Wikipèdia ocwiki https://oc.wikipedia.org/wiki/Acu%C3%A8lh MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Mèdia Especial Discutir Utilizaire Discussion Utilizaire Wikipèdia Discussion Wikipèdia Fichièr Discussion Fichièr MediaWiki Discussion MediaWiki Modèl Discussion Modèl Ajuda Discussion Ajuda Categoria Discussion Categoria Portal Discussion Portal Projècte Discussion Projècte TimedText TimedText talk Mòdul Mòdul Discussió Gadget Discussion gadget Définition de gadget Discussion définition de gadget 0 19738 2328137 1880909 2022-08-12T22:15:18Z Raymond Trencavel 26125 /* Termièras esloishas */ wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!--Article redigit en lengadocian--> Qu'aperam '''vocaus''' meilèu que [[cant]] las performàncias deus cantaires de cèrts estils de [[musica]] [[rock]] : lo [[hardcore]] e lo [[metal (musica)|metal]] extrèm en particular ([[death metal]], [[black metal]], etc...) mes tanben la [[musica industriau]] o l'[[EBM]]. ==Origina deu mot== Aqueste mot que vien de l'anglés "[[vocals]]" e qu'ei recentament passat dens autas lengas. la persona qui practica aquesta fòrma de musica qu'ei sovent designada coma "vocalista". ==definicion== La diferéncia màger enter vocaus e [[cant]] tradicionau que son l'abséncia de melodias e la saturacion e l'intensitat de la [[votz]]. E la diferéncia màger enter vocaus e crits qu'ei que los vocaus son (lo mei sovent) en ritme sus la musica. Mes qu'ei tanben ua tecnica musicau qui dèu estar mestrejada. Cada estil musicau qui l'utiliza qu'ac hè d'un biais diferent. Atau uei lo dia, las marronadas hèra grèvas que son mei que mei presadas dens lo death metal e lo grindcore, mentre que lo black metal emplega un timbre de votz mei agut. ==Termièras esloishas== Las termièras enter cant e vocaus ne son pas hèra delimitadas. Mei e va mei e i a artistas que son polivalents e qui pòden passar deu crit au cant dens un [[concèrt]] o dens ua [[cançon]] (los grops [[Fear Factory]] o [[Forbidden Site]] per exemple o mei recentament [[Winds Of Torment]] o los [[Lanés]] de [[Gojira]]). Que i a tanben vocalistas qui, per balhar mei de vam a cèrtas partidas de las loas cançons, s'essajan a faiçons de cridar mei melodicas o a faiçons de cantar dab ua votz saturada : lo darrèr album de [[Cradle of Filth|Cradle Of Filth]] e las òbras recentas d'[[In Flames]] que'n son un bon exemple. Enfin, com l'aparicion deus crits a la plaça deu cant se hasó a partir de la fin de las [[ans 70]] mes sustot deu debut de las [[ans 80]] e com se hasó d'un biais progressiu, cèrtes artistas que son de mau classar. [[Lemmy Kilmister]] de [[Motörhead]], e canta o crida? E las performàncias de [[Venom]], e son cant o vocaus? ==Vocalistas famós== Los noms deus grops on ofician que son indicats enter parentèsis. [[Dani Filth]] ([[Cradle Of Filth]]) [[Count Grishnack]] o [[Varg Vikernes]] ([[Burzum]]) [[Glen Benton]] ([[Deicide]]) [[Henry Rollins]] ([[Black Flag]], [[Henry Rollins Band]]) [[Dead]] e [[Maniac]] ([[Mayhem]]) [[SAS de L'argilière]] ([[Misanthrope]]) [[Categoria:musica]] [[Categoria:black metal]] [[categoria:metal (musica)]] qp388lrz152t6ixnflgr37pm0ibs3l8 2328138 2328137 2022-08-12T22:16:12Z Raymond Trencavel 26125 /* Vocalistas famós */ wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!--Article redigit en lengadocian--> Qu'aperam '''vocaus''' meilèu que [[cant]] las performàncias deus cantaires de cèrts estils de [[musica]] [[rock]] : lo [[hardcore]] e lo [[metal (musica)|metal]] extrèm en particular ([[death metal]], [[black metal]], etc...) mes tanben la [[musica industriau]] o l'[[EBM]]. ==Origina deu mot== Aqueste mot que vien de l'anglés "[[vocals]]" e qu'ei recentament passat dens autas lengas. la persona qui practica aquesta fòrma de musica qu'ei sovent designada coma "vocalista". ==definicion== La diferéncia màger enter vocaus e [[cant]] tradicionau que son l'abséncia de melodias e la saturacion e l'intensitat de la [[votz]]. E la diferéncia màger enter vocaus e crits qu'ei que los vocaus son (lo mei sovent) en ritme sus la musica. Mes qu'ei tanben ua tecnica musicau qui dèu estar mestrejada. Cada estil musicau qui l'utiliza qu'ac hè d'un biais diferent. Atau uei lo dia, las marronadas hèra grèvas que son mei que mei presadas dens lo death metal e lo grindcore, mentre que lo black metal emplega un timbre de votz mei agut. ==Termièras esloishas== Las termièras enter cant e vocaus ne son pas hèra delimitadas. Mei e va mei e i a artistas que son polivalents e qui pòden passar deu crit au cant dens un [[concèrt]] o dens ua [[cançon]] (los grops [[Fear Factory]] o [[Forbidden Site]] per exemple o mei recentament [[Winds Of Torment]] o los [[Lanés]] de [[Gojira]]). Que i a tanben vocalistas qui, per balhar mei de vam a cèrtas partidas de las loas cançons, s'essajan a faiçons de cridar mei melodicas o a faiçons de cantar dab ua votz saturada : lo darrèr album de [[Cradle of Filth|Cradle Of Filth]] e las òbras recentas d'[[In Flames]] que'n son un bon exemple. Enfin, com l'aparicion deus crits a la plaça deu cant se hasó a partir de la fin de las [[ans 70]] mes sustot deu debut de las [[ans 80]] e com se hasó d'un biais progressiu, cèrtes artistas que son de mau classar. [[Lemmy Kilmister]] de [[Motörhead]], e canta o crida? E las performàncias de [[Venom]], e son cant o vocaus? ==Vocalistas famós== Los noms deus grops on ofician que son indicats enter parentèsis. [[Dani Filth]] ([[Cradle of Filth]]) [[Count Grishnack]] o [[Varg Vikernes]] ([[Burzum]]) [[Glen Benton]] ([[Deicide]]) [[Henry Rollins]] ([[Black Flag]], [[Henry Rollins Band]]) [[Dead]] e [[Maniac]] ([[Mayhem]]) [[SAS de L'argilière]] ([[Misanthrope]]) [[Categoria:musica]] [[Categoria:black metal]] [[categoria:metal (musica)]] rep29nvzpri8s3hv94vq2m5g9u14bot 0 23987 2328134 2328060 2022-08-12T20:42:22Z Raymond Trencavel 26125 /* Dins lo Mond */ wikitext text/x-wiki {{Veire|Punk}} {{Infobox Musica (genre) | nom = | estils fonts = [[Musica Rock]] | fonts culturalas = | instruments = | popularitat = | sos genres = | genres filhs = | genres associats = | scènas regionalas = | véser tanben = }} Lo '''punk rock''' o la '''musica punk''' o lo punk [ [[occitan]]: ˈpyⁿk, ˈpyŋk; [[anglés]]: ˈpʌŋk] es un movement musicau e una branca dau [[rock]] qu'apareguèt en [[1975]] a Nòva York puei en 1976 a [[Londres]]. ==Originas== Ais [[Estats Units d'America|Estats Units]] lei primiers precursors foguèron de grops de [[garage rock]] coma [[MC5]] e [[Iggy Pop|leis Stooges]] durant la fin deis ans 60. Lei [[Ramones]] (de [[Nòva York (vila)|Nòva York]]) creèron un novèu genre pus amadurat en [[1975]] e d'unei considèran aquel eveniment coma la naissença dau punk. Foguèron ligats a un [[fanzine]] de Nòva York nommat ''Punk'', qu'exprimissiá en realitat un movement culturau un pauc pus larg que la musica, ligat a una estetica particulara dins leis arts. En [[Anglatèrra]], lo punk rock appareguèt en [[1976]] amb lei [[Sex pistols]] (de [[Londres]]), que serián per fòrça mond lei creators dau punk (o aumens aquelei que lo difusèron mai) e [[The Clash]]. Lo '''punk''' apereguèt simultaneament en [[Anglatèrra]] coma una mòda e un concèpte comerciau. Coma aquò, especialament, [[Malcolm Mc Laren]] e [[Vivienne Westwood]] fondèron alora lor primiera botiga de mòda punk, que se sonava ''Sex'' ([[1977]]). ==Musicologia== La musica punk se caracteriza per de melodias simplas, de bòn jogar e de bòn cantar. Es un estil especialament accessible per lei musicians amators. Aquela simplicitat es una revendicacion fondadoira dau movement punk, que sa tòca es de rendre tornarmai lo rock accessible a toteis aquelei qu'an enveja de ne faire. Tanben la simplicitat se fa au servici de l'energia pura que lei punks vòlon rendre au rock, un pauc coma dins lo rock iniciau deis ans 1950. Coma aquò lo punk rock emergent de [[1975]] foguèt ben una reaccion conscienta e radicala còntra lo rock dau mitan deis ans 1970, qu'èra tròp tecnic, tròp virtuós e tròp pretensiós. ==En Occitània== En [[Occitània]], [[Arnapi]] es un grop que fa de punk rock en lenga [[occitan]]a. Dempuei leis [[ans 1990]], certanei grops que cantan en [[occitan]] an mesclat la musica punk amb l'[[ska]] ([[Goulamas'K]]) o amb lo [[trad]] ([[Lo Dalfin]]). Pasmens, la màger part dei grops de musica punk d'[[Occitània]] cantan en anglés ([[Drive Blind (rock anglés)|Drive Blind]]) o en francés ([[OTH (rock francés)|OTH]], [https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Sheriff Les Shériff]) a causa de la [[diglossia]]. ==Dins lo Mond== Quauquei grands grops de musica punk dau mond entier: *[[Estats Units]]:[[NOFX]], [[Dead Kennedys]], lei [[Ramones]], [[Bad Religion]], [[Dropkick Murphys]], [[The Stooges]], [[The New York Dolls]], [[Rancid]], [[Anti-Flag]], [[Rise Against]], [[The Offspring]], [[Green Day]], [[Blink-182]]. *[[Reialme Unit]]: [[Sex Pistols]], [[The Clash]], [[Peter and the Test Tube Babies]], [[Buzzcocks]], [[The Adicts]], [[The Toy Dolls]], [[ *[[França]]: [[Bérurier Noir]], [[Les Garçons Bouchers]], [https://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9tal_Urbain Métal Urbain], [[Guerilla Poubelle]] (ancians [[Les Betteraves]]), [[Les Wampas|Los Wampas]], [[Parabellum]], [[Les Porte-Mentaux|Les Porte Mentaux]], [[Ludwig Von 88]], [https://fr.wikipedia.org/wiki/Gogol_Premier Gogol Premier], [https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Sales_Majest%C3%A9s Les Sales Majestés] e [[Uncommonmenfrommars]] *[[Occitània]]: [[Arnapi]], [[Enlòc]], [[Oai Star]], [[Goulamas'K|Goulamas'K]], tanben per los que cantan en [[francés]] sonque, [[OTH]] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Sheriff Les Shériff], o encara los que cantan pas qu'en anglés coma [[Drive Blind]] *[[País Basc]]: [[Kortatu]], [[Negu Gorriak]] *[[Alemanha]]: [[Nena]], [[Die Ärzte]] *[[Suècia]]: [[The Hives]], [[Millencolin]] ===Liames extèrnes=== * [http://www.arnapi.com/ Arnapi, grop de punk rock occitan] {{clear}} {{Multi bendèl|Portal musica|Portal rock}} [[Categoria:Punk]] 1gxi8zcynjzkf06od54d2mxh6oioqfu 0 26016 2328141 2321346 2022-08-13T06:21:32Z Novaria85 38779 wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Origina e etimologia === [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. === L'adopcion dau dolar per leis Estats Units === La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). === Lo periòde bimetallic === Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] k0x8ok72x8ldy4u60i8y7mnw033ud6c 2328142 2328141 2022-08-13T06:32:10Z Novaria85 38779 /* Lo periòde bimetallic */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Origina e etimologia === [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. === L'adopcion dau dolar per leis Estats Units === La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). === Lo periòde bimetallic === Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] hmbrxbpn876lwvb7h0y3nuid9i5dpob 2328143 2328142 2022-08-13T06:54:17Z Novaria85 38779 /* Lo periòde bimetallic */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Origina e etimologia === [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. === L'adopcion dau dolar per leis Estats Units === La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). === Lo periòde bimetallic === Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] h5ogvksfp4jfywybx7a6kc1lk8ysdv7 2328144 2328143 2022-08-13T07:13:25Z Novaria85 38779 /* Istòria */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ===== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 3862hrqr7x9t4wivuk0if97vb3u56yp 2328145 2328144 2022-08-13T07:13:46Z Novaria85 38779 /* Lo periòde de Bretton Woods = */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 3et49pduyswrz0zv6wri8dsawgbiv15 2328146 2328145 2022-08-13T07:14:17Z Novaria85 38779 /* Liames intèrnes */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 37avetecm4o586qft6uwc7zpz4ry3bd 2328147 2328146 2022-08-13T07:30:32Z Novaria85 38779 /* Lo periòde de Bretton Woods */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] mea1wbfzcofdt86v97shhdhkilin92z 2328149 2328147 2022-08-13T07:37:47Z Novaria85 38779 /* L'adopcion dau dolar per leis Estats Units */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] stkd2oal8t460cs3sewft0jxabh1ekb 2328150 2328149 2022-08-13T07:39:04Z Novaria85 38779 /* Lo periòde bimetallic */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 9w5q1l9xh85v700i80plnaatfv05293 2328151 2328150 2022-08-13T07:39:58Z Novaria85 38779 /* Dau Gold Standard Act a la Segonda Guèrra Mondiala */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] c55i3btuzenfa6bsqi8cm6rr0drimuy 2328152 2328151 2022-08-13T08:03:34Z Novaria85 38779 /* Lo periòde de Bretton Woods */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|right|300px|Bilhet d'un dolar dels Estats Units (1957)]] Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] etxxsr4numy5nmxgcv9c9mn8me2m7hz 2328153 2328152 2022-08-13T08:04:03Z Novaria85 38779 wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] lkyxu1siie9v6hj4rq8l0eozd3yfe1s 2328154 2328153 2022-08-13T08:04:36Z Novaria85 38779 /* Lo periòde de Bretton Woods */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|left|Bilhet d'un dolar de 1957.]] Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 4e3nbp2bh8w9fxmko0jkn1953jov863 2328155 2328154 2022-08-13T08:06:59Z Novaria85 38779 /* Lo periòde dei taus de cambi variables */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|left|Bilhet d'un dolar de 1957.]] Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== [[File:EuroDollarECB.png|thumb|Exemple dei variacions dau dolar dempuei 1971 amb la presentacion de son taus de cambi amb l'èuro sus lo periòde 1999-2009.]] L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 930zvys81w1wc6dp9y7dncp8z63rw6m 2328157 2328155 2022-08-13T08:13:24Z Novaria85 38779 /* Un regim de variacions fòrtas */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|left|Bilhet d'un dolar de 1957.]] Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== [[File:EuroDollarECB.png|thumb|Exemple dei variacions dau dolar dempuei 1971 amb la presentacion de son taus de cambi amb l'èuro sus lo periòde 1999-2009.]] L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar<ref>[[Acòrds dau Plaza]] de 1985, [[acòrds de Lovre]] de 1987.</ref>. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] 2ro3igsdkidsfohl1i872dwgs7h468l 2328160 2328157 2022-08-13T08:31:06Z Novaria85 38779 /* Lo mantenement de l'egemonia dau dolar */ wikitext text/x-wiki {{Omon|Dolar}} {{1000 fondamentals}} {{DataMoneda| |nom= Dolar estatsunidenc |país={{Estats Units}}<br />{{Eqüator}}<br />{{Micronesia}}<br />{{Marshall}}<br />{{Palaos}}<br />{{Salvador}}<br />{{Timòr Èst}}<br />{{Païses Basses Caribencs}}<br />{{Zimbabwe}} |sosunitat=100 cents (¢) |còdeISO= [[USD]] |apelacion= Dolar |cambi=1 EUR = 1,56 USD }} Lo '''dolar estatsunidenc''' o '''dolar dels Estats Units''' ($, [[unicode]] U+0024) es la [[moneda]] nacionala dels [[Estats Units]], d'[[Eqüator (país)|Eqüator]], de [[Micronesia]], de las [[Illas Marshall]], de [[Belau]], del [[Lo Salvador|Salvador]], de [[Timòr Èst]], de de [[Panamà (país)|Panamà]] e dels [[Païses Basses Caribencs]]. Lo còde ISO 4217 del dolar US es '''USD'''. Lo simbòl usual es '''$'''. Es devesit en 100 cents. == Istòria == === Deis originas a l'adopcion de l'escandau aur === ==== Origina e etimologia ==== [[Fichièr:8 Reales, 1770, British Museum.jpg|thumb|left|[[Piastra espanhòla]] de 1770.]] L'apellacion « dolar » es una deformacion dau mot « [[thaler]] », una [[moneda]] d'[[argent]] europèa intrada en circulacion en [[Boèmia]] au sègle XV. Utilizat dins divèrseis Estats alemands, lo [[thaler]] conoguèt mai d'una variacion fins au [[thaler de Maria Terèsa]]. Aquela moneda foguèt apreciada per sa qualitat e per son estabilitat. Inspirèt donc la creacion d'autrei monedas coma la [[piastra espanhòla]]. Fòrça utilizada en [[America]], totjorn gràcias a son estabilitat<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Ray Woodcock, ''Globalization from Genesis to Geneva : A Confluence of Humanity'', Trafford Publishing, 2009, pp. 104-105.</ref>,es aquela moneda, dicha « Spanish dollar » per leis Anglés, que serviguèt d'[[escandau]] per establir lo dolar estatsunidenc<ref>En causa d'aquela origina, lo dolar es encara dich « piastra » per lei francofòns d'America.</ref><ref>La moneda espanhòla foguèt legala ais Estats Units fins au ''[[Coinage Act of 1857]]''.</ref>. Ais [[USA|Estats Units]], lo dolar es sovent dich « buck », un mot que designa lo cèrvi mascle dins lo lengatge familiar deis anglofòns d'[[America dau Nòrd]]. L'origina d'aqueu tèrme es l'objècte de doas ipotèsis diferentas, pas necessiàrament incompatiblas entre elei<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Online Etymology Dicionnary'', recèrca « buck », consultat lo 3 de junh de 2022, [https://www.etymonline.com/search?q=buck].</ref>. La premiera es fondada sus l'usatge de balas de pèus de [[cèrvi]] coma moneda dins lo [[comèrci]] entre [[Amerindian]]s e [[Euròpa|Europèus]]. La segonda es establida sus l'apellacion d'un còp de [[poker]]. ==== L'adopcion dau dolar per leis Estats Units ==== [[File:Continental Currency One-Third-Dollar 17-Feb-76 obv.jpg|thumb|right|« Dolar continentau » de 1776.]] La fabricacion de [[moneda]] sus lo territòri dei Tretze Colonias comencèt en 1690 en [[Massachusetts]]. Aquela produccion se generalizèt ais autrei colonias durant la premiera mitat dau sègle XVIII. La liure èra l'unitat monetària d'aquelei pèças e bilhets. Durant la [[Guèrra d'Independéncia deis Estats Units d'America|Guèrra d'Independéncia]], la rompedura entre lei colons e lo [[Reialme Unit|Reiaume Unit]] se materializèt tanben au nivèu monetari amb l'emission, tre 1776, de bilhets exprimits en « dolars continentaus » (''Continental dollar''). Pasmens, aquelei bilhets foguèron imprimits en quantitat excessiva, çò qu'entraïnèt una [[bancarrota]] en 1782. Per empachar lo renovalement d'aqueu problema, foguèt creada la [[Banca d'America dau Nòrd]], la premiera [[banca]] modèrna deis [[USA|Estats Units]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Fohlen, ''Les Pères de la révolution américaine'', Albin Michel, 1989, p. 155.</ref>. Tenent lo ròtle d'una mena de [[banca centrala]] primitiva, participèt a l'adopcion dau dolar per lo [[Congrès de la Confederacion]] lo 6 de julhet de 1785. Puei, lo dolar venguèt la [[moneda]] oficiala deis Estats Units après l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1792]]'' (« lèi sus la moneda de 1792 »). Aqueu tèxte definiguèt tanben sei sosunitats en se basant sus lo [[sistèma metric]] : 1 dolar = 10 ''dimes'' = 100 ''cents'' = {{formatnum:1000}} ''mills''. La valor dei pèças batudas en 1794 foguèt indexada sus l'[[argent (metal)|argent]], çò qu'èra frequent a aqueu periòde. Per exemple, la pèça d'una corona britanica pesava 28,275 g d'argent d'una puretat de 90 %. Per lo dolar, la [[piastra espanhòla]], d'un pes de 27,067 g d'argent d'una puretat de 89,6 %, demorèt lo modèl. Una massa de 26,96 g d'argent d'una puretat de 89,2 % foguèt chausida. Per lei pèças pus importantas, un [[aliatge]] d'[[aur]] (91,667 %) e d'argent (6%) foguèt adoptat e la lèi definiguèt l'equivaléncia entre lei dos metaus (1 unitat d'aur èra egala a 15 unitats d'argent<ref>Gràcias a aquela relacion, l'usatge de [[lingòt]]s d'[[aur]] e d'[[argent]] èra tanben possible.</ref>). De pèças de [[coire]] foguèron tanben fabricadas per lei valors facialas pus feblas (5 dimes e 1 cent). ==== Lo periòde bimetallic ==== [[File:1804 dollar obverse.PNG|thumb|left|Pèça d'argent d'un dolar de 1804.]] Lo [[bimetallisme]] introduch dins leis ans 1790 foguèt un factor de l'expansion estatsunidenca durant lo sègle XIX. D'efiech, per acompanhar la [[conquista de l'Oèst]], lo govèrn s'engatjèt en 1836 a crompar l'[[argent]] [[metal]]lic amb de pèças de moneda dau meteis pes. Aquò favorizèt la difusion dau dolar sus tot lo territòri estatsunidenc e permetèt d'enebir l'usatge de monadas estrangieras en 1857<ref>David A. Martin, « The Changing Role of Foreign Money in the United States, 1782–1857 », ''Journal of Economic History'', n° 4, 1977, pp. 1009–1027.</ref><ref>Dins aquò, la circulacion de monedas d'aur e d'argent estrangieras demorèt una realitat dins lei zònas ruralas fins au començament dau sègle XX.</ref>. Gràcias a la descubèrta de minas nombrosas ais [[USA|Estats Units]] (e en [[Austràlia]]), lei produccions d'[[aur]] e d'[[argent]] s'equilibrèron per mantenir en plaça l'equilibri economic entre lei dos metaus (fixat a 1 g d'aur per 16 g d'argent). Pasmens, dins leis ans 1860, la produccion d'argent demeniguèt en causa de la [[Guèrra de Secession]]. Aquò aumentèt la valor d'aqueu metau e lei mesas en produccion de minas artesanalas se multipliquèron après lo conflicte. La quantitat d'argent disponibla aumentèt sobde, tendància renforçada per la dubertura de la mina de [[Comstock Lode]]. Pus importanta vena d'argent descubèrta ais Estats Units, aquela mina produguèt tanben d'[[aur]]. Aquel arribada massisa de metaus preciós trebolèt l'equilibri entre l'argent e l'aur. En 1873, lo govèrn federau decidèt donc d'abandonar lo [[bimetallisme]] amb l'adopcion dau ''[[Coinage Act of 1873]]'' (« lèi sus la moneda de 1873 »)<ref>Grant H. Smith, ''The History of the Comstock Lode 1850-1920'', Bureau of Mines & Geology, 1954, p. 153.</ref>. En causa de trèbols interiors, especialament dins lei regions minieras e ruralas, lo govèrn aboliguèt pas oficialament lo bimetallisme e de lèis limitèron la portada de la decision de 1873 durant lo decenni seguent ([[Bland-Allison Act]] de 1878 e [[Sherman Silver Purchase Act]] de [[1890]]). Pasmens, la circulacion de pèças d'[[argent]] e la possibilitat de cambiar d'argent metallic còntra de pèças dau meteis pes foguèron pauc a pauc reduchas. L'[[aur]] foguèt desenant privilegiat per leis autoritats e l'[[escandau aur]] foguèt finalament adoptat per lo govèrn en 1900<ref>Michèle Saint-Marc, « La concurrence monétaire internationale : l'approche par la monétarisation », dins l'obratge collectiu ''Croissance, échange et monnaie en économie internationale : mélanges en l'honneur de Monsieur le professeur Jean Weiller'', Économica, 1985, p. 468.</ref>. === Lo periòde de l'escandau aur === ==== Dau ''Gold Standard Act'' a la Segonda Guèrra Mondiala ==== [[File:NNC-US-1907-G$20-Saint Gaudens (Roman, high relief).jpg|thumb|Pèça d'aur de 20 dolars de 1907 (''[[double eagle]]'').]] L'adopcion oficiala de l'[[escandau aur]] per leis Estats Units se debanèt en 1900 amb lo vòte dau ''[[Gold Standard Act]]'' que fixèt la valor dau dolar a 1,505 g d'[[aur]]. En 1914, lo començament de la [[Premiera Guèrra Mondiala]] e l'aumentacion considerabla de la massa monetària en [[Euròpa]] permetèt au dolar de venir una moneda de resèrva dins lo mond. D'efiech, gràcias a sa participacion tardiva dins lo conflicte, leis Estatsunidencs poguèron mantenir l'escandau aur e la plaça financiera de [[Nòva York]] foguèt desenant capabla de rivalizar amb aquela de [[Londres]]. En revènge, la [[crisi economica de 1929]] aguèt d'efiechs importants sus lo dolar. Per empachar lo cambi dei dolars còntre lei resèrvas d'aur federalas, lo president [[Franklin D. Roosevelt]] enebiguèt la possession d'aur per d'actors economics privats en 1933. Ignorada per la màger part dei proprietaris d'aur, aquela lèi permetèt de limitar l'amplor de la crisi<ref>Aquela lèi demorèt en vigor fins a 1974.</ref>. Pasmens, Roosevelt foguèt obligat de devaluar. La valor novèla dau dolar foguèt fixada a 0,888 g d'[[aur]]. Durant la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo dolar conoguèt un renforçament novèu en causa de la destruccion dei país europèus e de l'anequeliment de l'economia britanica, incapable de restablir son escandau aur. En 1944, leis [[Acòrds de Bretton Woods]] restaurèron donc lo sistèma financier internacionau a l'entorn dau dolar que venguèt l'unica moneda que sa valor èra dirèctament liada a l'[[aur]]. Per leis autrei monedas, foguèt instaurat un sistèma de liura convertibilitat e de taus de cambi fixs<ref>Didier Marteau, ''Les marchés de capitaux'', Hachette Livre, 2012.</ref>. Acceptadas per 44 [[Estat]]s, aquelei règlas marcan lo començament de l'egemonia dau dolar dins l'economia mondiala. ==== Lo periòde de Bretton Woods ==== [[Fichièr:US Silvercert1.jpg|thumb|left|Bilhet d'un dolar de 1957.]] Lo sistèma monetari decidit a la conferéncia de Bretton Woods foncionèt ben durant lei [[Trenta Gloriosas]] gràcias a una règla implicita : la conversion dei resèrvas de dolar èra jamai demandada. Coma aquela règla èra pas inscricha dins lei tractats, d'excepcions èran possiblas coma la venda de sei resèrvas de dollars per la [[França]] dau [[Charles de Gaulle|generau de Gaulle]] en 1965. De mai, la foncion de [[moneda de resèrva]] permetiá ais Estats Units de finançar sei deficits gràcias ai companhiás e ai bancas estrangieras. D'efiech, en causa de son ròtle dins l'economia mondiala, fòrça agents economics internacionaus avián de dollars. Òr, per far fructifiar aqueu capitau, èra aisat de crompar d'obligacions dau Tesaur Estatsunidenc. Pasmens, a partir deis ans 1960, l'aumentacion dei deficits estatsunidencs causada per la [[Guèrra de Vietnam]], entraïnèt pauc a pauc de pressions fòrtas còntra lo dolar. En particular, dins un contèxte d'[[inflacion]] mai e mai importanta, lo risc de veire de demandas de conversion de sei resèrvas de dolars en aur per lei [[banca centrala|bancas centralas]] estrangieras venguèt una realitat. En 1971, per redurre aquela menaça, lo president [[Richard Nixon]] decidèt de susprendre la convertibilitat. Puei, après dos ans de negociacions, lo dolar foguèt devaluat en 1973 de 10%. Pasmens, aquò èra pas sufisent per resòuvre lei problemas economics dau periòde e lei taus de cambi fixs, basa dau sistèma de Bretton Woods, foguèron abandonats lo 19 de març de 1973. === Lo periòde dei taus de cambi variables === ==== Un regim de variacions fòrtas ==== [[File:EuroDollarECB.png|thumb|Exemple dei variacions dau dolar dempuei 1971 amb la presentacion de son taus de cambi amb l'èuro sus lo periòde 1999-2009.]] L'abandon dei taus de cambi fixs marquèt lo començament dau periòde economic actuau. Fins a 1987, lei país desvolopats assaièron de trobar d'acòrds novèus per estabilizar lei variacions monetàrias. En particular, lo dolar conoguèt una baissa importanta a respècte dau [[deutschemark]] de 1973 a 1979. Puei, après una intervencion de la resèrva federala (aumentacion dei [[taus d'interès]]), l'evolucion invèrsa se debanèt de 1979 a 1985. Aquela annada, lo dolar aviá tornat trobar sa valor de 1973 qu'èra considerada coma tròp auta. De 1985 a 1987, de negociacions assaièron tornarmai d'organizar una demenicion de la valor dau dolar<ref>[[Acòrds dau Plaza]] de 1985, [[acòrds de Lovre]] de 1987.</ref>. Pasmens, aquela temptativa capitèt mau. En 1987, entraïnèt un [[crac de 1987|crac borsier]] qu'aguèt de consequéncias negativas dins mai d'un país. Dempuei aquela data, lei govèrns dau G7 refusan d'intervenir per organizar una variacion de la valor dau dolar. La resèrva federala, encargada de sostenir l'economia estatsunidenca, e lo mercat son donc d'ara endavant lei dos agents economics principaus que fixan la valor dau dolar. La valor de la moneda estatsunidenca seguís donc l'actualitat dei crisis economicas e deis intervencions federalas. Per exemple, en 2007-2008, baissèt fòrça en causa de la [[crisi economica de 2008|crisi dei ''subprimes'']]. Puei, au començament deis ans 2010, la crisi de la zòna [[èuro]] entraïnèt una aumentacion rapida de son cors. ==== Lo mantenement de l'egemonia dau dolar ==== La disparicion dau sistèma de Bretton Woods a gaire menaçat la posicion dau dolar dins l'economia mondiala. D'efiech, en causa de la poissança economica estatsunidenca, la màger part dei país contunian d'aver fisança dins aquela moneda. Lo desvolopament de blòts economics concurrents en [[Euròpa]] e en [[Asia]] a tanben pauc d'efiechs car lo dolar demòra largament la premiera [[devisa (moneda)|devisa]] utilizada dins lo [[comèrci]] mondiau. Per exemple, en abriu de 2019<ref>Bank for International Settlements, ''Triennial Central Bank Survey Foreign exchange turnover in April 2019'', 16 de setembre de 2019, p. 10.</ref>, lo dolar èra implicat dins 88,3% dei transaccions internacionalas còntra 32,3% per l'[[èuro]], 16,8% per lo [[yen]], 12,8% per la [[liura esterlina]] e 4,3% per lo [[renminbi]]. == Economia == Lo dolar estatsunidenc es gerit per lo [[govèrn federau deis Estats Units d'America]], en particular per lo [[Secretariat au Tesaur]]. La [[Resèrva Federala deis Estats Units]] – la [[banca centrala]] deis [[USA|Estats Units]] – a ges de mandat per comunicar sus sa valor. Pasmens, coma aquela institucion es actualament encargada de la [[politica monetària]] dau país, a un ròtle important dins lei variacions de valor de la moneda sus lei mercats financiers internacionaus. Uei, lo dolar estatsunidenc a un ròtle centrau dins l'[[economia]] mondiala. D'efiech, en [[moneda escripturala]], es : * la principala [[moneda de resèrva]] utilizada dins lo monde per lei bancas centralas (61% en 2019)<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''World Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves'', [https://data.imf.org/regular.aspx?key=41175], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa pus utilizada dins lo [[comèrci]] internacionau. * la principala devisa tracta sus lo mercat dei cambis. En 2019, èra present dins 88% dei transaccions (còntra 32% per l'[[èuro]])<ref>'''[[anglés|(en)]]''' ''Triennial Central Bank Survey - Foreign exchange turnover in April 2019'', [https://www.bis.org/statistics/rpfx19_fx.pdf], consultat lo 28 de mai de 2022.