ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">ਗੈਜਟ</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">ਗੈਜਟ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">ਗੈਜਟ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4988</id>
    <revision>
      <id>608780</id>
      <parentid>608366</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T10:30:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <comment>/*ਜਾਣਕਾਰੀ ਡੱਬਾ: ਦੇਸ਼, ਅੱਪਡੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।*/</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11263" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;

== ਇਤਿਹਾਸ ==


==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist|2}}
{{ਸਿੱਖੀ-ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]</text>
      <sha1>m1gk2uy6lsyz4xchz80ld3ucqkalpsa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608782</id>
      <parentid>608780</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:09:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12903" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>0npj2igv8tf4k1jthru4bcjccr2sbj9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608783</id>
      <parentid>608782</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:23:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubhdeep Sandhu</username>
        <id>40562</id>
      </contributor>
      <comment>/*ਨਵਾਂ ਪੈਰ੍ਹਾ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ*/</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13147" xml:space="preserve">{{Infobox Country
| established_date3 = 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986
| established_event4 = ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼
| established_date4 = 1985 – 1995
| established_event5 = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_date5 = 12 ਅਗਸਤ 2018
| established_date2 = 1 ਜੂਨ 1984 – 8 ਜੂਨ 1984
| established_event3 = ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ
| established_event2 = [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]]
| image_flag = Flag of Khalistan with text.svg
| image_coat = Khalistan Emblem.svg
| image_map = Proposed Map of the Republic of Khalistan.png
| map_caption = ਨਕਸ਼ਾ
| government_type = ਆਗੂ
| leader_title1 = ਮੋਢੀ
| leader_name1 = [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]]
| sovereignty_type = ਕਾਇਮੀ
| leader_name3 = [[ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ]]
| leader_title3 = ਸਿਆਸਤਦਾਨ
| leader_name4 = ਗੁਰਪਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
| leader_title4 = ਕਾਰਕੁੰਨ
| flag_width = 220px
| symbol_width = 98px
| national_motto = &lt;br/&gt;&quot;ਅਕਾਲ ਸਹਾਇ&quot;
| national_anthem = &lt;br/&gt;&quot;ਦੇਹ ਸਿਵਾ ਬਰ ਮੋਹਿ ਇਹੈ&quot;&lt;br/&gt;[[File:Deh Shiva Bar Mohe Ehai.ogg|centre]]
| conventional_long_name = ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਗਣਰਾਜ
}}

'''ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ''' (ਭਾਵ: &quot;[[ਖ਼ਾਲਸਾ|ਖ਼ਾਲਸੇ]] ਦੀ ਸਰਜ਼ਮੀਨ&quot;) [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੇ [[ਸਿੱਖ]] [[ਵੱਖਵਾਦ|ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਨਾਮ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਦਾਅਵੇ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਪੰਜਾਬ, [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਵੱਖਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਪਣੀ [[ਇਕਪਾਸੜਵਾਦ|ਇੱਕਪਾਸੜ]] [[ਆਜ਼ਾਦੀ]] ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1993 ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ [https://www.unpo.org UNPO] ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ। 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਆਪਣੇ ਚਰਮ 'ਤੇ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1995 ਤੱਕ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ। 

ਸੰਨ 1699 ਵਿੱਚ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ|ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਖ਼ਾਲਸਾ]] ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਰਾਜ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਨਹਿ ਧਰਮ ਚਲੈਂ ਹੈਂ, ਧਰਮ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦਲੈਂ ਮਲੈਂ ਹੈ' ਨਾਲ ਆਈ ਧਾਰਮਿਕ - ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ [[ਸਿੱਖ|ਸਿੱਖਾਂ]] ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1710 ਵਿੱਚ [[ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ [[ਦਿੱਲੀ]] ਅਤੇ [[ਲਹੌਰ|ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ [[ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ|ਮੁਗ਼ਲ]] ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਕੇਂਦਰ [[ਸਰਹਿੰਦ]] ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਮੁਖ਼ਲਿਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ [[ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ|ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ [[ਹੁਕਮਨਾਮਾ|ਹੁਕਮਨਾਮੇ]] ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਪਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਾ ਟਿੱਕ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ। 

ਭਾਵੇਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਰਾਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਗਿਆ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਾਜ [[ਮਿਸਲ|ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ]] (1767 - 1799) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਰ ਉੱਭਰਿਆ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ [[ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ|ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ]] (1799 - 1849) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਸਾਲ ਤੱਕ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੱਦੀ ਲਈ ਖਿੱਚੋਤਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ [[ਅੰਗਰੇਜ਼|ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ]] ਨੇ ਉਠਾਇਆ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਅਤੇ [[ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ|ਬਰਤਾਨਵੀ ਸ਼ਾਸਨ]] ਵਿੱਚਕਾਰ ਦੋ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ, ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਰ ਹੋਈ ਜਿਸਦੇ ਮਗਰੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾ ਨੇ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ [[ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ]] ਦੇ ਬਾਲਗ ਹੋਣ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏਗਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਦੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਪਤਨ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਨੁਭਵ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਉਸ ਉਮੀਦ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਕਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਏਗਾ।

1947 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਵਾਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੋਰ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਘਾਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਵਿਵਹਾਰਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉੱਭਰਿਆ।

ਫ਼ਿਰ 1980 ਅਤੇ 90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲੀ ਹਿੰਸਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਅਧਰੰਗ ਬਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇਸ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਅਤੇ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਲਹਿਰ ਦੌਰਾਨ ਸੈਂਕੜੇ ਪੁਲਸ ਕਰਮੀ ਤੇ ਫ਼ੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 2,00,000 ਲੱਖ ਤੋਂ 3,00,000 ਲੱਖ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਗਈ, ਪਰ ਇਹ ਲਹਿਰ ਕਈ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀ।

ਪਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਹਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਬਕੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਨੇ ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ [[ਅੱਤਵਾਦ]] ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਏਸ਼ੁਮਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਸਿੱਖ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸੰਕਲਪ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਗੂੰਜਦੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ &quot;ਰਾਜ ਕਰੇਗਾ ਖ਼ਾਲਸਾ...&quot;
==1950 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ==
[[ਤਸਵੀਰ:Map of India 1823.jpg|thumb|1839 'ਚ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦਾ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੱਖਵਾਦ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਰਤ (1947–ਵਰਤਮਾਨ)]]
&lt;references /&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://nazranatv.com/archives/8361|title=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 : ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ — ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ SYFB|last=ਅਨੰਦਪੁਰੀ|first=ਗੁਰਭੇਜ ਸਿੰਘ|work=ਨਜ਼ਰਾਨਾ TV|access-date=29 April 2022|archive-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-53726484.amp|title=ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਾਰੇ ਯੂਕੇ ਦੇ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਛਿੜੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਬਹਿਸ|date=10 August 2020|work=BBC News ਪੰਜਾਬੀ|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://newsroompost.com/india/explained-is-the-khalistani-movement-reviving-in-punjab/5110966.html|title=Is the Khalistani movement reviving in Punjab?|last=Das|first=Bornika|date=5 June 2022|work=News Room Post|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://tribune.com.pk/story/2340230/khalistan-referendum-2021-destined-for-separate-homeland|title=Khalistan Referendum 2021: destined for separate homeland|last=Shahid|first=Irfan|date=24 January 2022|work=The Express Tribune|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.foreignaffairsreview.com/home/what-is-the-khalistan-separatist-movement-and-will-it-succeed|title=WHAT IS THE KHALISTAN SEPARATIST MOVEMENT AND WILL IT SUCCEED?|last=Bhandal|first=Amar|date=25 April 2022|website=Foreign Affairs Review|access-date=21 July 2022}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>99o83rpdt9z9ye7n6cmi9l1zyvqogun</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>5139</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>608757</id>
      <parentid>608694</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>kew392gun3vwyi8j968cqasj4v4j8v4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ/پنجابی</title>
    <ns>1</ns>
    <id>5206</id>
    <redirect title="ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ" />
    <revision>
      <id>608758</id>
      <parentid>608695</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗੱਲ-ਬਾਤ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ]]</text>
      <sha1>kew392gun3vwyi8j968cqasj4v4j8v4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਗਤ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5348</id>
    <revision>
      <id>608751</id>
      <parentid>597783</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T17:35:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="137450" xml:space="preserve">{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਮਨੁੱਖ
| ਨਾਮ = ਭਗਤ ਸਿੰਘ
| ਤਸਵੀਰ = Bhagat Singh 1929.jpg
| ਤਸਵੀਰ_ਅਕਾਰ = 200px
| ਤਸਵੀਰ_ਸਿਰਲੇਖ = ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਖਿੱਚੀ ਗਈ ਸੀ
| ਉਪਨਾਮ = ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ = [[28 ਸਤੰਬਰ]] 1907
| ਜਨਮ_ਥਾਂ = ਪਿੰਡ: ਬੰਗਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ: [[ਲਾਇਲਪੁਰ]], [[ਪੰਜਾਬ]] [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]
| ਸ਼ਹੀਦੀ_ਤਾਰੀਖ = [[23 ਮਾਰਚ]] 1931 (ਉਮਰ 23)
| ਸ਼ਹੀਦੀ_ਥਾਂ = [[ਲਾਹੌਰ]], ਪਾਕਿਸਤਾਨ
| ਕਾਰਜ_ਖੇਤਰ = ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ = [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] 
| ਭਾਸ਼ਾ = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ]] 
| ਕਿੱਤਾ =ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਕੰਮ 
| ਕਾਲ = ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਦਹਾਕਾ
| ਧਰਮ = ਨਾਸਤਿਕ(ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ)

| ਵਿਸ਼ਾ = 
| ਮੁੱਖ ਕੰਮ =ਸਾਹਿਤ ਅਧਿਐਨ, ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ, [[ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ]], [[ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ]] 
| ਅੰਦੋਲਨ = [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ]]
| ਇਨਾਮ =ਸ਼ਹੀਦੀ ,ਅਜ਼ਾਦੀ
| ਪ੍ਰਭਾਵ = [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ]], [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ|ਲੈਨਿਨ]], [[ਜੈਕ ਲੰਡਨ]], [[ਮਿਖਾਇਲ ਬਾਕੂਨਿਨ]]
| ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ =  &lt;!--ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ--&gt; 
| ਦਸਤਖਤ = 
| ਜਾਲ_ਪੰਨਾ = 
| ਟੀਕਾ-ਟਿੱਪਣੀ =  
}}

'''ਭਗਤ ਸਿੰਘ'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://pa.wikisource.org/wiki/%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%A8%E0%A8%BE:%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%B0_%E0%A8%AD%E0%A8%97%E0%A8%A4_%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%98.pdf/1|title=ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ|last=ਗਿਆਨੀ|first=ਤਰਲੋਕ ਸਿੰਘ ਜੀ|date=|website=pa.wikisource.org|publisher=ਮੇਹਰ ਸਿੰਘ ਐਂਡ ਸੰਨਜ਼|access-date=17 January 2020}}&lt;/ref&gt; (28 ਸਤੰਬਰ 1907 - 23 ਮਾਰਚ 1931)&lt;ref name=&quot;SBS&quot;&gt;{{cite web|last=Singh|first=ShahidBhagat|url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?linkid=34#CHAPTER 1|title= Auto Biography of Bhagat Singh| publisher=Shahidbhagatsingh.org}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/punjabi/india-41412507|title=ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ 12 ਘੰਟੇ|date=2018-03-23|access-date=2019-06-16|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ]] ਦਾ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ, [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ|ਰਾਜਗੁਰੂ]] ਅਤੇ [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ|ਸੁਖਦੇਵ]] ਦੇ ਨਾਲ ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੇ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇਨਕਲਾਬੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮੌਲਿਕ ਚਿੰਤਕ ਵੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਸਿਆਸੀ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਘੋਖਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://punjabitribuneonline.com/news/editorials/march-23-legacy-thoughts-of-shaheed-bhagat-singh-59583|title=23 ਮਾਰਚ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਚਾਰ|last=Service|first=Tribune News|website=Tribuneindia News Service|language=pa|access-date=2021-03-24}}&lt;/ref&gt;

1928 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ|ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ]] ਨੇ 21 ਸਾਲਾ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਜੌਨ ਸਾਂਡਰਸ ਦਾ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰਕੇ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਦਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਜੇਮਜ਼ ਸਕੌਟ ਨਾਂ ਦੇ ਸੀਨੀਅਰ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਿਨਟੈਂਡੈਂਟ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸੀ।{{sfn|Moffat|2016|pp=83, 89}}  

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
[[Image:BhagatHome.jpg|thumb|280px|left|[[ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ]] ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੱਦੀ ਘਰ]]

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 28 ਸਤੰਬਰ 1907 ਨੂੰ [[ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਜਿਲ੍ਹਾ|ਲਾਇਲਪੁਰ]] ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਪਿੰਡ]] [[ਬੰਗਾ]] ([[ਪੰਜਾਬ]], ਬਰਤਾਨਵੀ [[ਭਾਰਤ]], ਹੁਣ [[ਪਾਕਿਸਤਾਨ]]) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਜੱਦੀ ਘਰ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ [[ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ]] (ਹੁਣ [[ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ]]) ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ]] ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉਸਦੇ [[ਪਿਤਾ]] ਦਾ ਨਾਂ ਸਰਦਾਰ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ [[ਵਿਦਿਆਵਤੀ]] ਸੀ। ਇਹ ਇੱਕ [[ਜੱਟ]] [[ਸਿੱਖ]]{{sfnp|Gaur|2008|p=53|ps=}} ਪਰਿਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]] ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਦੋ ਚਾਚਿਆਂ, ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਰਿਹਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|pp=12–13|ps=}} ਉਸ ਦੇ ਵਡੇਰੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸਨ, ਕੁਝ [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।

ਉਸਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਸੀ।&lt;ref name=s380&gt;{{citation |title=Punjab Reconsidered: History, Culture, and Practice |editor1-first=Anshu |editor1-last=Malhotra |editor2-first=Farina |editor2-last=Mir |year=2012 |isbn=978-0-19-807801-2 |chapter=Bhagat Singh: A Politics of Death and Hope |first=Simona |last=Sawhney |doi=10.1093/acprof:oso/9780198078012.003.0054 |publisher=Oxford University Press|page=380}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ]] ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਲਹਿਰ, [[ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ]], ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸਦਾ ਭਗਤ ਸਿੱਘ ਉੱਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।{{sfnp|Gaur|2008|pp=54–55|ps=}} ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਚਾਚੇ [[ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ]] ਅਤੇ [[ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ|ਹਰਦਿਆਲ]] ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲਈ ਸਰਗਰਮ [[ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਦਾਲਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਤਹਿਤ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਰਿਹਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1910 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਚਾਚੇ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=138|ps=}}

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਾਇਲਪੁਰ, (ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬੋਰਡ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ [[ਲਾਹੌਰ]] ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਿਆ। [[ਅੰਗਰੇਜ਼]] ਇਸ ਸਕੂਲ ਨੂੰ 'ਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੀ ਨਰਸਰੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਭਾਵੇਂ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਕੂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। [[ਉਰਦੂ]] ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਂਗ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਲਾਹੌਰ]] ਦੇ ਖਾਲਸਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦੇ ਨੇ ਇਸ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Sanyal|Yadav|Singh|Singh|2006|pp=20–21|ps=}} ਉਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ''ਆਰਿਆ ਸਮਾਜੀ ਸੰਸਥਾ ਦਯਾਨੰਦ ਐਂਗਲੋ ਵੈਦਿਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ'' ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਦਵਾਇਆ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Tribune2011&quot;&gt;{{cite news |first=Roopinder |last=Singh |title=Bhagat Singh: The Making of the Revolutionary |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/main6.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=17 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930145024/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/main6.htm|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt;

1919 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ 12 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਜੱਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼|ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ]] ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਬਲਿਕ  ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|pp=12–13|ps=}} ਜਦੋਂ ਉਹ 14 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 20 ਫਰਵਰੀ 1921 ਨੂੰ [[ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]] ਵਿਖੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Sanyal|Yadav|Singh|Singh|2006|p=13|ps=}} [[ਨਾਮਿਲਵਰਤਨ ਅੰਦੋਲਨ]] ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ [[ਅਹਿੰਸਾ]] ਦੇ [[ਦਰਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। [[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ|ਗਾਂਧੀ]] ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੇਂਡੂਆਂ ਦੁਆਰਾ 1922 ਵਿੱਚ [[ਚੌਰੀ ਚੌਰਾ ਕਾਂਡ]] ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਹੋਏ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ''ਨੌਜਵਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰ'' ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=20–21|ps=}}

[[ਤਸਵੀਰ:Bhagat singh noncooperation.jpg|thumb|right|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਉੱਪਰ ਸੱਜਿਓ ਚੌਥੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ [[ਪੱਗ]] ਬੰਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਡਰਾਮਾ ਕਲੱਬ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਹੈ]]

1923 ਵਿੱਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਨਾਟ-ਕਲਾ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲੱਗਾ। 1923 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸੰਮੇਲਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਇੱਕ ਨਿਬੰਧ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Tribune2011&quot; /&gt; ਇਹ ਉਸਨੇ [[ਜੂਜ਼ੈੱਪੇ ਮਾਤਸੀਨੀ]] ਦੀ [[ਯੰਗ ਇਟਲੀ]] ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=s380/&gt; ਉਸਨੇ ਮਾਰਚ 1926 ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸੰਗਠਨ [[ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ,{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=14|ps=}} ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ]], [[ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ]] ਅਤੇ [[ਅਸ਼ਫ਼ਾਕਉਲਾ ਖ਼ਾਨ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੀਡਰ ਸਨ।{{sfnp|Singh|2007|ps=}} ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ [[ਵਿਉਂਤਬੱਧ ਵਿਆਹ]] ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ, ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ [[ਕਾਨਪੁਰ|ਕਾਨਪੁਰ]] ਚਲਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;Tribune2011&quot; /&gt; ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ, ਜੋ ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਮੇਰਾ ਜੀਵਨ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਕਾਰਨ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ, ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ, ਕੋਈ ਆਰਾਮ ਜਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਇੱਛਾ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲੁਭਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ।&lt;ref name=&quot;Tribune2011&quot; /&gt;}}

ਪੁਲੀਸ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਉਹਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਚਿੰਤਿਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਮਈ 1926 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਮਈ 1927 ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਪੰਜ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=16|ps=}} ਉਸ ਨੇ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੇ, [[ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਉਰਦੂ]] ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਛਾਪੇ ਗਏ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੇ ਪਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।

ਉਸਨੇ [[ਮਜ਼ਦੂਰ-ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ|ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਰਸਾਲੇ '''''ਕਿਰਤੀ'',''' ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ '''''ਵੀਰ ਅਰਜੁਨ''''' ਅਖਬਾਰ ਲਈ ਲਿਖਿਆ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਬਲਵੰਤ, ਰਣਜੀਤ ਅਤੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਵਰਗੇ ਲੁਕਵੇਂ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=100|ps=}}

==ਇਨਕਲਾਬੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ==

=== ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਅਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ===

1928 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇਣ ਲਈ [[ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ]] ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਕੁਝ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਵੀ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਮਿਸ਼ਨ 30 ਅਕਤੂਬਰ 1928 ਨੂੰ ਲਹੌਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਭੀੜ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਪਰ ਭੀੜ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਅਫ਼ਸਰ ''ਸਕਾਟ'' ਨੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਕਾਰਨ 17 ਨਵੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਸੱਟਾਂ ਕਰਕੇ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਉਠਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ।{{sfnp|Rana|2005a|p=36|ps=}}&lt;ref name=Vaidya&gt;{{citation |title=Historical Analysis: Of means and ends |journal=[[Frontline (magazine)|Frontline]] |date=14–27 April 2001 |first=Paresh R. |last=Vaidya |volume=18 |issue=8|url=http://www.frontlineonnet.com/fl1808/18080910.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070829191713/http://www.frontlineonnet.com/fl1808/18080910.htm |archivedate=29 August 2007 |accessdate=9 October 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Friend/&gt;

ਭਗਤ ਐੱਚ.ਆਰ.ਏ. ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁਖ ਮੈਂਬਰ ਸੀ ਅਤੇ 1928 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਇਦ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।&lt;ref name=s380/&gt; ਐਚ.ਐਸ.ਆਰ.ਏ. ਨੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ।{{sfnp|Singh|Hooja|2007|p=16|ps=}} ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਕਾਟ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ [[ਸ਼ਿਵਰਾਮ ਰਾਜਗੁਰੂ]], [[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ]] ਅਤੇ [[ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ|ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ]] ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਯੋਜਨਾ ਉਸੀਕੀ।{{sfnp|Gupta|1997|ps=}} ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਛਾਣਨ ਦੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋਹਨ ਪੀ. ਸਾਂਡਰਸ, ਜੋ ਸਹਾਇਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ, ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਉਹ 17 ਦਸੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਛੱਡ ਰਿਹਾ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=39|ps=}}

[[ਤਸਵੀਰ:Pamphlet by HSRA after Saunders murder.jpg|thumb|ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ]] ਵਲੋਂ, ਬਲਰਾਜ (ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜਾਦ ਦਾ ਗੁਪਤ ਨਾਮ) ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤਾਂ ਵਾਲਾ ਪੈਂਫਲਟ]]

ਨੌਵਜਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲੀਕਨ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਰੋਸ ਮਾਰਚ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਜਨਤਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ, ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ''ਦ ਪੀਪਲ'' ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਰਾਏ ਨੇ 1925 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਸੀ।&lt;ref name=Nair/&gt; ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਤਲ ਦੀ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ : {{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਪਰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ 'ਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ; ਕੰਮ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰੇਕ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਣਗਿਣਤ ਗਾਣੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਬਣੇ ਅਤੇ ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਉਸਨੇ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸੀ।&lt;ref name=Mittal&gt;{{citation |last1=Mittal|first1=S.K. |last2 = Habib|first2=Irfan |title=The Congress and the Revolutionaries in the 1920s |authorlink2=Irfan Habib |journal=Social Scientist |volume=10 |issue=6 |date=June 1982 |pages=20–37 |jstor=3517065}} {{subscription required}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=Nair&gt;{{citation|last=Nair|first=Neeti|title=Changing Homelands|url=https://books.google.com/books?id=sbqF0z3d7cUC|year=2011|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-06115-6}}&lt;/ref&gt;|sign=|source=}}

===ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ===
ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਹੈਡਕੁਆਰਟਰ ਤੋਂ ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਵੱਲ ਜਾ ਕੇ ਬਚ ਨਿਕਲੇ। ਚੰਨਨ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੈੱਡ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਾ ਟਲਿਆ ਤਾਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।{{sfnp|Rana|2005b|p=65|ps=}} ਉਹ ਉਥੋਂ ਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਲੀਕੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਪੁਲਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਰਸਤੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤੇ; ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਅਗਲੇ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਲੁਕੇ ਗਏ। 19 ਦਸੰਬਰ 1928 ਨੂੰ ਸੁਖਦੇਵ ਨੇ [[ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ]] ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਭਾਬੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਐਚ.ਐਸ.ਆਰ.ਏ ਮੈਂਬਰ, ਭਗਵਤੀ ਚਰਣ ਵੋਹਰਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ, ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਰਸਤੇ [[ਹਾਵੜਾ]] [[ਕੋਲਕਾਤਾ|(ਕੋਲਕਾਤਾ)]] ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੇਲਗੱਡੀ ਨੂੰ ਫੜਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}}

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ, ਦੋਵੇਂ ਲੋਡਡ ਰਿਵਾਲਵਰ ਲੈ ਕੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਘਰ ਛੱਡ ਗਏ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} ਪੱਛਮੀ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ (ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਲ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ, ਆਪਣੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨ ਲਈ ਸੀ), ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੰਘ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਰਾਜਗੁਰੂ ਨੇ ਸਮਾਨ ਚੁੱਕ ਨੌਕਰ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਟਿਕਟਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਕਵਨਪੋਰ (ਹੁਣ ਕਾਨਪੁਰ) ਆ ਗਏ। ਉਥੇ ਉਹ ਲਖਨਊ ਲਈ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਨ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਵੜਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ 'ਸੀ ਆਈ ਡੀ' ਵੱਲੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸਿੱਧੀ ਆਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਤੇ ਸਵਾਰ ਮੁਸਾਫਰਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}} ਲਖਨਊ ਵਿਖੇ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਬਨਾਰਸ ਲਈ ਅਲੱਗ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਬੱਚਾ ਹਾਵੜਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ।{{sfnp|Rana|2005a|p=39|ps=}}{{sfnp|Nayar|2000|pp=42–44|ps=}}

=== 1929 ਅਸੈਂਬਲੀ ਘਟਨਾ ===
ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਬਰਤਾਨੀਆ ਖਿਲਾਫ ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਡਰਾਮੇ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ [[ਕਾਕੋਰੀ ਕਾਂਡ]] ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਵਰਗੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲਈ ਸਲਾਈਡ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਦੂ ਦੀ ਲਾਲਟਨ ਖਰੀਦਣਾ। 1929 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਐਚ ਐਸ ਆਰ ਏ ਲਈ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਾਟਕੀ ਐਕਟ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਚੈਂਬਰ ਆਫ਼ ਡਿਪਟੀਜ਼ ਉੱਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਅਗਸਟਸ ਵੈੱਲਟ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੰਬ ਵਿਸਫੋਟ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਨਾਮਾਤਰ ਇਰਾਦਾ [[ਪਬਲਿਕ ਸੇਫਟੀ ਬਿੱਲ]] ਅਤੇ [[ਵਪਾਰ ਵਿਵਾਦ ਐਕਟ]] ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵੱਲੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਅਸਲ ਇਰਾਦਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤ ਸਕਣ।
ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੰਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਨ ਕਿ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਉਸ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਦਲ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਉਨ੍ਹਾੰ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਜਹੀਨ ਆਗੂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਚਾ ਕੇ ਰਖਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੈ। ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਰਵਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਨਾਮ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਚੁਣਵੀਂ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ [[ਬੰਬ]] ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਬਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref name=Nair/&gt; ਪਰ ਵਾਇਸਰਾਇ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੈਂਬਰ ਜਾਰਜ ਅਰਨੇਸਟ ਸ਼ੂਟਰ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਮੈਂਬਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite news|title=Bombs Thrown into Assembly|url=https://news.google.com/newspapers?nid=vf0YIhSwahgC&amp;dat=19290408&amp;printsec=frontpage |page=1 |accessdate=29 August 2013 |newspaper=Evening Tribune |date=8 April 1930}}{{cbignore|bot=medic}}&lt;/ref&gt; ਪੂਰਾ ਹਾਲ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਭੱਜ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੋਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਕਬੂਲ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਭੱਜਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੰਬ ਫਟਣ ਦੇ ਬਾਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਇਨਕਲਾਬ-ਜਿੰਦਾਬਾਦ]] ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸਦੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਪੁਲਿਸ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।

===ਅਸੈਂਬਲੀ ਕੇਸ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ===
ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਐਸੋਸੀਏਟ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੈਤੀ ਨਾਇਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, &quot;ਇਸ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਜਨਤਕ ਆਲੋਚਨਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ।&quot;&lt;ref name=Nair/&gt; ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਸਖਤ ਸ਼ਬਦ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ।{{sfnp|Mittal|Habib|1982|ps=}} ਫਿਰ ਵੀ, ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ &quot;ਡਰਾਮਾ&quot; ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਸਟੇਟਮੈਂਟ ਲਿਖ ਕੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ: {{quote|ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਪਰੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਨਾ ਤਾਂ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਹਾਂ ...ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ''ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ'' ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਮੰਨਣ ਅਨੁਸਾਰ 'ਪਾਗਲ' ਹਾਂ ... ਤਾਕਤ ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ 'ਹਿੰਸਾ' ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਨੈਤਿਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਗੈਰ-ਵਾਜਬ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਜਾਇਜ਼ ਕਾਰਨ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਨੈਤਿਕ ਹੈ।&lt;ref name=Nair/&gt;}}

ਮਈ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਕੱਦਮਾ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। 12 ਜੂਨ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ &quot;ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਬਦਨੀਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ&quot; ਲਈ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Gaur|2008|p=101|ps=}}{{sfnp|Nayar|2000|pp=76–78|ps=}} ਦੱਤ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਅਸਫ ਅਲੀ ਨੇ, ਜਦਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੁਦ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref name=Lal&gt;{{citation |last=Lal |first=Chaman |title=April 8, 1929: A Day to Remember |date=11 April 2009 |url=http://www.mainstreamweekly.net/article1283.html |work=Mainstream |accessdate=14 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001142556/http://www.mainstreamweekly.net/article1283.html|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

===ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੀ ===
1929 ਵਿੱਚ ਐਚਐਸਆਰਏ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ [[ਸਹਾਰਨਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। 15 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਬੰਬ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਸੁਖਦੇਵ, [[ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਲਾਲ]] ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ 'ਤੇ ਵੀ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰ ਮੁਖਬਰ ਬਣ ਗਏ। ਨਵੀਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਪਲਬਧ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਪੁਲਿਸ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ, ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬਾਰੀ, ਅਤੇ ਬੰਬ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref name=Friend&gt;{{citation |last=Friend|first=Corinne |title=Yashpal: Fighter for Freedom – Writer for Justice |journal=Journal of South Asian Literature |volume=13 |issue=1 |year=1977 |pages=65–90 [69–70]|jstor=40873491}} {{subscription required}}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ 21 ਹੋਰਨਾਂ 'ਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਏ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref name=Dam&gt;{{citation |title=Presidential Legislation in India: The Law and Practice of Ordinances |first=Shubhankar |last=Dam |publisher=Cambridge University Press |year=2013 |isbn=978-1-107-72953-7 |url=https://books.google.com/books?id=RvxGAgAAQBAJ&amp;pg=PA44|page=44}}&lt;/ref&gt;

====ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ====
ਉਸ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਹੰਸ ਰਾਜ ਵੋਹਰਾ ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਬਿਆਨ ਸਮੇਤ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਅਤੇ ਚੰਨਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਿਰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=ILJ&gt;{{citation |title=The Trial of Bhagat Singh |journal=India Law Journal |url=http://www.indialawjournal.com/volume1/issue_3/bhagat_singh.html |volume=1 |issue=3 |date=July–September 2008 |accessdate=11 October 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001142717/http://indialawjournal.com/volume1/issue_3/bhagat_singh.html|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਸਾਂਡਰਸ ਦੇ ਕੇਸ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੋਣ ਤਕ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=81|ps=}} ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਜੇਲ ਤੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਮਿਆਂਵਾਲੀ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=Lal/&gt; ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇਖਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਧੀਕ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਮੁਹੱਈਆ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ, ਸਵੈ-ਪਛਾਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਆਮ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਣੇ ਦੇ ਮਿਆਰ, ਕੱਪੜੇ, ਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿਹਤ-ਸੰਬੰਧੀ ਲੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।{{sfnp|Nayar|2000|pp=83–89|ps=}}&lt;ref name=Nair/&gt;

ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਨੇ ਜੂਨ 1929 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਲਈ ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਦ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ]] ਅਖਬਾਰ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ ਜਨਤਕ ਬੈਠਕਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ। ਇਕੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਫੌਜਦਾਰੀ ਕੋਡ ਦੀ [[ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਇਕੱਠ#ਭਾਰਤ|ਧਾਰਾ 144]] ਲਾਗੂ ਕਰਨੀ ਪਈ।&lt;ref name=Nair/&gt;

ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹੜਤਾਲ ਕਰਤਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}}: {{quote|ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਮਾਚਾਰ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ 20 ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਵੀ ਖਾਣਾ ਖਿਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰਥ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਕਾਫ਼ੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਮਿਲੇਗੀ।}}

[[ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀ ਜਿਨਾਹ]] ਨੇ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਹੜਤਾਲ ਕਰਤਿਆਂ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ: {{quote|ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕੋਲ ਇੱਕ ਰੂਹ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਆਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਇਨਸਾਫ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ... ਹਾਲਾਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੁਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਹ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਇਹ ਗੰਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਲੋਕ ਜਿਸਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=When Jinnah defended Bhagat Singh |date=8 August 2005 |work=The Hindu |url=http://www.hindu.com/2005/08/08/stories/2005080801672000.htm |accessdate=2011-10-11 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930150234/http://www.thehindu.com/2005/08/08/stories/2005080801672000.htm|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt;}}

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਠੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖ ਕੇ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੈਦੀ ਪਿਆਸੇ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਹੜਤਾਲ ਤੋੜ ਦੇਣ; ਕੋਈ ਵੀ ਲੜਖੜਾਇਆ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੁੰ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਖਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਭਾਰਤੀ ਵਾਇਸਰਾਏ, ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਸ਼ਿਮਲਾ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਛੁੱਟੀ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਕਰਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਅਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਂਡਰਜ਼ ਕਤਲ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੋਰਸਟਲ ਜੇਲ੍ਹ, ਲਾਹੌਰ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਸਾਂਡਰਜ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 27 ਹੋਰ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਟ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਖਾਕਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਕਿੰਗ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ ਲੜਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਵੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੇਚਰ 'ਤੇ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਾ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਲਿਜਾਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ; ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਸਲ ਭਾਰ 60 ਕਿਲੋ ਤੋਂ 6.4 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਪਰ &quot;ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ&quot; ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤਕ, ਅਤੇ ਉਹ ਆਮ ਅਪਰਾਧੀ ਸਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਉਸੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲਕਰਤਾ, ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦਾਸ, ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਗੜ ਗਈ ਸੀ। ਜੇਲ੍ਹ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ 'ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। 13 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ, 63 ਸਾਲ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thelallantop.com/jhamajham/jatindra-nath-das-indian-independence-activist-and-revolutionary-who-died-in-lahore-jail-after-a-63-day-hunger-strike/|title=ਜਤਿੰਦਰ ਨਾਥ ਦੀ ਮੌਤ|website=The Lallantop|publisher=The Lallantop|access-date=Sept 13 2016}}&lt;/ref&gt; ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਮੁਹੰਮਦ ਆਲਮ ਅਤੇ [[ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ]] ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ &quot;ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਇਲਾਜ&quot; ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਿੰਦਿਆ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਮੁਲਤਵੀ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.youngbites.com/newsdet.aspx?q=224328|title=ਮੁਹੰਮਦ ਆਲਮ ਅਤੇ ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਰਗਵ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਮਤਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ|website=youngbite|access-date=11/20/2018}}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਰਕਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ 5 ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/slideshows/nation-world/remembering-the-men-who-shook-up-the-british-raj/prison-hunger-strike/slideshow/57792766.cms|title=ਸਿਂਘ ਦਾ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ|website=economictimes|access-date=23 Mar 2017}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਈ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵੱਲ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਾਊਨ ਪ੍ਰੌਸੀਕਿਊਸ਼ਨ ਟੀਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀ. ਐਚ. ਕਰਡਨ-ਨੌਡ, ਕਲੰਦਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਲਾਲ ਅਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬਖਸ਼ੀ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਅੱਠ ਵਕੀਲਾਂ ਦਾ ਸੀ। 27 ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਵਰਮਾ ਨੇ ਗੋਪਾਲ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੁੱਤਾ ਸੁੱਟਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਦਾਲਤ ਮੁੱਕਰ ਕੇ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸਤਗਾਸਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਨੇ ਸਾਰੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਹੱਥਕੜੀ ਲਗਵਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref name=rare/&gt; ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ।&lt;ref&gt;{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=Hmg-AQAAIAAJ&amp;q=9780195796674&amp;dq=9780195796674 |title=The Trial of Bhagat Singh |author-link=A. G. Noorani|author= Noorani, A.G.|publisher=Oxford University Press |year=1996 |isbn=978-0195796674 |page=339}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;refusaltoattend&quot;&gt;{{cite news |title=Reasons for Refusing to Attend the Court |url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=refusing_court |accessdate=16 February 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930150741/http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=refusing_court|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਮੁਲਜ਼ਮ ਜਾਂ ਐਚਐਸਆਰਏ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਭਗਤ  ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਫੋਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ।

====ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ====
ਹੌਲੀ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਾਇਸਰਾਏ, ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ 1 ਮਈ 1930 ਨੂੰ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੇਸ ਲਈ ਤਿੰਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਵੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਅਪੀਲ ਸੀ।&lt;ref name=ILJ/&gt; 2 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ, ਇੱਕ ''[[ਹੇਬੀਅਸ ਕਾਰਪਸ]]'' ਪਟੀਸ਼ਨ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਅਤਿ ਘਟੀਆ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੈ; ਵਾਇਸਰਾਏ ਕੋਲ ਇਨਸਾਫ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਡਿਫੈਂਸ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1915 ਨੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਸਿਰਫ ਕਾਨੂੰਨ-ਅਤੇ-ਆਦੇਸ਼ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਜਿਸਦਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਕਰਡਨ-ਨੌਡ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਲੁੱਟ-ਮਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਗੋਲੀ ਬਾਰੂਦ ਦੀ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਪੁਲਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਜੀ. ਟੀ. ਐਚ. ਹੈਮਿਲਟਨ ਹਾਰਡਿੰਗ ਦੇ ਸਬੂਤ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਸਕੱਤਰ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁਕਮਾਂ ਅਧੀਨ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ [[ਐਫ.ਆਈ.ਆਰ.]] ਰਿਪੋਰਟ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਕੇਸ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸਨ। ਪ੍ਰੌਸੀਕਿਊਸ਼ਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੀ. ਐਨ. ਘੋਸ਼, ਹੰਸ ਰਾਜ ਵੋਹਰਾ ਅਤੇ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਸਬੂਤ' ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਐਚਐਸਆਰਏ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਰਹੇ ਸਨ। 10 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ, ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ 18 ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ 15 ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪਟੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੁਣਵਾਈ ਲਈ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 30 ਸਤੰਬਰ 1930 ਨੂੰ ਹੋਈ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਤਿੰਨ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਾਪਸ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।{{sfnp|Nayar|2000|p=117|ps=}}

ਆਰਡੀਨੈਂਸ (ਅਤੇ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ) 31 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ 300 ਪੰਨਿਆਂ ਦਾ ਫੈਸਲੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।&lt;ref name=ILJ/&gt; ਦੂਜੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਤਿੰਨ (ਅਯੋਜਿਆ ਘੋਸ਼, ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਸਾਨਿਆਲ ਅਤੇ ਦੇਸ ਰਾਜ) ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਕੈਦ, ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

====ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨੀ====
[[ਪੰਜਾਬ (ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਡਿਫੈਂਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਮੀਦ ਵਿੱਚ ਸਹਿਮਤ ਹੋਗਿਆ ਕਿ ਅਪੀਲ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਐਚਐਸਆਰਏ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰੇਗੀ। ਅਪੀਲਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਅਯੋਗ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਜੱਜ ਵਿਸਕਾਊਂਟ ਡੂਨਡੇਨ ਨੇ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

====ਫੈਸਲੇ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ====
ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਰੱਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ [[ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ]] ਨੇ 14 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਇਰਵਿਨ ਅੱਗੇ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.myindiamyglory.com/2017/02/13/save-bhagat-singh-mercy-appeal-filed-14-february-1931/|title=ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਮਾਲਵੀਆ ਦਾ ਇਰਵਿਨ ਅੱਗੇ ਅਪੀਲ ਕਰਨਾ|website=myindiamyglory.com}}&lt;/ref&gt; ਕੁਝ ਕੈਦੀਆਂ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦਖਲ ਦੇਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। 19 ਮਾਰਚ 1931 ਦੇ ਆਪਣੇ ਨੋਟਾਂ ਵਿਚ, ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ 24 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਖਬਰ ਆਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਮੰਦਭਾਗਾ ਦਿਨ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਤਰਕ ਨੂੰ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਪਾਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://dailysikhupdates.com/gandis-reactions-before-and-after-hanging-of-bhagat-singh/|title=ਵਾਇਸਰਾਏ ਦਾ ਨੋਟ|website=Daily Sikh Updates|accessdate=23 March, 2015}}&lt;/ref&gt;}}

ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਨੇ ਇਸ ਕੇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ:{{quote|ਇਸ ਕੇਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ,ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿਆਸੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫੁੱਲੀ ਹੋਈ ਇੱਛਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਦਮਨਕਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।}}

ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਐਚਐਸਆਰਏ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਈ। ਐਚਐਸਆਰਏ ਮੈਂਬਰ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਪਤੀ ਭਗਵਤੀ ਚਰਣ ਵੋਹਰਾ ਨੇ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਬੰਬ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅਚਾਨਕ ਬੰਬ ਫਟਣ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।

====ਫ਼ਾਂਸੀ====
[[ਤਸਵੀਰ:BhagatSingh DeathCertificate.jpg|thumb|300px|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ]]
ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 24 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/india/story/bhagat-singh-death-warrant-martyrdom-anniversary-245441-2015-03-23|title=Read Bhagat Singh's death warrant on his 84th martyrdom anniversary (updated)|website=India Today|language=en|access-date=23 March 2019}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਫੇਰ ਬਦਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਆਨਰੇਰੀ ਜੱਜ ਦੁਆਰਾ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੌਤ ਵਾਰੰਟਾਂ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਵੀ ਕੀਤੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ ਵਾਰੰਟ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Haroon |last=Khalid |title=In Bhagat Singh's memory |date=March 2010 |url=http://jang.com.pk/thenews/mar2010-weekly/nos-28-03-2010/she.htm#1 |work=[[Daily Jang]] |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151305/http://jang.com.pk/thenews/mar2010-weekly/nos-28-03-2010/she.htm|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਜੇਲ੍ਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਫਿਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਭੰਨ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]] ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਤਿੰਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਮ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਤੋਂ ਕਰੀਬ 10 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (6.2 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਖ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;ferozepur.nic.in&quot;&gt;{{cite web |url=http://ferozepur.nic.in/html/HUSSAINIWALA.html |title=National Martyrs Memorial, Hussainiwala |accessdate=11 October 2011 |publisher=District Administration, Firozepur, Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151411/http://ferozepur.nic.in/html/HUSSAINIWALA.html|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt;

====ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਸੁਣਵਾਈ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ====
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ &quot;ਅਪਰਾਧਿਕ ਨਿਆਂ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਉਲਟ&quot; ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref name=supremecourt&gt;{{cite web |url=http://www.supremecourtofindia.nic.in/sciphoto/photo_m1.html |title=Supreme Court of India&amp;nbsp;– Photographs of the exhibition on the &quot;Trial of Bhagat Singh&quot; |accessdate=11 October 2011 |work=Supreme Court of India |publisher=[[Supreme Court of India]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151530/http://www.supremecourtofindia.nic.in/sciphoto/photo_m1.html|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਮੁਕੱਦਮੇ ਲਈ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਇੱਕ ਆਮ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ ਇਸਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ ਤੋਂ ਹੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੁਲਜ਼ਮ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਸਨ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref name=rare&gt;{{cite news |first=Chaman |last=Lal |title=Rare documents on Bhagat Singh's trial and life in jail |date=15 August 2011 |url=http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article2356959.ece |work=The Hindu |accessdate=31 October 2011 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930151706/http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/article2356959.ece|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt;

====ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ====
[[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh's execution Lahore Tribune Front page.jpg|thumb|right|280px|[[ਸੁਖਦੇਵ ਥਾਪਰ|ਸੁਖਦੇਵ]], ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਹੇ ਲਟਕਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ - ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਟ੍ਰੀਬਿਊਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਰਕੇ ਤੇ ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh The Tribune.jpg|thumb|right| ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਿੱਜੀ ‘ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ’ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ 25 ਮਾਰਚ 1931 ਦੀ ਕਾਪੀ ਜੋ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ’ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ]]

ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਪ੍ਰੈਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਕਰਾਚੀ]] ਵਿਖੇ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਸੰਮੇਲਨ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite news|title=Indian executions stun the Congress |date=25 March 1931 |work=The New York Times |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0B11F83F5E1B7A93C7AB1788D85F458385F9&quot;Bhagat |accessdate=11 October 2011 }}&lt;/ref&gt; ਗੁੱਸੇ ਹੋਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਝੰਡੇ ਦਿਖਾਏ ਸਨ। ''[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]'' ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ: {{quote|ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਪ੍ਰੋਵਿੰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਾਨਪੋਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਵੱਲੋਂ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਭਾਰਤੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite news|title=50 die in India riot; Gandhi assaulted as party gathers |date=26 March 1931 |work=The New York Times |url=https://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FA0C15F93F5E1B7A93C4AB1788D85F458385F9|accessdate=2011-10-11 |df=dmy }}&lt;/ref&gt;}}

ਕਰਾਚੀ ਸੈਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ:{{quote|ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖ ਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ੳੁਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਖੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੋਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੀਹਰੀ ਫਾਂਸੀ ਬੇਤੁਕੀ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ ਅਤੇ ਹੰਗਾਮੇ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸਰਬ-ਮੰਗ ਦਾ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਹਮਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ ਕਿ [ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼] ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚੰਗੀ-ਇੱਛਾਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੌਕਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=India: Naked to Buckingham Palace |date=6 April 1931 |work=[[Time (magazine)|Time]] |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,741366-2,00.html |page=3 |accessdate=2011-10-11 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152125/http://content.time.com/time/magazine/article/0%2C9171%2C741366-2%2C00.html |archivedate=30 September 2015 |deadurl=yes |df=dmy-all }}&lt;/ref&gt;}}

29 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ:{{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਆਸਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਸਾਰੇ ਵਿਅਰਥ ਸਨ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੀਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣ, ਜਾਂ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਧਰਮਿਕ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੇਵੱਸੀ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ। ਆਪਣੀ ਆਖਰੀ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ, &quot;ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਕੋਈ ਫਾਂਸੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਪ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿਓ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਡਾ ਦੇਵੋ।&quot; ਇਹਨਾਂ ਨਾਇਕਾਂ ਨੇ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ। ਆਓ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰ ਵਾਰ ਝੁੱਕਣੇ।

ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਬੇਸਹਾਰਾ ਅਤੇ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਹਨ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਤਲ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਨਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸ 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣਾ ਸਥਿਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਾਡੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕ ਸਾਡੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਗੇ। ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਧਰਮ ਬਣਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਕਟਾਈ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਬਹਾਦਰ ਆਦਮੀਆਂ ਦੇ ਹਿੰਮਤ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਂਕਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਸਾਡੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਨਿਗਲਣ, ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.rrtd.nic.in/bhagat%20singh.html |title=Bhagat Singh |accessdate=2012-01-13 |publisher=Research, Reference and Training Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, New Delhi|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152238/http://www.rrtd.nic.in/bhagat%20singh.html|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt;}}

====ਗਾਂਧੀ ਵਿਵਾਦ====
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਰੋਕਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਕਿ ਸਜ਼ਾ ਰੋਕਣ ਲਈ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ,&lt;ref name=&quot;The Sunday Tribune&quot;&gt;{{cite news |first=V.N. |last=Datta |title=Mahatma and the Martyr |date=27 July 2008 |url=http://www.tribuneindia.com/2008/20080727/spectrum/main1.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152335/http://www.tribuneindia.com/2008/20080727/spectrum/main1.htm|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Varun |last=Suthra |title=Gandhiji tried hard to save Bhagat Singh |date=16 December 2012 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20111216/main7.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=14 January 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152449/http://www.tribuneindia.com/2011/20111216/main7.htm|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਕੋਈ ਖ਼ਤਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਕੋਲ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਰਵੌਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref name=Vaidya/&gt; ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਦਾ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;The Sunday Tribune&quot; /&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਕਿਹਾ: &quot;ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਜ਼ਰੂਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੱਕ ਸੀ।&quot;&lt;ref&gt;https://vikramjits.wordpress.com/2015/03/20/bhagat-singh-martyr-vs-reformer/&lt;/ref&gt; ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬਾਰੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ: &quot;ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਿਰਫ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੀ ਲੈ ਸਕਦਾ।&quot;&lt;ref&gt;{{cite news |first=Rajindar |last=Sachar |title=Death to the death penalty |date=17 May 2008 |work=[[Tehelka]] |url=http://www.tehelka.com/story_main39.asp?filename=Op170508death_to.asp |archive-url=https://archive.is/20120913161434/http://www.tehelka.com/story_main39.asp?filename=Op170508death_to.asp |dead-url=yes |archive-date=13 September 2012 |accessdate=1 November 2011 }}&lt;/ref&gt; ਗਾਂਧੀ ਨੇ 90,000 ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਦੀ, ਜੋ [[ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ|ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅੰਦੋਲਨ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਨੂੰ [[ਗਾਂਧੀ-ਇਰਵਿਨ ਪੈਕਟ]] ਅਧੀਨ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=Vaidya/&gt; ਭਾਰਤੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ [[ਫਰੰਟਲਾਈਨ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ 19 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਦੌਰੇ ਸਮੇਤ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਫੌਜੀ ਮੁਅੱਤਲ ਦੇ ਦਿਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਬਦਲਾਓ ਲਈ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਚਿੱਠੀ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚੇਗੀ।&lt;ref name=Vaidya/&gt;

==ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ==
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਇੱਕ ਮੰਨਿਆ। ਭਗਤ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਥਾਪਕ ਭਾਈ ਪਰਮਾਨੰਦ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite journal |title=The Influence of Ghadar Movement on Bhagat Singh's Thought and Action |journal=Journal of Pakistan Vision |year=2008 |first=Harish K. |last=Puri |volume=9 |issue=2|url=http://pu.edu.pk/images/journal/studies/PDF-FILES/4-Harish%20Puri.pdf |accessdate=18 November 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930152717/http://pu.edu.pk/images/journal/studies/PDF-FILES/4-Harish%20Puri.pdf|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ [[ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ]] ਅਤੇ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ]] ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=Rao1997/&gt; ਉਹ [[ਮਿਖਾਇਲ ਬਾਕੂਨਿਨ]] ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪਾਠਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ [[ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ]], [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ]] ਅਤੇ [[ਤ੍ਰੋਤਸਕੀ]] ਨੂੰ ਵੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਅਖੀਰਲੇ ਵਸੀਅਤਨਾਮੇ, &quot;ਟੂ ਯੰਗ ਪਲੀਟੀਕਲ ਵਰਕਰਜ਼&quot;, ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ&quot; ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ &quot;ਨਵੇਂ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਅਰਥਾਤ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ, ਆਧਾਰ&quot; ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Singh|first1=Bhagat|title=To Young Political Workers|url=https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1931/02/02.htm|publisher=Marxists.org|accessdate=13 February 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001153755/https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1931/02/02.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ [[ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ]] ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ - ਜਿਸ ਨੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਵੇਗੀ।&lt;ref name=HINDUBSMP&gt;{{cite news|title=Bhagat Singh an early Marxist, says Panikkar |work=The Hindu |date=14 October 2007 |url=http://www.hindu.com/2007/10/14/stories/2007101454130400.htm|accessdate=1 January 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080115200414/http://www.hindu.com/2007/10/14/stories/2007101454130400.htm|archivedate=15 January 2008 |deadurl=no |location=Chennai, India}}&lt;/ref&gt;

ਮਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ 1928 ਤਕ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ''ਕਿਰਤੀ'' ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਲੜੀਬੱਧ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਚਿੰਤਤ ਸੀ ਕਿ ਜਨਤਾ ਨੇ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ, ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ: &quot;ਲੋਕ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਅਰਾਜਕਤਾ ਸ਼ਬਦ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗ਼ੈਰ-ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਉਸਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ। ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ: &quot;ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ''ਵਸੁਧਿਵ ਕੁਟੂਮਬਾਕ'' ਆਦਿ ਦਾ ਅਰਥ ਇਕੋ ਅਰਥ ਹੈ।&quot; ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ: {{quote|ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦ ਦਾ ਅੰਤਮ ਟੀਚਾ ਪੂਰਾ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਰੱਬ ਜਾਂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਘਿਰਨਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਰੇਗਾ, ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਜਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਲਈ ਪਾਗਲ ਹੋਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੇਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਰਚ, ਰੱਬ ਅਤੇ ਧਰਮ; ਰਾਜ; ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜਾਇਦਾਦ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=Rao1997/&gt;}}

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ [[ਕੇ ਐਨ ਪਾਨੀਕਰ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ।&lt;ref name=HINDUBSMP /&gt; ਸਿਆਸੀ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਜੇਸਨ ਐਡਮਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਮਾਰਕਸ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਲੇਨਿਨ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ&lt;ref name=Adams/&gt; 1926 ਤੋਂ ਅੱਗੇ, ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨੋਟਬੁੱਕ ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀਵਾਦ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਲੈਨਿਨ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ ਟਰੌਟਸਕੀ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੰ ਉਸਦੀ ਆਖਰੀ ਇੱਛਾ ਪੁੱਛੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|author=Chinmohan Sehanavis |url=http://www.mainstreamweekly.net/article351.html |title=Impact of Lenin on Bhagat Singh's Life |work=Mainstream Weekly |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930153113/http://www.mainstreamweekly.net/article351.html|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਦੇ ਵੀ [[ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।&lt;ref name=Adams/&gt;

===ਨਾਸਤਿਕਤਾ===
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਦੰਗਿਆਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਧਰਮ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਾਕੂਨਿਨ, ਲੈਨਿਨ, ਟ੍ਰਾਟਸਕੀ - ਸਾਰੇ ਨਾਸਤਿਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਸੋਹੰਮ ਸਵਾਮੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ''ਕਾਮਨ ਸੇਂਸ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ।


1930-31 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਕੈਦੀ [[ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਨਾਰੰਗਵਾਲ|ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ]] ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜੱਥਾ]] ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ, ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਅਸਫਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ: &quot;ਤੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈਂ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹਉਮੈ ਹੈ ਜੋ ਤੁਰੇ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਪਰਦੇ ਵਾਂਗ ਹੈ&quot;। ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ &quot;[[ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ]]&quot; ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਘਮੰਡ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਸਰਬ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਦੂਸਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਮਿੱਥ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧਰਮ ਨੇ ਮੌਤ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਗੈਰ-ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਦਰਸ਼ਨ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ: {{quote|ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ, ਮੇਰਾ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤਦ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ, ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਾਲਾਤਾਂ, ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਅਤੇ ਸੰਪੰਨਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਵਾਲੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਕਲਪਨਾ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਯੋਗ ਫੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਸਮਾਜ ਲਈ ਖਤਰਾ ਨਾ ਬਣ ਸਕੇ। ਉਹ ਦੁਖੀ ਆਤਮਾ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਆਦਮੀ ਇਕੱਲਾ ਅਤੇ ਬੇਬੱਸ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ, ਭੈਣ ਅਤੇ ਭਰਾ, ਭਰਾ ਅਤੇ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖੜਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਸਰਵਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬਿਪਤਾ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://thedemocraticbuzzer.com/blog/why-am-i-an-atheist/||title=Why I am an Atheist|website=http://thedemocraticbuzzer.com}}&lt;/ref&gt;|sign=|source=}}

ਲੇਖ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖਿਆ:{{quote|ਆਓ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੰਨੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਸਤਿਕ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਆਉਣਗੇ, ਤੁਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਓਗੇ।&quot; ਮੈਂ ਕਿਹਾ, &quot;ਨਹੀਂ, ਪਿਆਰੇ ਸ੍ਰੀਮਾਨ, ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਤਨ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਕੰਮ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਅਜਿਹੇ ਛੋਟੇ ਸੁਆਰਥੀ ਇਰਾਦੇ ਲਈ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। &quot;ਪਾਠਕ ਅਤੇ ਦੋਸਤੋ, ਕੀ ਇਹ ਘਮੰਡ ਹੈ? ਜੇ ਇਹ ਹੈ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹਾਂ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.marxists.org/archive/bhagat-singh/1930/10/05.htm|title=Why I am an Atheist|website=marxists}}&lt;/ref&gt;}}

===&quot;ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ&quot;===
ਉਸ ਨੇ 9 ਅਪ੍ਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਸੈਂਟਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਲੀਫ਼ਲੈਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ: &quot;ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦੇ। ਮਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਡਿੱਗ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਚਾਰ ਬਚ ਗਏ।&quot;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=april8 |work=Letters, Writings and Statements of Shaheed Bhagat Singh and his Copatriots |title=Leaflet thrown in the Central Assembly Hall, New Delhi at the time of the throwing bombs. |accessdate=11 October 2011 |publisher=Shahid Bhagat Singh Research Committee, Ludhiana|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930153306/http://www.shahidbhagatsingh.org/index.asp?link=april8|archivedate=30 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਮਾਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Pamela |last=Philipose |title=Is this real justice? |date=10 September 2011 |url=http://www.thehindu.com/arts/magazine/article2442039.ece |work=The Hindu |accessdate=20 November 2011 |location=Chennai, India|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151534/http://www.thehindu.com/features/magazine/article2442039.ece|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋਸਤ ਪ੍ਰਣਥ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ 20 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਆਫੀ ਲਈ ਖਰੜਾ ਪੱਤਰ ਲੈ ਕੇ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ 'ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=Vaidya/&gt;

==ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ==
[[ਤਸਵੀਰ:Shaheed Bhagat Singh. Rewalsar, Himachal Pradesh.jpg|right|frameless]]
ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ &quot;ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਜਾਗਰਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।&quot; ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਰਮਨਪਿਆਰਤਾ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਕੌਮੀ ਜਾਗਰਣ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਹਾ:&quot;ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਲੜਾਕੂ ਸੀ ਜੋ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ... ਉਹ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ ਵਰਗਾ ਸੀ ਜੋ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਵਾਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ।&quot; ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਰ ਹੋਰੇਸ ਵਿਲੀਅਮਸਨ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਲਿਖਿਆ:&quot;ਉਸ ਦੀ ਫੋਟੋ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.newsclick.in/happy-birthday-shaheed-bhagat-singh-interview-professor-chaman-lal|title=ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਬਿਊਰੋ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਸਰ ਹੋਰੇਸ ਵਿਲੀਅਮਸਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ|last=|first=|date=28 Sep 2016|website=newsclick|publisher=newsclick|access-date=28 Sep 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Bhagat Singh 1968 stamp of India.jpg|thumb|1968 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮੋਹਰ 'ਤੇ ਸਿੰਘ]]
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਚਿੱਤਰ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Pinney&quot; /&gt; ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼੍ਰੇਣੀਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਢੁਕਵੀਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਘਵਾਦ, ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ: {{quote|ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਲਗਭਗ ਹਰੇਕ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ, ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ, ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ, ਸੰਸਦੀ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਨਕਸਲੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹਿੰਸਾਤਮਕ ਤਰੀਕਾ ਸਮੱਸਿਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਉਸਦੀ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹਨ, ਪਾਰਲੀਮਾਨੀ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਕਸਲਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਕਸਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਅਤਿਕਥਨੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.sacw.net/article22.html |title=Book review: Why the Story of Bhagat Singh Remains on the Margins? |accessdate=2011-10-29|last=Singh |first=Pritam |date=24 September 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151416/http://www.sacw.net/article22.html|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;}}

* 15 ਅਗਸਤ 2008 ਨੂੰ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 18 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਕਾਂਸੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ [[ਭਾਰਤੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ]] ਵਿੱਚ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ]] ਅਤੇ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Aditi |last=Tandon |title=Prez to unveil martyr's 'turbaned' statue |date=8 August 2008 |url=http://www.tribuneindia.com/2008/20080808/nation.htm#16 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001152945/http://www.tribuneindia.com/2008/20080808/nation.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਹਾਊਸ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/picture_gallery/bk_dutt_1.asp |title=Bhagat Singh and B.K. Dutt|accessdate=3 December 2011 |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151310/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/picture_gallery/bk_dutt_1.asp|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:National Martyrs Memorial Hussainiwala closeup.jpg|thumb|ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ]]

* ਜਿਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਵੰਡ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖੇਤਰ ਬਣ ਗਿਆ। 17 ਜਨਵਰੀ 1961 ਨੂੰ, ਸੂਲੇਮੰਕੀ ਹੈਡ ਵਰਕਜ਼ ਨੇੜੇ 12 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਇਸਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;ferozepur.nic.in&quot; /&gt; ਉਥੇ ਹੀ 19 ਜੁਲਾਈ 1965 ਨੂੰ ਬੱਤੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia.com&quot; /&gt; 1968 ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ ਸਸਕਾਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ&lt;ref&gt;{{cite news |first=K.S. |last=Bains |title=Making of a memorial |date=23 September 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=21 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151150/http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ। 1968 ਵਿੱਚ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਰਕ ਸਸਕਾਰ ਸਥਾਨ ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=K.S. |last=Bains |title=Making of a memorial |date=23 September 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=21 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001151150/http://www.tribuneindia.com/2007/20070923/spectrum/main2.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; [[ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)|1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਲੜਾਈ]] ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਯਾਦਗਾਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ&lt;ref name=&quot;ferozepur.nic.in&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://ferozepur.nic.in/html/indopakborder.html |title=Retreat ceremony at Hussainiwala (Indo-Pak Border) |accessdate=21 October 2011|publisher=District Administration Ferozepur, Government of Punjab}}&lt;/ref&gt; ਪਰ 1973 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia.com&quot;&gt;{{cite news |title=Shaheedon ki dharti |date=3 July 1999 |work=The Tribune |location=India |url=http://www.tribuneindia.com/1999/99jul03/saturday/regional.htm#3 |accessdate=11 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150708/http://www.tribuneindia.com/1999/99jul03/saturday/regional.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

* ''ਸ਼ਹੀਦੀ ਮੇਲਾ'' 23 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ ਸਮਾਰਕ ਵਿਖੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/gazfzpr5.htm |title=Dress and Ornaments |accessdate=21 October 2011|work=Gazetteer of India, Punjab, Firozpur (First Edition) |year=1983 |publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150557/http://punjabrevenue.nic.in/gazfzpr5.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Chander |last=Parkash |title=National Monument Status Eludes Building |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm#9 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150359/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

* ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ 50 ਵੀਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮੌਕੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ, ਖ਼ੂਨ ਨਾਲ ਲਥਪਥ ਰੇਤ, ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਅਖਬਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਖ ਨੂੰ ਲਪੇਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=museum&gt;{{cite news |first=Sarbjit |last=Dhaliwal |author2=Amarjit Thind |title=Policemen make a beeline for museum |date=23 March 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm#2 |work=The Tribune |location=India |accessdate=29 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150359/http://www.tribuneindia.com/2011/20110323/punjab.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਪਹਿਲੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਪੰਨਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਝ ਨੋਟਸ ਭੇਜੇ ਸਨ,&lt;ref name=museum /&gt; ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਵਾਲੀ ''[[ਭਗਵਤ ਗੀਤਾ]]'' ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਜੀ ਵਸਤਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/gaz_jdr13.htm |title=Chapter XIV (f) |accessdate=21 October 2011 |work=Gazetteer Jalandhar |publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150255/http://punjabrevenue.nic.in/gaz_jdr13.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://punjabrevenue.nic.in/Chapter%2015.htm |title=Chapter XV |accessdate=21 October 2011 |work=Gazetteer Nawanshahr|publisher=Department of Revenue, Rehabilitation and Disaster Management, Government of Punjab|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150114/http://punjabrevenue.nic.in/Chapter%2015.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

* ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2009 ਵਿੱਚ ਖਟਕੜ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ {{INR}}168 ਮਿਲੀਅਨ ($ 2.3 ਮਿਲੀਅਨ) ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/bhagat-singh-memorial-in-native-village-gets-go-ahead_100149026.html|title=Bhagat Singh memorial in native village gets go ahead|date=30 January 2009|publisher=[[Indo-Asian News Service]]|accessdate=22 March 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001150011/http://www.thaindian.com/newsportal/uncategorized/bhagat-singh-memorial-in-native-village-gets-go-ahead_100149026.html|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

* ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ]] ਨੇ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਥਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਲਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਜਾਇਬਘਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲੀ ਸੰਗਠਿਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ 28 ਸਤੰਬਰ 2007 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਉਤਸਵ ਮੌਕੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=supremecourt /&gt;&lt;ref name=rare /&gt;

===ਆਧੁਨਿਕ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ===
[[ਤਸਵੀਰ:Statues of Bhagat Singh, Rajguru and Sukhdev.jpg|thumb|210px|ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ]]
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Sharmila |last=Ravinder |title=Bhagat Singh, the eternal youth icon |date=13 October 2011 |url=http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/tiger-trail/entry/bhagath-singh-the-eternal-youth-icon |work=The Times of India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145727/http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/tiger-trail/bhagath-singh-the-eternal-youth-icon/|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |first=Amit |last=Sharma |title=Bhagat Singh: Hero then, hero now |date=28 September 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm#6 |work=The Tribune |location=India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145505/http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |first=Amit |last=Sharma |title=We salute the great martyr Bhagat Singh |date=28 September 2011 |url=http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm#8 |work=The Tribune |location=India |accessdate=4 December 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145505/http://www.tribuneindia.com/2011/20110928/cth1.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ ਬੋਸ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 2008 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ''ਇੰਡੀਆ ਟੂਡੇ'' ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ &quot;ਮਹਾਨ ਭਾਰਤੀ&quot; ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=S. |last=Prasannarajan |title=60 greatest Indians |date=11 April 2008 |url=http://indiatoday.intoday.in/story/60+greatest+Indians/1/6964.html |work=[[India Today]] |accessdate=7 December 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001152706/http://indiatoday.intoday.in/story/60%2Bgreatest%2BIndians/1/6964.html |archivedate=1 October 2015 |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਦੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ''ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸੰਸਥਾਨ'' ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=In memory of Bhagat Singh |date=1 January 2007 |url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070101/region.htm |work=The Tribune |location=India |accessdate=28 October 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001145058/http://www.tribuneindia.com/2007/20070101/region.htm|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ 23 ਮਾਰਚ 2001&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/192/23032001.pdf |title=Tributes to Martyrs Bhagat Singh, Raj Guru and Sukhdev |accessdate=3 December 2011 |date=23 March 2001 |format=PDF |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426015706/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/192/23032001.pdf |archivedate=26 April 2012 }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 2005&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/204/23032005.pdf |title=Tributes to Martyrs Bhagat Singh, Raj Guru and Sukhdev |accessdate=3 December 2011 |date=23 March 2005 |format=PDF |publisher=[[Rajya Sabha]], [[Parliament of India]] |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426015242/http://rajyasabhahindi.nic.in/rshindi/session_journals/204/23032005.pdf |archivedate=26 April 2012 }}&lt;/ref&gt; ਨੂੰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੌਨ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦਿੱਤੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ, [[ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਆਫ ਪਾਕਿਸਤਾਨ]] ਦੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਮੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਦਮਾਨ ਚੌਂਕ, ਜਿੱਥੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਚੌਂਕ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{ cite news |title=Bhagat Singh: ‘Plan to rename chowk not dropped, just on hold’| date= 18 December 2012|url=http://tribune.com.pk/story/480973/bhagat-singh-plan-to-rename-chowk-not-dropped-just-on-hold/ |newspaper=The Express Tribune |accessdate=26 December 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001144830/http://tribune.com.pk/story/480973/bhagat-singh-plan-to-rename-chowk-not-dropped-just-on-hold/|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=It's now Bhagat Singh Chowk in Lahore |date=30 September 2012 |url=http://www.thehindu.com/news/international/its-now-bhagat-singh-chowk-in-lahore/article3951829.ece?homepage=true |work=[[The Hindu]] |accessdate=2 October 2012 |location=Chennai, India |first=Anita |last=Joshua|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001144058/http://www.thehindu.com/news/international/its-now-bhagat-singh-chowk-in-lahore/article3951829.ece?homepage=true|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt; 6 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਟੀਸ਼ਨ ਦਾਇਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚੌਕ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਚੌਂਕ ਨਾਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;BSMFP&quot;&gt;{{cite news |title=Plea to prove Bhagat's innocence: Pak-based body wants speedy hearing |url=http://www.hindustantimes.com/jalandhar/plea-to-prove-bhagat-singh-s-innocence-pak-based-body-wants-speedy-hearing-of-case/article1-1387844.aspx |date=6 September 2015 |work=Hindustan Times |accessdate=8 September 2015 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6bOhkydCu?url=http://www.hindustantimes.com/jalandhar/plea-to-prove-bhagat-singh-s-innocence-pak-based-body-wants-speedy-hearing-of-case/article1-1387844.aspx |archivedate=8 September 2015 |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;


==== ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ====
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ''ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਾਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1954) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਅਬੀਦ ਨੇ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ''ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1963) ਵਿੱਚ [[ਸ਼ੰਮੀ ਕਪੂਰ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ''ਸ਼ਹੀਦ'' (1965) ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ]] ਨੇ ਅਤੇ ''ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' (1974) ਨੂੰ ਦਿਖਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੋਮ ਦੱਤ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਫਿਲਮਾਂ 2002 ਵਿੱਚ ''ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ'', ''23 ਮਾਰਚ 1931: ਸ਼ਹੀਦ'' ਅਤੇ ''ਦੀ ਲੈਜੇਡ ਆਫ ਭਗਤ ਸਿੰਘ'' ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ [[ਸੋਨੂੰ ਸੂਦ]], [[ਬੌਬੀ ਦਿਓਲ]] ਅਤੇ [[ਅਜੇ ਦੇਵਗਨ]] ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.indiatoday.in/movies/celebrities/story/dara-singhs-best-bollywood-moments-shaheed-bhagat-singh-109052-2012-07-12|title=Dara Singh's best Bollywood moments: Amar Shaheed Bhagat Singh|date=12 July 2012|accessdate=1 July 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.freepressjournal.in/featured-blog/bhagat-singh-death-anniversary-7-movies-based-on-the-life-of-bhagat-singh/1241877|title=Bhagat Singh death anniversary: 7 movies based on the life of Bhagat Singh|accessdate=22 March 2018}}&lt;/ref&gt;

ਸਿਧਾਰਥ ਨੇ ਫਿਲਮ ''[[ਰੰਗ ਦੇ ਬਸੰਤੀ]]'' (2006), ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਚਿਤਰਣ ਕਰਦੀ ਫਿਲਮ, ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{cite news|first=Rajiv |last=Vijayakar |title=Pictures of Patriotism |date=19 March 2010 |publisher=[[Screen (magazine)|Screen]] |url=http://www.screenindia.com/news/pictures-of-patriotism/592527/ |accessdate=29 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100809025848/http://www.screenindia.com/news/pictures-of-patriotism/592527/ |archivedate=9 August 2010 }}&lt;/ref&gt; [[ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ]] ਨੇ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ''ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ'' ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਕਰਮ ਰਾਜਪਾਲ ਨੇ ਸਟਾਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਲੜੀ ''ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ'', ਜੋ ਕਿ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/ive-been-wanting-to-play-bhagat-singh-karam-rajpal/articleshow/64115143.cms|title=I've been wanting to play Bhagat Singh: Karam Rajpal|accessdate=27 May 2018}}&lt;/ref&gt;

2008 ਵਿਚ, ''[[ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਐਂਡ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ]]'' ਅਤੇ ''[[ਅਨਹਦ (ਐਨਜੀਓ)|ਅਨਹਦ]]'', ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 40-ਮਿੰਟ ਦੀ ਇੱਕ ਡੌਕੂਮੈਂਟਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ''ਇਨਕਲਾਬ'' ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ [[ਗੌਹਰ ਰਜ਼ਾ]] ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite news |title=New film tells 'real' Bhagat Singh story |date=13 July 2008 |work=Hindustan Times |url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/cinema/New-film-tells-real-Bhagat-Singh-story/Article1-323749.aspx |accessdate=29 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoL36hh?url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/cinema/New-film-tells-real-Bhagat-Singh-story/Article1-323749.aspx |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Documentary on Bhagat Singh |date=8 July 2008 |url=http://www.hindu.com/2008/07/08/stories/2008070853690400.htm |work=The Hindu |accessdate=28 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoGmFaz?url=http://www.hindu.com/2008/07/08/stories/2008070853690400.htm |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;

====ਥੀਏਟਰ====
ਸਿੰਘ, ਸੁਖਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਜਗੁਰੂ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਈ ਭੀੜ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਟਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਰਹੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Chaman |last=Lal |title=Partitions within |date=26 January 2012 |url=http://www.thehindu.com/arts/theatre/article2834265.ece |work=The Hindu |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aoBEUJC?url=http://www.thehindu.com/arts/theatre/article2834265.ece |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |first=Shreya |last=Ray |title=The lost son of Lahore |date=20 January 2012 |url=http://www.livemint.com/2012/01/20195956/The-lost-son-of-Lahore.html?h=B |work=[[Live Mint]] |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66ao4hUQ4?url=http://www.livemint.com/2012/01/20195956/The-lost-son-of-Lahore.html?h=B |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |title=Sanawar students dramatise Bhagat Singh's life |date=n.d. |url=http://www.dayandnightnews.com/2012/01/sanawar-students-dramatise-bhagat-singhs-life/ |work=Day and Night News |accessdate=30 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anxTWhA?url=http://www.dayandnightnews.com/2012/01/sanawar-students-dramatise-bhagat-singhs-life/ |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;

====ਗਾਣੇ====
[[ਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਦ ਬਿਸਮਿਲ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ, ਦੇਸ਼ਭਗਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਗਾਣੇ, &quot;ਸਰਫਰੋਸ਼ੀ ਕੀ ਤਮੰਨਾ&quot; ਅਤੇ &quot;ਮੇਰਾ ਰੰਗ ਦੇ ਬੇਸੰਤ ਚੋਲਾ&quot; ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite news |first=Yogendra |last=Bali |title=The role of poets in freedom struggle |date=August 2000 |publisher=[[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] |url=http://pib.nic.in/feature/feyr2000/faug2000/f070820002.html |work=Press Information Bureau |accessdate=4 December 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anqlzCn?url=http://pib.nic.in/feature/feyr2000/faug2000/f070820002.html |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;films&quot;&gt;{{cite news |title=A non-stop show&amp;nbsp;... |date=3 June 2002 |url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/03/stories/2002060300500100.htm |work=The Hindu |accessdate=28 October 2011 |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66aovff0n?url=http://www.hindu.com/thehindu/mp/2002/06/03/stories/2002060300500100.htm |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt;
====ਹੋਰ====
1968 ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਿੰਘ ਦੇ 61 ਵੇਂ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਾਕ ਟਿਕਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/B/BHAGAT%20SINGH%20AND%20FOLLOWERS |title=Bhagat Singh and followers |accessdate=20 November 2011 |work=Indian Post |deadurl=yes |archiveurl=https://www.webcitation.org/66anegLfh?url=http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/B/BHAGAT%20SINGH%20AND%20FOLLOWERS |archivedate=1 April 2012 }}&lt;/ref&gt; 2012 ਵਿੱਚ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ₹ 5 ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|title=Issue of coins to commemorate the occasion of &quot;Shahid Bhagat Singh Birth Centenary&quot;|url=https://www.rbi.org.in/commonman/English/Scripts/PressReleases.aspx?Id=1155|website=rbi.org.in|publisher=Reserve Bank of India|accessdate=1 October 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001143633/https://www.rbi.org.in/commonman/English/Scripts/PressReleases.aspx?Id=1155|archivedate=1 October 2015}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|2}}

==ਕੰਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਅਤੇ ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ==
* {{citation |last1=Bakshi |first1=S.R. |last2=Gajrani |first2=S. |last3=Singh |first3=Hari |title=Early Aryans to Swaraj |volume=10: Modern India |publisher=Sarup &amp; Sons |location=New Delhi |year=2005 |url=https://books.google.com/books?id=7fXK3DiuJ5oC |isbn=978-8176255370}}
* {{citation|last=Gaur|first=I.D.|title=Martyr as Bridegroom|url=https://books.google.com/books?id=PC4C3KcgCv0C|date=1 July 2008|publisher=Anthem Press|isbn=978-1-84331-348-9}}
*{{citation|last=Grewal|first=J.S.|title=The Sikhs of the Punjab|url=https://books.google.com/books?id=2_nryFANsoYC|year=1998|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-63764-0}}
* {{citation |last=Gupta|first=Amit Kumar |title=Defying Death: Nationalist Revolutionism in India, 1897–1938 |journal=Social Scientist |volume=25 |issue=9/10 |date=September–October 1997 |pages=3–27 |jstor=3517678}} {{subscription required}}
*{{citation|last=Moffat|first=Chris|editor1=Kama Maclean |editor2= J. David Elam |title=Revolutionary Lives in South Asia: Acts and Afterlives of Anticolonial Political Action|chapter-url=https://books.google.com/books?id=TnSFCwAAQBAJ&amp;pg=PA73|year=2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-63712-7|pages=73–89|chapter=Experiments in political truth}}
* {{citation |title=Bhagat Singh as 'Satyagrahi': The Limits to Non-violence in Late Colonial India |journal=[[Modern Asian Studies]] |date=May 2009 |first=Neeti |last=Nair |volume=43 |issue=3 |pages=649–681 |jstor=20488099 |doi=10.1017/S0026749X08003491 |subscription=yes}}
* {{citation |last=Nayar |first=Kuldip |authorlink=Kuldip Nayar |year=2000 |url=https://books.google.com/books?id=bG9lA6CrgQgC |title=The Martyr Bhagat Singh: Experiments in Revolution |publisher=Har-Anand Publications |isbn=978-81-241-0700-3}}
* {{citation |last=Rana |first=Bhawan Singh |year=2005a |url=https://books.google.com/books?id=PEwJQ6_eTEUC |title=Bhagat Singh |publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd. |isbn=978-81-288-0827-2}}
* {{citation |last=Rana |first=Bhawan Singh |year=2005b |url=https://books.google.com/books?id=sudu7qABntcC
|title=Chandra Shekhar Azad (An Immortal Revolutionary of India) |publisher=Diamond Pocket Books (P) Ltd.
|isbn=978-81-288-0816-6}}
* {{citation|display-editors = 3 |editor4-last=Singh |editor4-first=Babar |editor3-last=Singh |editor3-first=Bhagat |editor2-last=Yadav |editor2-first=Kripal Chandra |editor1-last=Sanyal |editor1-first=Jatinder Nath |url=https://books.google.com/books?id=B7zHp7ryy_cC |title=Bhagat Singh: a biography |publisher=Pinnacle Technology |isbn=978-81-7871-059-4 |year=2006 |origyear=1931}} {{dubious|date=April 2015}}
* {{citation |last2=Hooja |first2=Bhupendra |last1=Singh |first1=Bhagat |url=https://books.google.com/books?id=OAq4N60oopEC |title=The Jail Notebook and Other Writings |publisher=LeftWord Books |year=2007 |isbn=978-81-87496-72-4}}
* {{citation |title=Review article |journal=Journal of Punjab Studies |date=Fall 2007 |first=Pritam |last=Singh |volume=14 |issue=2 |pages=297–326|accessdate=8 October 2013|url=http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_14_2/review_article.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001140644/http://www.global.ucsb.edu/punjab/journal_14_2/review_article.pdf|archivedate=1 October 2015}}
*{{citation|last=Tickell|first=Alex|title=Terrorism, Insurgency and Indian-English Literature, 1830–1947|url=https://books.google.com/books?id=wJhD6My4tR0C|year=2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-61840-6}}
* {{Cite book |last=Datta |first=Vishwanath |year=2008 |title=Gandhi and Bhagat Singh |url=https://books.google.com/books?id=wvHNPQAACAAJ |publisher=Rupa &amp; Co. |isbn=978-81-291-1367-2}}
* {{Cite book|last2=Singh|first2=Bhagat|last1=Habib|first1=Irfan S.|authorlink1=Irfan Habib|url=https://books.google.com/books?id=JoIMAQAAMAAJ|year=2007|title=To make the deaf hear: ideology and programme of Bhagat Singh and his comrades|publisher=Three Essays Collective |isbn=978-81-88789-56-6}}
*{{cite book|last1=MacLean|first1=Kama|title=A revolutionary history of interwar India : violence, image, voice and text|date=2015|publisher=OUP|location=New York|isbn=978-0190217150}}
* {{cite book |title=Changing Homelands |first=Neeti |last=Nair |publisher=Harvard University Press |year=2011 |isbn=978-0-674-05779-1 |url=https://books.google.com/books?id=o-NoCp9Lc24C}}
* {{cite book |last=Noorani |first=Abdul Gafoor Abdul Majeed |title=The Trial of Bhagat Singh: Politics of Justice |publisher=Oxford University Press |year=2001 |origyear=1996 |isbn=978-0-19-579667-4}}
*{{cite book|last1=Sharma|first1=Shalini|title=Radical Politics in Colonial Punjab: Governance and Sedition|date=2010|publisher=Routledge|location=London|isbn=978-0415456883}}
* {{cite book |last2=Singh |first2=Trilochan |last1=Singh |first1=Randhir |authorlink1=Randhir Singh (Sikh)
|title=Autobiography of Bhai Sahib Randhir Singh: freedom fighter, reformer, theologian, saint and hero of Lahore conspiracy case, first prisoner of Gurdwara reform movement |publisher=Bhai Sahib Randhir Singh Trust |year=1993}}
*{{cite book|last1=Waraich|first1=Malwinder Jit Singh|title=Bhagat Singh: The Eternal Rebel|date=2007|publisher=Publications Division|location=Delhi|isbn=978-8123014814}}
* {{cite book |last2=Sidhu |first2=Gurdev Dingh |last1=Waraich |first1=Malwinder Jit Singh
|title=The hanging of Bhagat Singh : complete judgement and other documents |publisher=Unistar |location=Chandigarh |year=2005}}

==ਬਾਹਰਲੇ ਲਿੰਕ==
*[http://www.shahidbhagatsingh.org/ Bhagat Singh biography, and letters written by Bhagat Singh]
*[http://www.outlookindia.com/article.aspx?208908 His Violence Wasn't Just About Killing], ''[[Outlook (magazine)|Outlook]]''
*[http://www.tribuneindia.com/2011/20110508/edit.htm#1 The indomitable courage and sacrifice of Bhagat Singh and his comrades will continue to inspire people], ''[[Tribune India|The Tribune]]''

{{ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮੀਏ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੌਮੀ ਇਨਕਲਾਬੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1907]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1931]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਸਤਿਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰੇ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>k00hqkvpln8ly5bl9ivi8my4ef6twf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਿਸ਼ਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>14039</id>
    <revision>
      <id>608772</id>
      <parentid>608128</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T04:51:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2A01:5EC0:B008:931D:18E1:5547:A2E1:9AE3</ip>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16908" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
'''''ਸ਼ਿਸ਼ਨ''''' ਰੀੜ੍ਹਧਾਰੀ ਅਤੇ ਰੀੜ੍ਹਹੀਣੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਦੋਵਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਨਰ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਾਹਰਲਾ ਯੋਨ ਅੰਗ ਹੈ। ਇਹ [[ਪ੍ਰਜਨਨ]] ਲਈ ਵੀਰਜ ਖਾਰਿਜ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਨਿਸ਼ਕਾਸਨ ਹੇਤੁ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਅੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ।

[[ਤਸਵੀਰ:Penis Anatomy2 numbers.svg|thumb|ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੀ ਬਣੱਤਰ:: 1 — [[ਪਿਸ਼ਾਬਦਾਨੀ]], 2 — ਪਉਬਿਕ ਸਿਮਫਾਈਸਿਸ ਜਾਂਨੀ ਚੁੱਤੜ ਜੋੜ, 3 — [[ਸ਼ੁਕਰਦਾਨੀ]], 4 — ਕੋਰਪਸ ਕੈਵਰਨੋਸਾ, 5 — ਸ਼ਿਸ਼ਨਸਿਰਾ, 6 — [[ਅਗਰਤਵਚਾ]], 7 — [[ਮੂਤਰਮਾਰਗ ਦੁਆਰ]], 8 — [[ਪਤਾਲੂ ਦੀ ਥੈਲੀ]], 9 — ਵ੍ਰਿਸ਼ਣ ਜਾਂਨੀ ਅੰਡਕੋਸ਼, 10 — [[ਅਧਿਵ੍ਰਸ਼ਣ]], 11— [[ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਿਨੀ]]]]
ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਪੀਨਸ(PE),ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਸ਼(शिश्),ਅਰਬੀ ਜਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਜੀਬ (قضيب) ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਕੇਰ (کیر) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਅਸ਼ਲੀਲ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਾਂਅ ਜਿਵੇਂ ਲੰਨ,ਲੋਹੜਾ ਆਦਿ ਵੀ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ,ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲਿਗ ਚੁਟਕਲਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਮਜਾਕ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

==ਬਣੱਤਰ==
ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਜੈਵਿਕ ਊਤਕ () ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਤੰਭਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਤਲੇ ਪੱਖ ਉੱਤੇ ਦੋ '''''ਕੋਰਪਸ ਕੈਵਰਨੋਸਾ''''' ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਅਤੇ ਇੱਕ '''''ਕੋਰਪਸ ਸਪੋਂਜਿਓਸਮ''''' ਹੇਠਲੇ ਪੱਖ ਉੱਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਰਪਸ ਸਪੋਂਜਿਓਸਮ ਦਾ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਸਿਰਾ ਸ਼ਿਸ਼ਨਮੁੰਡ ਵਿੱਚ ਬਨਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ '''''ਅਗਰਤਵਚਾ''''' ਭਾਵ ਅਗਲੀ ਚਮੜੀ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਅਗਰਤਵਚਾ ਇੱਕ ਢੀਲੀ ਤਵਚਾ ਦੀ ਸੰਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਜੇਕਰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ '''''ਸ਼ਿਸ਼ਨਮੁੰਡ''''' ਵਿਖਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਹੇਠਲੀ ਵੱਲ ਦਾ ਉਹ ਖੇਤਰ ਜਿੱਥੋਂ ਅਗਰਤਵਚਾ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਗਰਤਵਚਾ ਦਾ ਬੰਨ (ਫੇਰੁਨੁਲਮ) ਕਹਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਿਸ਼ਨਮੁੰਡ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉੱਤੇ ਮੂਤਰਮਾਰਗ ਦਾ ਅੰਤਮ ਹਿੱਸਾ ਜਿਨੂੰ ਕੁਹਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਥਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੂਤਰ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਵੀਰਜ ਖਾਰਿਜ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕਮਾਤਰ ਰਸਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ]] ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦੋਵੇਂ ਵ੍ਰਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਧਿਵ੍ਰਸ਼ਣ (ਏਪਿਡਿਡਿਮਿਸ) ਵਿੱਚ ਇੱਕਠੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵੀਰਜ ਨਿਕੱਲਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਦੋ ਨਲਿਕਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ '''''ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਕ''''' (ਵਾਸ ਡਿਫੇਰੇਂਸ) ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਪਿਸ਼ਾਬਦਾਨੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ,ਦੇ ਵਿੱਚੋ ਹੋਕੇ ਗੁਜਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ '''''ਸ਼ੁਕਰਦਾਨੀ''''' (ਸੇਮਿਨਲ ਵੇਸਾਇਕਲ) ਅਤੇ ਸ਼ੁਕਰਵਾਹਕ ਦੁਆਰਾ ਸਰਾਵਿਤ ਤਰਲ ਸ਼ੁਕਰਾਣੁਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਪਦਾਰਥ ਸਖਲਨ ਨਲਿਕਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਗਦੂਦ (ਪ੍ਰੋਸਟੇਟ) ਗਰੰਥੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੂਤਰਮਾਰਗ ਨਾਲ ਜਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋਸਟੇਟ ਅਤੇ ਬਲਬੋਊਰੇਥਰਲ ਗਰੰਥੀਆਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਸਰਾਵਾਂ (ਭਾਵ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ) ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੀਰਜ ਅਖੀਰ 'ਚ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਰੈਫ ਅਰਥਾਤ ਇੱਕ ਵੱਟ ਵਾਂਗਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਅਰਧ ਹਿੱਸੇ ਜੁੜਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੁਹਰ (ਮੂਤਰਮਾਰਗ ਦਾ ਦਵਾਰ) ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਕੇ ਵ੍ਰਸ਼ਣਕੋਸ਼ (ਪਤਾਲੂ ਦੀ ਥੈਲੀ) ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਪੇਰਿਨਿਅਮ (ਅੰਡਕੋਸ਼ ਦੀ ਥੈਲੀ ਅਤੇ ਗੁਦਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦਾ ਖੇਤਰ) ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਹੋਰ ਥਣਧਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਿਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੈਕੁਲਮ ਜਾਂ ਸਤੰਭਾਸਥੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸਤੰਭਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਰਫ ਰਕਤ ਦੇ ਭਰਨ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਊਸੰਧਿ (ਗਰੋਇਨ) ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਸੁੰਘਾੜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰ - ਭਾਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਹ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਲੋਂ ਔਸਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
==ਜੁਆਨੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ==

ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਤੇ, ਅੰਡਕੋਸ਼ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਯੌਨਾਂਗ ਵੱਡੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ 18 - 21 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪਿਉਬਿਕ ਵਾਲ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

==ਸਤੰਭਨ==
ਸਤੰਭਨ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧਣ ਅਤੇ ਕਰੜਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਹੈ, ਜੋ ਯੌਨ ਇੱਛਾ ਕਾਰਣ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਉਤੇਜਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਗੈਰ ਯੋਨ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੁਢੱਲੀ ਸਰੀਰਕ ਤੰਤਰ ਜਿਸਦੇ ਚਲਦੇ ਸਤੰਭਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੀ ਧਮਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਜਿਆਦਾ ਰਕਤ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸਪੰਜੀ ਊਤਕ ਨਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਲੰਮਾਈ ਅਤੇ ਕਠੋਰਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਕਤ ਨਾਲ ਭਰੇ ਊਤਕ ਰਕਤ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ (veins) ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁੰਘਾੜਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਜਿਆਦਾ ਰਕਤ ਪਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਰਕਤ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਾ ਹੈ। ਥੋੜੀ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਇੱਕ ਸਾਮਿਆਵਸਥਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈਆਂ ਧਮਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁੰਘੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸ਼ਿਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਮਾਤਰਾ ਰੁੜ੍ਹਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਮਿਆਵਸਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਤੰਭਨ ਸਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 
&lt;br/&gt;ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਤੰਭਨ ਸੰਭੋਗ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਪਰ ਹੋਰ ਯੋਨ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

==ਸਤੰਭਨ ਕੋਣ==

ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਸਥਿਰ (ਤਣੇ ਹੋਏ) ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਉੱਤਾਂਹ ਵੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਰ (ਉਤਾਂਹ, ਹੇਠਾਂ, ਸੱਜੇ ਜਾਂ ਖੱਬੇ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇਸਦੇ ਸਸਪੇਂਸਰੀ ਲਿਗਾਮੇਂਟ (ਲਮਕਾਉਣਵਾਲਾ ਬੰਧਨ) ਜੋ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਦੇ ਤਨਾਅ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹੇਠ ਲਿਖੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿਖਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਖੜੇ ਪੁਰਖ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਸਤੰਭਨ ਕੋਣ ਬਿਲਕੁੱਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਾਲਿਕਾ ਵਿੱਚ, ਸਿਫ਼ਰ ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਉੱਤੇ ਦੇ ਵੱਲ ਹੈ ਢਿੱਡ ਦੇ ਠੀਕ ਸਾਹਮਣੇ, 90 ਡਿਗਰੀ ਖਿਤਿਜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿੱਧੇ ਅੱਗੇ ਦੇ ਵੱਲ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 180 ਡਿਗਰੀ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹੇਠਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇੱਕ ਉੱਤੇ ਦੇ ਵੱਲ ਕੋਣ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਹੈ। 
ਸਤੰਭਨ ਕੋਣ ਘਟਨਾ 
ਕੋਣ (ਡਿਗਰੀ) 	ਫ਼ੀਸਦੀ
0 - 30 	5
30 - 60 	30
60 - 85 	31
85 - 95 	10
95 - 120 	20
120 - 180 	5

==ਖਾਰਿਜ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਸੱਖਲਣ==

ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਮਨਸ਼ਾ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਵਲੋਂ ਵੀਰਜ ਦੇ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੰਭੋਗ ਸੁਖ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਪੇਸ਼ੀ ਸੰਕੋਚ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦੇ ਦੁਆਰੇ, ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ ਕੋਸ਼ਿਕਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ੁਕਰਾਣੂ, ਨੂੰ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਵਲੋਂ ਕੱਢ (ਪ੍ਰਜਨਨ ਲਈ ਸੰਭੋਗ ਦੁਆਰਾ, ਮਾਦਾ ਦੀ [[ਯੋਨੀ]] ਵਿੱਚ) ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਮਤੌਰ ਉੱਤੇ ਯੋਨ ਉਤੇਜਨਾ, ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੋਸਟੇਟ ਦੇ ਉਤੇਜਿਤ ਹੋਣ ਵਲੋਂ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ, ਇਹ ਪ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕ ਰੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੀਰਜ ਦਾ ਨਿਕੱਲਨਣਾ ਨੀਂਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਨੂੰ ਸੁਪਨਦੋਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਸੁਪਨਦੋਸ਼ ਨਾਂਅ ਦੇ ਉਲਟ ਇੱਕ ਸੁਭਾਵਿਕ ਕਿਰਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੱਖਲਣ ਦੋ ਚਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਉਤਸਰਜਨ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਸੱਖਲਣ।

ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਸ਼ਨ, ਦੂੱਜੇ ਵਲੋਂ ਕਈ ਮਾਮਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਕੁੱਝ ਫਰਕ ਦੱਸੇ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਮੂਲੀ ਜਾਂ ਵਿਕਾਰ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

&lt;br /&gt;ਹਿਰਸੁਟੀਜ ਪੈਪੀਲੈਰਿਸ ਜੇਨਿਟੇਲਿਸ (Hirsuties papillaris genitalis / Pearly penile papules) ਜਾਂ ਮੋਤੀ ਯੋਗ ਫੁੰਸੀਆਂ ਜੋ ਹਲਕੇ ਪਿੱਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ਨਮੁੰਡ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਘਟਨਾ ਹੈ .

