုံးပါး အကြောင်းမှတ်သားစေသည်။ ထို့ပြင် စာပေပို့ချသော ဘုန်းတော်ကြီး၏ ဝသီတော်အလျောက် လောကနီတိ၊ပုတ္တောဝါဒစသော ဆုံးမစာ လင်္ကာများကိုလည်း သင်ကြားရသည်။ အချို့ကျောင်းများ၌ ဂဏန်းပညာ၊ နက္ခတ်ပညာ၊ ဗေဒင်ပညာ၊ ရာဇဝင်ပုံပြင်ပညာ၊ ရာဇသတ် ဓမ္မသတ်ပညာ၊ ဆေးအတတ်ပညာ စသည်တို့ကိုလည်း သင်ကြားပေးလေသည်။ ==အနောက်တိုင်းပညာရေးအစ== အနောက်တိုင်းပညာရေးသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၆ ရာစုနှစ်ခန့်က စတင်ခဲ့သော်လည်း စနစ်တကျရှိသည်ဟု မဆိုသာချေ။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ခရစ်ယန်သာသနာပြု လုပ်ငန်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ရှေးအကျဆုံး ရည်ညွှန်းချက်မှာ ၁၅၄၈ ခုနှစ်တွင် စိန်ဖရန်စစ် ဇေးဗီးယားက ရာမညတိုင်းသို့ သာသနာပြုအဖွဲ့ စေလွှန်ရန် ဖားသားရောဒရစ်အား ပန်ကြားခြင်းပေတည်း။ ၁၆ ရာစုနှင့် ၁ရ ရာစုနှစ်များတွင် သာသနာပြု လုပ်ငန်းများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တိုင်းရင်းသားများထက် ပေါ်တူဂီလူမျိုးနှင့် ဗရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ အတွက်သာ ဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ၁၇၂၁ ခုနှစ်တွင် ဗာနဗိုက်ဂိုဏ်းဝင် ဘုန်းကြီး ဖားသားဆစ်ဂဆစ်စမန် ကာလချီတို့ ရောက်လာသည်မှစ၍ မြန်မာ နိုင်ငံ၌ အနောက်တိုင်း ပညာသင်ကြားရေးစနစ် အခန်းသစ်ဖွင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ယင်းတို့နောက် သာသနာဖြန့်အဖွဲ့ ဘုန်းကြီးများ (၁၈၂၉-၁၈၄ဝ)၊ တျူရင်မြို့၊ အိုဗလိတ်များ (၁၈၄ဝ-၁၈၅၅) နှင့် ပါရစ်မြို့၊ အာဂန္တုမစ်ရှင် (၁၈၅၅ ခုနှစ်မှ နောက်ပိုင်း)စသော ဂိုဏ်းအဖွဲ့အစည်းများ ရောက်ရှိလာကာ အနောက်တိုင်း ပညာရေးစနစ်ကို ပျိုးထောင် ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၁၈၂၄ ခုနှစ်လောက်အထိ ယင်းသာသနာပြု အဖွဲ့ဝင်များသည် ခုနစ်ဦးထက်မပိုဘဲ အင်းဝ၊ ရန်ကုန်၊ စစ်ကိုင်းနှင့် ရွှေဘိုဒေသရှိ ဗရင်ဂျီကျေးရွာများတွင် စခန်းချလေ့ရှိ၏။ ယင်းတို့ သင်ပေးသော ပညာမှာ အရေး၊ အဖတ်၊ အတွက်နှင့် ခရစ်ယန်ဘုရားရှိခိုးတို့သာ ဖြစ်သည်။ ၁၈၁၃ ခုနှစ်တွင် ဆရာ[[ယုဒသန်]]ဟု ထင်ရှားသော ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်ဇနီးမောင်နှံတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာပြုအဖွဲ့၏ လုပ်ငန်းကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ပထမစစ်ပွဲအပြီးတွင်မှ စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ မစ္စစ်ဂျပ်ဆင်သည် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင်မှ ကျိုက္ခမီမြို့၌ သာသနာပြုကျောင်းကို တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်သည်။ ချပ်ချ အော့ အင်္ဂလန်(အင်္ဂလီကန်) ဂိုဏ်း၏ သာသနာပြုကျောင်း လုပ်ငန်းများသည် ၁၈၅၅ ခုနှစ်တွင်မှ စတင်ခဲ့ပြီးလျှင်၊ ကျန်ခရစ်ယန် သာသနာပြုဂိုဏ်းများကမူ ၂ဝ ရာစုနှစ် အတွင်း၌သာ လုပ်ငန်း စနိုင်ခဲ့သည်။ ==ပထမဆုံးဖွင့်သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်း== မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပထမဆုံး ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်းမှာ ဘကြီးတော်မင်း လက်ထက် အင်းဝမြို့တော်ရှိ ဒေါက်တာပရိုက်၏ ကျောင်းပင်ဖြစ်သည်။ အစ ပထမတွင် ကျောင်းသားလေးဦးသာရှိ၍ နောင်တွင် ခုနစ်ဦးအထိ တိုင်းလာပြီးလျှင် နေ့စဉ် နံနက် ကိုးနာရီမှ ညနေ သုံးနာရီအထိ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၊ ပထဝီဝင်၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ခရီးသွားလာမှု ပညာနှင့် သိပ္ပံပညာတို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်းများကိုမှု အောက်မြန်မာပြည်တွင် ပထမ ဖွင့်ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာပြည်ကို ခေတ်နောက်ကျမှုမှ လွတ်မြေက်စေရန် ခေတ်မီပညာရေးကို ပေးရမည်ဟူသော အယူအဆမျိုးကို အင်္ဂလိပ်တို့သည် အောက်မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပြီးစတွင် ပြောဆိုကြကြောင်း မှတ်တမ်းများတွင် တွေ့ရှိရ၏။ သို့သော် အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရန် အင်္ဂလိပ်စာတတ် အမှုထမ်းများလည်း လိုအပ်လေရာ တချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ် သဘောဖြင့် အင်္ဂလိပ် -မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင်ကျောင်းများကို မော်လမြိုင် (၁၈၃၅ခုနှစ်)၊ ကျောက်ဖြူ (၁၈၃ရခုနှစ်)နှင့် စစ်တွေ (၁၈၄၄ခုနှစ်) မြိုတို့တွင် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ==မကောလေး မှတ်တမ်းနှင့် ဝု စာချွန်တော်== ထိုအချိန်လောက်တွင် အိန္ဒိယပြည်၌ ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ တိုင်းရင်းဘာသာ ရိုးရာလေ့လာမှုကို အားပေးရန်နှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ထိထိရောက်ရောက် သင်ကြား၍ တိုင်းရင်းသားထဲမှ အင်္ဂလိပ်စာတတ် လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ရန် ဟူသော အယူအဆနှစ်မျိုး ထွန်းကားနေ၏။ ၁၈၃၅ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရဥပဒေတာဝန်ခံ လော့မကောလေးသည် ပညာရေးမှတ်တမ်းတစ်စောင် ထုတ်ပြန်လိုက်ရာ၊ ဒုတိယ အယူအဆမှာ အထက်စီး ရသွားတော့သည်။ မကောလေး၏ မှတ်တမ်းသည် အိန္ဒိယပြည်အတွက် ရည်စူးခြင်း မှန်သော်လည်း မြန်မာပြည်သည် ထိုစဉ်က အိန္ဒိယပြည်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ဖြစ်နေပေရာ မြန်မာပြည်နှင့်လည်း အလိုအလျောက် သက်ဆိုင်နေလေသည်။ မကောလေး၏ အယူအဆမှာ ယေဘုယျအားဖြင့်(၁)အရှေ့တိုင်းပညာ လေ့လာမှုအစား အင်္ဂလိပ်ဘာသာစာပေကိုသာ လေ့လာဖို့အားပေးရန်၊ (၂) အင်္ဂလိပ် ဘာသာကိုသာ သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုရန်နှင့် (၃) အသားအရောင်အားဖြင့် ညိုသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာ တတ်ကျွမ်း၍ အင်္ဂလိပ်လို တွေးခေါ်ကာ အင်္ဂလိပ်စိတ် ပေါက်နေသော လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ပြီးနောက် ယင်းတို့ကိုတိုင်းရင်း လူမျိုးများနှင့် အုပ်ချုပ်သူအကြားတွင် ပေါင်းကူးတံတားသဖွယ် ဆောင်ရွက် စေရန်တို့ ဖြစ်၏။ ဤသို့ အယူအဆရှိနေချိန်တွင် ၁၈၅၄ ခုနှစ်၌ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သင်ကြားရေးကို အဓိက အားပေးရန် ချားစဝု စာချွန်တော်ကို အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ထပ်မံ ကြေညာလိုက်ပြန်ရာ အင်္ဂလိပ်ပညာ သင်ကြားရေးသည် ပို၍ အခြေမြဲသွားတော့သည်။ ၁၈၆၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် မြန်မာပြည်၌ ပညာရေးဌာန ဖွင့်လှစ်၍ ပထမဆုံး ပညာမင်းကြီး အဖြစ်နှစ်ခြင်း ခရစ်ယန်ဂိုဏ်း သာသနာပြုတစ်ဦး ဖြစ်သူ ဆရာဟောက်အား ခန့်ထားလိုက်၏။ ၁၈၆၅ ခုနှစ်တွင် ဝန်ရှင်တော် မင်းကြီး ဆာအာသာဖယ်ယာက ဗုဒ္ဓဝါဒီ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများကို အာခြေပြုကာ မြန်မာဘာသာ ပညာရေးကို တည်ဆောက်သွားရန် စဉ်းစား ခဲ့သော်လည်း၊ ခန့်အပ်စ ပညာမင်းကြီး၏ စိတ်ပါ ဝင်စားခြင်း မရှိမှုနှင့် မကောလေးမှတ်တမ်း နှင့် ချားစဝု စာချွန်တော်တို့မှ ပြန့်ပွားလာသော အယူအဆတို့ကြောင့် ဖယ်ယာစီမံကိန်းသည် လုံးဝ မစမ်းသပ်လိုက်ခဲ့ဘဲ အဖျားရှူးသွားလေသည်။ ==ပညာရေး လမ်းသုံးသွယ်== ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ဆူးအက်တူးမြောင်း တူးဖော်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ရာ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးလာမှုကြောင့် အင်္ဂလိပ် ပညာတတ် စာရေးစာချီ အမြောက်အမြား လိုအပ်လာသော အစိုးရအက်ဥပဒေများနှင့် အရပ်ရပ် စာမေးပွဲများ အောင်မြင်ရေး အတွက် အင်္ဂလိပ်ဘာသာသည် ပို၍လိုအပ်လာသည်နှင့်အမျှ တစ်နေ့တစ်ခြား ကြီးပွား တိုးတက်လာပြီးလျှင်၊ မြန်မာဘာသာ အနှိမ်ခံဘာသာအဖြစ် မှေးမှိန်လာခဲ့လေတော့သည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင်မူ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ပညာရေးသည် ပိုမို အခြေမြဲသွားပြီးလျှင် အဓိကအားဖြင့် အစိုးရကျောင်းများနှင့် အစိုးရအထောက်အပံ့ခံ ခရစ်ယန်သာသနာပြု ကျောင်းများက သင်ကြား ပေးလေသည်။ သို့ဖြင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းများမှ စခဲ့သော မြန်မာ့ ရိုးရာပညာရေးနှင့် ခရစ်ယန် သာသနာပြု ကျောင်းများမှ စခဲ့သော အနောက်တိုင်း ပညာရေးသည် ၂ဝ ရာစုနှစ် အဝင်၌မှု မြန်မာပြည်တွင် လမ်းသုံးသွယ်ဖြစ်နေသည်။ ယင်းတို့ကား - (၁) တိုင်းရင်းဘာသာသင်ကျောင်းများ (၂) အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်များနှင့် (၃) အင်္ဂလိပ် ဘာသာသင်ကျောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အများစု သင်ကြားကြသော တိုင်းရင်းဘာသာ သင်ကျောင်းများကား အနာဂတ် အလားအလာ ကင်းမဲ့သော ကျောင်းများသာ ဖြစ်၏။ ယင်းကျောင်းထွက်များသည် မြန်မာဆရာဖြစ်၊ မြေတိုင်းစာရေးနှင့် ကျောက်ထိုးဆရာ အလုပ်တို့သာ လုပ်နိုင်ကြလေသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြိုခေတ် ပညာရေးကို ပညာရေးအစီရင်ခံစာတစောင်က မြေ|ာ်မှန်းချက်ကင်းမဲခြင်း၊ အဆက်အသွယ် မရှိသော စင်ပြိုင်ကျောင်းများ တည်ထောင်ခြင်း၊ တလမ်းသွား ပညာရေးဖြစ်ခြင်း၊ စာမေးပွဲနှင့် စာအုပ် လေ့လာမှုကိုသာ အဓိကထားသော ပညာရေးဖြစ်နေခြင်း၊ နိုင်ငံခြား ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခြင်း၊ မှတ်စုကိုသာ အဓိက ထားစေခြင်း၊ လက်တွေ့စိုက်ပျိုးရေးကို ဂရုမမူခဲ့သောကြောင့် လူငယ်များ ကျေးလက်ကိုစွန့်၍ မြို့ခိုစေခြင်း၊ ပညာရေး အဟောသိကံဖြစ်ခြင်း၊ ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့များ တစ်နေ့တစ်ခြား ပေါများလာခြင်း၊ ဆရာလစာ နည်းပါးခြင်း၊ အလုပ်၏ သိက္ခာကို တန်ဖိုးမထားစေခြင်းနှင့် စက်မှု လက်မှုပညာရေး လိုအပ်ခြင်းစသော အင်္ဂါရပ်များ ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့၏။ ==ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မတီများ== မြန်မာပြည် ပညာရေးသည် သခင်ပညာကို မပေး၊ ကျွန်ပညာကိုသာ ပေးသည်ဟု ယူဆကာ မကျေနပ်မှုများ စစ်ကြို ခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရှိခဲ့လေသည်။ ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မီတီများလည်း အမြောက်အမြား ဖွဲ့ခဲ့ရာ အရေး ကြီးသော ကော်မတီများမှာ တိုင်းရင်းဘာသာပညာရေး ကော်မတီ (၁၉၂၄)၊ စက်မှုလက်မှုပညာနှင့် သက်မွေးဝမ်းကျောင်း ပညာရေး ကော်မီတီ(၁၉၂၇)နှင့် တိုင်းရင်းဘာသာပညာနှင့် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာရေး ပြုပြင်စီမံမှု ကော်မီတီ(၁၉၃၅)တို့ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၃၅ ခုနှစ် ကော်မီတီ၏ အစီရင်ခံစာကို ယင်း၏ ဥက္ကဋ္ဌအား အစွဲပြု၍ ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာဟု ခေါ်တွင်၏။ ထိုအစီရင်ခံစာတွင် တက္ကသိုလ်မတိုင်မီ ပညာရေးလုပ်ငန်း အရပ်ရပ်၊ ကဏ္ဍအသီးသီးကို အသေးစိတ် လေ့လာထားလေသည်။ သို့သော် ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာပါ ထောက်ခံချက်များကိုမှု အကြောင်း အမျိုးမျိုးကြောင့် တိုင်းပြည်က အပြည့်အဝ လက်မခံ နိုင်ခဲ့ချေ။ တိုင်းပြည်က လက်ခံသော အချက် အလက် အချို့ကိုလည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီးကြောင့် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ခြင်း== မြန်မာမင်းများလက်ထက်တွင် ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း များသည် မြန်မာ့ တက္ကသိုလ်များပင် ဖြစ်ကြသည်။ အနောက်တိုင်း အယူအဆအတိုင်း သင်ကြားပို့ချအပ်သော တက္ကသိုလ်ပညာရေးသည်ကား ၁၈၇၈ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရပေမည်။ ထိုနှစ်တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ အစိုးရ အထက်တန်းကျောင်း၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ်၏ ဥပစာတန်းစာမေးပွဲ အတွက် ပထမဆုံး စတင်သင်ကြား ခဲ့လေသည်။ ၁၈၈၄-၈၅ ခုနှစ် ရောက်သောအခါတွင်မူ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်း(ယခု [[အ.ထ.က(၁)လသာ|အ.ထ.က ၁ လသာ]])၌ ရန်ကုန်ကောလိပ်ဟူ၍ ဌာနသီးသန့် ဖွင့်လှစ်ကာ ယင်းကို မြန်မာပြည် ပညာရေးဆင်ဒီကိတ်အဖွဲ့က ကွပ်ကဲ အုပ်ချုပ်လေသည်။ ၁၉ဝ၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်ကောလိပ်ကို အစိုးရကတာဝန်ယူလိုက်ကာ ထိုနှစ်မှစ၍ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရကောလိပ်ဟု ခေါ်တွင်၏။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် တွင်မူ တက္ကသိုလ်ကောလိပ် (ယူနီဗာစီတီကောလိပ်) ဟူ၍ ဖြစ်လာလေသည်။ ရန်ကုန်ကောလိပ်နှင့် ခေတ်ပြိုင် ပေါ်ပေါက်လာသော ကောလိပ်ကား ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု နောင်တွင် အမည်တွင် လာသော ဗက်ပတစ်ကောလိပ်ဖြစ်၏။ အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာအဖွဲ့သည် ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် ကူရှင် ကျောင်းကို တည်ထောင်ကြကာ၊ ထိုကျောင်းတွင် ၁၈၉၄ ခုနှစ်၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် ဥပမာစာတန်း စာမေးပွဲအတွက် စတင် သင်ကြား ပေးခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ သင်ကြားပေးမှုမှ အမေရိကန် ဗက်ပတစ်ကောလိပ် ပေါက်ဖွားလာကာ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် သာသနာပြုဆရာကြီး ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်အား ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု အမည် ပြောင်းလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၂၁ ပြည့်နှစ်တွင် ထိုကောလိပ် နှစ်ခုကို စုစည်းကာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့လေသည်။ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေကြမ်းကို ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလတွင် မြန်မာပြည် ဥပဒေပြုကောင်စီက အတည်ပြုလိုက်၍ ထိုနှစ် အောက်တိုဘာလ၂၄ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်၏ အတည်ပြုချက်ကို ရရှိခဲ့၏။ အဆိုပါ အတည်ပြုချက်များအရ [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]]သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် ပေါက်ဖွားလာသည်။ ==တည်ထောင်စ တက္ကသိုလ်== အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ်၏ အကြီးအကဲသည် တက္ကသိုလ် အဓိပတိဖြစ်၍၊ မြန်မာပြည် ဒုတိယဘုရင်ခံသည် ရာထူးအရ တက္ကသိုလ်အဓိပတိဖြစ်သည်။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးကိုမူ ဒုတိယအဓိပတိက ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲ၏။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ တက္ကသိုလ်ကောင်စီဖြစ်ကာ၊ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင်အာဏာကို ကောင်စီ အမှုဆောင် ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ ပညာရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ ပါမောက္ခအဖွဲ့ဖြစ်၍ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင် အာဏာကို ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်း ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်ကို ယင်းကောလိပ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်ပြီးလျှင် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ကိုမူ အမေရိကန် သာသနာပြုအဖွဲ့က ခန့်အပ်သော ဂေါပကအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်၏။ ကောလိပ်နှစ်ခုစလုံးတွင် အကြီးအကဲမှာ ကျောင်းအုပ်ကြီးများ ဖြစ်ကြလေသည်။ နောင်တွင် အက်ဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက်များအရ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြောင်းလဲမှုများရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် မတိုင်မီ ခေတ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာ၊ သချသ္မာ၊ ပါဠိ၊ ဓာတုဗေဒ၊ ရူပဗေဒ၊ တက္ကဗေဒ (ယုတ္တိဗေဒ)နှင့် သဘာဝတ္ထဗေဒ (ဒဿနိကဗေဒ) ဘာသာရပ်တို့ကိုသာ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် စာမေးပွဲအတွက် ကောလိပ်နှစ်ခုတွင် သင်ကြားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်းပြီး၍ များမကြာမီပင် အဆိုပါ ဘာသာရပ်များ အပြင် မြန်မာ ဘာသာနှင့် စာပေ၊ ရာဇဝင်သမိုင်း၊ ဇီဝဗေဒ၊ ဘောဂဗေဒ၊ ပထဝီဝင်၊ ဘူမိဗေဒ၊ သစ်တောသိပ္ပံ၊ ပညာရေး၊ ဆေးပညာနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သိပ္ပံပညာများကိုပါ သင်ကြားလာနိုင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ဖွင့်စတွင် တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၌ ကျောင်းသား ၆၉၂ ယောက်၊ ဂျပ်ဆင် ကောလိပ်တွင် ၁၃ရ ယောက် ရှိရာ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခုလုံးတွင် ကျောင်းသား စုစုပေါင်း ၈၂၉ ယေက် ရှိခဲ့လေသည်။ ==ကျောင်းသားသပိတ်နှင့် အမျိုးသားပညာရေး== မြန်မာလူထုသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ သီးခြားတက္ကသိုလ်တစ်ရပ်ကို လိုလားတောင့်တ တောင်းဆိုခဲ့ ကြသော်လည်း တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကြမ်း ပေါ်ထွက်လာသော အခါတွင်မူ ပြဋ္ဌာန်းချက် အချို့ကို မကျေနပ်ကြချေ။ အထူးသဖြင့် တက္ကသိုလ် ပညာရေးကို ပြန့်ပွားအောင် ပြုလုပ်ရမည့်အစား ပိုမိုပါးရှားအောင် အဟန့်အတားများပင် ပြုလုပ်ထားသည်ဟု ယူဆကြ၍ တက္ကသိုလ် ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ပေးရန် အနှံ့အပြား တောင်ဆို ကြလေသည်။ ထိုတောင်းဆိုမှုများကို အစိုးရက မလိုက်လျောသောကြောင့် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၅ ရက်နေ့ (၁၂၈၂ ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့)တွင် မြန်မာပြည်၏ ပထမဆုံး တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ထိုသို့ ကျောင်းသားသပိတ် မှောက်စဉ်အတွင်း ပညာသင်မပျက်စေခြင်းငှာ ရန်ကုန်မြို့ဗဟန်းရပ်ကွက်တွင် အမျိုးသား ကောလိပ်တစ်ကျောင်းကို ပညာရေးစိတ်ထက်သန်သူများနှင့် သပိတ်မှောက် ကျောင်းသားများက ဦးစီးတည်ထောင်ကြ၏။ နောင်တွင် သပိတ်လှန်သော်လည်း သပိတ်မှောက်ကျောင်းသားများပင် ကျွန်ပညာကို ဆက်လက် မသင်လိုတော့ပြီဟု ဆုံးဖြတ်ကာ တိုင်းပြည်အနှံ့ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] အစရှိသော အမျိုးသားကျောင်း ၉၃ကျောင်း တည်ထောင်ခဲ့၏။ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၇ ရက် ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်း မြို့နယ်တွင် စတင် တည်ထောင်သော မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသော အမျိုးသားကျောင်း ဖြစ်သည်။ အမျိုးသား ကောလိပ်သည် သက်ဆိုး မရှည်ရှာသော်လည်း အမျိုးသားကျောင်းများကား မျိုးချစ်စိတ် သွင်းပေးရာ၊ ဌာန ကြီးများ ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ ယင်း အမျိုးသားကျောင်းများကို အမျိုးသား ပညာရေးကောင်စီက အုပ်ချုပ်လေသည်။ ပထမ ကျောင်းသားသပိတ်သည် ပညာရေးကိစ္စကြောင့် စတင်မှောက်ခဲ့ရသော ကျောင်းသားသပိတ် ဖြစ်သော်လည်း၊ ပညာရေးထက် နိုင်ငံရေး အနှစ်သာရ ပို၍ရှိ၏။ ခေတ်ပညာတတ်များက မိမိတို့အတွက် လက်တစ်လှမ်းတွင် သာရှိသော ရာထူးရာခံများကို မမက်မော၊ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကို လုံးဝစွန့်လွှတ်ကာ သပိတ်မှောက်လိုက်ခြင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်သူ ဗြိတိသျှ အစိုးရအား တော်လှန်ခြင်းဖြစ်ရာ တိုင်းပြည်အား နိုင်ငံရေးမျက်စိ ဖွင့်ပေးလိုက်သကဲ့သို့ ရှိလေသည်။ ထိုကြောင့်ပင် [[ဂျီ-စီ-ဘီ-အေ]] ခေါ် မြန်မာအသင်းချုပ်၏ နဝမကွန်ဖရင့်တွင် တန်တောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့ကို [[အမျိုးသားနေ့]]အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်လေသည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားများ သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုနုနှင့် သမဂ္ဂ၏အာဘော် အိုးဝေမဂ္ဂဇင်း အယ်ဒီတာ ကိုအောင်ဆန်းတို့ကို ကျောင်းမှ ထုတ်လိုက် သောကြောင့် ဒုတိယ ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပြန်လေသည်။ တတိယ ကျောင်းသား သပိတ်ကား ၁၉၃၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ရေနံမြေသပိတ်ကို ထောက်ခံရန် သွားသော တက္ကသိုလ် သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုဗဟိန်းနှင့် အတွင်းရေးမှူး ကိုဗဆွေတို့ကို မကွေးမြို့တွင် ဖမ်းဆီးရာမှ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။ ==စစ်ကြိုခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများ== စစ်ကြိုခေတ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများအနက် မှတ်တမ်းတင်ဖွယ် တရပ်ကား တက္ကသိုလ် မတည် ရန်ပုံငွေတစ်ရပ် စုဆောင်းပျိုးထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်၏။ ၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ်အဓိပတိ ဆာဟားကုတ်ဗတ္တလာ ကြီးမှူး၍ ကောက်ခံခဲ့ရာ ငွေ ၄၈ သိန်းနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သတ္တုတွင်းတူး ပညာသင် အဆောက်အအုံတစ်ခု ရရှိလိုက်၏။ တက္ကသိုလ်သည် တစ်စတစ်စနှင့် ပညာရပ်များ တိုးချဲ့ သင်ကြားလာသည်နှင့်အမျှ ဌာနများလည်း တိုးပွားလာ၏။ ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ်ကောင်စီသည် စတက်တျု ဥပဒေအရ ဆရာဖြစ်သင်ကောလိပ်နှင့် ဆေးအတတ်သင် ကောလိပ်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ ဥပစာကောလိပ်ကျောင်း တစ်ကျောင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့ကာ၊ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ပင် ဒီဂရီအဆင့် သင်ကြားသော စိုက်ပျိုးရေး ကောလိပ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် မြန်မာပြည်သို့ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး ကူးစက်လာချိန်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၌ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၊ ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်၊ ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်၊ ဆေးအတတ်သင်ကောလိပ်၊ စိုက်ပျိုးရေးကောလိပ်နှင့်မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ဟူ၍ ကောလိပ်ခြောက်ခုရှိလေသည်။ မန္တလေးဥပစာကောလိပ်သည် တက္ကသိုလ်ကစီမံကွပ်ကဲသော ကောလိပ်ဖြစ်၍ ကျန်ကောလိပ်များကား တက္ကသိုလ်၏ အပေါင်းပါကောလိပ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ပြီးခဲ့ချိန်မှစ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် နှစ်ကြိမ် ပေါင်းသုံးကြိမ် စစ်ကြိုခေတ်တွင် ပြင်ဆင်ခဲ့၏။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်ပထမ ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ် အဓိပတိ၊ ဒုတိယအဓိပတိ ရာထူးများသည် ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ရသော ရာထူးများ ဖြစ်လာကာ၊ ဘဏ္ဍာရေးနှင့် အခွန်တော်ဌာန အတွင်းဝန် ဦးတင်ထွဋ်နှင့် ရန်ကုန် မျူနီစီပယ်မင်းကြီး ဦးဆက်တို့သည် အဓိပတိနှင့် ဒုတိယ အဓိပတိအဖြစ် အသီးသီး ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။ ==ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း အခြေအနေ== ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်မီး မြန်မာပြည်သို့ ကူးစက်ရောက်ရှိလာသောအခါတွင်မူ ပညာရေး လုပ်ငန်းများ အားလုံးပင် ရပ်ဆိုင်းသွားကြသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့မှစ၍ ရပ်စဲလိုက်ကာ အခြားကျောင်းများ ကိုလည်း ပိတ်လိုက်ရ၏။ ဗြိတိသျှ အစိုးရသည်လည်း အိန္ဒိယပြည်သို့ ဆုတ်ခွာသွားလေသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ မြန်မာပြည်မှ ဆုတ်ခွာခြင်းမှာ ၁၉၄၂ ခုနှစ် မေလ လောက်တွင် ပြီးဆုံး၍၊ အောက်တိုဘာလတွင် ဂျပန် စစ်အစိုးရ၏ သဘောတူညီချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံတော် အစိုးရက မူလတန်းကျောင်း ၁ဝဝဝ၊ အလယ်တန်းကျောင်း ၃ဝဝနှင့် အထက်တန်းကျောင်း ၁ဝဝ ဖြင့် ရှေးဦးစွာ စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုမခွဲ တော့ဘဲ၊ သင်ရိုးတစ်မျိုးတည်းကိုသာ သင်ကြားသော ကျောင်းတမျိုးတည်းသာ ရှိ၍၊ သင်ရိုးမဏ္ဍိုင်အဖြစ်လည်း မြန်မာဘာသာ ကိုသာ အသုံးပြုလေသည်။ ဦးစွာ၌ အင်္ဂလိပ် ဘာသာကို နိုင်ငံခြား ဘာသာအဖြစ် ကျောင်းများတွင် သင်ကြားသော်လည်း၊ ဂျပန်အစိုးရ၏ ကန့်ကွက်မှုကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများ၌ ဂျပန်ဘာသာကိုလည်းကောင်း၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို လည်းကောင်း မသင်ကြားရန် ဆုံးဖြတ် ကြလေသည်။ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်ကိုလည်း ရေးဆွဲကြကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ် သစ်များကို ပညာရေးဌာနခွဲ၏ စာပေနှင့် စာကြည့်တိုက် ဌာနစိတ်က ထုတ်လုပ်လေသည်။ စစ်အတွင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အခြားကျောင်းများကား နိုင်ငံတော် ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်း၊ နိုင်ငံတော် ဂီတပညာသင် ကျောင်းနှင့် နိုင်ငံတော် ပန်ချီးပညာသင်ကျောင်းတို့ ဖြစ်ကြ သည်။ နိုင်ငံတော် တက္ကသိုလ်ကိုလည်း တက္ကသိုလ်ကောလိပ် ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်အား ကျောင်းအုပ်ကြီးအဖြစ် ခန့်ထားကာ ရန်ကုန်မြို့တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ စစ်အတွင်း နောက်ပိုင်း ကာလတွင်ကား မဟာမိတ် ဗုံးဒဏ်များ ပြင်းထန်လာပြီးလျှင်၊ စစ်တလင်း ဖြစ်လာပြန် သည်နှင့်အမျှ ကျောင်းများ ပျက်စီးရပြန်လေသည်။ ဆက်လက် ဖွင့်လှစ်နိုင်သေးသော ကျောင်းများတွင်လည်း ကျောင်းဆရာ များသည် ကျပ်တည်းလာသော စီးပွားရေးအခြေအနေကြောင့် အလုပ်မှ နုတ်ထွက်သူ ပိုမိုများပြားလာသည်။ ပညာရေးကား မတည်ငြိမ်၊ ဖရိုဖရဲ ဖြစ်ရပြန်လေသည်။ သို့သော် စစ်အတွင်း ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် မြန်မာပညာရေးသည် အရှုံးချည်း မဟုတ်ဘဲ အမြတ် ရတန်သရွေ့ ရလိုက်ခဲ့သေး၏။ ယင်းတို့ကား အတန်းအစား ခွဲခြားမှုပပျောက်ကာ ကျောင်းတမျိုးတစားတည်း တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာဘာသာကို အမျိုးသာဘာာ အဖြစ် ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် အောင် ကြိုးပမ်းနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဘဝနှင့် ပိုမိုနီးစပ်သော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို စတင်ကြံဆ တီထွင်နိုင်ခဲ့ခြင်းနှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ကောင်းများ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ==ဆင်းမလားစီမံကိန်း== စစ်ကာလအတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလာမြို့၌ အခြေစိုက်သော မြန်မာပြည်ဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ်ဒေါ်မန်စမစ် ဦးဆောင်သည့် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ၁၉၄၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးကို စတင်စဉ်းစားလာသည်ကို တွေ့ရှိ၈သည်။ ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု အရာရှိအဖြစ် တာဝန် ပေးခြင်းခံရသူ စစ်ကြိုခေတ် ပညာ မင်းကြီး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အယ်လက်ဇန္ဒာကင်းဗဲသည် သူကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌ ပြုလုပ်ခဲ့သော ကော်မတီ၏ ၁၉၃၆ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာကို မှီငြမ်းပြုကာ ''မြန်မာပြည် ပညာရေးစနစ် ပြန်လည် တည်ဆောက်ရေး စာတမ်း'' ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် တင်သွင်းလေသည်။ ထိုစာတမ်းတွင် စာပိုဒ်ပေါင်း ၆၉ ပိုဒ်ပါရှိသည့် အနက် တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်ဆိုင်သော စာပိုဒ် ၁၂ ပိုဒ် ပါရှိလေသည်။ ကင်းဗဲ၏ စာတမ်းနှင့် ယင်းစာတမ်းအပေါ် ရေးသားထားသော ပုဂ္ဂိုလ် အသီးအသီး၏ မှတ်ချက်များကို စိစစ်ရန် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ဆာ ထွန်းအောင်ကျော် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု ကော်မီတီ တစ်ရပ် ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကင်းဗဲစာတမ်းပါ ထောက်ခံချက်များကို လက်ခံခဲ့၍၊ နောင်တွင် ဆင်းမလား ပညာရေး စီမံကိန်းဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသော စစ်ပြေးအစိုးရ၏ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရာတွင် ထိုစာတမ်းသည် အခြေခံ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ထိုစီမံကိန်း၏ အဓိက အရေးကြီးသော အချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ၁။ အစိုးရက ဦးဆောင်သော အခမဲ့ မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးစနစ် တည်ထောင်ရန်။ ၂။ စစ်ကြိုခေတ် ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုကို တစ်မျိုးတည်းအဖြစ် ပေါင်းပစ်ရန်။ ၃။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများစနစ် ပယ်ဖျက်ရန်။ ၄။ ကျောင်းများကို အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားရန်။ (က) အသက်ခြောက်နှစ်မှ ၁၁ နှစ်အရွယ် ကလေးများ (ပထမတန်းမှ ပဉ္စမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းကျောင်း။ (ခ) အသက် ၁၁ နှစ်မှ ၁၅ နှစ်ရွယ်ကလေးများ (ဆဋ္ဌမတန်းမှ နဝမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းလွန်ကျောင်း။ (ဂ) အသက် ၁၅ နှစ်မှ ၁၈ နှစ်ရွယ် ကလေးများ (ဒသမနှင့် ဧကဒသမတန်း)အတွက် အကြို တက္ကသိုလ် ကျောင်းများဖြစ်၏။ ၅။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် ကျောင်းလခ လွတ်ငြိမ်းခွင့် ပြုရန်။ ၆။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာနှင့် မြန်မာဘာသာကို တန်းတူတန်ဖိုးထားကာ နှစ်ဘာသာစလုံးကိုပင် ပထမတန်းမှ စ၍ သင်ကြားရန်။ ၇။ စာမေးပွဲကို အအောင် အရှုံးစနစ်ဖြင့် မဟုတ်ဘဲ မှတ်တမ်းစနစ် တီထွင် အစားထိုးရန်။ ဂ။ ပညာရေးကို ဗဟိုအားဏာပိုင်အဖွဲ့က ကြီးကြပ်ရန်။ ထိုစီမံကိန်းအရ တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ကောလိပ်ကျောင်းများကို ပယ်ဖျက်ပြီးလျှင် မဟာဌာနများဖွဲ့ကာ ယင်းတို့ကို မဟာဌာနမှူးများက အုပ်ချုပ်သော ယူနစ်ထရီစနစ်ဖြင့် တက္ကသိုလ်ကို