</ref>. * la devisa dei mercats financiers pus importants de la [[planeta]]. Pasmens, l'[[èuro]] èra a menaçar aquela posicion. En [[moneda fiduciària]], l'usatge dau dolar es frequent dins fòrça [[Estat]]s. Mai de 50% de son en cors es tengut dins de depaus realizats en defòra deis Estats Units. En mai d'aqueu país, es tanben oficialament utilizat per 11 Estats e per un territòri neerlandés deis Antilhas. == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Acòrds de Bretton Woods]]. * [[Moneda]] * [[Moneda de resèrva]] * [[Piastra espanhòla]] * [[Resèrva Federala deis Estats Units]] * [[Secretariat au Tesaur]] * [[Thaler]] === Liames extèrnes === * [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/USA-B-En.htm Bilhets del Dolar US] {{en}} {{de}} === Bibliografia === * '''[[francés|(fr)]]''' Philippe Flandrin, ''Les thalers d'argent. Histoire d'une monnaie commune'', Le Félin, 1997. * '''[[espanhòu|(es)]]''' Manuel Vilaplana, ''Historia del real de a ocho'', Persiva EDITUM, 1997. === Nòtas e referéncias === <references/> [[Categoria:Moneda]] [[Categoria:Moneda nacionala]] [[Categoria:Moneda d'America]] [[Categoria:Forex]] [[Categoria:Istòria economica]] [[Categoria:Economia americana]] dy65uhxf5cmi7o21aeuhegr7xxho5d1 0 31420 2328110 2240136 2022-08-12T13:05:31Z Jiròni B. 12090 La fòrma 'marchoés -oesa' exista dins mai d'un parlar marchés. wikitext text/x-wiki <!--Article redigit en lemosin--> {{Veire omonims|marcha}} [[File:France 1154-en.svg|thumb|right|300px|Mapa de França en 1154, amb lo Comtat de la Marcha en son centre.]] [[Imatge:Arms of the Lords of Lusignan.svg|thumb|right|150px|Un daus prumiers escuts de Marcha, de l'Ostau de Lusinhan]] '''Marcha''' es la part septentrionala de la region istorica e culturala de [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], en [[Occitània]]. Se creèt au sègle X coma una zona militara (una "marcha") dins lo nòrd dau duchat de la granda [[Aquitània (Occitània)|Aquitània]] medievala, per luchar contra las atacas daus vikings que remontavan las ribieras. Durant lo [[Regim Ancian]], separèron completament Marcha de la rèsta de Lemosin e ne faguèron una província a despart. Pasmens lo sentiment regionau lemosin existís en Marcha. [[Image:Blason Boubon-La Marche.svg|right|150px|thumb|Escut modèrne de Marcha (ostau de Borbon)</small>]] [[Imatge:Carte_de_la_Marche.svg|center|450px|thumb|La Marcha e los departaments]] [[Imatge:carta_occitan_lemosin.jpg|thumb|right|150px|Espaci dialectau de l'occitan Lemosin e dau Marchés]] Correspond emb lo nòrd e lo centre daus departaments de [[Cruesa (departament)|Cruesa]] e de la [[Nauta Vinhana]]. Lo gentilici es '''marchés -esa''' (mai localament '''marchoés -oesa'''). ===Vejatz tanben=== * [[Bassa Marcha]] * [[Nauta Marcha]] {{RegOc}} {{RegFr}} [[categoria:Província istorica francesa]] [[categoria:Marcha]] [[categoria:Lemosin (Occitània)]] nglwq8pkhpkbkv3sbp5pvs257hdnm3m 0 33529 2328107 2166703 2022-08-12T12:44:40Z Jiròni B. 12090 Lo marchés emplec lo "e" mut en luòc deus "a" per los feminins singuliers. Es pas question 'quí de fonetica. wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!--Article redigit en lemosin--> Lo ''País de La Sotrane'', en marchés, '''País de La Sostrana''' (en [[lemosin]] segon la grafia classica) o '''País Sostranian''', es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]]. Sa vila principala es [[La Sostrana]]. Lo nom de la vila en grafia classica es socializat en francés per la ''Communauté de communes du Pays Sostranien'' e lo gentilici ''Sostranien'' dins la mesma lenga. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:País de La Sostrana]] [[Categoria:Parçan de Lemosin (Occitània)]] [[Categoria:Parçan occitan]] n2evxc0hhd9ce16szrxdjnhtneisase 2328108 2328107 2022-08-12T12:50:20Z Jiròni B. 12090 Ajost de 'na carta wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} <!--Article redigit en lemosin--> [[File:Pays de la Souterraine.png|right|thumb|Carta dau Lemosin en francés, emb lo País de La Sotrane en rosseu]] Lo ''País de La Sotrane'', en marchés, '''País de La Sostrana''' (en [[lemosin]] segon la grafia classica) o '''País Sostranian''', es un [[parçans d'Occitània|parçan d'Occitània]]<ref>Segon la classificacion de [[Frederic Zégierman]].</ref> situat en [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]]. Sa vila principala es [[La Sostrana]]. Lo nom de la vila en grafia classica es socializat en francés per la ''Communauté de communes du Pays Sostranien'' e lo gentilici ''Sostranien'' dins la mesma lenga. ==Nòtas== <references /> [[Categoria:País de La Sostrana]] [[Categoria:Parçan de Lemosin (Occitània)]] [[Categoria:Parçan occitan]] bxc0u13j4lgfv852lbjfpxlcqswno4d 0 42985 2328128 2252687 2022-08-12T19:17:41Z Jfblanc 104 wikitext text/x-wiki {{Cap d'estat o govèrn | Nom= Alfredo Stroessner | Imatge = | Títol_politic= President | Nacion= de {{Paraguai}} | Periòde_govèrn1= entre lo [[15 d'agost]] de [[1954]] e lo [[3 de febrièr]] de [[1989]] | Predecessor1 = [[Tomás Romero Pereira]] | Successor1 = [[Andrés Rodríguez Pedotti]] | Periòde_govèrn2= | Predecessor2 = | Successor2 = | Jorn_Naissença= [[3 de novembre]] de [[1912]] | Luòc_Naissença= [[Encarnación, Paraguai|Encarnación]], [[Paraguai]] | Jorn_Mòrt= [[16 d'agost]] de [[2006]] | Luòc_Mòrt= [[Brasília]], [[Brasil]] | Maridat_amb= | Profession= militar (general) | Partit= ''Partido Colorado'' }} Lo general '''Alfredo Stroessner Matiauda''' ([[1912]]-[[2006]]), foguèt un dictator e lo president de [[Paraguai]] de [[1954]] a [[1989]]. {{Clr}} {{dinastia|color1=|color2=lightblue|abans= [[Tomás Romero Pereira]]|aprèp=[[Andrés Rodríguez Pedotti]]|nom=[[Imatge:Coat of arms of Paraguay.svg|50px]] <br /> [[Lista dels presidents de Paraguai|President de Paraguai]] <br /> [[15 d'agost]] de [[1954]] - [[3 de febrièr]] de [[2006]]}} {{DEFAULTSORT:Stroessner, Alfredo}} [[Categoria:President de Paraguai]] [[Categoria:Naissença en 1912]] [[Categoria:Decès en 2006]] lm2n98zjwp2zp1g5323w1rnvy9y77jk 0 54575 2328139 2317694 2022-08-12T22:54:09Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Anlar | nom2 = ''Anla'' | imatge = Anla_village.jpg | descripcion = Lo vilatge | lògo = cap | escut = Blason de la ville d'Anla (Hautes-Pyrénées).svg | escais = Eths maquinhons | ist = {{Gasconha}} {{Comenge}} | parçan = [[Varossa]] | region = {{Occitània (Region)}} | departament = {{Hauts Pirenèus}} | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Maulion de Varossa|Maulion de Varossa]] avant 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de Nestés e Varossa|CC de Nestés e Varossa]] | insee = 65012 | cp = 65370 | cònsol = Serge Picot | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 43.0036 | longitud = 0.5828 | alt mej = 513 | alt mini = 476 | alt maxi = 746 | km² = 2.85 |}} '''Anlar'''<ref>https://toponimiaoc.webs.com/65hautspirenus.htm</ref> (''Anla'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Diocèsi de Comenge|Comenge]] e de [[Varossa]] situada en eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] e era [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65012.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [al'la]. Eras fòrmas ancianas que son : ''de Anlar de Barossa'' en 1196-1197, ''de Anlario'', en latin, en 1387, ''Anla'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=868&titre=anla</ref>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], eth sufixe ''-ar'' deth latin ''-aris'' qu'ei un sufixe collectiu vegetau, mes eth radicau es desconeishut; eth nom qu'ei escur<ref name = glb/>. == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65012 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= [[2026]] |Identitat=Serge Picot |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= [[2008]] |Identitat= Guy Simon|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1995 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65012 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=272 |1846=262 |1851=267 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=174 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=123 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 73 |1968= 65 |1975= 66 |1982= 60 |1990= 50 |1999= 48 |2005= |2006=70 |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|012}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|012}}/2.85) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna de Comenge]] [[Categoria:Comuna de Varossa]] [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] 8b8rft69y655is6mt4r9zciwhibihtb 0 54577 2328140 2268223 2022-08-13T06:01:14Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Dialècte Gascon}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Antishan | nom2 = ''Antichan'' | imatge = Antichan_01.jpg | descripcion = Eth vilatge. | lògo = cap | escut = Blason de la ville d'Antichan (Hautes-Pyrénées).svg | escais = Eths arreglats. | ist = {{Gasconha}} {{Comenge}} | parçan = [[Varossa]] | region = {{Occitània (Region)}} | departament = {{Hauts Pirenèus}} | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Maulion de Varossa|Maulion de Varossa]] avant 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de Nestés e Varossa|CC de Nestés e Varossa]] | insee = 65014 | cp = 65370 | cònsol = Jean-Yves Arné | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 42.9956 | longitud = 0.5831 | alt mej = | alt mini = 493 | alt maxi = 648 | km² = 1.19 |}} '''Antishan'''<ref>[http://toponimiaoc.webs.com/ Sit Toponimia occitana]</ref> (''Antichan'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Diocèsi de Comenge|Comenge]] e de [[Varossa]] situada en eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] e era [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65014.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [anti'chã] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''a Antissa'' en 1235-1236, ''De Antixano'', en latin, en 1387, ''Antichan'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=870&titre=antichan</ref>. Segon tots eths autors, ''Antishan'' que vien deth nom latin d'òmi ''Antistius'', dab eth sufixe ''-anum''. Antishan qu'èra era proprietat d'Antistius<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 21</ref>{{,}}<ref name = glb/>. == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65014 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= seteme de [[2012]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Jean-Yves Arné|Partit= |Qualitat= musician}} {{Elegit |Debuta=març de [[2008]] |Fin= seteme de [[2012]] |Identitat= Noël di Nitto|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat=Bernard Crauste |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2001 |Identitat=Jean-Paul Baldissin |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin=1995 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65014 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=150 |1846=168 |1851=177 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=134 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=106 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 42 |1968= 50 |1975= 41 |1982= 31 |1990= 21 |1999= 27 |2004=29 |2006= |2007= |2008= |2009=37 |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|014}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|014}}/1.19) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna de Comenge]] [[Categoria:Comuna de Varossa]] [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] qsx8peog7z2dlzdwhbd9lw21iancjcl 0 63070 2328124 2250447 2022-08-12T18:25:02Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana |ist={{Gasconha}} |carta=oc | nom2= Tajan |nom=Tajan | lògo= | imatge=Tajan (Hautes-Pyrénées) 1.jpg | descripcion=Vista deu vilatge. |escut= Blason ville fr Tajan (65).svg | region = {{Occitània (Region)}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | insee= 65437 |cp= 65300 |cònsol= André Recurt |mandat= [[2020]]-[[2026]] ||longitud= 0.4606 |latitud= 43.1892 |alt mini= 394 |alt mej= 442 |alt maxi= 564 |km²= 4.93 |gentilici= tajanés }} '''Tajan''' (''Tajan'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], administrada per eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] e era [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. Qu'ei tanhenta de [[Lanamesa]]. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65437.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [ta'ya] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''A. de Taian'' en 1250, ''de Tayano'', en latin, en 1389, ''de Tayano'', en latin, ath sègle XV, ''Tajan'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=1251&titre=tajan</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Tajan'' que vien benlhèu deth nom latin d'òmi ''Tatius'', dab eth sufixe ''-anum''<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 668</ref>. Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Tajan'' que vien deth nom latin d'òmi ''Tadius'' e sufixe ''-anum''<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], eths dus que son atestats e possibles. ''Tajan'' que vien deth nom latin d'òmi ''Tatius'' o ''Tadius'', dab eth sufixe ''-anum''. Tajan qu'èra la proprietat de Tatius o de Tadius<ref name = glb/>. ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 65437 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= [[2026]] |Identitat= André Recurt|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1971]] |Fin= 2008 |Identitat=Alban Castex |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1971 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 65437 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=315 |1846=323 |1851=323 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=282 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=227 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 188 |1968= 182 |1975= 167 |1982= 157 |1990= 147 |1999= 145 |2006=137 |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|437}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|437}}/4.93) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] cbw4g7wqmq3l7gwstx21z8qn6kgbj2s 0 65805 2328106 2307345 2022-08-12T12:40:57Z Jiròni B. 12090 Lo marchés utiliza lo "e" mut finau en luòc deu "a" per los feminins pluriaus. Es pas question 'quí de fonetica. La fonetica francesanta siriá : la Soutane... wikitext text/x-wiki {{Dialecte Lemosin}} {{Infobox vila occitana |nom=La Sostrana | lògo=cap |nom2=''La Souterraine'' | imatge=View over La Souterraine.jpg | descripcion=Vuda de La Sostrana despeu la pòrta ''Sent Jan'' |escut=Blason_La_Souterraine_23.svg | parçan = [[País de La Sostrana]]<ref>https://www.jornalet.com/editorial/7560/lo-trabalh-de-recuperacion-de-las-encontradas-doccitania-contunha</ref> |ist={{Lemosin}} |region= [[Novela Aquitània]] |departament={{Cruesa}} |arrondiment= |canton= |insee=23176 |cp=23300 |cònsol=Jean-François Muguay |mandat=[[2014]]-[[2020]] |intercom= |longitud=1.4862 |latitud=46.2374 |alt mini=284 |alt maxi=456 |km²=37.07 |gentilici= sostranhier |}} '''La Sostrana''', (en [[marchés]], ''La Sostrane'' [la su'tranə]) o ''La Sosterrana''<ref>[http://www.oocities.org/toponimiaoccitana/23.html] en la web Toponimiaoccitana.</ref>, '''La Sotrana'''<ref>Christian Laux, ''Dictionnaire Occitan-Français, Languedocien'', ''Noms Propres'', par Serge Granier, p. 620</ref>, (en [[borbonés]] ''La Soutraine'' o ''La Soutrane'', en [[francés]] ''La Souterraine'') es una vila [[Occitània|occitana]] situada dins lo [[Creissent]] [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]] e es la [[capitala]] dau [[País de La Sostrana]]. Administrativament, se tròba dins lo [[Departament francés|departament]] de [[Cruesa (departament)|Cruesa]] e la [[Region francesa|region]] de [[Novela Aquitània]], <small>ancianament de [[Lemosin (region)|Lemosin]]</small>. ==Geografia== [[File:Carta dau Lemosin.svg|left|thumb|''La Sostrana'' dins l'anciana region Lemosina, sas vilas e borgs principaus]] [[File:Carta_occitan_lemosin.pdf|thumb|left|350px|''La Sostrana'' e los espacis dialectaus de l'occitan Lemosin e dau Marchés]] {{clr}} ==Toponimia== Doas grafias, per un resultat fonetic semblable, son a considerar : ''La Sotrana'' e ''La Sostrana'' (''La Sotarrana'' es una fantasiá pseudo-etimologica e ''La Sostrane'' es l'equivalent de [[Baiona]] escrit ''*Baione''). Lo Petit Levy pòrta l'adjectiu ''sotran'' coma sinonimes de ''soteiran'' o ''sotiran'', emb la traduccion « inferieur, bas » (en occitan : inferior, bas/baish). L'antonime es ''sobeiran'' o ''sobiran'' <ref>Emil Levy, ''Petit Dictionnaire Provençal-Français, reedicion Culture Provençale et Méridionale, Raphèle-lès-Arles, 1980</ref>. Sembla pas, pasmens, que lo sens siá topografic, maugrat que la vila es dins una depression. Lo nom (atestacion de 1268, ''Subterranea'') se referís a la cripta de l'anciana abadiala, o egleisa bassa, de grandas dimensions <ref>Ernest Nègre, ''Toponymie générale de la France : étymologie de 35 000 noms de lieux'', vol. 3 : ''Formations dialectales (suite)'' ; ''formations françaises'', Genève, Librairie Droz, coll. « Publications romanes et françaises » (no 195), 1991, 1852 p. 1520, legir en linha https://books.google.fr/books?redir_esc=y&hl=fr&id=AdAYRLukKUcC&q=La+Souterraine#v=snippet&q=La%20Souterraine&f=false</ref>{{,}}<ref>Bénédicte Boyrie-Fénié, Jean-Jacques Fénié, ''Toponymie des Pays Occitans'', edicions Sud-Ouest, 2007, p. 383</ref>. Donc, chau considerar, puslèu que lo mot ''soteiran'' > ''sotran'', una contraccion dau mot lemosin ''sosterran(h)a'' : '''La Sostrana''', socializada en francés per la ''Communauté de Comunes du Pays Sostranien'' e lo gentilici ''Sostranien''. Dins lo parlar, ''-st-'' se pronóncia coma ''-t-'' e ''La Sostrana'' se pronóncia coma ''La Sostrane'' (ambe ''-e'' francés). ==Istòria== La Sostrana annèxa ''La Souterraine-Paroisse (Limousin)'' (en francés), entre 1790 e 1794. ==Administracion== ===Lista daus maires=== {{ElegitDebuta|insee=23176 |Títol= Lista daus maires successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2020]] |Identitat=Jean-François Muguay|Partit=[[PS]] |Qualitat=retirat foncion publica }} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2008 |Identitat=Yves Furet |Partit=[[PS]] |Qualitat=provisor, conselhièr general (mòrt en foncion lo 3 d'aost 2008) }} {{Elegit |Debuta= [[1977]] |Fin= 1995 |Identitat=Fernand Villard |Partit=aparentat [[PCF]]|Qualitat=ensenhaire }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1977 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ===Intercomunalitat=== * En 2015, lo [[canton de La Sostrana]] demoret tau coma èra. ==Demografia== {{Demografia |insee=23176 |1793=2966 |1800=2665 |1806=2607 |1821=2698 |1831=2921 |1836=3148 |1841=3092 |1846=3385 |1851=3680 |1856=3953 |1861=3754 |1866=4029 |1872=4131 |1876=4356 |1881=4562 |1886=4929 |1891=4773 |1896=4586 |1901=4648 |1906=4705 |1911=4308 |1921=4129 |1926=4205 |1931=4106 |1936=4482 |1946=5074 |1954=5090 |1962=4718 |1968=5104 |1975=5302 |1982=5690 |1990=5459 |1999=5320 |2004= |2006=5309 |2007= |2008=5435 |2009=5496 |2013=5366 |cassini=36764 |senscomptesdobles= 1962}} * En {{popfr23|0}} la populacion èra de {{popfr23|176}} abitants. ==Luecs e monuments== <gallery> File:F09.N.-D. de La Souterraine.0108.jpg|L'egleisa Nòstra Dama de La Sostrana Tower_of_La_Porte_St_Jean_at_La_Souterraine.jpg|La Pòrta Sent Jan, sa tor. La lanterna aus mòrts (pas d'imatge) </gallery> ==Personalitats liadas a la comuna== * Marcel Rémy, escrivaire de La Sostrana. ==Veire tanben== ===Liams connexes=== ===Liams externes=== * [http://www.jornalet.com/actualitats/parcan/pais-de-la-sotarrana Paja d'informacions en occitan dau ''Jornalet'' sus lo País de La Sotrane.] ==Nòtas e referéncias== ===Nòtas=== <references group="N"/> ===Referéncias=== {{reflist}} {{Multibendèl | Portal Lemosin | Portal Occitània | Portal Cruesa | Portal Comunas de França }} {{Comunas de Cruesa}} [[Categoria:Comuna de Cruesa]] [[Categoria:Comuna de Lemosin (Occitània)]] 5qk8r5qamsogdwxw5upqlrx591l51y2 4 67690 2328148 2328018 2022-08-13T07:32:17Z Novaria85 38779 /* Per */ wikitext text/x-wiki <!---{{Infobox |tematica= |carta= }}---> {| | width="170" valign="top" | __TOC__ | width="*" valign="top" | {{/Entèsta}} |} ==Vòtes== <!-- Òrdre cronologic IMPERATIU, senon los debats ancians tot en bas demoraràn indefinidament dins l'oblit. Incitam la gent a votar pels debats ancians, que nos en desbarrassem enfin...--> <!----------------------------------------------------------------------> <!------------- Escriure pas res en dejós d'aqueste blòt.---------------> <!----------------- RAMPÈL : los imatges es pas aquí ! -----------------> <!----------------------------------------------------------------------> ==Setembre de 2009== 3 de setembre de 2009: de suprimir [[troyes]] (corregit en "tròias"). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 3 setembre de 2009 a 17.06 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Mertyl|Mertyl]] ([[Discussion Utilizaire:Mertyl|d]]) 3 setembre de 2009 a 23.09 (UTC) 4 de setembre de 2009: de suprimir [[dictatura]] (gramatica e redaccion). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 4 setembre de 2009 a 12.03 (UTC) 9 de setembre de 2009: de suprimir las entradas [[alesbes]], [[artzentales]], [[karrantza]], [[turtzioz]], [[lapoblación]], [[uharte Garazi]], [[erriberri]] e [[ainhize-Monjolose]] (tornar nomenats "villafranca (navarra)", "arcentales", "carranza", "trucios", "la poblacion", "uhart de cisa", "olite" e "aniça-montgelós") e [[darrèr discors de Manuel Azaña]] e [[rapòrt del Comissari als dreches de l'òme del Conselh d'Euròpa sus la Comunautat Autonòma Basca (2001)]] (articles inconcluses). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 9 setembre de 2009 a 16.22 (UTC) 12 de seteme de 2009: de suprimir [[vergonha (psicologia)]] (esbós non enciclopedic). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 12 setembre de 2009 a 19.04 (UTC) 21 de setembre de 2009: de suprimir las entradas [[La Bastida-Clarença]] e [[Discutir:La Bastida-Clarença]] (corregit en "La Bastida de Clarença" segon lo nom ancian e un panèu a Baiona) e [[Urraul Ekialdekoa]], [[Doneztebe]] e [[Villafranca (Navarra)]], (corregits en "Vath Arromançada d'Urraul", "Sent Estève (Hauta Navarra)" e "Vilafranca (Navarra)"). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 21 setembre de 2009 a 18.17 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 21 setembre de 2009 a 19.00 (UTC) 25 de setembre de 2009: de suprimir las entradas [[Aguilar Kodes]], [[Allin]], [[Cascante]], [[Castejón]], [[Deikaztelu]], [[Elo]], [[Gazteluberri]], [[Lerin]], [[Luzaide]], [[Mues]], [[Murchante]], [[Murillo el Cuende]], [[Olite]], [[Piedramillera]], [[Pitillas]], [[Puiu]], [[Ribaforada]], [[San Adrián]], [[San Martin Unx]], [[Uharte]], [[Uharte-Arakil]], [[Urrotz]], [[Urrotz (Malerreka)]], [[Valtierra]], [[Villamayor de Monjardín]], [[Zangoza]], [[Zarrakaztelu]] (articles tornar nomenats) e [[Vila Màger de Mont Jardín]] e [[Villa Màger de Mont Jardín]] (èrrors). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 25 setembre de 2009 a 07.37 (UTC) {{fach}} [[Utilizaire:Mertyl|Mertyl]] ([[Discussion Utilizaire:Mertyl|d]]) 25 setembre de 2009 a 18.31 (UTC) 30 de setembre de 2009: de suprimir [[Centre Nacionau d'Entresenha (Espanha)]] e las paginas de redireccion [[Centre Nacional d'Entresenha]] e [[Centre Nacionau d'Entresenha]] (non enciclopedic en l'estat, l'article fornissent d'entresenhas non confrontadas). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 30 setembre de 2009 a 22.32 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 1 octobre de 2009 a 10.21 (UTC) ==Octobre de 2009== 2 d'octobre de 2009: de suprimir [[Servici d'entresenha]] (gramatica e redaccion), las paginas de redireccion [[Rensenhament]] e [[Espionatge]] e la pagina de discussion [[Discutir:Servici d'entresenha]] e de suprimir [[Companhia deu Camin de Hèr de Tudèla a Bilbao]] (esbòs). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 2 octobre de 2009 a 08.30 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 2 octobre de 2009 a 09.12 (UTC) 8 d'octobre de 2009: de suprimir las entradas [[Sant Sebastian (Guipuscoa)]], [[Hondarribia]], [[Cautarès]], [[Discutir:Cautarès]], [[Andosilla]], [[Hiriberri (Aezkoa)]] e [[La Guarda de Navarra]] (èrrors divèrsas) e [[Còp d'Estat]] (esbòs non enciclopedic). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 8 octobre de 2009 a 19.07 (UTC) 17 d'octobre de 2009: de suprimir [[Lo comte Lucanor]] e [[carnaval]] (esbòsses), [[Erronkari]], [[Noain (Elortzibar)]] (tornar nomenats "Roncal" e "Noain (Vath d'Elortz)"), [[Sant Joan Pè de Pòrt]] ("Sent Joan Pè de Pòrt" forma tipica en gascon) e [[Labord]], [[Baisha Navarra]], [[Bassa Navarra]], [[Sola]], [[La Bastida de Clarença]] e [[Sent Sebastian (Guipuscoa)]] (redaccion: de refar per d'occitanofòns). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 17 octobre de 2009 a 19.00 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 18 octobre de 2009 a 09.16 (UTC) 20 d'octobre de 2009: de suprimir los esbòsses sus [[Patxi Zabaleta]], [[Patxi López]], [[Josu Jon Imaz]], [[Fernando Puras]], [[José Antonio Santano]], [[José Antonio Santano Clavero]] e [[Uxue Barkos]]. [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 20 octobre de 2009 a 07.20 (UTC) :{{fach}} fach ! [[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 20 octobre de 2009 a 18.24 (UTC) ::Demandi tamben la supression de las entradas [[Hont Arràbia]] e [[Irun]]. [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 20 octobre de 2009 a 18.54 (UTC) 21 d'octobre de 2009: de suprimir l'entrada [[Ziortza-Bolibar]]. [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 21 octobre de 2009 a 15.13 (UTC) :{{fach}} fach ! ==Març de 2010== 1èr de març de 2010: de suprimir, se siatz consents, la pagina "Florença", qu'es venguda una pagina de redireccion. L'explicacion es [[Discutir:Florença|aicí]]. [[Utilizaire:Vivarés|Vivarés]] ([[Discussion Utilizaire:Vivarés|d]]) 1 març de 2010 a 14.48 (UTC) :Fach. La pagina "Florença" correspònde ara a la vila de Toscana. Grandmercé Mertyl. [[Utilizaire:Vivarés|Vivarés]] ([[Discussion Utilizaire:Vivarés|d]]) 3 març de 2010 a 22.47 (UTC) 1èr de març de 2010: de suprimir lei categorias vuejas, qu'ai remplaçadas per de rasons de tipografia o de formulacion de son nom (cf. [[:Categoria:Pagina prepausada a la supression]]). [[Utilizaire:Vivarés|Vivarés]] ([[Discussion Utilizaire:Vivarés|d]]) 1 març de 2010 a 14.53 (UTC) :{{fach}}--[[Utilizaire:Jfblanc|Jblanc (Joan Francés Blanc)]] ([[Discussion Utilizaire:Jfblanc|d]]) 8 març de 2010 a 08.41 (UTC) 30 de març de 2010: de suprimir los portaus e los modèus de Lemosin e de Perigòrd (paginas d'assag de refar en considerant d'autres punts de vista). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 30 març de 2010 a 14.00 (UTC) :{{contra}} Sembla qu'as cambiat d'idèa. --[[Utilizaire:Jfblanc|Jfblanc (Joan Francés Blanc)]] ([[Discussion Utilizaire:Jfblanc|d]]) 31 març de 2010 a 06.58 (UTC) ==Agost de 2010== 16 d'agost de 2010, diluns: de suprimir ''[[Ertzaña]]'' (esbos non enciclopedic; entresenha mancanta). [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 16 agost de 2010 a 09.18 (UTC) :{{fach}} Hèit ! --— [[User:Jfblanc|J. F. B.]] ^{<small>([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])</small>} 16 agost de 2010 a 09.29 (UTC) ==Març de 2011== De suprimir, se vos plai, lo [[modèl:utilizaire Wikipedian del Reialme de Juda]], lo [[modèl:utilizaire Wikipedian Adèpte d'Apollòni de Tiana]]. Coralament, [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 15 març de 2011 a 15.53 (UTC) ==Mai de 2011== Demandi de suprimir l'istoric d'[[utilizaire:tuc negre]]. [[Utilizaire:Tuc negre|Tuc negre]] ([[Discussion Utilizaire:Tuc negre|d]]) 11 mai de 2011 a 09.48 (UTC) ==Octobre de 2011== De suprimir, SVP, [[garda]] en mai de las redireccions [[guarda]], [[gardian]], [[guardian]] (infraesbòs). [[Utilizaire:ܒܘܪܓܐ|ܒܘܪܓܐ]] ([[Discussion Utilizaire:ܒܘܪܓܐ|d]]) 1 novembre de 2011 a 20.23 (UTC) :Hèit --— [[User:Jfblanc|Joan Francés B.]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 2 novembre de 2011 a 05.16 (UTC) ==Febrièr de 2014== De suprimir, SVP, [[Utilizaire:Izkilanttoa]], [[Modèl:Utilizaire Wikipedian apatrida]] e [[Modèl:Utilizaire demòra Republica Democratica Espanhòla]] (errors). [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 27 febrièr de 2014 a 16.19 (UTC) ==Març de 2014== De suprimir, SVP, [[protobasco]], [[protobasc]] (l'article es pas logicament estructurat). [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 24 març de 2014 a 11.51 (UTC) :Hèit! --— [[User:Jfblanc|Joan Francés B.]