&lt;br /&gt;ਫੋਰਡਾਇਸ ਦੇ ਧੱਬੇ (Fordyces spots): ਪਿੱਲੇ ਸਫੇਦ ਰੰਗ ਦੇ 1 - 2 ਮਿਮੀ ਵਿਆਸ ਦੇ ਉਭਰੇ ਹੋਏ ਛੋਟੇ ਧੱਬੇ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।

&lt;br /&gt;ਵਸਾਮਏਵਿਸ਼ਿਸ਼ਠਤਾਵਾਂ (Sebaceous prominences): ਫੋਰਡਾਇਸ ਦੇ ਧੱਬੇ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੀ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਦੰਡ ਉੱਤੇ ਵਸਾਮਏ ਗਰੰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਉਭਰੇ ਹੋਏ ਛੋਟੇ ਧੱਬੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ।

&lt;br /&gt;ਫਿਮੋਸਿਸ (Phimosis): ਇਹ ਇੱਕ ਅਸਮਰੱਥਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਗਰਤਵਚਾ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਵਾਪਸ ਖਿੱਚਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸ਼ੈਸ਼ਵ ਅਤੇ ਪੂਰਵ ਕਿਸ਼ੋਰਾਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਾਨਿਰਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ 10 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਲਗਭਗ 8 % ਮੁੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਰੀਟੀਸ਼ ਮੇਡੀਕਲ ਏਸੋਸਿਏਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦੇ ਲਈ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਉਪਚਾਰ (ਸਟੇਰਾਇਡ ਕਰੀਮ, ਹੱਥ ਵਲੋਂ ਪਿੱਛੇ ਖੀਂਚਨਾ) ਕਰਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

&lt;br /&gt;ਟੇਢਾਪਣ ਜਾਂ ਟੇੜਾਪਨ: ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਹੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸ਼ਿਸ਼ਨੋਂ ਵਿੱਚ ਟੇਢਾਪਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ (ਉੱਤੇ, ਹੇਠਾਂ, ਅਦਾਵਾਂ, ਖੱਬੇ) ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਹ ਵਕਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਦੇ ਸੰਭੋਗ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਆਡੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। 30° ਤੱਕ ਦੀ ਟੇਢਾਪਣ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚਿਕਿਤਸਾ ਉਪਚਾਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤਦ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ 45° ਵਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਪਿਅਰਾਨੀ ਰੋਗ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਟੇੜਾਪਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ==
[[ਯੋਨੀ]]

{{ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ}}

https://m.youtube.com/watch?v=KmNAwK_GwBs
http://punjabipedia.org/topic.aspx?txt=ਵੀਰਜ
http://www.veerpunjab.com/page.php?id=208&amp;t=m
https://www.reddit.com/r/NoFap/

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ]]

&lt;!-- interwiki --&gt;</text>
      <sha1>m7jkurfmuqwq2izyef4de15num5p5r7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>14787</id>
    <revision>
      <id>608788</id>
      <parentid>608712</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:54:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Gaurav Jhammat</username>
        <id>7070</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਟਿੱਪਣੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39074" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
	
[[File:Wikimedians at kotkapura 20.JPG|270px|thumb|ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ]]
 &lt;div style=&quot;background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:0em 0 1em 1em; padding:4px; width:270px;&quot;&gt;
&lt;big&gt;&lt;center&gt;'''ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ:'''&lt;/center&gt;&lt;/big&gt;
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੁਆਗਤ]] ― ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ]] ― ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ।
* [[ਮਦਦ:ਸਮੱਗਰੀ]] ― ਮਦਦ ਲਈ।
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ]] ― ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਬੇਨਤੀਆਂ
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਮੁੱਖ ਫਰਮੇ]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ|ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਫ਼ੇ]]

ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਕੜੀਆਂ -
*[[:en:Wikipedia:Community Portal|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਸੱਥ]]
*[[:m:|ਮੈਟਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ]]।
&lt;/div&gt;
{| class=&quot;infobox&quot; width=&quot;280px&quot;
|- align=&quot;center&quot;
| [[File:Replacement filing cabinet.svg|100px|Archive]]
'''ਸੱਥ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ:'''
|- align=&quot;center&quot;
| [[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 1|1]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 2|2]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 3|3]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 4|4]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 5|5]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 6|6]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 7|7]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 8|8]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 9|9]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 10|10]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 11|11]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 12|12]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 13|13]]{{h.}}&lt;br/&gt;[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 14|14]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 15|15]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 16|16]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 17|17]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 18|18]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 19|19]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 20|20]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 21|21]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 22|22]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 23|23]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 24|24]]
{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 25|25]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 26|26]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 27|27]]{{h.}}[[/ਪੁਰਾਣੀ ਚਰਚਾ 28|28]]{{h.}}
|}

== ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਕੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਬਾਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਅਪਡੇਟ ਦਿੰਦੇ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ 28/29 ਮਈ ਇਸ ਹਫ਼ਤੇ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ/ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇੱਕ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੇ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':
* ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ final meeting - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu]]
* Wikimedia Berlin Summit ਵਿੱਚ Punjabi Wikimedia User Group ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]
* Wikimania 2022 ਬਾਰੇ ਅਪਡੇਟ - - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill]]

ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:52, 25 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ === 


== ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ==

ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ ਦਵਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਰੂਪਾ ਵਿਖੇ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਸਕੈਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਓਹਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ(ਹਰਦਰਸ਼ਨ) ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪਦਾ ਨਾਮ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਬੰਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਣਾ ਕੇ CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਗ੍ਰਾੰਟ ਲਈ ਵੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ। ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਹੈ ਤਾਂ &lt;nowiki&gt;{{support}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿੱਖ ਕੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।--[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt; 14:13, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
====ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਲਈ====
*[[File:Hardarshan.gif|frameless|link=User:Benipal hardarshan]]&lt;sup&gt;[[User talk:Benipal hardarshan|Talk]]&lt;/sup&gt;
* [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)

====CIS-A2K ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਲਈ ਸਮਰਥਨ====
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:25, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
#{{support}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:48, 31 ਮਈ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:20, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01 :20, 9 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਸਿਰਸਾ ਵਿਖੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ==

ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੌਟਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿਰਸਾ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਅੱਜ 29 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ [[User: Manpreetsir|Manpreetsir]] ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਚੌਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਲਗਾਈ ਗਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 14 ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੇ ਮੈਟਾ ਪੇਜ ਦਾ ਲਿੰਕ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Workshop_at_Village_Chautala,_Sirsa#Discussion_On_VP| ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਇਹ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਲੀਕੀ ਗਈ। ਅਗਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਉਮੀਦ ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਹੇਗੀ। 
ਧੰਨਵਾਦ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:35, 29 ਮਈ 2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀ ===

== ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ 2022 ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ (2022) ਦਾ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਆਨਲਾਈਨ ਹੋਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਾਂਟ ਵੀ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ [https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimania_2022/Scholarships/Punjabi_Wikimedians ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਖਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰਥਨ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਓ ਜੀ ਅਤੇ ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਲਈ ਟਿੱਪਣੀ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਸਮਰਥਨ/ਵਿਰੋਧ===
# {{support}} [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:27, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurtej Chauhan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:41, 2 ਜੂਨ 2022 (UTC)
#{{ss}} ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪੂਰੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਵੈਂਟ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਵੇਗਾ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:03, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

===ਟਿੱਪਣੀਆਂ===

* ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੱਧਰ ਦੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੋਰ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੈਠਕ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਹੈ? ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ? ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ? ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਕੀ ਯੋਗਤਾ ਹੋਏਗੀ? ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸਟੀਕ ਜਵਾਬਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ। ਕਾਹਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ। ਰੈਪਿਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਹਰ ਵਕਤ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਪਾਂ ਅੱਧ-ਪੱਕੇ ਪਲੈਨ ਨਾ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਰਹੇਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:04, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)
* ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਸੱਤਦੀਪ, ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਏਜੰਡਾ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਾਪਿਸ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਪ੍ਰਪਾਜ਼ਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦੇਨੀ ਹਾਂ ਜੋ ਇਸੇ ਮਹੀਨੇ 15 ਜੂਨ ਤੱਕ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰੀਕਾਂ 'ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਵੈਂਟ movement stategy ਵਰਗੇ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਧੰਨਵਾਦ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:06, 3 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=18069678 --&gt;


==ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਸਭ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਤਰੀਖ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਆਡੀਓਬੁਕਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ, ਵਿਕੀਮੇਨੀਆ ਬਰਲਿਨ ਸਮਿਟ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਜਰ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਕਾਫੀ ਕੁਛ ਸੀ  ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਪਾਂ ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਈਵੈਂਟ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕਰਾਂਗੇ। ਆਪਣੀ ਇਸ ਮਹੀਨਾਵਾਰ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦਿਆਂ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ 26 ਜੂਨ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 5 ਤੋਂ 6 ਵਜੇ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਦਸੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਂਝਾ ਸਮਾਂ ਮਿੱਥ ਸਕੀਏ। ਹੇਠਾਂ ਮੀਟਿੰਗ 'ਚ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹੋ।

'''ਵਿਸ਼ੇ''':

*ਵਿਕੀਸੋਰਸ ਉੱਪਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੈਲੀਡੇਸ਼ਨ ਸੰਬੰਧੀ 
*ਟਰਾਂਸਕਲੂਜ਼ਨ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ
*ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਬਾਰੇ ਸੂਚਨਾ


ਕਿਰਪਾ ਆਪਣੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਵੋ ਜੀ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagvir Kaur|Jagvir Kaur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagvir Kaur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 9:21, 17 ਜੂਨ  2022 (UTC)
=== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ===
# ਸਹਿਮਤ ਜੀ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਬੈਠਕ ਦਾ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਬੱਬ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਿਹਾ। ਧੰਨਵਾਦ ਜਗਵੀਰ ਜੀ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:46, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਸ ਦਾ contact person ਹੋਣ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। [[meta:Punjabi Wikimedians|Punjabi Wikimedians]] ਦਾ contact person ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਸੁਨੇਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਨੇਹੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੱਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪਹੁੰਚਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਰੁਝੇਵੇਂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੇ ਸਰਗਰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਨਾਂ contact person ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹਟਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ contact person add ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ {{ping|Nitesh Gill}} {{ping|Manavpreet Kaur}} ਅਤੇ {{ping|Charan Gill}} ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ contact persons ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਧੰਨਵਾਦ। &lt;font color=&quot;green&quot; face=&quot;Segoe Script&quot; size=&quot;4&quot;&gt;&lt;b&gt; [[User:Satpal Dandiwal|Satpal Dandiwal]] &lt;/b&gt;&lt;/font&gt;&lt;sup&gt;&lt;font face=&quot;Andalus&quot;&gt; ([[User talk:Satpal Dandiwal|talk]]) &amp;#124;[[Special:Contributions/Satpal Dandiwal|Contribs]])&lt;/font&gt;&lt;/sup&gt; 16:31, 17 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ==

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਕੀ ਲਵਸ ਲਿਟਰੇਚਰ ਨਾਂ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨਿਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ 1 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੋਂ 31 ਜੁਲਾਈ 2022 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗੀ। ਉਂਝ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਉਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਮਿਆਰ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀਮਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਆਪ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੋਗੇ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਬਾਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80_%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%B8_%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%9A%E0%A8%B0_2022 [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:49, 19 ਜੂਨ 2022 (UTC)

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

CIS-A2K announced June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:19, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ,

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਠੀਕ ਹੋਵੋਂਗੇ। ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਅਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਆਨਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਈਵੈਂਟਾ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕੀਸਰੋਤ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੀ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੀ ਫਾਲੋ-ਅਪ ਮੀਟਿੰਗ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ request ਉਪਰ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:36, 12 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

=== ਟਿੱਪਣੀ ===
# ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਕਿਹੜੀ ਤਰੀਕ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨੀ ਹੈ ਜੀ? ਜਗਵੀਰ ਕੋਰ
:::[[User:Jagvir Kaur|ਜਗਵੀਰ ਜੀ]], ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 30 ਤਰੀਕ(ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ) ਨੂੰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
# ਬਹੁਤ-ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]], ਇਸ ਦੀ ਪਹਿਲ ਕਰਨ ਲਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਆਫਲਾਈਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸੰਪਾਦਨ ਸੰਬੰਧੀ ਗਤਿਵਿਧਿਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਕੁਝ ਮੁੱਦਿਆ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਰੁਰ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ  ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੈ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nitesh Gill|Nitesh Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nitesh Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:34, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਰਾਜਦੀਪ ਜੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਫਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Jagseer S Sidhu|Jagseer S Sidhu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jagseer S Sidhu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:07, 15 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
# {{support}} ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਤਾਰੀਖ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਥਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵਿਉਂਤਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੱਸ ਦੇਵੋ ਜੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:18, 17 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)
:::[[User:Mulkh Singh|ਮੁਲਖ ਜੀ]], 30 ਤਰੀਕ ਦਿਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਪਟਿਆਲੇ ਵਿਖੇ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਬਾਕੀ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਆਪਾਂ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੋ ਸਮਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਹੀ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Rajdeep ghuman|Rajdeep ghuman]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Rajdeep ghuman|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 
# ਆਫਲਾਇਨ ਮੀਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਕ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਗਾ। ਪਟਿਆਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ 'ਕਿਲਾ ਮੁਬਾਰਕ' ਸੰਬੰਧੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੋਟੋ ਅਤੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਨਾਮਾਤਰ ਹਨ। ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਂਝ ਇਸ ਥਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਫੋਟੋ ਤੇ ਵੀਡੀਓਗਰਾਫੀ ਮਨਾਂ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਹੱਥ ਲਿਖਿਤ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਸਰਦਾਰ ਸਿਮਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੋ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੀਟਿੰਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਟਿਆਲੇ ਇਸ ਥਾਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀਏ। ਸਿਮਰ ਜੀ ਇਸ ਫੋਟੋਵਾਕ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਕਿਲੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇਣਗੇ। ਕਿਲੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== Board of Trustees - Affiliate Voting Results ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Announcing the six candidates for the 2022 Board of Trustees election}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear community members,

'''The Affiliate voting process has concluded.''' Representatives from each Affiliate organization learned about the candidates by reading candidates’ statements, reviewing candidates’ answers to questions, and considering the candidates’ ratings provided by the Analysis Committee. The shortlisted 2022 Board of Trustees candidates are:

* Tobechukwu Precious Friday ([[User:Tochiprecious|Tochiprecious]])
* Farah Jack Mustaklem ([[User:Fjmustak|Fjmustak]])
* Shani Evenstein Sigalov ([[User:Esh77|Esh77]])
* Kunal Mehta ([[User:Legoktm|Legoktm]])
* Michał Buczyński ([[User:Aegis Maelstrom|Aegis Maelstrom]])
* Mike Peel ([[User:Mike Peel|Mike Peel]])

See more information about the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Results|Results]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Stats|Statistics]] of this election.

Please take a moment to appreciate the Affiliate representatives and Analysis Committee members for taking part in this process and helping to grow the Board of Trustees in capacity and diversity. Thank you for your participation.

'''The next part of the Board election process is the community voting period.'''  View the  election timeline [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022#Timeline| here]]. To prepare for the community voting period, there are several things community members can engage with, in the following ways:

* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Read candidates’ statements]] and read the candidates’ answers to the questions posed by the Affiliate Representatives.
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Questions_for_Candidates|Propose and select the 6 questions for candidates to answer during their video Q&amp;A]].
* See the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Candidates|Analysis Committee’s ratings of candidates on each candidate’s statement]].
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Community Voting/Election Compass|Propose statements for the Election Compass]] voters can use to find which candidates best fit their principles.
* Encourage others in your community to take part in the election.

Regards,

Movement Strategy and Governance

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:CSinha (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:59, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>roomxemqlczhx0fel6z9smcw7xx1w88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19373</id>
    <revision>
      <id>608721</id>
      <parentid>589543</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T12:07:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Coat_of_Arms_of_Norfolk_Island.svg with [[File:Coat_of_arms_of_Norfolk_Island.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error)).</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4618" xml:space="preserve">{{Infobox Country
|native_name = ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ&lt;br/&gt;''Norfuk Ailen.''
|conventional_long_name = ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ ਦਾ ਰਾਜਖੇਤਰ
|common_name = ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ
|image_flag = Flag of Norfolk Island.svg|125px
|image_coat = Coat of arms of Norfolk Island.svg|110px
|image_map = Norfolk Island on the globe (Polynesia centered).svg|290px
|national_motto = &quot;Inasmuch&quot;
|national_anthem = ''[[ਰੱਬ ਰਾਣੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰੇ]]'' &lt;small&gt;(ਅਧਿਕਾਰਕ)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;ਪਿਟਕੇਰਨ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਗੀਤ
|official_languages = [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]&lt;br/&gt;[[ਨੋਰਫ਼ੂਕ ਭਾਸ਼ਾ|ਨੋਰਫ਼ੂਕ]]&lt;ref&gt;''[[The Dominion Post (Wellington)|The Dominion Post]]'', 21 April 2005 (page B3)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''[[The Daily Telegraph]]'', [http://www.telegraph.co.uk/expat/4195917/Save-our-dialect-say-Bounty-islanders.html Save our dialect, say Bounty islanders], retrieved 6 April 2007&lt;/ref&gt;
|demonym = ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂਵਾਸੀ&lt;ref name=&quot;demonym&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nf.html#CollapsiblePanel1_People|title=CIA - The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|date=2012-10-16|accessdate=2012-10-27|archive-date=2015-07-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20150703173849/https://www.cia.gov/Library/publications/the-world-factbook/geos/nf.html#CollapsiblePanel1_People|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
|capital = [[ਕਿੰਗਸਟਨ, ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ|ਕਿੰਗਸਟਨ]]

|largest_city = [[ਬਰਨਟ ਪਾਈਨ]]
|government_type = ਸਵੈ-ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਰਾਜਖੇਤਰ
|leader_title1 = ਮਹਾਰਾਣੀ
|leader_name1 = ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਦੂਜੀ
|leader_title2 = ਪ੍ਰਬੰਧਕ
|leader_name2 = ਨੀਲ ਪੋਪ
|leader_title3 = ਮੁੱਖ-ਮੰਤਰੀ
|leader_name3 = ਡੇਵਿਡ ਬਫ਼ਟ
|sovereignty_type = ਸਵੈ-ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਰਾਜਖੇਤਰ
|established_event1 = {{nowrap|ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ ਅਧੀਨਿਯਮ}}
|established_date1 = 1979
|area_rank = 227ਵਾਂ
|area_magnitude = 1 E7
|area_km2 = 34.6
|area_sq_mi = 13.3
|percent_water = ਨਾਂ-ਮਾਤਰ
|population_estimate = |population_estimate_rank = |population_estimate_year = 
|population_census = 2,302
|population_census_year = 2011
|population_density_km2 = 61.9
|population_density_sq_mi = 161
|population_density_rank = 
|GDP_PPP = |GDP_PPP_rank = |GDP_PPP_year = |GDP_PPP_per_capita = |GDP_PPP_per_capita_rank = 
|HDI = |HDI_rank = |HDI_year = |HDI_category = 
|currency = ਆਸਟਰੇਲੀਆਈ ਡਾਲਰ
|currency_code = AUD
|country_code = 
|time_zone = {{nowrap|NFT (ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ ਸਮਾਂ)}}
|utc_offset = +11:30
|time_zone_DST = 
|utc_offset_DST = 
|cctld = .nf
|drives_on = ਖੱਬੇ
|calling_code = 672
}}

'''ਨਾਰਫ਼ੋਕ ਟਾਪੂ''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Norfolk Island.ogg|ˈ|n|ɔr|f|ə|k|_|ˈ|aɪ|l|ən|d}}; [[ਨੋਰਫ਼ੂਕ ਭਾਸ਼ਾ|ਨੋਰਫ਼ੂਕ]]: ''Norfuk Ailen'') [[ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ]] ਵਿੱਚ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]], [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਅਤੇ [[ਨਿਊ ਕੈਲੇਡੋਨੀਆ]] ([[ਫ਼ਰਾਂਸ]]) ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਟਾਪੂ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ-ਦੀਪੀ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਈਵਾਨ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ 1,412 ਕਿ.ਮੀ. ਸਿੱਧਾ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਅਤੇ [[ਲਾਰਡ ਹੋਵੇ ਟਾਪੂ]] ਤੋਂ 900 ਕਿ.ਮੀ. (560 ਮੀਲ) ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਟਾਪੂ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਵੈ-ਸਰਕਾਰੀ ਹੱਕ ਮਾਣਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਟਾਪੂਆਂ ਸਮੇਤ ਇਹ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਓਸ਼ੇਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼}}
{{ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਖੇਤਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਓਸ਼ੇਨੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਰਾਜਖੇਤਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੁਥਾਜ ਦੇਸ਼]]</text>
      <sha1>5n1iy0u5xbozgai4v8w5g580606qutj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>28888</id>
    <revision>
      <id>608740</id>
      <parentid>608680</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਬਿਹਾਰ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49594" xml:space="preserve">ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। 

== ਪੰਜਾਬ ==

=== ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ===
[[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟੱਲ ਰਾਏ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਜੀ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬਕਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਿਬੇਕਸਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਹਰਟਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ '|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਮਹਿਲ|ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਗੁਰੂ ਕੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ]]
* [[ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ(ਸੰਤੋਖਸਰ)|ਸੰਤੋਖਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੋਭਾ ਭਾਈ ਸਾਲ੍ਹੋ ਜੀ]] 
* [[ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੌਲਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੋਹਗੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਦੀਵਾਨ ਅਸਥਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸਥਾਨ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਲਾਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੂੰ) ਦੇ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇਤਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਨ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ [[ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਰਾਗੜੀ ਸਾਹਿਬ, ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਤੂਤ ਸਾਹਿਬ]] ਜਸਪਾਲ ਨਗਰ ਐਸਡਬਲਿਊ ਰੋਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ, ਪਿੰਡ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]          
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਪਿੰਡ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਸੰਪ੍ਰਦਾਯ - ਭਿੰਡਰਾਂ)

=== '''ਤਰਨਤਾਰਨ''' ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਝੂਲਣੇ ਮਹਿਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ|ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਤਰਨਤਾਰਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁਢਾ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]]

=== ਸੰਗਰੂਰ ===
[[ਸੰਗਰੂਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਿਆਨਾ ਸਾਹਿਬ]] 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰ ਸਾਗਰ, ਸਾਹਿਬ]] ਮਸਤੂਆਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਤਰਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ ਕੁਨਰਾਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੈਮਬੋਵਾਲ ਸਾਹਿਬ ਲੌਂਗੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁੱਲੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕੋਈ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘ ਬਾਲੀਆਂ, ਸੰਗਰੂਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ, ਮੂਲੋਵਾਲ]], ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਮਿਠਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਮੂਲੋਵਾਲ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਰਾਜੋਮਾਜਰਾ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਜਹਾਂਗੀਰ, ਸੰਗਰੂਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਝਾੜੋਂ - ਹੀਰੋ, ਚੀਮਾ, ਸੁਨਾਮ, ਸੰਗਰੂਰ

=== ਬਰਨਾਲਾ ===
[[ਬਰਨਾਲਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਪੱਕਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਕਾਚਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਹੰਢਿਆਇਆ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੜੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਹੰਢਿਆਇਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਢਿਲਵਾਂ
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਸੇਖਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਫਰਵਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਮਾਹਲ ਕਲਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ, ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ (ਬਾਹਮਣੀਆ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਵੱਡਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ]], ਪਿੰਡ ਗਹਿਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ [[ਸੋਹੀਆਣਾ]] ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਨੌਵੀਂ, ਪਿੰਡ [[ਧੌਲਾ]]

=== ਮਾਨਸਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੂਲੀਸਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਮੋਗਾ ===

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਰੋਲੀ ਭਾਈ ਕੀ]] 

=== ਬਠਿੰਡਾ ===
[[ਬਠਿੰਡਾ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ: 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤਾ ਭਾਈ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰੂਪਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੱਕ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਕੇ (ਕੋਠੇ-ਗੁਰੂ)]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਮਹਿਰਾਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਨਥਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਜੀ ਰਤਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਪੱਕਾ ਕਲਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਾਜਾਕ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਬੀੜ ਬਹਿਮਨ]]

=== ਫਰੀਦਕੋਟ ===
[[ਫਰੀਦਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਫਰੀਦਕੋਟ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੰਗਸਰ]], ਜੈਤੋ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕੀ ਢਾਬ, ਪੁਲੀਟੀਕਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਬਰਗਾੜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਬੂ ਮਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੰਡ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ,
* [[ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਈ ਗੋਦੜੀ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ===
ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਿਠਾ ਟਿਵਾਣਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰੀਆਂਵਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਮੰਝ ਜੀ ਸਾਹਿਬ, ਕੰਗਮਾਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਜ਼ਾਹਰਾ ਜ਼ਹੂਰ, ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹੀਰਾਂ

=== ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ===
[[ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਰ ਬਜ਼ੀਦਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਹਿਨ ਸਾਹਿਬ ਸੱਚੀ ਮੰਜੀ]]

=== ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ===
[[ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਅਚਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਬਾਰਾਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਜਲੰਧਰ ===
[[ਜਲੰਧਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੌ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪੰਜਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ|ਸੰਗ ਢੇਸੀਆਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥੰਮ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਿਲ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਗਹਲਰੀ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੱਲ੍ਹਣ ਸਾਹਿਬ

=== ਨਕੋਦਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਹਸਪਤਾਲ ਸੜਕ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮਹਿਤਪੁਰ ਅੱਡਾ ਨਕੋਦਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਮਾਲੜੀ ਸਾਹਿਬ (ਨਕੋਦਰ)

=== ਰੂਪਨਗਰ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕਮਲ, [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ Patalਪੁਰi, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ : - ਕੋਟਲਾ ਨਿਹੰਗ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਮਰਨਾਥ ਜੀ, ਪਿੰਡ : - ਬਿੰਦਰਖ, ਰੂਪਨਗਰ
* ਵਿਰਾਸਤ - ਏ- ਖਾਲਸਾ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ (ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਜੀ - ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ

=== ਸਰਹੰਦ ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋਤੀ ਸਵਰੂਪ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਸਾਹਮਣੇ

=== ਕਪੂਰਥਲਾ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਖਚੈਨਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਸਟੇਟ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਬਲੇਰ ਖਾਨ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ]]

=== ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੱਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਠੜੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਜੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮਤਾ ਜੀ]]

=== ਲੁਧਿਆਣਾ ===
* [[ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਨੋਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਮੱਲ੍ਹਾ]]
* [[ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲਮਗੀਰ]]
* [[ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਹਿਦੇਆਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਮਸਰ ਰਾੜਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ 'ਚੇਲਾ' ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਨ ਨਬੀ ਖਾਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸਰ, ਕਾਊਂਕੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਟਾਣਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਹੇਹਰਾਂ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਲਾਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਏਕੋਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਸਰ ਚਕਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੋੜਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂਸਰ ਸੁਧਾਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਮੰਡਿਆਣੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਥਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਇਯਾਲੀ ਕਲਾਂ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਠੱਕਰਵਾਲ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ ਰਤਨ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ ਚਮਿੰਡਾ]]

*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਜਗਰਾਉ, ਲੁਧਿਆਣਾ (ਬਾਬਾ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ)]]

=== ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ (ਮੁਹਾਲੀ) ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਬ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 8, ਮੋਹਾਲੀ]] 
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਬਿਆ ਵਾਲੇ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਾ ਧੰਨ ਸਾਹਿਬ, ਫੇਜ - 3B2, ਮੋਹਾਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਸੋਹਾਣਾ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਧੰਨਾ ਜੀ ਫੇਸ 8]]
*[[ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ]]
*[[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਹੀਦਾ ਢੱਕੀ ਸਾਹਿਬ ਸੈਕਟਰ 82]]

=== ਨੰਗਲ ===
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਭੋਰੇ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਪਟਿਆਲਾ ===
* ਚੌਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਰਾਮਕਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪਟਿਆਲਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਅਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ]], [[ਨਾਭਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਹਾਦਰਗੜ੍ਹ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਭਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੇਲ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੋਤੀ ਬਾਗ਼ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਬਾਬਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ]]

=== ਰੋਪੜ ===
[[ਤਸਵੀਰ:ਸਤਲੁਜ S058.jpg| ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ Tibi ਸਾਹਿਬ ਨਦੀ [[ਸਤਲੁਜ]] [[ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ|thumb|ਰੋਪੜ]]|link=Special:FilePath/ਸਤਲੁਜ_S058.jpg]]
[[ਤਸਵੀਰ:outside.jpg|thumb|ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ enterance|ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹੈ|link=Special:FilePath/Outside.jpg_ਤੱਕ_ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_enterance]]
[[ਤਸਵੀਰ:ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ inside.jpg| ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਮੁੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|link=Special:FilePath/ਸ਼੍ਰੀ_ਟਿੱਬੀ_ਸਾਹਿਬ_ਗੁਰਦੁਆਰਾ_inside.jpg]]
 
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭੱਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੜ੍ਹੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕਤਲਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਰਵਾਰ ਵਿਛੋੜਾ]]
* [[ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ#ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸੋਲਖੀਆਂ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾਨਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਸ਼ ਮਹਿਲ ਸਾਹਿਬ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ]]

=== ਸ਼੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ===
ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਮੁਕਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਿੱਬੀ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਨ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤੰਬੂ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵਾਂ ਜੀ 
* ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੰਗੀਠਾ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਕਾਬਸਰ ਸਾਹਿਬ
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਸਾਹਿਬ 
*ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਕਾ ਖੂਹ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ 

=== ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ) ===
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ  ਟਾਹਲੀ ਸਾਹਿਬ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, ਉੜਾਪੜ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਸਾਹਿਬ, ਹਕੀਮਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ,  ਜੀਂਦੋਵਾਲ, ਬੰਗਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਪਲਾਹ, ਸੋਤਰਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੰਡਾ ਸਾਹਿਬ, ਸੰਧਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਿੱਖ, ਹਿਆਲਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਗੁਰਦਿੱਤਾ ਜੀ, ਚਾਂਦਪੁਰ ਰੁੜਕੀ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)]]

=== ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ===
[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ:

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੂਨੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ]], ਮਨੀਮਾਜਰਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ]], ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੈਨਵੀਨ ਪ੍ਰਤਖ]], ਸੈਕਟਰ - 12, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ]], ਸੈਕਟਰ - 8, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ]], ਸੈਕਟਰ - 34, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ,

== ਅਸਾਮ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਰਛਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ]], ਧੁਬਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾਜੀ, ਚਪਾਰਮੁਖ, ਨਾਗਾਓਂ, ਅਸਾਮ

== ਸਿੱਕਿਮ ==

* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਲਾਮਾ]] 

== ਬਿਹਾਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]]
* ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ]], [[ਪਟਨਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਘਈ ਘਾਟ]], ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਾਂਡੀ ਸਾਹਿਬ - ਪਟਨਾ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪਟਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲ ਲੀਲਾ ਮੈਨੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਕਸਾਲ ਸੰਗਤ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਾਗ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਾਚਾ ਫਗੂ ਮਲ - ਸਾਸਾਰਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕੀ ਸੰਗਤ – ਮੁੰਗੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ - ਗਯਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਚੌਕੀ - ਭਾਗਲਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ - ਲਕਸ਼ਮੀਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖੰਭਾ ਪਾਕਾ - ਨੇੜੇ ਦੇ ਟਾਂਡਾ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮੋਲਾਰਬੰਦ, ਬਦਰਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਆਦਰਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਕੰਪੈਰੇਟਿਵ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪਾਰਕ, ਖਾਨਪੁਰ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460

== ਗੁਜਰਾਤ ==
ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ ਓਧਵ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਨੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
ਈਐਮਈ ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਫੌਜ) (ਵਡੋਦਰਾ)
ਏਅਰਫੋਰਸ ਮਾਕੁਰਪੁਰਾ 'ਤੇ * ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਸੂਰਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਧਾਮ, ਥਲਤੇਜ਼ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਰਸਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਇਸਨਪੁਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮਣੀਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਸਾਹੇਬਜੀ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਨਗਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦੁਧੇਸ਼ਵਰ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੀ - ਵਾਰਡ, ਸਰਦਾਰ ਨਗਰ, ਨਰੋਦਾ (ਆਮੇਡਬੈਡ ਤੱਕ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਜਕੋਟ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਰੀ ਲਖਪਤਸਾਹਿਬ, ਪੋਰਟਲਖਪਤ (ਕੱਛ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਬਏਤ ਦਵਾਰਕਾ (ਦਵਾਰਕਾ, ਗੁਜਰਾਤ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ, ਤਰਸਾਲੀ (ਵਡੋਦਰਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛਾਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰੁਚ

== ਹਰਿਆਣਾ ==
* ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦਪੁਰਾ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਬਾਗ ਅੰਬਾਲਾ
* ਲਖਨੌਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬਾਲਾ
* ਸੀਸਗੰਜ ਸਾਹਿਬ, [[ਅੰਬਾਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਤਿਸੰਗ ਸਾਹਿਬ - ਅੰਬਾਲਾ
* ਪੰਜੋਖੜਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੈਂਦਸਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭਾਨੋਖੇੜੇ ਅੰਬਾਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡੇਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਸੰਧ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਾਸਟ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿੰਜੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਪਿਹੋਵਾ
* [[ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਢਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਪੰਚਕੂਲਾ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ, [[ਕਰਨਾਲ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਪਾਲ ਮੋਚਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 - ਜਗਾਧਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਿੰਮ ਸਾਹਿਬ, ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੌੜਾ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਸਾਇਨਾ ਸਦਨ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਰੋਹਤਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ – ਸੁਲਹਾਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਰਦੋਨ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 9ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੇਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਧ ਬਟੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਘਾਟ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਰਮਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ - ਚੋਰਮਾਰ ਖੇੜਾ ਸਿਰਸਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਸਾਹਿਬ ਜੀ - ਪਾਰਥ ਪਲਾਟ - ਚੀਕਾ - ਕੈਥਲ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੋਹਣਾ (ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਗੁੜਗਾਂਵਾਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ NIT ਕੋਈ -5 ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿਲ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ, ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਰਸਾ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸਿਰਸਾ

== ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਮਨੀਕਰਨ#ਮਨੀਕਰਨ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ|ਮਨੀਕਰਨ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੋਂਟਾ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਗਾਣੀ ਸਾਹਿਬ]] ਜਿਲਾ [[ਸਿਰਮੌਰ]]
* [[ਚੈਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਜਿਲਾ [[ਸੋਲਨ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਦਸਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ -, ਨਦੌਣ ਜਿਲਾ ਕਾਂਗੜਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ
* ਰਵਾਲਸਰ ਜਿਲਾ ਮੰਡੀ ਮਨੀਕਰਨ ਜਿਲਾ ਕੁੱਲੂ
* [[ਬੜੂ ਸਾਹਿਬ]], ਜਿਲਾ ਸਿਰਮੌਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਸਾਹਿਬ - ਮੰਡੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ - ਨਾਹਨ
* ਗੁਰੂ ਕਾ ਲਾਹੌਰ - ਬਿਲਾਸਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਪਥਰ ਸਾਹਿਬ, (ਲੇਹ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂਕੋਠਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ - ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੰਡੀ
== ਕਰਨਾਟਕ ==
[[ਕਰਨਾਟਕ]] ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕ ਝੀਰਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਬਿਦਰ]]
ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ * [[ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ]], ਵੱਡਾ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਾਤਾ ਭਾਗੋ ਜੀ ਤਪੋਸਥਾਨ]], [[ਜਨਵਾੜਾ (ਬਿਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਕਰਨਾਟਕ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਨਮ ਅਸਥਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ]], [[ਬਿਦਰ ਕਰਨਾਟਕ]]

== ਕਸ਼ਮੀਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਛਟੀ ਪਾਦਸ਼ਾਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ &lt;ref&gt;[http://wwwangelfirecom/ca6/gurdwaraworld/kashmirhtml Angelfirecom ]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮਾਤਨ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ, ਪਿੰਡ ਬੀਗ ਬੀਆਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਲਾਮ ਪੁਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਠਾਰ੍ਹਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਬਾਰਾਮੂਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਰਨ ਅਸਥਾਨ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ - ਅਨੰਤਨਾਗ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਛੇਵੀਂ, ਪਿੰਡ ਰੈਣਾਵਾੜੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਥੇਰ ਸਾਹਿਬ, ਲੇਹ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬੰਗਾ ਸਾਹਿਬ, ਭਗਤ

== ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਬਹਾਦਰ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ]]
* [[ਤਖ਼ਤ ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨੰਦੇੜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੀਰਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਲ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਗੀਨਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਕਰ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਜਹਾਦ ਦਰਬਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦਧਾਮ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਨ ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨੰਦੇੜ

ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਤਿਗਨੇ ਨਗਰ, ਪੂਨਾ ਪੂਨਾ ਦਾਕੋਈ 1
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਕਲਬਾ ਦੇਵੀ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਦਾਦਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ (ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਮਾਤੁੰਗਾ ਮੱਧ - ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਖਾਰ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਧਨਪਠੋਹਰ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ਼ (ਵੈਸਟ), ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਮਲਾਡ, ਮੁੰਬਈ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾ, ਪੋਬਾਈ (ਹੀਰਾਨੰਦਾਨੀ) 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੈਗੋਰ ਨਗਰ, - ਵਿਖਰੋਲੀ ਈਸਟ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਚੌਕ, ਭਾਂਡੂਪ ਪੱਛਮ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਅਮਰ ਨਗਰ, - ਭਾਂਡੂਪ ਕੰਪਲੈਕਸ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ, ਆਗਰਾ ਰੋਡ – ਐਲ ਬੀ ਐਸ ਮਾਰਗ, ਮੁਲੁੰਡ ਪੱਛਮ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਯੂਥ ਸਰਕਲ - ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ 
* ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਮੁਲੁੰਡ ਕਲੋਨੀ (ਵੈਸਟ) ਮੁੰਬਈ - 82 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੀ ਬੀ ਰੋਡ, ਥਾਨੇ (ਪੱਛਮ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਮੈਰਤਾਨ ਪੂਰਬੀ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਹਾਈਵੇ ਥਾਨੇ (w)
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ]] &lt;ref&gt;[ http://wwwsachkhanddarbarwebscom/{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} ]&lt;/ref&gt;
ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ * ਸੁਪਰੀਮ ਕਸਲ
[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਵਾਸ਼ੀ, ਨਵੀ ਮੁੰਬਈ]

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਜੰਗਲ - (ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ), ਪੂਨਾ ਕੈਂਪ ਪੂਨਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਕਰੁਦੀ - ਪੂਨਾ (ਮੋਨ ਬਾਬਾ ਦਾ ਆਸ਼ਰਮ)

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੀਰਾ ਰੋਡ, ਮੁੰਬਈ &lt;ref&gt;[ http://wwwmira-roadcom/1_29_Gurdwara-Guru-nanak-Darbarhtml{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} mira - roadcom ]&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਮਬਾਗ - 4, ਕਲਿਆਣ (ਪੱਛਮ) - 421301]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ, ਸੰਗਤ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਉਲਹਾਸਨਗਰ, ਥਾਨੇ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸਥਾਨ ਭਾਈ ਦਇਆਸਿੰਘਜੀ, ਅਹਿਮਦਨਗਰ

* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਚਾਇਤੀ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ 
* ਰਾਓਲੀ ਕੈਂਪ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ (ਜੀਟੀਬੀ) ਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਦਰਬਾਰ, ਜੀਟੀਬੀ ਨਗਰ, ਮੁੰਬਈ

* ਸੱਚਖੰਡ ਦਰਬਾਰ - ਸੀਯੋਨ, ਐਨਆਰ ਗੁਰੂਕਿਰਪਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ
* ਖਾਲਸਾ ਸਭਾ – ਮਾਤੁੰਗਾ ਰੋਡ ਮਹਿੰਮ

== ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਤਲਾਮ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਹਮੀਦੀਆ ਰੋਡ, ਭੋਪਾਲ
* ਬਾਬਾ ਸਿਆਮਦਾਸ ਮਾਧਵਦਾਸ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਮੋਹਨ ਜਾਗਿਆਸੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੇਕਰੀ ਸਾਹਿਬ ਈਦਗਾਹ ਹਿੱਲਜ਼, ਭੋਪਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਦੀ ਛੋੜ, ਗਵਾਲਿਅਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਘਾਟ ਸੰਗਤ ਪਹਿਲੀ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ, ਬੁਰਹਾਨਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇਮਲੀ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੇਤਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜਯਾਵਦਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇਤਹਾਸਿਕ, ਹੋਸੰਗਾਬਾਦ ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗਵਾਰੀਘਾਟ ਸੰਗਤ, ਜਬਲਪੁਰ 
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਮਾਂਡਲਾ
* ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਧੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿਰੋਜਨੀ (ਜਿਲਾ - ਵਿਦਿਸ਼ਾ) ਐਮ ਪੀ
* ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਰੇਵਾ, ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਆਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਡਵੀਜਨਲ ਦੇਵਾਸ) ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਡਾਟਾ ਬੰਦੀ ਚੋਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲਾ)
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼)

== ਉੜੀਸਾ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੰਗੂ ਗਵਣਤ - ਪੁਰੀ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾਤਣ ਸਾਹਿਬ, ਕਟੱਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ – ਗਾਂਧੀ ਰੋਡ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਸੈਕਟਰ 18, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਵੇਦ ਵਿਆਸ, ਰੁੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ - ਸਿਵਲ ਟਾਊਨਸ਼ਿਪ, ਰੌੜਕੇਲਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਸੜਕ, ਖਰਿਆਰ ਸੜਕ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਰੋਡ, ਬਰਜਰਾਜਨਗਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਮੁੱਖ ਰੋਡ, ਝਾਰਸੂਗੁਡਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਆਰਤੀ ਸਾਹਿਬ - ਨੇੜੇ ਚਾਨਣ ਹਾਊਸ, ਪੁਰੀ

== ਰਾਜਸਥਾਨ ==
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਦੂਦਵਾਰਾ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਹਾਵਾ ਸਾਹਿਬ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ - ਪੁਸ਼ਕਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲਾਇਤ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੰਗਾ ਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਿਜੇਨਗਰ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਦੀਪਸਿੰਘ, ਸ਼੍ਰੀਗੰਗਾਨਗਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਰਾਣੀਬਾਜ਼ਾਰ ਬੀਕਾਨੇਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ, ਜੈਪੁਰ
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਜੈਤਸਰ, ਸੰਗਰੂਰ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੇਹਸਨ ਪਹਾੜੀ, ਜੋਰਹੇਦਾ, ਫੇਜ9818085601, 9910762460
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਤਿਸੰਗ ਸਭਾ, ਰਾਮਨਗਰ - ਨੰਦਪੁਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਪੁਰੀ, ਜੈਪੁਰ - 302019 (ਮੁਕੰਮਲ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ 12 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 04,30 ਘੰਟੇ - 05,45 ਘੰਟੇ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਭ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਹਨ : 9414061398)
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਲਿ, ਬੀਕਾਨੇਰ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਿਆਸ ਕਾਲੋਨੀ, ਬੀਕਾਨੇਰ

== ਉਤਰਾਖੰਡ ==
ਦੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ :
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਮੱਤਾ ਸਾਹਿਬ]], [[ਨਾਨਕਮੱਤਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੇਮ ਕੁੰਟ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਪੌੜੀ ਗੜਵਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਿਪਲੀ ਵਿੱਚ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਪਹਿਲੀ ,ਬਿਜੌਲੀ , ਪਿੰਡ ਬਿਜੌਲੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ 
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ , ਪਿੰਡ ਹਲੂਣੀ , ਜਿਲਾ ਪੋੜੀ ਗੜਵਾਲ
* ਸ਼੍ਰੀ ਰੀਠਾ ਮੀਠਾ ਸਾਹਿਬ

== ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾਹਰਨ ਦੁਖਨਿਵਾਰਨ, ਸਰਸਈਆ ਘਾਟ]] - [[ਕਾਨਪੁਰ]] &lt;ref&gt;http://kanpurcityliveblogspotin{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
* [[ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ - ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਵਾੜਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮਈ ਵੱਧ - ਆਗਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪੱਕਾ ਸੰਗਤ - ਅਲਾਹਾਬਾਦ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਬਰੇਲੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਮਾਡਲ ਕਸਬੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ, ਜਨਕਪੁਰੀ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨਗਰ, ਸੰਜੇ]] - ਬਰੇਲੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]] - ਪਿੰਡ, [[ਚੰਪਾਵਤ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦੁਪਿਹਰ ਦੇ]] ਪਿੰਡ - [[ਗੜ੍ਹਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੋਧੀਵਾਲਾ ਘਾਟ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - ਬਾਬਾਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਪੁਰi ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]] - [[ਟਾਂਡਾ, ਰਾਮਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - [[ਨਵਾਬਗੰਜ, ਬਰੇਲੀ|ਨਵਾਬਗੰਜ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਿੰਡ]] - ਕਾਸ਼ੀਪੁਰ,
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹਰਗੋਬਿੰਦਸਰ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ - ਨਵਾਬਗੰਜ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਸਿਕੰਦਰਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੜੀ ਸੰਗਤ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - [[ਵਾਰਾਣਸੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੌਵੀਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ]]
* [[ਛੋਟਾ ਮਿਰਜ਼ਪੁਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਸੰਗਤ]] - ਨੂੰ ਵਾਰਾਣਸੀ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਕਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]] - ਕਾਨਪੁਰ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਟੀ ਟੋਲਾ]] - [[ਇਟਾਵਾ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਤਪ ਅਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ]] - [[ਜੌਨੂਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਜੌਨੂਪੁਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਪਾਦੁਕਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 1 ਤੇ 9]]
* [[ਨਿਜ਼ਮਬਾਦ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ]] - [[ਅਯੁੱਧਿਆ]]
* ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਬੁੱਧ ਜੀ, [[ਲਖਨਊ]]

== [[ਮਥੁਰਾ]] ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੌ ਘਾਟ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭਾਈ ਦਾਰੇਮ ਸਿੰਘ ਹਸਤਿਨਾ ਸ਼੍ਰੀਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ (ਮੇਰਠ)]]

== ਨਾਨਕਮੱਤਾ ==
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਨਾਨਕ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਭੰਡਾਰਾ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਧ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਸਿਕਸਥ ਸਾਹਿਬ]] ਪਿੰਡ
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰੀਠਾ ਸਾਹਿਬ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਓਲੀ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ]]
* [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ]] [[ਹਲਦੌਰ]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>0ebzmavb0ulj3e30fuquavii5gbg3hy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਲਜੀਰੀਆ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>39296</id>
    <revision>
      <id>608784</id>
      <parentid>357608</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:31:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Amritbareta</username>
        <id>37537</id>
      </contributor>
      <comment>introduction about Algeria</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5805" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼]]
ਅਲਜੀਰੀਆ, ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲਜੀਰੀਆ ਦਾ ਪੀਪਲਜ਼ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਰੀਪਬਲਿਕ, ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਟਿਊਨੀਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹੈ; ਲੀਬੀਆ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰਬ ਵੱਲ; ਨਾਈਜਰ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ; ਮਾਲੀ, ਮੌਰੀਤਾਨੀਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਹਾਰਾ ਦੁਆਰਾ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ; ਮੋਰੋਕੋ ਦੁਆਰਾ ਪੱਛਮ ਵੱਲ; ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਭੂਮੱਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਰਾ। ਇਸਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੇ ਮਾਘਰੇਬ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਅਰਧ-ਸੁੱਕਾ ਭੂਗੋਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਬਾਦੀ ਉਪਜਾਊ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਹਾਰਾ ਦੱਖਣ ਦੇ ਭੂਗੋਲ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹੈ। ਅਲਜੀਰੀਆ 2,381,741 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (919,595 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦਸਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। 44 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਲਜੀਰੀਆ ਅਫਰੀਕਾ ਦਾ ਨੌਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ 32ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ ਅਲਜੀਅਰਸ ਹੈ, ਜੋ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਦੂਰ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਅਲਜੀਰੀਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਭਿਅਤਾਵਾਂ, ਸਾਮਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨੁਮਿਡੀਅਨ, ਫੋਨੀਸ਼ੀਅਨ, ਕਾਰਥਜੀਨੀਅਨ, ਰੋਮਨ, ਵੈਂਡਲ, ਬਿਜ਼ੰਤੀਨੀ, ਉਮਯਾਦ, ਅੱਬਾਸੀਡਸ, ਰੁਸਤਾਮੀਡਸ, ਇਦਰੀਸੀਡਸ, ਅਘਲਾਬਿਡਸ, ਫਾਤਿਮਿਡਜ਼, ਜ਼ੀਰੀਡਸ, ਹਮਾਦਿਦਸ, ਅਲਮੋਰਦਸਾਨੀ, ਅਲਮੋਰਦਸਾਨੀ, ਅਲਮੋਰਦਸਾਨੀ, ਸਪਾਈਮਡਸ। , ਓਟੋਮੈਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਾਮਰਾਜ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਅਰਬ-ਬਰਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਬਰਬਰ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਫ੍ਰੈਂਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਲਜੀਰੀਅਨ ਅਰਬੀ ਹੈ।

ਅਲਜੀਰੀਆ ਇੱਕ ਅਰਧ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਗਣਰਾਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 58 ਸੂਬੇ ਅਤੇ 1,541 ਕਮਿਊਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਗਲੋਬਲ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਧ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਲ ਸਾਰੇ ਗੈਰ-ਟਾਪੂ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਊਰਜਾ ਨਿਰਯਾਤ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਕੋਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸੋਲ੍ਹਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇਲ ਭੰਡਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਦਾ ਨੌਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਸੋਨਾਟਰਾਚ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੇਲ ਕੰਪਨੀ, ਅਫਰੀਕਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੰਪਨੀ ਹੈ, ਜੋ ਯੂਰਪ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਦੀ ਫੌਜ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੱਖਿਆ ਬਜਟ ਹੈ। ਇਹ ਅਫਰੀਕਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਅਰਬ ਲੀਗ, ਓ.ਆਈ.ਸੀ., ਓਪੇਕ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਅਤੇ ਅਰਬ ਮਗਰੇਬ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਹੈ।