ပြန်လည်တည်ထောင်ဆောက်ရန်၊ ဥပစာတန်းကို ပယ်ဖျက်ပြီးသော် ပထမနှစ်ကို ကျောင်းနှင့်တွဲ၍ ဒုတိယနှစ်ကို ဒီဂရီသင်တန်းနှင့် တွဲထားရန်၊ တက္ကသိုလ်က မိမိကိုယ်ပိုင် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲကျင်းပရန်၊ အဖွဲ့ဝင် ဦးရေမများလှသော တက္ကသိုလ်ကောင်စီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့တို့က အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ပညာရေးကို အသီးအသီးကွပ်ကဲရန်၊ အချိန်ပြည့် ဒုတိယ အဓိပတိ ခန့်ရန် စသည်ဖြင့် ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ကျောင်းပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ နောက်ထပ်ကော်မီတီဖွဲ့စည်းမှု မရှိသော်လည်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ထပ်မံအသေးစိတ် စဉ်းစားရန် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်ကော်မတီနှင့် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ် ယာယီကော်မတီဟူ၍ ထပ်မံဖွဲ့စည်းခဲ့သေးသည်။ ==ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ခေတ်ပညာရေး အခြေအနေ== ဗြိတိသျှစစ်တပ်များ မြန်မာပြည်ကို ပြန်လည် သိမ်းပိုက်ပြီးသည့်နောက် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ထူထောင်ခဲ့ရာ၊ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့၏ ပညာရေးဌာနကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့မှ ဆင်းမလား စီမံကိန်းတိုင်း မူလတန်းလွန်ကျောင်း ၄၂ ကျောင်းနှင့် မူလတန်းကျောင်း ၂ဝ၆ဝ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ရုပ်သိမ်းသောအခါ၌ စစ်ပြေးဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ် ဒေါ်မန်စမစ်၏ အစိုးရအဖွဲ့ကဆက်ခံကာ ကျောင်းသစ်အနည်းငယ် ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ဗြိတိသျှ စစ်အစိုးရသည် ကြားဖြတ်တက္ကိသိုလ် မတည်ထောင် နိုင်သေးမီ အတွင်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာ ဆည်းပူးနိုင်ရန် မဂိုလမ်း (ယခု ရွှေဘုံသာလမ်း)တွင် အရေးပေါ် တက္ကသိုလ်သင်တန်းတစ်ရပ်ကို ယခင်စစ်ကြိုခေတ် ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဦးဘအား အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ခန့်ကာဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ သို့သော် ကျောင်း အဆောက်အအုံနှင့် ဆရာများ လုံလောက်အောင် မပေးနိုင်မှုကြောင့် ဆင်းမလားပညာရေး စီမံကိန်းကို ပြည်သူတို့က မကျေနပ်ကြချေ။ ကျောင်းများကို တစ်မျိုးတစ်စားတည်း ပူးပေါင်းလိုက်နိုင်သော်လည်း ကျောင်းဆရာ အနေဖြင့်မူ စစ်ကြိုခေတ်အတိုင်း အမျိုးမျိုး ကွဲပြားခြားနားကာ လစာမမျှမတ ဖြစ်နေသေးခြင်းကိုလည်း မကျေနပ်ကြချေ။ တက္ကသိုလ် ပညာရေးတွင်လည်း ဆင်းမလား စီမံကိန်းကို အမျိုးမျိုး ဝေဖန်လျက်ရှိကြပေရာ၊ အစိုးရသည် ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှု ကော်မတီကိုလည်းကောင်း၊၁၉၄၆ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် တက္ကသိုလ်ဖွဲ့စည်းပုံ ကော်မတီကိုလည်းကောင်း ခန့်အပ်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှုကော်မတီသည် ထိုနှစ် ဩဂုတ်လတွင်လည်းကောင်း၊ တက္ကသိုလ် ဖွဲ့စည်းပုံကော်မီတီသည် ၁၉၄၇ ခုနှစ် နှစ်ဦးတွင်လည်းကောင်း အသီးအသီး အစီရခင်ခံစာ တင်သွင်းခဲ့ကြ၏။ သို့သော် ထိုအချိန်သည် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲ၏ ဒီရေ အမြင့်ဆုံးကာလ ဖြစ်ပေရာ၊ ပညာရေး အစီရင်ခံစာများ၊ ထောက်ခံချက်များကို အလေးပေး စဉ်းစားနေချိန်မဟုတ်တော့ချေ။ ==ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒ== မြန်မာနိုင်ငံကို လွတ်လပ်သော အချုပ်အချာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံအဖြစ် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ကြေညာခဲ့၏။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အရပ်ရပ် ပညာရေးအစီရခံစာများကို လေ့လာပြီးနောက် အစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒကို ကြေညာခဲ့ လေသည်။ သို့သော် ပြည်တွင်း ဆူပူသောင်းကျန်းမှု သည်လည်း လွတ်လပ်ရေးနှင့် အတူ ထပ်ချပ်မကွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ရာ ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဇွန်လ ၁ ရက်နေ့ကျမှသာ လွတ်လပ်သော ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ပညာရေး ဝါဒကို စတင်အကောင်အထည် ဖောနိုင်ခဲ့လေသည်။ ထိုပညာရေး ဝါဒ၏ အဓိက အချက်များမှာ - (၁) ကြားဖြတ်သဘော စမ်းသပ်သည့်အနေဖြင့် ပညာရေးကို ဗဟိုမှ ကွပ်ကဲအုပ်ချုပ်ရေး။ (၂) အထောက်အပံ့စနစ် ပယ်ဖျက်ကာ၊ ယင်းအစားနိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများသာ ရှိသော စနစ် တည်ထောင်ရေး။ (၃) မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးကို စမ်းသပ် တီထွင်ရေး။ (၄) ကျောင်းအဆင့်ခွဲရေးကို ပြန်ပြင်ဆင်ရေး။ (၅) အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကြားနိုင်ခွင့် တိုးမြှင့်ရေး။ (၆) မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ရေးတို့ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုဝါဒအရ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ရန်ကုန်မြို့တော် မျူနီစီပယ်အဖွဲ့က ဖွင့်လှစ်ထားသော မူလတန်းကျောင်းများမှ အပ ကျန် ကျောင်းများကို ဗဟိုပညာရေးဌာနက ချုပ်ကိုင်စေခဲ့သည်။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများ မရှိတော့သောကြောင့် ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ ဆင်ခြေဖုံးတစ်ဝိုက်တွင် မသင်မနေရ ပညာရေးစနစ်ကို စမ်းသပ်တီထွင်ခဲ့သည်။ ကျောင်းများကိုလည်း သူငယ်တန်းမှ စတုတ္ထတန်းအထိ မူလတန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ သတ္တမတန်းအထိ အလယ် တန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ နဝမတန်းအထိ အထက်တန်းကျောင်းဟူ၍ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်လိုက်၏။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ပဉ္စမတန်းမှစ၍ မသင်မနေရ နိုင်ငံခြားဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ဘာသာပြန်ဆို ထုတ်လုပ်နိုင်ရေး အတွက်လည်း စီစဉ်ခဲ့လေသည်။ ==ပညာရေးမစ်ရှင်နှင့် ကော်မတီများ== ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးသည် ပိုမိုအသက်ဝင်လာလေသည်။ ယူနက်စကို အဖွဲ့ကလည်း ပညာရေး ပါရဂူသုံးဦး ပါဝင်သော အဖွဲ့တစ်ရပ်ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေခံနှင့် သက်ကြီးပညာရေး၊ မသင်မနေရ ပညာရေး၊ မူလတန်းလွန်ကျောင်း ပညာရေး၊ ကျောင်းဆရာများ ထုတ်လုပ်ရေး၊ အထက်ပါကိစ္စလေးရပ်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး ပြဿနာများကို လေ့လာရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ ယူနက်စကို မစ်ရှင်အဖွဲ့သည် ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ဆိုက်ရောက်လာကာ အဖွဲ့အစီရင်ခံစာကို ၁၉၅၁ ခုနှစ် မေလတွင် တင်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ပြည်ထောင်စု အစိုးရသည် ပညာမင်းကြီး ဦးကောင်း ခေါင်းဆောင်လျက် ပုဂ္ဂိုလ် ခြောက်ဦးပါဝင်သည့် ပညာရေးလေ့လာမှုအဖွဲ့ကို ခြောက်လ ကြာမျှ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ မက္ကဆီကို၊ ကနေဒါနှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့ကို စေလွှတ်ခဲ့၏။ ထိုအဖွဲ့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ၁၉၅၂ ခုနှစ် မေလတွင် ပြန်လည် ဆိုက်ရောက်လာလေသည်။ လေ့လာမှုအဖွဲ့ ပြန်လည်ဆိုက်ရောက်လာသေအခါ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ယင်းအဖွဲ့ဝင် ပုဂ္ဂိုလ်ခြောက်ဦး အပါအဝင် ပုဂ္ဂိုလ် ၂၁ ဦးပါသော ပညာရေး ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှု ကော်မတီကို ပြည်တော်သာ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရန် တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့လေသည်။ ဤသို့ရေးဆွဲရာ၌ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အချာအာဏာနှင့် ကိုက်ညီ၍၊ မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို ထပ်ဟပ်ကာ၊ ပြည်ပနိုင်ငံများ၏ ခေတ်သစ်ပညာရေး တိုးတက်မှုများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အပြင်၊နိုင်ငံ၏လိုအင်ကိုလည်း ဖြည့်စွမ်းနိုင်သည့် ပညာရေး စီမံကိန်း ဖြစ်စေရန် ညွှန်ကြားခဲ့၏။ ==ပြည်တော်သာ ဘဝသစ် ဖန်တီးမှု ပညာရေးစီမံကိန်း== အထက်ပါ ညွှန်ကြားချက်များအရ ရေးဆွဲအပ်သော ပြည်တော်သာ ဘဝသစ်ဖန်တီးမှု ပညာရေး စီမံကိန်းကို ၁၉၅၂ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် [[ပြည်တောသာ ညီလာခံ]]၌ အတည်ပြုခဲ့လေသည်။ [[ပြည်တော်သာ စီမံကိန်း]] ဤစီမံကိန်း၏ အခြေခံမူများကား အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ (၁) ပြည်ထောင်စုသား မှန်သမျှ အနည်းဆုံး အရေး၊ အဖတ် နားလည်းသူများ ဖြစ်လာစေရန်။ (၂) ဘဝသစ်ဖန်တီးရေးအတွက် လိုနေသော စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်မည့်တိုင်းရင်းသားများ လုံလုံလောက်လောက် ပေါ်ပေါက်လာစေရန်။ (၃) ပြည်ထောင်စု တာဝန် အသီးအသီးကို ကျွမ်းကျင်စွာ ထမ်းဆောင်နိုင်မည့် အရည်အချင်း ပြည့်ဝသူများ လုံလောက်စွာ ပေါ်လာစေရန်။ (၄) ပြည်ထောင်စုထဲတွင် ဖိုးသုညများ နည်းပါး သွားပြီးလျှင်၊ ဗလငါးတန်နှင့် ပြည့်သော ပြည်ထောင်စုသားများ တိုးတက် ပေါများလာစေရန်။ (၅) ပြည်ထောင်စု အတွင်း၌ ဒီမိုရေစီ ဝါဒကြီး တည်တံ့ ခိုင်မြဲစေရန်။ ဤအခြေခံမူများအရ ရေးဆွဲအပ်သော စီမံကိန်းကို ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အောက်ပါ လုပ်ငန်းများဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့လေသည်။ ယင်းတို့မှာ ပညာရေး အယူအဆသစ်နှင့် လျော်ညီသော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းများ ပြုပြင် ရေးဆွဲခြင်း၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ပြုစုထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မူလတန်း၊ အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ အရေးပေါ်ကာလတို ဆရာဖြစ် သင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ သင်ရိုးတွင် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာများ ထည့်သွင်းလာခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ လုပ်ငန်းများ ပိုမိုအောင်မြင်စေရန်လည်း ပညာမင်းကြီး ဌနာအပြင်၊ ဆရာအတတ်သင်ညွှန် ကြားရေးဝန်နှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ပြုစုထုတ်လုပ်ရေး ညွှန်ကြားရေးဝန်ဟူ၍ ဌာနသစ် နှစ်ဌာနကိုလည်း ၁၉၅၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှစ၍ တီထွင်ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ စက်မှုပညာ အတတ်သင် ညွှန်ကြား ရေးဝန်ဌာနကိုလည်း ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်သို့ လွှဲပြောင်းခဲ့လေသည်။ ကျောင်းသုံး စာအုပ် ငှားရမ်းရေး အစီအစဉ်ကိုလည်း တီထွင်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇွန်လမှစ၍ တိုင်းအလိုက် ခန့်အပ်ထားသော ပညာဝန်များအား ကြီးကြပ်ရေး၊ ကျောင်းစစ်ဆေးရေး လုပ်ငန်းများ လုပ်နိုင်စေခြင်းငှာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး တာဝန်များကို အသစ်တီထွင် ခန့်အပ်သော ခရိုင်ပညာဝန် ၃၄ ဦးအား ခွဲဝေပေးစေခဲ့လေသည်။ ==ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်း== ပြည်တော်သာ စီမံကိန်းသည် ရှစ်နှစ် စီမံကိန်း ဖြစ်သော်လည်း ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲလာသော စီးပွားရေး အခြေအနေကြောင့် ပြန်လည်စိစစ်ခဲ့ရလေသည်။ ထိုကြောင့် ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၅၆ ခုနှစ်အထိ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော ပြည်တော်သာ ပညာရေး လုပ်ငန်းများကို ပထမ ပညာရေးလေးနှစ်စီမံကိန်း လုပ်ငန်းများဟူ၍ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ကုန်လွန်ခဲ့သော လေးနှစ်တာ လုပ်ငန်းမျာကို စိစစ်ပြီးနောက် ၁၉၅၆-၆ဝအတွက် ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲခဲ့လေသည်။ ဒုတိယလေးနှစ် စီမံကိန်း၏ အဓိကအချက်များကား အောက်ပါတို့ပင်ဖြစ်သည်။ (၁) ပညာရေး စနစ်တရပ် ထိရောက် အောင်မြင်ရေးသည် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် ရရှိရေးပေါ်တွင် မူတည်သည်ကို သိနားလည်သောကြောင့် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် မွေးထုတ်ရေးကို ဦးတည် ကြိုးစား ရန်။ (၂) သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို နိုင်ငံတော်ဝါဒနှင့် ပြောင်းလဲနေသော နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး အခြေအနေများနှင့် လျော်ညီအောင် ပြုပြင်ရန်။ (၃) ကျောင်းသား သူငယ်၏ အသက်အရွယ်၊ အရည်အသွေး၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းတို့နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံး စာအုပ်များ ထုတ်လုပ်ရန်။ (၄) ကျောင်းစည်းကမ်း ပိုမို ကောင်းမွန်လာရန်နှင့် ဆရာများ၏ ဂုဏ်ကျက်သရေ ပိုမိုမြင့်မား လာစေရန်နည်းလမ်း များ ရှာဖွေရန်။ (၅) ဘဏ္ဍာရေး ခွင့်ပြုသလောက် ကျောင်းသစ်များ ဆောက်လုပ်၍ ကျောင်းသုံး ပစ္စည်းများ ထောက်ပံ့ရန်။ (၆) ပညာသင်ကြားမှု အခွင့် အရေးများကို ပိုမိုပျံ့နှံ့စွာ ခံစားနိုင်စေရန် မူချမှတ်ရန်။ (ရ) နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး အဆောက်အအုံနှင့် ပိုမို ကိုက်ညီလာစေရန် အတွက် ရှိရင်းစွဲ တက္ကသိုလ် တလမ်းသွား စနစ်မှ စက်မှုလက်မှု၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် သက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပညာရေးများ ပိုမို ထိရောက်စွာဖြာထွက်နိုင်မည့် နည်းလမ်းများကို ဆောင်ရွက်ရန်။ ==စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများ== စစ်ပြီးသောအခါ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်ကို ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်အဖြစ် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် တည်ထောင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အုပ်ချုပ်ရေး အနေဖြင့်ကား ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်သည် ယခင်စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရသော သီးခြားအဖွဲ့အစည်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန လက်အောက် တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော တက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ သို့သော် သီးခြားလွတ်လပ်ပိုင်ခွင့် ရနိုင်သရွှေ့ ရစေရန် တက္ကသိုလ် ဂေါပကအဖွဲ့ဟူ၍ အစိုးရက ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီးခြားဖွဲ့ပေးခဲ့၏။ ထိုဂေါပကအဖွဲ့ကို ၁၉၄၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် တက္ကသိုလ် ကောင်စီဟူ၍ ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းလိုက်သည်။ တစ်ချိန်တည်း၌ပင် ပညာရေးကို ကွပ်ကဲရန် ပါမောက္ခအဖွဲ့ တစ်ရပ်လည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ တက္ကသိုလ်၏ ကြားဖြတ်ကာလကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်သည် စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကောလိပ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ဖယ်ဒရယ်စနစ် မဟုတ် တော့ဘဲ၊ မဟာဌာနများ ခွဲထားသော ယူနစ်ထရီစနစ် ဖြစ်လေသည်။ ထိုစနစ်အရ တာဝန်ခံအုပ်ချုပ်သူမှာ တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေး အရာရှိဖြစ်ပြီးလျှင် ထိုရာထူးကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်မှ စ၍ ပါမောက္ခချုပ်ဟု ပြောင်းလဲ ခေါ်တွင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ကောင်စီ၌လည်း စစ်မဖြစ်မိကထက် အဖွဲ့ဝင်ဦးရေ လျော့နည်းကာ ယင်းသည်သာလျှင် အဓိက အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ဖြစ်လာ၏။ စစ်ကြိုခေတ် ကောင်စီ အမှုဆောင်ကော်မတီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်းကော်မတီလည်း မရှိတော့ချေ။ စစ်ပြီးခေတ် ပထမ နှစ်တွင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မဟာဌာနများကား ဆေးပညာ မဟာဌာန၊ အင်ဂျင်နီယာမဟာဌာန၊ ပညာရေး မဟာဌာန၊ ဝိဇ္ဇာ မဟာဌာန၊ သိပ္ပံမဟာဌာနနှင့် ဥပဒေ မဟာဌာနတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ် တက္ကသိုလ် ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေဟောင်းကို ပြင်ဆင်မှုများဖြင့် ပြန်လည်အသက်သွင်းပေးခဲ့ရာ၊ ထိုနှစ်မှ စ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် သီးခြား ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးရသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်လာပြန်လေသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ်နှင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တို့တွင် ထပ်မံ ပြင်ဆင်ခဲ့သေးသည်။ ပြောင်းလဲလာသော အခြေအနေများကြောင့် စစ်ပြီးခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် အထူးပင် တိုးတက်ကြီးထွားလာခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၆-၄၇ ခုနှစ်တွင် ကျောင်းသားဦးရေ ၂…ဝဝ၃ ယောက်သာ ရှိခဲ့သော်လည်း ၁၉၆၁-၆၂ ခုနှစ်တွင် ၁၄…၇၉၉ ယောက် အထိတိုးတက်လာခဲ့၏။ ရန်ကုန်မြို့တွင်သာမကဘဲ ၁၉၅၃ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ကျောက်ဖြူမြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကင်းမြို့သစ်နှင့် ကြည့်မြင်တိုင် ထီးတန်းရပ်ကွက်တို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် မကွေးမြို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅ဝ ခုနှစ်တွင် ပုသိမ်မြို့၌ လည်းကောင်း ဥပစာကောလိပ်များ အသစ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်က စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ကို ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် သီးခြားတက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ မကွေး ဥပစာကောလိပ်သည် မန္တလေး သီးခြားတက္ကသိုလ် လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာပြီးလျှင်၊ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် [[မန္တလေးတက္ကသိုလ်]] လက်အောက်တွင် တောင်ကြီး ဥပစာကောလိပ်ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် နိုင်ငံရေးမျက်စိ ပွင့်လာမှုကြောင့်သာမက လွတ်လပ်ရေးကြောင့် အခွင့်အလမ်းများ တိုးပွားလာရာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်၌လည်း ယခင်က ဌာနခွဲများ၊ ဘာသာစိတ်များသည် ယခုအခါ သီးခြားဌာနများ၊ သီးခြား ဘာသာရပ်များ ဖြစ်လာလေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပထမဆုံး ခွဲခြားလိုက်သော ဌာနမှာ ပထဝီဝင်နှင့် ဘူမိဗေဒဌာနဖြစ်၏။ ထိုနောက် ဇီဝဗေဒဌာနမှ ရုက္ခဗေဒနှင့် ပါဏဗေဒဌာနများ၊ ရာဇဝင်ဌာနမှ အနောက်တိုင်း ရာဇဝင်နှင့် မြန်မာရာဇဝင် ဌာနများ၏ သဘာဝတ္ထ ဗေဒဌာနမှ စိတ္တဗေဒဌာနသစ်၊ ဘောဂဗေဒ ဌာနမှ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒနှင့် စာရင်းအင်းစုပညာ ဌာနသစ်များ ပေါ်ပေါက် လာလေသည်။ ဌာနသီးသန့်မရှိသော်လည်း ဂျာမန် ဘာသာနှင့် ပြင်သစ်ဘာသာကို ခေတ်သစ် ဥရောပဘာသာ စာပေဌာနက လည်ကောင်း၊ ဗုဒ္ဓကျမ်းစာနှင့် အဘိဓမ္မာကို ပါဠိဘာသာ ဌာနကလည်းကောင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး ဘာသာကို ရုက္ခဗေဒဌာနက လည်းကောင်း၊ လူမှုရေးရာပညာကို မနုဿဗေဒဌာနက လည်းကောင်း အသီးအသီး သင်ကြားကြ၏။ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒ ဌာန အနေဖြင့်မူ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒကို အထွေထွေဘွဲ့၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘွဲ့၊ စာရင်းကိုင်ဘွဲ့များဟူ၍ သုံးမျိုးခွဲခြားသင်ကြားသည့် အပြင် ဘွဲ့လွန်သင်တန်း အဖြစ်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးဒီပလိုမာ သင်တန်းကို သီးခြား ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အင်ဂျင်နီယာ မဟာဌနာတွင်လည်း မြို့ပြ အင်ဂျင်နီယာအပြင် စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ၊ လျှပ်စစ်အင်ဂျီနီယာ၊ ဓာတု အင်ဂျီနီယာ၊ သတ္တုတွင်း အင်ဂျင်နီယာ၊ သတ္တုကျို အင်ဂျင်နီယာ၊ ရက်ကန်း အင်ဂျင်နီယာ၊ ဗိသုကာ ပညာစသည်ဖြင့် သင်တန်းသစ်များ တိုးတက်လာ၏။ ပညာရေးမဟာဌာနတွင်လည်း ဝိဇ္ဇ(ပညာရေး) ဒီဂရီ (ဘီအေ အီးဒီ) သင်တန်းများ အသစ်တီထွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ မန္တလေး တက္ကသိုလ်တွင်မူ ဝိဇ္ဇာ၊ သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာနှင့် စိုက်ပျိုးရေး မဟာဌာနများသာ ရှိကာ အင်ဂျင်နီယာ၊ ပညာရေးနှင့် ဥပဒေပညာ သင်တန်းများ မရှိချေ။ သင်တန်းများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဒီဂရီလေးနှစ်သင်တန်းကို သုံးနှစ်သင်တန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲကာ၊ ဥပစာတန်း ပထမနှစ် သင်တန်းကို တန်းမြင့်ကျောင်းများနှင့် ပူးတွဲထားရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်လိုက်သောကြောင့် ဤဆုံးဖြတ်ချက် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်တော့ချေ။ စစ်အတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ရေးဆွဲခဲ့သော ကင်းဗဲ ပညာရေးစီမံကိန်းတွင် ဤယူဆချက်ကို ပြန်လည် လက်ခံထား၍ ၁ဝ တန်းနှင့် ၁၁ တန်းပါသော အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖွင့်လှစ်ရန်နှင့် တက္ကသိုလ်တွင် ဒီဂရီ သုံးနှစ်သင်တန်းသာ ထားရှိရန် လျာထားခဲ့ကြသေးသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး တည်ထောင်သောအခါ ဤစီမံကိန်းအတိုင်း အကြို တက္ကသိုလ်ကျောင်း များကိုဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ သို့သော် အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများကို တိုင်းပြည်က လက်မခံသည့် အပြင် တက္ကသိုလ်ကလည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းသာ ဆက်လက်ထားလိုသောကြောင့် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အကြိုတက္ကသိုလ် ကျောင်းများကို ဖျက်သိမ်းလိုက်၏။ တက္ကသိုလ် ဒီဂရီသင်တန်းများသည်လည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းများ ပြန်ဖြစ်သွားလေသည်။ ==ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မီတီ== စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပညာရေးသည် စစ်ကြိုခေတ်ထက် အဆပေါင်းများစွာ တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း ပညာရေးမကျေ နပ်မှုများသည် သေးသိမ်သွားသည်ဟု မရှိခဲ့ချေ။ ပညာရေး လောကသည်လည်း တည်ငြိမ်မှုမရှိခဲ့ချေ။ အကြောင်းကြောင်း ကြောင့် တိုးတက်များပြားလာသော ကျောင်းသားဦးရေအတွက် ကျောင်းများ အလုံအလောက် ဖွင့်မပေးနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဖွင့်ပြီးကျောင်းများ အတွက်လည်း ဘဏ္ဍာရေးအခက်အခဲကြောင့် ကျောင်း အဆောက်အအုံများ အတွက် ဆရာအများအပြား လိုလေရာ အရည် အချင်း မပြည့်သော ဆရာများ အများအပြား ခန့်ခဲ့ရခြင်း၊ အရည်အချင်း မပြည့်ဝသော ဆရာမျာနှင့် ကျောင်းသား ဆရာအချိုး မမျှတမှုကြောင့် ပညာရေးအဆင့် အတန်းများ နိမ့်ကျလာခြင်း၊ ပညာရေးလောကတွင်းသို့ နိုင်ငံရေး ဝင်ရောက်မှုနှင့် ဆရာများ၏ ဦးဆောင်မှု လျော့လာသည်နှင့်အမျှ ကျောင်းသား စည်းကမ်း သေဝပ်မှု သိမ်ဖျင်းလာခြင်း၊ လွတ်လပ်ရေးခေတ်ဦးပိုင်းတွင် လုပ်ငန်းခွင်တာ များပြေားသောကြောင့် ပြဿနာမပေါ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့ပြဿနာ ကြီးထွားလာခြင်း စသည်ဖြင့် ပညာရေး ပြဿနာများသည် တစ်မျိုးပြီး တစ်မျိုးသာ ပေါ်ပေါက်နေခဲ့လေသည်။ ထိုကြောင့် နိုင်ငံတော် ဝန်ကြီးချုပ် ဦးနုသည် ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် ရှိရင်းစွဲ လေးနှစ်စီမံကိန်း ပညာရေးကော်မီတီကို တိုးချဲ့ကာ အဖွဲ့ဝင် ၂၃ ဦးပါဝင်၍ မိမိကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကိုးနိုင်ငံမှ ပညာရေးပါရဂူ ၁၃ ဦးကို ဖိတ်ခေါ်၍ အကြံပေးစေခဲ့ကာ၊ နိုင်ငံတွင်းသို့လည်း အဖွဲ့သုံးဖွဲ့ခွဲ၍ ဆန္ဒယူစေခဲ့၏။ စုံစမ်းမှု ကော်မတီမှ တင်သွင်းခဲ့သော ကြားဖြတ် အစီရင်ခံစာများအရ မြန်မာဘာသာကို တက္ကသိုလ်အတွက် သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း၊ တန်းမြင့်ကျောင်းထွက်နှင့် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲများကို ခွဲခြား စစ်ဆေးခြင်း၊ တက္ကသိုလ် နောက်ဆက်တွဲ စာမေးပွဲများ ပယ်ဖျက်ခြင်း၊ ကျောင်းလခ ကောက်ခံရေး၊ ဆရာများအား အရည်အချင်း ထောက်ပံ့ကြေး ပေးရေးစသော အချက်များကို ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲများကြောင့် အပြီးသတ်အစီရင်ခံစာကိုကား မတင်သွင်းဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ် ပညာရေးဝါဒ== နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ အမျိုးမျိုး ဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဦးနုခေါင်းဆောင်သော ပြည်ထောင်စုပါတီ အစိုးရ တက်လာသောအခါ လုပ်ငန်းစဉ် ၁၂ မျိုးပါသော ၁၉၆၁-၆၅ ခုနှစ်အတွက် တတိယ ပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲပြန်လေသည်။ သို့သော် ထိုစီမံကိန်း စတင်အကောင်အထည် ဖော်စတွင်ပင် အစိုးရ အပြောင်းအလဲဖြစ်ခဲ့ပြန်သည်။ ၁၉၆၂ခုနှစ် မတ်လ၂ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး နေဝင်းဦးစီးသော ဗမာ့တပ်မတော်က တိုင်းပြည် အုပ်ချုပ်မှုအာဏာကို သိမ်းယူကာ တိုင်းပြည်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီနှင့် တော်လှန်ရေး အစိုးရအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီသည် မိမိ၏ဝါဒသဘောထားကို ''မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်''ဟူ၍ ၁၉၆၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့ရာ၊ ပညာရေးစနစ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဖော်ပြထားချက်မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်၏။ ==''အပိုဒ် ၁၇ (က)''။ ပညာရေး== အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုတွင် အထောက်အကူ မဖြစ်သော လက်ရှိပညာရေး စနစ်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲသွားရမည်ဟု နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီက ယုံကြည်သည်။ သို့ဖြစ်၍ အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်းမှုကို အထောက်အကူပြု၍ စာရိတ္တမြင့်မားမှုကို အခြေခံသော ပညာရေးစနစ်သစ်ကို တည်ထောင်သွားမည်။ အထူးသဖြင့် သိပ္ပံပညာကို ဦးစားပေးမည်။ ကျွန်ုပ်တို့၏ ပညာရေး ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်မှာ အခြေခံပညာကို လူတိုင်း သင်ယူနိ်ုင်ခွင့် ရရှိစေရန်ပင် ဖြစ်သည်။ အထက်တန်း ပညာကိုလည်း ဉာဏ်ပညာ ထက်မြက်ခြင်းရှိ၍ အထက်တန်းကို မှီအောင်လိုက်နိုင်မည့် ကြိုးစားမှုရှိသူများကိုသာ အထူးအားပေး၍ သင်ကြားခွင့် ပြုစေမည်။''ဒေါက်တာ ဦးညီညီ အမှောင်ခွင်း၍ အလင်းဆောင်အံ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းသည် တိုင်းရင်းသား လူတန်းစား အသီအသီးတို့အား အသိပညာအလင်းကို ပေးရန် ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်သော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည်။ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းဟု ဆိုသော်လည်း ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းသည် အသင်း၏လုပ်ငန်း အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်သည်။ အခြားလုပ်ငန်းများမှာ မြန်မာယဉ်ကျေးမှု အရပ်ရပ်တို့ကို အားပေးခြီးမြေ|ာက်ခြင်း၊ စာအုပ်စာတမ်းများ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခြင်း၊ စာရေးကိရိယာနှင့် စာအုပ်များ ရောင်းချခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ၁၄ တွဲရှိ သရုပ်ပြ မြန်မာစွယ်စုံကျမ်းကို ပြုစုဝေခြင်းအားဖြင့် အာရှအရှေ့ပိုင်းတွင် မြန်မာနိ်ုင်ငံသည် တိုင်းရင်းဘာသာဖြင့် စွယ်စုံကျမ်း ထုတ်ဝေရေး၌ ရှေ့ပြေးလျက်ရှိပေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၀)</ref> ==အခြားဖတ်ရှုရန်== * [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] == ကိုးကား == <references/> [[Category:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေး]] oxb92do90jpel03399qhp4pb3chlrdv 752390 752389 2022-07-26T13:58:52Z 2400:AC40:B4B:C0D3:10F8:1E9A:4998:DF3F wikitext text/x-wiki {{Infobox Education | country name= [[မြန်မာနိုင်ငံ]] | agency= [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] | leader titles= ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး | leader names= ဒေါက်တာ မျိုးသိန်းကြီး | budget= ~US$၁၁၅၂ မီလီယံ<ref name=seameo>{{cite web |title= Military spending still dwarfs education and health | url=http://www.mmtimes.com/index.php/national-news/10000-military-spending-still-dwarfs-education-and-health.html | access-date=18 November 2014}}</ref> | budget year= ၂၀၁၄–၁၅ | primary languages=[[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာ]]၊ [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]] | system type= အမျိုးသားပညာရေး | established events= တည်ထောင် | established dates= ၁၉၁၀ | literacy year= ၂၉၁၄ | literacy total= ၈၉.၅%<ref name="mip">{{cite book|title=The Union Report: Census Report Volume 2|publisher=Ministry of Immigration and Population|location=Nay Pyi Taw|date=2015|series=The 2014 Myanmar Population and Housing Census|pages=12}}</ref> | literacy men= ၉၂.၆%<ref name="mip"/> | literacy women= ၈၆.