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 25 març de 2014 a 07.55 (UTC) ==Agost de 2014== De suprimir, SVP, los esbòsses contenent pas gaire que lo títol e los articles contenent de nombrosas errors d'estil de mal resseguir, listats dins la categoria "pagina prepausada a la supression" e, pus particularament, aqueles senhalats concernissent la preïstòria, l'antiquitat e l'edat mejana: [[Silurian]], [[Cauna de l'Arago]], [[Cuneïfòrme]], [[Campanifòrme]], [[Cultura dau vas campanifòrme]], [[Cultura del vas campanifòrme]], [[Discutir:Cultura del vas campanifòrme]], [[Cultura deth vas campanifòrme]], [[Discutir:Cultura deth vas campanifòrme]], [[Cultura deu vas campanifòrme]], [[Vas campanifòrme]], [[Espelugas de Gargàs]], [[Fàcies]], [[Machaerus]], [[Peiregordian]], [[Peiregordian Superior]], [[Perigordian Superior]], [[Fonzier]], [[Fonzièr]]; la literatura: [[Cançon de mio Cid]], [[Cançon de Mio Cid]], [[Gonzalo de Berceo]], [[Hernando del Pulgar]], [[Pedro López de Ayala]]; la religion: [[Possession (antropologia)]], [[Ponç Pilat]], [[Apollòni de Tiana]], [[Barrabàs]], [[Discutir:Barrabàs]], [[Simon lo Mague]], [[Sant Torquat (Tricastin)]], [[Torquat (Tricastin)]], [[Domenge de Silòs]], [[Nestorius]], [[Pau de Tars]], [[Ovadia Yosef]], [[Gilgul haneshamot]]; lo país basc: [[Argantzun]], [[Auritz (omonimia)]], [[Comtat de Trebiñu]], [[Judimendi]], [[Comunitat Forala de Navarra]], [[Puiu]], [[Portal:Abando]], [[Modèl:Portal d'Abando/Introduccion]], [[Modèl:Portal d'Abando/Lutz sus...]], [[Modèl:Portal d'Abando/Arquitectura religiosa]], [[Modèl:Portal d'Abando/Geografia e natura]], [[Modèl:Portal d'Abando/Arquitectura civila]], [[Modèl:Portal d'Abando/Esculturas]], [[Modèl:Portal Abando]], [[Calada de Bilbao]]; la seguretat: [[KGB]], [[Veïcul militar]], [[Minhon]], [[Miquelet]], [[Polícia de la Generalitat de Catalonha]], [[Centre Nacional d'Entresenha d'Espanha]], [[Còs Nacionau de Polícia d'Espanha]], [[Ertzaintza]], [[Garda Civila (Espanha)]]; l'arquitectura: [[Torre de Don Borja]]; e la medecina: [[Moshe Prywes]], [[Òbra de Socors ais Enfants]], [[Memòria]], [[Neuropsicologia]], [[Càncer del palmons]], [[Narcotic]], [[Trebol bipolar]], [[Tresvirament bipolar]], [[Triscaidecafobia]]. Coralament, [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 18 agost de 2014 a 10.02 (UTC) :Hèit! --— [[User:Jfblanc|Joan Francés B.]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 18 agost de 2014 a 10.31 (UTC) ==Setembre de 2014== Demandi la supression, SVP, d'[[Espeluga d'Antoliña]], [[Espeluga d'Arenaza]]‎, [[Espeluga d'Atxuri]], [[Espeluga de Goikolau]], [[El Rincón]], [[Venta de ‎Laperra]], [[Espeluga d'Altxerri]] (esbòsses non enciclopedics). [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 18 setembre de 2014 a 11.57 (UTC) : Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 18 setembre de 2014 a 21.41 (UTC) Demandi la supression, SVP, de [[Malhs de Riglos]] (l'article presenta de dificultats). [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 23 setembre de 2014 a 11.53 (UTC) :Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 23 setembre de 2014 a 15.22 (UTC) Prepausi la supression, SVP, de [[Senescauciá d'Angieus]], [[Senescauciá de Baugé]], [[Senescalciá de Beaufort]], [[Seneschauciá de Château-Gontier]], [[Seneschauciá de La Flèche]], [[Seneschauciá de Laudun]], [[Senescaucia de Saumur]], [[Generalitat de Tors]], [[Senescalciá de Besièrs‎]], [[Senescauciá de Bèucaire‎]], [[Senescalciá de Montpelhièr‎]], [[Seneschauciás de Bretanha]] (ne soi l'unic autor; las errors d'aqueles articles son de mal resseguir). [[Utilizaire:Izkilanttoa|Izkilanttoa]] ([[Discussion Utilizaire:Izkilanttoa|d]]) 26 setembre de 2014 a 16.34 (UTC) :Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 26 setembre de 2014 a 17.04 (UTC) == Octobre de 2014 == Prepausi la supression d'[[òdi]] (non enciclopedic). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 4 octobre de 2014 a 22.17 (UTC) :Soi pas segur que siá (enfin, las versions suprimidas) non enciclopedic. Ai fintat l'article en francés que fa d'allusions a de filosòfs coma Ortega y Gasset. Es un subjècte filosofic de melhorar la redaccion. Se pòdi far una propausicion, es de ne discutir sus la pagina de discussion de l'article (e de'n parlar dins la Tavèrna, se per cas n'i a d'interessats). Coralament, --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 5 octobre de 2014 a 06.50 (UTC) ::Demandi la supression de l'article puèi que las primièras versions [https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=%C3%92di&direction=prev&oldid=252835] contenon una frasa malurosa restacada a un imatge odiós [http://img1.liveinternet.ru/images/attach/c/4/80/559/80559543_Antiruss.jpg] ara dessaparegut. [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 7 octobre de 2014 a 18.41 (UTC) == Novembre de 2014 == Prepausi la supression de [[François Asselineau]]: cap de "''notorietat nacionala, regionala, provinciala o cantonala''" - [[Wikipèdia:Critèris d'admissibilitat dels articles#Personalitats politicas]] <small>("''Per evitar que Wikipèdia devenga un mejan d'autopromocion per de personas encara desconegudas dins lor domeni, se conselha de consagrar d’articles solament a las personas respondent almens a un dels critèris seguents : ...''" - [[Wikipèdia:Critèris d'admissibilitat dels articles#Personalitats politicas|#Biografias]]</small>). Vejatz tanben [http://archive.is/ImbUr la pagina escafada de wp en francés]: "''personnage pratiquement inexistant''" - LePlusNouvelObs, "''illustre inconnu''" - Causeur. [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 3 novembre de 2014 a 11.23 (UTC) : Mercés per vòstre vejaire, mas sèm pas la wikipèdia en francés aicí! Per contra se volètz crear d'articles aicí sètz benvenguts! Bona setmana, Claudi/[[Utilizaire:Capsot|Capsot]] ([[Discussion Utilizaire:Capsot|d]]) 3 novembre de 2014 a 12.18 (UTC) ::[[Wikipèdia:Paginas de suprimir/Entèsta#Debanament del vòte e tractament]]: "''Los contributors de Wikipèdia vòtan e donan lors avises respectius sus la proposicion de supression''", "''S'un consensus clar se desgatja aprèp una setmana, ...''" = [//oc.wikipedia.org/w/index.php?title=François_Asselineau&diff=1945499&oldid=prev cal una setmana!] <small>(sorry, I understand a lot in Occitan but I am totally unable to write)</small> [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 3 novembre de 2014 a 13.24 (UTC) ::: Adieu, lei critèris citats son solament una recomandacion per [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]]. An donc una valor limitada. De mai, coma [[Utilizaire:Capsot|Capsot]], siáu d'acòrdi per pas importar aiçí lei practicas de la wikipèdia francesa e restrénher lei supressions d'articles au minimom. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 3 novembre de 2014 a 21.32 (UTC) ::::Adieu, lei critèris citats son lei critèris balhats per la wikipèdia occitana, pas solament per io. <small>(I wanted to check "io" but I did not find an article about grammar?)</small> [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 4 novembre de 2014 a 06.20 (UTC) :::::Adieu, se ditz ''ieu'' ([jew] o [ju]) o ''jo'' ([ju] o [ʒo]) segond lo dialècte. En provençal es ''ieu''. La fòrma escricha ''io'' se tròba dins la lenga vièlha. Coralament, --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 4 novembre de 2014 a 17.34 (UTC) ::::::<small>[tuˈdʒu '''ju''' kanteˈʁaj ... ˈnisa la ˈbɛla] :) [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 4 novembre de 2014 a 19.47 (UTC)</small> :::::::Aimi melhor la version de Mauris, "Nissa rebella"... Senon, per informacion i a pas que 7 aeropòrts sus la wikipèdia en occitan: Blanhac, O'Hare e cinc au Vietnam. Es un forcauquierenc qu’a espandit un cèrt nombre de sites faus d'aeropòrts africans (coma lo de Vagadogo, au Borquina) que ''Le Monde'' ne ditz: «Ajoutant à la confusion, les pages Wikipedia des aéroports renvoient vers ces sites, personne ne les ayant jusque-là identifiés comme étant des faux.» (http://bigbrowser.blog.lemonde.fr/2014/11/04/le-faux-site-web-de-laeroport-de-ouagadougou-en-cache-dautres/) M’espofidi. --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 4 novembre de 2014 a 23.07 (UTC) :::Alara lei [[Wikipèdia:Critèris d'admissibilitat dels articles]] comptan pas e cal restrénher lei supressions d'articles au minimom? Per ieu es pas important, va plan, vosautres decidètz. [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 12 novembre de 2014 a 15.33 (UTC) ::::Adieu, comptan e comptan pas. Pel moment son solament de reviradas del francés, e caldrà un jorn que la comunautat prenga una decision... Amai, i aguèt pas de votacion per la supression de la pagina. Davant lo comportament dels amics de l'Asselineau, me sembla mai fin d'insistir dins l'article sus sas pauras resultas electoralas... Amistats, --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ^{([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]])} 12 novembre de 2014 a 18.13 (UTC) :::::Comprene, siéu d'acòrd, mai pòde pas ajudar. [[Utilizaire:Oliv0|Oliv0]] ([[Discussion Utilizaire:Oliv0|d]]) 12 novembre de 2014 a 20.57 (UTC) == Abril de 2015 == Demandi de suprimir [[ipocrisia]] (redaccion). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 30 abril de 2015 a 18.32 (UTC) : Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 30 abril de 2015 a 20.08 (UTC) Demandi de suprimir [[Juda Haleví]] (estil). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 3 mai de 2015 a 11.11 (UTC) : {{Contra}} (contra), Sorry but I can't really understand the reason it has been [https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Juda_Halev%C3%AD&type=revision&diff=1960998&oldid=1960968 so] deleted.., --[[Utilizaire:Gloria sah|Glo]] ([[Discussion Utilizaire:Gloria sah|d]]) 3 mai de 2015 a 12.11 (UTC) ::{{fach}} All right; i am the main author of that article, whose grammar and style were terrible; i have just improved it. Thank you very much, [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 3 mai de 2015 a 16.17 (UTC) ::::Wonderful evidence! I think that my discontent when one article is suppressed, becomes from the [https://eml.wikipedia.org/wiki/Speciale:UltimeModifiche eml.wkp fragility], from where I come, and therefore its abolition is always for me the last solution... :-) (forgive my bad English.. :-° Next time I'll write in French ;-p ), --[[Utilizaire:Gloria sah|Glo]] ([[Discussion Utilizaire:Gloria sah|d]]) 3 mai de 2015 a 18.51 (UTC) == Junh de 2015 == [[Soest (Alemanha)]] et [[Soest]] : Quelle différence? [[Soest (Alemanha)]] est inutile. Prepausi la supression de [[Soest (Alemanha)]]. --[[Utilizaire:Tremonist|Tremonist]] ([[Discussion Utilizaire:Tremonist|d]]) 9 de junh de de 2015 a 14.34 (UTC) : Fach, qu'en mai de la semblança, [[Soest (Alemanha)]] èra vuege. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 10 de junh de de 2015 a 13.40 (UTC) :: Mercé, Nicolas! :) --[[Utilizaire:Tremonist|Tremonist]] ([[Discussion Utilizaire:Tremonist|d]]) 10 de junh de de 2015 a 14.22 (UTC) == Julhet de 2015 == Demandi de suprimir: [[Abando]], [[Bakio]], [[Begoña]], [[Bilbao]], [[Deusto]] e [[Universitat de Deusto]] (esbòsses non enciclopedics / errors gramaticalas), [[Discutir:Bakio]] e [[Discutir:Chemtrail]]. [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 10 julhet de 2015 a 09.18 (UTC) :Hèit! --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]]) 10 julhet de 2015 a 13.31 (UTC) Demandi de suprimir: [[Jèsus]], [[Jèsus Crist]], [[Jèsus de Nazaret]] (esbòs non enciclopedic / errors gramaticalas). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 17 julhet de 2015 a 15.13 (UTC)</br> 28 de julhet de 2015: Demandi de suprimir, svp, [[un marit sens vocacion]] e [[lo caufaire novèl]] (concernirián a Wikisource) e [[Enrique Jardiel Poncela]] (esbòs incomplet). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 28 julhet de 2015 a 13.53 (UTC) :Hèit! --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]]) 28 julhet de 2015 a 17.13 (UTC)</br> Demandi de suprimir [[Pedro Bilbao]], [[Manchokuò]] (nauc de sabla) e [[Jèsus (omonimia)]] (pagina d'omonimia inutila). [[Utilizaire:Hegibeltz|Hegibeltz]] ([[Discussion Utilizaire:Hegibeltz|d]]) 31 julhet de 2015 a 18.23 (UTC) :Fach!--[[Utilizaire:Cedric31|Cedric31]] ([[Discussion Utilizaire:Cedric31|d]]) 1 agost de 2015 a 14.02 (UTC) == Octobre de 2015 == De suprimir, SVP, lei redireccions inutilas, leis esbòs contenent pas gaire que lo títol e leis articles comportant de nombroseis errors d'estil de mau resseguir listats dins la categoria "pagina prepausada a la supression" e, pus particularament, aquelei senhalats concernissent la Preïstòria: [[Forbes' Quarry]], [[Discutir:Forbes' Quarry]], [[Devil's Tower]], [[Discutir:Devil's Tower]]; la politica: [[Miguel Ángel Revilla]], lo País Basc: [[Deustua]], [[Govèrn Provisòri deu Bascoat]], [[Institut entà la promocion deus estudis sociaus]]; la literatura ispanica: [[cantiga]], [[estar çò qui soi]], [[las segondas de la mia vida]], [[Iker Anasagasti Cerrato]]; la literatura jusieva e lo judaïsme: [[Cesarèa]], [[Jardin de l'Edèn]], [[Amnon Yitzhak]], [[apocalipsi grèga de Baruc]], [[apocalipsi siriaca de Baruc]], [[criptojudaïsme]], [[Erodias]], [[Eròdes]], [[Eròdes eth Gran]], [[Eròdes lo Gran]], [[Eròdes lo Grand]], [[Gamaliel]], [[Gamaliel VI]], [[Gaon de Vilna]], [[Hillel Hazaken]], [[istòria dei judieus en Provença e en Lengadòc]], [[Discutir:istòria dei judieus en Provença e en Lengadòc]], [[Discutir:Jèsus Crist]], [[Khad Gadia]], [[Khanuca]], [[Martin Buber]], [[Neturei Karta]], [[Ovadia Yosèf]], [[Perèa]], [[Polsa diNora]], [[Porim]], [[Rabeinu Tam]], [[Revòuta de Bar Kobhka]], [[Simon bar Kokhba]], [[Sinagòga d'Uzhgorod]], [[Ròsh Hashanà]], [[Temple d'Eròdes]], [[Segond Temple de Jerusalèm]], [[Shabat]], [[Zohar]], [[Meretz]], [[Papir d'Oxyrhync 3522]], [[Papir d'Oxyrhync 5101]], [[Papir Oxyrhychus 5101]], [[Rashi]]; l'entresenha: [[collaboracion (sègle XXI)]]; e la psicologia: [[tarridament]], [[òdi]]. [[Utilizaire:Menqost|Menqost]] ([[Discussion Utilizaire:Menqost|d]]) 11 octobre de 2015 a 15.16 (UTC) : Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 11 octobre de 2015 a 15.35 (UTC) De suprimir, SVP, [[Cauna Cosquer]], [[Bauma Cosquer]], [[Bauma Chabòt]], [[Bauma Chauvet]] (corregits en "Bauma ''de''...") e [[farisèu]], [[farisèus]] (esbòs non enciclopedic). [[Utilizaire:Menqost|Menqost]] ([[Discussion Utilizaire:Menqost|d]]) 11 octobre de 2015 a 20.19 (UTC) : Fach. --[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 12 octobre de 2015 a 07.35 (UTC) * Demandi de suprimir [[:Categoria:Vila de Pensilvània]], per fauta d'ortografia. Existís ja, amb títol ben ortografiat, [[:Categoria:Vila de Pennsilvània]]. Mercès [[Utilizaire:Vrac|Vrac]] ([[Discussion Utilizaire:Vrac|d]]) 15 octobre de 2015 a 19.36 (UTC) : Hèit. --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]]) 15 octobre de 2015 a 21.30 (UTC) == Octobre de 2016 == De suprimir svp [[Avicebron]] (redaccion calamitosa e catastrofica). [[Utilizaire:Bedek habait|Bedek habait]] ([[Discussion Utilizaire:Bedek habait|d]]) 16 octobre de 2016 a 11.45 (UTC)) == Aost de 2022 == Demandi la supression deis articles creats per [[Utilizaire:‎Nikolai Kurbatov|Nikolai Kurbatov]] per doas rasons : * aqueleis articles son una basa de donadas que compren unicament una lista de de títols, de datas e de realizators sensa desvolopaments enciclopedics. Òr, [[Wikipèdia:Çò que Wikipèdia es pas]] precisa ben que Wikipèdia es pas ''« un catalòg de faches, o una lista d'informacions »''. * serà impossible de gerir aquela massa d'articles coma o foguèt lo cas per lei creacions ''en massa'' precedentas sus aqueu wiki. A tèrme lòng, serà necessari de la suprimir. Coralament, --[[Utilizaire:Toku|Toku]] ([[Discussion Utilizaire:Toku|d]]) 6 agost de 2022 a 14.29 (UTC) : I understand you and I stop. You can get more information about these films from the English Wikipedia. I also want to note that all articles contain sources. [[Utilizaire:Nikolai Kurbatov|Nikolai Kurbatov]] ([[Discussion Utilizaire:Nikolai Kurbatov|d]]) 6 agost de 2022 a 14.52 (UTC) Diguèm que la purmèra question es se l'article es valide com article. Après podèm discutir la quatiltat e botar lo bandèu besonh de traduction.--[[Utilizaire:Lembeye|Lembeye]] ([[Discussion Utilizaire:Lembeye|d]]) 9 agost de 2022 a 12.23 (UTC) I deleted all synopses. Now there should be no claims for translation. The nominator was inattentive, only a few of my articles contained information only about directors and dates. All the rest have actors and screenwriters. I don't know how else I can improve my articles. [[Utilizaire:Nikolai Kurbatov|Nikolai Kurbatov]] ([[Discussion Utilizaire:Nikolai Kurbatov|d]]) 9 agost de 2022 a 17.34 (UTC) === Discussions === === Per === # {{per}} --[[Utilizaire:Toku|Toku]] ([[Discussion Utilizaire:Toku|d]]) 6 agost de 2022 a 14.41 (UTC) # {{per}} Aquesteis articles contènon de passatges en catalan. Per ieu, es un motiu de supression immediata ([[Ajuda:Cossí suprimir una pagina]]).--[[Utilizaire:Nicolas Eynaud|Nicolas Eynaud]] ([[Discussion Utilizaire:Nicolas Eynaud|d]]) 7 agost de 2022 a 08.42 (UTC) : I'm translating now into Occitan. Give me time please. [[Utilizaire:Nikolai Kurbatov|Nikolai Kurbatov]] ([[Discussion Utilizaire:Nikolai Kurbatov|d]]) 7 agost de 2022 a 11.26 (UTC) # {{per}} La traduccion en [[occitan]] es facha amb un traductor automatic. Per exemple : ''La jove Frosya Burlakova arriba a Moscòu dempuèi un remot pòble siberià per dintrar al Collègi Estatal de Musica de Gnessin e se convertir en cantaira. Se lòtja al luòc de l'escultor Nikolai Vasilievich, qu'estudièt dins una escòla de Zaporozhye, ont lo sieu conegut comun trabalhava un director de l'escòla, que se transportèt après a Siberia. Absoludament desconegut amb la vida de la granda vila, Frosya divertís Nikolai Vasilyevich, la siá gojata Natasha e la mestressa amb la siá provincialitat e espontaneïtat'' ([[Tòrna deman...]]). Après, siáu pas opausat a l'idèa d'esperar quauquei setmanas per decidir. --[[Utilizaire:Orchendor|Orchendor]] ([[Discussion Utilizaire:Orchendor|d]]) 8 agost de 2022 a 08.52 (UTC) : Autre exemple : [[Pista de patinatge e violin]] es traduch en anglés per ''The Steamroller and the Violin'', en francés ''Le Rouleau compresseur et le Violon''... La traduccion es donc faussa. Dins d'autrei wikipèdias, la respònsa a aqueu problema seriá un blocatge per desorganizacion. --[[Utilizaire:Orchendor|Orchendor]] ([[Discussion Utilizaire:Orchendor|d]]) 8 agost de 2022 a 09.36 (UTC) :: Autre exemple 2 : [[713 peticions d'aterratge]] es un film sus lo vòl 713 que demanda lo drech d'aterrir. --[[Utilizaire:Orchendor|Orchendor]] ([[Discussion Utilizaire:Orchendor|d]]) 8 agost de 2022 a 11.47 (UTC) # {{per}} Far d'esfòrces per aprener una lenga en ensajant d'escriure quicòm de senat es pas far de la creacion compulsiva d'"articles" en fasent servir un traductor automatic catalan. Pausar un panèl, d'acòrdi , mas sabem totes que pas degun farà pas jamai aquelas correccions en massa. Avèm pas encara acabat de corregir las traduccions automaticas de Boulaur Bot que datan de 2012! L'istòria de la wiki en scòt es edificanta. Per aquelas rasons soi per la supression.[[Utilizaire:Jiròni|Jiròni]] ([[Discussion Utilizaire:Jiròni|d]]) 9 agost de 2022 a 11.08 (UTC) What about these movie articles? They are less informative than mine. [https://oc.wikipedia.org/wiki/A_Troll_in_Central_Park] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Aladdin_(filme,_1992)] [https://oc.wikipedia.org/wiki/All_Dogs_Go_to_Heaven] [https://oc.wikipedia.org/wiki/An_American_Tail] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Bambi] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Beauty_and_the_Beast_(filme,_1991)] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Big_Hero_6] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Charlotte%27s_Web_(filme,_1973)] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Charlotte%27s_Web_2:_Wilbur%27s_Great_Adventure] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Dumbo] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Fraire_dels_ors] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Fun_and_Fancy_Free] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Grizzly_Park] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Hannibal_the_Conqueror] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Lady_and_the_Tramp] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Lilo_%26_Stitch] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Lo_Libre_de_la_Jungle_(filme,_1967)] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Lo_Rei_leon] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Make_Mine_Music] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Melody_Time] [https://oc.wikipedia.org/wiki/One_Hundred_and_One_Dalmatians] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Robin_Hood] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Rock-a-Doodle] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Saludos_Amigos] [https://oc.wikipedia.org/wiki/Snow_White_and_the_Seven_Dwarfs] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Adventures_of_Ichabod_and_Mr._Toad] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Aristocats] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Great_Mouse_Detective] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Land_Before_Time] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Little_Mermaid] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Many_Adventures_of_Winnie_the_Pooh] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Rescuers] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Rescuers_Down_Under] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Secret_of_NIMH] [https://oc.wikipedia.org/wiki/The_Three_Caballeros] [[Utilizaire:Nikolai Kurbatov|Nikolai Kurbatov]] ([[Discussion Utilizaire:Nikolai Kurbatov|d]]) 9 agost de 2022 a 12.07 (UTC) # {{per}} --[[Utilizaire:Argenç|Argenç]] ([[Discussion Utilizaire:Argenç|d]]) 10 agost de 2022 a 20.03 (UTC) * {{per}} En acòrd amb lei vòtes precendents. --[[Utilizaire:Novaria85|Novaria85]] ([[Discussion Utilizaire:Novaria85|d]]) 13 agost de 2022 a 07.32 (UTC) === Còntra === *Lo dialòg cortès, l'interèst d'aver un contributor de dehòra interessat, se lo contengut es vertadier e relevant, vau mielh posat un bandèu e melhorar.--[[Utilizaire:Lembeye|Lembeye]] ([[Discussion Utilizaire:Lembeye|d]]) 7 agost de 2022 a 16.06 (UTC) * {{contra}} l'autor fai d'esfòrces per escriure en occitan, mai que de milions d'occitans. --— [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]]) 8 agost de 2022 a 16.41 (UTC) : Sus la Wikipèdia en scòts, i aviá tanben un autor que fasiá d'esfòrç, mai que de milions de Scòts. Pasmens, foguèt finalament necessari de suprimir un tèrç deis articles dau projècte : [https://www.numerama.com/politique/644110-sur-wikipedia-en-scots-un-contributeur-a-ecrit-des-dizaines-de-milliers-de-pages-sans-connaitre-la-langue.html]. --[[Utilizaire:Toku|Toku]] ([[Discussion Utilizaire:Toku|d]]) 9 agost de 2022 a 06.59 (UTC) ::Siam pas al meteis nivèl, me sembla. — [[User:Jfblanc|Joan Francés Blanc]] ([[User talk:Jfblanc|me´n parlar]]) 9 agost de 2022 a 14.44 (UTC) === Neutre === ==<small>Avertiments</small>== {|align="center" style="background-color:#FFFFDD; padding:1px; margin-top:1em; border:1px;border-style:solid; border-color:black" |-style="background-color:#FFFFDD" | ''<u>Avertiment</u> : Legissètz las instruccions en naut de la pagina abans d'ensajar qué que siá !''<br/> ''<u>Ajuda a la mantenença</u> : Aprèp un tractament, inscrivètz al costat del ligam un resumit de las operacions efectuadas e '''signatz'''.'' |-- align="center" |} {{De seguir}} [[Categoria:Wikipèdia:Supression|*]] [[Categoria:Mantenença dels articles]] d7019yfpfpv90c5ij1ks2pzy9ao9ysk 0 80651 2328127 2250446 2022-08-12T19:15:53Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta=oc | nom=Uglans | nom2 = ''Uglas'' | imatge = Uglas_(Hautes-Pyrénées)_1.jpg | descripcion = Eth vilatge. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Uglas (65).svg | escais= | region = {{Occitània (Region)}} | ist = {{Gasconha}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | cp= 65300 | insee= 65456 | cònsol= Didier Favaro | mandat=[[2020]]-[[2026]] | gentilici= | latitud= 43.1422 | longitud= 0.4344 | alt mej= | alt mini= 454 | alt maxi= 601 | km²= 8.54 |}} '''Uglans''' (''Uglas'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], situada dens eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] dera [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. ==Geografia== Autes vilatges o quartièrs : Eth Cap deth Bosquet, eth Pè dera Vièla, eth Cap era Còsta, eth Padoen de dessús, eth Padoen de devath. [[Imatge:Map commune FR insee code 65456.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [[u'glas] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''de Ullanis'', en latin, en 1405 e ath sègle XV, ''Uglas'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=1269&titre=uglas</ref>. Segon R. Aymard, ''Uglans'' que vien deth nom de persona ''*Ullius'', inatestat<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], ''Uglans'' que vien benlhèu deth nom de persona (latin ?) ''Ullius'', dab eth sufixe ''-anos'' (plurau de ''-anum''), donc Uglans qu'èra eras proprietats d'Ullius. Que i a dens era region eth patronime ''Ulian''<ref name = glb/>. ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta |insee= 65456 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= [[2026]] |Identitat=Didier Favaro |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= 2014 |Identitat= Michel Tujague|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] ? |Fin= 2001 |Identitat=Gilbert Doux |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= mai de [[1945]] |Fin=1965 |Identitat=Jean Marie Ozon |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1945 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 65456 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=377 |1846=391 |1851=405 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=350 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=290 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 212 |1968= 200 |1975= 192 |1982= 199 |1990= 242 |1999= 242 |2006=271 |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|456}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|456}}/8.54) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] nas9xvgyxl60b0ov4jcog25imqr5qt1 0 80660 2328126 2250538 2022-08-12T18:59:58Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Tilhouse |nom=Telhosa | lògo= | imatge=Tilhouse_(Hautes-Pyrénées)_1.jpg | descripcion= Eth vilatge. |escut= Blason ville fr Tilhouse (65).svg | escais = Eths tilhós | region = {{Occitània (Region)}} | ist = {{Gasconha}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = Canton d'era Vath d'Arròs e deras Baïsas ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | cp= 65130 |insee= 65445 |cònsol= Joëlle Abadie |mandat=[[2020]]-[[2026]] |gentilici= (en [[francés]]) | alt mej= | longitud= 0.3097 | latitud= 43.0883 |alt mini= 353 |alt maxi= 664 |km²= 6.51 |}} '''Telhosa''' (''Tilhouse'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], situada dens eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] dera [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]. ==Geografia== Autes vilatges e quartièrs : Tiàs, era Crotz dera Hadiòla. [[Imatge:Map commune FR insee code 65445.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [té'lyouso] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''De Telhosa'', ''De Tellosa'' ath sègle XII, ''Telhosa'' en 1256, ''de Thelhosa'' en 1300, ''de Tilhosa'', ''De Telhosa'', en latin ?, en 1313, ''De Thillosa'' en 1342, ''Theilouse'' en 1737, 1754, ''Tilhouse'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=1259&titre=tilhouse</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Telhosa'' que vien deth latin ''*tilium'' (per latin classic ''tilia''), « telh, tilh », dab eth sufixe ''-osa''<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 671-672, a ''Teil''</ref>. Segon [[Alan Novèl]], eth nom que vien de ''tilh''. Segon [[Ernèst Negre|Negre]], ''Telhosa'' qu'ei eth femenin de l'adjectiu ''tilhós'', « plegadís e solide, coriaci, nerviós »<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], dens eth sens de « plegadís, mes coriaci » eth gascon que ditz meilèu ''tilhut''. Que vau mei préner eth nom ath sens pròpi : « on i a telhs, ath femenin ». Que's pòt partir deth latin ''*tilium'' e sufixe ''-osam'' o deth gascon ''telh'' /''tilh'' e sufixe ''-osa''<ref name = glb/>, segon la data de fixacion deth nom. ==Istòria== {{...}} ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 65445 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Joëlle Abadie|Partit=divèrs esquèrra |Qualitat= conselhèra departamentau}} {{Elegit |Debuta= junh de [[1995]] |Fin= 2001 |Identitat=Raymond Abadie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= ? |Fin= ? |Identitat=Jean Serres |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 65445 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=474 |1846=474 |1851=456 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=440 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=370 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 207 |1968= 180 |1975= 182 |1982= 222 |1990= 206 |1999= 211 |2005=212 |2006= |2007= |2008= |2009= |max=400 |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|445}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|445}}/6.51) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] aos3ekgrf1r84023qjde3x2dycszb29 0 80695 2328114 2250533 2022-08-12T14:35:45Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Sarlabons | nom2 = ''Sarlabous'' | imatge = Sarlabous_(Hautes-Pyrénées)_1.jpg | descripcion = Eth vilatge. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Sarlabous (65).svg | escais = Eths tisteraires ou eths tistalhaires; eths corbaish | region = {{Occitània (Region)}} | ist = {{Gasconha}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = Canton dera Vath d'Arròs e deras Baïsas ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | cp = 65130 | insee = 65405 | cònsol = Jean Paul Compagnet | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | latitud = 43.0767 | longitud = 0.2778 | alt mej = | alt mini = 344 | alt maxi = 593 | km² = 3.39 |}} '''Sarlabons''' (''Sarlabous'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], situada dens eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] dera [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]. ==Geografia== Aute vilatge o quartièr : Era Mola. [[Imatge:Map commune FR insee code 65405.