*</text>
      <sha1>9ikaa5ctxh5yf4j3nhpyakhw1fumgf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਗੋਲਾ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>39297</id>
    <revision>
      <id>608785</id>
      <parentid>357609</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Amritbareta</username>
        <id>37537</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7493" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼]]
ਅੰਗੋਲਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਗੋਲਾ ਗਣਰਾਜ (ਪੁਰਤਗਾਲੀ: República de Angola), ਮੱਧ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਦੇ ਸਥਾਨ ਕਾਰਨ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ (ਦੋਵੇਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ) ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲੁਸੋਫੋਨ (ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਾ) ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸੱਤਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਨਾਮੀਬੀਆ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗੋ ਦਾ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ, ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ੈਂਬੀਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੰਗੋਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਐਕਸਕਲੇਵ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ, ਕੈਬਿੰਡਾ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਂਗੋ ਗਣਰਾਜ ਅਤੇ ਕਾਂਗੋ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਲੁਆਂਡਾ ਹੈ।

ਅੰਗੋਲਾ ਪੈਲੀਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਆਬਾਦ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ-ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਇਸਦਾ ਗਠਨ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਤੱਟਵਰਤੀ ਬਸਤੀਆਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਪੋਸਟਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਬਸਤੀ ਜੋ ਕਿ ਅੰਗੋਲਾ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਦੀਆਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਤੱਕ ਇਸਦੀਆਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੂਲ ਸਮੂਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਆਮਾਟੋ, ਕਵਾਨਿਆਮਾ ਅਤੇ ਮੁਬੁੰਡਾ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਕਾਰਨ।

ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਬਸਤੀਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਗੋਲਾ ਨੇ 1975 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ ਗਣਰਾਜ ਵਜੋਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦੇਸ਼ ਉਸੇ ਸਾਲ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ, ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪੀਪਲਜ਼ ਮੂਵਮੈਂਟ ਫਾਰ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਅੰਗੋਲਾ (MPLA), ਜੋ ਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਕਿਊਬਾ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਹੈ, ਅੰਗੋਲਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਲਈ ਵਿਦਰੋਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਅਨ (UNITA) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ। , ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਾਂਗੋ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਆਫ ਅੰਗੋਲਾ (FNLA)। 1975 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ MPLA ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 2002 ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਗੋਲਾ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਥਿਰ ਏਕਾਤਮਕ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਗਣਰਾਜ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ।

ਅੰਗੋਲਾ ਕੋਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਭੰਡਾਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਬਹੁਤ ਅਸਮਾਨ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੌਲਤ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਇੱਕ ਅਸਪਸ਼ਟ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ; ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਚੀਨ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅੰਗੋਲਾ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੀਵਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ; ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਲ ਮੌਤ ਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। 2017 ਤੋਂ, ਜੋਆਓ ਲੋਰੇਂਕੋ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਾਲ ਲੜਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਪਿਛਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਤਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹਨ ਜਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਡਿਪਲੋਮੈਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਇਜ਼ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ,[9] ਕੁਝ ਸੰਦੇਹਵਾਦੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।[10]

ਅੰਗੋਲਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ, ਓਪੇਕ, ਅਫਰੀਕਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ, ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। 2021 ਤੱਕ, ਅੰਗੋਲਾ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 32.87 ਮਿਲੀਅਨ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। ਅੰਗੋਲਾ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਹੈ। ਅੰਗੋਲਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਸਦੀਆਂ ਦੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ, ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।</text>
      <sha1>hidnbzyvw6k34mq99voul3uuiemzodl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਥੋਪੀਆ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>39298</id>
    <revision>
      <id>608786</id>
      <parentid>357606</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T11:34:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Amritbareta</username>
        <id>37537</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11282" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਦੇਸ਼]]
ਇਥੋਪੀਆ, ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਥੋਪੀਆ ਦਾ ਫੈਡਰਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਰੀਪਬਲਿਕ, ਹੌਰਨ ਆਫ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੈਂਡਲਾਕ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇਰੀਟਰੀਆ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਜਿਬੂਟੀ, ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸੋਮਾਲੀਆ, ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕੀਨੀਆ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਸੂਡਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸੁਡਾਨ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਥੋਪੀਆ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ 1,100,000 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (420,000 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਹੈ। ਇਹ 117 ਮਿਲੀਅਨ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦਾ 12ਵਾਂ-ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਈਜੀਰੀਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ-ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[15][16][17] ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰ, ਅਦੀਸ ਅਬਾਬਾ, ਪੂਰਬੀ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਰਿਫਟ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਅਤੇ ਸੋਮਾਲੀ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਪਲੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ।

ਸਰੀਰਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮਨੁੱਖ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਥੋਪੀਆ ਤੋਂ ਉੱਭਰੇ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੈਲੀਓਲਿਥਿਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਨੇੜੇ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ।[19][20][21][22][23] ਮੌਜੂਦਾ ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਖੇਤਰ ਨੇ ਅਫਰੋਏਸੀਆਟਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਰਹੀਮੈਟ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੀ, ਨਿਓਲਿਥਿਕ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਜਾਊ ਕ੍ਰੇਸੈਂਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਬਾਦੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਫੈਲਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਤੀਬਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ ਪੇਸਟੋਰਲਿਜ਼ਮ ਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਜੀਵਨ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸਟੋਰਲਿਜ਼ਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[24][25] 980 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ, D'mt ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ ਇਰੀਟਰੀਆ ਅਤੇ ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਖੇਤਰ ਵਧਾ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਕਸੁਮ ਦੇ ਰਾਜ ਨੇ 900 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸਭਿਅਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਨੇ 330[26] ਵਿਚ ਰਾਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ 615 ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਹਿਜਰਾ ਦੁਆਰਾ ਆਇਆ ਸੀ। 960 ਵਿੱਚ ਅਕਸੁਮ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਥੋਪੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਬਾਇਲੀ ਸੰਘ, ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਜ਼ੈਗਵੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੇ 1270 ਵਿੱਚ ਯੇਕੁਨੋ ਅਮਲਕ ਦੁਆਰਾ ਉਖਾੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤੱਕ ਉੱਤਰ-ਮੱਧ ਭਾਗਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ, ਇਥੋਪੀਆਈ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਸੁਲੇਮਾਨਿਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ, ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਮੇਨੇਲਿਕ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਬਾਈਬਲ ਦੇ ਸੁਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਬਾ ਦੀ ਰਾਣੀ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ। 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਸਾਮਰਾਜ ਖੇਤਰੀ ਵਿਸਤਾਰ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਦੁਆਰਾ ਵੱਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ; ਸਭ ਤੋਂ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਥੋਪੀਅਨ-ਅਡਲ ਯੁੱਧ (1529-1543) ਨੇ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ, ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਜ਼ੇਮੇਨ ਮੇਸਾਫਿੰਟ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਣ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਿਆ। ਸਮਰਾਟ ਟੇਵੋਡਰੋਸ II ਨੇ 1855 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ੇਮੇਨ ਮੇਸਾਫਿੰਟ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਥੋਪੀਆ ਦੇ ਪੁਨਰ ਏਕੀਕਰਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।

1878 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਮਰਾਟ ਮੇਨੇਲਿਕ II ਨੇ ਮੇਨੇਲਿਕ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਥੋਪੀਆ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਹੱਦ ਬਣ ਗਈ। ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇਥੋਪੀਆ ਨੇ ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਇਟਲੀ ਸਮੇਤ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ; ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਥੋਪੀਆ ਅਤੇ ਲਾਈਬੇਰੀਆ ਨੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਲਈ ਸਕ੍ਰੈਂਬਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। 1935 ਵਿੱਚ, ਇਥੋਪੀਆ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦੀ ਇਟਲੀ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਤਾਲਵੀ-ਕਬਜੇ ਵਾਲੇ ਇਰੀਟ੍ਰੀਆ ਅਤੇ ਸੋਮਾਲੀਲੈਂਡ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਤਾਲਵੀ ਪੂਰਬੀ ਅਫਰੀਕਾ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ। 1941 ਵਿੱਚ, ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਇੱਕ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1944 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਡੇਰਗ, ਇੱਕ ਸੋਵੀਅਤ-ਸਮਰਥਿਤ ਫੌਜੀ ਜੰਟਾ, ਨੇ 1974 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਹੇਲ ਸੇਲਾਸੀ ਅਤੇ ਸੋਲੋਮੋਨਿਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ, ਇਥੋਪੀਆਈ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਲਗਭਗ 17 ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। 1991 ਵਿੱਚ ਡੇਰਗ ਦੇ ਭੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਥੋਪੀਅਨ ਪੀਪਲਜ਼ ਰੈਵੋਲਿਊਸ਼ਨਰੀ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਫਰੰਟ (EPRDF) ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਨਸਲੀ-ਆਧਾਰਿਤ ਸੰਘਵਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਇਥੋਪੀਆ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਤੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਅੰਤਰ-ਨਸਲੀ ਝੜਪਾਂ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਪਿਛਾਖੜੀ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ। 2018 ਤੋਂ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਅਧਾਰਤ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਇਥੋਪੀਆ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਈ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ।

ਇਥੋਪੀਆ 80 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਨਸਲੀ ਰਾਜ ਹੈ। ਈਥੋਪੀਆ ਵਿੱਚ ਈਸਾਈਅਤ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ ਮੁੱਖ ਧਰਮ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ, 24 ਦੇ ਸਮੂਹ, ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਅੰਦੋਲਨ, 77 ਦੇ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਅਫਰੀਕਨ ਏਕਤਾ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਅਦੀਸ ਅਬਾਬਾ ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਪੈਨ ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਚੈਂਬਰ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਐਂਡ ਇੰਡਸਟਰੀ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਆਰਥਿਕ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਅਫ਼ਰੀਕਨ ਸਟੈਂਡਬਾਏ ਫੋਰਸ ਅਤੇ ਅਫ਼ਰੀਕਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਈ ਗਲੋਬਲ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਹੈ। ਇਥੋਪੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਭਰਦੀ ਸ਼ਕਤੀ[30][31] ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਾਰਨ ਉਪ-ਸਹਾਰਾ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[32] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, [33] ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਉੱਚ ਦਰ, [34] ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮਾੜਾ ਸਤਿਕਾਰ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ 49% ਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਨਾਲ ਗਰੀਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇਥੋਪੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਆਰਥਿਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 2020 ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਦਾ 36% ਹੈ।</text>
      <sha1>bmjx30n521fp5yz1xdve9162udoxtq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>62012</id>
    <revision>
      <id>608773</id>
      <parentid>533376</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T05:41:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>122.162.149.108</ip>
      </contributor>
      <comment>/* ਹਵਾਲੇ */ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5934" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
[[File:Dombis 1687.jpg|thumb|200px|''Irrationnal Geometrics'' digital art installation 2008 by [[Pascal Dombis]]]]
'''ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ''', (ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟਸ), ਕਲਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਢੰਗ, ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਡੀਜਾਇਨ ਕੰਪਿਊਟਰ-ਆਧਾਰਿਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਖ-ਵਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਕਲਾ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਨੂੰ ਵਰਤਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ. ਕੰਪਿਊਟਰ ਗਰਾਫਿਕਸ, ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ, ਵਰਚੁਅਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰੈਕਟਿਵ ਕਲਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ, ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਅਤੇ ਅਰਥ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 1860 ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਣ ਲਗ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤੱਰਕੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਤਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਦੇਣ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਰਤਨ ਲਗ ਪਏ।ਇੰਟਰਨੇਟ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤੱਰਕੀ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੰਟਰਨੇਟ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ ਸਰਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਡੀਜਾਇਨ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਦੇਖਣ ਨੂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਭ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੇ ਗਾਣੇ ਜਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੰਗਾ ਲਗੇ।

ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੀ ਕਲਾ ਤੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਨਮੂਨਿਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢੰਗ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਲਦ ਪਕੜ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਡੀਜਾਇਨ ਅੱਜਕਲ ਮਿਊਸੀਅਮਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਖੇ ਜਾਣ ਲਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਧਾਰਿਤ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਭਾਗ ਹੈ।ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਨੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋ ਹੋਰ ਦਿਲਚਪਸ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਕਲਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਆਰਟ ਤੋ ਬਣਾਈ ਕਲਾ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਇੰਟਰਨੈਟ ਮਾਧਿਅਮ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਔਨਲਾਈਨ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਮੋਬਾਈਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਈਮੇਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਖੋਜ ਇੰਜਨ ਔਪਟੀਮਾਈਜੇਸ਼ਨ (SEO) ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਹੁਣ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦ ਆਨਲਾਈਨ ਵੇਚ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਮੁਨਾਫਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਟੀਵੀ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਾਂ ਜੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਸਕਣ।

{{ਅਧਾਰ}}

* [https://aitechtonic.com/digital-marketing-agencies-in-punjab/ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਕੰਪਨੀ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ]]</text>
      <sha1>hsy840o8aokbfd78l35u6digqbdkubd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608774</id>
      <parentid>608773</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T05:43:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Svartava</username>
        <id>41175</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Undid edits by [[Special:Contribs/122.162.149.108|122.162.149.108]] ([[User talk:122.162.149.108|talk]]) to last version by Satdeepbot: unnecessary links or spam</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4412" xml:space="preserve">{{ਬੇ-ਹਵਾਲਾ}}
[[File:Dombis 1687.jpg|thumb|200px|''Irrationnal Geometrics'' digital art installation 2008 by [[Pascal Dombis]]]]
'''ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ''', (ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟਸ), ਕਲਾ ਦੇ ਨਵੇਂ ਢੰਗ, ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਡੀਜਾਇਨ ਕੰਪਿਊਟਰ-ਆਧਾਰਿਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵਖ-ਵਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਮੀਡੀਆ ਕਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡਿਜੀਟਲ ਕਲਾ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਨੂੰ ਵਰਤਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ. ਕੰਪਿਊਟਰ ਗਰਾਫਿਕਸ, ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ, ਵਰਚੁਅਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰੈਕਟਿਵ ਕਲਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ, ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਅਤੇ ਅਰਥ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 1860 ਵਿੱਚ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਆਗਮਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਣ ਲਗ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤੱਰਕੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਤਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਦੇਣ ਲਈ ਡਿਜ਼ਾਈਨਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਰਤਨ ਲਗ ਪਏ।ਇੰਟਰਨੇਟ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਤੱਰਕੀ ਹੋਣ ਲਗ ਪਈ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇੰਟਰਨੇਟ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ ਸਰਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਡੀਜਾਇਨ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਦੇਖਣ ਨੂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਭ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੇ ਗਾਣੇ ਜਾ ਫਿਰ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚੰਗਾ ਲਗੇ।

ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੀ ਕਲਾ ਤੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਨਮੂਨਿਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਢੰਗ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜਲਦ ਪਕੜ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਲਾ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਹੋਏ ਡੀਜਾਇਨ ਅੱਜਕਲ ਮਿਊਸੀਅਮਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਖੇ ਜਾਣ ਲਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਧਾਰਿਤ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਦੇ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ ਭਾਗ ਹੈ।ਡਿਜੀਟਲ ਆਰਟ ਨੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋ ਹੋਰ ਦਿਲਚਪਸ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਕਨੀਕ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਕਲਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਆਰਟ ਤੋ ਬਣਾਈ ਕਲਾ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਅਧਾਰ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਕਲਾ]]</text>
      <sha1>7bsd1p6g1xwkn37ot0dgzmocsh918kq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:V(g)</title>
    <ns>2</ns>
    <id>83891</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)" />
    <revision>
      <id>608759</id>
      <parentid>608696</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:G(x)]]</text>
      <sha1>1tgbwtv5f3nzrywt3vbdwl58t1x0etk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਡਲੇ ਸਕਾਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>95402</id>
    <revision>
      <id>608724</id>
      <parentid>591027</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T13:28:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing NASA_Journey_to_Mars_and_“The_Martian&quot;_(201508180030HQ).jpg with [[File:NASA_Journey_to_Mars_and_“The_Martian”_(201508180030HQ).jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8394" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name             = ਸਰ ਰਿਡਲੇ ਸਕਾਟ
| honorific_suffix = 
| image            = NASA Journey to Mars and “The Martian” (201508180030HQ).jpg
| caption          = 2015 ਵਿੱਚ ਸਕਾਟ
| birth_name       = 
| birth_date       = {{Birth date and age|df=yes|1937|11|30}}
| birth_place      = ਸਾਊਥ ਸ਼ੀਲਡਸ, ਕਾਊਂਟੀ ਡਰਹਮ, ਇੰਗਲੈਂਡ
| alma_mater = ਰੌਇਲ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਆਰਟ
| occupation       = ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ
| years_active     = 1965–ਵਰਤਮਾਨ
| spouse           = ਫੈਲਿਸਿਟੀ ਹੇਵੂਡ&lt;br&gt;(ਵਿਆਹ 1964 – ਤਲਾਕ 1975)&lt;br&gt;ਸੈਂਡੀ ਵਾਟਸਨ&lt;br&gt;(ਵਿਆਹ 1979 – ਤਲਾਕ 1989)&lt;br&gt;ਗਿਆਨਿਨਾ ਫੇਸਿਓ&lt;br&gt;(ਵਿਆਹ 2015 – ਵਰਤਮਾਨ)
| children         = ਜੇਕ ਸਕਾਟ, ਲੂਕ ਸਕਾਟ ਅਤੇ ਜਾਰਡਨ ਸਕਾਟ
| family           = ਟੋਨੀ ਸਕਾਟ (ਭਰਾ)
}}
'''ਸਰ ਰਿਡਲੇ ਸਕਾਟ''' (ਜਨਮ 30 ਨਵੰਬਰ 1937) ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]] ਅਤੇ [[ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ]] ਹੈ। 2010 ਵਿੱਚ ਆਈ &quot;ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ&quot;,  ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਾਟਕੀ ਅਤੇ ਬੈਸਟ ਪਿਕਚਰ ਆਸਕਰ ਜੇਤੂ ਫ਼ਿਲਮ &quot;ਗਲੈਡੀਏਟਰ&quot; (2000) ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ-ਕਲਪਨਾ ਫ਼ਿਲਮ &quot;ਦ ਮਾਰਸ਼ਨ&quot; (2015), ਉਸਦੀਆਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਨ।

==ਬਾਕਸ ਆਫ਼ਿਸ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align: right;&quot;
|-
! ਮਿਤੀ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਸਟੂਡੀਓ
! ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ&lt;ref name=&quot;Box office&quot;&gt;{{cite web | url=http://www.boxofficemojo.com/people/chart/?view=Director&amp;id=ridleyscott.htm | title=Ridley Scott Movie Box Office| publisher=Amazon.com | work=boxofficemojo.com | accessdate=13 October 2015}}&lt;/ref&gt;
! ਦੁਨੀਆ-ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ&lt;ref name=&quot;Box office&quot;/&gt;
! ਥਿਏਟਰ&lt;ref name=&quot;Box office&quot;/&gt;
! ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ&lt;ref name=&quot;Box office&quot;/&gt;
! ਓਪਨਿੰਗ ਥਿਏਟਰ
! ਬਜਟ
|-
| 1977
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਦ ਡਿਊਲਿਸਟਸ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Par.
|
|
|
|
|
| $900,000
|-
| 1979
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਏਲੀਅਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $80,931,801
| $104,931,801
| 757
| $3,527,881
| 91
| $11,000,000
|-
| 1982
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਬਲੇਡ ਰਨਰ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | WB
| $32,768,670
| $33,139,618
| 1,325
| $6,150,002
| 1,295
| $28,000,000
|-
| 1985
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਲੇਜੈਂਡ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Uni.
| $15,502,112
| $15,502,112
| 1,187
| $4,261,154
| 1,187
| $30,000,000
|-
| 1987
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਸਮਵਨ ਟੂ ਵਾਚ ਓਵਰ ਮੀ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Col.
| $10,278,549
| $10,278,549
| 894
| $2,908,796
| 892
| $17,000,000
|-
| 1989
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਬਲੈਕ ਰੇਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Par.
| $46,212,055
| $134,212,055
| 1,760
| $9,677,102
| 1,610
| $30,000,000
|-
| 1991
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਥੈਲਮਾ &amp; ਲੂਜੀ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | MGM
| $45,360,915
| –
| 1,180
| $6,101,297
| 1,179
| $16,500,000
|-
| 1992
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''1492: ਕਨਕੀਸਟ ਆਫ਼ ਪੈਰਾਡਾਇਜ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Par.
| $7,191,399
| $59,000,000&lt;ref&gt;{{cite web|title=1492: Conquest of Paradise: Box Office / Busieness for|url=http://www.imdb.com/title/tt0103594/business?ref_=tt_dt_bus|accessdate=13 October 2015}}&lt;/ref&gt;
| 1,008
| $3,002,680
| 1,008
| $47,000,000
|-
| 1996
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਵਾਈਟ ਸਕੁਆਲ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | BV
| $10,292,300
| $10,292,300
| 1,524
| $3,908,514
| 1,524
| $38,000,000
|-
| 1997
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਜੀ.ਆਈ. ਜੇਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | BV
| $48,169,156
| $97,169,156
| 2,043
| $11,094,241
| 1,945
| $50,000,000
|-
| 2000
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਗਲੈਡੀਏਟਰ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | DW
| $187,705,427
| $457,640,427
| 3,188
| $34,819,017
| 2,938
| $103,000,000
|-
| 2001
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਹਨੀਬਲ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | MGM
| $165,092,268
| $351,692,268
| 3,292
| $58,003,121
| 3,230
| $87,000,000
|-
| 2001
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਬਲੈਕ ਹਾਕ ਡਾਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Col.
| $108,638,745
| $172,989,651
| 3,143
| $179,823
| 4
| $92,000,000
|-
| 2003
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਮੈਚਸਟਿਕ ਮੈੱਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | WB
| $36,906,460
| $65,565,672
| 2,711
| $13,087,307
| 2,711
| $65,000,000
|-
| 2005
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਕਿੰਗਡਮ ਆਫ਼ ਹੈਵਨ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $47,398,413
| $211,652,051
| 3,219
| $19,635,996
| 3,216
| $130,000,000
|-
| 2006
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਏ ਗੁੱਡ ਯੀਅਰ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $7,459,300
| $42,056,466
| 2,067
| $3,721,526
| 2,066
| $35,000,000
|-
| 2007
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਅਮਰੀਕਨ ਗੈਂਗਸਟਰ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Uni.
| $130,164,645
| $265,697,825
| 3,110
| $43,565,115
| 3,054
| $100,000,000
|-
| 2008
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਬੌਡੀ ਆਫ਼ ਲਾਈਜ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | WB
| $39,394,666
| $115,321,950
| 2,714
| $12,884,416
| 2,710
| $70,000,000
|-
| 2010
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਰੌਬਿਨ ਹੁੱਡ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Uni.
| $105,269,730
| $321,669,730
| 3,505
| $36,063,385
| 3,503
| $200,000,000
|-
| 2012
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''[[ਪ੍ਰੋਮੀਥੀਅਸ (2012 ਫ਼ਿਲਮ)|ਪ੍ਰੋਮੀਥੀਅਸ]]''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $126,477,084	
| $403,354,469	
| 3,442
| $51,050,101
| 3,396
| $130,000,000
|-
| 2013
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''[[ਦ ਕਾਊਂਸਲਰ]]''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $16,973,715	
| $70,237,649		
| 3,044
| $7,842,930
| 3,044
| $25,000,000
|-
| 2014
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਐਗਜੋਡਸ: ਗੌਡਸ ਐਂਡ ਕਿੰਗਸ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $65,014,513
| $268,031,828	 
| 3,503
| $24,115,934
| 3,503
| $140,000,000
|-
| 2015
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''[[ਦ ਮਾਰਸ਼ਨ (ਫ਼ਿਲਮ)|ਦ ਮਾਰਸ਼ਨ]]''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $228,433,663
| $630,161,890
| 3,854
| $54,308,575
| 3,831
| $108,000,000
|-
| 2017
| style=&quot;text-align: left;&quot; |''ਏਲੀਅਨ: ਕੋਵਨੈਂਟ''
| style=&quot;text-align: center;&quot; | Fox
| $73,716,958
| $231,322,473
| 3,772
| $36,160,621
| 3,761
| $97,000,000
|}

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

==ਬਾਹਰੀ ਕਡ਼ੀਆਂ==
{{commons}}
* {{IMDb name|631}}
* [http://www.rottentomatoes.com/celebrity/ridley_scott Ridley Scott] at Rotten Tomatoes Celebrity Profile
* [http://www.rsafilms.com Ridley Scott Associates (RSA)]
* [http://www.theyshootpictures.com/scottridley.htm They Shoot Pictures, Don't They?]
* [http://www.stv.tv/out/showArticle.jsp?source=opencms&amp;articleId=/out/edimburg_festival/films/ridley_scott_interview Video interview with STV's Grant Lauchlan, discussing ''Kingdom of Heaven'' and ''Blade Runner''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081025060828/http://www.stv.tv/out/showArticle.jsp?source=opencms&amp;articleId=%2Fout%2Fedimburg_festival%2Ffilms%2Fridley_scott_interview |date=2008-10-25 }}
* [http://entertainment.timesonline.co.uk/article/0,,14931-2388287,00.html Times Interview with Ridley Scott] 5 October 2006
* [http://www.totalfilm.com/features/the_total_film_interview_-_ridley_scott2 Total Film: Interview with Ridley Scott], 15 July 2007
* [http://www.rsafilms.com RSA Films (Ridley and Tony Scott's advertising production company)], 30 November 2007