၉%<ref name="mip"/> | enroll total= ၁၇,၆၀၆,၂၂၃<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll Pre-primary= ၁,၈၁၂,၉၄၂ <ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll primary= ၄,၇၆၆,၈၀၆<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll secondary= ၆,၁၉၄,၈၅၁<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll post-secondary= ၄,၈၃၁,၆၂၄<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | attain secondary= | attain post-secondary= | footnotes= }} မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေးစနစ်သည် မြန်မာရိုးရာပညာရေးစနစ်မှသည် [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်]] ပညာရေးစနစ်အထိ အပြောင်းအလဲအမျိုးမျိုးဖြင့် ပြုပြင် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ==မြန်မာရိုးရာပညာရေး== မြန်မာမင်းများ လက်ထက်တော်က မြန်မာ့ ပညာရေးသည် ထိုခေတ် မြန်မာ့လူနေမှုစနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ပညာရေးပင် ဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်တွင် ကျေးရွာသည် မြန်မာ့ လူနေမှုစနစ်၏ အခြေခံအုပ်စုဖြစ်၍ ဘုန်းကြီးကျောင်းသည် ရပ်ရေးရွာရေးကိစ္စ အဝဝအတွက် စုဝေးရာ ဗဟိုဌာနဖြစ်လေသည်။ ရွာတိုင်းတွင်ပင် ကလေးများသည် ရွာကျောင်း၌ အခြေခံပညာကို သင်ကြားကြသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅၆၉ ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်လာခဲ့သော ရပ်ဖစ်ချသည် ကလေးများအား ရွာကျောင်းသို့ ပို့သော ဓလေ့ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၃ ခုနှစ်မှ ၁၈ဝ၆ ခုနှစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သွားသော ဗရင်ဂျီခင်ကြီးဆင်ဂါမနောကလည်း အမြို့မြို့အရွာရွာတွင် ဘုန်းကြီးကျောင်းများရှိခြင်းနှင့် ထိုကျောင်းများတွင် မြို့ရွာရှိ ကလေးများ စာသင်ကြခြင်းကို ရေးသားထားခဲ့သည်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းများတွင် သင်ကြားပုံကား ရှေးခေတ်နှင့် ယခုခေတ် မကွာခြားလှချေ။ သင်ပုန်းကြီး၊ မင်္ဂလသုပ်၊ အပြင်အောင်ခြင်း၊ အတွင်းအောင်ခြင်း၊ ရတနာရွှေချိုင့်၊ သဒ္ဒါ၊ သဂြုဟ် စသည်တို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ နေ့စဉ် ဘုရား ရှိခိုး သီလခံယူခြင်း၊ ပရိတ်ကြီး ရွတ်ဖတ်ကာ တရားဒေသနာ နာကြားခြင်းဖြင့် ရတနာသုံးပါး အကြောင်းမှတ်သားစေသည်။ ထို့ပြင် စာပေပို့ချသော ဘုန်းတော်ကြီး၏ ဝသီတော်အလျောက် လောကနီတိ၊ပုတ္တောဝါဒစသော ဆုံးမစာ လင်္ကာများကိုလည်း သင်ကြားရသည်။ အချို့ကျောင်းများ၌ ဂဏန်းပညာ၊ နက္ခတ်ပညာ၊ ဗေဒင်ပညာ၊ ရာဇဝင်ပုံပြင်ပညာ၊ ရာဇသတ် ဓမ္မသတ်ပညာ၊ ဆေးအတတ်ပညာ စသည်တို့ကိုလည်း သင်ကြားပေးလေသည်။ ==အနောက်တိုင်းပညာရေးအစ== အနောက်တိုင်းပညာရေးသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၆ ရာစုနှစ်ခန့်က စတင်ခဲ့သော်လည်း စနစ်တကျရှိသည်ဟု မဆိုသာချေ။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ခရစ်ယန်သာသနာပြု လုပ်ငန်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ရှေးအကျဆုံး ရည်ညွှန်းချက်မှာ ၁၅၄၈ ခုနှစ်တွင် စိန်ဖရန်စစ် ဇေးဗီးယားက ရာမညတိုင်းသို့ သာသနာပြုအဖွဲ့ စေလွှန်ရန် ဖားသားရောဒရစ်အား ပန်ကြားခြင်းပေတည်း။ ၁၆ ရာစုနှင့် ၁ရ ရာစုနှစ်များတွင် သာသနာပြု လုပ်ငန်းများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တိုင်းရင်းသားများထက် ပေါ်တူဂီလူမျိုးနှင့် ဗရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ အတွက်သာ ဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ၁၇၂၁ ခုနှစ်တွင် ဗာနဗိုက်ဂိုဏ်းဝင် ဘုန်းကြီး ဖားသားဆစ်ဂဆစ်စမန် ကာလချီတို့ ရောက်လာသည်မှစ၍ မြန်မာ နိုင်ငံ၌ အနောက်တိုင်း ပညာသင်ကြားရေးစနစ် အခန်းသစ်ဖွင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ယင်းတို့နောက် သာသနာဖြန့်အဖွဲ့ ဘုန်းကြီးများ (၁၈၂၉-၁၈၄ဝ)၊ တျူရင်မြို့၊ အိုဗလိတ်များ (၁၈၄ဝ-၁၈၅၅) နှင့် ပါရစ်မြို့၊ အာဂန္တုမစ်ရှင် (၁၈၅၅ ခုနှစ်မှ နောက်ပိုင်း)စသော ဂိုဏ်းအဖွဲ့အစည်းများ ရောက်ရှိလာကာ အနောက်တိုင်း ပညာရေးစနစ်ကို ပျိုးထောင် ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၁၈၂၄ ခုနှစ်လောက်အထိ ယင်းသာသနာပြု အဖွဲ့ဝင်များသည် ခုနစ်ဦးထက်မပိုဘဲ အင်းဝ၊ ရန်ကုန်၊ စစ်ကိုင်းနှင့် ရွှေဘိုဒေသရှိ ဗရင်ဂျီကျေးရွာများတွင် စခန်းချလေ့ရှိ၏။ ယင်းတို့ သင်ပေးသော ပညာမှာ အရေး၊ အဖတ်၊ အတွက်နှင့် ခရစ်ယန်ဘုရားရှိခိုးတို့သာ ဖြစ်သည်။ ၁၈၁၃ ခုနှစ်တွင် ဆရာ[[ယုဒသန်]]ဟု ထင်ရှားသော ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်ဇနီးမောင်နှံတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာပြုအဖွဲ့၏ လုပ်ငန်းကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ပထမစစ်ပွဲအပြီးတွင်မှ စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ မစ္စစ်ဂျပ်ဆင်သည် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင်မှ ကျိုက္ခမီမြို့၌ သာသနာပြုကျောင်းကို တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်သည်။ ချပ်ချ အော့ အင်္ဂလန်(အင်္ဂလီကန်) ဂိုဏ်း၏ သာသနာပြုကျောင်း လုပ်ငန်းများသည် ၁၈၅၅ ခုနှစ်တွင်မှ စတင်ခဲ့ပြီးလျှင်၊ ကျန်ခရစ်ယန် သာသနာပြုဂိုဏ်းများကမူ ၂ဝ ရာစုနှစ် အတွင်း၌သာ လုပ်ငန်း စနိုင်ခဲ့သည်။ ==ပထမဆုံးဖွင့်သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်း== မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပထမဆုံး ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်းမှာ ဘကြီးတော်မင်း လက်ထက် အင်းဝမြို့တော်ရှိ ဒေါက်တာပရိုက်၏ ကျောင်းပင်ဖြစ်သည်။ အစ ပထမတွင် ကျောင်းသားလေးဦးသာရှိ၍ နောင်တွင် ခုနစ်ဦးအထိ တိုင်းလာပြီးလျှင် နေ့စဉ် နံနက် ကိုးနာရီမှ ညနေ သုံးနာရီအထိ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၊ ပထဝီဝင်၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ခရီးသွားလာမှု ပညာနှင့် သိပ္ပံပညာတို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်းများကိုမှု အောက်မြန်မာပြည်တွင် ပထမ ဖွင့်ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာပြည်ကို ခေတ်နောက်ကျမှုမှ လွတ်မြေက်စေရန် ခေတ်မီပညာရေးကို ပေးရမည်ဟူသော အယူအဆမျိုးကို အင်္ဂလိပ်တို့သည် အောက်မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပြီးစတွင် ပြောဆိုကြကြောင်း မှတ်တမ်းများတွင် တွေ့ရှိရ၏။ သို့သော် အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရန် အင်္ဂလိပ်စာတတ် အမှုထမ်းများလည်း လိုအပ်လေရာ တချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ် သဘောဖြင့် အင်္ဂလိပ် -မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင်ကျောင်းများကို မော်လမြိုင် (၁၈၃၅ခုနှစ်)၊ ကျောက်ဖြူ (၁၈၃ရခုနှစ်)နှင့် စစ်တွေ (၁၈၄၄ခုနှစ်) မြိုတို့တွင် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ==မကောလေး မှတ်တမ်းနှင့် ဝု စာချွန်တော်== ထိုအချိန်လောက်တွင် အိန္ဒိယပြည်၌ ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ တိုင်းရင်းဘာသာ ရိုးရာလေ့လာမှုကို အားပေးရန်နှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ထိထိရောက်ရောက် သင်ကြား၍ တိုင်းရင်းသားထဲမှ အင်္ဂလိပ်စာတတ် လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ရန် ဟူသော အယူအဆနှစ်မျိုး ထွန်းကားနေ၏။ ၁၈၃၅ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရဥပဒေတာဝန်ခံ လော့မကောလေးသည် ပညာရေးမှတ်တမ်းတစ်စောင် ထုတ်ပြန်လိုက်ရာ၊ ဒုတိယ အယူအဆမှာ အထက်စီး ရသွားတော့သည်။ မကောလေး၏ မှတ်တမ်းသည် အိန္ဒိယပြည်အတွက် ရည်စူးခြင်း မှန်သော်လည်း မြန်မာပြည်သည် ထိုစဉ်က အိန္ဒိယပြည်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ဖြစ်နေပေရာ မြန်မာပြည်နှင့်လည်း အလိုအလျောက် သက်ဆိုင်နေလေသည်။ မကောလေး၏ အယူအဆမှာ ယေဘုယျအားဖြင့်(၁)အရှေ့တိုင်းပညာ လေ့လာမှုအစား အင်္ဂလိပ်ဘာသာစာပေကိုသာ လေ့လာဖို့အားပေးရန်၊ (၂) အင်္ဂလိပ် ဘာသာကိုသာ သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုရန်နှင့် (၃) အသားအရောင်အားဖြင့် ညိုသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာ တတ်ကျွမ်း၍ အင်္ဂလိပ်လို တွေးခေါ်ကာ အင်္ဂလိပ်စိတ် ပေါက်နေသော လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ပြီးနောက် ယင်းတို့ကိုတိုင်းရင်း လူမျိုးများနှင့် အုပ်ချုပ်သူအကြားတွင် ပေါင်းကူးတံတားသဖွယ် ဆောင်ရွက် စေရန်တို့ ဖြစ်၏။ ဤသို့ အယူအဆရှိနေချိန်တွင် ၁၈၅၄ ခုနှစ်၌ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သင်ကြားရေးကို အဓိက အားပေးရန် ချားစဝု စာချွန်တော်ကို အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ထပ်မံ ကြေညာလိုက်ပြန်ရာ အင်္ဂလိပ်ပညာ သင်ကြားရေးသည် ပို၍ အခြေမြဲသွားတော့သည်။ ၁၈၆၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် မြန်မာပြည်၌ ပညာရေးဌာန ဖွင့်လှစ်၍ ပထမဆုံး ပညာမင်းကြီး အဖြစ်နှစ်ခြင်း ခရစ်ယန်ဂိုဏ်း သာသနာပြုတစ်ဦး ဖြစ်သူ ဆရာဟောက်အား ခန့်ထားလိုက်၏။ ၁၈၆၅ ခုနှစ်တွင် ဝန်ရှင်တော် မင်းကြီး ဆာအာသာဖယ်ယာက ဗုဒ္ဓဝါဒီ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများကို အာခြေပြုကာ မြန်မာဘာသာ ပညာရေးကို တည်ဆောက်သွားရန် စဉ်းစား ခဲ့သော်လည်း၊ ခန့်အပ်စ ပညာမင်းကြီး၏ စိတ်ပါ ဝင်စားခြင်း မရှိမှုနှင့် မကောလေးမှတ်တမ်း နှင့် ချားစဝု စာချွန်တော်တို့မှ ပြန့်ပွားလာသော အယူအဆတို့ကြောင့် ဖယ်ယာစီမံကိန်းသည် လုံးဝ မစမ်းသပ်လိုက်ခဲ့ဘဲ အဖျားရှူးသွားလေသည်။ ==ပညာရေး လမ်းသုံးသွယ်== ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ဆူးအက်တူးမြောင်း တူးဖော်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ရာ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးလာမှုကြောင့် အင်္ဂလိပ် ပညာတတ် စာရေးစာချီ အမြောက်အမြား လိုအပ်လာသော အစိုးရအက်ဥပဒေများနှင့် အရပ်ရပ် စာမေးပွဲများ အောင်မြင်ရေး အတွက် အင်္ဂလိပ်ဘာသာသည် ပို၍လိုအပ်လာသည်နှင့်အမျှ တစ်နေ့တစ်ခြား ကြီးပွား တိုးတက်လာပြီးလျှင်၊ မြန်မာဘာသာ အနှိမ်ခံဘာသာအဖြစ် မှေးမှိန်လာခဲ့လေတော့သည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင်မူ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ပညာရေးသည် ပိုမို အခြေမြဲသွားပြီးလျှင် အဓိကအားဖြင့် အစိုးရကျောင်းများနှင့် အစိုးရအထောက်အပံ့ခံ ခရစ်ယန်သာသနာပြု ကျောင်းများက သင်ကြား ပေးလေသည်။ သို့ဖြင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းများမှ စခဲ့သော မြန်မာ့ ရိုးရာပညာရေးနှင့် ခရစ်ယန် သာသနာပြု ကျောင်းများမှ စခဲ့သော အနောက်တိုင်း ပညာရေးသည် ၂ဝ ရာစုနှစ် အဝင်၌မှု မြန်မာပြည်တွင် လမ်းသုံးသွယ်ဖြစ်နေသည်။ ယင်းတို့ကား - (၁) တိုင်းရင်းဘာသာသင်ကျောင်းများ (၂) အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်များနှင့် (၃) အင်္ဂလိပ် ဘာသာသင်ကျောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အများစု သင်ကြားကြသော တိုင်းရင်းဘာသာ သင်ကျောင်းများကား အနာဂတ် အလားအလာ ကင်းမဲ့သော ကျောင်းများသာ ဖြစ်၏။ ယင်းကျောင်းထွက်များသည် မြန်မာဆရာဖြစ်၊ မြေတိုင်းစာရေးနှင့် ကျောက်ထိုးဆရာ အလုပ်တို့သာ လုပ်နိုင်ကြလေသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြိုခေတ် ပညာရေးကို ပညာရေးအစီရင်ခံစာတစောင်က မြေ|ာ်မှန်းချက်ကင်းမဲခြင်း၊ အဆက်အသွယ် မရှိသော စင်ပြိုင်ကျောင်းများ တည်ထောင်ခြင်း၊ တလမ်းသွား ပညာရေးဖြစ်ခြင်း၊ စာမေးပွဲနှင့် စာအုပ် လေ့လာမှုကိုသာ အဓိကထားသော ပညာရေးဖြစ်နေခြင်း၊ နိုင်ငံခြား ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခြင်း၊ မှတ်စုကိုသာ အဓိက ထားစေခြင်း၊ လက်တွေ့စိုက်ပျိုးရေးကို ဂရုမမူခဲ့သောကြောင့် လူငယ်များ ကျေးလက်ကိုစွန့်၍ မြို့ခိုစေခြင်း၊ ပညာရေး အဟောသိကံဖြစ်ခြင်း၊ ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့များ တစ်နေ့တစ်ခြား ပေါများလာခြင်း၊ ဆရာလစာ နည်းပါးခြင်း၊ အလုပ်၏ သိက္ခာကို တန်ဖိုးမထားစေခြင်းနှင့် စက်မှု လက်မှုပညာရေး လိုအပ်ခြင်းစသော အင်္ဂါရပ်များ ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့၏။ ==ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မတီများ== မြန်မာပြည် ပညာရေးသည် သခင်ပညာကို မပေး၊ ကျွန်ပညာကိုသာ ပေးသည်ဟု ယူဆကာ မကျေနပ်မှုများ စစ်ကြို ခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရှိခဲ့လေသည်။ ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မီတီများလည်း အမြောက်အမြား ဖွဲ့ခဲ့ရာ အရေး ကြီးသော ကော်မတီများမှာ တိုင်းရင်းဘာသာပညာရေး ကော်မတီ (၁၉၂၄)၊ စက်မှုလက်မှုပညာနှင့် သက်မွေးဝမ်းကျောင်း ပညာရေး ကော်မီတီ(၁၉၂၇)နှင့် တိုင်းရင်းဘာသာပညာနှင့် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာရေး ပြုပြင်စီမံမှု ကော်မီတီ(၁၉၃၅)တို့ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၃၅ ခုနှစ် ကော်မီတီ၏ အစီရင်ခံစာကို ယင်း၏ ဥက္ကဋ္ဌအား အစွဲပြု၍ ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာဟု ခေါ်တွင်၏။ ထိုအစီရင်ခံစာတွင် တက္ကသိုလ်မတိုင်မီ ပညာရေးလုပ်ငန်း အရပ်ရပ်၊ ကဏ္ဍအသီးသီးကို အသေးစိတ် လေ့လာထားလေသည်။ သို့သော် ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာပါ ထောက်ခံချက်များကိုမှု အကြောင်း အမျိုးမျိုးကြောင့် တိုင်းပြည်က အပြည့်အဝ လက်မခံ နိုင်ခဲ့ချေ။ တိုင်းပြည်က လက်ခံသော အချက် အလက် အချို့ကိုလည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီးကြောင့် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ခြင်း== မြန်မာမင်းများလက်ထက်တွင် ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း များသည် မြန်မာ့ တက္ကသိုလ်များပင် ဖြစ်ကြသည်။ အနောက်တိုင်း အယူအဆအတိုင်း သင်ကြားပို့ချအပ်သော တက္ကသိုလ်ပညာရေးသည်ကား ၁၈၇၈ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရပေမည်။ ထိုနှစ်တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ အစိုးရ အထက်တန်းကျောင်း၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ်၏ ဥပစာတန်းစာမေးပွဲ အတွက် ပထမဆုံး စတင်သင်ကြား ခဲ့လေသည်။ ၁၈၈၄-၈၅ ခုနှစ် ရောက်သောအခါတွင်မူ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်း(ယခု [[အ.ထ.က(၁)လသာ|အ.ထ.က ၁ လသာ]])၌ ရန်ကုန်ကောလိပ်ဟူ၍ ဌာနသီးသန့် ဖွင့်လှစ်ကာ ယင်းကို မြန်မာပြည် ပညာရေးဆင်ဒီကိတ်အဖွဲ့က ကွပ်ကဲ အုပ်ချုပ်လေသည်။ ၁၉ဝ၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်ကောလိပ်ကို အစိုးရကတာဝန်ယူလိုက်ကာ ထိုနှစ်မှစ၍ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရကောလိပ်ဟု ခေါ်တွင်၏။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် တွင်မူ တက္ကသိုလ်ကောလိပ် (ယူနီဗာစီတီကောလိပ်) ဟူ၍ ဖြစ်လာလေသည်။ ရန်ကုန်ကောလိပ်နှင့် ခေတ်ပြိုင် ပေါ်ပေါက်လာသော ကောလိပ်ကား ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု နောင်တွင် အမည်တွင် လာသော ဗက်ပတစ်ကောလိပ်ဖြစ်၏။ အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာအဖွဲ့သည် ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် ကူရှင် ကျောင်းကို တည်ထောင်ကြကာ၊ ထိုကျောင်းတွင် ၁၈၉၄ ခုနှစ်၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် ဥပမာစာတန်း စာမေးပွဲအတွက် စတင် သင်ကြား ပေးခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ သင်ကြားပေးမှုမှ အမေရိကန် ဗက်ပတစ်ကောလိပ် ပေါက်ဖွားလာကာ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် သာသနာပြုဆရာကြီး ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်အား ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု အမည် ပြောင်းလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၂၁ ပြည့်နှစ်တွင် ထိုကောလိပ် နှစ်ခုကို စုစည်းကာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့လေသည်။ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေကြမ်းကို ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလတွင် မြန်မာပြည် ဥပဒေပြုကောင်စီက အတည်ပြုလိုက်၍ ထိုနှစ် အောက်တိုဘာလ၂၄ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်၏ အတည်ပြုချက်ကို ရရှိခဲ့၏။ အဆိုပါ အတည်ပြုချက်များအရ [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]]သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် ပေါက်ဖွားလာသည်။ ==တည်ထောင်စ တက္ကသိုလ်== အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ်၏ အကြီးအကဲသည် တက္ကသိုလ် အဓိပတိဖြစ်၍၊ မြန်မာပြည် ဒုတိယဘုရင်ခံသည် ရာထူးအရ တက္ကသိုလ်အဓိပတိဖြစ်သည်။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးကိုမူ ဒုတိယအဓိပတိက ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲ၏။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ တက္ကသိုလ်ကောင်စီဖြစ်ကာ၊ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင်အာဏာကို ကောင်စီ အမှုဆောင် ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ ပညာရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ ပါမောက္ခအဖွဲ့ဖြစ်၍ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင် အာဏာကို ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်း ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်ကို ယင်းကောလိပ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်ပြီးလျှင် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ကိုမူ အမေရိကန် သာသနာပြုအဖွဲ့က ခန့်အပ်သော ဂေါပကအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်၏။ ကောလိပ်နှစ်ခုစလုံးတွင် အကြီးအကဲမှာ ကျောင်းအုပ်ကြီးများ ဖြစ်ကြလေသည်။ နောင်တွင် အက်ဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက်များအရ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြောင်းလဲမှုများရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် မတိုင်မီ ခေတ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာ၊ သချသ္မာ၊ ပါဠိ၊ ဓာတုဗေဒ၊ ရူပဗေဒ၊ တက္ကဗေဒ (ယုတ္တိဗေဒ)နှင့် သဘာဝတ္ထဗေဒ (ဒဿနိကဗေဒ) ဘာသာရပ်တို့ကိုသာ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် စာမေးပွဲအတွက် ကောလိပ်နှစ်ခုတွင် သင်ကြားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်းပြီး၍ များမကြာမီပင် အဆိုပါ ဘာသာရပ်များ အပြင် မြန်မာ ဘာသာနှင့် စာပေ၊ ရာဇဝင်သမိုင်း၊ ဇီဝဗေဒ၊ ဘောဂဗေဒ၊ ပထဝီဝင်၊ ဘူမိဗေဒ၊ သစ်တောသိပ္ပံ၊ ပညာရေး၊ ဆေးပညာနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သိပ္ပံပညာများကိုပါ သင်ကြားလာနိုင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ဖွင့်စတွင် တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၌ ကျောင်းသား ၆၉၂ ယောက်၊ ဂျပ်ဆင် ကောလိပ်တွင် ၁၃ရ ယောက် ရှိရာ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခုလုံးတွင် ကျောင်းသား စုစုပေါင်း ၈၂၉ ယေက် ရှိခဲ့လေသည်။ ==ကျောင်းသားသပိတ်နှင့် အမျိုးသားပညာရေး== မြန်မာလူထုသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ သီးခြားတက္ကသိုလ်တစ်ရပ်ကို လိုလားတောင့်တ တောင်းဆိုခဲ့ ကြသော်လည်း တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကြမ်း ပေါ်ထွက်လာသော အခါတွင်မူ ပြဋ္ဌာန်းချက် အချို့ကို မကျေနပ်ကြချေ။ အထူးသဖြင့် တက္ကသိုလ် ပညာရေးကို ပြန့်ပွားအောင် ပြုလုပ်ရမည့်အစား ပိုမိုပါးရှားအောင် အဟန့်အတားများပင် ပြုလုပ်ထားသည်ဟု ယူဆကြ၍ တက္ကသိုလ် ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ပေးရန် အနှံ့အပြား တောင်ဆို ကြလေသည်။ ထိုတောင်းဆိုမှုများကို အစိုးရက မလိုက်လျောသောကြောင့် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၅ ရက်နေ့ (၁၂၈၂ ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့)တွင် မြန်မာပြည်၏ ပထမဆုံး တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ထိုသို့ ကျောင်းသားသပိတ် မှောက်စဉ်အတွင်း ပညာသင်မပျက်စေခြင်းငှာ ရန်ကုန်မြို့ဗဟန်းရပ်ကွက်တွင် အမျိုးသား ကောလိပ်တစ်ကျောင်းကို ပညာရေးစိတ်ထက်သန်သူများနှင့် သပိတ်မှောက် ကျောင်းသားများက ဦးစီးတည်ထောင်ကြ၏။ နောင်တွင် သပိတ်လှန်သော်လည်း သပိတ်မှောက်ကျောင်းသားများပင် ကျွန်ပညာကို ဆက်လက် မသင်လိုတော့ပြီဟု ဆုံးဖြတ်ကာ တိုင်းပြည်အနှံ့ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] အစရှိသော အမျိုးသားကျောင်း ၉၃ကျောင်း တည်ထောင်ခဲ့၏။ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၇ ရက် ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်း မြို့နယ်တွင် စတင် တည်ထောင်သော မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသော အမျိုးသားကျောင်း ဖြစ်သည်။ အမျိုးသား ကောလိပ်သည် သက်ဆိုး မရှည်ရှာသော်လည်း အမျိုးသားကျောင်းများကား မျိုးချစ်စိတ် သွင်းပေးရာ၊ ဌာန ကြီးများ ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ ယင်း အမျိုးသားကျောင်းများကို အမျိုးသား ပညာရေးကောင်စီက အုပ်ချုပ်လေသည်။ ပထမ ကျောင်းသားသပိတ်သည် ပညာရေးကိစ္စကြောင့် စတင်မှောက်ခဲ့ရသော ကျောင်းသားသပိတ် ဖြစ်သော်လည်း၊ ပညာရေးထက် နိုင်ငံရေး အနှစ်သာရ ပို၍ရှိ၏။ ခေတ်ပညာတတ်များက မိမိတို့အတွက် လက်တစ်လှမ်းတွင် သာရှိသော ရာထူးရာခံများကို မမက်မော၊ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကို လုံးဝစွန့်လွှတ်ကာ သပိတ်မှောက်လိုက်ခြင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်သူ ဗြိတိသျှ အစိုးရအား တော်လှန်ခြင်းဖြစ်ရာ တိုင်းပြည်အား နိုင်ငံရေးမျက်စိ ဖွင့်ပေးလိုက်သကဲ့သို့ ရှိလေသည်။ ထိုကြောင့်ပင် [[ဂျီ-စီ-ဘီ-အေ]] ခေါ် မြန်မာအသင်းချုပ်၏ နဝမကွန်ဖရင့်တွင် တန်တောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့ကို [[အမျိုးသားနေ့]]အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်လေသည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားများ သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုနုနှင့် သမဂ္ဂ၏အာဘော် အိုးဝေမဂ္ဂဇင်း အယ်ဒီတာ ကိုအောင်ဆန်းတို့ကို ကျောင်းမှ ထုတ်လိုက် သောကြောင့် ဒုတိယ ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပြန်လေသည်။ တတိယ ကျောင်းသား သပိတ်ကား ၁၉၃၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ရေနံမြေသပိတ်ကို ထောက်ခံရန် သွားသော တက္ကသိုလ် သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုဗဟိန်းနှင့် အတွင်းရေးမှူး ကိုဗဆွေတို့ကို မကွေးမြို့တွင် ဖမ်းဆီးရာမှ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။ ==စစ်ကြိုခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများ== စစ်ကြိုခေတ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများအနက် မှတ်တမ်းတင်ဖွယ် တရပ်ကား တက္ကသိုလ် မတည် ရန်ပုံငွေတစ်ရပ် စုဆောင်းပျိုးထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်၏။ ၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ်အဓိပတိ ဆာဟားကုတ်ဗတ္တလာ ကြီးမှူး၍ ကောက်ခံခဲ့ရာ ငွေ ၄၈ သိန်းနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သတ္တုတွင်းတူး ပညာသင် အဆောက်အအုံတစ်ခု ရရှိလိုက်၏။ တက္ကသိုလ်သည် တစ်စတစ်စနှင့် ပညာရပ်များ တိုးချဲ့ သင်ကြားလာသည်နှင့်အမျှ ဌာနများလည်း တိုးပွားလာ၏။ ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ်ကောင်စီသည် စတက်တျု ဥပဒေအရ ဆရာဖြစ်သင်ကောလိပ်နှင့် ဆေးအတတ်သင် ကောလိပ်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ ဥပစာကောလိပ်ကျောင်း တစ်ကျောင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့ကာ၊ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ပင် ဒီဂရီအဆင့် သင်ကြားသော စိုက်ပျိုးရေး ကောလိပ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် မြန်မာပြည်သို့ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး ကူးစက်လာချိန်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၌ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၊ ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်၊ ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်၊ ဆေးအတတ်သင်ကောလိပ်၊ စိုက်ပျိုးရေးကောလိပ်နှင့်မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ဟူ၍ ကောလိပ်ခြောက်ခုရှိလေသည်။ မန္တလေးဥပစာကောလိပ်သည် တက္ကသိုလ်ကစီမံကွပ်ကဲသော ကောလိပ်ဖြစ်၍ ကျန်ကောလိပ်များကား တက္ကသိုလ်၏ အပေါင်းပါကောလိပ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ပြီးခဲ့ချိန်မှစ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် နှစ်ကြိမ် ပေါင်းသုံးကြိမ် စစ်ကြိုခေတ်တွင် ပြင်ဆင်ခဲ့၏။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်ပထမ ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ် အဓိပတိ၊ ဒုတိယအဓိပတိ ရာထူးများသည် ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ရသော ရာထူးများ ဖြစ်လာကာ၊ ဘဏ္ဍာရေးနှင့် အခွန်တော်ဌာန အတွင်းဝန် ဦးတင်ထွဋ်နှင့် ရန်ကုန် မျူနီစီပယ်မင်းကြီး ဦးဆက်တို့သည် အဓိပတိနှင့် ဒုတိယ အဓိပတိအဖြစ် အသီးသီး ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။ ==ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း အခြေအနေ== ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်မီး မြန်မာပြည်သို့ ကူးစက်ရောက်ရှိလာသောအခါတွင်မူ ပညာရေး လုပ်ငန်းများ အားလုံးပင် ရပ်ဆိုင်းသွားကြသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့မှစ၍ ရပ်စဲလိုက်ကာ အခြားကျောင်းများ ကိုလည်း ပိတ်လိုက်ရ၏။ ဗြိတိသျှ အစိုးရသည်လည်း အိန္ဒိယပြည်သို့ ဆုတ်ခွာသွားလေသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ မြန်မာပြည်မှ ဆုတ်ခွာခြင်းမှာ ၁၉၄၂ ခုနှစ် မေလ လောက်တွင် ပြီးဆုံး၍၊ အောက်တိုဘာလတွင် ဂျပန် စစ်အစိုးရ၏ သဘောတူညီချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံတော် အစိုးရက မူလတန်းကျောင်း ၁ဝဝဝ၊ အလယ်တန်းကျောင်း ၃ဝဝနှင့် အထက်တန်းကျောင်း ၁ဝဝ ဖြင့် ရှေးဦးစွာ စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုမခွဲ တော့ဘဲ၊ သင်ရိုးတစ်မျိုးတည်းကိုသာ သင်ကြားသော ကျောင်းတမျိုးတည်းသာ ရှိ၍၊ သင်ရိုးမဏ္ဍိုင်အဖြစ်လည်း မြန်မာဘာသာ ကိုသာ အသုံးပြုလေသည်။ ဦးစွာ၌ အင်္ဂလိပ် ဘာသာကို နိုင်ငံခြား ဘာသာအဖြစ် ကျောင်းများတွင် သင်ကြားသော်လည်း၊ ဂျပန်အစိုးရ၏ ကန့်ကွက်မှုကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများ၌ ဂျပန်ဘာသာကိုလည်းကောင်း၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို လည်းကောင်း မသင်ကြားရန် ဆုံးဖြတ် ကြလေသည်။ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်ကိုလည်း ရေးဆွဲကြကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ် သစ်များကို ပညာရေးဌာနခွဲ၏ စာပေနှင့် စာကြည့်တိုက် ဌာနစိတ်က ထုတ်လုပ်လေသည်။ စစ်အတွင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အခြားကျောင်းများကား နိုင်ငံတော် ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်း၊ နိုင်ငံတော် ဂီတပညာသင် ကျောင်းနှင့် နိုင်ငံတော် ပန်ချီးပညာသင်ကျောင်းတို့ ဖြစ်ကြ သည်။ နိုင်ငံတော် တက္ကသိုလ်ကိုလည်း တက္ကသိုလ်ကောလိပ် ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်အား ကျောင်းအုပ်ကြီးအဖြစ် ခန့်ထားကာ ရန်ကုန်မြို့တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ စစ်အတွင်း နောက်ပိုင်း ကာလတွင်ကား မဟာမိတ် ဗုံးဒဏ်များ ပြင်းထန်လာပြီးလျှင်၊ စစ်တလင်း ဖြစ်လာပြန် သည်နှင့်အမျှ ကျောင်းများ ပျက်စီးရပြန်လေသည်။ ဆက်လက် ဖွင့်လှစ်နိုင်သေးသော ကျောင်းများတွင်လည်း ကျောင်းဆရာ များသည် ကျပ်တည်းလာသော စီးပွားရေးအခြေအနေကြောင့် အလုပ်မှ နုတ်ထွက်သူ ပိုမိုများပြားလာသည်။ ပညာရေးကား မတည်ငြိမ်၊ ဖရိုဖရဲ ဖြစ်ရပြန်လေသည်။ သို့သော် စစ်အတွင်း ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် မြန်မာပညာရေးသည် အရှုံးချည်း မဟုတ်ဘဲ အမြတ် ရတန်သရွေ့ ရလိုက်ခဲ့သေး၏။ ယင်းတို့ကား အတန်းအစား ခွဲခြားမှုပပျောက်ကာ ကျောင်းတမျိုးတစားတည်း တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာဘာသာကို အမျိုးသာဘာာ အဖြစ် ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် အောင် ကြိုးပမ်းနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဘဝနှင့် ပိုမိုနီးစပ်သော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို စတင်ကြံဆ တီထွင်နိုင်ခဲ့ခြင်းနှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ကောင်းများ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ==ဆင်းမလားစီမံကိန်း== စစ်ကာလအတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလာမြို့၌ အခြေစိုက်သော မြန်မာပြည်ဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ်ဒေါ်မန်စမစ် ဦးဆောင်သည့် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ၁၉၄၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးကို စတင်စဉ်းစားလာသည်ကို တွေ့ရှိ၈သည်။ ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု အရာရှိအဖြစ် တာဝန် ပေးခြင်းခံရသူ စစ်ကြိုခေတ် ပညာ မင်းကြီး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အယ်လက်ဇန္ဒာကင်းဗဲသည် သူကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌ ပြုလုပ်ခဲ့သော ကော်မတီ၏ ၁၉၃၆ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာကို မှီငြမ်းပြုကာ ''မြန်မာပြည် ပညာရေးစနစ် ပြန်လည် တည်ဆောက်ရေး စာတမ်း'' ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် တင်သွင်းလေသည်။ ထိုစာတမ်းတွင် စာပိုဒ်ပေါင်း ၆၉ ပိုဒ်ပါရှိသည့် အနက် တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်ဆိုင်သော စာပိုဒ် ၁၂ ပိုဒ် ပါရှိလေသည်။ ကင်းဗဲ၏ စာတမ်းနှင့် ယင်းစာတမ်းအပေါ် ရေးသားထားသော ပုဂ္ဂိုလ် အသီးအသီး၏ မှတ်ချက်များကို စိစစ်ရန် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ဆာ ထွန်းအောင်ကျော် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု ကော်မီတီ တစ်ရပ် ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကင်းဗဲစာတမ်းပါ ထောက်ခံချက်များကို လက်ခံခဲ့၍၊ နောင်တွင် ဆင်းမလား ပညာရေး စီမံကိန်းဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသော စစ်ပြေးအစိုးရ၏ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရာတွင် ထိုစာတမ်းသည် အခြေခံ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ထိုစီမံကိန်း၏ အဓိက အရေးကြီးသော အချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ၁။ အစိုးရက ဦးဆောင်သော အခမဲ့ မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးစနစ် တည်ထောင်ရန်။ ၂။ စစ်ကြိုခေတ် ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုကို တစ်မျိုးတည်းအဖြစ် ပေါင်းပစ်ရန်။ ၃။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများစနစ် ပယ်ဖျက်ရန်။ ၄။ ကျောင်းများကို အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားရန်။ (က) အသက်ခြောက်နှစ်မှ ၁၁ နှစ်အရွယ် ကလေးများ (ပထမတန်းမှ ပဉ္စမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းကျောင်း။ (ခ) အသက် ၁၁ နှစ်မှ ၁၅ နှစ်ရွယ်ကလေးများ (ဆဋ္ဌမတန်းမှ နဝမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းလွန်ကျောင်း။ (ဂ) အသက် ၁၅ နှစ်မှ ၁၈ နှစ်ရွယ် ကလေးများ (ဒသမနှင့် ဧကဒသမတန်း)အတွက် အကြို တက္ကသိုလ် ကျောင်းများဖြစ်၏။ ၅။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် ကျောင်းလခ လွတ်ငြိမ်းခွင့် ပြုရန်။ ၆။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာနှင့် မြန်မာဘာသာကို တန်းတူတန်ဖိုးထားကာ နှစ်ဘာသာစလုံးကိုပင် ပထမတန်းမှ စ၍ သင်ကြားရန်။ ၇။ စာမေးပွဲကို အအောင် အရှုံးစနစ်ဖြင့် မဟုတ်ဘဲ မှတ်တမ်းစနစ် တီထွင် အစားထိုးရန်။ ဂ။ ပညာရေးကို ဗဟိုအားဏာပိုင်အဖွဲ့က ကြီးကြပ်ရန်။ ထိုစီမံကိန်းအရ တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ကောလိပ်ကျောင်းများကို ပယ်ဖျက်ပြီးလျှင် မဟာဌာနများဖွဲ့ကာ ယင်းတို့ကို မဟာဌာနမှူးများက အုပ်ချုပ်သော ယူနစ်ထရီစနစ်ဖြင့် တက္ကသိုလ်ကို ပြန်လည်တည်ထောင်ဆောက်ရန်၊ ဥပစာတန်းကို ပယ်ဖျက်ပြီးသော် ပထမနှစ်ကို ကျောင်းနှင့်တွဲ၍ ဒုတိယနှစ်ကို ဒီဂရီသင်တန်းနှင့် တွဲထားရန်၊ တက္ကသိုလ်က မိမိကိုယ်ပိုင် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲကျင်းပရန်၊ အဖွဲ့ဝင် ဦးရေမများလှသော တက္ကသိုလ်ကောင်စီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့တို့က အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ပညာရေးကို အသီးအသီးကွပ်ကဲရန်၊ အချိန်ပြည့် ဒုတိယ အဓိပတိ ခန့်ရန် စသည်ဖြင့် ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ကျောင်းပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ နောက်ထပ်ကော်မီတီဖွဲ့စည်းမှု မရှိသော်လည်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ထပ်မံအသေးစိတ် စဉ်းစားရန် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်ကော်မတီနှင့် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ် ယာယီကော်မတီဟူ၍ ထပ်မံဖွဲ့စည်းခဲ့သေးသည်။ ==ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ခေတ်ပညာရေး အခြေအနေ== ဗြိတိသျှစစ်တပ်များ မြန်မာပြည်ကို ပြန်လည် သိမ်းပိုက်ပြီးသည့်နောက် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ထူထောင်ခဲ့ရာ၊ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့၏ ပညာရေးဌာနကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့မှ ဆင်းမလား စီမံကိန်းတိုင်း မူလတန်းလွန်ကျောင်း ၄၂ ကျောင်းနှင့် မူလတန်းကျောင်း ၂ဝ၆ဝ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ရုပ်သိမ်းသောအခါ၌ စစ်ပြေးဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ် ဒေါ်မန်စမစ်၏ အစိုးရအဖွဲ့ကဆက်ခံကာ ကျောင်းသစ်အနည်းငယ် ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ဗြိတိသျှ စစ်အစိုးရသည် ကြားဖြတ်တက္ကိသိုလ် မတည်ထောင် နိုင်သေးမီ အတွင်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာ ဆည်းပူးနိုင်ရန် မဂိုလမ်း (ယခု ရွှေဘုံသာလမ်း)တွင် အရေးပေါ် တက္ကသိုလ်သင်တန်းတစ်ရပ်ကို ယခင်စစ်ကြိုခေတ် ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဦးဘအား အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ခန့်ကာဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ သို့သော် ကျောင်း အဆောက်အအုံနှင့် ဆရာများ လုံလောက်အောင် မပေးနိုင်မှုကြောင့် ဆင်းမလားပညာရေး စီမံကိန်းကို ပြည်သူတို့က မကျေနပ်ကြချေ။ ကျောင်းများကို တစ်မျိုးတစ်စားတည်း ပူးပေါင်းလိုက်နိုင်သော်လည်း ကျောင်းဆရာ အနေဖြင့်မူ စစ်ကြိုခေတ်အတိုင်း အမျိုးမျိုး ကွဲပြားခြားနားကာ လစာမမျှမတ ဖြစ်နေသေးခြင်းကိုလည်း မကျေနပ်ကြချေ။ တက္ကသိုလ် ပညာရေးတွင်လည်း ဆင်းမလား စီမံကိန်းကို အမျိုးမျိုး ဝေဖန်လျက်ရှိကြပေရာ၊ အစိုးရသည် ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှု ကော်မတီကိုလည်းကောင်း၊၁၉၄၆ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် တက္ကသိုလ်ဖွဲ့စည်းပုံ ကော်မတီကိုလည်းကောင်း ခန့်အပ်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှုကော်မတီသည် ထိုနှစ် ဩဂုတ်လတွင်လည်းကောင်း၊ တက္ကသိုလ် ဖွဲ့စည်းပုံကော်မီတီသည် ၁၉၄၇ ခုနှစ် နှစ်ဦးတွင်လည်းကောင်း အသီးအသီး အစီရခင်ခံစာ တင်သွင်းခဲ့ကြ၏။ သို့သော် ထိုအချိန်သည် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲ၏ ဒီရေ အမြင့်ဆုံးကာလ ဖြစ်ပေရာ၊ ပညာရေး အစီရင်ခံစာများ၊ ထောက်ခံချက်များကို အလေးပေး စဉ်းစားနေချိန်မဟုတ်တော့ချေ။ ==ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒ== မြန်မာနိုင်ငံကို လွတ်လပ်သော အချုပ်အချာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံအဖြစ် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ကြေညာခဲ့၏။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အရပ်ရပ် ပညာရေးအစီရခံစာများကို လေ့လာပြီးနောက် အစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒကို ကြေညာခဲ့ လေသည်။ သို့သော် ပြည်တွင်း ဆူပူသောင်းကျန်းမှု သည်လည်း လွတ်လပ်ရေးနှင့် အတူ ထပ်ချပ်မကွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ရာ ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဇွန်လ ၁ ရက်နေ့ကျမှသာ လွတ်လပ်သော ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ပညာရေး ဝါဒကို စတင်အကောင်အထည် ဖောနိုင်ခဲ့လေသည်။ ထိုပညာရေး ဝါဒ၏ အဓိက အချက်များမှာ - (၁) ကြားဖြတ်သဘော စမ်းသပ်သည့်အနေဖြင့် ပညာရေးကို ဗဟိုမှ ကွပ်ကဲအုပ်ချုပ်ရေး။ (၂) အထောက်အပံ့စနစ် ပယ်ဖျက်ကာ၊ ယင်းအစားနိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများသာ ရှိသော စနစ် တည်ထောင်ရေး။ (၃) မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးကို စမ်းသပ် တီထွင်ရေး။ (၄) ကျောင်းအဆင့်ခွဲရေးကို ပြန်ပြင်ဆင်ရေး။ (၅) အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကြားနိုင်ခွင့် တိုးမြှင့်ရေး။ (၆) မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ရေးတို့ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုဝါဒအရ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ရန်ကုန်မြို့တော် မျူနီစီပယ်အဖွဲ့က ဖွင့်လှစ်ထားသော မူလတန်းကျောင်းများမှ အပ ကျန် ကျောင်းများကို ဗဟိုပညာရေးဌာနက ချုပ်ကိုင်စေခဲ့သည်။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများ မရှိတော့သောကြောင့် ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ ဆင်ခြေဖုံးတစ်ဝိုက်တွင် မသင်မနေရ ပညာရေးစနစ်ကို စမ်းသပ်တီထွင်ခဲ့သည်။ ကျောင်းများကိုလည်း သူငယ်တန်းမှ စတုတ္ထတန်းအထိ မူလတန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ သတ္တမတန်းအထိ အလယ် တန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ နဝမတန်းအထိ အထက်တန်းကျောင်းဟူ၍ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်လိုက်၏။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ပဉ္စမတန်းမှစ၍ မသင်မနေရ နိုင်ငံခြားဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ဘာသာပြန်ဆို ထုတ်လုပ်နိုင်ရေး အတွက်လည်း စီစဉ်ခဲ့လေသည်။ ==ပညာရေးမစ်ရှင်နှင့် ကော်မတီများ== ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးသည် ပိုမိုအသက်ဝင်လာလေသည်။ ယူနက်စကို အဖွဲ့ကလည်း ပညာရေး ပါရဂူသုံးဦး ပါဝင်သော အဖွဲ့တစ်ရပ်ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေခံနှင့် သက်ကြီးပညာရေး၊ မသင်မနေရ ပညာရေး၊ မူလတန်းလွန်ကျောင်း ပညာရေး၊ ကျောင်းဆရာများ ထုတ်လုပ်ရေး၊ အထက်ပါကိစ္စလေးရပ်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး ပြဿနာများကို လေ့လာရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ ယူနက်စကို မစ်ရှင်အဖွဲ့သည် ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ဆိုက်ရောက်လာကာ အဖွဲ့အစီရင်ခံစာကို ၁၉၅၁ ခုနှစ် မေလတွင် တင်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ပြည်ထောင်စု အစိုးရသည် ပညာမင်းကြီး ဦးကောင်း ခေါင်းဆောင်လျက် ပုဂ္ဂိုလ် ခြောက်ဦးပါဝင်သည့် ပညာရေးလေ့လာမှုအဖွဲ့ကို ခြောက်လ ကြာမျှ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ မက္ကဆီကို၊ ကနေဒါနှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့ကို စေလွှတ်ခဲ့၏။ ထိုအဖွဲ့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ၁၉၅၂ ခုနှစ် မေလတွင် ပြန်လည် ဆိုက်ရောက်လာလေသည်။ လေ့လာမှုအဖွဲ့ ပြန်လည်ဆိုက်ရောက်လာသေအခါ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ယင်းအဖွဲ့ဝင် ပုဂ္ဂိုလ်ခြောက်ဦး အပါအဝင် ပုဂ္ဂိုလ် ၂၁ ဦးပါသော ပညာရေး ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှု ကော်မတီကို ပြည်တော်သာ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရန် တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့လေသည်။ ဤသို့ရေးဆွဲရာ၌ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အချာအာဏာနှင့် ကိုက်ညီ၍၊ မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို ထပ်ဟပ်ကာ၊ ပြည်ပနိုင်ငံများ၏ ခေတ်သစ်ပညာရေး တိုးတက်မှုများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အပြင်၊နိုင်ငံ၏လိုအင်ကိုလည်း ဖြည့်စွမ်းနိုင်သည့် ပညာရေး စီမံကိန်း ဖြစ်စေရန် ညွှန်ကြားခဲ့၏။ ==ပြည်တော်သာ ဘဝသစ် ဖန်တီးမှု ပညာရေးစီမံကိန်း== အထက်ပါ ညွှန်ကြားချက်များအရ ရေးဆွဲအပ်သော ပြည်တော်သာ ဘဝသစ်ဖန်တီးမှု ပညာရေး စီမံကိန်းကို ၁၉၅၂ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် [[ပြည်တောသာ ညီလာခံ]]၌ အတည်ပြုခဲ့လေသည်။ [[ပြည်တော်သာ စီမံကိန်း]] ဤစီမံကိန်း၏ အခြေခံမူများကား အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ (၁) ပြည်ထောင်စုသား မှန်သမျှ အနည်းဆုံး အရေး၊ အဖတ် နားလည်းသူများ ဖြစ်လာစေရန်။ (၂) ဘဝသစ်ဖန်တီးရေးအတွက် လိုနေသော စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်မည့်တိုင်းရင်းသားများ လုံလုံလောက်လောက် ပေါ်ပေါက်လာစေရန်။ (၃) ပြည်ထောင်စု တာဝန် အသီးအသီးကို ကျွမ်းကျင်စွာ ထမ်းဆောင်နိုင်မည့် အရည်အချင်း ပြည့်ဝသူများ လုံလောက်စွာ ပေါ်လာစေရန်။ (၄) ပြည်ထောင်စုထဲတွင် ဖိုးသုညများ နည်းပါး သွားပြီးလျှင်၊ ဗလငါးတန်နှင့် ပြည့်သော ပြည်ထောင်စုသားများ တိုးတက် ပေါများလာစေရန်။ (၅) ပြည်ထောင်စု အတွင်း၌ ဒီမိုရေစီ ဝါဒကြီး တည်တံ့ ခိုင်မြဲစေရန်။ ဤအခြေခံမူများအရ ရေးဆွဲအပ်သော စီမံကိန်းကို ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အောက်ပါ လုပ်ငန်းများဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့လေသည်။ ယင်းတို့မှာ ပညာရေး အယူအဆသစ်နှင့် လျော်ညီသော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းများ ပြုပြင် ရေးဆွဲခြင်း၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ပြုစုထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မူလတန်း၊ အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ အရေးပေါ်ကာလတို ဆရာဖြစ် သင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ သင်ရိုးတွင် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာများ ထည့်သွင်းလာခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ လုပ်ငန်းများ ပိုမိုအောင်မြင်စေရန်လည်း ပညာမင်းကြီး ဌနာအပြင်၊ ဆရာအတတ်သင်ညွှန် ကြားရေးဝန်နှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ပြုစုထုတ်လုပ်ရေး ညွှန်ကြားရေးဝန်ဟူ၍ ဌာနသစ် နှစ်ဌာနကိုလည်း ၁၉၅၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှစ၍ တီထွင်ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ စက်မှုပညာ အတတ်သင် ညွှန်ကြား ရေးဝန်ဌာနကိုလည်း ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်သို့ လွှဲပြောင်းခဲ့လေသည်။ ကျောင်းသုံး စာအုပ် ငှားရမ်းရေး အစီအစဉ်ကိုလည်း တီထွင်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇွန်လမှစ၍ တိုင်းအလိုက် ခန့်အပ်ထားသော ပညာဝန်များအား ကြီးကြပ်ရေး၊ ကျောင်းစစ်ဆေးရေး လုပ်ငန်းများ လုပ်နိုင်စေခြင်းငှာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး တာဝန်များကို အသစ်တီထွင် ခန့်အပ်သော ခရိုင်ပညာဝန် ၃၄ ဦးအား ခွဲဝေပေးစေခဲ့လေသည်။ ==ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်း== ပြည်တော်သာ စီမံကိန်းသည် ရှစ်နှစ် စီမံကိန်း ဖြစ်သော်လည်း ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲလာသော စီးပွားရေး အခြေအနေကြောင့် ပြန်လည်စိစစ်ခဲ့ရလေသည်။ ထိုကြောင့် ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၅၆ ခုနှစ်အထိ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော ပြည်တော်သာ ပညာရေး လုပ်ငန်းများကို ပထမ ပညာရေးလေးနှစ်စီမံကိန်း လုပ်ငန်းများဟူ၍ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ကုန်လွန်ခဲ့သော လေးနှစ်တာ လုပ်ငန်းမျာကို စိစစ်ပြီးနောက် ၁၉၅၆-၆ဝအတွက် ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲခဲ့လေသည်။ ဒုတိယလေးနှစ် စီမံကိန်း၏ အဓိကအချက်များကား အောက်ပါတို့ပင်ဖြစ်သည်။ (၁) ပညာရေး စနစ်တရပ် ထိရောက် အောင်မြင်ရေးသည် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် ရရှိရေးပေါ်တွင် မူတည်သည်ကို သိနားလည်သောကြောင့် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် မွေးထုတ်ရေးကို ဦးတည် ကြိုးစား ရန်။ (၂) သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို နိုင်ငံတော်ဝါဒနှင့် ပြောင်းလဲနေသော နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး အခြေအနေများနှင့် လျော်ညီအောင် ပြုပြင်ရန်။ (၃) ကျောင်းသား သူငယ်၏ အသက်အရွယ်၊ အရည်အသွေး၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းတို့နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံး စာအုပ်များ ထုတ်လုပ်ရန်။ (၄) ကျောင်းစည်းကမ်း ပိုမို ကောင်းမွန်လာရန်နှင့် ဆရာများ၏ ဂုဏ်ကျက်သရေ ပိုမိုမြင့်မား လာစေရန်နည်းလမ်း များ ရှာဖွေရန်။ (၅) ဘဏ္ဍာရေး ခွင့်ပြုသလောက် ကျောင်းသစ်များ ဆောက်လုပ်၍ ကျောင်းသုံး ပစ္စည်းများ ထောက်ပံ့ရန်။ (၆) ပညာသင်ကြားမှု အခွင့် အရေးများကို ပိုမိုပျံ့နှံ့စွာ ခံစားနိုင်စေရန် မူချမှတ်ရန်။ (ရ) နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး အဆောက်အအုံနှင့် ပိုမို ကိုက်ညီလာစေရန် အတွက် ရှိရင်းစွဲ တက္ကသိုလ် တလမ်းသွား စနစ်မှ စက်မှုလက်မှု၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် သက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပညာရေးများ ပိုမို ထိရောက်စွာဖြာထွက်နိုင်မည့် နည်းလမ်းများကို ဆောင်ရွက်ရန်။ ==စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများ== စစ်ပြီးသောအခါ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်ကို ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်အဖြစ် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် တည်ထောင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အုပ်ချုပ်ရေး အနေဖြင့်ကား ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်သည် ယခင်စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရသော သီးခြားအဖွဲ့အစည်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန လက်အောက် တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော တက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ သို့သော် သီးခြားလွတ်လပ်ပိုင်ခွင့် ရနိုင်သရွှေ့ ရစေရန် တက္ကသိုလ် ဂေါပကအဖွဲ့ဟူ၍ အစိုးရက ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီးခြားဖွဲ့ပေးခဲ့၏။ ထိုဂေါပကအဖွဲ့ကို ၁၉၄၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် တက္ကသိုလ် ကောင်စီဟူ၍ ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းလိုက်သည်။ တစ်ချိန်တည်း၌ပင် ပညာရေးကို ကွပ်ကဲရန် ပါမောက္ခအဖွဲ့ တစ်ရပ်လည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ တက္ကသိုလ်၏ ကြားဖြတ်ကာလကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်သည် စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကောလိပ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ဖယ်ဒရယ်စနစ် မဟုတ် တော့ဘဲ၊ မဟာဌာနများ ခွဲထားသော ယူနစ်ထရီစနစ် ဖြစ်လေသည်။ ထိုစနစ်အရ တာဝန်ခံအုပ်ချုပ်သူမှာ တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေး အရာရှိဖြစ်ပြီးလျှင် ထိုရာထူးကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်မှ စ၍ ပါမောက္ခချုပ်ဟု ပြောင်းလဲ ခေါ်တွင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ကောင်စီ၌လည်း စစ်မဖြစ်မိကထက် အဖွဲ့ဝင်ဦးရေ လျော့နည်းကာ ယင်းသည်သာလျှင် အဓိက အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ဖြစ်လာ၏။ စစ်ကြိုခေတ် ကောင်စီ အမှုဆောင်ကော်မတီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်းကော်မတီလည်း မရှိတော့ချေ။ စစ်ပြီးခေတ် ပထမ နှစ်တွင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မဟာဌာနများကား ဆေးပညာ မဟာဌာန၊ အင်ဂျင်နီယာမဟာဌာန၊ ပညာရေး မဟာဌာန၊ ဝိဇ္ဇာ မဟာဌာန၊ သိပ္ပံမဟာဌာနနှင့် ဥပဒေ မဟာဌာနတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ် တက္ကသိုလ် ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေဟောင်းကို ပြင်ဆင်မှုများဖြင့် ပြန်လည်အသက်သွင်းပေးခဲ့ရာ၊ ထိုနှစ်မှ စ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် သီးခြား ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးရသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်လာပြန်လေသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ်နှင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တို့တွင် ထပ်မံ ပြင်ဆင်ခဲ့သေးသည်။ ပြောင်းလဲလာသော အခြေအနေများကြောင့် စစ်ပြီးခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် အထူးပင် တိုးတက်ကြီးထွားလာခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၆-၄၇ ခုနှစ်တွင် ကျောင်းသားဦးရေ ၂…ဝဝ၃ ယောက်သာ ရှိခဲ့သော်လည်း ၁၉၆၁-၆၂ ခုနှစ်တွင် ၁၄…၇၉၉ ယောက် အထိတိုးတက်လာခဲ့၏။ ရန်ကုန်မြို့တွင်သာမကဘဲ ၁၉၅၃ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ကျောက်ဖြူမြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကင်းမြို့သစ်နှင့် ကြည့်မြင်တိုင် ထီးတန်းရပ်ကွက်တို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် မကွေးမြို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅ဝ ခုနှစ်တွင် ပုသိမ်မြို့၌ လည်းကောင်း ဥပစာကောလိပ်များ အသစ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်က စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ကို ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် သီးခြားတက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ မကွေး ဥပစာကောလိပ်သည် မန္တလေး သီးခြားတက္ကသိုလ် လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာပြီးလျှင်၊ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် [[မန္တလေးတက္ကသိုလ်]] လက်အောက်တွင် တောင်ကြီး ဥပစာကောလိပ်ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် နိုင်ငံရေးမျက်စိ ပွင့်လာမှုကြောင့်သာမက လွတ်လပ်ရေးကြောင့် အခွင့်အလမ်းများ တိုးပွားလာရာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်၌လည်း ယခင်က ဌာနခွဲများ၊ ဘာသာစိတ်များသည် ယခုအခါ သီးခြားဌာနများ၊ သီးခြား ဘာသာရပ်များ ဖြစ်လာလေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပထမဆုံး ခွဲခြားလိုက်သော ဌာနမှာ ပထဝီဝင်နှင့် ဘူမိဗေဒဌာနဖြစ်၏။ ထိုနောက် ဇီဝဗေဒဌာနမှ ရုက္ခဗေဒနှင့် ပါဏဗေဒဌာနများ၊ ရာဇဝင်ဌာနမှ အနောက်တိုင်း ရာဇဝင်နှင့် မြန်မာရာဇဝင် ဌာနများ၏ သဘာဝတ္ထ ဗေဒဌာနမှ စိတ္တဗေဒဌာနသစ်၊ ဘောဂဗေဒ ဌာနမှ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒနှင့် စာရင်းအင်းစုပညာ ဌာနသစ်များ ပေါ်ပေါက် လာလေသည်။ ဌာနသီးသန့်မရှိသော်လည်း ဂျာမန် ဘာသာနှင့် ပြင်သစ်ဘာသာကို ခေတ်သစ် ဥရောပဘာသာ စာပေဌာနက လည်ကောင်း၊ ဗုဒ္ဓကျမ်းစာနှင့် အဘိဓမ္မာကို ပါဠိဘာသာ ဌာနကလည်းကောင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး ဘာသာကို ရုက္ခဗေဒဌာနက လည်းကောင်း၊ လူမှုရေးရာပညာကို မနုဿဗေဒဌာနက လည်းကောင်း အသီးအသီး သင်ကြားကြ၏။ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒ ဌာန အနေဖြင့်မူ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒကို အထွေထွေဘွဲ့၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘွဲ့၊ စာရင်းကိုင်ဘွဲ့များဟူ၍ သုံးမျိုးခွဲခြားသင်ကြားသည့် အပြင် ဘွဲ့လွန်သင်တန်း အဖြစ်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးဒီပလိုမာ သင်တန်းကို သီးခြား ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အင်ဂျင်နီယာ မဟာဌနာတွင်လည်း မြို့ပြ အင်ဂျင်နီယာအပြင် စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ၊ လျှပ်စစ်အင်ဂျီနီယာ၊ ဓာတု အင်ဂျီနီယာ၊ သတ္တုတွင်း အင်ဂျင်နီယာ၊ သတ္တုကျို အင်ဂျင်နီယာ၊ ရက်ကန်း အင်ဂျင်နီယာ၊ ဗိသုကာ ပညာစသည်ဖြင့် သင်တန်းသစ်များ တိုးတက်လာ၏။ ပညာရေးမဟာဌာနတွင်လည်း ဝိဇ္ဇ(ပညာရေး) ဒီဂရီ (ဘီအေ အီးဒီ) သင်တန်းများ အသစ်တီထွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ မန္တလေး တက္ကသိုလ်တွင်မူ ဝိဇ္ဇာ၊ သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာနှင့် စိုက်ပျိုးရေး မဟာဌာနများသာ ရှိကာ အင်ဂျင်နီယာ၊ ပညာရေးနှင့် ဥပဒေပညာ သင်တန်းများ မရှိချေ။ သင်တန်းများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဒီဂရီလေးနှစ်သင်တန်းကို သုံးနှစ်သင်တန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲကာ၊ ဥပစာတန်း ပထမနှစ် သင်တန်းကို တန်းမြင့်ကျောင်းများနှင့် ပူးတွဲထားရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်လိုက်သောကြောင့် ဤဆုံးဖြတ်ချက် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်တော့ချေ။ စစ်အတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ရေးဆွဲခဲ့သော ကင်းဗဲ ပညာရေးစီမံကိန်းတွင် ဤယူဆချက်ကို ပြန်လည် လက်ခံထား၍ ၁ဝ တန်းနှင့် ၁၁ တန်းပါသော အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖွင့်လှစ်ရန်နှင့် တက္ကသိုလ်တွင် ဒီဂရီ သုံးနှစ်သင်တန်းသာ ထားရှိရန် လျာထားခဲ့ကြသေးသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး တည်ထောင်သောအခါ ဤစီမံကိန်းအတိုင်း အကြို တက္ကသိုလ်ကျောင်း များကိုဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ သို့သော် အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများကို တိုင်းပြည်က လက်မခံသည့် အပြင် တက္ကသိုလ်ကလည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းသာ ဆက်လက်ထားလိုသောကြောင့် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အကြိုတက္ကသိုလ် ကျောင်းများကို ဖျက်သိမ်းလိုက်၏။ တက္ကသိုလ် ဒီဂရီသင်တန်းများသည်လည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းများ ပြန်ဖြစ်သွားလေသည်။ ==ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မီတီ== စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပညာရေးသည် စစ်ကြိုခေတ်ထက် အဆပေါင်းများစွာ တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း ပညာရေးမကျေ နပ်မှုများသည် သေးသိမ်သွားသည်ဟု မရှိခဲ့ချေ။ ပညာရေး လောကသည်လည်း တည်ငြိမ်မှုမရှိခဲ့ချေ။ အကြောင်းကြောင်း ကြောင့် တိုးတက်များပြားလာသော ကျောင်းသားဦးရေအတွက် ကျောင်းများ အလုံအလောက် ဖွင့်မပေးနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဖွင့်ပြီးကျောင်းများ အတွက်လည်း ဘဏ္ဍာရေးအခက်အခဲကြောင့် ကျောင်း အဆောက်အအုံများ အတွက် ဆရာအများအပြား လိုလေရာ အရည် အချင်း မပြည့်သော ဆရာများ အများအပြား ခန့်ခဲ့ရခြင်း၊ အရည်အချင်း မပြည့်ဝသော ဆရာမျာနှင့် ကျောင်းသား ဆရာအချိုး မမျှတမှုကြောင့် ပညာရေးအဆင့် အတန်းများ နိမ့်ကျလာခြင်း၊ ပညာရေးလောကတွင်းသို့ နိုင်ငံရေး ဝင်ရောက်မှုနှင့် ဆရာများ၏ ဦးဆောင်မှု လျော့လာသည်နှင့်အမျှ ကျောင်းသား စည်းကမ်း သေဝပ်မှု သိမ်ဖျင်းလာခြင်း၊ လွတ်လပ်ရေးခေတ်ဦးပိုင်းတွင် လုပ်ငန်းခွင်တာ များပြေားသောကြောင့် ပြဿနာမပေါ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့ပြဿနာ ကြီးထွားလာခြင်း စသည်ဖြင့် ပညာရေး ပြဿနာများသည် တစ်မျိုးပြီး တစ်မျိုးသာ ပေါ်ပေါက်နေခဲ့လေသည်။ ထိုကြောင့် နိုင်ငံတော် ဝန်ကြီးချုပ် ဦးနုသည် ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် ရှိရင်းစွဲ လေးနှစ်စီမံကိန်း ပညာရေးကော်မီတီကို တိုးချဲ့ကာ အဖွဲ့ဝင် ၂၃ ဦးပါဝင်၍ မိမိကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကိုးနိုင်ငံမှ ပညာရေးပါရဂူ ၁၃ ဦးကို ဖိတ်ခေါ်၍ အကြံပေးစေခဲ့ကာ၊ နိုင်ငံတွင်းသို့လည်း အဖွဲ့သုံးဖွဲ့ခွဲ၍ ဆန္ဒယူစေခဲ့၏။ စုံစမ်းမှု ကော်မတီမှ တင်သွင်းခဲ့သော ကြားဖြတ် အစီရင်ခံစာများအရ မြန်မာဘာသာကို တက္ကသိုလ်အတွက် သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း၊ တန်းမြင့်ကျောင်းထွက်နှင့် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲများကို ခွဲခြား စစ်ဆေးခြင်း၊ တက္ကသိုလ် နောက်ဆက်တွဲ စာမေးပွဲများ ပယ်ဖျက်ခြင်း၊ ကျောင်းလခ ကောက်ခံရေး၊ ဆရာများအား အရည်အချင်း ထောက်ပံ့ကြေး ပေးရေးစသော အချက်များကို ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲများကြောင့် အပြီးသတ်အစီရင်ခံစာကိုကား မတင်သွင်းဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ် ပညာရေးဝါဒ== နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ အမျိုးမျိုး ဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဦးနုခေါင်းဆောင်သော ပြည်ထောင်စုပါတီ အစိုးရ တက်လာသောအခါ လုပ်ငန်းစဉ် ၁၂ မျိုးပါသော ၁၉၆၁-၆၅ ခုနှစ်အတွက် တတိယ ပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲပြန်လေသည်။ သို့သော် ထိုစီမံကိန်း စတင်အကောင်အထည် ဖော်စတွင်ပင် အစိုးရ အပြောင်းအလဲဖြစ်ခဲ့ပြန်သည်။ ၁၉၆၂ခုနှစ် မတ်လ၂ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး နေဝင်းဦးစီးသော ဗမာ့တပ်မတော်က တိုင်းပြည် အုပ်ချုပ်မှုအာဏာကို သိမ်းယူကာ တိုင်းပြည်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီနှင့် တော်လှန်ရေး အစိုးရအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီသည် မိမိ၏ဝါဒသဘောထားကို ''မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်''ဟူ၍ ၁၉၆၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့ရာ၊ ပညာရေးစနစ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဖော်ပြထားချက်မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်၏။ ==''အပိုဒ် ၁၇ (က)''။ ပညာရေး== အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုတွင် အထောက်အကူ မဖြစ်သော လက်ရှိပညာရေး စနစ်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲသွားရမည်ဟု နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီက ယုံကြည်သည်။ သို့ဖြစ်၍ အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်းမှုကို အထောက်အကူပြု၍ စာရိတ္တမြင့်မားမှုကို အခြေခံသော ပညာရေးစနစ်သစ်ကို တည်ထောင်သွားမည်။ အထူးသဖြင့် သိပ္ပံပညာကို ဦးစားပေးမည်။ ကျွန်ုပ်တို့၏ ပညာရေး ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်မှာ အခြေခံပညာကို လူတိုင်း သင်ယူနိ်ုင်ခွင့် ရရှိစေရန်ပင် ဖြစ်သည်။ အထက်တန်း ပညာကိုလည်း ဉာဏ်ပညာ ထက်မြက်ခြင်းရှိ၍ အထက်တန်းကို မှီအောင်လိုက်နိုင်မည့် ကြိုးစားမှုရှိသူများကိုသာ အထူးအားပေး၍ သင်ကြားခွင့် ပြုစေမည်။''ဒေါက်တာ ဦးညီညီ အမှောင်ခွင်း၍ အလင်းဆောင်အံ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းသည် တိုင်းရင်းသား လူတန်းစား အသီအသီးတို့အား အသိပညာအလင်းကို ပေးရန် ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်သော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည်။ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းဟု ဆိုသော်လည်း ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းသည် အသင်း၏လုပ်ငန်း အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်သည်။ အခြားလုပ်ငန်းများမှာ မြန်မာယဉ်ကျေးမှု အရပ်ရပ်တို့ကို အားပေးခြီးမြေ|ာက်ခြင်း၊ စာအုပ်စာတမ်းများ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခြင်း၊ စာရေးကိရိယာနှင့် စာအုပ်များ ရောင်းချခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ၁၄ တွဲရှိ သရုပ်ပြ မြန်မာစွယ်စုံကျမ်းကို ပြုစုဝေခြင်းအားဖြင့် အာရှအရှေ့ပိုင်းတွင် မြန်မာနိ်ုင်ငံသည် တိုင်းရင်းဘာသာဖြင့် စွယ်စုံကျမ်း ထုတ်ဝေရေး၌ ရှေ့ပြေးလျက်ရှိပေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၀)</ref> ==အခြားဖတ်ရှုရန်== * [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] == ကိုးကား == <references/> [[Category:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေး]] shb81fu9d5vact95ws08bbfgi7wjzlr 752422 752390 2022-07-27T06:12:31Z Kantabon 45503 wikitext text/x-wiki {{update}} {{Infobox Education | country name= [[မြန်မာနိုင်ငံ]] | agency= [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] | leader titles= ပြည်ထောင်စုဝန်ကြီး | leader names= ဒေါက်တာ [[ညွန့်ဖေ]] | budget= ~US$၁၁၅၂ မီလီယံ<ref name=seameo>{{cite web |title= Military spending still dwarfs education and health | url=http://www.mmtimes.com/index.php/national-news/10000-military-spending-still-dwarfs-education-and-health.html | access-date=18 November 2014}}</ref> | budget year= ၂၀၁၄–၁၅ | primary languages=[[မြန်မာဘာသာစကား|မြန်မာ]]၊ [[အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကား|အင်္ဂလိပ်]] | system type= အမျိုးသားပညာရေး | established events= တည်ထောင် | established dates= ၁၉၁၀ | literacy year= ၂၉၁၄ | literacy total= ၈၉.