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [sarla'bous] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''de Salabombos'' en 1300, ''De Serlo Bonio'', ''de Serlobone'', en latin, en 1313, ''de Sarlobonio'', en latin, en 1342, ''de Sarlobonis'', en latin, en 1369, ''de Serlobonis'', en latin, en 1379, ''Sarlabous'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=1223&titre=sarlabous</ref>. Segon R. Aymard, era explicacion qu'ei « sarra la bona » ! per ua posicion fortificada<ref name = glb/>. [[Jacques Boisgontier|Boisgontier]] que's pensava la prumèra partida deth nom qu'èra benlhèu eth mot ''sèrra''. Segon [[Miquèu Grosclaude]], era segonda partida qu'ei enigmatica; benlhèu eth nom d'òmi ''Lobon''; eth nom que demòra escur<ref name = glb/>. == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta |insee= 65405 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Jean Paul Compagnet|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65405 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=434 |1846=434 |1851=433 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=371 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=229 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 153 |1968= 134 |1975= 115 |1982= 96 |1990= 81 |1999= 58 |2005=73 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|405}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|405}}/3.39) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] 4jrhqfkvm5yciskfvceii4y77s3c6ye 0 81559 2328170 2328074 2022-08-13T10:57:51Z Nicolas Eynaud 6858 /* La diversificacion deis armas */ wikitext text/x-wiki {{1000 fondamentals}} {{Dialècte Provençau}} {{Article en construccion}} Una '''arma''' es un objècte qu'es utilizat per causar de daumatges, mentaus o fisics, a un individú o una estructura. == Istòria == === Lo periòde deis armas blancas === ==== Lei armas preïstoricas ==== Segon lei conoissenças actualas, leis armas pus ancianas identificadas per leis [[arqueologia|arqueològs]] foguèron fabricadas durant lo [[Paleolitic Inferior]]. Èran de [[javelina]]s ò d'[[espieut]]s destinats a la [[caça]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Pierre Cattelain et Claire Bellier, ''La Chasse dans la Préhistoire'', Cedarc, coll. « Guides archéologiques du Malgré-Tout », 2002, pp. 12-13.</ref>. Datan d'au mens [[-400000|{{formatnum:400000}} ans]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' R. Dennell, « The world's oldest spears », ''Nature'', vol. 385, n+ 27, 1997, pp. 767-768.</ref>. La [[fusta]], la [[pèira]] e l'[[òs]] foguèron lei materiaus principaus per la fabricacion dei premiereis armas e la [[caça]] e la [[pesca]] foguèron probablament lei motors de l'innovacion. En particular, la [[domesticacion]] dau [[can]] aguèt un ròtle important car modifiquèt lei [[tactica]]s de caça<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Pat Shipman, « Do the eyes have it? Dog domestication may have helped humans thrive while Neandertals declined », ''American scientist'', vol. 100, n° 3, 2012, p. 198.</ref>. Lei progrès en matèria de talha de la pèira permetèron tanben d'aumentar l'eficacitat de l'armament. Puei, vèrs [[-12800|12800 avC]], se debanèt una autra evolucion importanta amb l'[[invencion]] de l'[[arc]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' E. Ghesquière e G. Marchand, ''Le Mésolithique en France - Archéologie des derniers chasseurs-cueilleurs'', La Découverte, Inrap, 2010.</ref>. Remplacèt lo [[propulsor]], aparegut vèrs [[-35000|35000 avC]], que permetiá d'aumentar la portada dei [[javelina]]s<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Gwenn Rigal, ''Le temps sacré des cavernes'', José Corti, 2016, pp. 80-81.</ref>. Au [[Neolitic]], lo desvolopament de l'[[agricultura]] e l'aparicion dei resèrvas de [[gran]] entraïnèron probablament l'aparicion de la [[guèrra]]. D'efiech, dins mai d'una region, aquò menèt a la formacion d'una classa de guerriers mai ò mens especializats dins lo combat. Pauc a pauc, leis armas utilizadas per la [[caça]] ò per lei trabalhs [[agricultura|agricòlas]] evolucionèron per donar naissença a d'armas dedicadas a la guèrra. Per exemple, es lo cas de la [[lança]] que foguèt concebuda a partir de l'[[espieut]] e de la [[javelina]]. La « fàcia de la guèrra » de l'[[Estendard d'Ur]], data de [[-2500|2500 avC]], illustra aquela transformacion. ==== La diversificacion deis armas ==== Tre l'[[Antiquitat|Antiquitat Auta]], l'armament de contacte, utilizat per l'[[infantariá]] ò la [[cavalariá]], conoguèt una diversificacion importanta. En particular, au nivèu ofensiu, se fau nòtar l'invencion de l'[[espasa]] ([[-3100|3100 avC]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Syed Ramsey, ''Tools of War. History of Weapons in Ancient Times'', Alpha Editions, 2016, p. 121.</ref>) e de la [[pica (arma)|pica]] ([[milleni III avC]]). Au nivèu defensiu, se desvolopèt l'usatge dei [[bloquier]]s, dei [[cuirassa]]s e dei [[casco]]s tre lo [[milleni III avC]]. De mai, plusors pòbles menèron de recèrcas per crear d'armas adaptadas a sei besonhs. Ansin, lei [[legion romana|legionaris romans]] adoptèron lo [[gladi]], una espasa corta destinada au combat en formacion compacta. En revènge, la cavalariá [[Reiaume de Macedònia|macedoniana]] utilizèt lo [[kopis]], una espasa espessa e pesuca permetent de portar de còps violents a la tèsta d'un fantassin enemic. Leis armas de git conoguront una evolucion similara amb l'aparicion d'arcs unicament destinats a la [[guèrra]]. A partir dau [[sègle VI avC]] en [[Republica Populara de China|China]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Mike Loades, ''The Crossbow'', Osprey, 2018.</ref> e dau sègle V avC en [[Grècia antica|Grècia]], foguèron concurrenciats per l'[[aubaresta]]. Fòrça modèls d'aqueleis armas foguèron concebuts durant lei sègles seguents amb de variacions importantas de poissança e de cadéncia de tir. Per exemple, se pòu citar lo [[chu ko nu]] chinés, un aubaresta de repeticion que podiá tirar 10 trachs en 15 s<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Loïc Leymerégie, « La Chu Ko Nu, arbalète chinoise à répétition, peu puissante mais mortelle », ''Guerres & Histoire'', n °59, febrier de 2021, pp. 70-71.</ref>. Aqueu fenomèn de diversificacion continuèt durant l'[[Edat Mejana]] en causa de l'evolucion de l'art de la [[guèrra]]. En [[Euròpa]], la guèrra venguèt lo pretzfach d'un elèit reduch, principalament constituit de chivaliers e de [[mercenari]]s. Plusors armas de guèrra foguèron melhoradas durant aqueu periòde mai son còst aumentèt tanben en proporcion. Per exemple, la fabricacion d'una armadura complèta de la fin de l'[[Edat Mejana]] èra una causa reservada a l'[[aristocracia]] auta. En parallèl, lo menejament de certaneis armas, coma leis [[aubaresta]]s e leis [[arc]]s de guèrra, necessitèt egalament un entraïnament regular per permetre d'obtenir de resultats eficaç sus lo [[batalha|prat batalhier]]<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Claude Gaier, « Quand l'arbalète était une nouveauté : Réflexions sur son rôle militaire du Xe au XIIIe siècle », ''Le Moyen Âge'', t. XCIX, n° 2, 1993, pp. 201-230.</ref>. Lor usatge foguèt donc limitat a de tropas especializadas coma leis arquiers anglés de la [[Guèrra de Cent Ans]] ([[1337]]-[[1453]])<ref>Pasmens, en parallèl deis armas destinadas a la guèrra, existiá d'arcs e d'aubarestas pus simples qu'èran utilizats per de populacions civilas ò per de [[milícia|milicians]] pauc entraïnats. Aquelei modèls èran ben mens poderós e sovent pus fragils.</ref>. ==== L'aparicion de l'artilhariá ==== === La revolucion de la pouvera === ==== Lo declin deis armas blancas ==== ==== Lo perfeccionament deis armas de fuòc ==== ==== L'aparicion de l'automatisme ==== === L'industrializacion de l'armament === ==== La Premiera Guèrra Mondiala ==== ==== La Segonda Guèrra Mondiala ==== === La revolucion nucleara === === Lei desvolopaments recents === ==== La generalizacion dei tecnologias de l'informacion ==== ==== Vèrs la robotizacion dau prat batalhier ==== == Classificacion deis armas == === Armas d'abatatge === === Armas de caça === === Armas civilas === === Armas de guèrra === ==== Armas de contacte ==== ==== Armas de git ==== ==== Armas de fuòc leugieras ==== <gallery> Fichièr:M9-pistolet.jpg|[[Pistolet]] Fichièr:Taurus-605-left.jpg|[[Revòuver]] Fichièr:Simonow SKS 45 noBG.jpg|[[Fusiu|Fusiu de guèrra]] Fichièr:SVD Dragunov.jpg|[[Fusiu|Fusiu de precision]] Fichièr:Hkmp5count-terr-wiki.jpg|[[Pistolet mitralhaire]] Fichièr:Sturmgewehr 44.jpg|[[Fusiu d'assaut]] Fichièr:Defensive fragmentation grenade 16 type WWI.png|[[Granada (arma)|Granada]] </gallery> ==== Armas de fuòc pesucas ==== <gallery> Fichièr:MG34.jpg|[[Mitralhièra]] Fichièr:Bundesarchiv Bild 104-0669, Übung deutscher Soldaten mit Flammenwerfer.jpg|[[Lança-flamas]] Fichièr:British soldiers firing flares to illuminate enemy positions, Basra. MOD 45147840.jpg|[[Mortièr (arma)|Mortier]] Fichièr:ParkPatriot2015part6-42.jpg|[[Canon]] Fichièr:French TRF1 155 mm, live-fire exercise for Combined Endeavor 2013 .jpg|[[Obusièr|Obusier]] Fichièr:Army mlrs 1982 02.jpg|[[Lança-roquetas multiple]] Fichièr:GBU-10 shortly before it impacts a small boat during a training exercise.jpg|Tir d'una [[bomba]] Fichièr:Exocet-mil.jpg|Tir de [[missil]] </gallery> ==== Armas de defensa passiva ==== ==== Blindats ==== {{veire|Guèrra blindada}} <gallery> Fichièr:Challenger 2 Main Battle Tank patrolling outside Basra, Iraq MOD 45148325.jpg|[[Carri de combat|Carri de combat principau]] Fichièr:PT 76 7 DOW TBiU 12.jpg|[[Carri leugier]] Fichièr:VCBI-openphotonet PICT6027.JPG|[[Veïcul de combat d'infantariá]] Fichièr:Allied Spirit I 150126-A-LO967-001.jpg|[[Veïcul de transpòrt de tropas]] Fichièr:M109A6 Paladin UTARNG 2004 firing.jpg|[[Canon automotor]] Fichièr:Centauro Tank Iraq.jpg|[[Caçaire de carris]] </gallery> ==== Aviacion ==== <gallery> Fichièr:Ejercito del Aire Mirage F.1M.jpg|[[Avion de caça]] ([[Dassault Mirage F1|Mirage F1]]) Fichièr:MiG-31 Pichugin-1.jpg|[[Interceptor]] ([[Mig-31]]) Fichièr:Thunderbolt - Closeup.jpg|[[Avion d'ataca au sòu]] ([[Fairchild A-10 Thunderbolt II|A-10 Thunderbolt]]) Fichièr:F-4 Phantom in flight Apr 1982.jpg|[[Caçaire-bombardier]] ([[McDonnell Douglas F-4 Phantom II|F-4 Phantom]]) Fichièr:Tu-16badger 2.jpg|[[Bombardier|Bombardier estrategic]] ([[Tupolev TU-16]]) </gallery> ==== Marina ==== <gallery> Fichièr:USS Enterprise FS Charles de Gaulle.jpg|[[Pòrta-avions]] Fichièr:Slava-Cruiser-DN-SC-86-03642.JPEG|[[Crosaire]] Fichièr:USS John Paul Jones DDG-53.jpg|[[Destroièr]] Fichièr:FS Surcouf.jpg|[[Fregata (naviri)|Fregata]] Fichièr:MAGDEBURG 130-02 2008-03-04 03.jpg|[[Corveta]] Fichièr:Tapageuse-01.jpg|[[Patrolhaire]] Fichièr:Defense.gov News Photo 960703-N-00000-001.jpg|[[Sosmarin|Sosmarin nuclear d'ataca]] Fichièr:Typhoon3.jpg|[[Sosmarin|Sosmarin nuclear lançaire d'engenhs]] </gallery> ==== Armas de destruccion massisa ==== <gallery> Fichièr:Castle Bravo 007.jpg|[[Explosion]] d'una [[arma nucleara]] Fichièr:Minuteman3launch.jpg|Tir d'un [[missil]] [[arma nucleara|nuclear]] Fichièr:Poison gas attack.jpg|Utilizacion de [[gas]] [[arma quimica|toxic]] durant la [[Premiera Guèrra Mondiala]] Fichièr:B-w-scientists.jpg|[[Laboratòri]] de recèrca militara sus d'[[arma biologica|agents patogèns]] </gallery> == Reglementacion == === Reglementacion internacionala === {{veire|Tractat sus lo comèrci deis armas}} === Legislacions nacionalas === == Annèxas == === Liames intèrnes === * [[Tractat sus lo comèrci deis armas]]. === Bibliografia === === Nòtas e referéncias === <references/> cqqcmybg4kptqkih24l87gmn63lswl9 0 103035 2328175 2291863 2022-08-13T11:21:29Z 37.167.140.2 escut wikitext text/x-wiki {{Dialècte Auvernhat}} {{Omon|Tornamira (omonimia)}} {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Tornamira | nom2 = ''Tournemire'' | imatge = Tournemire_2.jpg | descripcion = Vista de Tornamira. | lògo = | escut = Blason_Tournemire.svg | escais = | region ist = {{Auvèrnhe}} | parçan = | region = [[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'{{Auvèrnhe (region)}}</small> | departament = {{Cantal}} | arrondiment = [[Arrondiment d'Orlhac|Orlhac]] | canton = de [[Naucèla (Cantal)|Naucèla]], <small>ancianament de [[Canton de Sant Sarnin|Sant Sarnin]]</small> | intercom = [[Comunautat de comunas del país de Salèrn]] | insee = 15238 | cp = 15310 | cònsol = Jean-Pierre Fruquières | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = | latitud = 45.05527778 | longitud = 2.483055556 | alt mini = 708 | alt mej = 780 | alt maxi = 1046 | km² = 9.68 |}} '''Tornamira''' (''Tournemire'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Auvèrnhe|auvernhata]], situada dins lo [[departaments franceses|departament]] del [[Cantal (departament)|Cantal]] e la [[regions francesas|region]] d'[[Auvèrnhe Ròse Aups|Auvèrnhe-Ròse-Aups]], <small>ancianament d'[[Auvèrnhe (region)|Auvèrnhe]]</small>. ==Geografia== {{...}} ===Comunas vesinas=== <div style="position: relative; float:left; 450px; line-height:80%; width:35em;"> [[Fichièr:Blank map.svg|400px|left||Distanças e posicion relativa]] {{Image label|x=0.490|y=0.495|scale=400|text=[[Fichièr:Map pointer black.svg|20px|Tornamira]] '''Tornamira'''}} {{Image label|x=0.498783155028|y=0.632064608707|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 76 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Girgols]] <br/>(1,6 km)}}}} {{Image label|x=0.686234912608|y=0.832428393647|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 359 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[La Ròca Vielha]] <br/>(4,7 km)}}}} {{Image label|x=0.125318874399|y=0.450121145425|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|10px|Comuna amb 1070 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sant Sarnin (Cantal)|Sant Sarnin]] <br/>(5,0 km)}}}} {{Image label|x=0.804328604144|y=0.222056262136|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 125 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sent Prejet (de Salèrn)|Sent Prejet]] <br/>(5,2 km)}}}} {{Image label|x=0.24366439595|y=0.184645851781|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 262 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Sanch Amanç (Cantal)|Sanch Amanç]] <br/>(5,4 km)}}}} {{Image label|x=0.507933675313|y=0.932474373986|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|8px|Comuna amb 725 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Marmanhac]] <br/>(5,5 km)}}}} {{Image label|x=0.947647850552|y=0.577093854465|scale=400|text=[[Fichièr:Small-city-symbol.svg|6px|Comuna amb 316 abitants (2000)]]{{mida|80%|[[Las Celas]] <br/>(5,6 km)}}}} </div>{{clear|left}} ===Perimètre del territòri=== {{Communes limitrophes | commune = Tornamira | nord = | nord-est = [[Sent Prejet (de Salèrn)|Sent Prejet]] | est = | sud-est = [[Girgols|Girgòls]] | sud = | sud-ouest = | ouest = [[Sant Sarnin (Cantal)|Sant Sarnin]] | nord-ouest = }} ==Toponimia== Las fòrmas ancianas son ''Tornamuri'', latinizacion de 1296, ''Tornemyra'', ''Tournemyre'', en 1527, ''Tornamire'', en 1552, ''Tornamyre'', ''Tornemyre'', en 1600, ''Tornemire'', en 1628, ''Tour Nemires'', ''Tournamires'', en 1659, ''Tournamire'', en 1672 <ref>http://archives.cantal.fr/ark:/16075/a011351496862GnVTEF</ref>. Dauzat e Rostaing interprètan lo nom coma una associacion d'imperatius o, benlèu, de presents de l'indicatiu, ''tourne, mire'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 681</ref> (en francés); precisan lo sens del vèrbe mirar, « agachar ». Mas, fòra de la microtoponimia, los imperatius son generalament pas acceptats per la toponimia modèrna. Lo vèrbe ''mirar'' es fòrça productiu en toponimia medievala, mas coma primièr element, ''Miramont'', ''Mirabèl'', ''Miraval'', o amb de derivats, ''Mirador'', ''Miranda'', etc; l'avèm aicí en segond. Autra ipotèsi, caldriá considerar que la fòrma de 1296, ''Tornamuri'', representa ''mur'', tombat après dins l'atraccion del vèrbe ''mirar'' ? Es pas çò pus probable. Lo primièr element ''Torn-'', pòt èsser considerat coma un nom de persona ''Turnus'', latinizacion del gallés ''Turnos'', o coma un tèrme oronimic, « puèg, nautor » <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 673, a ''Ternay. 2''</ref>. Los noms que lo contenon son generalament sus de puèges o de sitis de defensa, coma los dos Tornafòrt, lo [[Tornafòrt]] niçard (l'ancian vialatge) o l'equivalent catalan, [[Soriguera|Tornafort]], que pasmens [[Joan Coromines]] explica per ''torna't fort'', expression del desir que venga fòrt <ref>Coromines, Joan. «Tornafort». A: ''Onomasticon Cataloniae. Els noms de lloc i noms de persona de totes les terres de llengua catalana''. VII. Sal-Ve. Barcelona: Curial Edicions Catalanes i Caixa d'Estalvis i Pensions de Barcelona "La Caixa", 1997. ISBN 84-7256-854-7</ref>; mas la situacion de [[Soriguera|Tornafort]], la de [[Tornon d'Agenés]] e l'anciana del [[Tornafòrt]] niçard, sus un puèg escalabrós, se semblan. Notem que lo [[Tornamira (Avairon)|Tornamira roergàs]] es dins un val, mas lo siti es montanhòl. Delamarre, especialista del gallic (gallés, gal), sense citar ''Tornamira'', accèpta la dualitat d'explicacion de ''turnā'' : « las nautors » o « proprietat de ''Turnos'' » <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 256</ref>. I a donc tres tipes d'explicacions per ''Torna-'' : lo vèrbe ''tornar'', al sens de « rendre », un nom gallés d'òme o un tèrme oronimic. Delamarre cita ''miro-'', de sens pas coneissut, dins los toponimes ''Miro-brigā'' e ''Glando-miron'' (''gland-'', « riba ») mas considèra qu'es exclusiu del celtic espanhòl <ref>Xavier Delamarre, ''Noms de lieux celtiques de l'Europe ancienne'', ed. Errance, 2012, p. 199, 159</ref>. Se tornàvem prene per ''Tornamira'' l'explica de Coromines per ''Tornafort'', coma ''mira'' aviá lo sens de « tor de gacha », lo sens seriá « venga tor de gacha »... çò que pòt semblar insufisent. ==Istòria== {{...}} ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee=15238 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= [[2008]] |Fin= [[2020]] |Identitat=Jean-Pierre Fruquieres|Partit= divèrs drecha |Qualitat= agricultor }} {{Elegit |Debuta= [[1983]] |Fin= 2008 |Identitat= Jacques Latournerie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1963]] |Fin= 1983 |Identitat= Joseph Broc|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1959]] |Fin= 1963 |Identitat= Jean-Pierre Terrisse |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1946]] |Fin= 1959 |Identitat= Antoine Robert |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1944]] |Fin= 1946 |Identitat= Paul Latournerie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1933]] |Fin= 1943 |Identitat= Jean Marty |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= ? |Fin= ? |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1892]] |Fin= 1931 |Identitat= Frédéric Latournerie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= elegit en [[1892]] |Fin= |Identitat= Maurice Latournerie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1871]] |Fin= 1891 |Identitat= Hippolyte Léotoing d'Anjony |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1865]] |Fin= 1870 |Identitat= Octave de Douhet |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1855]] |Fin= 1865 |Identitat= Guillaume Chevalier |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1853]] |Fin= 1855 |Identitat= Guillaume Chevalier |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1851]] |Fin= 1852 |Identitat= Jean André de Lauthoin |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1848]] |Fin= 1851 |Identitat= François Mourguye |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1839]] |Fin= 1847 |Identitat= Raymond Houades |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1833]]? |Fin= 1838 |Identitat= Jean Pierre Rouyre |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1832]] |Fin= 1834 ? |Identitat= Antoine Tible |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= elegit en [[1831]] |Fin= |Identitat= Pierre Bastide |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1830]] |Fin= 1831 |Identitat= Jean Antoine Milhaud |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1829]] |Fin= 1830 |Identitat= Guillaume Dejou |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1824]] |Fin= 1828 |Identitat= Jean André DELAUTHOIN ---> de Lhautoin ? de Léotoing ? |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1817]] |Fin= 1824 |Identitat= Antoine Tible |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1810]] |Fin= 1816 |Identitat= Jean André Lauthoin |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= [[1800]] |Fin= 1810 |Identitat= Pierre Bastid <ref>https://www.annuaire-mairie.fr/ancien-maire-tournemire-15.html</ref>| Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} * Davant la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton de [[Sant Sarnin (Cantal)|Sant Sarnin]]; es ara del canton de [[Naucèla (Cantal)|Naucèla]]. ==Demografia== {{Demografia |insee=15238 |1793=500 |1800=429 |1806=580 |1821=677 |1831=691 |1836=675 |1841=644 |1846=679 |1851=659 |1856=667 |1861=639 |1866=676 |1872=661 |1876=638 |1881=588 |1886=508 |1891=450 |1896=451 |1901=425 |1906=435 |1911=409 |1921=323 |1926=323 |1931=300 |1936=295 |1946=265 |1954=331 |1962= 326 |1968= 299 |1975= 214 |1982= 183 |1990= 163 |1999= 145 |2006=142 |2007= 142 |2008=141 |2009= |2013=129 |2016=125 |cassini=37881 |senscomptesdobles=1962}} * 2016 : 125 == Luòcs e monuments == == Personalitats ligadas amb la comuna == ==Veire tanben== == Ligams extèrnes == ==Nòtas e referéncias== ===Nòtas=== <references group="N"/> ===Referéncias=== {{reflist}} {{Portal Auvèrnhe}} {{Comunas de Cantal}} [[Categoria:Comuna d'Auvèrnhe (Occitània)]] [[Categoria:Comuna de Cantal]] dkehpbqimabrzmca1ml40nznpck8j0b 0 104624 2328159 2249993 2022-08-13T08:29:45Z 77.152.53.218 toponimia, etc wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Avèus | nom2 = ''Aveux'' | imatge = Aveux_12.jpg | descripcion = Eth vilatge sus eth son poi. | lògo = cap | escut = Blason de la ville d'Aveux (Hautes-Pyrénées).svg | escais = Eths riches, eths mandorraires | ist = {{Gasconha}} {{Comenge}} | parçan = [[Varossa]] | region = {{Occitània (Region)}} | departament = {{Hauts Pirenèus}} | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Maulion de Varossa|Maulion de Varossa]] avant 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de Nestés e Varossa|CC de Nestés e Varossa]] | cp = 65370 | insee = 65053 | cònsol = Marie-Françoise Barus-Verdalle | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = avèr | latitud = 43.0103 | longitud = 0.5717 | alt mej = | alt mini = 479 | alt maxi = 1079 | km² = 3.08 |}} '''Avèus''' (''Aveux'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Diocèsi de Comenge|Comenge]] e de [[Varossa]] situada en eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] e era [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65053.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [a'wèws]. Eras fòrmas ancianas que son : ''De Aveux'', en latin, en 1387, ''Agoueux'', ''Aveux'' en 1737, ''Agoüeux'' en 1767, ''Aveux'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=909&titre=aveux</ref>. Lejosne que precisava : en patuès ''gouaux'' significa tanben « canaus » <ref name = glb/>. Segon R. Aymard, era basa qu'ei ''agoès'' ([[Simin Palay|Palay]]) o agoaus ([[Joan Seguí|Seguí]]) : Canaus, lòcs dab aigas<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], [[Jacques Boisgontier|Boisgontier]] que trobava absurda era proposicion de Lejosne. Grosclaude que pensa eth radical ei probablament ''agu-'' (deth latin aqua). Justament, dens lo [[Luishonés]], eth latin ''aqua'' qu'evoluciona en [awa] (Cf Rohlfs. Le gascon §421). Grosclaude que tempta shens conviccion un ''aquales (locos)'', « lòcs umides », en constatant pr'aquò un sufixe estranh : ''Aqua + -alem'' (plurau ''-ales'') deuré miar a ''avaus''<ref name = glb/>. Véder [[Àrreu]]. Etymologie : Peut-être aquales (locos) : lieux humides ?. Avèus qu'ei en penent sus eth son poi, plan eishugat... == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65053 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Marie-Françoise Barus-Verdalle|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65053 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=149 |1846=149 |1851=144 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=133 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=87 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 48 |1968= 48 |1975= 47 |1982= 54 |1990= 49 |1999= 55 |2005=53 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|053}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|053}}/3.08) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna de Comenge]] [[Categoria:Comuna de Varossa]] [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] lps4h2catr588wefzk1cwjibmmnt64s 2328161 2328159 2022-08-13T08:31:19Z 77.152.53.218 /* Toponimia */ wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Avèus | nom2 = ''Aveux'' | imatge = Aveux_12.jpg | descripcion = Eth vilatge sus eth son poi. | lògo = cap | escut = Blason de la ville d'Aveux (Hautes-Pyrénées).svg | escais = Eths riches, eths mandorraires | ist = {{Gasconha}} {{Comenge}} | parçan = [[Varossa]] | region = {{Occitània (Region)}} | departament = {{Hauts Pirenèus}} | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = La Varossa ([[Canton de Maulion de Varossa|Maulion de Varossa]] avant 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas de Nestés e Varossa|CC de Nestés e Varossa]] | cp = 65370 | insee = 65053 | cònsol = Marie-Françoise Barus-Verdalle | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = avèr | latitud = 43.0103 | longitud = 0.5717 | alt mej = | alt mini = 479 | alt maxi = 1079 | km² = 3.08 |}} '''Avèus''' (''Aveux'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] [[Gasconha|gascona]] de [[Diocèsi de Comenge|Comenge]] e de [[Varossa]] situada en eth [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] e era [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, <small>ancianament de [[Mieidia-Pirenèus]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65053.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== Era prononciacion qu'ei [a'wèws]. Eras fòrmas ancianas que son : ''De Aveux'', en latin, en 1387, ''Agoueux'', ''Aveux'' en 1737, ''Agoüeux'' en 1767, ''Aveux'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=909&titre=aveux</ref>. Lejosne que precisava : en patuès ''gouaux'' significa tanben « canaus » <ref name = glb/>. Segon R. Aymard, era basa qu'ei ''agoès'' ([[Simin Palay|Palay]]) o agoaus ([[Joan Seguí|Seguí]]) : Canaus, lòcs dab aigas<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], [[Jacques Boisgontier|Boisgontier]] que trobava absurda era proposicion de Lejosne. Grosclaude que pensa eth radical ei probablament ''agu-'' (deth latin aqua). Justament, dens lo [[Luishonés]], eth latin ''aqua'' qu'evoluciona en [awa] (Cf Rohlfs. Le gascon §421). Grosclaude que tempta shens conviccion un ''aquales (locos)'', « lòcs umides », en constatant pr'aquò un sufixe estranh : ''Aqua + -alem'' (plurau ''-ales'') deuré miar a ''avaus''<ref name = glb/>. Véder [[Àrreu]]. Avèus qu'ei en penent sus eth son poi, plan eishugat... == Istòria == {{...}} == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65053 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta=març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Marie-Françoise Barus-Verdalle|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 2001 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65053 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=149 |1846=149 |1851=144 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=133 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=87 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= 48 |1968= 48 |1975= 47 |1982= 54 |1990= 49 |1999= 55 |2005=53 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|053}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|053}}/3.08) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna de Comenge]] [[Categoria:Comuna de Varossa]] [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] lignqznqg38wvc5aw3mzbmbpf6kz8b0 0 104658 2328115 2250505 2022-08-12T15:03:21Z 77.152.53.218 toponimia Shèla wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Shèla e Espon | nom2 = ''Chelle-Spou'' | imatge = Le village de Chelle-Spou vu d'Artiguemy (Hautes-Pyrénées, France).JPG | descripcion = Vista de Shèla despuish Artigamí. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Chelle-Spou (65).svg | escais = Eths minja-caulets de Shèla. Eths truca'stacas d'Espon. | region = {{Occitània (Region)}} | ist = {{Gasconha}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = Canton d'era Vath d'Arròs e deras Baïsas ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | cp = 65130 | insee = 65143 | cònsol = Noël Abadie | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud = 0.2431 | latitud = 43.1375 | alt mej = | alt mini = 279 | alt maxi = 491 | km² = 4.58 |}} '''Shèla e Espon''' (''Chelle-Spou'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], situada en [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] dera [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65143.