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1937]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ]]</text>
      <sha1>fhm0qmja7b7w6m8thduka9b3mg8keyt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vijay B. Barot</title>
    <ns>3</ns>
    <id>124893</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Snehrashmi" />
    <revision>
      <id>608761</id>
      <parentid>508019</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Snehrashmi]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Snehrashmi]]</text>
      <sha1>jaxsazymxouz2e3cs0powze5bhwjc5p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:GreenRatLoch</title>
    <ns>3</ns>
    <id>132165</id>
    <redirect title="ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:SilentHill 333" />
    <revision>
      <id>608760</id>
      <parentid>554495</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:SilentHill 333]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:SilentHill 333]]</text>
      <sha1>su9j4rroi3394hfu54ntioqd4232yk3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Simranjeet Sidhu/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>137556</id>
    <revision>
      <id>608767</id>
      <parentid>608716</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T02:03:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>#100wikidays #100wikilgbtqdays</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18746" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 07.10.2021–14.01.2022 !! colspan=3| 2&lt;sup&gt;nd&lt;/sup&gt; round: 15.01.2022–24.04.2022 !! colspan=&quot;3&quot; | 3&lt;sup&gt;rd&lt;/sup&gt; round: 25.04.2022–02.08.2022 !! colspan=&quot;6&quot; | 4&lt;sup&gt;th&lt;/sup&gt; round: 03.08.2022–
|-
! No.  !! Article  !! Date  !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date !! No.  !! Article  !! Date
|-
| 1 || [[pa:ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ|ਬਲੇਅਰ ਇਮਾਨੀ]] || 07.10.2021 || 101 || [[ਰਿਚਰਡ ਐਬਲ]]||  15.01.2022 || 201 || [[ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਇਤਿਹਾਸ]]||  25.04.2022 || || ||
|-
| 2 || [[pa:ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ|ਸ਼ਾਦੀ ਅਮੀਨ]] || 08.10.2021 || 102 || [[ਨਾਵਿਆ ਸਿੰਘ]]||16.01.2022 || 202|| [[ਕਾਟਜਾ ਬਲਿਚਫੀਲਡ]]||26.04.2022
|
|
|
|-
| 3 || [[pa:ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ|ਟੈਰੀ ਕੈਸਲ]] || 09.10.2021 || 103 || [[ਨੋਨੀ ਸਲਮਾ]]||17.01.2022
|203
|[[ਕਲਿੰਟ ਅਲਬਰਟਾ]]
|27.04.2022
|
|
|
|-
| 4 || [[ਹੇਜ਼ਲ ਬਾਰਨਸ]]||10.10.2021 || 104 || [[ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਜਮਾਲ]]||18.01.2022
|204
|[[ਬ੍ਰੈਡ ਫਰੇਜ਼ਰ]]
|28.04.2022
|
|
|
|-
| 5 || [[ਨਜਮਾ ਕੌਸਰੀ]]||11.10.2021 || 105 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਬੰਕਰ]]||19.01.2022
|205
|[[ਸੋਮਨ ਚੈਨਾਨੀ]]
|29.04.2022
|
|
|
|-
| 6 || [[ਨਿਕੋਲ ਕੋਨ]]||12.10.2021 || 106 || [[ਜੋਸ ਚਾਰਲਸ]]||20.01.2022
|206
|[[ਟ੍ਰੇਵਰ ਬੈਂਥਮ]]
|30.04.2022
|
|
|
|-
| 7 || [[ਤਾਇਗਾ ਇਸ਼ੀਕਾਵਾ]]||13.10.2021 || 107 || [[ਜੂਨੋ ਬਿਰਚ]]||21.01.2022
|207
|[[ਪੀ.ਜੇ. ਕਾਸਟੇਲਨੇਟਾ]]
|01.05.2022
|
|
|
|-
| 8 || [[ਸਾਈਮਨ ਡਨ]]||14.10.2021 || 108 || [[ਜੈਸਿਕਾ ਨਿਗਰੀ]]||22.01.2022
|208
|[[ਜੌਨ ਅਗਸਤ]]
|02.05.2022
|
|
|
|-
| 9 || [[ਟੈਰੀ ਬੌਮ]]||15.10.2021 || 109 || [[ਲੈਸੀ ਗ੍ਰੀਨ]]||23.01.2022
|209
|[[ਟੋਨੀ ਗ੍ਰਾਫੀਆ]]
|03.05.2022
|
|
|
|-
| 10 || [[ਅਖਿਲ ਕਟਿਆਲ]]||16.10.2021 || 110 || [[ਮਿਲਾ ਜੈਮ]]||24.01.2022
|210
|[[ਹਿਜੜਾ ਫ਼ਾਰਸੀ]]
|04.05.2022
|
|
|
|-
| 11 || [[ਲੀਆ ਜੌਨਸਨ]]||17.10.2021 || 111 || [[ਏਰੀ ਫਿਟਜ਼]]||25.01.2022
|211
|[[ਖਾਨੀਥ]]
|05.05.2022
|
|
|
|- 
| 12 || [[ਐਲੀ ਬਕਿਨ]]||18.10.2021 || 112 || [[ਹੰਨਾਹ ਹਾਰਟ]]||26.01.2022
|212
|[[ਅਲੀ ਫਜ਼ਲੀ ਮੋਨਫ਼ੇਅਰਡ]]
|06.05.2022
|
|
|
|-
| 13 || [[ਕੈਥਰੀਨ ਐਂਥਨੀ]]||19.10.2021 || 113 || [[ਨਿੱਕੀ ਅਤੇ ਸੈਮੀ ਐਲਬੋਨ]]||27.01.2022
|213
|[[ਪੌਲ ਬਾਰਨਜ਼ (ਪਾਦਰੀ)]]
|07.05.2022
|
|
|
|-
| 14 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਇਰਵਿਨ]]||20.10.2021 || 114 || [[ਟ੍ਰੇਵੀ ਮੋਰਨ]]||28.01.2022
|214
|[[ਐਨਾ ਬ੍ਰਾਊਨ (ਵਕੀਲ)]]
|08.05.2022
|
|
|
|-
| 15 || [[ਜੈ ਬੈੱਲ (ਲੇਖਕ)]]||21.10.2021 || 115 || [[ਗੇਵਿਨ ਆਰਥਰ]]||29.01.2022
|215
|[[ਮੇਟੀ (ਜੈਂਡਰ)]]
|09.05.2022
|
|
|
|-
| 16 || [[ਸਾਰਾ ਹੈੱਸ]]||22.10.2021 || 116 || [[ਤਾਮਾਰਾ ਮਸਕਾਰਾ]]||30.01.2022
|216
|[[ਤੇਨਜ਼ਿਨ ਮਾਰੀਕੋ]]
|10.05.2022
|
|
|
|-
| 17 || [[ਗਲੋਰੀਆ ਜੋਸਫ਼]]||23.10.2021 || 117 || [[ਰਾਈਲੈਂਡ ਐਡਮਜ਼]]||31.01.2022
|217
|[[ਹਿਜੜੋਂ ਕਾ ਖਾਨਕਾਹ]]
|11.05.2022
|
|
|
|-
| 18 || [[ਰੌਦਾ ਮੋਰਕੋਸ]]||24.10.2021 || 118 || [[ਈਥਨ ਪੀਟਰਸ]]||01.02.2022
|218
|[[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਵਾਕ]]
|12.05.2022
|
|
|
|-
| 19 || [[ਜੈਨੀਨ ਫੁਲਰ]]||25.10.2021 || 119 || [[ਬੌਬੀ ਬਰਕ]]||02.02.2022
|219
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸਕਵੀਨ ਇੰਡੀਆ]]
|13.05.2022
|
|
|
|-
| 20 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਰਾਓ]]||26.10.2021 || 120 || [[ਬਿਲਾਲ ਹਸਾਨੀ]]||03.02.2022
|220
|[[ਅਵਧ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਇਡ]]
|14.05.2022
|
|
|
|-
| 21 || [[ਕਾਮੀ ਸਿਡ]]||27.10.2021 || 121 || [[ਰੇਡਾ ਕੈਰੇ]]||04.02.2022
|221
|[[ਭੋਪਾਲ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|15.05.2022
|
|
|
|-
| 22 || [[ਬਿੰਦੀਆ ਰਾਣਾ]]||28.10.2021 || 122 || [[ਹੁਆਰੀ ਮਨਾਰ]]||05.02.2022
|222
|[[ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਨਾਮਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|16.05.2022
|
|
|
|-
| 23 || [[ਈਸਾ ਫਾਜ਼ਲੀ]]||29.10.2021 || 123 || [[ਮਿਸ ਫੇਮ]]||06.02.2022
|223
|[[ਗੁੜਗਾਓਂ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|17.05.2022
|
|
|
|-
| 24 || [[ਅਰਾਧਿਆ ਖਾਨ]]||30.10.2021 || 124 || [[ਏਲਨ ਡੀਜੇਨਰਸ]]||07.02.2022
|224
|[[ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|18.05.2022
|
|
|
|-
| 25 || [[ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਅਲੀ ਭੁੱਟੋ ਜੂਨੀਅਰ]]||31.10.2021 || 125 || [[ਨਿਕੋਕਾਡੋ ਐਵੋਕਾਡੋ]]||08.02.2022
|225
|[[ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.05.2022
|
|
|
|-
| 26 || [[ਸਬਰੀਨਾ ਜਾਲੀਸ]]||01.11.2021 || 126 || [[ਗ੍ਰੇਸ ਹਾਈਲੈਂਡ]]||09.02.2022
|226
|[[ਕੋਲਕਾਤਾ ਰੈਂਬੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|20.05.2022
|
|
|
|-
| 27 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਓਲੀਵਰ]]||02.11.2021 || 127 || [[ਜੇਮਸ ਮੈਨਸਫੀਲਡ]]||10.02.2022
|227
|[[ਗੁਜਰਾਤ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|21.05.2022
|
|
|
|-
| 28 || [[ਨਯਾਬ ਅਲੀ]]||03.11.2021 || 128 || [[ਐਮਾ ਐਲਿੰਗਸਨ]]||11.02.2022
|228
|[[ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|22.05.2022
|
|
|
|-
| 29 || [[ਬੇਲਾ ਗਲਹੋਸ]]||04.11.2021 || 129 || [[ਬੌਬ ਏਵੀਅਨ]]||12.02.2022
|229
|[[ਕੁਈਰ ਪ੍ਰਾਈਡ ਗੁਹਾਟੀ]]
|23.05.2022
|
|
|
|-
| 30 || [[ਮਾਹਰ ਸਾਬਰੀ]]||05.11.2021 || 130 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਐਂਬਰੋਸੀ]]||13.02.2022
|230
|[[ਕੁਈਰ ਗੁਲਾਬੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਜੈਪੁਰ]]
|24.05.2022
|
|
|
|-
| 31 || [[ਜੋਸਫ਼ ਬੀਮ]]||06.11.2021 || 131 || [[ਜੇਵੀਅਰ ਕੈਲਵੋ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||14.02.2022
|231
|[[ਪਟਨਾ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|25.05.2022
|
|
|
|-
| 32 || [[ਐਲਨ ਬ੍ਰੇਅ]]||07.11.2021 || 132 || [[ਐਲਿਸ ਲਿਟਲ]]||15.02.2022
|232
|[[ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਪਰੇਡ]]
|26.05.2022
|
|
|
|-
| 33 || [[ਜੌਨ ਬਟਲਰ (ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ)]]||08.11.2021 || 133 || [[ਜਿਮ ਫਾਲ]]||16.02.2022
|233
|[[ਔਰੇਂਜ ਸਿਟੀ ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਪ੍ਰਾਈਡ ਮਾਰਚ]]
|27.05.2022
|
|
|
|-
| 34 || [[ਮਰੀਅਮ ਗੁਰਬਾ]]||09.11.2021 || 134 || [[ਜੂਲੀਆ ਹੋਰਵਥ]]||17.02.2022
|234
|[[ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.05.2022
|
|
|
|-
| 35 || [[ਅਮੇਲੀਆ ਐਲਿਸ]]||10.11.2021 || 135 || [[ਜੈਕਸਨ ਬਰਡ (ਲੇਖਕ)]]||18.02.2022
|235
|[[ਨਾਈਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.05.2022
|
|
|
|-
| 36 || [[ਸੁਨੀਤੀ ਨਾਮਜੋਸ਼ੀ]]||11.11.2021 || 136 || [[ਏਲੇ ਮਿਲਜ਼]]||19.02.2022
|236
|[[ਈਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਡੇ]]
|30.05.2022
|
|
|
|-
| 37 || [[ਡੈਨਾ ਗੋਲਡਬਰਗ]]||12.11.2021 || 137 || [[ਬ੍ਰੈਡ ਮੋਂਡੋ]]||20.02.2022
|237
|[[ਕੁਈਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮੁੰਬਈ]]
|31.05.2022
|
|
|
|-
| 38 || [[ਲਇਰਾ ਮੈਕੀ]]||13.11.2021 || 138 || [[ਬ੍ਰੀ ਏਸਰਿਗ]]||21.02.2022
|238
|[[ਲੈਥਲ ਲੈਸਬੀਅਨ]]
|01.06.2022
|
|
|
|-
| 39 || [[ਬਿੰਦੂਮਾਧਵ ਖੀਰੇ]]||14.11.2021 || 139 || [[ਕਿਮੋਰਾ ਬਲੈਕ]]||22.02.2022
|239
|[[ਜ਼ਿੰਦੀਕ]]
|02.06.2022
|
|
|
|-
| 40 || [[ਓਨਿਰ]]||15.11.2021 || 140 || [[ਜੌਹਨ ਅਲਕੋਰਨ (ਗਾਇਕ)]]||23.02.2022
|240
|[[ਗੇਅ ਬੰਬੇ]]
|03.06.2022
|
|
|
|-
| 41 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਿਨ ਬੇਕਰ]]||16.11.2021 || 141 || [[ਅੰਜੀਮਾਈਲ]]||24.02.2022
|241
|[[ਅਭਿਮਾਨੀ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|04.06.2022
|
|
|
|-
| 42 || [[ਰਿਤੂ ਡਾਲਮੀਆ]]||17.11.2021 || 142 || [[ਅਮੋਨ (ਪਹਿਲਵਾਨ)]]||25.02.2022
|242
|[[ਕੁਈਰ ਸਿਟੀ ਸਿਨੇਮਾ]]
|05.06.2022
|
|
|
|-
| 43 || [[ਮੈਕਸਿਮ ਮਜ਼ੂਮਦਾਰ]]||18.11.2021 || 143 || [[ਡਿਰਕ ਬਾਚ]]||26.02.2022
|243
|[[ਕੁਈਰ ਚੇਨਈ ਕ੍ਰੋਨੀਕਲਜ਼]]
|06.06.2022
|
|
|
|-
| 44 || [[ਵਸੁਧੇਂਦਰਾ]]||19.11.2021 || 144 || [[ਕਲਾਉਡੀਆ ਐਲਨ]]||27.02.2022
|244
|[[ਮੁਸਕੋਕਾ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|07.06.2022
|
|
|
|-
| 45 || [[ਡੇਵਿਡ ਡੇਨਸਨ]]||20.11.2021 || 145 || [[ਬੈਟੀਨਾ ਹੋਪ]]||28.02.2022
|245
|[[ਜੀਲੋਂਗ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|08.06.2022
|
|
|
|-
| 46 || [[ਜੇਕ ਐਟਲਸ]]||21.11.2021 || 146 || [[ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਬੁਰਲਾਕੋਵ]]||01.03.2022
|246
|[[ਟੋਰਾਂਟੋ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|09.06.2022
|
|
|
|-
| 47 || [[ਆਰਥਰ ਮਾਰੀਆਨੋ]]||22.11.2021 || 147 || [[ਮੈਨਫ੍ਰੇਡ ਸਾਲਜ਼ਗੇਬਰ]]||02.03.2022
|247
|[[ਏਸ਼ੀਅਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|10.06.2022
|
|
|
|-
| 48 || [[ਜੋਸ਼ ਕੈਵਾਲੋ]]||23.11.2021 || 148 || [[ਕਰਡਿਨ ਓਰਲਿਕ]]||03.03.2022
|248
|[[ਮਾਰਡੀ ਗ੍ਰਾਸ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|11.06.2022
|
|
|
|-
| 49 || [[ਰੇਨੀ ਫੋਰਥ]]||24.11.2021 || 149 || [[ਡੇਵਿਡ ਫਰਨੀਸ਼]]||04.03.2022
|249
|[[ਸ਼ੰਘਾਈ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|12.06.2022
|
|
|
|-
| 50 || [[ਕ੍ਰਿਸ ਬਰਲੇ]] ||25.11.2021 || 150 || [[ਜੇਮਸ ਬਰਗ]]||05.03.2022
|250
|[[ਗੇਜ਼ (ਫ਼ਿਲਮ ਉਤਸ਼ਵ)]]
|13.06.2022
|
|
|
|-
| 51 || [[ਅਮੀਨੀ ਫੋਨੂਆ]]||26.11.2021 || 151 || [[ਲੀਜ਼ਾ ਗੋਰਨਿਕ]]||06.03.2022
|251
|[[ਇੰਡੀਗਨੇਸ਼ਨ]]
|14.06.2022
|
|
|
|-
| 52 || [[ਐਲਿਸ ਆਸਟਨ]]||27.11.2021 || 152 || [[ਅਲਬਰੇਚਟ ਬੇਕਰ]]||07.03.2022
|252
|[[ਚੇਨਈ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|15.06.2022
|
|
|
|-
| 53 || [[ਲੀ ਪੀਅਰਟ]]||28.11.2021 || 153 || [[ਬਿਲੀ ਲਵ]]||08.03.2022
|253
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵੇਲਜ਼]]
|16.06.2022
|
|
|
|-
| 54 || [[ਮੈਟ ਲਲਾਨੋ]]||29.11.2021 || 154 || [[ਮਾਰਕ ਐਸ਼ਟਨ]]||09.03.2022
|254
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਇੰਡੀਆ]]
|17.06.2022
|
|
|
|-
| 55 || [[ਰਿਆਨ ਬਟਲਰ]]||30.11.2021 || 155 || [[ਮੀਆ ਇਜ਼ਾਬੇਲਾ]]||10.03.2022
|255
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਗਲੋਬਲ]]
|18.06.2022
|
|
|
|-
| 56 || [[ਡਾਨਾ ਓਲਮਰਟ]]||01.12.2021 || 156 || [[ਮੋਰਟੀ ਡਾਇਮੰਡ]]||11.03.2022
|256
|[[ਪੈਰਿਸ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|19.06.2022
|
|
|-
| 57 || [[ਆਸੀ ਅਜ਼ਰ]]||02.12.2021 || 157 || [[ਸਕਿਨ ਡਾਇਮੰਡ]]||12.03.2022
|257
|[[ਬਰਲਿਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|20.06.2022
|
|
|-
| 58 || [[ਰਾਹੁਲ ਮਹਿਤਾ]]||03.12.2021 || 158 || [[ਜੀਆਨਾ ਫਾਈਨ]]||13.03.2022
|258
|[[ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਈਰ ਆਰਟਸ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|21.06.2022
|
|
|-
| 59 || [[ਇਵਾਂਕਾ ਦਾਸ]]||04.12.2021 || 159 || [[ਜੌਨੀ ਰੈਪਿਡ]]||14.03.2022
|259
|[[ਮਿਸ ਟੀ ਵਰਲਡ]]
|22.06.2022
|
|
|-
| 60 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਕੌਫੀ]]||05.12.2021 || 160 || [[ਵੇਰਾ ਹੋਲਮੇ]]||15.03.2022
|260
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਅਲਬਾਨੀਆ]]
|23.06.2022
|
|
|-
| 61 || [[ਐਮਾ ਪੋਰਟਨਰ]]||06.12.2021 || 161 || [[ਸ਼ੈਲੀ ਕਿੰਗ]]||16.03.2022
|261
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|24.06.2022
|
|
|-
| 62 || [[ਜੈਫਰੀ ਰਿਚਮੈਨ]]||07.12.2021 || 162 || [[ਰਹੋਨਾ ਕੈਮਰਨ]]||17.03.2022
|262
|[[ਮਿਸਟਰ ਗੇਅ ਵਰਲਡ 2017]]
|25.06.2022
|
|
|-
| 63 || [[ਮਨਿਲ ਸੂਰੀ]]||08.12.2021 || 163 || [[ਜੌਇਸ ਗ੍ਰਾਂਟ]]||18.03.2022
|263
|[[ਮੈਲਬੌਰਨ ਕੁਈਰ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|26.06.2022
|
|
|-
| 64 || [[ਗੌਤਮ ਰਾਘਵਨ]]||09.12.2021 || 164 || [[ਬੈਥਨੀ ਬਲੈਕ]]||19.03.2022
|264
|[[ਮਿਸ ਟਰਾਂਸ ਸਟਾਰ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]]
|27.06.2022
|
|
|-
| 65 || [[ਮਿਸ਼ੇਲ ਗੁਰੇਵਿਚ]]||10.12.2021 || 165 || [[ਇੰਡੀਆ ਸਮਰ]]||20.03.2022
|265
|[[ਹੈਮਬਰਗ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|28.06.2022
|
|
|-
| 66 || [[ਅਨੀਸ਼ ਸੇਠ]]||11.12.2021 || 166 || [[ਪੇਚੇ ਡੀ]]||21.03.2022
|266
|[[ਕੋਲੋਨ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|29.06.2022
|
|
|-
| 67 || [[ਡੀਨ ਅੱਤਾ]]||12.12.2021 || 167 || [[ਡੀਲੋਨ]]||22.03.2022
|267
|[[ਵੈਸਟ ਪ੍ਰਾਈਡ]]
|30.06.2022
|
|
|-
| 68 || [[ਫਰਜ਼ਾਨਾ ਡਾਕਟਰ]]||13.12.2021 || 168 || [[ਡੇਜ਼ੀ ਈਗਨ]]||23.03.2022
|268
|[[ਇਮੇਜ+ਨੇਸ਼ਨ]]
|01.07.2022
|
|
|-
| 69 || [[ਕੌਸਰ ਮੁਹੰਮਦ]]||14.12.2021 || 169 || [[ਲੀਓ ਫੋਰਡ]]||24.03.2022
|269
|[[ਫਰੇਮਲਾਈਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|02.07.2022
|
|
|-
| 70 || [[ਕਾਜ਼ਿਮ ਅਲੀ]]||15.12.2021 || 170 || [[ਜੇਮਸ ਐਮਸਟਰ]]||25.03.2022
|270
|[[ਰੈਂਬੋ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|03.07.2022
|
|
|-
| 71 || [[ਜੂਡਿਥ ਫਰੈਂਕ]]||16.12.2021 || 171 || [[ਆਲੀਆ ਸ਼ੌਕਤ]]||26.03.2022
|271
|[[ਪਿੰਕ ਲਾਇਫ਼ ਕੁਈਰਫੈਸਟ]]
|04.07.2022
|
|
|-
| 72 || [[ਮਾਰਗੀ ਐਡਮ]]||17.12.2021 || 172 || [[ਕ੍ਰਿਸਟਨ ਕਿਸ਼]]||27.03.2022
|272
|[[ਪ੍ਰਾਈਡ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ]]
|05.07.2022
|
|
|-
| 73 || [[ਸਿਧਾਰਥ ਗਰਗ]]||18.12.2021 || 173 || [[ਮਾਇਕ ਜਿਨ]]||28.03.2022
|273
|[[ਐਂਡਰਿਊ ਪੀਅਰਸ]]
|06.07.2022
|
|
|-
| 74 || [[ਦਿਨੇਸ਼ ਭੁਗਰਾ]]||19.12.2021 || 174 || [[ਅਨੀਤਾ ਲੋ]]||29.03.2022
|274
|[[ਗੇਅਲਿਬ]]
|07.07.2022
|
|
|-
| 75 || [[ਡਾਅਨ ਐਡਮਜ਼]]||20.12.2021 || 175 || [[ਤਾਨਿਆ ਕੰਪਾਸ]]||30.03.2022
|275
|[[ਫੈਮਲੀ ਫੈਲੋਸ਼ਿਪ]]
|08.07.2022
|
|
|-
| 76 || [[ਅਗਸਤ ਐਮਸ]]||21.12.2021 || 176 || [[ਪੌਲ ਮੇਂਡੇਜ਼]]||31.03.2022
|276
|[[ਗੇਅ ਡਾਕਟਰਜ਼ ਆਇਰਲੈਂਡ]]
|09.07.2022
|
|
|-
| 77 || [[ਡਾਇਨਾ ਐਸ਼]]||22.12.2021 || 177 || [[ਬੇਨ ਹੰਟੇ]]||01.04.2022
|277
|[[ਜੈਕੀ ਮਾਲਟਨ]]
|10.07.2022
|
|
|-
| 78 || [[ਰੇਚਲ ਫਾਰਮਰ]]||23.12.2021 || 178 || [[ਮੋਬੀਨ ਅਜ਼ਹਰ]]||02.04.2022
|278
|[[ਹਿਲਡਾ ਮੈਥੇਸਨ]]
|11.07.2022
|
|
|-
| 79 || [[ਨਿਸ਼ਾ ਗਨਾਤਰਾ]]||24.12.2021 || 179 || [[ਸਾਰਾਹ ਸਟੀਰਕ]]||03.04.2022
|279
|[[ਏਲਾ ਹੰਟ]]
|12.07.2022
|
|
|-
| 80 || [[ਮਾਰਲੀਨ ਗੋਰਿਸ]]||25.12.2021 || 180 || [[ਜੁਲ ਮਾਰੋਹ]]||04.04.2022
|280
|[[ਲੀਹ ਹਾਰਵੇ]]
|13.07.2022
|
|
|-
| 81 || [[ਡੀਆਨਾ ਅਰਬੇਨੀਨਾ]]||26.12.2021 || 181 || [[ਈਵਾਨ ਗ੍ਰੀਰ]]||05.04.2022
|281
|[[ਰੋਏ ਰੋਲੈਂਡ]]
|14.07.2022
|
|
|-
| 82 || [[ਰਵੀਨਾ ਅਰੋੜਾ]]||27.12.2021 || 182 || [[ਰਿਆਨ ਹੋਲਮਜ਼]]||06.04.2022
|282
|[[ਰੌਸ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ]]
|15.07.2022
|-
| 83 || [[ਹਿਤੇਨ ਨੂਨਵਾਲ]]||28.12.2021 || 183 || [[ਕਲੋਵਿਸ ਰਫਿਨ]]||07.04.2022
|283
|[[ਬਸੀਰਾ ਖਾਨ]]
|16.07.2022
|-
| 84 || [[ਪ੍ਰਗਤੀ ਸਿੰਘ]]||29.12.2021 || 184 || [[ਟੌਮੀ ਨਟਰ]]||08.04.2022
|284
|[[ਅੰਜਾਰੀ]]
|17.07.2022
|-
| 85 || [[ਰੋਹਿਤ ਖੋਸਲਾ]]||30.12.2021 || 185 || [[ਟੇਡ ਟਿਨਲਿੰਗ]]||09.04.2022
|285
|[[ਬਤ ਕੋਲ (ਸੰਸਥਾ)]]
|18.07.2022
|-
| 86 || [[ਮਾਇਆ ਦ ਡਰੈਗ ਕੁਈਨ]]||31.12.2021 || 186 || [[ਜੂਲੀਅਨ ਬੇਕਰ]]||10.04.2022
|286
|[[ਹਵਰੁਤਾ (ਸੰਸਥਾ)]]
|19.07.2022
|-
| 87 || [[ਮੇਗ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ]]||01.01.2022 || 187 || [[ਡੇਵਿਡ ਐਮਸ (ਅਦਾਕਾਰ)]]||11.04.2022
|287
|[[ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ]]
|20.07.2022
|-
| 88 || [[ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਗਿਲਬਰਟ]]||02.01.2022 || 188 || [[ਬਰਟ ਆਰਚਰ]]||12.04.2022
|288
|[[ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ]]
|21.07.2022
|-
| 89 || [[ਏਸਥਰ ਭਾਰਤੀ]]||03.01.2022 || 189 || [[ਫਿਨ ਅਰਗਸ]]||13.04.2022
|289
|
|22.07.2022
|-
| 90 || [[ਦੀਪਕ ਭਾਰਗਵ]]||04.01.2022 || 190 || [[ਜੇਰੇਡ ਆਲਮਨ]]||14.04.2022
|290
|
|23.07.2022
|-
| 91 || [[ਰੇ ਅਘਯਾਨ]]||05.01.2022 || 191 || [[ਡੈਨੀਅਲ ਕਾਰਟੀਅਰ]]||15.04.2022
|291
|
|24.07.2022
|-
| 92 || [[ਐਡਮ ਆਲ]]||06.01.2022 || 192 || [[ਕੇਵਿਨ ਐਲੀਸਨ]]||16.04.2022
|292
|
|25.07.2022
|-
| 93 || [[ਆਰਤੀ ਅਗਰਵਾਲ (ਵਿਗਿਆਨੀ)]]||07.01.2022 || 193 || [[ਡਿਕ ਕਲੇਅਰ]]||17.04.2022
|293
|
|26.07.2022
|-
| 94 || [[ਭੂਪੇਨ ਖੱਖੜ]]||08.01.2022 || 194 || [[ਸੇਬ ਕਾਸਤਰੋ]]||18.04.2022
|294
|
|27.07.2022
|-
| 95 || [[ਐਨੀ ਆਸ਼ੀਮ]]||09.01.2022 || 195 || [[ਹੈਂਕ ਚੇਨ]]||19.04.2022
|295
|
|28.07.2022
|-
| 96 || [[ਨਿਕਿਤਾ ਡ੍ਰੈਗਨ]]||10.01.2022 || 196 || [[ਅਬਦੁ ਅਲੀ]]||20.04.2022
|296
|
|29.07.2022
|-
| 97 || [[ਚੱਕੀ ਬਾਰਟੋਲੋ]]||11.01.2022 || 197 || [[ਸਲਵਾਡੋਰ ਕੈਲਵੋ]]||21.04.2022
|297
|
|30.07.2022
|-
| 98 || [[ਜੈਕ ਬਾਰਨ]]||12.01.2022 || 198 || [[ਬਲੈਕ ਸਪਾਰਕ]]||22.04.2022
|298
|
|31.07.2022
|-
| 99 || [[ਅਡੱਲਟ ਮੋਮ]]||13.01.2022 || 199 || [[ਮਾਰਕ ਬਲੇਨ]]||23.04.2022
|299
|
|01.08.2022
|-
| 100 || [[ਕਾਰਲਾ ਐਂਤੋਨੇਲੀ]]||14.01.2022 || 200 || [[ਰਿਵਰ ਗਾਲੋ]]||24.04.2022
|300
|
|02.08.2022
|-
|}</text>
      <sha1>5703rssd1ujdqq9hkn9fuii0soophwv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Manjit Singh/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>141593</id>
    <revision>
      <id>608749</id>
      <parentid>608659</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:21:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4384" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 01.05.2022– 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 
|-
| 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022
|-
| 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022
|-
| 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022
|-
| 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022
|-
| 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022
|-
| 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022
|-
| 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 
|-
| 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022
|-
| 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022
|-
| 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022
|-
| 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022
|-
| 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022
|-
| 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022
|-
| 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022
|-
| 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022
|-
| 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022
|-
| 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022
|-
| 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022
|-
| 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022
|-
| 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022
|-
| 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022
|-
| 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022
|-
| 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022
|-
| 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022
|-
| 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022
|-
| 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022
|-
| 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022
|-
| 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022
|-
| 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022
|-
| 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022
|-
| 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022
|-
| 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]]  || 2-06-2022
|-
| 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] ||  3-06-2022, 
|-
| 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022
|-
| 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022
|-
| 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022
|-
| 38 || [[ਕੁਰਮ]]  || 7-06-2022
|-
| 39 || [[ਵਾਮਨ]]  || 8-06-2022
|-
| 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022
|-
| 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022
|-
| 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022
|-
| 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]]  ||  12-06-2022
|-
| 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022
|-
| 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022
|-
| 46  || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022
|-
| 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] ||  16-06-2022
|-
| 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] ||  17-06-2022
|-
| 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] ||  18-06-2022
|-
| 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022
|-
| 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022
|-
| 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022
|-
| 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022
|-
| 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022
|-
| 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022
|-
| 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022
|-
| 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 
|-
| 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022
|-
| 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022
|-
| 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022
|-
| 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022
|-
| 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022
|-
| 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022
|-
| 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022
|-
| 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022
|-
| 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022
|-
| 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022
|-
| 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022
|-
| 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022
|-
| 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022
|-
| 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022
|-
| 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022
|-
| 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022
|-
| 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022
|-
| 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022
|-
| 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022
|-
| 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022
|-
| 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022
|-
| 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022
|-
| 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022
|-
| 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022
|}</text>
      <sha1>de11phmk4oy76s8brh4inkfbswo1a33</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608771</id>
      <parentid>608749</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T03:42:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4435" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 01.05.2022– 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ਇੰਦਰ]] || 01-05-2022 
|-
| 2 || [[ਸਹਦੇਵ]] || 02-05-2022
|-
| 3 || [[ਅਸ਼ਵਿਨੀ ਕੁਮਾਰ]] || 03-05-2022
|-
| 4 || [[ਸ਼ਿਸ਼ੂਪਾਲ]] || 04-05-2022
|-
| 5 || [[ਦੁਸ਼ਾਸਨ]] || 05-05-2022
|-
| 6 || [[ਅਸ਼ਵਥਾਮਾ]] || 06-05-2022
|-
| 7 || [[ਵਿਰਾਟ]] || 7-05-2022
|-
| 8 || [[ਕਸ਼ਯਪ]] || 8-05-2022 
|-
| 9 || [[ਵਿਦੁਰ]] || 9-05-2022
|-
| 10 || [[ਵਿਕਰਨ]] || 10-05-2022
|-
| 11 || [[ਸੰਜਯ]] || 11-05-2022
|-
| 12 || [[ਬਕਾਸੁਰ]] || 12-05-2022
|-
| 13 || [[ਉਗ੍ਰਸੇਨ]] || 13-05-2022
|-
| 14 || [[ਦੁਸ਼ਯੰਤ]] || 14-05-2022
|-
| 15 || [[ਮੇਨਕਾ]] || 15-05-2022
|-
| 16 || [[ਵਿਚਿਤਰਵੀਰਯ]] || 16-05-2022
|-
| 17 || [[ਹਿਡਿੰਬ]] || 17-05-2022
|-
| 18 || [[ਪ੍ਰਤੀਪ]] || 18-05-2022
|-
| 19 || [[ਯਯਾਤੀ]] || 19-05-2022
|-
| 20 || [[ਰੁਕਮੀ]] || 20-05-2022
|-
| 21 || [[ਸੰਵਰਣ]] || 21-05-2022
|-
| 22 || [[ਰੰਭਾ (ਅਪਸਰਾ)]] || 22-05-2022
|-
| 23 || [[ਰਾਜਾ ਪੁਰੂ]] || 23-05-2022
|-
| 24 || [[ਵੇਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਰਾਜਾ)]] || 24-05-2022
|-
| 25 || [[ਭਗਦੱਤ]] || 25-05-2022
|-
| 26 || [[ਨਰਕਾਸੁਰ]] || 26-05-2022
|-
| 27 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼]] || 27-05-2022
|-
| 28 || [[ਹਿਰਣਯਾਕਸ਼ਪ]] || 28-05-2022
|-
| 29 || [[ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ]] || 29-05-2022
|-
| 30 || [[ਅੰਧਕਾਸੁਰ]] || 30-05-2022
|-
| 31 || [[ਅਸੁਰ]] || 31-05-2022
|-
| 32 || [[ਵਜਰਯਾਨ]] || 1-0-2022
|-
| 33 || [[ਕਸ਼ੀਰ ਸਾਗਰ]]  || 2-06-2022
|-
| 34 || [[ਸ਼ੇਸ਼]] ||  3-06-2022, 
|-
| 35 || [[ਵਾਸੁਕੀ]] || 4-06-2022
|-
| 36 || [[ਮੈਡਸਟੋਨ (ਲੋਕਧਾਰਾ)]] || 5-06-2022
|-
| 37 || [[ਕਾਲੀਆ]] || 06-06-2022
|-
| 38 || [[ਕੁਰਮ]]  || 7-06-2022
|-
| 39 || [[ਵਾਮਨ]]  || 8-06-2022
|-
| 40 || [[ਪਿੱਤਰ]] || 9-06-2022
|-
| 41 || [[ਰਘੂ]] || 10-06-2022
|-
| 42 || [[ਅਤਰੀ]] || 11-06-2022
|-
| 43 || [[ਗੌਤਮ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ]]  ||  12-06-2022
|-
| 44 ||[[ਜਮਦਗਨੀ]] || 13-06-2022
|-
| 45 || [[ਨਰ-ਨਾਰਾਇਣ]] || 14-06-2022
|-
| 46  || [[ਸ਼ੁਕਰਚਾਰੀਆ]] || 15-06-2022
|-
| 47 || [[ਭ੍ਰਿਗੁ]] ||  16-06-2022
|-
| 48 || [[ਸ਼ਕਤੀ (ਰਿਸ਼ੀ)]] ||  17-06-2022
|-
| 49 || [[ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ]] ||  18-06-2022
|-
| 50 || [[ਦਕਸ਼]] || 19-6-2022
|-
| 51 || [[ਆਦਿਤਿਆ]] || 20-6-2022
|-
| 52 || [[ਮਤਸਯ ਪੁਰਾਣ]] || 21-6-2022
|-
| 53 || [[ਤਮਸ (ਦਰਸ਼ਨ)]] || 22-6-2022
|-
| 54 || [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] || 23-6-2022
|-
| 55 || [[ਚਾਰ ਧਾਮ]] || 24-06-2022
|-
| 56 || [[ਜੁਮਾ ਨਮਾਜ਼]] || 25-06-2022
|-
| 57 || [[ਰਾਮਾਨਾਥਸਵਾਮੀ ਮੰਦਰ]] || 26-06-2022 
|-
| 58 || [[ਦਵਾਰਕਾਧੀਸ਼ ਮੰਦਰ]] || 27-06-2022
|-
| 59 || [[ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਮੰਦਰ]] || 28-06-2022
|-
| 60 || [[ਮਰੀਚੀ]] || 29-06-2022
|-
| 61 || [[ਯੱਗ]] || 30-06-2022
|-
| 62 || [[ਰਸਮ]] || 01-07-2022
|-
| 63 || [[ਮਥੁਰਾ]] || 02-07-2022
|-
| 64 || [[ਧਨੁਸ਼ਕੋਡੀ]] || 03-07-2022
|-
| 65 || [[ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਟਿਕਾ]] || 04-07-2022
|-
| 66 || [[ਕਾਲਿੰਗਾ (ਮਹਾਭਾਰਤ)]] || 05-07-2022
|-
| 67 || [[ਰਾਜਗੀਰ]] || 06-07-2022
|-
| 68 || [[ਕੰਸ]] || 07-07-2022
|-
| 69 || [[ਗੋਕੁਲ]] || 08-07-2022
|-
| 70 || [[ਗੋਵਰਧਨ]] || 09-07-2022
|-
| 71 || [[ਗੋਵਰਧਨ ਪਰਬਤ]] || 10-07-2022
|-
| 72 || [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ]] || 11-07-2022
|-
| 73 || [[ਯਮੁਨੋਤਰੀ]] || 12-07-2022
|-
| 74 || [[ਯਮੁਨਾ (ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ)]] || 13-07-2022
|-
| 75 || [[ਮੁਚਲਿੰਦਾ]] || 14-07-2022
|-
| 76 || [[ਅਵਤਾਰ]] || 15-07-2022
|-
| 77 || [[ਜੈਨ ਮੰਦਰ]] || 16-07-2022
|-
| 78 || [[ਭਗੀਰਥ]] || 17-07-2022
|-
| 79 || [[ਸਗਰ (ਰਾਜਾ)]] || 18-07-2022
|-
| 80 || [[ਸ਼ਿਵਨਾਥ ਨਦੀ]] || 19-07-2022
|-
| 81 || [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] || 20-07-2022
|-
| 82 || [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] || 21-07-2022
|}</text>
      <sha1>ch6xzv3wcki9zpguemtjgqm2wgtig6l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142836</id>
    <redirect title="ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ" />
    <revision>
      <id>608756</id>
      <parentid>608693</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T21:52:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>EmausBot</username>
        <id>2312</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Bot: Fixing double redirect to [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਰਸਤੂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੁਨਰ ਪੜਤ]]</text>
      <sha1>6r4e2ae30s0hk9byemqwnayu55c1kx0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Dugal harpreet/100wikidays</title>
    <ns>2</ns>
    <id>143299</id>
    <revision>
      <id>608731</id>
      <parentid>608679</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T15:34:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2426" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|-
! colspan=3| 1&lt;sup&gt;st&lt;/sup&gt; round: 17.06.2022 
|-
! No.  !! Article  !! Date 
|-
| 1 || [[ ਉੜਦ]] || 17-06-2022
|-
| 2 || [[ਜਿਮੀਕੰਦ]] || 18-06-2022
|-
| 3 || [[ਬਰਗੇਨੀਆ]] || 19-06-2022
|-
| 4 || [[ਕਲੀਵੀਆ]] || 20-06-2022
|-
| 5 || [[ਲੂਮਾ (ਪੌਦਾ)]] || 21-06-2022
|-
| 6 || [[ਅਰੁਮ]] || 22-06-2022
|-
| 7 || [[ਬੇਲੇਵਾਲੀਆ]] || 23-06-2022
|-
| 8 || [[ਅਰਬੀਅਨ ਜੈਸਮੀਨ]] || 24-06-2022
|-
| 9 || [[ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਦਿਵਸ]] || 25-06-2022
|-
| 10 || [[ਪੂਰਨਾ ਨਦੀ (ਗੁਜਰਾਤ)]] || 26-06-2022
|-
| 11 || [[ਗਲੈਡੀਓਲਸ]] || 27-06-2022
|-
| 12 || [[ਨਾਗ ਕੇਸਰ]] || 28-06-2022
|-
| 13 || [[ਜੰਗਲੀ ਗੁਲਾਬ ਵਰਜੀਨੀਆ]] || 29-06-2022
|-
| 14 || [[ਚਾਗਰੇਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 30-06-2022
|-
| 15 || [[ਰੁਬੀਏਸੀ]] || 01-07-2022
|-
| 16 || [[ਜ਼ਾਮੀਆ]] || 02-07-2022
|-
| 17 || [[ਚੁਕੰਦਰ]] || 03-07-2022
|-
| 18 || [[ਆਬੂਜਮਾੜ]] || 04-07-2022
|-
| 19 || [[ਪਾਲ ਗੋਗਾਂ]] || 05-07-2022
|-
| 20 || [[ਸਮਰਸੈੱਟ ਮਾਮ]] || 06-07-2022
|-
| 21 || [[ਬਾਂਦੀਪੁਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ]] || 07-07-2022
|-
| 22 || [[ਮੋਲਾਈ ਜੰਗਲ]] || 08-07-2022
|-
| 23 || [[ਨਾਮਦਾਫਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 09-07-2022
|-
| 24 || [[ਨਮੰਗਲਮ ਰਿਜ਼ਰਵ ਜੰਗਲ]] || 10-07-2022
|-
| 25 || [[ਕੀਬੁਲ ਲਾਮਜਾਓ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] || 11-07-2022
|-
| 26 || [[ਕੁਕਰੈਲ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 12-07-2022
|-
| 27 || [[ਸਾਰੰਡਾ ਜੰਗਲ]] || 13-07-2022
|-
| 28 || [[ਵੈਂਡਲੁਰ ਰਾਖਵਾਂ ਜੰਗਲ]] || 14-07-2022
|-
| 29 || [[ਸ਼ੈਟੀਹੱਲੀ]] || 15-07-2022
|-
| 30 || [[ਵਾਇਨਾਡ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ]] || 16-07-2022
|-
| 31 || [[ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ]] || 17-07-2022
|-
| 32 || [[ਬੈਕੁੰਠਪੁਰ ਜੰਗਲ ]] || 18-07-2022
|-
| 33 || [[ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਅਸਥਾਨ ਅਤੇ ਮੋਲੇਮ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ]] || 19-07-2022
|-
| 34 || [[ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] || 20-07-2022
|}</text>
      <sha1>1cwf83o7vcbvecoqai16bu9es7j3iwq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਇਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143387</id>
    <revision>
      <id>608722</id>
      <parentid>608544</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T12:44:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Madhuri_(Tigeress)_-_Agarzari_Buffer_-_TATR.jpg with [[File:Madhuri_(Tigress)_-_Agarzari_Buffer_-_TATR.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · The</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8732" xml:space="preserve">'''ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ''' [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਰਾਜ ਦੇ ਚੰਦਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਹੈ]]। ਇਹ 1955 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਤਾਡੋਬਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਅੰਧੇਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਕਚੁਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ {{Convert|577.96|km2|mi2}} ਰਾਖਵੇਂ ਜੰਗਲ ਦਾ ਅਤੇ {{Convert|32.51|km2|mi2}} ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। 

== ਵ੍ਯੁਤਪਤੀ ==
&quot;ਤਾਡੋਬਾ&quot; ਦੇਵਤਾ &quot;ਤਾਡੋਬਾ&quot; ਜਾਂ &quot;ਤਾਰੂ&quot; ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤਾਡੋਬਾ ਅਤੇ ਅੰਧੇਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ [[ਕਬੀਲਾ|ਕਬੀਲਿਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ &quot;ਅੰਧੇਰੀ&quot; ਅੰਧਾਰੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਦੰਤਕਥਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤਾਰੂ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਬਾਘ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਾਰੂ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਰੂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਅਸਥਾਨ ਹੁਣ ਤਾਡੋਬਾ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;TOI&quot;&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/Maharashtra/Tadoba-Andhari-Tiger-Reserve/ps29668160.cms|title=Tadoba Andhari Tiger Reserve|date=26 May 2017|access-date=20 June 2021|publisher=Times group|agency=Times of India}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਕਸਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਸ਼ਾ (ਦਸੰਬਰ-ਜਨਵਰੀ) ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

[[ਗੋਂਡ ਲੋਕ|ਗੋਂਡ]] ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਚਿਮੂਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1935 ਵਿਚ ਸ਼ਿਕਾਰ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, 1955 ਵਿੱਚ, {{Convert|116.54|km2|mi2}} ਦੇ ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਧੇਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ 1986 ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। 1995 ਵਿੱਚ, ਮੌਜੂਦਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਭੂਗੋਲ ==
ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ {{Convert|625.4|km2|mi2}} ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ {{Convert|116.55|km2|mi2}} ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਡੋਬਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਅਤੇ {{Convert|508.85|km2|mi2}} ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਧਾਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੂਰੀ ਹੈ । ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ {{Convert|32.51|km2|mi2}} ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਅਤੇ {{Convert|14.93|km2|mi2}} ਗੈਰ-ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ।

== ਜੀਵ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sambar-Tadoba_TR.jpg|thumb| ਸਾਂਬਰ-ਤਾਡੋਬਾ ਟੀ.ਆਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Leopard_in_Tadoba_TR.jpg|thumb| ਤਾਡੋਬਾ ਵਿੱਚ ਚੀਤਾ ਟੀ.ਆਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Tiger_chasing_a_wild_Pig.jpg|thumb| ਟਾਈਗਰ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Sloth_Bear_In_Tadoba_TR.jpg|thumb| ਤਾਡੋਬਾ TR ਵਿੱਚ ਸਲੋਥ ਰਿੱਛ]]
[[ਤਸਵੀਰ:TigresswithCubs.jpg|right|thumb| ਟਾਈਗਰਸ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Madhuri (Tigress) - Agarzari Buffer - TATR.jpg|right|thumb| ਅਗਰਜ਼ਰੀ ਬਫਰ ਵਿੱਚ ਟਾਈਗਰਸ ਮਾਧੁਰੀ]]
ਅਗਸਤ 2016 ਤੱਕ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ 88 [[ਸ਼ੇਰ|ਬਾਘ]] ਹਨ, ਅਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਹਰ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ 58 ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/Problem-of-plenty-hits-Tadoba-tiger-conservation-work/articleshow/53642600.cms|title=Problem of plenty hits Tadoba tiger conservation work|last=Mazhar|first=Ali|date=11 August 2016|work=[[Times of India]]|access-date=5 September 2016}}&lt;/ref&gt;

ਕੀਸਟੋਨ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, [[ਬੰਗਾਲ ਟਾਈਗਰ]], ਤਾਡੋਬਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਹੋਰ [[ਥਣਧਾਰੀ|ਥਣਧਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ]] ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਚੀਤੇ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.timesnownews.com/mirror-now/in-focus/article/man-animal-conflict-on-the-rise-in-maharashtra-meditating-monk-killed-by-leopard/330296|title=Man-animal conflict on the rise in Maharashtra: Meditating monk killed by leopard|date=13 December 2018|work=Times Now News|access-date=7 May 2019|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ, ਗੌਰ, [[ਰੋਝ|ਨੀਲਗਾਈ]], ਢੋਲ, ਛੋਟੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਵੇਟ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੀਆਂ, ਸਾਂਬਰ, [[ਕਕੜ|ਭੌਂਕਣ ਵਾਲੇ ਹਿਰਨ]], ਚਿਤਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਚੌਸਿੰਘਾ ਅਤੇ [[ਬਿੱਜੂ|ਸ਼ਹਿਦ ਬੈਜਰ]] ਤਾਡੋਬਾ ਝੀਲ ਦਲਦਲ ਮਗਰਮੱਛ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਆਮ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ [[ਭੁਜੰਗੀ|ਘਿਰੇ]] ਭਾਰਤੀ ਅਜਗਰ ਅਤੇ ਆਮ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨੀਟਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਟੈਰਾਪਿਨਸ, ਇੰਡੀਅਨ ਸਟਾਰ ਕੱਛੂ, ਭਾਰਤੀ ਕੋਬਰਾ ਅਤੇ ਰਸਲਜ਼ ਵਾਈਪਰ ਵੀ ਤਾਡੋਬਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਰੈਪਟਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 195 ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ [[ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ|ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਲੇਟੀ-ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਮੱਛੀ ਈਗਲ, ਕ੍ਰੇਸਟਡ ਸੱਪ ਈਗਲ, ਅਤੇ ਬਦਲਣਯੋਗ ਬਾਜ਼-ਈਗਲ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਰੈਪਟਰ ਹਨ।
[[ਤਸਵੀਰ:Indian_Paradise_Flycatcher_-_Female_-_TATR.jpg|thumb| ਇੰਡੀਅਨ ਪੈਰਾਡਾਈਜ਼ ਫਲਾਈਕੈਚਰ - ਮਾਦਾ - ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧਾਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ, ਚੰਦਰਪੁਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਬਾਂਸ ਦੀ ਟਹਿਣੀ 'ਤੇ ਬੁਣੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੀ ਮਾਦਾ।]]

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>m1mjs7fua0ba0g2mse156wp7ta5qx5q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143389</id>
    <revision>
      <id>608723</id>
      <parentid>608548</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T12:45:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Replacing Madhuri_(Tigeress)_-_Agarzari_Buffer_-_TATR.jpg with [[File:Madhuri_(Tigress)_-_Agarzari_Buffer_-_TATR.jpg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · The</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9529" xml:space="preserve">'''ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ''' [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਰਾਜ ਦੇ ਚੰਦਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਹੈ]]। ਇਹ 1955 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ ਤਾਡੋਬਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਅੰਧੇਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਕਚੁਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ {{Convert|577.96|km2|mi2}} ਰਾਖਵੇਂ ਜੰਗਲ ਦਾ ਅਤੇ {{Convert|32.51|km2|mi2}} ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। 

== ਵ੍ਯੁਤਪਤੀ ==
&quot;ਤਾਡੋਬਾ&quot; ਦੇਵਤਾ &quot;ਤਾਡੋਬਾ&quot; ਜਾਂ &quot;ਤਾਰੂ&quot; ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤਾਡੋਬਾ ਅਤੇ ਅੰਧੇਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ [[ਕਬੀਲਾ|ਕਬੀਲਿਆਂ]] ਦੁਆਰਾ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ &quot;ਅੰਧੇਰੀ&quot; ਅੰਧਾਰੀ ਨਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਦੰਤਕਥਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤਾਰੂ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਬਾਘ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਾਰੂ ਨੂੰ ਦੇਵਤਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਰੂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਅਸਥਾਨ ਹੁਣ ਤਾਡੋਬਾ ਝੀਲ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;TOI&quot;&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/Maharashtra/Tadoba-Andhari-Tiger-Reserve/ps29668160.cms|title=Tadoba Andhari Tiger Reserve|date=26 May 2017|access-date=20 June 2021|publisher=Times group|agency=Times of India}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਕਸਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੌਸ਼ਾ (ਦਸੰਬਰ-ਜਨਵਰੀ) ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।

[[ਗੋਂਡ ਲੋਕ|ਗੋਂਡ]] ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਚਿਮੂਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1935 ਵਿਚ ਸ਼ਿਕਾਰ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ, 1955 ਵਿੱਚ, {{Convert|116.54|km2|mi2}} ਦੇ ਇਸ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ]] ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਧੇਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ 1986 ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। 1995 ਵਿੱਚ, ਮੌਜੂਦਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਭੂਗੋਲ ==
ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧੇਰੀ ਰਿਜ਼ਰਵ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਰਕ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ {{Convert|625.4|km2|mi2}} ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ {{Convert|116.55|km2|mi2}} ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਡੋਬਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਅਤੇ {{Convert|508.85|km2|mi2}} ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਧਾਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੂਰੀ ਹੈ । ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ {{Convert|32.51|km2|mi2}} ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਅਤੇ {{Convert|14.93|km2|mi2}} ਗੈਰ-ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ।

ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ {{Convert|120|ha}} ਤਾਡੋਬਾ ਝੀਲ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਪਾਰਕ ਦੇ ਜੰਗਲ ਅਤੇ ਇਰਾਈ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਖੇਤੀ ਭੂਮੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਬਫਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਝੀਲ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ ਜੋ ਮਗਰਮੱਛਾਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਰਿਜ਼ਰਵ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਹੋਰ ਵੈਟਲੈਂਡ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਲਸਾ ਝੀਲ ਅਤੇ ਅੰਧਾਰੀ ਨਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

== ਜੀਵ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Sambar-Tadoba_TR.jpg|thumb| ਸਾਂਬਰ-ਤਾਡੋਬਾ ਟੀ.ਆਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Leopard_in_Tadoba_TR.jpg|thumb| ਤਾਡੋਬਾ ਵਿੱਚ ਚੀਤਾ ਟੀ.ਆਰ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Tiger_chasing_a_wild_Pig.jpg|thumb| ਟਾਈਗਰ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Sloth_Bear_In_Tadoba_TR.jpg|thumb| ਤਾਡੋਬਾ TR ਵਿੱਚ ਸਲੋਥ ਰਿੱਛ]]
[[ਤਸਵੀਰ:TigresswithCubs.jpg|right|thumb| ਟਾਈਗਰਸ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Madhuri (Tigress) - Agarzari Buffer - TATR.jpg|right|thumb| ਅਗਰਜ਼ਰੀ ਬਫਰ ਵਿੱਚ ਟਾਈਗਰਸ ਮਾਧੁਰੀ]]
ਅਗਸਤ 2016 ਤੱਕ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ 88 [[ਸ਼ੇਰ|ਬਾਘ]] ਹਨ, ਅਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਹਰ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ 58 ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/Problem-of-plenty-hits-Tadoba-tiger-conservation-work/articleshow/53642600.cms|title=Problem of plenty hits Tadoba tiger conservation work|last=Mazhar|first=Ali|date=11 August 2016|work=[[Times of India]]|access-date=5 September 2016}}&lt;/ref&gt;

ਕੀਸਟੋਨ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, [[ਬੰਗਾਲ ਟਾਈਗਰ]], ਤਾਡੋਬਾ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ ਹੋਰ [[ਥਣਧਾਰੀ|ਥਣਧਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ]] ਦਾ ਘਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਚੀਤੇ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.timesnownews.com/mirror-now/in-focus/article/man-animal-conflict-on-the-rise-in-maharashtra-meditating-monk-killed-by-leopard/330296|title=Man-animal conflict on the rise in Maharashtra: Meditating monk killed by leopard|date=13 December 2018|work=Times Now News|access-date=7 May 2019|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; ਸੁਸਤ ਰਿੱਛ, ਗੌਰ, [[ਰੋਝ|ਨੀਲਗਾਈ]], ਢੋਲ, ਛੋਟੇ ਭਾਰਤੀ ਸਿਵੇਟ, ਜੰਗਲੀ ਬਿੱਲੀਆਂ, ਸਾਂਬਰ, [[ਕਕੜ|ਭੌਂਕਣ ਵਾਲੇ ਹਿਰਨ]], ਚਿਤਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਚੌਸਿੰਘਾ ਅਤੇ [[ਬਿੱਜੂ|ਸ਼ਹਿਦ ਬੈਜਰ]] ਤਾਡੋਬਾ ਝੀਲ ਦਲਦਲ ਮਗਰਮੱਛ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ [[ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਟਰ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]] ਵਿੱਚ ਆਮ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ [[ਭੁਜੰਗੀ|ਘਿਰੇ]] ਭਾਰਤੀ ਅਜਗਰ ਅਤੇ ਆਮ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨੀਟਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਟੈਰਾਪਿਨਸ, ਇੰਡੀਅਨ ਸਟਾਰ ਕੱਛੂ, ਭਾਰਤੀ ਕੋਬਰਾ ਅਤੇ ਰਸਲਜ਼ ਵਾਈਪਰ ਵੀ ਤਾਡੋਬਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਰੈਪਟਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ 195 ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ [[ਲੋਪ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ|ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਲੇਟੀ-ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਮੱਛੀ ਈਗਲ, ਕ੍ਰੇਸਟਡ ਸੱਪ ਈਗਲ, ਅਤੇ ਬਦਲਣਯੋਗ ਬਾਜ਼-ਈਗਲ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਰੈਪਟਰ ਹਨ।
[[ਤਸਵੀਰ:Indian_Paradise_Flycatcher_-_Female_-_TATR.jpg|thumb| ਇੰਡੀਅਨ ਪੈਰਾਡਾਈਜ਼ ਫਲਾਈਕੈਚਰ - ਮਾਦਾ - ਤਾਡੋਬਾ ਅੰਧਾਰੀ ਟਾਈਗਰ ਰਿਜ਼ਰਵ, ਚੰਦਰਪੁਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਬਾਂਸ ਦੀ ਟਹਿਣੀ 'ਤੇ ਬੁਣੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੀ ਮਾਦਾ।]]

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>3g6on782jkztgjcfjxbcy2gdnzavmc9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143428</id>
    <revision>
      <id>608725</id>
      <parentid>608685</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T13:41:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Historiansimar</username>
        <id>42581</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਪਰਿਵਾਰ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6127" xml:space="preserve">'''ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ''' ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਗੌਤਮ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਮੋਹਿਆਲ ਛਿੱਬਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਜਦ ਭਾਈ ਗੌਤਮ ਦਾਸ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੇ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣੇ ਅਤੇ ਫੇਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਜੀ ਵੀ ਬਖਸ਼ੀ । ਭਾਈ ਗੌਤਮ ਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਪੋਠੋਹਾਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਛੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਕੀਤੀ , ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਰਿਆਲਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਖੇ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਵੀ ਸ਼ਸ਼ੋਬੀਤ ਸੀ , ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ । ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਗੌਤਮ ਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕਈ ਸਾਥੀਆ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੇ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਜਰਨੈਲ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਰਨੈਲ ਬਣਾਇਆ । ਜਦੋਂ 27 ਸਤੰਬਰ 1621 ਨੂੰ ਭਗਵਾਨਦਾਸ ਘਿਰੜ ਅਤੇ ਕਰਮਚੰਦ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰੇ ਦੀ ਜੰਗ ਦੋਰਾਨ ਰੁਹੇਲਾ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਨੇ ਵੀ ਬਹਾਦੁਰੀ ਵਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਹੋ ਕੇ ਜਾਲਮਾ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ । ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾਵਰ ਅਪਣੇ ਕਈ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹਾਰ ਹੁੰਦਿਅ ਵੇਖ ਮੈਦਾਨ - ਏ - ਜੰਗ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਏ। ਕੁੱਝ ਸਰੋਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਜਦੋ 6 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 3 ਅਕਤੂਬਰ 1621 ਨੂੰ ਚੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਮਿਲੀ-ਜੁਲੀ ਫੌਜ ਨੇ ਫਿਰ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਦੁਸ਼ਮਨ ਫੌਜਾ ਦਾ ਡੱਟਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਦੋਰਾਨ ਉਥੇ ਹੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ &lt;ref&gt;Dr. Harjinder Singh Dilgeer's book 'Sikh Panth de 230 Mahan Shaheed - Jinna 1621 toon 1734 taak Shaheedian Dittian &lt;/ref&gt;  ਲੇਕਿਨ ਕੁੱਝ ਸਰੋਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਕਰਿਆਲ਼ਾਂ ਚਲੈ ਗਏ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਇਲਾਜ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । &lt;ref&gt; family records of bhai praga ji &lt;/ref&gt;

== ਪਰਿਵਾਰ ==
ਲੱਖੀ ਦਾਸ ਜੀ ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ ਦੇ ਪੁਤੱਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਤਾ :

* ਭਾਈ ਦਰਗਾਹ ਮੱਲ ਜੀ 

ਭਾਈ ਦਰਗਾਹ ਮੱਲ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ , ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਆਪ ਜੀ ਸੱਤਵੇਂ , ਅੱਠਵੇਂ ਅਤੇ  ਨੋਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਰਹੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਰਗਾਹ ਮੱਲ ਜੀ ਦੇ ਦੌ ਪੁੱਤਰ : ਭਾਈ ਧਰਮ ਚੰਦ ਜੀ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਖਜਾਨਚੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਰਹੇ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾ ਦੀ ਅਨਮੋਲ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਅਤੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਸ਼ਸ਼ੋਬਿਤ ਹਨ । &lt;ref&gt; Research Paper - Historical Sikh Families 2021 - Historian Simar Singh &lt;/ref&gt;

* ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਦਾਸ ਜੀ 

ਮੱਨੁਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ  ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿੱਖੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ 3 ਸਿੱਖਾ ਵਿੱਚੋਂ 2 ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ( ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰੇ ਨਾਲ ਚੀਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ )ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ ਜੀ ( ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੂੰ ਨਾਲ ਸਾੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ) ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>nj883t33acugx2qcccucvufdwy3y3pg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143440</id>
    <revision>
      <id>608769</id>
      <parentid>608715</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T02:08:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਗੇਅ ਕਲਾਕਾਰ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12417" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸੰਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ|image=Hamed Sinno, Ehden, 2017.jpg|caption=Sinno in Ehden, Lebanon, 2017|birth_date={{birth date and age|mf=yes|1988|4|25}}|birth_place=[[Beirut]], [[Lebanon]]}}


'''ਹਾਮਦ ਸਿੰਨੋ''' ( {{Lang-ar|حامد سنّو}} ; ਜਨਮ 25 ਅਪ੍ਰੈਲ 1988) ਲੇਬਨਾਨੀ-ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਕਲਪਕ ਰਾਕ ਬੈਂਡ ਮਾਸ਼ਰੋ' ਲੀਲਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://noisey.vice.com/blog/mashrou-leila-live-new-york-poisson-rouge|title=Lebanese Rock Band Mashrou' Leila's Long-Awaited First US Tour Ended with Sweet Success|date=November 2, 2015|publisher=VICE}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਸਿੰਨੋ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ, ਲੇਬਨਾਨੀ ਪਿਤਾ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਜਾਰਡਨ ਤੋਂ ਸੀ, ਜੋ ਮੋਰੋਕੋ ਅਤੇ ਰੋਮ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;A Conversation With Mashrou' Leila&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=i5iiDGm2464|title=A Conversation With Mashrou' Leila|date=16 Oct 2017|publisher=Maison MIM}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਕੋਲ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Matt Baume&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mattbaume.com/sewers-shownotes/2017/5/31/queer-desire-has-always-been-there|title=Queer Desire Has Always Been There (Ep. 116: Kurt Cobain)|date=June 1, 2017|publisher=Matt Baume}}&lt;/ref&gt;

ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ, ਸਿੰਨੋ ਦਾ ਘਰ ਐਂਗਲੋਫੋਨ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਇਆ ਹਲਾਂਕਿ ਉਹ &quot;ਅਰਬੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੋਲਣਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ&quot;, ਜਿਆਦਾਤਰ ਅਰਬੀ ਸਿੱਖਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਨੇ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;A Conversation With Mashrou' Leila&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=i5iiDGm2464|title=A Conversation With Mashrou' Leila|date=16 Oct 2017|publisher=Maison MIM}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੰਨੋ ਕੋਲ ਰਸਮੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੋਆਇਰ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;Matt Baume&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mattbaume.com/sewers-shownotes/2017/5/31/queer-desire-has-always-been-there|title=Queer Desire Has Always Been There (Ep. 116: Kurt Cobain)|date=June 1, 2017|publisher=Matt Baume}}&lt;/ref&gt;

ਬੇਰੂਤ ਦੀ ਅਮਰੀਕਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ, ਸਿੰਨੋ ਗੇਅ ਵਜੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਉੱਥੇ ਉਸਨੇ ਮਾਸ਼ਰੋ' ਲੀਲਾ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੇ ਇੱਕ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਸਬਵਰਸ਼ਿਵ ਗ੍ਰੈਫਿਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mykalimag.com/en/2012/12/02/on-hamed-sinno/3/|title=ON HAMED SINNO|date=December 2, 2012|publisher=My.Kali}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਿੰਨੋ ਨੇ 2008 ਵਿੱਚ ਬੇਰੂਤ ਦੀ ਅਮੈਰੀਕਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਾਫਿਕ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦਿਆਂ, ਆਂਦਰੇ ਚੇਡਿਦ, ਓਮਾਇਆ ਮਲੇਬ ਅਤੇ ਹੈਗ ਪਾਪਾਜ਼ੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਓਪਨ ਜੈਮ ਸੈਸ਼ਨ ਕਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਮਸ਼ਰੋ' ਲੀਲਾ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;MWLH&quot;&gt;[http://mawaleh.net/2012/12/01/%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D9%8A%D8%A9-%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D9%88/ شخصية: حامد سنو]، مجلة موالح 1 ديسمبر، 2012.&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਨੋ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬੈਂਡ ਦੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸਾਖ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਡਰੋਂ, ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਕਰੀਅਰ ਨੂੰ ਨਾਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;Matt Baume&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mattbaume.com/sewers-shownotes/2017/5/31/queer-desire-has-always-been-there|title=Queer Desire Has Always Been There (Ep. 116: Kurt Cobain)|date=June 1, 2017|publisher=Matt Baume}}&lt;/ref&gt;

=== ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ===
ਸਿੰਨੋ ਨੂੰ ਕਈ ਰਸਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕਵਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਟੇਟੂ '','' ਜਾਰਡਨ ਦੀ ''ਮਾਈ.ਕਲੀ''  ਅਤੇ ਯੂਕੇ-ਅਧਾਰਤ ਐਟੀਟਿਉਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.huffpostmaghreb.com/2013/09/25/homosexualite-pays-arabes_n_3990338.html|title=Hamed Sinno, un artiste libanais en Une du magazine gay Têtu|date=September 25, 2013|website=The Huffington Post|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304042446/http://www.huffpostmaghreb.com/2013/09/25/homosexualite-pays-arabes_n_3990338.html|archive-date=March 4, 2016|access-date=November 27, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.beirut.com/l/19945|title=Spotted: Hamed Sinno on the Cover of MyKali Magazine|date=November 26, 2012|publisher=Beirut.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://attitude.co.uk/article/mashrou-leila-frontman-hamed-sinno-on-lgbt-lessons-row-there-are-schools-of-islam-that-are-ok-with-being-gay-1/20613/|title=Mashrou' Leila frontman Hamed Sinno on LGBT lessons row: 'There are schools of Islam that are OK with being gay'|date=2019-03-28|website=Attitude.co.uk|language=en|access-date=2019-04-12}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮਸ਼ਰੋ' ਲੀਲਾ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ''ਰੋਲਿੰਗ ਸਟੋਨ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ [[ਮੱਧ ਪੂਰਬ|ਮਿਡਲ ਈਸਟ]] ਐਡੀਸ਼ਨ ਦੇ ਕਵਰ 'ਤੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;[http://english.alarabiya.net/en/life-style/entertainment/2014/04/04/Rolling-Stone-ME-choose-first-regional-artists-for-cover.html Alarabiya English: Rolling Stone Mideast choose first regional artists for cover]&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਨੋ ਨੂੰ [[ਈਰਾਨ|ਈਰਾਨੀ]] ਕਲਾਕਾਰ ਅਲੀਰੇਜ਼ਾ ਸ਼ੋਜਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ''ਹੈਮਦ ਸਿੰਨੋ ਐਂਡ ਅਨ ਡੇ ਸੇਸ ਫ੍ਰੇਰੇਸ'' ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੰਨੋ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ [[ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰੀ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ|ਮਿਸਰੀ ਦੇਵਤਾ]], ਅਨੂਬਿਸ ਦੇ ਨਿੱਪਲ ਨੂੰ ਚੂੰਡੀ ਕਰਦੇ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਨੂਬਿਸ ਇੱਕ ਸਤਰੰਗੀ ਰੰਗ ਦਾ ਉਸਖ ਕਾਲਰ ਖੇਡਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਾਇਡ ਦੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.ilgrandecolibri.com/en/alireza-shojaian-the-painter-of-middle-eastern-queer-men/|title=Alireza Shojaian, the Painter of Middle Eastern Queer Men {{!}} Il Grande Colibrì|last=Zaramella|first=Nicole|date=2020-06-22|website=|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20200701223615/https://www.ilgrandecolibri.com/en/alireza-shojaian-the-painter-of-middle-eastern-queer-men/|archive-date=2020-07-01|access-date=2020-07-01}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.khabarkeslan.com/articles/pinched-and-prodded|title=Pinched and Prodded|last=Vartanian Collier|first=Lizzy|date=2018-09-18|website=Khabar Keslan|language=en-US|access-date=2020-07-01}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਕੰਮ ਇੱਕ ਅਣਜਾਣ ਪੇਂਟਰ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ''ਗੈਬਰੀਏਲ ਡੀ'ਏਸਟ੍ਰੇਸ ਐਟ ਯੂਨੇ ਡੇ ਸੇਸ ਸੋਅਰਸ ਹੈ,'' ਜੋ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਹੈਨਰੀ IV ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://medium.com/@jad.fawaz11/beirut-art-fair-takes-on-a-queer-flair-8c9ac629221f|title=Beirut Art Fair takes on a queer flair|last=Fawaz|first=Jad|date=2018-09-26|website=Medium|language=en|access-date=2020-07-01}}&lt;/ref&gt; ਸਿੰਨੋ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ. ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਵਸਥਿਤ ਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਸੀ। ਸ਼ੋਜਿਆਨ ਨੇ ਕਾਇਰੋ ਵਿੱਚ 22 ਸਤੰਬਰ, 2017 ਦੇ ਮਾਸ਼ਰੋ' ਲੀਲਾ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਈਡ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਇਰੋ ਪ੍ਰਾਈਡ ਫਲੈਗ ਘਟਨਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Hamed_Sinno_et_un_de_ses_fréres.jpg|alt=|thumb| ''ਹਾਮੇਦ ਸਿੰਨੋ ਏਟ ਅਨ ਡੇ ਸੇਸ ਫਰੇਰੇਸ'', ਈਰਾਨੀ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਕਾਰਕੁਨ ਅਲੀਰੇਜ਼ਾ ਸ਼ੋਜਿਆਨ ਦੁਆਰਾ 2017 ਦੀ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ।]]