၅%<ref name="mip">{{cite book|title=The Union Report: Census Report Volume 2|publisher=Ministry of Immigration and Population|location=Nay Pyi Taw|date=2015|series=The 2014 Myanmar Population and Housing Census|pages=12}}</ref> | literacy men= ၉၂.၆%<ref name="mip"/> | literacy women= ၈၆.၉%<ref name="mip"/> | enroll total= ၁၇,၆၀၆,၂၂၃<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll Pre-primary= ၁,၈၁၂,၉၄၂ <ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll primary= ၄,၇၆၆,၈၀၆<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll secondary= ၆,၁၉၄,၈၅၁<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | enroll post-secondary= ၄,၈၃၁,၆၂၄<ref>{{Cite web |title=မော်ကွန်းတင်ပြီးမိတ္တူ |url=https://uis.unesco.org/en/country/mm |accessdate=13 June 2021 |archivedate=13 June 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210613115929/http://uis.unesco.org/en/country/mm }}</ref> | attain secondary= | attain post-secondary= | footnotes= }} မြန်မာနိုင်ငံ ပညာရေးစနစ်သည် မြန်မာရိုးရာပညာရေးစနစ်မှသည် [[မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်]] ပညာရေးစနစ်အထိ အပြောင်းအလဲအမျိုးမျိုးဖြင့် ပြုပြင် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ==မြန်မာရိုးရာပညာရေး== မြန်မာမင်းများ လက်ထက်တော်က မြန်မာ့ ပညာရေးသည် ထိုခေတ် မြန်မာ့လူနေမှုစနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ပညာရေးပင် ဖြစ်သည်။ ထိုခေတ်တွင် ကျေးရွာသည် မြန်မာ့ လူနေမှုစနစ်၏ အခြေခံအုပ်စုဖြစ်၍ ဘုန်းကြီးကျောင်းသည် ရပ်ရေးရွာရေးကိစ္စ အဝဝအတွက် စုဝေးရာ ဗဟိုဌာနဖြစ်လေသည်။ ရွာတိုင်းတွင်ပင် ကလေးများသည် ရွာကျောင်း၌ အခြေခံပညာကို သင်ကြားကြသည်။ ခရစ်နှစ် ၁၅၆၉ ခုတွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်လာခဲ့သော ရပ်ဖစ်ချသည် ကလေးများအား ရွာကျောင်းသို့ ပို့သော ဓလေ့ကို တွေ့ရှိရကြောင်း မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။ ၁၇၈၃ ခုနှစ်မှ ၁၈ဝ၆ ခုနှစ်အထိ မြန်မာနိုင်ငံတွင် နေထိုင်သွားသော ဗရင်ဂျီခင်ကြီးဆင်ဂါမနောကလည်း အမြို့မြို့အရွာရွာတွင် ဘုန်းကြီးကျောင်းများရှိခြင်းနှင့် ထိုကျောင်းများတွင် မြို့ရွာရှိ ကလေးများ စာသင်ကြခြင်းကို ရေးသားထားခဲ့သည်။ ဘုန်းကြီးကျောင်းများတွင် သင်ကြားပုံကား ရှေးခေတ်နှင့် ယခုခေတ် မကွာခြားလှချေ။ သင်ပုန်းကြီး၊ မင်္ဂလသုပ်၊ အပြင်အောင်ခြင်း၊ အတွင်းအောင်ခြင်း၊ ရတနာရွှေချိုင့်၊ သဒ္ဒါ၊ သဂြုဟ် စသည်တို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ နေ့စဉ် ဘုရား ရှိခိုး သီလခံယူခြင်း၊ ပရိတ်ကြီး ရွတ်ဖတ်ကာ တရားဒေသနာ နာကြားခြင်းဖြင့် ရတနာသုံးပါး အကြောင်းမှတ်သားစေသည်။ ထို့ပြင် စာပေပို့ချသော ဘုန်းတော်ကြီး၏ ဝသီတော်အလျောက် လောကနီတိ၊ပုတ္တောဝါဒစသော ဆုံးမစာ လင်္ကာများကိုလည်း သင်ကြားရသည်။ အချို့ကျောင်းများ၌ ဂဏန်းပညာ၊ နက္ခတ်ပညာ၊ ဗေဒင်ပညာ၊ ရာဇဝင်ပုံပြင်ပညာ၊ ရာဇသတ် ဓမ္မသတ်ပညာ၊ ဆေးအတတ်ပညာ စသည်တို့ကိုလည်း သင်ကြားပေးလေသည်။ ==အနောက်တိုင်းပညာရေးအစ== အနောက်တိုင်းပညာရေးသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ၁၆ ရာစုနှစ်ခန့်က စတင်ခဲ့သော်လည်း စနစ်တကျရှိသည်ဟု မဆိုသာချေ။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် ခရစ်ယန်သာသနာပြု လုပ်ငန်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ ရှေးအကျဆုံး ရည်ညွှန်းချက်မှာ ၁၅၄၈ ခုနှစ်တွင် စိန်ဖရန်စစ် ဇေးဗီးယားက ရာမညတိုင်းသို့ သာသနာပြုအဖွဲ့ စေလွှန်ရန် ဖားသားရောဒရစ်အား ပန်ကြားခြင်းပေတည်း။ ၁၆ ရာစုနှင့် ၁ရ ရာစုနှစ်များတွင် သာသနာပြု လုပ်ငန်းများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် တိုင်းရင်းသားများထက် ပေါ်တူဂီလူမျိုးနှင့် ဗရင်ဂျီဂိုဏ်းဝင်များ အတွက်သာ ဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။ ၁၇၂၁ ခုနှစ်တွင် ဗာနဗိုက်ဂိုဏ်းဝင် ဘုန်းကြီး ဖားသားဆစ်ဂဆစ်စမန် ကာလချီတို့ ရောက်လာသည်မှစ၍ မြန်မာ နိုင်ငံ၌ အနောက်တိုင်း ပညာသင်ကြားရေးစနစ် အခန်းသစ်ဖွင့်ခဲ့သည်ဟု ဆိုရပေမည်။ ယင်းတို့နောက် သာသနာဖြန့်အဖွဲ့ ဘုန်းကြီးများ (၁၈၂၉-၁၈၄ဝ)၊ တျူရင်မြို့၊ အိုဗလိတ်များ (၁၈၄ဝ-၁၈၅၅) နှင့် ပါရစ်မြို့၊ အာဂန္တုမစ်ရှင် (၁၈၅၅ ခုနှစ်မှ နောက်ပိုင်း)စသော ဂိုဏ်းအဖွဲ့အစည်းများ ရောက်ရှိလာကာ အနောက်တိုင်း ပညာရေးစနစ်ကို ပျိုးထောင် ခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ၁၈၂၄ ခုနှစ်လောက်အထိ ယင်းသာသနာပြု အဖွဲ့ဝင်များသည် ခုနစ်ဦးထက်မပိုဘဲ အင်းဝ၊ ရန်ကုန်၊ စစ်ကိုင်းနှင့် ရွှေဘိုဒေသရှိ ဗရင်ဂျီကျေးရွာများတွင် စခန်းချလေ့ရှိ၏။ ယင်းတို့ သင်ပေးသော ပညာမှာ အရေး၊ အဖတ်၊ အတွက်နှင့် ခရစ်ယန်ဘုရားရှိခိုးတို့သာ ဖြစ်သည်။ ၁၈၁၃ ခုနှစ်တွင် ဆရာ[[ယုဒသန်]]ဟု ထင်ရှားသော ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်ဇနီးမောင်နှံတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ရောက်ရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာပြုအဖွဲ့၏ လုပ်ငန်းကို အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ပထမစစ်ပွဲအပြီးတွင်မှ စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ မစ္စစ်ဂျပ်ဆင်သည် ၁၈၂၆ ခုနှစ်တွင်မှ ကျိုက္ခမီမြို့၌ သာသနာပြုကျောင်းကို တည်ထောင်ဖွင့်လှစ်သည်။ ချပ်ချ အော့ အင်္ဂလန်(အင်္ဂလီကန်) ဂိုဏ်း၏ သာသနာပြုကျောင်း လုပ်ငန်းများသည် ၁၈၅၅ ခုနှစ်တွင်မှ စတင်ခဲ့ပြီးလျှင်၊ ကျန်ခရစ်ယန် သာသနာပြုဂိုဏ်းများကမူ ၂ဝ ရာစုနှစ် အတွင်း၌သာ လုပ်ငန်း စနိုင်ခဲ့သည်။ ==ပထမဆုံးဖွင့်သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်း== မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပထမဆုံး ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အင်္ဂလိပ်ကျောင်းမှာ ဘကြီးတော်မင်း လက်ထက် အင်းဝမြို့တော်ရှိ ဒေါက်တာပရိုက်၏ ကျောင်းပင်ဖြစ်သည်။ အစ ပထမတွင် ကျောင်းသားလေးဦးသာရှိ၍ နောင်တွင် ခုနစ်ဦးအထိ တိုင်းလာပြီးလျှင် နေ့စဉ် နံနက် ကိုးနာရီမှ ညနေ သုံးနာရီအထိ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ၊ ပထဝီဝင်၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ခရီးသွားလာမှု ပညာနှင့် သိပ္ပံပညာတို့ကို သင်ကြားပေးသည်။ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်းများကိုမှု အောက်မြန်မာပြည်တွင် ပထမ ဖွင့်ဖြစ်လေသည်။ မြန်မာပြည်ကို ခေတ်နောက်ကျမှုမှ လွတ်မြေက်စေရန် ခေတ်မီပညာရေးကို ပေးရမည်ဟူသော အယူအဆမျိုးကို အင်္ဂလိပ်တို့သည် အောက်မြန်မာပြည်ကို သိမ်းပြီးစတွင် ပြောဆိုကြကြောင်း မှတ်တမ်းများတွင် တွေ့ရှိရ၏။ သို့သော် အင်္ဂလိပ်အစိုးရသည် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရန် အင်္ဂလိပ်စာတတ် အမှုထမ်းများလည်း လိုအပ်လေရာ တချက်ခုတ် နှစ်ချက်ပြတ် သဘောဖြင့် အင်္ဂလိပ် -မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင်ကျောင်းများကို မော်လမြိုင် (၁၈၃၅ခုနှစ်)၊ ကျောက်ဖြူ (၁၈၃ရခုနှစ်)နှင့် စစ်တွေ (၁၈၄၄ခုနှစ်) မြိုတို့တွင် စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ==မကောလေး မှတ်တမ်းနှင့် ဝု စာချွန်တော်== ထိုအချိန်လောက်တွင် အိန္ဒိယပြည်၌ ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ တိုင်းရင်းဘာသာ ရိုးရာလေ့လာမှုကို အားပေးရန်နှင့် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ထိထိရောက်ရောက် သင်ကြား၍ တိုင်းရင်းသားထဲမှ အင်္ဂလိပ်စာတတ် လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ရန် ဟူသော အယူအဆနှစ်မျိုး ထွန်းကားနေ၏။ ၁၈၃၅ခုနှစ်တွင် အိန္ဒိယအစိုးရဥပဒေတာဝန်ခံ လော့မကောလေးသည် ပညာရေးမှတ်တမ်းတစ်စောင် ထုတ်ပြန်လိုက်ရာ၊ ဒုတိယ အယူအဆမှာ အထက်စီး ရသွားတော့သည်။ မကောလေး၏ မှတ်တမ်းသည် အိန္ဒိယပြည်အတွက် ရည်စူးခြင်း မှန်သော်လည်း မြန်မာပြည်သည် ထိုစဉ်က အိန္ဒိယပြည်၏ တစ်စိတ်တစ်ဒေသ ဖြစ်နေပေရာ မြန်မာပြည်နှင့်လည်း အလိုအလျောက် သက်ဆိုင်နေလေသည်။ မကောလေး၏ အယူအဆမှာ ယေဘုယျအားဖြင့်(၁)အရှေ့တိုင်းပညာ လေ့လာမှုအစား အင်္ဂလိပ်ဘာသာစာပေကိုသာ လေ့လာဖို့အားပေးရန်၊ (၂) အင်္ဂလိပ် ဘာသာကိုသာ သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုရန်နှင့် (၃) အသားအရောင်အားဖြင့် ညိုသော်လည်း အင်္ဂလိပ်ဘာသာ တတ်ကျွမ်း၍ အင်္ဂလိပ်လို တွေးခေါ်ကာ အင်္ဂလိပ်စိတ် ပေါက်နေသော လူတန်းစားတစ်ရပ် မွေးထုတ်ပြီးနောက် ယင်းတို့ကိုတိုင်းရင်း လူမျိုးများနှင့် အုပ်ချုပ်သူအကြားတွင် ပေါင်းကူးတံတားသဖွယ် ဆောင်ရွက် စေရန်တို့ ဖြစ်၏။ ဤသို့ အယူအဆရှိနေချိန်တွင် ၁၈၅၄ ခုနှစ်၌ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သင်ကြားရေးကို အဓိက အားပေးရန် ချားစဝု စာချွန်တော်ကို အရှေ့အိန္ဒိယ ကုမ္ပဏီက ထပ်မံ ကြေညာလိုက်ပြန်ရာ အင်္ဂလိပ်ပညာ သင်ကြားရေးသည် ပို၍ အခြေမြဲသွားတော့သည်။ ၁၈၆၆ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် မြန်မာပြည်၌ ပညာရေးဌာန ဖွင့်လှစ်၍ ပထမဆုံး ပညာမင်းကြီး အဖြစ်နှစ်ခြင်း ခရစ်ယန်ဂိုဏ်း သာသနာပြုတစ်ဦး ဖြစ်သူ ဆရာဟောက်အား ခန့်ထားလိုက်၏။ ၁၈၆၅ ခုနှစ်တွင် ဝန်ရှင်တော် မင်းကြီး ဆာအာသာဖယ်ယာက ဗုဒ္ဓဝါဒီ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းများကို အာခြေပြုကာ မြန်မာဘာသာ ပညာရေးကို တည်ဆောက်သွားရန် စဉ်းစား ခဲ့သော်လည်း၊ ခန့်အပ်စ ပညာမင်းကြီး၏ စိတ်ပါ ဝင်စားခြင်း မရှိမှုနှင့် မကောလေးမှတ်တမ်း နှင့် ချားစဝု စာချွန်တော်တို့မှ ပြန့်ပွားလာသော အယူအဆတို့ကြောင့် ဖယ်ယာစီမံကိန်းသည် လုံးဝ မစမ်းသပ်လိုက်ခဲ့ဘဲ အဖျားရှူးသွားလေသည်။ ==ပညာရေး လမ်းသုံးသွယ်== ၁၈၆၉ ခုနှစ်တွင် ဆူးအက်တူးမြောင်း တူးဖော်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ရာ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးလာမှုကြောင့် အင်္ဂလိပ် ပညာတတ် စာရေးစာချီ အမြောက်အမြား လိုအပ်လာသော အစိုးရအက်ဥပဒေများနှင့် အရပ်ရပ် စာမေးပွဲများ အောင်မြင်ရေး အတွက် အင်္ဂလိပ်ဘာသာသည် ပို၍လိုအပ်လာသည်နှင့်အမျှ တစ်နေ့တစ်ခြား ကြီးပွား တိုးတက်လာပြီးလျှင်၊ မြန်မာဘာသာ အနှိမ်ခံဘာသာအဖြစ် မှေးမှိန်လာခဲ့လေတော့သည်။ အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးသည့် နောက်ပိုင်းတွင်မူ အင်္ဂလိပ်ဘာသာ ပညာရေးသည် ပိုမို အခြေမြဲသွားပြီးလျှင် အဓိကအားဖြင့် အစိုးရကျောင်းများနှင့် အစိုးရအထောက်အပံ့ခံ ခရစ်ယန်သာသနာပြု ကျောင်းများက သင်ကြား ပေးလေသည်။ သို့ဖြင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းများမှ စခဲ့သော မြန်မာ့ ရိုးရာပညာရေးနှင့် ခရစ်ယန် သာသနာပြု ကျောင်းများမှ စခဲ့သော အနောက်တိုင်း ပညာရေးသည် ၂ဝ ရာစုနှစ် အဝင်၌မှု မြန်မာပြည်တွင် လမ်းသုံးသွယ်ဖြစ်နေသည်။ ယင်းတို့ကား - (၁) တိုင်းရင်းဘာသာသင်ကျောင်းများ (၂) အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ နှစ်ဘာသာသင် ကျောင်များနှင့် (၃) အင်္ဂလိပ် ဘာသာသင်ကျောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အများစု သင်ကြားကြသော တိုင်းရင်းဘာသာ သင်ကျောင်းများကား အနာဂတ် အလားအလာ ကင်းမဲ့သော ကျောင်းများသာ ဖြစ်၏။ ယင်းကျောင်းထွက်များသည် မြန်မာဆရာဖြစ်၊ မြေတိုင်းစာရေးနှင့် ကျောက်ထိုးဆရာ အလုပ်တို့သာ လုပ်နိုင်ကြလေသည်။ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြိုခေတ် ပညာရေးကို ပညာရေးအစီရင်ခံစာတစောင်က မြေ|ာ်မှန်းချက်ကင်းမဲခြင်း၊ အဆက်အသွယ် မရှိသော စင်ပြိုင်ကျောင်းများ တည်ထောင်ခြင်း၊ တလမ်းသွား ပညာရေးဖြစ်ခြင်း၊ စာမေးပွဲနှင့် စာအုပ် လေ့လာမှုကိုသာ အဓိကထားသော ပညာရေးဖြစ်နေခြင်း၊ နိုင်ငံခြား ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခြင်း၊ မှတ်စုကိုသာ အဓိက ထားစေခြင်း၊ လက်တွေ့စိုက်ပျိုးရေးကို ဂရုမမူခဲ့သောကြောင့် လူငယ်များ ကျေးလက်ကိုစွန့်၍ မြို့ခိုစေခြင်း၊ ပညာရေး အဟောသိကံဖြစ်ခြင်း၊ ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့များ တစ်နေ့တစ်ခြား ပေါများလာခြင်း၊ ဆရာလစာ နည်းပါးခြင်း၊ အလုပ်၏ သိက္ခာကို တန်ဖိုးမထားစေခြင်းနှင့် စက်မှု လက်မှုပညာရေး လိုအပ်ခြင်းစသော အင်္ဂါရပ်များ ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့၏။ ==ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မတီများ== မြန်မာပြည် ပညာရေးသည် သခင်ပညာကို မပေး၊ ကျွန်ပညာကိုသာ ပေးသည်ဟု ယူဆကာ မကျေနပ်မှုများ စစ်ကြို ခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရှိခဲ့လေသည်။ ပညာရေး စုံစမ်းမှု ကော်မီတီများလည်း အမြောက်အမြား ဖွဲ့ခဲ့ရာ အရေး ကြီးသော ကော်မတီများမှာ တိုင်းရင်းဘာသာပညာရေး ကော်မတီ (၁၉၂၄)၊ စက်မှုလက်မှုပညာနှင့် သက်မွေးဝမ်းကျောင်း ပညာရေး ကော်မီတီ(၁၉၂၇)နှင့် တိုင်းရင်းဘာသာပညာနှင့် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာရေး ပြုပြင်စီမံမှု ကော်မီတီ(၁၉၃၅)တို့ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၃၅ ခုနှစ် ကော်မီတီ၏ အစီရင်ခံစာကို ယင်း၏ ဥက္ကဋ္ဌအား အစွဲပြု၍ ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာဟု ခေါ်တွင်၏။ ထိုအစီရင်ခံစာတွင် တက္ကသိုလ်မတိုင်မီ ပညာရေးလုပ်ငန်း အရပ်ရပ်၊ ကဏ္ဍအသီးသီးကို အသေးစိတ် လေ့လာထားလေသည်။ သို့သော် ကင်းဗဲအစီရင်ခံစာပါ ထောက်ခံချက်များကိုမှု အကြောင်း အမျိုးမျိုးကြောင့် တိုင်းပြည်က အပြည့်အဝ လက်မခံ နိုင်ခဲ့ချေ။ တိုင်းပြည်က လက်ခံသော အချက် အလက် အချို့ကိုလည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီးကြောင့် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ခြင်း== မြန်မာမင်းများလက်ထက်တွင် ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်း များသည် မြန်မာ့ တက္ကသိုလ်များပင် ဖြစ်ကြသည်။ အနောက်တိုင်း အယူအဆအတိုင်း သင်ကြားပို့ချအပ်သော တက္ကသိုလ်ပညာရေးသည်ကား ၁၈၇၈ ခုနှစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်ဟု ယူဆရပေမည်။ ထိုနှစ်တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ အစိုးရ အထက်တန်းကျောင်း၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ်၏ ဥပစာတန်းစာမေးပွဲ အတွက် ပထမဆုံး စတင်သင်ကြား ခဲ့လေသည်။ ၁၈၈၄-၈၅ ခုနှစ် ရောက်သောအခါတွင်မူ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်း(ယခု [[အ.ထ.က(၁)လသာ|အ.ထ.က ၁ လသာ]])၌ ရန်ကုန်ကောလိပ်ဟူ၍ ဌာနသီးသန့် ဖွင့်လှစ်ကာ ယင်းကို မြန်မာပြည် ပညာရေးဆင်ဒီကိတ်အဖွဲ့က ကွပ်ကဲ အုပ်ချုပ်လေသည်။ ၁၉ဝ၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန်ကောလိပ်ကို အစိုးရကတာဝန်ယူလိုက်ကာ ထိုနှစ်မှစ၍ ရန်ကုန်မြို့ အစိုးရကောလိပ်ဟု ခေါ်တွင်၏။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် တွင်မူ တက္ကသိုလ်ကောလိပ် (ယူနီဗာစီတီကောလိပ်) ဟူ၍ ဖြစ်လာလေသည်။ ရန်ကုန်ကောလိပ်နှင့် ခေတ်ပြိုင် ပေါ်ပေါက်လာသော ကောလိပ်ကား ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု နောင်တွင် အမည်တွင် လာသော ဗက်ပတစ်ကောလိပ်ဖြစ်၏။ အမေရိကန် နှစ်ခြင်းသာသနာအဖွဲ့သည် ၁၈၇၂ ခုနှစ်တွင် ကူရှင် ကျောင်းကို တည်ထောင်ကြကာ၊ ထိုကျောင်းတွင် ၁၈၉၄ ခုနှစ်၌ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် ဥပမာစာတန်း စာမေးပွဲအတွက် စတင် သင်ကြား ပေးခဲ့လေသည်။ ထိုသို့ သင်ကြားပေးမှုမှ အမေရိကန် ဗက်ပတစ်ကောလိပ် ပေါက်ဖွားလာကာ ၁၉၈၁ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် သာသနာပြုဆရာကြီး ဒေါက်တာ ဂျပ်ဆင်အား ဂုဏ်ပြုသောအားဖြင့် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ဟု အမည် ပြောင်းလိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၂၁ ပြည့်နှစ်တွင် ထိုကောလိပ် နှစ်ခုကို စုစည်းကာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်ခဲ့လေသည်။ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် ဥပဒေကြမ်းကို ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလတွင် မြန်မာပြည် ဥပဒေပြုကောင်စီက အတည်ပြုလိုက်၍ ထိုနှစ် အောက်တိုဘာလ၂၄ရက်နေ့တွင် အိန္ဒိယဘုရင်ခံချုပ်၏ အတည်ပြုချက်ကို ရရှိခဲ့၏။ အဆိုပါ အတည်ပြုချက်များအရ [[ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်]]သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၁ ရက်နေ့တွင် ပေါက်ဖွားလာသည်။ ==တည်ထောင်စ တက္ကသိုလ်== အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ်၏ အကြီးအကဲသည် တက္ကသိုလ် အဓိပတိဖြစ်၍၊ မြန်မာပြည် ဒုတိယဘုရင်ခံသည် ရာထူးအရ တက္ကသိုလ်အဓိပတိဖြစ်သည်။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးကိုမူ ဒုတိယအဓိပတိက ကြီးကြပ်ကွပ်ကဲ၏။ တက္ကသိုလ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ တက္ကသိုလ်ကောင်စီဖြစ်ကာ၊ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင်အာဏာကို ကောင်စီ အမှုဆောင် ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ ပညာရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့မှာ ပါမောက္ခအဖွဲ့ဖြစ်၍ ယင်းအဖွဲ့၏ အမှုဆောင် အာဏာကို ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်း ကော်မတီက ကျင့်သုံးလေသည်။ တက္ကသိုလ် ကောလိပ်ကို ယင်းကောလိပ်၏ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်ပြီးလျှင် ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်ကိုမူ အမေရိကန် သာသနာပြုအဖွဲ့က ခန့်အပ်သော ဂေါပကအဖွဲ့က အုပ်ချုပ်၏။ ကောလိပ်နှစ်ခုစလုံးတွင် အကြီးအကဲမှာ ကျောင်းအုပ်ကြီးများ ဖြစ်ကြလေသည်။ နောင်တွင် အက်ဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက်များအရ အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြောင်းလဲမှုများရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် မတိုင်မီ ခေတ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာ၊ သချသ္မာ၊ ပါဠိ၊ ဓာတုဗေဒ၊ ရူပဗေဒ၊ တက္ကဗေဒ (ယုတ္တိဗေဒ)နှင့် သဘာဝတ္ထဗေဒ (ဒဿနိကဗေဒ) ဘာသာရပ်တို့ကိုသာ ကာလကတ္တား တက္ကသိုလ် စာမေးပွဲအတွက် ကောလိပ်နှစ်ခုတွင် သင်ကြားနိုင်ခဲ့သော်လည်း၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် တည်ထောင်းပြီး၍ များမကြာမီပင် အဆိုပါ ဘာသာရပ်များ အပြင် မြန်မာ ဘာသာနှင့် စာပေ၊ ရာဇဝင်သမိုင်း၊ ဇီဝဗေဒ၊ ဘောဂဗေဒ၊ ပထဝီဝင်၊ ဘူမိဗေဒ၊ သစ်တောသိပ္ပံ၊ ပညာရေး၊ ဆေးပညာနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သိပ္ပံပညာများကိုပါ သင်ကြားလာနိုင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ဖွင့်စတွင် တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၌ ကျောင်းသား ၆၉၂ ယောက်၊ ဂျပ်ဆင် ကောလိပ်တွင် ၁၃ရ ယောက် ရှိရာ၊ တက္ကသိုလ် တစ်ခုလုံးတွင် ကျောင်းသား စုစုပေါင်း ၈၂၉ ယေက် ရှိခဲ့လေသည်။ ==ကျောင်းသားသပိတ်နှင့် အမျိုးသားပညာရေး== မြန်မာလူထုသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ဟူ၍ သီးခြားတက္ကသိုလ်တစ်ရပ်ကို လိုလားတောင့်တ တောင်းဆိုခဲ့ ကြသော်လည်း တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကြမ်း ပေါ်ထွက်လာသော အခါတွင်မူ ပြဋ္ဌာန်းချက် အချို့ကို မကျေနပ်ကြချေ။ အထူးသဖြင့် တက္ကသိုလ် ပညာရေးကို ပြန့်ပွားအောင် ပြုလုပ်ရမည့်အစား ပိုမိုပါးရှားအောင် အဟန့်အတားများပင် ပြုလုပ်ထားသည်ဟု ယူဆကြ၍ တက္ကသိုလ် ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ပေးရန် အနှံ့အပြား တောင်ဆို ကြလေသည်။ ထိုတောင်းဆိုမှုများကို အစိုးရက မလိုက်လျောသောကြောင့် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၅ ရက်နေ့ (၁၂၈၂ ခုနှစ် တန်ဆောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့)တွင် မြန်မာပြည်၏ ပထမဆုံး တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပေါက်လာလေသည်။ ထိုသို့ ကျောင်းသားသပိတ် မှောက်စဉ်အတွင်း ပညာသင်မပျက်စေခြင်းငှာ ရန်ကုန်မြို့ဗဟန်းရပ်ကွက်တွင် အမျိုးသား ကောလိပ်တစ်ကျောင်းကို ပညာရေးစိတ်ထက်သန်သူများနှင့် သပိတ်မှောက် ကျောင်းသားများက ဦးစီးတည်ထောင်ကြ၏။ နောင်တွင် သပိတ်လှန်သော်လည်း သပိတ်မှောက်ကျောင်းသားများပင် ကျွန်ပညာကို ဆက်လက် မသင်လိုတော့ပြီဟု ဆုံးဖြတ်ကာ တိုင်းပြည်အနှံ့ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] အစရှိသော အမျိုးသားကျောင်း ၉၃ကျောင်း တည်ထောင်ခဲ့၏။ [[မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း၊ ရန်ကုန်|မြို့မကျောင်း]] သည် ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၇ ရက် ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်း မြို့နယ်တွင် စတင် တည်ထောင်သော မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသော အမျိုးသားကျောင်း ဖြစ်သည်။ အမျိုးသား ကောလိပ်သည် သက်ဆိုး မရှည်ရှာသော်လည်း အမျိုးသားကျောင်းများကား မျိုးချစ်စိတ် သွင်းပေးရာ၊ ဌာန ကြီးများ ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ ယင်း အမျိုးသားကျောင်းများကို အမျိုးသား ပညာရေးကောင်စီက အုပ်ချုပ်လေသည်။ ပထမ ကျောင်းသားသပိတ်သည် ပညာရေးကိစ္စကြောင့် စတင်မှောက်ခဲ့ရသော ကျောင်းသားသပိတ် ဖြစ်သော်လည်း၊ ပညာရေးထက် နိုင်ငံရေး အနှစ်သာရ ပို၍ရှိ၏။ ခေတ်ပညာတတ်များက မိမိတို့အတွက် လက်တစ်လှမ်းတွင် သာရှိသော ရာထူးရာခံများကို မမက်မော၊ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကို လုံးဝစွန့်လွှတ်ကာ သပိတ်မှောက်လိုက်ခြင်းဖြင့် အုပ်ချုပ်သူ ဗြိတိသျှ အစိုးရအား တော်လှန်ခြင်းဖြစ်ရာ တိုင်းပြည်အား နိုင်ငံရေးမျက်စိ ဖွင့်ပေးလိုက်သကဲ့သို့ ရှိလေသည်။ ထိုကြောင့်ပင် [[ဂျီ-စီ-ဘီ-အေ]] ခေါ် မြန်မာအသင်းချုပ်၏ နဝမကွန်ဖရင့်တွင် တန်တောင်မုန်းလဆုတ် ၁ဝ ရက်နေ့ကို [[အမျိုးသားနေ့]]အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်လေသည်။ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ် ကျောင်းသားများ သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုနုနှင့် သမဂ္ဂ၏အာဘော် အိုးဝေမဂ္ဂဇင်း အယ်ဒီတာ ကိုအောင်ဆန်းတို့ကို ကျောင်းမှ ထုတ်လိုက် သောကြောင့် ဒုတိယ ကျောင်းသားသပိတ် ပေါ်ပြန်လေသည်။ တတိယ ကျောင်းသား သပိတ်ကား ၁၉၃၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ရေနံမြေသပိတ်ကို ထောက်ခံရန် သွားသော တက္ကသိုလ် သမဂ္ဂဥက္ကဋ္ဌ ကိုဗဟိန်းနှင့် အတွင်းရေးမှူး ကိုဗဆွေတို့ကို မကွေးမြို့တွင် ဖမ်းဆီးရာမှ ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။ ==စစ်ကြိုခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများ== စစ်ကြိုခေတ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်မှုများအနက် မှတ်တမ်းတင်ဖွယ် တရပ်ကား တက္ကသိုလ် မတည် ရန်ပုံငွေတစ်ရပ် စုဆောင်းပျိုးထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်၏။ ၁၉၂၇ ခုနှစ်တွင် တက္ကသိုလ်အဓိပတိ ဆာဟားကုတ်ဗတ္တလာ ကြီးမှူး၍ ကောက်ခံခဲ့ရာ ငွေ ၄၈ သိန်းနှင့် အင်ဂျင်နီယာ သတ္တုတွင်းတူး ပညာသင် အဆောက်အအုံတစ်ခု ရရှိလိုက်၏။ တက္ကသိုလ်သည် တစ်စတစ်စနှင့် ပညာရပ်များ တိုးချဲ့ သင်ကြားလာသည်နှင့်အမျှ ဌာနများလည်း တိုးပွားလာ၏။ ၁၉၃ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ်ကောင်စီသည် စတက်တျု ဥပဒေအရ ဆရာဖြစ်သင်ကောလိပ်နှင့် ဆေးအတတ်သင် ကောလိပ်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့၏။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ ဥပစာကောလိပ်ကျောင်း တစ်ကျောင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့ကာ၊ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် မန္တလေးမြို့၌ပင် ဒီဂရီအဆင့် သင်ကြားသော စိုက်ပျိုးရေး ကောလိပ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် မြန်မာပြည်သို့ ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်ကြီး ကူးစက်လာချိန်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်၌ တက္ကသိုလ်ကောလိပ်၊ ဂျပ်ဆင်ကောလိပ်၊ ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်၊ ဆေးအတတ်သင်ကောလိပ်၊ စိုက်ပျိုးရေးကောလိပ်နှင့်မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ဟူ၍ ကောလိပ်ခြောက်ခုရှိလေသည်။ မန္တလေးဥပစာကောလိပ်သည် တက္ကသိုလ်ကစီမံကွပ်ကဲသော ကောလိပ်ဖြစ်၍ ကျန်ကောလိပ်များကား တက္ကသိုလ်၏ အပေါင်းပါကောလိပ်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၂ဝ ပြည့်နှစ်တွင် တက္ကသိုလ် တည်ထောင်ပြီးခဲ့ချိန်မှစ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၂၄ ခုနှစ်တွင် တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၃၉ ခုနှစ်တွင် နှစ်ကြိမ် ပေါင်းသုံးကြိမ် စစ်ကြိုခေတ်တွင် ပြင်ဆင်ခဲ့၏။ ၁၉၃၉ ခုနှစ်ပထမ ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ တက္ကသိုလ် အဓိပတိ၊ ဒုတိယအဓိပတိ ရာထူးများသည် ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ရသော ရာထူးများ ဖြစ်လာကာ၊ ဘဏ္ဍာရေးနှင့် အခွန်တော်ဌာန အတွင်းဝန် ဦးတင်ထွဋ်နှင့် ရန်ကုန် မျူနီစီပယ်မင်းကြီး ဦးဆက်တို့သည် အဓိပတိနှင့် ဒုတိယ အဓိပတိအဖြစ် အသီးသီး ရွေးကောက် တင်မြေ|ာက်ခြင်း ခံခဲ့ရလေသည်။ ==ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်အတွင်း အခြေအနေ== ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ်မီး မြန်မာပြည်သို့ ကူးစက်ရောက်ရှိလာသောအခါတွင်မူ ပညာရေး လုပ်ငန်းများ အားလုံးပင် ရပ်ဆိုင်းသွားကြသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၁၅ ရက်နေ့မှစ၍ ရပ်စဲလိုက်ကာ အခြားကျောင်းများ ကိုလည်း ပိတ်လိုက်ရ၏။ ဗြိတိသျှ အစိုးရသည်လည်း အိန္ဒိယပြည်သို့ ဆုတ်ခွာသွားလေသည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရတို့ မြန်မာပြည်မှ ဆုတ်ခွာခြင်းမှာ ၁၉၄၂ ခုနှစ် မေလ လောက်တွင် ပြီးဆုံး၍၊ အောက်တိုဘာလတွင် ဂျပန် စစ်အစိုးရ၏ သဘောတူညီချက်အရ မြန်မာနိုင်ငံတော် အစိုးရက မူလတန်းကျောင်း ၁ဝဝဝ၊ အလယ်တန်းကျောင်း ၃ဝဝနှင့် အထက်တန်းကျောင်း ၁ဝဝ ဖြင့် ရှေးဦးစွာ စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုမခွဲ တော့ဘဲ၊ သင်ရိုးတစ်မျိုးတည်းကိုသာ သင်ကြားသော ကျောင်းတမျိုးတည်းသာ ရှိ၍၊ သင်ရိုးမဏ္ဍိုင်အဖြစ်လည်း မြန်မာဘာသာ ကိုသာ အသုံးပြုလေသည်။ ဦးစွာ၌ အင်္ဂလိပ် ဘာသာကို နိုင်ငံခြား ဘာသာအဖြစ် ကျောင်းများတွင် သင်ကြားသော်လည်း၊ ဂျပန်အစိုးရ၏ ကန့်ကွက်မှုကြောင့် နောက်ဆုံးတွင် နိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများ၌ ဂျပန်ဘာသာကိုလည်းကောင်း၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို လည်းကောင်း မသင်ကြားရန် ဆုံးဖြတ် ကြလေသည်။ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်ကိုလည်း ရေးဆွဲကြကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ် သစ်များကို ပညာရေးဌာနခွဲ၏ စာပေနှင့် စာကြည့်တိုက် ဌာနစိတ်က ထုတ်လုပ်လေသည်။ စစ်အတွင်း ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော အခြားကျောင်းများကား နိုင်ငံတော် ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်း၊ နိုင်ငံတော် ဂီတပညာသင် ကျောင်းနှင့် နိုင်ငံတော် ပန်ချီးပညာသင်ကျောင်းတို့ ဖြစ်ကြ သည်။ နိုင်ငံတော် တက္ကသိုလ်ကိုလည်း တက္ကသိုလ်ကောလိပ် ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်အား ကျောင်းအုပ်ကြီးအဖြစ် ခန့်ထားကာ ရန်ကုန်မြို့တွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ စစ်အတွင်း နောက်ပိုင်း ကာလတွင်ကား မဟာမိတ် ဗုံးဒဏ်များ ပြင်းထန်လာပြီးလျှင်၊ စစ်တလင်း ဖြစ်လာပြန် သည်နှင့်အမျှ ကျောင်းများ ပျက်စီးရပြန်လေသည်။ ဆက်လက် ဖွင့်လှစ်နိုင်သေးသော ကျောင်းများတွင်လည်း ကျောင်းဆရာ များသည် ကျပ်တည်းလာသော စီးပွားရေးအခြေအနေကြောင့် အလုပ်မှ နုတ်ထွက်သူ ပိုမိုများပြားလာသည်။ ပညာရေးကား မတည်ငြိမ်၊ ဖရိုဖရဲ ဖြစ်ရပြန်လေသည်။ သို့သော် စစ်အတွင်း ပြောင်းလဲမှုများကြောင့် မြန်မာပညာရေးသည် အရှုံးချည်း မဟုတ်ဘဲ အမြတ် ရတန်သရွေ့ ရလိုက်ခဲ့သေး၏။ ယင်းတို့ကား အတန်းအစား ခွဲခြားမှုပပျောက်ကာ ကျောင်းတမျိုးတစားတည်း တည်ထောင်နိုင်ခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် အသုံးပြုခဲ့ခြင်း၊ မြန်မာဘာသာကို အမျိုးသာဘာာ အဖြစ် ပိုမို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက် အောင် ကြိုးပမ်းနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဘဝနှင့် ပိုမိုနီးစပ်သော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို စတင်ကြံဆ တီထွင်နိုင်ခဲ့ခြင်းနှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ကောင်းများ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်လေသည်။ ==ဆင်းမလားစီမံကိန်း== စစ်ကာလအတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလာမြို့၌ အခြေစိုက်သော