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== ===Shèla=== Era prononciacion qu'ei ['chèlo] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''A Siela'', cap a 1200-1230, ''Sila'' en 1256, ''Augerius de Filie, ... en Auger d'Essiela ; Gastonus de Filie, ... Gasto d'Essiela'' en 1283, ''Esfiele'' en 1285, ''Gasto d'Effiele'' en 1285, ''de Schela'' en 1300, ''De Shela'', en 1313, ''De Xella Superiori'', en latin, en 1342, ''de Xella Superiore'', en latin, en 1379, ''Chelle-Dessus'' en 1770-1791, ''Chelle Dessus'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII), ''Chelle-Dessus'' en 1790<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=826&titre=chelle-spou</ref>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Shèla'' que vien deth latin crestian ''cella'', « ermitage, petit monastèri »<ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 159, a ''Celle''</ref>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], ''Shèla'' pòt pas estar ''cella'', qui seré ''Cèra'' en gascon. Eth nom qu'ei escur, pr'aquò que poderé estar eventualament ua varianta de ''villa'', com ''Gela'' ?<ref name = glb/>. ==Istòria== Eths dus vilatges de '''Shèla Dessús''' e '''Espon''' que fòrman era comuna de Shèla e Espon ara revolucion francesa. Eths de Shèla Dessús qu'an eth chafre de minja-caulets. Eths d'Espon que son eths truca'stacas <ref name = glb/>. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65143 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2020]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Noël Abadie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2020 |Identitat= Patrick Darré|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1979]] |Fin= 2008 |Identitat=Clément Cieutat |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin=1979 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65143 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=396 |1846=423 |1851=402 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=411 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=261 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=125 |1968= |1975= |1982= |1990= |1999=91 |2005=89 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|143}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|143}}/4.58) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] p3pprvoesneda53tvqe5afzqlkysvm2 2328119 2328115 2022-08-12T15:51:49Z 77.152.53.218 toponimia Espon wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Shèla e Espon | nom2 = ''Chelle-Spou'' | imatge = Le village de Chelle-Spou vu d'Artiguemy (Hautes-Pyrénées, France).JPG | descripcion = Vista de Shèla despuish Artigamí. | lògo = cap | escut = Blason ville fr Chelle-Spou (65).svg | escais = Eths minja-caulets de Shèla. Eths truca'stacas d'Espon. | region = {{Occitània (Region)}} | ist = {{Gasconha}} | parçan = | arrondiment = [[Arrondiment de Banhèras de Bigòrra|Banhèras de Bigòrra]] | canton = Canton d'era Vath d'Arròs e deras Baïsas ([[Canton de Lanamesa|Lanamesa]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deth Plan de Lanamesa|CC deth Plan de Lanamesa]] | cp = 65130 | insee = 65143 | cònsol = Noël Abadie | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud = 0.2431 | latitud = 43.1375 | alt mej = | alt mini = 279 | alt maxi = 491 | km² = 4.58 |}} '''Shèla e Espon''' (''Chelle-Spou'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna francesa|comuna]] d'[[Occitània]], en [[Gasconha]], situada en [[departament francés|departament]] deths [[Hauts Pirenèus]] dera [[region francesa|region]] d'{{Ocreg}}, ancianament de [[Miègjorn-Pirenèus]]. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 65143.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== ===Shèla=== Era prononciacion qu'ei ['chèlo] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''A Siela'', cap a 1200-1230, ''Sila'' en 1256, ''Augerius de Filie, ... en Auger d'Essiela ; Gastonus de Filie, ... Gasto d'Essiela'' en 1283, ''Esfiele'' en 1285, ''Gasto d'Effiele'' en 1285, ''de Schela'' en 1300, ''De Shela'', en 1313, ''De Xella Superiori'', en latin, en 1342, ''de Xella Superiore'', en latin, en 1379, ''Chelle-Dessus'' en 1770-1791, ''Chelle Dessus'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII), ''Chelle-Dessus'' en 1790<ref name = glb>Michel Grosclaude et Jean-François Le Nail, ''Dictionnaire toponymique des communes des Hautes-Pyrénées intégrant les travaux de Jacques Boisgontier'', Conseil Général des Hautes-Pyrénées, 2000 https://www.archivesenligne65.fr/article.php?laref=826&titre=chelle-spou</ref>. Shèla Dessús que s'opausava a [[Shèla Devath]] (situat ath nòrd). Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]], ''Shèla'' que vien deth latin crestian ''cella'', « ermitage, petit monastèri »<ref name = dauz>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 159, a ''Celle''</ref>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], ''Shèla'' pòt pas estar ''cella'', qui seré ''Cèra'' en gascon. Eth nom qu'ei escur, pr'aquò que poderé estar eventualament ua varianta de ''villa'', com ''Gela'' ?<ref name = glb/>. ===Espon=== Era prononciacion qu'ei [és'pou] (grafia fonetica deths autors). Eras fòrmas ancianas que son : ''de-Spor'' en 1313, ''de Spaone'' en 1313, ''de-Spoos'' en 1429, ''Espou'' en 1745-1787, ''Espou'' (mapa de Cassini, ara fin deth sègle XVIII)<ref name = glb/>. Segon [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] e R. Aymard, ''Espon'' que significa « penent »<ref name = dauz/>{{,}}<ref name = glb/>. Segon [[Miquèu Grosclaude]], eth gascon ''espon'' qu'ei ua fòrma masculina de ''espona'', deth latin ''sponda''; eth sens prumèr qu'ei « tap, limit, tap qui hè limit »<ref name = glb/>. ==Istòria== Eths dus vilatges de '''Shèla Dessús''' e '''Espon''' que fòrman era comuna de Shèla e Espon ara revolucion francesa. Eths de Shèla Dessús qu'an eth chafre de minja-caulets. Eths d'Espon que son eths truca'stacas<ref name = glb/>. ''Shèla Dessús'' qu'èra parròpia, Espon non. == Administracion == {{ElegitDebuta|insee= 65143 |Títol= Lista deths cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2020]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Noël Abadie |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= 2020 |Identitat= Patrick Darré|Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1979]] |Fin= 2008 |Identitat=Clément Cieutat |Partit= |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin=1979 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} == Demografia == {{Demografia |insee= 65143 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841=396 |1846=423 |1851=402 |1856= |1861= |1866= |1872= |1876=411 |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911=261 |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962=125 |1968= |1975= |1982= |1990= |1999=91 |2005=89 |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles=1962}} * En {{popfr65|0}} era populacion qu'èra de {{popfr65|143}} abitants e era densitat qu'èra de {{formatnum:{{#expr:({{popfr65|143}}/4.58) round 2}}}} ab/km². ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab era comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deths Hauts Pirenèus]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Gasconha}} {{Comunas deths Hauts Pirenèus}} [[Categoria:Comuna deths Hauts Pirenèus]] [[Categoria:Comuna de Gasconha]] qf9dmpkjng6g67dqyhhadgwniz9hlza 0 107106 2328109 2291725 2022-08-12T13:01:34Z Jiròni B. 12090 Modif' liam 'marcha' wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Sent Maurici | nom2 = ''Saint-Maurice-la-Souterraine'' | imatge = Campagne-parc St-Maurice.JPG | descripcion = Paisatge de boscatge | lògo = | escut = | escais = | ist = {{Lemosin}} | parçan = [[País de La Sostrana]]<ref>https://www.jornalet.com/editorial/7560/lo-trabalh-de-recuperacion-de-las-encontradas-doccitania-contunha</ref> | region = [[Novela Aquitània]] | insee = 23219 | cònsol = Gilbert Tixier | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = | longitud = 1.43194444444 | latitud = 46.215 | alt mini = 300 | alt maxi = 422 | km² = 39.72 |}} '''Sent Maurici'''<ref>https://web.archive.org/web/20160303195729/http://www.lemosin.net/23219.htm</ref>, fòrma a verificar sus plaça (''Saint-Maurice-la-Souterraine'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Occitània|occitana]] de [[Marcha (Lemosin)|Marcha]], en [[Lemosin (Occitània)|Lemosin]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de [[Cruesa (departament)|Cruesa]] e la [[region francesa|region]] de [[Novela Aquitània]], <small>ancianament de [[Lemosin (region)|Lemosin]]</small>. ==Geografia== ==Istòria== ==Administracion== ===Lista daus maires=== {{ElegitDebuta|insee= 23219 |Títol= Lista daus maires successius}} {{Elegit |Debuta= març [[2001]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Gilbert Tixier |Partit=divers esquerra |Qualitat= agricultor retirat }} {{Elegit |Debuta= [[1992]] |Fin= 2001 |Identitat= René Labussière |Partit=divers esquerra |Qualitat= agricultor }} {{Elegit |Debuta= març [[1971]] |Fin= 5 de julhet 1992 |Identitat= Roger Gardet |Partit= [[PCF]] |Qualitat= conselhier generau (1976-1992) }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1971 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ===Intercomunalitat=== ==Demografia== {{Demografia |insee= 23219 |senscomptesdobles= 1962}} * En {{popfr23|0}} la populacion èra de {{popfr23|219}} abitants. ==Luecs e monuments== ==Personalitats liadas a la comuna== ==Veire tanben== ===Liams connexes=== ===Liams externes=== ==Nòtas e referéncias== ===Nòtas=== <references group="N"/> ===Referéncias=== {{reflist}} {{Multibendèl | Portal Lemosin | Portal Occitània | Portal Cruesa | Portal Comunas de França }} {{Comunas de Cruesa}} [[Categoria:Comuna de Cruesa]] [[Categoria:Comuna de Lemosin (Occitània)]] id5fq3ybfh3fo6fhix0rpbu8e3bfd0b 0 107115 2328111 2290233 2022-08-12T13:09:37Z Jiròni B. 12090 Fraisselines en marchés wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Fraisselines | nom2 = ''Fresselines'' | imatge = France_Summer_2008_040.JPG | descripcion = La glèisa. | lògo = | escut = | escais = | ist = | parçan = | region = [[Novela Aquitània]] | canton = [[Canton de Dun|Dun]] | insee = 23087 | cònsol = Vincent Fortineau | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = | longitud = 1.68277777778 | latitud = 46.3836111111 | alt mini = 200 | alt mej = | alt maxi = 366 | km² = 30.78 |}} '''Fraisselinas''', ''Fraisselines'' en marchés (''Fresselines'' en [[francés]]) es una [[comuna]] [[Occitània|occitana]] de [[Marcha]], en [[Lemosin]], situada dins lo [[departament francés|departament]] de [[Cruesa (departament)|Cruesa]] e la [[region francesa|region]] de [[Novela Aquitània]], <small>ancianament de [[Lemosin (region)|Lemosin]]</small>. ==Geografia== ==Istòria== ==Administracion== ===Lista daus maires=== {{ElegitDebuta|insee=23087 |Títol= Lista daus maires successius}} {{Elegit |Debuta= [[2014]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Vincent Fortineau |Partit=divèrs esquèrra |Qualitat= foncionari }} {{Elegit |Debuta= març [[1989]] |Fin= 2014 |Identitat= Jean-Claude Dugenest |Partit= [[PS]] |Qualitat= conselier generau dau canton de Dun 2001-2008 }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1989 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ===Intercomunalitat=== ==Demografia== {{Demografia |insee=23087 |senscomptesdobles= 1962}} * En {{popfr23|0}} la populacion èra de {{popfr23|087}} abitants. ==Luecs e monuments== ==Personalitats liadas a la comuna== ==Veire tanben== ===Liams connexes=== ===Liams externes=== * [https://web.archive.org/web/20171117060453/http://www.fresselineshier.fr/Patois/Lexique/Lexique_1.htm ''Lo marchés de [[Fraisselines]], au nòrd de la Viena-Nauta''] ==Nòtas e referéncias== ===Nòtas=== <references group="N"/> ===Referéncias=== {{reflist}} {{Multibendèl | Portal Lemosin | Portal Occitània | Portal Cruesa | Portal Comunas de França }} {{Comunas de Cruesa}} [[Categoria:Comuna de Cruesa]] [[Categoria:Comuna de Lemosin (Occitània)]] 3msyn36gjql0c3mw47msz9zjpd5iv5h 0 115410 2328120 2326457 2022-08-12T16:47:08Z Jfblanc 104 Jfblanc a desplaçat la pagina [[Literatura bearnesa e gascoa]] cap a [[Literatura bearnesa e gascona]] wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[File:Accous-ObeliscDesporrins.jpg|thumb|[[Acós]], obelisque de [[Ciprian Desporrins]]]] L'istòria de la '''literatura [[bearnés|bearnes]]a e [[gascon|gasco]]a''' que hè partida de la [[literatura occitana]] mes que se'n destria per'mor de las especificitats istoricas, politicas e lingüisticas de [[Bearn]] e deus país [[gasconha|gascons]] (com ne son [[Armanhac]], [[Bigòrra]], [[Comenge]], las [[Lanas]] e [[Bordèu]] – tant vau díser [[Guiana]] de lenga gascoa – [[Tolosa]] – teoricament gascoa sus l'arribèra occidentau de [[Garona]]). Bearn que ho un estat sobeiran, au contra deus autes país gascons, e que vadó tanben reiaume dab l'aquesida de [[reiaume de Navarra|Navarra]]. Aqueth estat bearnés qu'arrosseguè los país gascons hens las soas aventuras politicas (com per exemple au moment de la [[Reforma|Refòrma]]). D'un punt de vista lingüistic, lo [[bearnés]] e lo [[gascon]] que son la medisha lenga e que partatjan especificitat qui'us destrian de la rèsta de la lenga d'òc. L'autor lo mei ancian avent composat en bèth revindicar que hosse lenga gascoa que ho lo tobador provençau [[Raimbaut de Vaqueiras]]. Los purmèrs autors respectivament gascons e bearnés revindicant la loa lenga dehens sengles escrits que hon [[Pèir de Garròs]] e [[Arnaut de Saleta]]. Abans eths, mantun trobadors gascon que hè pareisher gasconismes en tot composar en [[koinè]] atau com ac hèn los tèxtes de las cancilerias gascoas e bearnesa com los [[Fòrs de Bearn|Fòrs]]. == Los començaments == === La ''koinè'' deus trobadors e Raimbaut de Vaqueiràs === [[File:Raimbaut de Vaqueiras.jpg|thumb|[[Raimbaut de Vaqueiràs]]]] Lo gascon e lo bearnés qu'espelín cadun au costat de la ''koinè'' o lenga classica comuna deus [[trobador]]s ; los trobadors gascons com [[Cercamòn|Cercamon]] e [[Marcabrun]] que l'emplegavan e qu'ei curiosament un trobador provençau, [[Rambaud de Vaqueiràs]] lo qui signé los purmèrs vèrs en gascon, dens lo son poèma poliglòt <ref>http://www.trobar.org/troubadours/raimbaut_de_vaqueiras/raimbaut_de_vaqueiras_16.php, los vèrs gascons que son marcats d'arroi.</ref> <ref>Lafont, Riquer, Op. Cit.</ref>''Dauna, io mi rent a bos'' (on la ''koinè'' costeja l'[[italian]], lo [[francés]], lo [[galaïco-portugais|galaïco-portugués]]). La laissa en gascon que canta atau : ''Dauna, io mi rent a bos,'' <ref>Ací, per exemple, ''bos'' marca la prononciacion gascoa de "vos".</ref> / ''coar sotz la mes bon'e bera''<ref> ''bera'', que marca lo gasconisme "bèra" per "bèla"</ref> / ''q'anc fos, e gaillard'e pros,'' / ''ab que no•m hossetz<ref>''hossetz'', gasconisme per ''fossetz'' </ref> tan hera.'' / ''Mout<ref>''Mout'', gasconisme "mot" per ''molt'' </ref> abetz beras haisos''<ref>''haisos'', gasconisme per ''faiso'' mes per ipercorreccion supausant que la ''f'' iniciau de ''faiso'' correspon dab ua ''h'' en gascon ; totun, en gascon modèrne lo mot qu'ei ''faiçon.''</ref> / ''e color hresc'<ref>''hresc'', gasconisme per ''fresc''.</ref> e noera.'' / ''Boste<ref>''Boste'', que marca la prononciacion gascoa de ''vòste''.</ref> son, e si·bs agos'' / ''no·destrengora hiera<ref>''fiera'' gasconisme per ipercorreccion de ''fiera'' ; totun, en gascon modèrne lo mot qu'ei ''fièra''</ref>.''<br> La darrèra estròfa que torna mentàver totas las lengas (los vèrs gascons que son de negre) : ''Belhs Cavaliers, tant es car'' / ''Lo vostr' onratz senhoratges'' / ''Que cada jorno m'esglaio.'' / ''Oi me lasso que farò'' / ''Si sele que j'ai plus chiere'' / ''Me tue, ne sai por quoi?'' / '''Ma dauna, he<ref>''he'', gasconisme per ''fe''.</ref> que dey bos''' / '''Ni peu cap santa Quitera,''' / ''Mon corasso m'avetz treito'' / ''E mot gen favlan furtado.'' Enter los trobadors gascons que podèm mentàver : [[Aimeric de Belenoi]], [[Alegret]], [[Amanieu de la Broqueira]], [[Arnaut de Comminges]], [[Arnaut Guilhem de Marsan]], [[Audric del Vilar]], [[Bernart Arnaut d'Armagnac]], [[Bernart de Panassac]], [[Bernart de Tot-lo-mon]], [[Cercamon]], [[Gausbert Amiel]], [[Grimoart Gausmar]], [[Guilhalmi]], [[Guiraut de Calanson]], [[Jordan IV de L'Isle-Jourdain]], [[Marcabrun]], [[Marcoat]], [[Peire de Corbiac]], [[Peire de Ladils]], [[Peire de Valeira]], [[Uc Catola]] E ua troubairitz tanben : [[Escaronha]]. <gallery> BnF ms. 12473 fol. 111 - Aimeric de Belenoi (2).jpg|Aimeric de Belenoi BnF ms. 12473 fol. 102 - Marcabru (1).jpg|Marcabru Cercamon - BN MS fr 12473.jpg|Cercamon BnF ms. 12473 fol. 128 - Gausbert Amiel (2).jpg|Gausbert Amiel BnF ms. 12473 fol. 128 - Guiraut de Calanson (1).jpg|Guiraut de Calanson BnF ms. 12473 fol. 108 - Peire de Valeira (2).jpg|Peire de Valeira </gallery> === Gaston Fébus, trobador e mecènas de l'escrit en langa d'òc === [[File:Livre de Chasse 51v.jpg|thumb|left|Gaston Fèbus]] Atau com ac sotalinha [[Pierre Tucoo-Chala]], [[Gaston Fèbus]], Comte de Fois e Senhor sobeiran de Bearn après aver hèit arreconéisher l'independència d'aqueste, que favorisè un haut nivèu de saber e de cultura dens la soa cort, acès tant au niveau musical ou scientifique que littéraire. '' Qu'escrivó dus libes deus famós en francés (un de pregàrias e l'aute, l'emblematic ''Libe de Caça'') que ho mei que mei un sobeiran e un autor premiat de lenga d'òc que composè vers com los seguents : ''(A)ras can vey del boy fuylar la rama''<br />''Say que'm destreyn e'm pren e m'enliama''<br />''L'amor qu'antan me cuger ostar l'arma''<br />''E'm fay voler leys qui de fin pretz s'arma''<br />''Si qu'en mon cors a-t mon cor et l'aflama,''<br />''E, ses mi dons, no'm pot gandir nuyl' arma''<br />''Pel'greu turmen que de joy me desarma,''<br />''Donhie(u) trach pietg que cel qu'en infer crema.'' [...]<ref>Tucoo-Chala, op. cit., 299.</ref><br /> [[Image:Elucidari.jpg|thumb|''Elucidari'', Sagesse montrant ses filles au comte Gaston Fébus]] ("Maintenant, quand je vois feuillir les branches de la forêt, / Qu'ici m'étreint, méprend, me lie / L'amour qui antan enleva mon âme / Et me fait vouloir celle qui s'arme de fin mérite / Si (bien) qu'en moi il brûle mon cœur et l'enflamme, / Et que, sans ma dame, nulle arme ne peut protéger / Du pénible tourment qui me dépouille de ''joie'', / Dont je souffre pis que celui en enfer brûle.") Suber aquesta ''[[canso]]''Tucoo-Chala qu'escrivó : "Un ''cansonier provençau dit de Saragòssa que conserva 18 pèças de vers escrits en lenga d'òc presentadas après 1342 aus concors organizats peu ''[[Consitòri del Gai Saber|Consistòri de la gaia Sciència]]'' de [[Tolosa]]. Que s' tracta de l'ajòu de l' '''[[Jòcs Florals|Acadèmia del Jòcs Florals]], la mès anciana companhia literària de França. [...] Lo Comte de Foish que ho un deus purmèr premiats e qu'obtienè lo gerdon màger, la ''joya'', per aquesta ''canso'' que malurosamet se n'ei perduda la particion musicau [...] <ref>"Un ''chansonnier provençal'' dit de Saragosse conserve 18 pièces de vers écrites en langue d'oc présentées après 1342 aux concours organisés par le ''Consistoire de la gaie science'' de Toulouse. Il s'agit de l'ancêtre de l'''Académie des Jeux Floraux'', la plus ancienne compagnie littéraire de France. [...] Le comte de Foix fut un des premiers lauréats et obtint la récompense suprême, la ''joya'', pour cette ''canso'' dont malheureusement la partition musicale est perdue [...] Tucoo-Chala, oop. cit., 297</ref>" Fébus fit de plus traduire et rédiger en langue d'oc un traité de chirurgie du médecin arabe [[Abu Al-Qasim|Albucassis]] (''Abu Al-Qasim''). Son petit État béarnais a également produit l'''[[Elucidari de las propietatz de totaz res naturals]]'', encyclopédie universelle en occitan qui est en fait la traduction du ''Liber de proprietatibus rerum'' de [[Barthélemy l'Anglais]]<ref>Tucoo-Chala, op. cit.</ref>. Si les actes administratifs de chancellerie de Fébus sont rédigés en ''scripta'' béarnaise (à commencer par la "Déclaration d'indépendance"), les œuvres littéraires et les ouvrages cités plus haut sont en ''koinè''.'' {{multibendèl|Portal Bearn|Portal Gasconha|Portal Occitània|literatura}} [[Categoria:Cultura bearnesa]] [[Categoria:Cultura gascona]] ky19avi5r3cgu9kkurujc03w6yy2ee4 2328122 2328120 2022-08-12T16:47:55Z Jfblanc 104 wikitext text/x-wiki {{Infobox |tematica= |carta= }} [[File:Accous-ObeliscDesporrins.jpg|thumb|[[Acós]], obelisque de [[Ciprian Desporrins]]]] L'istòria de la '''literatura [[bearnés|bearnesa]] e [[gascon|gascona]]''' que hè partida de la [[literatura occitana]] mes que se'n destria per'mor de las especificitats istoricas, politicas e lingüisticas de [[Bearn]] e deus país [[gasconha|gascons]] (com ne son [[Armanhac]], [[Bigòrra]], [[Comenge]], las [[Lanas]] e [[Bordèu]] – tant vau díser [[Guiana]] de lenga gascoa – [[Tolosa]] – teoricament gascoa sus l'arribèra occidentau de [[Garona]]). Bearn que ho un estat sobeiran, au contra deus autes país gascons, e que vadó tanben reiaume dab l'aquesida de [[reiaume de Navarra|Navarra]]. Aqueth estat bearnés qu'arrosseguè los país gascons hens las soas aventuras politicas (com per exemple au moment de la [[Reforma|Refòrma]]). D'un punt de vista lingüistic, lo [[bearnés]] e lo [[gascon]] que son la medisha lenga e que partatjan especificitat qui'us destrian de la rèsta de la lenga d'òc. L'autor lo mei ancian avent composat en bèth revindicar que hosse lenga gascoa que ho lo tobador provençau [[Raimbaut de Vaqueiras]]. Los purmèrs autors respectivament gascons e bearnés revindicant la loa lenga dehens sengles escrits que hon [[Pèir de Garròs]] e [[Arnaut de Saleta]]. Abans eths, mantun trobadors gascon que hè pareisher gasconismes en tot composar en [[koinè]] atau com ac hèn los tèxtes de las cancilerias gascoas e bearnesa com los [[Fòrs de Bearn|Fòrs]]. == Los començaments == === La ''koinè'' deus trobadors e Raimbaut de Vaqueiràs === [[File:Raimbaut de Vaqueiras.jpg|thumb|[[Raimbaut de Vaqueiràs]]]] Lo gascon e lo bearnés qu'espelín cadun au costat de la ''koinè'' o lenga classica comuna deus [[trobador]]s ; los trobadors gascons com [[Cercamòn|Cercamon]] e [[Marcabrun]] que l'emplegavan e qu'ei curiosament un trobador provençau, [[Rambaud de Vaqueiràs]] lo qui signé los purmèrs vèrs en gascon, dens lo son poèma poliglòt <ref>http://www.trobar.org/troubadours/raimbaut_de_vaqueiras/raimbaut_de_vaqueiras_16.php, los vèrs gascons que son marcats d'arroi.</ref> <ref>Lafont, Riquer, Op. Cit.</ref>''Dauna, io mi rent a bos'' (on la ''koinè'' costeja l'[[italian]], lo [[francés]], lo [[galaïco-portugais|galaïco-portugués]]). La laissa en gascon que canta atau : ''Dauna, io mi rent a bos,'' <ref>Ací, per exemple, ''bos'' marca la prononciacion gascoa de "vos".</ref> / ''coar sotz la mes bon'e bera''<ref> ''bera'', que marca lo gasconisme "bèra" per "bèla"</ref> / ''q'anc fos, e gaillard'e pros,'' / ''ab que no•m hossetz<ref>''hossetz'', gasconisme per ''fossetz'' </ref> tan hera.'' / ''Mout<ref>''Mout'', gasconisme "mot" per ''molt'' </ref> abetz beras haisos''<ref>''haisos'', gasconisme per ''faiso'' mes per ipercorreccion supausant que la ''f'' iniciau de ''faiso'' correspon dab ua ''h'' en gascon ; totun, en gascon modèrne lo mot qu'ei ''faiçon.''</ref> / ''e color hresc'<ref>''hresc'', gasconisme per ''fresc''.</ref> e noera.'' / ''Boste<ref>''Boste'', que marca la prononciacion gascoa de ''vòste''.</ref> son, e si·bs agos'' / ''no·destrengora hiera<ref>''fiera'' gasconisme per ipercorreccion de ''fiera'' ; totun, en gascon modèrne lo mot qu'ei ''fièra''</ref>.''<br> La darrèra estròfa que torna mentàver totas las lengas (los vèrs gascons que son de negre) : ''Belhs Cavaliers, tant es car'' / ''Lo vostr' onratz senhoratges'' / ''Que cada jorno m'esglaio.'' / ''Oi me lasso que farò'' / ''Si sele que j'ai plus chiere'' / ''Me tue, ne sai por quoi?'' / '''Ma dauna, he<ref>''he'', gasconisme per ''fe''.</ref> que dey bos''' / '''Ni peu cap santa Quitera,''' / ''Mon corasso m'avetz treito'' / ''E mot gen favlan furtado.'' Enter los trobadors gascons que podèm mentàver : [[Aimeric de Belenoi]], [[Alegret]], [[Amanieu de la Broqueira]], [[Arnaut de Comminges]], [[Arnaut Guilhem de Marsan]], [[Audric del Vilar]], [[Bernart Arnaut d'Armagnac]], [[Bernart de Panassac]], [[Bernart de Tot-lo-mon]], [[Cercamon]], [[Gausbert Amiel]], [[Grimoart Gausmar]], [[Guilhalmi]], [[Guiraut de Calanson]], [[Jordan IV de L'Isle-Jourdain]], [[Marcabrun]], [[Marcoat]], [[Peire de Corbiac]], [[Peire de Ladils]], [[Peire de Valeira]], [[Uc Catola]] E ua troubairitz tanben : [[Escaronha]]. <gallery> BnF ms. 12473 fol. 111 - Aimeric de Belenoi (2).jpg|Aimeric de Belenoi BnF ms. 12473 fol. 102 - Marcabru (1).jpg|Marcabru Cercamon - BN MS fr 12473.jpg|Cercamon BnF ms. 12473 fol. 128 - Gausbert Amiel (2).jpg|Gausbert Amiel BnF ms. 12473 fol. 128 - Guiraut de Calanson (1).jpg|Guiraut de Calanson BnF ms. 12473 fol. 108 - Peire de Valeira (2).jpg|Peire de Valeira </gallery> === Gaston Fébus, trobador e mecènas de l'escrit en langa d'òc === [[File:Livre de Chasse 51v.jpg|thumb|left|Gaston Fèbus]] Atau com ac sotalinha [[Pierre Tucoo-Chala]], [[Gaston Fèbus]], Comte de Fois e Senhor sobeiran de Bearn après aver hèit arreconéisher l'independència d'aqueste, que favorisè un haut nivèu de saber e de cultura dens la soa cort, acès tant au niveau musical ou scientifique que littéraire. '' Qu'escrivó dus libes deus famós en francés (un de pregàrias e l'aute, l'emblematic ''Libe de Caça'') que ho mei que mei un sobeiran e un autor premiat de lenga d'òc que composè vers com los seguents : ''(A)ras can vey del boy fuylar la rama''<br />''Say que'm destreyn e'm pren e m'enliama''<br />''L'amor qu'antan me cuger ostar l'arma''<br />''E'm fay voler leys qui de fin pretz s'arma''<br />''Si qu'en mon cors a-t mon cor et l'aflama,''<br />''E, ses mi dons, no'm pot gandir nuyl' arma''<br />''Pel'greu turmen que de joy me desarma,''<br />''Donhie(u) trach pietg que cel qu'en infer crema.'' [...]<ref>Tucoo-Chala, op. cit., 299.</ref><br /> [[Image:Elucidari.jpg|thumb|''Elucidari'', Sagesse montrant ses filles au comte Gaston Fébus]] ("Maintenant, quand je vois feuillir les branches de la forêt, / Qu'ici m'étreint, méprend, me lie / L'amour qui antan enleva mon âme / Et me fait vouloir celle qui s'arme de fin mérite / Si (bien) qu'en moi il brûle mon cœur et l'enflamme, / Et que, sans ma dame, nulle arme ne peut protéger / Du pénible tourment qui me dépouille de ''joie'', / Dont je souffre pis que celui en enfer brûle.") Suber aquesta ''[[canso]]''Tucoo-Chala qu'escrivó : "Un ''cansonier provençau dit de Saragòssa que conserva 18 pèças de vers escrits en lenga d'òc presentadas après 1342 aus concors organizats peu ''[[Consitòri del Gai Saber|Consistòri de la gaia Sciència]]'' de [[Tolosa]]. Que s' tracta de l'ajòu de l' '''[[Jòcs Florals|Acadèmia del Jòcs Florals]], la mès anciana companhia literària de França. [...] Lo Comte de Foish que ho un deus purmèr premiats e qu'obtienè lo gerdon màger, la ''joya'', per aquesta ''canso'' que malurosamet se n'ei perduda la particion musicau [...] <ref>"Un ''chansonnier provençal'' dit de Saragosse conserve 18 pièces de vers écrites en langue d'oc présentées après 1342 aux concours organisés par le ''Consistoire de la gaie science'' de Toulouse. Il s'agit de l'ancêtre de l'''Académie des Jeux Floraux'', la plus ancienne compagnie littéraire de France. [...] Le comte de Foix fut un des premiers lauréats et obtint la récompense suprême, la ''joya'', pour cette ''canso'' dont malheureusement la partition musicale est perdue [...] Tucoo-Chala, oop. cit., 297</ref>" Fébus fit de plus traduire et rédiger en langue d'oc un traité de chirurgie du médecin arabe [[Abu Al-Qasim|Albucassis]] (''Abu Al-Qasim''). Son petit État béarnais a également produit l'''[[Elucidari de las propietatz de totaz res naturals]]'', encyclopédie universelle en occitan qui est en fait la traduction du ''Liber de proprietatibus rerum'' de [[Barthélemy l'Anglais]]<ref>Tucoo-Chala, op. cit.</ref>. Si les actes administratifs de chancellerie de Fébus sont rédigés en ''scripta'' béarnaise (à commencer par la "Déclaration d'indépendance"), les œuvres littéraires et les ouvrages cités plus haut sont en ''koinè''.'' {{multibendèl|Portal Bearn|Portal Gasconha|Portal Occitània|literatura}} [[Categoria:Cultura bearnesa]] [[Categoria:Cultura gascona]] 6cygcnd9b4kd5lv4wy8lnem0p1m8tua 0 115484 2328158 2300972 2022-08-13T08:14:00Z 77.152.53.218 /* Mendossa */ Boisgontier wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana | carta = oc | nom = Buròssa e Mendossa | nom2 = ''Burosse-Mendousse'' | imatge = Puit_de_pétrole_de_Burosse-Mendousse.jpg | descripcion = Potz de petròli. | escut = | lògo = | escais = | region ist = {{Bearn}} | parçan = [[Vic Vilh]] | region = [[Navèra Aquitània]] | arrondiment = [[Arrondiment de Pau|Pau]] | canton = Tèrras deus Luis e Tuquets deu Vic Vilh ([[Canton de Garlin|Garlin]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deus Luis en Bearn|CC deus Luis en Bearn]] | insee = 64153 | cònsol = Alain Lechon | mandat = [[2020]]-[[2026]] | gentilici = | longitud = -0.210555555556 | latitud = 43.5128 | alt mini = 142 | alt mej = | alt maxi = 283 | km² = 5.62 }} '''Buròssa e Mendossa'''<ref>Toponimia Occitana ([[Institut d'Estudis Occitans]]) : IEO_BdTopoc : http://bdtopoc.org</ref> (''Burosse-Mendousse'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna]] [[bearn]]esa administrada peu [[departaments franceses|departament]] deus [[Pirenèus Atlantics]] e la [[regions francesas|region]] de [[Navèra Aquitània]], <small>ancianament d'[[Aquitània (region)|Aquitània]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 64153.