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਸਿੰਨੋ [[ਗੇਅ]] ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ [[ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ|ਐਲ.ਜੀ.ਬੀ.ਟੀ.]] ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.cbc.ca/radio/q/schedule-for-thursday-october-22-2015-1.3283392/mashrou-leila-s-gay-frontman-confronts-homophobia-in-lebanon-1.3283404|title=Mashrou' Leila's gay frontman confronts homophobia in Lebanon|date=October 22, 2015|publisher=Canadian Broadcast Corporation}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://uk.reuters.com/article/uk-music-mashrouleila-idUKBRE99R0RI20131028|title=Gay Lebanese singer with Freddie Mercury edge fronts band|date=28 October 2013|work=Reuters UK|access-date=2015-11-27|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਰ|ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ]] ਵਿੱਚ [[ਡਾਰਟਮਾਊਥ ਕਾਲਜ]] ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://sites.dartmouth.edu/rms/event/a-conversation-with-hamed-sinno/|title=In Conversation with Hamed Sinno|last=|first=|date=|website=dartmouth.edu|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125072816/https://sites.dartmouth.edu/rms/event/a-conversation-with-hamed-sinno/|archive-date=2021-01-25|access-date=2021-01-25}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.crowdcast.io/e/HamedSinno2|title=Writing Pop Songs with Hamed Sinno|last=Inc|first=Crowdcast|date=|website=Crowdcast|archive-url=https://web.archive.org/web/20210125073154/https://www.crowdcast.io/e/HamedSinno2/register|archive-date=2021-01-25|access-date=2021-01-25}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
&lt;references group=&quot;&quot; responsive=&quot;1&quot;&gt;&lt;/references&gt;

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{IMDB name|7444585|Hamed Sinno}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਮੁਸਲਿਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1988]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੇਅ ਕਲਾਕਾਰ]]</text>
      <sha1>nhidpzfyczz9d34o7qr0eryxcd8qzxx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Базаслав</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143443</id>
    <revision>
      <id>608726</id>
      <timestamp>2022-07-20T13:49:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Базаслав}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:49, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>jqqsndqhx34wi3h5nbe1fesbqwwyhxf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tereaalagoru</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143444</id>
    <revision>
      <id>608727</id>
      <timestamp>2022-07-20T13:55:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Tereaalagoru}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:55, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>nsw3siq0yxq6tbq661fbdl7nb4y6v2j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Autokrabbe</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143445</id>
    <revision>
      <id>608728</id>
      <timestamp>2022-07-20T14:08:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Autokrabbe}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:08, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>btn0xzrqthsjhibj35hkqgylz8q6f4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Edit Saab full name</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143446</id>
    <revision>
      <id>608729</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:27:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="247" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Edit Saab full name}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:27, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>ljr2xgmqz39ky5mruxapfoltd1pnfvu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143447</id>
    <revision>
      <id>608730</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:30:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dugal harpreet</username>
        <id>17460</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1052986359|Bhitarkanika Mangroves]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5760" xml:space="preserve"> 

'''ਭੀਤਰਕਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼''' [[ਓਡੀਸ਼ਾ]], [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਜਵਾਰੀ ਬੇਲਾ]] ਵੈਟਲੈਂਡ ਹੈ,  [[ਬਾਹਮਣੀ ਦਰਿਆ|ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਨਦੀ]] ਅਤੇ ਬੈਤਰਾਨੀ ਨਦੀ ਦੇ ਡੈਲਟਾ ਵਿੱਚ ਜੋ 650 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਭੀਤਰਕਨਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼ 1952 ਤੱਕ ਜ਼ਮੀਨਦਾਰੀ ਜੰਗਲ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰੀ ਜੰਗਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। 1975 ਵਿੱਚ, 672 ਦੇ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਭੀਤਰਕਨਿਕਾ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੂਰੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 145 ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ  , ਸਤੰਬਰ 1998 ਵਿੱਚ ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਗਹਿਰਮਾਥਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, ਜੋ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਭੀਤਰਕਨਿਕਾ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਨੂੰ ਘੇਰਦੀ ਹੈ, ਸਤੰਬਰ 1997 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਗਹੀਰਮਾਥਾ ਬੀਚ ਅਤੇ [[ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ|ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੇ]] ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭੀਤਰਕਨਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼ ਨੂੰ 2002 ਵਿੱਚ [[ਰਾਮਸਰ ਸਮਝੌਤਾ|ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਰਾਮਸਰ ਵੈਟਲੈਂਡ]] ਨਾਮਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-pubs-notes-anno-india/main/ramsar/1-30-168%5E16561_4000_0__|title=Ramsar Convention Official site|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212153814/http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-pubs-notes-anno-india/main/ramsar/1-30-168%5E16561_4000_0__|archive-date=2013-12-12}}&lt;/ref&gt;

== ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Bhitarkanika_Mangroves_Flora_and_Fauna_03.JPG|thumb| ਭੀਤਰਕਨਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼ ਵਿੱਚ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮਗਰਮੱਛ]]
ਭੀਤਰਕਾਣਿਕਾ ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 62 [[ਜਵਾਰੀ ਬੇਲਾ|ਮੈਂਗਰੋਵ]] [[ਪ੍ਰਜਾਤੀ|ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ]] ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ''[[ਇਬਨ ਸੀਨਾ|ਐਵੀਸੇਨਾ]]'', ''ਬਰੂਗੁਏਰਾ'', ''ਹੇਰੀਟੀਏਰਾ'' ਅਤੇ ''ਰਾਈਜ਼ੋਫੋਰਾ'' ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। [[ਭੁਜੰਗੀ|ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸੱਪਾਂ ਵਿੱਚ [[ਮਗਰਮੱਛ (ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ)|ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਗਰਮੱਛ]], ਕਿੰਗ ਕੋਬਰਾ, ਇੰਡੀਅਨ ਅਜਗਰ ਅਤੇ [[ਏਸ਼ੀਅਨ ਵਾਟਰ ਮਾਨੀਟਰ|ਵਾਟਰ ਮਾਨੀਟਰ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਅਗਸਤ 2004 ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ 2006 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 263 [[ਪੰਛੀ|ਪੰਛੀਆਂ]] ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 147 ਨਿਵਾਸੀ ਅਤੇ 99 ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇੱਕ ਹੇਰੋਨਰੀ ਲਗਭਗ {{Convert|4|ha|abbr=on}} ਨੂੰ ਘੇਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 2006&lt;ref name=&quot;Gopi2007&quot;&gt;{{Cite journal|last=Gopi, G. V.|last2=Pandav, B.|year=2007|title=Avifauna of Bhitarkanika mangroves, India|url=https://www.researchgate.net/publication/261207818|journal=Zoos' Print Journal|volume=22|issue=10|pages=2839–2847|doi=10.11609/JoTT.ZPJ.1716.2839-47|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਆਲ੍ਹਣੇ ਗਿਣੇ ਗਏ ਸਨ।

ਜੈਤੂਨ ਦੇ ਰਿਡਲੇ ਕੱਛੂ ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਮਾਥਾ ਬੀਚ 'ਤੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। 1976 ਅਤੇ 1996 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੀਜ਼ਨ ਔਸਤਨ 240,000 ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1982 ਤੱਕ ਹਰ ਸਾਲ 80,000 ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਹੜੇ ਕੱਛੂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਡੇ ਵੇਚਦੇ ਹਨ। 1983 ਤੋਂ, ਕੱਛੂਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੇਚਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Rajagopalan, M.|last2=Vivekanandan, E.|last3=Pillai, S. K.|last4=Srinath, M.|last5=Bastian, F.|year=1996|title=Incidental catch of sea turtles in India|url=http://eprints.cmfri.org.in/3817/1/Article_04.pdf|journal=Marine Fisheries Information Service|series=Technical and Extension Series|issue=143|pages=8–17|archive-url=https://web.archive.org/web/20181102210106/http://eprints.cmfri.org.in/3817/1/Article_04.pdf|archive-date=2018-11-02|access-date=2019-05-19}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>gh1hho8d1ayvu0parczj6ape51g51g8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Steveworld MarioGamer</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143448</id>
    <revision>
      <id>608732</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:35:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="249" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Steveworld MarioGamer}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:35, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>99jes2u3uw191wzf9aujsmkzsh6drlq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143449</id>
    <revision>
      <id>608733</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:36:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1061128192|Mandakini River]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15539" xml:space="preserve">
{{Infobox river|name=ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|mouth_location=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]], [[ਭਾਰਤ]]|subdivision_name2=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|map=Hydrological-model-set-up-of-the-Mandakini-River.png|map_caption=Hydrological setup of the Mandakini showing its course through [[Kedarnath]]|length={{Convert|81.3|km|mi|abbr=on}}|mouth=[[ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]]|mouth_coordinates={{Coord|30|17|16|N|78|58|44|E|display=inline,title}}|source1=Chorabari Glacier|mouth_elevation={{convert|3880|m|abbr=on}}|source1_location=Kedarnath Summit, Kedarnath, [[India]]|source1_elevation={{Convert|3895|m|ft|abbr=on}}|source1_coordinates={{Coord|30|44|50|N|79|05|20|E|display=inline}}|basin_size={{Convert|1646|km2|mi2|abbr=on}}|name_native=|map_size=320px|subdivision_name1=[[ਭਾਰਤ]]|discharge1_avg={{convert|108.6|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''ਮੰਦਾਕਿਨੀ''' ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਅਤੇ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁੰਗਨਾਥ ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LGgZOLBclYY&amp;ab_channel=TheQuint|title=Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?|last=Bahl &amp; Kapur|first=R&amp;R|website=Youtube|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/LGgZOLBclYY|archive-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ [[ਚਾਰ ਧਾਮ|ਚਾਰਧਾਮ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਟੂਰ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਤੋਂ ਵੱਧ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ)। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Cite journal|last=Karakoti|first=I|last2=Kesarwani|first2=K|last3=Mehta|first3=M|last4=Dobhal|first4=DP|date=2017-04-01|title=Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India|journal=Current Science|volume=112|issue=7|pages=1553|doi=10.18520/cs/v112/i07/1553-1560|issn=0011-3891|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite book|title=World Environmental and Water Resources Congress 2014|last=Kansal|first=ML|last2=Shukla|first2=S|last3=Tyagi|first3=A|date=2014-05-30|isbn=9780784413548|pages=924–937|language=EN|chapter=Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India|doi=10.1061/9780784413548.095|chapter-url=https://ascelibrary.org/doi/abs/10.1061/9780784413548.095}}&lt;/ref&gt;

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ {{Convert|1000–2000|mm}} ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare|first=Deepak|last2=Mondal|first2=Arun|last3=Kundu|first3=Sananda|last4=Mishra|first4=Prabhash Kumar|date=September 2017|title=Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–83|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|issn=2190-5487|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euttaranchal.com/uttarakhand/mandakini-river|title=Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood|date=18 December 2015|website=eUttaranchal|language=en-US|access-date=2020-10-06}}&lt;/ref&gt; 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhambriMehtaDobhalGupta2016&quot;&gt;Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (1 February 2016). [[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|&quot;Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment&quot;]]. ''Natural Hazards''. '''80''' (3): 1801–22. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|10.1007/s11069-015-2033-y]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/1573-0840 1573-0840]. [[S2CID (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|S2CID]]&amp;nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:131701213 131701213].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ==
ਮਿਆਰੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ ਸਵਰਗ ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite journal|last=Deoras|first=V. R.|date=1958|title=The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra|url=https://www.jstor.org/stable/44145192|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=21|pages=202–209|issn=2249-1937|jstor=44145192}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKala2014&quot;&gt;Kala, CP (1 June 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235 &quot;Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management&quot;]. ''International Journal of Disaster Risk Reduction''. '''8''': 143–52. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|10.1016/j.ijdrr.2014.03.002]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2212-4209 2212-4209].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਈਕੋਲੋਜੀ ==
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ {{Convert|3,800|m}} ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ {{Convert|6,090|m}} ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRawatGulatiMaithaniSathyakumar2019&quot;&gt;Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (20 December 2019). [[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|&quot;Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary&quot;]]. ''Applied Water Science''. '''10''' (1): 36. [[ਬਿਬਕੋਡ|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2019ApWS...10...36R 2019ApWS...10...36R]. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|10.1007/s13201-019-1115-5]]&lt;/span&gt;. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2190-5495 2190-5495].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । [[ਨਮੀ]] ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਮੌਨਸੂਨ|ਮਾਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare, Mondal, Khundu &amp; Mishra|date=2017|title=Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india|url=https://search.proquest.com/docview/1930727854|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–2383|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|id={{ProQuest|1930727854}}|doi-access=free}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot; /&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kozma|first=E|last2=Jayasekara|first2=PS|last3=Squarcialupi|first3=L|last4=Paoletta|first4=S|last5=Moro|first5=S|last6=Federico|first6=S|last7=Spalluto|first7=G|last8=Jacobson|first8=KA|date=2013-01-01|title=Fluorescent ligands for adenosine receptors|journal=Bioorganic &amp; Medicinal Chemistry Letters|volume=23|issue=1|pages=26–36|doi=10.1016/j.bmcl.2012.10.112|issn=1464-3405|pmc=3557833|pmid=23200243}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Satellite_image_of_Chorabari_glacier.jpg|thumb| ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Mandakini-river-damaging-houses-in-kedarnath-valley.jpg|thumb| ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Collapsed_bridge.jpg|thumb| ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੰਗਾ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ]]</text>
      <sha1>i00asxsh9pjn9f39een9e7ey4jpizn8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608741</id>
      <parentid>608733</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:08:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1061128192|Mandakini River]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15759" xml:space="preserve">
{{Infobox river|name=ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|mouth_location=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]], [[ਭਾਰਤ]]|subdivision_name2=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|map=Hydrological-model-set-up-of-the-Mandakini-River.png|map_caption=Hydrological setup of the Mandakini showing its course through [[Kedarnath]]|length={{Convert|81.3|km|mi|abbr=on}}|mouth=[[ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]]|mouth_coordinates={{Coord|30|17|16|N|78|58|44|E|display=inline,title}}|source1=Chorabari Glacier|mouth_elevation={{convert|3880|m|abbr=on}}|source1_location=Kedarnath Summit, Kedarnath, [[India]]|source1_elevation={{Convert|3895|m|ft|abbr=on}}|source1_coordinates={{Coord|30|44|50|N|79|05|20|E|display=inline}}|basin_size={{Convert|1646|km2|mi2|abbr=on}}|name_native=|map_size=320px|subdivision_name1=[[ਭਾਰਤ]]|discharge1_avg={{convert|108.6|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''ਮੰਦਾਕਿਨੀ''' ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਅਤੇ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁੰਗਨਾਥ ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LGgZOLBclYY&amp;ab_channel=TheQuint|title=Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?|last=Bahl &amp; Kapur|first=R&amp;R|website=Youtube|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/LGgZOLBclYY|archive-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ [[ਚਾਰ ਧਾਮ|ਚਾਰਧਾਮ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਟੂਰ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਤੋਂ ਵੱਧ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ)। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Cite journal|last=Karakoti|first=I|last2=Kesarwani|first2=K|last3=Mehta|first3=M|last4=Dobhal|first4=DP|date=2017-04-01|title=Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India|journal=Current Science|volume=112|issue=7|pages=1553|doi=10.18520/cs/v112/i07/1553-1560|issn=0011-3891|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite book|title=World Environmental and Water Resources Congress 2014|last=Kansal|first=ML|last2=Shukla|first2=S|last3=Tyagi|first3=A|date=2014-05-30|isbn=9780784413548|pages=924–937|language=EN|chapter=Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India|doi=10.1061/9780784413548.095|chapter-url=https://ascelibrary.org/doi/abs/10.1061/9780784413548.095}}&lt;/ref&gt;

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ {{Convert|1000–2000|mm}} ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare|first=Deepak|last2=Mondal|first2=Arun|last3=Kundu|first3=Sananda|last4=Mishra|first4=Prabhash Kumar|date=September 2017|title=Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–83|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|issn=2190-5487|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euttaranchal.com/uttarakhand/mandakini-river|title=Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood|date=18 December 2015|website=eUttaranchal|language=en-US|access-date=2020-10-06}}&lt;/ref&gt; 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhambriMehtaDobhalGupta2016&quot;&gt;Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (1 February 2016). [[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|&quot;Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment&quot;]]. ''Natural Hazards''. '''80''' (3): 1801–22. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|10.1007/s11069-015-2033-y]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/1573-0840 1573-0840]. [[S2CID (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|S2CID]]&amp;nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:131701213 131701213].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ==
ਮਿਆਰੀ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ ਸਵਰਗ ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite journal|last=Deoras|first=V. R.|date=1958|title=The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra|url=https://www.jstor.org/stable/44145192|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=21|pages=202–209|issn=2249-1937|jstor=44145192}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKala2014&quot;&gt;Kala, CP (1 June 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235 &quot;Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management&quot;]. ''International Journal of Disaster Risk Reduction''. '''8''': 143–52. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|10.1016/j.ijdrr.2014.03.002]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2212-4209 2212-4209].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਈਕੋਲੋਜੀ ==
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ {{Convert|3,800|m}} ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ {{Convert|6,090|m}} ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRawatGulatiMaithaniSathyakumar2019&quot;&gt;Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (20 December 2019). [[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|&quot;Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary&quot;]]. ''Applied Water Science''. '''10''' (1): 36. [[ਬਿਬਕੋਡ|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2019ApWS...10...36R 2019ApWS...10...36R]. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|10.1007/s13201-019-1115-5]]&lt;/span&gt;. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2190-5495 2190-5495].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । [[ਨਮੀ]] ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਮੌਨਸੂਨ|ਮਾਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare, Mondal, Khundu &amp; Mishra|date=2017|title=Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india|url=https://search.proquest.com/docview/1930727854|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–2383|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|id={{ProQuest|1930727854}}|doi-access=free}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot; /&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kozma|first=E|last2=Jayasekara|first2=PS|last3=Squarcialupi|first3=L|last4=Paoletta|first4=S|last5=Moro|first5=S|last6=Federico|first6=S|last7=Spalluto|first7=G|last8=Jacobson|first8=KA|date=2013-01-01|title=Fluorescent ligands for adenosine receptors|journal=Bioorganic &amp; Medicinal Chemistry Letters|volume=23|issue=1|pages=26–36|doi=10.1016/j.bmcl.2012.10.112|issn=1464-3405|pmc=3557833|pmid=23200243}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Satellite_image_of_Chorabari_glacier.jpg|thumb| ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Mandakini-river-damaging-houses-in-kedarnath-valley.jpg|thumb| ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Collapsed_bridge.jpg|thumb| ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.cultureunplugged.com/play/274/River-Goddess ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਮਾਥੁਰ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ]
* [https://archive.today/20130117173317/http://search.barnesandnoble.com/The-River-Goddess/Vijay-Singh/e/9780886828257 ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਰਿਆ ਦੇਵੀ]</text>
      <sha1>9121b4svqg41s0yoigm55cvtti8smte</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608745</id>
      <parentid>608741</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:14:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15848" xml:space="preserve">
{{Infobox river|name=ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|mouth_location=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]], [[ਭਾਰਤ]]|subdivision_name2=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|map=Hydrological-model-set-up-of-the-Mandakini-River.png|map_caption=Hydrological setup of the Mandakini showing its course through [[Kedarnath]]|length={{Convert|81.3|km|mi|abbr=on}}|mouth=[[ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]]|mouth_coordinates={{Coord|30|17|16|N|78|58|44|E|display=inline,title}}|source1=Chorabari Glacier|mouth_elevation={{convert|3880|m|abbr=on}}|source1_location=Kedarnath Summit, Kedarnath, [[India]]|source1_elevation={{Convert|3895|m|ft|abbr=on}}|source1_coordinates={{Coord|30|44|50|N|79|05|20|E|display=inline}}|basin_size={{Convert|1646|km2|mi2|abbr=on}}|name_native=|map_size=320px|subdivision_name1=[[ਭਾਰਤ]]|discharge1_avg={{convert|108.6|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''ਮੰਦਾਕਿਨੀ''' ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ [[ਰੁਦਰ ਪਰਿਆਗ|ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ]] ਅਤੇ [[ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ]] ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ]] ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LGgZOLBclYY&amp;ab_channel=TheQuint|title=Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?|last=Bahl &amp; Kapur|first=R&amp;R|website=Youtube|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/LGgZOLBclYY|archive-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ [[ਚਾਰ ਧਾਮ|ਚਾਰਧਾਮ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ&amp;nbsp; ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ)। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Cite journal|last=Karakoti|first=I|last2=Kesarwani|first2=K|last3=Mehta|first3=M|last4=Dobhal|first4=DP|date=2017-04-01|title=Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India|journal=Current Science|volume=112|issue=7|pages=1553|doi=10.18520/cs/v112/i07/1553-1560|issn=0011-3891|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite book|title=World Environmental and Water Resources Congress 2014|last=Kansal|first=ML|last2=Shukla|first2=S|last3=Tyagi|first3=A|date=2014-05-30|isbn=9780784413548|pages=924–937|language=EN|chapter=Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India|doi=10.1061/9780784413548.095|chapter-url=https://ascelibrary.org/doi/abs/10.1061/9780784413548.095}}&lt;/ref&gt;

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ {{Convert|1000–2000|mm}} ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare|first=Deepak|last2=Mondal|first2=Arun|last3=Kundu|first3=Sananda|last4=Mishra|first4=Prabhash Kumar|date=September 2017|title=Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–83|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|issn=2190-5487|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euttaranchal.com/uttarakhand/mandakini-river|title=Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood|date=18 December 2015|website=eUttaranchal|language=en-US|access-date=2020-10-06}}&lt;/ref&gt; 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhambriMehtaDobhalGupta2016&quot;&gt;Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (1 February 2016). [[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|&quot;Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment&quot;]]. ''Natural Hazards''. '''80''' (3): 1801–22. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|10.1007/s11069-015-2033-y]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/1573-0840 1573-0840]. [[S2CID (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|S2CID]]&amp;nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:131701213 131701213].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ==
ਮਿਆਰੀ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ [[ਸਵਰਗ]] ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite journal|last=Deoras|first=V. R.|date=1958|title=The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra|url=https://www.jstor.org/stable/44145192|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=21|pages=202–209|issn=2249-1937|jstor=44145192}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKala2014&quot;&gt;Kala, CP (1 June 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235 &quot;Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management&quot;]. ''International Journal of Disaster Risk Reduction''. '''8''': 143–52. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|10.1016/j.ijdrr.2014.03.002]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2212-4209 2212-4209].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਈਕੋਲੋਜੀ ==
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ {{Convert|3,800|m}} ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ {{Convert|6,090|m}} ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRawatGulatiMaithaniSathyakumar2019&quot;&gt;Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (20 December 2019). [[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|&quot;Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary&quot;]]. ''Applied Water Science''. '''10''' (1): 36. [[ਬਿਬਕੋਡ|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2019ApWS...10...36R 2019ApWS...10...36R]. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|10.1007/s13201-019-1115-5]]&lt;/span&gt;. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2190-5495 2190-5495].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । [[ਨਮੀ]] ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਮੌਨਸੂਨ|ਮਾਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare, Mondal, Khundu &amp; Mishra|date=2017|title=Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india|url=https://search.proquest.com/docview/1930727854|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–2383|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|id={{ProQuest|1930727854}}|doi-access=free}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot; /&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kozma|first=E|last2=Jayasekara|first2=PS|last3=Squarcialupi|first3=L|last4=Paoletta|first4=S|last5=Moro|first5=S|last6=Federico|first6=S|last7=Spalluto|first7=G|last8=Jacobson|first8=KA|date=2013-01-01|title=Fluorescent ligands for adenosine receptors|journal=Bioorganic &amp; Medicinal Chemistry Letters|volume=23|issue=1|pages=26–36|doi=10.1016/j.bmcl.2012.10.112|issn=1464-3405|pmc=3557833|pmid=23200243}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Satellite_image_of_Chorabari_glacier.jpg|thumb| ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Mandakini-river-damaging-houses-in-kedarnath-valley.jpg|thumb| ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Collapsed_bridge.jpg|thumb| ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.cultureunplugged.com/play/274/River-Goddess ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਮਾਥੁਰ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ]
* [https://archive.today/20130117173317/http://search.barnesandnoble.com/The-River-Goddess/Vijay-Singh/e/9780886828257 ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਰਿਆ ਦੇਵੀ]</text>
      <sha1>lap5c893qhfihglygqu1q8jug20y0xe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608746</id>
      <parentid>608745</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:16:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15917" xml:space="preserve">
{{Infobox river|name=ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|mouth_location=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]], [[ਭਾਰਤ]]|subdivision_name2=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|map=Hydrological-model-set-up-of-the-Mandakini-River.png|map_caption=Hydrological setup of the Mandakini showing its course through [[Kedarnath]]|length={{Convert|81.3|km|mi|abbr=on}}|mouth=[[ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]]|mouth_coordinates={{Coord|30|17|16|N|78|58|44|E|display=inline,title}}|source1=Chorabari Glacier|mouth_elevation={{convert|3880|m|abbr=on}}|source1_location=Kedarnath Summit, Kedarnath, [[India]]|source1_elevation={{Convert|3895|m|ft|abbr=on}}|source1_coordinates={{Coord|30|44|50|N|79|05|20|E|display=inline}}|basin_size={{Convert|1646|km2|mi2|abbr=on}}|name_native=|map_size=320px|subdivision_name1=[[ਭਾਰਤ]]|discharge1_avg={{convert|108.6|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''ਮੰਦਾਕਿਨੀ''' ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ [[ਰੁਦਰ ਪਰਿਆਗ|ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ]] ਅਤੇ [[ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ]] ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ]] ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LGgZOLBclYY&amp;ab_channel=TheQuint|title=Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?|last=Bahl &amp; Kapur|first=R&amp;R|website=Youtube|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/LGgZOLBclYY|archive-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ [[ਚਾਰ ਧਾਮ|ਚਾਰਧਾਮ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ&amp;nbsp; ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ)। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Cite journal|last=Karakoti|first=I|last2=Kesarwani|first2=K|last3=Mehta|first3=M|last4=Dobhal|first4=DP|date=2017-04-01|title=Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India|journal=Current Science|volume=112|issue=7|pages=1553|doi=10.18520/cs/v112/i07/1553-1560|issn=0011-3891|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite book|title=World Environmental and Water Resources Congress 2014|last=Kansal|first=ML|last2=Shukla|first2=S|last3=Tyagi|first3=A|date=2014-05-30|isbn=9780784413548|pages=924–937|language=EN|chapter=Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India|doi=10.1061/9780784413548.095|chapter-url=https://ascelibrary.org/doi/abs/10.1061/9780784413548.095}}&lt;/ref&gt;

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ {{Convert|1000–2000|mm}} ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare|first=Deepak|last2=Mondal|first2=Arun|last3=Kundu|first3=Sananda|last4=Mishra|first4=Prabhash Kumar|date=September 2017|title=Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–83|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|issn=2190-5487|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euttaranchal.com/uttarakhand/mandakini-river|title=Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood|date=18 December 2015|website=eUttaranchal|language=en-US|access-date=2020-10-06}}&lt;/ref&gt; 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhambriMehtaDobhalGupta2016&quot;&gt;Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (1 February 2016). [[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|&quot;Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment&quot;]]. ''Natural Hazards''. '''80''' (3): 1801–22. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|10.1007/s11069-015-2033-y]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/1573-0840 1573-0840]. [[S2CID (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|S2CID]]&amp;nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:131701213 131701213].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ==
ਮਿਆਰੀ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ [[ਸਵਰਗ]] ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite journal|last=Deoras|first=V. R.|date=1958|title=The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra|url=https://www.jstor.org/stable/44145192|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=21|pages=202–209|issn=2249-1937|jstor=44145192}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKala2014&quot;&gt;Kala, CP (1 June 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235 &quot;Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management&quot;]. ''International Journal of Disaster Risk Reduction''. '''8''': 143–52. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|10.1016/j.ijdrr.2014.03.002]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2212-4209 2212-4209].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਈਕੋਲੋਜੀ ==
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ {{Convert|3,800|m}} ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ {{Convert|6,090|m}} ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRawatGulatiMaithaniSathyakumar2019&quot;&gt;Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (20 December 2019). [[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|&quot;Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary&quot;]]. ''Applied Water Science''. '''10''' (1): 36. [[ਬਿਬਕੋਡ|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2019ApWS...10...36R 2019ApWS...10...36R]. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|10.1007/s13201-019-1115-5]]&lt;/span&gt;. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2190-5495 2190-5495].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । [[ਨਮੀ]] ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਮੌਨਸੂਨ|ਮਾਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare, Mondal, Khundu &amp; Mishra|date=2017|title=Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india|url=https://search.proquest.com/docview/1930727854|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–2383|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|id={{ProQuest|1930727854}}|doi-access=free}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot; /&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kozma|first=E|last2=Jayasekara|first2=PS|last3=Squarcialupi|first3=L|last4=Paoletta|first4=S|last5=Moro|first5=S|last6=Federico|first6=S|last7=Spalluto|first7=G|last8=Jacobson|first8=KA|date=2013-01-01|title=Fluorescent ligands for adenosine receptors|journal=Bioorganic &amp; Medicinal Chemistry Letters|volume=23|issue=1|pages=26–36|doi=10.1016/j.bmcl.2012.10.112|issn=1464-3405|pmc=3557833|pmid=23200243}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Satellite_image_of_Chorabari_glacier.jpg|thumb| ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Mandakini-river-damaging-houses-in-kedarnath-valley.jpg|thumb| ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Collapsed_bridge.jpg|thumb| ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.cultureunplugged.com/play/274/River-Goddess ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਮਾਥੁਰ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ]
* [https://archive.today/20130117173317/http://search.barnesandnoble.com/The-River-Goddess/Vijay-Singh/e/9780886828257 ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਰਿਆ ਦੇਵੀ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ]]</text>
      <sha1>gqxitl1xvuiij5lpyro7klylyns82y7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608747</id>
      <parentid>608746</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:16:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਗੰਗਾ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16001" xml:space="preserve">
{{Infobox river|name=ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|mouth_location=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]], [[ਭਾਰਤ]]|subdivision_name2=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|map=Hydrological-model-set-up-of-the-Mandakini-River.png|map_caption=Hydrological setup of the Mandakini showing its course through [[Kedarnath]]|length={{Convert|81.3|km|mi|abbr=on}}|mouth=[[ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]]|mouth_coordinates={{Coord|30|17|16|N|78|58|44|E|display=inline,title}}|source1=Chorabari Glacier|mouth_elevation={{convert|3880|m|abbr=on}}|source1_location=Kedarnath Summit, Kedarnath, [[India]]|source1_elevation={{Convert|3895|m|ft|abbr=on}}|source1_coordinates={{Coord|30|44|50|N|79|05|20|E|display=inline}}|basin_size={{Convert|1646|km2|mi2|abbr=on}}|name_native=|map_size=320px|subdivision_name1=[[ਭਾਰਤ]]|discharge1_avg={{convert|108.6|m3/s|cuft/s|abbr=on}}}}

'''ਮੰਦਾਕਿਨੀ''' ਨਦੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ [[ਉਤਰਾਖੰਡ]] ਵਿੱਚ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ [[ਰੁਦਰ ਪਰਿਆਗ|ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ]] ਅਤੇ [[ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ]] ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਗਭਗ 81 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (50 ਮੀਲ) ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਚੋਰਾਬਾਰੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਦੀ ਸੋਨਪ੍ਰਯਾਗ ਵਿਖੇ ਸੋਨਗੰਗਾ ਨਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਖੀਮਥ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਮੱਧਮੇਸ਼ਵਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਕੋਰਸ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਇਹ ਅਲਕਨੰਦਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ]] ਵਿੱਚ ਵਗਦੀ ਹੈ।

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨੂੰ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਨਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਅਤੇ ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ਦਾ ਸਥਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਤੁੰਗਨਾਥ]] ਅਤੇ ਦੇਵਰੀਆ ਤਾਲ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ ਟ੍ਰੈਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:6&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=LGgZOLBclYY&amp;ab_channel=TheQuint|title=Kedarnath Flash Floods: Did Anything Change After Five Years?|last=Bahl &amp; Kapur|first=R&amp;R|website=Youtube|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/LGgZOLBclYY|archive-date=2021-12-19}}&lt;/ref&gt; ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਖੇਤਰ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਾਟਰ ਰਾਫਟਿੰਗ, ਹਾਈਕਿੰਗ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ [[ਚਾਰ ਧਾਮ|ਚਾਰਧਾਮ]] ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ, 25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ&amp;nbsp; ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੇ ਨਦੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ (ਤੁਲਨਾ ਲਈ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 10 ਹੈ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ)। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:11&quot;&gt;{{Cite journal|last=Karakoti|first=I|last2=Kesarwani|first2=K|last3=Mehta|first3=M|last4=Dobhal|first4=DP|date=2017-04-01|title=Modelling of Meteorological Parameters for the Chorabari Glacier Valley, Central Himalaya, India|journal=Current Science|volume=112|issue=7|pages=1553|doi=10.18520/cs/v112/i07/1553-1560|issn=0011-3891|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਨਦੀ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭੂਮੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਸੈਂਚੁਰੀ ਵਰਗੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:10&quot;&gt;{{Cite book|title=World Environmental and Water Resources Congress 2014|last=Kansal|first=ML|last2=Shukla|first2=S|last3=Tyagi|first3=A|date=2014-05-30|isbn=9780784413548|pages=924–937|language=EN|chapter=Probable Role of Anthropogenic Activities in 2013 Flood Disaster in Uttarakhand, India|doi=10.1061/9780784413548.095|chapter-url=https://ascelibrary.org/doi/abs/10.1061/9780784413548.095}}&lt;/ref&gt;

ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਭਾਰੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ {{Convert|1000–2000|mm}} ਹੈ।, ਜੋ ਮਾਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ-ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare|first=Deepak|last2=Mondal|first2=Arun|last3=Kundu|first3=Sananda|last4=Mishra|first4=Prabhash Kumar|date=September 2017|title=Climate change impact on soil erosion in the Mandakini River Basin, North India|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–83|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|issn=2190-5487|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ ਅਕਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.euttaranchal.com/uttarakhand/mandakini-river|title=Mandakini River - About Mandakini River of Uttarakhand- Kedarnath flash flood|date=18 December 2015|website=eUttaranchal|language=en-US|access-date=2020-10-06}}&lt;/ref&gt; 2013 ਵਿੱਚ ਡੈਮਡ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਝੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਢਹਿ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਪੈਚ ਨੇ ਪੇਂਡੂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bhambri|first=R|last2=Mehta|first2=M|last3=Dobhal|first3=DP|last4=Gupta|first4=AK|last5=Pratap|first5=B|last6=Kesarwani|first6=K|last7=Verma|first7=A|date=2016-02-01|title=Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment|url=https://doi.org/10.1007/s11069-015-2033-y|journal=Natural Hazards|language=en|volume=80|issue=3|pages=1801–22|doi=10.1007/s11069-015-2033-y|issn=1573-0840}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFBhambriMehtaDobhalGupta2016&quot;&gt;Bhambri, R; Mehta, M; Dobhal, DP; Gupta, AK; Pratap, B; Kesarwani, K; Verma, A (1 February 2016). [[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|&quot;Devastation in the Kedarnath (Mandakini) Valley, Garhwal Himalaya, during 16–17 June 2013: a remote sensing and ground-based assessment&quot;]]. ''Natural Hazards''. '''80''' (3): 1801–22. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1007/s11069-015-2033-y|10.1007/s11069-015-2033-y]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/1573-0840 1573-0840]. [[S2CID (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|S2CID]]&amp;nbsp;[https://api.semanticscholar.org/CorpusID:131701213 131701213].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ ਅਤੇ ਨਾਮ ==
ਮਿਆਰੀ [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] ਵਿੱਚ, ਮੰਦਾਕਿਨੀ (मंदाकिनी) 'ਹਵਾ ਜਾਂ [[ਸਵਰਗ]] ਦੀ ਨਦੀ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਵਾਯੂ ਪੁਰਾਣ]] ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦੀ ਉੱਚੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਕੋਰਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite journal|last=Deoras|first=V. R.|date=1958|title=The Rivers and Mountains of Mahārāshṭra|url=https://www.jstor.org/stable/44145192|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=21|pages=202–209|issn=2249-1937|jstor=44145192}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:9&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kala|first=CP|date=2014-06-01|title=Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235|journal=International Journal of Disaster Risk Reduction|language=en|volume=8|pages=143–52|doi=10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|issn=2212-4209}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKala2014&quot;&gt;Kala, CP (1 June 2014). [http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212420914000235 &quot;Deluge, disaster and development in Uttarakhand Himalayan region of India: Challenges and lessons for disaster management&quot;]. ''International Journal of Disaster Risk Reduction''. '''8''': 143–52. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:[[doi:10.1016/j.ijdrr.2014.03.002|10.1016/j.ijdrr.2014.03.002]]. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2212-4209 2212-4209].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਈਕੋਲੋਜੀ ==
ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਬੇਸਿਨ {{Convert|3,800|m}} ਤੋਂ ਉੱਚਾਈ ਵਿੱਚ ਹੈ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ {{Convert|6,090|m}} ) ਤੱਕ ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Rawat|first=A|last2=Gulati|first2=G|last3=Maithani|first3=R|last4=Sathyakumar|first4=S|last5=Uniyal|first5=VP|date=2019-12-20|title=Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary|journal=Applied Water Science|language=en|volume=10|issue=1|pages=36|bibcode=2019ApWS...10...36R|doi=10.1007/s13201-019-1115-5|issn=2190-5495|doi-access=free}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFRawatGulatiMaithaniSathyakumar2019&quot;&gt;Rawat, A; Gulati, G; Maithani, R; Sathyakumar, S; Uniyal, VP (20 December 2019). [[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|&quot;Bioassessment of Mandakini River with the help of aquatic macroinvertebrates in the vicinity of Kedarnath Wildlife Sanctuary&quot;]]. ''Applied Water Science''. '''10''' (1): 36. [[ਬਿਬਕੋਡ|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2019ApWS...10...36R 2019ApWS...10...36R]. [[ਦੋਇ (ਪਛਾਣਕਰਤਾ)|doi]]:&lt;span class=&quot;cs1-lock-free&quot; title=&quot;Freely accessible&quot;&gt;[[doi:10.1007/s13201-019-1115-5|10.1007/s13201-019-1115-5]]&lt;/span&gt;. [[ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਟੈਂਡਰਡ ਸੀਰੀਅਲ ਨੰਬਰ|ISSN]]&amp;nbsp;[//www.worldcat.org/issn/2190-5495 2190-5495].&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਜਲਵਾਯੂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30–60 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤਾਪਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਨਾਲੋਂ ਠੰਢਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 0–8 ਤੱਕ । [[ਨਮੀ]] ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਮੌਨਸੂਨ|ਮਾਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ (ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ)। &lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khare, Mondal, Khundu &amp; Mishra|date=2017|title=Climate change impact on soil erosion in the mandakini river basin, north india|url=https://search.proquest.com/docview/1930727854|journal=Applied Water Science|volume=7|issue=5|pages=2373–2383|bibcode=2017ApWS....7.2373K|doi=10.1007/s13201-016-0419-y|id={{ProQuest|1930727854}}|doi-access=free}}&lt;templatestyles src=&quot;Module:Citation/CS1/styles.css&quot; /&gt;&lt;/ref&gt; ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਲਛਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਿਸਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:16&quot;&gt;{{Cite journal|last=Kozma|first=E|last2=Jayasekara|first2=PS|last3=Squarcialupi|first3=L|last4=Paoletta|first4=S|last5=Moro|first5=S|last6=Federico|first6=S|last7=Spalluto|first7=G|last8=Jacobson|first8=KA|date=2013-01-01|title=Fluorescent ligands for adenosine receptors|journal=Bioorganic &amp; Medicinal Chemistry Letters|volume=23|issue=1|pages=26–36|doi=10.1016/j.bmcl.2012.10.112|issn=1464-3405|pmc=3557833|pmid=23200243}}&lt;/ref&gt;
[[ਤਸਵੀਰ:Satellite_image_of_Chorabari_glacier.jpg|thumb| ਚੋਰਾਬਾੜੀ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਦਾ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਚਿੱਤਰ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਦਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Mandakini-river-damaging-houses-in-kedarnath-valley.jpg|thumb| ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਫਲੈਸ਼ ਹੜ੍ਹ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Collapsed_bridge.jpg|thumb| ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਫਟਣ ਕਾਰਨ ਮੰਦਾਕਿਨੀ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਪੁਲ ਦੀ ਤਸਵੀਰ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.cultureunplugged.com/play/274/River-Goddess ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਮਾਥੁਰ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ]
* [https://archive.today/20130117173317/http://search.barnesandnoble.com/The-River-Goddess/Vijay-Singh/e/9780886828257 ਵਿਜੇ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਦਰਿਆ ਦੇਵੀ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੰਗਾ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ]]</text>
      <sha1>r371qmhgnoi62f2yoq8yxr1lh4nrkue</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Geekpartap</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143450</id>
    <revision>
      <id>608734</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:47:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Geekpartap}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:47, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>mlf9je4cjsrufhp4w9bl44jwe678jfy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143451</id>
    <revision>
      <id>608735</id>
      <timestamp>2022-07-20T15:56:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4511" xml:space="preserve">'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 [[ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੈਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/cricket/report-manjot-kalra-from-undergoing-age-verification-tests-to-winning-the-icc-u19-world-cup-final-2581115|title=winning-the-icc-u19-world-cup-final}}&lt;/ref&gt; 2018 ਦੀ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/u-19-world-cup/manjot-kalra-hero-in-final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on-game/articleshow/62772265.cms|title=final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.financialexpress.com/sports/who-is-manjot-kalra-meet-delhi-boy-who-followed-virat-kohlis-footsteps-won-under-19-world-cup-for-india/1049184/|title=manjot-kalra-meet-delhi-boy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title/story-84tgOF9YYH5gGb7b66g8lK.html|title=manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਸਨੇ 10 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ 2018-19 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19-1156774/karnataka-vs-delhi-super-league-group-a-1175033/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਕਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੂਠਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਜੂਨੀਅਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet-5777979/|title=u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2020 ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction-1206731|title=where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰਨ [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/111574/manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud|title=manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 7 ਮਾਰਚ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2020-21-1250891/delhi-vs-uttarakhand-preliminary-quarter-final-1253464/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2020-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>2217rgqs334w04w8ykmn1nfdqsvgf5f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608736</id>
      <parentid>608735</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T15:56:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4592" xml:space="preserve">'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 [[ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੈਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/cricket/report-manjot-kalra-from-undergoing-age-verification-tests-to-winning-the-icc-u19-world-cup-final-2581115|title=winning-the-icc-u19-world-cup-final}}&lt;/ref&gt; 2018 ਦੀ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/u-19-world-cup/manjot-kalra-hero-in-final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on-game/articleshow/62772265.cms|title=final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.financialexpress.com/sports/who-is-manjot-kalra-meet-delhi-boy-who-followed-virat-kohlis-footsteps-won-under-19-world-cup-for-india/1049184/|title=manjot-kalra-meet-delhi-boy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title/story-84tgOF9YYH5gGb7b66g8lK.html|title=manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਸਨੇ 10 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ 2018-19 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19-1156774/karnataka-vs-delhi-super-league-group-a-1175033/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਕਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੂਠਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਜੂਨੀਅਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet-5777979/|title=u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2020 ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction-1206731|title=where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰਨ [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/111574/manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud|title=manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 7 ਮਾਰਚ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2020-21-1250891/delhi-vs-uttarakhand-preliminary-quarter-final-1253464/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2020-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]</text>
      <sha1>59rlcvanjdv4no82xzhmmvow6svfjw4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608737</id>
      <parentid>608736</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T15:57:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4688" xml:space="preserve">'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 [[ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੈਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/cricket/report-manjot-kalra-from-undergoing-age-verification-tests-to-winning-the-icc-u19-world-cup-final-2581115|title=winning-the-icc-u19-world-cup-final}}&lt;/ref&gt; 2018 ਦੀ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/u-19-world-cup/manjot-kalra-hero-in-final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on-game/articleshow/62772265.cms|title=final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.financialexpress.com/sports/who-is-manjot-kalra-meet-delhi-boy-who-followed-virat-kohlis-footsteps-won-under-19-world-cup-for-india/1049184/|title=manjot-kalra-meet-delhi-boy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title/story-84tgOF9YYH5gGb7b66g8lK.html|title=manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਸਨੇ 10 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ 2018-19 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19-1156774/karnataka-vs-delhi-super-league-group-a-1175033/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਕਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੂਠਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਜੂਨੀਅਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet-5777979/|title=u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2020 ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction-1206731|title=where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰਨ [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/111574/manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud|title=manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 7 ਮਾਰਚ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2020-21-1250891/delhi-vs-uttarakhand-preliminary-quarter-final-1253464/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2020-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]</text>
      <sha1>6czk2be0ap0dl3bdgllq16ie9yrc5bk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608738</id>
      <parentid>608737</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T15:57:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4770" xml:space="preserve">'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 [[ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੈਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/cricket/report-manjot-kalra-from-undergoing-age-verification-tests-to-winning-the-icc-u19-world-cup-final-2581115|title=winning-the-icc-u19-world-cup-final}}&lt;/ref&gt; 2018 ਦੀ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/u-19-world-cup/manjot-kalra-hero-in-final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on-game/articleshow/62772265.cms|title=final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.financialexpress.com/sports/who-is-manjot-kalra-meet-delhi-boy-who-followed-virat-kohlis-footsteps-won-under-19-world-cup-for-india/1049184/|title=manjot-kalra-meet-delhi-boy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title/story-84tgOF9YYH5gGb7b66g8lK.html|title=manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਸਨੇ 10 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ 2018-19 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19-1156774/karnataka-vs-delhi-super-league-group-a-1175033/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਕਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੂਠਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਜੂਨੀਅਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet-5777979/|title=u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2020 ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction-1206731|title=where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰਨ [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/111574/manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud|title=manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 7 ਮਾਰਚ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2020-21-1250891/delhi-vs-uttarakhand-preliminary-quarter-final-1253464/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2020-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]</text>
      <sha1>dng5wbqg6061zz074mehgdmyqwhqe4y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608739</id>
      <parentid>608738</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T15:57:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arash.mohie</username>
        <id>42198</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4888" xml:space="preserve">'''ਮਨਜੋਤ ਕਾਲੜਾ''' (ਜਨਮ 15 ਜਨਵਰੀ 1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਕ੍ਰਿਕਟ|ਕ੍ਰਿਕਟਰ]] ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ [[ਅੰਡਰ-19 ਟੀਮ]] ਲਈ ਖੇਡਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਚ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲਾ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਇਆ, ਅਤੇ 2018 ਅੰਡਰ-19 [[ਆਈਸੀਸੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ|ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ]] ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੈਨ ਆਫ਼ ਦਾ ਮੈਚ ਰਿਹਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/cricket/report-manjot-kalra-from-undergoing-age-verification-tests-to-winning-the-icc-u19-world-cup-final-2581115|title=winning-the-icc-u19-world-cup-final}}&lt;/ref&gt; 2018 ਦੀ [[ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ]] ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੈਵਿਲਜ਼|ਦਿੱਲੀ ਡੇਅਰਡੇਵਿਲਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/sports/cricket/u-19-world-cup/manjot-kalra-hero-in-final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on-game/articleshow/62772265.cms|title=final-turned-back-on-college-admission-to-focus-on}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.financialexpress.com/sports/who-is-manjot-kalra-meet-delhi-boy-who-followed-virat-kohlis-footsteps-won-under-19-world-cup-for-india/1049184/|title=manjot-kalra-meet-delhi-boy}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/cricket/manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title/story-84tgOF9YYH5gGb7b66g8lK.html|title=manjot-kalra-the-delhi-lad-who-batted-india-to-the-u-19-cricket-world-cup-title}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਉਸ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਚ ਨਹੀਂ ਖੇਡਿਆ।