မြန်မာပြည်ဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ်ဒေါ်မန်စမစ် ဦးဆောင်သည့် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ၁၉၄၂ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးကို စတင်စဉ်းစားလာသည်ကို တွေ့ရှိ၈သည်။ ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု အရာရှိအဖြစ် တာဝန် ပေးခြင်းခံရသူ စစ်ကြိုခေတ် ပညာ မင်းကြီး ဒုဗိုလ်မှူးကြီး အယ်လက်ဇန္ဒာကင်းဗဲသည် သူကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌ ပြုလုပ်ခဲ့သော ကော်မတီ၏ ၁၉၃၆ ခုနှစ် အစီရင်ခံစာကို မှီငြမ်းပြုကာ ''မြန်မာပြည် ပညာရေးစနစ် ပြန်လည် တည်ဆောက်ရေး စာတမ်း'' ကို ၁၉၄၂ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် တင်သွင်းလေသည်။ ထိုစာတမ်းတွင် စာပိုဒ်ပေါင်း ၆၉ ပိုဒ်ပါရှိသည့် အနက် တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်ဆိုင်သော စာပိုဒ် ၁၂ ပိုဒ် ပါရှိလေသည်။ ကင်းဗဲ၏ စာတမ်းနှင့် ယင်းစာတမ်းအပေါ် ရေးသားထားသော ပုဂ္ဂိုလ် အသီးအသီး၏ မှတ်ချက်များကို စိစစ်ရန် စစ်ပြေးအစိုးရသည် ဆာ ထွန်းအောင်ကျော် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေး ပြန်လည်တည်ဆောက်မှု ကော်မီတီ တစ်ရပ် ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကင်းဗဲစာတမ်းပါ ထောက်ခံချက်များကို လက်ခံခဲ့၍၊ နောင်တွင် ဆင်းမလား ပညာရေး စီမံကိန်းဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသော စစ်ပြေးအစိုးရ၏ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရာတွင် ထိုစာတမ်းသည် အခြေခံ ဖြစ်ခဲ့လေသည်။ ထိုစီမံကိန်း၏ အဓိက အရေးကြီးသော အချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ၁။ အစိုးရက ဦးဆောင်သော အခမဲ့ မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးစနစ် တည်ထောင်ရန်။ ၂။ စစ်ကြိုခေတ် ကျောင်းအမျိုးအစား သုံးခုကို တစ်မျိုးတည်းအဖြစ် ပေါင်းပစ်ရန်။ ၃။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများစနစ် ပယ်ဖျက်ရန်။ ၄။ ကျောင်းများကို အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားရန်။ (က) အသက်ခြောက်နှစ်မှ ၁၁ နှစ်အရွယ် ကလေးများ (ပထမတန်းမှ ပဉ္စမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းကျောင်း။ (ခ) အသက် ၁၁ နှစ်မှ ၁၅ နှစ်ရွယ်ကလေးများ (ဆဋ္ဌမတန်းမှ နဝမတန်းအထိ)အတွက် မူလတန်းလွန်ကျောင်း။ (ဂ) အသက် ၁၅ နှစ်မှ ၁၈ နှစ်ရွယ် ကလေးများ (ဒသမနှင့် ဧကဒသမတန်း)အတွက် အကြို တက္ကသိုလ် ကျောင်းများဖြစ်၏။ ၅။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် ကျောင်းလခ လွတ်ငြိမ်းခွင့် ပြုရန်။ ၆။ မူလတန်းနှင့် မူလတန်းလွန် ကျောင်းများတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာနှင့် မြန်မာဘာသာကို တန်းတူတန်ဖိုးထားကာ နှစ်ဘာသာစလုံးကိုပင် ပထမတန်းမှ စ၍ သင်ကြားရန်။ ၇။ စာမေးပွဲကို အအောင် အရှုံးစနစ်ဖြင့် မဟုတ်ဘဲ မှတ်တမ်းစနစ် တီထွင် အစားထိုးရန်။ ဂ။ ပညာရေးကို ဗဟိုအားဏာပိုင်အဖွဲ့က ကြီးကြပ်ရန်။ ထိုစီမံကိန်းအရ တက္ကသိုလ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ကောလိပ်ကျောင်းများကို ပယ်ဖျက်ပြီးလျှင် မဟာဌာနများဖွဲ့ကာ ယင်းတို့ကို မဟာဌာနမှူးများက အုပ်ချုပ်သော ယူနစ်ထရီစနစ်ဖြင့် တက္ကသိုလ်ကို ပြန်လည်တည်ထောင်ဆောက်ရန်၊ ဥပစာတန်းကို ပယ်ဖျက်ပြီးသော် ပထမနှစ်ကို ကျောင်းနှင့်တွဲ၍ ဒုတိယနှစ်ကို ဒီဂရီသင်တန်းနှင့် တွဲထားရန်၊ တက္ကသိုလ်က မိမိကိုယ်ပိုင် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲကျင်းပရန်၊ အဖွဲ့ဝင် ဦးရေမများလှသော တက္ကသိုလ်ကောင်စီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့တို့က အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ပညာရေးကို အသီးအသီးကွပ်ကဲရန်၊ အချိန်ပြည့် ဒုတိယ အဓိပတိ ခန့်ရန် စသည်ဖြင့် ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ကျောင်းပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍ နောက်ထပ်ကော်မီတီဖွဲ့စည်းမှု မရှိသော်လည်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာရေးနှင့် စပ်လျဉ်း၍မူကား ထပ်မံအသေးစိတ် စဉ်းစားရန် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်ကော်မတီနှင့် ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ် ယာယီကော်မတီဟူ၍ ထပ်မံဖွဲ့စည်းခဲ့သေးသည်။ ==ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ခေတ်ပညာရေး အခြေအနေ== ဗြိတိသျှစစ်တပ်များ မြန်မာပြည်ကို ပြန်လည် သိမ်းပိုက်ပြီးသည့်နောက် စစ်အုပ်ချုပ်ရေး ထူထောင်ခဲ့ရာ၊ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့၏ ပညာရေးဌာနကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး အဖွဲ့မှ ဆင်းမလား စီမံကိန်းတိုင်း မူလတန်းလွန်ကျောင်း ၄၂ ကျောင်းနှင့် မူလတန်းကျောင်း ၂ဝ၆ဝ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၆ ရက်နေ့တွင် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ရုပ်သိမ်းသောအခါ၌ စစ်ပြေးဘုရင်ခံ ဆာရယ်ဂျီနယ် ဒေါ်မန်စမစ်၏ အစိုးရအဖွဲ့ကဆက်ခံကာ ကျောင်းသစ်အနည်းငယ် ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ဗြိတိသျှ စစ်အစိုးရသည် ကြားဖြတ်တက္ကိသိုလ် မတည်ထောင် နိုင်သေးမီ အတွင်း၊ တက္ကသိုလ်ပညာ ဆည်းပူးနိုင်ရန် မဂိုလမ်း (ယခု ရွှေဘုံသာလမ်း)တွင် အရေးပေါ် တက္ကသိုလ်သင်တန်းတစ်ရပ်ကို ယခင်စစ်ကြိုခေတ် ဆရာဖြစ်သင် ကောလိပ်ကျောင်းအုပ်ဟောင်း ဦးဘအား အုပ်ချုပ်ရေးမှူး ခန့်ကာဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ သို့သော် ကျောင်း အဆောက်အအုံနှင့် ဆရာများ လုံလောက်အောင် မပေးနိုင်မှုကြောင့် ဆင်းမလားပညာရေး စီမံကိန်းကို ပြည်သူတို့က မကျေနပ်ကြချေ။ ကျောင်းများကို တစ်မျိုးတစ်စားတည်း ပူးပေါင်းလိုက်နိုင်သော်လည်း ကျောင်းဆရာ အနေဖြင့်မူ စစ်ကြိုခေတ်အတိုင်း အမျိုးမျိုး ကွဲပြားခြားနားကာ လစာမမျှမတ ဖြစ်နေသေးခြင်းကိုလည်း မကျေနပ်ကြချေ။ တက္ကသိုလ် ပညာရေးတွင်လည်း ဆင်းမလား စီမံကိန်းကို အမျိုးမျိုး ဝေဖန်လျက်ရှိကြပေရာ၊ အစိုးရသည် ၁၉၄၆ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှု ကော်မတီကိုလည်းကောင်း၊၁၉၄၆ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် တက္ကသိုလ်ဖွဲ့စည်းပုံ ကော်မတီကိုလည်းကောင်း ခန့်အပ်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပညာရေးစနစ် စုံစမ်းမှုကော်မတီသည် ထိုနှစ် ဩဂုတ်လတွင်လည်းကောင်း၊ တက္ကသိုလ် ဖွဲ့စည်းပုံကော်မီတီသည် ၁၉၄၇ ခုနှစ် နှစ်ဦးတွင်လည်းကောင်း အသီးအသီး အစီရခင်ခံစာ တင်သွင်းခဲ့ကြ၏။ သို့သော် ထိုအချိန်သည် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲ၏ ဒီရေ အမြင့်ဆုံးကာလ ဖြစ်ပေရာ၊ ပညာရေး အစီရင်ခံစာများ၊ ထောက်ခံချက်များကို အလေးပေး စဉ်းစားနေချိန်မဟုတ်တော့ချေ။ ==ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒ== မြန်မာနိုင်ငံကို လွတ်လပ်သော အချုပ်အချာ အာဏာပိုင် ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံအဖြစ် ၁၉၄၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလ ၄ ရက်နေ့တွင် ကြေညာခဲ့၏။ ထိုနှစ်တွင်ပင် ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အရပ်ရပ် ပညာရေးအစီရခံစာများကို လေ့လာပြီးနောက် အစိုးရ၏ ပညာရေးဝါဒကို ကြေညာခဲ့ လေသည်။ သို့သော် ပြည်တွင်း ဆူပူသောင်းကျန်းမှု သည်လည်း လွတ်လပ်ရေးနှင့် အတူ ထပ်ချပ်မကွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ရာ ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဇွန်လ ၁ ရက်နေ့ကျမှသာ လွတ်လပ်သော ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ပညာရေး ဝါဒကို စတင်အကောင်အထည် ဖောနိုင်ခဲ့လေသည်။ ထိုပညာရေး ဝါဒ၏ အဓိက အချက်များမှာ - (၁) ကြားဖြတ်သဘော စမ်းသပ်သည့်အနေဖြင့် ပညာရေးကို ဗဟိုမှ ကွပ်ကဲအုပ်ချုပ်ရေး။ (၂) အထောက်အပံ့စနစ် ပယ်ဖျက်ကာ၊ ယင်းအစားနိုင်ငံတော် အစိုးရကျောင်းများသာ ရှိသော စနစ် တည်ထောင်ရေး။ (၃) မသင်မနေရ မူလတန်း ပညာရေးကို စမ်းသပ် တီထွင်ရေး။ (၄) ကျောင်းအဆင့်ခွဲရေးကို ပြန်ပြင်ဆင်ရေး။ (၅) အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကြားနိုင်ခွင့် တိုးမြှင့်ရေး။ (၆) မြန်မာ ဘာသာကို သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ရေးတို့ ဖြစ်ကြ၏။ ထိုဝါဒအရ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ရန်ကုန်မြို့တော် မျူနီစီပယ်အဖွဲ့က ဖွင့်လှစ်ထားသော မူလတန်းကျောင်းများမှ အပ ကျန် ကျောင်းများကို ဗဟိုပညာရေးဌာနက ချုပ်ကိုင်စေခဲ့သည်။ အထောက်အပံ့ခံ ကျောင်းများ မရှိတော့သောကြောင့် ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ရန်ကုန်မြို့ ဆင်ခြေဖုံးတစ်ဝိုက်တွင် မသင်မနေရ ပညာရေးစနစ်ကို စမ်းသပ်တီထွင်ခဲ့သည်။ ကျောင်းများကိုလည်း သူငယ်တန်းမှ စတုတ္ထတန်းအထိ မူလတန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ သတ္တမတန်းအထိ အလယ် တန်းကျောင်း၊ သူငယ်တန်းမှ နဝမတန်းအထိ အထက်တန်းကျောင်းဟူ၍ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်လိုက်၏။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို ပဉ္စမတန်းမှစ၍ မသင်မနေရ နိုင်ငံခြားဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ကာ၊ ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ဘာသာပြန်ဆို ထုတ်လုပ်နိုင်ရေး အတွက်လည်း စီစဉ်ခဲ့လေသည်။ ==ပညာရေးမစ်ရှင်နှင့် ကော်မတီများ== ၁၉၅ဝ ပြည့်နှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပညာရေးသည် ပိုမိုအသက်ဝင်လာလေသည်။ ယူနက်စကို အဖွဲ့ကလည်း ပညာရေး ပါရဂူသုံးဦး ပါဝင်သော အဖွဲ့တစ်ရပ်ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ အခြေခံနှင့် သက်ကြီးပညာရေး၊ မသင်မနေရ ပညာရေး၊ မူလတန်းလွန်ကျောင်း ပညာရေး၊ ကျောင်းဆရာများ ထုတ်လုပ်ရေး၊ အထက်ပါကိစ္စလေးရပ်နှင့် သက်ဆိုင်သည့် အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး ပြဿနာများကို လေ့လာရန် စေလွှတ်ခဲ့သည်။ ယူနက်စကို မစ်ရှင်အဖွဲ့သည် ၁၉၅ဝ ပြည်နှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ဆိုက်ရောက်လာကာ အဖွဲ့အစီရင်ခံစာကို ၁၉၅၁ ခုနှစ် မေလတွင် တင်သွင်းခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလတွင် ပြည်ထောင်စု အစိုးရသည် ပညာမင်းကြီး ဦးကောင်း ခေါင်းဆောင်လျက် ပုဂ္ဂိုလ် ခြောက်ဦးပါဝင်သည့် ပညာရေးလေ့လာမှုအဖွဲ့ကို ခြောက်လ ကြာမျှ ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ မက္ကဆီကို၊ ကနေဒါနှင့် ပါကစ္စတန်နိုင်ငံတို့ကို စေလွှတ်ခဲ့၏။ ထိုအဖွဲ့သည် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ၁၉၅၂ ခုနှစ် မေလတွင် ပြန်လည် ဆိုက်ရောက်လာလေသည်။ လေ့လာမှုအဖွဲ့ ပြန်လည်ဆိုက်ရောက်လာသေအခါ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် ယင်းအဖွဲ့ဝင် ပုဂ္ဂိုလ်ခြောက်ဦး အပါအဝင် ပုဂ္ဂိုလ် ၂၁ ဦးပါသော ပညာရေး ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းမှု ကော်မတီကို ပြည်တော်သာ ပညာရေးစီမံကိန်း ရေးဆွဲရန် တာဝန်ပေးအပ်ခဲ့လေသည်။ ဤသို့ရေးဆွဲရာ၌ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အချာအာဏာနှင့် ကိုက်ညီ၍၊ မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို ထပ်ဟပ်ကာ၊ ပြည်ပနိုင်ငံများ၏ ခေတ်သစ်ပညာရေး တိုးတက်မှုများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားသည့်အပြင်၊နိုင်ငံ၏လိုအင်ကိုလည်း ဖြည့်စွမ်းနိုင်သည့် ပညာရေး စီမံကိန်း ဖြစ်စေရန် ညွှန်ကြားခဲ့၏။ ==ပြည်တော်သာ ဘဝသစ် ဖန်တီးမှု ပညာရေးစီမံကိန်း== အထက်ပါ ညွှန်ကြားချက်များအရ ရေးဆွဲအပ်သော ပြည်တော်သာ ဘဝသစ်ဖန်တီးမှု ပညာရေး စီမံကိန်းကို ၁၉၅၂ ခုနှစ် ဩဂုတ်လတွင် [[ပြည်တောသာ ညီလာခံ]]၌ အတည်ပြုခဲ့လေသည်။ [[ပြည်တော်သာ စီမံကိန်း]] ဤစီမံကိန်း၏ အခြေခံမူများကား အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ (၁) ပြည်ထောင်စုသား မှန်သမျှ အနည်းဆုံး အရေး၊ အဖတ် နားလည်းသူများ ဖြစ်လာစေရန်။ (၂) ဘဝသစ်ဖန်တီးရေးအတွက် လိုနေသော စက်မှုလက်မှုလုပ်ငန်းများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်မည့်တိုင်းရင်းသားများ လုံလုံလောက်လောက် ပေါ်ပေါက်လာစေရန်။ (၃) ပြည်ထောင်စု တာဝန် အသီးအသီးကို ကျွမ်းကျင်စွာ ထမ်းဆောင်နိုင်မည့် အရည်အချင်း ပြည့်ဝသူများ လုံလောက်စွာ ပေါ်လာစေရန်။ (၄) ပြည်ထောင်စုထဲတွင် ဖိုးသုညများ နည်းပါး သွားပြီးလျှင်၊ ဗလငါးတန်နှင့် ပြည့်သော ပြည်ထောင်စုသားများ တိုးတက် ပေါများလာစေရန်။ (၅) ပြည်ထောင်စု အတွင်း၌ ဒီမိုရေစီ ဝါဒကြီး တည်တံ့ ခိုင်မြဲစေရန်။ ဤအခြေခံမူများအရ ရေးဆွဲအပ်သော စီမံကိန်းကို ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည် အောက်ပါ လုပ်ငန်းများဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့လေသည်။ ယင်းတို့မှာ ပညာရေး အယူအဆသစ်နှင့် လျော်ညီသော သင်ရိုးညွှန်းတမ်းများ ပြုပြင် ရေးဆွဲခြင်း၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းသစ်နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံးစာအုပ်များ ပြုစုထုတ်လုပ်ခြင်း၊ မူလတန်း၊ အလယ်တန်းနှင့် အထက်တန်းကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ ဆရာဖြစ်သင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ အရေးပေါ်ကာလတို ဆရာဖြစ် သင်တန်းများ ဖွင့်လှစ်ခြင်း၊ သင်ရိုးတွင် သက်မွးဝမ်းကျောင်းပညာများ ထည့်သွင်းလာခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု ပညာသင်ကျောင်းများ တိုးချဲ့ဖွင့်လှစ်ခြင်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ လုပ်ငန်းများ ပိုမိုအောင်မြင်စေရန်လည်း ပညာမင်းကြီး ဌနာအပြင်၊ ဆရာအတတ်သင်ညွှန် ကြားရေးဝန်နှင့် ကျောင်းသုံးစာအုပ် ပြုစုထုတ်လုပ်ရေး ညွှန်ကြားရေးဝန်ဟူ၍ ဌာနသစ် နှစ်ဌာနကိုလည်း ၁၉၅၂ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှစ၍ တီထွင်ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ စက်မှုပညာ အတတ်သင် ညွှန်ကြား ရေးဝန်ဌာနကိုလည်း ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်သို့ လွှဲပြောင်းခဲ့လေသည်။ ကျောင်းသုံး စာအုပ် ငှားရမ်းရေး အစီအစဉ်ကိုလည်း တီထွင်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၄ ခုနှစ် ဇွန်လမှစ၍ တိုင်းအလိုက် ခန့်အပ်ထားသော ပညာဝန်များအား ကြီးကြပ်ရေး၊ ကျောင်းစစ်ဆေးရေး လုပ်ငန်းများ လုပ်နိုင်စေခြင်းငှာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး တာဝန်များကို အသစ်တီထွင် ခန့်အပ်သော ခရိုင်ပညာဝန် ၃၄ ဦးအား ခွဲဝေပေးစေခဲ့လေသည်။ ==ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်း== ပြည်တော်သာ စီမံကိန်းသည် ရှစ်နှစ် စီမံကိန်း ဖြစ်သော်လည်း ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ပြောင်းလဲလာသော စီးပွားရေး အခြေအနေကြောင့် ပြန်လည်စိစစ်ခဲ့ရလေသည်။ ထိုကြောင့် ၁၉၅၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၅၆ ခုနှစ်အထိ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော ပြည်တော်သာ ပညာရေး လုပ်ငန်းများကို ပထမ ပညာရေးလေးနှစ်စီမံကိန်း လုပ်ငန်းများဟူ၍ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် ကုန်လွန်ခဲ့သော လေးနှစ်တာ လုပ်ငန်းမျာကို စိစစ်ပြီးနောက် ၁၉၅၆-၆ဝအတွက် ဒုတိယပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲခဲ့လေသည်။ ဒုတိယလေးနှစ် စီမံကိန်း၏ အဓိကအချက်များကား အောက်ပါတို့ပင်ဖြစ်သည်။ (၁) ပညာရေး စနစ်တရပ် ထိရောက် အောင်မြင်ရေးသည် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် ရရှိရေးပေါ်တွင် မူတည်သည်ကို သိနားလည်သောကြောင့် အရည်အချင်းပြည့် ဆရာများ အလုံအလောက် မွေးထုတ်ရေးကို ဦးတည် ကြိုးစား ရန်။ (၂) သင်ရိုးညွှန်းတမ်းကို နိုင်ငံတော်ဝါဒနှင့် ပြောင်းလဲနေသော နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး အခြေအနေများနှင့် လျော်ညီအောင် ပြုပြင်ရန်။ (၃) ကျောင်းသား သူငယ်၏ အသက်အရွယ်၊ အရည်အသွေး၊ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းတို့နှင့် ကိုက်ညီသော ကျောင်းသုံး စာအုပ်များ ထုတ်လုပ်ရန်။ (၄) ကျောင်းစည်းကမ်း ပိုမို ကောင်းမွန်လာရန်နှင့် ဆရာများ၏ ဂုဏ်ကျက်သရေ ပိုမိုမြင့်မား လာစေရန်နည်းလမ်း များ ရှာဖွေရန်။ (၅) ဘဏ္ဍာရေး ခွင့်ပြုသလောက် ကျောင်းသစ်များ ဆောက်လုပ်၍ ကျောင်းသုံး ပစ္စည်းများ ထောက်ပံ့ရန်။ (၆) ပညာသင်ကြားမှု အခွင့် အရေးများကို ပိုမိုပျံ့နှံ့စွာ ခံစားနိုင်စေရန် မူချမှတ်ရန်။ (ရ) နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေး အဆောက်အအုံနှင့် ပိုမို ကိုက်ညီလာစေရန် အတွက် ရှိရင်းစွဲ တက္ကသိုလ် တလမ်းသွား စနစ်မှ စက်မှုလက်မှု၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် သက်မွေး ဝမ်းကျောင်း ပညာရေးများ ပိုမို ထိရောက်စွာဖြာထွက်နိုင်မည့် နည်းလမ်းများကို ဆောင်ရွက်ရန်။ ==စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်၏ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများ== စစ်ပြီးသောအခါ ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်ကို ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်အဖြစ် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ပြန်လည် တည်ထောင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အုပ်ချုပ်ရေး အနေဖြင့်ကား ကြားဖြတ် တက္ကသိုလ်သည် ယခင်စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် ရသော သီးခြားအဖွဲ့အစည်း မဟုတ်တော့ဘဲ၊ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန လက်အောက် တိုက်ရိုက်အုပ်ချုပ်သော တက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ သို့သော် သီးခြားလွတ်လပ်ပိုင်ခွင့် ရနိုင်သရွှေ့ ရစေရန် တက္ကသိုလ် ဂေါပကအဖွဲ့ဟူ၍ အစိုးရက ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၂ ရက်နေ့တွင် သီးခြားဖွဲ့ပေးခဲ့၏။ ထိုဂေါပကအဖွဲ့ကို ၁၉၄၆ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် တက္ကသိုလ် ကောင်စီဟူ၍ ပြောင်းလဲဖွဲ့စည်းလိုက်သည်။ တစ်ချိန်တည်း၌ပင် ပညာရေးကို ကွပ်ကဲရန် ပါမောက္ခအဖွဲ့ တစ်ရပ်လည်း ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ တက္ကသိုလ်၏ ကြားဖြတ်ကာလကို ၁၉၄၈ ခုနှစ်အထိ သတ်မှတ်ခဲ့လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ် တက္ကသိုလ်သည် စစ်ကြိုခေတ်ကဲ့သို့ ကောလိပ်များဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော ဖယ်ဒရယ်စနစ် မဟုတ် တော့ဘဲ၊ မဟာဌာနများ ခွဲထားသော ယူနစ်ထရီစနစ် ဖြစ်လေသည်။ ထိုစနစ်အရ တာဝန်ခံအုပ်ချုပ်သူမှာ တက္ကသိုလ် အုပ်ချုပ်ရေး အရာရှိဖြစ်ပြီးလျှင် ထိုရာထူးကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်မှ စ၍ ပါမောက္ခချုပ်ဟု ပြောင်းလဲ ခေါ်တွင်ခဲ့၏။ တက္ကသိုလ် ကောင်စီ၌လည်း စစ်မဖြစ်မိကထက် အဖွဲ့ဝင်ဦးရေ လျော့နည်းကာ ယင်းသည်သာလျှင် အဓိက အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ဖြစ်လာ၏။ စစ်ကြိုခေတ် ကောင်စီ အမှုဆောင်ကော်မတီနှင့် ပါမောက္ခအဖွဲ့ အမြဲတမ်းကော်မတီလည်း မရှိတော့ချေ။ စစ်ပြီးခေတ် ပထမ နှစ်တွင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မဟာဌာနများကား ဆေးပညာ မဟာဌာန၊ အင်ဂျင်နီယာမဟာဌာန၊ ပညာရေး မဟာဌာန၊ ဝိဇ္ဇာ မဟာဌာန၊ သိပ္ပံမဟာဌာနနှင့် ဥပဒေ မဟာဌာနတို့ ဖြစ်ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ် တက္ကသိုလ် ပြင်ဆင်ချက် အက်ဥပဒေအရ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေဟောင်းကို ပြင်ဆင်မှုများဖြင့် ပြန်လည်အသက်သွင်းပေးခဲ့ရာ၊ ထိုနှစ်မှ စ၍ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် သီးခြား ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးရသော အဖွဲ့အစည်း ဖြစ်လာပြန်လေသည်။ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အက်ဥပဒေကို ၁၉၅၁ ခုနှစ်၊ ၁၉၅၃ ခုနှစ်နှင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်တို့တွင် ထပ်မံ ပြင်ဆင်ခဲ့သေးသည်။ ပြောင်းလဲလာသော အခြေအနေများကြောင့် စစ်ပြီးခေတ်တစ်လျှောက်လုံးတွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်သည် အထူးပင် တိုးတက်ကြီးထွားလာခဲ့လေသည်။ ၁၉၄၆-၄၇ ခုနှစ်တွင် ကျောင်းသားဦးရေ ၂…ဝဝ၃ ယောက်သာ ရှိခဲ့သော်လည်း ၁၉၆၁-၆၂ ခုနှစ်တွင် ၁၄…၇၉၉ ယောက် အထိတိုးတက်လာခဲ့၏။ ရန်ကုန်မြို့တွင်သာမကဘဲ ၁၉၅၃ ခုနှစ်တွင် မော်လမြိုင်မြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ကျောက်ဖြူမြို၌ လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင် ရန်ကင်းမြို့သစ်နှင့် ကြည့်မြင်တိုင် ထီးတန်းရပ်ကွက်တို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅၅ ခုနှစ်တွင် မကွေးမြို့၌ လည်းကောင်း၊၁၉၅ဝ ခုနှစ်တွင် ပုသိမ်မြို့၌ လည်းကောင်း ဥပစာကောလိပ်များ အသစ်ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ ၁၉၂၅ ခုနှစ်က စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့သော မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်ကို ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် သီးခြားတက္ကသိုလ် ဖြစ်လာလေသည်။ မကွေး ဥပစာကောလိပ်သည် မန္တလေး သီးခြားတက္ကသိုလ် လက်အောက်ခံ ဖြစ်လာပြီးလျှင်၊ ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် [[မန္တလေးတက္ကသိုလ်]] လက်အောက်တွင် တောင်ကြီး ဥပစာကောလိပ်ထပ်မံ ဖွင့်လှစ်ခဲ့ လေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် နိုင်ငံရေးမျက်စိ ပွင့်လာမှုကြောင့်သာမက လွတ်လပ်ရေးကြောင့် အခွင့်အလမ်းများ တိုးပွားလာရာ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်၌လည်း ယခင်က ဌာနခွဲများ၊ ဘာသာစိတ်များသည် ယခုအခါ သီးခြားဌာနများ၊ သီးခြား ဘာသာရပ်များ ဖြစ်လာလေသည်။ စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပထမဆုံး ခွဲခြားလိုက်သော ဌာနမှာ ပထဝီဝင်နှင့် ဘူမိဗေဒဌာနဖြစ်၏။ ထိုနောက် ဇီဝဗေဒဌာနမှ ရုက္ခဗေဒနှင့် ပါဏဗေဒဌာနများ၊ ရာဇဝင်ဌာနမှ အနောက်တိုင်း ရာဇဝင်နှင့် မြန်မာရာဇဝင် ဌာနများ၏ သဘာဝတ္ထ ဗေဒဌာနမှ စိတ္တဗေဒဌာနသစ်၊ ဘောဂဗေဒ ဌာနမှ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒနှင့် စာရင်းအင်းစုပညာ ဌာနသစ်များ ပေါ်ပေါက် လာလေသည်။ ဌာနသီးသန့်မရှိသော်လည်း ဂျာမန် ဘာသာနှင့် ပြင်သစ်ဘာသာကို ခေတ်သစ် ဥရောပဘာသာ စာပေဌာနက လည်ကောင်း၊ ဗုဒ္ဓကျမ်းစာနှင့် အဘိဓမ္မာကို ပါဠိဘာသာ ဌာနကလည်းကောင်း၊ စိုက်ပျိုးရေး ဘာသာကို ရုက္ခဗေဒဌာနက လည်းကောင်း၊ လူမှုရေးရာပညာကို မနုဿဗေဒဌာနက လည်းကောင်း အသီးအသီး သင်ကြားကြ၏။ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒ ဌာန အနေဖြင့်မူ ဝါဏိဇ္ဇဗေဒကို အထွေထွေဘွဲ့၊ အုပ်ချုပ်ရေးဘွဲ့၊ စာရင်းကိုင်ဘွဲ့များဟူ၍ သုံးမျိုးခွဲခြားသင်ကြားသည့် အပြင် ဘွဲ့လွန်သင်တန်း အဖြစ်လည်း အုပ်ချုပ်ရေးဒီပလိုမာ သင်တန်းကို သီးခြား ဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ အင်ဂျင်နီယာ မဟာဌနာတွင်လည်း မြို့ပြ အင်ဂျင်နီယာအပြင် စက်မှုအင်ဂျင်နီယာ၊ လျှပ်စစ်အင်ဂျီနီယာ၊ ဓာတု အင်ဂျီနီယာ၊ သတ္တုတွင်း အင်ဂျင်နီယာ၊ သတ္တုကျို အင်ဂျင်နီယာ၊ ရက်ကန်း အင်ဂျင်နီယာ၊ ဗိသုကာ ပညာစသည်ဖြင့် သင်တန်းသစ်များ တိုးတက်လာ၏။ ပညာရေးမဟာဌာနတွင်လည်း ဝိဇ္ဇ(ပညာရေး) ဒီဂရီ (ဘီအေ အီးဒီ) သင်တန်းများ အသစ်တီထွင် ဖွင့်လှစ်ခဲ့၏။ မန္တလေး တက္ကသိုလ်တွင်မူ ဝိဇ္ဇာ၊ သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာနှင့် စိုက်ပျိုးရေး မဟာဌာနများသာ ရှိကာ အင်ဂျင်နီယာ၊ ပညာရေးနှင့် ဥပဒေပညာ သင်တန်းများ မရှိချေ။ သင်တန်းများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ဒီဂရီလေးနှစ်သင်တန်းကို သုံးနှစ်သင်တန်းအဖြစ် ပြောင်းလဲကာ၊ ဥပစာတန်း ပထမနှစ် သင်တန်းကို တန်းမြင့်ကျောင်းများနှင့် ပူးတွဲထားရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့လေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီး ဖြစ်လိုက်သောကြောင့် ဤဆုံးဖြတ်ချက် အကောင်အထည် မဖော်ဖြစ်တော့ချေ။ စစ်အတွင်း အိန္ဒိယပြည် ဆင်းမလားမြို့တွင် ရေးဆွဲခဲ့သော ကင်းဗဲ ပညာရေးစီမံကိန်းတွင် ဤယူဆချက်ကို ပြန်လည် လက်ခံထား၍ ၁ဝ တန်းနှင့် ၁၁ တန်းပါသော အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများ ဖွင့်လှစ်ရန်နှင့် တက္ကသိုလ်တွင် ဒီဂရီ သုံးနှစ်သင်တန်းသာ ထားရှိရန် လျာထားခဲ့ကြသေးသည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စစ်အုပ်ချုပ်ရေး တည်ထောင်သောအခါ ဤစီမံကိန်းအတိုင်း အကြို တက္ကသိုလ်ကျောင်း များကိုဖွင့်လှစ်ခဲ့လေသည်။ သို့သော် အကြိုတက္ကသိုလ်ကျောင်းများကို တိုင်းပြည်က လက်မခံသည့် အပြင် တက္ကသိုလ်ကလည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းသာ ဆက်လက်ထားလိုသောကြောင့် ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် အကြိုတက္ကသိုလ် ကျောင်းများကို ဖျက်သိမ်းလိုက်၏။ တက္ကသိုလ် ဒီဂရီသင်တန်းများသည်လည်း ယခင်ကအတိုင်း လေးနှစ်သင်တန်းများ ပြန်ဖြစ်သွားလေသည်။ ==ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မီတီ== စစ်ပြီးခေတ်တွင် ပညာရေးသည် စစ်ကြိုခေတ်ထက် အဆပေါင်းများစွာ တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း ပညာရေးမကျေ နပ်မှုများသည် သေးသိမ်သွားသည်ဟု မရှိခဲ့ချေ။ ပညာရေး လောကသည်လည်း တည်ငြိမ်မှုမရှိခဲ့ချေ။ အကြောင်းကြောင်း ကြောင့် တိုးတက်များပြားလာသော ကျောင်းသားဦးရေအတွက် ကျောင်းများ အလုံအလောက် ဖွင့်မပေးနိုင်ခဲ့ခြင်း၊ ဖွင့်ပြီးကျောင်းများ အတွက်လည်း ဘဏ္ဍာရေးအခက်အခဲကြောင့် ကျောင်း အဆောက်အအုံများ အတွက် ဆရာအများအပြား လိုလေရာ အရည် အချင်း မပြည့်သော ဆရာများ အများအပြား ခန့်ခဲ့ရခြင်း၊ အရည်အချင်း မပြည့်ဝသော ဆရာမျာနှင့် ကျောင်းသား ဆရာအချိုး မမျှတမှုကြောင့် ပညာရေးအဆင့် အတန်းများ နိမ့်ကျလာခြင်း၊ ပညာရေးလောကတွင်းသို့ နိုင်ငံရေး ဝင်ရောက်မှုနှင့် ဆရာများ၏ ဦးဆောင်မှု လျော့လာသည်နှင့်အမျှ ကျောင်းသား စည်းကမ်း သေဝပ်မှု သိမ်ဖျင်းလာခြင်း၊ လွတ်လပ်ရေးခေတ်ဦးပိုင်းတွင် လုပ်ငန်းခွင်တာ များပြေားသောကြောင့် ပြဿနာမပေါ်ခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ပညာတတ် အလုပ်လက်မဲ့ပြဿနာ ကြီးထွားလာခြင်း စသည်ဖြင့် ပညာရေး ပြဿနာများသည် တစ်မျိုးပြီး တစ်မျိုးသာ ပေါ်ပေါက်နေခဲ့လေသည်။ ထိုကြောင့် နိုင်ငံတော် ဝန်ကြီးချုပ် ဦးနုသည် ၁၉၅၇ ခုနှစ်တွင် ရှိရင်းစွဲ လေးနှစ်စီမံကိန်း ပညာရေးကော်မီတီကို တိုးချဲ့ကာ အဖွဲ့ဝင် ၂၃ ဦးပါဝင်၍ မိမိကိုယ်တိုင် ဥက္ကဋ္ဌပြုလုပ်သော ပညာရေးစုံစမ်းမှု ကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ ထိုကော်မတီသည် ကိုးနိုင်ငံမှ ပညာရေးပါရဂူ ၁၃ ဦးကို ဖိတ်ခေါ်၍ အကြံပေးစေခဲ့ကာ၊ နိုင်ငံတွင်းသို့လည်း အဖွဲ့သုံးဖွဲ့ခွဲ၍ ဆန္ဒယူစေခဲ့၏။ စုံစမ်းမှု ကော်မတီမှ တင်သွင်းခဲ့သော ကြားဖြတ် အစီရင်ခံစာများအရ မြန်မာဘာသာကို တက္ကသိုလ်အတွက် သင်ကြားမှု မဏ္ဍိုင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခြင်း၊ တန်းမြင့်ကျောင်းထွက်နှင့် တက္ကသိုလ်ဝင် စာမေးပွဲများကို ခွဲခြား စစ်ဆေးခြင်း၊ တက္ကသိုလ် နောက်ဆက်တွဲ စာမေးပွဲများ ပယ်ဖျက်ခြင်း၊ ကျောင်းလခ ကောက်ခံရေး၊ ဆရာများအား အရည်အချင်း ထောက်ပံ့ကြေး ပေးရေးစသော အချက်များကို ထောက်ခံခဲ့လေသည်။ သို့သော်လည်း နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲများကြောင့် အပြီးသတ်အစီရင်ခံစာကိုကား မတင်သွင်းဖြစ်ခဲ့ချေ။ ==မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ် ပညာရေးဝါဒ== နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲ အမျိုးမျိုး ဖြစ်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆ဝ ပြည့်နှစ်တွင် ဦးနုခေါင်းဆောင်သော ပြည်ထောင်စုပါတီ အစိုးရ တက်လာသောအခါ လုပ်ငန်းစဉ် ၁၂ မျိုးပါသော ၁၉၆၁-၆၅ ခုနှစ်အတွက် တတိယ ပညာရေး လေးနှစ်စီမံကိန်းကို ရေးဆွဲပြန်လေသည်။ သို့သော် ထိုစီမံကိန်း စတင်အကောင်အထည် ဖော်စတွင်ပင် အစိုးရ အပြောင်းအလဲဖြစ်ခဲ့ပြန်သည်။ ၁၉၆၂ခုနှစ် မတ်လ၂ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး နေဝင်းဦးစီးသော ဗမာ့တပ်မတော်က တိုင်းပြည် အုပ်ချုပ်မှုအာဏာကို သိမ်းယူကာ တိုင်းပြည်ကိုအုပ်ချုပ်ရန် နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီနှင့် တော်လှန်ရေး အစိုးရအဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့လေသည်။ နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီသည် မိမိ၏ဝါဒသဘောထားကို ''မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်''ဟူ၍ ၁၉၆၂ ခုနှစ် ဧပြီလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့ရာ၊ ပညာရေးစနစ်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဖော်ပြထားချက်မှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်၏။ ==''အပိုဒ် ၁၇ (က)''။ ပညာရေး== အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုတွင် အထောက်အကူ မဖြစ်သော လက်ရှိပညာရေး စနစ်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲသွားရမည်ဟု နိုင်ငံတော် တော်လှန်ရေးကောင်စီက ယုံကြည်သည်။ သို့ဖြစ်၍ အသက်မွေး ဝမ်းကျောင်းမှုကို အထောက်အကူပြု၍ စာရိတ္တမြင့်မားမှုကို အခြေခံသော ပညာရေးစနစ်သစ်ကို တည်ထောင်သွားမည်။ အထူးသဖြင့် သိပ္ပံပညာကို ဦးစားပေးမည်။ ကျွန်ုပ်တို့၏ ပညာရေး ရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်မှာ အခြေခံပညာကို လူတိုင်း သင်ယူနိ်ုင်ခွင့် ရရှိစေရန်ပင် ဖြစ်သည်။ အထက်တန်း ပညာကိုလည်း ဉာဏ်ပညာ ထက်မြက်ခြင်းရှိ၍ အထက်တန်းကို မှီအောင်လိုက်နိုင်မည့် ကြိုးစားမှုရှိသူများကိုသာ အထူးအားပေး၍ သင်ကြားခွင့် ပြုစေမည်။''ဒေါက်တာ ဦးညီညီ အမှောင်ခွင်း၍ အလင်းဆောင်အံ့ မြန်မာနိုင်ငံ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းသည် တိုင်းရင်းသား လူတန်းစား အသီအသီးတို့အား အသိပညာအလင်းကို ပေးရန် ဖွဲ့စည်း တည်ထောင်သော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည်။ ဘာသာပြန်စာပေအသင်းဟု ဆိုသော်လည်း ဘာသာပြန်ဆိုခြင်းသည် အသင်း၏လုပ်ငန်း အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုမျှသာ ဖြစ်သည်။ အခြားလုပ်ငန်းများမှာ မြန်မာယဉ်ကျေးမှု အရပ်ရပ်တို့ကို အားပေးခြီးမြေ|ာက်ခြင်း၊ စာအုပ်စာတမ်းများ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခြင်း၊ စာရေးကိရိယာနှင့် စာအုပ်များ ရောင်းချခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ၁၄ တွဲရှိ သရုပ်ပြ မြန်မာစွယ်စုံကျမ်းကို ပြုစုဝေခြင်းအားဖြင့် အာရှအရှေ့ပိုင်းတွင် မြန်မာနိ်ုင်ငံသည် တိုင်းရင်းဘာသာဖြင့် စွယ်စုံကျမ်း ထုတ်ဝေရေး၌ ရှေ့ပြေးလျက်ရှိပေသည်။<ref>မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၁၀)</ref> ==အခြားဖတ်ရှုရန်== * [[ပညာရေးဝန်ကြီးဌာန]] == ကိုးကား == <references/> [[Category:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေး]] gfcb8sqfnphbnufspv5vrs4zivbrf1k 0 64112 752405 729565 2022-07-26T20:02:38Z CommonsDelinker 115 Removing [[:c:File:Flag_of_Shah_Alam,_Selangor.jpg|Flag_of_Shah_Alam,_Selangor.