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== ===Buròssa=== La prononciacion qu'ei [by'rɔsɔ]. Las fòrmas ancianas que son ''Burossium'', en latin, en 1312, ''Burossa'' en 1402, ''Burossa'' cap a 1542, ''Burosse'' (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau), ''Burosse-Mendousse'' lo 27 de junh de 1842, data de la fusion de las duas comunas <ref name = mgro>Michel Grosclaude, ''Dictionnaire toponymique des communes du Béarn'', Escòla Gaston Febus, 1991, p. 101</ref>. [[Gerhard Rohlfs]], citat per [[Miquèu Grosclaude|Grosclaude]], qu'explica ''Buròssa'' com [[Buròs]], per lo nom gau d'òmi ''Burus'', dab lo sufixe aquitan ''-ossum'' <ref name = mgro/>. [[Albèrt Dauzat|Dauzat]] qu'explica ''Buròssa'', a la seguida de Rohlfs, per lo nom gau d'òmi ''Burus'', o per un mot probablament [[aquitan]]ic, ''buru'', « cap, turon », los dus dab lo sufixe aquitan ''-ossum'' <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 125</ref>. [[Miquèu Grosclaude]] qu'aima mei l'explicacion per ''*bur-'', qui convién au site <ref name = mgro/> (l'ancian o lo navèth ?). ===Mendossa=== La prononciacion qu'ei [men'dusɔ]. Las fòrmas ancianas que son ''Mendaosse'', en 1286, ''Mendeossa'' au sègle XIIIau, ''Bendaosse'' en 1323, ''Mendeossa'' en 1385, ''Mendosa'' en 1538, ''Mendousse'' (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau), , ''Burosse-Mendousse'' lo 27 de junh de 1842, data de la fusion de las duas comunas <ref name = migr>Michel Grosclaude, ''Dictionnaire toponymique des communes du Béarn'', Escòla Gaston Febus, 1991, p. 107</ref>. [[Ernèst Negre|Negre]], citat per [[Miquèu Grosclaude|Grosclaude]], qu'explica ''Mendossa'', per lo [[basco]] ''mendi'', « montanha » e ''-oza'', « freda » <ref name = migr/>. [[Miquèu Grosclaude]] qu'accèpta ''mendi'', « montanha », qui ei adaptat au site, mès dab lo sufixe probablament locatiu ''-ossa''. Totun, las grafias ''Mendaosse'' o ''Bendaosse'', etc que s'explican mau. Ramón Menéndez Pidal (''Origines del español'', 1926, reedicion 1950) qu'avèva interpretat los sufixes ''-oz'' e ''-otz'' significavan « fred », mès aquera idèa qu'ei abandonada adara <ref name = migr/>. [[Jacques Boisgontier]], dens la soa recension deu ''Dictionnaire toponymique des communes du Béarn'' qu'arcasta a [[Miquèu Grosclaude]] d'aver oblidat la règla gascona ''-nd-'' > ''-n-''<ref>https://www.persee.fr/doc/onoma_0755-7752_1992_num_19_1_1146_t1_0264_0000_2</ref>. Totun, aquera règla qu'ei bona entau gascon e non saben quina lenga parlavan a Mendossa pendent lo periòde de validitat d'aquera reduccion. Enter lo sègle VI e ua data desconeishuda de l'[[Edat Mejana]], podè estar lo basco. ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 64153 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= [[2026]] |Identitat= Alain Lechon|Partit= [[UMP|UMP, LR]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= març de [[1983]] |Fin= 2001 |Identitat= Robert Mesple |Partit= [[PCF]] |Qualitat= }} {{Elegit |Debuta= |Fin= 1983 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 64153 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841= |1846= |1851= |1856= |1861= |1866= |1872= |1876= |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911= |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= |1968= |1975= |1982= |1990= |1999= |2004= |2005= |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles= 1962}} ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab la comuna== ==Véder tanben== ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Bearn}} {{Comunas deus Pirenèus Atlantics}} [[Categoria:Comuna deus Pirenèus Atlantics]] [[Categoria:Comuna de Bearn]] l9czfkc43nudpjotb2zaepkek74uvs6 0 115574 2328156 2305808 2022-08-13T08:09:51Z 77.152.53.218 Boisgontier wikitext text/x-wiki {{Infobox vila occitana |carta=oc | nom2= Limendous | nom = Limendós | lògo = cap | imatge = Mairie_de_Limendous.JPG | descripcion= La maison comuna | escut = | escais= | region ist ={{Bearn}} | parçan= | region = [[Navèra Aquitània]] | canton = ''Vallées de l'Ousse et du Lagoin'' ([[canton de Pontac|Pontac]] abans 2015) | intercom = [[Comunautat de comunas deu Nòrd-Èst Bearn|CC deu Nòrd-Èst Bearn]] (2017 ençà) | cp = 64420 | insee = 64343 | cònsol = Jean-Paul Lagarrue | mandat = [[2014]]-[[2020]] | gentilici = (en [[francés]]) | longitud= -0.180277777778 | latitud= 43.2772 | alt mini = 284 | alt mej= | alt maxi = 383 | km² = 7.48 }} '''Limendós'''<ref>Toponimia Occitana ([[Institut d'Estudis Occitans]]) : IEO_BdTopoc : http://bdtopoc.org</ref> (''Limendous'' en [[francés]]) qu'ei ua [[comuna]] [[bearn]]esa administrada peu [[departaments franceses|departament]] deus [[Pirenèus Atlantics]] e la [[regions francesas|region]] de [[Navèra Aquitània]], <small>ancianament d'[[Aquitània (region)|Aquitània]]</small>. ==Geografia== [[Imatge:Map commune FR insee code 64343.png|vignette|upright=1.8|centre|Comunas a l'entorn.]] ==Toponimia== La prononciacion qu'ei [limen'dus]. Las fòrmas ancianas que son ''Luc-Mendos'' en 1385, ''Lucmendoos'' en 1547, ''Lucmendous'' en 1683, ''Limendous'' (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau) <ref name = migr>Michel Grosclaude, ''Dictionnaire toponymique des communes du Béarn'', Escòla Gaston Febus, 1991, p. 323-324</ref>. ''Limendós'' qu'ei format deu latin ''lucus'', « bòsc », deu [[basco]] ''mendi'', « montanha » e deu sufixe aquitanic ''-ossum''. Topograficament, Limendós, suu bòrn deu planèr de Gèr, qu'ei en suspart de [[Somolon]] <ref>Albert Dauzat, Charles Rostaing, ''Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France'', Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 404</ref>{{,}}<ref name = migr/>. [[Jacques Boisgontier]], dens la soa recension deu ''Dictionnaire toponymique des communes du Béarn'' qu'arcastava a [[Miquèu Grosclaude]] d'aver oblidat la règla gascona ''-nd-'' > ''-n-''<ref>https://www.persee.fr/doc/onoma_0755-7752_1992_num_19_1_1146_t1_0264_0000_2</ref>. Totun, aquera règla qu'ei bona entau gascon e non saben quina lenga parlavan a Lucmendós pendent lo periòde de validitat d'aquera reduccion. Enter lo sègle VI e ua data desconeishuda de l'[[Edat Mejana]], podè estar lo basco. ==Istòria== ==Administracion== {{ElegitDebuta|insee= 64343 |Títol= Lista deus cònsols successius}} {{Elegit |Debuta= març de [[2008]] |Fin= [[2020]] |Identitat= Jean-Paul Lagarrue|Partit= divèrs dreta |Qualitat= retirat de la Foncion publica }} {{Elegit |Debuta= març de [[2001]] |Fin= 2008 |Identitat= |Partit= |Qualitat= }} {{ElegitDonadas}} {{ElegitFin}} ==Demografia== {{Demografia |insee= 64343 |1793= |1800= |1806= |1821= |1831= |1836= |1841= |1846= |1851= |1856= |1861= |1866= |1872= |1876= |1881= |1886= |1891= |1896= |1901= |1906= |1911= |1921= |1926= |1931= |1936= |1946= |1954= |1962= |1968= |1975= |1982= |1990= |1999= |2004= |2005= |2006= |2007= |2008= |2009= |cassini= |senscomptesdobles= 1962}} ==Lòcs e monuments== ==Personalitats ligadas dab la comuna== ==Véder tanben== * [[Comunas deus Pirenèus Atlantics]] ==Ligams extèrnes== ==Nòtas== <references/> {{Portal Bearn}} {{Comunas deus Pirenèus Atlantics}} [[Categoria:Comuna deus Pirenèus Atlantics]] [[Categoria:Comuna de Bearn]] howdr4tm4ufjdcnzjerqsxk4nmilpu8 0 167588 2328116 2328103 2022-08-12T15:15:47Z Jfblanc 104 wikitext text/x-wiki {{Infobox Ancian país |carta= | nom=Reialme de Nàpols | p1=Reialme de Sicília | bandièra_p1=Flag of the Kingdom of Sicily | s1=Reialme de las Doas Sicílias | bandièra_s1=Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738) | annada debuta=1285 | annada fin=1816 | bandièra=Flag_of_the_Kingdom_of_Naples_(1811).svg | ligam bandièra=bandièra | blason=Coat of Arms of Ferdinand I of Naples.svg | ligam blason=Escut | mapa=Map of Italy Regno di Napoli-ca.svg | govèrn=[[monarquia]] | capitala=[[Nàpols]] | creacion=1285 | dissolucion=1816 | superfícia= | populacion= }} Lo '''reilame de Nàpols''' es lo nom corrent mas non oficial de l'ancian reialme d'Itàlia miègjornala que la capitala èra [[Nàpols]]. Eissida del despartiment del [[reialme de Sicília]], recempava totas las tèrras peninsularas. Lo nom oficial èra ''Regnum Siciliae citra Pharum'', es a dire « reialme de Sicília en deçà de l'[[estrech de Messina]] » (Sicília « citeriora » o « peninsulara »), per oposicion a la quita Sicília, nomenada « al delà de l'estrech de Messina » (Sicília « ulteriora » o « insulara »). == Istòria == === Periòde angevina === Lo reialme nasquèt del partiment de fach del [[reialme de Sicília]], provocat per las [[Vèspras sicilianas|Vèpras sicilianas]] de [[1282]]. Lo rei [[Carles Ièr d'Anjau|Carles d'Anjau]], caçat de l'illa de Sicília per las tropas de [[Pèire III d'Aragon]], se manten pas que sus la partida continentala del reialme. Nàpols ven la capitala d'aqueste novèl reialme, çò que provòca una fòrta creissença de la vila qu'èra en primièr suplantada per [[Palèrme]]. Jol regne de [[Robèrt Ier de Naples|Robèrt Ièr]], lo reialme coneis un periòde de patz e de prosperitat. Lo rei faguèt de Nàpols un dels centres culturals d'Itàlia, invitant a sa cort [[Giotto di Bondone|Giotto]], [[Francesco Petrarca|Petrarca]] e [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]]. La segonda partida del sègle XIV comencèt un periòde de declin acausa de la luta fratricida entre doas brancas opausadas de la dinastia angevina per succedir a Robèrt Ièr puèi a sa fillha, la reina [[Joana I de Nàpols|Joana Ia]]. L'[[ostal d'Anjau-Duras]] acaba per trionfar, amb [[Carles III de Nàpols]], que faguèt assassinar la reina Joana en 1382. Son filh, [[Ladislas Ièr de Nàpols|Ladislas Ièr]], espandiguèt provisòriament lo reialme sus una bona partida de l[['Itàlia centrala]], cvelent d'unificar la peninsula. A sa mòrt sens eritièr en [[1414]] es sa sòrre, [[Joana II de Nàpols|Joana II]], que puja sul tròn. La dinastia angevina de Nàpols, pel jòcs de las successions, pren tanben la corona d'[[Ongria]]. === Periòde aragonés === En [[1442]], lo rei [[Anfós V d'Aragon|Anfós V]] pren lo reialme de Nàpols coma la Sicília e se faguèt nomenar [[Reiaume dei Doas Sicílias|''Rex utriusque Siciliae'']] (« rei de las Doas Sicílias »), reialmes que venguèron una dependéncia de la [[Corona d'Aragon|Courona d'Aragon]]. Anfós V manten la capital a Nàpols. A sa mòrt, lo reialme foguèt encara despartit entre sos eritièrs, e son bastard, [[Ferrand Ièr de Nàpols|Ferrand Ièr]], eritèt de Nàpols. Anfóns V e son filh establiguèron una cort de tria a Nàpols, que venguèt un fogal de l'[[umanisme]], atrasent d'artistas e de letrats del nòrd de l'Itàlia. Fereand I^èracabèt de centralizar lo reialme, domdant l'una après l'autra doas revòltas feudalas e integrant dins lo dèni reial las immensas possessions dels [[Principat de Tarent|princes de Tarent]]. A sa mòrt en [[1494]], li succediguèt son filh [[Anfós II de Nàpols|Anfós II]] que foguèt caçat en [[1495]] per [[Carles VIII de França]] que, coma descendent dels Angevins, se revendicava coma eritièr legitim del reialme<span></span>: aquesta brega es a l'origina de las [[guèrras d'Itàlia]]. Pasmens se conquistèt la capitala, Nàpols, Carles VIII abandonèt son projècte en front de l'ostilitat dels autres Estats italians e se'n torna en França. === Periòde espanhòl === Lo cosin d'Anfós II, [[Frederic Ièr de Nàpols|Frederic Ièr]], puja pauc après sul tròn mas foguèt capvirat per son cosin lo rei [[Ferrand II d'Aragon]] que regnava sus l'[[Espanha]] e prenguèt de Nàpols, pendent una luta contra lo rei [[Loís XII de França|Loís XII]] de França, novèl eritièr de las pretencions angevinas en Itàlia. Ferrand essent tanben mèstre de la Sicília, reforma lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]], mas ambedoas entitats que lo compausavan (Nàpols e Sicília) restèron politicament destriadas, caduna essent governada per son vicerei, nomenat dirèctament pel rei d'Espanha. Lo reialme de Nàpols perdèt atal pel primièr còp son independéncia. Lo reialme demorèt una [[Paris|poma de discòrdia]] entre França e Espanha per de decennis, enjòc de las multiplas [[guèrras d'Itàlia]]. Mas la França, de contunh menaçada en [[Picardia]] e en [[Lorena (region)|Lorrena]] del moment que passava un pauc fòra del [[Piemont]], perdava gradualament presa sus aqueste territòri, e la manmesa [[Ostal des Absborg|Absborgesa]] foguèt mai realament menaçada. Los princes franceses abandonèron fin finala lors pretencions sul reailme de Nàpols als [[tractats del Cateau-Cambrésis]] en [[1559]]. Mai, dempuèi [[1557]], un novèl territòri, l'[[Estat dels Presidis]], aviá estat desligada de la defunta [[republica de Siena]] per èsser alara governada en dirècte per la Corona d'Espanha coma entitat constitutiva del reialme de Nàpols. === Periòde austriac e independéncia jos Borbons === Lo [[tractat de Rastatt]] de [[1714]] daissa Nàpols a l'emperaire [[Carles VI (rei dels Romans)|Carles VI]], començant una corta dominacion austriaca sul reialme, qu'es governat per un vicerei, nomenat pel poder imperial. En [[1720]], Carles VI annèxa la [[Reialme de Sicília|Sicília]] e torna unificar lo reialme de las Doas Sicílias (sempre sens fondre oficialament Nàpols e la Sicília, que demoran nominalament doas reialmes destriats). Los [[Ostal de Borbon (Espanha)|Borbons d'Espanha]] conquistan lo reialme de Nàpols en [[1734]], çò que marca lo retorns a l'independéncia per Nàpols après mai de dos cents ans<span></span>: Nàpols ven la capitala del reialme reunificat, que pren lo nom oficial de reialme de las Doas Sicílias sonque al començament del sègle XIX. === Periòde napoleonian === Lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]] de [[Ferrand Ièr (rei de la Doas Sicília)|Ferrand Ièr]] s'èra aliat amb la [[Guèrra de la Tresena Coalicion|Tresena Coalicion]] contra [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] en [[1805]]. En [[1806]], a la seguida de las victòrias decisivas sus las armadas aliadas a [[Batalha d'Austerlitz|Austerlitz]] e suls Napolitans a [[Batalha de Campo Tenese|Campo Tenese]], Napoleon installa son fraire [[Josèp Bonaparte|Josèp]] sul tròn de Nàpols. Ferrand fugís cap en Sicília o mantendrà son poder. Quand dos ans mai tard Josèp es enviat en Espanha, es remplaçat a Nàpols per sa sòrre [[Carolina Bonaparte]] e son cunhat, lo marescal [[Joaquim Murat]]. Los ensags successius de Murat per envasir la Sicília capitan pas. L'illa es defenduda pels Britanics e Ferrand participa a las coalicions successivas ([[Guèrra de la Quatrena Coalicion|quatrena]], [[Guèrra de la Cinquena Coalicion|cinquena]] e [[Guèrra de la Seisena Coalicion|siesena]]) contra Napoleon. Après la desfacha de Napoleon en [[1814]], Murat conclutz una ententa amb l'[[Austria|Àustria]] e garda lo tròn de Nàpols, malgrat las protestacions de Ferrand e de sos partisans. Pasmens, gaireben totes las autras poténcias, subretot la [[Grand Bretanha]], li son ostilas. Murat depend del sosten incertan d'Àustria e sa posicion ven sempre mens segura. En 1815, quans Napoleon torna en França pels [[Guèrra de la Setena Coalicion|Cent Jorns]], Murat se torna ligar a el. Per la [[proclamacion de Rimini]] se liga als nacionalistas italians dins l'esper de salvar son reialme. La [[guèrra napolitana]] que seguís entre Murat e los Austriacs es corta e s'acaba per la victòria decisiva de las fòrças austricanas a Tolentino. Murat deu fugir, puèi es capturat e executat a [[Pizzo]], en [[Calàbria]]. Ferrand unifica son reialme. L'annada seguents ([[1816]]), l'union formala del reialme de Nàpols amb lo realme de Sicília dins lo novèl reialme de las Doas Sicílias es de nòu realizat. == Bandièras == <gallery> File:Flag of the Kingdom of Naples.svg|Reialme de Nàpols - Anjau (1282-1442). File:Bandera de Nápoles - Trastámara.svg|Reialme de Nàpols - rex Utriusquae Siciliae (1442-1501). File:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|Reialme de Nàpols (1714-1738). File:Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738).svg|Reialme de Nàpols e Sicília - Borbon (1738-1816). File:Flag of the Parthenopaean Republic.svg|Republica de Nàpols (1799). File:Flag of Kingdom of Naples (1806-1808).svg|Reialme de Nàpols (1806-1808). File:Flag of the Kingdom of Naples (1808).svg|Reialme de Nàpols (1808-1811). File:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|Reialme de Nàpols (1811-1815). </gallery> == Bibliografia == * {{It}} Nicola Forte, ''Viaggio nella memoria persa del Regno delle Due Sicilie. La storia, i fatti, i fattarielli'', Imagaenaria, Ischia, 2007 {{ISBN|88-89144-70-X}}. * {{It}} Benedetto Croce, ''Storia del Regno di Napoli'', Adelphi, [[Milan]], 1992. * {{It}} Benedetto Croce, ''La rivoluzione napoletana del [[1799]]. Biografie, racconti e ricerche'', [[Bari (vila)|Bari]], Laterza, [[1961]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Masaniello'', [[Nàpols|Naples]], Edi, [[1994]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Napoli Ducale'', Rome, Newton & Compton, [[1997]]. * {{It}} Mario Forgione, ''I viceré 1503-1707. Cronache irriverenti di due secoli di dominazione spagnola a Napoli'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1998]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Eleonora Pimentel Fonseca'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Luisa Sanfelice'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Donne della rivoluzione napoletana del 1799'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1999]]. * {{Fr}} {{Cite book}}. * {{It}} Nico Perrone, ''Il truglio. Infami, delatori e pentiti nel Regno di Napoli'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2000 {{ISBN|8-83891-623-3}}. * {{It}} Nico Perrone, ''La Loggia della Philantropia. Un religioso danese a Napoli prima della rivoluzione'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2006 {{ISBN|8-83892-141-5}}. * {{It}} Nico Perrone, ''L’inventore del trasformismo. Liborio Romano, strumento di Cavour per la conquista di Napoli'', Rubbettino, Soveria Mannelli, 2009 {{ISBN|978-88-498-2496-4}}. * {{It}} Pasquale Villani, « Il Decennio francese », dans ''Storia del Mezzogiorno'', vol. IV, tome II, ''Il Regno dagli Angoini ai Borboni'', [[Roma|Rome]] 1986. == Articles connèxes == * [[Reiaume dei Doas Sicílias]] == Nòtas e referéncias == {{reflist}} [[Categoria:Ancian país d'Euròpa]] 1urq2m7am0dlv6ekb35ho1tx7ey43i8 2328117 2328116 2022-08-12T15:16:09Z Jfblanc 104 wikitext text/x-wiki {{Infobox Ancian país |carta= | nom=Reialme de Nàpols | p1=Reialme de Sicília | bandièra_p1=Flag of the Kingdom of Sicily | s1=Reialme de las Doas Sicílias | bandièra_s1=Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738) | annada debuta=1285 | annada fin=1816 | bandièra=Flag_of_the_Kingdom_of_Naples_(1811).svg | ligam bandièra=bandièra de 1811 a 1815 | blason=Coat of Arms of Ferdinand I of Naples.svg | ligam blason=Escut | mapa=Map of Italy Regno di Napoli-ca.svg | govèrn=[[monarquia]] | capitala=[[Nàpols]] | creacion=1285 | dissolucion=1816 | superfícia= | populacion= }} Lo '''reilame de Nàpols''' es lo nom corrent mas non oficial de l'ancian reialme d'Itàlia miègjornala que la capitala èra [[Nàpols]]. Eissida del despartiment del [[reialme de Sicília]], recempava totas las tèrras peninsularas. Lo nom oficial èra ''Regnum Siciliae citra Pharum'', es a dire « reialme de Sicília en deçà de l'[[estrech de Messina]] » (Sicília « citeriora » o « peninsulara »), per oposicion a la quita Sicília, nomenada « al delà de l'estrech de Messina » (Sicília « ulteriora » o « insulara »). == Istòria == === Periòde angevina === Lo reialme nasquèt del partiment de fach del [[reialme de Sicília]], provocat per las [[Vèspras sicilianas|Vèpras sicilianas]] de [[1282]]. Lo rei [[Carles Ièr d'Anjau|Carles d'Anjau]], caçat de l'illa de Sicília per las tropas de [[Pèire III d'Aragon]], se manten pas que sus la partida continentala del reialme. Nàpols ven la capitala d'aqueste novèl reialme, çò que provòca una fòrta creissença de la vila qu'èra en primièr suplantada per [[Palèrme]]. Jol regne de [[Robèrt Ier de Naples|Robèrt Ièr]], lo reialme coneis un periòde de patz e de prosperitat. Lo rei faguèt de Nàpols un dels centres culturals d'Itàlia, invitant a sa cort [[Giotto di Bondone|Giotto]], [[Francesco Petrarca|Petrarca]] e [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]]. La segonda partida del sègle XIV comencèt un periòde de declin acausa de la luta fratricida entre doas brancas opausadas de la dinastia angevina per succedir a Robèrt Ièr puèi a sa fillha, la reina [[Joana I de Nàpols|Joana Ia]]. L'[[ostal d'Anjau-Duras]] acaba per trionfar, amb [[Carles III de Nàpols]], que faguèt assassinar la reina Joana en 1382. Son filh, [[Ladislas Ièr de Nàpols|Ladislas Ièr]], espandiguèt provisòriament lo reialme sus una bona partida de l[['Itàlia centrala]], cvelent d'unificar la peninsula. A sa mòrt sens eritièr en [[1414]] es sa sòrre, [[Joana II de Nàpols|Joana II]], que puja sul tròn. La dinastia angevina de Nàpols, pel jòcs de las successions, pren tanben la corona d'[[Ongria]]. === Periòde aragonés === En [[1442]], lo rei [[Anfós V d'Aragon|Anfós V]] pren lo reialme de Nàpols coma la Sicília e se faguèt nomenar [[Reiaume dei Doas Sicílias|''Rex utriusque Siciliae'']] (« rei de las Doas Sicílias »), reialmes que venguèron una dependéncia de la [[Corona d'Aragon|Courona d'Aragon]]. Anfós V manten la capital a Nàpols. A sa mòrt, lo reialme foguèt encara despartit entre sos eritièrs, e son bastard, [[Ferrand Ièr de Nàpols|Ferrand Ièr]], eritèt de Nàpols. Anfóns V e son filh establiguèron una cort de tria a Nàpols, que venguèt un fogal de l'[[umanisme]], atrasent d'artistas e de letrats del nòrd de l'Itàlia. Fereand I^èracabèt de centralizar lo reialme, domdant l'una après l'autra doas revòltas feudalas e integrant dins lo dèni reial las immensas possessions dels [[Principat de Tarent|princes de Tarent]]. A sa mòrt en [[1494]], li succediguèt son filh [[Anfós II de Nàpols|Anfós II]] que foguèt caçat en [[1495]] per [[Carles VIII de França]] que, coma descendent dels Angevins, se revendicava coma eritièr legitim del reialme<span></span>: aquesta brega es a l'origina de las [[guèrras d'Itàlia]]. Pasmens se conquistèt la capitala, Nàpols, Carles VIII abandonèt son projècte en front de l'ostilitat dels autres Estats italians e se'n torna en França. === Periòde espanhòl === Lo cosin d'Anfós II, [[Frederic Ièr de Nàpols|Frederic Ièr]], puja pauc après sul tròn mas foguèt capvirat per son cosin lo rei [[Ferrand II d'Aragon]] que regnava sus l'[[Espanha]] e prenguèt de Nàpols, pendent una luta contra lo rei [[Loís XII de França|Loís XII]] de França, novèl eritièr de las pretencions angevinas en Itàlia. Ferrand essent tanben mèstre de la Sicília, reforma lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]], mas ambedoas entitats que lo compausavan (Nàpols e Sicília) restèron politicament destriadas, caduna essent governada per son vicerei, nomenat dirèctament pel rei d'Espanha. Lo reialme de Nàpols perdèt atal pel primièr còp son independéncia. Lo reialme demorèt una [[Paris|poma de discòrdia]] entre França e Espanha per de decennis, enjòc de las multiplas [[guèrras d'Itàlia]]. Mas la França, de contunh menaçada en [[Picardia]] e en [[Lorena (region)|Lorrena]] del moment que passava un pauc fòra del [[Piemont]], perdava gradualament presa sus aqueste territòri, e la manmesa [[Ostal des Absborg|Absborgesa]] foguèt mai realament menaçada. Los princes franceses abandonèron fin finala lors pretencions sul reailme de Nàpols als [[tractats del Cateau-Cambrésis]] en [[1559]]. Mai, dempuèi [[1557]], un novèl territòri, l'[[Estat dels Presidis]], aviá estat desligada de la defunta [[republica de Siena]] per èsser alara governada en dirècte per la Corona d'Espanha coma entitat constitutiva del reialme de Nàpols. === Periòde austriac e independéncia jos Borbons === Lo [[tractat de Rastatt]] de [[1714]] daissa Nàpols a l'emperaire [[Carles VI (rei dels Romans)|Carles VI]], començant una corta dominacion austriaca sul reialme, qu'es governat per un vicerei, nomenat pel poder imperial. En [[1720]], Carles VI annèxa la [[Reialme de Sicília|Sicília]] e torna unificar lo reialme de las Doas Sicílias (sempre sens fondre oficialament Nàpols e la Sicília, que demoran nominalament doas reialmes destriats). Los [[Ostal de Borbon (Espanha)|Borbons d'Espanha]] conquistan lo reialme de Nàpols en [[1734]], çò que marca lo retorns a l'independéncia per Nàpols après mai de dos cents ans<span></span>: Nàpols ven la capitala del reialme reunificat, que pren lo nom oficial de reialme de las Doas Sicílias sonque al començament del sègle XIX. === Periòde napoleonian === Lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]] de [[Ferrand Ièr (rei de la Doas Sicília)|Ferrand Ièr]] s'èra aliat amb la [[Guèrra de la Tresena Coalicion|Tresena Coalicion]] contra [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] en [[1805]]. En [[1806]], a la seguida de las victòrias decisivas sus las armadas aliadas a [[Batalha d'Austerlitz|Austerlitz]] e suls Napolitans a [[Batalha de Campo Tenese|Campo Tenese]], Napoleon installa son fraire [[Josèp Bonaparte|Josèp]] sul tròn de Nàpols. Ferrand fugís cap en Sicília o mantendrà son poder. Quand dos ans mai tard Josèp es enviat en Espanha, es remplaçat a Nàpols per sa sòrre [[Carolina Bonaparte]] e son cunhat, lo marescal [[Joaquim Murat]]. Los ensags successius de Murat per envasir la Sicília capitan pas. L'illa es defenduda pels Britanics e Ferrand participa a las coalicions successivas ([[Guèrra de la Quatrena Coalicion|quatrena]], [[Guèrra de la Cinquena Coalicion|cinquena]] e [[Guèrra de la Seisena Coalicion|siesena]]) contra Napoleon. Après la desfacha de Napoleon en [[1814]], Murat conclutz una ententa amb l'[[Austria|Àustria]] e garda lo tròn de Nàpols, malgrat las protestacions de Ferrand e de sos partisans. Pasmens, gaireben totes las autras poténcias, subretot la [[Grand Bretanha]], li son ostilas. Murat depend del sosten incertan d'Àustria e sa posicion ven sempre mens segura. En 1815, quans Napoleon torna en França pels [[Guèrra de la Setena Coalicion|Cent Jorns]], Murat se torna ligar a el. Per la [[proclamacion de Rimini]] se liga als nacionalistas italians dins l'esper de salvar son reialme. La [[guèrra napolitana]] que seguís entre Murat e los Austriacs es corta e s'acaba per la victòria decisiva de las fòrças austricanas a Tolentino. Murat deu fugir, puèi es capturat e executat a [[Pizzo]], en [[Calàbria]]. Ferrand unifica son reialme. L'annada seguents ([[1816]]), l'union formala del reialme de Nàpols amb lo realme de Sicília dins lo novèl reialme de las Doas Sicílias es de nòu realizat. == Bandièras == <gallery> File:Flag of the Kingdom of Naples.svg|Reialme de Nàpols - Anjau (1282-1442). File:Bandera de Nápoles - Trastámara.svg|Reialme de Nàpols - rex Utriusquae Siciliae (1442-1501). File:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|Reialme de Nàpols (1714-1738). File:Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738).svg|Reialme de Nàpols e Sicília - Borbon (1738-1816). File:Flag of the Parthenopaean Republic.svg|Republica de Nàpols (1799). File:Flag of Kingdom of Naples (1806-1808).svg|Reialme de Nàpols (1806-1808). File:Flag of the Kingdom of Naples (1808).svg|Reialme de Nàpols (1808-1811). File:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|Reialme de Nàpols (1811-1815). </gallery> == Bibliografia == * {{It}} Nicola Forte, ''Viaggio nella memoria persa del Regno delle Due Sicilie. La storia, i fatti, i fattarielli'', Imagaenaria, Ischia, 2007 {{ISBN|88-89144-70-X}}. * {{It}} Benedetto Croce, ''Storia del Regno di Napoli'', Adelphi, [[Milan]], 1992. * {{It}} Benedetto Croce, ''La rivoluzione napoletana del [[1799]]. Biografie, racconti e ricerche'', [[Bari (vila)|Bari]], Laterza, [[1961]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Masaniello'', [[Nàpols|Naples]], Edi, [[1994]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Napoli Ducale'', Rome, Newton & Compton, [[1997]]. * {{It}} Mario Forgione, ''I viceré 1503-1707. Cronache irriverenti di due secoli di dominazione spagnola a Napoli'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1998]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Eleonora Pimentel Fonseca'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Luisa Sanfelice'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Donne della rivoluzione napoletana del 1799'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1999]]. * {{Fr}} {{Cite book}}. * {{It}} Nico Perrone, ''Il truglio. Infami, delatori e pentiti nel Regno di Napoli'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2000 {{ISBN|8-83891-623-3}}. * {{It}} Nico Perrone, ''La Loggia della Philantropia. Un religioso danese a Napoli prima della rivoluzione'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2006 {{ISBN|8-83892-141-5}}. * {{It}} Nico Perrone, ''L’inventore del trasformismo. Liborio Romano, strumento di Cavour per la conquista di Napoli'', Rubbettino, Soveria Mannelli, 2009 {{ISBN|978-88-498-2496-4}}. * {{It}} Pasquale Villani, « Il Decennio francese », dans ''Storia del Mezzogiorno'', vol. IV, tome II, ''Il Regno dagli Angoini ai Borboni'', [[Roma|Rome]] 1986. == Articles connèxes == * [[Reiaume dei Doas Sicílias]] == Nòtas e referéncias == {{reflist}} [[Categoria:Ancian país d'Euròpa]] 2czhpsazusorl16w4w382erxpwuhajr 2328118 2328117 2022-08-12T15:17:28Z Jfblanc 104 /* Periòde napoleonian */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Ancian país |carta= | nom=Reialme de Nàpols | p1=Reialme de Sicília | bandièra_p1=Flag of the Kingdom of Sicily | s1=Reialme de las Doas Sicílias | bandièra_s1=Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738) | annada debuta=1285 | annada fin=1816 | bandièra=Flag_of_the_Kingdom_of_Naples_(1811).svg | ligam bandièra=bandièra de 1811 a 1815 | blason=Coat of Arms of Ferdinand I of Naples.svg | ligam blason=Escut | mapa=Map of Italy Regno di Napoli-ca.svg | govèrn=[[monarquia]] | capitala=[[Nàpols]] | creacion=1285 | dissolucion=1816 | superfícia= | populacion= }} Lo '''reilame de Nàpols''' es lo nom corrent mas non oficial de l'ancian reialme d'Itàlia miègjornala que la capitala èra [[Nàpols]]. Eissida