== ਕਰੀਅਰ ==
ਉਸਨੇ 10 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ 2018-19 [[ਸਈਅਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਅਲੀ]] ਟਰਾਫੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਟੀ-ਟਵੰਟੀ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19-1156774/karnataka-vs-delhi-super-league-group-a-1175033/full-scorecard|title=syed-mushtaq-ali-trophy-2018-19}}&lt;/ref&gt;

ਜੂਨ 2019 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਂਚ ਯੂਨਿਟ ਨੇ ਕਾਲੜਾ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਰੁੱਧ ਦੋਸ਼ ਦਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਝੂਠਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 1999 ਵਿੱਚ ਜੂਨੀਅਰ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਮਰ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/sports/cricket/u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet-5777979/|title=u-19-world-cup-winner-manjot-kalras-parents-fudged-his-age-police-chargesheet}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2020 ਆਈਪੀਐਲ ਨਿਲਾਮੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਲੀ ਕੈਪੀਟਲਸ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/story/where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction-1206731|title=where-do-the-eight-franchises-stand-before-the-2020-auction}}&lt;/ref&gt; ਜਨਵਰੀ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਾਰਨ [[ਰਣਜੀ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cricbuzz.com/cricket-news/111574/manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud|title=manjot-kalra-suspended-from-ranji-trophy-for-age-fraud}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੇ 7 ਮਾਰਚ 2021 ਨੂੰ 2020-21 [[ਵਿਜੇ ਹਜ਼ਾਰੇ ਟਰਾਫੀ]] ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਲਿਸਟ ਏ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.espncricinfo.com/series/vijay-hazare-trophy-2020-21-1250891/delhi-vs-uttarakhand-preliminary-quarter-final-1253464/full-scorecard|title=vijay-hazare-trophy-2020-21}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਖਿਡਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇੰਡੀਅਨ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਲੀਗ ਟੀਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕ੍ਰਿਕਟ ਹੇਠ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ]]</text>
      <sha1>78qo8jzyqg5lar6fa13annvuy9266qm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143452</id>
    <revision>
      <id>608742</id>
      <timestamp>2022-07-20T16:10:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਘਾਟ''', ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਕੰਗਣ ਘਾਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਲਗਭਗ 650 ਮੀਟਰ (710 ਗਜ਼) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1726" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਘਾਟ''', ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਕੰਗਣ ਘਾਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਲਗਭਗ 650 ਮੀਟਰ (710 ਗਜ਼) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://takhatpatnasahib.in/en/|title=ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ}}&lt;/ref&gt; 

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੂੜੀ (ਕੰਗਨ) ਸੁੱਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗਿਆਨ [[ਰਾਮ|ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਿਵ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20151212051909/http://archimedespress.co.uk/books|title=archimedespress.co.uk}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਘਾਟ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੇਟਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==</text>
      <sha1>6g5fym6j5bi3jqkr4r3mn1wfue2kqe7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608743</id>
      <parentid>608742</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:11:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1802" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਘਾਟ''', ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਕੰਗਣ ਘਾਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਲਗਭਗ 650 ਮੀਟਰ (710 ਗਜ਼) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://takhatpatnasahib.in/en/|title=ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ}}&lt;/ref&gt; 

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੂੜੀ (ਕੰਗਨ) ਸੁੱਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗਿਆਨ [[ਰਾਮ|ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਿਵ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20151212051909/http://archimedespress.co.uk/books|title=archimedespress.co.uk}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਘਾਟ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੇਟਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]</text>
      <sha1>2igo2bjceh2n5yij1gr68wroxixh36q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608744</id>
      <parentid>608743</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T16:11:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Jagvir Kaur</username>
        <id>10759</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1853" xml:space="preserve">'''ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਘਾਟ''', ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਗੁਰਦੁਆਰਾ]] ਕੰਗਣ ਘਾਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਤੋਂ ਲਗਭਗ 650 ਮੀਟਰ (710 ਗਜ਼) ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ [[ਗੰਗਾ ਦਰਿਆ|ਗੰਗਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://takhatpatnasahib.in/en/|title=ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ}}&lt;/ref&gt; 

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ [[ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ]] ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਚੂੜੀ (ਕੰਗਨ) ਸੁੱਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ [[ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ|ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ]] ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗਿਆਨ [[ਰਾਮ|ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪੰਡਿਤ ਸ਼ਿਵ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20151212051909/http://archimedespress.co.uk/books|title=archimedespress.co.uk}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਘਾਟ ਬਿਹਾਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ [[ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ|ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ]] ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੇਟਵੇ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਰਦੁਆਰੇ]]</text>
      <sha1>gh0srt5ybi3v5zviw1ticmmtmx3bpoi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Cheesypenguigi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143453</id>
    <revision>
      <id>608748</id>
      <timestamp>2022-07-20T16:18:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="242" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Cheesypenguigi}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:18, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>6w8lmmy2eh8ms6eldybb58fwv06qqer</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਸੰਬੰਧੀ ਮਸਲਾ (ਭਗਤ ਸਿੰਘ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143454</id>
    <revision>
      <id>608750</id>
      <timestamp>2022-07-20T16:49:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arsh randiala</username>
        <id>31510</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;&lt;blockquote&gt;''[1923-24 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸੰਮੇਲਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਮਸਲੇ 'ਤੇ ਲੇਖ ਸੱਦੇ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਲੇਖ 'ਤੇ 50 ਰੁਪੈ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦ...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47325" xml:space="preserve">&lt;blockquote&gt;''[1923-24 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਸੰਮੇਲਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਮਸਲੇ 'ਤੇ ਲੇਖ ਸੱਦੇ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਲੇਖ 'ਤੇ 50 ਰੁਪੈ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਸਲੇ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਰਦੂ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪੱਖ ਲਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ, ਨੇ ਇਹ ਲੇਖ ਉਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਰਵ-ਉੱਤਮ ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਸੰਮੇਲਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਕੱਤਰ ਸ੍ਰੀ ਭੀਮਸੈਨ ਵਿਦਿਆਲੰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਂਭੀ ਰੱਖਿਆ ਤੇ 28 ਫਰਵਰੀ, 1933 ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨਾਮੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਥੀ ਯਸ਼ਪਾਲ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਲੇਖ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਆਪਣਾ ਲੇਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਪਾਦਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਲੇਖ ਜਦ ਦਿਖਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਵਿਕਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। 1923-24 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਖਰੇਵਾਂ ਤੇ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਤਰਕ ਸਮਝਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਕਿ ਮਾਮਲਾ ਮਜ਼ਹਬੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਲੋਕ ਜਾਗ੍ਰਤੀ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਹੀ ਹੱਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।''

''ਇਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਲੇਖ ਹੈ, ਜੋ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲਾ ਮੁੱਦਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਤੀ ਲਈ, ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਦੇ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੰਦਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਤੇ ਤਰਕ ਕਾਫ਼ੀ ਪਸਰ ਤੇ ਪੁਖਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। —ਸੰਪਾਦਕ (ਜਗਮੋਹਨ ਸਿੰਘ)]''&lt;/blockquote&gt;         “ਕਿਸੇ ਸਮਾਜ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਦੇ ਲਈ ਉਸ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ਼ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੋਣ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਰਾਣਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।”

         ਉਪਰੋਕਤ ਉਕਤੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਹਾਅ ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਵਗਦਾ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਸੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਵੀ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤੀ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ, ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਉੱਚਾ ਉੱਠਦਾ ਹੈ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਦੇਸ਼ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼-ਭਗਤ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਨਿਰੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਹੋਣ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨੇਤਾ, ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਿਆਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵੱਲ ਹੀ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਮੌਕੇ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਜਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਨਹੀਂ ਸਿਰਜਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਬਗ਼ੈਰ ਫਲ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ ਦੇ ਕੰਮ ਸਥਾਈ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਲੈ ਪਾਉਂਦੇ। 

         ਸ਼ਾਇਦ ਗੈਰੀਬਾਲਡੀ ਨੂੰ ਏਨੀ ਜਲਦੀ ਫੌਜਾਂ ਨਾ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਜੇ ਮੇਜਨੀ ਨੇ 30 ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਨਾ ਲਗਾਏ ਹੁੰਦੇ। ਆਇਰਲੈਂਡ ਮੁੜ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਗੈਲਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸ਼ਾਸਕ ਲੋਕ ਆਇਰਿਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਮਨ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੈਲਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਧ ਕਵਿਤਾ ਰੱਖਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਰੂਸੋ, ਵਾਲਟੀਅਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਗ਼ੈਰ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਰਾਜ ਕਰਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਜੇ ਟਾਲਸਟਾਏ, ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਮੈਕਸਿਮ ਗੋਰਕੀ ਆਦਿ ਨੇ ਨਵਾਂ ਸਾਹਿਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਂ ਭਰ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾ ਪਾਈ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪਰਸਾਰ ਤਾਂ ਦੂਰ ਰਿਹਾ।

         ਇਹੀ ਹਾਲਤ ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਬੀਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਸ ਸਕਿਆ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਧੁਰ, ਤੇ ਸਰਲ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਲੋਕ ਮੁਗਧ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

         ਠੀਕ ਇਹੀ ਗੱਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੱਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਜਦ ਨਵੇਂ ਸੰਪਰਦਾਏ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਲੋੜ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਬਣਾਈ। ਸਦੀਆਂ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਲੜਾਈਆਂ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਘਾਟ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਗੁੰਮ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਕਿਸੇ ਭਾਰਤੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅਪਨਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲਿਆ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਯਤਨ ਕਰਕੇ ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਰਚਿਆ। ਆਪਣੀ ਲਿੱਪੀ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੱਤ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤੇ ਉਪਯੋਗੀ ਕਦਮ ਉਠਾਇਆ ਸੀ।

         ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲਦੇ ਗਏ, ਤਿਵੇਂ-ਤਿਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਧਾਰਾ ਵੀ ਬਦਲਦੀ ਗਈ। ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਲੀਦਾਨ ਤੇ ਕਸ਼ਟ ਸਹਿਣ ਨਾਲ਼ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲਦੇ ਗਏ। ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੀ: ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਣ ਦੇ ਭਾਵ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਪਦ ਵਿੱਚ ਕਮਾਲ ਆਜੀਜ਼ੀ ਦਾ ਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। 

ਨਾਨਕ ਨਨੇਂ ਹੋ ਰਹੇ, ਜੇਸੀ ਨਨਹੀਂ ਦੂਬ। 

ਔਰ ਘਾਸ ਜਰਿ ਜਾਤ ਹੈ, ਦੂਬ ਖੂਬ ਕੀ ਖੂਬ॥ 

         ਉਥੇ ਅਸੀਂ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਸ੍ਰੀ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਅਤੇ ਮਦਦ ਦਾ ਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। 

ਬਾਂਹ ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਪਕੜੀਏ, ਸਿਰ ਦੀਜੇ ਬਾਂਹ ਨਾ ਛੋੜੀਏ। 

ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਬੋਲਿਆ, ਧਰਤੀ ਪੈ ਧਰਮ ਨਾ ਛੋੜੀਏ। 

         ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲੀਦਾਨ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਇਕਦਮ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਸ਼ੱਤਰੀ ਧਰਮ ਦਾ ਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕੇ ਹੁਣ ਕੇਵਲ ਭਗਤੀ-ਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੰਡੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਕਸ਼ੱਤਰੀ ਧਰਮ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਸਮੂਦਾਏ ਨੂੰ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ (ਸਾਹਿਤ) ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਨਵਾਂ ਭਾਵ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।

         ਇਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ :

ਜੇ ਤੋਹੇ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਓ, ਸਿਰ ਧਰ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੋਰੀ ਆਓ। 

ਜੇ ਇਤ ਮਾਰਗ ਪੈਰ ਧਰੀਜੇ, ਸਿਰ ਦੀਜੇ ਕਾਣ ਨਾ ਕੀਜੈ ॥

         ਅਤੇ ਫਿਰ.............

ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਏ, ਜੋ ਲੜੇ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ।

ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕੱਟ ਮਰੇ, ਕਭੂੰ ਨਾ ਛਾਡੇ ਖੇਤ॥

         ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਕਾ ਇੱਕ ਖੜਰਾਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ :

ਖਗ ਖੰਡ ਵਿਹੰਡ, ਖਲ ਦਲ ਖੰਡ ਚਮਤਿ ਰਨ ਮੰਡ ਚੰਡ।

ਭੁਜ ਦੰਡ ਅਖੰਡ, ਤੇਜ ਪਰਚੰਡ ਜੌਤੇ ਅਭੰਡ ਭਾਨੂ ਭਨ॥

         ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਆਦਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲਗਾਤਾਰ ਯੁੱਧ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕੇ ਜਦ ਸਿੱਖ ਸੰਪਰਦਾਅ ਇੱਕ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਸਮੂਹ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦ ਉਹ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਨਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਭਰੇ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਬਿਰਤੀ ਸੀ, ਵੀਰਤਾ ਅਤੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ। ਤਾਂ ਹੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ (ਮਿਸਲਾਂ) ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਭਿੜ ਗਈਆਂ। ਏਥੇ ਤਕ ਕਿ ਮੌਕੇ ਲਈ ਠੀਕ ਭਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੜਕਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਿਹਾ ਵੀਰ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਚਾਲਾਕ ਸ਼ਾਸਕ ਨਾ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਉੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਅਥਵਾ ਭਾਵ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ।

         ਇਸ ਸਾਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਨਾਕਰ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਮੌਕੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਮੌਕੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਵ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਇਆ ਉਹੀ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਤਕ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਅੱਛੇ ਸਮਝਦਾਰ ਆਦਮੀ ਲਈ ਔਖੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਅਰਬੀ ਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਏਨੀਆਂ ਅਸਰਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਕੇ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਸਾਧਾਰਨ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਸਾਧਾਰਨ ਗੱਲਾਂ।

         ਉੱਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਵਰਤਮਾਨ ਹਾਲਾਤ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਲਗਭਗ ਇਕੋ ਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਇਕੋ ਦਰਜੇ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸਨ। ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਤੱਤਵ ਗਿਆਨ ਦੀ ਧਾਂਕ ਜਮਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਜਗਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਕੀ ਸੰਸਥਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਤਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਫ਼ਰਕ ਰਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਇੱਕ ਗਹਿਰੀ ਇੱਕਸਾਰਤਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਥੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਕਰਮਯੋਗ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਸਵਾਮੀ ਰਾਮਤੀਰਥ ਜੀ ਮਸਤਾਨਾਵਾਰ ਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ :

ਹਮ ਰੂਖੇ ਟੁਕੜੇ ਖਾਏਂਗੇ, ਭਾਰਤ ਪਰ ਵਾਰੇ ਜਾਏਂਗੇ।

ਹਮ ਸੂਖੇ ਚਨੇ ਚਬਾਏਂਗੇ, ਭਾਰਤ ਕੀ ਬਾਤ ਬਨਾਏਂਗੇ।

ਹਮ ਨੰਗੇ ਉਮਰ ਬਿਤਾਏਂਗੇ, ਭਾਰਤ ਪਰ ਜਾਨ ਮਿਟਾਏਂਗੇ। 

              ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਅਸਤ ਹੁੰਦੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਂਸੂ ਵਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿ ਉੱਠਦੇ ਸਨ—“ਤੂੰ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮੇਰੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਂਸੂਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਹਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦੇਣਾ।&quot; ਏਨਾ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਭਗਤ ਸਾਡੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਤਕ ਨਾ ਦਿੱਸੇ, ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਸਾਹਿਤਕ ਪਿਛੜਿਆਪਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ।

         ਇਹ ਗੱਲ ਅਸੀਂ ਹਰ ਪੈਰ ਪੈਰ 'ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਸ੍ਰੀ ਰਵਿੰਦਰ ਠਾਕੁਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸ਼ਵ ਚੰਦਰ ਸੇਨ ਦੀ ਟੱਕਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹਾਪੁਰਸ਼ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਹ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਮਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਤਿਆਦਿ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਹੀ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੈ ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਚੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਾਟ।

         ਇਹ ਤਾਂ ਪੱਕੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਉਨਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਪਰ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਘਾਟ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ 'ਤੇ ਵੀ ਅਜੇ ਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਈ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਇਆ। ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸਾਡੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਹਬੀ ਮਸਲਾ ਬਣਾ ਦੇਣਾ। ਦੂਸਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਸੂਬਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬ ਅਪਨਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਨਜ਼ਰ-ਉਲ-ਇਸਲਾਮ ਇੱਕ ਚਮਕਦਾ ਸਿਤਾਰਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਤੀਫ ਹੁਸੈਨ ‘ਨਟਵਰ’ ਉਲੇਖਨੀਆ ਹੈ। ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ, ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦੀ। ਏਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਤਾਂ ਵੱਖਰਾ ਰਿਹਾ, ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੇ।

             
         ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੂਸਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ, ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ, ਇਹ ਸਵਾਲ ਸਹਿਵਨ ਹੀ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਏਥੋਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਇਆ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀਅਤਾ ਦੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਾਟ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀਅਤਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨਾ ਸਮਝ ਕੇ ਅਰਬੀ ਲਿੱਪੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਹਿੰਦੀ ਹੋਣ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਉਰਦੂ ਦੀ ਫੌਂਟ ਲਗਾਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠ ਗਏ।

         ਫਿਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਹਿਤ ਗੁਰਮੁੱਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਛੀ ਖਾਸੀ ਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰਮੁੱਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲਿਆ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਛੱਡ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਹਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ਼ ਚਿਪਕ ਗਏ ਹਨ।

         ਏਧਰ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੋਇਆ। ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤਵਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅੰਗ ਬਣ ਗਈ। ਧਾਰਮਿਕ ਅੰਗ ਬਣ ਜਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਲਾਭ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕੱਟੜਤਾ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਦੀ ਕੱਟੜਤਾ ਨਾਲ਼ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਥਾਂ ਬਣਾ ਲਿਆ।

         ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਭਾਵਾਂ ਇੱਕ ਥਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਪਿੱਛੋਂ ‘ਸਤਿਆਰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼' ਦੇ ਕਿਸੇ ਦੋ-ਇੱਕ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਨਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਈ, ਅਤੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਘਿਰਣਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਇਸੇ ਵਹਾਅ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖ ਲੋਗ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਵੀ ਘਿਰਣਾ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ਼ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਦੂਸਰਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਵੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ।

         ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀ ਨੇਤਾ ਮਹਾਰਾਜ ਹੰਸਰਾਜ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਅਪਨਾ ਲੈਣ, ਤਾਂ ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਮੰਜੂਰ ਕਰਵਾ ਲੈਣਗੇ। ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਕਿ ਲੋਗ ਤੰਗ ਦਾਇਰੇ ਤੇ ਸੋਚ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਦੇ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਖ਼ੈਰ! ਇਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਮਤ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਉਰਦੂ ਸੰਬੰਧੀ ਕੱਟੜ ਪੱਖਪਾਤ, ਦੂਸਰਾ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਬਾਰੇ, ਤੀਸਰਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ।

         ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਗ਼ਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਾਂਗੇ। ਉਹ ਉਰਦੂ ਦੇ ਕੱਟੜ ਪੱਖਪਾਤੀ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਵੀ ਹੈ। ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਇਹੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੱਜਣਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਰਦੂ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲ ਥੋੜੇ ਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਠੀਕ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਮੁੱਖ ਸਵਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਇੱਕਦਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਉਸਦੇ ਲਈ ਕਦਮ ਕਦਮ ਚੱਲਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕੇ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਲਿੱਪੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬਣਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਰਵਾਂਗ ਸੰਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਅਧਾਰ ਫਾਰਸੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਉਡਾਨ ਚਾਹੇ ਉਹ ਹਿੰਦੀ (ਭਾਰਤੀ) ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ, ਇਰਾਨ ਦੀ ਸਾਕੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਦੀਆਂ ਖਜੂਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਕਾਜੀ ਨਜ਼ਰ ਉਲ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ' ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਧੂਰਜਟੀ, ਵਿਸ਼ਵਾਮਿਤਰ ਅਤੇ ਦੁਰਵਾਸਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਤਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੇ। ਕੀ ਇਹ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ? ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਣਭਿਜਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ, ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਚਿਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਤਕ ਭਾਰਤੀ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਕੇਵਲ ਉਰਦੂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਰਦੂ ਵਰਗੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਇਰਾਨੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਸੰਬੰਧੀ ਗਿਆਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

         ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰਲੇ ਕਥਨ ਬਾਰੇ ਸਿਰਫ਼ ਏਨਾ ਹੀ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਜਦ ਸਾਧਾਰਨ ਆਰੀਆ ਅਤੇ ਸਵਰਾਜ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਆਰੀਆ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰਾਜਿਯਾ ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੂੜ ਤੱਤ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਹੀ ਕੀ ਹੈ ? ਅਜੇ ਉਸ ਦਿਨ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਜੀ.ਐੱਮ.ਏ. ਦੀ ਉਰਦੂ ਕਿਤਾਬ “ਕੌਮਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ?” ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਰਕਾਰੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀਨਚੀਕੇਤਾ ਨੂੰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨੀਚੀ ਕੁੱਤਿਆ ਸਮਝ ਕੇ। “ਏ ਬਿੱਚ ਆਫ ਲੋਅ ਆਰੀਜਨ&quot; ਅਨੁਵਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਜੀ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਸੂਰ ਸੀ ਉਰਦੂ ਲਿੱਪੀ ਦਾ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇਪਨ ਦਾ।

         ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀਆਂ ਪਰਚਲਤ ਹਨ। ਐਸੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਕੀ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕਦਮ ਅਲੱਗ ਥਲੱਗ ਹੋ ਜਾਈਏ? ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਰਦੂ ਦੇ ਕੱਟੜਪੱਖੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਵੀ ਵੱਧ ਜ਼ੋਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਅਤੇ ‘ਸਿਆਸਤ’ ਆਦਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਮਾਚਾਰ-ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਅਰਬੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਆਦਮੀ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਏਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਰਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਜ਼ਹਬ 'ਤੇ ਪੱਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਬਣ ਜਾਣ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਮਾਲ ਟਰਕ (ਕਮਾਲ ਪਾਸ਼ਾ ਟਰਕੀ ਦੇ ਇੱਕ ਲੀਡਰ) ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। ਸਾਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਮਸਲਾ ਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਖ਼ੂਬ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

         ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੀ-ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਸੱਜਣ ਸਾਰੇ ਜਗਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ, ਵਿਸ਼ਵ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਦਰਸ਼ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਇਸੇ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਚਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਸਾਡਾ ਹਰ ਕਦਮ, ਸਾਡਾ ਹਰ ਇੱਕ ਕੰਮ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ, ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਕੌਮਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸੁਖ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਉੱਠਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਏਸ ਆਦਰਸ਼ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ, ਇੱਕ ਲਿੱਪੀ, ਇੱਕ ਸਾਹਿਤ, ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਪਰ ਸਾਰੀਆਂ ਏਕਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਸਮਝ ਸਕੀਏ। ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸੀ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਹੀ ਨਾ ਦੇਖੀ ਜਾਣ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਭਾਵ ਜਾਨਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨ, ਪਰ ਇਹ ਪਰਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ। ਇਹ ਆਦਰਸ਼ ਵੀ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਕਈ ਸਾਲ ਲੱਗਣਗੇ। ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਗ੍ਰਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਕੁਝ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਰਵ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿੱਚ। ਆਮ ਸਾਧਾਰਨ ਵਿੱਚ, ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਗ੍ਰਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਏਸ ਤਰਕ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਆਪ ਨੂੰ ਸਫਲ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

         ਅਜੇ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਣਵਾਲੀ ਮੱਧ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਅਜੇ ਤਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਤ ਹੀ ਹੋ ਸਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੀ ਬਣ ਸਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਵੱਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਹੁਣ ਜੋ ਸੱਜਣ ਇਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿੱਪੀ ਦੀ ਅਪੂਰਨਤਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੜਕਦੀ ਹੈ। ਜੁੜਵੇਂ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਹਲੰਤ ਨਾ ਲਿਖ ਸਕਣਾ ਆਦਿ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਠੀਕ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ, ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਪੂਰਣ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਲਿੱਪੀ ਤਾਂ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਅਪੂਰਣ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਸਰਵਾਗ-ਸੰਪੂਰਨ ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹਿਚਕਚਾਹਟ ਕਿਉਂ ? ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿੱਪੀ ਤਾਂ ਹਿੰਦੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਹੀ ਵਿਗੜਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਹੈ। ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ उ  ਦਾ ਓ, अ ਦਾ ਅ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸ, ਟ, ਠ ਆਦਿ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਅੱਖਰ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਨਿਯਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਇਕਦਮ ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਅਪਨਾ ਲੈਣ ਨਾਲ਼ ਕਿੰਨਾ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ ? ਸਰਵਾਂਗ ਸੰਪੂਰਨ ਲਿੱਪੀ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਂਦੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵੀ ਕੀ ਹੈ ? ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਇਸ ਲਿੱਪੀ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਹਨ। ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਸੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੀ ਕੀ ਹੈ ? ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਪੱਖਧਾਰੀ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਹਾਂਗੇ ਕਿ ਯਕੀਨੀ ਹੀ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਬਣੇਗੀ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ ਦੇ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੀ ਜਿਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਹੀ ਦੇਖੋ।

ਓ ਰਾਹੀਆ ਰਾਹੇ ਜਾਂਦਿਆਂ,  ਸੁਣ ਜਾਂ ਗੱਲ ਮੇਰੀ।

ਸਿਰ 'ਤੇ ਪੱਗ ਤੇਰੇ ਵਲਾਇਤ ਦੀ, ਇਹਨੂੰ ਫੂਕ ਮੁਆਤੜਾ ਲਾ।।

         ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੀਆਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਜੇ ਆਮ ਸਾਧਾਰਨ ਦੇ ਦਿਲ ਦੇ ਠੀਕ ਅੰਦਰ ਆਪਣਾ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਓਪਰੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਰਨ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਉਸ ਤੋਂ ਮੀਲਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅਸਰ ਵੱਧ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਯਾਨੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ੇਂ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਚੀਜ਼ਾਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਗਈਆਂ ਹਨ।

         ਇਹ ਅਸੂਲ ਆਖ਼ਰ ਤਕ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਹਿਣ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨੀ ਹੀ ਇਹ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਜਾਏਗੀ।

         ਸੋ ਸਾਰੇ ਮੁੱਖ ਦਲੀਲਾਂ ਤੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੱਲ ਕਹਾਂ ਕਹਾਂਗੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਿਠਾਸ, ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਾਸਰ ਬੇ-ਬੁਨਿਆਦ ਹੈ। ਅਜੇ ਉਸ ਦਿਨ—

         “ਲਛੀਏ ਜਿਥੇ ਤੂੰ ਪਾਣੀ ਡੋਲਿਆ, ਓਥੇ ਉੱਗ ਪਏ ਸੰਦਲ ਦੇ ਬੂਟੇ” ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਦੀ ਮਿਠਾਸ, ਨੇ ਕਵੀ ਇੰਦ੍ਰੁ ਰਾਵਿੰਦਰ (ਰਾਬਿੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ) ਤਕ ਨੂੰ ਮੋਹਿਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਝੱਟ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।

         O Lachi where thy spilt water, where thy split water water...etc. etc.

         ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਨ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਕੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹਨ ?

ਪਿੱਪਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆ ਵੇ ਕੇਹੀ ਖੜਖੜ ਲਾਈ ਆ। 

ਪੱਤ ਝੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਹੁਣ ਰੁੱਤ ਨਵਿਆਂ ਦੀ ਆਈ ਆ॥

         ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਜਾਬੀ ਇਕੱਲਾ ਬੈਠਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਗੌਹਰ ਦੇ ਇਹ ਪਦ ਜਿੰਨਾ ਅਸਰ ਕਰਨਗੇ ਓਨਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਕੀ ਕਰ ਸਕੇਗੀ?

ਲਾਮ ਲੱਖਾਂ ਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਵੇਖੇ,

ਨਾ ਮੁਸਾਫਿਰਾਂ ਕੋਈ ਉਧਾਰ ਦੇਂਦਾ,

ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੂਚ ਡੇਰੇ,

ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਥਾਈਂ ਕੋਈ ਇਤਬਾਰ ਦੇਂਦਾ।

ਭੌਰੇ ਬਹਿੰਦੇ ਗੁਲਾਂ ਦੀ ਵਾਸ਼ਨਾ ਤੇ,

ਨਾ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਪਿਆਰ ਦੇਂਦਾ

ਗੌਹਰ ਸਮੇਂ ਸਲੂਕ ਹਨ ਜਿਉਂਦਿਆ ਦੇ,

ਮੋਇਆ ਗਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਕਿਸਾਰ ਦੇਂਦਾ।

ਅਤੇ ਫਿਰ -

ਜੀਮ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਨਾ ਏਂ,

ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਤੂੰ ਮੋਇਆਂ ਨੂੰ ਜਿਓਣ ਜੋਗਾ,

ਘਰ ਆਏ ਸਵਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਘੂਰਨਾ ਏਂ,

ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਤੂੰ ਹੱਥੀਂ ਖੈਰ ਪਾਓਣ ਜੋਗਾ,

ਮਿਲੇ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਵਿਛੜਨਾ ਏਂ,

ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਤੂੰ ਵਿਛੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਓਣ ਜੋਗਾ,

ਗੌਹਰਾ ਬਦੀਆਂ ਰੱਖ ਬੰਦ ਖਾਨੇ,

ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਏ ਨੇਕੀਆਂ ਕਮਾਓਣ ਜੋਗਾ।

         ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਦਰਦ, ਮਸਤਾਨਾ, ਦੀਵਾਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਕਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ।

         ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਮਿੱਠੀ, ਏਹੋ ਜਿਹੀ ਆਨੰਦਦਾਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਨਾ ਅਪਨਾਇਆ, ਇਹੀ ਤਾਂ ਦੁੱਖ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਪਨਾਉਂਦੇ ਮਸਲਾ ਇਹ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮਜ਼ਹਬੀ ਡੰਡਾ ਲਈ ਖੜਾ ਹੈ। ਇਸ ਅੜਿੰਗੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਏ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਲਿੱਪੀ ਬਾਰੇ ਮਸਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਸ਼ਾ ਸਿਰਫ਼ ਏਨੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਾਹਿਤਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਸਮਝਦਾਰ ਲੋਕ ਮਿਲ ਬੈਠ ਕੇ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ! ਇਹੀ ਇਸ ਉਪਾਅ ਹੈ ਇਸ ਮਸਲੇ ਦੇ ਹੱਲ ਦਾ। ਮਜ਼ਹਬੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਦਾਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ‘ਪ੍ਰੇਮ' ਜਿਹੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਸਾਹਿਤਕ ਬਨਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਵਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਭ ਬਖੇੜਾ ਤਹਿ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਖੇੜੇ ਦੇ ਤਹਿ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਏਨਾ ਸੁੰਦਰ ਤੇ ਉੱਚ ਸਾਹਿਤ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਉੱਤਮ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੇਗੀ।</text>
      <sha1>dybz7b2dlsc8ow5cteor0qvauxx81sm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sayyaad</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143455</id>
    <revision>
      <id>608752</id>
      <timestamp>2022-07-20T18:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Sayyaad}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:00, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>2hynwxpdebkm1whi0ux3wk2cveoo3a5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Navi chouhan</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143456</id>
    <revision>
      <id>608753</id>
      <timestamp>2022-07-20T18:45:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Navi chouhan}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:45, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>ndu4mjdf2ajj85vo2r073ygyghqhq56</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gurbaaz19</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143457</id>
    <revision>
      <id>608754</id>
      <timestamp>2022-07-20T21:12:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Gurbaaz19}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:12, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>dl8hpm3codova2h0mxnrr1kkr6fycka</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Khenamothara</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143458</id>
    <revision>
      <id>608755</id>
      <timestamp>2022-07-20T21:15:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Khenamothara}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:15, 20 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>5gmm074bkb3bdr5bqdemcvvvg16fkon</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143459</id>
    <revision>
      <id>608762</id>
      <timestamp>2022-07-21T01:52:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1093117593|Fariha Róisín]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22209" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਲਿਖਾਰੀ|name=Fariha Róisín|image=|alt=|caption=|native_name=|native_name_lang=|birth_name=|birth_date=&lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --&gt;|birth_place=|death_date=&lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} --&gt;|death_place=|resting_place=|occupation=Writer, model|residence=|nationality=Australian-Canadian|citizenship=|education=|alma_mater=|genre=Literary fiction, poetry|movement=|notable_works=''How to Cure a Ghost''|spouse=&lt;!-- or: | spouses = --&gt;|partner=&lt;!-- or: | partners = --&gt;|children=|relatives=|awards=|signature=|signature_alt=|years_active=2010-present|module=|website={{URL|https://www.fariharoisin.com/}}}}

'''ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ''' (ਜਨਮ 1990) ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਮਈ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਵੈ-ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਪੌਪ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਹਾਉ ਟੂ'' ''ਕੀਓ ਏ ਗੋਸਟ'' ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ''ਲਾਈਕ ਏ ਬਰਡ'' ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;cultmtl&quot;&gt;{{Cite web|url=https://cultmtl.com/2018/08/fariha-roisin/|title=Fariha Róisín speaks up for Queer People of Colour (QPOC)|last=Lad|first=Mackenzie|date=2018-08-13|website=Cult MTL|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ [[ਮੁਸਲਮਾਨ|ਮੁਸਲਿਮ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ [[ਸਿਡਨੀ]], ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ|ਬੰਗਾਲੀ]] ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;livefast2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;carlos-vogue&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;bonapp-roisin&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.bonappetit.com/story/who-is-wellness-for-1|title=I Never Thought Wellness Was Meant For Me|last=Róisín|first=Fariha|date=14 September 2018|website=Bon Appétit|language=en-us|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਿਮਨ-ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੱਸਿਆ।&lt;ref name=&quot;bonapp-roisin&quot; /&gt; ਉਸਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੋਰਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਗੋਰੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਗੋਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਰੀਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਡਾਈਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;vice2018&quot;&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;teenvogue2019&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਲਾਅ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੀ ਗਈ, ਪਰ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/|title=The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin|date=2019-09-24|website=Into The Gloss|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;nowthisnews&quot;&gt;{{Cite web|url=https://nowthisnews.com/videos/news/muslim-writer-fariha-roisin-shares-abortion-story|title=Muslim Writer Fariha Róisín Shares Abortion Story|website=NowThis News|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt; ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਉਹ [[ਸਵੈ-ਹਾਨੀ]] ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀ ਰਹੀ ਅਤੇ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;vice2018&quot;&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFWeinstock2018&quot;&gt;Weinstock, Tish (9 February 2018). [https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself &quot;after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself&quot;]. ''i-D''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;elleindia2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰੋਇਸਿਨ 2010 ਤੋਂ ਇੱਕ ਫ੍ਰੀਲਾਂਸ ਲੇਖਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ''[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਦ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]'', ''ਬੋਨ ਐਪੀਟਿਟ'' ਅਤੇ ਦ ਹੈਅਰਪਿਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;elleindia2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGeorge2020&quot;&gt;George, Anesha (11 February 2020). [https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/ &quot;Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care&quot;]. ''Elle India''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/|title=The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin|date=2019-09-24|website=Into The Gloss|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/ &quot;The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin&quot;]. ''Into The Gloss''. 24 September 2019&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/|title=Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't|last=Kaabi|first=Amina|date=2019-10-14|website=Mille World|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKaabi2019&quot;&gt;Kaabi, Amina (14 October 2019). [https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/ &quot;Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't&quot;]. ''Mille World''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt; ਉਹ ਅਕਸਰ ਨਿੱਜੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੈ-ਸੰਭਾਲ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਬੈਨ ਵਰਗੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;carlos-vogue&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;vice2018&quot;&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFWeinstock2018&quot;&gt;Weinstock, Tish (9 February 2018). [https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself &quot;after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself&quot;]. ''i-D''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਰੋਇਸਿਨ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਜਿਦੇਨਾ ਦੇ 2019 ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ &quot;ਸੂਫੀ ਵੂਮਨ&quot; ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/|title=Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't|last=Kaabi|first=Amina|date=2019-10-14|website=Mille World|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;teenvogue2019&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFNgangura2019&quot;&gt;Ngangura, Tarisai (8 November 2019). [https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book &quot;Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability&quot;]. ''Teen Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;carlos-vogue&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮਰੀਅਮ ਨਾਸਿਰ ਜ਼ਾਦੇਹ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;livefast2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMag2017&quot;&gt;Mag, Live Fast (16 August 2017). [https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/ &quot;Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín&quot;]. ''Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਲੇਖਕ ਜ਼ੇਬਾ ਬਲੇ ਨਾਲ ਉਸਨੇ 2012 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਪੌਪ ਕਲਚਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੋਡਕਾਸਟ ''ਟੂ ਬ੍ਰਾਊਨ ਗਰਲਜ਼'' ਦੀ ਸਹਿ-ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;nymag2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2017/12/meet-fariha-risn-the-podcaster-who-doesnt-have-a-phone.html|title=The Writer and Podcaster Who Doesn't Have a Phone|last=Spellings|first=Sarah|last2=Tsui|first2=Diana|date=2017-12-01|website=The Cut|language=en-us|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://twitter.com/twobrwngirls/status/898567026922463235|title=@twobrwngirls|last=|first=|date=2017-08-18|website=Twitter|language=en|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਹਾਉ ਟੂ ਕੀਓਰ ਏ ਗੋਸਟ'' 24 ਸਤੰਬਰ, 2019 ਨੂੰ ਅਬਰਾਮਸ ਇਮੇਜ ਦੇ ਤਹਿਤ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ &quot;ਉਸਦੇ  ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਮਈ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੇ ਸਦਮੇ&quot;&lt;ref name=&quot;allaire-vogue2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-interview-how-to-cure-a-ghost|title=Fariha Róisín Writes Poetry for Survivors|last=Allaire|first=Christian|date=23 September 2019|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt; ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਇਸਲਾਮੋਫ਼ੋਬੀਆ|ਇਸਲਾਮੋਫੋਬੀਆ]], ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ, ਅਤੇ ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;teenvogue2019&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFNgangura2019&quot;&gt;Ngangura, Tarisai (8 November 2019). [https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book &quot;Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability&quot;]. ''Teen Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;teenvogue2019&quot; /&gt;

ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ''ਲਾਇਕ ਏ ਬਰਡ'' 15 ਸਤੰਬਰ, 2020 ਨੂੰ ਅਣਜਾਣ ਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।&lt;ref name=&quot;thestar2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thestar.com/entertainment/books/opinion/2020/09/04/25-picks-from-this-falls-book-bonanza.html|title=25 picks from this fall's book bonanza|last=Dundas|first=Deborah|date=2020-09-04|website=thestar.com|language=en|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;elleindia2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGeorge2020&quot;&gt;George, Anesha (11 February 2020). [https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/ &quot;Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care&quot;]. ''Elle India''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਰੋਇਸਿਨ [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਵਜੋਂ ਪਛਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;roisincbc2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cbc.ca/2017/i-m-queer-tattooed-and-muslim-canada-needs-to-get-used-to-that-1.4045585|title=I'm queer, tattooed and Muslim. Canada needs to get used to that.|last=Roisin|first=Fairha|date=2017-03-30|website=CBC|archive-url=|archive-date=|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ [[ਮਾਂਟਰੀਆਲ|ਮਾਂਟਰੀਅਲ]] ਅਤੇ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ|ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]]&lt;ref name=&quot;livefast2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMag2017&quot;&gt;Mag, Live Fast (16 August 2017). [https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/ &quot;Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín&quot;]. ''Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] 'ਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;carlos-vogue&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕੰਮ ==

* 2019. How to Cure a Ghost. First edition, publication date 24 September 2019, [[:en:Abrams_Books|Abrams Image]]. {{ISBN|1419737562|}}
* 2020. Like a Bird. First edition, publication date 15 September 2020, [[:en:Unnamed_Press|Unnamed Press]]. {{ISBN|9781951213091|}}[[:en:ISBN_(identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[:en:Special:BookSources/9781951213091|9781951213091]]
* 2022. Who Is Wellness For?: An Examination of Wellness Culture and Who It Leaves Behind. First edition, publication date June 14 2022, Harper Wave. {{ISBN|9780063077089}}[[:en:ISBN_(identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[:en:Special:BookSources/9780063077089|9780063077089]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.fariharoisin.com/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਮੁਸਲਿਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੂਈਅਰ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1990]]</text>
      <sha1>fwgoy6b1t4zccqikqfs8hww019mcmd4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608766</id>
      <parentid>608762</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T02:01:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21738" xml:space="preserve">
{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਲਿਖਾਰੀ|name=Fariha Róisín|image=|alt=|caption=|native_name=|native_name_lang=|birth_name=|birth_date=&lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} --&gt;|birth_place=|death_date=&lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} --&gt;|death_place=|resting_place=|occupation=Writer, model|residence=|nationality=Australian-Canadian|citizenship=|education=|alma_mater=|genre=Literary fiction, poetry|movement=|notable_works=''How to Cure a Ghost''|spouse=&lt;!-- or: | spouses = --&gt;|partner=&lt;!-- or: | partners = --&gt;|children=|relatives=|awards=|signature=|signature_alt=|years_active=2010-present|module=|website={{URL|https://www.fariharoisin.com/}}}}

'''ਫਰੀਹਾ ਰੋਇਸਿਨ''' (ਜਨਮ 1990) ਇੱਕ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਮਈ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਵੈ-ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਪੌਪ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ 2019 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਹਾਉ ਟੂ'' ''ਕੀਓ ਏ ਗੋਸਟ'' ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ''ਲਾਈਕ ਏ ਬਰਡ'' ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cultmtl.com/2018/08/fariha-roisin/|title=Fariha Róisín speaks up for Queer People of Colour (QPOC)|last=Lad|first=Mackenzie|date=2018-08-13|website=Cult MTL|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ==
ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ [[ਮੁਸਲਮਾਨ|ਮੁਸਲਿਮ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ [[ਸਿਡਨੀ]], ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਾਲੀ ਲੋਕ|ਬੰਗਾਲੀ]] ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bonappetit.com/story/who-is-wellness-for-1|title=I Never Thought Wellness Was Meant For Me|last=Róisín|first=Fariha|date=14 September 2018|website=Bon Appétit|language=en-us|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਨਿਮਨ-ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੱਸਿਆ। ਉਸਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੋਰਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਗੋਰੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਚਮੜੀ ਨੂੰ ਹਲਕਾ ਗੋਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਕਰੀਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਡਾਈਟਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਲਾਅ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਜਾਣ ਲਈ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲੀ ਗਈ, ਪਰ ਲੇਖਕ ਬਣਨ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/|title=The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin|date=2019-09-24|website=Into The Gloss|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗਰਭਪਾਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਮੁਸਲਿਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://nowthisnews.com/videos/news/muslim-writer-fariha-roisin-shares-abortion-story|title=Muslim Writer Fariha Róisín Shares Abortion Story|website=NowThis News|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt; ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਉਹ [[ਸਵੈ-ਹਾਨੀ]] ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀ ਰਹੀ ਅਤੇ 25 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFWeinstock2018&quot;&gt;Weinstock, Tish (9 February 2018). [https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself &quot;after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself&quot;]. ''i-D''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਰੋਇਸਿਨ 2010 ਤੋਂ ਇੱਕ ਫ੍ਰੀਲਾਂਸ ਲੇਖਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ''[[ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼|ਦ ਨਿਊਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼]]'', ''ਬੋਨ ਐਪੀਟਿਟ'' ਅਤੇ ਦ ਹੈਅਰਪਿਨ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGeorge2020&quot;&gt;George, Anesha (11 February 2020). [https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/ &quot;Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care&quot;]. ''Elle India''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/|title=The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin|date=2019-09-24|website=Into The Gloss|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://intothegloss.com/2019/09/fariha-roisin-beauty-routine/ &quot;The High-Functioning Stoner With The Best Red Lip For Brown Skin&quot;]. ''Into The Gloss''. 24 September 2019&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/|title=Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't|last=Kaabi|first=Amina|date=2019-10-14|website=Mille World|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFKaabi2019&quot;&gt;Kaabi, Amina (14 October 2019). [https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/ &quot;Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't&quot;]. ''Mille World''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt; ਉਹ ਅਕਸਰ ਨਿੱਜੀ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਲਿਖਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੈ-ਸੰਭਾਲ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਬੈਨ ਵਰਗੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲਈ [[ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;vice2018&quot;&gt;{{Cite web|url=https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself|title=after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself|last=Weinstock|first=Tish|date=2018-02-09|website=i-D|language=en|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFWeinstock2018&quot;&gt;Weinstock, Tish (9 February 2018). [https://i-d.vice.com/en_au/article/a34gaj/after-years-of-white-washing-fariha-roisin-finally-feels-free-to-be-herself &quot;after years of white-washing, fariha róisín finally feels free to be herself&quot;]. ''i-D''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਰੋਇਸਿਨ ਮਾਡਲ ਵਜੋਂ ਜਿਦੇਨਾ ਦੇ 2019 ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ &quot;ਸੂਫੀ ਵੂਮਨ&quot; ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.milleworld.com/fariha-roisin-doing-what-muslims-cant/|title=Fariha Róisín is Doing What Everyone Says Muslims Can't|last=Kaabi|first=Amina|date=2019-10-14|website=Mille World|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFNgangura2019&quot;&gt;Ngangura, Tarisai (8 November 2019). [https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book &quot;Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability&quot;]. ''Teen Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਹ ਮਰੀਅਮ ਨਾਸਿਰ ਜ਼ਾਦੇਹ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMag2017&quot;&gt;Mag, Live Fast (16 August 2017). [https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/ &quot;Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín&quot;]. ''Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਲੇਖਕ ਜ਼ੇਬਾ ਬਲੇ ਨਾਲ ਉਸਨੇ 2012 ਤੋਂ 2017 ਤੱਕ ਪੌਪ ਕਲਚਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੋਡਕਾਸਟ ''ਟੂ ਬ੍ਰਾਊਨ ਗਰਲਜ਼'' ਦੀ ਸਹਿ-ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thecut.com/2017/12/meet-fariha-risn-the-podcaster-who-doesnt-have-a-phone.html|title=The Writer and Podcaster Who Doesn't Have a Phone|last=Spellings|first=Sarah|last2=Tsui|first2=Diana|date=2017-12-01|website=The Cut|language=en-us|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://twitter.com/twobrwngirls/status/898567026922463235|title=@twobrwngirls|last=|first=|date=2017-08-18|website=Twitter|language=en|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;

ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਹਾਉ ਟੂ ਕੀਓਰ ਏ ਗੋਸਟ'' 24 ਸਤੰਬਰ, 2019 ਨੂੰ ਅਬਰਾਮਸ ਇਮੇਜ ਦੇ ਤਹਿਤ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ &quot;ਉਸਦੇ  ਇੱਕ ਵਿਅੰਗਮਈ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੇ ਸਦਮੇ&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-interview-how-to-cure-a-ghost|title=Fariha Róisín Writes Poetry for Survivors|last=Allaire|first=Christian|date=23 September 2019|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;/ref&gt; ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਇਸਲਾਮੋਫ਼ੋਬੀਆ|ਇਸਲਾਮੋਫੋਬੀਆ]], ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ, ਅਤੇ ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚਤਾ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book|title=Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability|last=Ngangura|first=Tarisai|date=8 November 2019|website=Teen Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFNgangura2019&quot;&gt;Ngangura, Tarisai (8 November 2019). [https://www.teenvogue.com/story/fariha-roisin-beauty-self-care-debut-poetry-book &quot;Fariha Róisín on Beauty, Self-Care and Desirability&quot;]. ''Teen Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਰੋਇਸਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ''ਲਾਇਕ ਏ ਬਰਡ'' 15 ਸਤੰਬਰ, 2020 ਨੂੰ ਅਣਜਾਣ ਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thestar.com/entertainment/books/opinion/2020/09/04/25-picks-from-this-falls-book-bonanza.html|title=25 picks from this fall's book bonanza|last=Dundas|first=Deborah|date=2020-09-04|website=thestar.com|language=en|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;elleindia2020&quot;&gt;{{Cite web|url=https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/|title=Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care|last=George|first=Anesha|date=2020-02-11|website=Elle India|language=en-US|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFGeorge2020&quot;&gt;George, Anesha (11 February 2020). [https://elle.in/article/poet-and-author-fariha-roisin/ &quot;Poet and author Fariha Róisín on the importance of self-care&quot;]. ''Elle India''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;span class=&quot;cs1-maint citation-comment&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;&lt;code class=&quot;cs1-code&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;{{&lt;/nowiki&gt;[[ਫਰਮਾ:Cite web|cite web]]&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;: CS1 maint: url-status ([[:ਸ਼੍ਰੇਣੀ:CS1 ਮੇਨਟ: url-ਸਥਿਤੀ|link]])&lt;/span&gt;
[[Category:CS1 maint: url-status]]&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਰੋਇਸਿਨ [[ਮੁਸਲਮਾਨ]] ਹੈ ਅਤੇ [[ਕੁਇਅਰ|ਕੁਈਰ]] ਵਜੋਂ ਪਛਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cbc.ca/2017/i-m-queer-tattooed-and-muslim-canada-needs-to-get-used-to-that-1.4045585|title=I'm queer, tattooed and Muslim. Canada needs to get used to that.|last=Roisin|first=Fairha|date=2017-03-30|website=CBC|archive-url=|archive-date=|access-date=}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ [[ਮਾਂਟਰੀਆਲ|ਮਾਂਟਰੀਅਲ]] ਅਤੇ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ|ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ]]&lt;ref name=&quot;livefast2017&quot;&gt;{{Cite web|url=https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/|title=Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín|last=Mag|first=Live Fast|date=2017-08-16|website=Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel|language=en-US|access-date=2020-09-10}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFMag2017&quot;&gt;Mag, Live Fast (16 August 2017). [https://livefastmag.com/2017/08/self-care-body-diversity-and-religion-a-conversation-with-writer-fariha-roisin/ &quot;Self-Care, Body Diversity, and Religion: A Conversation with Writer Fariha Róisín&quot;]. ''Live FAST Magazine - The Best of Fashion, Art, Sex and Travel''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਲਾਸ ਐਂਜਲਸ|ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ]] 'ਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban|title=Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman|last=Carlos|first=Marjon|date=2 February 2017|website=Vogue|language=en-us|access-date=2020-09-09}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFCarlos2017&quot;&gt;Carlos, Marjon (2 February 2017). [https://www.vogue.com/article/fariha-roisin-islam-islamophobia-instagram-muslim-ban &quot;Fariha Róisín Talks Visibility and Taking Up Space Online as a Muslim Woman&quot;]. ''Vogue''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;9 September&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕੰਮ ==

* 2019. How to Cure a Ghost. First edition, publication date 24 September 2019, [[:en:Abrams_Books|Abrams Image]]. {{ISBN|1419737562|}}
* 2020. Like a Bird. First edition, publication date 15 September 2020, [[:en:Unnamed_Press|Unnamed Press]]. {{ISBN|9781951213091|}}[[:en:ISBN_(identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[:en:Special:BookSources/9781951213091|9781951213091]]
* 2022. Who Is Wellness For?: An Examination of Wellness Culture and Who It Leaves Behind. First edition, publication date June 14 2022, Harper Wave. {{ISBN|9780063077089}}[[:en:ISBN_(identifier)|ISBN]]&amp;nbsp;[[:en:Special:BookSources/9780063077089|9780063077089]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.fariharoisin.com/ ਅਧਿਕਾਰਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਲਜੀਬੀਟੀ ਮੁਸਲਿਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੂਈਅਰ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1990]]</text>
      <sha1>1uc973mdblmg2ozrgwm0irau1vsec30</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਤੁੰਗਨਾਥ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143460</id>
    <revision>
      <id>608763</id>
      <timestamp>2022-07-21T01:52:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1097438931|Tungnath]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14618" xml:space="preserve">
{{Infobox Hindu temple|name=ਤੁੰਗਨਾਥ|image=Tungnath temple.jpg|alt=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|caption=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|map_type=India Uttarakhand|map_caption=Location in Uttarakhand|coordinates={{coord|30|29|22|N|79|12|55|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|country=[[ਭਾਰਤ]]|state=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|district=[[Rudraprayag district|Rudraprayag]]|locale=|elevation_m=3680|deity=[[Shiva]]|festivals=[[Maha Shivratri|Maha Shivaratri]]|architecture=North-Indian Himalayan architecture|temple_quantity=|monument_quantity=|inscriptions=|year_completed=Unknown|creator=Pandavas (according to legend)|website=https://uttarakhandtourism.gov.in/destination/chopta|map_alt=tungnath temple}}

'''ਤੁੰਗਨਾਥ''' ( [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] : ਤੁੰਗਨਾਥ) ( [[ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਵਰਨਮਾਲਾ|IAST]] :tuņgnāth) ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://round.glass/magazine/journeys/hidden-hamlets/tungnath-the-highest-shiva-temple/|title=Tungnath: The Highest Shiva Temple|last=Ayandrali Dutta|date=2018-02-05|website=Magazine {{!}} RoundGlass|language=en-US|access-date=2019-12-14}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਤੁੰਗਨਾਥ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ: ਚੋਟੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਪਹਾੜ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|ਮੰਡਾਕਿਨੀ]] ਅਤੇ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/dehradun/portals-of-tungnath-temple-thrown-open-for-devotees/story-i2tKqWsLxAuQOMfYBIRDxM.html|title=HT}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] [[ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ|ਮਹਾਂਕਾਵਿ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਥਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;baba&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7zjavfN2XukC&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA93|title=At the Eleventh Hour|last=Rajmani Tigunai|work=Shrine of Tungnath|publisher=Himalayan Institute Press|year=2002|isbn=9780893892128|pages=93–94|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;

== ਦੰਤਕਥਾ ==
[[ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, [[ਪਾਰਵਤੀ]] ਦੋਵੇਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸ਼ਿਵ [[ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ]] 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ [[ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ|ਸ਼ੈਲਪੁਤਰੀ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਹਾੜ ਦੀ ਧੀ'। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php &quot;Chopta, Tungnath and Chandrashila&quot;]. euttaranchal&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 July&lt;/span&gt; 2009&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ, [[ਸ਼ਿਵ]] ਅਤੇ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ।

ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਲੋਕ ਕਥਾ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਮਹਾਕਾਵਿ [[ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ|ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ - [[ਕੌਰਵ|ਕੌਰਵਾਂ]] ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ (ਗੋਤ੍ਰ ਹਤਿਆ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਹੱਤਿਆ ''( ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ'' ਦੀ ਹੱਤਿਆ - ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ) ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] (ਕਾਸ਼ੀ) ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਸ਼ਿਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮੌਤ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ( ਨੰਦੀ ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੜਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੁਪ ਗਿਆ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਭ ਕੇ ਪਾਂਡਵ ਗੜ੍ਹਵਾਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। [[ਭੀਮ]], ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ, ਫਿਰ ਦੋ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਗੁਪਤਕਾਸ਼ੀ (&quot;ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਕਾਸ਼ੀ&quot; - ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਲੁਕਣ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਨਾਮ) ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਨੂੰ ਚਰਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਬਲਦ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਪੂਛ ਅਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ। ਪਰ ਬਲਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸ਼ਿਵ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ|ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਿੱਚ ਕੁੱਬੇ ਉੱਠਣ ਨਾਲ, ਤੁੰਗਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਾਂ, ਰੁਦਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਚਿਹਰਾ, ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਨਾਭੀ (ਨਾਭੀ) ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਅਤੇ ਵਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ। ਕਲਪੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ। &lt;ref name=&quot;bisht&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6C6DGU73WzsC&amp;pg=PA84&amp;dq=rudranath+-Capildeo&amp;lr=&amp;as_drrb_is=q&amp;as_minm_is=0&amp;as_miny_is=&amp;as_maxm_is=0&amp;as_maxy_is=&amp;as_brr=3&amp;client=firefox-a|title=Tourism in Garhwal Himalaya|last=Harshwanti Bisht|work=Panch Kedar|publisher=Indus Publishing|year=1994|isbn=9788173870064|pages=84–86|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;travel&quot;&gt;{{Cite web|url=http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar#madhyamaheshwar|title=Panch Kedar Yatra|archive-url=https://web.archive.org/web/20110524085601/http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar|archive-date=24 May 2011|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;ecology&quot;&gt;{{Cite book|title=Ecology and man in the Himalayas|last=Kapoor. A. K.|last2=Satwanti Kapoor|publisher=M.D. Publications Pvt. Ltd.|year=1994|isbn=9788185880167|pages=250}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਗੋਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Himalaya,_view_from_Tungnath,_Uttarakhand.jpg|left|thumb|200x200px| ਤੁੰਗਨਾਥ ਤੋਂ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]]
ਤੁੰਗਨਾਥ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] ( [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ) ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ [[ਅਲਕਨੰਦਾ|ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]] ( ਬਦਰੀਨਾਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣ) ਤੋਂ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਜ 'ਤੇ ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤਿੰਨ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾਮਿਨੀ ਨਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਲਗਭਗ {{Convert|2|km|mi|1|abbr=on}} ਸਥਿਤ ਹੈ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਚੋਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ( {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} )। ਚੋਪਟਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਚੋਪਟਾ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਲਗਾਮ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲਗਭਗ {{Convert|5|km|mi|1|abbr=on}} ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ। । ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ [[ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ|ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ]], ਪੰਚ ਚੂਲੀ, ਬਾਂਦਰਪੂੰਛ, [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]], ਚੌਖੰਬਾ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ|ਨੀਲਕੰਠ]] ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਘਾਟੀ ਸਮੇਤ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੋਪਟਾ ਅਤੇ ਤੁੰਗਾਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰ੍ਹੋਡੋਡੇਂਡਰਨ ਕੋਪੀਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਐਲਪਾਈਨ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵੀ ਹਨ। rhododendrons, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਾਰਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਰਮਨ ਤੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਤੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। [[ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਉੱਚਾਈ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਲੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਦੁਗਾਲੀਬਿੱਟਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹੈ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡ ਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 1972 ਵਿੱਚ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਕੋਲ ਚੋਪਟਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖਾਰਚੁਲਾ ਖੜਕ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਪ੍ਰਜਨਨ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;roma&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TyZGp_YVzb8C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA114|title=Indian Himalaya handbook|last=Roma Bradnock|work=The Panch Kedars|publisher=Footprint Travel Guides|year=2000|isbn=9781900949798|pages=114–115}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;kumar&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ct6YMRvYJQ4C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA203|title=Uttaranchal: Dilemma Of Plenties And Scarcities|last=Vishwambhar Prasad Sati|last2=Kamlesh Kumar|work=Kedarnath|publisher=Mittal Publications|year=2004|isbn=9788170998983|pages=202–204|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/pilgrimage/tungnath.php|title=Panch Kedar-Tungnath|access-date=2008-10-17}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;bill&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XlxyJYAfz4gC&amp;q=Panch+Kedar&amp;pg=PA140|title=Footloose in the Himalaya|last=Bill Aitken|work=Chapter 15:The best little Trek|publisher=Orient Blackswan|year=2003|isbn=9788178240527|pages=134–137}}&lt;/ref&gt;
 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>cgb4qtytgd2n6y6f8tjrozyr4q2t9a5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608764</id>
      <parentid>608763</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T01:53:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14690" xml:space="preserve">
{{Infobox Hindu temple|name=ਤੁੰਗਨਾਥ|image=Tungnath temple.jpg|alt=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|caption=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|map_type=India Uttarakhand|map_caption=Location in Uttarakhand|coordinates={{coord|30|29|22|N|79|12|55|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|country=[[ਭਾਰਤ]]|state=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|district=[[Rudraprayag district|Rudraprayag]]|locale=|elevation_m=3680|deity=[[Shiva]]|festivals=[[Maha Shivratri|Maha Shivaratri]]|architecture=North-Indian Himalayan architecture|temple_quantity=|monument_quantity=|inscriptions=|year_completed=Unknown|creator=Pandavas (according to legend)|website=https://uttarakhandtourism.gov.in/destination/chopta|map_alt=tungnath temple}}

'''ਤੁੰਗਨਾਥ''' ( [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] : ਤੁੰਗਨਾਥ) ( [[ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਵਰਨਮਾਲਾ|IAST]] :tuņgnāth) ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://round.glass/magazine/journeys/hidden-hamlets/tungnath-the-highest-shiva-temple/|title=Tungnath: The Highest Shiva Temple|last=Ayandrali Dutta|date=2018-02-05|website=Magazine {{!}} RoundGlass|language=en-US|access-date=2019-12-14}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਤੁੰਗਨਾਥ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ: ਚੋਟੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਪਹਾੜ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|ਮੰਡਾਕਿਨੀ]] ਅਤੇ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/dehradun/portals-of-tungnath-temple-thrown-open-for-devotees/story-i2tKqWsLxAuQOMfYBIRDxM.html|title=HT}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] [[ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ|ਮਹਾਂਕਾਵਿ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਥਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;baba&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7zjavfN2XukC&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA93|title=At the Eleventh Hour|last=Rajmani Tigunai|work=Shrine of Tungnath|publisher=Himalayan Institute Press|year=2002|isbn=9780893892128|pages=93–94|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;

== ਦੰਤਕਥਾ ==
[[ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, [[ਪਾਰਵਤੀ]] ਦੋਵੇਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸ਼ਿਵ [[ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ]] 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ [[ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ|ਸ਼ੈਲਪੁਤਰੀ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਹਾੜ ਦੀ ਧੀ'। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php &quot;Chopta, Tungnath and Chandrashila&quot;]. euttaranchal&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 July&lt;/span&gt; 2009&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ, [[ਸ਼ਿਵ]] ਅਤੇ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ।

ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਲੋਕ ਕਥਾ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਮਹਾਕਾਵਿ [[ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ|ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ - [[ਕੌਰਵ|ਕੌਰਵਾਂ]] ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ (ਗੋਤ੍ਰ ਹਤਿਆ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਹੱਤਿਆ ''( ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ'' ਦੀ ਹੱਤਿਆ - ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ) ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] (ਕਾਸ਼ੀ) ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਸ਼ਿਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮੌਤ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ( ਨੰਦੀ ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੜਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੁਪ ਗਿਆ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਭ ਕੇ ਪਾਂਡਵ ਗੜ੍ਹਵਾਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। [[ਭੀਮ]], ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ, ਫਿਰ ਦੋ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਗੁਪਤਕਾਸ਼ੀ (&quot;ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਕਾਸ਼ੀ&quot; - ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਲੁਕਣ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਨਾਮ) ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਨੂੰ ਚਰਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਬਲਦ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਪੂਛ ਅਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ। ਪਰ ਬਲਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸ਼ਿਵ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ|ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਿੱਚ ਕੁੱਬੇ ਉੱਠਣ ਨਾਲ, ਤੁੰਗਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਾਂ, ਰੁਦਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਚਿਹਰਾ, ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਨਾਭੀ (ਨਾਭੀ) ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਅਤੇ ਵਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ। ਕਲਪੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ। &lt;ref name=&quot;bisht&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6C6DGU73WzsC&amp;pg=PA84&amp;dq=rudranath+-Capildeo&amp;lr=&amp;as_drrb_is=q&amp;as_minm_is=0&amp;as_miny_is=&amp;as_maxm_is=0&amp;as_maxy_is=&amp;as_brr=3&amp;client=firefox-a|title=Tourism in Garhwal Himalaya|last=Harshwanti Bisht|work=Panch Kedar|publisher=Indus Publishing|year=1994|isbn=9788173870064|pages=84–86|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;travel&quot;&gt;{{Cite web|url=http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar#madhyamaheshwar|title=Panch Kedar Yatra|archive-url=https://web.archive.org/web/20110524085601/http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar|archive-date=24 May 2011|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;ecology&quot;&gt;{{Cite book|title=Ecology and man in the Himalayas|last=Kapoor. A. K.|last2=Satwanti Kapoor|publisher=M.D. Publications Pvt. Ltd.|year=1994|isbn=9788185880167|pages=250}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਗੋਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Himalaya,_view_from_Tungnath,_Uttarakhand.jpg|left|thumb|200x200px| ਤੁੰਗਨਾਥ ਤੋਂ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]]
ਤੁੰਗਨਾਥ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] ( [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ) ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ [[ਅਲਕਨੰਦਾ|ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]] ( ਬਦਰੀਨਾਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣ) ਤੋਂ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਜ 'ਤੇ ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤਿੰਨ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾਮਿਨੀ ਨਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਲਗਭਗ {{Convert|2|km|mi|1|abbr=on}} ਸਥਿਤ ਹੈ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਚੋਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ( {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} )। ਚੋਪਟਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਚੋਪਟਾ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਲਗਾਮ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲਗਭਗ {{Convert|5|km|mi|1|abbr=on}} ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ। । ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ [[ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ|ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ]], ਪੰਚ ਚੂਲੀ, ਬਾਂਦਰਪੂੰਛ, [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]], ਚੌਖੰਬਾ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ|ਨੀਲਕੰਠ]] ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਘਾਟੀ ਸਮੇਤ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੋਪਟਾ ਅਤੇ ਤੁੰਗਾਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰ੍ਹੋਡੋਡੇਂਡਰਨ ਕੋਪੀਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਐਲਪਾਈਨ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵੀ ਹਨ। rhododendrons, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਾਰਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਰਮਨ ਤੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਤੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। [[ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਉੱਚਾਈ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਲੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਦੁਗਾਲੀਬਿੱਟਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹੈ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡ ਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 1972 ਵਿੱਚ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਕੋਲ ਚੋਪਟਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖਾਰਚੁਲਾ ਖੜਕ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਪ੍ਰਜਨਨ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;roma&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TyZGp_YVzb8C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA114|title=Indian Himalaya handbook|last=Roma Bradnock|work=The Panch Kedars|publisher=Footprint Travel Guides|year=2000|isbn=9781900949798|pages=114–115}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;kumar&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ct6YMRvYJQ4C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA203|title=Uttaranchal: Dilemma Of Plenties And Scarcities|last=Vishwambhar Prasad Sati|last2=Kamlesh Kumar|work=Kedarnath|publisher=Mittal Publications|year=2004|isbn=9788170998983|pages=202–204|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/pilgrimage/tungnath.php|title=Panch Kedar-Tungnath|access-date=2008-10-17}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;bill&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XlxyJYAfz4gC&amp;q=Panch+Kedar&amp;pg=PA140|title=Footloose in the Himalaya|last=Bill Aitken|work=Chapter 15:The best little Trek|publisher=Orient Blackswan|year=2003|isbn=9788178240527|pages=134–137}}&lt;/ref&gt;
 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ]]</text>
      <sha1>de0k951yk3tes4yjl6ww6ujfwehgljy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608765</id>
      <parentid>608764</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T01:54:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Manjit Singh</username>
        <id>12163</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਥਾਵਾਂ]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14780" xml:space="preserve">
{{Infobox Hindu temple|name=ਤੁੰਗਨਾਥ|image=Tungnath temple.jpg|alt=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|caption=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|map_type=India Uttarakhand|map_caption=Location in Uttarakhand|coordinates={{coord|30|29|22|N|79|12|55|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|country=[[ਭਾਰਤ]]|state=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|district=[[Rudraprayag district|Rudraprayag]]|locale=|elevation_m=3680|deity=[[Shiva]]|festivals=[[Maha Shivratri|Maha Shivaratri]]|architecture=North-Indian Himalayan architecture|temple_quantity=|monument_quantity=|inscriptions=|year_completed=Unknown|creator=Pandavas (according to legend)|website=https://uttarakhandtourism.gov.in/destination/chopta|map_alt=tungnath temple}}

'''ਤੁੰਗਨਾਥ''' ( [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] : ਤੁੰਗਨਾਥ) ( [[ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਵਰਨਮਾਲਾ|IAST]] :tuņgnāth) ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://round.glass/magazine/journeys/hidden-hamlets/tungnath-the-highest-shiva-temple/|title=Tungnath: The Highest Shiva Temple|last=Ayandrali Dutta|date=2018-02-05|website=Magazine {{!}} RoundGlass|language=en-US|access-date=2019-12-14}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਤੁੰਗਨਾਥ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ: ਚੋਟੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਪਹਾੜ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|ਮੰਡਾਕਿਨੀ]] ਅਤੇ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/dehradun/portals-of-tungnath-temple-thrown-open-for-devotees/story-i2tKqWsLxAuQOMfYBIRDxM.html|title=HT}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] [[ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ|ਮਹਾਂਕਾਵਿ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਥਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;baba&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7zjavfN2XukC&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA93|title=At the Eleventh Hour|last=Rajmani Tigunai|work=Shrine of Tungnath|publisher=Himalayan Institute Press|year=2002|isbn=9780893892128|pages=93–94|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;

== ਦੰਤਕਥਾ ==
[[ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, [[ਪਾਰਵਤੀ]] ਦੋਵੇਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸ਼ਿਵ [[ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ]] 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ [[ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ|ਸ਼ੈਲਪੁਤਰੀ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਹਾੜ ਦੀ ਧੀ'। &lt;ref name=&quot;tung&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php &quot;Chopta, Tungnath and Chandrashila&quot;]. euttaranchal&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 July&lt;/span&gt; 2009&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ, [[ਸ਼ਿਵ]] ਅਤੇ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ।

ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਲੋਕ ਕਥਾ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਮਹਾਕਾਵਿ [[ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ|ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ - [[ਕੌਰਵ|ਕੌਰਵਾਂ]] ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ (ਗੋਤ੍ਰ ਹਤਿਆ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਹੱਤਿਆ ''( ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ'' ਦੀ ਹੱਤਿਆ - ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ) ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] (ਕਾਸ਼ੀ) ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਸ਼ਿਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮੌਤ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ( ਨੰਦੀ ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੜਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੁਪ ਗਿਆ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਭ ਕੇ ਪਾਂਡਵ ਗੜ੍ਹਵਾਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। [[ਭੀਮ]], ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ, ਫਿਰ ਦੋ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਗੁਪਤਕਾਸ਼ੀ (&quot;ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਕਾਸ਼ੀ&quot; - ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਲੁਕਣ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਨਾਮ) ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਨੂੰ ਚਰਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਬਲਦ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਪੂਛ ਅਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ। ਪਰ ਬਲਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸ਼ਿਵ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ|ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਿੱਚ ਕੁੱਬੇ ਉੱਠਣ ਨਾਲ, ਤੁੰਗਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਾਂ, ਰੁਦਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਚਿਹਰਾ, ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਨਾਭੀ (ਨਾਭੀ) ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਅਤੇ ਵਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ। ਕਲਪੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ। &lt;ref name=&quot;bisht&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6C6DGU73WzsC&amp;pg=PA84&amp;dq=rudranath+-Capildeo&amp;lr=&amp;as_drrb_is=q&amp;as_minm_is=0&amp;as_miny_is=&amp;as_maxm_is=0&amp;as_maxy_is=&amp;as_brr=3&amp;client=firefox-a|title=Tourism in Garhwal Himalaya|last=Harshwanti Bisht|work=Panch Kedar|publisher=Indus Publishing|year=1994|isbn=9788173870064|pages=84–86|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;travel&quot;&gt;{{Cite web|url=http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar#madhyamaheshwar|title=Panch Kedar Yatra|archive-url=https://web.archive.org/web/20110524085601/http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar|archive-date=24 May 2011|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;ecology&quot;&gt;{{Cite book|title=Ecology and man in the Himalayas|last=Kapoor. A. K.|last2=Satwanti Kapoor|publisher=M.D. Publications Pvt. Ltd.|year=1994|isbn=9788185880167|pages=250}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਗੋਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Himalaya,_view_from_Tungnath,_Uttarakhand.jpg|left|thumb|200x200px| ਤੁੰਗਨਾਥ ਤੋਂ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]]
ਤੁੰਗਨਾਥ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] ( [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ) ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ [[ਅਲਕਨੰਦਾ|ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]] ( ਬਦਰੀਨਾਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣ) ਤੋਂ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਜ 'ਤੇ ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤਿੰਨ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾਮਿਨੀ ਨਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਲਗਭਗ {{Convert|2|km|mi|1|abbr=on}} ਸਥਿਤ ਹੈ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਚੋਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ( {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} )। ਚੋਪਟਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਚੋਪਟਾ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਲਗਾਮ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲਗਭਗ {{Convert|5|km|mi|1|abbr=on}} ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ। । ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ [[ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ|ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ]], ਪੰਚ ਚੂਲੀ, ਬਾਂਦਰਪੂੰਛ, [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]], ਚੌਖੰਬਾ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ|ਨੀਲਕੰਠ]] ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਘਾਟੀ ਸਮੇਤ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੋਪਟਾ ਅਤੇ ਤੁੰਗਾਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰ੍ਹੋਡੋਡੇਂਡਰਨ ਕੋਪੀਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਐਲਪਾਈਨ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵੀ ਹਨ। rhododendrons, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਾਰਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਰਮਨ ਤੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਤੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। [[ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਉੱਚਾਈ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਲੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਦੁਗਾਲੀਬਿੱਟਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹੈ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡ ਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 1972 ਵਿੱਚ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਕੋਲ ਚੋਪਟਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖਾਰਚੁਲਾ ਖੜਕ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਪ੍ਰਜਨਨ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;roma&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TyZGp_YVzb8C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA114|title=Indian Himalaya handbook|last=Roma Bradnock|work=The Panch Kedars|publisher=Footprint Travel Guides|year=2000|isbn=9781900949798|pages=114–115}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;kumar&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ct6YMRvYJQ4C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA203|title=Uttaranchal: Dilemma Of Plenties And Scarcities|last=Vishwambhar Prasad Sati|last2=Kamlesh Kumar|work=Kedarnath|publisher=Mittal Publications|year=2004|isbn=9788170998983|pages=202–204|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/pilgrimage/tungnath.php|title=Panch Kedar-Tungnath|access-date=2008-10-17}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;bill&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XlxyJYAfz4gC&amp;q=Panch+Kedar&amp;pg=PA140|title=Footloose in the Himalaya|last=Bill Aitken|work=Chapter 15:The best little Trek|publisher=Orient Blackswan|year=2003|isbn=9788178240527|pages=134–137}}&lt;/ref&gt;
 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਥਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>p1u8atc9ubbj2wjg9lf3i1515hd3j9x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608768</id>
      <parentid>608765</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T02:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Simranjeet Sidhu</username>
        <id>8945</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14684" xml:space="preserve">
{{Infobox Hindu temple|name=ਤੁੰਗਨਾਥ|image=Tungnath temple.jpg|alt=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|caption=ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼|map_type=India Uttarakhand|map_caption=Location in Uttarakhand|coordinates={{coord|30|29|22|N|79|12|55|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|coordinates_footnotes=|country=[[ਭਾਰਤ]]|state=[[ਉਤਰਾਖੰਡ]]|district=[[Rudraprayag district|Rudraprayag]]|locale=|elevation_m=3680|deity=[[Shiva]]|festivals=[[Maha Shivratri|Maha Shivaratri]]|architecture=North-Indian Himalayan architecture|temple_quantity=|monument_quantity=|inscriptions=|year_completed=Unknown|creator=Pandavas (according to legend)|website=https://uttarakhandtourism.gov.in/destination/chopta|map_alt=tungnath temple}}

'''ਤੁੰਗਨਾਥ''' ( [[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] : ਤੁੰਗਨਾਥ) ( [[ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਵਰਨਮਾਲਾ|IAST]] :tuņgnāth) ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://round.glass/magazine/journeys/hidden-hamlets/tungnath-the-highest-shiva-temple/|title=Tungnath: The Highest Shiva Temple|last=Ayandrali Dutta|date=2018-02-05|website=Magazine {{!}} RoundGlass|language=en-US|access-date=2019-12-14}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰਾਖੰਡ]] [[ਭਾਰਤੀ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]] ਵਿੱਚ ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪੰਜ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਤੁੰਗਨਾਥ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ: ਚੋਟੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਪਹਾੜ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ|ਮੰਡਾਕਿਨੀ]] ਅਤੇ [[ਅਲਕਨੰਦਾ]] ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/dehradun/portals-of-tungnath-temple-thrown-open-for-devotees/story-i2tKqWsLxAuQOMfYBIRDxM.html|title=HT}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] [[ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ|ਮਹਾਂਕਾਵਿ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਕਥਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7zjavfN2XukC&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA93|title=At the Eleventh Hour|last=Rajmani Tigunai|work=Shrine of Tungnath|publisher=Himalayan Institute Press|year=2002|isbn=9780893892128|pages=93–94|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;

== ਦੰਤਕਥਾ ==
[[ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, [[ਪਾਰਵਤੀ]] ਦੋਵੇਂ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਸ਼ਿਵ [[ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ]] 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਾਰਵਤੀ ਨੂੰ [[ਸ਼ੈਲਪੁੱਤਰੀ|ਸ਼ੈਲਪੁਤਰੀ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪਹਾੜ ਦੀ ਧੀ'।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php|title=Chopta, Tungnath and Chandrashila|publisher=euttaranchal|access-date=2009-07-11}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.euttaranchal.com/tourism/adventure/chopta-tungnath-chandrashila.php &quot;Chopta, Tungnath and Chandrashila&quot;]. euttaranchal&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;11 July&lt;/span&gt; 2009&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਖੇਤਰ, [[ਸ਼ਿਵ]] ਅਤੇ ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ।

ਪੰਚ ਕੇਦਾਰ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਲੋਕ ਕਥਾ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ [[ਮਹਾਂਭਾਰਤ]] ਦੇ ਨਾਇਕ [[ਪਾਂਡਵ|ਪਾਂਡਵਾਂ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਮਹਾਕਾਵਿ [[ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ|ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾਵਾਂ - [[ਕੌਰਵ|ਕੌਰਵਾਂ]] ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ (ਗੋਤ੍ਰ ਹਤਿਆ) ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਹੱਤਿਆ ''( ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ'' ਦੀ ਹੱਤਿਆ - ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ) ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਾਸਚਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ]] ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਏ। ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ [[ਵਾਰਾਣਸੀ]] (ਕਾਸ਼ੀ) ਗਏ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਮੰਦਰ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਸ਼ਿਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਮੌਤ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸੇ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ( ਨੰਦੀ ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਗੜਵਾਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛੁਪ ਗਿਆ।

ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਭ ਕੇ ਪਾਂਡਵ ਗੜ੍ਹਵਾਲ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। [[ਭੀਮ]], ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ, ਫਿਰ ਦੋ ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਨੇ ਗੁਪਤਕਾਸ਼ੀ (&quot;ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਕਾਸ਼ੀ&quot; - ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਲੁਕਣ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਨਾਮ) ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਨੂੰ ਚਰਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਬਲਦ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਭੀਮ ਨੇ ਬਲਦ ਨੂੰ ਪੂਛ ਅਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ। ਪਰ ਬਲਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਸ਼ਿਵ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਕੇਦਾਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ|ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਵਿੱਚ ਕੁੱਬੇ ਉੱਠਣ ਨਾਲ, ਤੁੰਗਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਹਾਂ, ਰੁਦਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਚਿਹਰਾ, ਮੱਧਮਹੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਨਾਭੀ (ਨਾਭੀ) ਅਤੇ ਪੇਟ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਅਤੇ ਵਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ। ਕਲਪੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁੜ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੰਜ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਾਂਡਵ ਆਪਣੇ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6C6DGU73WzsC&amp;pg=PA84&amp;dq=rudranath+-Capildeo&amp;lr=&amp;as_drrb_is=q&amp;as_minm_is=0&amp;as_miny_is=&amp;as_maxm_is=0&amp;as_maxy_is=&amp;as_brr=3&amp;client=firefox-a|title=Tourism in Garhwal Himalaya|last=Harshwanti Bisht|work=Panch Kedar|publisher=Indus Publishing|year=1994|isbn=9788173870064|pages=84–86|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;travel&quot;&gt;{{Cite web|url=http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar#madhyamaheshwar|title=Panch Kedar Yatra|archive-url=https://web.archive.org/web/20110524085601/http://traveluttarakhand.com/panchkedar.html#madhyamaheshwar|archive-date=24 May 2011|access-date=2009-07-05}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;ecology&quot;&gt;{{Cite book|title=Ecology and man in the Himalayas|last=Kapoor. A. K.|last2=Satwanti Kapoor|publisher=M.D. Publications Pvt. Ltd.|year=1994|isbn=9788185880167|pages=250}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਗੋਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Himalaya,_view_from_Tungnath,_Uttarakhand.jpg|left|thumb|200x200px| ਤੁੰਗਨਾਥ ਤੋਂ [[ਹਿਮਾਲਿਆ]] ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼]]
ਤੁੰਗਨਾਥ [[ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਨਦੀ]] ( [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]] ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ) ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ [[ਅਲਕਨੰਦਾ|ਅਲਕਨੰਦਾ ਨਦੀ]] ( ਬਦਰੀਨਾਥ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠਣ) ਤੋਂ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਜ 'ਤੇ ਤੁੰਗਨਾਥ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤਿੰਨ ਝਰਨਿਆਂ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ, ਜੋ ਆਕਾਸ਼ਕਾਮਿਨੀ ਨਦੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੰਦਰ ਲਗਭਗ {{Convert|2|km|mi|1|abbr=on}} ਸਥਿਤ ਹੈ ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਚੋਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ( {{Convert|3690|m|ft|0|abbr=on}} )। ਚੋਪਟਾ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਇਸ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਚੋਪਟਾ ਤੋਂ ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਲਗਾਮ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਲਗਭਗ {{Convert|5|km|mi|1|abbr=on}} ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ। । ਚੰਦਰਸ਼ੀਲਾ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ [[ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ ਪਹਾੜ|ਨੰਦਾ ਦੇਵੀ]], ਪੰਚ ਚੂਲੀ, ਬਾਂਦਰਪੂੰਛ, [[ਕੇਦਾਰਨਾਥ]], ਚੌਖੰਬਾ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ|ਨੀਲਕੰਠ]] ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਘਾਟੀ ਸਮੇਤ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਚੋਪਟਾ ਅਤੇ ਤੁੰਗਾਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਲੱਕੜੀ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰ੍ਹੋਡੋਡੇਂਡਰਨ ਕੋਪੀਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਐਲਪਾਈਨ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤ ਵੀ ਹਨ। rhododendrons, ਜਦੋਂ ਉਹ ਮਾਰਚ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਰਮਨ ਤੋਂ ਗੁਲਾਬੀ ਤੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਰੰਗ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। [[ਹੇਮਵਤੀ ਨੰਦਨ ਬਹੁਗੁਣਾ ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਉੱਚਾਈ ਬੋਟੈਨੀਕਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਲੜੀ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਦੁਗਾਲੀਬਿੱਟਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਰੈਸਟ ਹਾਊਸ ਹੈ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਾਈਲਡ ਲਾਈਫ ਸੈੰਕਚੂਰੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਸੈੰਕਚੂਰੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 1972 ਵਿੱਚ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੇ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਕੋਲ ਚੋਪਟਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖਾਰਚੁਲਾ ਖੜਕ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿਰਨ ਪ੍ਰਜਨਨ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TyZGp_YVzb8C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA114|title=Indian Himalaya handbook|last=Roma Bradnock|work=The Panch Kedars|publisher=Footprint Travel Guides|year=2000|isbn=9781900949798|pages=114–115}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ct6YMRvYJQ4C&amp;q=Tungnath&amp;pg=PA203|title=Uttaranchal: Dilemma Of Plenties And Scarcities|last=Vishwambhar Prasad Sati|last2=Kamlesh Kumar|work=Kedarnath|publisher=Mittal Publications|year=2004|isbn=9788170998983|pages=202–204|access-date=2009-07-15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.euttaranchal.com/tourism/pilgrimage/tungnath.php|title=Panch Kedar-Tungnath|access-date=2008-10-17}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XlxyJYAfz4gC&amp;q=Panch+Kedar&amp;pg=PA140|title=Footloose in the Himalaya|last=Bill Aitken|work=Chapter 15:The best little Trek|publisher=Orient Blackswan|year=2003|isbn=9788178240527|pages=134–137}}&lt;/ref&gt;
 

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥ-ਅਸਥਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵਰਣਿਤ ਥਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>rxr0k5nop15xm3rmungs2e9bj8l715d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Dhillon sahb</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143461</id>
    <revision>
      <id>608770</id>
      <timestamp>2022-07-21T02:23:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Dhillon sahb}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:23, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>c7nbl9g4xt89tjqlergs20e9ydx0a2r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tavleen67</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143462</id>
    <revision>
      <id>608775</id>
      <timestamp>2022-07-21T06:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Tavleen67}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:26, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>tivtpi3rrbgr9hu0edmwuqekf1pq9t3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Charbelrizek</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143463</id>
    <revision>
      <id>608776</id>
      <timestamp>2022-07-21T07:55:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="240" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Charbelrizek}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:55, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>eyi4s4sthai8e56fvfv00mzvalkq37n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Anakin113</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143464</id>
    <revision>
      <id>608777</id>
      <timestamp>2022-07-21T08:14:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Anakin113}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:14, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>hk047hnnfcwwqw86s0gofkdjsjasts0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>143465</id>
    <revision>
      <id>608778</id>
      <timestamp>2022-07-21T08:34:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tamanpreet Kaur</username>
        <id>26648</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1071204669|Outline of Albert Einstein]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਨੂੰ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7747" xml:space="preserve">
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਐਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਲਈ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਤਹੀ ਗਾਈਡ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

'''[[ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ|ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ]]''' &amp;#x2013; ਮਰੇ ਹੋਏ ਜਰਮਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ [[ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] ਹਨ। ਉਸਨੇ [[ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ|ਸਾਪੇਖਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ]] ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ [[ਅਜੋਕੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਆਧੁਨਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੇ ਦੋ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ( [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੇ ਨਾਲ)।&lt;ref name=&quot;frs&quot;&gt;{{Cite journal|last=Whittaker|first=E.|author-link=E. T. Whittaker|date=1 November 1955|title=Albert Einstein. 1879–1955|journal=[[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]|volume=1|pages=37–67|doi=10.1098/rsbm.1955.0005|jstor=769242|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;YangHamilton2010&quot;&gt;{{Cite book|title=Modern Atomic and Nuclear Physics|last=Fujia Yang|last2=Joseph H. Hamilton|date=2010|publisher=World Scientific|isbn=978-981-4277-16-7}}&lt;/ref&gt; {{Rp|274}} ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਕੰਮ [[ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ|ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ]] 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ ਫਾਰਮੂਲੇ {{Nowrap|1=''E'' = ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} (ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੀਕਰਨ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ) ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=E&amp;nbsp;=&amp;nbsp;mc&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;: A Biography of the World's Most Famous Equation|last=David Bodanis|date=2000|publisher=Walker|location=New York}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ 1921 [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] &quot;ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਫੋਟੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ&quot;, [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ|ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀਆਂ ਬੌਧਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕਤਾ ਨੇ &quot;ਆਈਨਸਟਾਈਨ&quot; ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ &quot; ਜੀਨਿਅਸ &quot; ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

== ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ==

=== ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ===

* [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]]
* ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ (E=MC &lt;nowiki&gt;&lt;sup id=&quot;mwLg&quot;&gt;2&lt;/sup&gt;&lt;/nowiki&gt; )
* [[ਬ੍ਰਾਊਨੀਅਨ ਮੋਸ਼ਨ]]
* [[ਫੋਟੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]]

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==

* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰ]]
* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰ]]

=== ਪਰਿਵਾਰ ===
ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪਰਿਵਾਰ

* ਪੌਲਿਨ ਕੋਚ (ਮਾਂ)
* ਹਰਮਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪਿਤਾ)
* ਮਾਜਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਭੈਣ)
* ਮਿਲੀਵਾ ਮਾਰਿਕ (ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ)
* ਐਲਸਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ)
* ਲੀਜ਼ਰਲ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਧੀ)
* ਹੰਸ ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੁੱਤਰ)
* ਐਡਵਾਰਡ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੁੱਤਰ)
* ਬਰਨਹਾਰਡ ਸੀਜ਼ਰ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੋਤਾ)
* ਐਵਲਿਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੋਤੀ)
* ਥਾਮਸ ਮਾਰਟਿਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੜਪੋਤਾ)

== ਵਿਰਾਸਤ ==

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਹਾਊਸ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਬਲੈਕਬੋਰਡ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਫਰਿੱਜ
* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਦਿਮਾਗ]]
* ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨੀਅਮ
* ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪੇਪਰਜ਼ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ
* ''ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਥਿਊਰੀ ਆਫ਼ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ'' (1923 ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ)

=== ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ===

* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਆਰਕਾਈਵਜ਼

==== ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ====
ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

* &lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwdA&quot;&gt;ਐਨਸ ਮਿਰਾਬਿਲਿਸ&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt; ਪੇਪਰਜ਼ (1905)
* &quot; ਬ੍ਰਾਊਨੀਅਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ 'ਤੇ ਜਾਂਚ &quot; (1905)
* ''ਸਾਪੇਖਤਾ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਥਿਊਰੀ'' (1916)
* ''ਸੰਸਾਰ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ'' (1934)
* &quot; ਸਮਾਜਵਾਦ ਕਿਉਂ? &quot; (1949)
* ਰਸਲ-ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ (1955)

=== ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਇਨਾਮ ===

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਅਵਾਰਡ
* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਮੈਡਲ
* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਵਰਲਡ ਅਵਾਰਡ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਇਨਾਮ (APS)
* ਲੇਜ਼ਰ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪੁਰਸਕਾਰ

== ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ==

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਸੁਸਾਇਟੀ

== ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ==

* ''ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ: ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਬਾਗੀ''
* ''ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ: ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਬੋਹੇਮੀਅਨ''
* ''ਮੈਂ ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਹਾਂ''

== ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਫਿਲਮਾਂ ==

* ''ਆਈਨਸਟਾਈਨ'' (2008)

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ]]</text>
      <sha1>08wdmchzsup82nydqibmk5ctalxvgrf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>608779</id>
      <parentid>608778</parentid>
      <timestamp>2022-07-21T08:39:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Tamanpreet Kaur</username>
        <id>26648</id>
      </contributor>
      <comment>/* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7713" xml:space="preserve">
ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਐਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਲਈ ਸੰਖੇਪ ਅਤੇ ਸਤਹੀ ਗਾਈਡ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ:

'''[[ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ|ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ]]''' &amp;#x2013; ਮਰੇ ਹੋਏ ਜਰਮਨ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ [[ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] ਹਨ। ਉਸਨੇ [[ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ|ਸਾਪੇਖਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ]] ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ [[ਅਜੋਕੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਆਧੁਨਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੇ ਦੋ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ( [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੇ ਨਾਲ)।&lt;ref name=&quot;frs&quot;&gt;{{Cite journal|last=Whittaker|first=E.|author-link=E. T. Whittaker|date=1 November 1955|title=Albert Einstein. 1879–1955|journal=[[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]|volume=1|pages=37–67|doi=10.1098/rsbm.1955.0005|jstor=769242|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;YangHamilton2010&quot;&gt;{{Cite book|title=Modern Atomic and Nuclear Physics|last=Fujia Yang|last2=Joseph H. Hamilton|date=2010|publisher=World Scientific|isbn=978-981-4277-16-7}}&lt;/ref&gt; {{Rp|274}} ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਕੰਮ [[ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ|ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ]] 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ ਫਾਰਮੂਲੇ {{Nowrap|1=''E'' = ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} (ਜਿਸ ਨੂੰ &quot;ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮੀਕਰਨ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ) ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=E&amp;nbsp;=&amp;nbsp;mc&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;: A Biography of the World's Most Famous Equation|last=David Bodanis|date=2000|publisher=Walker|location=New York}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ 1921 [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਦਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ]] &quot;ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਫੋਟੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ&quot;, [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ|ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਹੈ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਨੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 300 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪੇਪਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀਆਂ ਬੌਧਿਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕਤਾ ਨੇ &quot;ਆਈਨਸਟਾਈਨ&quot; ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ &quot; ਜੀਨਿਅਸ &quot; ਦਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

== ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ==

=== ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ===

* [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]]
* ਪੁੰਜ-ਊਰਜਾ ਸਮਾਨਤਾ (E=MC &lt;nowiki&gt;&lt;sup id=&quot;mwLg&quot;&gt;2&lt;/sup&gt;&lt;/nowiki&gt; )
* [[ਬ੍ਰਾਊਨੀਅਨ ਮੋਸ਼ਨ]]
* [[ਫੋਟੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]]

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==

* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਚਾਰ]]
* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰ]]

=== ਪਰਿਵਾਰ ===
ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪਰਿਵਾਰ

* ਪੌਲਿਨ ਕੋਚ (ਮਾਂ)
* ਹਰਮਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪਿਤਾ)
* ਮਾਜਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਭੈਣ)
* ਮਿਲੀਵਾ ਮਾਰਿਕ (ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ)
* ਐਲਸਾ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ)
* ਲੀਜ਼ਰਲ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਧੀ)
* ਹੰਸ ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੁੱਤਰ)
* ਐਡਵਾਰਡ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੁੱਤਰ)
* ਬਰਨਹਾਰਡ ਸੀਜ਼ਰ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੋਤਾ)
* ਐਵਲਿਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੋਤੀ)
* ਥਾਮਸ ਮਾਰਟਿਨ ਆਈਨਸਟਾਈਨ (ਪੜਪੋਤਾ)

== ਵਿਰਾਸਤ ==

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਹਾਊਸ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਬਲੈਕਬੋਰਡ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਫਰਿੱਜ
* [[ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦਾ ਦਿਮਾਗ]]
* ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨੀਅਮ
* ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ
* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪੇਪਰਜ਼ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ
* ''ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਥਿਊਰੀ ਆਫ਼ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ'' (1923 ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ)

=== ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ===

* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਆਰਕਾਈਵਜ਼

==== ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ ====
ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ

* ਐਨਸ ਮਿਰਾਬਿਲਿਸ ਪੇਪਰਜ਼ (1905)
* &quot; ਬ੍ਰਾਊਨੀਅਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ 'ਤੇ ਜਾਂਚ &quot; (1905)
* ''ਸਾਪੇਖਤਾ: ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਥਿਊਰੀ'' (1916)
* ''ਸੰਸਾਰ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ'' (1934)
* &quot; ਸਮਾਜਵਾਦ ਕਿਉਂ? &quot; (1949)
* ਰਸਲ-ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ (1955)

=== ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਇਨਾਮ ===

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਅਵਾਰਡ
* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਮੈਡਲ
* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
* ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਵਰਲਡ ਅਵਾਰਡ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ
* ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਇਨਾਮ (APS)
* ਲੇਜ਼ਰ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਪੁਰਸਕਾਰ

== ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ==

* ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਸੁਸਾਇਟੀ

== ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ==

* ''ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ: ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਅਤੇ ਬਾਗੀ''
* ''ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ: ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਬੋਹੇਮੀਅਨ''
* ''ਮੈਂ ਅਲਬਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਹਾਂ''

== ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਬਾਰੇ ਫਿਲਮਾਂ ==

* ''ਆਈਨਸਟਾਈਨ'' (2008)

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ]]</text>
      <sha1>kerbd7z31hrg1bacv9xxvd1rhrtjf28</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Arsheedvedant</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143466</id>
    <revision>
      <id>608781</id>
      <timestamp>2022-07-21T11:00:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="241" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Arsheedvedant}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:00, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>jcpzyafdktdyva58i5aftf2g5itq66g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MMessine19</title>
    <ns>3</ns>
    <id>143467</id>
    <revision>
      <id>608787</id>
      <timestamp>2022-07-21T11:42:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="238" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=MMessine19}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:42, 21 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)</text>
      <sha1>h28kdu535zfcya8o9an63r8v04rwzhg</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>