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Ellywa|Ellywa]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files uploaded by MyPicWiki|]]. wikitext text/x-wiki {{Infobox ဒေသ |အမည် = ရှားအလမ် |ဒေသအခေါ်အဝေါ် = |ရုံးသုံးအခေါ်အဝေါ် = Shah Alam<br />شاه عالم |အမျိုးအစား = ပြည်နယ်မြို့တော် |မြို့မြင်ကွင်းပုံ = ShahAlamPark.jpg |ပုံအမည် = ရှားအလမ်ရှိ အက်စပလန်းဒိတ် |အလံပုံ = |စည်းတံဆိပ်ပုံ = Shah Alam Emblem.svg |ဆောင်ပုဒ် = | pushpin_map = Malaysia West | pushpin_label_position = right | pushpin_map_caption = မလေးရှားကျွန်းဆွယ် အတွင်း တည်နေရာ | pushpin_map1 = Malaysia | pushpin_label_position1 = right | pushpin_map_caption1 =မလေးရှားနိုင်ငံအတွင်း တည်နေရာ | coordinates_region = MY |မြေပုံ = Petaling District Selangor Incorporated Cities and Municipalities Shah Alam Highlighted.svg |မြေပုံအမည် = ပီတလင်း ခရိုင်အတွင်း တည်နေရာ (ကလန်းခရိုင်အပါအဝင်) နှင့် ဆလန်ဂေါပြည်နယ် |ဒေသအမျိုးအစား = နိုင်ငံ |ဒေသအမည် = [[မလေးရှားနိုင်ငံ]] |ဒေသအမျိုးအစား၁ = ပြည်နယ် |ဒေသအမည်၁ = ဆလန်ဂေါ |ဒေသအမျိုးအစား၂ = |ဒေသအမည်၂ = | အုပ်ချုပ်ရေးအမျိုးအစား = }} ရှားအလမ်မြို့သည် [[မလေးရှားနိုင်ငံ]] [[ဆလန်ဂေါပြည်နယ်]]၏ မြို့တော်ဖြစ်ပြီး ပီတလင်းခရိုင်အတွင်း တည်ရှိကာ အိမ်နီးချင်းဖြစ်သော ကလန်းခရိုင်လည်း တစိတ်တပိုင်း ပါဝင်သည်။ [[ကွာလာလမ်ပူမြို့]]၏ အနောက်ဘက် ၁၆မိုင် (၂၅ ကီလိုမီတာ) ခန့် အကွာတွင် တည်ရှိသည်။ ရှားအလမ်မြို့သည် ၁၉၇၈ ခုနှစ်တွင် ဆလန်ဂေါပြည်နယ်၏ မြို့တော်အဖြစ် ကွာလာလမ်ပူမြို့ အစား သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ကွာလာလမ်ပူ အနေနှင့် ၁၉၇၄တွင် ဖက်ဒရယ် နယ်မြေအတွင်းသို့ ပေါင်းစည်းခဲ့ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။ ရှားအလမ်သည် မလေးရှားတို့ ဗြိတိသျှတို့လက်အောက်မှ လွတ်မြောက်သည့် ၁၉၅၇ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ပထမဆုံး အစီအစဉ်ချ တည်ဆောက်ခဲ့သော မြို့တစ်မြို့ဖြစ်သည်။ [[Category:မလေးရှားနိုင်ငံရှိ မြို့များ]] hp4mtf63grt9v7dhqbdbcz2da5jvqco 0 64295 752425 367817 2022-07-27T08:41:17Z 2400:AC40:B53:864C:E7BA:5944:63A4:462F wikitext text/x-wiki '''သတင်း''' ဆိုသည်မှာ ကြားသိအပ်သော အဖြစ်အပျက်အကြောင်းအရာကို ဆိုလိုသည်။ သတင်းဆိုသည်မှာ မှန်သည်ဖြစ်စေ မှားသည်ဖြစ်စေ တိကျသည်ဖြစ်စေ မတိကျသည်ဖြစ်စေ အရင်းမြစ်တစ်ခုမှထွက်ပေါ်လာသော အကြောင်းအရာကိုဆိုလိုသည်... == ကိုးကား == *မြန်မာအဘိဓာန် {{stub}} [[Category:သတင်း| ]] edgh3g632kj8q2rbblmm0d2l164qup2 0 65683 752417 751373 2022-07-27T03:35:14Z 210.14.108.113 wikitext text/x-wiki [[File:BurmishInST.png|thumb|Ethnologue.com တွင်ဖော်ပြထားချက်အရသိရှိရသော ဗမာနွယ်ဘာသာစကားများအား မိခင်ဘာသာအဖြစ်ပြောဆိုသူနှင့် အခြား တရုတ်-တိဗက်နွယ်ဘာသာစကားများအားပြောဆိုသူ အရေအတွက်အား ရာခိုင်နှုန်းဖြင့် နှိုင်းယှဉ်ပြထားသည့်ပုံ]] ဗမာနွယ်ဘာသာစကားများသည် [[မြန်မာဘာသာစကား|ဗမာစကား]]နှင့်ဆက်စပ်ဘာသာစကားများဖြစ်ကြသည်။ မြန်မာဘာသာစကား၊ [[ရခိုင်ဘာသာစကား]]နှင့် အခြားဗမာဒေသိယစကားများဖြစ်သော [[ထားဝယ်စကား]] စသည်တို့အပြင် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် [[တရုတ်နိုင်ငံ]]တောင်ပိုင်းတို့တွင်ပြောဆိုသုံးနှုန်းပြီး စာအရေးအသားစနစ်မရှိသေးသည့် တိုင်းရင်းသားဘာသာစကားများဖြစ်သော [[Achang language|မိုင်းသာစကား]]၊ [[Lhao Vo language|မရူစကား]]၊ [[Lashi language|လရှီစကား]] နှင့် [[Zaiwa language|ဇိုင်ဝါးစကား]]တို့လည်းပါဝင်သည်။ == ဘာသာစကားအမည်များ == ဗမာနွယ်ဘာသာစကားအုပ်စုဝင်တို့ကို ဘာသာစကားအမျိုးမျိုးမှ အမည်အမျိုးမျိုးဖြင့် သတ်မှတ်ခေါ်ဝေါ်ကြလေသည်။ (ဘရက်ဒလေ ၁၉၉၇) {| class="wikitable" style="margin-bottom: 10px;" |+ဗမာနွယ်ဘာသာစကားတို့၏ အမည်များ ! ကိုယ်တိုင်သတ်မှတ်သော လူမျိုးစုအမည် ! ကချင်ဘာသာအမည် ! ဗမာအမည် ! တရုတ်ဘာသာအမည် |- |လော်ဝေါ် | မရူ |မရူ | Làngsù 浪速 |- |ဇိုင်ဝါး |အဇီး |ဇီး | Zǎiwǎ 载瓦 |- |လချိတ် |လရှီ |လရှီ | Lāqí 喇期, Lèqí 勒期 |- | Ngochang | - | မိုင်းသာ | Āchāng 阿昌 |- | ပေါ်လာ | - | - | Bōlā 波拉 |} ဇိုင်ဝါး(တရုတ်အခေါ် Xiaoshan 小山)၊ လော်ဝေါ်(တရုတ်အခေါ် Lang'e 浪峨)၊ လချိတ်(တရုတ်အခေါ် Chashan 茶山) နှင့် Pela လူမျိုးစုတို့သည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုမျိုးနွယ်များအဖြစ် တရားဝင်သတ်မှတ်ထားပြီး [[ဂျိန်ဖော့လူမျိုး]]စုအတွင်းတွင် ပါဝင်သည်။ တရုတ်တို့က ဂျိန်းဖောမျိုးနွယ်စုအားလုံးကို စုပေါင်း၍ Dashan 大山 ဟု ခေါ်ဝေါ်ကြသည်။ ဂျိန်ဖော့၊ ဇိုင်ဝါ၊ လော်ဝေါ်၊ လချိတ်စသည့် မျိုးနွယ်စုတို့သည် ကချင်တိုင်းရင်းသားတို့တွင်ပါဝင်ကာ မိုင်းသာလူမျိုးမှာ ရှမ်းတိုင်းရင်းသားတို့တွင်ပါဝင်ပြီး ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံရှိ တိုင်းရင်းသား ၁၃၅ မျိုးတွင်အပါအဝင်ဖြစ်ကြသည်။ <nowiki>:</nowiki><ref name="Dai2005">Dai Qingxia (2005). </ref> == ပါဝင်သည့်ဘာသာစကားများ == === လာမာ (၂၀၁၂) === ဤအုပ်စုတွင်ပါဝင်သည့် ဘာသာစကားများ၏ အသံအနိမ့်အမြင့် (တက်ကျသံ) အပေါ်မူတည်၍ လာမာ (၂၀၁၂) က အောက်ပါအတိုင်း အမျိုးအစားခွဲခြားထားသည်။ * '''ဗမာနွယ်''' **[[မြန်မာဘာသာစကား|ဗမာဘာသာဗဟိုချက်အုပ်စု]] (တောင်ပိုင်းဗမာနွယ်) ** မိုင်းသာ-ဇိုင်ဝါး (မြောက်ပိုင်းဗမာနွယ်) *** မိုင်းသာအုပ်စု **** [[Achang language|မိုင်းသာ]] *** ဇိုင်ဝါးအုပ်စု<br> **** ပေါ်လာ (ပေါ်လာ) **** လရှီ-ဇိုင်ဝါး ***** လရှီ (လချိတ်) ***** မရူ၊ ဇိုင်ဝါး(အဇီး) === နိရှိဘာသာစကား (၁၉၉၉) === နိရှိစကားကို ဗမာနွယ်ဘာသာစကားတို့၏ရှေးဦးဘာသာစကားဖြစ်သော ရှေးမြန်မာစကား၏ စကားလုံးအသုံးအနှုန်းများမှတဆင့် ယနေ့ခေတ်ဗမာနွယ်ဘာသာစကားအသီးသီးတို့တွင် ပြောင်းလဲလာပုံအပေါ်တွင်အခြေခံ၍ ဗမာအုပ်စုနှင့် မရူအုပ်စုဟူ၍ အုပ်စုနှစ်ခုခွဲခြားထားသည်။ ဗမာအုပ်စုတွင်ပါဝင်သောဘာသာစကားများမှာ ဗမာစကား၊ မိုင်းသာစကားနှင့် ယူနန်ပြည်နယ် တယ်ဟုန်ခရိုင်တွင်နေထိုင်သော လူဦးရေ ၁၀၀ ခန့်ကသာပြောဆိုကြသော ရှန်းတောင်စကားတို့ဖြစ်ကြသည်။ မရူအုပ်စုတွင်ပါဝင်သောဘာသာစကားများမှာ အဇီး(ဇိုင်ဝါး)၊ လရှီ(လချိတ်၊ မရူနှင့် ပေါ်လာစကားတို့ဖြစ်ကြသည်။ ဗမာအုပ်စုဝင်ဘာသာစကားများစွာထဲမှ ရခိုင်စကားတွင် ''ရ'' နှင့် ''ယ ''တို့သည် အသံမတူညီသော ဗျည်းအက္ခရာများဖြစ်ကြသော်လည်း ဗမာစကားတွင်မူ ထိုဗျည်းနှစ်ခုစလုံးသည် ''ယ'' ဗျည်းသံအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲရောနှောသွားခဲ့ပြီး အခြားဗမာအုပ်စုဝင်ဘာသာစကားအများစုသည်လည်း ထိုနည်းတူပင်ဖြစ်သည်။ ထားဝယ်စကားတွင်မူ ''ကျောင်း'' ကို ''က္လောင်း၊ မြေ ''ကို '' မ္လေ ''စသည်ဖြင့် လဆွဲသံများကို ယနေ့အချိန်အထိ တွေ့ရှိနိုင်သေးသည်။ ရှေးမြန်မာစကားတွင် တွေ့ရှိရသော ယပင့်နှင့် ရရစ် ဗျည်းတွဲကိုမူ ဗမာအုပ်စုဝင်မည်သည့်ဘာသာစကားတွင်မှ မတွေ့ရတော့ပေ။ [[မြိတ်စကား|ဘိတ်စကား]]မှာမူ မြန်မာဒေသိယစကားများတွင် လေ့လာမှုအနည်းငယ်သာပြုလုပ်နိုင်သေးသည့် ဘာသာစကားတစ်ခုဖြစ်သည်။ * [[မြန်မာဘာသာစကား|ဗမာစကား]] (ရုံးသုံးမြန်မာဘာသာနှင့် ရခိုင်ဘာသာစကား စသည်တို့ ပါဝင်သည်) * [[အချန် စကား|မိုင်းသာစကား]] * ရှန်းတောင်စကား * ဖွန်းစကား * [[Danu language|ဓနုစကား]] ; မရူအုပ်စုဝင်ဘာသာစကားများ * [[Zaiwa language|ဇိုင်ဝါး(အဇီး)]] * ပေါ်လာစကား [[Lashi language|လရှီစကား]] * မရူ(လော်ဝေါ် === ဘရက်ဒလေ (၁၉၉၇) === ဒေးဗဒ် ဘရက်ဒလေ က ထိုင်းနိုင်ငံအနောက်ပိုင်းတွင်ပြောဆိုသည့် ပြောက်ကွယ်လုနီးနီး လိုလို-ဗမာအုပ်စုဝင်ဘာသာစကားတစ်ခုဖြစ်သော ဥဂွန်စကားကို လိုလိုနွယ်အုပ်စုတွင်မထည့်သွင်းပဲ ဗမာနွယ်အုပ်စုတွင်ထည့်သွင်းထားသည်။ * ဥဂွန်-ဗမာနွယ်<br> ** ဥဂွန်နွယ် ** ဗမာနွယ်<br> *** ဗမာဘာသာစကား *** အခြားဗမာအုပ်စု<br> **** ဖွန်း **** ဗမာနွယ် ဗဟိုချက်အုပ်စု<br> ***** မရူ၊ အဇီး ***** လရှီ၊ မိုင်းသာ၊ ပေါ်လာ၊ ရှန်းတောင် ==ပြောဆိုသူဦးရေ== ဗမာဘာသာစကား၏ [[ပထမဘာသာစကား| မိခင်ဘာသာစကား]] ပြောသူအရေအတွက်သည် ၃၈,၈၀၀,၂၉၀‌ဦးအထိရှိရာ ၎င်းသည် ဗမာနွယ်စုစုပေါင်း (၄၃,၉၁၇,၃၀၆ဦး, ၁၀၀%) တွင် ၈၈.၃၄% ခန့်အထိ ပြောဆိုကြသည်။ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းလုံးရှိ မိခင်ဘာသာစကား ပြောဆိုသူအရေအတွက်ကို အောက်တွင်ဖော်ပြထားသော ဗမာနွယ်ဘာသာစကားများ (၂၀၂၁-၂၂) {| class="wikitable sortable" ! မျိုးနွယ် !! ပြောဆိုသူဦးရေ !ရာခိုင်နှုန်း |- | [[ဗမာ |မြန်မာ ဗမာ]] || align="center" | 38,800,290 |88.34% |- | [[Rakhine|ရခိုင် ဗမာ]] || align="center" |3,500,570 |7.9% |- | [[ထားဝယ်|ထားဝယ် ဗမာ]] || align="center" |590,790 |1.34% |- | [[မာရမာကြီး |မာရမာ ဗမာ]]|| align="center" |249,000 |0.56% |- | [[ဓနု |ဓနု ဗမာ]]|| align="center" |224,560 |0.51% |- | [[အင်းသား|အင်းသား ဗမာ]]|| align="center" |250,000 |0.56% |- | [[ဇိုင်ဝါးလူမျိုး|ဇိုင်ဝါး ဗမာ]] || align="center" |120,610 |0.27% |- | [[လော်ဝေါ်|လော်ဝေါ် ဗမာ]]|| align="center" |108,236 |0.24% |- | [[လချိဒ်|လချိဒ် ဗမာ]] || align="center" |40,050 |0.09.% |- | [[အာချန်|အာချန် ဗမာ]]|| align="center" |30,000 |0.06% |- | [[ဖွန်း|ဖွန်း ဗမာ]]|| align="center" |1500 |0.003% |- | [[ပေလာ|ပေလာ ဗမာ]]|| align="center" |1000 |0.002% |- | [[ချာရှန်|ငေါချင် ဗမာ]]|| align="center" | 600 |>0.001% |- | [[ရှန်းတောက်|ရှန်းတောက် ဗမာ]]|| align="center" |100 |>0.0002% |- !စုစုပေါင်း !43,917,306 !100% |} == မှတ်စု == {{Reflist}} == ကိုးကား == * Bernot, D. (1958). "rapports phonetiques entre le dialecte marma et le birman." ''Bulletin de la Société de Linguistique de Paris'' 53: 273-294. * Bernot, D. (1965). "The vowel systems of Arakanese and ." ''Lingua'' 15: 463-474. * Burling, Robbins (1967). ''Proto Lolo–Burmese.'' Bloomington: Indiana University. * Clerk, F. V. (1911). ''A manual of the Lawngwaw or Măru language, containing: the grammatical principles of the language, glossaries of special terms, colloquial exercises, and Maru-English and English-Maru vocabularies.'' Rangoon: American Baptist mission press. * Dai, Qing-xia (1981). "Zai-wa-yu shi-dong fan-chou di xing-tai bian-hua" (Morphological changes in the Zaiwa causative-verb category), in Min-zu yu-wen 1981.4:36-41. * Dai, Qing-xia (1986). Zaiwa-yu (the Atsi language). 中國大百科全書: 民族 Zhong-guo da-bai-ke quan-shu: Min-zu. (Magna Encyclopedia Sinica: Ethnology Volume). Beijing : 中國大百科全書出版社 : 新華書店經銷 Zhongguo da bai ke quan shu chu ban she : Xin hua shu dian jing xiao * Edmondson, Jerold A. (1992) Trip Notebook and Tapes on Bela Language. Unpublished, cited by Mann 1998. * Henderson, Eugénie J. A. (1986). "Some hitherto unpublished material on Northern (Megyaw) Hpun." John McCoy and Timothy Light, eds. ''Contributions to Sino-Tibetan Studies'': 101-134. * Huang Bufan 黃布凡, ed. (1992). 藏緬語族語言詞匯 ''Zangmianyuzu yuyan cihui / A Tibeto-Burman Lexicon''. Beijing: 中央民族大學出版社 Zhongyang minzu daxue chubanshe, 1992. * Luce, G. H. (1985). ''Phases of Pre-Pagán Burma: Languages and History.'' Oxford: Oxford University Press. * Mann, Noel Walter. 1998. [http://www.sil.org/system/files/reapdata/13/23/90/132390921332299549002345810814448043482/Proto_Northern_Burmic.pdf A phonological reconstruction of Proto Northern Burmic]. Unpublished thesis. Arlington: The University of Texas. * Maran, L. R. (1971a). "A note on the development of tonal systems in Tibeto-Burman." ''Occasional Publications of the Wolfenden Society on Tibeto-Burman Linguistics'' 2. * Maran, L. R. (1971b). "Burmese and Jingpho: a study of tonal linguistic processes." ''Occasional Publications of the Wolfenden Society on Tibeto-Burman Linguistics'' 4. * Pe Maung Tin (1933). "The dialect of Tavoy." ''Journal of the Burma Research Society'' 23.1: 31-46. * [[ဂျွန် အိုကဲလ်|Okell, John]] (1988). "Notes on Tone Alternation in Maru Verbs". David Bradley, et al. eds. ''Prosodic Analysis and Asian Linguistics: to honour R.K. Sprigg.'' (Pacific Linguistics C-104). Canberra, A.C.T., Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University:109-114. * Okell, John (1989). "Yaw: a dialect of Burmese". ''South East Asian linguistics: essays in honour of Eugénie J A Henderson.'' Ed. J H C S Davidson. London, SOAS:199-219. * Sawada Hideo (1999). "Outline of Phonology of Lhaovo (Maru) of Kachin State/". ''Linguistic & Anthropological Study of the Shan Culture Area, report of research project, Grant-in-Aid for International Scientific Research (Field Research):97-147.'' * Sprigg, R. K. (1963). "A comparison of Arakanese and Burmese based on phonological formulae." Shorto, H.L. (ed.) ''Linguistic Comparison in South East Asia and the Pacific'': 109-132. * Taylor, L. F. (1922). "The dialects of Burmese." ''Journal of the Burma Research Society'' 11: 89-97. * Wannemacher, Mark W. (1995-7). Notes on Achang, Atsi, Jinghpaw, Lashi, and Maru. (unpublished manuscript cited by Mann 1998). * Wannemacher, Mark W. (1998) ''Aspects of Zaiwa Prosody: an Autosegmental Account.'' Summer Institute of Linguistics/University of Texas at Arlington. * Xu Xijian 徐悉艱 and Xu Guizhen 徐桂珍 (1984). 景頗族語言簡誌(載瓦語) / ''Jingpozu yuyan jianzhi (Zaiwa yu).'' Beijing: 民族出版社Minzu chubanshe, 1984. * Yabu Shirō 藪 司郎 (1980). "ビルマ語ヨー方言の資料 Birumago Yō hōgen no shiryō / Linguistic Data of the Yaw Dialect of the Burmese Language." アジア・アフリカ言語文化研究 ''Ajia Afurika gengo bunka kenkyū / Journal of Asian and African Studies'' 19: 164-182. * Yabu Shirō 藪 司郎 (1981a). "ビルマ語タウンヨウ方言の資料 Birumago Taunyou hōgen no shiryō / Linguistic Data of the Taung'yo Dialect of the Burmese Language." アジア・アフリカ言語文化研究 ''Ajia Afurika gengo bunka kenkyū / Journal of Asian and African Studies'' 21: 154-187. * Yabu Shirō 藪 司郎 (1981b). "ビルマ語ダヌ方言の会話テキスト Birumago Danu hōgen no kaiwa tekisuto / Conversational Texts of the Danu Dialect of Burmese." アジア・アフリカ言語文化研究 ''Ajia Afurika gengo bunka kenkyū / Journal of Asian and African Studies'' 22: 124-138. * Yabu Shirō 藪 司郎 (1982). アツィ語基礎語彙集 / ''Atsigo kiso goishū / Classified dictionary of the Atsi or Zaiwa language (Sadon dialect) with Atsi, Japanese and English indexes.'' Tokyo: 東京外国語大学アジア・アフリカ言語文化研究所 Tōkyō Gaikokugo Daigaku Ajia Afurika Gengo Bunka Kenkyūjo. * Yabu Shirō 藪 司郎 (1988). A preliminary report on the study of the Maru, Lashi and Atsi languages of Burma. In Yoshiaki Ishizawa (ed.), Historical and cultural studies in Burma, 65-132. Tokyo: Institute of Asian Studies, Sophia University. [[Category:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဘာသာစကားများ]] 3q7uig44hp03jd32mnuujlyphtciyoq 0 70399 752402 736098 2022-07-26T17:16:18Z Capa23 104263 wikitext text/x-wiki {{Infobox software | name = Google Play | logo = [[File:Google Play 2022 logo.svg|200px]] | collapsible = | collapsetext = Screenshot | screenshot = | caption = | developer = [[Google]] | released = ; Android Market : {{Start date and age|2008|10|22}} ; Google Play : {{start date and age|2012|3|6}} | discontinued = | status = သက်ဝင်နေဆဲ | programming language = | platform = [[Android (operating system)|Android]], Chrome OS,<ref>{{cite web |url=https://sites.google.com/a/chromium.org/dev/chromium-os/chrome-os-systems-supporting-android-apps?hl=en&rd=1 |title=Chrome OS Systems Supporting Android Apps |publisher= |date= |accessdate=}}</ref> iOS (excluding apps), web (excluding apps), Roku (movies only) | size = | language = | language count = <!-- DO NOT include this parameter unless you know what it does --> | language footnote = | genre = Digital distribution app store | license = | alexa = | website = {{URL|https://play.google.com}} }} '''ဂူဂဲလ် ပလေး''' သည် ဒယ်ဂျစ်တယ် မီဒီယာပါဝင်သည့် ဒယ်ဂျစ်တယ် ဖြန့်ဖြူးရေး ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ [[Google]] မှ ပိုင်ဆိုင်သော [[အန်းဒရွိုက်]] စက်လည်ပတ်ရေးစနစ်တွင် အလုပ်လုပ်သည်။ သီချင်း၊ မီဒီယာ၊ စာအုပ်များကို ယင်းမှ ဝန်ဆောင်မှုပေးသည်။ Google Store မပေါ်ခင်က ဟဒ်ဝဲလ်များ မှာယူနိုင်သည်အထိ ဝန်ဆောင်မှုပေးခဲ့သေးသည်။<ref name="Callaham">{{cite web|url=http://www.androidcentral.com/new-google-store-your-one-stop-web-shop-chromebooks-nexus-devices-and-more|title=The new Google Store is your one-stop web shop for Chromebooks, Nexus devices and more|work=Android Central|publisher=Mobile Nations|first=John|last=Callaham|date=March 11, 2015|accessdate=March 11, 2015|archivedate=30 August 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160830125557/http://www.androidcentral.com/new-google-store-your-one-stop-web-shop-chromebooks-nexus-devices-and-more}}</ref> အပလေးကေးရှင်းများအား ဂူဂဲလ် ပလေးမှတဆင့် အခမဲ့ သို့မဟုတ် အခကြးငွေဖြင့် ရရှိနိုင်ပြီး Andoid သို့မဟုတ် Google TV မှတဆင့် တိုက်ရိုက် ဒေါင်းလုတ်ဆွဲယူနိုင်သည်။ <ref>{{cite web|url=https://www.google.com/tv/features.html |title=Features |publisher=Google.com |date= |accessdate= May 1, 2012}}</ref> ဂူဂဲလ် ပလေးအား ၂၀၁၂ ခုနှစ် မတ်လ ၆ ရက်နေ့တွင် Google Music၊ Android Market၊ Google eBookstore တို့နှင့်အတူ လွှင့်တင်ခဲ့သည်။<ref>{{cite web|url=https://googleblog.blogspot.com/2012/03/introducing-google-play-all-your.html|title=Introducing Google Play|publisher=Google|date= March 6, 2012}}</ref> ပလေးစတို၌ app ပေါင်း ၂.၂ မီလီယံနှင့်<ref name="2.2mil">{{cite web|url=http://www.statista.com/statistics/276623/number-of-apps-available-in-leading-app-stores/| title=Number of apps available in leading app stores as of June 2016 |work=Statistica |date=June 2016}}</ref> ၅၀ ဘီလီယံအထိ<ref>{{cite web|url=https://www.phonearena.com/news/Androids-Google-Play-beats-App-Store-with-over-1-million-apps-now-officially-largest_id45680 |title=Android's Google Play beats App Store with over 1 million apps, now officially largest |publisher=Phonearena.com |date= |accessdate=August 28, 2013}}</ref> ဒေါင်းလုတ်ဆွဲသူ ရှိခဲ့သည်။ ==ကိုးကား== {{Reflist}} ==ပြင်ပလင့်== {{commons category|Google Play}} * {{official website|https://play.google.com/}} [[Category:ဂူဂယ်]]⅛ 3e2uck7c7lck7idaqwtsrjrniht932h 3 74337 752396 361486 2022-07-26T15:45:15Z Jimmy Xu 2652 [[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Liming 9999]] စာမျက်နှာကို [[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Rokshaan]] သို့ Jimmy Xuက ရွှေ့ခဲ့သည်: အသုံးပြုသူ "[[Special:CentralAuth/Liming 9999|Liming 9999]]" ကို "[[Special:CentralAuth/Rokshaan|Rokshaan]]" သို့ အမည်ပြောင်းလဲစဉ် စာမျက်နှာအား အလိုအလျောက် ရွှေ့ပြောင်းခြင်း wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Liming 9999 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် ကျူတိုရီရယ်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[WP:TUTOR|ကျူတိုရီရယ်]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [http://www.myanmarlanguage.org/installing_myanmar_unicode ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [http://www.myanmarlanguage.org/unicode/input-methods-unicode ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px||link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, like 'Interwikis' and updating images from Commons, etc. So don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[User:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[User talk:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၃:၃၈၊ ၁၁ ဧပြီ ၂၀၁၇ (UTC) bnj71p1sn0n1qt91rrwza8508eflub3 0 94528 752424 634686 2022-07-27T08:31:19Z Connor romax 100203 wikitext text/x-wiki [[File:Burma en.png|thumb|]] '''အောက်မြန်မာပြည်'''သည် [[မြန်မာပြည်]] အောက်ပိုင်းဒေသ ဖြစ်သည်။ [[ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသ]]နှင့် ကမ်းရိုးတန်းဒေသပြည်နယ်များ ပါဝင်သည်။ ဗမာစကားတွင် အထက်မြန်မာပြည်မှလူကို [[အညာ]]သားနှင့် အောက်မြန်မာပြည်မှလူကို [[ အကြေ ]]သားဟုခေါ်သည်။ ထိုအခေါ်ကို အင်္ဂလိပ်များမှ စတင်ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ [[ဒုတိယ အင်္ဂလိပ် - မြန်မာစစ်|အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ဒုတိယစစ်]]အပြီး ၁၈၅၂ ခုနှစ်တွင် အောက်မြန်မာပြည်ကို အင်္ဂလိပ်များက သိမ်းယူထားပြီး အထက်မြန်မာပြည်ကို မြန်မာမင်းက အုပ်ချုပ်နေသည်။ သမိုင်းအရ အဓိကအားဖြင့် ဗမာများဖြစ်ပြီး အောက်မြန်မာပြည်မှာ ၁၉ ရာစုမတိုင်ခင်အထိ [[မွန်ဘာသာစကား|မွန်စကား]]ပြောရာဒေသဖြစ်သည်။ ကိုလိုနီခေတ်တွင် တောင်တန်းဒေသနှင့်ပေါင်းကာ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်ပယ်တစ်ခုအဖြစ် ထားခဲ့သည်။ == ပါဝင်သောဒေသများ == * [[ရန်ကုန်တိုင်းဒေသကြီး]] * [[ကရင်ပြည်နယ်]] * [[မွန်ပြည်နယ်]] * [[ရခိုင်ပြည်နယ်]] * [[ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး]] * [[ပဲခူးတိုင်းဒေသကြီး]] * [[တနင်္သာရီတိုင်းဒေသကြီး]] ==ဆက်စပ်ကြည့်ရှုရန်== *[[အထက်မြန်မာပြည်]] *[[မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေဒေသများ]] == ကိုးကား == {{reflist}} {{Myanmar-geo-stub}} [[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပထဝီဝင်]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ သမိုင်း]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်မြေအပိုင်းအခြားများ]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေး]] 7ckqpjaytq41vebi5gesbjz57scicpp 0 205164 752413 720204 2022-07-27T00:35:18Z 2400:AC40:A7F:A279:C6F7:4016:5397:6964 wikitext text/x-wiki ဟိန္နူဘာသာ၏နတ်ဘုGboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။Gboard ကလစ်ဘုတ်မှ ကြိုဆိုပါသည်။ သင်မိတ္တူကူးသည့် စာသားများကို ဤနေရာတွင် သိမ်းဆည်းထားပါမည်။ opqcrg5fx3pkqoqb9muzlxc5ey9boiq 0 221413 752378 727421 2022-07-26T11:59:46Z 110.49.76.228 စာသားပြင်ဆင် wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |honorable_prefix = ပါမောက္ခဒေါက်တာ |name = မြသော် |image = |alt = |caption = | birth_date = {{Birth date and age|1955|11|13|df=y}} | birth_place = [[ရန်ကုန်မြို့]]၊ မြန်မာနိုင်ငံ | residence = [[ရန်ကုန်မြို့]] | nationality = မြန်မာ | ethnicity = | other_names = | known_for = |office = [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)]] ပါမောက္ခချုပ် |term_start = ၁၉၉၈ |term_end = ၂၀၀၉ |predecessor = ရာထူးစတင် |successor = ဒေါက်တာ[[သိန်းကြူ]] | occupation = ပါမောက္ခ | spouse = ဒေါက်တာခင်ဝင်းမေ | children = [[ဇေယျာသော်]] | alma_mater = [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] (B.D.S., M.Sc.) }} ဒေါက်တာ'''မြသော်''' ( ၁၃ အောက်တိုဘာ ၁၉၅၅ မွေးဖွား) သည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၉ ခုနှစ်အထိ [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)|ရန်ကုန် သွားဘက်ဆိုင်ရာ ဆေးတက္ကသိုလ်]] ပါမောက္ခချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သော မြန်မာ သွားဘက်ဆိုင်ရာ ပါမောက္ခဖြစ်သည်။ == အတ္ထုပ္ပတ္တိ == ဒေါက်တာမြသော်ကို ၁၉၅၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့၌ မွေးဖွားခဲ့သည်။ ၁၉၇၂ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] မှ ဘွဲ့ရရှိခဲ့သည်။<ref name="mma-2">{{Cite web|url=http://apps.searo.who.int/rdti/InstitutionalProfile00.asp?b=D&Code=All&gid=1670/|title=WHO Regional Directory|author=Nay Aung, BDS(Mdy)|date=1998|publisher=Myanmar Dental Association|accessdate=26 July 2015}}{{Dead link|date=December 2021 }}</ref> ဒေါက်တာမြသော်သည် သွားဆရာဝန် ဒေါက်တာခင်ဝင်းမေနှင့် လက်ထပ်ခဲ့ပြီးသမီးတစ်ယောက်နှင့် သားတစ်ယောက်ထွန်းကားခဲ့သည်။ သားဖြစ်သူ [[ဇေယျာသော်]] သည် [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] အမတ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ == အခြားကြည့်ရန် == * [[မြန်မာနိုင်ငံ သွားနှင့်ခံတွင်း ဆရာဝန်အသင်း]] * [[မြန်မာနိုင်ငံ သွားနှင့်ခံတွင်း ဆေးကောင်စီ]] * [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)]] * [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] == ကိုးကား ==  {{reflist}} [[ကဏ္ဍ:သက်ရှိထင်ရှားပုဂ္ဂိုလ်များ]] [[ကဏ္ဍ:၁၉၅၅ မွေးဖွားသူများ]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာ တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခချုပ်များ]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာ သွားဘက်ဆိုင်ရာ ဆရာဝန်များ]] fldgszo5fzg5npq8ove2czku224bci2 752379 752378 2022-07-26T12:00:43Z 110.49.76.228 စာသားပြင်ဆင် wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |honorable_prefix = ပါမောက္ခဒေါက်တာ |name = မြသော် |image = |alt = |caption = | birth_date = {{Birth date and age|1955|11|13|df=y}} | birth_place = [[ရန်ကုန်မြို့]]၊ မြန်မာနိုင်ငံ | residence = [[ရန်ကုန်မြို့]] | nationality = မြန်မာ | ethnicity = | other_names = | known_for = |office = [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)]] ပါမောက္ခချုပ် |term_start = ၁၉၉၈ |term_end = ၂၀၀၉ |predecessor = ရာထူးစတင် |successor = ဒေါက်တာ[[သိန်းကြူ]] | occupation = ပါမောက္ခ | spouse = ဒေါက်တာခင်ဝင်းမေ | children = [[ဇေယျာသော်]] | alma_mater = [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] (B.D.S., M.Sc.) }} ဒေါက်တာ'''မြသော်''' ( ၁၃ အောက်တိုဘာ ၁၉၅၅ မွေးဖွား) သည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၉ ခုနှစ်အထိ [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး) မန္တလေး သွားဘက်ဆိုင်ရာ ဆေးတက္ကသိုလ်]] ပါမောက္ခချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သော မြန်မာ သွားဘက်ဆိုင်ရာ ပါမောက္ခဖြစ်သည်။ == အတ္ထုပ္ပတ္တိ == ဒေါက်တာမြသော်ကို ၁၉၅၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့၌ မွေးဖွားခဲ့သည်။ ၁၉၇၂ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] မှ ဘွဲ့ရရှိခဲ့သည်။<ref name="mma-2">{{Cite web|url=http://apps.searo.who.int/rdti/InstitutionalProfile00.asp?b=D&Code=All&gid=1670/|title=WHO Regional Directory|author=Nay Aung, BDS(Mdy)|date=1998|publisher=Myanmar Dental Association|accessdate=26 July 2015}}{{Dead link|date=December 2021 }}</ref> ဒေါက်တာမြသော်သည် သွားဆရာဝန် ဒေါက်တာခင်ဝင်းမေနှင့် လက်ထပ်ခဲ့ပြီးသမီးတစ်ယောက်နှင့် သားတစ်ယောက်ထွန်းကားခဲ့သည်။ သားဖြစ်သူ [[ဇေယျာသော်]] သည် [[ပြည်သူ့လွှတ်တော်]] အမတ်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ == အခြားကြည့်ရန် == * [[မြန်မာနိုင်ငံ သွားနှင့်ခံတွင်း ဆရာဝန်အသင်း]] * [[မြန်မာနိုင်ငံ သွားနှင့်ခံတွင်း ဆေးကောင်စီ]] * [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (မန္တလေး)]] * [[သွားဘက်ဆိုင်ရာဆေးတက္ကသိုလ် (ရန်ကုန်)]] == ကိုးကား ==  {{reflist}} [[ကဏ္ဍ:သက်ရှိထင်ရှားပုဂ္ဂိုလ်များ]] [[ကဏ္ဍ:၁၉၅၅ မွေးဖွားသူများ]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာ တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခချုပ်များ]] [[ကဏ္ဍ:မြန်မာ သွားဘက်ဆိုင်ရာ ဆရာဝန်များ]] 5gmi925w9dja44a7at27mrtr470mp0a 0 227764 752383 751908 2022-07-26T13:34:25Z 210.14.100.104 /* သားသမီးများ */ wikitext text/x-wiki {{Notability|biography|date=ဇွန် ၂၀၂၂}} {{Unreferenced|မြန်မာလူပုဂ္ဂိုလ် အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဆောင်းပါး}} ခင်ခင်မကြီးကို ဖခင် ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် ဦးရွှေမောင်နှင့် မိခင် ဒေါ်မမလေးတို့မှ ၁၂၀၆ခုနှစ် နယုန်လဆန်းတွင် ‌[[ရွှေဘိုမြို့|ရွှေဘို]]မြို့၌မွေးဖွားခဲ့သည်။ == ခင်ခင်မကြီးဟုအမည်ရခြင်း == ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် (နောင်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးရရှိ)၏ သမီးတော်ကြီးဖြစ်သည်။ ထို့‌ကြောင့် သခင်ကြီးဟုလည်း ချစ်စနိုးဖြင့်ခေါ်ကြသည်။ မြန်မာမင်းများ၏ နန်းဓလေ့ထုံးစံတွင် မှူးမတ်နွယ်ဝင်ဖြစ်လာသော အမျိုးသားများ၏ သမီးများသည် ခင်ခင်<ref>မောင်မောင်တင်၊ ဦး။ "ရွှေနန်းသုံးဝေါဟာရအဘိဓာန်"။ ဗုဒ္ဓသာသနာအဖွဲ့ပုံနှိပ်တိုက်၊ ရန်ကုန်။ ၁၉၇၅၊ ဒီဇင်ဘာ။{{Verify source}} ခင်ခင်ဟူသည် မှူးမတ်နွယ်ဝင်အရာရှိများ၏ သမီးများကို ခေါ်ဆိုရန် ရွှေနန်းရှင်ဘုရားမှ အမိန့်တော်ရှိခဲ့သဖြင့် ခေါ်တော်မူရကြောင်း။</ref>ဟူသည့် ဘွဲ့ကို တပ်ခေါ်ခွင့်ရရှိသည့် ထုံးစံရှိခဲ့ရာမှ မမကြီးဟူသည့် မူရင်းနာမည်မှ ခင်ခင်မကြီးဟူ၍ အမည်တွင်လာခဲ့သည်။ မောင်ဖြစ်သူမှာ ဒိုင်းအတွင်းဝန် မောင်ဘိုးကြီးဖြစ်ပါသည်။ == ဘဝဖြစ်စဉ် == ငယ်စဉ်ကလေးဘဝက ကုန်သွယ်ခြင်းကို နှစ်သက်သူဖြစ်ရာ အညာတခွင်သို့ ကုန်သွယ်ရန်ပြောဆိုတတ်သည်။ တည်ကြည်သောဖခင်ကြောင့် စားဝတ်နေရေးအဆင်မပြေသည့်အတွက် မိခင်ဖြစ်သူနှင့်အတူ ရွှေဘိုမြို့တွင် ဈေးရောင်းကာ ဝမ်းစာရှာခဲ့ရသည်။ ဖခင်ဖြစ်သူ ဒိုင်းဝန်ရာထူးရရှိချိန်ရောက်သည့်အခါမှသာ စားဝတ်နေရေးအဆင်ပြေလှသည်။ ခင်ခင်မကြီးတွင် မောင်လေးတစ်ဦးရှိရာ မောင်ဘိုးကြီးဟူ၍ဖြစ်သည်။ ခင်ခင်မကြီးသည် ဖခင်မင်းကြီးအဖြစ်ရောက်သည့်အချိန်တွင် အင်္ဂလိပ်ပိုင် ပြည်ဒေသတွင် အခြေတကျနေထိုင်လျက်ရှိသည်။ နောင် ဒိုင်းခင်ခင်အရေးဖြစ်သည့်အခါတွင် ကွပ်မျက်ခံရခြင်းမရှိသည့် တစ်ခုတည်းသောမျိုးဆက်ဖြစ်သည်။ ထိုမျိုးဆက်များသည် ပြည်နယ်နှင့် နတ်တလင်းနယ် အရှေ့ခြမ်းတို့တွင် လက်ရှိနေထိုင်လျက်ရှိပါသည်။ == မျိုးရိုး == ခန်းပတ်သခင်ကြီးခေါ် ခင်ခင်ကြီး၏ ဖခင်မျိုးရိုးစဉ်ဆက်သည် ပုဂံခေတ်မင်းသမီးနှစ်ပါး၏ အမျိုးအနွယ်မှဆင်းသက်ပေါက်ဖွားလာခဲ့ကြသည်။ တရုတ်ပြေးမင်းလက်ထက်တွင် မွန်ဂို တာတာရန်ကြောင့် အုပ်ချုပ်ရေး တကွဲတပြားဖြစ်နေသည့်အတွက် မင်းသားမင်းသမီးများသည် ဘေးလွတ်ရာသို့တိမ်းရှောင်ကြရရှာသည်။<ref> သခင်အောင်ဆန်းရေးသည့် တစ်သက်တာ ဆွေစဉ်မျိုးဆက်အကြောင်းစာအုပ်။{{Verify source}} ထိုစာအုပ်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးနှင့် အမျိုးတော်ပုံကို ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ </ref> ထိုအထဲတွင် ခင်ခင်ကြီး၏ ဘိုးဘေးတော်မ မင်းသမီးများလည်းအပါအဝင်ဖြစ်ပါသည်။ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု အမည်ရရှိသည်မှာ ဖခင်၏ ခန်းပတ်မင်းကြီး၏ဘွဲ့ဂုဏ်ထူးရရှိသည်ကို အကြောင်းပြု၍ သခင်ကြီးမှ နာမတစ်လုံးတိုး၍ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။ မိခင်ဒေါ်မမလေးမှာ အလောင်းမင်းတရားလက်ထက် နန်းတော်လက်သုံးတော်ကြီးကိုင် မင်းရေးမင်းမှုသွေးသောက်ကြီးအစုဝင်အရာရှိ၏ အဆက်အနွယ်ဖြစ်ပါသည်။ == သားသမီးများ == *မောင်မောင်လှ (အေးမောင်) *[[ခင်ခင်မလတ်]] (အေးလှ) *ခင်ခင်မလေး (အေးမြ) == ကွယ်လွန် == ခင်ခင်မကြီးသည် ၁၂၈၂ခုနှစ် အသက်၈၆နှစ်တွင် ကံကုန်သည်။ == ကိုးကား == scj2wyzrftdh1ec0o4oq6wzx6ne5n7z 752384 752383 2022-07-26T13:35:32Z 210.14.100.104 /* သားသမီးများ */ wikitext text/x-wiki {{Notability|biography|date=ဇွန် ၂၀၂၂}} {{Unreferenced|မြန်မာလူပုဂ္ဂိုလ် အတ္ထုပ္ပတ္တိ ဆောင်းပါး}} ခင်ခင်မကြီးကို ဖခင် ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် ဦးရွှေမောင်နှင့် မိခင် ဒေါ်မမလေးတို့မှ ၁၂၀၆ခုနှစ် နယုန်လဆန်းတွင် ‌[[ရွှေဘိုမြို့|ရွှေဘို]]မြို့၌မွေးဖွားခဲ့သည်။ == ခင်ခင်မကြီးဟုအမည်ရခြင်း == ရတနာသိင်္ဃဒိုင်းဝန် (နောင်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးရရှိ)၏ သမီးတော်ကြီးဖြစ်သည်။ ထို့‌ကြောင့် သခင်ကြီးဟုလည်း ချစ်စနိုးဖြင့်ခေါ်ကြသည်။ မြန်မာမင်းများ၏ နန်းဓလေ့ထုံးစံတွင် မှူးမတ်နွယ်ဝင်ဖြစ်လာသော အမျိုးသားများ၏ သမီးများသည် ခင်ခင်<ref>မောင်မောင်တင်၊ ဦး။ "ရွှေနန်းသုံးဝေါဟာရအဘိဓာန်"။ ဗုဒ္ဓသာသနာအဖွဲ့ပုံနှိပ်တိုက်၊ ရန်ကုန်။ ၁၉၇၅၊ ဒီဇင်ဘာ။{{Verify source}} ခင်ခင်ဟူသည် မှူးမတ်နွယ်ဝင်အရာရှိများ၏ သမီးများကို ခေါ်ဆိုရန် ရွှေနန်းရှင်ဘုရားမှ အမိန့်တော်ရှိခဲ့သဖြင့် ခေါ်တော်မူရကြောင်း။</ref>ဟူသည့် ဘွဲ့ကို တပ်ခေါ်ခွင့်ရရှိသည့် ထုံးစံရှိခဲ့ရာမှ မမကြီးဟူသည့် မူရင်းနာမည်မှ ခင်ခင်မကြီးဟူ၍ အမည်တွင်လာခဲ့သည်။ မောင်ဖြစ်သူမှာ ဒိုင်းအတွင်းဝန် မောင်ဘိုးကြီးဖြစ်ပါသည်။ == ဘဝဖြစ်စဉ် == ငယ်စဉ်ကလေးဘဝက ကုန်သွယ်ခြင်းကို နှစ်သက်သူဖြစ်ရာ အညာတခွင်သို့ ကုန်သွယ်ရန်ပြောဆိုတတ်သည်။ တည်ကြည်သောဖခင်ကြောင့် စားဝတ်နေရေးအဆင်မပြေသည့်အတွက် မိခင်ဖြစ်သူနှင့်အတူ ရွှေဘိုမြို့တွင် ဈေးရောင်းကာ ဝမ်းစာရှာခဲ့ရသည်။ ဖခင်ဖြစ်သူ ဒိုင်းဝန်ရာထူးရရှိချိန်ရောက်သည့်အခါမှသာ စားဝတ်နေရေးအဆင်ပြေလှသည်။ ခင်ခင်မကြီးတွင် မောင်လေးတစ်ဦးရှိရာ မောင်ဘိုးကြီးဟူ၍ဖြစ်သည်။ ခင်ခင်မကြီးသည် ဖခင်မင်းကြီးအဖြစ်ရောက်သည့်အချိန်တွင် အင်္ဂလိပ်ပိုင် ပြည်ဒေသတွင် အခြေတကျနေထိုင်လျက်ရှိသည်။ နောင် ဒိုင်းခင်ခင်အရေးဖြစ်သည့်အခါတွင် ကွပ်မျက်ခံရခြင်းမရှိသည့် တစ်ခုတည်းသောမျိုးဆက်ဖြစ်သည်။ ထိုမျိုးဆက်များသည် ပြည်နယ်နှင့် နတ်တလင်းနယ် အရှေ့ခြမ်းတို့တွင် လက်ရှိနေထိုင်လျက်ရှိပါသည်။ == မျိုးရိုး == ခန်းပတ်သခင်ကြီးခေါ် ခင်ခင်ကြီး၏ ဖခင်မျိုးရိုးစဉ်ဆက်သည် ပုဂံခေတ်မင်းသမီးနှစ်ပါး၏ အမျိုးအနွယ်မှဆင်းသက်ပေါက်ဖွားလာခဲ့ကြသည်။ တရုတ်ပြေးမင်းလက်ထက်တွင် မွန်ဂို တာတာရန်ကြောင့် အုပ်ချုပ်ရေး တကွဲတပြားဖြစ်နေသည့်အတွက် မင်းသားမင်းသမီးများသည် ဘေးလွတ်ရာသို့တိမ်းရှောင်ကြရရှာသည်။<ref> သခင်အောင်ဆန်းရေးသည့် တစ်သက်တာ ဆွေစဉ်မျိုးဆက်အကြောင်းစာအုပ်။{{Verify source}} ထိုစာအုပ်တွင် ခန်းပတ်မင်းကြီးနှင့် အမျိုးတော်ပုံကို ရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရသည်။ </ref> ထိုအထဲတွင် ခင်ခင်ကြီး၏ ဘိုးဘေးတော်မ မင်းသမီးများလည်းအပါအဝင်ဖြစ်ပါသည်။ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု အမည်ရရှိသည်မှာ ဖခင်၏ ခန်းပတ်မင်းကြီး၏ဘွဲ့ဂုဏ်ထူးရရှိသည်ကို အကြောင်းပြု၍ သခင်ကြီးမှ နာမတစ်လုံးတိုး၍ ခန်းပတ်သခင်ကြီးဟု ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။ မိခင်ဒေါ်မမလေးမှာ အလောင်းမင်းတရားလက်ထက် နန်းတော်လက်သုံးတော်ကြီးကိုင် မင်းရေးမင်းမှုသွေးသောက်ကြီးအစုဝင်အရာရှိ၏ အဆက်အနွယ်ဖြစ်ပါသည်။ == သားသမီးများ == *မောင်မောင်လှ (အေးမောင်) *[[ခင်ခင်မလတ်]] (အေးလှ) *[[ခင်ခင်မလေး]] (အေးမြ) == ကွယ်လွန် == ခင်ခင်မကြီးသည် ၁၂၈၂ခုနှစ် အသက်၈၆နှစ်တွင် ကံကုန်သည်။ == ကိုးကား == pjvafn1ydbrc90s1itwl0w4giz37s2y 3 230073 752380 2022-07-26T12:04:07Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Wagon ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၂:၀၄၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) eyyr0z5abm9pglffd6kyqtpdm2lhq0u 0 230074 752385 2022-07-26T13:36:40Z 210.14.100.104 "ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည် wikitext text/x-wiki ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။ tol09tx2khjk0lbcfp394hg5rvm129g 752387 752385 2022-07-26T13:56:56Z 210.14.100.104 wikitext text/x-wiki ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။ အမည်ရင်းမှာ မအေးမြဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဘိုးတော်ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးဖြင့် ကောင်းစားစဉ် မင်းကြီး၏ သားမြေးမြစ်တို့သည်လည်း ကောင်းစားကြရသည်။ ထိုအထဲတွင် သမီးဖြစ်သူ ခင်ခင်မကြီးမှ မွေးဖွားသော မြေးမိန်းမဖြစ်သူ မအေးမြလေးသည် ခန်းပတ်ခင်ခင်လေးအဖြစ် အမည်ရလာသည်။ == မိသားစု == ခင်ခင်မလေး ခေါ် မအေးမြသည် ဘိုးတော်သက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ် ရွှေဘိုမင်းမှုထမ်းမျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်သော ဦးရွှေညွန့်ဆိုသူနှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ မငွေသက်ဟု အမည်ရသော သမီးတစ်ဦးမွေးဖွားခဲ့သည်၊၊ ထိုသမီးလေးမွေးဖွားပြီးနောက်တွင် ဖခင်ဖြစ်သူ ဦးအောင်မောင်း၏ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ပြည်ဥယျာဉ်နယ်တွင် ဇာတ်မြှုပ်နေခဲ့ကြသည်။ enlk0tyr94kjkgmef072vhnsrhj34fa 752391 752387 2022-07-26T14:03:17Z 210.14.100.104 /* မိသားစု */ wikitext text/x-wiki ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။ အမည်ရင်းမှာ မအေးမြဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဘိုးတော်ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးဖြင့် ကောင်းစားစဉ် မင်းကြီး၏ သားမြေးမြစ်တို့သည်လည်း ကောင်းစားကြရသည်။ ထိုအထဲတွင် သမီးဖြစ်သူ ခင်ခင်မကြီးမှ မွေးဖွားသော မြေးမိန်းမဖြစ်သူ မအေးမြလေးသည် ခန်းပတ်ခင်ခင်လေးအဖြစ် အမည်ရလာသည်။ == မိသားစု == ခင်ခင်မလေး ခေါ် မအေးမြသည် ဘိုးတော်သက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ် ရွှေဘိုမင်းမှုထမ်းမျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်သော ဦးရွှေညွန့်ဆိုသူနှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ မငွေသက်ဟု အမည်ရသော သမီးတစ်ဦးမွေးဖွားခဲ့သည်၊၊ ထိုသမီးလေးမွေးဖွားပြီးနောက်တွင် ဖခင်ဖြစ်သူ ဦးအောင်မောင်း၏ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ပြည်ဥယျာဉ်နယ်တွင် ဇာတ်မြှုပ်နေခဲ့ကြသည်။ ==မျိုးဆက်များ== သမီးဖြစ်သူ မငွေသက်မှ ပေါက်ပွားသည့် မျိုးဆက်များ - သမီး* အောင်ဆိုင် + မငွေသက်* မြေး မတင်အေး၊ ဦးညိုလှ၊ မစန်းရီ၊ ဦးထွေး မြစ် ဦးစောသိန်း၊ ဒေါ်အေးသန်း၊ တီ တွတ် ibxkwf9p7yboxc0tk8pfbntzgoa07pl 752392 752391 2022-07-26T14:03:40Z 210.14.100.104 /* မျိုးဆက်များ */ wikitext text/x-wiki ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။ အမည်ရင်းမှာ မအေးမြဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဘိုးတော်ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးဖြင့် ကောင်းစားစဉ် မင်းကြီး၏ သားမြေးမြစ်တို့သည်လည်း ကောင်းစားကြရသည်။ ထိုအထဲတွင် သမီးဖြစ်သူ ခင်ခင်မကြီးမှ မွေးဖွားသော မြေးမိန်းမဖြစ်သူ မအေးမြလေးသည် ခန်းပတ်ခင်ခင်လေးအဖြစ် အမည်ရလာသည်။ == မိသားစု == ခင်ခင်မလေး ခေါ် မအေးမြသည် ဘိုးတော်သက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ် ရွှေဘိုမင်းမှုထမ်းမျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်သော ဦးရွှေညွန့်ဆိုသူနှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ မငွေသက်ဟု အမည်ရသော သမီးတစ်ဦးမွေးဖွားခဲ့သည်၊၊ ထိုသမီးလေးမွေးဖွားပြီးနောက်တွင် ဖခင်ဖြစ်သူ ဦးအောင်မောင်း၏ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ပြည်ဥယျာဉ်နယ်တွင် ဇာတ်မြှုပ်နေခဲ့ကြသည်။ ==မျိုးဆက်များ== သမီးဖြစ်သူ မငွေသက်မှ ပေါက်ပွားသည့် မျိုးဆက်များ - သမီး အောင်ဆိုင် + မငွေသက် မြေး မတင်အေး၊ ဦးညိုလှ၊ မစန်းရီ၊ ဦးထွေး မြစ် ဦးစောသိန်း၊ ဒေါ်အေးသန်း၊ တီ တွတ် jv8w2u5id0zb2pkqux7q3v7taw1jv92 752393 752392 2022-07-26T14:07:08Z 210.14.100.104 /* မျိုးဆက်များ */ wikitext text/x-wiki ခင်ခင်မလေးသည် ခင်ခင်မကြီး၏ သမီးငယ်ဖြစ်ပါသည်။ အမည်ရင်းမှာ မအေးမြဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဘိုးတော်ခန်းပတ်မင်းကြီးရာထူးဖြင့် ကောင်းစားစဉ် မင်းကြီး၏ သားမြေးမြစ်တို့သည်လည်း ကောင်းစားကြရသည်။ ထိုအထဲတွင် သမီးဖြစ်သူ ခင်ခင်မကြီးမှ မွေးဖွားသော မြေးမိန်းမဖြစ်သူ မအေးမြလေးသည် ခန်းပတ်ခင်ခင်လေးအဖြစ် အမည်ရလာသည်။ == မိသားစု == ခင်ခင်မလေး ခေါ် မအေးမြသည် ဘိုးတော်သက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ် ရွှေဘိုမင်းမှုထမ်းမျိုးရိုးမှ ဆင်းသက်သော ဦးရွှေညွန့်ဆိုသူနှင့် လက်ဆက်ခဲ့သည်။ မငွေသက်ဟု အမည်ရသော သမီးတစ်ဦးမွေးဖွားခဲ့သည်၊၊ ထိုသမီးလေးမွေးဖွားပြီးနောက်တွင် ဖခင်ဖြစ်သူ ဦးအောင်မောင်း၏ နယ်ချဲ့ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုပေါ်ပေါက်လာသောအခါ ပြည်ဥယျာဉ်နယ်တွင် ဇာတ်မြှုပ်နေခဲ့ကြသည်။ ==မျိုးဆက်များ== သမီးဖြစ်သူ မငွေသက်မှ ပေါက်ပွားသည့် မျိုးဆက်များ - သမီး အောင်ဆိုင် + မငွေသက် မြေး မတင်အေး၊ ဦးညိုလှ၊ မစန်းရီ၊ ဦးထွေး မြစ် ဦးစောသိန်း၊ ဒေါ်အေးသန်း၊ ........၊ ဦးညီညီဇော်။တို့နှင့်အတူ တီတွတ်များအထိ ရှိနေပြီဖြစ်သည်။ 5o6w6grgkvftn8rrtlss2a7ivwfoc7o 3 230075 752394 2022-07-26T15:04:46Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Athaler ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၅:၀၄၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) gq3mtju0py9miavcotd1oz15vzcqs7q 3 230076 752395 2022-07-26T15:04:56Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Fajarcp ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၅:၀၄၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 3se9pqf4yvan0og9a0yxkkx6oe2xw7o 3 230077 752397 2022-07-26T15:45:15Z Jimmy Xu 2652 [[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Liming 9999]] စာမျက်နှာကို [[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Rokshaan]] သို့ Jimmy Xuက ရွှေ့ခဲ့သည်: အသုံးပြုသူ "[[Special:CentralAuth/Liming 9999|Liming 9999]]" ကို "[[Special:CentralAuth/Rokshaan|Rokshaan]]" သို့ အမည်ပြောင်းလဲစဉ် စာမျက်နှာအား အလိုအလျောက် ရွှေ့ပြောင်းခြင်း wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Rokshaan]] pcvbe88n3cz9nymo548d4nxeig7nd5f 3 230078 752398 2022-07-26T16:05:17Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Naninho205 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၆:၀၅၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) l8z9jwqohp3ntbnseacpcqcd6ybaxj0 3 230079 752399 2022-07-26T16:05:27Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Gyrostat ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၆:၀၅၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) i182i8v5npzgtqisekr41honp5jb5ac 3 230080 752400 2022-07-26T17:05:47Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Purpleberrie ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၇:၀၅၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) mwhmzzcn9ddy1gfnh2bd2hh8jyrn7fx 3 230081 752401 2022-07-26T17:05:57Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Soe Wai Maung ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၇:၀၅၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) hdz4jj7jlo3rkk6mpfic31gxlv6qiws 3 230082 752403 2022-07-26T18:06:18Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Capa23 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၈:၀၆၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) lwjgu3a9e7l4lhkugg0q3u6ljhxurhv 3 230083 752404 2022-07-26T19:06:38Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Ňøvëmbër JØVĒ ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၉:၀၆၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 73cdxwo7dd4a5dal2p2a5gqc9gy82l6 3 230084 752406 2022-07-26T20:06:59Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Tayokegyi ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၀:၀၆၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) sgb60g839n7p402q27pohy3z1uvk20a 752408 752406 2022-07-26T20:08:53Z Tayokegyi 104266 /* ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Tayokegyi ! */ အကြောင်းပြန်ခြင်း wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Tayokegyi ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၀:၀၆၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) :[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|@Welcome-Bot]] Okay na sar [[အသုံးပြုသူ:Tayokegyi|Tayokegyi]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Tayokegyi|ဆွေးနွေး]]) ၂၀:၀၈၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) pqw3pn227t2omyyd870fi3q5cfezk2h 3 230085 752407 2022-07-26T20:07:09Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Shaiwala ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၀:၀၇၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) qvbkegvigea0x4n3mfwao3cdpfu7kvh 3 230086 752409 2022-07-26T21:07:29Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် ZinThant999 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၁:၀၇၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 6f2233ppy6he6q842kkbim1c2wus4oe 3 230087 752410 2022-07-26T22:07:49Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Vloizeau ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၂:၀၇၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 4q180mwzlu89k7kqo8k7qedgqvv3i4b 3 230088 752411 2022-07-26T22:07:59Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Thanhtutwin441 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၂၂:၀၇၊ ၂၆ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) c6txs888mwffpbcccfee7n9eb5d78r9 3 230089 752412 2022-07-27T00:08:29Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Pockspanta6767 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၀:၀၈၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) oqufvcalphx1lic9jt5qop0lkt128ta 3 230090 752415 2022-07-27T02:08:58Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Morrigan k-1997 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၂:၀၈၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 1fp6kahn7345mqkq034ximq3tt5alkn 3 230091 752416 2022-07-27T03:09:19Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Shine Thu Lwin ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၃:၀၉၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) lagmp9fpscdet9ivus7h35r3fmr180w 3 230092 752419 2022-07-27T04:09:39Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Khun Rak Phuu ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၄:၀၉၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) gfur35sp96y89gtqe3td5jgcy01d925 3 230093 752421 2022-07-27T06:10:09Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Aung Kyaw 1998 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၆:၁၀၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 0umk2pw9q2rcj0oci8g9vyapkhok2yz 3 230094 752423 2022-07-27T07:10:29Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Win Bo bydpa ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၇:၁၀၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) n90tad85lg8og8hhij4q1hdqutkdeui 0 230095 752426 2022-07-27T08:42:07Z 1.47.137.10 "88vpi7504 {| class="wikitable" |+ !vpi7504 ! ! ! |- | | | | |- | | | | |- | | | | |}" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည် wikitext text/x-wiki 88vpi7504 {| class="wikitable" |+ !vpi7504 ! ! ! |- | | | | |- | | | | |- | | | | |} ex419yzgqiyh7lq0h2x13koj0pqu1mf 3 230096 752427 2022-07-27T09:10:59Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Daw than than swe ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၉:၁၀၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 50ee37enfpqtvx12fcs2sut2g96q1ud 3 230097 752428 2022-07-27T09:11:09Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Mikel min ko ko ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၀၉:၁၁၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 9knprj04jwztuogaftp88un2dm5u04j 3 230098 752431 2022-07-27T10:11:29Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Ko Ko Maung 431985 ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၀:၁၁၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) gji75g3dy1tzqfcdkwuuojnc75prolj 3 230099 752433 2022-07-27T11:11:50Z Welcome-Bot 40494 ကြိုဆိုပါသည်! wikitext text/x-wiki == ဝီကီပီးဒီးယားမှ နွေးထွေးစွာ ကြိုဆိုပါတယ် Wrg6jcstbwtcu ! == {| class="plainlinks" cellspacing="0" cellpadding="0" style="margin:0 0 1em; width:100%;" | style="width:45%; vertical-align:top; border:1px solid #fad67d; background-color:#faf6ed;" | <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-colors-alacarte.svg|21px|link=|]] '''ပထမအဆင့် မိတ်ဆက်'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[Wikipedia:နိဒါန်း|ဝီကီပီးဒီးယား]]ရဲ့ '''[[Wikipedia:Five pillars|လမ်းစဉ်ငါးရပ်]]'''ကို ဦးစွာဖတ်ကြည့်ဖို့ အကြံပြုပါတယ်။ အကောင့်ကို မှတ်ပုံတင်ပြုလုပ်ပြီးတဲ့နောက် '''[[အကူအညီ:မိတ်ဆက်|မိတ်ဆက်ခြင်း]]''' နှင့် '''[[WP:FAQ|မေးလေ့ရှိသော မေးခွန်းများ]]''' က သင့်ကို အများကြီး အကူအညီပေးပါလိမ့်မယ်။ သူတို့တွေက ဝီကီပီးဒီးယားမှာ တည်းဖြတ်နည်းနဲ့ ရေးသားဟန်တွေ၊ အခြား သိသင့်တာတွေကို ပြောပြပေးသွားပါလိမ့်မယ်။ ဝီကီပီးဒီးယားမှာ ပါဝင်ဖို့ သင့်မှာ နည်းပညာဆိုင်ရာတွေ တတ်ကျွမ်းနေဖို့ မလိုပါဘူး။ ပါဝင်ဆောင်ရွက်တဲ့နေရာမှာ ''[[WP:BOLD|သတ္တိရှိပါ]]''။ ပြီးတော့ တခြားသူတွေအပေါ်မှာ ''ရိုးရိုးသားသား ပြုမူဆက်ဆံပါ''။ ဒီနေရာဟာ ''[[w:wiki|ဝီကီ]]'' ဖြစ်ပြီး အလွန့်အလွန် လွယ်ကူပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #fad67d; background-color:#faecc8; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Help-browser.svg|21px|link=| ]] '''အကူအညီရယူခြင်း'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> * အကူအညီလိုရင် ဝီကီပီးဒီးယား [[Wikipedia:လက်ဖက်ရည်ဆိုင်|လက်ဖက်ရည်ဆိုင်]]မှာ ဒါမှမဟုတ် [[ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်|Facebook]] ထဲက [http://www.facebook.com/groups/my.wikipedia မြန်မာဝီကီအဖွဲ့ရဲ့စာမျက်နှာ] မှာ ဝင်ရောက်မေးမြန်း ဆွေးနွေးနိုင်ပါတယ်။ * ဝီကီကို ဘယ်လိုစသုံးရမယ် ဆိုတာကိုတော့ [[Wikipedia:Cheatsheet|တည်းဖြတ်နည်း]] စာမျက်နှာမှာ ကြည့်ပါ။ * တည်းဖြတ်ခြင်းအကြောင်း နှိုက်နှိုက်ချွတ်ချွတ်လေ့လာချင်တယ် ဆိုရင်တော့ [[Wikipedia:ဆောင်းပါးများကို တည်းဖြတ်ခြင်း|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * မေးမြန်းစရာတွေ ရှိတယ်ဆိုရင် [[WP:Q|ဒီနေရာမှာ]] မေးမြန်းနိုင်ပါတယ်။ * သင့်အနေနဲ့ [[WP:Administrators|စီမံခန့်ခွဲသူ]]တစ်ဦးဦးကိုလည်း သူတို့ရဲ့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာကနေတဆင့် ဆက်သွယ်နိုင်ပါတယ်။ * ယူနီကုဒ်ဖောင့် သွင်းဖို့ အခက်အခဲရှိရင် [https://unicodetoday.org/fonts/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ * ဘာကီးဘုတ် သုံးရမလဲ မသိရင် [https://unicodetoday.org/keyboards/ ဒီမှာ] ကြည့်ပါ။ </div> | style="padding:0 0.5em;" | | style="width:55%; vertical-align:top; border:1px solid #abd5f5; background-color:#f1f5fc;" | <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Gnome-applications-utilities.svg|21px|link=|]] '''မှတ်သားဖွယ်ရာများ'''</div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; padding:0.4em 1em 0.3em;"> * စမ်းသပ်ကြည့်ချင်တယ်ဆိုရင် [[Wikipedia:Sandbox|ဒီစာမျက်နှာ]]ကို သုံးပြီး စာမျက်နှာတည်းဖြတ်မှုကို စမ်းသပ်နိုင်ပါတယ်။ * ဆောင်းပါးသစ်တစ်ပုဒ် စတင်ရေးသားချင်တယ်ဆိုရင် [[WP:YFA|သင်၏ ပထမဆုံးဆောင်းပါး]] စာမျက်နှာကို ဖတ်ကြည့်ပါ။ * ဆောင်းပါးသစ်အတွက် အမည်ပေးဖို့ အခက်အခဲရှိနေရင် [[Wikipedia:ဆောင်းပါးခေါင်းစဉ်များ|ဒီစာမျက်နှာကို]] ဖတ်ကြည့်ပါ။ * [[Help:ပုံတင်နည်းလမ်းညွှန်]] မှာ ပုံတင်နည်း၊ ထည့်သွင်းအသုံးပြုနည်းတွေ ရှင်းပြထားပါတယ်။ * [[Wikipedia:ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ|ပုံအသုံးပြုခြင်း မူဝါဒ]] က မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှာ ဘယ်လိုပုံတွေ တင်သင့် မတင်သင့်ဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်နိုင်ဖို့ ကူညီပေးပါလိမ့်မယ်။ * ကျေးဇူးပြုပြီးတော့ ဆွေးနွေးချက် စာမျက်နှာတွေမှာ &#126;&#126;&#126;&#126; ရိုက်ထည့်ပြီး သင့်အမည်ကို လက်မှတ်ထိုးပေးပါ။ * သင့်အကောင့်အတွက် [[Special:Preferences#mw-prefsection-gadgets|gadgets]] (custom features) ကိုလည်း အသုံးပြုနိုင်ပါတယ်။ * [[wiktionary:my:Wiktionary:သတ်ပုံ|သတ်ပုံကျမ်း]]မှာ စာလုံးပေါင်း၊ သတ်ပုံသတ်ညွှန်းများ စစ်နိုင်ပါတယ်။ </div> <div style="border-bottom:1px solid #abd5f5; background-color:#d0e5f5; padding:0.2em 0.5em; font-size:110%;">[[File:Tango Globe of Letters.svg|21px|link=| ]] '''Welcome!'''</div> <div style="padding:0.4em 1em 0.3em;"> [[File:Nice Cup of Tea.jpg|200px|right|မြန်မာဝီကီပီးဒီးယားမှ လှိုက်လှဲစွာ ကြိုဆိုပါတယ်။ မိတ်ဆွေ စိတ်ပါဝင်စားရာ ကဏ္ဍတွင် ပါဝင်၍ ဆောင်းပါး ရေးသားနိုင်ပါတယ်။]] Welcome to '''Myanmar Wikipedia'''! I hope you enjoy improving and editing this [[ဝီကီပီးဒီးယား|Wikipedia]] project. These pages are especially useful for those who are literate in Burmese. However, even experienced Wikipedians who don't know any Burmese have helped out with other things, such as updating images from Commons, so don't be afraid to improve the wiki any way you can! Remember, someone else can always come later and fix any changes you make that are not perfect. Thank you. </div> |}<!-- Template:Welcome --> --[[အသုံးပြုသူ:Welcome-Bot|Welcome-Bot]] ([[အသုံးပြုသူ ဆွေးနွေးချက်:Welcome-Bot|ဆွေးနွေး]]) ၁၁:၁၁၊ ၂၇ ဇူလိုင် ၂၀၂၂ (UTC) 2dvxk9ll5m3px6gmx61tgpnde3p5qic 14 230100 752434 2022-07-27T11:21:43Z 2400:AC40:AA7:F3FA:0:0:0:1 "Aye" အစချီသော စာလုံးတို့နှင့် စာမျက်နှာကို ဖန်တီးလိုက်သည် wikitext text/x-wiki Aye 5cmlzi73ce14uwyn09aak12um7z2wmv 0 230101 752436 2022-07-27T11:32:34Z 2400:AC40:70B:5CCC:E59B:2BD8:9D17:9A2F 2022မြို့နယ်အဆင့်တိုးမြှင့် wikitext text/x-wiki ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့နယ်သည် မကွေးတိုင်း မင်းဘူးခရိုင်အတွင်းတွင်ရှိသည်။မြို့နယ်သည်စလင်းချောင်းနဲ့ဧရာဝတီမြစ်ကြားပြန့်ပြူးသောမြေမျက်နာပြင်ရှိပြီးလယ်ယာကိုင်းကျွန်းတို့ပေါများသဖြင့် စီးပွားရေးကောင်းမွန်သောမြို့နယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။တောင်ဘက်တွင်စလင်းမြို့နယ်မြောက်ဘက်တွင်ဆိပ်ဖြူမြို့နယ်နဲ့အရှေ့ဘက်တွင်ချောက်မြို့နယ်အနောက်ဘက်တွင်ဆောမြို့နယ်တို့နှင့်နယ်နိမိတ်ချင်းထိဆက်နေသည်။ pr99m8b1zz5znbugo8joixukoxwooop 752437 752436 2022-07-27T11:45:55Z 2400:AC40:70B:5CCC:E59B:2BD8:9D17:9A2F wikitext text/x-wiki ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့နယ်သည် မကွေးတိုင်း မင်းဘူးခရိုင်အတွင်းတွင်ရှိသည်။မြို့နယ်သည်စလင်းချောင်းနဲ့ဧရာဝတီမြစ်ကြားပြန့်ပြူးသောမြေမျက်နာပြင်ရှိပြီးလယ်ယာကိုင်းကျွန်းတို့ပေါများသဖြင့် စီးပွားရေးကောင်းမွန်သောမြို့နယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။တောင်ဘက်တွင်စလင်းမြို့နယ်မြောက်ဘက်တွင်ဆိပ်ဖြူမြို့နယ်နဲ့အရှေ့ဘက်တွင်ချောက်မြို့နယ်အနောက်ဘက်တွင်ဆောမြို့နယ်တို့နှင့်နယ်နိမိတ်ချင်းထိဆက်နေသည်။ *မြို့နယ်ဖွဲ့စည်းပုံ ဆင်ဖြူကျွန်းမြို့နယ် ကို မြို့ပေါ်ရပ်ကွက်၆ခု သူကြီးပိုင်နယ်၅၂ရွာ ကျေးရွာပေါင်း၃၅၆ရွာဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ 4bmiqzcgvneyknhrcuhu4vsijlopan2