del despartiment del [[reialme de Sicília]], recempava totas las tèrras peninsularas. Lo nom oficial èra ''Regnum Siciliae citra Pharum'', es a dire « reialme de Sicília en deçà de l'[[estrech de Messina]] » (Sicília « citeriora » o « peninsulara »), per oposicion a la quita Sicília, nomenada « al delà de l'estrech de Messina » (Sicília « ulteriora » o « insulara »). == Istòria == === Periòde angevina === Lo reialme nasquèt del partiment de fach del [[reialme de Sicília]], provocat per las [[Vèspras sicilianas|Vèpras sicilianas]] de [[1282]]. Lo rei [[Carles Ièr d'Anjau|Carles d'Anjau]], caçat de l'illa de Sicília per las tropas de [[Pèire III d'Aragon]], se manten pas que sus la partida continentala del reialme. Nàpols ven la capitala d'aqueste novèl reialme, çò que provòca una fòrta creissença de la vila qu'èra en primièr suplantada per [[Palèrme]]. Jol regne de [[Robèrt Ier de Naples|Robèrt Ièr]], lo reialme coneis un periòde de patz e de prosperitat. Lo rei faguèt de Nàpols un dels centres culturals d'Itàlia, invitant a sa cort [[Giotto di Bondone|Giotto]], [[Francesco Petrarca|Petrarca]] e [[Giovanni Boccaccio|Boccaccio]]. La segonda partida del sègle XIV comencèt un periòde de declin acausa de la luta fratricida entre doas brancas opausadas de la dinastia angevina per succedir a Robèrt Ièr puèi a sa fillha, la reina [[Joana I de Nàpols|Joana Ia]]. L'[[ostal d'Anjau-Duras]] acaba per trionfar, amb [[Carles III de Nàpols]], que faguèt assassinar la reina Joana en 1382. Son filh, [[Ladislas Ièr de Nàpols|Ladislas Ièr]], espandiguèt provisòriament lo reialme sus una bona partida de l[['Itàlia centrala]], cvelent d'unificar la peninsula. A sa mòrt sens eritièr en [[1414]] es sa sòrre, [[Joana II de Nàpols|Joana II]], que puja sul tròn. La dinastia angevina de Nàpols, pel jòcs de las successions, pren tanben la corona d'[[Ongria]]. === Periòde aragonés === En [[1442]], lo rei [[Anfós V d'Aragon|Anfós V]] pren lo reialme de Nàpols coma la Sicília e se faguèt nomenar [[Reiaume dei Doas Sicílias|''Rex utriusque Siciliae'']] (« rei de las Doas Sicílias »), reialmes que venguèron una dependéncia de la [[Corona d'Aragon|Courona d'Aragon]]. Anfós V manten la capital a Nàpols. A sa mòrt, lo reialme foguèt encara despartit entre sos eritièrs, e son bastard, [[Ferrand Ièr de Nàpols|Ferrand Ièr]], eritèt de Nàpols. Anfóns V e son filh establiguèron una cort de tria a Nàpols, que venguèt un fogal de l'[[umanisme]], atrasent d'artistas e de letrats del nòrd de l'Itàlia. Fereand I^èracabèt de centralizar lo reialme, domdant l'una après l'autra doas revòltas feudalas e integrant dins lo dèni reial las immensas possessions dels [[Principat de Tarent|princes de Tarent]]. A sa mòrt en [[1494]], li succediguèt son filh [[Anfós II de Nàpols|Anfós II]] que foguèt caçat en [[1495]] per [[Carles VIII de França]] que, coma descendent dels Angevins, se revendicava coma eritièr legitim del reialme<span></span>: aquesta brega es a l'origina de las [[guèrras d'Itàlia]]. Pasmens se conquistèt la capitala, Nàpols, Carles VIII abandonèt son projècte en front de l'ostilitat dels autres Estats italians e se'n torna en França. === Periòde espanhòl === Lo cosin d'Anfós II, [[Frederic Ièr de Nàpols|Frederic Ièr]], puja pauc après sul tròn mas foguèt capvirat per son cosin lo rei [[Ferrand II d'Aragon]] que regnava sus l'[[Espanha]] e prenguèt de Nàpols, pendent una luta contra lo rei [[Loís XII de França|Loís XII]] de França, novèl eritièr de las pretencions angevinas en Itàlia. Ferrand essent tanben mèstre de la Sicília, reforma lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]], mas ambedoas entitats que lo compausavan (Nàpols e Sicília) restèron politicament destriadas, caduna essent governada per son vicerei, nomenat dirèctament pel rei d'Espanha. Lo reialme de Nàpols perdèt atal pel primièr còp son independéncia. Lo reialme demorèt una [[Paris|poma de discòrdia]] entre França e Espanha per de decennis, enjòc de las multiplas [[guèrras d'Itàlia]]. Mas la França, de contunh menaçada en [[Picardia]] e en [[Lorena (region)|Lorrena]] del moment que passava un pauc fòra del [[Piemont]], perdava gradualament presa sus aqueste territòri, e la manmesa [[Ostal des Absborg|Absborgesa]] foguèt mai realament menaçada. Los princes franceses abandonèron fin finala lors pretencions sul reailme de Nàpols als [[tractats del Cateau-Cambrésis]] en [[1559]]. Mai, dempuèi [[1557]], un novèl territòri, l'[[Estat dels Presidis]], aviá estat desligada de la defunta [[republica de Siena]] per èsser alara governada en dirècte per la Corona d'Espanha coma entitat constitutiva del reialme de Nàpols. === Periòde austriac e independéncia jos Borbons === Lo [[tractat de Rastatt]] de [[1714]] daissa Nàpols a l'emperaire [[Carles VI (rei dels Romans)|Carles VI]], començant una corta dominacion austriaca sul reialme, qu'es governat per un vicerei, nomenat pel poder imperial. En [[1720]], Carles VI annèxa la [[Reialme de Sicília|Sicília]] e torna unificar lo reialme de las Doas Sicílias (sempre sens fondre oficialament Nàpols e la Sicília, que demoran nominalament doas reialmes destriats). Los [[Ostal de Borbon (Espanha)|Borbons d'Espanha]] conquistan lo reialme de Nàpols en [[1734]], çò que marca lo retorns a l'independéncia per Nàpols après mai de dos cents ans<span></span>: Nàpols ven la capitala del reialme reunificat, que pren lo nom oficial de reialme de las Doas Sicílias sonque al començament del sègle XIX. === Periòde napoleonian === Lo [[Reiaume dei Doas Sicílias|reialme de las Doas Sicílias]] de [[Ferrand Ièr (rei de la Doas Sicília)|Ferrand Ièr]] s'èra aliat amb la [[Guèrra de la Tresena Coalicion|Tresena Coalicion]] contra [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] en [[1805]]. En [[1806]], a la seguida de las victòrias decisivas sus las armadas aliadas a [[Batalha d'Austerlitz|Austerlitz]] e suls Napolitans a [[Batalha de Campo Tenese|Campo Tenese]], Napoleon installa son fraire [[Josèp Bonaparte|Josèp]] sul tròn de Nàpols. Ferrand fugís cap en Sicília o mantendrà son poder. Quand dos ans mai tard Josèp es enviat en Espanha, es remplaçat a Nàpols per sa sòrre [[Carolina Bonaparte]] e son cunhat, lo marescal [[Joaquim Murat]]. Los ensags successius de Murat per envasir la Sicília capitan pas. L'illa es defenduda pels Britanics e Ferrand participa a las coalicions successivas ([[Guèrra de la Quatrena Coalicion|quatrena]], [[Guèrra de la Cinquena Coalicion|cinquena]] e [[Guèrra de la Seisena Coalicion|siesena]]) contra Napoleon. Après la desfacha de Napoleon en [[1814]], Murat conclutz una ententa amb l'[[Austria|Àustria]] e garda lo tròn de Nàpols, malgrat las protestacions de Ferrand e de sos partisans. Pasmens, gaireben totes las autras poténcias, subretot la [[Grand Bretanha]], li son ostilas. Murat depend del sosten incertan d'Àustria e sa posicion ven sempre mens segura. En 1815, quand Napoleon torna en França pels [[Guèrra de la Setena Coalicion|Cent Jorns]], Murat se torna ligar a el. Per la [[proclamacion de Rimini]] se liga als nacionalistas italians dins l'esper de salvar son reialme. La [[guèrra napolitana]] que seguís entre Murat e los Austriacs es corta e s'acaba per la victòria decisiva de las fòrças austricanas a Tolentino. Murat deu fugir, puèi es capturat e executat a Pizzo, en [[Calàbria]]. Ferrand unifica son reialme. L'annada seguenta ([[1816]]), l'union formala del reialme de Nàpols amb lo realme de Sicília dins lo novèl reialme de las Doas Sicílias es realizada. == Bandièras == <gallery> File:Flag of the Kingdom of Naples.svg|Reialme de Nàpols - Anjau (1282-1442). File:Bandera de Nápoles - Trastámara.svg|Reialme de Nàpols - rex Utriusquae Siciliae (1442-1501). File:Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg|Reialme de Nàpols (1714-1738). File:Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738).svg|Reialme de Nàpols e Sicília - Borbon (1738-1816). File:Flag of the Parthenopaean Republic.svg|Republica de Nàpols (1799). File:Flag of Kingdom of Naples (1806-1808).svg|Reialme de Nàpols (1806-1808). File:Flag of the Kingdom of Naples (1808).svg|Reialme de Nàpols (1808-1811). File:Flag of the Kingdom of Naples (1811).svg|Reialme de Nàpols (1811-1815). </gallery> == Bibliografia == * {{It}} Nicola Forte, ''Viaggio nella memoria persa del Regno delle Due Sicilie. La storia, i fatti, i fattarielli'', Imagaenaria, Ischia, 2007 {{ISBN|88-89144-70-X}}. * {{It}} Benedetto Croce, ''Storia del Regno di Napoli'', Adelphi, [[Milan]], 1992. * {{It}} Benedetto Croce, ''La rivoluzione napoletana del [[1799]]. Biografie, racconti e ricerche'', [[Bari (vila)|Bari]], Laterza, [[1961]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Masaniello'', [[Nàpols|Naples]], Edi, [[1994]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Napoli Ducale'', Rome, Newton & Compton, [[1997]]. * {{It}} Mario Forgione, ''I viceré 1503-1707. Cronache irriverenti di due secoli di dominazione spagnola a Napoli'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1998]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Eleonora Pimentel Fonseca'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Luisa Sanfelice'', Newton & Compton, [[Roma|Rome]], [[1999]]. * {{It}} Mario Forgione, ''Donne della rivoluzione napoletana del 1799'', Tempolungo, [[Nàpols|Naples]], [[1999]]. * {{Fr}} {{Cite book}}. * {{It}} Nico Perrone, ''Il truglio. Infami, delatori e pentiti nel Regno di Napoli'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2000 {{ISBN|8-83891-623-3}}. * {{It}} Nico Perrone, ''La Loggia della Philantropia. Un religioso danese a Napoli prima della rivoluzione'', Sellerio, [[Palèrme|Palerme]], 2006 {{ISBN|8-83892-141-5}}. * {{It}} Nico Perrone, ''L’inventore del trasformismo. Liborio Romano, strumento di Cavour per la conquista di Napoli'', Rubbettino, Soveria Mannelli, 2009 {{ISBN|978-88-498-2496-4}}. * {{It}} Pasquale Villani, « Il Decennio francese », dans ''Storia del Mezzogiorno'', vol. IV, tome II, ''Il Regno dagli Angoini ai Borboni'', [[Roma|Rome]] 1986. == Articles connèxes == * [[Reiaume dei Doas Sicílias]] == Nòtas e referéncias == {{reflist}} [[Categoria:Ancian país d'Euròpa]] 1c7dnxlsyfk1nt7lphuu9f459b7m4ft 0 186168 2328167 2328054 2022-08-13T09:20:37Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:CDLN 2021Lofofora 02.jpg|right|250px|thumb|Lofofora en 2021]] '''Lofofora''' es un grop rock [[Metal (musica)|metal]] [[Francés|francés]] de París ([[França]]) fondat en 1989 e compausat de '''Reuno''' (cant), '''Phil Curty''' (guitarra, bassa), '''Daniel Descieux''' (guitarra) e '''Vincent Hernault''' (batariá). Es un grop emblematic en França del moviment musical ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion]'' post grunge, es a díser que lo fenomèn [[Nirvana (grop)|Nirvana]] e lo retorn en fòrça del punk rock ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Grunge grunge]'' de caps 1991 obriguèt la pòrta a un reviscòl del [[Metal (musica)|metal]], reactualisat en i mesclar los genres musicals de l'epòca coma lo [[Hip-hop|rap]] o [[Musica electronica|l'electro]], d'aquí lo tèrme de ''fusion'' (per lo mescladís) e mai precisament de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal] (metal nòu), que '''Lofofora''' n'es en França benlèu lo grop lo mai representatiu, còsta d'autras formacions [[França|exagonalas]] de la meteissa epòca coma [[No One Is Innocent]], [[Silmarils]], [[FFF]] o [[Treponem Pal]]. Lo tròç ''L’Œuf'' (l'uòu) que lancèc lo fenomèn Lofofora en 1995 demòra benlèu a l'ora d'ara lor cançon la mai coneguda. Lo tèxte d'aquesta cançon es una denonciacion del racisme (''sèm totes sortits del meteis uòu, una sola raça per mantunas colors'') que foguèt identificada a l'epòca coma una referéncia dirècte a ''La peau'' (la pèl, en 1994) de [[No One Is Innocent]], la parentat entre los dos grops [[París (França)|parisencs]] èra evidenta, tant per la musica (nu metal / fusion) que per l'esperit (lo combat contra lo faiscisme). D'aquesta passa, se reïvindican de lor modèl [[Estats Units d'America|american]] [[Rage Against the Machine|Rage Against the Machine]], e en França coma eredèrs del moviment alternatiu, mai precisament de [[Bérurier Noir]], que '''Lofofora''' faràn quitament una represa de ''Vive le feu''. ==Discografia== * 1995: ''Lofofora'' * 1996: ''Peuh !'' * 1999: ''Dur comme fer'' * 2003: ''Le fond et la forme'' * 2005: ''Les choses qui nous dérangent'' * 2007: ''Mémoire de singe'' * 2011: ''Monstre ordinaire'' * 2014: ''L'épreuve du contraire'' * 2018: ''Simple appareil'' * 2019: ''Vanités'' ==Cançons mai conegudas== * ''L’Œuf'' (1995) * ''Holiday in France'' (1995) * ''Amnes' history'' (1996) * ''Vive le feu'' (1996, represa de Bérurier Noir) * ''Dur comme fer'' (1999) == Referéncias == [[Categoria:Grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] 726h3do0amrugk74rvq6a7rpevod2fr 0 188587 2328112 2328013 2022-08-12T13:59:43Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki '''Kyo''' es un grop de pop ròck [[francés]] d'[[Illa de França (region)|Illa de França]] plan popular dempuèi 2002, fondat en 1994 per los fraires ''Fabien'' (batariá) e ''Florian Dubos'' (guitarra) ambe ''Nicolas Chassagne'' (guitarra) e ''Benoît Poher'' (cant). Lo nom del grop es inspirat de l'univèrs dels [[Manga (benda dessenhada)|mangas]] e dels [[Videojòc|jòcs vidèos]] ([https://fr.wikipedia.org/wiki/Kyo_Kusanagi Kyo Kusanagi]). ''Fabien Dubos'' quita lo grop en 2019. == Biografia == Los sòcis de Kyo se son encontrats al début de las annadas 90 al collègi ''Notre-Dame « Les Oiseaux »'', collègi privat catolic situat a [[Verneuil-sur-Seine]] dins las [[Yvelines]] còsta [[París (França)|París]]. Escotan a l'epòca grops contemporanèus de la scèna pop rock anglesa coma Radiohead o los de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Grunge grunge] americana, [[Nirvana (grop)|Nirvana]], Soundgarden, [[Pearl Jam]] etc. En 2000, Kyo sortís un primièr album, fòrça pop, que capita pas tròp. En 2002, t'enregistran ''Le Chemin'', una cançoneta pop rock en francés ambe la cantaira [[Païses Basses|neerlandesa]] ''Sita'' ([https://fr.wikipedia.org/wiki/Sita_Vermeulen Sita Maria Vermeulen]), que deveng lor primièr [https://fr.wikipedia.org/wiki/Tube_(musique) tube] en [[França]] pendent l'ivèrn de 2002-2003<ref>http://www.chartsinfrance.net/Kyo-feat-Sita/Le-chemin-sc4632.html</ref>. En seguida, aguèron un molon d'autras capitadas de las bèlas coma ''Dernière danse'' en 2003 (benlèu lor mai gròssa capitada)<ref>http://www.chartsinfrance.net/Kyo/Derniere-danse-sc4797.html</ref>, ''Je cours'', ''Je saigne encore'', ''Contact'', ''Le Graal'' etc, fasent d'eles l'un dels grops pop rock francés màgers del debut de las annadas 2000 còsta [[Indochine]], [[Superbus]] e [[BB Brunes]]<ref>https://www.tendanceouest.com/actualite-82596-le-retour-des-groupes-francais-des-annees-2000-kyo-superbus-bb-brunes</ref>. ==Discografia== * 2000: ''Kyo'' * 2003: ''Le Chemin'' * 2004: ''300 lésions'' * 2014: ''L'Équilibre'' * 2017: ''Dans la peau'' * 2021: ''La part des Lions'' ==Cançons mai conegudas== * ''Le Chemin'' (2002, ambe Sita) * ''Dernière danse'' (2003) * ''Je cours'' (2003) * ''Je saigne encore'' (2004) * ''Contact'' (2005) * ''Sarah'' (2005) * ''Le Graal'' (2014) * ''Ton mec'' (2017) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] otyla17wgkm79iu93c53gd66midh0cx 0 188591 2328113 2327948 2022-08-12T14:00:22Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki [[Image:Festival des Vieilles Charrues 2014 - BB Brunes - 010.jpg|right|250px|thumb|BB Brunes (Adrien Gallo) en 2014]] '''BB Brunes''' es un grop de pop ròck [[francés]] format a [[París (França)|París]] e fòrça popular dempuèi 2007, compausat de ''Adrien Gallo'' (cant), ''Félix Hemmen'' (guitarra), ''Bérald Crambe''s (bassa) e ''Jocelyn Moze'' (batariá). Lo nom del grop es inspirat de ''Initials BB'', cançon de [[Serge Gainsbourg]]. == Biografia == Quitament grop [[París (França)|parisenc]], en realitat ''Félix Hemmen'' es nascut en [[Belgica]] e ''Bérald Crambes'' ven de [[Sentonge]]. ''Bérald'' ven bassista de ''BB Brunes'' en 2007 sonque, aprèp l'album ''Blonde comme moi''. De notar que ''Jocelyn Moze'' jòga tanben de batariá dins [[Kyo]]. En 2006 sortisson un primièr single, ''Le gang'', qu'obteng un polit resson, puèi, en seguida, en 2007 lor primièr album ''Blonde comme moi'' e un segond single, ''Houna''. Aital, començan de conéisser una pichona aurà mediatic, e lor tresen single, ''Dis-moi'', ven enfin un tube vertadièr en 2007, e demòra encara uèi una de las cançons las mai conegudas de BB Brunes. En seguida, en 2008 son convidats sus l'empont de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Star_Academy_(France) la Star Academy] sus [https://fr.wikipedia.org/wiki/TF1 TF1], l'emission musicala de [https://fr.wikipedia.org/wiki/T%C3%A9l%C3%A9r%C3%A9alit%C3%A9 tele realitat] la mai populara de [[França]] de l'epòca. Aquò testimònia que d'ara enlà ''BB Brunes'' es considerat coma un grop de primièr plan, e doncas un dels grops màgers de la scène rock francesa del debut de las annadas 2000, còsta per exemple [[Indochine]], [[Superbus]] o [[Kyo]]<ref>https://www.tendanceouest.com/actualite-82596-le-retour-des-groupes-francais-des-annees-2000-kyo-superbus-bb-brunes</ref>. Se confirma ambe lo tresen album que conten lor mai grossa capitada, lo tube pop ''Coups et blessures'' en 2012<ref>http://www.chartsinfrance.net/BB-Brunes/Coups-et-blessures-s24459.html</ref>. ==Discografia== * 2007: ''Blonde comme moi'' * 2009: ''Nico Teen love'' * 2012: ''Long courrier'' * 2017: ''Puzzle'' * 2019: ''Visage'' ==Cançons mai conegudas== * ''Le gang'' (2006) * ''Houna'' (2007) * ''Dis-moi'' (2007) * ''Lalalove You'' (2010) * ''Nico Teen Love'' (2010) * ''Coups et blessures'' (2012) * ''Stéréo'' (2013) * ''Aficionado'' (2013) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] 3bj41mebvczzbotcr0lwt735trv53uy 0 188592 2328131 2328088 2022-08-12T20:38:41Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki [[Image:Wampas 2015.jpg|right|250px|thumb|Los Wampas en 2015]] '''Les Wampas''' es un grop de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Psychobilly rock psychobilly] puèi [[punk rock]] [[francés]] format en [[París (França)|region parisenca]], plan conegut del mitan de la scèna independenta ''alternativa'' tre la fin de las annadas 80 mès vengut fòrça popular dempuèi 2003 gràcias al tube ''Manu Chao'', tròç punk rock risolièr que se trufa del enriquiment gràcias al [https://fr.wikipedia.org/wiki/Industrie_du_spectacle show business] del dit [[Manu Chao]] (e d'autras dins la cançon). == Biografia == Los ''Wampas'' se son formats en 1983 autorn del cantaire ''Didier Chappedelaine''. Lor nom ''Wampas'' es tirat de la benda dessenhada [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rahan Rahan]<ref>https://www.bd-pf.fr/Album-80762-rahan-n-27-les-hommes-wampas.html</ref>. L'estili musical inicial dels ''Wampas'' èra puslèu de rock psychobilly (mal) cantat en francés. Aquesta demarcha completament anticonformista (lo fait de far mina de mal cantar, la causida d'un estili musical pas brica popular en França) fa que los ''Wampas'' se sarrèron lèu-lèu de la scèna ''alternativa'' emergenta ambe los quals partajan l'empont, [[Bérurier Noir|Bérurier Noir]], [[Ludwig von 88]], los [[Les Garçons Bouchers|Garçons Bouchers]], [[Jad Wio]], [[OTH]], los [https://fr.wikipedia.org/wiki/Les_Satellites Satellites], [[Parabellum]]... e lo quite grop del [[Manu Chao]], [[Mano Negra|la Mano Negra]] ! aital, ambe la sortida del tresen album ''Les Wampas vous aiment'' en 1990, lo grop ven l'un dels grops màgers d'aquesta scèna rock independenta francesa<ref>https://fr.wikipedia.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Groupe_fran%C3%A7ais_de_rock_alternatif</ref>, e lor cançon ''Petite fille'' un estandard del ''rock alternatiu francés''. Los musicians dels ''Wampas'' van fòrça cambiar rapòrt a la debuta e, forçalament, influar sus l'orientacion musicala. Aital, entre 1985 e 1991, lo guitarrista ''Marc Police'' balharà un estili mai ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Surf_music surf]'' als ''Wampas'' (coma dins ''Petite fille''). En seguida de la mòrt del paure ''Marc Police'', los ''Wampas'' recrutan coma novèl guitarrista lo ''Philippe Almosnino'', qu'i demorarà dincas en 2015 ont se'n va per intègrar lo grop de [[Johnny Hallyday]]. En 2003, los ''Wampas'' t'an un tube sospresa ambe la cançon ''Manu Chao''<ref>http://www.chartsinfrance.net/Les-Wampas/Manu-Chao-s4846.html</ref>, que los tira fin finala de lor estatut marginal de ''grop alternatiu''. Aital, son convidats en 2005 per [[Indochine]] a participar a l'album ''Alice & June'' (cançon ''Harry Poppers''<ref>https://www.cheriefm.fr/artistes/indochine/actus/retour-sur-l-album-alice-et-june-du-groupe-indochine-71415412</ref>), e fan lor primièra partida sus l'empont de [[Stade de France|l'estada de França]] lo 26 de junh de 2010. De notar qu'en 2006, fan un escandal ambe la capitada de lor cançon ''[[Jacques Chirac|Chirac]] en prison''<ref>http://www.chartsinfrance.net/Les-Wampas/Chirac-en-prison-s5850.html</ref>, pauc aimada del govèrn francés e evidentament censurada pels medias ''[https://fr.wikipedia.org/wiki/Courant%20dominant mainstream]''. ==Discografia== * 1986: ''Tutti frutti'' * 1988: ''Chauds, sales et humides'' * 1990: ''Les Wampas vous aiment'' * 1993: ''Simple et tendre'' * 1996: ''Trop précieux'' * 1998: ''Chicoutimi'' * 2000: ''Kiss'' * 2003: ''Never Trust a Guy Who After Having Been a Punk, Is Now Playing Electro'' * 2006: ''Rock'n'Roll Part 9'' * 2009: ''Les Wampas sont la preuve que Dieu existe'' * 2014: ''Les Wampas font la gueule'' * 2017: ''Evangelisti'' * 2019: ''Sauvre le Monde'' ==Cançons mai conegudas== * ''Petite fille'' (1990) * ''Puta'' (1990) * ''Les bottes rouges'' (1993) * ''Trop précieux'' (1996) * ''Ma mère me rend folle'' (1998) * ''J'ai avalé une mouche'' (2000) * ''Manu Chao'' (2003) * ''Chirac en prison'' (2006) * ''Rimini'' (2006) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés|Wampas, Les]] [[Categoria:Grop de rock|Wampas, Les]] [[Categoria:Grop de musica punk|Wampas, Les]] lhsrpk3u4ddns4fotq4giput28eiy8g 0 188596 2328132 2328087 2022-08-12T20:39:15Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:W0968-Parabellum Sven Schultz StephaneZen XavierMesa 75496.JPG|right|250px|thumb|Parabellum en 2013]] '''Parabellum''' èra un grop [[París (França)|parisenc]] de [[punk rock]] [[francés]], grop màger de la scèna rock independenta francesa dita ''alternativa'' còsta [[Bérurier Noir]], los [[Les Garçons Bouchers|Garçons Bouchers]], [[Ludwig von 88]], [[OTH]] o [[Les Wampas|los Wampas]]. Lo grop es format en 1984 per dos ancians sòcis del grop [[Les Porte-Mentaux]], ''Géant Vert''<ref>https://www.leparisien.fr/hauts-de-seine-92/itineraire-d-un-enfant-du-punk-29-10-2012-2273593.php</ref> e ''Schultz''. An sortit tres albums, puèi se son desseparats en 1991. Lo grop s'es tornat formar en 1998, mès s'es desseparat un còp de mai en 2014. Lo nom del grop ven de l'expression [[Latin classic|latina]] ''Si Vis Pacem Para Bellvm'' (se vòles la patz, aprèsta la guèrra), mès es tanben lo nom d'un [[pistolet]]. Lor cançon la mai coneguda es una represa en version [[punk rock]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Cayenne_(chanson) Cayenne], cançon [[francés|francesa]] [[Anarquisme|anarquista]] del començament del sègle XX, qu'òm pensa escrita per [https://fr.wikipedia.org/wiki/Aristide_Bruant Aristide Bruant]. ==Discografia== * 1986: ''Gratuit: 2 morceaux en moins!'' * 1989: ''Dense microsillon à faisceau de lumière cohérente'' (reedicion del primièr album ''Gratuit: 2 morceaux en moins!'' ambe mai de títols) * 1990: ''Parabellum'' * 1999: ''Bordel inside'' * 2002: ''Bunker'' * 2005: ''Panem, Circenses and Rock 'n' Roll'' * 2007: ''Si Vis Pacem'' * 2012: ''A voté'' ==Cançons mai conegudas== * ''Cayenne'' (1986, represa version punk rock d'una vielha cançon anarquista qu'òm pensa d'Aristide Bruant) * ''Îlot Amsterdam'' (1986, adaptacion punk rock d'[https://fr.wikipedia.org/wiki/Amsterdam_(chanson) Amsterdam] de [[Jacques Brel]]) * ''Anarchie En Chiraquie'' (1989) * ''Le dernier Trocson'' (1990) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] ibyfykxo9p9em7clet240egbste67ev 0 188600 2328129 2328043 2022-08-12T19:35:56Z Xophe84 34998 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Antoine Gadal.jpg|vinheta]] '''Antonin Gadal''', nascut lo 15 de març [[1877]] a [[Tarascon d'Arièja|Tarascon-sus-Arièja]] e mòrt lo [[15 de junh]] [[1962]] a [[Ornolac e Ussat|Ornolac-Ussat-los-Banhs,]]<ref>[https://www.filae.com/v4/genealogie/searchresults.mvc/viewerosd?IsOnlyForPayingUser=True&StartPageIndex=0&NumberResults=7&IdActe=b9594a32-0c82-49df-8584-2310c88a85a9&IdPerson=1&FirstName=Antoine%20Jules&LastName=Gadal&Source=Archives%20de%20l%27Ari%C3%A8ge&IsFree=False&Category1=1&BaseType=8&IsNewViewer=False&IsFromArchives=False&FactId=0&RealTimeResultPersonId=0&RealTimeResultFamilyId=0 Relevé généalogique] sur ''[[Filae]]''</ref> foguèt un mistic e [[istorian]] occitan qui dediquèt son existéncia a l'estudi dels [[Catarisme|Catars]] dins l'[[Arièja]]. == Biografia == Gadal nasquèt dins la vila pirenenca que foguèt l'un dels centres del [[Gnosticisme|movement gnostic]] crestian conegut jol nom de Catars o d'Albigeses als [[Sègle XII|sègles XII]] e [[Sègle XIII|XIII]]. Gadal cresquèt dins un ostal prèp de l'istorian tarasconés [[Adolphe Garrigou]], especialista de l'istòria dels Catars (amb son filh, es onorat d'una placa sus la bastenda qu'abitava a temps passat una de las plaças de Tarascon). Garrigou se considerèt coma un conservador de la memòria de la sècta crestiana e, vesent un esperit parion en çò del jove, o pren en carga coma eiretièr de son saber. A l'edat adulta, Gadal trabalhèt coma ensenhant, mas sa fascinacion pels catars lo menèt a trabalhar per l'Ofici de torisme de Ornolac e Ussat. Çò fasent, podèt explorar las caunas pirenencas elas meteisas, que cresiá èsser dels amagatals e dels luòcs de culte pels Catars. Gràcias a sas enquèstas, espandiguèt un imatge detalhat de çò que cresiá èsser los mistèris interiors de sa fe. == Nòtas e referéncias == [[Categoria:Gnosticisme]] [[Categoria:Arièja]] [[Categoria:Catarisme]] [[Categoria:Personalitat occitana]] t081a2eho3zvc67zpd3gadrfa68z4vd 0 188604 2328169 2328080 2022-08-13T09:25:24Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki '''Happy Drivers''' èra un grop de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Psychobilly psychobilly] e [[punk rock]] [[francés]] fondat en 1985, inactiu dempuèi 1997<ref>https://www.letelegramme.fr/cotes-darmor/saint-brieuc/les-happy-drivers-on-the-road-sur-la-scene-du-salon-du-tatouage-a-saint-brieuc-22-11-2019-12439037.php</ref>. == Biografia == Happy Drivers es compausat de ''Jean-Christophe Jehanne'' al cant e a la guitarra, de ''Thierry Petel'' a la batariá e d'''Alain Marietti'' a la [[contrabassa]]. ''Alain Marietti'' es estat tanben a un moment dat sòci de [[Mano Negra|la Mano Negra]] e dels [[Les Wampas|Wampas]]. Eissits dels [[Païses de Léger]], èran venguts un grop important de la scèna rock independenta francesa dita ''alternativa'' dins la primièra mitat de las annadas 90. Cantan en [[francés]] (''Arena'', ''Tristan'', ''Le coucou'', ''Lame de fond'') o, coma se pòt devinar vist lo nom, en [[anglés]] (''The door'', ''Byron Bay'', ''Indians war''). D'alhors, son las represas de cançons popularas anglesas coma ''I shot the sheriff'' de [[Bob Marley]] e susquetot de ''La Isla Bonita'' de [[Madonna|la Madonna]] que los van ajudar a ganhar en visibilitat, en anar las i jogar sus l'empont dincas en [[Austràlia]] ! ==Discografia== * 1987: ''We'll Be Going On'' * 1988: '' Indians on the Road'' * 1990: ''War'' * 1991: ''Toowoomba'' * 1993: ''Epica Carmina'' ==Cançons mai conegudas== * ''Arena'' (1990) * ''La Isla bonita'' (1990, represa version [[punk rock]] de [[Madonna|la Madonna]]) * ''I shot da sheriff'' (1990, represa version [[punk rock]] de [[Bob Marley]]) * ''Le coucou'' (1991) * ''Potemkine'' (1993, represa version [[punk rock]] de [[Jean Ferrat]]) * ''Les galériens'' (1993) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] qor6lopaz5ps2nbeehmzxeo0rx8jl9z 0 188605 2328125 2328089 2022-08-12T18:32:17Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Ludwigvon88 2022.jpg|thumb|350px|Ludwig von 88]] '''Ludwig von 88''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[punk rock]] e [[Musica Rock|rock]] [[francés]] fondat en 1983. Eissit de la scèna independenta dita ''alternativa'' de la fin de las annadas 80, èra vengut plan popular dins las annadas 90. == Biografia == A la debuta, ''Ludwig von 88'' es format en 1983 per lo bassista ''Laurent Manet'' e un guitarrista ex-sòci des Béruriers<ref>https://oc.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9rurier_Noir</ref>, Olivier « Olaf » Felingstone, ambe au cant ''Fabrice Barthelon'' e ''Laurent Portes'' en seconda guitarra. En 1984 arriba ''Karim Berrouka'' au cant, mentre que lo guitarrista ''Laurent Portes'' es remplaçat per ''Bruno Garcia''. Coma bateriá, t'emplegan puslèu una [https://fr.wikipedia.org/wiki/Bo%C3%AEte_%C3%A0_rythmes maquina ritmica], qu'es un pauc la marca sonòra dels grops punks exagonals de l'epòca ([[Bérurier Noir]], [https://fr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9tal_Urbain Metal Urbain]). Quitament [[punk rock]] [[francés]], a contra briu de l'esperit [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nihilisme no future] de la [[punk|punk attituda]]<ref>https://fr.wikipedia.org/wiki/Id%C3%A9ologie_punk</ref>, la musica de ''Ludwig von 88'' se vòl risolièra e festiva. Per contra, lor nom es clarament ligat a [https://fr.wikipedia.org/wiki/Orange_m%C3%A9canique Orange Mécanique], una referéncia comuna ambe lo mitan punk e mai precisamant ambe [[Bérurier Noir]], que lo personatge principal de l'istòria es un fan de [[Ludwig van Beethoven|Ludwig van Beethoven]]. Per lo 88, es mens clar, n'i a que dison que seriá une provocacion ''punk'' en reférencia a un simbole amagat dels [[Nazisme|nazis]] (88 per [[Schutzstaffel|SS]]), mentre que d'autres dison qu'es un resson al 77 ([[punk|1977, l'annada del punk]]) en previson d'un reviscòl ''punk'' per 1988. En parallèla de ''Ludwig von 88'', ''Bruno Garcia'' va tanben aver fòrça succès ambe son projècte [https://fr.wikipedia.org/wiki/Sergent_Garcia Sergent Garcia] a partir de 1999 (''Acabar mal''<ref>http://www.chartsinfrance.net/Sergent-Garcia/Acabar-mal-s3234.html</ref>). Participarà tanben al duò ''Titi et Nobru'', ''Nobru'' per ''Bruno'', la ''Titi'' ela qu'èra una corista dels [[Bérurier Noir]]<ref>https://musique.rfi.fr/artiste/raggamuffin/sergent-garcia</ref>. Quitament pas brica representativa de la discografia del grop, es fin finala la cançon ''New Orleans'', sortida en [https://fr.wikipedia.org/wiki/Single_(musique) single] en 1991 e tirada de l'album ''Ce jour heureux est plein d'allégresse'', qu'es benlèu la mai coneguda de ''Ludwig von 88''. ==Discografia== * 1986: ''Houla la !'' * 1987: ''Houlala 2 : La Mission'' * 1988: ''Sprint'' (mini album per se trufar dels [[Jòcs Olimpics]]) * 1990: ''Ce jour heureux est plein d'allégresse'' * 1992: ''Tout pour le trash'' * 1994: ''17 plombs pour péter les tubes'' (album de represas, desviraments e parodias) * 1995: ''Hiroshima - 50 ans d'inconscience'' (mini album) * 1996: ''Prophètes et Nains de jardin'' * 2001: ''La révolution n'est pas un dîner de gala'' * 2001: ''20 chansons optimistes pour en finir avec le futur'' ==Cançons mai conegudas== * ''Pololop - les Iroquois à cheveux verts'' (1986) * ''Assez !'' (1986) * ''Sur la vie de mon père'' (1986) * ''Louison Bobet for ever'' (1987) * ''Messire Quentin'' (1987) * ''Guerriers Balubas'' (1988) * ''Sprint'' (1988) * ''Vanessa und Florent'' (1990) * ''Nous sommes des babas'' (1990) * ''Dans le jardin d'Allah'' (1990) * ''New Orleans'' (1991) * ''Come on boys'' (1992) * ''Goal di Pele'' (1992) * ''In the ghettos'' (1993) * ''Boys'' (1994, represa version [[punk rock]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Sabrina_Salerno Sabrina]) * ''Enola Gay'' (1995) * ''Alain Prieur - Je veux être un oiseau'' (1996) * ''Maria Callas + Placido Domingo'' (1996) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] kku3l5bd0f3wucm2lskr10ruddvfgqh 0 188606 2328121 2022-08-12T16:47:08Z Jfblanc 104 Jfblanc a desplaçat la pagina [[Literatura bearnesa e gascoa]] cap a [[Literatura bearnesa e gascona]] wikitext text/x-wiki #REDIRECCION [[Literatura bearnesa e gascona]] f5m31znrtc0f505rn47g8z5xpjy7gry 0 188607 2328123 2022-08-12T17:55:53Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « '''Cyclope''' èra un grop de [[Musica Rock|rock]] e [[punk rock]] [[francés]] [[París (França)|parisenc]] fondat au començament de las annadas 80 e desseparat en 1993<ref>http://www.groupecyclope.fr/le-groupe/</ref>. == Biografia == '''Cyclope''' es estat format a [[París (França)|París]] per los fraires ''Philippe'' (bassa) e ''Didier Austry'' (batariá), ambe ''Gérard Cousin'' al cant e a la guitarra. Las doas darrèras annadas d'activitat del g... » wikitext text/x-wiki '''Cyclope''' èra un grop de [[Musica Rock|rock]] e [[punk rock]] [[francés]] [[París (França)|parisenc]] fondat au començament de las annadas 80 e desseparat en 1993<ref>http://www.groupecyclope.fr/le-groupe/</ref>. == Biografia == '''Cyclope''' es estat format a [[París (França)|París]] per los fraires ''Philippe'' (bassa) e ''Didier Austry'' (batariá), ambe ''Gérard Cousin'' al cant e a la guitarra. Las doas darrèras annadas d'activitat del grop (1992 e 1993), es estat ''Patrick Perrot'' que remplacèt ''Philippe Austry'' a la bassa. Entre 1983 e 1996, lo grop sortiguèt quatre albums. Quitament se lor composicion la mai coneguda es ''Wen story (Seul dans la nuit)'', son coneguts tanben pr'amor d'aver enregistrat una represa version [[Punk rock|punk rock]] de las cranas de ''L'hymne à l'amour'' d'[[Édith Piaf]]. ==Discografia== * 1984: ''Cyclope'' * 1985: ''T'inquiète pour ce soir'' * 1988: ''Sans sel et sans sucre'' * 1991: ''Hey!'' * 1996: ''Les Dalton'' ==Cançons mai conegudas== * ''L'hymne à l'amour'' (1984) * ''Wen story - Seul dans la nuit'' (1989) * ''Un fin sur mesure'' (1991) * ''Nothing for you'' (1991) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] nc7007svwbe3v71ci7on1vch3jxuyva 0 188608 2328130 2022-08-12T20:37:22Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « [[Image:Pigalle 05983.JPG|right|200px|thumb|François Hadji-Lazaro, compositor de Pigalle e dels Garçons Bouchers (aquí en 2015)]] Los '''Garçons Bouchers''' èran un grop de [[Punk rock|punk]] puèi de [[Rock|rock]] [[francés]] fondat en [[París (França)|region parisenca]] en 1986. Ambe [[Bérurier Noir]], los [[Les Wampas|Wampas]] o [[Ludwig von 88]], los '''Garçons Bouchers''' son estats l'un dels grops màgers del rock independent francés dit ''a... » wikitext text/x-wiki [[Image:Pigalle 05983.JPG|right|200px|thumb|François Hadji-Lazaro, compositor de Pigalle e dels Garçons Bouchers (aquí en 2015)]] Los '''Garçons Bouchers''' èran un grop de [[Punk rock|punk]] puèi de [[Rock|rock]] [[francés]] fondat en [[París (França)|region parisenca]] en 1986. Ambe [[Bérurier Noir]], los [[Les Wampas|Wampas]] o [[Ludwig von 88]], los '''Garçons Bouchers''' son estats l'un dels grops màgers del rock independent francés dit ''alternatiu'' de la fin de las annadas 80. Lo grop s'es desseparat au mes d'abril de 1997. == Biografia == Au començament, los '''Garçons Bouchers''' fan de [[Punk rock|punk]] e t'an per cantaire ''Éric « Blitz » Liszt''. Aital son a l'iniciativa d'un dels imnes del [[punk]] francés : ''La bière''. ''Éric « Blitz » Liszt'' quita lo grop en 1988. Alavetz, lo grop s'estabilisa autorn del musician e compositor ''François Hadji-Lazaro'' e del novèl cantaire ''Pierrot « Sapu »'' (Pierre Fabre). D'ara enlà, lor musica glissa progressivament del [[punk rock]] (''Carnivore'', ''Le rap des Garçons Bouchers'') cap al [[Musica Rock|rock]] parodic (''La lambada, on n'aime pas ça'') e quitament de còps a la [https://fr.wikipedia.org/wiki/Chanson_fran%C3%A7aise cançon francesa] (''Province Paris'', ''Arthur''), ambe d'influéncias [https://fr.wikipedia.org/wiki/Musique_traditionnelle trad] pr'amor de l'emplec de vièla a ròda, violon, armonicà etc. En mai d'ètre lo compositor e co-cantaire dels ''Garçons Bouchers'', ''François Hadji-Lazaro'' es tanben compositor e cantaire d'un autre grop, [https://fr.wikipedia.org/wiki/Pigalle_(groupe) Pigalle], aqueste clarament mai orientat cançon francesa e musica tradicionala (''Dans la salle du bar tabac de la rue des Martyrs'', ''Patate''...). E de còps, lo monde fan sovent la confusion entre los dos grops. Entre 1986 e 1995, los ''Garçons Bouchers'' sortiguèron cinq albums, sièis se l'òm pren en consideracion lor primièr enregistrament autoproduit de 1986. ==Discografia== * 1986: ''Speed Oi music !'' (demò 9 títols, autoproduccion) * 1987: ''Les Garçons Bouchers'' (primièr album) * 1988: ''Tome 2'' * 1990: ''On a mal vieilli'' * 1992: ''Vacarmélite ou la nonne bruyante'' * 1995: ''Écoute, petit frère !'' ==Cançons mai conegudas== * ''La bière'' (1987) * ''Carnivore'' (1988) * ''Le rap des Garçons Bouchers'' (1988) * ''Du Beaujolais - Pour oublier la nuit où est partie Marie...'' (1989, adaptacion en francés de ''No milk today'' de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Herman%27s_Hermits Herman's Hermits]) * ''Sale gueule'' (1990) * ''La Lambada, on n'aime pas ça'' (1990, parodia de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Kaoma La Lambada]) * ''Bourré Bourré Ratatam'' (1992) * ''Province - Paris'' (1992) * ''Quelquefois'' (1992) * ''Arthur'' (1995) * ''Écoute, petit frère !'' (1995) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] 4rzrs33vzw1opsyhfjtckwzunk0s2f6 2328133 2328130 2022-08-12T20:40:11Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Pigalle 05983.JPG|right|200px|thumb|François Hadji-Lazaro, compositor de Pigalle e dels Garçons Bouchers (aquí en 2015)]] Los '''Garçons Bouchers''' èran un grop de [[Punk rock|punk]] puèi de [[Rock|rock]] [[francés]] fondat en [[París (França)|region parisenca]] en 1986. Ambe [[Bérurier Noir]], los [[Les Wampas|Wampas]] o [[Ludwig von 88]], los '''Garçons Bouchers''' son estats l'un dels grops màgers del rock independent francés dit ''alternatiu'' de la fin de las annadas 80. Lo grop s'es desseparat au mes d'abril de 1997. == Biografia == Au començament, los '''Garçons Bouchers''' fan de [[Punk rock|punk]] e t'an per cantaire ''Éric « Blitz » Liszt''. Aital son a l'iniciativa d'un dels imnes del [[punk]] francés : ''La bière''. ''Éric « Blitz » Liszt'' quita lo grop en 1988. Alavetz, lo grop s'estabilisa autorn del musician e compositor ''François Hadji-Lazaro'' e del novèl cantaire ''Pierrot « Sapu »'' (Pierre Fabre). D'ara enlà, lor musica glissa progressivament del [[punk rock]] (''Carnivore'', ''Le rap des Garçons Bouchers'') cap al [[Musica Rock|rock]] parodic (''La lambada, on n'aime pas ça'') e quitament de còps a la [https://fr.wikipedia.org/wiki/Chanson_fran%C3%A7aise cançon francesa] (''Province Paris'', ''Arthur''), ambe d'influéncias [https://fr.wikipedia.org/wiki/Musique_traditionnelle trad] pr'amor de l'emplec de vièla a ròda, violon, armonicà etc. En mai d'ètre lo compositor e co-cantaire dels ''Garçons Bouchers'', ''François Hadji-Lazaro'' es tanben compositor e cantaire d'un autre grop, [https://fr.wikipedia.org/wiki/Pigalle_(groupe) Pigalle], aqueste clarament mai orientat cançon francesa e musica tradicionala (''Dans la salle du bar tabac de la rue des Martyrs'', ''Patate''...). E de còps, lo monde fan sovent la confusion entre los dos grops. Entre 1986 e 1995, los ''Garçons Bouchers'' sortiguèron cinq albums, sièis se l'òm pren en consideracion lor primièr enregistrament autoproduit de 1986. ==Discografia== * 1986: ''Speed Oi music !'' (demò 9 títols, autoproduccion) * 1987: ''Les Garçons Bouchers'' (primièr album) * 1988: ''Tome 2'' * 1990: ''On a mal vieilli'' * 1992: ''Vacarmélite ou la nonne bruyante'' * 1995: ''Écoute, petit frère !'' ==Cançons mai conegudas== * ''La bière'' (1987) * ''Carnivore'' (1988) * ''Le rap des Garçons Bouchers'' (1988) * ''Du Beaujolais - Pour oublier la nuit où est partie Marie...'' (1989, adaptacion en francés de ''No milk today'' de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Herman%27s_Hermits Herman's Hermits]) * ''Sale gueule'' (1990) * ''La Lambada, on n'aime pas ça'' (1990, parodia de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Kaoma La Lambada]) * ''Bourré Bourré Ratatam'' (1992) * ''Province - Paris'' (1992) * ''Quelquefois'' (1992) * ''Arthur'' (1995) * ''Écoute, petit frère !'' (1995) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés|Garçons Bouchers, Les]] [[Categoria:Grop de rock|Garçons Bouchers, Les]] [[Categoria:Grop de musica punk|Garçons Bouchers, Les]] e1eeb980ddc1dqrcldl6yfwc2jnm7fm 2328135 2328133 2022-08-12T20:46:29Z Raymond Trencavel 26125 /* Biografia */ wikitext text/x-wiki [[Image:Pigalle 05983.JPG|right|200px|thumb|François Hadji-Lazaro, compositor de Pigalle e dels Garçons Bouchers (aquí en 2015)]] Los '''Garçons Bouchers''' èran un grop de [[Punk rock|punk]] puèi de [[Rock|rock]] [[francés]] fondat en [[París (França)|region parisenca]] en 1986. Ambe [[Bérurier Noir]], los [[Les Wampas|Wampas]] o [[Ludwig von 88]], los '''Garçons Bouchers''' son estats l'un dels grops màgers del rock independent francés dit ''alternatiu'' de la fin de las annadas 80. Lo grop s'es desseparat au mes d'abril de 1997. == Biografia == Au començament, los '''Garçons Bouchers''' fan de [[Punk rock|punk]] e t'an per cantaire ''Éric « Blitz » Liszt''. Aital son a l'iniciativa d'un dels imnes del [[punk]] francés : ''La bière''. ''Éric « Blitz » Liszt'' quita lo grop en 1988. Alavetz, lo grop s'estabilisa autorn del musician e compositor ''François Hadji-Lazaro'' e del novèl cantaire ''Pierrot « Sapu »'' (Pierre Fabre). D'ara enlà, lor musica glissa progressivament del [[punk rock]] (''Carnivore'', ''Le rap des Garçons Bouchers'') cap al [[Musica Rock|rock]] parodic (''La lambada, on n'aime pas ça'') e quitament de còps a la [https://fr.wikipedia.org/wiki/Chanson_fran%C3%A7aise cançon francesa] (''Province Paris'', ''Arthur''), ambe d'influéncias [https://fr.wikipedia.org/wiki/Musique_traditionnelle trad] pr'amor de l'emplec de vièla a ròda, violon, armonicà etc. En mai d'ètre lo compositor e co-cantaire dels ''Garçons Bouchers'', ''François Hadji-Lazaro'' es tanben compositor e cantaire d'un autre grop, [https://fr.wikipedia.org/wiki/Pigalle_(groupe) Pigalle], aqueste clarament mai orientat cançon francesa e musica tradicionala (''Pigalle'', ''Dans la salle du bar tabac de la rue des Martyrs'', ''Patate''...). E de còps, lo monde fan sovent la confusion entre los dos grops. Entre 1986 e 1995, los ''Garçons Bouchers'' sortiguèron cinq albums, sièis se l'òm pren en consideracion lor primièr enregistrament autoproduit de 1986. ==Discografia== * 1986: ''Speed Oi music !'' (demò 9 títols, autoproduccion) * 1987: ''Les Garçons Bouchers'' (primièr album) * 1988: ''Tome 2'' * 1990: ''On a mal vieilli'' * 1992: ''Vacarmélite ou la nonne bruyante'' * 1995: ''Écoute, petit frère !'' ==Cançons mai conegudas== * ''La bière'' (1987) * ''Carnivore'' (1988) * ''Le rap des Garçons Bouchers'' (1988) * ''Du Beaujolais - Pour oublier la nuit où est partie Marie...'' (1989, adaptacion en francés de ''No milk today'' de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Herman%27s_Hermits Herman's Hermits]) * ''Sale gueule'' (1990) * ''La Lambada, on n'aime pas ça'' (1990, parodia de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Kaoma La Lambada]) * ''Bourré Bourré Ratatam'' (1992) * ''Province - Paris'' (1992) * ''Quelquefois'' (1992) * ''Arthur'' (1995) * ''Écoute, petit frère !'' (1995) == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés|Garçons Bouchers, Les]] [[Categoria:Grop de rock|Garçons Bouchers, Les]] [[Categoria:Grop de musica punk|Garçons Bouchers, Les]] g8yqlod8jod7ou4ecnzghadt4ih1mnv 0 188609 2328136 2022-08-12T22:09:54Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « [[Image:Festival des Vieilles Charrues 2018 - Thérapie Taxi - 100.jpg|right|200px|thumb|Therapie TAXI en 2018]] '''Therapie TAXI''' èra un grop pop [[Musica Rock|rock]] [[Francés|francés]] e [[hip-hop]] de [[París (França)|París]] ([[França]]), compausat de ''Adélaïde Chabannes'' au cant, de ''Raphaël Faget-Zaoui'', de ''Félix Gros'' a la guitarra e aus clavièrs e de ''Renaud Bizart'' a la batariá. Foguèron actius entre 2013 e 2021<ref>https:/... » wikitext text/x-wiki [[Image:Festival des Vieilles Charrues 2018 - Thérapie Taxi - 100.jpg|right|200px|thumb|Therapie TAXI en 2018]] '''Therapie TAXI''' èra un grop pop [[Musica Rock|rock]] [[Francés|francés]] e [[hip-hop]] de [[París (França)|París]] ([[França]]), compausat de ''Adélaïde Chabannes'' au cant, de ''Raphaël Faget-Zaoui'', de ''Félix Gros'' a la guitarra e aus clavièrs e de ''Renaud Bizart'' a la batariá. Foguèron actius entre 2013 e 2021<ref>https://www.lemonde.fr/culture/article/2021/10/09/des-funerailles-grandioses-pour-therapie-taxi-au-zenith-de-paris_6097707_3246.html</ref>. Lor cançon la mai coneguda es de 2018 e se ditz ''Hit sale''. Es cantada ambe la participacion del rapaire [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rom%C3%A9o_Elvis Roméo Elvis] (fraire de la cantaira [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ang%C3%A8le_(chanteuse) Adèle]). ==Discografia== * 2018: ''Hit sale'' * 2019: ''Cadavre exquis'' == Referéncias == [[Categoria:Grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] k3ldvqkm39v2zm7dbvlpl4wr1swutid 2328168 2328136 2022-08-13T09:22:12Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Festival des Vieilles Charrues 2018 - Thérapie Taxi - 100.jpg|right|200px|thumb|Therapie TAXI en 2018]] '''Therapie TAXI''' èra un grop pop [[Musica Rock|rock]] [[Francés|francés]] e [[hip-hop]] de [[París (França)|París]] ([[França]]), compausat de ''Adélaïde Chabannes'' au cant, de ''Raphaël Faget-Zaoui'', de ''Félix Gros'' a la guitarra e aus clavièrs e de ''Renaud Bizart'' a la batariá. Foguèron actius entre 2013 e 2021<ref>https://www.lemonde.fr/culture/article/2021/10/09/des-funerailles-grandioses-pour-therapie-taxi-au-zenith-de-paris_6097707_3246.html</ref>. Lor cançon la mai coneguda es de 2018 e se ditz ''Hit sale''. Es cantada ambe la participacion del [[rap|rapaire]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rom%C3%A9o_Elvis Roméo Elvis] (fraire de la cantaira [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ang%C3%A8le_(chanteuse) Adèle]). ==Discografia== * 2018: ''Hit sale'' * 2019: ''Cadavre exquis'' == Referéncias == [[Categoria:Grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] 0x3tul7cu3c0bxexnm0pks0i5u0ntgy 0 188610 2328162 2022-08-13T09:14:31Z Raymond Trencavel 26125 Creacion de la pagina amb « [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Bérurier Noir sus l'empont en 2005]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben... » wikitext text/x-wiki [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Bérurier Noir sus l'empont en 2005]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben jogat de batariá dins [[Indochine]] entre 2002 e 2014. == Biografia == '''Treponem Pal''' s'es format en 1986 a [[París (França)|París]] e a sortit son primièr album en 1989. Es istoricament considerat coma lo primièr grop [[França|francés]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel metal industrial]. Es ara compausat de ''Marco Neves'', ''Polak'', ''Didier B.'' e ''Mathys Dubois''. En 1991 sortís lo segond album. Alavetz, '''Treponem Pal''' comença de virar, puslèu sus l'empont mai que mai en [[America del Nòrd]] ont an mai de capitada qu'en [[França]], coma per exemple en primièra partida de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ministry Ministry] en 1992. De caps la fin de las annadas 90, comença de s'impausar en França coma un grop màger e sulfurós de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal]<ref>https://www.liberation.fr/medias/1997/03/19/nulle-part-ailleurs-un-poil-deborde-lundiun-strip-tease-en-direct-a-tourne-trash-lors-du-talk-show-d_199478/</ref>. En tot, dempuèi 1989, lo grop a sortit sèt albums. ==Discografia== * 1989: ''Treponem Pal'' * 1991: ''Aggravation'' * 1993: ''Excess And Overdrive'' * 1997: ''Higher'' * 2008: ''Weird Machine'' * 2012: ''Survival Sounds'' * 2017: ''Rockers' Vibes'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] [[Categoria:Grop de musica metal]] b9388v00izikl3y9fzed4icc4rcxs8e 2328163 2328162 2022-08-13T09:15:10Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Treponem Pal sus l'empont en 2013]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben jogat de batariá dins [[Indochine]] entre 2002 e 2014. == Biografia == '''Treponem Pal''' s'es format en 1986 a [[París (França)|París]] e a sortit son primièr album en 1989. Es istoricament considerat coma lo primièr grop [[França|francés]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel metal industrial]. Es ara compausat de ''Marco Neves'', ''Polak'', ''Didier B.'' e ''Mathys Dubois''. En 1991 sortís lo segond album. Alavetz, '''Treponem Pal''' comença de virar, puslèu sus l'empont mai que mai en [[America del Nòrd]] ont an mai de capitada qu'en [[França]], coma per exemple en primièra partida de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ministry Ministry] en 1992. De caps la fin de las annadas 90, comença de s'impausar en França coma un grop màger e sulfurós de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal]<ref>https://www.liberation.fr/medias/1997/03/19/nulle-part-ailleurs-un-poil-deborde-lundiun-strip-tease-en-direct-a-tourne-trash-lors-du-talk-show-d_199478/</ref>. En tot, dempuèi 1989, lo grop a sortit sèt albums. ==Discografia== * 1989: ''Treponem Pal'' * 1991: ''Aggravation'' * 1993: ''Excess And Overdrive'' * 1997: ''Higher'' * 2008: ''Weird Machine'' * 2012: ''Survival Sounds'' * 2017: ''Rockers' Vibes'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] [[Categoria:Grop de musica metal]] opr1x9nls7qev8s3nefxhyame4l43zq 2328164 2328163 2022-08-13T09:17:39Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Treponem Pal sus l'empont en 2013]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben jogat de batariá dins [[Indochine]] entre 2002 e 2014. == Biografia == '''Treponem Pal''' s'es format en 1986 a [[París (França)|París]] e a sortit son primièr album en 1989. Es istoricament considerat coma lo primièr grop [[França|francés]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel metal industrial]. Es ara compausat de ''Marco Neves'', ''Polak'', ''Didier B.'' e ''Mathys Dubois''. En 1991 sortís lo segond album. Alavetz, '''Treponem Pal''' comença de virar, puslèu sus l'empont mai que mai en [[America del Nòrd]] ont an mai de capitada qu'en [[França]], coma per exemple en primièra partida de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ministry Ministry] en 1992. De caps la fin de las annadas 90, comença de s'impausar en França coma un grop màger e sulfurós de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal]<ref>https://www.liberation.fr/medias/1997/03/19/nulle-part-ailleurs-un-poil-deborde-lundiun-strip-tease-en-direct-a-tourne-trash-lors-du-talk-show-d_199478/</ref>. En tot, dempuèi 1989, lo grop a sortit sèt albums. ==Discografia== * 1989: ''Treponem Pal'' * 1991: ''Aggravation'' * 1993: ''Excess And Overdrive'' * 1997: ''Higher'' * 2008: ''Weird Machine'' * 2012: ''Survival Sounds'' * 2017: ''Rockers' Vibes'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] [[Categoria:Grop de musica punk]] 4xnnsdafm6vicmpczy3iviocnbnw7ii 2328165 2328164 2022-08-13T09:18:01Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Treponem Pal sus l'empont en 2013]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben jogat de batariá dins [[Indochine]] entre 2002 e 2014. == Biografia == '''Treponem Pal''' s'es format en 1986 a [[París (França)|París]] e a sortit son primièr album en 1989. Es istoricament considerat coma lo primièr grop [[França|francés]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel metal industrial]. Es ara compausat de ''Marco Neves'', ''Polak'', ''Didier B.'' e ''Mathys Dubois''. En 1991 sortís lo segond album. Alavetz, '''Treponem Pal''' comença de virar, puslèu sus l'empont mai que mai en [[America del Nòrd]] ont an mai de capitada qu'en [[França]], coma per exemple en primièra partida de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ministry Ministry] en 1992. De caps la fin de las annadas 90, comença de s'impausar en França coma un grop màger e sulfurós de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal]<ref>https://www.liberation.fr/medias/1997/03/19/nulle-part-ailleurs-un-poil-deborde-lundiun-strip-tease-en-direct-a-tourne-trash-lors-du-talk-show-d_199478/</ref>. En tot, dempuèi 1989, lo grop a sortit sèt albums. ==Discografia== * 1989: ''Treponem Pal'' * 1991: ''Aggravation'' * 1993: ''Excess And Overdrive'' * 1997: ''Higher'' * 2008: ''Weird Machine'' * 2012: ''Survival Sounds'' * 2017: ''Rockers' Vibes'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] ct1zhtvvfw484pc4j3ysbwqmnlva2ts 2328166 2328165 2022-08-13T09:18:46Z Raymond Trencavel 26125 wikitext text/x-wiki [[Image:Treponem Pal Laiterie 130201.jpg|right|200px|thumb|Treponem Pal sus l'empont en 2013]] '''Treponem Pal''' es un grop [[París (França)|parisenc]] de [[Metal (musica)|metal]] [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fusion_(rock) fusion] e [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel rock industrial]. Cantan en [[francés]] e en [[anglés]]. Fòrça musicians sont passats per '''Treponem Pal''', coma per exemple [https://fr.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Soulier François Soulier] qu'a tanben jogat de batariá dins [[Indochine]] entre 2002 e 2014. == Biografia == '''Treponem Pal''' s'es format en 1986 a [[París (França)|París]] e a sortit son primièr album en 1989. Es istoricament considerat coma lo primièr grop [[França|francés]] de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Rock_industriel metal industrial]. Es ara compausat de ''Marco Neves'', ''Polak'', ''Didier B.'' e ''Mathys Dubois''. En 1991 sortís lo segond album. Alavetz, '''Treponem Pal''' comença de virar, puslèu sus l'empont mai que mai en [[America del Nòrd]] ont an mai de capitada qu'en [[França]], coma per exemple en primièra partida de [https://fr.wikipedia.org/wiki/Ministry Ministry] en 1992. De caps la fin de las annadas 90, comença de s'impausar en França coma un grop màger e sulfurós de la scèna [https://fr.wikipedia.org/wiki/Nu_metal nu metal]<ref>https://www.liberation.fr/medias/1997/03/19/nulle-part-ailleurs-un-poil-deborde-lundiun-strip-tease-en-direct-a-tourne-trash-lors-du-talk-show-d_199478/</ref>. En tot, dempuèi 1989, lo grop a sortit sèt albums. ==Discografia== * 1989: ''Treponem Pal'' * 1991: ''Aggravation'' * 1993: ''Excess And Overdrive'' * 1997: ''Higher'' * 2008: ''Weird Machine'' * 2012: ''Survival Sounds'' * 2017: ''Rockers' Vibes'' == Referéncias == [[Categoria:grop de rock francés]] [[Categoria:Grop de rock]] d70a5jre1bmrg0sybld5q2vqva6vfi1 0 188611 2328171 2022-08-13T11:04:50Z Nicolas Eynaud 6858 Creacion de la pagina amb « La '''pica''' es una [[lança]] lònga principalament destinada a arrestar lei cargas de [[cavalariá]] e a atacar lei formacions de lanciers enemics. Foguèt mai que mai utilizada durant dos periòdes [[istòria|istorics]]. Lo premier es l'[[Antiquitat]] [[Grècia antica|grèga]] ont èra l'armament principau de la [[falanja]]. Lo segond es l'epòca anant de la fin de l'[[Edat Mejana]] a la [[Renaissença]] per servir d'arma principala a un retorn de formaci... » wikitext text/x-wiki La '''pica''' es una [[lança]] lònga principalament destinada a arrestar lei cargas de [[cavalariá]] e a atacar lei formacions de lanciers enemics. Foguèt mai que mai utilizada durant dos periòdes [[istòria|istorics]]. Lo premier es l'[[Antiquitat]] [[Grècia antica|grèga]] ont èra l'armament principau de la [[falanja]]. Lo segond es l'epòca anant de la fin de l'[[Edat Mejana]] a la [[Renaissença]] per servir d'arma principala a un retorn de formacions compactas similaras a la falanja grèga<ref>'''[[italian|(it)]]''' Fabio Romanoni, « L’organizzazione militare a Tortona attraverso il « Registro delle entrate e uscite del Comune » (1320-1321) », ''Bollettino Storico-Bibliografico Subalpino'', n° 114, 2016.</ref>. L'invencion de la [[baioneta]], a la fin dau sègle XVII, entraïnèt lo declin de la pica sus lei prats batalhiers. Pasmens, demorèt utilizada per lei [[milícia]]s urbanas fins au sègle XVIII. == Liames intèrnes == * [[Lança]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> ohkkxi1z3dbvvlcr88fayydm1gg6f8h 2328172 2328171 2022-08-13T11:05:07Z Nicolas Eynaud 6858 wikitext text/x-wiki La '''pica''' es una [[lança]] lònga principalament destinada a arrestar lei cargas de [[cavalariá]] e a atacar lei formacions de lanciers enemics. Foguèt mai que mai utilizada durant dos periòdes [[istòria|istorics]]. Lo premier es l'[[Antiquitat]] [[Grècia antica|grèga]] ont èra l'armament principau de la [[falanja]]. Lo segond es l'epòca anant de la fin de l'[[Edat Mejana]] a la [[Renaissença]] per servir d'arma principala a un retorn de formacions compactas similaras a la falanja grèga<ref>'''[[italian|(it)]]''' Fabio Romanoni, « L’organizzazione militare a Tortona attraverso il « Registro delle entrate e uscite del Comune » (1320-1321) », ''Bollettino Storico-Bibliografico Subalpino'', n° 114, 2016.</ref>. L'invencion de la [[baioneta]], a la fin dau sègle XVII, entraïnèt lo declin de la pica sus lei prats batalhiers. Pasmens, demorèt utilizada per lei [[milícia]]s urbanas fins au sègle XVIII. == Liames intèrnes == * [[Lança]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> [[Categoria:Arma]] [[Categoria:Arma d'asta]] kv0nf1chi9eep1llfkzvo5o665dvrev 2328173 2328172 2022-08-13T11:06:02Z Nicolas Eynaud 6858 wikitext text/x-wiki [[Fichièr:Pikeniere Wallenstein-Festspiele Memmingen.jpg|thumb|right|Reconstitucion modèrna d'una tropa de piquiers.]] La '''pica''' es una [[lança]] lònga principalament destinada a arrestar lei cargas de [[cavalariá]] e a atacar lei formacions de lanciers enemics. Foguèt mai que mai utilizada durant dos periòdes [[istòria|istorics]]. Lo premier es l'[[Antiquitat]] [[Grècia antica|grèga]] ont èra l'armament principau de la [[falanja]]. Lo segond es l'epòca anant de la fin de l'[[Edat Mejana]] a la [[Renaissença]] per servir d'arma principala a un retorn de formacions compactas similaras a la falanja grèga<ref>'''[[italian|(it)]]''' Fabio Romanoni, « L’organizzazione militare a Tortona attraverso il « Registro delle entrate e uscite del Comune » (1320-1321) », ''Bollettino Storico-Bibliografico Subalpino'', n° 114, 2016.</ref>. L'invencion de la [[baioneta]], a la fin dau sègle XVII, entraïnèt lo declin de la pica sus lei prats batalhiers. Pasmens, demorèt utilizada per lei [[milícia]]s urbanas fins au sègle XVIII. == Liames intèrnes == * [[Lança]]. == Bibliografia == == Nòtas e referéncias == <references/> [[Categoria:Arma]] [[Categoria:Arma d'asta]] mub59q4e0cdv60fxkrnq5kmxmeytjgt 14 188612 2328174 2022-08-13T11:06:17Z Nicolas Eynaud 6858 Pagina voida creada wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1